QAJEELFAMA ISKIRIIPTII RAADIYOO BARREESSUU (Writing Scripts for Radio)
Afaan:
-
Gabaajee : Gabaajee : namni odeeggannoo/seenaa qophii tokko barreessu akka dubbisuuf isatti toluun jechoota sababii garagaraatiif gabaabsuu/gabaajessuu danda‟a. Sababni tokko, yeroo qusachuu ta‟a. Fakkeenyaaf jecha Doktora jedhu Dr jechuun barreessuun barreessuun nidanda‟ama. nidanda‟ama.
-
Lakkoofsa/Lakkoobsa Barreessuu: Barreessuu: lakkoobsa yoo iskiriiptii raadiyoo keessatti
barreessinu
akka
mamiin
hinjiraane
qubeessuun
barreessuun
dubbisuutu gaarii ta‟a, keessattuu, lakkoobsa baay‟ee yoo ta‟e. Fakkeenyaaf, 45678 jennee barreessuurra miiliyoona afuriifi kuma dhibba shaniifi dhibba jahaafi torbaatamii saddeeti jechuutu gaarii ta‟a. Yookaan miiliyoona afuriifi kuma dhibba shanii ol jechuunis nidanda‟ama. Garuu dogongorri waan nama ajaa‟ibsiisu yeroo baay‟ee miliyoona afuriifi tuqaa/qabxii shank an jennee dubbisnu. Kun siruma ifa waan hintaaneef, haala kanaan barreeffamuu hinqabu. Kan biraa lakkoobsa 3989 gara lakkoobsa guutuutti siksuun gara kuma afurii ta‟u/ta‟a jennee barreessuun rakkoo hinqabu.
-
Gabaajee Diiganii Barreessuu: Barreessuu : gabaajee babali‟isanii/diiganii barreessuun barreessuun dhageeffattoota raadiyootiif bareeda ta‟a. Tokkoffaa hiikkaa gabaajee sanaa akka dhageeffataan baru gargaara. Lammaffaa qubeewwan jechoota akkamii irraa akka
gabaajeffamanii
barreeffaman
hubata.
WALQO
jechuurra
Waldaa
Aksiyoonaa Liqiifi Qusannaa Oromiyaa yoo jenne bareeda. Gabaajee UNESCO garuu akkuma jirutti dubbisuutu irra wayya; idil-addunyaatti beekkama waan ta‟eef. Yoo barbaanne bifuma tokkoon ammaa amma irra deddeebi‟uurra dhaabbata barnootaa, saayinsiifi aadaa biyyoota gamtaayanii jechuunis maalummaa gabaajee sanaa ibsinee itti fayyadamuuf nu gargaara. IMX, BLTO, ILQSSO jennee akka jirutti dubbisuu hindandeenyu; garuu gabaajee isaa barreessinee diigaa dubbisuun rakkoo hinqabu.
-
Sirna Tuqaalee: sirni tuqaalee iskiriiptii raadiyootif bay‟ee barbaachisa. Namni dubbisu eessatti hafuura akka baafatuufi eessaa hima dubbisuu eegalee eessatti akka xumuruu qabu beekuu qaba waan ta‟eef. Sirni tuqaalee, iskiriiptiin akka haala gaaritti dhangala‟ufi namni waa dubbisu yoom maal akka jechuu malu seera qabsiisa. Gulaalaan kana sirritti ilaaluu qaba. Abbaab barreessullee waan akkanaa yoo eeggate guggufataa iskiriiptii hindubbisu.
-
Jechoota ogummaa: jechoonni ogummaa kan ogeeyyiin ogummaa tokkoo qofti itti fayyadaman kan garuu namoonni biroo hubachuu hindandeenye jechuudha. Yeroo dhimma teknoolojii qofarratti dubbatamu ogeeyyiin jechoota ofiif beekan qofatti fayyadamu dhageeffataa irraanfatanii yookaan jechoota bakka buusan dhabanii. Dhageeffatannii waan isaaf hingalle dhageeffachuuf dirqama hinqabu waan ta‟eef, gara filannoo biraa deemuu danda‟a. Kun akka hintaane, haala salphaa namoonni hubataniin barreessuu qabna. Roobootii ibsuudhaaf waan dhageeffataan beeku sa‟a jabbiin jalaa duutee „tolee‟ tolchanii ittiin elmatan irraa ka‟uun ibsuunis mala tokko. Toleen waan jabbii bakka bu‟uun faayidaa kennaati. Roobootiinis akkasuma nama bakka bu‟uun tajaajila kenniti.
