ΕΦΗΡΜΟΣΜΕΝΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
η πρωτογενής επανασταση
ΑΚΤΗΙΙΚ ΙΑΝΟν
Η ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Μετάφραση: Λίβας Δημήτριος
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ - ΑΘΗΝΑ
Τίτλος τοϋ πρωτότυπου έργον ατά αγγλικά: ΊΊιε ΡπαιαΙ Κβνοΐυίϊοη
ϋοργήξΗί ® 1972 ύγ ΑΓΛΙΙΓ ]αηιον ΟοργήξίΗ ® 1979 γιά την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Μπουχονμάνη
Φωτοστοιχειοθεσία: Φλεβάρης 1984, Φωτοκύτταρο ΕΠΕ, "Υμηττού 219, τηλ. 75.16.333 Εκτύπωση: Θ. Μπαλλίδης καί Υιός Ο.Ε., Έμμ. Παπά 13, Ν. Ιωνία Διόρθωση: Μαρία Κούρση Μακέτα έξωφύλλου: Ντίνα Φαραζή
Βοιιΐιοιιπιαηΐβ Εάί1ϊοη$, I. ΜαντοηιίϋΙιαΙί 106 79 ΑΐΗβηβ Ιβΐ. 36.18.502, 36.30.669
Γιά τή
α
Βίβιαν
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γλωσσάρι 9 Εισαγωγή 11 1. Γιατί δεν μπορεί νά υπάρξει παρά μόνο μιά θεραπεία γιά την ψυχική άρρώστια 15 2. Επεισόδιο στή θεραπεία τοϋ Χένρυ 46 3. Αλκοολισμός - Μπίλ 60 4. Ή διαφορά άνάμεσα στήν ένταση καί τό συναίσθημα 75 5. Ό άγώνας 84 6. Ή φύση της συνείδησης 87 7. "Ομοφυλοφιλία 95 8. Έτεροσεξουαλικές διαστροφές 114 9. Γιά τό γυμνό καί τό σεξ 120 10. Διαστροφές καί αλλόκοτοι φόνοι 125 11. Βία καί Φόνος 131 12. Γιά τά ναρκωτικά καί αύτούς πού τά χρησιμοποιούν 141 13. Ψύχωση 160 14. Παράνοια 193 15. Ευτυχία, κατάθλιψη καί φύση της έμπειρίας 198 16. Μανιοκατάθλιψη 210 17. Ή ούσία τοϋ νοήματος 215 18. Ή διαφορά άνάμεσα στή διανοητικότητα καί την εξυπνάδα 222 19. Σκέψεις πάνω στά άποτελέσματα της πρωτογενούς θεραπείας 232 σημασία τοϋ σωστού πλαισίου. Ή παλινο^φηση. Ή δια-Ζ3ί μόρφωση τοϋ συμπτώματος. Ή επανάληψη, ό ψυχαναγκασμός 2.^2 καί τά επανερχόμενα συμπτώματα. Ή άπώλεια τοϋ έλεγχου. 2-ψν δίνίίΟλοένα καί περισσότερα. Ή άντίληψη της ΐιπέρτατης δίκαιοσΰνης. Τό λανθάχον^Άί τό δυναμικό.νεύρωση σάν κάτι τό 252. όργανικό. Ή ψευτ^κί] πρό^ςη^τι. Φοβίεςίκαί φόβος. Ό ψυχρός πολεμιστής. ^Η δειλία. Αμφιθυμία. Τόκλαμα. Επιθυμία καί 2/68> φροντίδα. Γάμος. Θάνατΰς κθί πένθος. Δεν μπορείς νά ξανα-2.^3 γυρίσεις στό σπίτι. Βία στά μέσα μαςικης ένημέρωσης. Ό μύ-2.^ θος τού κέντρου άνάπτυξης. Ή φύση χον εαυτού. Ή φύση της 2&2· έλευθερίας. Ή τιμιότητα. 20. Αλλαγές πού συμβαίνουν στήν πρωτογενή θεραπεία 288 21. Πρωτογενής θεραπεία - Ή άποψη τού θεραπευτή 308 22. Ή ζωή μετά τήν πρωτογενή θεραπεία - Λέσλι Πάμ 322 23. Στόν άληθινό κόσμο - Συμπεράσματα 338
ΓΑΩΣΣΑΡΙ
• Πρωτογενής Πόνος. Ό πόνος πού προκαλείται όταν τό παιδί δέν μπορεί νά είναι ό εαυτός του. Ό Πρωτογενής Πόνος είναι αποτέλεσμα της άρνησης των γονιών νά ικανοποιήσουν τις βασικές άνάγκες τοϋ παιδιού καί νά βοηθήσουν τή φυσική του ανάπτυξη.
• Συναίσθημα. Αίσθηση συγκεκριμενοποιημένη σέ έννοια. Οί Πρωτογενείς Πόνοι είναι αισθήσεις πόνου μέχρι τή στιγμή πού συνδέονται μέ τήν πηγή τους οπότε μετασχηματίζονται σέ Πρωτογενή συναισθήματα. • Ένταση. Ή εσωτερική πίεση πού είναι άποτέλεσμα καταπιεσμένων ή απωθημένων συναισθημάτων. Ή ένταση είναι προϊόν της αποσύνδεσης της σκέψης από τό πρωταρχικό αντίστοιχο συναίσθημα. • "Αμυνα. Ή μέθοδος πού χρησιμοποιούν τό σώμα καί ό νούς γιά νά καταστείλουν τούς Πρωτογενείς Πόνους. • Συμβολική Συμπεριφορά. Ή εξωτερίκευση τοϋ παρελθόντος στό παρόν. Ή αντιμετώπιση τωρινών καταστάσεων καί ανθρώπων σάν νά ήταν γονεϊκά υποκατάστατα. • Ό Αγώνας. Ό ιδιαίτερος τρόπος πού διαλέγει τό άτομο γιά νά συμπεριφέρεται συμβολικά. Ό άγώνας περιλαμβάνει συμπεριφορές πού άποσκοποϋν στην κατάπνιξη τοϋ Πρωτογενούς Πόνου καί τήν έξασφάλιση τής άγάπης. • Ψεύτικη Ελπίδα. Ή άσυνείδητη έλπίδα γιά άγάπη πού κρύβεται πίσω άπό τόν άγώνα. Ή ψεύτικη έλπίδα καί ό άγώνας είναι τά μέσα πού χρησιμοποιεί ό νευρωτικός γιά νά καλύψει τήν απελπισία του ότι ποτέ δέν αγαπήθηκε.
• Νεύρωση. Ή συμβολικοποίηση τοϋ Πρωτογενούς Πόνου. Ό αστερισμός των άμυνών πού καλύπτουν τά Πρωτογενή συναισθήματα. • Διχασμός. Ή άποσύνδεση των συναισθημάτων άπό τίς σκέψεις. • Πρωτογενείς Σκηνές. Πρώιμα τραύματα-κλειδιά αντιπροσωπευτικά πολλών άλλων γεγονότων όπου τό παιδί δέν μπορούσε νά είναι ό εαυτός του. • Κύρια Πρωτογενής Σκηνή. Τό πρώιμο κρίσιμο γεγονός πού έγκαθιδρύει τή νεύρωση. Είναι τό πυροδοτικό περιστατικό πού κάνει τό παιδί κυρίαρχα ψεύτικο. • Αληθινός έαυτός. Ό φυσικός εαυτός μας. Τά άληθινά συναισθήματα καί παρορμήσεις μας. • Ψεύτικος εαυτός. Τό προσωπείο πού δημιουργείται σάν βιώσιμη οντότητα στήν κύρια Πρωτογενή Σκηνή. Ό ψεύτικος εαυτός καλύπτει τόν άληθινό. • Πρωτογενής Αναβίωση. Ή αναβίωση των Πρωτογενών Σκηνών καί τών οδυνηρών συναισθημάτων πού προκάλεσαν. Τούτο γίνεται μέ τρόπο καθολικό, όπου συμμετέχουν τόσο τό σώμα όσο καί ό νούς. • Επίγνωση. Ό νοητικός πυρήνας τού Πρωτογενούς Πόνου. Τό νόημα τών οδυνηρών γεγονότων πού απωθήθηκαν κάποτε εξαιτίας τού πόνου πού προκάλεσαν. • Πρωτογενής Δεξαμενή. Τό έσωτερικό απόθεμα τών Πρωτογενών Πόνων. Τό σύνολο τών πόνων πού δοκίμασε τό παιδί στίς πρώτες σχέσεις της ζωής του. • Ή θεραπεία. Ή συστηματική εκκένωση της Πρωτογενούς Δεξαμενής. Τό τελικό γκρέμισμα τών άμυνών πού απελευθερώνει, μ' αύτό τό τρόπο, τόν άληθινό εαυτό.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στή διάρκεια τών τελευταίων χρόνων, από τή δημοσίευση τοϋ βιβλίου « Ή Πρωτογενής Κραυγή» δίνω συνεχώς διαλέξεις πού τίς παρακολουθούν καί ειδικοί ψυχίατροι καί άπλοί Ιδιώτες. Οι ερωτήσεις τους δείχνουν δτι έμειναν πολλά πού δέν ειπώθηκαν σ' εκείνο τό βιβλίο. Αυτό εδώ τό βιβλίο είναι μιά προσπάθεια ν' ασχοληθώ μέ μερικά άπ' αυτά τά ερωτήματα. Γιά παράδειγμα, γιατί δέν μπορεί ή Πρωτογενής Θεραπεία νά ενσωματωθεί σέ άλλες θεραπευτικές αγωγές καί νά χρησιμοποιηθεί μέ τρόπο εκλεκτικό; Γιατί πρέπει νά είναι τόσο άποκλειστική; Προσπάθησα νά δώσω μιάν άπάντηση στό πρώτο κεφάλαιο, πού έχει τίτλο: «Γιατί δέν Μπορεί νά Υπάρξει παρά μόνο μιά Θεραπεία». Στ' αλήθεια πιστεύω δτι ή Πρωτογενής Θεραπεία δέν μπορεί νά ενσωματωθεί σέ άλλες θεραπευτικές αγωγές καί ελπίζω δτι τό πρώτο κεφάλαιο θά εξηγήσει τό γιατί. "Αλλες ερωτήσεις, δπως «Είναι ο'ι ασθενείς πού υποβλήθηκαν στήν Πρωτογενή Θεραπεία ευτυχισμένοι;» δείχνουν τή σύγχυση πού υπάρχει γύρω άπό τήν ευτυχία καί τή θλίψη. Γι' αυτό πραγματεύομαι αυτό τό θέμα στό κεφάλαιο «Ευτυχία καί Κατάθλιψη». Μερικοί είπαν δτι άφησα τόν εαυτό μου έξω άπό τήν Πρωτογενή Κραυγή. Εφάρμοσα στόν εαυτό μου τή θεραπεία; Πώς τό έκανα; κλπ. Περιέλαβα μερικές Πρωτογενείς μου Αναβιώσεις καί τή σημασία τους, όχι σάν αυτοβιογραφία άλλά γιατί βοηθούν νά διασαφηνιστεί ένα σημείο - σ' αυτή τήν περίπτωση ή φύση της κατάθλιψης. Αυτό πού είναι εκπληκτικό είναι τό πόσο μοιάζουν μεταξύ τους οί ερωτήσεις τών ειδικών ψυχιάτρων καί τών ακροατών πού δέν έχουν σχέση μέ τήν ψυχιατρική. 11
Γιά παράδειγμα, καί οί μεν καί οί δέ συχνά ζητούν νά μάθουν γιά την παλινδρόμηση τοϋ αρρώστου. "Αν ξαναγυρίσεις πίσω στήν παιδική ηλικία, θά μπορέσεις νά επιστρέψεις πάλι ατό παρόν; Πώς μπορείς νά εγγυηθείς γι' αυτό; Πρώτα άπ' όλα, έχω μιά διαφορετική Ιδέα γιά τό τί είναι παλινδρόμηση, καί αυτή ή ιδέα είναι διαφορετική από τίς ιστορικές αντιλήψεις. Ελπίζω δτι τό κεφάλαιο γιά τήν «Παλινδρόμηση» αποσαφηνίζει τίς απόψεις μου. Αυτό που προσπάθησα νά κάνω είναι νά αναφερθώ εκτεταμένα σέ μερικά σημεία πού στις προηγούμενες δημοσιεύσεις μου άπλώς τά έθιξα. Ή φύση τοϋ νοήματος, ή διαφορά άνάμεσα στήν ένταση καί τό συναίσθημα, τί είναι ομοφυλοφιλία, είναι μερικά τέτοια σημεία. Συμπεριέλαβα τά ιστορικά μερικών ασθενών μου γι' αυτούς πού δέν έχουν εξοικειωθεί με τό τί είναι οί Πρωτογενείς Αναβιώσεις καί μάλιστα διάλεξα τά πιό καλογραμμένα καί όσα κάνουν μιά έντονη περιγραφή τον τί είναι ή Πρωτογενής Αναβίωση. Περιέλαβα ακόμα μερικές σύντομες άναφορές ασθενών γύρω άπό τά είδη των άλλαγών πού συνέβησαν μέσα τους. Άπό τίς άφηγήσεις τους μπορεί κανείς νά δει πόσο δύσκολο είναι νά καταστρωθεί ένα σχέδιο έρευνας πού νά προβλέπει καί νά μετράει τίς αλλαγές πού προκαλούνται μέ τήν Πρωτογενή Θεραπεία. Τά είδη τών άλλαγών είναι συχνά εντελώς απρόσμενα καί Απρόβλεπτα. Τό νά σκάσουν τελικά τά βρεφικά δόντια ή τό νά ξαναγυρίσουν τά δόντια καί τό σαγόνι ενός άτομου στήν εποχή πρίν άπό τήν οδοντοφυΐα δέν είναι σκοπός της Πρωτογενούς Θεραπείας, άλλά τέτοιες αλλαγές συμβαίνουν καί αναφέρονται. Τέλος, στό τελευταίο κεφάλαιο προσπάθησα νά δείξω πώς θά ήταν ό κόσμος αν ήταν ενας τόπος αληθινός καί γεμάτος αισθήματα. Αυτό δέν είναι μιά Ουτοπία. Είναι εκείνο πού θά μπορούσε πραγματικά νά γίνει αν βάζαμε σάν στόχο τή δημιουργία άληθινών άνθρώπων μέσα σ' αυτό τόν κόσμο. Αυτό δέν είναι τόσο δύσκολο όσο μπορεί νά φαίνεται. Μερικές ριζοσπαστικές αλλαγές στίς μεθόδους άνατροφής τών παιδιών θά ήταν ένα καλό ξεκίνημα. Ακόμα, ορισμένες άλλαγές στό εκπαιδευτικό σύστημα θά μπορούσαν νά προσφέρουν σημαντική βοήθεια. Οί άλλαγές 12
αυτές στις μεθόδους ανατροφής τών παιδιών μπορούν νά φέρουν αποτελέσματα ευρείας κλίμακας. Τά Ιδια αποτελέσματα (άλλά άντίστροφα) πού έφεραν οί Μπηχαβιοριστές* στίς δεκαετίες τοϋ '30 καί τοϋ '40, όταν επέμεναν ότι τά μωρά όέ θά έπρεπε νά τά σηκώνουν δταν κλαίνε, δτι θά έπρεπε νά τά ταΐζουν μέ βάση ένα αυστηρό ώράριο, κλπ. "Έκαναν μεγάλο κακό, άλλά τό ζήτημα είναι δτι είχαν μεγάλη επίδραση στους ανθρώπους. "Ετσι, βλέπουμε ότι είναι δυνατό νά επηρεάσουμε μεγάλες μάζες άνθρώπων. Πιστεύω δτι ή θά έχουμε έναν άληθινό κόσμο ή όέ θά υπάρξει καθόλου κόσμος. 'Εδώ όέ θέλω νά παραστήσω τόν προφήτη της καταστροφής. Απλώς παρατηρώ τά σημάδια τών καιρών: τήν έπιταχυνόμενη καταστροφή τών Ανθρώπινων δντων σέ σχέση μέ τό περιβάλλον καί τήν -ψυχολογία τους. "Εχουμε χάσει τήν επαφή μας μέ τή φύση κι έτσι στηρίξαμε τήν ϋπαρξή μας πάνω στίς μηχανές. Ακόμα καί εμείς οί ψυχολόγοι είδαμε τήν εξάπλωση τών μηχανών στήν ψυχοθεραπεία. Κάνουμε ήλεκτροσόκ στους ανθρώπους γιά νά τούς άναγκάσουμε νά άντιόράσουν, τους κάνουμε ήλεκτροσόκ όταν τρελαίνονται, τούς κάνουμε ήλεκτροσόκ όταν βρέχονται στό κρεβάτι, καί τούς κάνουμε ήλεκτροσόκ δταν πίνουν. Αφεθήκαμε στίς μυστικές δυνάμεις της μηχανής γιατί τάχα ή ψυχική άρρώστια ήταν ένα άπόκρυφο μυστήριο πού χρειαζόταν ένα είδος μαγείας γιά νά διαλυθεί. Άλλά δέν υπάρχει τέτοιο μυστήριο καί όέ χρειαζόμαστε μαγεία καί μηχανές. Αυτό πού χρειαζόμαστε είναι νά βοηθήσουμε τούς ανθρώπους νά καταλάβουν τίς αιτίες της ψυχικής αρρώστιας καί άκόμα μιά νέα θεώρηση γιά τή θεραπεία της.
* Μπηχαβιορισμός: Ψυχολογία της Συμπεριφοράς (Στ. Μ.)
13
Θά μπορούσα, νομίζω, νά γύριζα καί νά ζούσα μαζί μέ τά ζώα, είναι τόσο γαλήνια καί αυτόνομα, Στέκομαι καί δέ χορταίνω νά τά κοιτάζω Δέν αγκομαχούν καί δέν κλαψουρίζουν γιά τήν κατάσταση τους, Δέν ξαγρυπνάνε τή νύχτα κλαίγοντας γιά τίς αμαρτίες τους, Δέ μέ άρρωσταίνουν συζητώντας τά καθήκοντά τους απέναντι στό Θεό, Κανένα δέν είναι άνικανοποίητο, κανένα δέν είναι φρενιασμένο μέ τή μανία της ιδιοκτησίας, Κανένα δέ γονατίζει μπρός στό άλλο, οϋτε μπρός στους προγόνους τον πού έζησαν χιλιάδες χρόνια πρίν, Κανένα σ' ολόκληρη τή γή δέν είναι ευυπόληπτο ή δυστυχισμένο. \ Υ Α ί Τ \ΥΗΙΤΜΑΝ
14
1
Γιατί δέν Μπορεί νά Υπάρξει παρά μόνο μιά Θεραπεία γιά τήν Ψυχική Αρρώστια
Ή Πρωτογενής Θεραπεία φιλοδοξεί νά θεραπεύσει τήν ψυχική αρρώστια (ψυχοσωματική άρρώστια, γιά τήν άκρίβεια). Α κ ό μ α περισσότερο, ισχυρίζεται ότι είναι ή μόνη θεραπεία. Κατά συνέπεια, αύτό κάνει όλες τίς άλλες ψυχολογικές θεωρίες ξεπερασμένες καί χωρίς κύρος. Αύτό σημαίνει ότι δέν μπορεί νά υπάρξει παρά μόνο μία έγκυρη προσέγγιση στή θεραπεία τών νευρώσεων καί τών ψυχώσεων. Σ' αύτό τό κεφάλαιο θά εξηγήσω γιατί είναι ετσι. Ό όρος «θεραπεία» είναι ακαθόριστος στόν τομέα της ψυχολογίας. Σπάνια χρησιμοποιείται στήν ψυχιατρική βιβλιογραφία. Ά ν τ ί γι' αύτόν, συναντά κανείς τίς φράσεις: «υποχώρηση τών συμπτωμάτων», «βελτιωμένη κοινωνική προσαρμογή», «αυξημένη ολοκλήρωση τοϋ εγώ» κλπ. "Ενας άπό τούς λόγους πού δέ χρησιμοποιείται ό όρος «θεραπεία» είναι γιατί είναι άξεχώριστα δεμένος μέ τήν «αιτία». Θεραπεία σημαίνει ξερίζωμα τής αιτίας. Αλλιώς ασχολούμαστε μόνο μέ τήν άνακούφιση τών συμπτωμάτων. «Θεραπεία» μιας μικροβιακής μόλυνσης σημαίνει ότι τά συμπτώματα τοϋ πυρετού, τού πονοκεφάλου καί τού πονόλαιμου, γιά παράδειγμα, είναι τό άποτέλεσμα μιας υποβόσκουσας μικροβιακής διαδικασίας, ότι υπάρχει ένα ειδικό μικρόβιο, καί ότι ένα ορισμένο άντιβιοτικό θά σκοτώσει αύτό τό μικρόβιο. "Οταν ένα τέτοιο μικρόβιο άνακαλυφθεϊ μέ καλλιέργεια, καί όταν άποδειχτεί ότι τό άντιβιοτικό, σύμφωνα 15
μέ τίς προβλέψεις μας, μπορεί νά τό καταστρέψει, τότε μπορούμε νά μιλάμε γιά θεραπεία. Χωρίς μιά τέτοια γνώση, τό καλύτερο πού μπορούμε νά κάνουμε είναι μιά άνακούφιση τών συμπτωμάτων, καί αυτή, νομίζω, είναι ή κατάσταση της ψυχοθεραπείας σήμερα. Πρόκειται γιά τή θεραπεία τών συμπτωμάτων, καί τά αποτελέσματα διατυπώνονται μέ τόν δρο βελτίωση τών συμπτωμάτων. "Ενα μέρος της συμπτωματολογίας της νεύρωσης είναι ή παράλογη ή άπροσάρμοστη συμπεριφορά. Ή βελτίωση της νεύρωσης, επομένως, νοείται σέ σχέση μέ τίς άλλαγές στή συμπεριφορά. Ή ψυχολογία ονομάζεται «επιστήμη της συμπεριφοράς». Καί ό κοινά παραδεκτός ορισμός τού σκοπού της είναι ή μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς καί δχι τών άνθρώπινων συναισθημάτων. Ε π ε ι δ ή ή ψυχική άρρώστια εμφανίζεται τόσο πολύμορφη, είχαμε μέχρι σήμερα παραιτηθεί άπό τό νά βρούμε μιά μοναδική αιτία ή εστω μερικές βασικές αίτιες. Οί περισσότεροι θεωρητικοί της ψυχολογίας πιστεύουν ότι αυτή ή πολυπλοκότητα της ψυχικής άρρώστιας είναι σχεδόν συντριπτική. Γιά παράδειγμα, ένα πρόσφατο βιβλίο μέ τίτλο Νευρωτικοί Τύποι γράφει στό εξώφυλλο: Μιά πρωτότυπη, κλινική μελέτη γιά τέσσερα είδη νευρώσεων... πώς επηρεάζεται ή άνάπτυξή τους άπό τίς ενστικτώδεις όρμές. Ή πιθανή σημασία τους γιά τόν έλεγχο καί τή ρύθμιση της όρμής-εντασης καί ή σχέση τους μέ τούς άμυντικούς μηχανισμούς.
Στή σελίδα 14 της εισαγωγής ό συγγραφέας αναφέρει: Είναι φανερό ότι τό πρόβλημα τής προέλευσης καί τών πηγών τών [νευρωτικών] μορφών καί τύπων λειτουργίας δέν είναι άπλό. Πολλά είδη μαρτυρούν ότι θά πρέπει νά είναι άποτελέσματα πολλαπλών άλληλοεπηρεαζόμενων αιτίων. Δέν έχω νά πώ παρά μόνο λίγα πράγματα γύρω άπό τήν πιθανή προέλευση τών νευρωτικών τύπων. ... Είμαι πεισμένος ότι μιά προ16
σεχτική μελέτη αυτών καθεαυτών τών νευρωτικών τύπων καθώς καί μιά καθαρότερη, πιό λεπτομερής εικόνα τών μορφών νόησης, δράσης καί συναισθηματικής εμπειρίας είναι μιά άπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν κατανόηση τών απαρχών τής νεύρωσης 1 . "Εχοντας εγκαταλείψει τήν έρευνα γιά τήν προέλευση τής νεύρωσης, οί ψυχολόγοι διασπάστηκαν όσο άφορα τίς μελέτες τους, ετσι ώστε ό ένας νά μελετάει τή νόηση, ένας άλλος νά μελετάει τήν άντίληψη καί ένας τρίτος νά μελετάει τά συναισθήματα, άδυνατώντας ετσι νά δούν πώς τό καθένα άπ' αύτά είναι μέρος ενός ενιαίου συνόλου. Ε π ι πλέον, άδυνατοΰν νά καταλάβουν ότι είναι άκριβώς τό συναίσθημα πού μάς κάνει άνθρώπους καί όλοκληρώνει τήν άνθρώπινη συμπεριφορά, άσχετα άπό τή μορφή του. Ή πολυπλοκότητα τής νεύρωσης μάς οδήγησε στό διαχωρισμό τών μελετών μας, στήν άπομόνωση τής μιας άπό τήν άλλη, μέ άποτέλεσμα ποτέ νά μήν άσχολούμαστε μέ τόν άνθρωπο σάν ολότητα. Κατά συνέπεια, αύτές οί μελέτες πού δέν εξετάζουν τό άτομο σάν σύνολο δέ θεραπεύουν τή νεύρωση, δηλαδή τήν παθολογία τοϋ άνθρώπου σάν ολότητα, σωματικά καί ψυχικά. Στό παραπάνω άπόσπασμα, πού τό παρέθεσα γιατί άντιπροσωπεύει τόν προβληματισμό ενός μεγάλου μέρους αύτού τοϋ χώρου, βλέπουμε ότι ό συγγραφέας καταφεύγει στίς περιγραφές τής συμπεριφοράς (νόηση, δράση), ελπίζοντας κατά κάποιο τρόπο ότι μιά πιό λεπτομερής περιγραφή θά οδηγήσει σέ μιά βαθύτερη κατανόηση. Πρόκειται γιά ένα πολλαπλό λάθος. Πρώτο, οί περιγραφές τών εκδηλώσεων ή τών συμπτωμάτων τής άρρώστιας είναι άπλές περιγραφές καί δέ λένε τίποτε γιά τήν προέλευσή της. Δεύτερο, οί περιγραφές άναφέρονται στή συμπεριφορά καί όχι σέ εσωτερικές καταστάσεις, πράγμα πού είναι κατά τή γνώμη μου ή νεύρωση. Ε π ε ι δ ή ή νεύρωση είναι μιά εσωτερική κατάσταση, κάτι πού κουβαλάμε συνεχώς μέσα μας, είναι διαρκής, προβλέψιμη καί παρορμητική. Θά μπορούσε κανείς νά περιγράψει τό κοινό κρυολόγημα στήν επιστημονική ή τήν κοινή γλώσσα - πονόλαιμος, βουλωμένη μύτη 1.
Οανκΐ
81ΐ3ρίΓθ,
ΝϊηγοΙιο 8ΐγΙε$, Βαδίο ΒοοΚδ,Νέα Υόρκη
1965.
17
κλπ. - καί όμως νά μήν εχει πλησιάσει καθόλου τή θεραπεία. Οί επιστημονικές περιγραφές, λοιπόν, μπορεί νά βοηθάνε στην επικοινωνία καί τήν ταξινόμηση, άλλά δεν άναφέρονται στους τρόπους γέννησης της άρρώστιας. Ε π ι π λ έ ο ν , ή περιγραφή της συμπεριφοράς δέ δίνει στοιχεία γιά τό ιστορικό τον άτομου. Ασχολείται μέ τήν τωρινή συμπεριφορά καί, έξ όρισμοϋ, δέν μπορεί νά είναι τελολογική. Όποιαδήποτε περιγραφή, διάγνωση, εξήγηση ή μέθοδος θεραπείας πού δέν παίρνει υπόψη της τό Ιστορικό τοϋ άτομου καί άσχολεΐται μόνο μέ τήν τρέχουσα συμπεριφορά καί τά συμπτώματα, είναι καταδικασμένη νά άποτύχει, γιατί οί αιτίες της ψυχικής άρρώστιας βρίσκονται ατό Ιστορικό τον κάθε άτομου. Γενικά, είναι συγκεντρωμένες στήν πρώτη παιδική ηλικία τοϋ κάθε άτομου καθώς καί στίς πρωταρχικές σχέσεις πού μετέβαλαν ένα υγιές, άθώο καί άγνό παιδί σέ έναν άγχώδη νευρωτικό ενήλικο. Καμιά θεραπεία δέν μπορεί νά υπάρξει άν δέν παίρνονται υπόψη αυτές οί πρώτες εμπειρίες, πράγμα πού ήξερε πολύ καλά ό Φρόυντ. Καί δέν μπορεί νά ύπάρξει καμιά θεραπεία άν δέν καταφέρει μέ κάποιο τρόπο νά άλλάξει τήν εσωτερική άντίδραση πρός αυτά τά πρωταρχικά γεγονότα. Γιατί όπως έχω άποδείξει άλλοϋ, καί συγκεκριμένα στήν Ανατομία της Ψυχικής Αρρώστιας, αύτοί οί πρωταρχικοί Πόνοι παραμένουν κλεισμένοι μέσα μας, κρυμμένοι κάτω άπό τό επίπεδο τής συνείδησης, υπαγορεύοντας άμείλικτα τή μετέπειτα νευρωτική συμπεριφορά. Οί περιγραφές είναι διπλά άπατηλές γιατί συχνά προσφέρουν τήν ψευδαίσθηση τής διευκρίνισης ενώ μας παγιδεύουν στό τέλμα τής πολυπλοκότητας τής συμπεριφοράς. "Αν κοιτάξουμε μόνο τή συμπεριφορά, τότε τό πεδίο μελέτης είναι στ' άλήθεια ολόκληρη ζούγκλα γιατί οί δυνατότητες εξωτερίκευσης τής νεύρωσης είναι τεράστιες. "Αν σταθούμε γιά μιά στιγμή μακριά άπό τίς νευρωτικές περιπλοκές καί κοιτάξουμε βαθύτερα, δέ θά βρούμε τέτοια πολυπλοκότητα. Θά βρούμε τήν άνθρώπινη άνάγκη, όμοια σέ όλους μας. Αύτή ή άνάγκη είναι βασική, βαθιά καί άπλή. Καί άκριβώς ή ανεκπλήρωτη άνάγκη είναι ή πηγή άπ' όπου ξεπηδάνε οί κάθε λογής ψυχικές άνωμαλίες. Δέν τό είδαμε ' 18
όμως αυτό, γιατί παραπλανηθήκαμε, σχεδόν άπό τήν άρχή της ψυχοθεραπείας, άπό τά γραφτά τοϋ Φρόυντ, πού θεωρούσε σάν δοσμένη μιά έμφυτη νευρωτική λειτουργία σέ όλους μας. Αυτό πού είναι έμφυτο.είναι ή άνθρώπινη άνάγκη. Ή μή ικανοποίηση αυτής της άνάγκης ή ή υπό όρους ίκανοποίησή της, βάζει τά θεμέλια γιά τήν ψυχολογική Αρρώστια. Λ Βλέπουμε τή φροϋδική κληρονομιά στό βιβλίο πού προηγούμενα παρέθεσα ένα άπόσπασμά του. Ή ένταση είναι κάτι τό δοσμένο - πού μπορεί βέβαια νά τό ελέγξουμε ή νά τό ρυθμίσουμε, μά ποτέ νά τό ξεριζώσουμε. Αυτός πού ελέγχει καλύτερα τήν έντασή του είναι επομένως υγιέστερος. Οχι «φυσιολογικός», καταλαβαίνετε, άπλώς πιό ολοκληρωμένος. "Οταν ή νεύρωση θεωρείται έμφυτη, γενετική κατάσταση, τότε μιλώντας κανείς γιά θεραπεία, αυτόματα γίνεται ύποπτος, «κομπογιανίτης». Ή «θεραπεία» είναι ένας όρος πού είναι ντροπή νά χρησιμοποιείται στίς κοινωνικές επιστήμες γιατί σημαίνει ότι έχει βρει κανείς «τήν Αλήθεια» - τήν τελική απάντηση. Επομένως, ό άσφαλέστερος δρόμος γιά τόν κοινωνικό επιστήμονα είναι νά παραμένει απομονωμένος άπό τόν άνθρωπο σάν ολότητα, καί άντί γι' αύτόν νά μελετάει τήν άντίληψή του, τό χρόνο άντίδρασής του, τίς κινήσεις του ή νά μελετάει τά ζώα καί νά συγκρίνει τίς άντιδράσεις τους μ' αυτές των ανθρώπων. Ή πεποίθηση ότι ή νευρωτική καί ή ψυχωτική διαδικασία είναι έμφυτες κάνει άπαραίτητη τήν ύπαρξη των άμυντικών μηχανισμών. Τό νά πιστεύουμε στήν άναγκαιότητα των αμυντικών μηχανισμών, σημαίνει νά απομακρυνόμαστε άπό τή μελέτη αύτοΰ πού βρίσκεται κάτω άπ' αυτούς. "Οταν θεωρούμε σάν κάτι δοσμένο τήν άνάγκη γιά άμυντικούς μηχανισμούς, τοποθετούμε τή νεύρωση στή φυσική τάξη πραγμάτων. Αυτό δημιουργεί ενα φαύλο κύκλο: ή νεύρωση είναι κάτι τό φυσιολογικό, όσο πιό νευρωτικός είναι κάποιος τόσο πιό φυσιολογικός είναι. "Αν θέλουμε ποτέ νά κατανοήσουμε τί σημαίνει στ' άλήθεια θεραπεία, θά πρέπει νά άναθεωρήσουμε όλόκληρη τή βάση των θεωριών μας. Α κ ρ ι β ώ ς επειδή δέν έχουμε κατανοήσει έντελώς τίς αΐ19
τίες ή επειδή πιστεύουμε δτι οί αιτίες τής ψυχικής αρρώστιας είναι πολύ απόκρυφες, άναγκαστήκαμε νά αναπτύξουμε θεωρίες πού νά παρακάμπτουν με τρόπο τήν ιδέα τής θεραπείας. Δεν καταφέραμε νά καταλάβουμε ότι ή εμπειρία επιβεβαιώνει μιά θεωρία γιά τήν άνθρώπινη νεύρωση, καί ότι μόνο τό ϊδιο τό άτομο μπορεί νά βρει τήν άλήθεια γιά τόν έαυτό του. Γιά νά μιλήσουμε γιά τή θεραπεία τής νεύρωσης χρειάζεται νά έχουμε ακριβή ιδέα γιά τό τί είναι νεύρωση. Ή νεύρωση είναι ένας όρος πού δείχνει τήν έλλειψη τής σωστής άλληλεξάρτησης όλων των σωματικών συστημάτων. Δεν υπάρχει κανένα κομμάτι τής βιολογικής καταβολής μας πού νά έχει γραμμένη πάνω του τή λέξη «νεύρωση»* Οί ψυχολόγοι συνηθίζουν νά χαρακτηρίζουν τούς άνθρώπους «νευρωτικούς», όταν ή συμπεριφορά τους δέ συμβιβάζεται μέ τίς επαγγελματικές τους αντιλήψεις γιά τή λογική συμπεριφορά. "Ετσι, γιά έναν ψυχαναλυτή, ή άνικανότητα άναβολής τής εύχαρίστησης θά μπορούσε νά είναι ένα σημάδι νεύρωσης. Γιά έναν άρρωστο όμως πού υποβάλλεται σέ Πρωτογενή Θεραπεία, ή αναβολή τής εύχαρίστησης μπορεί θαυμάσια νά είναι νευρωτική. Ή νεύρωση είναι μιά κατάσταση ύπαρξης πού τό κύριο χαρακτηριστικό της είναι ή ένταση. Ή νευρωτική ένταση προέρχεται άπό κάποιον άπωθημένο Πόνο, πού έχει εϊτε σωματική εϊτε ψυχολογική προέλευση. Κάθε φορά πού δέν αισθανόμαστε μιά εμπειρία γιατί δέν μπορούμε νά τήν ολοκληρώσουμε, εμφανίζεται ένταση. Μέ κάθε άπώθηση συσσωρεύεται ένταση μέχρι νά εμφανιστεί ένα κρίσιμο σημείο όπου τό άτομο είναι περισσότερο καταπιεσμένο καί σέ κατάσταση άμυνας παρά συναισθηματικό, περισσότερο ψεύτικο παρά άληθινό, περισσότερο παράλογο παρά λογικό. Αυτή τήν κατάσταση τήν ονομάζουμε «νεύρωση». Είναι δυνατό νά εχουμε ένταση χωρίς νεύρωση, αλλά είναι άόύνατο νά εχουμε νεύρωση χωρίς ένταση. Κατά τή γνώμη μου τό υπόστρωμα γιά κάθε παράλογη συμπεριφορά είναι ό Πόνος, άσχετα άπό τήν προέλευσή του. Μιά άρκετά σοβαρή εγχείριση σέ πολύ νεαρή ήλικία μπορεί νά προκαλέσει άργότερα νεύρωση, άκριβώς όπως 20
καί ένα ψυχολογικό τραύμα. "Ενα τραύμα, άν είναι άρκετά σοβαρό καί έχει συμβεί άρκετά νωρίς, μπορεί νά προκαλέσει νεύρωση. "Ενα σοβαρό τραύμα ή πολλά μικρότερα τραύματα συσσωρευμένα μπορούν νά δημιουργήσουν τό κρίσιμο ποιοτικό άλμα άπό τό άγχοτικό άτομο στό νευρωτικό. Συνήθως χρειάζεται μιά άργή συσσώρευση διαδοχικών Πόνων γιά νά προτιμήσει ένα άτομο νά δημιουργήσει άμυντικούς μη-! χανισμούς παρά νά βιώνει τά συναισθήματά του. Ή κρίσιμη μετάπτωση άπό τήν ένταση στή νεύρωση συνήθως συνοδεύεται καί άπό σωματικά συμπτώματα καί άπό παράλογη συμπεριφορά, όπως ή άνικανότητ<\ νά μένει κανείς ήρεμος ή νά συγκεντρώνεται. Μέχρι τώρα οί ψυχολόγοι ονόμαζαν αυτούς τούς παράλογους τρόπους συμπεριφοράς «νεύρωση». Ά λ λ ά ή νεύρωση δέν είναι μόνο εξωτερική συμπεριφορά. Κάθε έξωτερική συμπεριφορά είναι μέρος ενός οργανικού προτύπου συμπεριφοράς πού περιλαμβάνει καί τό τί κάνουν τά αιμοφόρα άγγεϊα, οί μύες καί τά νευρικά κύτταρα. Τό νά μελετάμε μόνο τήν κοινωνική συμπεριφορά δέν είναι τίποτε περισσότερο άπό τόν παραπέρα κατακερματισμό τού άνθρώπινου όντος. Ή εσωτερική νευρωτική συμπεριφορά μπορεί νά περιλαμβάνει άσθμα ή έλκη. Ή έξωτερική συμπεριφορά μπορεί νά περιέχει σάν στοιχεία τή διάπραξη κλοπών ή τή χρήση ναρκωτικών. Καί οί δυό κατηγορίες συμπεριφοράς άνταποκρίνονται σέ μιά συνολική ψυχοσωματική κατάσταση -άποτέλεσμα μιάς ιδιαίτερης ιστορίας ζωής. Μέ τήν Πρωτογενή Θεραπεία ή ένταση πέφτει. Γιά τήν εκτίμηση αύτού τοϋ φαινομένου χρησιμοποιήσαμε τά όπλα της επιστήμης 2 . Δέν είναι καθόλου άσήμαντο τό γεγονός ότι οί άρρωστοι πού υποβάλλονται σέ Πρωτογενή Θεραπεία αισθάνονται λιγότερη ένταση. Αύτές οί υποκειμενικές άναφορές είναι έξίσου έγκυρα δεδομένα. Καί τί συμβαίνει μέ τίς άμυντικές άντιδράσεις; Είναι πάντα άπαραίτητες; Τελικά, είτε τίς θεωρούμε άπαραίτητες 2. ΑΠΗΙΙΓ Ιαηον, ΥΟΓΙΙ, 1972.
ΤΗ( ΑηαΙοητγ ο/ ΜοιίαΙ ΙΙΙηεα, Ο.Ρ. Ρυΐηβπι'δ, Νβνν
21
είτε δχι, δέν Ιχει σημασία. Είναι φυσικές άντιδράσεις σέ άπειλές ενάντια στην άκεραιότητα τοϋ οργανισμού. Μ' αυτή τήν έννοια, είναι «φυσικές» καταστάσεις πού εμφανίζονται δταν ή ζωή μας εμποδίζει νά είμαστε έντελώς φυσικοί... ένα είδος «φυσικότητας» δεύτερης τάξης. Οί αμυντικές άντιδράσεις είναι άναγκαΐες όταν είμαστε νέοι καί εύθραυστοι καί δέν μπορούμε νά άντέξουμε σέ πολύ βίαιες επιθέσεις. Καθώς ώριμάζουμε καί γινόμαστε άνεξάρτητοι, δέν είναι πιά άπαραίτητες. Μπορούμε νά άπαλλαγούμε άπό αύτές άν ξέρουμε τόν τρόπο 3 . Ή πρώτη καί πανανθρώπινη άντίδραση στό συσσωρευμένο Πόνο είναι ή άπώθηση. Ή άπώθηση είναι κάτι κοινό σέ όλους μας. Έκεΐ πού διαφοροποιούμαστε είναι στό πώς εξωτερικεύουμε τόν Πόνο, πράγμα πού εξαρτάται άπό τίς ιδιαίτερες συνθήκες ζωής τοϋ καθενός μας. Οί διάφοροι αύτοί τρόποι εξωτερίκευσης άποτελούν τίς μορφές τής νεύρωσης... ομοφυλοφιλία, ναρκομανία, έτεροενδυσιομανία, κλπ. Οί ψυχολόγοι έχουν γίνει ειδικοί στίς κατηγορίες... καί τά συμβολικά μονοπάτια πού χρησιμοποιούν οί νευρωτικοί. Ή σοβαρότητα τής νεύρωσης πραγματικά εξαρτάται άπό τό ποσό τού συσσωρευμένου Πόνου. Καί είναι άκριβώς τό επίπεδο τοϋ Πόνου πού καθορίζει τό πώς θά διαμορφωθεί σέ γενικές γραμμές ή συμπεριφορά κάποιου. Πόσο άπό τό παρόν δέ θά γίνει άντιληπτό καί δέ θά βιωθεί, καί πόσο άπό τό παρελθόν θά επιβληθεί στό παρόν. Τό χωρίς διάκριση σέξ μέ οποιονδήποτε καί οποτεδήποτε είναι ενα παράδειγμα αύτού τού γενικευμένου προτύπου συμπεριφοράς. "Ενα άλλο παράδειγμα είναι τό νά τρώει κανείς κάθε λίγο καί λιγάκι καί νά είναι συνεχώς πεινασμένος. 3. Επαναλαμβάνω, τό άμυντικό σύστημα είναι νευροσωματικό φαινόμενο. Αυτό σημαίνειδτι δταν ή άμυνα τοϋ άτόμου έλαττώνεται άλλάζει καί τό έπίπεδο άναισθησίας, μέ άποτέλεσμα οί άρρωστοι πού έχουν υποβληθεί σέ Πρωτογενή Θεραπεία νά είναι πολύ πιό ευαίσθητοι στά άναισθητικά φάρμακα. Σάν άποτέλεσμα της άγνοιας τοϋ παραπάνω γεγονότος, σέ κάποιον τέτοιο άρρωστο, στη διάρκεια μιας χειρουργικής έπέμβααης δόθηκε ή υποτιθέμενη «φυσιολογική δόση άναισθητικοϋ καί ό άνθρωπος αυτός κόντεψε νά πεθάνει.
22
Καμιά συμπεριφορά δέν είναι νευρωτική αυτή καθεαυτή καί άπό μόνη της. Μπορεί κανείς νά τρώει έξαιτίας τής νεύρωσης ή δχι. Μπορούμε νά χαρακτηρίσουμε μιά συμπεριφορά νευρωτική μόνο όταν τή μελετήσουμε συνολικά. Πολλές έσωτερικές διαδικασίες προκαλούν διαρκώς αύτή τή συμπεριφορά. Δέν τρώμε άπλώς. Δέν είναι άπλώς μιά κίνηση τοϋ χεριού πρός τό στόμα. Είναι ή περιεκτικότητα τοϋ αίματος σέ ζάχαρο, ή ενεργοποίηση τοϋ εγκεφάλου, ή έκκριση άδρεναλίνης κλπ. Ή υπερβολική φλυαρία δέν είναι άπλώς ένα στόμα πού κινείται καί μιά γλώσσα πού άνεβοκατεβαίνει. Είναι μιά άνάγκη πού σπρώχνει τό χείμαρρο τών λέξεων πού βγαίνουν άπό τό στόμα ενός νευρωτικού. Ή άνάγκη λοιπόν είναι μιά καθολική "ψυχοσωματική κατάσταση. Αύτό πού επιτυγχάνει ή θεραπεία τής νεύρωσης είναι νά έλαττώσει τήν ένταση μέσα άπό τήν Πρωτογενή Α ν α β ί ω σ η σέ ένα επίπεδο όπου τό άτομο περισσότερο αισθάνεται παρά άμύνεται. Τά συναισθήμάτά του τού είναι πιά πιό προσιτά καί ή άρχική αύτόματη άντίδραση στίς διάφορες καταστάσεις δέν είναι ή απώθηση. Ά π ό τή στιγμή πού θά έμφανιστεί αύτή ή κατάσταση, είναι πιά ζήτημα χρόνου ή εξάλειψη τών άρκετά παλιών Πόνων ώστε ή νευρωτική ένταση νά μην είναι πιά πρόβλημα. Οί Πόνοι έχουν πολλές ταμπέλες άλλά οί έσωτερικές διαδικασίες πού ρυθμίζουν τόν Πόνο είναι οί ίδιες. Ή αύτόματη άντίδραση είναι ή άπώθηση. Τό άποτέλεσμα είναι ή ένταση. "Αν τό παιδί μπορεί νά αισθανθεί όλη τήν ταπείνωση καί τίς φοβερές της συνέπειες γιά τό τί πραγματικά αισθάνονται οί γονείς του γι' αύτό, τότε δέ θά χρειαστεί νά άπωθήσει τίποτε καί δέ θά γίνει άγχοτικό. 'Αντί γι' αύτό, θά γεμίσει άγωνία. Ούτε οί Πόνοι ούτε οί άμυντικές άντιδράσεις μπορούν νά άπαλειφθοΰν άπό ένα στοργικό περιβάλλον (τό καλό δέ σβήνει τό κακό), άπό συγγνώμες ή άπό οτιδήποτε «εξωτερικό» όπως μιά θεραπευτική άντιμετώπιση. Γιά νά θεραπευτεί ένα άτομο - πού σημαίνει νά άπαλλαγεί άπό τούς άσυνείδητους Πόνους πού συνεπάγονται τή νεύρωση - θά πρέπει νά περάσει άπό βαθιά συναισθηματικές έμπειρίες, πράγμα πού τελικά θά κάνει περιττές τίς άμυντικές άντιδράσεις. Αιτίες είναι οί πρωταρχικοί Πό23
νοι, άποτελέσματα είναι οί νευρωτικές άμυντικές άντιδράσεις. Ή θεραπεία έγκειται άκριβώς στήν εξάλειψη αυτών τών Πόνων άπό τόν οργανισμό μας. Δέ θά μπορέσουμε ποτέ νά είμαστε ολοκληρωτικά ό εαυτός μας άν δέν άπελευθερωθεϊ καί τό τελευταίο κομμάτι τοϋ μπλοκαρισμένου έαυτοϋ μας. Δέν μπορεί νά υπάρξει στιγμιαία «προσπέλαση» στόν έαυτό. Ή διάλυση τών άμυντικών μηχανισμών πραγματοποιείται σταδιακά μέ τόν ίδιο τρόπο πού δημιουργήθηκαν άρχικά αύτοί οί μηχανισμοί. Τούς άμυντικούς μηχανισμούς τούς οικοδομούμε, καί επομένως μπορούμε μόνο νά τούς κατεδαφίσουμε σταδιακά. Κανένα στοργικό άγκάλιασμα, κανένας χαμογελαστός θεραπευτής, κανένα ξεγύμνωμα άπό ρούχα δέν μπορεί νά άλλάξει τό άμυντικό σύστημα. Επομένως, τίποτε πού άσχολεϊται μόνο μέ τό έδώ καί τώρα, τήν παρούσα συμπεριφορά ή τά συμπτώματα, δέν μπορεί νά άποτελεϊ θεραπεία. Ή νεύρωση μπορεί πάντα νά παίρνει μιά νέα κατεύθυνση γιά ένα διάστημα, ύπάρχει ώστόσο μιά ιστορία μέσα μας πού πρέπει νά άσχοληθούμε μαζί της. Ή πιό βασική διαφορά άνάμεσα στήν κλασική φροϋδική προσέγγιση καί στήν Πρωτογενή είναι ότι οί φροϋδικοί πιστεύουν πώς τό άσυνείδητο, ή τό «αύτό» (ίά), είναι βασικά καταστροφικό καί άπροσάρμοστο, καί πώς οί άμυντικοί μηχανισμοί είναι άναγκαίοι γιά νά τό συγκρατούν καί νά μας βοηθάνε νά προσαρμοζόμαστε στήν έξωτερική πραγματικότητα. Έμεΐς θεωρούμε ότι καθετί τό άσυνείδητο είναι άληθινό καί ύγιές, καί ότι αύτό πού μάς κάνει ψεύτικους καί άπροσάρμοστους είναι άκριβώς οί άμυντικές άντιδράσεις ενάντια σ' αύτή τήν πραγματικότητα. Τό Πρωτογενές άσυνείδητο είναι γεμάτο άπό έπιθυμίες καί άνάγκες, άπό μιά λαχτάρα γιά τρυφερότητα καί γιά οργή καί γιά φόβο. Ή άπελευθέρωση αύτών τών συναισθημάτων είναι πού μάς κάνει υγιείς. Οί φροϋδικοί πιστεύουν ότι ή άπελευθέρωση τοϋ άσυνείδητου, δηλαδή ή «άπώλεια τοϋ ελέγχου», είναι βασικά άποικοδομητική. Τό φροϋδικό άσυνείδητο είναι άρνητικό. Αντίθετα, ή Πρωτογενής Θεωρία βλέπει τό άσυνείδητο σάν θετικό. Αυτές οί δυό άπόψεις είναι διαμετρικά άντίθετες. Ό προσαρμοσμένος σύμφωνα μέ τό φροϋδικό 24
πρότυπο εαυτός, γιά μας, είναι ψεύτικος καί νευρωτικός. Είναι στην ούσία καταστροφικός - καταστροφικός γιά τήν έσωτερική πραγματικότητα. "Ολα αύτά δέ σημαίνουν ότι μερικά πράγματα δέ βοηθάνε γιά ένα διάστημα. Ασφαλώς, τό μασάζ σέ ένα σύνολο άπό μύς βοηθάει στήν άνακούφιση αυτών των μυών άπό τήν ένταση. Οί άνθρωποι πραγματικά αισθάνονται καλύτερα μετά. Ά λ λ ά ή βοήθεια καί ή θεραπεία είναι δυό διαφορετικές καταστάσεις. Δέν μπορεί νά διώξει κανείς μέ τό μασάζ τήν άνάγκη. "Αν ενα παιδί έγινε άγχοτικό καί τό μυϊκό του σύστημα σφίχτηκε γιατί σ' όλη του τή ζωή είχε μιά όλο καί πιό μεγάλη άνάγκη άπό έναν πατέρα πού ποτέ δέν τό βοήθησε καί ποτέ δέν τού έδειξε ενδιαφέρον, αύτή ή άνάγκη δέν μπορεί νά φύγει μέ μιά άνακούφιση τοϋ μυϊκού συστήματος. 'Αλλά άν τό μασάζ χαλαρώνει τή σωματική θωράκιση άρκετά ώστε τό άτομο νά αισθανθεί τήν άνάγκη του, τότε πρόκειται γιά κάτι παραπάνω άπό χρήσιμο. Μέ άλλα λόγια, τό μασάζ άπό μόνο του είναι άνιστορικό. Δέν άσχολεϊται μέ τήν ιστορία πού είναι γραμμένη μέσα μας. Τό μασάζ πού οδηγεί στό ξεμπλοκάρισμα αύτής τής ιστορίας, πού οδηγεί σέ Πρωτογενείς Αναβιώσεις είναι ένα ολότελα διαφορετικό φαινόμενο. Ή αυτοσυγκέντρωση μας προσφέρει ένα καλό παράδειγμα άνιστορικού τρόπου επεξεργασίας τής νεύρωσης στήν πιό φανερή μορφή της - τήν ένταση. Αύτός πού κάνει αυτοσυγκέντρωση δέν μπορεί στήν πραγματικότητα νά αισθανθεί τό σώμα του ολοκληρωτικά καί μέ πλήρη συνέχεια γιατί υπάρχουν μπλοκαρίσματα πίσω στήν ιστορία του πού τόν εμποδίζουν. "Ολοι οί πρωταρχικοί Πόνοι πού δέν τους έζησε συναισθηματικά δροϋν άνασταλτικά γιά όλες τίς επόμενες συναισθηματικές εμπειρίες. "Ετσι ό μόνος τρόπος γιά νά μπορέσει κανείς νά γίνει άτομο μέ συναισθήματα είναι νά διώξει αύτές τίς άναστολές καί νά αισθανθεί αύτά πού άρχικά δέν αισθάνθηκε ολοκληρωμένα. Ε π ι π λ έ ο ν , ή αυτοσυγκέντρωση δέν έχει πραγματικό επίκεντρο. Α ν τ ί θετα οί Πρωτογενείς Αναβιώσεις έχουν τήν εστία κατευθείαν στήν πραγματικότητα. Α κ ρ ι β ώ ς ή άλλαγμένη μέσα άπό τίς Πρωτογενείς Αναβιώσεις συνείδηση είναι ή άλη25
θινή συνείδηση καί δχι ή κοινωνικά (δηλαδή νευρωτικά) προσαρμοσμένη συνείδηση. Στήν αυτοσυγκέντρωση τό επίκεντρο είναι ένα «μάντρουμ», 4 ένα λουλούδι, ένα βάζο, πού σημαίνει δτι τό άτομο συγκεντρώνεται μακριά άπ' αύτό πού είναι άληθινό - τόν έαυτό του. Τό άποτέλεσμα είναι νά μεγαλώνει τό ρήγμα άνάμεσα στό άληθινό καί τό ψεύτικο, καί νά αύξάνεται ή ένταση στό σώμα του. Τό καλύτερο παράδειγμα άλλαγής κατεύθυνσης στή νεύρωση είναι ή ύπνωση. Μέ τήν ύπνωση μπορεί κανείς νά ταυτιστεί μέ κάποιον άλλο γιά ένα διάστημα - μέ έναν αστέρα τοϋ κινηματογράφου, γιά παράδειγμα. Ή ύπνωση μπορεί νά διχάσει τή συνείδηση έτσι πού νά έχει κανείς πλήρη άγνοια κι άκόμα άναισθησία άπέναντι σ' ένα σύμπτωμα. Ή ύπνωση μπορεί άκόμα νά διώξει γιά ένα διάστημα τό πάθος γιά άλκοόλ καί γιά τσιγάρο. Στήν αύτούπνωση μπορεί κανείς νά πετύχει τήν άπώλεια τής συνείδησης άπλώς μέ τό νά προφέρει τήν κατάλληλη φράση, άπόδειξη τοϋ πόσο εύκολο είναι νά έπιτεύχθεί ή άπώλεια τής συνείδησης (καί ή νεύρωση). Ά λ λ ά ή ύπνωση είναι τόσο πρόσκαιρη δσο καί κάθε άλλη άγωγή ή προσέγγιση τής νεύρωσης. Στό τέλος ή νεύρωση πάντα θριαμβεύει γιατί οί Πόνοι πού βρίσκονται άπό κάτω είναι πραγματικοί. Γιατί, λοιπόν, ύπάρχει μόνο μιά θεραπεία; Γιατί δέν μπορούν πολλές θεωρίες νά συνεισφέρουν κάτι καί νά είναι έξίσου έγκυρες; Γιατί οποιαδήποτε θεωρία άγνοεΐ τούς Πρωτογενείς Πόνους, άγνοεΐ μιά βασική άλήθεια γιά τόν άρρωστο - άγνοεί τίς αιτίες τής νεύρωσης. Εγκυρότητα σημαίνει άλήθεια. Δέν μπορεί κανείς νά άγνοεί αύτό τό γεγονός καί νά άναπτύσσει μιά έγκυρη θεωρία. Αύτό πού είναι έγκυρο είναι ή άλήθεια γιά τόν άρρωστο καί μόνο γι' αυτόν. Ή Πρωτογενής θεωρία έχει έγκυρότητα γιατί δέν προσπαθεί νά ύποδηλώσει τό τί κινεί τή συγκεκριμένη νεύρωση. Μόνο ένα άτομο πού ξαναζεί μιά Πρωτογενή εμπειρία μπορεί νά μάς τό πεϊ. Ή Πρωτογενής θεωρία άπλώς υποστηρίζει δτι ή μόνη έγκυρότητα είναι αύτή πού 4. Σανσκριτικό ρητό πού άποτελεί έναν προσωπικό διάλογο άνάμεσα σ' έναν άνθρωπο καί τό θεό του (Σ.τ.Μ.).
26
βρίσκεται μέσα στήν έμπειρία. Ή μόνη ψυχολογική άλήθεια είναι ή άλήθεια πού βγαίνει άπό τήν εμπειρία. Καθετί άλλο άπαιτεϊ ερμηνεία καί επομένως είναι εύάλωτο στή διαστρέβλωση καί τήν παραποίηση. Ή ερμηνεία πού δίνει ένας θεραπευτής γιά τίς σκέψεις καί τά συναισθήματα ενός άρρωστου είναι θεωρητικοποίηση τής θεωρητικοποίησης. Εφόσον ό ίδιος δ θεραπευτής έχει μπλοκαρισμένη συνείδηση, οί ερμηνείες του θά είναι κατά κάποιο τρόπο παράγωγα των δικών του Πόνων, καί επομένως οί άπόψεις του γιά τόν άρρωστο του δέ θά είναι άντικειμενικές. "Αν δεχτούμε ότι ένας ενήλικος νευρωτικός μπορεί νά εξωτερικεύσει ένα τραύμα πού τού εμφανίστηκε σέ ήλικία πέντε χρονών, έχει καθόλου νόημα νά πούμε ότι άπό τή στιγμή πού αισθάνεται αύτό τό τραύμα, όλη ή συμπεριφορά του πού βασίζεται πάνω σ' αύτό γίνεται πιά συνειδητή; Γιατί τάχα θά χρειαζόταν κάποιον άλλο πού θά τόν βοηθούσε νά τό συνειδητοποιήσει; Ποιά είναι ή ούσία τής τυπικής ψυχαναλυτικής θεραπείας; Δέν είναι μιά διαδικασία πού συνταιριάζει τή σημερινή συμπεριφορά καί τά συμπτώματα μέ ό,τι συνέβη στό παρελθόν τού άρρώστου; Ό λόγος πού τό άτομο πρέπει νά πάει σέ ένα ξένο γιά νά άνακαλύψει τόν εαυτό του, είναι ότι τό παρελθόν του είναι συνήθως θαμμένο καί ξεχασμένο. Τά συμπτώματα πού εμφανίζονται στό παρόν μπορεί νά είναι άπόρροια γεγονότων πού συνέβησαν δεκαετίες πριν. Ό τυπικός θεραπευτής συνήθως εξερευνά αύτά τά περασμένα γεγονότα καί προσπαθεί νά βγάλει άπ' αύτά μαζί μέ τόν άρρωστο τίς αιτίες γιά τήν τωρινή συμπεριφορά. Δέν έχει περισσότερη σημασία γιά τόν άρρωστο νά ξαναβιώσει αύτό τό παρελθόν καί νά βγάλει μόνος του τά συμπεράσματά του; Δέ φαίνεται νά είναι πιό σωστό; Έ γ ώ έτσι νομίζω. Τό μόνο πράγμα πού πρέπει νά άντιμετωπίσει ένας νευρωτικός είναι ό εαυτός του. Ή βαθιά προσωπική έμπειρία, ή συνειδητά βιωμένη, δέν μπορεί νά διαστρεβλωθεί. "Αντίθετα, οί ιδέες γιά τήν έμπειρία κάποιου άλλου μπορούν. "Οταν κάποιος δέν αισθάνεται, όπως συμβαίνει σέ καταστάσεις ύπνωσης, τότε μπορεί νά άκούσει οτιδήποτε καί νά πιστέψει οτιδήποτε. Πραγματικά μπορεί άκόμα καί νά φέ27
ρεται σάλ ^άστέρας» μέχρι νά τοϋ πει ό υπνωτιστής (ή οί γονείς τού, μέ πιό πονηρό τρόπο) νά γίνει κάποιος άλλος ή νά σκεφτεί κάτι άλλο. Ή ψυχοθεραπεία μοιάζει πολύ μέ τό νά άσχολείται κανείς μέ ένα άτομο πού βρίσκεται σέ μεταϋπνωτική κατάσταση, πού συμπεριφέρεται κάτω άπό τήν επίδραση μεταϋπνωτικών υποβολών καί προσπαθεί νά κατανοήσει ποιές ύποβολές κινούν αύτή τή συμπεριφορά. "Αν τό άτομο μπορούσε νά έχει πλήρη συνείδηση τής ύπνωτικής ύποβολής, τότε δέ θά υπήρχε άνάγκη νά κατανοήσει τίποτε. Τό άτομο θά ήξερε τήν πηγή τής φαινομενικά παράλογης συμπεριφοράς του. Τό ίδιο άκριβώς συμβαίνει καί μέ τίς Πρωτογενείς Αναβιώσεις. Ά π ό τή στιγμή πού ό άρρωστος θά αισθανθεί τό άσυνείδητο, δέν έχει πιά τίποτε νά κατανοήσει ή νά συμπεράνει. Πρέπει νά καταλάβουμε δτι μιά θεωρία γιά τή συμπεριφορά είναι πάντα ή ιδέα ενός άτομου καί τό γεγονός ότι τήν ονομάζουμε θεωρία δέν τήν κάνει πιό σωστή άπό τήν ύπόθεση πού μπορεί νά κάνει ένας μπάρμαν γιά τή συμπεριφορά ενός άτομου. Υ π ά ρ χ ο υ ν δύο στοιχεία στήν Πρωτογενή θεωρία πού τήν κάνουν άληθινά επιστήμη. Τό πρώτο είναι ή έπαναληπτικότητα, τό ουσιαστικό κριτήριο κάθε επιστημονικής έννοιας. Οί μέθοδοι τής Πρωτογενούς Θεραπείας μπορούν νά έφαρμόζονται κατ' επανάληψη άπό οποιονδήποτε θεραπευτή πού εφαρμόζει τήν Πρωτογενή Θεραπεία, προκαλεί Πρωτογενείς Αναβιώσεις καί θεραπεύει διαρκώς. Στά χέρια ενός νευρωτικού αύτές οί μέθοδοι είναι άχρηστες καί άκόμα επικίνδυνες γιά τόν άρρωστο. Τό δεύτερο στοιχείο είναι ή δυνατότητα τής πρόβλεψης. Ά κ ρ ι β ώ ς ή πρόβλεψη είναι αύτό πού μετράει - τό νά προβλέπεις τή συμπεριφορά καί τή θεραπεία. Μέχρι νά άποκτήσει κανείς τήν ικανότητα νά προβλέπει, μιά εικασία είναι τόσο καλή όσο καί μιά άλλη καί κάθε θεραπευτική άγωγή είναι τόσο καλή ή κακή όσο καί μιά άλλη, εϊτε πρόκειται γιά συμβουλή ενός γείτονα εϊτε γιά «οδηγία» κάποιου πού λέγεται «ειδικός». Ή πρόβλεψη είναι ό άκρογωνιαΐος λίθος τής επιστήμης, καί μόνο όταν κατανοήσουμε τούς νόμους τής άνάπτυξης τής νεύρωσης μπορούμε νά προβλέψουμε. "Ισως, σάν άνθρωποι, μάς άρέσει νά θεω28
ροϋμε τούς εαυτούς μας πιό πολύπλοκους καί μέ λιγότερο προβλέψιμη συμπεριφορά άπ' ό,τι τά φυσικά φαινόμενα όπως ό ηλεκτρισμός. Ά λ λ ά είμαστε, άνάμεσα στ' άλλα, καί ηλεκτρική καί χημική ύλη καί άκολουθούμε τούς φυσικούς νόμους. "Οταν λέω, «θά συνδέσω αύτά τά δύο σύρματα καί τό άποτέλεσμα θά είναι νά άνάψει ή λάμπα», καί αύτό γίνεται κάθε φορά, τότε μπορεί νά ειπωθεί πώς άνακαλύφθηκε κάτι σπουδαίο. Τό ίδιο άληθινή πρέπει νά θεωρείται καί ή πρόταση ότι, όταν κανείς αισθανθεί τούς έσωτερικούς Πόνους, έξαφανίζεται ή ένταση καί τά συμπτώματά της, καί ότι αύτό εμφανίζεται άπό καιρό σέ καιρό μέ μιά τάξη πού μπορεί νά προβλεφθεί. "Αν οί νόμοι πού κυβερνάνε τήν άνάπτυξη τής νεύρωσης είναι συγκεκριμένοι, τότε δέν μπορεί νά υπάρξει κανένα περιθώριο. Καμιά ψευτομετριοφροσύνη καί κανένα ψευτοδημοκρατικό ιδεώδες δέν είναι δυνατό νά άφήσουν περιθώριο γιά πολλές προσεγγίσεις στό πρόβλημα. Δέν μπορεί νά υπάρχει παρά μόνο μία προσέγγιση. Θά μπορούσε κάποιος νά προβληματίζεται καί νά έχει άντιρρήσεις γιά τήν άδιαλλαξία μου πρός τούς άλλους. Ά λ λ ά δέν είμαι εγώ ό άδιάλλακτος. Είναι ή Πρωτογενής ύπόθεση. Ή άλήθεια είναι πολύ άδιάλλακτη άπέναντι στά ψέματα. Οί έγκυρες επιστημονικές ύποθέσεις εξαλείφουν τίς μή έγκυρες. Μέ δοσμένες δύο υποθέσεις, άν ή μία είναι περισσότερο πλήρης, λιγότερο συμβολική καί μπορεί νά άποκαλύπτει τή θεμελιακή δομή τού φαινομένου πού μελετάμε, τότε αύτή ή ύπόθεση θά είναι ισχυρότερη. Αύτή ή ύπόθεση πρέπει νά μπορεί νά έλεγχθεί. Ε π ί σ η ς πρέπει νά είναι μέρος μιας θεωρίας πού συνεπάγεται καί άλλες υποθέσεις πού νά μπορούν νά υποβληθούν σέ έλεγχο. Αύτή είναι μιά γενική θέση. Μιά καλή θεωρία είναι καί άπλή. Θά πρέπει νά εξηγεί ένα πλατύ πεδίο γεγονότων μέ έναν έλάχιστο άριθμό ύποθέσεων. Ή θεωρία είναι άπλή, καί τά φαινόμενα πού παρατηρούμε σύνθετα. Κατά κάποιο τρόπο τά έχουμε διαστρεβλώσει όλ' αύτά στό μυαλό μας καί φτάσαμε νά πιστεύουμε ότι μιά πολύπλοκη θεωρία είναι στ' άλήθεια μιά βαθυστόχαστη θεωρία. Ή ψυχοθεραπεία μέχρι σήμερα έχει διαιρεθεί σέ σχολές, σέ σχίσματα πού μοιάζουν περισ29
πότερο μέ θρησκευτικά φαινόμενα παρά μέ έπιστημονικά. Τά σχίσματα έμφανίζονται στη θρησκεία γιατί τά πράγματα δέν μπορούν νά έλεγχθοΰν. Ή θρησκεία άσχολεϊται μέ γεγονότα έξω ,_Αό τή γνωστή ή έπαληθεύσιμη πραγματικότητα. Τό γεγονός ότι ύπάρχουν δεκάδες σχολές στήν ψυχολογία είναι μιά <1ι· /ασίο ένδειξη ότι σ' αύτό τό πεδίο ό μυστικισμός καί τό θρησκευτικό πάθος έχουν άντικαταστήσει τήν επιστήμη. Τά σχίσματα έμφανίζονται πολύ εύκολα στόν τομέα μας γιατί οί σκέψεις δέ στηρίζονται καί δέν άπορρέουν άπό τήν εσωτερική πραγματικότητα των άρρωστων. Α κ ό μ α καί άν συμφωνούσαμε όλοι δτι αύτή είναι ή πραγματικότητα πού πρέπει νά μάς άπασχολήσει, έχουμε ήδη χάσει κατά κάποιο τρόπο άπ' τά μάτια μας τό γεγονός καί άντί γι' αύτό στηριζόμαστε στις δικές μας ερμηνείες γιά τήν κατάσταση τού άρρώστου. Έμεϊς άποφασίζουμε τί είναι άληθινό γι' αυτόν, τί θά μπορούσε νά αισθάνεται καί γιατί συμπεριφέρεται έτσι. Ό άρρωστος μ' αύτή τήν περίεργη διαστρέβλωση, φτάνει νά πιστέψει αύτή τήν άνοησία καί προσαρμόζει τήν πραγματικότητά του μέ αύτή τού θεραπευτή. Πιστεύει στό «αύτό» του, στό μαζικό του άσυνείδητο, στό υπαρξιακό του κενό, στήν άνάγκη του νά έχει υπευθυνότητα, κλπ. Πιστεύει δ,τι τού πούν, άντί νά πιστεύει ό,τι αισθάνεται. Καί τελικά ό θεραπευτής φτάνει νά πιστέψει αύτά πού λέει στόν άρρωστο. "Ας πάρουμε μερικά παραδείγματα γιά νά ξεκαθαριστεί ή άποψή μου: Τρεις ομοφυλόφιλοι ύποβάλλονται αύτή τήν έποχή σέ Πρωτογενή Θεραπεία. Ό καθένας αισθάνθηκε έναν άπό τούς κεντρικούς παράγοντες τής ομοφυλοφιλίας του. Ό πρώτος έκανε έρωτα μέ γυναίκα ύστερα άπό τέσσερις μήνες θεραπείας. Αμέσως μετά τήν Ικσπερμάτωση εζησε ξανά μιά βαθιά Πρωτογενή έμπειρία, τόν πόνο τού ότι ποτέ δέν είχε μητέρα. Κρατήθηκε μακριά άπό τίς γυναίκες τό μεγαλύτερο μέρος τής ζωής του γιά νά άποφύγει τό μεγάλο Πόνο τής έλλειψης μιας γυναίκας - τής μητέρας του. Ό δεύτερος ομοφυλόφιλος είχε μιά Πρωτογενή Α ν α βίωση πού άναφερόταν στήν προσπάθειά του νά κάνει τόν πατέρα του νά προσέξει αύτόν καί όχι τό μικρότερο άδερφό του, πού ήταν στ' άλήθεια ομορφότερος, πιό προικισμένος 30
καί τραβούσε τήν προσοχή. "Ενα μέρος τής όμοφυλοφιλικής του τάσης προσπαθούσε νά προσελκύσει τούς άντρες, μέσα σέ έναν άνταγωνισμό μέ άλλους άντρες, γιά τήν άγάπη ενός άντρα. Ό τρίτος ομοφυλόφιλος είχε Πρωτογενείς Α ν α βιώσεις πού άναφέρονταν στίς έκρήξεις οργής τού πατέρα του καί στό πόσο νωρίς στή ζωή του αισθάνθηκε τή ζήλια τού πατέρα του όταν φιλούσε καί άγκάλιαζε τή μητέρα του. "Εμαθε άπό νωρίς νά άποφεύγει τή μητέρα του (καί άργότερα τίς γυναίκες) γιά νά κατευνάζει τόν πατέρα του. Προφανώς, όλοι αύτοί έχουν άκόμα νά ζήσουν πολλές Πρωτογενείς Αναβιώσεις μέχρι νά άποκαλυφθεϊ ολόκληρη ή δυναμική πίσω άπό τίς ομοφυλόφιλες τάσεις τους. Ά λ λ ά αύτό πού μαθαίνουμε εδώ είναι ότι δέν ύπάρχει κανένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό σ' έναν «ομοφυλόφιλο» έτσι πού νά χρειάζεται νά μελετηθεί περισσότερο άπό έναν έτεροσεξουαλικό άπό τούς ειδικούς. Οί άνθρωποι γίνονται όμοφυλόφιλοι γιά ίδιοσυγκρασιακούς λόγους, άκριβώς όπως μπορούν νά γίνουν σεξουαλικά άνώμαλοι μέ άλλους τρόπους. Ή αιτία γιά τήν ομοφυλοφιλία ενός άτομου θά άποκαλυφθεϊ μόνο άπό τό ίδιο τό άτομο. Μέ τόν ίδιο τρόπο μπορούμε νά δούμε πόσο γελοίο είναι νά συζητάει κανείς γιά τή δυναμικότητα τού άνθρώπου πού τρώει υπερβολικά. Μερικοί χοντροί άρρωστοι είχαν Πρωτογενείς Αναβιώσεις πού άναφέρονταν στό πόσο πεινούσαν όταν ήταν στήν κούνια, ένώ άλλοι αισθάνθηκαν ότι ή μόνη τους εύχαρίστηση στά πρώτα χρόνια τής ζωής τους ήταν όταν ή μητέρα τους τούς ετοίμαζε νόστιμα φαγητά. Καμιά θεωρία ή προσέγγιση δέν μπορεί νά θεραπεύσει κάποιον άπό οτιδήποτε» άν δέν πάρει υπόψη της αύτή τήν ιστορία. "Εξω άπό τή ζωντανή άνθρώπινη έμπειρία, πώς μπορεί ποτέ ό θεραπευτής νά ξέρει τί προκάλεσε τή ναρκομανία ή τήν ομοφυλοφιλία; Ή ερώτηση είναι λάθος. "Ενας θεραπευτής δέν μπορεί νά ξέρει. Πώς μπορούμε νά μετρήσουμε τήν έπίδραση μιάς ιδιαίτερης πρωταρχικής έμπειρίας πάνω σ' ένα κατοπινό νευρωτικό σύμπτωμα; Έμεϊς δέν μπορούμε. Μόνο ό ίδιος ό άρρωστος πού θά αισθανθεί αύτή τήν έμπειρία θά ξέρει άπό τή συναισθηματική του ένταση πόσο σπουδαία ήταν. Τό νά αισθανθεί κανείς έναν πρωταρ31
χικό Πόνο καί άμέσως νά Ανακουφιστεί άπό ενόν πονοκέφαλο είναι μιά εύγλωττη μαρτυρία τής σχέσης άνάμεσα στήν πρωταρχική έμπειρία καί τή νεύρωση. Ή άπασχόληση μέ τό σύμπτωμα - πάχος, τραύλισμα, άλκοολισμός, διαταραχές τής μάθησης - θά καταλήξει τελικά σέ αποτυχία. Τά συμπτώματα \ ^ρρονν νά άποβληθούν μηχανιστικά. Ά λ λ ά ό Πόνος, ή Εγγεγραμμένη προσωπική σωματική ιστορία, ποτέ δέν μπορεί νά άποβληθεϊ μηχανιστικά άπό τόν οργανισμό μας, όπως δέν μπορεί νά άποβληθεϊ μηχανιστικά καί κανένα άλλο κομμάτι τής. φυσιολογίας μας. Τό ψυχογενετικό τραύλισμα θά λυθεΐ/θεραπευθεΐ, όταν τό άτομο άφεθεϊ νά φωνάξει όλες τίς λέξεις πού έκρυβε έπί χρόνια μέσα του. Αύτό πού βοηθάει τό τραύλισμα είναι ή άγωγή λόγου. Βοηθάει στή δημιουργία περισσότερης έντασης μέ τό νά άπομακρύνει μιά ούσιαστική διέξοδο. "Ενα άτομο μιλάει μωρουδίστικα συνήθως γιατί υπάρχει ένα τελευταίο κομμάτι μέσα του προσκολλημένο σέ μιά παιδική ήλικία πού ποτέ δέν έζησε. Ή άγωγή λόγου δέν μπορεί νά τού δώσει πίσω τήν παιδική του ήλικία. Στήν πραγματικότητα κάνει τό άτομο νά δρα άκόμα περισσότερο σάν ενήλικος όταν μιλάει. Ά π ό τή στιγμή πού ένα άτομο ξαναζεί τούς Πρωτογενείς Πόνους καί ερμηνεύει μόνο του τό νόημά τους, ποτέ δέ θά ξαναχρειαστεϊ θεραπεία. Ούτε θά χρειαστεί ποτέ τήν ερμηνεία κανενός γιά τή συμπεριφορά του. "Οταν περνάει μιά Πρωτογενή Αναβίωση όπου είναι άνίκανος νά μιλήσει γιατί ξαναζεί μιά σκηνή πού εμφανίστηκε πρίν μάθει νά μιλάει, δέν ύπάρχει καμιά άνάγκη νά έκφραστούμε θεωρητικά γιά τό άν ή πρωταρχική έμπειρία, πού έχει μείνει άνεπίλυτη, έξακολουθεϊ νά υπάρχει στόν οργανισμό μας. Οί συνέπειες αύτών πού λέω είναι πολλές: Πρώτο, ή ψυχοθεραπεία δέν είναι μιά κατάσταση μάθησης όπου κάποιος μαθαίνει νά τά βγάζει πέρα μέ νέους τρόπους. Ό τ ι δήποτε πρόκειται ποτέ νά βιώσει βρίσκεται ήδη μέσα του, καιροφυλαχτώντας. Δέν έχει παρά νά τό βιώσει κομμάτι κομμάτι. Όποιαδήποτε θεραπεία άνακατεύει σχέσεις μέ τό θεραπευτή (ή φροϋδική «μεταβίβαση», γιά παράδειγμα) είναι λαθεμένη. Ό άρρωστος δέν καλυτερεύει μαθαίνοντας 32
πώς νά άντιμετωπίζει όποιονδήποτε, άκόμα καί τόν πατέρα-θεραπευτή. Στήν Πρωτογενή Θεραπεία ό άρρωστος δέν άντιμετωπίζει τό θεραπευτή του άλλά μάλλον τό παρελθόν πού βρίσκει μέσα στόν έαυτό του. Ή νεύρωση δέ βρίσκεται άνάμεσα στούς άνθρώπους. Είναι μιά έσωτερική κατάσταση. Περιφέρουμε τή νεύρωσή μας άλλά αύτή Ιξακολουθεϊ νά υπάρχει άκόμα καί δταν κλειστούμε σ' ενα δωμάτιο μόνοι μας. "Ενας άρρωστος δέν μπορεί νά μάθει νά είναι περισσότερο μαχητικός ή ευγενικός ή συγκαταβατικός μέ τήν καθοδήγηση ενός θεραπευτή. Υ π ά ρ χ ο υ ν πάρα πολλά πρωταρχικά φράγματα πού εμποδίζουν όποιαδήποτε ν συμβουλή νά πιάσει τόπο. "Ενας άρρωστος μπορεί νά μάθει νά δρα πιό μαχητικά μέ όμαδική θεραπεία άλλά αύτό είναι άπλώς δράση. "Ενας θεραπευτής μπορεί πάντοτε νά διδάξει νέους τρόπους δράσης σέ νευρωτικούς. Ά λ λ ά δέν πρόκειται γιά φυσική συμπεριφορά. Τό νά πρέπει νά μάθουν έναν όρισμένο τρόπο δράσης σημαίνει αύτομάτως ότι δέν πρόκειται γιά φυσικό τρόπο. Είναι πολύ καλύτερο νά έχουν μιά πίστη γιά τό τί είναι φυσικό στους άνθρώπους. Θά γίνουν μαχητικοί, άν είναι άναγκαίο, δταν θά γίνουν καλά. Δεύτερο, κάθε όμαδική άντιμετώπιση είναι μόνο σύμβολο μιάς πρωταρχικής κατάστασης. Τό νά είναι ένας άρρωστος μαχητικός στήν όμαδική θεραπεία μόνο συμβολικά λύνει τά πρωταρχικά φράγματα καί, όπως ξέρουμε, οί συμβολικές λύσεις δέν είναι πραγματικές. "Ενας νευρωτικός φοβάται τά άλλα μέλη τής όμάδας ή τόν ψυχαναλυτή του εξαιτίας μιάς πρωταρχικής εμπειρίας. "Ενας φυσιολογικός ενήλικος δέν έχει λόγο νά φοβάται έναν άλλο ενήλικο, εκτός άν τό άλλο άτομο είναι πραγματικά επικίνδυνο ή άπειλητικό. Μπορεί κανείς νά δρά μέ λιγότερο φόβο στίς θεραπευτικές συναντήσεις, άλλά ό φόβος θά υπάρχει πάντα καί θά έμφανίζεται μέ τίς διάφορες μορφές του έξω άπό τίς συμβατικές θεραπευτικές συναντήσεις. "Ετσι, ή καλύτερη άμυνα γιά καθέναν άπό μας είναι νά άπελευθερωθοϋμε άπό τούς αμυντικούς μηχανισμούς. Τό νά είμαστε οπλισμένοι μέ τά συναισθήματά μας σημαίνει ότι είμαστε σέ θέση ισχύος - αύτοδύναμοι. Πώς μπορούμε νά γίνουμε καλά άν άκολουθούμε 33
μιά θεραπεία πού Οεοιρεί αάν κάτι δοσμένο τήν άνάγκη γιά άμιιντικούς μηχανισμούς; Νά είσαι φυσικός σημαίνει νά στηρίζεσαι σέ κάτι πολύ στέρεο. Οί θεωρητικοί νιώθουν τήν άνάγκη νά κατασκευάζουν θεωρίες πού νά άποδέχονται τούς άμυντικούς μηχανισμούς γιατί αύτοί οί ίδιοι βρίσκονται σέ κατάσταση άμυνας. Βρίσκονται σέ κατάσταση άμυνας (δπως καί δλοι μας) άπό τόσο νωρίς ώσ τ ^οί άμυντικοί μηχανισμοί τούς φαίνονται τόσο φυσικοί όσο τό νά έχουν δυό χέρια. "Οταν κάποιος έχει μπλοκαρισμένα τά συναισθήματά του χρειάζεται άμυντικούς μηχανισμούς καί, άν είναι καί ψυχολόγος, χρειάζεται νά τούς τοποθετήσει μέσα σ' ένα θεωρητικό σύστημα. Τό είδος τής θεωρίας πού διαλέγει κανείς εξαρτάται άπό τή φύση τοϋ άμυντικού μηχανισμού πού έχει συναρμολογημένο μέσα του. "Οταν κάποιος έχει μεγαλώσει μέσα σέ μιά οικογένεια «παλαιών άρχών» όπου τά παιδιά είναι πιόνια, άπροστάτευτα καί άδύναμα άπέναντι σ' έναν αυταρχικό πατέρα, πιθανό θά οδηγηθεί στή δημιουργία μιάς θεωρίας γιά τήν «άναγκαιότητα τής εξουσίας». Γενικά, οί θεωρίες κατασκευάζονται γιά νά εξηγήσουν τί βρίσκεται κάτω άπό τούς άμυντικούς μηχανισμούς. "Αν μπορούμε νά φτάσουμε κάτω άπό τήν ιδέα τών άμυντικών μηχανισμών μπορούμε νά εξαλείψουμε τήν άναγκαιότητα αύτών τών θεωριών. Τό νά είναι κανείς άνοιχτός στόν έαυτό του τοΰ&' επιτρέπει νά ξέρει καθετί σπουδαίο γύρω άπό τή συμπεριφορά του. Καμιά θεωρία γιά τήν άνθρώπινη συμπεριφορά δέν μπορεί νά βοηθήσει περισσότερο άπ' αύτό. "Αν ό καθένας ήταν άνοιχτός στόν έαυτό του, σίγουρα δέ θά ύπήρχε θέμα ψυχολογικών θεωριών. Είναι επόμενο όταν βάζουμε τή θεωρία πάνω άπό τήν έμπειρία νά πέφτουμε σέ σφάλματα. "Εχουμε μάθει νά εμπιστευόμαστε τή θεωρία καί όχι τήν έμπειρία μας. Οί νευρωτικοί, άποκομμένοι άπό τήν έμπειρία τους, είναι οί πιό εύάλωτοι σ' αύτό, καί έτσι έχουν μεγαλύτερη άνάγκη τήν έμπειρία. Μιλάνε γιά «τό φόβο τοϋ εύνουχισμού», «τό φθόνο τοϋ πέους», «τή δύναμη τού εγώ», «τήν κρίση ταυτότητας», τήν «κακή μοίρα», άνάλογα μέ τήν τάση τού θεραπευτή τους, ενώ θά έπρεπε νά μιλάνε γιά τό τί αισθάνονται. 34
Μέσα σέ μιά διπλή άνάδραση ό άρρωστος μαθαίνει νά μιλάει τή γλώσσα τοϋ θεραπευτή καί ό θεραπευτής έπαληθεύει τή θεωρία του μέσα άπό τίς άναφορές τοϋ άρρώστου. Οί ιδέες του «επικυρώνονται». Ά λ λ ά δέν έχει νόημα τό νά είναι κανείς φύσει φθονερός ή νά αισθάνεται άπό τή φύση του τό φθόνο τού πέους. Δέν έχει νόημα νά λέμε δτι έχουμε ένα γενετικό κώδικα πού ύπαγορεύει δτι σέ μιά όρισμένη ήλικία τό παιδί θά στραφεί πρός τή μητέρα του καί θά μισήσει τόν πατέρα του. Είναι παράλογο νά σκεφτόμαστε ότι ύπάρχουν πρωκτικά καί στοματικά στάδια άνάπτυξης. Αναπτυσσόμαστε σάν οργανικά, καθολικά όντα. "Οταν βάζουμε τίς θεωρητικές άντιλήψεις πάνω άπό τήν προσωπική έμπειρία, τότε ή ζωή καί οί άνθρωποι μυστικοποιούνται καί γίνονται άνεξήγητοι, άκριβώς όπως όταν οί γονείς έπιβάλλουν τίς «ιδέες» τους πάνω στά συναισθήματα ενός παιδιού, καί τό παιδί γίνεται τελικά ένα μυστήριο άπέναντι στόν εαυτό του. Ά κ ό μ α καί όταν μιά θεωρία φαίνεται νά έχει νόημα, δέν μπορεί νά έχει άκριβές νόημα, έκτός άν βγαίνει άπό τήν προσωπική έμπειρία. Σκέφτομαι τή θεωρία τού ΟίΙο Κ&πΚ γιά τό τραύμα τής γέννησης. Ό Κ&πΚ πίστευε ότι όλες οί γεννήσεις είναι τραυματικές καί ότι τό νευρωτικό άγχος είναι μιά επανάληψη τοϋ άρχέγονου άγχους πού περιβάλλει τή γέννηση. Οί ιδέες του παρέμειναν στό βασίλειο τής θεωρίας, γιατί δέν είχε κανένα τρόπο νά παρατηρήσει τά άποτελέσματα τής γέννησης πάνω στή μετέπειτα συμπεριφορά. Ούτε μποροϋσε πραγματικά νά ξέρει μόνο μέ τήν παρατήρηση ότι τό νεογέννητο πραγματικά υποφέρει άπό ένα τραύμα. "Εχουμε μαγνητοσκοπήσει δεκάδες Πρωτογενείς Αναβιώσεις γέννησης, χέρια καί πόδια σέ έμβρυακή θέση, μάτια στραμμένα πρός τά μέσα στό κεφάλι, μουγκρίσματα καί βογκητά χωρίς λέξεις, καί αύτές οί μαγνητοσκοπήσεις δέν άφήνουν καμιά άμφιβολία γιά τό τί συμβαίνει. Καί κάτι άκόμα πιό σπουδαίο: τό άτομο πού περνάει τήν Πρωτογενή Αναβίωση δέν έχει καμιά άμφιβολία γιά τό τί έχει βιώσει. Αύτό πού βλέπουμε σ' αύτές τίς μαγνητοσκοπήσεις καί τά φίλμ είναι ένας άσυνείδητος καί άκούσιος νευρικός συνειρμός πού κρατάει έπί μιά ή δυό ώρες - τό κατέβασμα μέσα 35
ατή κανάλι, οί συσπάσεις τήν κάθε στιγμή, ό πνιγμός άπό τόν όμφάλιο λώρο, ό πόνος άπό μιά δύσκολη γέννηση, κλπ. Ή θεωρία πού είχα τήν έποχή πού πρωτοβρέθηκα μπροστά σέ τέτοια γεγονότα δέ μού έπέτρεψε νά καταλάβω τί πραγματικά συνέβαινε. Ά κ ό μ α καί άφού ό άρρωστος μού είπε τί νόμιζε δτι ήταν, έγώ έξακολουθούσα νά τό υποτιμάω. "Υστερα άπό καμιά εικοσαριά τέτοια περιστατικά άρχισα νά τό πιστεύω - νά πιστεύω στήν άλήθεια τής εμπειρίας τοϋ άρρώστου κ α / δ χ ι στή δική μου θεωρία. Ξέρουμε τώρα άπό τίς δικές μας παρατηρήσεις ότι δέν είναι όλες οί γεννήσεις τραυματικές. Τραυματικές είναι μόνο αύτές πού υπήρξαν τραυματικές. Αύτό τό τραύμα καταγράφεται στό νευρικό σύστημα, δημιουργώντας μιά τεράστια ένταση πού μπορεί νά διαρκέσει μιά δλόκληρη ζωή. Άρρωστοι μέ χρόνια ψυχανάλυσης πίσω τους, μένουν έκπληκτοι όταν περνάνε μιά τέτοια έμπειρία. Παρόλο πού έχουν ένδοσκοπήσει τόν εαυτό τους έπί χρόνια, μένουν κατάπληκτοι βρίσκοντας μιά τέτοια πηγή δυναμικού μέσα τους - πού άπεΐχε έλάχιστα άπό τήν έμπειρία, καί όμως αύτοί δέν είχαν ίδέα γιά τήν ύπαρξή της. Ούτε θά ύπήρχε τρόπος νά συμπεράνουν ότι μέσα τους βρίσκεται μιά τέτοια δραματική έμπειρία. Ποιά είναι ή κατάσταση τής ψυχοθεραπείας σήμερα; Μοιάζει πάρα πολύ μέ τήν κατάσταση τού χρηματιστηρίου. Μπορεί νά κατασκευάζει πολύπλοκες λογικές έξηγήσεις γιά νά έρμηνεύσει μιά άλλαγή πού έχει ήδη έμφανιστεΐ, άλλά δέν μπορεί νά δημιουργήσει μέ σύστημα αύτή τήν άλλαγή. Καί ή ψυχοθεραπεία καί τό χρηματιστήριο άσχολούνται μέ τά συμπτώματα — τίς ένδείξεις. Ό τ α ν τό ποσοστό τών τραπεζικών άποθεμάτων είναι χαμηλό, καί ό δείκτης βιομηχανικής παραγωγής είναι ψηλός, άποφασίζουμε ροδί Ηοο ότι αύτή είναι ή αιτία γιά τό χαμηλό έπίπεδο τών μετοχών. Μέ τόν ίδιο τρόπο, όταν ένα άτομο πού υποβάλλεται σέ ψυχολογικό τέστ γράφει δτι δέν μπορεί νά κοιμηθεί τά βράδια, δτι άναγκάζεται νά είναι συνέχεια σέ κίνηση, καί δτι συχνά έχει εφιάλτες, άποφασίζουμε δτι πάσχει άπό άγχος. Παίρνουμε αύτά πού λέει στό τέστ, τά συγκεντρώνουμε, τούς κολλάμε μιά ταμπέλα, καί πιστεύουμε ότι 36
κάνουμε σπουδαία έπιστημονική άνάλυση. Ή , άκόμα χειρότερα, δταν ένα άτομο πεί στό θεραπευτή του ότι έχει κόψει τά ναρκωτικά άπό δυό χρόνια, μιλάμε γιά θεραπευτική έπιτυχία. Μπορεί νά πρόκειται γιά κοινωνική έπιτυχία, δηλαδή μπορεί αυτό τό άτομο νά συμμορφώθηκε μέ τίς άντιλήψεις τής κοινωνίας γιά τό τί είναι καλή συμπεριφορά, άλλά ίσως δέν μπορεί νά θεωρηθεί μέ κανένα τρόπο δτι έγινε καλά ή ότι είναι έπιτυχία. Ά ν ή έντασή του είναι μεγάλη, έχει άκόμα τό πάθος τών ναρκωτικών, άκόμα καί άν ποτέ δέν ξανααποπειραθεί νά τά πάρει. Βασικά τήν αλήθεια μάς τή δίνει ή βιολογική κατάσταση καί όχι αυτά πού λέει ένας νευρωτικός ή ό βαθμός συμμόρφωσής του. Ή βιολογία μας είναι ή άλήθεια μας, γιατί περικλείνει τήν άληθινή μας ιστορία. Κανένα ψέμα τού μυαλού δέν μπορεί νά τήν άλλάξει, άκριβώς όπως καί ή «σωστή» συμπεριφορά δέν μπορεί νά τή μεταβάλει. "Αν ή ψυχοθεραπεία δέν μπορεί νά άλλάξει αύτή τή βιολογία, 'έχει αποτύχει. Οί νευρωτικοί γονείς συνήθως προσπαθούν νά άλλάξουν τή συμπεριφορά τών παιδιών τους πρός τήν κατεύθυνση κάποιου καθιερωμένου προτύπου, καί έτσι προκαλούν τή νεύρωση. Έ ν α ς «καλός» θεραπευτής πού παρακάμπτει τούς Πρωτογενείς Πόνους γίνεται ένας άκόμα γονιός πού προσπαθεί νά άλλάξει τή συμπεριφορά τού αρρώστου του — άφήνοντας τή νεύρωση άνέπαφη. Πώς μπορούμε νά είμαστε σίγουροι ότι θεραπευτήκαμε; Πώς μετράει κανείς τή θεραπεία; Έφόσο ή θεραπεία συνεπάγεται τήν ένωση τού άνθρωπου μέ τόν έαυτό του, ή έρώτηση μπορεί νά διατυπωθεί ώς εξής: «Πώς μπορείς νά άποδείξεις ότι είσαι ό έαυτός σου;» Κανένας δέ θά 'πρεπε νά είναι άναγκασμένος νά τό άποδείξει, καί πολύ περισσότερο τά άτομα πού ύποβλήθηκαν σέ Πρωτογενή Θεραπεία - πού δέν ενδιαφέρονται γιά μιά 'ιδέα όπως είναι ή «θεραπεία» παρά ενδιαφέρονται μόνο νά αισθανθούν τή ζωή πού ζούν. Ά ς πάρουμε μιά διανοητική ή ψυχολογική προσέγγιση. Γιά παράδειγμα, ένα άτομο λέει ότι αισθάνεται ώραϊα, ότι τό μυαλό του είναι καθαρό καί ότι έχει άποκτήσει «νέες» άξίες καί «σωστούς» στόχους. Θά μπορούσαμε νά θεωρήσουμε τά λεγόμενά του σημαντική άπό37
δειξη τής θεραπευτικής άποτελεσματικότητας. Πραγματικά, κάτι τέτοια άναφέρουν πολλοί «σπουδαίοι» ψυχαναλυτές γιά τήν ψυχανάλυσή τους. Τί γίνεται όμως άν ταυτόχρονα κάνουμε προσεχτικές μετρήσεις γιά νά έλέγξουμε τή σωματική λειτουργία τοϋ άτομου καί δούμε ότι τό έπίπεδο τοϋ άγχους του άντί νά χαμηλώσει έχει αυξηθεί; Τί μπορούμε νά πούμε τότε; Τό συμπέρασμα είναι ότι τό άτομο έχει άπλώς πείσει τόν έαυτό του ότι είναι καλύτερα - ότι έχει υιοθετήσει πνευματικές συνήθειες πού τό κάνουν νά νιώθει πιό άνετα, κι άν τό σώμα του τόν άντιπαλεύει. Μιά πάθηση τής στεφανιαίας άρτηρίας στήν ηλικία τών πενήντα έφτά άποτελεΐ εύλογη άπόδειξη ότι αυτός ό άνθρωπος δέν κατάφερε νά ένοποιήσει τόν έαυτό του. "Ετσι οί νοητικές δηλώσεις πού άναφέρονται στή βελτίωση ενός άτομου δέν πρέπει νά θεωρούνται παρά ένας μόνο άπό τούς πολλούς παράγοντες σέ μιά «θεραπεία». Αύτό πού ψάχνουμε είναι οί ψυχοβιολογικές άλήθειες, μέ έμφαση στό βιολογικό κομμάτι. Θέλουμε νά τεκμηριώσουμε τήν ολοκλήρωση τών σωματικών συστημάτων. Γι' αύτό τό λόγο άσχολούμαστε αύτό τόν καιρό μέ διάφορες έρευνες όπου μετράμε, άνάμεσα στ' άλλα, τή θερμοκρασία στό εσωτερικό τού σώματος, τά έγκεφαλικά κύματα καί τήν πίεση τού αίματος. "Εχουμε πετύχει πτώση τής θερμοκρασίας στό εσωτερικό τού σώματος άπό έναν ώς τρεις βαθμούς, πράγμα πού είναι σημαντικότατη άνακάλυψη καί πού δέν έχει συμβεί σέ άλλη θεραπευτική μέθοδο. Πραγματικά ένα τέτοιο φαινόμενο είναι άγνωστο στά ιατρικά χρονικά, εκτός άπό τίς περιπτώσεις σοβαρής σωματικής άρρώστιας. Πιστεύω ότι ή θερμοκρασία στό έσωτερικό τού σώματος σχετίζεται μέ τήν ένταση, καί πέφτει όταν πέφτει καί ή ένταση. Μόλις τελειώσει αύτή ή μελέτη, θά εκθέσουμε λεπτομερειακά τήν έρευνα πού κάναμε. Τό θέμα, βέβαια, είναι ότι οί άνθρωποι συχνά εξαπατούν τόν έαυτό τους μέ ψεύτικες καταστάσεις εύδαιμονίας - όπως είναι γιά παράδειγμα ή Χριστιανική Επιστήμη. "Ετσι, λοιπόν, αύτά πού λένε οί άνθρωποι γιά τόν έαυτό τους καί τήν προσαρμογή τους δέν πρέπει νά θεωρούνται άπόλυτα άληθινά. Σέ κανέναν άλλο τομέα τής ιατρικής, πέρα άπό τήν ψυ38
χ ιατρική, δέν υπάρχει ή ψευδαίσθηση δτι μέ τό νά καταλάβεις μιά άρρώστια τήν κάνεις νά έξαφανιστεί. Οί θεραπευτές όμως πού άσκοϋν τήν τυπική ένδοσκοπική ψυχανάλυση πιστεύουν, γιά άγνωστους λόγους, ότι ή κατανόηση τών προβλημάτων ενός άρρώστου είναι πολύ εύεργετική καί, όσο μεγαλύτερη είναι ή κατανόηση, τόσο καλύτερα γίνεται τό άτομο. Νομίζω ότι αύτό βρίσκεται σέ άναλογία μέ ένα γιατρό πού δίνει πληροφορίες στόν άρρωστο γιά τό τί συμβαίνει στή ρινική του κοιλότητα όταν άρπάξει ένα κρύωμα καί μετά περιμένει νά έξαφανιστεΐ τό κρύωμα. Ή νεύρωση είναι σωματικό φαινόμενο, όπως είναι καί τό κρύωμα. "Αν ύπάρχει καμιά άμφιβολία γι' αύτό, ρωτήστε έναν οποιοδήποτε νευρωτικό πόσο πονάει τό σώμα του όταν νιώθει άγχος. Μεγάλη δημοτικότητα έχουν σήμερα οί θεραπείες πού άσχολούνται μέ τά έξαρτημένα άντανακλαστικά. Αύτές οί θεραπείες, γιά νά έξαλείψουν τά συμπτώματα, χρησιμοποιούν ηλεκτροσόκ χαμηλής έντασης κάθε φορά πού τό άτομο νιώθει τήν επιθυμία νά πάρει ναρκωτικά ή νά πιεί. Πιστεύω πώς ή έπιδοκιμασία καί ή δημοτικότητα αυτών τών μεθόδων οφείλεται στό ότι άποτελούν μέρος τής κατεστημένης σκέψης πού θεωρεί ότι ή καταπίεση είναι ό καλύτερος τρόπος γιά ν' άπαλλαγεϊς άπό τά προβλήματά σου. Τά ήλεκτροσόκ πού κάνουν στους άρρώστους γιά νά μή δείχνουν πιά άντικοινωνική συμπεριφορά, σπρώχνουν βαθύτερα τά συναισθήματα, κι έτσι τό άτομο μακροπρόθεσμα γίνεται άκόμα πιό άρρωστο. "Ετσι, ό ναρκομανής σταματάει νά παίρνει τίς δόσεις του καί πεθαίνει άπό μιά καρδιακή προσβολή σέ νεαρή ήλικία. Στό μεταξύ δ θεραπευτής πού χρησιμοποιεί τή μέθοδο τών έξαρτημένων Αντανακλαστικών μπορεί νά υπερηφανεύεται γιά τή θεραπευτική του έπιτυχία, άφού τό άτομο έγινε πιά «καλά», δηλαδή σταμάτησε γιά ένα μεγάλο διάστημα τά ναρκωτικά. Τί συνέβη όμως στό σώμα του στή διάρκεια αυτής τής θεραπείας; Μπορούμε νά έξαλείψουμε μέ ένα ήλεκτροσόκ τήν άνάγκη μας γιά έναν τρυφερό πατέρα καί μιά στοργική μητέρα; Μπορούμε νά έξαλείψουμε τά χρόνια πού ζήσαμε σ' ένα ίδρυμα τόν πρώτο καιρό τής ζωής μας; 39
Ό θεραπευτής πού χρησιμοποιεί τή μέθοδο τών εξαρτημένων άντανακλαστικών (συχνά αποκαλείται καί μπηχαβιοριστής) παρατηρεί τή συμπεριφορά καί βγάζει συμπεράσματα άπό τίς παρατηρήσεις του. Δέκα χρόνια άποχή άπό τά ναρκωτικά, δυό χρόνια χωρίς δμοφυλοφιλική επαφή αύτά είναι στατιστικές άλήθειες. Ή απουσία εσωτερικών όρμών πού θά δημιουργούσαν μιά τέτοια συμπεριφορά είναι βιολογική άλήθεια. Ή έλλειψη εσωτερικής έντασης είναι ό κυριότερος δείκτης - άσχετα άπό τή συγκεκριμένη συμπεριφορά τού άτομου. Υ π ά ρ χ ο υ ν πολλοί άντρες καί γυναίκες πού θά έπ...>ί>μούσαν μιά δμοφυλοφιλική επαφή, άλλά δέν τό τολμούν έξαιτίας τής ηθικής τους δομής. "Αν καί ή συμπεριφορά τους είναι άψογη, τό σώμα τους μπορεί νά κατασπαράζεται άπό τήν ένταση. Ή μέθοδος τών έξαρτημένων άντανακλαστικών είναι επιφανειακή. Παίρνει τά πράγματα όπως εμφανίζονται. Δέν τήν ενδιαφέρει τό «γιατί» τής συμπεριφοράς. Δέν έμβαθύνει στήν πολυπλοκότητα πού χαρακτηρίζει κάθε κομμάτι τής συμπεριφοράς ενός νευρωτικού. Οί ναρκομανείς πού έκοψαν τά ναρκωτικά, άλλά δέν έχουν άνακουφιστεΐ άπό τήν έσωτερική τους ένταση, είναι περισσότερο άρρωστοι, όχι λιγότερο. Είναι τόσο καταπιεσμένοι όσο ήταν πάντα χωρίς, τώρα πιά, τίς διεξόδους πού θά τούς έδιναν κάποια άνακούφιση. Πρέπει νά καταλάβουμε ότι ή στατιστική δέν είναι συνώνυμη μέ τήν έπιστήμη. Συχνά επαναπαυόμαστε στή στατιστική γιά ν' άποδείξουμε αύτά πού δέν μπορούμε νά αισθανθούμε. Δέν μπορούμε νά καταλάβουμε ότι τά συναισθήματα είναι τό πιό έγκυρο πράγμα - ότι τά συναισθήματα δέν μπορούμε νά τ' άγνοήσουμε σάν παράλογα. "Αν ένα άτομο μέ συναισθήματα αισθάνεται καλά, τότε πραγματικά είναι καλά - αύτό συμβαίνει όταν μιλάμε γιά τήν άνθρώπινη προσπάθεια. Ή στατιστική μετράει ποσότητες, όχι ποιότητες. Καί τά συναισθήματα είναι ποιότητες τοϋ είναι. Φυσικά, τόσο οί νευρωτικοί όσο καί οί φυσιολογικοί άνθρωποι μπορεί νά φέρονται μέ τόν ίδιο άκριβώς τρόπο. Μπορεί καί οί δυό τους νά είναι πολύ καλοί στή δουλειά τους άν μετρηθούν βαθμολογικά. Ό ένας όμως είναι φορ40
χωμένος μέ ένταση, ενώ ό άλλος δχι. Μπορεί νά κάνουν τήν ίδια δουλειά, άλλά ό ένας νά καταναλώνει περισσότερη ένέργεια άπό τόν άλλο. Ποτέ δέν μπορούμε νά ξέρουμε μέσα άπό τή συμπεριφορά άν ή έπάρκεια ένός άτομου έχει νευρωτικά κίνητρα. "Ενα άτομο μπορεί νά φαίνεται καλά προσαρμοσμένο καί παραγωγικό. Μπορεί νά λειτουργεί μ' έναν κοινωνικό τρόπο, ενώ ταυτόχρονα τό σώμα του νά θρυμματίζεται άπό τή νευρωτική ένταση. Τό φυσιολογικό άτομο δέν πληρώνει φόρο γιά τήν κανονική λειτουργία του. "Αν άσχοληθούμε μόνο μέ τή βιολογική διάσταση τοϋ προβλήματος, τότε μπορούμε νά πετύχουμε μιά διαπολιτιστική άποψη γιά τό τί σημαίνει θεραπεία. "Ενας Έσκιμώος πού είναι καλός κυνηγός καί άρχηγός τής φυλής του, είναι άρρωστος δταν τό σώμα του τοϋ δίνει ένα τέτοιο μήνυμα - άν δηλαδή τό σώμα του ύποφέρει άπό κάποια ψυχοσωματική άρρώστια. Ά κ ό μ α καί άν αύτός δέν έχει τήν παραμικρή ιδέα γιά τό τί σημαίνει ψυχοσωματική άρρώστια, τό σώμα του φωνάζει άπό τόν πόνο. "Ετσι, δταν συζητάμε γιά θεραπεία πρέπει νά μιλάμε γιά ανθρώπινη θεραπεία καί όχι γιά μιά θεραπεία πολιτιστικά περιορισμένη. Πάλι όμως γιατί ύπάρχει μόνο μιά θεραπεία; Διότι νεύρωση σημαίνει άνικανότητα τού άτομου νά αισθάνεται (καί νά λειτουργεί μέ ολοκληρωμένο τρόπο). Ό Πόνος καί ή θεραπεία του βάζουν σάν στόχο τό νά μπορέσει τό άτομο νά αισθανθεί συγκεκριμένους Πόνους καί τίποτ' άλλο. Μπορεί νά διαφωνούμε γιά τήν τεχνική πού θά χρησιμοποιήσουμε γιά νά κάνουμε τούς άνθρώπους νά αισθανθούν τούς Πόνους τους, άλλά όχι γιά τούς ίδιους χούς Πόνους - αύτοί είναι άποκλεισχικά ΐδιοκχησία χοΰ άρρώσχου. Στήν χυπική ψυχοθεραπεία, οί άρρωστοι συχνά περιμένουν νά αισθανθούν «καλύτερα», χωρίς νά έχουν μιά συγκεκριμένη ιδέα γιά τό τί σημαίνει «καλύτερα». Οί θεραπευτές καί οί θεωρητικοί πού έχουν παγιδευτεί στήν προσπάθειά τους νά κάνουν τούς άρρώστους νά αισθάνονται «καλύτερα», καταλήγουν νά βάζουν κανόνες (όπως είναι ή εύτυχία, ή παραγωγικότητα, ή κοινωνική προσαρμογή), πού χρησιμοποιούν σάν μέτρο γιά νά μετρούν τούς άρρώστους τους. "Αν καταλάβαιναν ότι δέν υπάρχει «καλύτερα», ότι ύπάρχει μόνο ή 41
προσπάθεια νά γίνεις άληθινός, πού σημαίνει νά γίνεις ό έαυτός σου, τότε θά προχωρούσαν αύτόματα σ' εκείνο τό είδος τής θεραπείας πού έχει σάν στόχο νά όδηγήσει τόν άρρωστο στόν άληθινό του έαυτό. Δέν ύπάρχει «καλύτερα» άπό «εσένα». Οί άρρωστοι στήν τυπική ψυχοθεραπεία συχνά ελπίζουν νά γίνουν καλά καί συνεχίζουν αύτό τόν άγώνα μαζί μέ τούς θεραπευτές τους, γιατί δέν ξέρουν τί περιμένουν. Ποτέ δέν αισθάνονται όμως άληθινά καλά, γιατί νιώθουν μιά συνεχή ένταση - άσχετα μέ τήν προσαρμοστικότητα πού άναπτύσσουν. "Ετσι, παραμένουν στή θεραπεία βάζοντας καινούριους στόχους νά γίνουν καλά: νά βρούν ένα σύντροφο, μιά καλύτερη δουλειά κλπ. Οί άνθρωποι πού έχουν εγκαταλείψει τήν πραγματικότητα δέν έχουν έμπιστοσύνη στόν έαυτό τους. Θά ύποχωρήσουν καί θά υιοθετήσουν ιδέες καί θεωρίες κάποιου άλλου, άκριβώς όπως υιοθέτησαν τίς ιδέες καί τίς άξίες τών γονιών τους. "Εχουν ξεχάσει δτι αύτοί οί ίδιοι είναι οί μόνοι κάτοχοι τής άλήθειας γιά τόν έαυτό τους. Μπορεί νά γίνουν άκόμα δύσπιστοι άν κάποιος τούς ζητήσει νά τού εμπιστευθούν τήν κρίση τους. Προτιμούν νά εμπιστεύονται τούς άλλους (γιατί έχουν θάψει τόν έαυτό τους πού θά μπορούσαν πραγματικά νά έμπιστευθούν). Δέν υπάρχει, δυστυχώς, έλλειψη άπό ειδικούς πρόθυμους νά άναλάβουν τό βάρος αύτής τής έμπιστοσύνης καί νά προσφέρουν φρόνιμες συμβουλές. Σύμφωνα μέ τήν Πρωτογενή Θεραπεία, κανένας δέν μπορεί νά δείξει τήν άλήθεια σέ κάποιον άλλο. Κανένας δέν μπορεί νά ερμηνεύσει τή συμπεριφορά ενός άλλου ή τά όνειρά του. Δέν μπορεί νά ύπάρχει άξιόπιστος τομέας «ερμηνευτών» τής άνθρώπινης συμπεριφοράς. Αλήθεια είναι ή πραγματικότητα τής εμπειρίας. "Αν μιά μητέρα έγκατέλειψε άπότομα τό παιδί της όταν ήταν μικρό, τό άγχος πού τοϋ δημιούργησε είναι άληθινό. "Αν, άντίθετα, ή έγκατάλειψη βιώθηκε σάν άνακούφιση, τότε αύτή είναι ή άλήθεια. Κανένας ειδικός δέν μπορεί νά άντικρούσει αύτό τό συναίσθημα. Ή ούσία είναι φυσικά τό ότι κάποιος αισθάνεται. "Οταν κάποιος δεν αισθάνεται, γίνεται έρμαιο τών άλλων, καί κάθε ερμηνεία πού τού δίνεται μπορεί νά τοϋ φαίνεται 42
άληθινή. Δέν υπάρχει κανένας τρόπος νά κάνεις κάποιο λάθος μέ τούς άρρωστους πού βρίσκονται σέ Πρωτογενή Θεραπεία, άκριβώς γιατί αύτοί αισθάνονται. Δέ χρειάζονται έρμηνεϊες άπό τό θεραπευτή, άλλά όταν τούς προσφέρονται, ξέρουν άμέσως άν είναι άληθινές ή όχι. Ό άρρωστος πού βρίσκεται σέ Πρωτογενή Θεραπεία είναι αύτός μάλλον πού διορθώνει τό θεραπευτή - μιά σημαντική διαφορά άπό τήν τυπική ψυχοθεραπεία. Πώς είναι ένας θεραπευμένος άρρωστος; Είναι εύχαριστημένος καί εύτυχισμένος; "Οταν ύπάρχει κάτι πού θά μπορούσε νά τόν κάνει εύχαριστημένο καί εύτυχισμένο, ναί. Ή Πρωτογενής Θεραπεία δέ διαγράφει τό παρελθόν. "Ετσι, όταν μεγάλος πιά κανείς σκέφτεται τά πρώτα χρόνια τής ζωής του, θά αισθανθεί σίγουρα θλίψη γιατί αύτή ήταν τότε ή πραγματικότητα - ή ζωή ήταν θλιβερή. Δέ θά ύπάρχει όμως πιά πόνος πού νά μπλοκάρει τή θλίψη. Στό μέτρο πού τό άτομο αισθάνεται τόν Πόνο δέ συμπεριφέρεται νευρωτικά. Ή Πρωτογενής Θεραπεία δέν μπορεί άκόμα νά διαγράψει τό παρόν. Ζούμε σ' ένα σκληρό καί ψεύτικο κόσμο, κι αύτός ό κόσμος γίνεται πιό δύσκολος γιά τούς άρρωστους πού υποβάλλονται σέ Πρωτογενή Θεραπεία. Δέν μπορούμε νά κάνουμε τίποτε γι' αύτό. Μόνο νά βοηθήσουμε νά δημιουργηθεί ένας καλύτερος κόσμος. Ή Πρωτογενής Θεραπεία είναι έπαναστατική τόσο θεωρητικά όσο καί μεθοδολογικά, γιατί στόχος της είναι ή άνατροπή τής άρρωστης προσωπικότητας. Ή αιτία πού, κατά τή γνώμη μου, δέ φτάσαμε νωρίτερα σέ μιά έπαναστατική θεωρία, οφείλεται σ' αύτούς πού διατυπώνουν τίς θεωρίες. Οί ψυχολόγοι σπάνια προέρχονται άπό τήν εργατική ή τίς άλλες καταπιεσμένες τάξεις (μόνο πρόσφατα έχουμε παραδείγματα μαύρων καί γυναικών πού έγιναν ψυχολόγοι). Οί περισσότεροι άνήκουν στό Λευκό μεσοαστικό «φιλελεύθερο διανοούμενο» κομμάτι τής κοινωνίας. Γιαυτό, κατά τή γνώμη μου, καταλήγουν νά διατυπώνουν «φιλελεύθερες» ρεφορμιστικές θεωρίες καί θεραπείες, όπως είναι ή ψυχανάλυση. Θά ήταν παράλογο νά περιμέναμε επαναστατικές θεωρίες άπό μεσοαστούς ρεφορμιστές. Καί 43
' θά ήταν άκόμα πιό παράλογο νά περιμέναμε τούς μεσοαστούς ψυχοθεραπευτές νά ενστερνιστούν μιά τέτοια θεωρία. Βολεύονται μέ τό ρεφορμισμό γιατί έχουν συνάψει ειρήνη μέ τό σύστημα. Είναι πολύ πιό βολικό νά χρησιμοποιείς στή θεωρία τό διάλογο, τήν έπικοινωνία καί τήν άντιπαράθεση παρά νά άνατρέπεις έναν άσθενή (σύστημα). Αύτό πού πρέπει νά κάνουμε τώρα είναι νά σταματήσουμε τήν επικοινωνία καί τό διάλογο μέ τή νεύρωση καί νά δημιουργήσουμε τό μόνο πράγμα πού έχει σημασία: τόν εσωτ ε ρ ι κ ό διάλογο. ι "Ενα άτομο πού μεγαλώνει σέ ένα έκπαιδευτικό σύστημα πού βασίζεται πάνω ι , ^ άρχές τής μηχανικής έπανάληψης καί τών άσκήσεων, καί όχι στήν προσωπική έμπειρία, καταλήγει τελικά στό συμπέρασμα ότι μέ τό νά πείσει κάποιον νά άποκτήσει καινούριες συνήθειες τόν καλυτερεύει. "Ενα έκπαιδευτικό σύστημα πού στηρίζεται στό διάλογο καί τήν έπικοινωνία, διαμορφώνει έτσι τούς έκπαιδευόμενους πού νά μή μπορούν νά άπορρίψουν αύτές τίς μεθόδους προσέγγισης. "Ενα εκπαιδευτικό σύστημα πού άντιμετωπίζει τίς δυσκολίες μάθησης τών παιδιών ξέχωρα άπό τίς πρωταρχικές έπιδράσεις τής οικογένειας, δέ χειρίζεται τό πρόβλημα μέ ολοκληρωμένο τρόπο. Ό Φρόυντ ήταν πολύ κοντά στήν άλήθεια γιά τό τί προκαλεί τή νεύρωση, γιατί δέν ήταν φρούδικός. Παρατηρούσε καί μάθαινε. Μελέτησε τήν πρώτη παιδική ηλικία. Δέν επέβαλε θεωρητικά συστήματα πάνω στίς παρατηρήσεις του. Αυτός είναι ό λόγος πού άναπτύχθηκε καί μεταβλήθηκε σάν θεωρητικός. Αύτός είναι ό λόγος πού δέν κόλλησε στόν άρχικό Φρόυντ. Ό τελευταίος λόγος γιατί δέν εμπιστευόμαστε τήν έμπειρία τού άρρώστου μας είναι τό επαγγελματικό μας κύρος σάν «ειδικών». Ή Πρωτογενής Θεραπεία είναι ή πρώτη θεραπεία πού βγήκε γιά τίς μάζες: ό ένας σύζυγος θά βοηθάει τόν άλλο καί οί γονείς τά παιδιά τους. Αύτό περιορίζει τό ελιτίστικο σώμα τών ειδικών, τών κατόχων τής ειδικής γνώσης, πού έχουν τή δική τους γλώσσα. Είναι πραγματικά σπάνιο μιά έλίτ νά προτείνει τήν ίδια της τήν κατάργηση, καί ό τομέας μας δέν άποτελεί έξαίρεση. Τά ιατρικά διπλώματα καί οί διατριβές είναι σύμβολα έπιτυ44
χίας, ευφυίας καί πείρας. Δέν είναι σύμβολα πού έγκαταλείπονται εύκολα. Ό σκοπός όμως της Ιατρικής θά έπρεπε νά είναι ή κατάργηση τών γιατρών.
45
2
Επεισόδιο
στή Θεραπεία
τοϋ
Χένρν
Αύτό τό κεφάλαιο, καθώς καί τό έπόμενο, είναι γραμμένα άπό δύο άρρώστους πού ύποβλήθηκαν σέ Πρωτογενή Θεραπεία, δύο πολύ διαφορετικούς άνθρώπους μέ άνόμοια ύποστρώματα, συνδεμένους δμως, δπως καί δλοι άλλωστε, άπό τόν Πόνο. Ό Πόνος είναι ό ίδιος τόσο στή ζωή τού Χένρυ στή Γερμανία, δσο καί στούς κόλπους τών «καθαρόαιμων» Αμερικανών, δπως περιγράφονται άπό τόν Μπίλ. Ή γλώσσα πού χρησιμοποιούν γιά νά τόν εκφράσουν δέν είναι ίδια, άλλά ή σωματική τους πορεία είναι ή ίδια. Ό Πόνος ήταν τό έπίκεντρο τής ζωής τους πάνω άπό πενήντα χρόνια, κι αύτό δείχνει τή δύναμη τών Πρωτογενών Βιωμάτων άκόμα καί σέ ήλικιωμένους άνθρώπους. Οί ιστορίες τους είναι εύγλωττες μαρτυρίες γιά τήν έπιμονή τού Πρωτογενούς Πόνου - στήν πραγματικότητα, ποτέ δέ μάς άφήνει. Μάς περιγράφουν, έπίσης, πολύ ζωντανά, τήν αίσθηση μιάς Πρωτογενούς 'Αναβιώσης καί τί κάνει σέ μάς καί γιά μάς. Αύτό πού κάνει τό κεφάλαιο τού Χένρυ ιδιαίτερα έποικοδομητικό είναι τό δτι πολλές άπό τίς Πρωτογενείς του Αναβιώσεις είναι σέ διάλεκτο Γίντις. Τό γεγονός δτι Πρωτογενείς Αναβιώσεις συμβαίνουν στή μητρική γλώσσα, στή γλώσσα πού μιλούσε ό άρρωστος δταν ήταν παιδί, είναι άπόδειξη γιά τό δτι ό άρρωστος μπορεί στήν κυριολεξία νά ξαναζήσει τίς Πρωτογενείς του εμπειρίες. Μ' άλλα λόγια, ή μνήμη είναι ένα ολικό φαινόμενο, δχι κάτι πού κάνουμε μόνο μέ τό μυαλό μας. Στήν Πρωτογενή Α ν α βίωση δέ θυμόμαστε μέ συγκίνηση, δπως στή φροϋδική Α ν ά δ υ σ η , άλλά ξαναζούμε. Ή θύμηση καί ή άνάμνηση είναι φαινόμενα τής νόησης μόνο, ή άναβίωση δμως είναι ένα 46
καθολικό ψυχοσωματικό φαινόμενο... Καί αυτή είναι ή διαφορά άνάμεσα στήν Ανάδυση καί στήν Πρωτογενή Αναβίωση. "Ενα άπό τά πιό καθαρά παραδείγματα γιά τή διαφορά αυτή βρίσκεται σέ μιά περίπτωση πού έχω άναφέρει στό βιβλίο μου «Ανατομία τής Ψυχικής Αρρώστιας».' "Ενα σωματικό σημάδι, πού έγινε στή γέννηση καί εξαφανίστηκε λίγο μετά, ξαναγύρισε σέ μιά γυναίκα πού ξαναζούσε Πρωτογενή Βιώματα τής γέννησής της. Θά μπορούσε κανένας νά ισχυριστεί ότι ή έπιστροφή ενός τόσο μεγάλου κόκκινου σημαδιού είναι φροϋδική Ανάδυση; Πολύ δύσκολα. Ή πληροφορία γιά τό κόκκινο σημάδι είναι μέρος ενός έγκλωβισμένου κυκλώματος μνήμης πού διατήρησε άθικτες δλες τίς όψεις τής άρχικής εμπειρίας. Μιά άπό τίς όψεις αύτής τής μνήμης είναι καί ή γλώσσα, κι έτσι έχουμε Πρωτογενείς Αναβιώσεις στή μητρική γλώσσα. Ή περίπτωση τοϋ Μπίλ είναι διαφωτιστική άπό πολλές πλευρές. Υπάρχουν τόσοι πολλοί τρόποι γιά νά είναι κανένας άλκοολικός, καί ό Μπίλ τούς είχε δοκιμάσει σχεδόν όλους. Σ' ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (περίπου τέσσερις ή πέντε μήνες) είχε άπαλλαγεϊ άπό τόν άλκοολισμό, επειδή είχε άπαλλαγεϊ άπό ένα μεγάλο μέρος τού Πόνου. "Οπως λέει καί ό ίδιος, τό άλκοόλ είναι γιατρικό γιά τόν Πόνο (τί άπλή κι όμως βαθιά ιδέα), κι όταν ό Πόνος είναι λίγος, γιά ποιό λόγο θά είχε τήν άνάγκη ενός γιατρικού; Ό Μπίλ δέν ήταν μόνο άλκοολικός. 'Ηταν καί «χαπάκιας». "Επαιρνε κάθε είδους παυσίπονο καί ήρεμιστικό πού μπορεί κανείς νά φανταστεί, ένδειξη ότι ό Πόνος ήταν ή βάση γιά όλα αύτά. Δέν έχουμε ιδιαίτερο όνομα γιά κάποιον πού είναι γαντζωμένος πάνω στά ήρεμιστικά (έπειδή ή μισή Αμερική φαίνεται νά στηρίζεται πάνω τους), ενώ κάνουμε τή διάκριση ότι ό άλκοολισμός είναι ιδιαίτερη άρρώστια, πού, στήν πραγματικότητα, δέν είναι. Αυτός είναι ένας μάλλον άσυνήθιστος τρόπος γιά νά παρηγοριόμαστε. Ε κ ε ί ν ο ι πού παίρνουν ηρεμιστικά καί άσπιρίνες, έχουν ξεφύγει τή ντροπή τού κοινωνικά στιγματισμένου. Καί ό Μπίλ καί ό Χένρυ είναι πολύ καλοί σάν συγγρα47
φείς, καί δέν μπορώ νά φανταστώ καλύτερη περιγραφή Πρωτογενούς Αναβίωσης άπό τή δική τους.
ΔΕΚΑΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Καθώς ήμουν ξαπλωμένος στό ντιβάνι, άρχισα νά λέω στή Λές γιά τήν «όμαδική» θεραπεία πού έγινε τό προηγούμενο βράδι, πού ή Λές δέν είχε έρθει. "Ελεγα στους άλλους τής όμάδας γιά τίς άντιδράσεις μου. Τούς έξήγησα πόσο ήθελα πάντα νά καταλάβω τό φόβο μου γιά κάθε είδους έπαφή μέ όμάδες άνθρώπων. Γιά παράδειγμα, τήν ϊδια έκείνη στιγμή πού μέ ρώτησαν άν έχω τίποτε νά πώ, μ' άλλα λόγια, δταν ή άσφάλεια τής άνωνυμίας μου διαλύθηκε, άρχισα άπότομα νά ιδρώνω πολύ, ό λαιμός μου σφίχτηκε τόσο πού μέ δυσκολία μπορούσα νά μιλήσω, άνέπνεα μέ κόπο, καί γενικά ένιωθα τόσο φοβερά άσχημα, πού μού ερχόταν νά λιποθυμήσω... Οί άντιδράσεις μου σέ καταστάσεις αύτού τού είδους ήταν -πάντα άνεξήγητες γιά μένα, γιατί συνέβαιναν άκόμα κι δταν ήμουν μέ μιά δμάδα άνθρώπων πού μού άρεσαν πολύ ή μέ άνθρώπους πού τούς ήξερα π^λύ καλά, έτσι πού σίγουρα νά μήν ύπάρχει αιτία γιά τό άγχος πού είχα δταν ήμασταν δλοι μαζί... Μέ λίγα λόγια, ήταν ένα τρομαχτικό κοινωνικό καί επαγγελματικό μειονέκτημα. Στήν άρχή τής σημερινής συνέντευξης περιγράφω ένα έπεισόδιο άπό τήν όμαδική θεραπεία, πού έγινε τό προηγούμενο βράδι. Καί ό λόγος γι' αύτή τήν περιγραφή είναι δτι, στή σημερινή άτομική συνέντευξη πού είχα μέ τή Λές, χωρίς νά τό περιμένω καθόλου, ξεπήδησε άπό μέσα μου μιά βαθιά «επίγνωση» τού προβλήματος μου, χύνοντας συγχρόνως φώς σ' αύτό πού, πολύ βαθιά μέσα μου, νιώθω δτι μπορεί νά είναι δική μου «Κύρια Πρωτογενής Σκηνή», δπως περιγράφεται στό βιβλίο Ή Πρωτογενής Κραυγή τού δόκτορα Τζάνοφ. "Οταν είπα στή Λές γιά τήν άγχώδη άντίδραση πού είχα χτές βράδι, μού ύπόδειξε νά προσπαθήσω νά εντοπίσω στό 48
παρελθόν μου μιά σκηνή, πού νά είχα μιά παρόμοια αίσθηση σέ κάποια επαφή μου μέ πλήθος άνθρώπων. Γιά λίγο διάστημα έμεινα ήρεμος, άλλά ξαφνικά ένιωσα νά μέ πλησιάζει ένα πολύ παράξενο καί δυνατό συναίσθημα, ένα συναίσθημα πού τό είχα νιώσει μόνο στίς άρχές τής έφηβείας μου, κάποια φορά πού βρέθηκα μέ ένα πλήθος άνθρώπων, καί πού γιά κάποιο λόγο τό θυμόμουν πολύ ζωντανά συχνά όλα αύτά τά χρόνια... Συνέχισα, εξηγώντας ότι αύτό έγινε στή Γερμανία, στήν Κολωνία συγκεκριμένα, σέ ήλικία δέκα-δώδεκα χρονών περίπου. Είχα βρεθεί τότε μέσα σ' ένα πλήθος γιορταστικό καί χαρούμενο, σ' ένα πλήθος σχεδόν ύστερικό... Ποτέ δέν έχανα εύκαιρία νά πηγαίνω σέ λαϊκές γιορτές, γιατί στό σπίτι μου ήταν πάντα κρεμασμένη μιά φοβερή, άρρωστημένη άτμόσφαιρα κατάθλιψης, πίκρας καί βαθιάς άπογοήτευσης. Πάντα περίμενα τίς γιορτές, τίς παρελάσεις, τό καρναβάλι, τά διάφορα φεστιβάλ, καί επειδή ήταν τότε οί μέρες πού μεγάλωνε ή δύναμη τών Ναζί στή Γερμανία, τή δεκαετία τού '30, όλες αύτές οί εκδηλώσεις είχαν ένα χαρακτήρα έξαιρετικά άντισημιτικό καί ρατσιστικό... 'Εγώ είχα μόνο μιά πολύ γενική κι άόριστη ίδέα γιά όλα αύτά, καί αύτές ήταν οί μοναδικές στιγμές στή ζωή μου πού ένιωσα χαρά καί συγκίνηση... Εύτυχισμένος, περπατούσα μαζί τους μέ τό βήμα τής χήνας ή στεκόμουν στριμωγμένος μέ τούς τόσους θεατές, μέ άγαλλίαση σχεδόν μέσα στόν τρελό θόρυβο, μέ τό αίσθημα πώς άνήκα κάπου, πώς ήμουν κοντά στή ζεστή, παλλόμενη, ζωντανή άνθρώπινη μάζα, καί μαζί, παράξενα ερεθισμένος άπό τή στενή επαφή τών ζεστών σωμάτων, πού ποτέ δέ θά δοκίμαζα στό στείρο άπό άγάπη σπιτικό μας... Ή τ α ν σέ μιά τέτοια στιγμή, όταν ξαφνικά, χωρίς προειδοποίηση, σάν νά πέρασε άπό τό μυαλό μου ένα ήλεκτρικό ρεύμα πού μέ πάγωσε, συνειδητοποίησα ότι ήμουν στή μέση μιάς κατάστασης φανταστικής, μιάς επικίνδυνης αυταπάτης, όπου στήν πραγματικότητα δέν άνήκα!! Θυμάμαι, ότι αύτό έγινε σέ μιά λεωφόρο τής Κολωνίας, πού τήν έλεγαν Χοχενστράσσε. Τή μιά στιγμή ήμουν κυριολεκτικά μέσα σέ μιά οργιαστική χαρά, καθώς ή άχανής 49
μάζα μέ στριφογύριζε καί μέ πίεζε πάνω σέ φιλήδονους γλουτούς βαριά αρωματισμένων γυναικών, καί τήν άλλη στιγμή ένιωσα ένα παγωμένο νύχι νά γαντζώνεται στήν καρδιά μου, καθώς συνειδητοποιούσα μέ κρυστάλλινη καθαρότητα δτι αύτοί οί άνθρωποι δέ νοιάζονταν γιά μένα, ότι μέ μισούσαν, ότι δέ μέ ήθελαν κι ότι θά μ' έβλεπαν μέ εύχαρίστηση νά πεθαίνω, άν ήξεραν ότι είμαι Εβραίος!! Ή μουσική συνέχιζε νά παίζει έκκωφαντικά, κι εμένα συνέχιζαν νά μέ παρασέρνουν τά πλήθη, σάν ένα άβοήθητο έμβρυο στήν άγκαλιά τού παλλόμενου κι άκούραστου πλήθους, άλλά εγώ ήξερα πιά πώς ή άσφάλειά μου ήταν άποτέλεσμα τής άνωνυμίας μου, κι αύτό τό αίσθημα τού νά άνήκεις κάπου, ήταν ένα τρομερό καί έπικίνδυνο όνειρο πού τό ονειρευόμουν ξύπνιος... "Ημουν τελείως ζαλισμένος καί παραλυμένος άπό αύτή τήν ξαφνική κι άβάσταχτη όψη τής πραγματικότητας. "Ολοι αύτοί οί άνθρωποι ήταν ενωμένοι στό έντονο μίσος τους έναντίον μου, γιά κάποιο λόγο πού δέν καταλάβαινα καλά. "Ηξερα μόνο πώς είχε κάτι νά κάνει μέ τούς γονείς μου, πού ήταν Εβραίοι. Είπα στή Λές ότι αύτό μονάχα μπορούσα νά θυμηθώ άπό έκείνη τήν ήμέρα, σάν νά είχε συμπυκνωθεί ολόκληρη ή ημέρα στή στιγμή έκείνη τής συνειδητοποίησης. "Οπως περίμενα άπό τήν πείρα τών προηγούμενων συνεντεύξεων. ή Λές μέ παρότρυνε νά ξαναγυρίσω σ' αύτή τή σκηνή, καί ν' άφήσω αύτό τό συναίσθημα νά μέ παρασύρει ολοκληρωτικά. Πέφτω άμέσως σέ μιά άβυσσο όδυνηρής άπελπισίας... Είμαι πίσω σ' αύτό τό έπεισόδιο, σάν νά μ' έχει ρουφήξει μιά πανίσχυρη μηχανή... "Ενα συναίσθημα άνυπόφορου πόνου μού σκίζει τήν καρδιά... Α ρ χ ί ζ ω νά κλαίω, έπειτα νά φωνάζω, καί τελικά νά κραυγάζω: «Δέν ύπάρχει κανείς... ποτέ κανείς... σ' αύτό τόν ξεσκισμένο κόσμο! Κανείς δέν άκούει... κανείς δέν ένδιαφέρεται... κανείς δέν άγαπάει άληθινά», έπειτα τά λόγια μου γίνονται άσυνάρτητα άκόμα καί γιά μένα, καί ξεσπάω σέ δάκρυα μέσα σ' άτέλειωτη αγωνία. Καταλαβαίνω τελικά τόν εαυτό μου νά ήρεμεϊ κάπως, καί άκούω τή Λές νά ρωτάει πολύ ήρεμα: «Ποιός δέν ύπάρχει;» 50
«Κανείς». Ξεσπάω ξανά καί λέω συνέχεια αυτή τή λέξη μόνο, σάν νά έχω κολλήσει επάνω της, μέ όλο καί μεγαλύτερη ένταση. Ή Λες έπιμένει: «Ποιό είναι αύτό, ποιό είναι αύτό πού δέν ύπάρχει...;» Μιά θύελλα άπό φοβερό, τρομαχτικό πόνο πού μέ θανατώνει άρχίζει νά άνεβαίνει άπό τά σωθικά μου, πιό πάνω καί πιό πάνω καί τίποτα δέν μπορεί νά τόν σταματήσει καθώς τελικά ξεσπάει άπό τό λαιμό μου σέ μιά τερατώδη άλυσίδα άπό διαπεραστικές κραυγές. Τό μόνο πού θυμάμαι άπ' όλα αύτά, εκτός άπό τό ότι φαινόταν πώς θά κρατήσει γιά πάντα, είναι πώς όλο μου τό σώμα, κάθε νεύρο καί κάθε ίνα, φαινόταν νά συμμετέχει σ' αύτή τήν κραυγή, καθώς τρανταζόμουν σπασμωδικά άπό τήν άγωνία μου. Ά λ λ ά τό πιό εκπληκτικό άπ' όλα ήταν πώς μέσα στόν πόνο μου ένιωσα πολύ μπερδεμένος άπό ένα συναίσθημα, πού γινόταν όλο καί πιό έντονο. Συνειδητοποίησα ξαφνικά πώς άπό κάποια γωνιά μέσα μου τά παρακολουθούσα όλα ήρεμα, μέ ευτυχία σχεδόν, καί μ' ένα ποσοστό επιστημονικής περιέργειας, γεμάτος άπορία μπροστά στήν άπίστευτα έκρηκτική δύναμη, πού είχα κλεισμένη μέσα μου όλα αύτά τά χρόνια. Είχα καί μιά ολοκάθαρη αίσθηση, ότι τά κύματα τών κραυγών δέν έβγαιναν μόνο άπό τό λαιμό μου, άλλά φαίνονταν νά ξεσπάνε κατευθείαν άπό τά κόκαλά μου, τούς ιστούς μου, τό δέρμα μου. Σύντομα οί κραυγές γεμίζουν μέ όλο καί περισσότερες μικρές καθαρές φράσεις. «Μαμά... Μαμά... πού βρίσκεσαι πάντα... γιατί ποτέ, ποτέ, ποτέ δέν έρχεσαι σ' έμένα... άγάπα με... ώ, σέ παρακαλώ, άγάπα με... σήκωσέ με... κράτησέ με...» Ό έλεγχος είναι άκόμα τελείως άδύνατος, καί υστερικές κραυγές βασανίζουν ώς μέσα βαθιά τό κορμί μου, σάν άμείλικτες σφαίρες. Τρομοκρατούμαι πραγματικά άπό τήν άδυναμία μου νά ελαττώσω τήν ένταση αυτής τής σκηνής καί άρχίζω νά άναρωτιέμαι άν αύτό θά είναι τό τέλος μου. Πολλή ώρα περνάει ώσπου τελικά ξαναβρίσκω τόν έαυτό μου ξαπλωμένο εκεί, εξαντλημένο, όσο δέν μπορούσα ποτέ νά φανταστώ. Παρακολουθώ τό μυαλό μου νά ξαναρχίζει νά λειτουργεί μέ μιά παράξενη, καινούρια καί καθαρή λαμπρότητα... Τό παρατηρώ μέ όλο καί μεγαλύτερη άπορία 51
σάν νά κοίταζα σ' ένα ιδιαίτερο, μυστικό διαμέρισμα τοϋ μυαλοϋ μου, κρυμμένο τόσο βαθιά.... Έ κ ε ΐ , ήρεμα καί χωρίς προσπάθεια, ξεδιπλώνεται μιά κανονική, βήμα πρός βήμα έξήγηση γιά τή φύση καί τήν αιτία ενός άπό τά κυριότερα σύνδρομα άγχους πού είχα! Είμαι τόσο έκπληκτος καί εύχαριστημένος, αισθάνομαι τόσο τέλεια άποτοξινωμένος... Α ρ χ ί ζ ω νά χαμογελώ κι έπειτα νά γελώ μέ μιά τρομερή άνακούφιση. «Τί συμβαίνει;» ρωτάει ή Λές. Α ρ χ ί ζ ω νά σηκώνομαι, γιατί δέν μπορώ νά μείνω άλλο άκίνητος, καί λέω: «Λές, ξαφνικά καταλαβαίνω αύτούς τούς μυστηριώδεις φόβους γιά τούς άνθρώπους καί τήν άπογοήτευση καί τή μοναξιά πού γέμιζαν τή ζωή μου... Καταλαβαίνω τόσα πολλά νέα πράγματα γιά μένα, πού τό μυαλό μου έχει πλημμυρίσει, δέν ξέρω άπό ποΰ ν' άρχίσω». Μέ τήν ένθάρρυνση τής Λές, προχωρώ άργά καί προ- · σεχτικά: Λίγη μόλις ώρα πρίν, κραύγαζα μέ τήν κάθε ίνα τής ύπαρξής μου, άπό τήν τρομερή άνάγκη κι έπιθυμία πού είχα γιά τή μάνα μου. Σχεδόν δέν ήξερα ότι βρισκόμουν έδώ, ξαπλωμένος σ' αύτό τό ντιβάνι... "Οχι, είχα γυρίσει έκεΐ πίσω, στά παιδικά μου χρόνια... Μού φαινόταν θέμα ζωής ή θανάτου άπό κάθε άποψη τό νά μέ πλησιάσει ή μάνα μου. Ά λ λ ά τό γεγονός είναι δτι αύτή ή άρρωστημένη, ή χωρίς αισθήματα γυναίκα ποτέ δέ μάς φρόντισε, ποτέ δέν ήρθε σ' έμένα, ποτέ, ποτέ. Φυσικά, πολλοί λόγοι υπήρχαν γι' αύτό. Λόγοι αισθημάτων, λόγοι πραχτικοί, τό ότι μεγαλώναμε... Ά λ λ ά όλοι αύτοί ελάχιστα κάλυπταν τόν άφόρητο πόνο πού είχα νά μέ προσέξει... Κάθε φορά πού δέ μέ πρόσεχε πέθαινα κι άπό λίγο, εγκατέλειπα άκόμα λίγη έλπίδα, ώσπου σταμάτησα τελείως νά τή γυρεύω. Γιά νά επιζήσω, έγινα ένα καλό μικρό παιδάκι, έθαψα βαθιά μέσα μου όλους τούς πόνους καί τίς πραγματικές άνάγκες μου, καί τίς ξέχασα άκόμα κί έγώ... Μέ μιά πρόφαση ζωής μονάχα, πάλευα άπό μικρό παιδί, ισορροπώντας άβέβαια πάνω άπό τόν τρόμο τής ολοκληρωτικής άπελπισίας. Κι δ λόγος πού τό κατάφερα αύτό, είναι ότι μέσα μου δέν είχα παραιτηθεί άπό κάθε έλπίδα. Κάποτε στό μέλλον, κάπως, κάποιο θαύμα θά γινόταν, καί θά έρχό52
ταν ή σωτηρία. Θά ερχόταν ή άγάπη, ή τρυφερότητα, καί θά ήξερα ότι κάποιος μέ θέλει... "Ετσι, τό μικρό άγόρι, γεμάτο όνειρα, συνέχισε νά περιμένει γιά όλα αύτά μέρα μέ τή μέρα, χρόνο μέ τό χρόνο, κλαίγοντας μέσα του γιά βοήθεια, ένώ εξωτερικά φαινόταν μόνο λύπη κι απέραντη άπελπισία... "Ολοι μέ άπόφευγαν καί μέ κρατούσαν σέ απόσταση, γιατί κυριολεκτικά έσταζα λύπη καί μοναξιά... Τό θαύμα πού περίμενα, φυσικά ποτέ δέν ερχόταν, ώσπου κάποια μέρα άνακάλυψα τήν ύπέροχη ζεστασιά καί τή χαρούμενη ομαδικότητα τού πλήθους, τής μεγάλης μάζας άνθρώπων... Αμέσως γαντζώθηκα σ' αύτή, καί άνέπτυξα μέ πάθος τό καινούριο μου χόμπυ, αύτή τήν άνάγκη νά βουλιάζω μέ μιά γλυκιά αύτοεγκατάλειψη μέσα στό ζεστό, παντοδύναμο, ζωντανό αίσθημα τής «μάνας - μάζας». Κι έπειτα, τό Ασυνείδητο μου πρέπει νά έκρινε μέ τή ζωώδη του λογική, ότι ή σάρκα είναι σάρκα, τό δέρμα είναι δέρμα, κι όλα τά αισθήματα είναι αισθήματα. Είχα άνακαλύψει ένα πολύ άποτελεσματικό ήρεμιστικό, πού μού χάριζε μιά ύπέροχη ειρήνη. Κανείς ήρωινομανής δέν περίμενε ποτέ τή δόση του, όπως περίμενα εγώ γιά άλλη μιά συγκέντρωση, άλλη μιά παρέλαση, άλλο ένα καρναβάλι... Στ' άλήθεια, «φτιαχνόμουν» άγρια, σάν άπό ναρκωτικά, δταν οί τρελές μάζες μέ συνθλίβανε ρουφώντας σχεδόν τή ζωή άπό τό μικρό μου σώμα, καθώς μέ χτυπούσαν καί μέ άλεθαν πάνω σέ ζεστούς, παλλόμενους γυναικείους γλουτούς, κι εγώ κολλούσα σ' αύτά τά ψηλά, δυνατά, φιλήδονα σώματα μέ μιά άπόλυτη έκσταση... Πιθανότατα, οί περισσότεροι άπό τούς θεατές μέ τά έξαλλα, ύστερικά σώματα ήταν έκεΐ γιά τίς ίδιες άσυνείδητες άνάγκες, επειδή θυμάμαι καθαρά, μιά αίσθηση ήμισεξουαλικού «όμαδικού συμπλέγματος» διάχυτη μέσα στά πλήθη τοϋ λαοΰ, πού φώναζε. Κι αύτό δέ μέ στενοχωρεί καθόλου... "Ως εκείνη τή στιγμή τής σκηνής στή Χοχενστράσσε, πού περιέγραψα πρίν... Ξαφνικά φάνηκε ή σημασία τών χαρούμενων, ρυθμικών σκοπών, πού διακήρυτταν τή χαρά τοϋ νά βλέπεις έβραϊκό αίμα νά στάζει άπό τά σπίτια μας, χτυπημένα άπό τά στιλέτα τών "Αρίων. Στά ύψη τής εύφορίας πού βρισκόμουν, τό δεκάχρονο μυαλό μου ξαφνικά 53
μαστιγώθηκε μέ μιά θανάσιμη, άνυπόφορη καθαρότητα γιά τόν κίνδυνο καί τήν άνοησία τής άπατηλής κατάστασης πού ζούσα πρίν. Καί πραγματικά, πέθανα τότε καί έγώ, δηλαδή δ,τι είχε άπομείνει άπό τόν πραγματικό μου εαυτό άποτραβήχτηκε γιά τά καλά. Ποτέ, άπό τότε, δέ γνώρισα τόν έαυτό μου... Συχνά, άπό τότε, κοίταζα στόν καθρέφτη καί άπορούσα μέ αύτόν τό λυπημένο, βασανισμένο ξένο πού δέν ήξερα τί νά τόν κάνω. Συνέχισα μόνο νά σέρνομαι μέ τήν άδιαφορία καί τήν άπελπισία τοϋ καταδικασμένου, πού δέν περιμένει τίποτε πιά... Σάν κανένας παρατημένος σέ κάποιο σοκάκι θά ζητιάνευα άτολμα γιά λίγη ψευτο-άγάπη, θά δοκίμαζα λίγη ψευτο-εύτυχία ή θά καθόμουν μέ άλλους θανάσιμα άρρωστημένους άνθρώπους, παλεύοντας βδομάδες γιά κάτι πού κανένας μας δέν είχε γιά νά δώσει καί κανένας μας δέν είχε τήν υγεία γιά νά δεχτεί... Καί ό φόβος μου καί τό άγχος μου γιά τά πλήθη; Στό κάτω κάτω, αύτή ή σκηνή «θανάτου» μου έγινε μέσα σέ ένα πλήθος... Ποιός θά ήθελε νά άντιμετωπίζει άπόρριψη καί θάνατο ξανά καί ξανά καί ξανά;... ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ Α γ α π η τ ο ί Βίβιαν καί Ά ρ τ , Πίσω στό σπίτι, έπειτα άπό τή «συγκέντρωση τού προσωπικού» μέ δυσκολία κατάφερα νά κλείσω τήν πόρτα πίσω μου, καί μέσα στό μυαλό μου γίνεται έκρηξη, διασχίζω τό δωμάτιο καί πέφτω στό κρεβάτι, πνίγοντας μέ δυσκολία μιά καταστροφική κραυγή μέσα στό σκισμένο, βρώμικο μαξιλάρι, παρακολουθώντας τα όλα αύτά γεμάτος άπορία, γιατί μερικά δευτερόλεπτα πρίν ένιωθα τελείως ψύχραιμος, καί τώρα ξαφνικά, χωρίς τήν παραμικρή προηγούμενη ένδειξη, είμαι κουρελιασμένος, τό κεφάλι μου μιά μεγάλη άνοιχτή πληγή, οδυνηρή, καί μέσα σ' άγριο σόκ, τό κορμί νά τρέμει μέ τρόμο γιά τόν έαυτό του, κι ένας άπό τούς διαλυμένους, άποδιοργανωμένους, σέ σύγχυση εαυτούς μου νά τά παρατηρεί όλα, νά προσπαθεί νά τά καταλάβει, άλλά καί νά νιώθει τόσο άπίστευτα άνόητος, μπλεγμένος, 54
γιατί θέλει νά τά «καταλάβει» ενώ δέν υπάρχει τίποτ' άλλο άπό άνυπόφορο, άγωνιώδη, ζωώδη πόνο, πόνο τόσο φοβερό, τόσο θανάσιμο, ξέρω πώς πραγματικά θέλω νά πεθάνω, παρακαλώ, άφήστε με νά ξεφύγω, άφήστε με νά βουλιάξω στή γή καί νά φαγωθώ άπό τυφλά, δραστήρια, πολυάσχολα σκουλήκια, άφήστε με νά βγω άπ' αύτή τήν άγωνία... καί νά, ξανάρχεται πάλι καθώς γράφω, γιατί τά γράφω αύτά τά σκατά, γιατί πάντα τά γράφω, δέν τά λέω, τά γράφω όταν κανείς δέν είναι μαζί μου κι έπειτα σερνόμενος σάν παράνομος, μέ τήν ελπίδα πώς κανείς δέ θά μέ δει, πηγαίνω σ' ενα ταχυδρομικό κουτί, γιά νά πώ στή Μαμά καί στό Μπαμπά πόσο πονώ, πόσο θέλω νά μού πούν πώς μπορώ νά ζήσω, «έλα, έλα, μικρό μου, δέ θά σέ σκοτώσουμε στό κάτω κάτω», άλλά κι άκόμα, γιά νά είμαι σίγουρος, δέ διακινδυνεύω τή σωματική μου άκεραιότητα, θέλω νά τή γλιτώσω οπωσδήποτε, καταλαβαίνετε, άλλά θά πώ σ' όλους άπό μιά «άπόσταση άσφαλείας» γιά τό πώς καίγομαι έδώ, σ' αύτό τό σκοτεινό μπουντρούμι, σ' αύτή τήν κόλαση πού είναι τό μόνο πράγμα πού γνώρισα ποτέ μου, ώ, θά γράφω καί θά γράφω, ώσπου τό μεγάλο θαύμα νά γίνει καί κάποιος νά 'ρθει, έτσι, χωρίς λόγο, άπλά καί μόνο νά 'ρθει, καί νά μ' άγαπάει γι' αύτό πού είμαι, τό άθώο διωγμένο πεινασμένο παιδάκι πού κρύβεται μέσα μου, πού δέν μπορεί νά σταματήσει καί δέ θά σταματήσει νά ψάχνει γιά κάποια διέξοδο γιά νά βγεί έξω στόν κόσμο, πού σ' όλα αύτά τά πολλά χρόνια, δέν είχε ούτε στιγμή έγκαταλείψει τήν έλπίδα ότι θά ζήσει, ότι θά βγεί άπό τή φυλακή, έξω, στό φώς τού ήλιου... Ά κ ό μ α είμαι στό κρεβάτι, καθώς αυτός ό ξαφνικός φαινομενικά άνεξήγητος πόνος φεύγει. Νιώθω ολότελα σέ σύγχυση, γιά ποιό λόγο, διάολε, έγιναν δλα αύτά... Ποτέ δέν είχα μιά Πρωτογενή Αναβίωση σάν αύτή, χωρίς τό παραμικρό συγκεκριμένο θέμα, μονάχα καθαρή άγωνία καί πόνος, καί ή αφόρητη αίσθηση μιάς ολοκληρωτικής άπογοήτευσης, χωρίς κανένα συγκεκριμένο περιεχόμενο. Τότε μόνο παρατηρώ τή θέση πού βρίσκομαι, έπειτα άπό τά τινάγματα καί τούς σπασμούς αύτής τής έντονης Α ν α β ί ω σης... Τό μεγαλύτερο μέρος τού σώματος μου είναι ξαπλω55
μένο στό πάτωμα πλάι στό κρεβάτι, τό κεφάλι μου μονάχα είναι άκόμα πάνω στό κρεβάτι καί πιέζεται στό παλιό μαξιλάρι, τό χέρι μου είναι γαντζωμένο στήν κόχη τοϋ κρεβατιού, σάν χέρι άδύνατου μικρού παιδιού πού είναι άκόμα πολύ μικρό γιά ν' άνέβει στό κρεβάτι μόνο του, άλλά προσπαθεί, συνέχεια προσπαθεί... Καί ξαφνικά ή ένταση ξανάρχεται, σάν νά μ' έχει χτυπήσει ήλεκτρικό ρεύμα, πού ρίχνει τό μυαλό μου σέ μιά έκπληκτική έγρήγορση, βλέπω καθαρά μιά σκηνή πού ποτέ άπό τότε δέν είχε περάσει άπό τό μυαλό μου, βλέπω τόν έαυτό μου νά τρέχει παιχνιδιάρικα κι εύτυχισμένα πρός τήν ψηλή φιγούρα τού πατέρα μου πού πλησιάζει, γιά νά τοϋ πω, δλος βιασύνη καί προθυμία, κάποιο παιδιάστικο χαρούμενο πράγμα, καί καθώς τόν φτάνω καί σκοντάφτω στά πόδια του, αύτός άφηρημένα καί σέ βαθιά σκέψη γιά κάτι «περισσότερο ένδιαφέρον», σκύβει καί μέ παραμερίζει πρός τόν παλιό σοφά, πού είχαμε πλάι στήν είσοδο στό λίβινγκ ρούμ, μπορώ νά μυρίσω τή ταγκή μυρωδιά τού δέρματος, μισοπέφτω πάνω του, τά μικρά χέρια μου πάνω στή μαλακιά πλάτη του, τό κεφάλι μου νά πιέζεται πάνω του, άκριβώς δπως τώρα, ξεσπάω σέ πικρές παράφορες κραυγές καί κλάματα, νιώθω τόσο άνόητος καί τρομοκρατημένος κι άβοήθητος, δέν καταλαβαίνω, ποτέ δέν μπόρεσα νά καταλάβω, γιατί ποτέ, ποτέ κανείς δέ μ' άκούει, μόνο νά σταματήσει μιά φορά καί ν' άκούσει τά μικρά μου μυστικά, τίς άπλές έρωτήσεις κι άνησυχίες, μόνο νά μ' άκούσει μιά φορά, νά δεί πώς είμαι εδώ, είμαι έγώ, πού καίγομαι άπό τήν άνάγκη γιά κάποιον, γιά δποιον καί νά είναι... Καί ξαναβυθίζομαι όλοκληρωτικά στήν κρίση τής Αναβίωσης, μόνο πού αύτή τή φορά έχει ένα τελείως συγκεκριμένο νόημα, «Τάατη! Τάατη! Πατέρα, Μπαμπά!!! Έ σ ύ γέρο άκαρδε, τυφλέ, μίζερε, βλάκα, σκύλας γιέ... Σέ μισώ, σέ μισώ, θά μισώ πάντα τή μνήμη σου δσο ζώ! Μού φαινόσουν τόσο ψηλός τότε, έσύ, μικρό χοντροκομμένο τίποτα, έσύ, φοβισμένο έγωιστικό ζώο. Τό μόνο πού χρειαζόταν νά κάνεις ήταν νά μού χαρίζεις μερικά λεπτά τής ήλίθιας προσοχής σου, γιά νά μέ γλιτώσεις άπό μιά ζωή στήν καφτή, άμείλικτη κόλαση... Έ σ ύ κι αύτή ή άρρωστημένη, παραζαλισμένη, αμήχανη σκύλα γυναίκα 56
σου...! Τί μοϋ έχετε κάνει... γιά ποιες φονικές, άπάνθρωπες κατάρες έχω γεννηθεί!» Ταράζομαι, κλαίω καί κραυγάζω μέ μανία καί άποστροφή. Καί συνεχίζω έτσι, ώσπου ή φωνή μου εξαφανίζεται, ή δύναμή μου μ' άφήνει κι είμαι ξαπλωμένος έκεΐ σάν βρεγμένο κουρέλι, ξεκουράζομαι καί σιγά—σιγά άρχίζω νά σκέφτομαι ξανά, καί τότε άνακάθομαι σάν νά καταλαβαίνω πώς κάτι άνατέλλει μέσα μου... ναί, ναί, ναί, ψιθυρίζω. ΓΙ ΑΥΤΟ... γράφω συνέχεια αυτά τά άτέλειωτα γράμματα, γιατί όλοι οί «μεγάλοι» φαινόταν νά μήν έχουν αυτιά γιά μένα, ποτέ, ποτέ δέ μ' άκουγαν, έτσι γράφω, πιθανό νά μπορούν νά μέ ΔΟΥΝ μέ τά μάτια τους, άν δέν μπορούν νά μ' άκούσουν μέ τ' αυτιά τους καί ΓΙΑΥΤΟ έχω τόση δυσκολία νά μιλάω σέ πολλούς, γιατί θά μ' άποδιώξουν, δέν ωφελεί, θά μέ σκοτώνουν κάθε φορά, καί ΓΙΑΥΤΟ δέν μπορώ νά σταματήσω νά μιλάω όταν έχω κάποιον σωριασμένο στό πάτωμα, κάποιον «άβοήθητο», μιά ΜΑΜΑ ή ένα ΜΠΑΜΠΑ, έκεί έχω τήν ευκαιρία μου νά μ' άκούσουν, νά μέ προσέξουν... ή στό τηλέφωνο, «δέ θά τολμήσουν νά μού τό κλείσουν», ή κάπου μόνος μου, όπου «ΠΡΕΠΕΙ» νά μ' άκούσουν... Τελικά σηκώνομαι άπό τό πάτωμα καί είμαι τόσο ευτυχισμένος, τόσο εύτυχισμένος πού νομίζω πώς θά τρελαθώ σίγουρα... 'Από τήν άλλη μεριά, θά σάς γράψω αύτό τό γράμμα. ΑΥΤΟ θά σάς κάνει νά μέ προσέξετε!! Σάς άγαπώ! Τί συμβαίνει επιτέλους μέ μένα! Τό θέμα είναι, διάολε, πώς δέν μπορώ νά τό έκφράσω καθόλου μέ λέξεις, εννοώ δηλαδή, πώς αύτό πού μοϋ συμβαίνει εδώ καί έξι ώρες περίπου, είναι πώς ζώ τό πιό άγριο, τό πιό άπίστευτα αισχρό όργιο πού έγινε ποτέ σ' αύτό τόν άρρωστημένο πλανήτη καί μπορεί καί σέ κάθε πλανήτη, κάθε γαλαξία... Σηκώθηκα κι άρχισα γρήγορα, μ' άνυπομονησία τήν καθημερινή μου τελετουργία, νά σκέφτομαι δηλαδή πόσο μόνος είμαι, πόσο εγκαταλειμμένος, γιά τ' όνομα τού θ ε ο ύ , πώς δέν έχω δουλειά έδώ καί πέντε μήνες καί μοϋ τελειώνουν τά πράγματα πού έχω γιά πούλημα, πώς γερνάω καί γίνομαι άρρωστιάρης, πικρόχολος καί άχρηστος, κι είμαι 57
Αποφασισμένος νά πάω νά χαλάσω ένάμισι όλόκληρο δολάριο γιά πρωινό στό Πανκέηκ Χάουζ μέ τίς μινιφορούσες χαζές όμορφοϋλες γκαρσόνες καί, ναί, νά καπνίσω μερικά καταραμένα τσιγάρα, ό,τιδήποτε, ό,τιδήποτε γιά νά σταματήσω νά πεθαίνω έτσι, νά σταματήσω νά πονώ έτσι, νά ξεφύγω κάπως άπό μένα... "Οδηγούσα κατά μήκος τού Σάνσετ Μπουλβάρ, ψάχνοντας γιά τό συνηθισμένο άστυφύλακα πού θά μού κόψει ένα πρόστιμο γιά τόν ένα ή τόν άλλο λόγο, κι ένα αίσθημα πώς κάτι δέν πάει καλά, συνέχιζε νά μέ τρώει... Πέρασα δλο τό δρόμο, ώσπου νά καταλάβω τί στό διάολο ήταν αύτό. Θεέ μου, θά χρειαζόταν ένας πραγματικά γερός συγγραφέας γιά νά μπορέσει νά τό περιγράψει μέ κάποια σαφήνεια... Αύτό πού «δέν πήγαινε καλά» ήταν δτι ΔΕΝ ένιωθα κακομοίρης, δτι ΔΕΝ ένιωθα καταπιεσμένος (πιθανόν, γιά πρώτη φορά έπειτα άπό σαράντα πέντε χρόνια), πραγματικά, ένιωθα σάν νά έχω πιά τό δικαίωμα νά ζήσω καί γενικά, καθώς οδηγούσα στό δρόμο, ένιωθα Πολύ Καλά... Κοίταξα γύρω μου, καί τά δέντρα ήταν άπλά καί μόνο ήρεμα κι ευτυχισμένα δέντρα, καί ό ουρανός ήταν γκρίζος καί συννεφιασμένος, μά παρόλα αύτά ήταν ένας καλός ούρανός... Σκέφτηκα ξαφνικά δτι πρέπει νά κάνω δίαιτα, γιατί τό στομάχι μου άρχισε νά διαγράφεται γελοία... Τό ένιωθα νά φουσκώνει πρός τά έξω καί ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι στ' άλήθεια τό ΕΝΙΩΘΑ! Τό ίδιο καί τά δάχτυλα τών ποδιών μου καί τίς κνήμες μου καί τούς μηρούς μου καί τό στήθος μου, μέ τήν καρδιά νά χτυπάει μέσα, τούς πνεύμονες νά χαίρονται τό οξυγόνο, ρουφώντας το σάν νά μήν υπήρχε αύριο... Κοίταξα κι άλλο γύρω μου, μέ περιέργεια τώρα, καί τά περιγράμματα τών χτιρίων είχαν μιά καθαρότητα σχεδόν οδυνηρή, οί άνθρωποι κινούνταν μέ μάτια γεμάτα μίσος, ανησυχία καί σύγχυση, τά φώτα τής κυκλοφορίας άναβόσβηναν σάν μάτια 'Αρειανών φρουρών, καί τότε άρχισα νά γελάω σάν ήλίθιος, δέν μπορούσα νά σταματήσω νά γελάω, δέν μπορούσα νά συνηθίσω σ' αύτό τόν καινούριο τρόπο άντίληψης. Στό μεταξύ, προσπέρασα βιαστικά τό Πανκέηκ Χάουζ, ευχαριστημένος πού γλίτωσα άπ' αύτό τό δηλητήριο πάνω στήν ώρα, οδήγησα πρός τό 58
Γουιλσάιρ Μπουλβάρ, καί κοίταζα, κοίταζα γύρω μου καί δέν πίστευα πώς ένιωθα έτσι, νόμιζα ότι μπορεί κάποιο κάθαρμα νά μοΰ είχε δώσει Γ δ ϋ , άλλά τότε, όχι, στ' άλήθεια ένιωθα ύπέροχα, σάν νά ήμουν κάποιος, έννοώ πραγματικά σάν άνθρωπος, σάν Η Ο Ι Τ Ι Ο Δ Α Ρ Ί Θ Π Β , πού περιμένει τό επόμενο σκαλοπάτι τής εξέλιξης, καί τότε γύρισα σπίτι μου, έφαγα ένα μεγάλο κομμάτι σουηδικό τυρί γιά πρωινό καί ήπια ένα ποτήρι γάλα, πού είχε τή γεύση έκείνου πού ή μάνα μου ποτέ δέ μοϋ έδωσε, τράβηξα έξω μιά ταινία μαγνητοφώνου πού είχα γεμίσει παλιά μέ Μπάχ, Σαραζάτε καί Τσαϊκόφσκι, μισότρελος άκόμα, όλο καί περισσότερο άποτοξινωμένος άπ' αύτό τό αισχρό γάλα, άνοίγω τό μαγνητόφωνο σ' όλη του τήν ένταση, κι όταν ή μουσική άρχίζει, στ' άλήθεια πετάω, είμαι εκτός εαυτού άπό τήν έξαψη, άρχίζω νά φωνάζω, νά γελάω καί νά τραγουδώ, θέλω νά σκαρφαλώσω στούς τοίχους, θέλω νά σταθώ μέ τό κεφάλι κάτω καί τά πόδια πάνω, θέλω νά κάνω έρωτα μέ κάποια γυναίκα ή μέ οτιδήποτε, άκόμα καί μέ μπουκάλια σόδας, βάζα μαρμελάδες ή μεσαίου μεγέθους κλειδαρότρυπες, κυλάω στό πάτωμα, πηδάω πάνω κι άνοίγω τήν τηλεόραση γιά νά δώ άν ταιριάζει μέ τό Σαραζάτε, έπειτα πηγαίνω καί κάνω ένα ντούς, όσο πιό άγριο καί τρελό μπορώ, όλος έκσταση καί ζωντάνια, καί γυρίζω, γυμνός καί βρεγμένος, σάν χαρούμενος πίθηκος πού μ' άρέσει, ώ, ποτέ δέ θά τόν άφήσω, τόν άγαπώ «Τσαϊκόφσκι», ουρλιάζω, «άκου, γέρικε σκύλας γιέ, μέ άγαπώώώώώώώώ», τό ϊδιο συνέχεια καί συνέχεια, άκόμα κι όταν ή μουσική σταματάει, καί τότε τρέμω λίγο, γιατί ξέρω πώς αύτό δέν μπορεί νά ύπάρχει πραγματικά, μιά καί κάνω θεραπεία λίγο περισσότερο άπό δύο μήνες, κι άκόμα έχω πολύ δρόμο, πιθανόν, μά συνεχίζω νά σκέφτομαι πόσο άγαπώ έσάς τούς δυό, καί πώς πρέπει νά σάς τά γράψω όλα αύτά άμέσως.