-
Qubeessuu: jechoonni akkuma jedhamanitti yookaan akkuma hiikkaa sirrii itti kennanitti sagaleeffamuu qabu. Akkas ta‟uu baannaan hiikkaa yaadame dhiisanii hiikkaa biraa kennu. Kan gabaabachuu qabu yoo dheerate; kan dheerachuu qabu gabaabachuun hiikkaa jijjiira. Fakkeenyaaf, Dalloo Maannaa, Dalloo Mannaa, Dalloomannaa jennee barreessuun garaagarummaa hiikkaa qaba. Abbayyii Coomman, Abbayyii Cooman, Abbayi Cooman/Coomman jechuunis akkasuma garagarummaa qaba. Saqa Coqorsaafi Saqqaa Coqorsaallee tokkoo miti. Qubeessiifi hiikkaanis gargar. Shaale, Shaalle, Shaalee jechuunis abbaa maqaa kanaan waamamu nikomachiisa. Nama aadaa ummataa hinbeekne nu fakkeessa. Wallaalaallee nu fakkeessa. Jabeessanii waa ilaaluu dhabuullee muldhisa. Sirrummaa odeeffannoo keenyaa shakkisiisa. Kabajaa nu dhabsiisa. Aadaa ummataa gaafachuun; maqaa namaatis taanaan abbaa maqaa saniin waamamu gaafachuun salphina hinqabdu rakkoo jalaa nu baasti yoo ta‟e malee. Mee maqaa keessan yoo haala isin ittiin of hinwaamneen namni aadaafi afaanicha hinbeekne isin waame maaltu isinitti dhagahama? Gulaalaan dhimma akkanaa irratti dursee abbaa
iskiriiptii
barreesse
duukaa
dubbachuun
haala
itti
sagaleeffamu/dubbisamu waliigaluun waan ummanni jaalatu qabachuun qilleensatti bahuun waan filannoo biraa hinqabne. Qubeessuu akka waan xiqqaa tokkootti warri ilaalan jiran waan ta‟eef, dogongora qubeessuu wallaaluun qabu kana irraa hubachuu danda‟u. Jechoota dubbisuun nama dhibu dursa irra deddeebisanii dubbisuu/sagaleessuun ofitti fudhachuuf mala tokko. Haala Itti Barreessinu/Akkaataa Itti Barreessinu(style)
-
Dhageettiif barreessi: nama si dhageeffatutti akkaataa ergaa itti himtutti barreessi
iskiriiptii
kee.
Akkaataa
namoota
lama
walitti
haasawaniin
walfakkeessii barreessi iskiriiptii kee. Istuudiyoo yoo seentus nihimata malee hindubbistu. Haasawa fakkeessii himi. Yoo akkaan itti beektee himuu wallaalte shaakali. Jechoota filadhu, hima gaggabaabsi, haasawaa dubbisi! Dhageeffattatti haasawi malee iskiriiptii hindubbisiniif!
-
Seensaa/bahiinsa: akkaataan itti barreessitu haasawa fakkaannaan yoo gara dhimma tokkootti seentu dhimmicha beeksistee, jidduuttis irra deebitee, yoo baatus akkasuma. Fakkeenayaaf, “obbo caalaan akkas nuun jedhan” yoo seentu...jiddutti
“haala
jireenyaa/hojii
obbo
Caalaa
irraa
muuxannoon
fudhatamu...” jettee yoo baatu ammo “...obbo Caalaa yaada nuuf kennaniif baay‟ee galateeffanna. Haala kanaan yoo hojjatan hiyyummaa waliin waggaa baay‟ee hinturan akka nuti arginetti.” Si‟a sadeenuu obbo Caalaan xiyyeeffannaa gaazexeessaa keessaa hinbaane. Dhageeffataan jalqaba, jidduutti yookaan xumura irratti raadiyoo bane dhageeffatus waa‟ee nama Caalaa jechamuu akka dubbatamaa jiru nihubata. Dogongorri yeroo baay‟ee muldhatu, nama tokko osoo hinbeeksine yookaan si‟a tokko qofa maqaa dhahuun, achi booda “qonnaan bulaan kun, qonnaan bultichi, qonnaan bulaa adda dureen kun,...” jedhama. Qonnaan bulaa kam akka ta‟e wanti beekamu hinjiru. Kun, sun, -ichi, kunneen, as... dhamjechoota iskiriiptii raadiyoo/dhageettiif barreeffamu
keessatti faayidaa hinqabne akka ta‟an hubadhu. o
o
o
Manni barumsaa kun (raadiyoorratti akkamiin agarsiifta?) Aanicha/aanichatti/aanichi (Aanaa kami?) Kan ani uffadhe kun qoloo jehama. (kamtu?)
o
-
Rifeensi dhahadhe kun ammoo quttoo jedhama. (akkamitti dhahame?)
Sagalee Uumamaa: iskiriiptii yoo barreessitu sagaleen uumamaa kan akkamii akka qabdu adda baafadhu. Dhageeffattoonni kee qaamaan waan ati argite arguu baatanis miiraan si hubachuu danda‟u. Sagaleen uumamaa lubbuu raadiyooti waan ta‟eef yeroo mara irraanfatamuu hinqabu. Fakkeenyaaf, deeggartoota kubbaa miilaa dirree kubbaa miilaatti iyyan waraabuun qofa eessa akka dhaqxeefi waa‟ee maali akka odeessuuf deemtu yoosuu baru. Lafa daggalaa yoo deemtes sagaleen shimbiraafi bineensota gara garaa qophii keetiif dhama ta‟u. Kanaaf yoo mara, waa‟ee sagalee uumamaa hindagatin qophii raadiyoo yoo hojjattu/iskiriiptii raadiyoo yoo barreessitu.