59
3 Αλκοολισμός
- Μπίλ
Α γ α π η τ έ "Αρτ, "Εχουν περάσει 6 ή 8 βδομάδες ά π ό τότε πού μοϋ ζήτησες νά γ ρ ά ψ ω τίς αντιδράσεις μου, τίς αντιδράσεις «ένός άλκοολικοϋ» στην Πρωτογενή θεραπεία. Τό καλάθι των άχρήστων έχει γεμίσει μισοτελειωμένα χαρτιά. Νόμιζα οτι θά ήταν αρκετά εύκολη κι άπλή δουλειά αλλά φαίνεται δτι δέν μπορώ νά τά καταφέρω. Τουλάχιστον όχι μέ τη μορφή μιας άναφοράς. Ή ά π ο τ υ χ ί α μου δέν οφείλεται τόσο στήν έλλειψη προσπάθειας όσο στήν αδυναμία μου νά άντιμετωπίσω καί νά εκφράσω μέ τρόπο κατανοητό την τεράστια μάζα των συναισθημάτων, σκέψεων καί εντυπώσεων πού βγήκαν στή διάρκεια τών συνεντεύξεων της Πρωτογενούς Θεραπείας, τρεις φορές τή βδομάδα. Ό άντρας πού κάθεται νά γράψει στή γραφομηχανή μου σήμερα δέν είναι ό ϊδιος πού κάθησε χτές. Οί χτεσινές σημειώσεις μου είναι περιορισμένες ά π ό τήν κατανόηση τού χτές καί οί αυριανές σημειώσεις θά κάνουν τίς σημερινές νά φαίνονται άπαρχαιωμένες. Τό λάθος μου, νομίζω, ήταν δτι προσπαθούσα νά «βγω εξω ά π ό τόν εαυτό μου» στήν προσπάθεια μου νά γ ρ ά ψ ω τή μελέτη ένός άλκοολικού ά π ό μιά απομακρυσμένη, ολύμπια θέση. Ξέρω δτι οί βιβλιοθήκες είναι πολύ καλά εφοδιασμένες, μάλιστα π α ρ α π ά ν ω ά π ό δ,τι χρειάζεται, ά π ό τέτοιου είδους γραφτά. Έ γ ώ όμως φαντάστηκα δτι θά τούς ξεπέρναγα όλους μέ τήν άκρίβεια τών παρατηρήσεών μου καί τήν έπίγνωση πού άπόκτησα. Τί άνοησία! Ή ολύμπια θέση είναι ά π ό τήν ϊδια της τή φύση περιοριστική. Διαθέτει τήν 60
πιστότητα καί την καθαρότητα μιας καλής φ ω τ ο γ ρ α φ ί α ς καί τίποτε π α ρ α π ά ν ω . Δεν έχει ούτε μυαλό ούτε ψ υ χ ή . Δέν μπορεί ν ά δει π ρ α γ μ α τ ι κ ά τίς λεπτομέρειες. Μιά φωτογραφ ί α ενός π α ι δ ι ο ύ πού χαμογελάει «γιά τη φωτογραφία» δέ δείχνει οΰτε τό ξύλο π ο ύ έχει φάει ούτε τό θυμωμένο π ρ ό σ ω π ο τοϋ φ ω τ ο γ ρ ά φ ο υ . Τότε; Σοϋ στέλνω την έμπειρία μου ά π ό μερικές Πρωτογενείς Α ν α β ι ώ σ ε ι ς γραμμένες δ π ω ς μπορούσα. "Ημουν άναστατωμένος, έκλαιγα όταν τίς έγραφα. Α ι σ θ α ν ό μ ο υ ν π ό ν ο όταν έγραφα γιά τόν Πόνο. Χρειαζόμουν τή μαμά μου καί τόν μ π α μ π ά μου, καί κλαίω όταν γ ρ ά φ ω αυτές τίς λέξεις. Πρόσθεσα υλικό καί ξ α ν ά γ ρ α ψ α μερικά κομμάτια γ ι ά ν ά τά ξεκαθαρίσω καλύτερα. Ε λ π ί ζ ω ν ά βρεις ενδιαφέρουσες αυτές τίς σελίδες. Πιστεύω δτι μέ τό νά τίς γ ρ ά ψ ω βοήθησα στή θεραπεία μου. Μέ ευγνωμοσύνη καί τρυφερότητα Μπίλ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΈΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Είμαι πενήντα ενός χ ρ ο ν ώ ν καί βρίσκομαι τώρα στόν πέμπ τ ο μήνα τής Πρωτογενούς Θεραπείας μου. Πριν ά π ό τήν Πρωτογενή Θ ε ρ α π ε ί α έκανα δυό χρόνια ψ υ χ ο θ ε ρ α π ε ί α καί σχεδόν ο χ τ ώ χ ρ ό ν ι α ψυχανάλυση. "Εχω μπει δυό φ ο ρ έ ς σέ κλινική σάν άλκοολικός. "Εχω άποπειραθεϊ νά αυτοκτονήσω τόσο συνειδητά όσο καί άσυνείδητα σέ δ ι ά φ ο ρ α αυτοκινητιστικά δυστυχήματα. "Ημουν άνίκανος ν ά διατηρήσω σχέση μέ μιά γυναίκα κι έτσι ικανοποιούσα τίς σεξουαλικές μου άνάγκες μέ τίς γυναίκες των μπάρ. Μέχρι ν ' ά ρ χ ί σ ω Πρωτογενή Θ ε ρ α π ε ί α έπαιρνα καθημερινά άσπιρίνες γιά τόν π ο ν ο κ έ φ α λ ο , λίμπριουμ γιά ηρεμιστικό, τοφρανίλ γιά άντικαταθλιπτικό καί ένυδρη χλωράλη γιά ν ά κοιμάμαι. Ά π ό τότε π ο ύ άρχισα τήν Πρωτογενή Θ ε ρ α π ε ί α δέν έχω πάρει π α ρ ά μόνο μιά άσπιρίνη.
61
ΜΙΑ Ν Υ Ξ Η Π Ο Ν Ο Υ Σ Τ Ο Υ Σ Ε Ξ Ι Μ Η Ν Ε Σ Ξ υ π ν ά ω καί είμαι μόνος. Μαμά; Γυρνάω τό κεφάλι μου μέχρι εκεί πού μπορώ, άλλά δέν είναι έκεϊ. Μαμά; Οί μυρωδιές πού μυρίζω δέν είναι της μαμάς μου. Μαμά; Τά μάτια μου ψ ά χ ν ο υ ν στό ταβάνι γιά νά δώ τό πρόσωπο της μαμάς μου. Μαμά; Τά αύτιά μου τεντώνονται γιά νά άκούσω τούς ήχους τής μαμάς μου. Μαμά; Τό σώμα μου πεινάει γιά τό γάλα τής μαμάς μου. Μαμά; Πώς μπορεί νά έχει φύγει ή μαμά μου; Δέν είναι μαμά μου, δέν είμαστε ένα; "Οπως τά χείλια μου σχηματίζονται γιά νά βρουν τή θηλή της, έτσι καί οί θηλές της δέ σχηματίζονται γιά νά βρουν τά χείλια μου; Μαμά; "Οπως αύτη είναι ή τροφή μου, δέν είμαι εγώ ή πείνα της; Μαμά; "Οπως εγώ κλαίω γιά τό γάλα της, δέν κλαίει καί τό γάλα της γιά μένα; Μαμά; "Οπως εγώ λαχταράω νά άγγίξω τά χέρια της, δέ λαχταρούν καί τ ά δικά της χέρια γιά μένα; Μαμά; Δέν είμαστε ένα, Μαμά; "Αν εγώ χαμογελάσω δέ θά γελάσει; Μαμά; "Οταν τραγουδάει δέν τήν ακούω εγώ; Δέν έχω γνωρίσει τούς χ τ ύ π ο υ ς τής καρδιάς της; Μαμά; Δέν είμαστε έμεϊς οί δυό ένας άνθρωπος; Δέν είμαστε αχώριστοι; Δέν είμαστε αδιαίρετοι; Μ Α Μ Α ! ΜΑΜΑ! ΜΑΜΑ! ΜΑΜΑ! ΜΑΜΑ!
Ο ΠΟΝΟΣ ΣΤΑ ΔΥΟΜΙΣΙ ΧΡΟΝΙΑ Ή κούνια μου είναι κοντά στό π α ρ ά θ υ ρ ο καί ξυπνάω τήν αύγή ά π ό τό φως τοϋ ήλιου πού ανατέλλει. Είμαι μόνος. Είμαι ολότελα μόνος. Είμαι εδώ καί είμαι άποχωρισμένος ά π ό τή μαμά μου. Ή μαμά μου κι εγώ δέν μπορούμε νά δούμε ό ένας τόν άλλο. Κοιμάμαι στό δωμάτιο μου, καί ή μαμά μου καί ό μπαμπάς μου κοιμούνται στό δικό τους δωμάτιο. Κοιμάμαι μόνος μου καί αισθάνομαι μοναξιά. Κοιμάμαι μόνος καί δέν έχω κανένα νά μ' άγγίξει. Κανένας δέ μ' άγγίζει. Πονάω ά π ό τήν άνάγκη πού αισθάνομαι νά μ' άγγίξουν. Θ ά φ ώ ν α ζ α ά π ό τόν πόνο μου άλλά μ' έχουν προειδοποιήσει νά μείνω ήσυχος... μ' έχουν διατάξει νά είμαι ήσυχος... μ' έχουν προσαρμόσει νά είμαι ήσυχος. Α ν ο ί γ ω τό στόμα μου καί τό βουλώνω μέ τό δάχτυλο μου. 62
Γιατί μ' έχουν εξορίσει; Πώς γίνεται αυτό; Τί έχει συμβεί; Τί έχω κάνει; Δέν είμαι έτοιμος γιά νά μείνω μόνος. Γιά ν ά μένεις μόνος πρέπει νά είσαι ξεχωριστό πρόσωπο. Έ γ ώ είμαι κομμάτι της μαμάς μου καί ή μαμά μου είναι κομμάτι δικό μου. Π ο ν ά ω . "Αν ή μαμά μου ήξερε πόσο πολύ π ο ν ά ω θά μέ φρόντιζε. Θ ά μέ άγγιζε μέ τά χέρια της καί τότε θ ά ήμουν ευτυχισμένος. Μέ άπόλαυση τά κάνω π ά ν ω μου. Τ ώ ρ α ή μαμά μου θά «μ' άλλάξει». Θά αισθανθώ τό άγγιγμά της. Ή μαμά μου θά μέ κοιτάξει καί θά γελάσουμε μαζί. Ή μαμά μου θά μοϋ πει ότι είμαι καλό π α ι δ ί . Ή μαμά μου κι εγώ θά είμαστε μαζί κι έτσι δέ θά πονάμε π ι ά . Κάθομαι στήν κούνια μου, τά χέρια μου κρατάνε σ φ ι χ τ ά τά κάγκελα καί άκούω τή σιωπή. Ή μαμά μου δέν κάνει κανένα θόρυβο. Τρέμω ά π ό τήν πρωινή παγωνιά καί αισθάνομαι μοναξιά. Ξέρω ότι ή μαμά μου είναι κάπου έκεϊ π έ ρ α , καί ξέρω πού είναι τό δωμάτιο της. Τό δωμάτιο της μαμάς μου είναι έξω ά π ό τό δωμάτιο μου, κάτω στό χόλ, άφοϋ περάσουμε τό μικρό δωμάτιο, τό μπάνιο καί άνοίξουμε μιά πόρτα. Νά, αύτό είναι τό δωμάτιο της μαμάς μου μέ τό μεγάλο κρεβάτι καί τόν καθρέφτη στήν π ό ρ τ α της ντουλάπας. Τό κρεβάτι τής μαμάς μου είναι μεγάλο καί ζεστό. "Εχει π ά ν ω του τή μαμά καί τό μπαμπά καί υ π έ ρ ο χ ε ς μυρωδιές. Σ κ α ρ φ α λ ώ ν ω τά κάγκελα τής κούνιας καί γλιστράω στό πάτωμα. Θ ά κάνω έκπληξη στή μαμά μου καί στό μ π α μ π ά μου. Θ ά γελάσουν. Γελάω καθώς βιάζομαι νά κατέβω στό χόλ καί νά βρώ τήν πόρτα τοϋ δωματίου τους. Κρατάω τήν άνάσα μου καθώς άνοίγω τήν πόρτα τους. Μ π ο ρ ώ κι άκούω τόν ά π α λ ό ήχο ά π ό τό ροχαλητό τού μπαμπά μου καί τό ρυθμικό ή χ ο τού ρολογιού. Π ρ ο χ ω ρ ά ω πρός τό κρεβάτι. Μυρίζω τή γλυκιά, ζωογόνο μυρωδιά τής μαμάς μου καί τήν π ι ό στυφή μυρωδιά τοϋ μπαμπά μου. Δ ι α κ ρ ί ν ω τ ά σώματά τους κάτω ά π ό τίς κουβέρτες. Πνίγω ενθουσιασμένος τό γέλιο μου. Υ π ά ρ χ ε ι πιό όμορφη στιγμή άπ' αυτή; Δ έ θά τούς κάνω έκπληξη; Δέ θά ενωθούμε; Δέ θά δείξουμε τήν άγάπη μας ό ένας στόν άλλο; Σ κ α ρ φ α λ ώ ν ω στό κρεβάτι καί ήσυχα, άργά γλιστράω άνάμεσα στά δυό κοιμισμένα σώματα. Τό ροχαλητό τοϋ 63
μπαμπά μου γίνεται δυνατότερο. Τώρα άκούω τήν άνάσα τής μαμάς μου. Α ν ο ί γ ω λίγο τίς κουβέρτες καί βολεύομαι στό μικρό άνοιγμα άνάμεσα στή μαμά μου καί τόν μπαμπά μου. Ή ζεστασιά μέ τυλίγει σάν άγκαλιά. Ή αίσθηση τής άσφάλειας, τής θ α λ π ω ρ ή ς μοϋ φέρνει έκσταση. "Εχω βρει τό κέντρο τού σύμπαντος. Κοιτάζω τή μαμά μου. Αισθάνομαι τή ζέστα νά άκτινοβολεϊ ά π ό όλο της τό σώμα. Τά μάτια της είναι κλειστά κι άνασαίνει μέ τό στόμα. Βάζω τό δάχτυλο μου άνάμεσα στά χείλια της. Ή μαμά μου μουρμουρίζει στόν ΰπνο της καί κουνάει τό κεφάλι της. Έ γ ώ γελάω. Σ π ρ ώ χ ν ω τό δάχτυλο μου στή μύτη τής μαμάς μου. «Μπίλυ, γιά τ' όνομα τοϋ Θεού!» Γελάω δυνατά. Ή μαμά μου ξύπνησε καί τώρα θ' άγκαλιαστούμε γεμάτοι άγάπη. Ή άνοιχτή πληγή τοϋ χωρισμού θά γιατρευτεί καί... Ά λ λ ά ή μαμά μου αρπάζει τό χέρι μου καί τό χτυπάει. «Μήν τολμήσεις νά τό ξανακάνεις αυτό!» Α ρ χ ί ζ ω νά κλαίω. Ό μπαμπάς μου άναδεύεται ά π ό τόν ϋπνο του. «Τί γίνεται εδώ; Τί συμβαίνει;» « Ό Μπίλυ ήρθε στό κρεβάτι μας». «"Ω Θεέ μου». Ό μπαμπάς μου μέ κοιτάει μέ τά μισοκοιμισμένα του μάτια κι έγώ τόν κοιτάω μέσα ά π ό τά δάκρυά μου. Θέλω νά μ'· άγαπάει ό μπαμπάς μου. Θέλω νά τόν βλέπω νά γελάει μέ τό δυνατό του γέλιο, νά μέ κρατάει στό στήθος του μέ τά μεγάλα του χέρια καί νά μ' άφήνει νά άκουμπάω τό π ρ ό σ ω π ο μου στά γένια του. Ό μπαμπάς μου κάνει ένα μορφασμό άηδίας καί γυρνάει τήν πλάτη του. «Χριστέ μου, π ώ ς βρωμάει έτσι. Πάρτον ά π ό δώ». Ή μαμά μου ψάχνει μέ τό χέρι της βιαστικά τό λερωμένο βρακί μου. «Μπίλ, είσαι παλιόπαιδο. Τί θά γίνει μέ σένα; Γιατί δέν περίμενες νά π ά ς στό δοχείο σου; Τώρα πήγαινε στήν κούνια σου γρήγορα καί μείνε εκεί μέχρι νά σέ φωνάξουμε. Κατάλαβες; "Αν άκούσω έστω καί μιά λέξη θά φάς ένα γερό χέρι ξύλο». Φεύγω άπό τό κρεβάτι τής μαμάς μου καί κλαίγοντας γυρνάω στό δωμάτιο μου. Σκαρφαλώνω στήν κούνια μου άλλά δέν ξαπλώνω. Κάθομαι κοιτάζοντας τήν πόρτα, κρα64
τώντας τά κάγκελα. Π ι π ι λ ά ω τό δάχτυλό μου καί περιμένω τή μαμά μου. Τ ά κακά μου μέσα στήν π ά ν α έχουν χάσει τή ζεστασιά τους. Είναι ένα άβολο, κρύο καί ύγρό βάρος. Δέν καταλαβαίνω. ΕΙΜΑΙ ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΩ ΕΧΘΡΟ
ΤΟΝ
Είμαι μόνος. Μ' έχουν στείλει στό δωμάτιο μου γιά τιμωρία, γιατί έπαιζα μέ τά κατσαρόλια καί τά παράτησα στό π ά τ ω μ α τής κουζίνας. Ή μαμά μου λέει ότι είμαι παλιόπ α ι δ ο . Ξ α π λ ώ ν ω άνάσκελα στό κρεβάτι μου καί κοιτάω τ ό ταβάνι. Π ρ ο σ π α θ ώ ν ά βρώ ένα πρόσωπο μέσα ά π ό τίς χ α ραμάδες τού σοβά. Ψ ά χ ν ω τό πρόσωπο τής μαμάς μου. Ή μαμά μου δέ μ' άγαπάει. Ή μαμά μου μ' έπιασε ά π ό τ ο ύ ς ώμους καί μέ χτύπησε ά π ό πίσω μέ μιά βούρτσα. Π ρ ο σ π ά θησα νά προστατευτώ μέ τά χέρια μου καί τώρα τά δάχ τ υ λ ά μου πονάνε έκεϊ πού τά χτύπησε ή βούρτσα. Θέλω τή μαμά μου νά 'ναι καλή μαζί μου. Θέλω ή μαμά μου νά μ' άγαπάει. Θέλω ή μαμά μου νά μέ πάρει στήν άγκαλιά της. Θέλω ή μαμά μου νά μέ κρατάει στήν άγκαλιά της καί ν ά μοϋ λέει ότι μυρίζω όμορφα κι ότι μ' άγαπάει πιό πολύ ά π ' οποιονδήποτε άλλο. Θέλω ή μαμά μου νά μού λέει ότι είμαι τό καλύτερο άγόρι στόν κόσμο. 'Αλλά ή μαμά μου δέ μ' άγαπάει. Ή μαμά μου λέει ότι είμαι κακό καί ά τ α χ τ ο π α ι δ ί . Ό εχθρός είμαι εγώ.
Ε Ι Μ Α Ι ΕΞΙ Χ Ρ Ο Ν Ω Ν ΚΑΙ Ο Μ Π Α Μ Π Α Σ Μ Ο Υ Π Α Ι Ρ Ν Ε Ι ΕΝΑΝ Υ Π Ν Α Κ Ο "Οταν ό μπαμπάς μου παίρνει έναν υπνάκο στή ντιβανοκασέλα τοϋ σαλονιού, εγώ πρέπει νά είμαι πολύ ήσυχος. Ό μπαμπάς μου είναι άνάσκελα, τά χέρια διπλωμένα στό στήθος του, τό στόμα ά ν ο ι χ τ ό καί ροχαλίζει. Στό π ά ν ω χείλος έχει ένα κοντό, καστανό μουστάκι πού σέ άγκυλώνει όταν τό άγγίζεις. Έ γ ώ κάθομαι στό πάτωμα. Φοράω τά όλοκαί65
νουρια σχολικά παπούτσια μου καί π α ί ζ ω μ' ένα γαλάζιο μπαλόνι πού μοϋ έδωσαν στό κατάστημα παπουτσιών. "Εχει π ά ν ω του μιά εικόνα τού Μπάστερ Μπράουν μέ τό σκυλάκι του. "Αν τρίψω τό μπαλόνι στά δάχτυλά μου θά κάνει θόρυβο, γιαύτό δέν τό τρίβω. Ό μπαμπάς μου μ' έχει ήδη προειδοποιήσει μιά φορά. Φοβάμαι τόν μπαμπά μου. Φοβάμαι τό θυμό του καί τή δύναμή του. "Οταν ό μπαμπάς μου μέ χτυπάει θέλει νά μέ πονέσει. "Οταν ό μπαμπάς μου κοιμάται μέ εξουσιάζει καί μόνο μέ τό άπαλό, κοφτό ροχαλητό του. Δέν κάνω κανένα θόρυβο. Είμαι ξαπλωμένος άνάσκελα στό πάτωμα καί χ τ υ π ά ω τό μπαλόνι μέ τά δάχτυλά μου γιά νά βλέπω τό πρόσωπο τοϋ Μπάστερ Μπράουν νά χοροπηδάει στόν άέρα ά π ό π ά ν ω μου. Χτυπ ά ω δυνατότερα τό μπαλόνι καί ό Μπάστερ Μπράουν πετάει μέχρι τό ταβάνι. Θέλω ή μαμά μου κι ό μπαμπάς μου νά μ' άγαπάνε. Τό μπαλόνι πέφτει πάλι πρός τά κάτω. "Οταν τό χ τ υ π ά ω πάλι αύτή τή φορά δέν τό πετυχαίνω στό κέντρο. Τό μπαλόνι μοϋ ξεφεύγει καί χτυπάει σέ μιά λάμπα. Τά κορδόνια της μπερδεύονται καί χτυπούν στή βάση της. Ό μπαμπάς μου σταματάει νά ροχαλίζει. Κοιτάω τόν μπαμπά μου κι εκείνος κοιτάει εμένα. Κρατάω τήν άνάσα μου. Ό μπαμπάς μου κουνάει τό δάχτυλο του άπειλητικά. Είναι τόσο τρομαχτικό δσο κι ένα ρόπαλο. «Πάρε αυτό τό καταραμένο μπαλόνι ά π ό δω γρήγορα». Βιαστικά, ά ρ π ά ζ ω τό μπαλόνι καί φεύγω ά π ό τό σαλόνι. Περνάω ά π ό τήν αποθήκη, τό διάδρομο τοϋ χόλ, άνεβαίνω τίς σκάλες καί μπαίνω στό δωμάτιο μου. Κλείνω τή πόρτα. Βρίσκομαι στό περιορισμένο μου άσυλο. Ξαπλώνω στό κρεβάτι καί χ τ υ π ά ω τό μπαλόνι ψηλά στόν άέρα. Ό Μπάστερ Μπράουν αγγίζει τό ταβάνι μ' ένα μικρό μπούπ καί πετάει πρός τά κάτω πάλι. Χτυπάω τό μπαλόνι πρός τόν τοίχο, μπούπ καί έρχεται πίσω σ' εμένα. Τό χ τ υ π ά ω πρώτα μέ τό ένα χέρι κι έπειτα μέ τ' άλλο. Ό Μπάστερ Μπράουν πάντα γυρνάει πίσω σέ μένα. Γειά σου, καλώς ήρθες. Γλυκός πόνος, γλυκύτερη χ α ρ ά . Τό μπαλόνι κι έγώ συνεχίζουμε τό π α ι χ ν ί δ ι μας μέ τόν τοίχο. Ά π ό κάτω άκούω έναν υ π ό κ ω φ ο θόρυβο κι έπειτα τόν ήχο ά π ό τά βιαστικά βήματα τοϋ μπαμπά μου. Α μ έ σ ω ς 66
τρομάζω. Α γ κ α λ ι ά ζ ω τό μπαλόνι. Μήπως ενόχλησα π ά λ ι τόν μπαμπά μου; Α κ ο ύ ω τόν μπαμπά μου ν' ανεβαίνει τρέχ ο ν τ α ς τά σκαλιά. Είναι δυνατό νά άκουσε τό μπούπ π ο ύ έκανε τό μπαλόνι; Ή πόρτα τής κρεβατοκάμαράς μου άνοίγει βίαια καί μπαίνει ό μπαμπάς μου. Τό πρόσωπο του έχει παραμορφωθεί άπ' τό θυμό. Στέκομαι τώρα πλάι στό κρεβάτι μου. Ό μπαμπάς μου βουτάει τό μπαλόνι μέ τό άριστερό του χέρι καί τό σκάει. Μέ τό δεξί του χέρι μέ χ τ υ π ά ε ι στό κεφάλι καί μέ ρίχνει στό πάτωμα. Κοιτάζω τό μ π α μ π ά μου κι εκείνος κοιτάζει εμένα. Κλαίω. Ό μ π α μ π ά ς μου προσπαθεί νά συγκρατήσει τή δίκαιη οργή του. Οί γ ρ ο θ ι έ ς του σφίγγονται καί ξεσφίγγονται. Τό στόμα του είναι σφιγμένο. Τά μάτια του στενεύουν. Ζαρώνω πρός τ ά π ί σ ω γιατί φοβάμαι τόν μπαμπά μου. Φοβάμαι τό θυμό του, τ ό μίσος του. «Σοϋ είπα νά είσαι ήσυχος», έξηγεϊ. Ό μ π α μ π ά ς μου φεύγει άφήνοντας τήν πόρτα άνοιχτή καί τό άσυλό μου παραβιασμένο. Α κ ο ύ ω τά βήματά του νά κατεβαίνουν τίς σκάλες, στό διάδρομο τοϋ χόλ, τήν άποθήκη. Μπαίνει στό σαλόνι. Έ π ε ι τ α σιωπή. Ό μπαμπάς μου κοιμάται. Μετά ά π ό λίγο μαζεύω τά κομμάτια ά π ό τό μπαλόνι π ο ύ είναι στό πάτωμα. Τό πρόσωπο τοϋ Μπάστερ Μ π ρ ά ο υ ν εχει γίνει π ι ά μουντζούρα π ά ν ω στό ελαστικό. Π ά ν ω σέ δ υ ό κομμάτια ελαστικού. Ό μπαμπάς μου δέ μ' άγαπάει. Π ά λ ι ήμουνα π α λ ι ό π α ι δ ο καί γιαυτό δέ μ' άγαπάει. Ε ν ό χ λ η σ α τόν μπαμπά μου τήν ώρα πού κοιμόταν καί γιαυτό δέ μ' άγαπάει. Δέ μ' άγαπάει γιατί κάνω κακές πράξεις. " Ε χ ω κλέψει μπισκότα καί γλυκά. "Εχω κάνει πολλές κακές πράξεις πού δέν ξέρει ό μπαμπάς μου. Έ χ ω σπάσει π ρ ά γ μ α τ α κι έπειτα τά έχω κρύψει. "Αν ό μπαμπάς μου γνώριζε όλα τά κ α κ ά πράγματα πού έχω κάνει, θά μέ χ τ ύ π α γ ε μέχρι ν ά μέ λιώσει. Θ ά μέ χ τ ύ π α γ ε όπως χτύπησε τόν Τ ά φ υ κ α ί έπειτα θά έκλαιγα κι εγώ καί θά πόναγε τό μάτι μου. Θέλω ό μπαμπάς μου νά μ' άγαπάει. Θέλω ό μπαμπάς μου νά χαμογελάει όταν μέ βλέπει. Δέ θέλω νά φοβάμαι τόν μπαμπά μου. "Εχω άνάγκη τόν μπαμπά μου. Θέλω εγώ κι ό μπαμπάς μου νά κάνουμε μαζί διάφορα πράγματα. Θέλω ό μπαμπάς μου νά μέ παίρνει βόλτα μαζί του κι έτσι ό Μ π ά ν τ κι ό Τζίμ ν ά μας δοϋν καί νά καταλάβουν ότι μ' ά γ α π ά ε ι . 67
Θέλω 6 μπαμπάς μου νά μοϋ δείξει π ώ ς νά π ι ά ν ω τήν μπάλα ικι έτσι νά μή μοϋ πέφτει συνέχεια ά π ό τά χέρια. Θέλω ό μπαμπάς μου νά μοϋ δείξει π ώ ς νά χ τ υ π ά ω τήν μπάλα τοϋ μπέιζ μπόλ γιά νά φεύγει ένα μίλι μακριά. Καί θέλω ό μπαμπάς μου νά μέ κρατάει στήν άγκαλιά του. Θέλω νά μυρίζω τή μυρωδιά τοϋ καπνού του καί νά αισθάνομαι τά γένια του. Θέλω ό μπαμπάς μου νά μοϋ λέει δτι είμαι καλό παιδί. Θέλω δ μπαμπάς μου νά μού λέει ότι μ' άγαπάει. Θέλω ό μπαμπάς μου νά μέ σφίγγει. Θέλω τόν μπαμπά μου. "Εχω άνάγκη τόν μπαμπά μου. "Ω Θεέ μου, θέλω καί έχω άνάγκη τόν μπαμπά μου. Δέν ξέρω νά κάνω πολλά πράγματα, κι άν δέ μοϋ δείξει ό μπαμπάς μου, π ώ ς θά μάθω; Ό μπαμπάς μου δέ μού δείχνει γιατί δέ μ' άγαπάει. Δέ μ' άγαπάει γιατί είμαι κακός. Καί είμαι άκόμα χειρότερος ά π ό ό,τι νομίζει ό μπαμπάς μου. "Οποιος κι άν μέ γνωρίσει θά καταλάβει πόσο κακός είμαι καί δέ θά μ' άγαπήσει. Δέν είμαι ένα άξιαγάπητο π α ι δ ί . Είμαι κακός. Μισώ τόν εαυτό μου κι ά γ α π ά ω τόν μπαμπά μου. Ο ΠΡΩΤΟΣ ΜΟΥ ΕΛΕΓΧΟΣ "Οταν ή δασκάλα μού έδωσε τόν έλεγχο, χαμογέλασε καί κάθισε δίπλα μου. Χαμογελώντας μού είπε ότι θά μέ κράταγε γι' άλλο ένα εξάμηνο κοντά της γιατί πίστευε ότι αυτό θά είναι καλύτερο γιά μένα. "Επειτα μοϋ έδωσε ένα σημείωμα γιά τή μαμά μου. Ξέρω ότι ή δασκάλα μου μ' άγαπάει κι αισθάνομαι ζεστασιά καί ευτυχία. Δ ί ν ω τό σημείωμα καί τόν έλεγχο στή μαμά μου καί άφοϋ τά διαβάζει μέ κοιτάει μέ τό θυμό ζωγραφισμένο στό π ρ ό σ ω π ο της. «Γιά όνομα τοϋ Θεού Μπίλ, τί τρέχει μέ σένα;» Δέν ξέρω τί νά πω. Δέν καταλαβαίνω τί λέει. Ή μαμά μου δέ μού μιλάει δλο τό υπόλοιπο άπόγευμα. "Οταν ό μπαμπάς μου έρχεται στό σπίτι ά π ό τή δουλειά, ή μαμά μου ετοιμάζει τό βραδινό φαγητό. Έ γ ώ κάθομαι στό πάτωμα τής κουζίνας καί π α ί ζ ω μ έ τ ή ν άδερφούλα μου. Ή μαμά μου δίνει τόν έλεγχο στόν μπαμπά μου καί λέει: « Ό ρ ί σ τ ε , απέτυχε!» Ό μπαμπάς μου κοιτάει τόν έλεγχο 68
μετά κοιτάει έμενα. Τό στόμα του άρχίζει νά σφίγγεται. «Τί στό διάολο συμβαίνει μέ σένα;» Ό μπαμπάς μου μέ πλησιάζει μέ άπλωμένα τά δυό του χέρια. Προσπαθώ νά φ ύ γ ω μακριά του. Ή μαμά μου παρακολουθεί μέ σιωπηλό ενδιαφέρον. Ό μπαμπάς μου μέ αρπάζει ά π ό τίς μασχάλες καί μέ ρίχνει στό κάθισμα τής ψηλής καρέκλας πού έχουμε γιά τό μωρό. « Έ κ ε ΐ θά μείνεις. Έ κ ε ΐ άνήκεις». "Επειτα ό μπαμπάς μου φεύγει καί πάει στό σαλόνι γιά νά διαβάσει τήν άπογευματινή του εφημερίδα. Κοιτάω τή μαμά μου άλλά αυτή δέ μέ κοιτάει. Δέν καταλαβαίνω. Τί έκανα; Γιατί ή μαμά μου κι ό μπαμπάς μου δέ μ' άγαπάνε; Κοιτάω τή μικρή άδερφούλα μου στό π ά τ ω μ α . Γελάει πού μέ βλέπει στή καρέκλα της καί μπουσουλάει πρός εμένα. Τήν ά γ α π ά ω πολύ καί ά ρ χ ί ζ ω νά κλαίω. Ή μαμά μου λέει: «Βούλωσέ το». Κατεβαίνω ά π ό τήν ψηλή καρέκλα κι αισθάνομαι πολύ ντροπιασμένος. "Εχω τόσο άνάγκη νά άγαπιέμαι, πού αισθάνομαι πόνο.
ΕΝΑΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Ε ί ν α ι Δευτέρα πρωί. Δέν έχουμε πάρει άκόμα τό π ρ ω ι ν ό μας, κι εγώ πρέπει νά πω στόν μπαμπά μου νά υ π ο γ ρ ά ψ ε ι τόν έλεγχο μου. "Εχω ένα εφτά, δύο πέντε καί κάτω ά π ' τή βάση στά γαλλικά. Δέν έχω δείξει τόν έλεγχο μου σέ κανέναν ά π ό τούς γονείς μου ούτε τόν έχω κάν άναφέρει. "Ολο τό Σαββατοκύριακο ένιωθα πανικό. Προσπαθούσα νά μή μέ βλέπουν. Προσπαθούσα νά είμαι άόρατος. Παρηγορούσα τόν εαυτό μου μέ αυνανισμό, άλλά κι αύτό μέ κάνει ν ά αισθάνομαι ντροπή. Ή μαμά μου είναι στήν κουζίνα, ετοιμάζει τό π ρ ω ι ν ό . Ό μπαμπάς μου είναι στήν κρεβατοκάμαρά του καί ντύνεται. Π η γ α ί ν ω στήν πόρτα τής κρεβατοκάμαρας καί τού ζ η τ ά ω νά υπογράψει τόν έλεγχο μου. Τόν αρπάζει ά π ό τά χ έ ρ ι α μου δ ί χ ω ς νά πει κουβέντα. Τόν διαβάζει, κι έπειτα μοϋ δίνει μιά μπουνιά στό σαγόνι πού μέ ρίχνει στό π ά τ ω μ α . «Τί διάολο θά γίνει μέ σένα;» Έ γ ώ κλαίω καθώς π ρ ο σ π α θ ώ νά σηκωθώ. Τού λέω ότι δέν ξέρω. «Κοίταξέ με» ουρλιάζει. 69
Τόν κοιτάω. Τό στόμα του κάνει μορφασμούς καί μπορώ νά δώ τά δόντια του. «Θά πάμε κάτω στό υπόγειο καί θά παλέψουμε σάν άντρας μέ άντρα». Έ γ ώ άρνοΰμαι. Τό λέω στόν μπαμπά μου. Δέ θέλω νά παλέψω μαζί του. Τό π ρ ό σ ω π ο τοϋ μπαμπά μου είναι παραμορφωμένο καί τά μάτια του γεμάτα μίσος. Μέ ρίχνει πάλι στό πάτωμα. Φοβάμαι νά σηκωθώ πάλι. Ό μπαμπάς μου ψ ά χ ν ε ι μιά δικαιολογία γιά νά μέ σκοτώσει. Μοϋ λέει να σηκωθώ άλλά έγώ δέν τό κάνω. Ή μαμά μου άνεβαίνει στίς σκάλες γιά νά δει τί τρέχει μέ όλο αύτό τό θόρυβο. Ό μπαμπάς μου τής δίνει τόν έλεγχο. Ή μαμά μου τόν διαβάζει καί μετά μέ κοιτάει. «Γιά τ' όνομα τού Θεού τί συμβαίνει μέ σένα;» Τής λέω ότι δέν ξέρω. Μισώ τόν μπαμπά μου. Ό μπαμπάς μου δέ μ' άγαπάει καί τόν μισώ. Τόν μισώ γιατί μέ πληγώνει. Τόν μισώ γιατί είμαι κακός. Τόν μισώ γιατί είμαι άδύναμος καί χ α ζ ό ς . Τσν μισώ γιατί είμαι γεμάτος μίσος καί γιατί είμαι μισητός. Τόν μισώ γιατί μ' έκανε νά μισώ τόν εαυτό μου. Τόν μισώ γιατί έχω άνάγκη νά μ' άγαπάει ό μπαμπάς μου, κι αύτός δέν τό κάνει. "Εχω άνάγκη τόν μπαμπά μου. "Εχω άνάγκη ν ά μ' άγαπάνε. Σέ π α ρ α κ α λ ώ Μ π α μ π ά , ά γ ά π α με. Σέ π α ρ α κ α λ ώ πές μου ότι είμαι καλό π α ι δ ί . Σέ π α ρ α κ α λ ώ κράτα με στήν άγκαλιά σου κι ά γ ά π α με.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΟΥ ΠΟΤΟ Είμαι δέκα όχτώ ή δέκα εννιά χρονών καί έχω έρθει σ' ένα πάρτι πίκ νίκ έργένηδων πού οργάνωσε ένας συνάδελφος, υπάλληλος στήν τράπεζα δπου δουλεύω σάν κλητήρας. Στό πάρτι έπρεπε ό καθένας νά φέρει τό ποτό του κι έτσι έγώ έχω φέρει κόκα κόλα. Μετά ά π ό μιά ώρα άποφασίζουνε νά κάνουν ένα κοκτέιηλ ά π ό δ ι ά φ ο ρ α ποτά. Μπουρμπόν, σκότς, τζίν, ρούμι, κόκα κόλα, κι ό,τι άλλο βρίσκεται άνακατεύονται σέ ένα μεγάλο τσουκάλι. Πίνω ά π ό ένα ποτήρι γεμάτο μ' ένα παχύρρευστο υγρό. Είναι ένα άπαίσιο κατασκεύασμα πού έχει άσχημη γεύση καί καίει τό λαιμό. Ρεύομαι καθώς τό πίνω. Οί φίλοι μου μέ κοροϊδεύουν. Π ί ν ω κι 70
άλλο. Γιά νά τούς δείξω. Γιά τήν περιπέτεια. Γιά τήν π α ρέα. Α λ ή θ ε ι α , τί καλοί φίλοι πού είναι. Πόσο καλοί, π ό σ ο σοφοί. Πόσο ά π ί θ α ν α διασκεδαστικοί. Καί τί καλό ά π ό μέρους τους νά μέ καλέσουν στό πάρτι. Ξαναγεμίζω τό ποτήρι μου. Τί ύπέροχο μέρος γιά πίκ νίκ. Τί υπέροχη μέρα. Τί ζεστός πού είναι ό άέρας, τί καταπράσινο γρασίδι καί πόσο άστραφτερή ή λίμνη. Καί τί καλό πού είναι αύτό τ ό ποτό. Δίνει χ α ρ ά καί φωτίζει όλες τίς μελαγχολικές γωνιές καί τά σκοτεινά μπουντρούμια τής προσωπικότητάς μου. Γελάω. Λέω άστεΐα. Γνωρίζω τή γαλήνη. Δέν π ο ν ά ω π ι ά . Ή περίμετρος τής συνειδητότητάς μου συστέλλεται μέχρι πού δέν υπάρχει τίποτ' άλλο πέρα άπ' αύτό τό μέρος τοϋ πίκ νίκ. Συνεχίζω νά πίνω. Δέν υπάρχει τίποτ' άλλο π α ρ ά τό ποτό, οί φίλοι μου καί ή τεράστια άγάπη πού αισθάνομαι καί γιά τά δυό. Νά σταματήσω νά πίνω; Α π ο κ λ ε ί ε τ α ι . Μόνο ένας τρελός θά δεχόταν πρόθυμα νά άνταλλάξει τόν τωρινό παράδεισο μέ τή φρίκη τής πραγματικότητας. "Οσο περισσότερο π ί ν ω τόσο συνεχίζεται ή συστολή τής συνειδητότητάς μου. Τώρα τό μέρος τοϋ πίκ νίκ εξαφανίζεται. "Εχω συνείδηση μόνο των φίλων μου πού βρίσκονται κοντά, κι αύτοί άρχίζουν νά άπομακρύνονται, μά χάνονται, καί ξαφνικά βρίσκομαι ολομόναχος. Δέν υ π ά ρ χ ω π α ρ ά μόνο εγώ. Δέν έχω φίλους. Δέν άρέσω σέ κανένα καί κανείς δέ μέ σέβεται. Μέ κοροϊδεύουν. Δέν έχω καμιά ελπίδα. Είμαι άχρηστος. Είμαι άπαίσιος. Πονάω καί δέν μπορώ ν ά τ' άντέξω πιά. Ουρλιάζω καί τρέχω σ' ένα μόλο πού βρίσκεται στή λίμνη. Τρέχω μέχρι τήν άκρη του καί π η δ ά ω στό νερό γιά ν ά πνιγώ. Κολυμπάω μέχρι τό κέντρο τής λίμνης. Δ υ ό ά π ό τούς φίλους μου μ' άκολουθοϋν κολυμπώντας καί μέ τραβάνε στήν άκτή. Ξερνάω όλη τή σιχασιά γιά τόν εαυτό μου π ά ν ω στήν άμμο. Οί φίλοι μου μέ κοιτάνε μέ άνάμεικτα συναισθήματα λύπησης καί περιφρόνησης. Κρύβω τό π ρ ό σ ω π ο μου. Προσπαθώ να πεθάνω. Θέλω νά πεθάνω. Θέλω τήν ά ν υ π α ρ ξ ί α . Θέλω τή λησμονιά. Θέλω νά άποχωριστώ ά π ό τόν εαυτό μου. Θέλω νά φερθώ βίαια σ' αύτό τό τέρας π ο ύ έχω καταντήσει. Θ ά ήθελα νά άκρωτηριάσω τήν ί δ ι α μου τήν ύπαρξη. Θ ά ήθελα νά δολοφονήσω τήν ψ υ χ ή μου. 71
"Αν πεθάνω, δέ θά λυπηθούν ή μαμά μου κι ό μπαμπάς μου; "Αν σκοτωθώ, δέ θά δοϋν ότι μισώ τόν εαυτό μου όσο κι εκείνοι μισούν εμένα; "Αν μισώ τόν εαυτό μου όσο εκείνοι, δέ θά μ' άγαπήσουν λίγο; Ά γ ά π α με, μαμά. Γλυκιά μου μανούλα, κράτα με στήν άγκαλιά σου. "Αφησέ με νά θηλάσω ά π ό τό στήθος σου. Κοίτα με στά μάτια δ π ω ς σέ κοιτάω έγώ. "Αφησέ με νά αισθάνομαι τά χέρια σου π ά ν ω μου. Ά γ γ ι ξ έ με Μαμά μου, άγγιξέ με. Πές μου ότι είμαι καλό παιδί. Τραγούδησέ μου. Τραγούδησέ μου ένα τραγούδι άγάπης Ά γ ά π α με, Μπαμπά. Γίνε δυνατός εκεί πού έγώ είμαι άδύνατος. Γίνε σοφός εκεί πού έγώ είμαι άμάθητος. Γίνε εύγενικός. Δείξε μου καλοσύνη Μ π α μ π ά . Ά γ ά π α με. Κράτα με όπως θά ήθελες κι έσύ νά σέ κρατάνε. Ά γ ά π α με, Μ π α μ π ά . "Ας άνακουφίσουμε ό ένας τόν πόνο τού άλλου. Μέ αύτό τό τελευταίο επεισόδιο τέλειωσα τήν ιστορία τής ζωής μου, στό σημείο όπου γίνεται φανερό π ώ ς έγινα άργότερα άλκοολικός. ' Ε δ ώ αυθαίρετα κλείνω τήν ιστορία μου. "Ελπιζα ότι θά μπορούσα νά μεταφέρω στό χαρτί τίς Πρωτογενείς μου Αναβιώσεις άλλά ά π έ τ υ χ α . Σού έδωσα τήν πρώτη ύλη τών Πρωτογενών Α ν α β ι ώ σ ε ω ν , άλλά όσο μοιάζει ένας σωρός ξύλα μέ σπίτι άλλο τόσο αυτά πού έγραψα άνταποκρίνονται στίς Πρωτογενείς Α ν α β ι ώ σ ε ι ς . Ε κ ε ί ν ο πού λείπει, καί είμαι σίγουρος δτι τό έχεις καταλάβει, είναι ό Πρωτογενής Πόνος. Δέν ξέρω π ώ ς νά έκφράσω στό χαρτί αυτόν τόν Πόνο. "Ισως αισθάνθηκες κι έσύ νά βγαίνει μέσα ά π ό τίς άναμνήσεις σου Πρωτογενής Πόνος καθώς διάβαζες τήν ιστορία μου. Ά λ λ ά ό δικός σου Πόνος δέν μπορεί νά είναι άκριβώς ϊδιος μέ τό δικό μου. Μπορεί να είναι λίγο μεγαλύτερος ή λίγο μικρότερος, άλλά δέν μπορεί νά είναι ό ίδιος. Τί είναι δ Πρωτογενής Πόνος καί π ώ ς ενεργεί; "Εγραψα τίς π α ρ α κ ά τ ω γραμμές μετά τήν τέταρτη συνέντευξη τής άτομικής Πρωτογενούς Θεραπείας μου. \
72
«Ξαφνικά κλαίω μέ λυγμούς καί ά ρ χ ί ζ ω νά παρακαλάω τούς γονείς μου νά μή μέ πληγώνουν. Α ρ κ ε τ ά .
Δέν μπορώ νά τ' άντέξω άλλο. Βοηθήστε με, μή μοϋ κάνετε κακό. Είμαι εξουθενωμένος ά π ό τούς λυγμούς πού μέ κατακλύζουν. Λυγμούς πού μέ σήκωσαν ψηλά, μέ κούνησαν καί μέ νανούρισαν μέ τρυφερή φροντίδα. "Εκλαψα καί έκλαψα καί κλαίω τώρα, καί όταν τελικά άπόκαμα έκλαψα λίγο άκόμα καί μιά αίσθηση γαλήνης μέ τύλιξε. Ζήτησα ά π ό τή Λές ένα μαντίλι. Τό κορμί μου ήταν χαλαρό, εξουθενωμένο. Τά π ό δ ι α μου είχαν πάρει μιά άδέξια άλλά άναπαυτική στάση, σάν τά π ό δ ι α ενός παιδιού πού κοιμάται. Καί πάλι δέν μπορείς νά ξέρεις τήν πραγματική π ο ι ό τ η τ α τοϋ Πρωτογενούς Πόνου μου, ό π ω ς έγώ δέν ξέρω τή δικιά σου. Μπορούμε ίσως νά καταλήξουμε στό ότι Πόνος είναι μιά λέξη μέ πέντε γράμματα κι ότι ή εμπειρία τοϋ Πόνου πληγώνει καί θεραπεύει. Θεραπεύει, καί αύτό έχει σημασία. Ή ένταση τής εμπειρίας τού Πόνου πού αισθάνονται οί άρρωστοι στή διάρκεια τής Πρωτογενούς Θεραπείας είναι εκπληκτική. Ό πόνος γίνεται μιά χειροπιαστή π ρ α γ ματικότητα. Καί θεραπεύει. "Οταν ή συνεδρία τελειώνει είμαστε σίγουροι γι' αύτό. Πόσο ήρεμοι είμαστε. Πόσο ευγενικοί καί γεμάτοι άγάπη. Είμαστε γαληνεμένοι. Θεραπεύει πραγματικά ή Πρωτογενής Θεραπεία τόν άλκοολισμό; Δέν ξέρω. "Εχω καταλήξει στό συμπέρασμα ότι δέν ξέρω τί σημαίνει άλκοολικός. Ξέρω τόν κοινό χ α ρ α κτηρισμό: άλκοολικός είναι τό άτομο πού πίνει καταναγκαστικά. "Επινα πολύ γιά πολλά χρόνια καί τελικά έφτασα στό σημείο όπου κατανάλωνα ένα τέταρτο γαλονιοϋ βότκα τή μέρα. Κάθε μέρα. "Επρεπε νά πίνω. Καταναγκαστικά. Κατάστεψα τήν υγεία καί τήν καριέρα μου. Μπήκα σέ κλινική σάν άλκοολικός. Υ π ό φ ε ρ α άπό ντελίριουμ τρέμενς. Κόντεψα ν ά πεθάνω. Πέρασα μιά άγωνιώδη περίοδο μακριά ά π ό τό άλκοόλ, περίπου ένα χρόνο, κι έπειτα ξανακύλησα. Μέσα σ' ένα μήνα ήμουν πάλι στό τέταρτο τοϋ γαλονιοϋ τή μέρα. Σέ μερικούς μήνες ξαναμπήκα στήν κλινική. Είμαι όμως πραγματικά άλκοολικός; Είμαι ένας ά ν θ ρ ω π ο ς πού γνώρισε Πόνο. Τό Α λ κ ο ό λ σκοτώνει τόν Πόνο. Τό νά μέ άποκαλεί κανείς αλκοολικό 73
είναι σάν νά μέ άποκαλεϊ μέ τό όνομα τοϋ γιατρικού μου. Δέν είχα τόση επιθυμία γιά τή γεύση τού ποτού, ήταν άπαίσιο. Ούτε άπολάμβανα τήν κοινωνική πλευρά του, γιατί έπινα μόνος μου. Τό άλκοόλ δέ βοήθησε τήν καριέρα μου, γιατί όταν έπινα δέν μπορούσα νά σκεφτώ καθαρά γιά νά δουλέψω. Τό άλκοόλ δέ βοηθάει στήν υγεία, π α ρ α λ ί γ ο νά μέ σκότωνε. Μού έσωσε όμως τή ζωή. Τό άλκοόλ ναρκώνει τόν ψυχικό Πόνο. Α π λ ώ ν ε ι τήν καταθλιπτική καί παγωμένη πραγματικότητα. Ναρκώνει τόν άτέλειωτο πόνο. Μετατρέπει τή συνειδητότητα σέ ύ π ν ο καί τόν ύπνο σέ άνυπαρξία. Ή άνυπαρξία ήταν ή πιό άγαπημένη μου κατάσταση. "Αν δέν τήν είχα βρει στό μπουκάλι μέ τό άλκοόλ, θά τήν είχα βρει πιθανότατα στήν κάνη ένός όπλου. "Η στήν τρέλα. "Επρεπε μέ κάθε τρόπο νά γλιτώσω ά π ό τόν Πόνο. Στή διάρκεια τής Πρωτογενούς Θεραπείας ήρθα άντιμέτωπος μέ τόν Πόνο μου. Αισθάνθηκα τόν Πόνο μου. Κυνήγησα τόν Πόνο μου. Ε ξ έ τ α σ α τήν ουσία τού Πόνου μου μέσα ά π ό τό μεγεθυντικό φακό τών δακρύων μου. Καί τώρα πονάω λιγότερο. "Εχω ξανοιχτεί πρός τή ζωή. Τολμάω νά είμαι ευπρόσβλητος. Τολμάω νά ά γ α π ά ω κι ας μή μού άνταποδίδουν τήν άγάπη. Καί όλα αύτά τά κάνω νηφάλιος. Δέν επιθυμώ ποτά μέ άλκοόλ. Δέ θέλω πιά σύγχυση καί άοριστία. Δέ χρειάζομαι ναρκωτικά. Δέν άποφεύγω πιά τή ζωή. Τήν άγκαλιάζω καί τήν άπολαμβάνω. Καταλαβαίνω ότι έχω πολύ δρόμο άκόμα νά προχωρήσω στήν Πρωτογενή Θεραπεία. Ή Πρωτογενής Θεραπεία δέν είναι γρήγορη θεραπεία, είναι μάλλον ένας τρόπος νά ζεις τή ζωή. Είναι ένας τρόπος νά είσαι άνοιχτός γιά άγάπη καί νά μπορείς νά άγαπάς. Είναι ό τρόπος πού θά ζήσω τήν ύπόλοιπη ζωή μου.
74
3 Ή Διαφορά Ανάμεσα καί τό Συναίσθημα
στήν "Ενταση
Ή διαφοροποίηση τοϋ συναισθήματος ά π ό τήν ένταση είναι πολύ σημαντική γιατί, συχνά, αύτό πού φαίνεται γ ι ά συναίσθημα είναι στήν πραγματικότητα ένταση. Ή νευρωτική ένταση άποτελεϊ τό φυσικό τμήμα όλων εκείνων των οδυνηρών συναισθημάτων πού έχουν αποκοπεί ά π ό τ ό συνειδητό. Είναι «ή ενέργεια» τοϋ συναισθήματος. "Οταν ένα συναίσθημα άπωθεϊται ά π ό τό συνειδητό, γιατί είναι φορτωμένο μέ Πόνο, τότε έχουμε τήν εμπειρία αυτής τής ενέργειας... δηλαδή τήν ένταση. "Ενα ψυχικό τραύμα τή στιγμή τής γέννησης πού δέν μπορεί νά άφομοιωθεί, μετατρέπεται σέ κατάλοιπο έντασης όταν ό οργανισμός κλείνεται τελείως, όπως, γιά παράδειγμα, ή ταπείνωση προκαλεί μιά τέτοια ένταση. "Αν τό παιδί μπορούσε νά αισθανθεί άπόλυτα τό γεγονός τής γέννησής του ή τήν ταπείνωση καί νά άντιδράσει, δέ θά ύπήρχε αυτός ό «Πόνος-άνάμνηση» πού παραμένει μέ τή μορφή τής έντασης. Τό ειδικό άντίδοτο στή νευρωτική ένταση είναι ή σύνδεση: δηλαδή, νά γίνει ή αίσθηση ένα συναίσθημα μέ νόημα. "Ενα άτομο πού αισθάνεται δέ βρίσκεται σέ ένταση... καί ένα άτομο πού βρίσκεται σέ ένταση δέν αισθάνεται. Υ π ο φ έ ρ ε ι ά π ό άκαθόριστες αισθήσεις π ο ύ όμως έχουν χάσει τίς ιδιαίτερες ψυχικές ρίζες τους. Τ ό σώμα είναι ή πρώτη γραμμή άμυνας στόν καθένα μας. Πρίν άποκτήσουμε νοημοσύνη, έχουμε ήδη άποκτήσει τόν Πόνο. Καί γιά νά άμυνθοϋμε ενάντια σ' αύτόν τόν Π ό ν ο νεκρώνουμε τά σώματά μας. "Αν τό τραϋμα είναι άρκετά καταστροφικό καί συμβεί πολύ νωρίς, τό σώμα γίνεται ά ψ υ χ ο καί άχρηστο γιά τό άτομο. "Αν, γιά π α ρ ά δ ε ι γ μ α , 75
συμβεί πνιγμός ά π ό τόν όμφάλιο λώρο στή διάρκεια τής γέννησης, αυτό τό γεγονός μπορεί νά νεκρώσει τό σώμα. Αυτή ή νέκρωση τοϋ σώματος μπορεί νά γίνει σημαντικός παράγοντας στό νά εμφανιστεί άργότερα ψυχρότητα. Δηλαδή, άν υπάρχει μιά έμφαση πουριτανισμού ά π ό τους γονείς μιάς γυναίκας, είναι δυνατό αυτή νά έχει ελάχιστη ή καί καθόλου αίσθηση στόν κόλπο της. Τό σώμα της τότε θά τής είναι άχρηστο. Γενικά, μπορούμε νά διακρίνουμε πόσο ένας ά ν θ ρ ω π ο ς είναι κοντά στά συναισθήματά του ά π ό τό άν υποφέρει ά π ό τίς συνηθισμένες αισθήσεις τής νεύρωσης - χέρια πού τρέμουν, στομάχι ταραγμένο, ζαλάδες, τρεμούλες κλπ. "Αν κ ά π ο ι ο ς δέν έχει τίποτ' ά π ό όλα αύτά, τότε έχουμε τήν τάση νά θεωρούμε ότι βρίσκεται μακριά ά π ό τά συναισθήματά του, καί άκόμα περισσότερο, ότι τό πρόβλημα έχει εμφανιστεί πολύ νωρίς στή ζωή του 5 . Σ' αύτό τό είδος άρρώστου, ή πρώτη ένδειξη πού έχουμε γιά βελτίωση είναι ή εμφάνιση τρεμούλας ή κλονισμού. Αύτό πού θέλω νά π ώ είναι δτι οί διάφορες αισθήσεις τοϋ σώματος είναι τά σωματικά συστατικά τού συναισθήματος καί όταν δέν υπάρχουν στούς νευρωτικούς, μπορεί κάτι τέτοιο νά είναι ενδεικτικό τού βαθμού καταπίεσης. Κάθε συναίσθημα Πόνου πού δέν μπορεί νά άφομοιωθεί προσθέτει περισσότερη ένταση. Αύτό πού συμβαίνει σ' αύτή τήν ένταση είναι ή χαρακτηριστική προσπάθεια πού κάνει τό άτομο γιά νά τή χαλαρώσει. Ε π ε ι δ ή όμως ό μόνος άληθινός δρόμος γιά τή χαλάρωση τής έντασης είναι τό συναίσθημα, τό άτομο πρέπει νά βρει τήν άμέσως καλύτερη διέξοδο, δηλαδή νά άνακουφίσει τόν εαυτό του μέ ευχάριστες αισθήσεις. Μ' αύτή τήν έννοια, ή εύχαρίστηση γιά τό νευρωτικό δέν είναι τίποτ' άλλο π α ρ ά ή επιτυχημένη άναι5. Στό Εργαστήριο Ε ρ ε υ ν ώ ν μας έρευνούμε τό νευροφυσιολογικό διάγραμμα τής καταπίεσης πού μέχρι τώρα μας εχει δείξει μέ άκρίβεια πόσο βαθιά καταπιεσμένος είναι ένας άνθρωπος, π.χ. πόσο μακριά βρίσκεται άπό τά συναισθήματά του. Ε λ π ί ζ ο υ μ ε ότι μέσα άπό τήν παραπέρα Ανάπτυξη αύτοϋ τοϋ διαγράμματος τής καταπίεσης θά διαγράψουμε βαθμούς σοβαρότητας τής νεύρωσης καί έτσι θά μπορούμε νά προβλέπουμε θεραπευτική βελτίωση.
76
σθητοποίηση τοϋ Πόνου. Τό είδος των αισθήσεων πού θ ά άναζητάει ό νευρωτικός εξαρτάται ά π ό πολλούς π α ρ ά γ ο ν τες. Πρώτα, ά π ό τίς περιοχές τού άρχικοϋ τραύματος. "Αν Ινα μωρό στερήθηκε τή στοματική ευχαρίστηση, σταμάτησε νά θηλάζει νωρίτερα ά π ό ό,τι έπρεπε καί δέν τοϋ έπέτρεπ α ν νά βυζαίνει γιά όσο καιρό είχε άνάγκη, τότε οί αισθήσεις πού θά άναζητάει μπορεί νά καθηλωθούν στήν π ε ρ ι ο χ ή τού στόματος καί στά χείλια - καί τό άποτέλεσμα θά είναι νά γίνει ένας ψυχαναγκαστικός καπνιστής. "Αν τό ά ρ χ ι κ ό τραύμα (ή έστία τής άρχικής έντασης) είχε σχέση μέ τήν προσωπική καθαριότητα, τότε ή περιοχή τών γεννητικών οργάνων είναι πιθανόν νά γίνει έστία τών εύχάριστων αΐσθήσεων. Ό δεύτερος π α ρ ά γ ο ν τ α ς γιά τήν έκλογή τών κατάλληλων αισθήσεων είναι άν αύτές είναι επιτρεπτές ή όχι. Ά ν δηλαδή τό φαί ήταν τό κέντρο ενδιαφέροντος τής οικογένειας, τότε τό φαΐ καί τό στόμα θά είναι οί περιοχές εύχαρίστησης. Ό σκοπός αύτής τής άνταλλαγής τών αισθήσεων, ό π ο υ μιά άσχημη (γεμάτη ένταση) αίσθηση υποκαθίσταται ά π ό μιά καλή, είναι ή καταστολή τής έντασης. Γιαυτό ό νευρωτικός θά συγκεντρώσει τήν προσοχή του στίς περιοχές εκείνες τοϋ σώματος του πού έχουν τό μεγαλύτερο ά π ό θ ε μ α νεύρων. Καί εδώ είναι πού έρχεται ή μεγαλύτερη σύγχυση. Γιατί θά «αισθάνεται» πείνα, ενώ στήν πραγματικότητα έχει άγχος. Θ ά «αισθάνεται» σεξουαλικές επιθυμίες, ενώ άπλούστατα έχει έρωτικοποιήσει (μετατρέψει) τήν ένταση. Α ύ τ ό πού φαίνεται σάν δυνατό συναίσθημα δέν είναι π α ρ ά μεγάλη ένταση. "Οταν ένας ομοφυλόφιλος αισθάνεται τή μεγάλη άνάγκη γιά στοργή άπό τόν πατέρα του όπως καί τήν άνάγκη νά βυζάξει ά π ό τό στήθος τής μάνας του, τότε δέν αισθάνεται πιά τήν άνάγκη άναγκαστικά νά ψ ά χ ν ε ι ένα πέος γιά νά βυζάξει. Ή άπωθημένη άνάγκη του γι' αύτη τήν αίσθηση έχει πιά εξαφανιστεί. "Οσο δέν μπορεί νά αισθανθεί τήν πραγματική του άνάγκη, θά παραμένει π ρ ο σκολλημένος στίς αισθήσεις. Ε π ε ι δ ή ό νευρωτικός προσπαθεί νά γεμίσει ένα συναίσθημα μέ αισθήσεις, δέν μπορεί ποτέ νά έχει τόσες όσες θέ77
λει. Γιατί γιά νά άποκτήσει τό συναίσθημα περιεχόμενο (γιά νά αποκτήσει μιά άδεια ζωή περιεχόμενο) μέ φαγητό, είναι μιά μάταιη προσπάθεια. Τό φαγητό όλου τοϋ κόσμου δέν μπορεί νά γεμίσει τό κενό. Τό άτομο πού έχει μετατρέψει αυτόματα τό άγχος του σέ σέξ, δέν μπορεί νά διακρίνει τή διαφορά. Θά αισθάνεται άληθινά σεξουαλικές επιθυμίες όταν κάτι τόν κάνει ν ά εχει άγχος. Γιατί όμως τό σέξ καί όχι ή πείνα; Ή εκλογή τής διεξόδου μας εξαρτάται ά π ό τίς πρώτες πρώτες έμπειρίες μας, νωρίτερα ά π ό όσο θ ά μπορούσαμε νά φανταστούμε. Πρίν δυό μέρες είχα τήν εμπειρία έ ύ ο Πρωτογενών Α ν α β ι ώ σ ε ω ν δυό άρρώστων μου, πού είναι σχετικές μέ τό θέμα μας. Ή πρώτη άφορά έναν άντρα πού ξανάζησε τήν εύχάριστη γι' αυτόν έμπειρία τής άλλαγής π ά ν α ς μέσα στήν κούνια του. Στή διάρκεια τής Πρωτογενούς Α ν α β ί ω σ η ς αισθανόταν κάτι π α ρ α π ά ν ω ά π ό άπλή ευχαρίστηση, ήταν μάλιστα ερεθισμένος. Αισθάνθηκε τήν π ά ν α νά άνεβαίνει σιγά σιγά ά π ό κάτω τρίβοντας ά π α λ ά τ ά γεννητικά του όργανα καί νά δένει σ φ ι χ τ ά τήν κοιλιά του. Σ υ γ χ ρ ό ν ω ς θυμήθηκε ότι έβρεχε συχνά τήν π ά ν α του γιατί ή στοργική του μητέρα έτρεχε άμέσως μόλις τόν έβρισκε βρεγμένο νά τόν άλλάξει, κι έτσι αισθανόταν πάλι αύτή τή ζεστή αίσθηση π ά ν ω στά γεννητικά του όργ α ν α . Φυσικά ή μητέρα του δέν προσπαθούσε νά τόν άποπλανήσει ούτε νά τόν έρεθίσει, είχε μόνο άγχος νά μή μένει μέ βρεγμένη π ά ν α τό μωρό. Ή έμπειρία αύτή πάντως ήταν σεξουαλική ή τουλάχιστον είχε σάν εστία της τή σεξουαλική περιοχή. Αύτή άκριβώς ή περιοχή έγινε τό κέντρο τής έντασης. Μιά παρόμοια Πρωτογενής Α ν α β ί ω σ η συνέβη σ' έναν άλλο άντρα, πού είχε πάλι σχέση μέ ένταση πολύ νωρίς στή ζωή του. Αύτός όταν βρεχόταν φοβόταν ότι δυσαρεστούσε τή μητέρα του. Α ν α κ ά λ υ ψ ε ότι όταν είχε μεγάλη άνάγκη νά ουρήσει, τό πέος του βρισκόταν σέ στύση έτσι ώστε νά ά π ο κλείει τήν ούρηση. "Ετσι, μέσα άπ' αύτό τό περίπλοκο, άμοιβαΐο παιχνίδι ή στύση έγινε ή άμυνά του γιά νά μή χ ά σει τήν άγάπη τής μητέρας του. Α ρ γ ό τ ε ρ α , μέ άσυνείδητο καί αυτόματο τρόπο, κάθε ένταση ή φόβος εκφραζόταν μέ άμεση στύση. Οί στύσεις (καί άργότερα τό σέξ) έγιναν ή κεντρική του άμυνα. 78
Ά ν κ ά π ο ι ο ς ρωτοϋσε αυτούς τούς δυό άντρες π ρ ί ν ά π ό τή Θεραπεία γιά τή σεξουαλική τους ζωή, είμαι σίγουρος ότι θά έλεγαν άπλά ότι είχαν πολλές σεξουαλικές επιθυμίες - πολλά σεξουαλικά συναισθήματα. Ή άλήθεια ήταν ότι είχαν λίγα σεξουαλικά συναισθήματα καί τό υ π ό λ ο ι π ο ήταν έρωτικοποιημένη ένταση. Στήν αρχή τής θεραπείας, καθώς ή ένταση άρχιζε νά ελαττώνεται καί ή σεξουαλική όρμή ελαττώθηκε σημαντικά. "Εχουν πραγματοποιηθεί έρευνες πού βοηθούν νά ξεκαθαριστεί ή δ ι α φ ο ρ ά άνάμεσα στήν ένταση καί στό συναίσθημα. Ό ρ ι σ μ έ ν α άτομα, στή διάρκεια ενός πειράματος, υποβλήθηκαν σέ μιά δυσάρεστη κατάσταση πού τούς π ρ ο κάλεσε φόβο καί άγχος. Α ρ γ ό τ ε ρ α υπνωτίστηκαν καί έτσι ύποχρεώθηκαν νά ξεχάσουν τό επεισόδιο. Οί ερευνητές ζήτησαν έπειτα ά π ό τά 'ίδια τά άτομα νά προσφερθούν εθελοντικά γιά ένα άλλο πείραμα. Τό πείραμα αύτό έμοιαζε μέ τήν πρώτη δυσάρεστη κατάσταση, άν καί κανένα ά π ό τ ά άτομα τού πειράματος δέν μπορούσε νά τή θυμηθεί. Στή συνέχεια ύπόβαλαν τά άτομα σέ ένα σύνολο σωματικών τέστ, π ρ ί ν άκόμα αρχίσει ή δυσάρεστη κατάσταση. "Ολοι οί μετρητές τής έντασης ήταν υψωμένοι στή δ ι ά ρ κ ε ι α τής δεύτερης κατάστασης, άν καί δέν υπήρχε συγκεκριμένη μνήμη γι' αυτή. Τά επίπεδα τής έντασης στήν άρχή τής δεύτερης κατάστασης ήταν πολύ πιό ψηλά άπ' ό,τι ήταν στό π ι ό έντονο σημείο τής πρώτης δυσάρεστης κατάστασης 6 . Ά ν δέν υπήρχαν συγκεκριμένες άναμνήσεις ά π ό τήν πρώτη κατάσταση, π ώ ς θά μπορούσαμε νά εξηγήσουμε τήν αύξηση τής έντασης, προτού άκόμα εκδηλωθεί ή δεύτερη δυσάρεστη κατάσταση; Τά άτομα πού συμμετείχαν σέ μιά ομάδα έλέγχου 7 δέν έδειξαν αύξηση τών επιπέδων τής έντασης. Είναι φανερό ότι οί άναμνήσεις παραμένουν κ ά τ ω ά π ό τό επίπεδο τής συνείδησης καί ή ένταση μπορεί ν ά άναζωπυρωθεί άπλά καί μόνο'μέ τό νά ύποβάλουμε τ ό 6. Ε.Ε. ί ε ν ί Κ , Σχέδιο Κλινικής "Ερευνας καί Ανάλυση στίς Μπηχαβιοριστικές Επιστήμες, ΟίΗΓίεδ Ο. Τΐιοπιαϊ, δρπη§ίίε1<1, 111, 1961. "Οπως άναφέρεται στό Ή Ψυχολογία τοϋ 'Αγχους (τοϋ ίδιου συγγραφέα), Βο61)5-ΜεΓπ11, Ιπάίαπαροϋδ, 1967, σελ. 40-41. 7. Ή ομάδα έλέγχου χρησιμοποιείται ατά πειράματα σάν μέτρο σύγκρισης μέ τήν πειραματική όμάδα. Στίς δύο ομάδες μένουν σταθερές δλες οί μεταβλητές, έκτός άπό μία τήν όποια καί μελετάμε γιά νά διαπιστώσουμε τήν έπίδρασή της στήν πειραματική όμάδα (Σ.τ.Μ.).
79
άτομο σέ μιά κατάσταση παρόμοια μέ μιά παλιά «ξεχασμένη». Ή ένταση δέν ήταν δυνατό νά διαλυθεί γιατί δέν υπήρχε συνειδητή σύνδεση μέ τίς ρίζες της - δέν υπήρχε συναίσθημα. Ό ύπνωτισμός έδώ άποτέλεσε μιά διαδικασία καταπίεσης πού προκάλεσαν έξωτερικοί παράγοντες. Δηλαδή, ή συγκριτική καί άξιολογική συνείδηση ναρκώθηκαν προσωρινά κι έτσι τό άτομο άντέδρασε στά νευρικά κέντρα τοϋ υπνωτιστή π α ρ ά στά δικά του. Τό άποτέλεσμα ήταν τό μπλοκάρισμα τής μνήμης. Τό Πρωτογενές συναίσθημα είναι μιά άνάμνηση πού παραμένει σάν ένταση, έπειδή αύτή ή άνάμνηση δέν είναι συνειδητή. Γιαυτό καί ή μνήμη επανέρχεται μετά τίς Πρωτογενείς Α ν α β ι ώ σ ε ι ς . Τό θάψιμο τών συναισθημάτων έχει σάν άποτέλεσμα τό μπλοκάρισμα τής μνήμης καί άντίστροφα. Ό ύπνωτισμός μπορεί μέσα ά π ό τήν ύποβολή ν' άναστείλει τό συνειδητό. Μ' αύτόν τόν τρόπο, τό άτομο έχει συναίσθηση (τού περιβάλλοντος) άλλά όχι συνείδηση. Αύτή ή άναστολή τοϋ συνειδητού εμποδίζει τούς συσχετισμούς καί τίς συνδέσεις πού θά είχαν σάν άποτέλεσμα τή μετατροπή τής έντασης σέ συναίσθημα. Τ ό συναίσθημα είναι ή μόνη λύση γιά τή θεραπεία τής νεύριοσης γιατί είναι ό μόνος δρόμος γιά νά επιλύσουμε τήν ένταση. Ά φ ο ύ διαπιστώσαμε ότι τό συναίσθημα είναι ή συνειδητοποίηση μιάς αίσθησης - ή σωστή όμως συνειδητοποίηση άντιμετωπίζουμε τό πρόβλημα τώρα, πόσα βασικά συναισθήματα ύπάρχουν μέσα στόν άνθρωπο. Στίς αρχές τής δεκαετίας τοϋ '20 θεωρούσαν ότι ό άνθρωπος έχει βασικά τρία συναισθήματα, δηλαδή τήν οργή, τό φόβο καί τήν άγάπη. Α ρ γ ό τ ε ρ α , οί ψυχολόγοι πρόσθεσαν τήν εμπιστοσύνη, τήν άποστροφή καί τήν απέχθεια. Ά λ λ ο ι θεωρούσαν τήν αύτοεκτίμηση καί τήν εμπιστοσύνη σάν βασικά συναισθήματα τού άνθρώπου. Νομίζω ότι τά βασικά συναισθήματα τοϋ άνθρώπου είναι τά ενδογενή - αύτά πού γεννιούνται χ ω ρ ί ς εξωτερικό ερέθισμα - γιά παράδειγμα, ή πείνα καί ή δίψα. Κάθε ενδογενές συναίσθημα περιστρέφεται γύρω ά π ό τήν άνάγκη. Έ π ε ι δ ή θεωρώ δτι ή αύτοεκτίμηση δέν είναι ενδογενές συναίσθημα, γιαυτό καί δέν τό κατατάσσω στά πρωταρχικά συναισθήματα. Θ ά χαρακτήριζα τήν οργή καί τό φόβο σάν δευτερεύοντα συναισθήματα, γιατί άπαιτούν εξωτερικό ερέθισμα γιά νά έκδηλωθοϋν. Τά δευτερεύοντα συναισθήματα επικαλύπτουν 80
τά βασικά συναισθήματα καί χρησιμεύουν γιά τό μπλοκάρισμά τους. Γιά παράδειγμα, όταν τό μωρό πέφτει κάτω, ή άντίδρασή του είναι φόβος. Αύτός ό φόβος είναι τό άποτέλεσμα τής άπειλής πού αισθάνεται τό μωρό γιά τήν ά σ φ ά λειά του - πού είναι πιό βασικό συναίσθημα - νά α ι σ θ ά νεται δηλαδή προστατευμένο καί άσφαλές. Ή διάκριση άνάμεσα στά πρωταρχικά καί δευτερεύοντα συναισθήματα δέν είναι άπλά σημασιολογική. Ή όργή δέν είναι ενδογενής σύμφωνα μέ τήν ά π ο ψ η τής Πρωτογενούς θεωρίας. Ε κ δ η λώνεται όταν καταπιέζονται βασικά συναισθήματα. "Αν στή διάρκεια τής Πρωτογενούς Θεραπείας σταματούσαμε τήν ερευνά μετά τήν εκδήλωση τής οργής, δέ θά άντιλαμβανόμασταν τή βασική άνάγκη πού υπάρχει ά π ό κάτω. Ά ν ή θεωρία μας θεωρούσε τό θυμό ή τήν όργή ενδογενή συναισθήματα τότε θά ήμασταν ικανοποιημένοι άπλά καί μόνο μέ τό νά εκδηλώνει ό άρρωστος τήν όργή του, καί θά π ι στεύαμε, λανθασμένα, ότι μ' αύτόν τόν τρόπο τόν βοηθάμε νά λύσει τό πρόβλημά του. Ά ς πάρουμε ένα παράδειγμα: Μιά γυναίκα στή δ ι ά ρ κ ε ι α τής θεραπείας συζητάει π ώ ς ό πατέρας της τή μεταχειριζόταν σεξουαλικά όταν ήταν μικρή. Στή διάρκεια τής Π ρ ω τ ο γενούς Α ν α β ί ω σ η ς βγάζει όλη τήν όργή της ενάντια στόν πατέρα της. Ά λ λ ά όσο τήν πιέζω περισσότερο ή όργή εξατμίζεται μπροστά στήν άνάγκη - «γιατί δέν μπορείς νά είσαι ό καλός μπαμπάς μου;» φωνάζει κλαίγοντας. Ό λόγος πού πρέπει νά φροντίζουμε νά διακρίνουμε τά π ρ ω τ α ρ χ ι κ ά συναισθήματα ά π ό τά άλλα είναι γιατί μόνο ή εμπειρία πού δίνουν αύτά τά συναισθήματα μπορεί νά δώσει λύσεις. "Ισως αυτό φαίνεται καθαρότερα όταν εξετάσουμε τ ά π ι ό φανερά δευτερεύοντα συναισθήματα, όπως τήν αύτοεκτίμηση ή τά συναισθήματα σπουδαιότητας. "Αν ένας άρρωστος θυμάται ένα επεισόδιο πού τόν έκανε νά «αισθάνεται» άσήμαντος, πάντα συνεχίζουμε τήν πίεση μέχρι ν ά φτάσουμε σέ κάτι πιό βασικό - στό ότι αισθάνθηκε πληγωμένος. Α ν α κ α λ ύ π τ ο υ μ ε δηλαδή ότι μερικά ά π ό τά δευτερεύοντα συναισθήματα δέν είναι στήν πραγματικότητα συναισθήματα, μέ τήν Πρωτογενή έννοια, άλλά ταμπέλες πού έχει βάλει τό μυαλό γιά νά καλύψει τόν πόνο. Καί α ύ τός ό πόνος καλύπτει τήν άνάγκη. Γιά παράδειγμα, ένα κορίτσι σηκώνεται γιά νά άπαγγείλει κάτι στήν τάξη. Ξ α φ ν ι κ ά τής πέφτει ό ένας φ α κ ό ς άπό τά γυαλιά της. Ή τάξη γελάει μαζί της. Κ α θ ώ ς τό ξαναδιηγεΐται, λέει ότι αισθάνθηκε τ α 81
πεινωμένη καί άσήμαντη. "Οταν δμως άρχίζει νά αισθάνεται τήν έμπειρία, φωνάζει, «μή μέ πληγώνετε άλλο, σάς παρακαλώ». "Ετσι έχουμε αυτή τήν πόλωση - ένα μοναδικό, βασικό συναίσθημα, τήν ά ν ά γ κ η ' - τήν άνάγκη νά βιώσει κ ά π ο ι ο ς όλο του τόν εαυτό, πράγμα πού μόνο ένας ήρεμος οργανισμός μπορεί νά κάνει, καί σάν άντιστάθμισμα τή δύναμη τών μπλοκαρισμένων πρωταρχικών συναισθημάτων πού προκαλούν πόνο. Ά ν ό φόβος ήταν ενδογενές συναίσθημα, τότε δταν φεύγουν τά εμπόδια στή διάρκεια τής Πρωτογενούς Θεραπείας, θά εμφανιζόταν πάλι καθαρός φόβος. Ά λ λ ά δέ συμβαίνει αύτό. Ό φόβος καλύπτει τά πιό βασικά συναισθήματα καί δταν ξεπερνάμε τό φόβο φτάνουμε καί σ' αυτά. Τό πρόβλημα όμως είναι πολύπλοκο γιατί ό φόβος μπορεί ό ίδιος νά μπλοκαριστεί. Γιά παράδειγμα, ένα παιδί φοβάται τό σκοτάδι καί δ πατέρας του τού λέει νά μήν κάνει σάν φοβιτσιάρικο καί ότι δέ χρειάζεται τό άναμμένο φώς. ' Ε δ ώ ό φόβος γιά τό σκοτάδι καλύπτει Πρωτογενή συναισθήματα κι έτσι άκόμα καί ό φόβος αύτός μπλοκάρεται. Τό παιδί τότε μπορεί νά άναπτύξει ένα νέο συναίσθημα, τήν περηφάνια. Κάθε φορά πού πνίγει τό φόβο του «αισθάνεται» περήφανος. Καί οί ειδικοί ήρθαν καί ονόμασαν αύτό τό συμβολικό παράγωγο συναίσθημα, σάν κάτι τό βασικό, μιά άνάγκη νά αισθάνεται κανείς «περήφανος». Ά λ λ ά όταν φτάσουμε στό συναίσθημα τότε πίσω ά π ό τήν περηφάνια άνακαλύπτουμε ότι βρίσκεται κάτι πολύ διαφορετικό. Στήν π α ρ α π ά ν ω περίπτωση μπορεί νά σημαίνει, «ό μ π α μ π ά ς μου μ' άγαπάει έπειδή τού έδειξα ότι δέν είμαι φοβιτσιάρης». Ό μή φυσιολογικός άνθρωπος έχει μπλοκάρει τά βασικά συναισθήματά του κι έτσι είναι λογικό νά νομίζει ότι τά συμβολικά συναισθήματα είναι άληθινά. Ό μή φυσιολογικός άνθρωπος μπορεί νά είναι τόσο άπομακρυσμένος ά π ό τόν εαυτό του ώστε νά μήν αισθάνεται πιά σεξουαλικά συναισθήματα ή τήν άνάγκη νά τόν άγγίζουν. Ό Πόνος έχει μπλοκάρει τή σωστή συνειδητοποίηση τών σωματικών αισθήσεων καί τήν έχει διοχετεύσει σέ άλλα κανάλια. Ά ν σκεφτούμε τά άγρια ζώα, τότε θά τό ξεκαθαρίσουμε καλύτερα. Οί μητέρες δέ λένε στά μικρά τους ότι πραγματικά είναι σπουδαία. Δέν τά πείθουν ότι τά άγαπάνε. Αύτές οί μητέρες κάνουν άπλά αύτό πού είναι φυσικό. Τά μικρά τους πάλι δέ λένε στούς εαυτούς τους «αισθάνομαι νά μέ 82
ά γ α π ά ν ε ή αισθάνομαι σπουδαίος». Α π λ ά αισθάνονται τήν έμπειρία τους καί τήν έμπειρία όλων όσων συμβαίνουν γύρω τους. Ε ν ε ρ γ ο ύ ν αυτόματα, ανάλογα μέ τόν τ ρ ό π ο π ο ύ τούς έχουν συμπεριφερθεί. Ή ιδέα δτι ένα μικρό ζώο π ο ύ άγαπιέται μπορεί νά έχει μιά γενετήσια όρμή γιά αύτοεκτίμηση είναι λίγο γελοία. Αύτό πού θέλει τό μικρό ζ ώ ο δέν είναι νά «αισθανθεί σπουδαίο». Ά λ λ ά νά αισθανθεί ότι οί βασικές του άνάγκες ικανοποιούνται. Έ ν α παιδί πού τό άγαπάνε, τό χαϊδεύουν, τό προστατεύουν, τού μιλάνε, τ ό προσέχουν, τό κοιτάνε, δέν έχει άνάγκη νά αισθάνεται σπουδαίος καί δέν αισθάνεται «σπουδαίος». Αισθάνεται ό έαυτός του, καί ή ιδέα τής «σπουδαιότητας» ούτε κ ά ν τοϋ μπαίνει στό μυαλό. Ούτε θά αισθάνεται δτι «τό άγαπάνε». Δέ θά χρειάζεται έναν τέτοιον όρο. « Ή άγάπη» εφευρέθηκε ά π ό αύτούς π ο ύ ^ δέν αισθάνονταν άγάπη. Ή άγάπη συγχέεται συχνά μέ τήν ι άνάγκη, γιατί οί άνθρωποι πού έχουν άνάγκη τή θέλουν. "Οσο ό ά ν θ ρ ω π ο ς γίνεται άληθινός, τόσο τά ύποτιθέμενα βασικά συναισθήματά του (όπως ή οργή) ελαττώνονται ή έξατμίζονται. Τά συναισθήματά του γίνονται κ α θ α ρ ά καί άπλά, καί τότε άντιλαμβάνεται πόσο λίγα είναι τά β α σ ι κ ά συναισθήματα τοϋ άνθρώπου. Γιά νά τά συγκεντρώσουμε: Ό λ ο ι άμυνόμαστε ενάντια στόν Πόνο πρώτα μέ τήν καταπίεση - μιά αυτόματη δ ι α δ ι κασία πού ά π ο σ π ά τή συνείδηση ά π ό τίς σωματικές λειτουργίες. "Ολοι διαφέρουμε στό πώς χειριζόμαστε τήν ένταση πού μάς άπομένει. Μερικοί καπνίζουν. Ά λ λ ο ι πίνουν. Ά λ λ ο ι μιλούν άδιάκοπα. Τά συμπτώματα τής έντασης είναι είτε θεληματικά (όπως τό φάγωμα τών νυχιών) ή άθέλητα (όπως τό τίκ, τό βρέξιμο τού κρεβατιού). Οί διέξοδοι τής άμυνας εξαρτώνται ά π ό δυό κεντρικούς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς : πρώτα ά π ό τό συναίσθημα ή τήν άνάγκη πού βρίσκεται ά π ό κάτω (τό βύζαγμα γιά τό κάπνισμα) καί δεύτερο ά π ό τ ό π ρ ώ τ ο περιβάλλον μας. Ή λύση έρχεται όταν ξανασυνδέσουμε τίς σωματικές μας λειτουργίες μέ τή σωστή συνείδηση.
83
3 Ό
\
Αγώνας
Ό νευρωτικός ένέργεϊ συμβολικά γιατί άρνεϊται τό συναίσθημα, δηλαδή, «εξωτερικεύει» τό συναίσθημα άντί νά τό \ αισθάνεται. Γιαυτό καί ό άγώνας ποτέ δέν τελειώνει - τό \ συναίσθημα ποτέ δέν ελευθερώνεται. Καί έτσι υ π ά ρ χ ο υ ν 1 π ά ν τ α οί συμβολικές λύσεις. Γιά παράδειγμα, ένα κορίτσι κακοποιείται καί άπειλεΐται συνέχεια ά π ό τόν πατέρα της. "Ετσι άποκτά μιά φοβία γιά τούς άντρες, ιδιαίτερα φοβάται τό άγγιγμά τους. "Εχει σχέσεις μέ άδύνατους, παθητικούς άντρες πού δέν μπορούν νά τήν άπειλήσουν, συχνά όμοφυλόφιλους, καί πού ποτέ δέν τήν άγγίζουν οΰτε τήν άπειλούν. Μ' αύτό τόν τρόπο, συμβολικά προσπαθεί νά εξαλείψει τό φόβο της γιά τόν πατέρα της. Ά λ λ ά είναι καταδικασμένη στή δυστυχία γιατί στερεί τόν εαυτό της ά π ό τή στοργή ενός άληθινού άντρα - ένός άληθινού άνθρώπινου όντος πού θά μπορούσε νά τήν άγαπήσει. Ό άγώνας της λοιπόν είναι ή προσπάθειά της νά κάνει αύτούς τούς άνθρώπους νά τήν άγαπήσουν. Ά λ λ ά αύτοί δέν μπορούν γιατί είναι πολύ άδύνατοι, πολύ παθητικοί καί χρειάζονται καί οί ίδιοι προστασία ά π ό ένα γονιό. Ά ν αυτή ή γυναίκα μετά τό γάμο της μέ έναν ά δ ύ ν α μ ο άντρα χωρίσει, πάλι άσυνείδητα θά ψάχνει γιά άδύναμους άντρες, γιατί ό φόβος πού υποβόσκει μέσα της γιά τούς άντρες δέν έχει εξαλειφθεί. Θ ά άγωνίζεται συνέχεια νά κάνει τό σύντροφο της δυνατό, άλλά συγχρόνως θά φοβάται ότι θά γίνει κάτι τέτοιο. "Αν αύτή ή γυναίκα μπορούσε νά αισθανθεί τό φόβο της ειδικά άπέναντι στόν πατέρα της, τότε δέ θά τόν είχε γενικεύσει πρός όλους τούς άντρες. Τό πρόβλημα είναι ότι ή 84
άνάγκη πού εχει γιά έναν καλό πατέρα παραμένει π ά ν τ α καί τή σπρώχνει συνέχεια γιά νά τόν βρει, ενώ παράλληλα, ό φόβος πού έχει ά π ό τό παρελθόν τήν κάνει νά άποφεύγει τούς δυνατούς άντρες πού θά μπορούσαν νά τής προσφέρουν προστασία καί στοργή. Ε ξ ο υ σ ι ά ζ ε ι τούς άντρες π ο ύ έχει σχέσεις μαζί τους, όχι γιά νά τούς «ευνουχίσει», άλλά γιά νά τούς άποτρέψει ά π ό τό νά γίνουν ό «κακός» μπαμπάς, πού θά μπορούσε νά τήν πληγώσει πάλι. Ή συμβολική λύση γι' αύτή είναι οί σχέσεις μέ άδύναμα άτομα. Καί θ ά εξακολουθήσει νά ψ ά χ ν ε ι καί νά βρίσκει άδύναμους άντρες μέχρι πού τά δυό συναισθήματα άπό τό παρελθόν - ό φόβος καί ή άνάγκη - επιλυθούν. "Ενα άλλο παράδειγμα. "Ενας άντρας έχει τήν ψ υ χ α ν α γ καστική τάση νά ντύνεται κρυφά μέ γυναικεία ρ ο ύ χ α . Ή μητέρα του ήθελε κορίτσι καί προσπάθησε νά τόν διαμορφώσει πρός αύτή τήν κατεύθυνση, ενώ ό πατέρας του ά π α ι τούσε ένα «φυσιολογικό» άγόρι, τόν κλασικό τ ύ π ο τού Α μ ε ρ ι κ α ν ο ύ . Δέν υπήρχε τρόπος νά γίνει καί τά δυό. "Ετσι ενεργούσε σάν φυσιολογικό άγόρι γιά τόν πατέρα του καί κ ρ υ φ ά προσπαθούσε νά γίνει τό κορίτσι πού ήθελε ή μητέρα του, γιά νά μπορέσει νά αισθάνεται άγάπη. Ή τελετουργία αύτή ήταν συνεχής καί θά παρέμενε έτσι μέχρι τή στιγμή πού θά μπορούσε νά αισθανθεί τί εξωτερίκευε. Δέν τού άρκούσε νά ξέρει γιατί ενεργούσε μ' αύτό τό τ ρ ό π ο , αύτό τό είχε μάθει εδώ καί πολλά χρόνια ά π ό τήν ψ υ χ ο θ ε ραπεία πού είχε κάνει, καί δέν είχε φέρει κανένα άποτέλεσμα. "Επρεπε νά μπορέσει νά αισθανθεί δλα τά γ ε γ ο ν ό τ α , τίς σκηνές καί τίς εμπειρίες τίον τόν διαμόρφωσαν μέ διάφορους τρόπους. "Ενας ά π ό τούς πολλούς τρόπους πού βοηθούν τούς άρρώστους στή διάρκεια τής Πρωτογενούς Θ ε ρ α π ε ί α ς νά φτάσουν στά συναισθήματά τους είναι νά προσέχουν τίς έξωτερικεύσεις τους, έφόσο γνωρίζουν ότι π ά ν τ α εξωτερικεύουν ειδικά Πρωτογενή συναισθήματα. "Ενα άτομο, ι:ού ήθελε συνέχεια νά κάνει ήλιοθεραπεία, έμαθε ότι στήν π ρ α γ ματικότητα προσπαθούσε νά πάρει ζεστασιά ά π ό τό μόνο μέρος πού ήταν δυνατό - τόν ήλιο. "Ενα άλλο άτομο π ο ύ είχε τήν ίδια άνάγκη προσπαθούσε νά πάρει τό ί δ ι ο π ρ ά γ μ α ά π ό τό Θεό. 85
"Ενας άρρωστος ξεκινούσε πάντα μέ καινούρια σχέδια νέο ξεκίνημα. Τό συναίσθημα πού εξωτερικευόταν ήταν, «Δώσε μου άλλη μιά ευκαιρία, Μπαμπά». Υ π ά ρ χ ο υ ν χιλιάδες εϊδη συμβολικών άγώνων. Ή συμμετοχή σέ λέσχες, άναζητώντας τήν οικογένεια πού ποτέ δέν είχες. Ή οργάνωση πάρτι γιά νά μήν αισθάνεσαι πώς μένεις άπέξω. Ή συνεχής κίνηση γιά νά μήν άνακαλύψεις ότι δέν έχεις πουθενά μέρος νά πάς. Ή καθυστέρηση τών λογαριασμών γιά νά υποχρεώνεις τούς άλλους νά σέ προσέχουν. Τό νά προκαλείς τούς άλλους νά σού δίνουν συμβουλές, σάν νά τούς λές «είμαι χαμένος, φροντίστε με». Ή μελέτη τής ιστορίας σάν τρόπος γιά νά άνακαλύψεις τό παρελθόν σου. Ή άγορά παλιών σπιτιών ή αύτοκινήτων σάν προσπάθεια νά ξαναζωντανέψεις τόν εαυτό σου. Τό νά μιλάς συνέχεια, σάν τρόπος άποφυγής τού συναισθήματος ότι δέν άξίζεις νά σέ άκούει κανένας. Ή άσχημη συμπεριφορά, γιά νά κάνεις τούς άλλους άνθρώπους νά σέ άντιπαθοϋν. Τό νά πέφτεις συνέχεια άρρωστος, γιά νά σέ φροντίζουν. Τό νά άποταμιεύεις συνέχεια χρήματα γιά νά αισθάνεσαι άσφαλής. Τ ό νά είσαι πάντα τόσο βιαστικός ώστε ποτέ νά μήν άπολαμβάνεις κάτι ολοκληρωτικά. Τό νά συμπεριφέρεσαι σάν χαζός, εξωτερικεύοντας έτσι τό συναίσθημα, « Έ ξ ή γ η σ έ το μου, Μαμά». Θ ά μπορούσατε νά συμπληρώσετε καί τό δικό σας άγώνα. Αύτό είναι δύσκολο, γιατί συνήθως ή εξωτερίκευση εμποδίζει τό άτομο νά συνειδητοποιήσει τί κάνει. Είναι αυτόματη καί άσυνείδητη, γιατί τό συναίσθημα είναι άσυνείδητο. "Οταν ένα άτομο είναι συνέχεια εύγενικό, σάν νά λέει, «Δείξε καλοσύνη γιά μένα, Μπαμπά», συνήθως δέν έχει συνειδητοποιήσει ξεχωριστά αύτή τήν υποτιθέμενη προσωπικότητά του. Ά ρ χ ι σ ε νά συμπεριφέρεται έτσι ά π ό τά π ρ ώ τ α χρόνια τής ζωής του καί ή «προσωπικότητά» του είναι δεύτερη φύση. Ή εξωτερίκευση ενεργεί πάντα ενάντια στά συναισθήματα - είναι ένας τρόπος νά μπλοκάρουμε τά συναισθήματα. Ό σκοπός τής εξωτερίκευσης είναι νά βγάλει αύτά πού δέν μπορούσαμε νά αισθανθούμε καί νά εκφράσουμε. Ή λύση είναι νά τά αισθανθούμε καί νά τά πούμε στή διάρκεια τής θεραπείας. 86
3 Ή Φύση τής
Συνείδησης
Μιά ά π ό τίς προϋποθέσεις γιά τή βίωση τοϋ Πόνου είναι ή συνειδητότητα. Ά ν κ ά π ο ι ο ς δέν έχει συνείδηση τοϋ Π ό ν ο υ , δέν τόν αισθάνεται. Αυτό δέ σημαίνει ότι ό Πόνος δέ θά καταγραφεί στό νευρικό σύστημα. Υ π ά ρ χ ο υ ν άρκετές άποδείξεις, πού βεβαιώνουν τήν καταγραφή ά π ό τόν εγκέφαλο υψηλών δυναμικών, όταν τό σώμα δέχεται οδυνηρά ερεθίσματα άκόμα κι όταν τό άτομο δέν έχει συνείδηση τοϋ γεγονότος, όπως γιά παράδειγμα στήν περίπτωση τής ύπνωσης. Τό ίδιο ισχύει καί στήν περίπτωση τής ά ν ύ ψ ω σ η ς τής άρτηριακής πίεσης ή τής έπιτάχυνσης τού σφυγμού. Γιά νά ύπάρξει εμπειρία πρέπει νά υπάρχει συνειδητότητα. Συνειδητότητα είναι ή επίγνωση τών διαδικασιών μέσα στό σώμα μας. Δηλαδή, ή πραγματική συνειδητότητα άντιπροσωπεύει τήν ολοκληρωμένη άλληλοσυσχέτιση άνάμεσα στό σώμα καί τό πνεύμα. Δέν πρέπει νά συγχέουμε τή συνειδητότητα μέ τή δραστηριότητα τοϋ εγκεφαλικού φλοιού. Τό ί δ ϋ γιά παράδειγμα έχει ονομαστεί συνειδησιοδιασταλτικό φάρμακο. Αύτό όμως πού διαστέλλεται δέν είναι ή συνείδηση άλλά ή απόσταση άνάμεσα στή δραστηριότητα τού φλοιού καί τίς συναισθηματικές διαδικασίες τού σώματος. Αύτό πού καταφέρνει κ α ν ε ί ς μέ τά ψ υ χ ο φ ά ρ μακα είναι ή ψευδοσυνείδηση, ή ένωση μέ τό σ ύ μ π α ν , ή κοσμική συνείδηση, ή ταύτιση μέ τό άπειρο. Ή νεύρωση είναι μιά κατάσταση μερικής άπώλειας τής συνείδησης. Ό νευρωτικός άγνοεϊ ορισμένες εμπειρίες π ο ύ τόν έπληξαν στά πρώτα χρόνια τής ζωής του. Ό μόνος τρόπος νά διευρύνει τή συνείδησή του είναι νά αισθανθεί καί νά βιώσει αυτούς τούς Πόνους. Ή συναίσθηση τού Πό87
νου είναι μιά εμπειρία πού βιώνεται συνειδητά. Ό Πόνος δίνει μόνος του τόν ορισμό του. Ε π ε κ τ ε ί ν ε ι τή συνείδηση «δηλώνοντάς» της τό π ο ύ , τό π ώ ς , καί σ υ χ ν ά τό «γιατί». Χ ω ρ ί ς τή συνειδητότητα δέν υπάρχει καμιά άποσαφήνιση, καμιά άκριβής περιγραφή τής εμπειρίας ά π ό τό νού. "Ενας ά π ό τούς τρόπους πού μπορούμε ν ά κατανοήσουμε τή φύση τής συνειδητότητας είναι εξετάζοντας τήν κατάσταση τής ύπνωσης. Κι αύτό, γιατί στήν ύπνωση σ υ χ ν ά έχουμε ψευδοσυνειδητότητα - ό υπνωτισμένος φαίνεται νά έχει μιά επίγνωση τού περιβάλλοντος του (τού ύπνωτιστή) πού συνοδεύεται συχνά ά π ό μιά ολοκληρωτική άγνοια τού Πόνου πού δέχεται τό σώμα. Στήν ύπνωση έχουμε μιά τεράστια «συστολή τής εγρήγορσης... καί έναν κ ά π ο ι ο βαθμό αύτοματισμού» 8 · Α ύ τ ό ταιριάζει πολύ στόν ορισμό τής νεύρωσης. Κι ίσως ένας λόγος γιά τήν άδυναμία μας νά βρούμε σωματικές εκδηλώσεις π ο ύ χαρακτηρίζουν άποκλειστικά τήν ύπνωση είναι ότι δέ διαφέρει καθόλου ποιοτικά ά π ό τή νεύρωση. Ή ύπνωση είναι μιά παροδική νεύρωση μόνο κάπ ω ς π ι ό έντονη. Νομίζω π ώ ς αύτό ισχύει γ ι ά όρισμένες κατηγορίες νευρωτικών πού έχουν ήδη άποσχιστεΐ ά π ό τή δική τους συνείδηση κι έχουν περισσότερο εναρμονιστεί μέ τή συνειδητή επιθυμία τών άλλων. Α π ω θ ο ύ ν δηλαδή τή δική τους συνείδηση όταν^έρθει σέ άντίθεση μέ τήν ά π ο ψ η μιας αύθεντίας. Α ύ τ ό μπορεί ν ά βοηθήσει μερικά στήν εξήγηση τής μαζικής έλλειψης συνειδητότητας (καί κ α τ ά συνέπεια στήν εξήγηση τής άναισθησίας) τοϋ γερμανικού λαού τήν εποχή τών Ναζί. "Αν επιστρέψουμε στόν ορισμό τού άτομου πού αισθάνεται - κάποιον πού βρίσκεται σέ πλήρη έπαφή μέ τή συνείδησή του - βλέπουμε π ώ ς ή συνείδησή του είναι άπρόσβλητη ά π ό τή θέληση οποιουδήποτε. Είναι άκόμα ενδιαφέρον τό ότι τά χαρακτηριστικά τοϋ ύπνωτισμένου άτομου είναι καί χαρακτηριστικά τής φασιστικής προσωπικότητας άρνηση (προσοχή στραμμένη έξω ά π ό τήν πραγματικότητα), σχολαστικότητα, αυτοματισμός, παθητικότητα, 8. Α.Μ. \ν'ίΜΙΖί_'ηΗοίίϋΓ. δπως άναφέρεται στό βιβλίο τοϋ Τ.Χ. Β.ιγΙητ Ζ,ΧΖ), Μαριχουάνα καί Γιόγκα, ΑΜίηε Ρυ&ΜδΗίηβ Οο., Σικάγο, 1970, σελ. 237.
88
\
Ακαμψία, έλλειψη αυθορμητισμού καί πρωτοβουλίας. Π ο ϋ θά μπορούσαμε ν' άναζητήσουμε τίς σωματικές εκδηλώσεις τής ύπνωσης; Έ κ ε ΐ πού θά τίς άναζητούσαμε καί σ' ένα φασίστα - μέ μέτρο τήν ένταση πού τόν κατέχει καί π ο ύ είναι ένδειξη έντονης άπώθησης. "Ενα ά π ό τά συμπεράσματα τής μελέτης πού έδειξε ότι ό εγκέφαλος άντιδρά στόν Πόνο ε'ίτε τό άτομο είναι υπνωτισμένο είτε όχι ήταν ότι: «Κανένα μέρος τής άπώλειας τών αισθήσεων κατά τήν υπνωτική άναισθησία, δέν μπορεί νά άποδοθεί στήν εξασθένιση τών αισθητηρίων μηνυμάτων μέσα στά ά π α γ ω γ ά νεύρα, στό δρόμο τους πρός τό φλοιό». 9 "Αρα ή άμβλυνση τής συνειδητής εμπειρίας τού Πόνου οφείλεται σέ «διαδικασίες πού συμβαίνουν στά άνώτερα επίπεδα τού εγκεφαλικού φλοιού τού κεντρικού νευρικού συστήματος». 1 0 Αύτό σημαίνει ότι γίνεται επεξεργασία τής αίσθησης τού Πόνου κάτω ά π ό τό έπίπεδο τής συνειδησιοεπίγνωσης, άκόμα κι όταν δέν έχουμε συνείδηση αύτού. Α ύ τ ό ακριβώς συμβαίνει καί στή νεύρωση. Πονάμε καί δέν έχουμε συνείδηση τοϋ γεγονότος. Τό μέγεθος τού Πόνου καθορίζει τό βαθμό άσυνειδητότητας. « Ό λ ι κ ό ς » Π ό ν ο ς σημαίνει ψύχωση - έντονη δραστηριότητα τού εγκεφαλικού φλοιού καί ταυτόχρονη άγνοια αύτού πού συμβαίνει μέσα μας· Μπορεί κ ά π ο ι ο ς νά διαθέτει σέ μεγάλο βαθμό εκλεκτική συνείδηση. Δηλαδή μπορεί ν'άπομνημονεύσει λεπτομέρειες ό π ω ς π ρ ό σ ω π α καί ήμερομηνίες ά π ό πολέμους, π ο δ ο σ φ α ι ρικούς άγώνες κλπ. καί παρόλ' αύτά νά λειτουργεί πολύ άσυνείδητα. Ή συνείδηση στή νεύρωση κατευθύνεται μόνο σ' έκείνα τά εξωτερικά γεγονότα πού δέν οδηγούν στόν Πόνο. Γιαυτό ή φασιστική άρνηση είναι τόσο άπόλυτη. Σχεδόν όλη ή πραγματικότητα πρέπει νά εξοστρακιστεί. Τ ό «"Αν δέν μπορείς νά πεις κάτι καλό, μή λές τίποτα», γίνεται" «"Αν δέν μπορείς νά σκεφτείς κάτι καλό, μή σκέφτεσαι τίποτα». "Ενα άλλο σλόγκαν φασιστικού στύλ είναι τό «Μά γιατί βλέπεις παντού τό κακό;» Μέσα ά π ό μιά άργή διαδι9. ΗαΙΙίίίαγ καί Μαίοη, στό ίόιο βιβλίο τοϋ Τ.Χ. Β3Γ&6Γ, σελ. 242. 10. Στό ίδιο, σελ. 242.
89
κασία ύπνωσης μαθαίνουμε ά π ό τούς γονείς μας ν ά προσέχουμε τό «καλό» καί ν' άγνοούμε τό κακό. Ό υπνωτιστής ά π λ ώ ς επιδρά π ά ν ω μας ταχύτερα γιά ν ά μάς κάνει ν' άγνοήσουμε τόν Πόνο. Μέ άποσπασμένη τήν π ρ ο σ ο χ ή μακριά ά π ό καθετί οδυνηρό, φτάνουμε στό είδος εκείνο τής άσυνειδητότητας, ό π ο υ ό γονιός δέν είναι σέ θέση ν ά διακρίνει τόν ψ υ χ ι κ ό σ π α ρ α γ μ ό τού παιδιού π ο ύ βρίσκεται μπροστά του. Παρόλο π ο ύ βλέπει τό π α ι δ ί του κάθε μέρα, οΰτε μιά φ ο ρ ά ή άναγνώριση τού παιδικού Πόνου δέ θά φτάσει μέχρι τή γονεϊκή συνείδηση. Τό φαινόμενο τονίστηκε ιδιαίτερα ά π ό τόν Αυ§ιΐ8ΐ π ο ύ όρισε τήν υπνωτική άναισθησία σάν τό άποτέλεσμα τής μετάθεσης τής προσοχής ά π ό τίς οδυνηρές άντιδράσεις πρός τίς εύχάριστες ιδέες. 1 1 Ή · ύπνωση είναι μιά νεύρωση σέ μικρογραφία καί γι' αύτό τό λόγο μάς προσφέρει μιά π ι ό ξεκάθαρη κατανόηση τής φύσης τής συνειδητότητας. Γιά π α ρ ά δ ε ι γ μ α , μέ τή βοήθεια τής υποβολής μπορούμε νά κάνουμε ένα άτομο κουφό. Περίπλοκα τέστ δείχνουν ότι ή εμπειρία αύτή δέν είναι προσποιητή. Δέν άντιδρά στόν άπότομο εκκωφαντικό ήχο, καί οί ήχοι πού φτάνουν μέσα ά π ό άκουστικά στ' άφτιά του δέν επηρεάζουν τήν ομιλία του όπως συμβαίνει μέ τό μή υπνωτισμένο άτομο πού άκούει τή φωνή του μέσα ά π ό άκουστικά μέ καθυστέρηση ενός δευτερολέπτου. "Ετσι τά εξωτερικά ερεθίσματα (ό ύπνωτιστής καί οί ύποβολές του) επηρεάζουν καί ελαττώνουν τή συνειδητή αντίληψη. Αύτό άκριβώς ύποστηρίζω κι εγώ γιά τή νεύρωση. Καμιά πράξη «Θέλησης» δέ θ ά μπορούσε ν ά διευρύνει τή συνειδητότητα πού έχει ήδη καθοριστεί ά π ό ένα άλλο άτομο. Ή άπώθηση τοϋ πραγματικού δημιουργεί μιά ψεύτικη συνείδηση. "Ετσι έχουμε δυό συνειδήσεις - μιά άληθινή καί μιά ψεύτικη. Ή νόηση (πού θά εξετάσουμε διεξοδικά άργότερα) είναι σ υ χ ν ά μιά ψεύτικη συνείδηση γιατί βρίσκεται σέ διάσταση μέ τήν άληθινή συνείδηση - τήν επίγνωση τής εσωτερικής πραγματικότητας. 11. Κ.Υ. Αιι§υ5ΐ, Ηνρησαίχ αιπ/ ίιι Οί>χΐιΊηα, Μο Οπινν-ΗίΙΙ, Νέα Υ ό ρ κ η , 1966. "Οπως άναφέρεται στό ίδιο 6ιβλίο του Τ.Χ. ΒηΛεγ, σελ. 243.
90
Ε ί χ α τονίσει Ιδιαίτερα, στήν Ανατομία τής Ψυχικής Αρρώστιας, δτι δ διχασμός τής συνείδησης μπορεί νά συμβεί στό μεταιχμιακό σύστημα τού εγκεφάλου - τόν π α λ ι ό εγκεφαλικό φλοιό. Πρόσφατη επιστημονική εργασία έδειξε ότι δέν έχουμε μόνο διχασμό μεταξύ άνώτερων καί κατώτερων κέντρων τού εγκεφάλου άλλά καί άνάμεσα στό δεξιό καί τό άριστερό ημισφαίριο τοϋ εγκεφάλου. Φαίνεται ν ά υ π ά ρ χ ε ι μιά κατανοητική, διανοητική πλευρά τού εγκεφάλου καί μιά άλλη περισσότερο συναισθηματική (ή συναισθηματική πλευρά φαίνεται νά είναι τό λιγότερο κ υ ρ ί α ρ χ ο ήμισφαίριο). Στούς δεξιόχειρες ή διανοητική είναι ή άριστερή (μείζων) πλευρά τού εγκεφάλου. Ή έρευνα γύρω ά π ό τό διχασμένο εγκέφαλο δείχνει πώς υ π ά ρ χ ο υ ν δυό ειδών συνειδήσεις ή δυό χωριστές συνειδήσεις - μιά συναισθηματική καί μιά διανοητική. Γιά παράδειγμα, ή μουσική αίσθηση άνήκει στό έλασσον ήμισφαίριο. Καί άκριβώς, ή μουσική αίσθηση δέν ξεχωρίζει ά π ό τό συναίσθημα - τ ό ύ ψ ο ς , ή χ ρ ο ι ά , ό ρυθμός όλα εκφράζουν συναισθήματα. Δέν είναι τ υ χ α ί ο τό ότι ή μουσική μπορεί νά ξυπνήσει μέσα μας πολύ βαθιά συναισθήματα. "Ενας άριθμός μή λεκτικών λειτουργιών συνδέεται μέ τήν ελάσσονα πλευρά. Ή συνείδηση τής ελάσσονος πλευράς είναι πιό γενική - μιά γενική επίγνωση τού συναισθήματος - ή μείζων πλευρά παρέχει τίς λεπτομέρειες, τίς σκηνές, τίς άκριβεΐς άναμνήσεις. Ή μείζων πλευρά συμβολίζει τίς πληροφορίες ά π ό τήν ελάσσονα πλευρά. Ή σωστή λειτουργία καί τών δύο ήμισφαιρίων είναι άπαραίτητη γιά τήν ψυχολογική ολοκλήρωση. "Αν καί τό έλασσον ήμισφαίριο έχει βασικά σχέση μέ τ ό συναίσθημα, συμμετέχει καί σέ διανοητικές λειτουργίες. "Ομως οί π ι ό πολύπλοκες καί άφηρημένες άπ' αύτές τίς λειτουργίες φαίνεται π ώ ς άνήκουν στή μείζονα πλευρά. "Ετσι, ή έλάσσων πλευρά μπορεί νά έχει συνείδηση ένός συναισθήματος. Ή επίγνωση δμως αυτού τού συναισθήματος παρέχεται ά π ό τό κυρίαρχο ήμισφαίριο... μιά συνειδητότητα τής συνειδητότητας. 1 2 Είναι σάν νά έχει κανείς ένα 12. Γιά μιά εξαιρετική ανάλυση αΰτοϋ τοϋ θέματος, βλέπε \ ν . Α. Ιλ8Η-
Γηαη, Ειηοΐίοη, ϋοηχσίοΗχηί'χχ αηιΐ Η7/// αβί·ι· Ηηιιη Βίχρί-ΐϊοη ίη Μαη. Περιοδικό
€ Ο Π € Χ ,
Ιούνιος 1971, Τόμ. VII, Νο 2, 181-191.
91
συναίσθημα στή διάρκεια ενός ονείρου καί νά εχει επίγνωση αύτοϋ τοϋ συναισθήματος καί άκόμα νά εχει συνείδηση ότι ή διαδικασία αυτής τής επίγνωσης συμβαίνει μέσα σέ όνειρο. "Ισως ένα καλύτερο παράδειγμα είναι ν ά έχει κανείς μιά παραίσθηση ή μιά τρελή ιδέα καί νά «ξέρει» ότι ή ιδέα αύτή είναι τρελή. Σωστή όλοκλήρωση σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι ύπάρχει συνειδητή επαφή μέ τά συναισθήματα, μιά ικανότητα γιά ενδοσκόπηση καί σύνδεση. Αύτή άκριβώς ή όλοκλήρωση είναι εκείνο πού ονομάζω Πρωτογενή Συνείδηση. Ή συνείδηση τού νευρωτικού εχει διανοητική επίγνωση τών συναισθημάτων του άλλά είναι άδύναμη νά τά μεταβάλει (μαζί μέ τή νευρωτική συμπεριφορά) εξαιτίας τής έλλειψης ρευστής έπικοινωνίας άνάμεσα στά δυό ήμισφαίρια (καθώς επίσης καί άνάμεσα στά άνώτερα καί κατώτερα εγκεφαλικά κέντρα). «Ξέρω π ώ ς αισθάνομαι κατώτερος καί παρόλ' αυτά ενεργώ σάν άνώτερος», μπορεί νά λέει κάποιος γιά χρόνια χωρίς νά άλλάζει συμπεριφορά, γιατί ή γνώση προέρχεται ά π ό άποκομμένη συνειδητότητα. Μιά ύπερβολική ανάπτυξη τής διάνοιας φαίνεται νά βοηθάει στή συγκάλυψη τής επίγνωσης τών συναισθημάτων ή, καλύτερα, τό μπλοκάρισμα τών συναισθημάτων βοηθάει στήν ύπερβολική άνάπτυξη τής διάνοιας (μέ δοσμένο ένα κάποιο διανοητικό περιβάλλον) ετσι ώστε τά ήμισφαίρια νά είναι «εκτός συγχρονισμού» όχι σωστά ισορροπημένα καί συντονισμένα. Είναι δουλειά τής μείζονος πλευράς νά συμβολίζει σωστά τά συναισθήματα τής ελάσσονος πλευράς. Στή νεύρωση δέν έχουμε σωστό συμβολισμό. Σέ άτομα πού υποβλήθηκαν σέ συνδεσμοτομή, όπου οί συνδέσεις άνάμεσα στά ήμισφαίρια (μιά μάζα συνδετικού ιστού πού ονομάζεται μεσολόβιο) ά π ο κ ό π η κ α ν , παρουσιάζεται συχνά άπώλεια ή μείωση τής ονειρικής ζωής... μιά διακοπή τών συμβολικών λειτουργιών. Ή συνδεσμοτομή διχάζει τή συνείδηση έτσι πού δέν ύ π ά ρ χ ε ι καμιά μεταβίβαση πληροφοριών ά π ό τή μιά πλευρά στήν άλλη. Στή νεύρωση ίσως έχουμε μιά λειτουργική συνδεσμοτομή. Ή μιά πλευρά αισθάνεται Πόνο καί ή άλλη σκέφτεται εύχαρίστηση ή κατά κάποιο τρόπο συμβο92
λίζει δχι σωστά τό συναίσθημα. "Ετσι, μπορεί νά έχουμε δυό είδη νευρωτικοί διχασμού - άνάμεσα στά άνώτερα, καί τά κατώτερα κέντρα καί άνάμεσα στίς δυό πλευρές. Πολλοί άρρωστοι άναφέρουν π ώ ς αισθάνθηκαν νά νεκρώνεται ή μιά τους πλευρά κατά τή διάρκεια Πρωτογενών Α ν α β ι ώ σ ε ω ν ή κρύα τή μία καί ζεστή τήν άλλη. Τό μεσολόβιο ϊσως παίζει έναν ένοποιητικό ρόλο άνάμεσα στά ήμισφαίριο, έτσι ώστε όταν μιλάμε γιά ολοκληρωμένο συνειδητό άτομο θά πρέπει ν ά έχουμε καί αύτό στό νοΰ μας. Νέα στοιχεία γιά τή φύση τής σχέσης άνάμεσα στά δ υ ό ήμισφαίρια έρχονται ά π ό τή Φινλανδία όπου ό νευροχειρουργός Ι^αιιη ί&ίΐίηεπ υπέβαλε έντεκα άρρώστους πού υπόφεραν ά π ό άφόρητη ένταση σέ έγχείρηση εγκεφάλου. Κατέστρεψε μέρος ά π ό τό μπροστινό άκρο τοϋ μεσολοβίου άπαλλάσσοντας έτσι τόν άρρωστο ά π ό τήν ένταση. Α ν α κ ά λυψε ότι οί άρρωστοι πού υποφέρουν ά π ό ένταση παρουσιάζουν ύπερβολική δραστηριότητα τών νεύρων κ α τ ά μήκος τών όδών πού συνδέουν τά δυό ήμισφαίρια. Πάλι, α ύ τ ό * πού βλέπουμε είναι τό πώς ή ένταση προέρχεται άπ;ό τή σύγκρουση τοϋ συναισθήματος μέ τίς δυνάμεις άπώθησης. Α κ ό μ α , ότι ή ένταση άποτελεϊ μέρος τών δυνάμεων πού ενεργοποιούνται συνεχώς μέσα στόν έγκέφαλο. Δέν είναι όλα τά συμπεράσματα ά π ό αύτή τήν επέμβαση άκόμα ξεκάθ α ρ α . Παρόλα αύτά φαίνεται ότι ή συνείδηση είναι μιά κάθετη καί ταυτόχρονα οριζόντια (άνάμεσα στά δυό ήμισφαίρια) διαδικασία μέσα στόν έγκέφαλο. Ή χειρουργική έπέμβαση π ά ν ω σέ οποιαδήποτε ά π ό τίς δυό αύτές διευθύνσεις, είτε ή λοβοτομή είτε ή συνδεσμοτομή, φαίνεται νά μειώνει τή συνείδηση τών εσωτερικών καταστάσεων. Γιά νά φτάσουμε όμως σ' αύτή τήν κατάσταση δέν είναι άπαραίτητη ή χειρουργική επέμβαση. Ό ί α ϊ ΐ ί η ε η άνακάλυψε ότι ή ύψύσυχνη ήλεκτρονική διέγερση τού μεσολοβίου εξαφάνιζε τήν ένταση. "Ισως μέ τήν ήλεκτρονική υπερφόρτωση αύτών τών δικτύων φτάνουμε στήν 'ίδια κατάσταση μή συναίσθησης όπως καί μέ τήν υπερφόρτωση τού μεταιχμιακού συστήματος - τοϋ συστήματος πού παρεμβάλλεται άνάμεσα στά άνώτερα καί τά κατώτερα εγκεφαλικά κέντρα. · Ό διχασμός στή συνείδηση είναι ιδιαίτερα φανερός σέ 93
γεγονότα δπως μι.ά Πρωτογενής Αναβίωση γέννησης, όπου ένας νευρικός συνειρμός αναδύεται χωρίς καθόλου συνειδητό έλεγχο. "Ομως ταυτόχρονα έχουμε μιά άμυδρή «εδώ καί τώρα» συνείδηση ότι μιά τέτοια εμπειρία συμβαίνει μέσα στό ιατρείο. Έ τ σ ι υπάρχει μιά μή λεκτική συνείδηση μιας παλιάς εμπειρίας καί μιά ταυτόχρονη της τωρινής εμπειρίας - δηλαδή ή τελευταία εΐναι ή συνείδηση τοϋ δτι ξαναζούμε ένα παλιό γεγονός. Τό μείζον ημισφαίριο κυριαρχεί πάνω στό έλασσον καί ίσως αυτός είναι ένας λόγος πού μπορούμε νά χρησιμοποιήσουμε τή νδηση γιά νά καταστείλουμε τό συναίσθημα. Α φ ο ύ πετύχουμε αυτή τήν καταστολή μένει νά επινοήσουμε μιά καινούρια συνείδηση - πού εκλογικεύει, καθορίζει καί εξηγεί. "Ενα άτομο πού συνηθίζει νά εκλογικεύει, μπορεί νά φαίνεται άγρυπνο καί συνειδητό καί όμως νά είναι τό θύμα της ψευτοσυνείδησης καί μέ αυτή τήν έννοια νά είναι πραγματικά άσυνείδητο. 13 Ό εγκέφαλος του δουλεύει αλλά δεν εχει αληθινή επίγνωση. Αύτή ή κατάσταση πραγμάτων μπορεί πολύ καλά νά ισχύει άκόμα καί γιά τό φιλόσοφο πού στοχάζεται πάνω στά πιό βαθιά θεωρητικά προβλήματα γύρω από τή φύση τοϋ εγκεφάλου καί της συνείδησης. Ό βαθμός συνειδητότητας σύμφωνα μέ τήν Πρωτογενή ορολογία σημαίνει τό βαθμό πού είμαστε δεκτικοί καί ενήμεροι γιά τά ερεθίσματα ε'ίτε εσωτερικά είτε εξωτερικά. "Οσο πιό ελεύθεροι καί ανοιχτοί είμαστε σάν οργανισμοί ικανοί νά βιώνουν, τόσο μεγαλύτερη είναι ή συνείδηση τοϋ εξωτερικού κόσμου καί τόσο μεγαλύτερη διαίσθηση καί εσωτερική επίγνωση έχουμε. Ή άληθινή συνείδηση, επομένως, δέν είναι ένας «δραπέτης» φλοιός. Μάλλον είναι ένας σωστά ολοκληρωμένος εγκέφαλος όπου υπάρχει πλήρης επικοινωνία άνάμεσα στίς διάφορες δομές. "Ισως θά πρέπει νά τό ξαναπούμε: συνειδητό άτομο είναι τό άτομο πού αισθάνεται. 13. Γιά μιά εξαιρετική παρουσίαση της έρευνας σχετικά μέ τό διχασμένο εγκέφαλο, παραπέμπω τόν άναγνώστη στόν .Ιο$ερ1ι Βο§εη, ΤΗ? ΟίΗίΓ 5ίάβ ο/ίΗβ Βίαιη, Βυΐΐ οί ΐΗε Ι,.Α. ΝευΓοΙοβίοβΙ δοοίεΐίεδ», Ι ο ύ λ ι ο ς 1969, Νο 3, Υοΐ. 34.
94
Όμοφνλοφιλία
Τά κεφάλαια πού άκολουθούν γράφτηκαν άπό πρώην όμοφυλόφιλους. Αυτό δμως πού φαίνεται ξεκάθαρα στά γραφτά τους είναι δτι δεν υπάρχει τίποτε τό «ομοφυλόφιλο». Υπάρχουν άνθρωποι πού Πονάνε καί εξαιτίας των περιστάσεων της ζωής εξωτερικεύουν τόν Πόνο σεξουαλικά μέ άτομα τοϋ φύλου τους. Καταπραΰνουν τόν Πόνο μέ τό σεξ, όπως ό τοξικομανής μέ την ηρωίνη. Καί οί δυό υποφέρουν χωρίς τή «δόση» τους. Μερικοί ξέρουν πώς χρειάζονται άγάπη καί τήν αναζητούν συμβολικά μέ τή μορφή ομοφυλοφιλικών πράξεων. "Αλλοι αρνούνται νά ικανοποιήσουν τήν ανάγκη γιά άγάπη, υποφέρουν γιατί δέ δίνουν καμιά διέξοδο στόν εαυτό τους καί πρέπει νά πολεμήσουν τόν πόνο μέ φάρμακα. Μέ τήν έννοια αύτή θά μπορούσε κανείς νά πει πώς ή ομοφυλοφιλία είναι μιά άμυνα άπέναντι στόν εθισμό, καί άντίστροφα, ό εθισμός είναι μιά άμυνα απέναντι στήν ομοφυλοφιλία. Τί είναι ομοφυλόφιλος; Είναι ενα άτομο πού έχει ή τουλάχιστο θά ήθελε νά έχει σεξουαλική επαφή μέ άτομα πού άνήκουν στό φύλο του. Οί λόγοι είναι διάφοροι όπως εχω εκθέσει στό κεφάλαιο Γιατί δέν Μπορεί νά Υπάρξει παρά μόνο Μιά Θεραπεία γιά τήν Ψυχική Αρρώστια. Στήν περίπτωση των άντρών μπορεί νά είναι μιά άπωθημένη άνάγκη γιά πατρική άγάπη ή ό φόβος της μητέρας (άρα καί της γυναίκας γενικότερα). Στήν περίπτωση των γυναικών μπορεί νά οφείλεται στό ότι δέν ένιωσαν ποτέ ζεστασιά άπό τήν πλευρά της μητέρας ή ότι άποφεύγουν τούς άντρες λόγω αιμομικτικών συναισθημάτων πρός τόν πατέρα (καί άργότερα πρός τούς άντρες). Οί αιτίες της ομοφυλοφιλίας είναι
95
ίδιοσυγκρασιακές. Υπάρχουν εκείνοι πού πιστεύουν πώς ή αιτία της ομοφυλοφιλίας είναι ορμονική. Γιατί δμως ή άνάγκη γιά ένα στοργικό πατέρα θά έπρεπε νά έχει ορμονική βάση; Ή ομοφυλοφιλική άντίδραση στήν έλλειψη πατέρα είναι συνήθως ό μόνος άνοιχτός δρόμος πού άπόμεινε στό παιδί πού δέν τού έδωσαν τίποτε. Ή τ α ν «άσφαλής» όσο κι αν φαίνεται παράξενο. Μιά ψυχρή μητέρα πού αποστρέφεται τούς άντρες μπορεί άσυνείδητα νά θέλει ό γιός της νά είναι κορίτσι. Είναι δυνατή μιά διαταραχή της όρμονικής ισορροπίας γιατί έξαιτίας της νεύρωσης μπορεί νά προκληθεί στήν έγκυο μητέρα διακύμανση της προγεστερόνης, τών ανδρογόνων καί τών οιστρογόνων πέρα από τά φυσιολογικά επίπεδα. Αυτό μπορεί τελικά νά επηρεάσει τό έμβρυο καί νά βοηθήσει στή διαμόρφωση της κατεύθυνσης καί τοϋ τρόπου πού άργότερα αύτό θά άντιδράσει ατούς παράγοντες τοϋ περιβάλλοντος 14 (όπως ή έλλειψη πατέρα). Αυτό όμως δέν είναι ή αιτία της ομοφυλοφιλίας. Σε μερικές περιπτώσεις θά μπορούσε νά είναι ένας άπό τούς συντελεστές. Θά ήταν τόσο λογικό νά πιστέψουμε ότι ή έλλειψη όρμονικής ισορροπίας προκαλεί τήν ομοφυλοφιλία, όσο τό νά σκεφτούμε πώς μιά άπωθημένη καί άσυνειδητοποίητη ανάγκη γιά πατέρα - λανθάνουσα ομοφυλοφιλία - έχει ορμονική βάση. Ή τί θά λέγαμε γιά ένα άτομο πού άναπτύσσει σεξουαλική δραστηριότητα μέ ζώα; Όπωσδήποτε είναι μιά σεξουαλική άπόκλιση. Μήπως καί αύτό είναι όρμονικό; Α π ί θ α ν ο . Τό γεγονός ότι ή ομοφυλοφιλία θεραπεύεται μέσα άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία μας βοηθάει νά παραμερίσουμε κάθε αντίληψη σχετική μέ τήν ορμονική της βάση. "Εγινε πρόσφατα μελέτη πάνω στούς ομοφυλόφιλους καί βρέθηκε πώς ή διαταραγμένη ορμονική ισορροπία ήταν ένας κάποιος συντελεστής. Άργότερα όταν έξετάστηκαν σωματικά άρρωστα άτομα βρέθηκε ή ίδια ορμονική διαταραχή. "Ετσι όλα τά άτομα πού τά συστήματα τους βρίσκονται «εκτός κανονικής λειτουργίας» μπορεί νά υποφέρουν άπό σωματικές μεταβολές. 14. Αϋτό τό σημείο άναλΰεται λεπτομερώς σ' ενα έπόμενο βιβλίο μου ΤΗ ο Ρ€βΙίη(> ΟιίΜ, που θά κυκλοφορήσει άπό τις εκδόσεις δίιτιοη 3ηι1 8οΗυ$ΐ6Γ.
96
Αυτό πού είναι προφανές μέ μιά κατηγορία όμοφυλόφιλων είναι δτι μετατρέπουν σε «μπαμπάδες» τούς άλλους άντρες (στήν περίπτωση μερικών άντρών ομοφυλόφιλων) καί έκφράζονται συμβολικά σάν αυτοί νά ήταν τό έπιθυμητό άντικείμενο άγάπης - μιά καί ό άληθινός μπαμπάς ίσως ήταν άπρόσιτος. Ά λ λ ά μήπως όλοι οί νευρωτικοί δέν τό κάνουν αύτό; Δέ βλέπουμε, γιά παράδειγμα, τό άφεντικό μας σάν πατέρα καί εξωτερικεύουμε τό φόβο μας γι' αύτόν μέ κατευναστική συμπεριφορά; Είναι αύτό λιγότερο διεστραμμένο; Ή συμβολική συμπεριφορά τοϋ ομοφυλόφιλου έχει σάν στόχο τήν άπόκτηση της άγάπης - μόνο πού τώρα έχει πάρει σεξουαλική μορφή. Ό μή ομοφυλόφιλος νευρωτικός μπορεί νά προσπαθήσει νά πάρει άγάπη άπό τό ίδιο πατρικό πρότυπο μέ πιό πλάγια μέσα, δπως μέ τό νά προσπαθεί νά πετύχει πράγματα πού θά ικανοποιούσαν έκεΐνον. Τό αν ή εξωτερίκευση έχει σεξουαλική μορφή ή όχι θά έξαρτηθεϊ άπό τίς περιστάσεις της ζωής τού νευρωτικού. Σέ καμιά όμως περίπτωση δέν πρέπει νά θεωρούμε τήν ομοφυλοφιλία κάποια ιδιαίτερη άρρώστια άπλώς καί μόνο γιατί παίρνει τή μορφή σεξουαλικής έξωτερίκευσης καί όχι κάποια άλλη πιό παραδεκτή μορφή. Δέν είναι μόνο μερικοί έπιστήμονες πού θεωρούν ότι ή ομοφυλοφιλία είναι μιά φυσιολογική κατάσταση (σύμφωνα μέ ένα περίεργο είδος φυσιολογίας). Τό ίδιο πιστεύουν καί πολλοί ομοφυλόφιλοι. Είναι μέρος τοϋ πιστεύω τού «Μετώπου Απελευθέρωσης Όμοφυλόφιλων». Πέρασαν στήν ομοφυλοφιλία «φυσιολογικά» σάν έφηβοι, κατάφεραν μιά «καλή» προσαρμογή σάν ομοφυλόφιλοι, καί δέν βλέπουν στόν έαυτό τους τίποτε τό νευρωτικό. Μπορεί νά είναι «καλά προσαρμοσμένοι», όπως άλλωστε καί κάθε άτομο πού οί άμυντικοί μηχανισμοί του λειτουργούν καί τό κρατάνε σέ συνοχή. Οί ομοφυλόφιλοι πού δέν αισθάνονται καί τόσο άνετα μέ τήν κατάστασή τους, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες νά έρθουν γιά θεραπεία. Ό χ ι τόσο γιά τήν ομοφυλοφιλία τους, πού τή δέχονται σάν «δοσμένη» άλλά γιά νά βρούν άνακούφιση άπό τήν άνυπόφορη ένταση. Ε κ ε ί ν ο πού τελικά καταφέρνουν, είναι τό ξερίζωμα της όμοφυλοφιλίας τους. 97
Μετά άπό όλα αύτά ακολουθεί ή διαπίστωση πώς δέν μπορούν νά υπάρξουν ειδικοί γιά τήν ομοφυλοφιλία. Κάθε ομοφυλόφιλος είναι ό ειδικός γιά τόν εαυτό του. "Οταν αρχίσει νά αισθάνεται μέσα άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία, θά ξεδιαλύνει ό ϊδιος τό μυστήριο της ομοφυλοφιλίας του καλύτερα άπό τόν οποιοδήποτε ψυχίατρο. Πραγματικά, δέν μπορεί νά υπάρξει ειδικός σέ οποιαδήποτε μορφή ψυχοπαθολογίας. Γιά παράδειγμα, μιά λεσβία κατά τή διάρκεια της θεραπείας είχε μιά Πρωτογενή Αναβίωση της γέννησης πού άφορούσε τήν πρωταρχική έξοδό της στόν κόσμο. Αύτό της άφησε σάν κατάλοιπο ένα άσυνείδητο συναίσθημα πρόωρου άπσχωρισμού άπό τή μητέρα της. Έ ν ώ ξαναζούσε τήν τραυματική εμπειρία της γέννησης, τό κορμί της κόλλησε σάν βδέλλα στό ζεστό κορμί της ψυχοθεραπεύτριας. Ή άποκαλυπτική έπίγνωση εκείνης τής στιγμής ήταν ότι ή ομοφυλοφιλική της συμπεριφορά οφειλόταν ώς ένα βαθμό, στήν άνάγκη νά προσκολληθεί σέ μιά γυναίκα (μητέρα) τήν ώρα τής γέννησης. Αυτή ή έπίγνωση δέ θά μπορούσε ποτέ νά επιτευχθεί άπό ένα θεραπευτή άνεξάρτητα άπό τίς ικανότητες του. Έ ν α άλλο παράδειγμα είναι ή περίπτωση μιάς λεσβίας πού επισκέφτηκε τή μητέρα της τά Χριστούγεννα. Ε κ ε ί ν ο άκριβώς τό άπόγευμα, τήν έπιασε νευρικότητα καί ένιωσε τήν τρομερή άνάγκη νά βρεί τό θηλυκό εραστή της. Μέσα σέ μιά Πρωτογενή Αναβίωση πού είχε εκείνη τήν ήμέρα, αισθάνθηκε ότι ή μητέρα της δέ θά τήν άγαπούσε ποτέ καί έτσι έπρεπε άπεγνωσμένα νά βρει κάποια γυναίκα πού θά μπορούσε νά τήν άγαπήσει. Ή ομοφυλοφιλία οπωσδήποτε δέν είναι σεξουαλική παρέκλιση. Είναι αύτό πού κάνει ένας άνθρωπος πού στά πρώτα χρόνια τής ζωής του εμποδίστηκε νά είναι ολοκληρωτικά ό εαυτός του. Ό ομοφυλόφιλος έχει βρει μιά σεξουαλική διέξοδο, οπως άκριβώς ό «κλόουν» βρίσκει μιά ·' κωμωδιακή διέξοδο καί ό διανοούμενος μιά άκαδημαϊκή.
98
ΡΟΤΖΕΡ Α ρ χ ί ζ ο ν τ α ς τή θεραπεία πρίν έφτά μήνες νόμισα π ώ ς θά ήταν πολύ εύκολο νά λύσω τό αίνιγμα της ομοφυλοφιλίας μου. Κάθε άλλο όμως παρά έτσι είχαν τά πράγματα. Ή δομή τού ιδιαίτερου αύτού αμυντικού μηχανισμού είναι άναντίρρητα περίπλοκη. "Οσοι πιστεύουν πώς οί άνθρωποι γεννιούνται ομοφυλόφιλοι έχουν άδικο, άλλά όχι τόσο στήν περίπτωσή μου. Τά θεμέλια αύτού τού άμυντικού μηχανισμού χτίστηκαν μέσα μου όταν ήμουν έξι μηνών. Ε ξ α ι τ ί α ς της πολυπλοκότητάς του, πιστεύω ότι δέν υπάρχει ενιαία εξήγηση στό γιατί ορισμένοι νευρωτικοί έχουν γιά άμυνά τους τήν ομοφυλοφιλία όπως δέν υπάρχει καί γιατί, στό ότι μερικοί άλλοι νευρωτικοί έχουν τό κάπνισμα, τήν άκατάσχετη πολυλογία, τό ποτό ή τήν καταναγκαστική σεξουαλική έπαφή. Πρίν άρχίσω τήν Πρωτογενή Θεραπεία είχα δεκάδες φορές φτάσει σέ μιά «επίγνωση» όσο άφορα τό γιατί ήμουν ομοφυλόφιλος. Κάθε «έπίγνωση» μέ ικανοποιούσε γιά έξι περίπου μήνες. Καμιά τους όμως δέ μέ βοήθησε νά άλλάξω τή συμπεριφορά μου ούτε έκαναν τή ζωή μου πιό εύκολη - μόνο πιό τρελή. "Οταν άρχισα τήν Πρωτογενή Θεραπεία είχα πείσει τόν έαυτό μου ότι δέν ήμουν πραγματικά ενας φανερός ομοφυλόφιλος. Προτιμούσα νά λέω πώς ήμουν άμφισεξουαλικός μέ έντονα συναισθήματα εχθρότητας άπέναντι στίς γυναίκες. "Εχοντας πού καί πού έτεροσεξουαλικές επαφές, μπορούσα νά «πείσω» τόν έαυτό μου πώς δέν ήμουν άληθινά «πούστης». Αύτό πού πραγματικά ήξερα όταν άρχισα τή θεραπεία ήταν ότι κανένα φύλο δέν ικανοποιούσε τίς άνάγκες μου. Ό οργασμός μέ τίς γυναίκες ήταν τόσο έντονος πού προκαλούσε άφόρητο πόνο. Μέ τούς άντρες ό οργασμός δέ μέ ικανοποιούσε - ετσι πού έπειτα άπό δέκα λεπτά βρισκόμουν σέ τόσο μεγάλη ένταση, πού έτρεχα γιά άλλο σύντροφο. Γεννήθηκα πρίν τριάντα τέσσερα χρόνια στή Νέα Υ ό ρ κ η άπό γονείς Ιρλανδούς καθολικούς μετανάστες. Ε κ τ ό ς άπό τό δίδυμο μου άδερφό είχα καί άλλους τρεις μεγαλύτερους. "Οταν ήμουν έξι μηνών ή μητέρα μου κλείστηκε σέ σανατόριο γιατί προσβλήθηκε άπό φυματίωση. Έτσι, μείναμε στά
99
χέρια τών νταντάδων γιά όχτώ μήνες μέχρι πού γύρισε ή μητέρα μου στό σπίτι. Ά π ό τό φόβο της μήπως μάς μεταδώσει τήν άρρώστια οϋτε κάν μάς άγγιζε καί διατηρούσε τό σπίτι σέ μιά όσο τό δυνατό άποστειρωμένη κατάσταση. Γιά παράδειγμα, έβραζε όλα τά πιάτα, τά σεντόνια καί τίς κουβέρτες. Μέχρι τό θάνατο της, δεκατέσσερα χρόνια άργότερα, ήταν μιά μισοανάπηρη. "Οταν ή μητέρα μου γύρισε στό σπίτι άπό τό νοσοκομείο μετακομίσαμε στήν εξοχή. Ό πατέρας μου έμεινε στή Νέα Υ ό ρ κ η τά όχτώ επόμενα χρόνια καί ερχόταν κάπου κάπου τά Σαββατοκύριακα νά μάς δεί. Ό μεγαλύτερος άπό τά άδέρφια μου, ό Μπίλ, (έννιά χρόνια μεγαλύτερος μου) προσπάθησε νά άναλάβει τό ρόλο τοϋ πατέρα. Στά πρώτα στάδια τής θεραπείας, μέσα στίς Πρωτογενείς Αναβιώσεις πού αίσθανόμουν τήν άνάγκη τοϋ Μπαμπά, ό Μπίλ είχε τήν τάση νά άντικαταστήσει τόν πατέρα μου. Μιά νύχτα, στή διάρκεια τής ομαδικής θεραπείας, αισθάνθηκα γιά τό γιατρό μου τόν Τζέρυ μιά έντονη σεξουαλική έλξη. Καθώς εκείνος συνέχιζε τή δουλειά του μαζί μου, άφησα τό συναίσθημα αύτό νά μέ συνεπάρει καί πήγα πίσω στήν εποχή πού κάναμε τρέλες μέ τόν Μπίλ. Ή θ ε λ α τόσο πολύ νά μέ άγαπήσει καί νά μέ σφίξει στήν άγκαλιά του. Ήθελα άκόμα καί νά τοϋ κάνω τσιμπούκι νά κάνω οτιδήποτε γιά νά μέ προσέξει. Καθώς προχωρούσα βαθύτερα μέσα στήν Αναβίωση, ή κραυγή «Μπίλ, άγάπα με», έγινε «Μπαμπά, άγάπα με. Μπαμπά άγάπα με». Μετά άκολούθησε ή έπίγνωση ότι στήν ομοφυλοφιλική μου συμπεριφορά σχεδόν πάντα μέ ερέθιζε όποιος μοϋ θύμιζε τόν Μπίλ - γερός, ύπεραρρενωπός, άθλητικός. Ή παιδική μου ηλικία ήταν ένα γρήγορο πέρασμα άπό τή βρεφική ήλικία στήν υπευθυνότητα τής ενηλικίωσης. Ή μαμά, επωφελούμενη άπό τήν άρρώστια τής, ήταν άνήμπορη νά σηκώσει τό βάρος ολόκληρου τοϋ νοικοκυριού καί έτσι εκπαίδευσε εμένα σ' αύτό τό ρόλο. Σέ ήλικία όχτώ χρονών ήμουν ό άποκλειστικός υπεύθυνος γιά τό μαγείρεμα, τά ψώνια, τό χειρισμό τών οικονομικών, τήν τήρηση τής άλληλογραφίας, ενώ παράλληλα περνούσε άπό τά χέρια μου μεγάλο μέρος άπό τό συγύρισμα τοϋ σπιτιού, τό πλύ-
100
σιμο των ρούχων καί τό σιδέρωμα. Ή μαμά μέ επαινούσε καί μέ ενθάρρυνε ταυτόχρονα γιά νά μπορέσω νά συνεχίσω. Ή τ α ν άρρωστη καί εγώ τό καλό της Καθολικό άγοράκι επρεπε νά άνέβω τό Γολγοθά μου, νά επωμιστώ δηλαδή τίς τόσες ευθύνες. Καθώς προβληματιζόμουν γιά ένα διάστημα πάνω σ' αύτή τήν κατάσταση, έγινε ολοφάνερο πώς είχα μεταβληθεί σέ μητέρα της Μαμάς - τό μικρό της πλάσμα τό προορισμένο νά ικανοποιήσει τίς άνάγκες της μιά καί έκείνη ήταν πραγματικά ένα άρρωστο, άβοήθητο κοριτσάκι. Απασχολημένος μ' αυτά τά καθήκοντα δέν επρεπε νά νιώσω τή μεγάλη άνάγκη πού είχα εγώ ό ίδιος γιά μητρική φροντίδα καί προστασία. Ό ίδιος αυτός ρόλος επαναλήφθηκε ξανά καί ξανά στή ζωή μου. Σάν φοιτητής στό Κολέγιο έβγαζα τά εξοδά μου κάνοντας τή «νοικοκυρά» καί μαγειρεύοντας σέ μιά άδερφότητα άπό είκοσιτέσσερις άντρες. Αργότερα παντρεύτηκα μιά γυναίκα πού ούσιαστικά ήταν άνίκανη γιά νοικοκυρά καί έτσι έπρεπε νά τήν άντικαταστήσω. Κατά καιρούς, είχα άντρες συγκάτοικους πού τούς θεωρούσα παιδιά μου. Καταθλίβομαι άπό τόν παραλογισμό τού άγώνα μου. Πόσο βλάκας κατάντησα τελικά, πού δέν ένιωθα τήν άνάγκη νά αισθανθώ τόν πόνο μου. Είχα τίς πρώτες μου ομοφυλοφιλικές εμπειρίες μέ τό δίδυμο άδερφό μου πού άρχισαν πολύ πρίν τήν έφηβεία καί συνεχίστηκαν μαζί του μέχρι τή στιγμή πού έφυγα γιά τό κολέγιο σέ ήλικία δεκαεφτά χρονών. Ή Ιπόμενη εμπειρία μου συνέβηκε στό τρίτο έτος τού κολεγίου μέ ένα μέλος της άδερφότητας. Στό διάστημα πού μεσολάβησε άπό τότε μέχρι τήν άρχή τής θεραπείας άλλαζα τούς συντρόφους τόν ένα μετά τόν άλλο. Οί πούτσοι όλου τοϋ κόσμου δέν ήταν άρκετοί νά ικανοποιήσουν τίς άνάγκες μου. Παρόλα αυτά έμενα πάντα μέ τήν ελπίδα πώς θά έβρισκα τό μαγικό πούτσο πού θά μέ άφηνε ικανοποιημένο. Σέ ήλικία είκοσι έφτά χρονών είχα τήν πρώτη μου σεξουαλική σχέση μέ μιά γυναίκα, πού ήταν δέκα χρόνια μεγαλύτερή μου. Ή όλη υπόθεση κράτησε γύρω στόν ένα χρόνο, καί μετά σ' αύτό τό διάστημα είχα ταυτόχρονα καί συχνές ομοφυλοφιλικές επαφές. Ή δεύτερη έτεροσεξουαλική έμπειρία πού είχα στά
101
τριάντα δυό μου χρόνια κατέληξε σέ ένα σύντομο καί καταστρεπτικό γάμο. Καί στίς δυό εμπειρίες αισθανόμουν σάν φυλακισμένος καί πνιγμένος. "Οσο απολάμβανα τή συντροφιά τών γυναικών, άλλο τόσο μέ τρόμαζε ή ίδέα πώς θά μπορούσαν νά μέ πλησιάσουν πάρα πολύ. Τό τυχαίο άγγιγμα μιας γυναίκας χωρίς καμιά φανερή σεξουαλική πρόθεση ήταν άρκετό νά μέ κάνει νά παγώσω άπό τό φόβο μου. "Οποτε άφηνα τόν εαυτό μου νά πλησιάσει σωματικά μιά γυναίκα αύτό είχε σάν σκοπό νά καταπολεμήσω τή φοβία μου. "Ετσι, προσπαθούσα νά κάνω τόν έαυτό μου νά πιστέψει, «Δέ φοβάμαι στ' αλήθεια τόσο πολύ». "Υστερα άπό θεραπεία δέκα βδομάδων σχετίστηκα σεξουαλικά μέ τήν Μπάρμπ μιά τριαντάρα ζωντοχήρα. Ή εμπειρία αυτή μέ έκανε νά άποκτήσω μεγάλη έπίγνωση γιά τόν έαυτό μου καθώς καί ένα αίσθημα αυτοπεποίθησης πώς ή σεξουαλική μου νεύρωση βρισκόταν στό σωστό δρόμο γιά τή θεραπεία. Κάθε φορά πού έκανα έρωτα μέ τή Μπάρμπ ή σεξουαλική διέγερση άπλωνόταν σ' ολόκληρο τό κορμί μου. Δέν ήταν άνάγκη τό κεφάλι μου νά «μιλήσει» στό σώμα μου γιά νά τό άφυπνίσει σεξουαλικά, όπως πάντα συνέβαινε στό παρελθόν. Οί ομοφυλοφιλικές μου εμπειρίες ήταν πάντα συγκινήσεις πού περιορίζονταν στό «κεφάλι». Τό ίδιο, άλλά όχι πάντα, ήταν καί οί προηγούμενες έτεροσεξουαλικές εμπειρίες. Σέ πολλές περιπτώσεις οργασμός πού είχα μέ τή Μπάρμπ μέ οδήγησε κατευθείαν σέ Πρωτογενείς Αναβιώσεις. Ά π ' αυτές άκριβώς τίς Αναβιώσεις προέρχεται ή έπίγνωση πού άπέκτησα. Καθώς εκσπερμάτωνα, άρχιζα νά φωνάζω «Μαμά, Μαμά» καί νά γίνομαι τό άβοήθητο παιδί πού έκλαιγε γιά τήν άγάπη καί τό χάδι πού δέ γνώρισε ποτέ. Ά π ό αυτές ειδικά τίς Αναβιώσεις είδα ξεκάθαρα πώς ποτέ δέν είχα μισήσει τίς γυναίκες. Ή άνάκγη μου γι αυτές ήταν πολύ μεγάλη. Αύτό πού νόμιζα σάν φόβο μήπως μέ πλησιάσουν πολύ, ήταν στήν πραγματικότητα ό φόβος μήπως εγώ τίς πλησιώσω πολύ, όπότε τότε, θά έπρεπε νά αισθανθώ τόν πόνο τής άνάγκης μου γιά τή μαμά μου. Μέ δυό λόγια ήμουν ένας λανθάνων έτεροσεξοναλικός. Σάν ενήλικος φυ-
102
σικά είχα πάλι άνάγκη γιά σεξουαλική εκτόνωση. Γιά νά τό πετύχεις αύτό μέ άντρες ήταν άπλώς λιγότερο οδυνηρό άπ' ό,τι μέ γυναίκες. Ταυτόχρονα ικανοποιούσα εν μέρει τήν άνάγκη μου γιά τόν πατέρα, εκείνον πού μού έβγαζε κυριολεκτικά τό λάδι γιά νά τόν κάνω νά μέ προσέξει λιγάκι. Μιά μέρα ξανάζησα τήν περίοδο εκείνη, πού γιά νά μοϋ δώσει έστω καί πέντε σέντς γιά ένα χωνάκι παγωτό έπρεπε νά πέσω στά πόδια του παρακαλώντας - έτσι καί έκανα. Αργότερα, στή ζωή, προτιμούσα νά υποβιβάζω σεξουαλικά τόν έαυτό μου πέφτοντας στά γόνατα καί πιπιλίζοντας πούτσους. "Ισως τότε ό Μπαμπάς νά μού έδινε λίγη σημασία. Σέ όλη μου τή ζωή ντρεπόμουνα γιά τό πέος μου. Πάντα τό αισθανόμουν πολύ μικρό καί άνεπαρκές. Α κ ό μ α καί τή νύχτα δέ μπορούσα νά κοιμηθώ χωρίς νά τό έχω σκεπασμένο μέ ένα σεντόνι. Πεσμένο, ήταν φορές πού νόμιζα πώς θά έξαφανιζόταν. Σηκωμένο, είναι μεγαλύτερο άπό τό μέσο πέος άλλά τό ήθελα μεγαλύτερο καί άπό τό μέσο πεσμένο πέος, Ιδιαίτερα άν ήθελα νά επιπλεύσω σέ έναν ομοφυλοφιλικό κόσμο. Είναι ξεκάθαρο τώρα ότι ή μητέρα μου δέν ήθελε αγόρι - μάλλον ήθελε ένα ουδέτερο, άγγελικό πλάσμα. Μιά μέρα κατά τή διάρκεια της θεραπείας, θυμήθηκα τή σκηνή, πού παιδάκι μικρό είδα τό μουνί της μητέρας μου. Είδα τόν τρόμο καί τή ντροπή της - ντροπή, πού ήταν μεταδοτική γιατί μέ έκανε καί εμένα νά ντρέπομαι. Είχα ολοκληρωτικά μπλοκάρει τό γεγονός αύτό στή μνήμη μου. "Οπως εκείνη ντρεπόταν γιά τή σεξουαλικότητά της, έτσι καί έγώ ντρεπόμουν γιά τή δική μου. Πάντα κατέκρινε τά ένδιαφέροντα τοϋ μεγαλύτερου άδερφού μου. Έ γ ώ άντίθετα άκολούθησα τίς οδηγίες της καί έγινα ή «άδερφή», πού έκείνη ήθελε. Παρόλα αύτά μεγάλο μέρος άπό τόν αληθινό σεξουαλικό μου έαυτό έμεινε άπείραχτο άν καί εκφραζόταν μέ μιά όχι άληθινή μορφή - ομοφυλοφιλικά. Γι' αυτόν άκριβώς τό λόγο ή μητέρα μου δέν κατάφερε νά μέ βάλει στήν ιερατική σχολή, γιά νά γίνω ό πραγματικά ουδέτερος ιερέας, πού ήθελε. Πάντα μού ήταν πολύ δύσκολο νά ζητάω κάτι άπό τούς άλλους. Αύτό ίσχυε γιά τά περισσότερα πράγματα. "Οσο
103
γιά τήν άγάπη, μοϋ ήταν άδύνατο. Γιά νά πάρω, έπρεπε πάντα νά χρησιμοποιώ πλάγια μέσα. Μέσα άπό υπαινιγμούς ϊσως οί άλλοι καταλάβαιναν τήν άνάγκη μου. "Οχι τήν πραγματική άνάγκη γιά άγάπη πού ούτε εγώ ό ϊδιος δέ μπορούσα νά άναγνωρίσω, άλλά κάποια συμβολική άνάγκη όπως λεφτά δανεικά ή ένα κοπλιμέντο, πού θά συγκάλυπτε τήν άληθινή άνάγκη. Τό νά ζητάς σήμαινε πώς διακινδύνευες τήν πιθανότητα νά μήν πάρεις, πράγμα, πού θά ήταν πάρα πολύ οδυνηρό. Ζητώντας άγάπη θά μπορούσα νά αποκαλύψω τό τρωτό μου σημείο καί έτσι θά έμενα εκτεθειμένος σέ πραγματικό κίνδυνο. Στίς σεξουαλικές μου Αναβιώσεις, πού στήν άρχή τους ζητούσα άπό τή Μαμά νά μέ άγαπήσει, συχνά στό τέλος τους ικέτευα τή Μαμά νά μή μέ πληγώσει. Μιά νύχτα μέσα σέ μιά Πρωτογενή Αναβίωση ήμουν παιδί, ξαπλωμένο στήν κούνια μου καί αισθανόμουν άσφυκτικά. "Οσο τό συναίσθημα αύτό μέ τύλιγε, τόσο αισθανόμουν τήν άνάγκη γιά τόν μπαμπά μου. Ό πόνος τοΰ νά θέλεις άπελπισμένα καί νά μήν παίρνεις έγινε σχεδόν ανυπόφορος. Κατάλαβα ότι πέθαινα. Τό σώμα μου προσπαθούσε νά νεκρωθεί. "Αν μπορούσα νά σταματήσω νά άναπνέω δέ θά ήμουν άναγκασμένος νά αισθάνομαι τόν πόνο τής στέρησης τής άγάπης τού μπαμπά μου. Στό σημείο αύτό τής Αναβίωσης, πού νόμιζα, πώς θά πέθαινα, αισθανόμουν τόν έαυτό μου νά μουδιάζει. Κουλουριάστηκα παίρνοντας τήν εμβρυακή στάση, έβαλα τά δάχτυλά μου στό στόμα μου καί άρχισα τό πιπίλισμα. Αισθάνθηκα ετσι καλύτερα. Τό επόμενο βράδυ κατά τή διάρκεια τής θεραπείας βυθίστηκα ξανά στήν ϊδια παιδική σκηνή. Μόνο πού αύτή τή φορά πήρε μιά καινούργια διάσταση. "Ο σβέρκος μου άρχισε νά πονάει. Καθώς ό πόνος μεγάλωνε, κατάλαβα πώς είχα περάσει τό κεφάλι μου μέσα άπό τά κάγκελα τής κούνιας καί άρχισα νά φωνάζω άπό τόν πόνο καί τό φόβο μου. "Επειτα άπό ένα διάστημα, πού μοϋ φάνηκε αιώνας ολόκληρος, ό μπαμπάς μου ήρθε καί μού έβγαλε τό κεφάλι μου άπό τά κάγκελα. Κατάλαβα τήν ένόχληση καί τό θυμό του γιά μένα, άπό τήν έκφραση τοϋ προσώπου του καί άπό τόν βίαιο τρόπο πού μέ μεταχειρίστηκε. Περισσότερο άπό κα-
104
θετί άλλο στόν κόσμο ήθελα νά μέ χαϊδέψει καί νά μέ καθησυχάσει λέγοντάς μου πώς όλα πήγαιναν καλά. Ά ν τ ί γι' αυτό γεύτηκα τό θυμό του. Πάλι, ή μόνη μου άμυνα ήταν νά γυρίσω στήν εμβρυακή στάση καί νά άρχίσω νά πιπιλάω τά δάχτυλά μου. Α ν α δ ύ θ η κ α άπό αυτή τήν Αναβίωση πλημμυρισμένος άπό έπίγνωση. Αργότερα, στή ζωή όποτε κάτι μέ έφερνε κοντά στή συναίσθηση τοϋ πόνου άπό τή στέρηση τής άγάπης τοϋ Μπαμπά ένιωθα έναν έντονο καταναγκασμό νά άρχίσω τό πιπίλισμα. Είτε αύτό ήταν τσιγάρο, είτε φαγώσιμο, εϊτε πούτσος, δέν είχε σημασία - όλα τά έβρισκα ώραϊα. "Ολα μέ νάρκωναν. Δέν αισθάνομαι πιά άναγκασμένος νά καπνίσω, νά φάω ύπερβολικά ή νά πιπιλίσω πούτσο. "Οταν ό πόνος άρχίζει νά δυναμώνει μπορώ πιά νά τόν αισθάνομαι παρά νά τόν εξωτερικεύω παραμορφωμένο. Σήμερα γιά μένα ένας άντρας είναι άπλώς ένας άντρας καί όχι τό σύμβολο κάποιου πού έχει κάτι - έναν πούτσο πού θά μέ κάνει Νά «αισθανθώ» καλύτερα. Ε κ ε ί ν η τή νύχτα έγραψα στό ήμερολόγιό μου: « Α π ό ψ ε έγινε ξεκάθαρο πώς ή Κόλαση βρίσκεται εδώ πάνω στή γη - μέσα μου. Ή μαμά καί ό Μπαμπάς στερώντας μου αύτό πού σάν παιδί είχα περισσότερο άνάγκη - τήν άγάπη τους - έβαλαν μέσα μου τή ζωντανή κόλαση τοϋ νά άγωνίζομαι νά μην αισθανθώ αυτή τήν άνάγκη. Είναι σά νά κλείδωσαν τίς πύλες τής κόλασης μέσα μου καί έπειτα έξαφάνισαν τό κλειδί. Μόνο μέ τή βοήθεια τής Πρωτογενούς Θεραπείας οί πύλες αυτές ξεκλειδώθηκαν καί έτσι, ό αληθινός μου έαυτός άρχισε νά προβάλλει. Δέν μπορώ νά είμαι πιά «τό καλό», φοβισμένο, ούδέτερο, άπελπισμένο, ναζιάρικο, μικρό άφύσικο πιόνι τους. Είμαι αύτός πού είμαι, ούτε πετάω στά σύννεφα ούτε νιώθω κατάθλιψη, άπλώς υπάρχω. Γιατί αύτό είναι όλο κι όλο». Φαίνεται τόσο άπλό. Καί τό συναίσθημα είναι άληθινά τόσο άπλό - «έχω άνάγκη τήν άγάπη τους». Έ δ ώ πού έφτασα καταλαβαίνω ότι τό νά αισθάνομαι αύτή τήν άπίστευτη άνάγκη είναι μεγάλη άνακούφιση. Τό νά τήν ικανοποιήσω είναι ένα τόσο οδυνηρό έγχείρημα. Πολλές φορές προτιμούσα νά τρελαθώ παρά νά αισθανθώ αύτό τό συναί-
105
σθημα. Καί γιατί δχι; "Αλλωστε αύτό άκριβώς έκανα σέ δλη μου τή ζωή - άγωνιζόμουν νά άποφύγω τό συναίσθημα. Σάν ενήλικος μπορώ νά άντιμετωπίσω αύτό τό συναίσθημα. Σάν παιδί θά είχα πεθάνει. Κλαίω άκόμα καί τώρα πού τά γράφω, αύτά, γιατί βλέπω τόσο καθαρά τί εφιάλτης ήταν ή ζωή μου, τή στιγμή, πού θά μπορούσε νά είναι τόσο υπέροχη - τόσο εύκολη. Μόνο λίγη άγάπη - «Μαμά καί Μπαμπά, πραγματικά περίμενα πάρα πολλά;» Ή ρίζα τής ομοφυλοφιλίας καί κάθε άλλης νευρωτικής άμυνας, σέ δλονς τούς άνθρώπονς, είναι ή μή συναίσθηση τής άνάγκης καί τής στέρησης. ΤΙ Μ Τό όνομά μου είναι Τίμ. Γεννήθηκα στήν περιοχή τών Μεγάλων Λιμνών πρίν τριάντα τρία χρόνια. "Εχω δύο μεγαλύτερους άδερφούς καί μιά επίσης μεγαλύτερη άδερφή. Ό μεγαλύτερος άπό τούς άδερφούς μου καί ή άδερφή μου είναι άλκοολικοί. Ή άδερφή μου έχει συνηθίσει καί στά ναρκωτικά. Καί οί δύο έχουν κάνει στή φυλακή γιά εγκλήματα σέ βαθμό κακουργήματος. Ό άλλος μου άδερφός ήταν στό Τάγμα τών Τραππιστών Μοναχών γιά κάμποσα χρόνια. Ά π ό τότε πού άποφοίτησε άπό τό κολέγιο, έζησε βασικά σάν απόβλητος. Ό πατέρας μου καί ή μητέρα μου μεγάλωσαν σέ οικογένειες, όπου ό ένας ή καί οί δυό γονείς είχαν πεθάνει. Ή συναισθηματική τους στέρηση όλαφάνερη σέ ένα παρατηρητικό μάτι. Ό πατέρας μου δούλεψε σάν οδοντοτεχνίτης γιά τριάντα τέσσερα χρόνια. Ή μητέρα μου ήταν μιά άπλή νοικοκυρά. Πρίν μπω στό νηπιαγωγείο αισθανόμουν παράξενα διαφορετικός άπό τά άλλα άγόρια. Νόμιζα πώς ήταν πιό σπουδαίο νά είμαι ένα καλό, ήσυχο άγοράκι, παρά νά τρέχω πάνω κάτω μέ ξέφρενο ενθουσιασμό. Οί γονείς μου συχνά παρατηρούσαν πώς μού άρκούσαν γιά τήν ψυχαγωγία μου τά σκεύη τού νοικοκυριού. Τό άγαπημένο μου παιχνίδι ήταν νά δημιουργώ τό δικό μου μικρό κόσμο, χρησιμοποιώντας μιά κουβέρτα καί δυό καρέκλες.
106
ι
Τό δημοτικό ήταν ένα βάσανο γιά μένα γιατί στήν τετάρτη τάξη αρρώστησα πολλές φορές καί έτσι έμεινα στήν ίδια τάξη. Τό σχολείο κατέληξε νά είναι μιά προέκταση τοϋ σπιτιοϋ, ενα μέρος όπου κατηγορούσαν τούς μικρούς, γιατί δέν ενεργούσαν σάν μεγάλοι. Περιόριζαν τόν έπαινο στό έλάχιστο, χρησιμοποιώντας συνεχώς τήν επίπληξη σάν μέσο γιά τήν καλυτέρευση τής δουλειάς καί τή διατήρηση μιάς σιδερένιας κοινωνικής πειθαρχίας. Ό κόσμος μου έμοιαζε νά στριφογυρίζει μέσα σ' ένα τεράστιο μίξερ. Στό γυμνάσιο ήμουν ένας συμπαθητικός νευρωτικός. Οί απαιτήσεις μου ήταν λίγες. Τό μόνο πού ζητούσα άπό τούς άλλους ήταν νά μή μέ κλωτσάνε καί νά μή μέ κάνουν νά μαλώνω. Ά π ό τέτοια είχα δει αρκετά μέσα στό σπίτι. Ή έπίδοσή μου στό σχολείο ήταν μεγαλύτερη άπό τό μέσο όρο όταν είχα δεκτικούς δασκάλους καί πολύ μικρή όταν μέ άντιμετώπιζαν σκληρές αρρωστημένες προσωπικότητες. Ξεκίνησα τό κολέγιο μέ άριστη επίδοση. Πήρα μέρος σ' ένα πρόγραμμα άνταλλαγής σπουδαστών καί γνωρίστηκα σιγά-σιγά μέ πολλούς άπό τούς «φτασμένους» στό χώρο τοϋ κολεγίου καί τήν έπιχειρηματική κοινότητα. Όλόκληρη ή οίκογένειά μου κεραυνοβολήθηκε άπό τό κατόρθωμά μου. Στό τρίτο έτος μετακόμισα στό χώρο τού κολεγίου γιατί οί γονείς μου δέν μπορούσαν νά άνεχτούν τά ξενύχτια καί τίς φίλες μου. Τότε άκριβώς γιά πρώτη φορά άντιμετώπισα τό φόβο πώς δέν μπορούσα νά έχω μιά ουσιαστική σχέση μέ ένα κορίτσι. "Αρχισα νά συχνάζω στό Καθολικό Κέντρο Νιούμαν, όπου συζητούσα γύρω άπό τή Θρησκεία μέ τόν ιερέα τής ένορίας. Ή παρακολούθηση τής λειτουργίας καί οί προσευχές δέν άνακούφιζαν τήν έντασή μου. Τελικά εξουθενωμένος υποχώρησα σέ μιά ομοφυλοφιλική πρόταση. Σιγά-σιγά, γλίστρησα σέ μιά γκρίζα μισοσκότεινη περιοχή, όπου άπουσίαζε ή εμπειρία καί τό συναίσθημα. Τά παρακάτω περιγράφουν περιληπτικά τόν ψευδόκοσμό μου, πού πραγματωνόταν μέσα άπό πατρικά ύποκατάστατα. Τό νά είσαι πούστης δέν είναι μιά άπλή κατάσταση, πού μπορεί νά συνοψιστεί σέ λίγες άπλές φράσεις. Είναι ένα ολόκληρο συνονθύλευμα άπό μή συναισθήματα, συγκινήσεις, παρορμήσεις, καταναγκασμούς, πού συνδυάζονται
107
μεταξύ τους μέ έκατομμύρια συνδυασμούς. Είμαι πεισμένος πώς υπάρχουν τόσοι συνδυασμοί όσοι είναι οί πούστηδες. Μέ αυτή τήν αντίληψη, θά άναλύσω πιό θαρραλέα τή δική μου κατάσταση γιατί ξέρω πώς δέ θά παραπλανήσω τούς Αναγνώστες μου. Γιά μένα, τό νά είμαι πούστης σήμαινε νά έχω σάν επίκεντρο τής ζωής μου τήν άναζήτηση πούτσων. Ή άναζήτησή μου άρχισε τή νύχτα πού ό μπαμπάς χτύπησε τήν άδερφή μου, γιατί τόν είπε κάθαρμα. Δέν ήμουν άκόμα πέντε χρονών. "Ηξερα σ' αυτή τή μικρή ήλικία, ότι ό πατέρας μου ήταν ικανός νά σκοτώσει τήν άδερφή μου καί έγινε φανερό πώς ήταν σέ θέση νά σκοτώσει κι εμένα άν δέν εκτελούσα τίς έπιθυμίες του. Ό μπαμπάς πού κάποτε άγαπούσα καί στηριζόμουν πάνω του, έγινε ξαφνικά ένα τέρας μιας εφιαλτικής, χολυγουντιανής παραγωγής. Μονομιάς, μέ πλημμύρισαν συναισθήματα άνασφάλειας, άδυναμίας καί φόβου γιά τό άγνωστο. Ή μητέρα μου δέν ήταν καταφύγιο γιά μένα. Πάντα μού φερόταν μέ ένα βίαιο τρόπο, οί παρατηρήσεις της πάντα άρνιόντουσαν τά παιδικά μου συναισθήματα. «Μή μέ κοιτάς έτσι, γιατί θά σέ κάνω νά τό μετανιώσεις πικρά». «Τώρα τί θέλεις; "Ολο κάτι βρίσκεις νά γκρινιάζεις». «Αύτό πού χρειάζεσαι είναι ένα γερό χέρι ξύλο καί αυτός πού θά σοϋ τό δώσει είμαι εγώ». Αυτές οί παρατηρήσεις μού φαίνονται τώρα τόσο άδικαιολόγητες, γιατί δέ θυμάμαι ποτέ σάν παιδί νά έφαγα ούτε μιά ξυλιά. Ό λόγος γι' αύτό ήταν ότι προσπαθούσα νά είμαι πάντα τό καλό άγοράκι/κοριτσάκι πού ήθελαν οί γονείς μου. "Αν καί ποτέ δέν ντύθηκα σάν κοριτσάκι, ούτε άμείφθηκα γιατί συμπεριφερόμουν σάν κοριτσάκι, δέ μέ άφηναν όμως ποτέ νά παίζω μέ τά μικρά άγόρια, γιατί τά θεωρούσαν «εκτός νόμου». Ή άναζήτησή μου γιά τό μεγάλο δυνατό μπαμπά, μέ έφερε στόν άδερφό μου πού ήταν έξι χρόνια μεγαλύτερος μου. Τόσο ή μητέρα μου, όσο καί ό πατέρας μου τόν είχαν μυθοποιήσει, δηλώνοντας ότι είχε πάρει άπό τό σόι τους. Δέ χρειάστηκε πολύ νά καταλάβω, ότι ίσως άν γινόμουν σάν κι αύτόν θά κέρδιζα τήν ίδια τρυφερότητα καί
108
προσοχή. Ό άγώνας νά Αναμορφώσω τόν έαυτό μου, σύμφωνα μέ τό πρότυπο τοϋ άδερφοϋ μου, άρχισε πρίν άπό τή δευτέρα τάξη. "Εβαζα τά δυνατά μου νά τόν φτάσω, έλπίζοντας πώς μιά μέρα ένα μαγικό ξόρκι θά μέ έβγαζε άπό αύτή τήν άθλια κατάσταση. Καθώς είχα κουραστεί άπό τόν άγώνα μου νά κερδίσω τήν προσοχή των γονιών μου, κατάλαβα ταυτόχρονα πώς ό άδερφός μου μού έδινε περισσότερη στοργή καί σιγουριά άπό ό,τι έκεΐνοι. Γρήγορα προσκολλήθηκα στόν άδερφό μου. Κατσούφιαζα όποτε ήθελε νά μέ άφήσει στό σπίτι μέ τούς γονείς μου. "Ηθελα πάντα νά είμαι μαζί του, άκόμα καί μέσα στό μπάνιο. Θαύμαζα τό άθλητικό του παράστημα, τό μεγάλο του πούτσο καί τά άρχίδια του. Μιά μέρα, τόν είδα νά αύνανίζεται στό μπάνιο. Τότε, δέν καταλάβαινα τί άκριβώς έκανε. "Ηθελα όμως νά παίξω μέ τόν πούτσο του καί νά τόν έχω δικό μου. Καθώς τά χρόνια πέρασαν καί μπήκα στήν εφηβεία, συνέχισα νά αισθάνομαι μειονεκτικά, σέ σύγκριση μέ τόν άδερφό μου. Δέν ήμουν άθλητικός, ούτε ωραίος, ούτε μπορούσα νά προσελκύσω «φτασμένους» φίλους σάν κι εκείνον. Αντίθετα, αισθανόμουν άδύνατος, κουτός, άνασφαλής καί τρομοκρατημένος άπό τίς περισσότερες καινούριες έμπειρίες. "Οταν ήμουν έντεκα χρονών, πήραν τόν άδερφό μου στό Ναυτικό. Ή τ α ν σάν ένα στοργικός μπαμπάς, πού έφευγε μακριά καί μέ άφηνε στούς λύκους. "Εγινα άμέσως δυστυχισμένος, γιατί δέν είχα κανένα νά μέ πηγαίνει βόλτα, νά παίζει μαζί μου καί νά μού δίνει τή στοργή πού χρειαζόμουν. Πέρασαν πολλά χρόνια χωρίς τόν άδερφό μου, γιατί μετά τήν άπόλυσή του άπό τό Ναυτικό, μπήκε σέ ένα Καθολικό Μοναστήρι. Σέ όλο αύτό τό διάστημα, δέν μπόρεσα νά δώ τόν πατέρα μου σάν ένα άγαπημένο πρόσωπο. Τόν περιφρονούσα, γιατί φερόταν άσχημα στήν άδερφή μου, γιατί κλαψούριζε καί γκρίνιαζε γιά τίς άρρώστιες του, καί γιατί πάντα φώναζε καί φερόταν μ' ένα παράλογο καί έξωφρενικό τρόπο. Συνέχιζα νά άπορρίπτω τή μητέρα μου, γιατί μέ έφερνε πάντα στό δίλημμα: «Μέ ποιόν είσαι; Α π ο φ ά σισε, αύτή έδώ τή στιγμή ποιόν άγαπάς άπό τούς δυό!»
109
.
Πολλές φορές νόμιζα πώς μοϋ δηλητηρίαζε τό φαγητό. Συχνά δέ δεχόμουν νά φάω γιατί πίστευα πώς ήθελε νά πεθάνω. "Εγινα τόσο νευρωτικός καί αίθανόμουν τόσο άνασφαλής, πού αύνανιζόμουν κάθε μέρα καί είχα αθέλητες εκσπερματώσεις, όταν οί καθηγητές έχαναν τήν ψυχραιμία τους ή θύμωναν μαζί μου. "Οσο ήμουν στό γυμνάσιο δέν είχα ποτέ οποιοδήποτε είδος σεξουαλικής έπαφής. Αισθανόμουν τόσο κατώτερος μπροστά στούς συνομίληκούς μου, πού ούτε μπορούσα νά όνειρευτώ πώς θά άγγιζα ένα κορίτσι ή ένα άγόρι, εκτός άν μού τό ύπέδειχνε ό δάσκαλος. Ό πατέρας μου ενίσχυσε μέσα μου τό συναίσθημα τής άσημαντότητας, λέγοντάς μου πώς ήμουν ένα λάθος, καί πώς ή γέννησή μου ήταν υπεύθυνη γιά όλη τή δυστυχία του. Μού είπε άκόμα, πώς υποβλήθηκε σέ στείρωση δυό βδομάδες μετά τή γέννησή μου γιά νά άποφύγει άλλα λάθη. Αύτά τά νέα έκοψαν καί τήν τελευταία γραμμή επικοινωνίας μέ τόν πατέρα μου. Ε κ ε ί ν η τή νύχτα πέθανε ένα σπουδαίο μέρος τού εαυτού μου. Ξανάζησα τήν Πρωτογενή Σκηνή, πού είχε συμβεί σέ ήλικία πέντε χρονών, όταν ό πατέρας μου έδειρε τήν άδερφή μου. Είδα ξεκάθαρα, πώς δέν ήμουν παρά ένα βάρος καί στούς δυό γονείς μου. Μέχρι τό τρίτο έτος τού κολεγίου κράτησα τίς άνάγκες μου κάτω άπό έλεγχο. Μιά μέρα, στή φοιτητική λέσχη, ένας ευχάριστος τύπος άρχισε νά μέ καρφώνει μέ τά μάτια του. Μέ τό άθλητικό του παράστημα καί τό πλατύ του χαμόγελο, μού θύμιζε τόσο πολύ τόν άδερφό μου. Μετά άπό μερικές μέρες μοϋ έπιασε κουβέντα. Δέ χρειάστηκε πολύ νά καταλάβει τήν άνασφάλειά μου καί τό πολύπλευρο ενδιαφέρον μου γι' αυτόν. Εκείνη τή μέρα, μού έδωσε ένα τσιμπούκι, μέσα σέ ένα τηλεφωνικό θάλαμο, πού μοϋ άρεσε πολύ. Μού άρεσε ή προσοχή του. Ή τ α ν σάν νά είχα ένα μεγάλο δυνατό μπαμπά πού μέ έκανε νά αισθάνομαι ωραία άπό τήν κορυφή ώς τά νύχια. Είδα τόν τύπο αύτόν δυό-τρείς φορές άργότερα, νά τριγυρνάει στό χώρο τοϋ κολεγίου, καί έπειτα έγινε καπνός. Σύντομα ή έντασή μου άρχισε νά κορυφώνεται καί μαζί της καί ή άνάγκη μου γιά τή «δόση» μου έναν άλλο άντρα, ένα άλλο πατρικό υποκατάστατο. Καθώς
110
,
άναπολώ όλους τούς προηγούμενους «εραστές μου», μοϋ φαίνεται πώς περνάω μέσα άπό ένα σπίτι μέ καθρέφτες. "Ολες οί εικόνες έχουν κάτι τό κοινό, άλλά όλες τους είναι λίγο θολές. "Ολοι οί άντρες, πού μέ τράβηξαν, ήταν παραμορφωμένα άντίγραφα τού άδερφού μου. "Οταν άποφοίτησα άπό τό κολέγιο χρησιμοποίησα τό έπάγγελμα τοϋ δασκάλου σάν καταπραϋντικό. Οί μαθητές μου έγιναν τό δέσμιο άκροατήριό μου, κρέμονταν άπό τά χείλια μου. Τό μέλλον τους κρεμόταν άπό τό μολύβι πού έβαζα βαθμούς. Οί άνάγκες μου έγιναν σιγά σιγά άνεξέλεγκτες. Ά ρ χ ι σ α σύντομα νά διοργανώνω γιά τούς μαθητές μου εξωσχολικές δραστηριότητες γιά νά γεμίσω τίς ώρες τής μοναξιάς μου. Έ π ρ ε π ε νά βρίσκομαι συνεχώς μέ τήν «οίκογένειά» μου. Έ τ σ ι μπορούσα νά καθησυχάζω τόν έαυτό μου πώς μέ είχαν άνάγκη καί πώς μέ άγαπούσαν. Α ρ γ ό τερα, ή άνάγκη μου μεγάλωνε μέ άκόμα μεγαλύτερο ρυθμό. Αύτή τή φορά, έβαλα σάν στόχο τή συμμετοχή μου στό συμβούλιο καί στή διαμόρφωση τοϋ προγράμματος μαθημάτων. Μού άρεσε νά βλέπω τό όνομά μου τυπωμένο, γιατί έτσι βεβαίωνα τόν έαυτό μου πώς ήμουν έξυπνος καί πώς δέν έμενα πίσω σέ σπουδαία ζητήματα. Πόσο δίκιο έχει ό πούστης πού λέει «Δέν υπάρχει σοβαρότητα. "Ολος ό κόσμος είναι σκατά». Καθώς ή επαγγελματική σταδιοδρομία μου μέ προωθούσε σέ καινούρια ΰψη αισθανόμουν σχετικά περισσότερο άνασφαλής. Μέ τρομοκρατούσαν μέχρι θανάτου οί άνθρωποι πού ήταν έξω άπό τή σφαίρα έπιρροής μου. Βρισκόμουν σέ συνεχή επιφυλακή άπό τό φόβο ότι κάποιος θά μπορούσε νά μέ ξεσκεπάσει καί νά βρεί μέσα μου τό μικρό άγόρι/κορίτσι. Κουρασμένος, αηδιασμένος, εξοντωμένος άπό τούς άγώνες μου στράφηκα τελικά στή μαριχουάνα, τό Γ.δ.Ο., τή μεσκαλίνη καί τά άλλα παρόμοια παραισθησιογόνα γιά νά καταπραΰνω τόν πόνο μου καί νά προσφέρω στόν έαυτό μου μιά προσωρινή άνακούφιση. Ά ρ χ ι σ α νά κάνω τρέλες πού θά μπορούσαν νά μού στοιχίσουν τή ζωή. Μιά μέρα πήγα στό σχολείο γερά ντοπαρισμένος μέ Ε.8.Ό., έπαιξα πιάνο καί διεύθυνα ένα θεατρικό έργο μπροστά σέ ακροατήριο άπό άρκετές εκατοντάδες γονείς. Ά ρ χ ι σ α νά καπνίζω
111
μαριχουάνα μαζί μέ τούς μαθητές μου καί νά παραδίνω μαθήματα κάτω άπό τή έπήρειά της. Ή ικανότητα νά ελέγχω τή συμπεριφορά μου κάτω άπό εξαιρετικά άντίξοες συνθήκες, ήταν άπίστευτη. Οί άνώτεροί μου έδειξαν εμπιστοσύνη στίς ίκανότητές μου άναθέτοντάς μου πρόσθετες ευθύνες, γεγονός πού μού έδωσε τή δυνατότητα ελέγχου πάνω σέ σπουδαία προγράμματα τού κολεγίου. Τά Σαββατοκύριακα καί τίς διακοπές πήγαινα σέ πάρτυ μέ τρελά σεξουαλικά όργια. Τά μέρη πού μού άρεσε νά συχνάζω ήταν ή Χριστιανική Άδερφότητα Νέων καί τά άτμόλουτρα. Ή τ α ν τό ϊδιο άπολαυστικό νά βλέπω τούς άλλους νά κάνουν έρωτα όσο νά κάνω εγώ ό ίδιος. "Ολα τά «άγόρια» μου έπρεπε νά είναι μεγαλύτερα άπό τό κανονικό... μεγαλόσωμα καί μέ μεγάλους πούτσους. Αντιπαθούσα τούς φτιασιδωμένους πούστηδες καί έτσι άπόφευγα τά μπάρ καί τά άλλα μέρη πού συχνάζουν. Μιά φορά, στά μπάνια, ήμουν τόσο εξαντλημένος καί αισθανόμουν τόσο βαρύ τό κεφάλι μου, άπό τό πολύ σέξ, πού σωριάστηκα στό δάπεδο τού ντούζ, καί χρειάστηκε νά μέ μεταφέρουν μέχρι τό δωμάτιο μου. Ε ν ν ι ά μήνες περίπου πρίν άρχίσω τήν Πρωτογενή Θεραπεία, άποφάσισα νά συμβουλευτώ ένα γιατρό. Κατάλαβα πώς μέ θεώρησε μιά περίπτωση χωρίς σωτηρία, γιατί μού σύστησε νά παίρνω, χωρίς διακοπή, τέσσερα χάπια φαινοβαρβιτάλης τήν ήμέρα. Ή τ α ν φορές πού αισθανόμουν περισσότερο σάν ένα ζωντανό πτώμα παρά σάν μιά άνθρώπινη ύπαρξη πού λειτουργεί ολοκληρωμένα. "Επειτα άπό δέκα βδομάδες Πρωτογενούς Θεραπείας έχω προχωρήσει άρκετά πρός τήν κατεύθυνση τής υγείας. Νόμιζα πώς ήθελα ένα φίλο ή μιά φίλη γιά έραστή. Ε κ ε ί ν ο όμως πού είχα άνάγκη ήταν νά αισθανθώ άγάπη άπό τόν Μπαμπά καί τή Μαμά. Τώρα πού τό πνεύμα μου καί τό σώμα μου λειτουργούν σάν ενιαίο σύστημα, ένας καινούργιος κόσμος άνοίγεται μπροστά μου. Οί έτεροσεξουαλικές εμπειρίες μου μού δίνουν ικανοποίηση. Ή όρασή μου βελτιώνεται, τά χέρια μου καί τά πόδια μου μεγαλώνουν. Τώρα πού έχω κόψει τά ναρκωτικά, τό κάπνισμα, τό ποτό, αισθάνομαι περισσότερο ύγιής καί χαρούμενος. Απόκτησα μιά
112
διαφορετική αίσθηση γιά τή μουσική, τήν τέχνη, τόν κινηματογράφο, τή λογοτεχνία καί τούς φίλους. Τά ψώνια είναι τώρα άληθινή διασκέδαση, γιατί στήν πραγματικότητα ένδιαφέρομαι γιά τό εμπόρευμα άντί νά βλέπω τόν πωλητή σάν σεξουαλικό άντικείμενο. Στά τόσα χρόνια πρίν τή θεραπεία ήμουν ένας σεξουαλικά ούδέτερος. Ε ξ έ φ ρ α ζ α τήν ομοφυλοφιλική μου τάση μέ άντρες, άλλά άπό τίς επαφές αύτές άπουσίαζε ή έμπειρία. Τώρα έχω βρει μιά διέξοδο στήν εξωτερίκευση τής παιδικής μου φαντασίωσης. Πρός τό παρόν είμαι ένας λανθάνων έτεροσεξουαλικός. Τό ότι μέσα άπό τή θεραπεία έφτασα στό σημείο αύτό πού βρίσκομαι τώρα, δέ σημαίνει πώς έκανα ήλεκτροσόκ, ούτε πώς δέχτηκα επιπλήξεις, ούτε πώς μού είπαν πώς πρέπει νά άντικρίσω τήν πραγματικότητα καί νά είμαι λογικός. Ό ψυχοθεραπευτής μου μέ βοήθησε νά άντιμετωπίσω τόν πόνο μου μέ τόν εύγενικό του τρόπο. Σέ μιά τέτοια συμπεριφορά δέν μπορώ μέ κανένα τρόπο νά άμυνθώ.
113
Έτεροσεξουαλικές
Διαστροφές
Καταρχήν φαίνεται άντιφατικό νά άποκαλοϋμε έναν έτεροσεξουαλικό «διεστραμμένο». Θά πρέπει δμως νά είμαστε προσεχτικοί καί νά μήν ταυτίζουμε τίς έτεροσεξουαλικές πράξεις μέ τή φυσιολογική κατάσταση. Ή φυσιολογική κατάσταση δέν έξαρτάται άπό μιά «πράξη», άλλά άπό τή φύση καί τήν ποιότητα τής έσωτερικής εμπειρίας. Αλλιώς, κάποιος πού συμπεριφέρεται φυσιολογικά θά έπρεπε νά χαρακτηρίζεται φυσιολογικός, ένώ ξέρουμε ότι καί οί πιό άρρωστοι άνθρωποι μπορούν θαυμάσια νά ύποκριθούν. Ή έτεροσεξουαλική πράξη μπορεί νά είναι διεστραμμένη μέ πολλούς τρόπους. Σύμφωνα μέ τήν κλινική μου εμπειρία, ό λανθάνων ομοφυλόφιλος άντρας συχνά προτιμά τόν στοματικό έρωτα άπό τή συνουσία. Έ ν ώ έχει σεξουαλικές σχέσεις μέ μιά γυναίκα, ή έμπειρία του είναι ή άποφυγή τής εισχώρησης. Ή άποφυγή αύτή είναι δυνατό νά προκαλείται άπό πολλές αιτίες. Μπορεί, γιά παράδειγμα, νά είναι σύμβολο αιμομιξίας, κι έτσι ή μή διείσδυση είναι ένας τρόπος νά άποφύγει τήν άπαγορευμένη πράξη. Αύτό τό βλέπουμε νά συμβαίνει συχνά σέ άντρες πού έχουν έντονα γοητευτικές μητέρες. Αυτές οί γυναίκες έρεθίζουν τούς γιούς τους μέ πολλούς τρόπους (π.χ. μέ τό νά μή φορούν σλίπ καί ν' άνοίγουν τά πόδια τους έτσι πού ό γιός νά τά βλέπει όλα). Μ' αύτόν τόν τρόπο δημιουργούν μιά κατάσταση όπου, ό τώρα ένήλικος γιός, βρίσκει τόν έαυτό του προσκολλημένο σέ μητρικά πρότυπα άλλά άνίκανο νά όλοκληρώσει σεξουαλικές σχέσεις. "Η, όταν άποκτά τέτοιες σχέσεις, νά άνακαλύπτει ότι είναι άνίκανος. Ή έτεροσεξουαλική πράξη μπορεί νά διαστρεβλώνεται
114
μέσα άπό τή φαντασίωση. Μιά γυναίκα μπορεί νά φαντάζεται ότι βρίσκει τόν ιδεώδη άγαπημένο της σέ κάθε σεξουαλική σχέση πού έχει, καί μετά νά άπογοητεύεται γιατί δέν ήταν ό «Μπαμπάς». Μπορεί άκόμα, νά φαντάζεται ότι θά κυριαρχήσει πάνω στόν άντρα μέ τό νά τού πάρει τό πέος καί νά τό κρατήσει γιά τόν έαυτό της - έτσι πού τελικά νά είναι εκείνη ό «δυνατός». Μιά γυναίκα, όταν έκανε έρωτα είχε άκριβώς αυτή τή φαντασίωση, ότι έπαιρνε δηλαδή, τό πέος άπό τόν άντρα. Στήν Πρωτογενή της Αναβίωση αισθάνθηκε τί σήμαινε αύτό - επιθυμούσε νά ευνουχίσει τόν άντρα της έτσι πού νά μήν είναι πιά μεγάλος καί δυνατός καί νά τήν πληγώνει, όπως είχε κάνει κάποτε ό πατέρας της. Όπωσδήποτε αυτή είναι μιά διαστροφή τής υποτιθέμενης μονογαμικής σχέσης. Μ' αύτή τήν έννοια, ή πράξη δέν είναι έτεροσεξουαλική ενώ φαίνεται ότι είναι. "Ενας ομοφυλόφιλος γιά παράδειγμα, ενώ κυνηγούσε άντρες, είχε πάντα τήν αίσθηση ότι τούς ευνούχιζε μέ τό νά τούς παίρνει τή δύναμή τους. Έτσι προσπαθούσε συμβολικά νά ελαττώσει τήν άπειλή τού πατέρα του. "Αν καί «οί πράξεις» του ήταν ομοφυλοφιλικές ή έμπειρία του ήταν κάτι άλλο. Μέ λίγα λόγια, ή έμπειρία δέν είναι άπλά καί μόνο αύτό πού κάνει τό σώμα. Είναι ένα συνδυασμένο ψυχοσωματικό γεγονός. "Ανθρωποι κλεισμένοι στόν έαυτό τους μπορεί νά έχουν πολλές σεξουαλικές εμπειρίες καί νά μήν αισθάνονται τίποτα. Αύτό σημαίνει ότι δέν έχουν μιά άληθινή έμπειρία τής σεξουαλικής πράξης. Ό λόγος πού οί νευρωτικοί δέ μαθαίνουν άπό τίς εμπειρίες τους είναι γιατί δέν μπορούν νά έχουν εμπειρίες. Έμπειρία δέν είναι αύτό πού είμαστε ή αύτό πού κάνουμε, είναι αύτό πού αισθανόμαστε. "Οταν ένα άτομο είναι άνίκανο νά αισθάνεται μέ τρόπο ολοκληρωμένο τότε θά πρέπει νά είναι κατά κάποιο τρόπο διεστραμμένο. Θά πρέπει νά διαστρεβλώσει τήν έμπειρία γιά νά έξυπηρετήσει τίς άνάγκες του. "Ετσι, οί σεξουαλικές του σχέσεις δέ θά είναι γνήσιες. Ή έτεροσεξουαλικότητά του δέ θά είναι γνήσια έτεροσεξουαλικότητα. Θά είναι μιά άναζήτηση γιά τήν ικανοποίηση μιας ανάγκης (γιά άγάπη) μέσα άπό μιά «πράξη». Δέν είναι διαστροφή νά προκαλεί πόνο άντί γιά άπό-
115
λαυση ή σεξουαλική πράξη; Αισθήσεις πού κανονικά προκαλούν εύχαρίστηση νά προκαλούν πόνο; Μιά γυναίκα μπορεί νά είναι έτεροσεξουαλική ή νά προσπαθεί νά είναι έτεροσεξουαλική, κι όμως νά αισθάνεται αποστροφή ή πόνο στή διάρκεια τού σέξ. Αύτό φυσικά δέν μπορούμε νά τό άποκαλέσουμε έτεροσεξουαλικότητα. Τό ότι ένα άτομο έξωτερικεύει τά συναισθήματά του μέ τρόπο έτεροσεξουαλικό άντί γιά ομοφυλοφιλικό, δέ σημαίνει ότι είναι υγιές. "Αν τά εξωτερικεύει στήν προσπάθειά του νά αισθανθεί συμβολικά τή ζεστασιά τών γονιών μέσα άπό τή σεξουαλική πράξη, πάλι είναι νευρωτικός. Ή κοινωνία τυχαίνει νά έπιδοκιμάζει αύτή τήν έτεροσεξουαλική «άνδροπρεπή» συμπεριφορά, έτσι πού δέν μπορούμε νά καταλάβουμε ότι πρόκειται γιά μιά άρρωστη συμπεριφορά. Δυστυχώς, αύτός πού εκφράζει τήν άνάγκη γιά ένα γονιό τού ίδιου φύλου, κλείνεται στή φυλακή, ένώ άν εκφράζει τήν άνάγκη γιά ένα γονιό τοϋ αντίθετου φίλου, τότε είναι ό ήρωας - τό σύνδρομο τού Νάμαθ. Τόσο ή αύξηση τής νευρωτικής έτεροσεξουαλικότητας όσο καί ή αύξηση τής νευρωτικής ομοφυλοφιλίας θά έπρεπε νά μάς άπασχολούν τό ίδιο. Καί τά δυό είναι χαρακτηριστικά μιάς άρρωστημένης κοινωνίας. Πρέπει τελικά νά καταλάβουμε ότι τό σέξ είναι μιά συναισθηματική εμπειρία καί ότι δέν υπάρχει καθαρό σεξουαλικό συναίσθημα άνεξάρτητα άπό τά άλλα συναισθήματα πού έχουμε μέσα μας. Ή ικανότητα νά αισθανόμαστε οτιδήποτε, συμπεριλαμβανομένης καί τής ευχαρίστησης, έχει ζωτική σημασία γιά τό άν θά αισθανθούμε σεξουαλικά ή όχι. Ή σεξουαλική διάσταση είναι φυσικά ένα πρόσθετο στοιχείο στή συναισθηματική βάση, όπως ή γεύση είναι μιά διάσταση πού έχει σχέση μέ τό καλό φαί. Τά συναισθήματα, δηλαδή, διαφοροποιούνται τόσο ψυχικά όσο καί σωματικά. Βλέπουμε ένα σεξουαλικό άντικείμενο, αισθανόμαστε διέγερση, όρισμένες ορμόνες άρχίζουν νά έκκρίνονται καί τό μυαλό μας μάς κατευθύνει πρός τό στόχο πού δημιούργησε τή διέγερση. "Αν έχουμε μεγαλώσει φυσιολογικά χωρίς υπερβολική άνάγκη γιά άγάπη άπό τό γονιό τού ίδιου φύλου, τότε ό στόχος τής διέγερσής μας θά
116
είναι έτεροσεξουαλικός. "Αν δμως οί σχέσεις μέ τούς γονείς ήταν διαστρεβλωμένες, άν αύτοί ζητούσαν .ειδική συμπεριφορά γιά νά άποδεχτοΰν τό παιδί, τότε αύτές οί διαστρεβλώσεις θά επικρατούν μέσα στή σεξουαλική πράξη, γιατί ή σεξουαλική πράξη είναι κι αύτή ένα μέρος τής καθολικής συναισθηματικής έμπειρίας. "Αν ένας γιατρός ήθελε τό παιδί του νά είναι «νεκρό» άψυχο στό σύνολο τής συμπεριφοράς του, άν τότε μόνο δέν τό τιμωρούσε καί δέν τό άπέρριπτε, τότε αύτό τό άτομο δέν μπορεί παρά νά είναι άψυχο καί στή διάρκεια τής σεξουαλικής πράξης. 'Ακόμα καί ή έκλογή τοϋ έτερόφυλου συντρόφου, είναι σημαντική. "Ενας άντρας πού θέλει νά έμφανίζεται σάν «δυνατός» καί άρρενωπός, στήν προσπάθειά του νά εξασφαλίσει τήν άγάπη ενός πατέρα, είναι πιθανό νά διαλέξει μιά γυναίκα πού στήν πραγματικότητα είναι άντρας. Μ' αύτό τόν τρόπο μπορεί καί ισχυρίζεται ότι είναι έτεροσεξουαλικός ένώ ουσιαστικά έχει μιά ομοφυλοφιλική έμπειρία. Σκληρές καί άνδροπρεπείς γυναίκες πιθανό νά διαλέξουν θηλυπρεπείς άντρες γιά τόν ϊδιο λόγο. Δέν είναι βέβαια άκριβώς μιά συνειδητή έκλογή. Ά π λ ά καί μόνο, αύτό πού σπρώχνει τό άτομο έκεί όπου μπορεί νά άντλήσει ικανοποίηση είναι ή άνάγκη, άνεξάρτητα άπό τίς προσταγές τού μυαλού. "Αν, άπό κάποιο λάθος, ό νευρωτικός παντρευτεί έναν άρκετά ύγιή άνθρωπο, θά πρέπει νά τόν μετατρέψει σέ κάτι πού θά ταιριάζει μέ τή νεύρωσή του. Ό ύγιής σύντροφος θά πρέπει νά γίνει ένα μέρος τής φαντασίωσης ή τοϋ παιχνιδιού πού ό νευρωτικός ύποχρεωτικά παίζει όλα του τά χρόνια. Αύτό τό παιχνίδι είναι μιά διαστροφή, όπως διαστροφή είναι ή ομοφυλοφιλία ή ή έπιδειξιομανία. Τό μόνο πού άλλάζει είναι ή μορφή τής διαστροφής. Ό ύγιής σύντροφος μπορεί νά πρέπει νά ύποκριθεΐ ότι είναι κάποιος άλλος ή ότι είναι δυνατός καί έξουσιαστικός, δίνοντας διαταγές στό νευρωτικό. Καμιά φορά, ό νευρωτικός μπορεί νά κρατάει τή διαστροφή μέσα του. Μπορεί νά έχει φαντασιώσεις άλλά νά τίς κρατάει γιά τόν έαυτό του στή διάρκεια τής σεξουαλικής πράξης. Ά λ λ ά καί πάλι είναι διεστραμμένος, γιατί ή έμπει-
117
ρία είναι διεστραμμένη, άν καί εξωτερικά τίποτα δέ φαίνεται διεστραμμένο. Ή ίδέα τοϋ νά διδάξουμε στους νευρωτικούς σεξουαλική τεχνική είναι πραγματικά μιά άπάτη, γιατί τό νά μάθουν πού νά βάζουν τό χέρι ή πώς θά ξαπλώσουν καί σέ ποιά στάση, δέν μπορεί νά αλλάξει τήν εμπειρία τής σεξουαλικής πράξης. Γνωρίζουμε ότι τά Πρωτογενή συναισθήματα είναι αύτά πού καθορίζουν τή φύση τών ονείρων, τών ονειροπολήσεων καί τών φαντασιώσεων πού έχουμε. Μπορούμε νά εξασφαλίσουμε γιά τό σώμα όλες τίς σωστές κινήσεις σύμφωνα μέ τό σεξουαλικό έγχειρίδιο, άλλά τά Πρωτογενή συναισθήματα θά καθορίσουν τελικά τήν ψυχική έμπειρία. Σπάνια οί φυσιολογικοί άνθρωποι έχουν άνάγκη νά μάθουν τήν τεχνική τής σεξουαλικής πράξης. Ά λ λ ά όταν τήν έχουν άνάγκη, μπορεί νά τούς φανεί χρήσιμη γιατί οί άνθρωποι αύτοί είναι φυσιολογικοί, μέ άναπτυγμένη τήν ικανότητα νά αισθάνονται. Η ΚΡΥΦΗ ΤΡΕΛΑ ΤΩΝ ΝΕΥΡΩΤΙΚΩΝ Ό ήρωας τού ποδοσφαίρου τελειώνει τό παιχνίδι καί πάει στή στοά γιά νά επιδείξει τό σώμα του σ' ένα μικρό κοριτσάκι. Έ ν α ς δικηγόρος φοράει τά εσώρουχα τής γυναίκας του γιά νά δουλέψει, ένώ ένας κοινωνιολόγος συλλαμβάνεται νά μυρίζει τό σλίπ τής φιλενάδας του. Έ ν α ς δικαστής έχει μανία μέ τίς σοκολάτες καί καταναλώνει περίπου δέκα πλάκες τή μέρα, ένώ δικάζει. Έ ν α ς ήθοποιός μέ τίτλο ευγενείας, είναι παιδεραστής. Έ ν α ς γνωστός έπιχειρηματίας άλλάζει τό όνομά του, βαφτίζεται στή θρησκευτική αίρεση τής Χριστιανικής Επιστήμης 1 5 , καί άρνεΐται νά επιτρέψει στήν κόρη του νά κάνει χειρουργική έπέμβαση. "Ενας δάσκαλος πάει στό σπίτι του καί προκαλεί αύνανισμό στό σκύλο του. "Ενας όρθοδοντιστής επιμένει ότι κάποια γυναίκα τόν παρακολουθεί όταν κάνει έρωτα μέ τή γυναίκα του. Ό κατάλογος μέ τίς κρυφές τρέλες είναι άτέλειωτος. "Ολα τά παραπάνω είναι γεγονότα, όχι φαντασιώσεις. 15. Αίρεση πού άπαγορεύει στά μέλη της νά υποβάλλονται σέ εγχειρήσεις. Πιστεύουν ότι ή θεραπεία έρχεται μέσα άπό τήν προσευχή (Σ.τ. Μ.)
118
Πιστεύω ότι σέ κάθε νευρωτικό υπάρχει μιά κρυφή τρέλα, μιά κρυμμένη αρρώστια πού κάποτε ξεσπάει. Ό ψυχωτικός διακρίνεται άμέσως μέ τήν τρέλα του. Δέν μπορεί νά τήν κρύψει, καί νά παρουσιάσει μιά καθώς πρέπει κοινωνική πρόσοψη. Ά λ λ ά ό νευρωτικός έχει μάθει νά κάνει άκριβώς αύτό: νά υποκρίνεται. Τό θέατρο πού παίζει είναι άσυνείδητο καί τελειοποιημένο. Ά λ λ ά οί παλιές, άπωθημένες άνάγκες βρίσκουν πλάγιους δρόμους γιά νά βγούν στήν έπιφάνεια. Κάθε δρόμος έχει τή δική του σημασία. Αύτός πού μυρίζει εσώρουχα θυμάται τή μητέρα του πού δούλευε όλη τή μέρα, καί πού μόνο τά ρούχα της καί ή μυρωδιά τους τόν έκαναν νά τή νιώθει κοντά του. Ή περίπτωση τού δικαστή είναι πιό άπλή: Μεγαλωμένος καθώς ήταν σ' ένα αυταρχικό καί θρησκευόμενο σπίτι, δέν τοϋ έπιτρεπόταν κανενός είδους ευχαρίστηση. "Ετσι άργότερα, άρχισε νά προσφέρει στόν έαυτό του ένα είδος επιτρεπτής απόλαυσης, πού όμως δέ θά τόν κατέκλυζε άπό ενοχές. Ό επιδειξίας αισθανόταν σάν μικρό άγοράκι. Προσπαθούσε νά άποδείξει τόν άνδρισμό του στό γήπεδο, άλλά άκόμα κι αύτή ή άμυνα δέν ήταν άρκετή. "Επρεπε νά αύτοεπιβεβαιώνεται καί μπροστά στά μικρά κοριτσάκια. Υπάρχουν πάντα βαθύτερα αίτια γιά κάθε διαστροφή. Καί φυσικά δέν είναι όλες οί διαστροφές σεξουαλικές. Ά κ ό μ α καί ή άνάγκη τοϋ φαγητού μπορεί νά διαστρεβλωθεί πράγμα πού συμβαίνει όταν τρώει κανείς γλυκά άπό τό πρωί μέχρι τό βράδυ. Τό οργανικό σύστημα ενός άτομου μπορεί νά διαστρεβλωθεί έτσι πού νά μή λειτουργεί πιά φυσιολογικά: μιά γαλήνια μάσκα μπορεί νά κρύβει μιά οδυνηρή κολίτιδα. Μπορούμε νά πούμε γενικά ότι όταν ένα σύστημα αξιών (ή πλύση έγκεφάλου τών γονιών) δέν επιτρέπει τήν εκδήλωση τής παραμικρής κρυφής τρέλας, τότε ή «τρέλα» θά παραμείνει κρυμμένη βαθιά μέσα στό άτομο καί οί ψυχοσωματικές άρρώστιες άργά ή γρήγορα θά κάνουν τήν έμφάνισή τους. Ό νευρωτικός είναι διεστραμμένος. Τά φυσιολογικά του συναισθήματα, έχουν καταπιεστεί καί διαστρεβλωθεί. Ή μορφή πού παίρνουν μετέπειτα, κατά τήν Πρωτογενή άποψη, δέν έχει μεγάλη σημασία. 119
9
/
Γιά τό γυμνό καί τό σέξ
Μιά σύγχρονη μέθοδος ψυχοθεραπείας είναι ή θεραπεία μέσα άπό τό γυμνισμό. "Ενας άπό τούς σκοπούς αύτής τής θεραπείας είναι καί ή άπελευθέρωση άπό τίς σεξουαλικές άναστολές. Ό στόχος αύτός ύπονοεϊ ότι υπάρχει μιά αναπόφευκτη σχέση άνάμεσα στό γυμνό καί τή σεξουαλικότητα. Τό γεγονός ότι αύτά τά δυό συσχετίζονται μέσα στή ψυχοθεραπεία φανερώνει περισσότερο τόν πουριτανισμό τής θεραπείας, καθώς καί τού ίδιου τού ψυχοθεραπευτή, παρά είναι μιά ένδειξη άπελευθέρωσης. Κάποιος διαμαρτυρόμενος γι' αύτό τόν ισχυρισμό, θά μπορούσε νά πεϊ ότι τό άντικείμενο τής θεραπείας μέσα άπό τό γυμνισμό δέν είναι μόνο ή σεξουαλική άπελευθέρωση, άλλά κάτι περισσότερο, ίσως ή ολοκληρωτική άπελευθέρωση τού σώματος μας. Ά λ λ ά άν πραγματικά είναι αύτός ό σκοπός, γιατί είναι ύποχρεωτικό νά ξεγυμνώνεται ό ένας μπροστά στόν άλλο; Γιατί νά μήν μπορεί κανείς νά χορεύει γυμνός στό σπίτι του καί ταυτόχρονα νά άπελευθερώνεται; Είναι φανερό ότι τό ουσιαστικό στοιχείο τής θεραπείας είναι τό νά δείχνεις τό σώμα σου στούς άλλους. Μπορούμε νά υποθέσουμε λοιπόν, ότι γιά ένα άτομο ή έπίδειξη τοϋ σώματος του μπροστά στά υπόλοιπα μέλη τής ομάδας, στή διάρκεια αύτής τής θεραπείας, θά τό βοηθήσει νά ξεπεράσει τή ντροπή πού έχει γιά τό σώμα του, καί επομένως νά άπελευθερωθεϊ σεξουαλικά. Πρέπει όμως νά έπανέλθουμε στό θέμα τής Πρωτογενούς θεραπείας: Προβλήματα πού δημιουργούνται μέσα άπό διεργασίες χρόνων καί έχουν τίς ρίζες τους σέ πρώιμες έμπειρίες, δέν είναι δυνατό νά λύνονται εδώ καί τώρα. Ή ψυχρότητα, γιά παράδειγμα,
120
είναι ένα άπλό σύμπτωμα, τό τελευταίο στάδιο χιλιάδων έμπειριών πού έχουν προηγηθεί. Καί δέν είναι άπαραίτητο αυτές οί έμπειρίες νά υπήρξαν καθαρά σεξουαλικά καταπιεστικές. Ή έπανειλημμένη κατάπνιξη τής ζωτικότητας ενός παιδιού βοηθάει πολύ στό νά μάθει τό παιδί νά αποκλείει κάθε είδους αυθόρμητο ενθουσιασμό. Τό σώμα ένός νευρωτικού είναι ή σαρκοφάγος πού κλείνει μέσα της ολων τών ειδών τά καταπιεσμένα συναισθήματα. Σέ κάποιον άρ- · ρωστο τό οποιοδήποτε συναίσθημα πού ένιωθε συνδεόταν μέ τόν τρόμο τού επερχόμενου θανάτου, τό στραγγαλισμό μέ τόν ομφάλιο λώρο. Ή άντίληψη λοιπόν ότι αύτός ό άνθρωπος βγάζοντας τά ρούχα του θά μπορούσε νά αισθάνεται πιό σεξουαλικά, ένώ αύτός είχε ήδη θάψει τόν έαυτό του άπό τή στιγμή τής γέννησής του, δείχνει μιά μάλλον κοντόφθαλμη άποψη γιά τή σεξουαλικότητα. Γιά νά θεραπευτεί ένα σεξουαλικό σύμπτωμα όπως ή ψυχρότητα ή ή άνικανότητα, χρειάζεται νά ξακαθαριστούν τά κρίσιμα εκείνα συναισθήματα πού βρίσκονται κάτω άπό τά συμπτώματα. "Ετσι, τό γύμνωμα στή διάρκεια τής θεραπείας πρέπει νά πηγάζει άπό τήν έμπειρία - πρέπει νά ξεπηδάει μέσα άπό τό συναίσθημα καί νά μήν είναι ένα μηχανικό τέχνασμα πού κάνει κάποιος κατά παραγγελία. Ή πρωτογενής Θεραπεία δέν άποκλείει τό στοιχείο τού γυμνού, άλλά αύτό τό γυμνό προέρχεται άπό ένα ιδιαίτερο συναίσθημα πού πολλές φορές δέν έχει σχέση μέ τή σεξουαλική δραστηριότητα. Γιά παράδειγμα, μιά γυναίκα γθύθηκε γιά νά δείξει «τά μεγάλα όπίσθιά της». "Ηθελε νά δείξει τά «μή άποδεκτά» μέρη τού σώματος της γιατί αισθανόταν ότι δέν ήταν άπαραίτητο πιά νά έχει τό ιδεώδες σώμα γιά νά άγαπηθεί άπό τή μητέρα της. "Ενας άλλος άρρωστος γδύθηκε στό τέλος τής θεραπείας λέγοντας: «Αύτό μού έχει άπομείνει άλλά τουλάχιστο είμαι εγώ. Δέ φοβάμαι πιά τόν έαυτό μου, Μαμά». Μιά γυναίκα έδειξε τά στήθη της ένώ ήταν βυθισμένη σέ μιά Πρωτογενή Αναβίωση. Φώναζε συνέχεια: «Δέν είμαι ό Γιώργος, Μπαμπά. Είμαι ή Γεωργία. Δέν μπορώ νά είμαι άλλο τό άγόρι γιά σένα». "Εκρυβε τά στήθη της άπό τήν εφηβική της ήλικία άπό φόβο μήπως χάσει τήν
121
άγάπη τοϋ πατέρα της - αυτός ήθελε ένα άθλητικό άγόρι. Μιά άλλη γυναίκα είχε μιά Πρωτογενή Αναβίωση όπου έκρυβε τά στήθη της άπό τήν ήλικία τών δεκατεσσάρων χρόνων γιατί αισθανόταν ότι ό πατέρας της, πού επιτέλους είχε άρχίσει νά ενδιαφέρεται γι' αύτήν, ενδιαφερόταν μόνο σεξουαλικά. Ή προσπάθειά της νά είναι άντισεξουαλική ήταν ένας τρόπος νά κάνει τόν πατέρα της νά τήν άγαπάει σάν πατέρας. "Ενας άντρας, τέλος, άφησε τόν έαυτό του νά έπιτύχει στήση, φωνάζοντας: «Είναι εντάξει, Μαμά, δέν είναι πρόστυχο νά έρεθίζεσαι, δέν είμαι κακός, είμαι άνθρωπος». Βλέπουμε λοιπόν, ότι τό ξεγύμνωμα γιά καθέναν άπ' αυτούς τούς άνθρώπους έχει μιά ιδιαίτερη σημασία. Καί αύτή ή σημασία είχε ρίζες στήν περασμένη καί όχι στήν τωρινή ζωή τους. Οί Πρωτογενείς Αναβιώσεις άπό μόνες τους δέν τούς άπελευθέρωσαν τό σώμα ούτε τούς έλυσαν τά σεξουαλικά προβλήματα. Συνδυασμένες όμως μέ τό ξεγύμνωμά τους καθώς καί μέ άλλες συναισθηματικές - λυτρωτικές, θεραπευτικές εμπειρίες, πραγματικά τούς άπελευθέρωσαν. Τό σεξουαλικό συναίσθημα είναι μέρος τού συναισθήματος. Δέν είναι ένα στεγανό διαμέρισμα χωρίς σύνδεση μέ τή γενική ικανότητα τοϋ άνθρώπου νά αισθάνεται. Τό σημαντικό είναι ότι αύτές οί Πρωτογενείς Αναβιώσεις, συνδυασμένες μέ τό γυμνισμό, δέν έχουν καμιά σχέση μέ τόν έδώ καί τώρα τρόπο θεραπείας. Θά ήταν τό ίδιο σημαντικές καί λυτρωτικές άν είχαν συμβεί στό σπίτι χωρίς τήν παρουσία κανενός. Τό γυμνό στήν Πρωτογενή Θεραπεία, είναι ό πυροδοτικός μηχανισμός πού ξυπνάει τά ιδιαίτερα Πρωτογενή συναισθήματα πού σχετίζονται μέ τή γύμνια. Ή γύμνια μπορεί νά φέρνει σ' ένα άτομο τήν ανάμνηση τοϋ φασκιώματος μέσα στήν κούνια, πού συνοδευόταν άπό σκληρή μεταχείριση. Σέ κάποιον άλλο μπορεί νά ξαναζωντανέψει τό παλιό συναίσθημα τής γελοιοποίησης, πού αισθανόταν όταν γυρνούσε γυμνός μέσα στό σπίτι. Στίς πουριτανικές οικογένειες συχνά θεωρείται μεγάλη ντροπή νά δείχνει κάποιος τό σώμα του. Ή πρώτη φορά πού τοϋ επιτρέπεται νά τό κάνει φανερά είναι στή διάρκεια τής σεξουαλικής πράξης. Μ' αύτό τόν τρόπο, τό σώμα μετατρέπε-
122
ται άπό Ινα φυσιολογικό σ' ένα αυστηρά σεξουαλικό άντι^| κείμενο. Κατά μιά παράξενη διαλεκτική ή σεξουαλική καταπίεση είναι αυτή πού κάνει τό σώμα άποκλειστικά σεξουαλικό άντικείμενο, ένώ άντίθετα ή σεξουαλική έλευθερία επιτρέπει στό σώμα νά αποκτήσει τίς άνθρώπινες ιδιότητες του. Τά φυσιολογικά παιδιά πού μεγαλώνουν σ' ένα έλεύθερο καί όχι καταπιεστικό περιβάλλον δέν ερεθίζονται σεξουαλικά μέ αύτόματο τρόπο στή θέα ενός κορμιού. Ή έτεροσεξουαλική σχέση τους θά είναι σχέση δύο άνθρώπων καί όχι δύο άνθρώπινων κομματιών. Τό σέξ ένσωματώνεται στή σχέση καί δέν άποτελεΐ μιά ξεκομμένη ενότητα. Τό σέξ θά είναι τότε κάτι άνθρώπινο καί όχι κάτι άπάνθρωπο, όπως συμβαίνει μέ τόσους νευρωτικούς. Οί θεραπείες πού εντοπίζονται μόνο στό σώμα είτε άσχολούνται μέ τήν επίδειξη τού σώματος στούς άλλους είτε μέ οδηγίες γιά σεξουαλική τεχνική, μπλέκουν χειρότερα τό πρόβλημα μέ τό νά μετατρέπουν τό σέξ σέ κάτι ξεχωριστό κάτι πού δέν είναι άνθρώπινο. Στή πραγματικότητα, ό γυμνισμός σέ ένα νευρωτικό όχι μόνο μπορεί νά μήν τόν άπελευθερώσει, άλλά καί νά ενισχύσει τό άμυντικό του σύστημα. Αύτό συμβαίνει εύκολα όταν ό γυμνισμός γίνεται σάν μιά μηχανική χειρονομία, αυξάνοντας μ' αυτό τόν τρόπο τή ντροπή καί τό φόβο τοϋ νευρωτικού. Ή εσωτερική απελευθέρωση πρέπει πάντα νά άναβλύζει άπό μέσα πρός τά έξω καί όχι νά επιβάλλεται άπ' έξω πρός τά μέσα. Οί Πρωτογενείς Αναβιώσεις πού συνδέονται μέ τό γυμνό είναι συχνά περίπλοκες. Γιά παράδειγμα, μιά γυναίκα έδειχνε μιά τάση στή διάρκεια μιας Πρωτογενούς Α ν α β ί ω σης νά βγάλει τά ρούχα της άλλά πάντα δίσταζε στήν τελευταία στιγμή. Τελικά, άρχισε νά γδύνεται κλαίγοντας όλο καί δυνατότερα όσο έβγαζε τά ρούχα της, μέχρι πού έμεινε τελείως γυμνή, πράγμα πού τής έφερε μιά άγωνιώδη, βασανιστική Αναβίωση καί άρχισε νά φωνάζει: «Μπαμπά τό ξέρω ότι δέ μ' άγαπάς έπειδή είμαι κορίτσι, άλλά πρέπει νά είμαι ό εαυτός μου!» Τό γεγονός ότι έδειξε ολόκληρο τό σώμα της έφερε στήν επιφάνεια τό συναίσθημα τής άπόρριψης άπό τόν πατέρα της, κάτι πού είχε καλύψει φορών-
123
τας συνέχεια μπλού-τζήν. Αυτό πού έδειχνε εκείνη τή μέρα δέν ήταν μόνο τό σώμα της - έδειχνε τά συναισθήματά της. Αύτό ήταν τό νόημα τής επίδειξης στό μπαμπά της. Ή επίγνωση πού άπέκτησε σ' αύτή τήν Πρωτογενή Α ν α βίωση ήταν πολύτιμη. Στήν προηγούμενη άνάλυσή της κατάλαβε ότι ένιωθε τό «φθόνο τού πέους». Πραγματικά αισθανόταν έντονα τήν έπιθυμία νά άποκτήσει πέος. Είχε ελεύθερες σεξουαλικές σχέσεις μέ πολλούς άντρες γιά νά αισθάνεται ένα πέος μέσα της, διατηρώντας τή φαντασίωση ότι είναι πραγματικά δικό της. Ά λ λ ά αύτή ή έπιθυμία δέν ήταν τό βασικό στοιχείο στή Θεραπεία. Αισθάνθηκε στή διάρκεια τής Πρωτογενούς Αναβίωσης ότι μέ τό νά είναι κορίτσι δέ θά έπαιρνε ποτέ άγάπη. Κατάλαβε άπό νωρίς στή ζωή της ότι ή ύπαρξη πέους (όπως είχε ό «άξιαγάπητος» αδερφός της) θά τής εξασφάλιζε άγάπη. Τελικά, μέ τό νά αισθανθεί τήν άπόρριψη πού ένιωθε σάν μικρό κορίτσι, απελευθερώθηκε άπό αύτό τόν υποτιθέμενο φθόνο τού πέους καί άπό τήν ψυχρότητα της γιατί κάθε σεξουαλική εμπειρία τής θύμιζε ότι ήταν αύτό άκριβώς πού δέν ήθελε, δηλαδή κορίτσι. Στή διάρκεια τού σέξ έπρεπε νά φαντάζεται ότι είναι αγόρι γιά νά αισθάνεται ότι παίρνει άγάπη έστω καί γιά λίγες στιγμές. Τώρα είναι άρκετά φανερό ότι γι' αύτήν τή γυναίκα ό γυμνισμός σάν μιά ξεκομμένη πράξη άπό τά παραπάνω συναισθήματα, δέ θά ήταν παρά μιά ανώφελη άσκηση πού θά μπορούσε νά έπαναλαμβάνει σ' όλη της τή ζωή χωρίς κανένα άποτέλεσμα. Στήν πραγματικότητα, αύτό πού έφερε στήν έπιφάνεια τό συναίσθημα ήταν ή ύποχρέωση νά ντύνεται μέ ρούχα πού τόνιζαν τή θηλυκότητα. Τό θέμα είναι ότι κανένας δέν μπορεί νά «διδάξει» τή σεξουαλικότητα. Ή ένστικτώδης συμπεριφορά δέ διδάσκεται - κανένας δέ μαθαίνει τά μωρά νά βυζαίνουν. Τά σεξουαλικά προβλήματα προέρχονται άπό τήν καταπίεση τής φυσικότητας σέ κάθε λειτουργίας. Ή «διδασκαλία» τής φυσικότητας είναι μάλλον μέρος τής καταπιεστικής διαδικασίας.
124
10 Διαστροφές
καί Αλλόκοτοι
Φόνοι
Σχεδόν όλοι οί άλλόκοτοι (δηλαδή οί μή προσχεδιασμένοι) φόνοι καί οί διαστροφές είναι μιά συγκαλυμμένη Πρωτογενής Αναβίωση. Τά άπωθημένα συναισθήματα δέ γίνονται αισθητά άλλά εξωτερικεύονται άμεσα μέ συμβολικό τρόπο. Οί αλλόκοτοι φόνοι καί οί διαστροφές είναι κατά κάποιο τρόπο τελετουργίες, καταστάσεις προσωρινής τρέλας, όπου ή πραγματικότητα βουλιάζει κάτω άπό τήν ανάδυση τών παλιών συναισθημάτων. Ή συνειδητότητα ελαττώνεται καί τό άσυνείδητο κυριαρχεί. Ή ένταση τής παρόρμησης ή τής τελετουργίας είναι ανάλογη μέ τήν ένταση τού άσυνείδητου Πόνου. Ή παρόρμηση είναι μιά τάση άπομάκρυνσης άπό τό συναίσθημα, άλλά ή ενέργεια πού βρίσκεται πίσω της είναι τό ίδιο τό συναίσθημα. Έτσι, ή άνάγκη ένός άντρα νά επιδεικνύεται θά εξαρτηθεί άπό τό βαθμό καταπίεσης τοϋ άνδρισμού του, άπό τόν περιορισμό τών άντρικών του δραστηριοτήτων, πού θά λειτουργούσαν σάν διέξοδοι, (σπόρ, σέξ, ντύσιμο) καί άπό τίς απαιτήσεις πού τού επιβλήθηκαν όταν ήταν παιδί, νά συμπεριφέρεται «σάν άντρας». "Αν ό ανδρισμός ένός άγοριοϋ καταπατήθηκε άπό τόν ένα γονιό ένώ ό άλλος άντίθετα άπαιτούσε μιά «άντρίκια» συμπεριφορά, τότε άργότερα τό άτομο αύτό πιθανό νά φτάσει σ' ένα νευρωτικό συμβιβασμό, στήν προσπάθειά του νά «δείχνει» τόν άνδρισμό του. Ά ν τό αγόρι έγινε τό «μικρό άγγελούδι τής μαμάς», μέ άποτέλεσμα νά είναι ουδέτερο καί παθητικό, άργότερα, άν υπάρξουν οί κατάλληλες συνθήκες θά προσπαθεί νά αποδείξει τόν άνδρισμό του μέσα άπό μιά ήδη έσωτερικευμένη παρόρμηση. Ή δύναμη πού τροφοδοτεί τήν έπιδειξιομανία
125
του είναι ή άνάγκη νά είναι ό έαυτός του. Κι αύτό άκριβώς προσπαθεί κάθε φυσιολογικός όργανισμός. "Οσο καί άν ή ζωή διαστρεβλώνει αύτό τό φυσικό, γνήσιο έαυτό, ή τάση τού άνθρώπου νά είναι ό έαυτός του θά υπάρχει πάντα καί θά ένεργοποιεϊ τήν παρόρμηση. Ά ν δέ συνέβαινε αύτό,' τότε «τό μικρό αγγελούδι τής μαμάς» θά παρέμενε δίχως Πόνο ή τάσεις γιά έπιδειξιομανία. Ή ένεργοποιός δύναμη λοιπόν συνίσταται πάντα στό νά είναι κάποιος γνήσιος καί άληθινός. Ή δύναμη τής παρόρμησης έξαρτάται άπό τό πόσο τό παιδί έχει άπομακρυνθεΐ άπό τον άληθινό του έαυτό. Οί παράξενοι φόνοι είναι τελετουργίες όπως καί οί σεξουαλικές διαστροφές, μόνο πού παίρνουν βίαιες μορφές άντί σεξουαλικές. Τό άν θά πάρει βίαιη ή σεξουαλική μορφή θά έξαρτηθεί άπό τίς συνθήκες ζωής τού παιδιού. Ά ν τό παιδί δέν παίρνει τίποτα, ταπεινώνεται καί δέρνεται χωρίς νά έχει δικαίωμα νά άντιμιλήσει, τότε άναπτύσσει μιά πηγή όργής πού έκφορτίζεται στούς άνθρώπους τού περιβάλλοντος του, γιά παράδειγμα, στραγγαλίζοντας γυναίκες άφού πρώτα τίς ταπεινώσει. Ά ν πάλι τό παιδί έχει ύπουλα σαγηνευτεί άπό τή μητέρα του, τότε είναι πιθανό νά γίνει ομοφυλόφιλος γιά νά άποφύγει τήν αιμομικτική σχέση. Ε π ε ι δ ή τά πραγματικά συναισθήματα είναι καταπιεσμένα, ή τελετουργία καί στίς δυό μορφές της, είτε βίαιη είτε σεξουαλική, θά έπαναλαμβάνεται συνέχεια. Κι αύτό γιατί ή τελετουργία είναι συμβολική καί δέ συνδέεται μέ τήν πραγματική της πηγή. Γιαυτό καί ή φυλακή δέ λύνει τίποτα όταν αντιμετωπίζει τό πρόβλημα τής διαστροφής. Γιά νά λυθεί τό πρόβλημα θά πρέπει νά συνδεθεί μέ τήν Πρωτογενή πηγή του. Στούς περίεργους φόνους, ή Πρωτογενής Αναβίωση κατακυρειεύει τό άτομο καί τοϋ ξυπνάει όλη τήν ύπολανθάνουσα ένταση τών Πρωτογενών συναισθημάτων, πού σπρώχνει τό άτομο νά εκφραστεί. Γιά παράδειγμα, ή άπιστία τής φιλενάδας μπορεί νά προκαλέσει τήν ασυνείδητη άνάμνηση τής μητέρας πού ήταν άπιστη καί είχε έγκαταλείψει τά παιδιά. Έ ν ώ ή ίδια ή σκηνή τής άνάμνησης είναι
126
άσυνείδητη, τά έντονα συναισθήματα άρχίζουν νά Αναδύονται καί τότε ό άνθρωπος μπορεί νά όδηγηθεί στό φόνο. Ό δολοφόνος χάνεται μέσα στά Πρωτογενή του συναισθήματα, ή πραγματικότητα θολώνει γι' αυτόν, κι έτσι ή| φιλενάδα - μητέρα πεθαίνει. Τό κορίτσι δέν ήταν παρά μιά συμβολική παρουσία γιά μιά πραγματικότητα πού ποτέ δέν μπόρεσε νά άντιμετωπίσει, νά αισθανθεί καί νά παραδεχτεί " Ά ν άπογυμνώσουμε τήν πράξη τοϋ φόνου άπό τό ίδιο τό γεγονός καί άσχοληθοΰμε μέ τό άτομο τή στιγμή τής άνάδυσης αυτών τών συναισθημάτων, τότε θά έκδηλωνόταν μιά Πρωτογενής Αναβίωση καί όχι μιά άπλή έξωτερίκευση τών συναισθημάτων του. Οί φόνοι γίνονται όταν τό άτομο δέν ξέρει τί αισθάνεται. Δέν έχει άπό πουθενά βοήθεια γιά νά άντιμετωπίσει αύτά τά κατακλυσμικά συναισθήματα καί έτσι υποκύπτει στή φοβερή τους ένταση. Οί διαστροφές δέν είναι άπό τή φύση τους σεξουαλικές. Ή σεξουαλική παρόρμηση δέν μπορεί νά διαστρεβλωθεί γιατί παραμένει άγνή. Τό άτομο είναι έκείνο πού διαστρεβλώνεται γιά νά άποκτήσει άγάπη, καί ή σεξουαλική τελετουργία είναι άπλά ένας τρόπος γιά νά τό δείξει. Έ ν α άτομο δέν μπορεί νά είναι όλότελα ύγιές, μέ έξαίρεση τίς σεξουαλικές του συνήθειες. Οί σεξουαλικές του συνήθειες έκφράζουν τό πρόβλημά του πιό εύλογα άπό οτιδήποτε άλλο. Αύτός πού πρέπει νά δένεται γιά νά ερεθιστεί σεξουαλικά μπορεί νά προσπαθεί νά πεί: « Έ γ ι ν α άκαμπτος καί άκίνητος γιά νά μέ άγαπήσεις». Ή , «Θά τιμωρηθώ πρώτα γιά νά μπορέσω νά αισθανθώ εύχαρίστηση» - γιατί στήν πραγματικότητα έπρεπε νά παλέψει γιά νά τοϋ επιτρέψουν οί γονείς του ορισμένες άπολαύσεις. Ή διαστροφή είναι τό άκριβές μήνυμα. Αύτό πού πρέπει νά γίνει είναι νά τό άποκωδικοποιήσουμε μέσα άπό τά συναισθήματα τοϋ ατόμου. Δέν μπορεί νά άποκωδικοποιηθεΐ άπό κανέναν άλλο. Τά συναισθήματα σχηματίζουν τή βάση αύτής τής συμβολικής τελετουργίας καί είναι μάταιο νά προσπαθούμε νά ξεκαθαρίσουμε τό νόημα τής τελετουργίας, γιατί τά συναισθήματα λειτουργούν αυτόματα. Αύτό γίνεται περισσότερο κατανοητό στήν περίπτωση τών
127
ονείρων. Ό συμβολισμός είναι ό ίδιος. Τά συναισθήματα αρχίζουν νά άναδύονται καί μιά φανταστική ιστορία πλέκεται στή διάρκεια τής νύχτας (πού ζωντανεύει στή διάρκεια τής μέρας). Καί στίς δυό περιπτώσεις, στό όνειρο καί στή διαστροφή, ύπάρχει μιά άπομάκρυνση άπό τήν πραγματικότητα γιατί υπερέχουν τά σύμβολα. Ποιά είναι λοιπόν ή διαφορά άνάμεσα σ' αυτούς πού έχουν φαντασιώσεις μέ διαστροφές (καί πού είναι ή μεγάλη πλειοψηφία τού πληθυσμού) καί σ' αύτούς πού τίς κάνουν πράξη; Οί περισσότεροι διεστραμμένοι άρχίζουν μέ φαντασίωση, άλλά όσο τά συναισθήματα άρχίζουν νά άναδύονται, κυριεύουν όλο καί περισσότερο τόν όργανισμό τού άτομου, καί έτσι ή λογική δέν μπορεί νά έλέγξει τήν παρόρμηση πού γενικεύεται τελικά σ' όλο τό σώμα. Τό μέτρο τής άρρώστιας είναι τότε ό βαθμός άπορρόφησης τοϋ άτομου άπό τήν άνάγκη πού βρίσκεται κάτω άπό όλα αύτά. Έ ν α ς μεγάλος άριθμός άνθρώπων έχει βίαιες φαντασιώσεις άλλά λίγοι τίς βάζουν σέ πράξη. Αύτοί οί άνθρωποι καταδικάζονται σάν τρελοί γιατί δέν μπόρεσαν νά συγκρατήσουν αύτό πού οί ύπόλοιποι μπορούν. Τά συναισθήματά τους ήταν πολύ κατακλυσμιαία. Σέ μιά διαλεκτική έξελικτική πορεία οί διαστροφές άντιπροσωπεύουν τό τσάκισμα τής πρώτης γραμμής τής νευρωτικής άμυνας, καί φέρνουν τό άτομο κοντά στά συναισθήματά του. Γιαυτό καί ό διεστραμμένος άνθρωπος θεραπεύεται εύκολα, σέ διάκριση μέ τό φαντασιόπληκτο διανοούμενο πού έχει κλείσει τά πάντα (άκόμα καί τίς διαστροφές του) στό κεφάλι του. Πρίν μερικά χρόνια ένας ήθοποιός τού Χόλυγουντ βρέθηκε κρεμασμένος στό μπάνιο του. Ή τ α ν πάνω άπό έξήντα χρονών καί είχε τή φήμη τοϋ καλλιεργημένου διανοούμενου καί τού άνθρωπιστή. Είχε γράψει λαμπρά δοκίμια γιά τήν τέχνη καί τήν πολιτική. Αύτός όμως ό άνθρωπος σκοτώθηκε μέ τόν πιό περίεργο τρόπο — μέ χειροπέδες καί άλυσίδες, φορώντας γυναικεία ρούχα. Ή έξυπνάδα του δέν μπόρεσε νά τού σώσει τή ζωή. Είμαι σίγουρος δτι ήξερε πώς είχε τή διαστροφή, άλλά παρόλη τήν ευφυία του καί τή λογική του ήταν άδύναμος νά τή σταματήσει. Ή
128
άνάγκη αυτή έμοιαζε νά είναι θαμμένη ύλα τοϋτα τά χρόνια καί έπειδή δέν μπορούσε νά νιώσει τά συναισθήματά του άναγκάστηκε νά διαστρεβλώσει τόν έαυτό του μέχρι τή στιγμή πού τόν σκότωσε έπειδή είχε άκριβώς αυτή τήν άνάγκη. Ή ευφυία του καθόλου δέν επέδρασε πάνω στή διαστροφή του. Αναγκαζόταν νά άναπαρίστανει συνέχεια μιά παράξενη τελετουργία στήν προσπάθειά του νά βρει κάποιο είδος ικανοποίησης, καί νά ανακουφίσει τήν ένταση. Ό ψεύτικος, διεσταμμένος εαυτός του τελικά έγινε κυρίαρχος καί καθολικός. "Ετσι ό γνήσιος έαυτός πέθανε. Στήν πραγματικότητα, όλη ή ζωή τού νευρωτικού είναι μιά τελετουργική προσπάθεια ν' αγαπηθεί. Ό διεστραμμένος έχει συγκεκριμενοποιήσει αύτή τήν προσπάθεια ιδιαίτερα. Ή πραγματική κοινωνική τρέλα είναι ό τρόπος πού άντιμετωπίζουμε τούς διεστραμμένους καί όλους αυτούς πού χρησιμοποιούν βία. Τούς φυλακίζουμε - ή , άν είναι τυχεροί, τούς κλείνουμε στίς κλινικές. Ή μαγική Αντίληψη είναι ότι μετά άπό πέντε ή δέκα χρόνια φυλάκισης τό άτομο θά έχει μάθει καλά τό μάθημά του καί θά έχει γίνει ύγιής. Στίς σημερινές πρωινές έφημερίδες διαβάζουμε τήν ιστορία τοϋ Μπέρτραμ Γκρήνμπεργκ πού τουφεκίστηκε στήν έρημο σάν «τά λυσσασμένα σκυλιά» άφοϋ είχε βιάσει ένα μικρό κοριστάκι καί τό είχε σκοτώσει μαζί μέ άλλους τρεις. Είχε περάσει άπό ένα σωρό φυλακές καί ψυχιατρικές κλινικές όλα αύτά τά χρόνια. Είχε κάνει βίαιες πράξεις πολλές φορές στό παρελθόν, άλλά όμως ή τελευταία ψυχιατρική άναφορά ανέφερε ότι άρχιζε νά «προσαρμόζεται». Είχε κάνει ψυχοθεραπεία, τόσο άτομική όσο καί ομαδική, είχε συμβουλευτικές συνεντεύξεις, καθώς καί τή βοήθεια τών κοινωνικών λειτουργών — ένας άπό αυτούς τόν είδε μιά μέρα πρίν σκοτώσει τό μικρό κοριτσάκι. Ή περίπτωσή του είναι πολύ διδακτική: ή τάση γιά τή χρήση βίας ή ή σεξουαλική διαστροφή, δέν εξαφανίζεται μέ τή φυλάκιση. Υπάρχει πάντα ό κίνδυνος ύποτροπής όσο υπάρχουν ζωντανά Πρωτογενή κυκλώματα. Ά ν δέ συμβεί επιστροφή στό έγκλημα αύτό οφείλεται σέ σύμπτωση ή εύεργετικες κοινωνικές συνθήκες πού συγκρατούν
129
τά πράγματα σέ σύμπτωση ή ευεργετικές κοινωνικές συνθήκες πού συγκρατούν τά πράγματα προσωρινά κάτω άπό έλεγχο. Μέ τήν ίδια νοοτροπία θά φυλακίζαμε έναν άνθρωπο πού έχει συχνούς πονοκεφάλους περιμένοντας νά σταματήσουν οί πόνοι μέ τήν άποφυλάκιση του. Πιστεύω ότι ή Πρωτογενής Θεραπεία θά μπορούσε νά είχε σώσει όχι μόνο τόν Μπέρτραμ Γκρήνμπεργκ, άλλά καί όλα τά τραγικά θύματά του.
130
1
10 Βία καί Φόνος
Τό κεφάλαιο πού άκολουθεϊ γράφτηκε άπό κάποιον πού γνώρισε τή βία άπό πολύ κοντά. Οί περισσότεροι άπό τήν οίκογένειά του έχουν κάνει στή φυλακή γιά φόνο, καί ό ίδιος έχει έκτίσει ποινή φυλάκισης γιά συνεργία σέ φόνο. Ή ζωή τής οίκογένειάς του παίχτηκε σέ συνέχειες στό σήριαλ «Γκάνγκστερς» καί οί φόνοι πού διαπράχτηκαν άπό τά μέλη της άποτέλεσαν γιά μήνες ολόκληρους τή βασική ύλη τών περιοδικών έγκλήματος. Νομίζω πώς είναι ό πιό κατάλληλος γιά νά συζητήσει γύρω άπό τή βία, καί αύτό γιατί πραγματικά πιστεύει πώς ή βία πηγάζει άπό τή βία ένάντια στόν έαυτό σου — όχι άπλώς μέ τήν έννοια τών χτυπημάτων ή τού μαστιγώματος άλλά μέ πιό ύπουλες μορφές, όπου ένα παιδί δέν άφέθηκε ποτέ νά ύπάρξει, δέν αφέθηκε ποτέ νά αισθανθεί ασφάλεια καί προστασία. Οί πρώτες του Πρωτογενείς Αναβιώσεις άρχισαν μέ ολοφάνερες πληγές (χτυπήματα μέ μαστίγιο) καί εξελίχτηκαν σέ πιό λεπτές «ψυχολογικές», όπου ήταν υποχρεωμένος νά μαλώσει τή στιγμή πού δέν τό ήθελε καί νά ζεί μέ διάφορους «πατεράδες» πού δέν τόν άγαπούσαν. Πάντα μπορώ νά θυμηθώ ένα βίαιο συμβάν άπό τή ζωή μου. "Οταν ήμουν δύο ή τριών χρονών, ή μητέρα μου τσακώθηκε μέ μιά άλλη γυναίκα. Τραβιόντουσαν άπό τά μαλλιά, χτυπιόντουσαν μέ γροθιές, γρατζουνούσε ή μία τήν άλλη, στρίγγλιζαν. Ή μητέρα μου έπεσε κάτω μέ τήν πλάτη ένώ ή άλλη γυναίκα άπό πάνω της τή γρονθοκοπούσε άγρια. Ό κόσμος πού είχε μαζευτεί μπήκε στή μέση καί ό καβγάς σταμάτησε. Ή μύτη τής μητέρας μου ήταν καταμα-
131
τιομίνη. Φοβήθηκα καί Αρχισα νά κλαίω. Δέν ήθελα νά πληγωθεί ή μαμά μου. Ήθελα νά χτυπήσω καί νά πληγώσω τήν άλλη γυναίκα γιά τό κακό πού είχι κάνα «ττή μαμά μου. Πολλές φορές, άργότερα, έπρεπε νά μαλώσω γιά τή Μαμά. Νομίζω πώς ό άδερφός μου ό Ντίκ, σκότωσε δυό άντρες στήν προσπάθειά του νά άποφύγει τό συναίσθημα ότι ό Μπαμπάς πραγματικά τόν μισούσε. Ό θυμός είναι ένα τρόπος έπιβίωσης γιά μένα. Τό άντίθετο τοϋ θυμού είναι ή παθητικότητα καί ή ύποταχτικότητα. Ό Μπαμπάς δέν ήθελε ποτέ νά θυμώνων. Αύτό ήταν κάτι πού φύλαγαν γιά τόν έαυτό τους. Φαίνεται πώς άν δέ θυμώσεις θά πεθάνεις. Τό συναίσθημα πώς σέ προσβάλλουν, σέ εκμεταλλεύονται, σέ κοροϊδεύουν, σέ εξαπατούν, σέ κάνουν νά φαίνεσαι γελοίος, είναι φοβερό. Είναι εύκολότερο νά κάνεις εσύ ό ίδιος αυτά τά πράγματα στούς άλλους, παρά νά αισθάνεσαι πληγωμένος, όταν έκεϊνοι τά κάνουν σέ σένα. Τό συναίσθημα ότι σέ νομίζουν ήλίθιο, άργόστροφο, ανίκανο είναι παρόμοιες άπειλές. Τό νά θυμώσεις είναι τό μόνο πού σοϋ μένει. Ό μπαμπάς έλεγε πώς ήμουν ένα κακό παιδί, καί μέ έδερνε γι' αύτό. Διάλεξε τή βία άπέναντί μου. Ή κακή μου συμπεριφορά δέν ήταν βίαιη. Μέ τίς άταξίες μου δέν πλήγωσα ούτε προκάλεσα πόνο σέ κανέναν. Εκείνος τό άποφάσισε καί τό έκανε σέ μένα. Ό μπαμπάς ήρθε στό σπίτι μας στήν τετάρτη Ό δ ό . Χτύπησε τήν πόρτα καί έγώ κατέβηκα νά δώ ποιός ήταν. Ή μητέρα μου, πού ήταν έπάνω μέ τό Σίντ, μοϋ είπε νά μήν άνοίξω τήν πόρτα. Ήμουν μόλις τεσσάρων ή πέντε χρονών, άλλά ήξερα πώς ή Μαμά έκανε κάτι πού δέν έπρεπε. Ό μπαμπάς μου φώναξε μέσα άπό τή σχισμή τής πόρτας γιά τήν άλληλογραφία παρακαλώνατς, « Έ λ α Φρέντυ άγόρι μου, άνοιξε τήν πόρτα στόν Μπαμπά». Ή μαμά φώναζε, «Μήν άνοίξεις τήν πόρτα». Ό Σίντ, ντυμένος τώρα, υποθέτω πώς κατέβηκε καί βγήκε άπό τήν πίσω πόρτα. Ό μπαμπάς μου τόν είδε μέσα άπό τή σχισμή τής πόρτας καί τήν έριξε κάτω. Έπιασε τό Σίντ τή στιγμή πού σκαρφάλωνε τόν πίσω φράχτη. Τόν έριξε κάτω καί τόν χτύπησε.
132
θυμάμαι, πώς έβλεπα τόν μπαμπά μου, νά κάθεται τώρα πάνω οτό Σίντ, νά τραβάει τό σουγιά του, καί νά προσπαθεί νά τόν άνοίξει. Νομίζω πώς ή μητέρα μου χτύπησε τόν μπαμπά μου στό κεφάλι μέ ένα μπουκάλι άπό σόδα. "Ολα γίνονται θολά μετά άπό αύτό. Νομίζω πώς ένα άτομο, πού είναι βίαιο δίνει κάποια διέξοδο καί έκφραση στόν πόνο του. Ή μορφή πού παίρνει ή βία καί τό άντικείμενό της έχουν άμεση σχέση μέ τή σκηνή τού πρωταρχικού πόνου. Ό βαθμός τής βιαιότητας (ό φόνος είναι πιό βίαιος άπό τό χτύπημα) μπορεί νά είναι άνάλογος μέ τό ποσό τοϋ πόνου, πού τό άτομο έχει μέσα του. Κάποιος πού έχει τά μέσα νά ξεφορτωθεί ένα μέρος άπό τόν πόνο του δέ θά είναι τόσο βίαιος όσο ένας πού δέν είχε αύτή τή δυνατότητα. Ό άδερφός μου, ό Ντίκ, σκότωσε δυό άντρες ένώ έγώ δέ σκότωσα ποτέ κανένα. Ή διαφορά - ζήτημα ευκαιρίας; Ζήτημα περιστάσεων; Ίσως ήμουν σέ θέση νά ξεφορτώνομαι λίγο άπό τόν πόνο μου κάπουκάπου. Ό Ντίκ δέν είχε κανένα τρόπο νά βγάλει τά σκατά άπό μέσα του. Ά π λ ώ ς τά κράτησε μέχρι πού άρρώστησε όσο ήταν άρκετό γιά νά σκοτώσει. Τό άτομο πού τού φωνάζουμε, μαλώνουμε μαζί του, ή τό δολοφονούμε δέν είναι τό πραγματικά έπιθυμητό θύμα. Οί άνθρωποι πού σκότωσε ό Ντίκ ήταν άπλώς υποκατάστατα τοϋ Μπαμπά. Σκότωσε τόν Μπαμπά καί έλευθερώσου. Δέν μπορεί νά σοϋ κάνει κακό άν είναι νεκρός. Ή άληθινή τραγωδία μέ τό φόνο είναι πώς δέ δικάζουν έκείνους πού πρέπει. Ποτέ δέν αισθάνθηκα πώς έπρεπε νά κατηγορήσουν τόν Ντίκ γιά ό,τι έκανε. Ή τ α ν άπλώς ένα μικρό, κακό άγόρι. Ό Μπαμπάς ήταν έκείνος πού τού έμαθε τόν τρόπο καί ή Μαμά αύτή πού τοϋ είπε ότι θά μπορούσε νά τό κάνει. Μιά καί δέν ξέρω γιατί άκριβώς ό Ντίκ ήταν ένας φονιάς καί όχι έγώ, θά μπορούσα πολύ εύκολα νά ήμουν έγώ έκείνος πού σκότωσε. 'Ηταν γύρω στά δεκαεννιά ή είκοσι μου χρόνια, πού βγήκα άπό τή φυλακή. Αγόρασα ένα τριανταοχτάρι περίστροφο Σμίθ καί Γουέσον άπό ένα ενεχυροδανειστήριο. Τό κουβαλούσα πάντα μαζί μου. Κάποτε πήγα νά δώ τόν Τζόυλ, πού ήταν άκόμα στή φυλακή, καί τοϋ τό έδειξα.
133
Φαντάσου νά έχεις μαζί σου όπλο μέσα στή φυλακή! Αισθανόμουν πιό άσφαλής, πιό δυνατός μέ ένα όπλο. Έ ν ι ω θ α πραγματικά τόσο φοβισμένος, πού χρειαζόμουν κάτι νά μέ προστατεύει (νά μέ προστατεύει άπό τόν Μπαμπά). Μιά νύχτα, πού αισθανόμουν άσχημα, έβαλα τό περίστροφο στήν τσέπη μου καί βγήκα έξω. Αισθανόμουν μόνος, θυμωμένος, πραγματικά έξαγριωμένος. Αισθανόμουν σάν νά ήθελα νά πληγώσω κάποιον. Έπεφτα επίτηδες πάνω στόν κόσμο, πού προχωρούσε στό δρόμο, καρφώνοντας τόν καθένα μέ τό άγριο βλέμμα μου, λέγοντας μέσα μου, «Έτσι καί μέ πειράξετε, μού γκρινιάξετε, μοϋ μπείτε στή μύτη, θά σας τινάξω τά μυαλά στόν άέρα, παλιοκαθάρματα». Έ λ π ι ζ α πώς κάποιος θά μού έδινε τήν άφορμή. Θά τραβούσα τότε τό περίστροφο. Δέ θά τό περίμεναν αύτό καί πραγματικά θά τούς ξάφνιαζα. Έπειτα άπ' όλα αύτά δέ θά ήταν τόσο σκληροί. Α π λ ώ ς θά τούς σημάδευα μέ τό όπλο μου καί θά τούς έλεγα πώς είχα σκοπό νά τούς σκοτώσω. Θά τούς έκανα νά μέ ικετέψουν νά τούς χαρίσω τή ζωή. Νά μέ ικετεύουν όπως έπρεπε νά ικετεύω εγώ. Ποτέ δέ βρήκα κανένα νά μπορέσω νά τό κάνω. Ή θ ε λ α ταυτόχρονα νά βρώ κάποιον καί δέν ήθελα. Φοβόμουν άληθινά πάρα πολύ. Ό μόνος λόγος πού ό Μπαμπάς μπορούσε νά μέ χτυπάει καί νά μένει άτιμώρητος γι αύτό, ήταν τό ότι ήταν σωματικά μεγαλύτερος καί δυνατότερος άπό μένα. Ή τ α ν άπειλητικός καί έπικίνδυνος γιά μένα καί πάντα πολύ μεγάλος καί δυνατός γιά νά μπορέσω νά άντισταθώ. Ό μόνος τρόπος νά τόν σταματήσω θά ήταν νά τόν σκοτώσω. Τό χτύπημα είναι μιά βίαιη πράξη. Μιά όλοφάνερη καί άπροκάλυπτη άρνηση τής επιδοκιμασίας, τής άγάπης καί τής στοργής, πού έχει άνάγκη τό παιδί άπό τό γονιό. Πονάς τόσο πολύ όταν δέν παίρνεις άγάπη. Θά κάνεις σχεδόν οτιδήποτε προκειμένου νά άποφύγεις νά άντικρίσεις καί νά αισθανθείς αύτή τήν άρνηση τής άγάπης. Ά ν κάτι προκαλεί τά συναισθήματα, έρχεται πάρα πολύ κοντά, τό μόνο πράγμα πού μπορείς νά κάνεις είναι νά έξαλείψεις αύτή τήν πρόκληση - ν ά σκοτώσεις
134
τόν έαυτό σου, ή έκεϊνον, πού στέκεται μπροστά σου. Τό παιδί θά μπορούσε νά σκοτώσει έναν ή ακόμα καί δέκα άνθρώπους μέσα σέ μιά Πρωτογενή μανία. Ε κ ε ί ν ο πού προσπαθεί πραγματικά νά κάνει, είναι νά σκοτώσει τόν πόνο μέσα του. Τότε δέν ύπάρχουν συνέπειες, όπως είναι ή σύλληψη. Ούτε κάν τίς φαντάζεσαι. Ό Πρωτογενής Πόνος σέ κατακλύζει. Χάνεις τόν έλεγχο, βρίσκεσαι ολοκληρωτικά μέσα σ' αυτόν καί τόν κατακομματιάζεις γιά νά βγει, έτσι θά μπορούσες νά σκοτώσεις κάποιον — τόσο άπλό είναι. Ή διαφορά, ξέρεις, άνάμεσα στίς Πρωτογενείς Αναβιώσεις καί τήν επιθετική συμπεριφορά... τό φόνο, είναι πολύ μικρή. Έ γ ώ καί ό άδερφός μου ζήσαμε μαζί, ύποφέραμε μαζί τά ίδια σκατά, καί κατά κάποιο τρόπο έγώ τή γλίτωσα φτηνότερα... καί έκείνος πήγε φυλακή στά δεκαεφτά του, καί μέ εξαίρεση λίγα χρόνια βρίσκεται άκόμα εκεί μέσα... καί θά βρίσκεται γιά όλη του τή ζωή... αύτό κέρδισε άπό όλη τήν υπόθεση. Κι έγώ αισθάνομαι τόσο τυχερός, πού βρίσκομαι έξω καί όχι στή φυλακή... καί πού βρήκα κάποιο τρόπο νά άπελευθερωθώ άπό τά συναισθήματα γιά ό,τι έγινε... Ή ζωή τοϋ πατέρα μου καί τής μητέρας μου μού φαίνεται τόσο τερατώδης... κανείς δέν μπορεί νά είναι τόσο άπαίσια κακός... πώς μπορεί κανείς νά είναι τόσο σκληρός.; Δέν είχα ποτέ πραγματικά συνείδηση γιά τίς δολοφονικές μου τάσεις. Είναι σάν κάτι πού κουβαλάς μέσα σου, χωρίς νά ξέρεις απόλυτα πώς νά τό εκφράσεις. Νά περπατάς μέ τό συναίσθημα μέσα σου ότι... εννοώ, είμαι ένα άτομο, μού αξίζει κάποιο δικαίωμα νά ζήσω καί ένας κάποιος βαθμός σιγουριάς, καί ό πατέρας μου καί ή μητέρα μου μάλωναν μεταξύ τους, καί μέ χτύπαγαν, μέ πλήγωναν, έκαναν τόσο τερατώδη πράγματα, πού παραβίαζαν άκόμη καί τό ίδιο τό γεγονός τής ϋπαρξής μου... καί αύτό είναι πάρα πολύ... έννοώ πάρα πολύ... καί θυμώνεις... τόσο... Χριστέ μου, θυμώνεις τόσο πολύ... άγόρασα ένα όπλο, ξέρεις, καί τό κουβαλούσα μαζί μου, περιμένοντας κάποιον νά μέ πληγώσει, ή νά κάνει κάτι γιά νά μέ πληγώσει, καί έτσι νά μπορέσω νά τούς πληγώσω... Ξέρεις θέλω πραγματικά νά
135
(
είμαι βίαιος, είναι σάν νά θέλεις νά βγεις έξω άπό τόν έαυτό σου μέ ένα βίαιο τρόπο... πρέπει νά βγάλεις τόν πόνο έξω. Είναι τόσο κοντά καί πάντα πολύ ψηλά... είναι τόσο μεγάλος, ξέρεις πώς πάντα τόν καταπνίγεις... περνάς όλη σου τή ζωή μ' αύτόν τόν τρόπο... καί ψάχνεις γιά ένα τρόπο νά ξεφορτωθείς τόν πόνο σου. Μπορείς νά πάς στό Ινστιτούτο Πρωτογενούς Θεραπείας τώρα, καί νά τόν ξεφορτωθείς... είναι ένα μέρος νά πάς καί νά τόν Απελευθερώσεις. "Οταν ζείς έξω, στόν άληθινό κόσμο... δέν έχεις τίποτε νά κάνεις... δέν υπάρχει τρόπος νά τόν διώξεις... ό μόνος παραδεκτός τρόπος, σοϋ φαίνεται, γιά νά διώξεις τόν πόνο σου είναι νά είσαι βίαιος... είναι ένας παραδεκτός τρόπος νά τό κάνεις... στήν κοινωνία μας τό νά είσαι βίαιος είναι άποδεκτό... ξέρεις, μπορείς νά πάς νά μεθύσεις καί νά μπλεχτείς σέ έναν καβγά, καί ή άστυνομία φαίνεται νά σκέφτεται, ώραΐα δέν έπρεπε νά τό κάνεις άλλά καταλαβαίνουμε. Μπορείς νά τό κάνεις... νά δείρεις τή γυναίκα σου, ή νά άνακατευτεΐς σέ έναν καβγά, ή κάτι τέτοιο καί νά πείς ώ συγγνώμη, αισθανόμουν άπαίσια... οί άλλοι θά σέ συγχωρέσουν. Είναι πραγματικά περίεργο. Τό βλέπεις παντού γύρω σου. Ό πατέρας μου ήταν βίαιος... ξέσπαγε πάνω μου... ξέσπαγε στή μητέρα μου,.., καί αύτό ήταν άποδεκτό... "Ενα βίαιο άτομο είναι κάποιος, πού άνατράφηκε μέ ένα βίαιο τρόπο... καί είδε πώς ή βία είναι ένας άποδεκτός τρόπος νά ξεσπάς. "Ολόκληρη ή κοινωνία είναι βίαιη. Πηγαίνουν σέ πολέμους καί πολεμάνε συνέχεια. Έτσι άκριβώς ξεσπάνε. Ή βία είναι ένας τρόπος νά ξεφορτωθείς τόν πόνο σου. Αφήνεις τόν πόνο νά βγει έξω... καί έτσι μπορείς νά ήρεμήσεις. "Ισως τό πιό ήρεμο άτομο θά ήταν έκεϊνος, πού μόλις έχει σκοτώσει μερικούς άνθρώπους... Ξέρεις, ένας τύπος σάν τόν Σπέκ, πού καταβροχθίζει ίσως πέντε ή έξι ή έφτά ή όχτώ γυναίκες, ξέρεις... Ή έκείνο τό παιδί στό Τέξας, ξέρεις, πού ήταν σέ θέση νά τινάξει στόν άέρα ένα σωρό κόσμο, ή ένας τύπος στό Βιετνάμ μέ ένα πολυβόλο. Φαντάζομαι πώς έπειτα άπό όλα αυτά μπορεί νά χαλαρώσει καί νά πάει νά κοιμηθεί. "Ετσι πραγματικά συμβαίνει. Θά μπορούσες νά φοβηθείς γι' αύτό πού έκανες άφού τό συνειδητοποιήσεις. Τότε όμως, ξέρεις, δέν πονάει
136
τόσο πολύ. Δέν έχουν τίποτε νά κάνουν πού νά σέ πονέσει τόσο πολύ, άκόμα καί άν σέ βάλουν στό θάλαμο τών άερίων, ή σέ κρεμάσουν, τίποτε πού νά πονάει όσο ή πληγή πού βρίσκεται μέσα σου. Καί γι' αύτό δέν πειράζει. Τώρα ίσως κάποιος δέν μπορεί νά βρει κάποιο τρόπο... τώρα ίσως βρήκα έναν τρόπο νά διώχνω κάπως τόν πόνο άπό πάνω μου... έτσι πάντα άφήνω λίγο νά βγεί έξω. Δέν άφέθηκα έτσι πού νά σκοτώσω κάποιον. Πάντα αισθανόμουν πώς ήθελα... πώς άν μπορούσα νά τό κάνω αύτό, άν μπορούσα πραγματικά νά πληγώσω άσχημα κάποιον τότε δέ θά πονούσα τόσο πολύ. Καί φαίνεται σάν νά έχω κάποιο δικαίωμα νά τό κάνω. Κατά κάποιο τρόπο... υπάρχει κάτι, σάν κάτι πού μού όφείλουν, καί αύτό πού πρέπει νά δεχτείς είναι βία... ξέρεις πώς κάποιος σέ χτύπησε πολύ άσχημα, πληγώθηκες, καί είναι δίκαιο νά τό ανταποδώσεις, ότι έπιτρέπεται νά τό άνταποδώσεις. Τό μόνο πού χρειάζεται νά βρεις είναι τό πώς θά τό κάνεις. Έ γ ώ τό έκανα μέσα άπό τίς γυναίκες. Τίς παντρευόμουν καί τίς πλήγωνα. Βρέθηκα νομίζω, σέ πολλές καταστάσεις όπου ήθελα νά σκοτώσω, τόν έαυτό μου, πού είναι άκριβώς τό ίδιο πράγμα... είναι άκριβώς τό ίδιο πράγμα... ξέρεις πώς πονάς τόσο πολύ πού πρέπει νά σταματήσεις τόν πόνο... καί μπορείς νά τόν βγάλεις πάνω σέ κάποιον άλλο σπάζοντάς τον στό ξύλο... προκαλώντας κάποια σωματική βλάβη, όπως πληγώνοντάς τον, ή μπορείς νά τό κάνεις αύτό στόν ίδιο σου τόν έαυτό... Ό πόνος είναι... ένα μέρος άπό αύτόν είναι δτι θέλεις νά σέ αγαπούν ή Μαμά σου ό Μπαμπάς σου, δηλαδή... αύτό πού θέλεις νά αισθανθείς είναι ή άσφάλεια, φοβάσαι, είσαι τρομοκρατημένος... ή δέν αισθάνεσαι άσφαλής... ότι ή Μαμά καί ό Μπαμπάς ή καί οί δυό στέκονται έκεί γιά νά σέ άγκαλιάσουν... νά σέ κρατήσουν σφιχτά καί νά σοΰ πούν μόνο, πώς όλα πάνε καλά... δέν πρέπει νά φοβάσαι... δλα είναι έντάξει καί σέ άγαπάμε. Ποτέ δέν τό έκαναν. Ή Μαμά καί ό Μπαμπάς βρίσκονται έκεί γιά νά σέ φροντίσουν καί νά σέ προφυλάξουν άπ' τό φόβο... καί γιά
137
νά κάνουν τόν κόσμο Ινα μέρος όπου κανείς δέν πρόκειται νά σέ πληγώσει. "Οπως συμβαίνει μέ τό παιδί μου τώρα. Νομίζω πώς πάντα μέ άπασχολοϋσαν αυτά τά πράγματα, καταλαβαίνεις... πέρασα όλόκληρη τή ζωή μου μέ αυτά τά συναισθήματα- χωρίς ποτέ νά τά εκφράσω. Εκείνα πού έκανε ό πατέρας μου, νά κάθεται εκεί πέρα καί νά φτιάχνει ένα μαστίγιο γιά νά χτυπάει τά παιδιά του. Ξέρεις πώς σίγουρα είναι μιά φρικιαστική παράλογη κατάσταση. Έτσι, υποθέτω πώς όλα αύτά δέν τοϋ κατέβηκαν άπό τό μυαλό του... Δέ γεννήθηκε τέρας, τόν έκαναν τέρας. Στήν πραγματικότητα αύτό δέν έχει καί τόση σημασία. Δέν μπορώ νά τόν δικαιολογήσω ή νά τόν συγχωρέσω έπειδή τοϋ έτυχε κάτι τέτοιο. Δέ μέ βοηθάει σέ τίποτα. Ά ς κάνει τή δική του θεραπεία... έγώ πρέπει νά κάνω τή δική μου. Γιαυτό, νά πάρει ό διάολος, πρέπει άκόμα νά τόν κατηγορήσω... πρέπει νά τόν κατηγορήσω... είναι ό θυμός μου... καί νομίζω πώς ό θυμός όλων τών βίαιων άνθρώπων πηγάζει άπό τό γεγονός ότι πραγματικά κατηγορούν τούς γονείς τους. Αλήθεια, τούς κατηγορούν γιατί τούς πλήγωσαν... κατηγορούν άλλους άνθρώπους... βλέπουν τούς γονείς τους σέ άλλες καταστάσεις, στό άφεντικό τους ή στή γυναίκα τους, ή άκόμα καί στά παιδιά τους ή στή μητέρα τους. Τούς κατηγορούν γιά ό,τι συμβαίνει, τούς κατηγορούν γιά τόν πόνο τους, ύποτίθεται πώς μέ άγαπάτε, ύποτίθεται πώς μέ φροντίζετε... ύποτίθεται πώς πάντα αισθανόσαστε άσφαλεϊς καί έγώ δέν αισθάνομαι ποτέ, δέν ήμουν ποτέ, ποτέ δέν ήμουν άσφαλής. Ήμουν πάντα φοβισμένος. Έ π ρ ε π ε πάντα νά πασχίζω γιά νά γίνω αξιαγάπητος, σπουδαίος γιά νά μέ άγαπήσουν ή μαμά μου καί ό μπαμπάς μου. Είναι γελοίο αύτό. Έ π ρ ε π ε νά μέ άγαπάνε καί δέ μέ άγάπησαν, μόνο μέ πλήγωσαν καί έγώ έπρεπε νά ζήσω μ' αύτή τήν πληγή. Δέν τήν αισθάνθηκα σάν παιδί. Ποτέ δέν ήξερα τί συνέβαινε. Ήμουν άπλώς ένα είδος βουβού έξαμβλώματος καί ισως μού άξιζε νά μέ δέρνουνε... Ή τ α ν ό τρόπος πού έζησα... δέν μπορούσα ποτέ νά κάνω τίποτα σωστό. Ό πατέρας μου πραγματικά δέ μέ άγαπούσε — ποιά είναι ή διαφορά; Ξέρεις, νομίζω πώς οί μόνες στιγμές πού μέ πρόσεχε ήταν εκείνες πού ήμουν κακός.
138
Μερικές φορές, άκόμα καί τώρα, νομίζω πώς ήμουν κακός επίτηδες γιά νά μέ προσέξει, γιά νά μέ χτυπήσει, γιά νά ενισχύσω τή σκέψη πώς δέν άξιζα τίποτε, πώς δέν άξίζω πραγματικά τίποτε καί μού άξίζει ένα χέρι ξύλο... Στό τέλος άληθινά, έχεις άνάγκη νά αισθανθείς ολοκληρωτικά - τόν τρόπο πού έξωτερικεύεις τό θυμό σου. Είμαι κακός γιά νά μέ έπικρίνουν καί νά μέ τιμωρούν, ίσως καί νά μέ χτυπούν, καί μέ τόν τρόπο αύτό πραγματικά τό πετυχαίνω. Μού άξίζει νά μέ. χτυπούν καί κανείς δέ μέ αγαπάει. Ή δίκη έγινε στό Νόρφοκ καί κράτησε τρεις μήνες - πραγματικά πολύ καιρό. Βοήθησα νά θάψουμε τούς άντρες πού σκότωσε ό Ντίκ. Δέν μπορώ άκόμα νά αισθανθώ όλα έκεΐνα πού έγιναν τότε. Εκείνη όμως τή νύχτα ή μητέρα μου μού είπε — αύριο τό πρωί πρέπει νά τόν θάψεις. Ξέρεις, ποτέ δέν άμφισβήτησα τίποτα, ήμουν μόνο ένα υπάκουο παιδί... ήταν άπλώς κάτι πού έπρεπε νά κάνεις. Ή μητέρα μου είπε, ώ αύτός ό κύριος Κίννεϋ, μέ πρόσβαλε σήμερα. Μού είπε κάτι. Έτσι έκρυψα τό λοστό κάτω άπό τό πουκάμισο μου καί πήγα νά τού μιλήσω... θά τόν δείρω είπα μέσα μου. Καί άν ποτέ ή μητέρα μου μού έλεγε νά σκοτώσω κάποιον, δέν είμαι σίγουρος τί θά μπορούσε νά γίνει - είναι άληθινά τρομακτικό ξέρεις. Ό Ντίκ τό έκανε. Τή φοβόμουνα, μέ τρόμαζε. Έ π ε ι τ α άπό τόν πρώτο φόνο, όχι, όχι τόν πρώτο φόνο... ό Ντίκ καί έγώ θάψαμε αύτό τόν άνθρωπο στό σταύλο μέ τά γουρούνια... ζούσαμε στό άγρόκτημα τότε... καί τόν θάψαμε στό σταύλο. Καί έπειτα συνεχίσαμε τή ζωή μας σάν νά μήν είχε συμβεί τίποτα. Οί πρώτες μου Πρωτογενείς Αναβιώσεις είχαν σχέση μέ τόν πατέρα μου καί τά όσα μού έκανε γιά νά μέ πληγώσει, όπως σκοτώνοντας τό γάτο μου. Είχαμε ένα καναρίνι, καί μιά μέρα ό γάτος προσπάθησε νά μπει στό κλουβί του. Ή ύπηρέτρια έβαλε τής φωνές καί ό πατέρας μου θύμωσε, έπιασε τό γάτο καί άρχισε νά τόν σφίγγει. Ό γάτος ούρλιαζε. Ε κ ε ί ν ο πού σκέφτηκα, ήταν πώς άπλώς θά τόν έδιωχνε. Είχε θυμώσει, καί σέ τέτοιες στιγμές έπρεπε νά είσαι πολύ προσεχτικός, καί νά μήν μπερδεύεσαι στά πόδια του. "Αρπαξε τό γάτο άπό τήν ούρά καί τόν βρόντηξε
139
μέ λύσσα πάνω σέ μιά σανίδα. Τό ζώο παράλυσε. Είχαν σπάσει τά γόνατά του. Ήμουν δέκα χρονών. Δέ μέ πλήγωσε τόσο τό δτι έχασα τό άγαπημένο μου ζώο, όσο δτι άπό τή μιά στιγμή στήν άλλη θά μπορούσα νά πεθάνω. Έτσι πάντα αισθανόμουν όταν ζούσα μέ τόν πατέρα μου. Δέν μπορούσα ποτέ νά ήρεμήσω γιατί μέ τρομοκρατούσε ή ιδέα, πώς οποιαδήποτε στιγμή θά μπορούσε νά μέ χτυπήσει καί νά μέ σκοτώσει. "Αν καμιά φορά δέν ήταν στά κέφια του έπρεπε νά προσέχω. "Οταν έτρωγα τό πρώτο χτύπημα σκεφτόμουν πώς δέ θά σταματούσε ποτέ. Αναρωτιόμουν, «Τί θά τόν κάνει νά σταματήσει;»Οί ίκεσίες καί οί υποσχέσεις μου πώς θά ήμουνα καλός δέν έφταναν. "Ισως δέ σταματούσε ποτέ. Υπήρχε κάτι μέσα μου πού Αντιστεκόταν, πού δέν ήθελε νά παραιτηθεί, πού συνέχιζε νά έλπίζει. "Αν τά παρατήσεις, χάθηκες. Δέ θά ξαναγίνεις ποτέ ό έαυτός σου. Ή τ α ν σάν νά διατηρούσα ένα κομμάτι άπό τά λογικά μου.
ν
Περισσότερο φοβόμουν τή μητέρα μου, γιατί ήταν σέ θέση νά σκοτώσει, όπως άλλωστε τό είχε κάνει. Ή τ α ν πιό ύπουλη. Οί αντιδράσεις της ήταν άπρόβλεπτες. Μέ χρησιμοποίησε. Δέ μέ άγαποϋσε. Έπρεπε νά σκοτώσουμε γιά χάρη της. Χριστέ μου! Βρήκα τελικά ένα μέρος, όπου μπορώ νά αισθάνομαι αυτές τίς τεράστιες προσβολές, πού διαπράχτηκαν σέ βάρος μου. Αισθάνομαι τό πιό τερατώδες πράγμα πού μπορεί νά συμβεί σέ κάποιον - ένα μωρό πού ποτέ δέν άγάπησαν.
ΤΑ ΚΑΤΑΣΤΑΛΤΙΚΑ 1. τσιγάρο 2. άλκοόλ 3. ήρεμιστικά 4. υπνωτικά 5. μυοχαλαρωτικά 6. παυσίπονα πού προκαλούν έθισμό, όπως τό ϋεπιείΌΐ, ή ήρωίνη καί ή μορφίνη.
140
10 Γιά τά Ναρκωτικά καί Αυτούς τά Χρησιμοποιούν
πού
Υ π ά ρ χ ε ι μιά μονομανία γιά τά ναρκωτικά στην κοινωνία μας σήμερα. Ή σταυροφορία τοϋ κατεστημένου ένάντια στά ναρκωτικά είναι ισοδύναμη μέ τή σταυροφορία ένάντια στήν άμαρτία, καί ή ήθική πλευρά ένός άνθρώπου φαίνεται νά έχει κάποια σχέση μέ τό τί μπορεί νά κάνει αύτός γιά νά περιορίσει τή χρήση τών ναρκωτικών. Πρέπει λοιπόν νά αναρωτηθούμε άν αύτή ή μονομανία είναι βάσιμη ειλικρινής καί άναγκαία. Είναι τά ναρκωτικά τό κύριο πρόβλημα στήν κοινωνία μας σήμερα; Ή τό έχουμε κάνει κύριο πρόβλημα γιά κάποιους ιδιαίτερους λόγους; Σκοπεύω νά αναπτύξω αύτές τίς ερωτήσεις πρώτα άπό τήν άποψη τής επίδρασης πού έχουν τά ναρκωτικά στά συστήματα τού σώματος μας, καί έπειτα, σέ σχέση μέ τό τί σημαίνει ό πόλεμος ενάντια στά ναρκωτικά. Δέν πρόκειται νά άναφερθώ στίς βιοχημικές έπιδράσεις τών ναρκωτικών μέ κάθε λεπτομέρεια. Υ π ά ρ χ ο υ ν κυριολεκτικά χιλιάδες βιβλία καί φυλλάδια πάνω σ' αύτό τό θέμα 16 . Θά δείξω, όμως, πώς μιά ποικιλία ναρκωτικών μπορεί νά εντείνει ή νά καταστέλλει συναισθήματα, καί ιδιαίτερα όδυνηρά συναισθήματα. Γενικά, θά ονομάζω τά ναρκωτικά πού καταστέλλουν τά συναισθήματα Κατασταλτικά, κ«ί έκεϊνα πού τά ένισχύουν Διεγερτικά. 16. Βλέπε τήν Ε τ ή σ ι α Επιθεώρηση Φαρμακολογία; της Α μ ε ρ ι κ ή ς γιά ταξινόμηση καί ίρευνες, έκδοση ΑηηιωΙ Κενίειίδ Ιηο, Ραίο ΑΙΙο, Καλιφόρνια (ιδιαίτερα τό δεύτερο τόμο τοϋ 1962). θ ά συνιστούσα έπίσης τό βιβλίο ΡΗαηηααΛοχ}· <>)' Τΐηχϊοη αηά ΑηχίΐΙγ, τών Η. Ε. ΙΧΗΠΊΊΐΗΗ καί Τ. Α ΒΗΠ, δκδοση ΰΗϊΓίεδ, 0 . ΤΗΟΙΪ135, καί τό ΤΗεηιργ ίη ΡεγεΙιαίΓγ, τών .ΙοΗη ΜϊΓΐίδ καί 0.Μ.Β.Ρ3Γ6, έκδοση Ρι-ι^Μίτιοη Ρτεδ$, Λονδίνο, 1964.
141
Τσιγάρο Τό κύριο ναρκωτικό στό τσιγάρο είναι ή νικοτίνη. Αύτή έχει εκτεταμένη επίδραση σέ όλα τά συστήματα τού σώματος, επίδραση πού εξαρτάται άπό τή δόση. Είναι ένα εξαιρετικά τοξικό ναρκωτικό, γιατί σέ κάθε τσιγάρο περιέχονται είκοσι μέ τριάντα χιλιοστά τοϋ γραμμαρίου νικοτίνης. Προκαλεί έθισμό, τόσο σωματικά όσο καί ψυχολογικά. Θά συζητήσουμε τή φύση τοϋ έθισμού άμέσως. Γενικά, τό κάπνισμα ξεκουράζει τά συστήματα τού σώματος, έπειδή ή νικοτίνη καταστέλλει τά συναισθήματα. Τά αιμοφόρα άγγεϊα συστέλλονται, ό σφυγμός καί ό ρυθμός τής καρδιάς έπιταχύνονται - ή καρδιά πρέπει νά δουλεύει πιό έντονα, γιά νά αντλεί τό αίμα - καί υπάρχει μιά αύξημένη έκκριση άδρεναλίνης, ένός διεγερτικού. Ή άδρεναλίνη είναι μιά ορμόνη έντασης πού σκοπό της έχει νά ενεργοποιεί τά συστήματα άμυνας τού όργανισμοϋ. Ή έκκρισή της, μαζί μέ τήν αύξημένη δραστηριότητα τού έγκεφάλου, βοηθάει νά κινητοποιηθεί ή άμυνα τού όργανισμού, γιά νά καταστείλει τά συναισθήματα. Οί καπνιστές ψάχνουν αύτόματα γιά ένα τσιγάρο, όταν βρίσκονται σέ ένταση, ή όταν διάφορα συναισθήματα άναδύονται. Σέ γενικές γραμμές, αύτό πού φαίνεται νά κάνει τό κάπνισμα, είναι νά βοηθάει νά σπρώξουμε πάλι μέσα τά συναισθήματα. Ή νικοτίνη καθυστερεί τή μεταβίβαση τών νευρικών ωθήσεων άπό τό ένα νευρικό κύτταρο στό άλλο, έτσι πού ό έγκέφαλος νά μήν τρέχει άπό τό ένα θέμα στό άλλο μέ ίλιγ-
142
γιώδη ταχύτητα. "Οταν φαίνεται πώς ξεκουραζόμαστε μέ ένα τσιγάρο, στήν πραγματικότητα υποβάλλουμε τό σώμα μας σέ περισσότερη ένταση, άφήνοντας τά συναισθήματα νά συσσωρεύονται καί νά παραμένουν άνεπίλυτα. Αύτό μπορεί νά όδηγήσει σέ καδριακές παθήσεις, γαστρεντερικές διαταραχές καί πολλές άλλες άρρώστιες. Έ ν α ς άπό τούς λόγους πού ό νευρωτικός πρέπει νά καπνίζει όλο καί περισσότερο καί φαίνεται νά έχει άποκτήσει μιά άντοχή στή νικοτίνη, είναι τό ότι τό άπόθεμα τών καταπιεσμένων συναισθημάτων μεγαλώνει συνέχεια άπό τά συναισθήματα, πού καταπιέζονται μέ κάθε επιπλέον τσιγάρο. Ή νεύρωση είναι τό φυσικό ήρεμιστικό τοϋ συστήματος. Κάτω άπό τήν επίδραση τού Πόνου, ή νεύρωση κάνει γιά μάς ό,τι καί τό τσιγάρο — συστέλλει τά αιμοφόρα αγγεία, δραστηριοποιεί τόν έγκάφαλο καί διεγείρει τήν έκκριση τής ορμόνης τής έντασης. Τό τσιγάρο άρχίζει νά χρησιμοποιείται όταν ή νεύρωση άποτυγχάνει νά κάνει τή δουλειά της. Πραγματικά, είναι τό κατάλληλο ήρεμιστικό, άν χρειάζεται προσωρινή άνακούφιση, έπειδή φαίνεται νά προκαλεί λιγότερη άνάδυση τών Πρωτογενών Βιωμάτων, άπό όση προκαλούν τά ήρεμιστικό τού έμπορίου. 17 Οί περιπατητικοί ψυχωτικοί πού υποβάλλονται σέ Πρωτογενή Θεραπεία, βρίσκουν ότι τό τσιγάρο είναι μιά βοήθεια στά άρχικά στάδια τής θεραπείας - κάτι άπαγορευμένο γιά τούς νευρωτικούς πού είναι σέ θεραπεία — έπειδή τό έπίπεδο τού Πόνου τους είναι πολύ ψηλό. Ό τ α ν ή θεραπεία έχει άπομακρύνει άρκετό Πόνο, αύτοί οί άρρωστοι δέ χρειάζονται πιά καί δέν έπιθυμούν τό τσιγάρο.
Αλκοόλ Ό έγκέφαλος έπηρεάζεται περισσότερο άπό καθετί άλλο άπό τή χρήση τού άλκοόλ. Τό άποτέλεσμα είναι ή κατα17. Ε ν ν ο ώ τήν όρμητική έπιστροφή τοϋ βαθιά κρυμμένου Πόνου μέσα στό σύστημα, έπειτα άπό μακροχρόνια καταστολή τών συναισθημάτων μέ χημικά μέσα.
143
στολή. Ά ν καί πολλές περιοχές τοϋ εγκεφάλου έπηρεάζονται άπό τά ναρκωτικά, υπάρχουν τρεις ουσιώδεις περιοχές πού πρέπει νά έπηρεάζονται άπό τά Κατασταλτικά: Τό δικτυωτό ένεργοποιητικό σύστημα, πού διεγείρει τόν έγκέφαλο μέ διάχυτο τρόπο καί εξασφαλίζει τήν ένταση τών συναισθημάτων, τό μεταιχμιακό σύστημα, πού όργανώνει καί άποθηκεύει συναισθήματα. Γι' αύτό τό τελευταίο μπορούμε νά πούμε πώς φροντίζει γιά τήν ποιότητα τών συναισθημάτων. Καί τέλος ό μπρόσθιος έγκεφαλικός φλοιός, πού φροντίζει γιά τή λεπτή διαφοροποίηση καί τήν άντίληψη τών συναισθημάτων. Φαίνεται πώς δσο μεγαλύτερος άριθμός άπό βασικά κέντρα συναισθημάτων έπηρεάζονται άπό ένα ναρκωτικό — καί όσο πιό έντονη είναι ή έπίδραση στήν περιοχή - τόσο πιό έθιστικό μπορεί νά είναι. Τό άλκοόλ καταστέλλει τά κέντρα δραστηριοποίησης τοϋ έγκέφαλου, μέ άποτέλεσμα νά χάνεται τό αίσθημα τής λεπτής διαφοροποίησης, ή κρίση, ή μνήμη καί ή επίγνωση. Τό άλκοόλ έλαττώνει τίς άντιδρά'σεις μας στόν πόνο. Ε π ε ι δ ή λοιπόν, έχουμε μικρότερη ικανότητα νά νιώσουμε πόνο, φοβόμαστε λιγότερο νά πονέσουμε. Έτσι, μπορούμε νά είμαστε περισσότερο έπιθετικοί, περισσότερο θερμοί, πιό έλεύθεροι σεξουαλικά καί πιό άνοιχτοί σάν άνθρωποι. Είναι τελείως ξεκάθαρο ότι ό Πόνος είναι πού μάς κλείνει μέσα, καί δέ μάς άφήνει νά γίνουμε οί θερμοί, άνοιχτοί, τρυφεροί άνθρωποι πού μπορούμε νά είμαστε. Έ ν α Κατασταλτικό όπως τό άλκοόλ, σέ μικρές δόσεις μπορεί νά δημιουργήσει άποτελέσματα Διεγερτικού, γιατί έμποδίζει τά άπαγορευτικά κέντρα τοϋ έγκεφάλου νά λειτουργήσουν. Έτσι άπελευθερώνονται όλα όσα κρατούσαμε καταπιεσμένα - άκόμα καί τήν ικανότητα νά γελάσουμε δυνατά. Τό άλκοόλ συχνά άποκαλεΐται «τό ύγρό πού διαλύει τή συνείδηση», γιατί φαίνεται νά άμβλύνει τούς κοινωνικούς περιορισμούς. Άλλά ή πολλή άμβλυνση προκαλεί ύπνο, λιποθυμία ή θάνατο.
144
Τά άλλα
Κατασταλτικά
Δέ σκοπεύω νά σταθώ λεπτομερειακά σέ κάθε ναρκωτικό. Τά Κατασταλτικά διαφέρουν στήν έπίδραση τους πάνω στίς διάφορες περιοχές τού έγκέφαλου. Υπάρχει μιά μεγάλη ποικιλία έπιδράσεων άκόμα καί μόνο άνάμεσα στά ήρεμιστικό. Οί δύο κύριες κατηγορίες Κατασταλτικών είναι τά βαρβιτουρικά, όπως ή φαινοβαρβιτάλη, καί τά ήρεμιστικό, όπως τό ΤΙιοΓ&ζίη. Τά βαρβιτουρικά καταστέλλουν πολλές έγκεφαλικές λειτουργίες, άνάμεσα τους καί τή λειτουργία τών ανώτερων κέντρων, έτσι πού άκόμα καί ή λειτουργία τής σκέψης πάει νά γίνει θολή. Ελαττώνουν επίσης τή δραστηριότητα τού δικτυωτού ένεργοποιητικοΰ συστήματος, μπλοκάρουν τή διέγερση τών άνώτερων έγκεφαλικών κέντρων (όπως φαίνεται άπό τήν έλαττωμένη ήλεκτροεγκεφαλική δραστηριότητα) καί μειώνουν τήν έρεθιστική ικανότητα τού υποθαλάμου, τοϋ κέντρου ελέγχου τών σωματικών λειτουργιών. Μέ λιγότερο ερεθισμό τοϋ σωματικού συστήματος, εξαιτίας ελαττωμένης άπόδοσης τού υποθαλάμου, έχουμε σωματικά ένα μεγαλύτερο αίσθημα άνεσης. Μέ συντομία τά βαρβιτουρικά είναι πολύ δυνατά έπειδή έχουν μιά εκτεταμένη έπίδραση σέ τεράστιες περιοχές τού έγκεφάλου. Αύτή είναι γενικά ή έπίδραση τών υπνωτικών, πού καταστέλλουν τόσο πολύ τή συνείδηση καί τή δραστηριότητα ώστε προκαλούν λιποθυμία. Τά ήρεμιστικά έχουν μιά διαφορετική έπίδραση. Πολλά είδη ήρεμιστικών έπιδροϋν στό μεταιχμιακό σύστημα, τό σύστημα πού είναι υπεύθυνο γιά τήν καταστολή τών συναισθημάτων. Μ' αυτό τόν τρόπο, ένα βάρος άπομακρύνεται άπό τό μεταιχμιακό σύστημα, καί δίνεται διέξοδος σέ κάποια συγκινησιακή συμπεριφορά, πού έχει γίνει άφορμή τιμωρίας στό παρελθόν. Έτσι ένας άνθρωπος πού έχει πάρει ηρεμιστικά ενδιαφέρεται λιγότερο γιά τό άν είναι άγενής, ή γιά τό άν συμβαίνει κάτι συνταρακτικό. Ελαττώνεται σημαντικά καί τό ένδιαφέρον του γιά τήν κοινωνία καί τίς άπαγορεύσεις της. Τά ήρεμιστικά έπίσης καταστέλλουν 145
τό σύστημα εγρήγορσης τού εγκέφαλου, μέ άποτέλεσμα αυτοί πού τά έχουν πάρει νά άντιδροΰν λιγότερο στίς συνηθισμένες αγχώδεις καταστάσεις, καί νά αισθάνονται έτσι πιό χαλαρωμένοι. Ηρωίνη καί
Μορφίνη
Τά χειρότερα άπό τά Κατασταλτικά είναι ή ήρωίνη καί ή μορφίνη. Καταστέλλουν πολλές άπό τίς λειτουργίες τοϋ εγκεφάλου, καί συχνά φέρνουν ύπνο ή μιά κατάσταση σχεδόν ύπνου καί τελικά μιά άρκετά μεγάλη δόση μπορεί νά φέρει τό θάνατο. Φαίνεται νά ύπάρχει μιά συνέχεια άπό τήν πλήρη συνειδητότητα στήν έλαττωμένη συνειδητότητα μέσα άπό τή λιποθυμία, καί τελικά στό θάνατο. Τά σκληρά, έθιστικά ναρκωτικά φαίνεται πώς έξαλείφουν περισσότερες όψεις τής πραγματικότητας άπό όσες τά ήρεμιστικά. Γι' αύτό καί προκαλούν μιά πιό σημαντική ανάδυση τού Πρωτογενούς Πόνου όταν σταματήσει ή χρήση τους. Ό ναρκομανής κάνει έμετούς, πονάει σωματικά πολύ, τρέμει καί ιδρώνει - πράγμα πού μοιάζει πολύ μ' αύτό πού βλέπουμε όταν ένας άνθρωπος πλημμυρίζει άπό Πρωτογενή πόνο πού δέν μπορεί νά άντέξει. Νομίζω πώς αύτό οφείλεται κατά ένα μέρος στό βαθμό καταστολής τού Πόνου άπό τό ναρκωτικό καί στό ότι ένας ήρωινομανής ή μορφινομανής βρίσκεται, <1ε ί&οΐο, σέ μεγάλο Πόνο. Οί επιδράσεις τής μορφίνης μερικές φορές μοιάζουν μέ τίς έπιδράσεις πού έχει μιά έμπρόσθια λοβοτομή. Δηλαδή, φαίνεται νά καθυστερεί ή μεταβίβαση τών νευρικών ώθήσεων άπό τόν πρόσθιο λοβό στά κατώτερα κέντρα, όπου βρίσκεται ό Πόνος. Ή διέγερση τοϋ ύποθαλάμου έλαττώνεται καί αύτή μέ τή μορφίνη, έτσι πού τελικά τό σύστημα διαταράσσεται λιγότερο. Ή μορφίνη καταστέλλει καί τίς ήλεκτροεγκεφαλικές άντιδράσεις σέ οδυνηρούς ερεθισμούς, άν καί ή εύαισθησία σέ άλλους αισθητηριακούς ερεθισμούς φαίνεται άνεπηρέαστη. Αξιοσημείωτο είναι ότι όλα σχεδόν τά ναρκωτικά, πού άποκαλούνται άγχολυτικά, στήν πραγματικότητα μετριάζουν τόν Πόνο, καί αύτό είναι άλλη μιά ένδειξη γιά τό ότι
146
τό κύριο συστατικό τής νεύρωσης καί τού άγχους είναι ό Πόνος. Οί επιστήμονες περιγράφουν τόν εθισμό σέ αύτά τά ναρκωτικά μέ τόν όρο «πείνα γιά ναρκωτικό». Πιστεύουν ότι ό ναρκομανής έχει άνάγκη τά ναρκωτικά, καί έχουν προσπαθήσει νά βρούν μή έθιστικά ναρκωτικά γιά νά χειριστούν αυτή τήν «πείνα». Έτσι, ό τρόπος πού προτιμούν γιά νά θεραπεύουν τήν «πείνα τής ήρωίνης» είναι μέ τή μεθαδόνη, πού είναι καί αύτή ένα ελαφρό ναρκωτικό. Έπειδή όμως ή μεθαδόνη είναι νόμιμη, έξαφανίζονται όλες οί ποινικές συνέπειες πού υπάρχουν όταν παίρνει κάποιος χρήματα γιά παράνομα φάρμακα. Φαίνεται άκόμα ότι ικανοποιεί πολλούς ναρκομανείς. Ά λ λ ά ή μεθαδόνη, όπως καί κάθε φάρμακο ή χημικό παρασκεύασμα, πολύ δύσκολα μπορεί νά χαρακτηριστεί σάν θεραπεία 18 . Ή θεραπεία, έχω τή γνώμη, βρίσκεται στήν άπομάκρυνση τοϋ Πόνου - πού είναι ή αιτία γιά τή χρήση τού ναρκωτικού. Δέ νομίζω πώς έχουμε νά κάνουμε μέ «πείνα γιά ναρκωτικά» όπως δέν έχουμε νά κάνουμε μέ «πείνα γιά άλκοόλ». Πρέπει πάντα νά έχουμε στό μυαλό μας πώς πρόκειται γιά μιά «πείνα γιά άγάπη». Δηλαδή, είναι ή άνάγκη γιά τή μητρική ή τήν πατρική άγάπη. Αύτή ή άνάγκη, μιά καί είναι άδύνατο νά εκπληρωθεί, μετατρέπεται σέ μιά νέα άνάγκη — γιά άκοόλ ή ναρκωτικά. Ή ένέργεια ή ή ροπή σέ αύτό τό ναρκωτικό ή τό ποτό είναι άκόμα ή κεντρική άνάγκη γιά άγάπη, πού δέν έξαφανίζεται άπλά καί μόνο έπειδή έχει μετατραπεί σέ κάτι άλλο, έτσι πού νά μήν άναγνωρίζεται πιά . Ή θεραπεία τής «πείνας» γιά ναρκωτικό ή άλκοόλ είναι μονάχα ή θεραπεία τών παραγώγων τής πραγματικής άνάγκης. Γι αύτό κάθε θεραπεία πού δέν
18. Πιθανόν, ένας λόγος γιά τόν όποιο ένας ναρκομανής χρειάζεται λιγ^»** τερο τό ναρκωτικό έπειτα άπό μιά διακοπή στή χρήση του, είναι δτι έχει νιώσει ένα μεγάλο μέρος τοϋ Πόνου του, καί γιά ένα διάστημα ή καταστολή είναι λιγότερο έντονη. Πάντως, πιστεύω δτι αύτό πού κάνει ένα ναρκωτικό άληθινά έθιστικό, είναι τό ψηλό έπίπεδο τοϋ Πόνου, π ο ύ πρέπει νά ναρκώνεται συνέχεια, ώσπου νά άπελευθερωθεϊ καί νά διαλυθεί όριστικά.
147
ασχολείται μέ τά συναισθήματα πού κρύβονται κάτω άπό αυτές τίς ανάγκες, δεν μπορεί νά πετύχει. Μέ τή χρήση έλαφρών τεχνικών ηλεκτροσόκ, σάν μέρος της Προσαρμοστικής Θεραπείας σέ ένα ναρκομανή ή άλκοολικό, μπορούμε νά άπομακρύνουμε τή μεγάλη άνάγκη γιά ναρκωτικά ή αλκοόλ, άλλά τό αποτέλεσμα είναι περισσότερη ένταση καί εντονότερος (άν καί σέ λανθάνουσα κατάσταση) εθισμός στά ναρκωτικά ή άλκοολισμός. Υποθέτω, πώς ενας λόγος πού υπάρχει οικονομική υποστήριξη γιά ήλεκτροσόκ σέ ναρκομανείς είναι δτι αύτό δέν αποτελεί παρά επέκταση μιας γενικής φιλοσοφίας, πώς δηλαδή οί ναρκομανείς είναι εγκληματίες καί πρέπει νά τιμωρηθούν. Α κ ό μ α καί δταν περιγράφεται μέ τόν κομψό όρο «τροποποίηση συμπεριφοράς», παραμένει μιά προσπάθεια νά τιμωρηθεί ή παρόρμηση γιά τό ναρκωτικό. Είναι μέρος μιας γενικής τάσης νά αγνοούμε τά φανερά προβλήματα καί νά ύποκρινόμαστε πώς είναι λυμένα, πράγμα πού άνάγεται σέ εναν ψυχολογικό προσανατολισμό αυταπάτης — νά καταπνίγουμε δηλαδή ένοχλητικές σκέψεις καί νά κάνουμε πώς δέν υπάρχουν. Αναρωτιέται κανείς, τί ωραία θέση είναι αύτή πού παίρνει ή κοινωνία μας, πού μάς δίνει τή δυνατότητα νά φυλακίζουμε ηρωινομανείς καί νά άποδεχόμαστε «έγκεκριμένα παυσίπονα» όπως τά ήρεμιστικά. Δέν καταλαβαίνουμε ότι οί ναρκομανείς συνήθως καταπνίγουν βίαιες τάσεις; Ό τ ι συγκρατούν ψευδαισθήσεις καί αυταπάτες σέ απόσταση μέ αύτά τά παράνομα φάρμακα; Δέ θά ήταν καλύτερα νά μήν έχουμε ναρκωτικά καί νά έχουμε δρόμους γεμάτους άπό άτομα πού βιώνουν δραστήρια τίς ψευδαισθήσεις τους ή άτομα πού δέν μπορούν πιά νά καταστείλουν τίς ροπές τους; Γιατί ή κυβέρνηση νά μή δίνει ένα χέρι γιά νά βοηθήσει μερικά μέλη τής κοινωνίας στόν πόνο τους; Γιατί ό Πόνος δέν αναγνωρίζεται ούτε άπό τήν κυβέρνηση ούτε άπό πολλούς γιατρούς πού άσχολούνται μέ τή θεραπεία των ναρκομανών; Ά λ λ ά αύτό είναι ένας πλεονασμός. Πώς μπορούν άνθρωποι πού δέν άναγνωρίζουν τό δικό τους Πόνο, νά καταλάβουν πόσο υποφέρουν οί άλλοι;
148
Μερικές φορές ή καταστολή άπό τά ναρκωτικά γίνεται μέ τρόπο τελείως υπόγειο καί έκλεπτισμένο. Πρόσφατα, μιά ομάδα ψυχιάτρων στό Πανεπιστήμιο Στάνφορντ άνάγγειλε μιά καινούρια μέθοδο γιά τή θεραπεία αρρώστων πού βρίσκονται σέ κατάθλιψη μέ τάσεις επιθετικότητας καί αυτοκτονίας. Ανακάλυψαν δτι αυτοί οί άρρωστοι έχουν ενα πολύ χαμηλό επίπεδο σεροτονίνης - ένός κύριου χημικού παράγοντα πού έχει σχέση μέ την καταστολή - καί πώς μέ τή χορήγηση ενός προδρόμου της σεροτονίνης - αύτοΰ πού χρησιμοποιεί τό σώμα γιά νά παράγει σεροτονίνη - οί άρρωστοι είχαν μιά καταπληκτική βελτίωση. Ε κ ε ί ν ο πού όέν άναφέρθηκε ήταν άν αύτοί οί άρρωστοι θά πρέπει νά περάσουν την υπόλοιπη ζωή τους παίρνοντας πρόδρομα σεροτονίνης. Δέν έγινε κανένας υπαινιγμός γιά τό γιατί ή σεροτονίνη είναι σέ χαμηλά επίπεδα. Μπορεί, κάλλιστα, οί άρρωστοι πού βρίσκονται σέ κατάθλιψη νά εξαντλούν τό άπόθεμα σεροτονίνης καταπιέζοντας τά συναισθήματα τους. Ό π ό τ ε ή λήψη περισσότερης σεροτονίνης βοηθάει τή μεγαλύτερη καταστολή 19 Σάν ά Ότέλεσμα, ό άρρωστος μπορεί νά γίνει ανθρώπινο πλάσμα, πού θά αισθάνεται λιγότερο. Θά έλεγα πώς, σέ γενικές γραμμές, τά Κατασταλτικά είναι τά ναρκωτικά τών μέσης ήλικίας άνθρώπων, των «ενηλίκων», ενώ τά Διεγερτικά είναι τά ναρκωτικά τών νέων. Φυσικά, ένας αξιόλογος άριθμός νέων χρησιμοποιεί Κατασταλτικά, έτσι πού νά μήν μπορεί νά γίνει αυστηρός διαχωρισμός. Γενικά όμως, οί ενήλικοι στρέφονται ενάντια στό συναίσθημα καί οί νέοι στρέφονται πρός αυτό. Καί 6ταν ι λέω «στρέφονται ενάντια στό συναίσθημα», εννοώ τή γενικότερη αίσθηση τοϋ νά στρέφονται ενάντια στήν εξωτερίκευση τοϋ συναισθήματος, στήν άξία τοϋ συναισθήματος, στήν άναγκαιότητα τοϋ συναισθήματος.
19. Οί ψυχωτικοί έχουν έπίσης έξαντλήσει τά αποθέματα σεροτονίνης.
149
ΤΑ ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΑ Μαριχουάνα
καί
Ε5Ω
Υπάρχουν άνθρωποι πού χρησιμοποιούν Κατασταλτικά γιά νά πετύχουν μιά επίδραση Διεγερτικού. Δηλαδή, τά άπαγορευτικά κέντρα τού εγκεφάλου περιορίζονται περισσότερο έτσι πού οί καταστολές εξαφανίζονται καί τά συναισθήματα άναδύονται. "Ομως οί περισσότεροι νέοι προχωρούν κατευθείαν στά άντικατασταλτικά ναρκωτικά, όπως ή μαριχουάνα καί τό ί δ ϋ . Υπάρχει ένα εγκεφαλικό σύστημα πού ε'ίτε επιτρέπει στά συναισθήματα νά περάσουν στή συνείδηση είτε τά καταστέλλει. Αύτό εξαρτάται άπό τό ποσό τού Πόνου. Ή άναστολή τού ιππόκαμπου θεωρείται δτι προκαλεί μιά έξαρση των συναισθημάτων. Τόσο ή μαριχουάνα όσο καί τό ί δ Ο κάνουν ακριβώς αύτό, ή μαριχουάνα σέ σημαντικά μικρότερο βαθμό άπό τό ί δ Ο . Τό άποτέλεσμα είναι νά άμβλύνεται άρκετά ή καταστολή πού είναι συνυφασμένη μέ τή ζωή τών νευρωτικών. Οί εμπειρίες τής μαριχουάνας καί τού ί δ ϋ μπορούν νά είναι είτε ευχάριστες είτε δυσάρεστες, πράγμα πού εξαρτάται άπό πολλούς παράγοντες: πρώτο, άπό τή δόση, δεύτερο, άπό τό ποσό τού Πόνου πού καταπιέζεται καί τρίτο άπό τήν άποτελεσματικότητα τού αμυντικού συστήματος. Μέ τή μαριχουάνα τά συναισθήματα φαίνονται πιό έντονα, ή τροφή έχει καλύτερη γεύση, τά χρώματα είναι πιό ζωντανά, καί άκούγονται άκόμα καί οί ελαφρότερες άποχρώσεις τής μουσικής. Οί σκέψεις συνήθως περιέχουν ενοράσεις. Γενικά, ή μαριχουάνα παίρνεται σέ μιά κοινωνική άτμόσφαιρα, όπου ή έμφαση δίνεται στήν όσο τό δυνατό μεγαλύτερη πρόσληψη αισθητηριακών εμπειριών. "Οταν παίρνεται σέ Πρωτογενή άτμόσφαιρα, τό άποτέλεσμα είναι συνήθως Πρωτογενείς Αναβιώσεις. Τό άποτέλεσμα τής μαριχουάνας φαίνεται νά είναι ήρεμιστικό σέ μεγάλο βαθμό, καί συχνά είναι περισσότερο άποτελεσματικό άπό κάθε άλλο ναρκωτικό τού εμπορίου. Νομίζω ότι αύτό εξηγείται άπό τό γεγονός ότι όταν ή καταστολή διώχνεται, οί αισθήσεις, πού είναι τό σωματικά μπλοκαρισμένο μέρος τών συναι»
150
σθημάτων, γίνονται πιό έντονες καί ικανές νά βιωθούν. Υπάρχει λιγότερο συναίσθημα πίεσης μέ τή μαριχουάνα, άπό έκεϊνο πού φέρνει ή καταστολή. "Αν ένας νευρωτικός έχει καλή αυτοάμυνα, μπορεί άρχικά νά μήν παρουσιάσει άντίδραση στή μαριχουάνα. Αργότερα, όταν εξακολουθήσει τή χρήση, μπορεί νά έχει ευχάριστα άποτελέσματα. Α κ ό μ α πιό ύστερα, καθώς τό κατασταλτικό κάλυμμα εξασθενεί μέ ένα πιό σταθερό ρυθμό, τό άποτέλεσμα μπορεί νά είναι άσχημες εμπειρίες. Ε π ε ι δ ή ή μαριχουάνα (όπως καί τό Ε 8 ϋ ) έχει δράση άνταγωνιστική στή σεροτονίνη, τό κύριο άποτέλεσμα είναι ή άπελευθέρωση τών αισθήσεων. Έ τ σ ι , δεν είναι παράξενο τό ότι ή μαριχουάνα «εντείνει» τίς αισθήσεις. Στήν πραγματικότητα, έπιτρέπει μονάχα στό νευρωτικό νά δεί, νά ακούσει καί νά νιώσει ό,τι καί ένας φυσιολογικός άνθρωπος χωρίς ναρκωτικά. Ό τ ι ό ή π ο τ ε περισσότερο άπό τήν άληθινή αίσθηση είναι ψεύτικη αίσθηση. Ε π ε ι δ ή κάτω άπό τήν επίδραση της μαριχουάνας ή είσοδος τών αισθήσεων στόν πρόσθιο λοβό διευκολύνεται, δημιουργείται μιά διπλή πορεία. Ή δεξαμενή τοϋ Πόνου προσπαθεί νά βρει μιά διέξοδο πρός τήν πρόσθια περιοχή τοϋ εγκεφάλου, όπου οί αισθήσεις γίνονται άντιληπτές. Σέ ένα άτομο μέ καλό άμυντικό μηχανισμό, ό Πόνος φιλτράρεται ολοκληρωτικά ή , πιθανότερα, ή ένέργειά του μετατρέπεται, έτσι πού μπορεί τό άτομο νά γελάει υστερικά, χωρίς ουσιαστικό λόγο. Αύτό τό γέλιο είναι μιά νευρωτική άντίδραση. Είναι ό Πόνος πού έχει μετατραπεί άπό τό άμυντικό σύστημα. "Ενα άτομο πού βρίσκεται σέ Πρωτογενή Θεραπεία θά είχε μιά έντονη Πρωτογενή Αναβίωση κάτω άπό τίς ίδιες συνθήκες. "Ενα άτομο πού δέν είναι «προσκολλημένο» στή μαριχουάνα, πού δέν ξέρει πώς νά άντιδρά σ' αυτήν, μπορεί στό πρώτο «ταξίδι» του νά μήν παρουσιάσει καμιά άντίδραση· (άν τό άμυντικό του σύστημα είναι ισχυρό) ή νά παρουσιάσει μιά άγχώδη άντίδραση (άν είναι λιγότερο ισχυρό). Αυτό πού συμβαίνει είναι ότι ό Πόνος άρχίζει νά άπελευθερώνεται, άν καί σέ διάχυτη μορφή, καί παρουσιάζεται ένα άόριστο άγχος. Ό σκοπός τού χρόνιου ναρκομανή είναι διπλός:
151
νά άνακουφιστεί, καί νά αισθανθεί. Τό νά αίσθανθεί πραγματικά όμως, σημαίνει πρώτα Πόνο, καί έτσι ό νευρωτικός παγιδεύεται. Μπορεί νά αισθάνεται αρκετά, έτσι πού προσωρινά νά βρίσκεται σέ λιγότερη ένταση, άλλά δέν αισθάνεται αρκετά γιά νά γίνει ένα άπελευθερωμένο άτομο μέ διάρκεια συναισθημάτων. (Βλέπε τό Αη&Ιοιηγ οί ΜοπΙ&Ι II1Π688).
15
ϋ
"Εχω άναφερθεΐ - άναλυτικά στό ί δ ϋ στό βιβλίο μου αηαίοηιγ ο / τηβηίαΐ ίΙΙηεχα. Τό ί δ ϋ άνοίγει τήν πύλη τού λιμπικού συστήματος, ό φλοιός πλημμυρίζει άπό Πόνο, καί τότε τό άτομο πρέπει νά εκφράζεται μέ συμβολισμούς σέ μεγάλο βαθμό. Τό πόσο πολύπλοκος ή άλλόκοτος μπορεί νά είναι ένας συμβολισμός εξαρτάται άπό τή δόση τού ναρκωτικού καί άπό τό ποσό τού Πόνου πού κρύβεται μέσα του. Παράγοντες όπως τό περιβάλλον όπου παίρνεται τό ναρκωτικό, τό είδος τών άνθρώπων πού είναι πλάι, ή πνευματική κατάσταση πρίν άπό τή λήψη τού ναρκωτικού είναι λιγότερο σημαντικοί στή συνολική άντίδραση στό ναρκωτικό. Τά τραγικά άποτελέσματα τής χρήσης τού Ι , δ ϋ φαίνονται στίς εφημερίδες κάθε μέρα. Πρόσφατα, ένας νεαρός συνελήφθη επειδή δολοφόνησε τήν κοπέλα του ενώ βρισκόταν κάτω άπό τήν επίδραση τού ί δ Ο . Δήλωσε έπειτα, ότι βύζαινε τό στήθος της, όταν ξαφνικά ή κοπέλα έγινε ή μητέρα του - όταν ή άνάγκη καί ό Πόνος μπόρεσαν νά μπούν στό συνειδητό, μιά καί δέ λειτουργούσαν οί άμυντικοί μηχανισμοί. "Ενα αίσθημα συντριπτικού Πόνου τόν παράσυρε ολότελα, καί ή παιδική μανία του ξέσπασε πάνω στήν άνύποπτη φίλη του. Τό ί δ ϋ εκτόπισε τήν άπαγόρευση πού κρατούσε σέ άπόσταση τήν πρώιμη μητρική στέρηση - τήν ίδια άπαγόρευση πού τόν έκανε νά συμπεριφέρεται νευρωτικά, στήν προσπάθειά του νά βρει μητρικά υποκατάστατα. Ανίκανος νά καταλάβει τί ήταν αυτά τά συναισθήματα ή άκόμα καί τό ότι ήταν παλιά συναισθήματα - μέ λίγα λό-
152
για, άνίκανος νά έχει μιά Πρωτογενή Αναβίωση - εξωτερίκευσε τήν παιδική μανία του σέ ένα σύμβολο πού έγινε ή πραγματικότητα εκείνης της στιγμής. Είναι πραγματικά άτυχία τό ότι ή έρευνα τοϋ ΕδΟ έχει παρεμποδιστεί εξαιτίας τοϋ φόβου πού γεννιέται άπό τήν έλλειψη κατανόησης τών θεραπευτικών του άποτελεσμάτων. Τό ΕδΟ μπορεί νά άποδειχτεί χρήσιμο σέ κλινικές περιπτώσεις, όπου οί άρρωστοι είναι τόσο τέλεια άποκομμένοι άπό τά συναισθήματά τους, πού κυλούν πολλοί μήνες άχρηστοι μέχρι νά μπορέσουν νά βιώσουν ένα οποιοδήποτε συναίσθημα. Τό Ε δ ϋ μπορεί νά είναι χρήσιμο μόνο όταν χρησιμοποιείται σέ ένα πλαίσιο Πρωτογενών Αναβιώσεων, όπου τά άποτελέσματα μπορούν νά κατανοηθούν σέ βάθος. Αλλιώς, πιστεύω ότι μπορεί νά είναι βλαβερό. Προσωπικά εγώ, πιστεύω σέ ό,τι είναι φυσικό. Γενικά, σέ σπάνιες περιπτώσεις άρρώστων χρειάζεται ΕδΟ, γιά νά τούς σπρώξει στό δρόμο πρός τό συναίσθημα. Έ ν α ς άπό τούς κυριότερους κινδύνους τοϋ ΕδΟ, είναι ότι προκαλεί οδυνηρά συναισθήματα έξω άπό τήν κανονική σειρά τής άνάδυσής τους έτσι πού ένας άνύποπτος άρρωστος πλημμυρίζει άπό αυτά καί δέν μπορεί νά τά συνδέσει σέ μιά όλοκληρωμένη εμπειρία. "Αν καταλάβουμε ότι τό κύριο άποτέλεσμα τοϋ Ε5Ώ είναι ή άπελευθέρωση τών συναισθημάτων, ίσως τότε μπορέσουμε νά δούμε ότι δέν είναι έπικίνδυνο αυτό καθεαυτό καί άπό μόνο του: ό κίνδυνος βρίσκεται στήν πρόωρη άπελευθέρωση τών συναισθημάτων. Βλέπουμε τώρα πόσο επικίνδυνη είναι ή χρήση τοϋ Ε δ Ο όταν γίνεται χωρίς έλεγχο, έξω άπό τά πλαίσια τής Πρωτογενούς Θεραπείας. Βλέπουμε τώρα άρρωστους πού χρησιμοποιούν ΕδΟ έδώ καί δύο ή πέντε χρόνια. Μερικοί άπό αυτούς πήραν ΕδΟ σάν μέρος προγραμμάτων έρευνας επιδοτούμενα άπό πανεπιστήμια. "Ενας μάλιστα άπό αύτούς είναι καί πασίγνωστος συγγραφέας βιβλίων μέ θέμα τό ΕδΟ. "Ολοι αυτοί οί άρρωστοι δέν μπόρεσαν ποτέ νά άναρρώσουν άπό τήν επίδραση τών Πρωτογενών Α ν α β ι ώ σεων πού προκάλεσε τό ΕδΟ. Ποτέ δέν έχουν νιώσει ολοκληρωμένα τά συναισθήματα πού είναι βαθιά μέσα τους, καί έτσι υποφέρουν είτε άπό μιά σοβαρή περιοδική κατά-
153
θλίψη, περνούν περιόδους ψευδαισθήσεων, παραισθήσεων, άπώλειας τής προσωπικότητάς τους ή τέλος υποφέρουν άπό συνεχείς ψυχοσωματικές παθήσεις όπως τό έλκος. Σέ γενικές γραμμές, έμείς στήν Πρωτογενή Θεραπεία, κοιτάζουμε νά βοηθήσουμε τους άρρωστους νά νιώσουν ολοκληρωμένα κάθε κομματάκι συναισθήματος άργά καί συστηματικά. Επιτέλους, εμείς θεραπεύουμε τά προβλήματά τους. Τά "Αλλα
Διεγερτικά
Τά πιό συνηθισμένα Διεγερτικά είναι ή καφεΐνη καί οί άμφεταμίνες. Έχουμε τήν τάση νά άγνοοϋμε τό γεγονός ότι σχεδόν όλοι οί ένήλικες είναι προσκολλημένοι στό ναρκωτικό πού λέγεται καφεΐνη. Αυτά τά Διεγερτικά, σέ γενικές γραμμές, διεγείρουν τόν εγκεφαλικό φλοιό. Ή σκέψη είναι άρχικά πιό οξεία καί υπάρχει ένα συναίσθημα γλυκιάς ευφορίας (αυτά συμβαίνουν όταν τό ναρκωτικό παίρνεται σέ μικρές δόσεις). Τά Διεγερτικά διεγείρουν τό δικτυωτό ένεργοποιητικό σύστημα καί μας κρατούν σέ διέγερση. Ή πίεση τοϋ αίματος γενικά αυξάνεται - σάν άμυνα στά άνερχόμενα συναισθήματα - καί οί βρόγχοι διαστέλλονται σέ σημείο νά μεταβάλλεται ό ρυθμός τής άναπνοής. Γενικά, ή λειτουργία αυτών τών Διεγερτικών είναι νά προκαλλούν μιά άντίδραση στήν άπονέκρωση, πού φέρνει ή πλήρης καταστολή. Είναι παράδοξο τό ότι μεγάλες δόσεις Διεγερτικών προκαλούν μιά διακοπή τής λειτουργίας τοϋ λιμπικοΰ συστήματος καί μιά Κατασταλτική άντίδραση, άκριβώς όπως μεγάλες δόσεις Κατασταλτικών καταστέλλουν τίς άπαγορεύσεις καί προκαλούν μιά Διεγερτική άντίδραση. Γιά μιά διεξοδική ενημέρωση πάνω στά Διεγερτικά καί ειδικά πάνω στίς άμφεταμίνες, μπορείτε νά διαβάσετε τό δεύτερο τεύχος τοϋ ΙοιιηιαΙ ο/ Ρίγε/ιβάβΙίν Οηιχχ, στή δεύτερη έκδοση. 20
20. Έ κ δ ο σ η τοϋ ϋΗνϊιΙ ΧιηίιΗ, Μ. ϋ κυκλοφόρησε μέ έξοδα της Ηίΐϊ§ΙιΙ ΑδΙΛυιγ Μοΰίαιΐ Οΐίηίο, τό 1969. Βλέπε επίσης τό βιβλίο Μοάετη ϋταιιρ $οτ ιΗί· ΜεηίαΙ ΙΗηαι τοϋ ΟοηαΜ ΒΙΕΙΓ, έκί). ΟΗ;ΙΓ1Ο5 Ο. ΤΙιοπίΒδ, δρπη§ίίεΐ£ΐ, 111., 1965.
154
"Εχω ήδη τονίσει πώς ή άμίνη τού εγκέφαλου, ή σεροτονίνη, προκαλεί καταστολή. "Οταν μέ ιατρικές συνταγές χορηγούν Αντικαταθλιπτικά, συνήθως δίνουν περιοριστικά τής μονοαμινοξυδάσης. Αύτά εμποδίζουν τήν παραγωγή τής σεροτονίνης. Εμποδίζοντας τή σεροτονίνη, τό σύστημα καταστέλλεται λιγότερο καί έτσι ενεργοποιείται περισσότερο. Τό άτομο «αισθάνεται» πιό εύτυχισμένο - δέν είναι. Έ δ ώ ξαναβλέπουμε ότι ή κατάθλιψη υπηρετεί τήν καταστολή καί πώς, άπομακρύνοντας χημικά τήν καταστολή διευκολύνουμε επίσης τήν κατάθλιψη. "Ενα τελικό σχόλιο πάνω στά ναρκωτικά καί τίς Πρωτογενείς Αναβιώσεις. Ά π ό καιρό μερικοί άρρωστοι πειραματίζονται μέ ναρκωτικά άπό μόνοι τους στή διάρκεια τής θεραπείας τους, καί έχουν άνακαλύψει μερικά ενδιαφέροντα φαινόμενα. Μπορούν νά φτάσουν πολύ εύκολα σέ Πρωτογενείς Αναβιώσεις μέ τή μαριχουάνα, άλλά συχνά, τό καταφέρνουν τό ίδιο εύκολα μέ παυσίπονα όπως τό Ροπίο03Π. Αύτό εξαρτάται άπό τό πόσο Πόνο συγκρατούν μέσα τους καί σέ ποιό στάδιο τής θεραπείας βρίσκονται. Μερικοί άρρωστοι πού συγκρατούν μέσα τους ένα Πρωτογενές Βίωμα γέννησης, μέ όλο τόν Πόνο πού τό συνοδεύει, άνακαλύπτουν ότι κατεβάζοντας λιγάκι τό επίπεδο τού Πόνου τους μέ ένα παυσίπονο, είναι τελικά ικανοί νά αισθανθούν καί νά συνδέσουν μερικά πρωταρχικά καταστροφικά γεγονότα. Άλλοι πηγαίνουν άπό τόν άλλο δρόμο. Προσπαθούν μέ τή μαριχουάνα νά έλαφρώσουν τήν καταστολή, πού ενεργεί σάν κάλυμμα τών συναισθημάτων, ώστε τά θαμμένα συναισθήματα νά μπορέσουν νά άναδυθούν. "Εχουμε άναφέρει ότι τά ναρκωτικά μπορούν νά είναι θεραπευτικά καί καθόλου έθιστικά. Τώρα τελευταία, υπάρχει τέτοια ύστερία γιά τά ναρκωτικά, πού άκόμα καί ή άπλή άναφορά τού ονόματος τους προκαλεί πανικό. Δέ χρησιμοποιούμε ναρκωτικά στήν Πρωτογενή Θεραπεία, κυρίως επειδή δέν είναι, άπαραίτητα. Ά λ λ ά σέ σπάνιες περιπτώσεις είναι άναγκαϊα γιά νά άποφύγουμε μιά παράταση τού χρόνου τής θεραπείας. Πολλά άπό όσα έχουμε μάθει γιά τά ναρκωτικά άνακαλύφθηκαν τυχαία. Άρρωστοι πού έπαιρναν Ο Ο Π Ι Ο Γ Ο Ι καί Ρεπίοοαη έπειτα άπό χειρουργική επέμβαση, άρχισαν νά
155
άναφέρουν σταθερές Πρωτογενείς Αναβιώσεις. Άλλοι, πού κάπνιζαν μαριχουάνα πρίν άπό τή θεραπεία ξαναγυρίζουν σέ αύτήγιά μιά δοκιμή σέ κανένα πάρτι, καί άνακαλύπτουν πώς δέν εχει πιά Ενδιαφέρον · είχε έρθει ή ώρα τών Πρωτογενών Αναβιώσεων. "Οσο μελετάμε τά ναρκωτικά, χωρίς νά άναφερόμαστε καί στό είδος τών άνθρώπων πού τά παίρνουν, δέ θά καταλάβουμε τή λειτουργία τους. Μόνο μέσα άπό τή σπουδή τής άλληλεπίδρασης τού κάθε ιδιαίτερου ναρκωτικού μέ άτομα πού ό Πόνος τους είναι σέ γνωστά επίπεδα, θά καταλάβουμε τίς άντιδράσεις στά ναρκωτικά.
ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ή λειτουργία τών ναρκωτικών, πού γι' αυτήν έχω μιλήσει, είναι ή άλλοίωση τής συνείδησης. Είναι βέβαιο, ότι τά τσιγάρα καί τό άλκοόλ μπορούν νά επηρεάσουν τόν εγκέφαλο, άκριβώς όσο καί ή μαριχουάνα. Πώς γίνεται, οί νομοθέτες νά διαμαρτύρονται ενάντια στή χρήση τής μαριχουάνας καί τού Ι,δΟ, ενώ αύτοί οί ίδιοι παίρνουν ελεύθερα ναρκωτικά όπως τό άλκοόλ καί ή νικοτίνη; Γιατί ποτέ δέν υπήρξε κατακραυγή ή νομοθεσία ενάντια στή χρήση τών ήρεμιστικών, πού φαίνεται πώς έχουν γίνει τά παναμερικανικά ναρκωτικά; Πρόκειται στ' άλήθεια γιά τό ενδιαφέρον ενός μέρους τού κατεστημένου γιά τήν ευτυχία τής νεολαίας; Έ γ ώ άμφιβάλλω γι' αύτό, γιατί περισσότερος χρόνος, δραστηριότητα καί χρήμα ξοδεύεται γιά τή σύλληψη καί φυλάκιση άνθρώπων πού βρίσκονται ένοχοι γιά τή χρήση ναρκωτικών άπ' ότι γιά τή θεραπεία τους. Γνωρίζω, άπό τή δική μου επαγγελματική εμπειρία πόσο δύσκολο είναι νά πάρει κανείς οικονομική βοήθεια άπό τήν κυβέρνηση γιά τήν εκτός νοσοκομείου θεραπεία ναρκομανών. Συνήθως, τό έργο αύτό άφήνεται σέ ελεύθερες κλινικές, πού τίς περισσότερες φορές δέ διαθέτουν επαρκείς πόρους γιά νά κάνουν μιά αποτελεσματική δουλειά. Πιστεύω ότι ό πόλεμος ενάντια στά ναρκωτικά είναι μέρος τής καθολικής καταστολής πού συμβαίνει σέ μιά νευ-
156
ρωτική κοινωνία. Ή πρώτη άντίδραση τών ψεύτικων συστημάτων, τόσο άτομικών όσο καί κοινωνικών, ενάντια στήν άλλαγή, είναι ή καταστολή. Ναρκωτικά πού βοηθούν τήν καταστολή, πού όδηγούν σέ συμβιβασμό μέ έναν καταπιεστικό τρόπο ζωής, θεωρούνται «ασφαλή». Τά ναρκωτικά - καθώς καί οί άνθρωποι - πού τείνουν στήν άπελευθέρωση, στό συναίσθημα καί στή βαθιά επίγνωση, είναι ή άπειλή. Υπάρχουν πολύ περισσότερες μαρτυρίες γιά τή βλάβη τοϋ τσιγάρου, μαρτυρίες πού δείχνουν ότι ή πρόσληψη τοϋ ναρκωτικού νικοτίνη, γιά μιά χρονική περίοδο, μπορεί νά είναι μοιραία. Υπάρχουν πολύ λιγότερες μαρτυρίες ότι ή μαριχουάνα προκαλεί βλάβη. Γιατί, τότε, άνθρωποι πού παίρνουν μαριχουάνα πηγαίνουν φυλακή; Γιατί έχει κάθε δικαίωμα ένας άνθρωπος νά καταστρέφεται άπό τό άλκοόλ, νά βάζει ζωές σέ κίνδυνο, οδηγώντας μεθυσμένος, καί νά τού άφαιρεΐται μόνο ή άδεια οδηγήσεως, ένώ ενας άνθρωπος πού έχει στήν κατοχή του ΕδΟ μπορεί νά πάει φυλακή, γιά δεκαετίες σέ μερικές περιπτώσεις; Δέ νομίζω ότι αυτά είναι τυχαία γεγονότα. Είναι τό άποτέλεσμα τής ζωής σέ μιά καταπιεστική κοινωνία, όπου τά συναισθήματα άπό μόνα τους έχουν γίνει μιά άπειλή. Πραγματικά, οί άνθρωποι πού είναι ικανοί νά αισθανθούν δέ συμβιβάζονται μέ μιά ψεύτικη κοινωνία, δέ βγαίνουν έξω γιά νά σκοτώσουν τούς συνανθρώπους τους. Οί άνθρωποι πού είναι ικανοί νά αισθανθούν είναι ή πραγματική άπειλή γιά έκείνους πού ζούν γιά «μπίζνες, όπως πάντα». Σέ μιά άρρωστημένη κοινωνία οί άνθρωποι σπρώχνονται στό μόχθο καί τήν επιτυχία. "Οταν πηγαίνουν γιά ϋπνο, τό βράδι, αύτοί οί ίδιοι άνθρωποι, δέν μπορούν νά τά ξεχάσουν όλα καί νά ηρεμήσουν, καί καταφεύγουν στά ναρκωτικά γιά βοήθεια. Μέσα στά τόσα πολλά τής σύγχρονης κοινωνίας, υπάρχουν τόσα λίγα πού δίνουν ξεκούραση καί χαλάρωση. "Ολα είναι τεχνητά, κατασκευασμένα μέ ναρκωτικά, καί τούτη ή τεχνητή χαλάρωση εχει τή σφραγίδα τής κοινωνικής άποδοχής μόνο όταν σπρώχνει τό άτομο νά δουλεύει καί νά παράγει. Τό νά πάρει κανείς ένα ναρκωτικό, όπως ή μαριχουάνα, καί νά ξαπλώσει χωρίς νά κάνει τίποτ' άλλο εκτός άπό τό νά χαλαρώνει, δέν έχει μιά τέτοια
157
κοινωνική άποδσχή. Αυτά δέ γράφονται γιά νά δείξουν άποδοκιμασία ή επιδοκιμασία οποιουδήποτε ναρκωτικού πού άλλοιώνει τή συνείδηση, άλλά μόνο γιά νά δείξει τό γιατί μερικά ναρκωτικά είναι άποδεκτά καί άλλα οχ ι. Κάνω εδώ τήν υπόδειξη πώς οί νέοι καί τά ναρκωτικά τους είναι μιά άπειλή, γιατί τελικά αύτοί έχουν προτιμήσει τό συναίσθημα. Τά ψεύτικα συστήματα παράγουν ύποσυστήματα κατ' εικόνα καί όμοίωσή τους. "Ετσι, ή πρώτη σχεδόν αντίδραση τής ιατρικής στόν «ύστερικό», συγκινησιακό άρρωστο, στόν άρρωστο πού δέν μπορεί νά τά βγάλει πέρα μέ τήν κοινωνία, είναι νά τού δώσουν ήρεμιστικά. Ά ν ό άρρωστος είναι σέ κατάπτωση, τότε τού δίνουν Διεγερτικά. Πόσο συχνά γίνεται μιά προσπάθεια νά μιλήσει ό άρρωστος γιά τίς αιτίες τών προβλημάτων του; «Δέν έχουμε χρόνο», είναι ή πιό συνηθισμένη άπάντηση πού δίνεται άπό τούς γιατρούς. Ά λ λ ά αύτό δέν είναι μιά άπάντηση, είναι μιά δικαιολογία πού δίνεται άπό επαγγελματίες πού μηχανεύονται διάφορους τρόπους (συχνά άσυνείδητα),_ γιά νά μήν ξεφύγουν άπό μιά πορεία πού τούς κρατάει μακριά άπό τόν εαυτό τους. Πώς θά μπορούσαν νά σταματήσουν καί νά βοηθήσουν κάποιον άλλο νά βρει τόν εαυτό του; Τά ψεύτικα συστήματα δέν άφήνουν καιρό γιά σκέψη, γιά άναζήτηση τών «γιατί» τών πραγμάτων. Ή καταστολή τών συμπτωμάτων είναι ό πρώτος όρος τής έπιχείρησης. Οί ειδικοί τής ιατρικής γίνονται ειδικοί στά συμπτώματα καί στή «διαχείρισή τους», μιά κομψή λέξη γιά τήν καταστολή. Ή Ιδέα τής θεραπείας συχνά δέν εξετάζεται καθόλου. Τά Κατασταλτικά συγκρατούν τή συνοχή μιας ψεύτικης κοινωνίας. Φανταστείτε πώς θά ήταν ή κοινωνία σήμερα, άν δέν υπήρχαν τέτοια ναρκωτικά. Φανταστείτε νά ήμασταν όλοι άυπνοι, συνέχεια άγχώδεις καί άνίκανοι νά δουλέψουμε. Φανταστείτε ένα μεγάλο μέρος άπό εμάς νά πάθαινε νευρική κατάπτωση. Τί θά γινόταν ή κοινωνία μας τότε; Τά ναρκωτικά μας επιτρέπουν νά συνεχίσουμε τήν ύποκρισία, τήν προσποίηση καί τήν προσαρμογή. "Ολα αύτά διατηρούν τά ψεύτικα συστήματα σέ λειτουργία. Τί θά έκαναν οί γιατροί μας άν δέν μπορούσαν νά «καταφέρουν»
158
τίς συγκινήσεις τών άρρώστων τους, τά έλκη τους, τούς κολικούς καί τούς πονοκεφάλους τους; Μπορεί νά έπρεπε νά ψάξουν βαθύτερα καί νά ανακαλύψουν άλλες θεραπείες. Μπορεί νά όδηγοϋνταν στή γνώση δτι τά ψεύτικα συστήματα ενορχηστρώνουν συμπτώματα άπό αυτή τήν ίδια τή φύση τους. Γιατί αύτή ή «τροποποίηση συμπεριφοράς» είναι ή πιό άποδεκτή ψυχολογική προσέγγιση σήμερα; Γιατί ή ψυχοθεραπεία τής τροποποίησης τής συμπεριφοράς έχει τέτοια οικονομική καί ερευνητική υποστήριξη άπό τό κατεστημένο, ενώ ή έρευνα τοϋ 1.81) είναι ουσιαστικά μηδαμινή καί στήν πραγματικότητα παράνομη; Νομίζω καί πάλι, ότι τά συναισθήματα γίνονται τό κέντρο γύρω άπό τό όποίο μπορούμε νά καταλάβουμε αύτά τά φαινόμενα. Ό έλεγχος τών συναισθημάτων ταιριάζει στή σημερινή μας κουλτούρα, καί ύποστηρίζεται. Κάθε προσέγγιση πού άγνοεΐ τό ιστορικό καί τίς βαθύτερες αιτίες, καί πού θεραπεύει τά συμπτώματα, θεωρώντας τα ζωντανές ένότητες, εναρμονίζεται μέ τή σημερινή κουλτούρα. Φταίνε οί άνθρωποι, οί νευρωτικοί καί καταπιεσμένοι άνθρωποι, μέ τήν ύπεραπλοποιημένη μηχανιστική άντίληψη τού κόσμου καί τών προβλημάτων του, γιατί εκείνοι είναι πού ψηφίζουν τίς έπιχορηγήσεις γιά έρευνα. Είναι αύτοί οί ίδιοι άνθρωποι πού ψηφίζουν τούς νόμους γιά τό ποιά ναρκωτικά μπορούν νά χρησιμοποιούνται καί ποιά όχι. Υπάρχουν νόμιμα καί παράνομα ναρκωτικά. Ή Αμερική τής μέσης ήλικίας καί τάσης σκιαγραφεί τά δικά της: ναρκωτικά πού εύθυγραμμίζονται μέ τό είδος τών έκπομπών τής τηλεόρασης πού επιτρέπονται - ναρκωτικά πού ποτέ δέν άφήνουν τήν πραγματικότητα νά εισδύσει - ναρκωτικά πού κρατούν τό ψεύτικο σύστημα άσφαλές, χωρίς άμφισβήτηση.
159
15 Ψύχωση
Τό κεφάλαιο αύτό, πού έχει γραφτεί άπό έναν άρρωστο, δίνει μιά εικόνα τών ψυχωτικών άντιδράσεων στή χρήση τού ΕδΟ. Αύτό πού βλέπουμε εδώ, είναι τό πώς μέ τήν επανειλημμένη χρήση τού Ι^δϋ, ένα άτομο πού κανονικά έχει «νευρωτικά» ταξίδια μπορεί νά άρχίσει νά κάνει ψυχωτικά, καί μερικές φορές αύτά τά ταξίδια δέν είναι απλώς παροδικές καταστάσεις. Ή μετάβαση άπό τό νευρωτικό συμβολισμό στόν ψυχωτικό, μέ τό Τ5Ό, συμβαίνει γιά δυό βασικούς λόγους. Ά π ό τή μιά μεριά, έπανειλημμένες προσβολές τών συστημάτων άπώθησης μέσα στόν εγκέφαλο προκαλούν ολοένα καί μεγαλύτερο ξεχείλισμα τού Πόνου, όπότε ό Πόνος πού δέν μπορεί νά ολοκληρωθεί, γίνεται συμβολικός. Ά π ό τήν άλλη μεριά, ή εμφάνιση ψυχωτικού συμβολισμού θά έξαρτηθεϊ άπό τό ποσό καί τή δύναμη τού κρυμμένου Πόνου. Μέ μεγάλο Πόνο, δέ χρειάζονται πολλές δόσεις ί δ ϋ γιά νά παραμεριστούν οί οποιεσδήποτε δυνάμεις άπώθησης, πού συνεχίζουν νά λειτουργούν. Οί περιστάσεις τής ζωής μπορούν νά προκαλέσουν τό ίδιο ξεχείλισμα Πόνου, όπως μιά μεγάλη δόση ΤδΟ (γιά παράδειγμα, ό θάνατος καί τών δυό γονιών γιά ένα μικρό παιδί). Τό γεγονός πώς τό Τ δ ϋ ήταν εκείνο πού «προκάλεσε» τήν ψύχωση, δέ σημαίνει πώς δέν έχουμε νά κάνουμε μέ ψύχωση. Αύτό πού έχει σημασία, είναι πώς ή ψύχωση πού προκλήθηκε άπό τό Τ δ ϋ θεραπεύεται πιό συχνά άπό μιά ψύχωση πού άρχισε στήν πρώτη παιδική ήλικία. Ψύχωση άπό ί δ ϋ σημαίνει πώς τό άτομο κατάφερε τουλάχιστο μιά περιθωριακή νευρωτική προσαρμογή πρίν άπό τήν εμπειρία τού ναρκωτικού. Ή άντιμετώπιση μέ τήν Πρώτο-.
160
γενή Θεραπεία ένός άτομου που ήταν ψυχωτικό στό μεγαλύτερο μέρος τής ζωής του είναι ένα άλλο θέμα. Ή Πρωτογενής Θεραπεία δέν μπορεί νά λυτρώσει μιά κατακερματισμένη καί ολοκληρωτικά στερημένη ύπαρξη. Δέν μπορούμε νά δώσουμε πίσω μιά χαμένη παιδική ηλικία σέ κάποιον πού σ' όλη του τή ζωή ήταν ψυχωτικός. Μπορούμε μόνο νά βοηθήσουμε ένα άτομο νά αισθανθεί αυτή τή στέρηση τής παιδικής ήλικίας δταν υπάρχει κάπου λίγη δύναμη, γιά νά βιώσει αύτόν τόν Πόνο καί νά τόν συνδέσει μέ ολοκληρωμένο τρόπο. Αυτό δέ σημαίνει πώς έκείνοι πού έγιναν ψυχωτικοί όχι μέ ναρκωτικά άλλα μέ άλλο τρόπο δέν μπορούν νά θεραπευτούν. Πρέπει πάντως νά έχουμε στό νού μας πώς ή θεραπεία είναι πιό δύσκολη καί έξαρτάται άπό τά άποθέματα δύναμης πού έχει μέσα του τό άτομο. "Ας φανταστούμε πώς ή συνείδηση δέν είναι παρά ένα μικρό άνοιγμα πού μπορεί νά δεχτεί μόνο μικρές ποσότητες Πόνου. "Οταν μέ άφορμή μιά έμπειρία μέ ναρκωτικά ή ένα καταστρεπτικό γεγονός τής ζωής, τό άνοιγμα αυτό ξεχειλίσει, ό «επιπλέον» άναφομοίωτος Πόνος πρέπει νά κατευθυνθεί σέ μιά συμβολική (καί συχνά ψυχωτική) διέξοδο. "Αν ύπάρχει μικρό άπόθεμα Πόνου τότε είναι πιό πιθανό ή διέξοδος νά είναι νευρωτική παρά ψυχωτική. "Αν τό κατάλοιπο τού Πόνου είναι μεγάλο, τότε οδηγεί τό συμβολισμό άκόμα πιό μακριά άπό τήν πραγματικότητα τών έσωτερικών συναισθημάτων, στό χώρο δηλαδή τών ψευδαισθήσεων καί τών παραισθήσεων. Θυμάμαι έναν άρρωστο πού άρχισε νά αισθάνεται τήν ολοκληρωτική έγκατάλειψη πού είχε νιώσει σάν μικρό παιδί. Ό Πόνος του τόν έκανε άνυπόμονο καί ήθελε νά ξεμπερδεύει μέ τήν Αναβίωση. Πήρε ΕδΟ καί μπήκε τήν άλλη μέρα στό γραφείο μου εξηγώντας μου πώς ήταν πραγματικά ό χαμένος άρχηγός μιάς φυλής Ινδιάνων καί πώς θά γύριζε στήν Αριζόνα νά βρει τή φυλή του. Είχε κιόλας προετοιμαστεί γιά τή μετακίνηση. Τό ΕδΟ τόν οδήγησε σέ κάτι συμβολικό πέρα άπό τή σύνδεση τοϋ συναισθήματος. Ά ν τ ί νά αισθανθεί χαμένος καί τήν άνάγκη νά βρεί τή μητέρα του πού τόν είχε εγκαταλείψει (ένα Πόνο πολύ μεγάλο γιά νά τόν άντικρίσει μονομιάς), έγινε ό χαμένος άρχηγός πού έψαχνε γιά τή φυλή του (πιό εύκολα άπο-
161
δεκτός). Αυτή ή ψευδαίσθηση κράτησε πολλές βδομάδες γιατί τό ναρκωτικό είχε απελευθερώσει τό συναίσθημα, καί τό συναίσθημα αυτό έπρεπε νά Αντιμετωπίζεται συνεχώς μέ κάποιο συμβολικό τρόπο. Αυτή ή ίδια υπερφόρτωση μπορεί νά εκφραστεί σωματικά (νά άπορροφηθεϊ δηλαδή άπό τό σώμα) μέ άποτέλεσμα νά εμφανιστούν έλκη ή κολίτιδα. Τό Γ,δϋ είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο σέ εκείνους πού οί μηχανισμοί άπώθησης έχουν χαλαρώσει έπειτα άπό πλήθος Πρωτογενών Αναβιώσεων. Πραγματικά, σέ προχωρημένους στήν Πρωτογενή θεραπεία άρρωστους ή μαριχουάνα έχει σχεδόν τήν ίδια επίδραση μέ τό Ά π ό τή στιγμή πού οί πύλες τού φράγματος θά άνοίξουν τεχνητά μέ ναρκωτικά, τά συμπτώματα, καί τά σωματικά καί τά ψυχικά, μπορούν νά κρατήσουν μήνες. Τό φράγμα πού άνοιξε κάποτε δέν ξανακλείνει τόσο εύκολα. Είμαστε νευρωτικοί γιά πολλούς λόγους. Τίποτε δέ θά έπρεπε νά μάς στερήσει τή νεύρωσή μας, γιατί αύτό θά είχε σάν άποτέλεσμα νά γίνουμε ψυχωτικοί. Ψύχωση σημαίνει πώς ή μνήμη γίνεται τό όλοκληρωτικό περιβάλλον τού σώματος. Εξωτερική πραγματικότητα δέν υπάρχει πιά. Ό ψυχωτικός ξαναγύρισε στό παρελθόν του χωρίς καμιά ξεχωριστή επίγνωση αύτής τής παλινδρόμησης - χ ω ρ ί ς καθόλου να τήν αισθάνεται. Θά πρέπει νά δούμε τήν άντίληψη μέ διαφορετικό τρόπο γιά νά κατανοήσουμε τό ζήτημα. Σέ ένα όνειρο, όταν «βλέπουμε» ανθρώπους καί «άκούμε» θορύβους, βλέπουμε καί άκούμε πραγματικά μέ τά αισθητήρια όργανά μας; Ό π ω σ δήποτε όχι. Αντιλαμβανόμαστε μέ τόν εγκέφαλο μας. Αύτό άκριβώς κάνει καί ό ψυχωτικός όταν έχει παραισθήσεις βλέπει μέ τόν εγκέφαλο του, πού έχει μέσα του τόν Πόνο. Δέ βλέπει τήν εξωτερική πραγματικότητα. Βλέπει μιά εσωτερική πραγματικότητα, πού έχει μετασχηματιστεί συμβολικά καί έχει προβληθεί εξωτερικά - μιά εσωτερική πραγματικότητα πού δέν μπορεί νά τήν άναγνωρίσει ολοκληρωμένη καί γυμνή. Ό Πόνος του σκεπάζει όλη τήν πραγματικότητα καί κάνει τήν άντίληψή του φανερά άλλόκοτη, ενώ ό νευρωτικός άπλώς άντιλαμβάνεται λανθασμένα ή δια-
162
στρεβλώνει τήν πραγματικότητα έτσι πού ή άρρώστια του δέν είναι τόσο φανερή. Τό γεγονός πώς έχουμε μιά παραίσθηση ή έναν έφιάλτη τήν ώρα πού κοιμόμαστε, σημαίνει πώς τά κρυμμένα συναισθήματα παίρνουν τό δρόμο τους γιά τή συνείδηση - ένα σημάδι υγείας. Ό ψυχωτικός βρίσκεται κοντά στήν πραγματικότητα καί αυτό άκριβώς τόν οδηγεί τόσο μακριά όταν δέ βρίσκεται κανείς κοντά του γιά νά τόν βοηθήσει νά τήν άντικρίσει. Τό πρόβλημα είναι πώς οί νευρωτικοί καί οί ψυχωτικοί πιστεύουν άληθινά πώς βλέπουν τήν πραγματικότητα (γιατί βλέπουν τή δική τους πραγματικότητα πού έχει γίνει συμβολική) καί ή πίστη τους αυτή ένισχύεται άπό τή διαστρεβλωμένη άντίληψή τους. Σημειώνουμε εδώ, πώς ή άντίληψη τής Πρωτογενούς Θεραπείας γιά τήν υγεία - εξουδετέρωση τών άμυντικών μηχανισμών ώστε νά άποκατασταθεΐ ή έπαφή μέ τήν πραγματικότητα - είναι διαφορετική άπό τίς άπόψεις τής συμβατικής ψυχοθεραπείας, πού θεωρεί τό ισχυρό άμυντικό σύστημα σάν άπαραίτητη προϋπόθεση. Σέ κάποιο στάδιο τής Πρωτογενούς Θεραπείας, οί άρρωστοι αισθάνονται πώς πρόκειται νά τρελαθούν. Αύτό συμβαίνει όταν μεγάλο μέρος τού άμυντικοϋ συστήματος έχει καταρρεύσει καί όταν δυνατοί Πόνοι άνεβαίνουν πρός τή συνείδηση. Σ' αύτό τό σημείο μοιάζουν μέ τούς ψυχωτικούς πού μόλις άρχίζουν τήν Πρωτογενή Θεραπεία, μέ τή διαφορά πώς οί προχωρημένοι στήν Πρωτογενή Θεραπεία άρρωστοι ξέρουν τί άκριβώς τούς συμβαίνει καί τό άφήνουν έλεύθερο νά εκδηλωθεί. Οί παραισθήσεις, οί ψευδαισθήσεις, τά όνειρα καί οί τελετουργικές διαστροφές έχουν όλα κάτι τό κοινό - είναι καθορισμένες συμβολικές εκδηλώσεις. Ό συμβολισμός έχει μιά καθορισμένη ποιότητα. Καθώς ό Πόνος άρχίζει νά άνεβαίνει πρός τή συνείδηση καί παίρνει μιά καθορισμένη μορφή, ό συμβολισμός γίνεται περισσότερο σαφής. Τό άτομο μπορεί νά προσκολληθεί σέ μιά συγκεκριμένη άλλόκοτη σκέψη. Τό παράδειγμα, πού αναφέρθηκε προηγουμένως, άφορούσε έναν άντρα πού έφτασε άκριβώς μέχρι τό σημείο, πού θά αισθανόταν πόσο χαμένος καί έγκαταλειμ-
163
μένος ήταν σάν παιδί. Εξωτερικεύοντας τό συναίσθημα πώς άνήκε σέ μιά φυλή Ινδιάνων, έφερε τόν εαυτό του μπροστά σ' ένα πρόβλημα, πού μπορούσε κάτι νά κάνει γιά νά τό λύσει. Μπορούσε νά ταξιδέψει γιά νά βρει τούς «άγαπημένους» του καί νά πιστέψει πώς άνήκε κάπου. "Αν δέν είχε χρησιμοποιήσει αύτό τό συμβολισμό θά ήταν άναγκασμένος νά αισθανθεί τήν πλήρη άπόγνωση πώς ποτέ δέν άνήκε πουθενά, πώς ποτέ δέν είχε οικογένεια. Πρίν άρχίσει ή ψευδαίσθηση, τό άτομο αύτό είχε άσχημα όνειρα. Σέ ενα άπό αύτά, είδε ότι είχε επισκεφτεί μιά παλιά πόλη, όπου είχε μεγαλώσει. Ξαφνικά άνακάλυψε πώς όλα ήταν διαφορετικά... ήταν ένας ξένος, χαμένος καί μόνος. Τί ήταν εκείνο πού οδήγησε τό όνειρο σέ ψευδαίσθηση; Ή άνικανότητα νά άπωθήσει δυνατά συναισθήματα παρόλο πού είχε ξυπνήσει καί είχε άποκτήσει ξανά τούς συνειδητούς ελέγχους. "Ενα κρίσιμο γεγονός, μπορεί νά εξουδετερώσει τούς ελέγχους - μιά βαριά άρρώστια, πού εξαντλεί τή δύναμή μας ή ή φυγή ενός συζύγου καί ένα διαζύγιο ή τό χάσιμο ενός παιδιού - πολλά πράγματα μπορούν νά επιδεινώσουν τήν κατάσταση, έτσι πού ή φυσιολογική επαγρύπνηση νά μήν μπορεί πιά νά άναχαιτίσει τόν Πόνο. Ή ψευδαίσθηση τότε γίνεται μιά προέκταση τού ονείρου. Ή μετάβαση γίνεται άπό τό σημείο πού αισθάνεται ένας ξένος μέσα σέ ένα όνειρο, μέχρι εκεί πού αισθάνεται μέλος μιας χαμένης φυλής Ινδιάνων, στήν ψευδαίσθηση. Τό ίδιο συναίσθημα υποκινεί καί τά δυό φαινόμενα. Ά ν στό άτομο μέ τήν ψευ- : δαίσθηση τής «χαμένης φυλής» είχαμε δώσει ήρεμιστικά, θά μπορούσαμε πολύ εύκολα νά εξαλείψουμε τήν ψευδαίσθηση αύτή, γιατί τό οδυνηρό συναίσθημα θά είχε άπωθηθεϊ χημικά γιά τήν ώρα. Βλέπουμε τό πώς οί εφιάλτες είναι ενδιάμεσοι σταθμοί πρός τήν παραφροσύνη. Τό μόνο πράγμα πού τά ξεχωρίζει είναι ή ικανότητα τής συνείδησης νά άπωθεί τά συναισθήματα. Οί παραισθήσεις πού έχουμε στή διάρκεια τής αύρας 2 1 21. Συμπτώματα πού προαναγγέλουν τήν επιληπτική κρίση (Σ.τ.Μ.)
164
στήν (ψυχογενή) επιληψία, είναι ένα άλλο παράδειγμα, γι' αύτό τό σημείο. Τά συναισθήματα πού άρχίζουν νά άναδύονται στή συνείδηση παράγουν συχνά, τό ιδιο είδος προειδοποιητικού συμβολισμού - τό άκουσμα ενός συγκεκριμένου τραγουδιού, γιά παράδειγμα. Αύτη ή παραίσθηση είναι τό προμήνυμα ενός Πρωτογενούς συναισθήματος. Πρίν όμως αύτό τό συναίσθημα μπορέσει νά συνδεθεί, ή συνείδηση .εξαφανίζεται άπό μιά έπιληπτική κρίση. Ή συμβολική συμπεριφορά, όπως ή έπιδειξιομανία πού εκδηλώνεται καθημερινά σέ δημόσιο χώρο καί μέ τόν ίδιο άκριβώς τρόπο, άλλάζει τήν κατεύθυνση τού συναισθήματος καί άπορροφά προσωρινά τήν ένέργειά του, πάλι μέ ένα καθορισμένο τρόπο. Μέ άλλα λόγια, οί έμμονες συμβολικές αντιδράσεις άνακουφίζουν πραγματικά άπό τήν ένταση καί όσο τό συναίσθημα πλησιάζει τή συνείδηση, τόσο μεγαλώνει ή άνάγκη νά χρησιμοποιηθεί ή συμβολική σκέψη ή πράξη. Είχα τονίσει στό Ανατομία τής Ψυχικής Αρρώστιας, ότι οί έργασίες τού Ρεηίίε1<3 δείχνουν πώς τά σύμβολα μπορούν νά γίνουν πιό συγκεκριμένα όσο πλησιάζουν τή θέση τού συναισθήματος μέσα στόν εγκέφαλο. "Ετσι, μιά έπιληπτική παραίσθηση μπορεί νά είναι, «φοβάμαι γιατί μέ καταδιώκουν ληστές», ένώ τό άληθινό συναίσθημα πού βρίσκεται κοντά στόν εγκέφαλο μπορεί νά είναι, «Τρομοκρατήθηκα όταν ό άδερφός μου μέ άπείλησε μέ τό όπλο του». "Αλλο ένα παράδειγμα. "Ενας άρρωστος πίστευε στους 1 ιπτάμενους δίσκους, καί νόμιζε πώς είχε δει τά φώτα ενός τέτοιου δίσκου στόν ούρανό - μιά όχι άσυνήθιστη ιδέα. Μέσα στήν Πρωτογενή Θεραπεία, είχε μιά Αναβίωση τής γέννησης καί αισθάνθηκε τόν εαυτό του τυφλωμένο άπό τό δυνατό φώς τής αίθουσας τοκετού. Αισθάνθηκε έπειτα τή σύνδεση σχετικά μέ τό γιατί έβλεπε φώτα στόν ουρανό. Ό _ λόγος πού μέχρι τότε λειτουργούσε συμβολικά καί παράμενε προσκολλημένος στά φώτα τοϋ ιπτάμενου δίσκου, ήταν πώς δέν μπορούσε νά άντιληφθεί σωστά τόν άνερχόμενο Πόνο του, καί έτσι κάθε φορά τοϋ άλλαζε κατεύθυνση. Τό όραμα τών προβολέων τού ιπτάμενου δίσκου ήταν μιά
165
έμμονη ψευδαίσθηση - μιά συνεχής διανοητική συμβολική έξωτερίκευση τοϋ Πόνου τής γέννησης. Παραίσθηση είναι ή άντίληψη ενός Αλλοιωμένου Πρωτογενούς συναισθήματος, πού έπαιξε κάποιο ρόλο στή ζωή τοϋ άτομου. Τό σύμβολο είναι ίδιοσυγκρασιακό γιά κάθε άτομο, καί δέν ύπάρχει πανανθρώπινο σύμβολο. Τί καθορίζει τήν εκλογή τού συμβόλου; Πόσο πρωτόγονο καί άφηρημένο θά είναι; Αύτό έξαρτάται άπό πολλούς συντελεστές, πού άνάμεσά τους βρίσκεται καί ή ήλικία πού συνέβη τό Πρωτογενές συναίσθημα. "Ενα χρώμα μπορεί νά είναι πολύ άφηρημένο, καί νά έχει απομακρυνθεί πολύ άπό ένα συναίσθημα. Τό χρώμα, σάν μιά άφηρημένη μορφή, είναι μάλλον πρωτόγονο καί παιδικό, άνάλογο μέ μιά τραυματική εμπειρία τής παιδικής ηλικίας. Έτσι, όταν ένα πρώιμο συναίσθημα γίνεται πολύ δύσκολο νά άντιμετωπισθεΐ, βιώνεται άπό τό παιδί χρωματικά. Μέσα στό μυαλό ενός παιδιού, ή μεταχείριση τού χρώματος, ή άποφυγή τού μαύρου, μπορεί νά είναι ένας τρόπος ελέγχου τού συναισθήματος. Οί φροϋδικοί τό άναγνώρισαν αύτό, στίς τεχνικές τής θεραπείας παιχνίδι, όπου ένα παιδί, πού τού είχε επιβληθεί πολύ νωρίς πειθαρχία στίς συνήθειες αφόδευσης, ενθαρρυνόταν νά περιχύνει ένα χαρτί μέ καφέ μπογιά καί νά ζωγραφίζει μέ τά δάχτυλά του, χρησιμοποιώντας καφέ κολλώδη ύλικά. Αύτές οί τεχνικές φυσικά, ήταν τόσο πρωτόγονες καί συμβολικές, όσο ή μαγική χρησιμοποίηση τοϋ χρώματος άπό τά μικρά παιδιά. Γι' αύτόν άκριβώς τό λόγο δέν μπορούσαν νά όδηγήσουν στή θεραπεία. Γιά έναν ψυχωτικό, οί άνθρωποι μπορούν νά γίνουν τόσο συμβολικοί όσο καί τά χρώματα. Ό ψυχωτικός προβάλλει μαγικές ιδέες πάνω σέ άλλους Ανθρώπους (ότι τόν κοροϊδεύουν πίσω άπό τήν πλάτη του), καί πιστεύει ότι ή μεταχείριση τών άλλων, είναι ενας τρόπος νά άπομακρύνει τά κακά πνεύματα - όπως θά διαπιστώσουμε στό κεφάλαιο πού γράφτηκε άπό τόν Τέντ. Έτσι, ένα ουδέτερο πρόσωπο, όπως άκριβώς ένα ούδέτερο χρώμα, μπορεί νά πάρει ένα υπερβολικά τρομακτικό νόημα. Ή εκλογή ένός ειδικού συμβόλου (όπως είχε τονίσει ό Φρόυντ στό βιβλίο του Ερμηνεία τών Όνείρων) είναι ή
166
συμπύκνωση πλήθους γεγονότων, πού συνδέονται μεταξύ τους μέ ένα ορισμένο συναίσθημα. Ή πολύχρονη άνημπορία ένός παιδιού στά χέρια τών γονιών του, μπορεί άργότερα νά έκφραστεί συμβολικά μέ τήν παράλυση τών χεριών ή μέ τό συναίσθημα πώς έπηρεάζεται άπό άόρατες δυνάμεις τοϋ κακού. Τό ενισχύει τή συμβολική άντίδραση, σπάζοντας τό φράγμα τών Πρωτογενών συναισθημάτων. Δέ χρειαζόμαστε όμως Ε 8 ΰ γιά νά λειτουργήσουμε συμβολικά. 'Ονειρευόμαστε μιά χαρά μέ σύμβολα χωρίς Ε 8 ϋ , καί έκφραζόμαστε συμβολικά μέσα στή νεύρωσή μας χωρίς νά παίρνουμε ναρκωτικά. Στό κεφάλαιο πού γράφτηκε άπό τόν Τέντ μπορούμε νά παρακολουθήσουμε τήν έξέλιξη τοϋ συμβολισμού καθώς συνεχίζονται τά ταξίδια μέ τό Ε 8 0 πώς ένας έφιάλτης γίνεται μιά σταθερή πραγματικότητα γιατί τό Πρωτογενές ξεχείλισμα είχε ξεπεράσει τίς δυνατότητες τών μηχανισμών άπώθησης. Τό Ι.80 καί ό ύπνος μοιάζουν στή δημιουργία συμβολισμών γιατί καί τά δύο επιτρέπουν τό Πρωτογενές ξεχείλισμα - ό ύπνος τό πετυχαίνει μέ τή χαλάρωση τού συνειδητού έλέγχου καί τό Ε δ ϋ «σπάζοντας τό καπάκι» τού συνειδητού έλέγχου τεχνητά. Πήρα πρόσφατα μέρος σέ μιά συγκέντρωση άρρώστων ψυχωτικών πού είχαν ύποβληθεί σέ Πρωτογενή Θεραπεία. Συμφωνούν γενικά, πώς ή τρέλα είναι «ή άνικανότητα νά προσποιηθείς πώς βρίσκεσαι στά λογικά σου», μέ τόν τρόπο πού μπορούν νά τό κάνουν οί νευρωτικοί. Στήν ψύχωση, τό συναίσθημα είναι σωστό αλλά ή σκέψη δέν είναι. Τό συναίσθημα - θέλουν νά μέ πληγώσουν - είναι μιά άνάμνηση, πού πλησιάζει τή συνείδηση καί στή θέση της τό μυαλό δίνει μιά τωρινή ιστορία... «Αύτοί οί άνθρωποι στή γωνία προσπαθούν νά μού κάνουν κακό»! Αύτό μοιάζει άκριβώς μέ ένα όνειρο όπου τό συναίσθημα είναι σωστό άλλά ή ιστορία είναι γέννημα τής φαντασίας. "Αν ονειρευτούμε φωναχτά, μπορεί νά μάς πάρουν γιά τρελούς. "Αν μπορούμε νά κρατάμε τό όνειρά μας γιά τόν εαυτό μας, είμαστε νευρωτικοί. Δέν πρέπει νά νομίζουμε, πώς οί άναμνήσεις είναι γεγονότα, πού μόνο συνειδητά μπορούμε νά θυμόμαστε. Ή Αναβίωση τής εμπειρίας τής γέννησης είναι
167
μιά προλεκτική άνάμνηση ένός γεγονότος πού έχει καταχωρηθεί στό σύστημα καί ό οργανισμός τή «θυμάται» σάν ολότητα. Δέν παύει νά είναι άνάμνηση, όπως καί κάθε Πόνος είναι άνάμνηση. Τό σημείο, πού συμφωνούν όλοι οί πρώην ψυχωτικοί είναι τό εξής: Αντίθετα μέ τούς νευρωτικούς πού μπορούν νά άπωθοϋν τόν Πόνο, μέχρι τό σημείο νά άγνοούν τήν ύπαρξή του, είναι παρά πολύ φορτωμένοι μέ Πόνο, γιά νά καταφέρουν νά ξεφύγουν άπό αύτόν. Πρέπει νά «άσχολούνται» μ' αύτόν συνεχώς, συχνά προβάλλοντας εξωτερικά τό συναίσθημα «Μού κάνουν αύτό, ή εκείνο». Νομίζω, πώς τά συστήματά μας δέν μπορούν νά άνεχτούν τόσες πολλές προσβολές. Δηλαδή δέν μπορούμε νά άπωθήσουμε τόσο πολύ Πόνο. "Οταν οί περιστάσεις τής ζωής, οί στερήσεις καί οί επιθέσεις είναι ύπερβολικές, θά έχουμε διαρροές στό δοχείο τοϋ κατασταλτικού μηχανισμού. Καθώς ή στάθμη τού Πόνου άνεβαίνει, ή συμπεριφορά γίνεται πιό γενική καί άφηρημένη. Είναι άλλο πράγμα νά θυμώνεις μέ τή γυναίκα σου, επειδή παρεξήγησες νευρωτικά τίς προθέσεις της, καί ολότελα διαφορετικό νά πιστεύεις πώς δλες οί γυναίκες συνωμοτοϋν γιά νά σέ ταπεινώσουν. Είναι άλλο πράγμα νά θυμώνεις μέ τά παιδιά σου έξαιτίας τοϋ δικού σου περασμένου Πόνου (δέ σού δείχνουν «σεβασμό», καί σέ άναγκάζουν νά αισθάνεσαι άνάξιος όπως παλιά), καί άλλο νά μπαίνεις στό πρώτο κτίριο πού θά βρεθεί μπροστά σου καί νά πυροβολείς τόν κόσμο χωρίς διάκριση. Ή γενίκευση τής συμπεριφοράς καί τών ιδεών τοϋ ψυχωτικού, πού τόν άπομακρύνουν άπό τήν πραγματικότητα, είναι άνάλογη μέ τή στάθμη τού Πόνου του. Αντίστροφα, κάθε φορά πού αισθάνεται κάποιο Πόνο, πλησιάζει αύτό πού είναι άληθινό (μέσα του). Ε π α φ ή μέ τήν πραγματικότητα σημαίνει σχετική άπαλλαγή άπό τόν Πόνο. Κάθε μείωση τού Πόνου, περιορίζει τή διαδικασία γενίκευσης μέ συνέπεια τή μείωση τής ψύχωσης. Ό βαθμός τής ψύχωσης πραγματικά δείχνει τό βαθμό τού Πόνου. "Οταν ό Πόνος βρίσκεται στό ζενίθ του, όλη ή πραγματικότητα έχει σβήσει.
168
Υπάρχουν πολλοί τρόποι νά τρελαθούμε, καί δέν περιλαμβάνουν όλοι τους παραισθήσεις καί ψευδαισθήσεις. Μπορούμε άπλά νά άπομακρυνόμαστε ολοένα καί περισσότερο άπό τούς έαυτούς μας, μέχρι νά διχαστούμε εντελώς, καί τό ένα κομμάτι μας νά παρακολουθεί τίς κινήσεις τοϋ άλλου. "Εχω σκεφτεί μιά μάλλον παράξενη άλλά όχι καί τόσο _ άλλόκοτη ιδέα, γιά τό πώς θά άποφύγουμε τήν ψυχική άρρώστια. Ξέρουμε πώς ή ψύχωση έρχεται, όταν τά συναισθήματα φουσκώνουν μέσα μας χωρίς κοινωνικές διεξόδους. Σέ ολόκληρο τόν κόσμο, σχεδόν σέ κάθε πόλη, μικρή ή μεγάλη υπάρχει ένας κινηματογράφος. "Αν μπορούσαμε νά μετατρέψουμε τούς κινηματογράφους μας σέ κέντρα συναισθήματος, όπου θά είχε κανείς τή δυνατότητα νά έξωτερικεύει έντονα συναισθήματα σέ κατάλληλες στιγμές στή διάρκεια τής προβολής μιάς ταινίας, νομίζω πώς θά ξεφορτωνόμαστε ένα μεγάλο ποσό έντασης. Αναμφισβήτητα, άν προβάλλαμε ταινίες σέ ψυχικά άρρωστους, ενθαρρύνοντας τό συναίσθημα μέ τόν τρόπο πού τό κάνουμε στό Ινστιτούτο Πρωτογενούς Θεραπείας, τά άποτελέσματα θά ήταν εύεργετικά. Φυσικά μιλάω μόνο γιά άνακούφιση. Ή άνακούφιση όμως είναι βοήθεια, όταν συνδυάζεται μέ τό συναίσθημα, σέ άντίθεση μέ τή συνηθισμένη κατάπνιξη τοϋ συναισθήματος. Υπάρχουν καί άλλα πράγματα, πού θά μπορούσαν νά γίνουν στά νοσοκομεία γιά τούς ψυχικά άρρωστους. "Ως τώρα, ύπάρχει μιά πλατιά χρήση ήρεμιστικών, πού σκοπό έχει νά κρατήσει τούς άρρωστους κάτω άπό έλεγχο. Καί τά ήρεμιστικά τό πετυχαίνουν. Είναι σάν τόν έξουσιαστικό πατέρα, πού κρατάει τό παιδί σέ πειθαρχία, μόνο πού γίνεται μέ χημικά μέσα. Θεωρώ τήν πλατιά χρησιμοποίηση αυτών τών χημικών μέσων τό μοναδικό καί βασικό λόγο, πού οί άρρωστοι δέ γίνονται καλά. "Οταν ό άρρωστος γίνεται •«ύστερικός», όταν βρίσκεται δηλαδή στά πρόθυρα μιάς Πρωτογενούς Αναβίωσης, άντί νά βοηθήσουμε τό συναίσθημα αύτό νά φτάσει στή συνείδηση, τού φράζουμε τό δρόμο, είτε χημικά, είτε μέ τή θεραπεία τού ήλεκτροσόκ, καί έτσι ή ένταση άρχίζει πάλι νά μεγαλώνει. Έ ν α ς νοσο-
169
κομειακός θεραπευτής δέ χρειάζεται νά είναι ειδικός στίς τεχνικές τής Πρωτογενούς Θεραπείας, γιά νά άφήσει τόν άρρωστο νά βιώσει τά συναισθήματά του. Αύτά άκριβώς είναι τό άντίδοτο γιά τήν ψύχωση. "Ολη ή τρέλα οφείλεται στό γεγονός, πώς τά συναισθήματα δέν μπορούν νά βιωθούν. Νομίζω πώς ένδιαφερόμαστε υπερβολικά νά «ελέγχουμε» τούς ανθρώπους - δίνεται πάρα πολλή «κοινωνική μηχανολογία» καί όχι άρκετή ελευθερία στό άτομο νά κινηθεί άνεπηρέαστο. Κατά έναν τρόπο, οί γονείς προσπαθούν συνεχώς νά «ελέγξουν» τά παιδιά τους καί ή συμπεριφορά τους αύτή τά βοηθάει νά τρελαθούν. Γίνονται ετσι άνεξέλεγκτα, καί όταν τά χρόνια περάσουν, βρίσκονται σέ ένα νοσοκομείο, όπου μπορούν πιά νά τά κατευθύνουν ειδικοί. Μπορεί ή Ψύχωση νά θεραπευτεί; Ναί, άλλά νά υπάρχουν οί προϋποθέσεις. Μιά προϋπόθεση είναι ό βαθμός τής ψύχωσης. Ή ψύχωση δέν είναι μιά μονολιθική κατάσταση. Έ χ ε ι διαβαθμίσεις σοβαρότητας, όπως άκριβώς ή νεύρωση. Ά ν τό άτομο είναι σέ «κατάρρευση» γιά νά χρησιμοποιήσουμε μιά φράση τής ψυχιατρικής, άν μιλάει άσυνάρτητα καί δέν μπορεί νά πραγματοποιήσει καμιά επαφή μέ ένα άλλο άτομο, τότε έχω σοβαρές άμφιβολίες γιά τή δυνατότητα άποκατάστασης τής ύγείας του μέ τή βοήθεια τής Πρωτογενούς Θεραπείας. Ά π ό τήν άλλη μεριά, άν τό άτομο μπορεί νά έχει κάποια έπαφή, άν έχει ενα καλά οργανωμένο σύστημα ψευδαισθήσεων, πού μπορεί νά τό μεταβιβάσει σέ ένα άλλο άτομο, τότε υπάρχει δυνατότητα θεραπείας. Ή ιστορία τοϋ Τέντ είναι μιά ιστορία ψύχωσης. Άκριβώς πρίν άπό τή θεραπεία, βρέθηκε κλειδωμένος στό δωμάτιο του, στόν πάνω όροφο τοϋ σπιτιού του, μέ ένα χασαπομάχαιρο στό χέρι καί μέ τυλιγμένο τό κεφάλι μέ άλουμινόχαρτο γιά νά εμποδίσει τόν εχθρό νά βομβαρδίσει μέ διεισδυτική άκτινοβολία τό κεφάλι του. Αύτό είναι πολύ τρελό. Δέ νομίζω πώς θά βοηθούσε καθόλου νά τόν χαρακτηρίσουμε «παρανοϊκό σχιζοφρενή». Όπωσδήποτε δέ θά άλλαζε καθόλου τή θεραπεία του. Ή διάγνωση «τρελός», είναι τόσο καλή όσο ή διάγνωση «νευρωτικός» πού καλύπτει ένα εύρύ φάσμα συμπεριφορών πού διαφέρουν λιγότερο μεταξύ τους.
170
Τό βαρύ φορτίο τοϋ Πόνου καί τοϋ φόβου ήταν εκείνο πού έσπρωξε τόν Τέντ στόν άλλόκοτο συμβολισμό τής ψύχωσης. Οί ψευδαισθήσεις του διαμορφώθηκαν σύμφωνα μέ τίς εμπειρίες τής ζωής του. Οί πρώτες μέρες τής θεραπείας του ήταν μάλλον ταραχώδεις γιατί ενεργούσε κάτω άπό τήν έπιρροή τών ψευδαισθήσεών του. "Αρχισε τή θεραπεία λέγοντας πώς ένας τους χτυπούσε τό κλάξον τοϋ αυτοκινήτου τους έξω άπό τό γραφείο μου, γιά νά τόν ειδοποιήσει πώς οί «Κρεολίνοι» τόν κυνηγοϋσαν. Ήταν πεισμένος πώς ό εχθρός τοϋ έστελνε προειδοποιητικά σήματα. Αύτό μέ οδήγησε στή δεύτερη προϋπόθεση σχετικά μέ τή θεραπεία τών ψυχωτικών. "Οταν ένας νευρωτικός ξαναγυρίζει στά συμπτώματά του τίς πρώτες βδομάδες τής θεραπείας, μπορεί νά έχει τά παλιά του προβλήματα. Έ ν α ς όμως ψυχωτικός πού περιφέρεται στους δρόμους κάτω άπό τήν έπιρροή τών ψευδαισθήσεών του, μπορεί νά είναι επικίνδυνος. "Αν ό Τέντ ήταν λίγο περισσότερο τρελός (άν δέν υποψιαζόταν πώς οί παραισθήσεις του ήταν τρελές άν δηλαδή δέν είχε μείνει ένα τμήμα τής συνείδησης νά «ξέρει» πώς άλλες πλευρές τής συνείδησης δέν είναι άληθινές), θά μπορούσε νά είχε επιτεθεί στό αύτοκίνητο μέ τούς Κρεολίνους 22 . Οί βαριά ψυχωτικοί χρειάζονται μεγαλύτερη φροντίδα καί πρέπει νά κάνουν τή θεραπεία τους σάν έσωτερικοί άρρωστοι. "Ομως, οί περιπατητικοί ψυχωτικοί μπορούν νά έξελιχθοϋν σέ πολύ καλούς άρρώστους γιά τήν Πρωτογενή Θεραπεία. Υπάρχει ένας πολύ σοβαρός λόγος γι' αύτό. "Οσο πιό πολύ «συμφωνείς» μέ μιά άρρωστη κοινωνία, τόσο πιό άρρωστος είσαι. Ό καλά προσαρμοσμένος δικηγόρος, μπορεί νά είναι ολοκληρωτικά άποκλεισμένος. Ή θεραπεία του μπορεί νά άπαιτήσει πάρα πολύ χρόνο. Ό ψυχωτικός όμως, είναι μιά μάζα άπό συναισθήματα. Έ χ ε ι μεγαλύτερες δυνατότητες στήν Πρωτογενή Θεραπεία άπό τό καλοουθμισμένο*®* άτομο, γιατί ή θεραπεία μας δουλεύει άντίθετα άπό τή συμ-
22. Βλέπε τό κεφάλαιο « Ή Φύση της Συνείδησης» δπου Αναπτύσσεται δ διχασμός τής συνείδησης τών έγκεφαλικών ήμισφαιρίων.
171
βατική θεραπεία όπου οί άμυντικοί μηχανισμοί ενισχύονται. Ό σκοπός μας είναι νά εξουδετερώσουμε τούς Αμυντικούς μηχανισμούς, καί ό ψυχωτικός βρίσκεται πολύ κοντά στό σημείο αύτό. Ή θεραπεία τού Τέντ ήταν άκριβώς ϊδια μέ τή θεραπεία ενός νευρωτικού. Δέ χρειάστηκαν «χτυπήματα» ενάντια στό άμυντικό του σύστημα. Οί Αναβιώσεις του ήταν τρομαχτικά έντονες. Τίς πρώτες βδομάδες τής θεραπείας είχε κουλουριαστεϊ σάν μπάλα καί έκλαιγε σάν παιδί. Μιά άπό τίς βασικές αιτίες πού έγινε ψυχωτικός ήταν τό ότι τά τραύματά του ήταν πολύ πρώιμα. Οί άσταμάτητες έπιθέσεις κάθε είδους δέν τού έδωσαν καθόλου τόν καιρό νά άναπτύξει έναν ισορροπημένο νευρωτικό τρόπο ζωής. Υπήρχε λίγη άγάπη άπό τήν άρχή, καί αύτό σημαίνει πώς ύπήρχε ένα μικρό κομμάτι εαυτού άπό τήν άρχή τής ζωής του γιά νά άντιμετωπίσει τόν Πόνο. ΨΥΧΩΣΗ - ΤΕΝΤ Τό πρώτο μου «ταξίδι» μέ ΕδΌ ήταν καταπληκτικό. Είχα ύποσχεθεΐ στόν εαυτό μου ότι δέ θά ξανάπαιρνα Ε δ ϋ , ποτέ. Κάποιος όμως είπε ότι άν πάρεις Ε δ ϋ μέ ένα άλλο άτομο μαζί, τότε εσύ καί τό άλλο άτομο γίνεστε ένα. Ύπήρχε λοιπόν αύτό τό κορίτσι. Πόσο ήθελα νά γίνω ενα μ' αύτή. Είχε καί ΕδΟ μαζί της. Πήγαμε σέ ένα σώου μαζί. "Ολοι κοίταζαν εμένα, όλοι ήξεραν ότι είχα πάρει ΕδΟ. Μπορούσα νά τό διακρίνω μέσα στά μάτια τους, μισούσα αύτά τά άνθρώπινα πλήθη! "Ηθελα νά μείνω μόνος. Φοβόμουν... είχα πανικοβληθεί. Δέν ξέρω πώς τά κατάφερα νά μή χεστώ άπό τό φόβο μου. Έτρεμα ελαφρά άπό τό φόβο μου. "Ολος αύτός ό κόσμος μέ τρόμαζε τόσο πολύ. Μού ήταν πολύ δύσκολο άκόμα καί νά μιλήσω. Ήμουν παγωμένος καί έτρεμα. Τό νά μπορώ νά παίρνω Ε δ ϋ καί νά τό ελέγχω άπόκτησε τεράστια σημασία γιά μένα. "Ετσι τό Ε δ ϋ εγινε ό σύντροφος μου. Μιά μέρα ό Στήβ κι έγώ άνεβήκαμε σ' ένα τζίπ καί φτάσαμε σέ μιά καταπληκτικά όμορφη κοιλάδα, άνάμεσα στά βουνά, όπου μόνο άνθρακωρύχοι καί κυνηγοί ελαφιών
172
πηγαίνουν καμιά φορά. Ξυπνήσαμε νωρίς τύ πρωί καί πήραμε ναρκωτικά. Έ γ ώ προχώρησα μόνος μου γιά νά αισθανθώ τή φύση. Ή τ α ν καλοκαίρι, καί είχα τό καλύτερο «ταξίδι» μέχρι τώρα. Είχα προχωρήσει αρκετά άπό τό μέρος όπου είχαμε κατασκηνώσει, βαθιά μέσα στό δάσος, στό •ψηλότερο σημείο καί ήμουν ενθουσιασμένος όταν, τελείως ξαφνικά, μιά σκέψη μέ τύλιξε. Τί θά γίνει αν εμφανιστεί καμιά αρκούδα; Ποτέ στή ζωή μου δέν αισθάνθηκα τόσο πολύ πανικοβλημένος. "Ετσι ξαφνικά άπό έκεΐνο τό υπέροχο συναίσθημα τής ταύτισης μέ τό καθετί έπεσα σέ φριχτό πανικό. Δέν είχα ούτε όπλο, ούτε μέσο γιά νά προστατευτώ, κανένας δέν υπήρχε γιά νά μέ βοηθήσει. Αμέσως, πανικοβλημένος άρχισα νά τρέχω. Έτρεμα ολόκληρος. Έ π ε ι τ α άρχισα νά φοβάμαι ότι χάθηκα καί φώναζα τόν Στήβ. Αυτός είχε ένα όπλο κι έτσι έπρεπε νά πάω κοντά του. Έτρεχα, έτρεχα, άλλά δέν μπορούσα νά βρώ τήν κατασκήνωση μας. Μοϋ φάνηκε ότι πέρασαν αιώνες, άλλά κάποια στιγμή, χωρίς νά ξέρω πώς, βρήκα τήν κατασκήνωση. Ό Στήβ δέν ήταν έκεΐ άλλά αισθάνθηκα πιό άσφαλής. Τελικά, τόν βρήκα κοντά στό ποτάμι νά ψαρεύει ευτυχισμένος καί άμέσως ό φόβος έξαφανίστηκε. Τού είπα τί μού είχε συμβεί, χωρίς όμως νά άναφέρω τήν ολοκληρωτική μου έγκατάλειψη στό φόβο καί στόν πανικό. Τόν έπόμενο μήνα άγόρασα ένα σαρανταπεντάρι πιστόλι. "Οποτε είχε πανσέληνο, έπαιρνα ναρκωτικά καί περπατούσα μόνος μου στά βουνά τή νύχτα, κουβαλώντας πάντα μαζί μου τό πιστόλι μου. Ό φίλος μου τό ήξερε καί «καταλάβαινε». Σπάνια μού πέρναγε άπό τό μυαλό ή ιδέα ότι έπαιρνα βαριές δόσεις ναρκωτικά. "Ελεγα συνέχεια στόν εαυτό μου ότι έπαιρνα όσο καί οί άνθρωποι πού ήξερα. Τί στό διάολο, μερικοί είχαν πάρει καί διακόσιες φορές περισσότερο άπό μένα, καί στό κάτω κάτω οί δόσεις μου διαρκούσαν λίγη ώρα. Ήμουν μιά χαρά, τίποτε τό περίεργο δέ μοϋ συνέβαινε. Στή διάρκεια εκείνης τής περιόδου εργαζόμουν μάλιστα σάν διευθυντής, καί είχα μόλις αποφοιτήσει άπό τό κολέγιο. Ό μισθός μου ήταν τετρακόσια είκοσι πέντε δολάρια τό μήνα σύν προμήθειες πενήντα όχτώ δολάρια τό μήνα, έκλεβα καί άλλα εκατόν πενήντα δολάρια, κι έτσι ήμουν μιά
173
χαρά. Τό καλύτερο ήταν ότι δέν είχα νά πηγαίνω κάθε μέρα στή δουλειά γιατί ό ιδιοκτήτης έμενε σέ μιά άλλη πόλη καί είχα ύπαλλήλους γιά νά φυλάνε τά βιβλία. "Ολοι ήθελαν νά δουλεύουν γιά μένα γιατί μπορούσαμε νά παίρνουμε ναρκωτικά στή δουλειά. Είχα πολλά λεφτά γιά νά μπορώ νά άγοράζω ναρκωτικά καί πολύ ελεύθερο χρόνο κι έτσι ήμουν συνέχεια μέ τά ναρκωτικά. Ά λ λ ά αύτό κράτησε λίγους μόνο μήνες μέχρι νά μέ Ανακαλύψουν καί νά μέ απολύσουν. Δέν έδινα δεκάρα. Ό Στήβ κι εγώ φύγαμε γιά τό Μεξικό, μέ μπόλικη ΤΗ Γ καί μαριχουάνα. "Οταν γυρίσαμε άπό τό Μεξικό, πήγαμε πάλι στά βουνά, ό καθένας στήν καλύβα του. Γιά άλλη μιά φορά ήμουν μόνος. Δέν είχα δουλειά άλλά τό κράτος μέ πλήρωνε μέ 55 δολάρια τή βδομάδα γιά τέσσερις μήνες, σάν επίδομα άνεργίας. Μ' αύτά τά λεφτά μπορούσα νά άγοράζω ποσότητες ναρκωτικά. Ή τ α ν σημαντικό γιά μένα νά συναντώ καί άλλους εκτός άπό τό Στήβ, κι έτσι άρχισα νά έπισκέφτομαι τόν άλλο τύπο. Κανείς δέν ερχόταν νά μέ επισκεφτεί. "Ενα βράδι αύτός ό τύπος μαζί μέ άλλους δυό φίλους του μέ ρώτησαν άν ήθελα νά πάρω μαζί τους Ε δ ϋ . «Ναί, βέβαια». Ή μ ο υ ν τόσο ευχαριστημένος πού κάποιοι μέ ήθελαν μαζί τους. Πήγαμε στήν καλύβα τού Στήβ καί άρχίσαμε νά παίρνουμε όλοι. Μετά άπό μιά ώρα περίπου ό Στήβ πήγε καί κρύφτηκε στήν κρεβατοκάμαρα τής καλύβας, καί εγώ καθόμουν μ' αύτούς τούς άνθρώπους τελείως άπολιθωμένος! Δέν μπορούσα νά κουνηθώ ή νά τούς κοιτάξω ούτε κάν νά πώ μιά λέξη. Δέν ήξερα τί νά πώ. Ήθελα μόνο νά φύγουν άλλά δέν μπορούσα νά άρθρώσω τίποτα. Φοβόμουν τόσο πολύ. Νόμιζα ότι θά μίλαγε ό Στήβ καί όχι έγώ, άλλά τώρα ό Στήβ κρυβόταν στήν κρεβατοκάμαρα. Τελικά έφυγαν. Έμεινα ξαπλωμένος καί άκουγα μουσική γιά πέντε ώρες. "Ημουν μουδιασμένος. Τότε μού ήρθε ή σκέψη νά φύγω άπ' αύτή τήν πόλη καί ν' άρχίσω τή ζωή μου κάπου άλλού, κάπου πού νά μή μέ ξέρει κανείς. Κανείς δέ θά ήξερε τί μού είχε συμβεί εκείνη τή νύχτα. Ποτέ δέ θά ξανάπαιρνα Ε δ ϋ , υποσχέθηκα στόν εαυτό μου. Δέν άντέχω πιά νά φοβάμαι. "Εφυγα άπό τήν καλύβα καί κατέβηκα στήν πόλη. Δέν μπορούσα ν' άντέξω τή μοναξιά. Αισθανόμουν καλά. Καί
174
τότε ήρθε τό μεγάλο γεγονός. Βρήκα γκόμενα. Μοΰ είπε ότι μ' άγαπάει, κι εγώ τής είπα τό ίδιο. Γιά μένα ήταν ή άνοιξη. Βρήκα μιά ευκαιρία καί πήραμε Ε5Ώ μαζί. "Αρχισα νά κλαίω γιά τό θάνατο τής μητέρας μου. Μοϋ είπε ότι μ' άγαπάει άκόμα πιό πολύ. *Αρα ήμουν μιά χαρά. Μείναμε μαζί γιά τέσσερις μήνες. Μέ παράτησε γιά νά παντρευτεί τόν προηγούμενο φίλο της. "Επειτα γνώρισα ένα άλλο κορίτσι. Ή τ α ν χωρισμένη καί είχε ένα άγόρι δυό χρονών. Μοϋ ζήτησε άμέσως νά τήν παντρευτώ κι εγώ τό ήθελα, γιατί έτσι δέ θά ήμουν πιά μόνος. Ό φίλος μου έκανε ένα σαρκαστικό σχόλιο γιά τή σχέση μου μ' αύτή. Άμέσως μετά άπ' αύτό έπαψα νά τή βλέπω. Ό καλός μου φίλος, ό Στήβ, είχε φύγει γιά τό Μεξικό πάλι, κι έτσι έμενα μ' ένα άλλο φίλο τόν Μπίλ, καί μοιραζόμαστε καί οί τρείς τό νοίκι. Ό Στήβ γύρισε μετά άπό μερικούς μήνες μέ τή φιλενάδα του τή Σούζαν καί έναν τύπο άπό τό Μεξικό πού λεγόταν Τσίκο. "Ετσι στά ξαφνικά βρεθήκαμε νά ζούμε πέντε μαζί καί ήμαστε όλοι φίλοι. Ό Τσίκο ήταν «ειδικός» στά ναρκωτικά, καί μαζί μέ τό Στήβ σχεδίαζαν νά δημιουργήσουν μιά καλλιέργεια μαριχουάνας μέσα στό σπίτι. Ό Τσίκο έπαιρνε Ε 8 ϋ δυό φορές τή βδομάδα καί τόν ύπόλοιπο χρόνο την έβγαζε μέ μαριχουάνα. Πρίν γυρίσουν είχα κόψει τά ναρκωτικά κατά πολύ, άλλά μόλις γύρισαν άρχισα νά ξαναπαίρνω καθημερινά. Δέν μπορούσα νά άπομακρυνθώ άπ' αύτούς γιατί αύτοί ήταν ή οίκογένειά μου, αυτούς ήθελα νά έχω πάντα γύρω μου. Μ' έκαναν νά αισθάνομαι τόσο καλά. Καί συνήθως κάποιον θά έβρισκα νά κοιμηθώ μαζί του. Ντοπαριζόμαστε κάθε μέρα. Ή τ α ν ύπέροχα. "Ενα βράδυ ό Μπίλ ήρθε μέ άφθονη ποσότητα Ε δ ϋ γιά νά πάρουμε όλοι μας. Πραγματικά πήραμε όλοι. Ή τ α ν ή μεγαλύτερη δόση πού είχα πάρει ποτέ. Τό μόνο πού μπορούσα νά κάνω ήταν νά είμαι ξαπλωμένος καί νά άκούω τή μουσική άπό τό στέρεο. "Επαιζε ό ίδιος δίσκος όλη τή νύχτα. Μού φαινόταν ότι μόνο τό τελευταίο κομμάτι άπό τό τελευταίο τραγούδι παιζόταν, γιατί μόνο αύτό θυμάμαι ότι μπορούσα ν' άκούω. Μέσα στό μυαλό μου υπήρχε ένα τεχνητό ήλιοβασίλεμα. Ή τ α ν σάν νά ταξιδεύαμε στό διάστημα. Κα-
175
νένας δέν έλεγε κουβέντα, άλλά καμιά φορά ξεσπάγαμε δλοι μαζί σέ γέλια. "Ημασταν μαζί, ήμασταν ενωμένοι άλλά δέ μιλούσαμε ούτε κοιταζόμασταν. Ό Μπίλ έμοιαζε νά είναι ό άρχηγός, έμοιαζε νά ξέρει τί γινόταν. Τέτοιο πράγμα δέ μού είχε ξανασυμβεί. "Ανοιξα τά μάτια μου καί είδα τόν ήλιο νά άνατέλλει. "Επλεα στό κενό τρία μέτρα πάνω άπό τό σώμα μου, καί δέν είχα συνείδηση τού σώματος μου. Ό Στήβ καθόταν δίπλα μου καί μού φαινόταν ότι έπλεε κι αυτός, όσο μπορούσα νά τόν διακρίνω. Τό πρώτο μου συμπέρασμα ήταν ότι είχα πεθάνει καί ότι βρισκόμουν στά «ούράνια». Έτσι, ρώτησα τό Στήβ πώς πέθανα γιατί δέν μπορούσα νά θυμηθώ κάποιο δυστύχημα, άν είχε συμβεί κανένα άτύχημα ή τίποτ' άλλο. Αύτό πού ήξερα ήταν ότι δέν ήμουν μέσα στό σώμα μου, ότι έπλεα άλλά ότι είχα συνείδηση γιά όλα αύτά. Ό Στήβ δέ φαινόταν νά καταλαβαίνει τί τού έλεγα κι έτσι σταμάτησα νά μιλάω. "Εκλεισα τά μάτια μου κι έμεινα μέ τό τεχνητό ήλιοβασίλεμα. Αργότερα, άνοιξα τά μάτια μου πάλι, καί άντιλήφθηκα ότι τό σώμα μου ήταν άκόμα ζωντανό, κι έτσι οί δυό μας, τό σώμα καί ή συνείδησή μου, σηκωθήκαμε καί πήγαμε νά κοιτάξουμε έξω τό άληθινό ήλιοβασίλεμα. Ήταν φανταστικό. Τότε, καθώς κοίταζα τήν πόλη, δέν ήταν πιά ή πόλη πού είχε μεγαλώσει ό πατέρας μου, καί μού φαινόταν ότι είμαι ό πατέρας μου. Ή τ α ν μιά άπίστευτη εμπειρία. "Ο,τι μπορούσαν νά δούν τά μάτια μου άνήκαν στή μικρή πόλη τού πατέρα μου καί όχι στήν πόλη πού πραγματικά ζούσα. "Ημουν μικρό άγοράκι, πέντε χρονών. Ή εμπειρία αύτή μ' έκανε νά γελάσω κοροϊδευτικά γιά τούς άλλους άνθρώπους πού ζούσαν μέσα στά σπίτια, μού φαινόντουσαν τόσο πεθαμένοι, τόσο χαζοί. Ό Τσίκο ήρθε κι αυτός έξω καί μού είπε ότι άν κοίταζα τό ήλιοβασίλεμα σωστά θά μπορούσα νά δώ διαγώνιες νά χαράζουν τόν ουρανό, καί πραγματικά ύπήρχαν. Ό ούρανός ήταν σάν πέπλο πού σκιαζόταν άπό διαγώνιους καί μέσα άπό τίς τρύπες μπορούσα νά δώ δέντρα, καί ένα άλλο είδος κόσμου άπό τήν άλλη πλευρά. Ή τ α ν καταπληκτικό, σάν νά ήμουν ό Κολόμβος πού άνακάλυπτε τήν Αμερική. Ό Τσίκο τότε άρχισε νά μού μιλάει γιά ένα κύμα καί πόσο άπλό ήταν νά συντονιστείς μέ τό
176
κύμα. "Εμοιαζε νά ξέρει πολλά καί μέ έντυπωσίασε πάρα πολύ. Ό Τσίκο μού είπε δτι αισθανόταν ότι ήταν άπό άλλο πλανήτη, άλλά δέν ήξερε άπό ποιόν. Μού μίλησε γιά ένα συγγραφέα μέ τό όνομα Ράμπα, καί κάτι γιά άστρική προβολή. Ά π ό τότε ό Τσίκο ήθελε πάντα νά είναι μαζί μου στά «ταξίδια» μου μέ τό ΕδΟ καί κατά κάποιο τρόπο ήταν ό οδηγός τού «ταξιδιού». Ά ρ χ ι σ α νά τόν υποψιάζομαι. Είχε άδηφάγα μαύρα μάτια. Δέν τού είχα έμπιστοσύνη. Παρόλα αύτά συνεχίζαμε νά παίρνουμε μεγάλες δόσεις ΕδΟ. "Αρχισα νά προσπαθώ νά διακρίνω τήν άνταύγεια πού έκπέμπουν οί άνθρωποι. Ό Τσίκο είχε καφέ καί αύτό σήμαινε ότι ήταν κακός. Σ' ένα άλλο «ταξίδι» μου άρχισα νά νιώθω ένα πολύ δυνατό τράβηγμα ή ένα είδος ένέργειας στό σημείο άνάμεσα στά φρύδια μου, καί συγχρόνως άκουσα ένα βαθύ, υπόκωφο ήχο. Τότε λοιπόν όλα αύτά τά καινούρια γιά μένα τά σύνδεσα μέ τόν Τσίκο καί τό κύμα του, καί άρχισα νά ύποψιάζομαι αύτούς τούς ήχους. "Ισως νά ύπήρχε κάτι πού ό Τσίκο ήξερε, άλλά δέν είχε σκοπό νά μοϋ τό πεί. "Ισως κανένας ιπτάμενος δίσκος, ίσως ήθελαν κάτι άπό μένα, όπως γιά παράδειγμα τήν ένέργειά μου γιά νά κινούν τά σκάφη τους ή κάτι τέλος πάντων παρόμοιο. Γι' αύτό καί δέ μού μίλαγε καθόλου γι' αύτό τό θέμα. Βέβαια εγώ φοβόμουν νά ρωτήσω καί τρόμαζα όλο καί περισσότερο. Αργότερα άποφάσισα νά παίρνω ΕδΟ όταν δέν ήτα\ μπροστά ό Τσίκο κι έτσι πήρα τό αύτοκίνητό μου καί πήγα σέ μιά άλλη πόλη, εκατό χιλιόμετρα μακριά άπ' όπου έμενα, όπου ήξερα μιά κοπέλα. Μ' άφησε νά μένω στό άδειο διαμέρισμα τού άδερφού της. Δέν τή συμπαθούσα γιατί δέ μ' άφηνε νά κοιμηθώ μαζί της, άλλά τώρα δέ μ' ένοιαζε ούτε αύτό. Πήγαμε σ' ένα μπάρ καί μετά τή συνόδεψα στό σπίτι της. Έ γ ώ πήγα στού άδερφού της καί πήρα Ε δ ϋ . Ά ν δέν^ άκουγα τούς περίεργους ήχους αυτή τή φορά τότε θά ήξερα σίγουρα ότι κάτι έτοίμαζε ό Τσίκο, γιατί μόνο όταν ήταν μπροστά τούς άκουγα. "Αρχισα τό «ταξίδι» καί έκλεισα τά μάτια μου γιά ν' άκούσω. Οί ήχοι ήταν πάλι εδώ. Ήταν πάλι εδώ! "Ακουγα τούς άνθρώπους άπό τούς ιπτάμενους
177
δίσκους, ήταν έξω άπό τήν πόρτα μου. "Ημουν τελείως πανικοβλημένος. Καί τό δπλο μου βρισκόταν στό αυτοκίνητο μου! Δέν ήξερα άν έπρεπε νά τό διακινδυνέψω ή όχι, τελικά έτρεξα στό αυτοκίνητο μου, πήρα τό όπλο μου καί γύρισα πίσω. Ά λ λ ά ούτε αύτό μού έκανε καλό, πάλι μπορούσαν νά μέ σκοτώσουν, καί θά τό έκαναν γιατί εγώ δέν πήγαινα μέ τό μέρος τους. Έτρεξα έξω γιά νά πάω στό σπίτι τής φίλης μου. Τούς άκουγα νά μέ πλησιάζουν άπό πίσω. "Ορμησα σ' ένα περιπολικό τής άστυνομίας καί πήδηξα μέσα. Είπα στόν άστυνόμο ότι κάποιος προσπαθούσε νά μέ σκοτώσει. Τού είπα ότι δέν μπορούσα νά τού εξηγήσω περισσότερα. Τί ώραϊα πού τά είχαν καταφέρει οί άνθρωποι τών ιπτάμενων δίσκων. Δέν ήταν δυνατό νά πώ στόν υπαστυνόμο ότι ήταν άνθρωποι άπό τό διάστημα γιατί θά μέ έπαιρνε σίγουρα γιά τρελό. Αύτοί θά μέ σκότωναν καί κανείς δέ θά ύποψιαζόταν ότι ήταν οί άνθρωποι τών ιπτάμενων δίσκων. Ή μ ο υ ν παγιδευμένος, καί τού είπα νά μέ κλείσει στή φυλακή γιατί έκεϊ ήταν τό μόνο μέρος πού θά ήμουν άσφαλής. Δέ θά μπορούσαν νά μέ σκοτώσουν έκεϊ. Κι έτσι έκανε. Τό άλλο πρωί τηλεφώνησα στή φίλη μου καί μ' έβγαλε έξω άπό τή φυλακή. Τήν έβαλα νά μ' άφήσει μέ τό αύτοκίνητο έξω άπό ενα μεγάλο κατάστημα. Ή ξ ε ρ α ότι μέ παρακολουθούσαν, χρησιμοποιώντας τούς πράκτορές τους στή γή πού έκαναν γι' αυτούς όλες τίς βρώμικες δουλειές. Ό Τσίκο έπρεπε νά είναι ένας άπό αύτούς, τό ίδιο καί & Μπίλ. Θά κρυβόμουν μέσα στό κατάστημα γιατί έκεϊ δέ θά τολμούσαν νά μέ σκοτώσουν. Προσπάθησα νά τηλεφωνήσω στό Στήβ, τελικά τόν βρήκα καί τού τά είπα όλα. Μού είπε ότι θά ερχόταν νά μέ συναντήσει οπουδήποτε άλλά δέν ήταν σίγουρος ότι είχα βγάλει τά σωστά συμπεράσματα. Φυσικά, δέν είχε ιδέα, δέν τόν κυνηγούσαν, δέν τού είχαν άποκαλυφθεϊ όπως είχαν κάνει σέ μένα. Πώς νά τό ξέρει; Κάλεσα ένα ταξί καί άποφάσισα νά άποπειραθώ νά πάω στό αύτοκίνητό μου. Βιαστικά έφτιαξα τά μπαγκάζια μου μέ τήν ελπίδα ότι θά τούς τό έσκαγα. Πήδηξα μέσα στό αύτοκίνητό μου καί τράβηξα πρός τήν άντίθετη κατεύθυνση τού πραγματικού προορισμού μου, ελπίζοντας νά τούς μπερδέψω.
178
Ε κ ε ί ν η τή νύχτα κοιμήθηκα στό αυτοκίνητο στό κέντρο τής πόλης. Κανείς δέ θά μέ σκότωνε μπροστά στήν κεντρική όδό. "Ηξερα ότι θά μπορούσαν νά μέ πιάσουν καθώς γύριζα πίσω, καί έτσι οδηγούσα μόνο τήν ήμέρα πού ύπήρχαν κι άλλοι οδηγοί στό δρόμο. Τήν έπόμενη νύχτα κοιμήθηκα σ' ένα ξενοδοχείο μέ τό όπλο μου κάτω άπό τό μαξιλάρι. Θά τούς ήταν άρκετά δύσκολο νά προσπαθήσουν νά μέ σκοτώσουν μέσα στό ξενοδοχείο. Εκείνη τή στιγμή αισθάνθηκα ότι μπορούσα νά τούς ξεφύγω μέ κάποιο τρόπο. Μπορούσα νά μετακομίσω σέ μιά άλλη πόλη, ν' άλλάξω όνομα καί νά κάνω μιά καινούρια άρχή. Τό επόμενο βράδυ μέ συνάντησε ό Στήβ στήν πόλη όπου είχαμε τό διαμέρισμά μας. Σχεδόν μέ έπεισε ότι είχα βγάλει λανθασμένα συμπεράσματα, κι έτσι γύρισα πίσω στό διαμέρισμα όπου ήταν καί ό Τσίκο. Δέν τού είπα τίποτα. "Επρεπε νά ξαναπάρω Ε 8 ϋ γιά νά δώ άν πραγματικά είμαι τρελός ή τίποτ' άλλο. "Επρεπε! Τή μέρα πού πήγα, ό Τσίκο δέν ήταν στό διαμέρισμα ήταν άπόγευμα. Ά ρ χ ι σ α τό «ταξίδι» καί ξάπλωσα στό κρεβάτι μου. Τό κεφάλι μου άρχισε νά γεμίζει μέ ενέργεια. Ξαφνικά άκουσα- ένα «κλίκ» καί όλα έγιναν καθαρά. Κατάλαβα άμέσως τήν τρέλα μου. Αισθάνθηκα ότι ήξερα τά πάντα. Ή τ α ν μιά ύπέροχη εμπειρία. Ό λ ο ς ό φόβος μέ εγκατέλειψε. Σηκώθηκα όλος ένα χαμόγελο. Είπα στόν Στήβ ότι τώρα ήμουν πιά μιά χαρά. Αισθανόμουν τόσο καλά ώστε πήρα μαριχουάνα καί άρχισα νά «πετάω». Έ β λ ε π α τά άστέρια, άν καί ήμουν μέσα στό διαμέρισμα, καί νόμιζα ότι πέταγα στό διάστημα. Ή τ α ν καταπληκτικό. Καί ούτε ό Τσίκο ούτε ό Μπίλ βρισκόντουσαν κοντά. Κι αύτό ήταν καταπληκτικό. "Αρα ήμουν καλά! Μιά μέρα ό Μπίλ έφτασε στό σπίτι μέ μερικά βιβλία. "Ολα είχαν σάν θέμα τά φαινόμενα τών ιπτάμενων δίσκων. Ό φόβος, νάτος πάλι! Ξαναήρθε άπρόοπτα. Προσπάθησα όμως νά ύποκριθώ ότι δέν έτρεχε τίποτα. Ρώτησα άν αύτά τά βιβλία είχαν καμιά πραγματική βάση καί ό Μπίλ μέ διαβεβαίωσε μέ έμφαση ότι είχαν. Ό φόβος μεγάλωνε. Ά λ λ ά τόν συγκρατούσα καί έλεγχα τόν έαυτό μου. Ε κ ε ί ν ο τό βράδι πήρα πάλι Ε δ ϋ . Καθώς αισθανόμουν τήν έπίδραση, σηκώθηκα κι έφυγα άπό τό σπίτι καί πήγα σέ μιά φίλη μου.
179
Πήγαμε μαζί σ' ενα καφενείο. Ά κ ο υ γ α τόν εαυτό μου νά τής λέει τά ϊδια πράγματα πού μού έλεγε καί ό Μεξικάνος, ό Τσίκο, όπως γιά τό κύμα καί τό συντονισμό μ' αύτό. Τώρα αισθανόμουν ότι δούλευα πιά γιά τούς άνθρώπους τών ιπτάμενων δίσκων. Αισθάνθηκα τηλεπαθητικά νά μού λένε νά πάω εκεί πού ήταν καί ό άρχηγός, ό Μπίλ. Πέθαινα άπό τό φόβο μου. Έτρεμα. Ή κοπέλα ήρθε μαζί μου. "Επρεπε νά πάω στόν Μπίλ άλλιώς θά μέ σκότωναν. Δέν ήθελα νά τόν ενοχλήσω. Ξαφνικά είδα μιά φωτεινή άστραπή καί βρέθηκα πάλι έξω. Ή εικόνα τοϋ διαμερίσματος βρισκόταν μέσα μου, σάν ένα τείχος άπό φώς, άλλά ή συνείδησή μου βρισκόταν τελείως έξω, στό διάστημα. Μπορούσα νά δώ όλο τό σύμπαν, κι εγώ ταξίδευα μέ ταχύτητα. Τότε άρχισα νά άκούω φωνές, κάποιος μού έλεγε νά έρθω μέ τό μέρος τους. Είχα κοκαλώσει άπό τό φόβο μου. Τί ήθελαν άπό μένα; Τότε μέ ρώτησε ό Μπίλ, «τί λες έσύ γι' αύτό;» Μέ ήθελε γι' αύτούς. Τόν ρώτησα τί ήθελε άπό μένα, άλλά αύτός χαμογέλασε μόνο, καί σταμάτησε τήν κουβέντα καθώς κάποιος μπήκε στό δωμάτιο. Ήμουν παγωμένος άπό τόν φόβο μου. Τόν ρώτησα άν ή φίλη μου μπορούσε νά συμμετέχει σέ ό,τι μού ζητούσαν, άλλά αύτός είπε όχι. Τί συνέβαινε; Δέν μπορούσα νά καταλάβω, άλλά ήταν φανερό ότι οί άνθρωποι τών ιπτάμενων δίσκων είχαν άποκαλυφθεϊ καί κάτι ήθελαν άπό μένα, δηλαδή τή θέλησή μου. Ό Μπίλ μέ κοίταξε, καί ξαφνικά μού φάνηκε ότι άνοιξε τό μέτωπο μου καί ότι μπορούσα νά βλέπω τό δωμάτιο μέ άλλα δυό μάτια. "Εκλεινα τά μάτια καί πάλι μπορούσα νά βλέπω τό δωμάτιο. "Οταν τό είδε αύτό ό Μπίλ, έκλεισε κι αύτός τά μάτια γιά νά άποδείξει ότι καί αύτός μπορούσε νά βλέπει μέ κλειστά μάτια. "Επειτα ήρθαν αυτές οί κραυγές, οί τρομαχτικές κραυγές, καί αισθάνθηκα τόν έαυτό μου νά μπαίνει άμέσως μέσα στό σώμα μου. Οί κραυγές μέ τρόμαξαν καί ξαναγύρισα στό σώμα μου. Ό Μπίλ φαίνεται ότι τό κατάλαβε, γιατί δέν μπορούσε πιά νά πάρει αύτό πού ήθελε, κι έκανε ενα πολύ σαρκαστικό σχόλιο γιά μένα, πού μέ πλήγωσε. Μετά, έφυγε άπό τό δωμάτιο. Προσπάθησα νά κάνω έρωτα μέ τή φίλη μου, άλλά όπως τήν κρατούσα, εβλεπα μιά παράδοξη ζωώδικη ύπαρξη. Κι αύτό μέ φόβισε
180
πολύ. Τότε μπήκε μέσα ό Στήβ, καί μέ ρώτησε τί ήταν αύτό πού κοίταζα έξω. Δέν μπορούσαν νά ξέρουν τί είδα. Έ πειτα θά μάθαιναν ότι έγώ ήξερα γι' αύτούς. Καί πάνω άπ' όλα, ό καλύτερος μου φίλος, ό Στήβ, ήταν μέ τό μέρος τους καί προσπαθούσε νά μέ κερδίσει γιά νά πάω μ' αύτούς. Έ κ α ν ε ένα σαρκαστικό σχόλιο γιά μένα καί έφυγε. "Ημουν καταδικασμένος. Πέρασα τήν υπόλοιπη νύχτα τρέμοντας. Τό έπόμενο πρωί ό Μπίλ ήθελε νά μάθει τίς εμπειρίες μου, άλλά έγώ δέν τοϋ είπα τίποτε. Φοβόμουν τόσο πολύ. Δέν μπορούσαν νά ξέρουν ότι εγώ ήξερα γι' αύτούς. Αισθανόμουν ότι τώρα μπορούσαν νά μέ σκοτώσουν οποιαδήποτε στιγμή. Ή τ α ν πιά ζήτημα νά τούς δώσω τήν κατάλληλη εύκαιρία. Μού υπενθύμιζαν συνέχεια τήν παρουσία τους, κορνάροντας τά κλάξον τών αυτοκινήτων. "Ετσι μέ κρατούσαν τρομοκρατημένο. Υ π ή ρ χ α ν παντού καί έπρεπε νά τούς ξεφύγω. Φοβόμουν νά μείνω πιά στό διαμέρισμα γιατί σίγουρα θά μ' έπιαναν εκεί. Τό έπόμενο βράδυ τό πέρασα μέ τή φίλη μου, άλλά μοϋ είχαν δώσει εντολές νά μήν πώ τίποτε σέ κανένα γι' αύτούς, κι έτσι φοβόμουν τόσο πολύ πού δέν τής είπα τί συνέβαινε. Τήν επόμενη μέρα όμως, αισθάνθηκα ότι τελικά θά μέ σκότωναν, καί έπρεπε νά μιλήσω σέ κάποιον πρίν πεθάνω. Τής είπα ότι είχαμε υποστεί εισβολή άπό τό διάστημα καί ότι προσπαθούσαν νά κερδίσουν ύποστηρικτές στή γη μέσα άπό τήν έπήρεια τοϋ Ε 8 ϋ . Τής είπα νά μήν ξαναπάρει ποτέ πιά Ε 3 ϋ . Μού είπε ότι μέ πίστευε. Πέρασα τήν έπόμενη μέρα τρέχοντας, προσπαθώντας νά τούς ξεφύγω, άλλά δέν τά κατάφερα. Πήρα ένα ταξί γιά νά πάω στήν έπόμενη πόλη. Ε κ ε ί άνέβηκα σ' όλα τά λεωφορεία, στήν προσπάθειά μου νά τούς ξεφύγω. Χωρίς άποτέλεσμα. Μέ παρακολουθούσαν παντού. Ή τ α ν πολύ πιθανό ότι μπορούσαν νά συντονιστούν μέ τά κύματα τού εγκεφάλου μου καί μέ παρακολουθούσαν μ' αυτό τόν τρόπο. Δέν ήμουν καθόλου σίγουρος ότι τούς είχα ξεφύγει, έτσι πήδηξα άπό τό λεωφορείο καί έτρεξα γρήγορα σέ ένα ξενοδοχείο. Ε κ ε ί κρύφτηκα γιά πολλές ώρες κάτω άπό ένα τραπέζι, σέ μιά σάλα γιά χορούς. Μετά άποφάσισα νά πάω σ' ένα δωμάτιο άλλά καθώς ύπόγραφα στή ρεσεψιόν, δυό παιδιά τοϋ γυμνασίου μπήκαν άπό τήν πόρτα καί στάθηκαν
181
δίπλα μου, βάζοντάς με στή μέση. Στάθηκαν έτσι γιά λίγο κι έπειτα μοϋ ζήτησαν σπίρτα. Δέν τούς είχα ξεφύγει! Α π ο φάσισα νά γυρίσω πίσω καί νά πάω νά μείνω σέ μερικούς φίλους. Καπνίσαμε λίγη μαριχουάνα, καί ήξερα ότι θά ήμουν άσφαλής τουλάχιστο γιά τή νύχτα. Ή ξ ε ρ α δτι ήξεραν πού βρίσκομαι, άλλά δέ θά τολμούσαν νά μέ σκοτώσουν δσο βρισκόμουν μ' αυτούς τούς άνθρώπους. Φανταζόμουν ότι θά έκαναν νά φανεί τό έγκλημα σάν άτύχημα ή σάν αύτοκτονία, κι έτσι τό μέρος δπου ήμουν δέν ήταν τό κατάλληλο, ούτε ό χρόνος. Στό κάτω-κάτω είχαν όσο χρόνο ήθελαν. Οί φίλοι μου άποφάσισαν νά δούν τηλεόραση, άλλά δέ λειτουργούσε. Θά πρέπει νά χρησιμοποιούν τόση ενέργεια γιά νά μέ εντοπίζουν ώστε εξουδετέρωσαν τήν τηλεόραση. Ή τ α ν ολοφάνερο. Τό άλλο πρωί άποφάσισα νά γυρίσω στό διαμέρισμα, νά μαζέψω τά πράγματά μου καί νά γυρίσω στό σπίτι μου. Κατέληξα τελικά ότι δέ θά μέ σκότωναν στό διαμέρισμα. Δέ θά ήταν σωστό, κι έπειτα θά τραβούσε τήν προσοχή αύτό τό πεδίο τών επιχειρήσεων. Δέν ήμουν βέβαιος γιά τό τί μπορούσε νά συμβεί τή νύχτα - θά τό διακινδύνευα. Τό άλλο πρωί έφυγα γιά τό σπίτι, μέ όλα μου τά πράγματα. Αποχαιρέτησα τόν Μπίλ καί τόν Στήβ κι αύτό ήταν όλο. Τηλεφώνησα στόν πατέρα μου, μέ τή σκέψη ότι δέ θά δοκίμαζαν νά μέ σκοτώσουν εφόσον ήξεραν ότι κάποιος μέ περίμενε. Έφτασα χωρίς άπρόοπτα στό σπίτι. Ό πατέρας μου ήξερε δτι κάτι έτρεχε μέ μένα, άλλά δέ ρώτησε πολλά. "Αν μπορούσα νά πάω οπουδήποτε άλλοϋ εκτός άπό τό σπίτι μου θά τό είχα κάνει, άλλά ήταν τό μόνο μέρος πού μπορούσα νά άφήσω τά πράγματά μου. "Εφυγε γιά τή δουλειά τό πρωί κι εγώ έμεινα στό σπίτι νά περιμένω νά κάνουν «αύτοί» τήν επόμενη κίνησή τους. Αισθανόμουν συνέχεια ένα περίεργο σουβλερό πόνο στό νωτιαίο μυελό, καί ξαφνικά κατάλαβα τί συνέβαινε. "Εκαιγαν σιγά σιγά τό μυαλό μου μέ μιά άκτίνα χαμηλής ενέργειας καί ήταν ζήτημα χρόνου γιά νά μέ άποτελειώσουν, καί κανένας δέ θά μπορούσε νά βρεί τήν αιτία τού θανάτου. Είχα δυό φίλους σέ διαφορετικές πόλεις, καί άποφάσισα νά τούς πώ τί συνέβαινε ώστε κάποιος νά ξέρει ότι θά σκοτωθώ, πώς καί
182
γιατί. Φοβόμουν νά στείλω γράμματα γιατί μοϋ είχαν πει νά μή μιλήσω σέ κανένα. "Ηξερα ότι μποροϋσαν νά συντονιστούν μέ τό μυαλό μου καί νά μάθουν τίς σκέψεις μου, πολύ πιθανό τίς κατέγραφαν στόν ιπτάμενο δίσκο τους κι έτσι πάντα ήξεραν τί έπρόκειτο νά κάνω. "Ετσι, όταν έγραφα τά γράμματα καί τίς διευθύνσεις προσπαθούσα νά σκέφτομαι κάτι διαφορετικό άπ' αύτά πού έγραφα, γιά νά τούς μπερδέψω. "Οπως φαινόταν δέν είχαν κανένα άπό τά γήινα μέλη τους στήν πόλη, τουλάχιστον όχι άκόμα. Δέν άκουγα κορναρίσματα. Κάθε μέρα έγραφα γράμματα στούς φίλους μου, έξηγώντας τους τήν εισβολή καί προσπαθώντας νά τούς περιγράψω τί συνέβαινε σέ μένα. "Οσο τό δυνατό περισσότεροι άνθρωποι έπρεπε νά μάθουν πρίν σκοτωθώ. Τούς ικέτευα νά μέ πιστέψουν καί νά μή νομίζουν ότι είμαι τρελός. Περίμενα τούς άνθρώπους τών ιπτάμενων δίσκων νά κάνουν τήν έπόμενη κίνησή τους. "Οταν ό πατέρας μου ήταν στή δουλειά του φορούσα ένα κράνος άπό άλουμινόχαρτο γιά νά εκτρέπω τίς καταστροφικές άκτίνες άπό τόν ιπτάμενο δίσκο.Μέχρι τή στιγμή πού έγώ θά έλεγα τήν ιστορία μου σ' όσους περισσότερους φίλους μπορούσα, αύτοί δέ θά μέ σκότωναν. Ό θάνατος μου θά ήταν ή άπόδειξη ότι όσα έλεγα ήταν άλήθεια. Δέ θά μέ σκότωναν στό σπίτι, τουλάχιστον όσο ήμουν μέσα. Καθόμουν μέσα κι αισθανόμουν άσφαλής περιμένοντας τήν έπόμενη κίνησή τους. Ή μόνη μου έλπίδα ήταν ό Θεός καί ή Βίβλος. Έπρεπε νά συνεχίσω νά πιστεύω. "Ο, τι καί νά διάβαζα μέ παρηγορούσε. Νά μπορούσα νά άπελευθερωθώ άπ' αύτούς! Ά ν δέν είχα πάρει Ε δ ϋ έκείνη τή βραδιά τώρα όλα θά ήταν μιά χαρά. Γιατί τό έκανα; Κάποια φορά ήρθαν. Μιά νύχτα ξάπλωσα καί κοιμήθηκα. Καθώς κοιμόμουν συνειδητοποίησα ότι πετούσα μέσα στό σπίτι άπό δωμάτιο σέ δωμάτιο. Πέταξα πρός τήν κουζίνα, καί έκεί έστεκαν δυό άντρες άπό τό διαστημόπλοιο, μέ τή στολή τους. Ό καθένας μέ τράβηξε ελαφρά άπό τό ένα χέρι καί μέ πήγαν μέσα άπό τό παράθυρο στήν αύλή καί άρχίσαμε νά άνεβαίνουμε. Φοβόμουν νά τούς μιλήσω, καί έπειτα άκουσα έκεΐνο τόν υπόκωφο ήχο πάλι, σάν τεράστια μηχανή ντήζελ. Ή τ α ν ό ήχος τού ιπτάμενου
183
δίσκου. Προσπάθησα νά άπελευθερωθώ καί τό έπόμενο πράγμα πού κατάλαβα ήταν ότι ήμουν ξύπνιος καί έτρεμα άπό τό φόβο μου. Είχαν κάνει τήν κίνησή τους. Ποτέ δέν είχα τόσο ζωντανό όνειρο, ποτέ δέν ήμουν τόσο ξύπνιος. Αύτό δέν ήταν συνηθισμένο όνειρο - είχαν έρθει σέ επαφή μαζί μου. Είχαν τέλειο έλεγχο πάνω στόν άστρικό κόσμο. "Επρεπε λοιπόν νά φύγω άπό τό σπίτι μου. Τήν άλλη μέρα άποφάσισα νά γράψω στόν άδερφό μου καί νά τού πώ τί συνέβαινε. Ήξερα ότι δέ θά καταλάβαινε καί ότι θά μέ έπαιρνε γιά τρελό, άλλά κάποιος άπό τήν οικογένεια έπρεπε νά μάθει πρίν μέ σκοτώσουν, κι έτσι ό θάνατος μου θά άποδείκνυε ότι ήμουν ύγιής. Δίσταζα νά τού τό στείλω, άλλά τό φράγμα έπρεπε νά σπάσει. Τό έστειλα. "Ισως είχαν δικούς τους άνθρώπους, στό ταχυδρομείο καί μπορούσαν νά σταματήσουν τό γράμμα. Τό μόνο πού μπορούσα νά κάνω ήταν τουλάχιστον νά προσπαθήσω. Ε κ ε ί ν ο τό βράδυ βγήκα μέ τόν πατέρα μου νά φάμε. Καθώς φεύγαμε άπό τό σπίτι παρατήρησα ότι τό εξωτερικό φώς ήταν σβηστό καί ή πόρτα ήταν κλειδωμένη. "Οταν γυρίσαμε τό φώς ήταν άναμμένο. Μπορούσαν εύκολα κι έτσι νά άνάψουν τό φώς. Ή τ α ν ένα προειδοποιητικό σημάδι. Τό έπόμενο πρωί άνάγγειλα στόν πατέρα μου ότι θά έφευγα καί τού είπα σάν προορισμό μου ένα όνομα πού μού ήρθε εκείνη τή στιγμή στό μυαλό. Αύτή θά ήταν ή μεγάλη μου άπόδραση άπ' αυτούς, καί κανένας δέ θά ήξερε πού θά πήγαινα. Φοβόμουν νά σκεφτώ πού πήγαινα, γιατί έτσι θά μπορούσαν νά τό διαβάσουν στό μυαλό μου. Στήν πραγματικότητα λοιπόν, δέν ήξερα πού πήγαινα. Δέν πήρα μαζί μου πράγματα. Τό μόνο πού μού είπε ό πατέρας μου ήταν,«ξέρω καλά ότι κάτι μού κρύβεις». Είχα άγοράσει κάτι βιβλία πάνω στούς ιπτάμενους δίσκους καί στά εξωγήινα φαινόμενα, καί τού είπα ότι θά καταλάβαινε τί συνέβαινε όταν διάβαζε τά βιβλία. Μέσα στά βιβλία τού έγραφα σημειώσεις, εξηγώντας τα μέ περισσότερες λεπτομέρειες. Έ ν α άπό τά βιβλία είχε τήν Ιστορία μιάς γυναίκας πού είχε συνέχεια ζωντανά όνειρα μετά άπό τή συνάντησή της μέ εξωγήινους, καί εκεί έβαλα τή σημείωση. Πήγα στό κέντρο τής πόλης, καί γλίστρησα μέσα σ' ένα
184
κτίριο μέ γραφεία. Ά π ό έκεΐ τηλεφώνησα σ' ένα ταξί. "Ολη αύτή τήν ώρα φορούσα στό κεφάλι μου ένα σκοϋφο καί κάτω άπό αυτόν τό κράνος μου άπό άλουμινόχαρτο πού άντανακλούσε τήν έγκεφαλική άκτινοβολία. Μπορεί νά έφερνε άποτέλεσμα. Θά διαστρέβλωνε τά κύματά μου έτσι ώστε νά μήν μπορούν νά μέ άκολουθήσουν καί νά διαβάσουν τίς σκέψεις μου. Ή τ α ν ή μεγαλύτερή μου προσπάθεια μέχρι τώρα. Τό ταξί έφτασε, καί τού είπα νά μέ πάει στήν έπόμενη πόλη. Ά π ό έκεΐ άρχισα τό ώτοστόπ. Αισθανόμουν ότι τούς είχα χάσει άλλά δέν ήμουν σίγουρος. Έ κ α ν α άρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα μέχρι τό βράδυ. Τό μυαλό μου βασανιζόταν άπό τή σκέψη, άν τελικά τούς είχα ξεφύγει ή όχι. "Ισως δέν μπορούσαν πιά νά μέ παρακολουθήσουν; Μήπως ήμουν έλεύθερος; Ά λ λ ά ή άβεβαιότητα παρέμενε. Ή τ α ν σάν νά είμαι ένας δραπέτης άπό τή φυλακή, μόνο πού έγώ δέν είχα κάνει τίποτε. Μπήκα στό αύτοκίνητο καί πήγα στόν μπακάλη γιά νά άγοράσω ένα ρολό άλουμινόχαρτο. Θά γινόταν ένας τέλειος άντανακλαστήρας γιά τά κύματα τού εγκεφάλου μου, κι έτσι θά τούς έχανα στά σίγουρα. Ά λ λ ά καθώς γύριζα στό αύτοκίνητο μέ τό ρολό, καί κάθισα, άκουσα ένα βούισμα στό πίσω μέρος τοϋ κεφαλιού μου καί κατάλαβα ότι όλες μου οί προσπάθειες γιά νά ξεφύγω ήταν μάταιες. Μέ είχαν παρακολουθήσει λεπτό μέ λεπτό σ' όλη τή διάρκεια τής φυγής μου. "Ετσι όλες οί προσπάθειες γιά νά ξεφύγω θά ήταν πιά γελοίες γι' αύτό καί πήγα σ' ένα ξενοδοχείο. "Ημουν πολύ κουρασμένος άπό τό τρέξιμο. Ήμουν στή διάθεσή τους. Ά π ό έκείνη τή στιγμή άρχισα νά προσπαθώ νά χαλαρώσω. Δέν μπορούσα νά κάνω τίποτ' άλλο. Ή τ α ν μάταιο νά τρέχω. Τό σχέδιο μου ήταν νά πάρω τό λεωφορείο καί νά πάω στόν άόερφό μου, καί νά προσπαθήσω νά τού έξηγήσω ότι δέν είμαι τρελός καί ότι όλα αύτά πραγματικά συνέβαιναν. Αισθάνθηκα καλά πού έφτασα στό σπίτι τού· άδερφού μου. Έ δ ώ δέν μπορούσαν πάλι νά μέ σκοτώσουν γιατί τώρα πού ό άδερφός μου τά ήξερε όλα, ό,τι καί νά μοϋ συνέβαινε θά ήταν πολύ φανερό. Προτού φύγω άπό τό σπίτι είχα κάνει μιά άσφάλεια ζωής σέ περίπτωση πού ή άπόπειρά τους άποτύχαινε καί βρισκόμουν σέ νοσοκομείο.
185
Αυτό μέ παρηγορούσε λίγο. Ά λ λ ά τά κορναρίσματα δέ σταματούσαν. Ό άδερφός μου δέ μέ πίστευε άληθινά. "Ελεγε ότι μπορεί αυτά νά ήταν πιθανά, άλλά εγώ ήξερα ότι μέ έπαιρνε γιά τρελό. Ά λ λ ά αυτό ήταν άδύνατο. Κανείς δέν είχε τίς εμπειρίες πού είχα εγώ, κανείς δέν ήξερε αύτά πού ήξερα εγώ, καί ήμουν ολομόναχος, πάντα μόνος. Ή άδερφή μου ζούσε κι αύτή στήν περιοχή, καί μιά μέρα πήγα νά τή δώ. Τής είπα ότι φοβόμουν νά κοιμηθώ γιατί φοβόμουν τά όνειρα. Μού είπε τότε ότι άν έκανα πολλή γυμναστική θά κουραζόμουν τόσο πολύ ώστε δέ θά ονειρευόμουν. Αύτό ήταν, αύτή ήταν ή λύση! Κάθε μέρα θά ξόδευα όλη μου τήν ενέργεια πρίν πάω γιά ύπνο, καί έτσι δέ θά τούς έδινα ενέργεια.Κατάλαβα τότε ότι αύτοί ύποκινούσαν όλο τό κίνημα τών χίπις καί ότι ένα σημαντικό στοιχείο ήταν ή τέλεια έλλειψη γυμναστικής τών χίπις. Ή ξ ε ρ α άκόμα ότι τά ναρκωτικά προκαλούν στόν άνθρωπο τήν άπώλεια τής άποθηκευμένης του ενέργειας, κι έτσι όλα ταίριαζαν καταπληκτικά. Είχα μιά διέξοδο. Ά ρ γ ά τό άπόγευμα βρισκόμουν στήν αύλή τού άδερφοϋ μου κάνοντας τροχάδην καί άσκήσεις γυμναστικής. Κάποια στιγμή τυχαία κοίταξα τόν ουρανό καί δέν μπορούσα νά πιστέψω στά μάτια μου. Ψηλά, άκριβώς άπό πάνω μου, έβλεπα έναν άσημένιο ιπτάμενο δίσκο νά αιωρείται. Τόν κοίταξα καί έπειτα έστρεψα μακριά τό βλέμμα μου νομίζοντας ότι ήταν ή Αφροδίτη ή κάτι παρόμοιο. Ά λ λ ά ήταν πολύ μεγάλο γιά νά είναι ή Αφροδίτη. Τό ξανακοίταξα. Δέν είχε τήν κίνηση ενός άεροπλάνου. Κρεμόταν άκίνητο! Τότε άπό τή μιά πλευρά του πετάχτηκε κάτι πού έμοιαζε μέ φλεγόμενη ρουκέτα. Απομάκρυνα τό βλέμμα μου τρέμοντας άπό τό φόβο μου. Ξανακοίταξα έπειτα καί είχε φύγει. "Ετρεξα μέσα στό σπίτι μέ τή σκέψη ότι ίσως μού είχαν ρίξει κάτι. Αύτή ήταν ή προειδοποίησή τους, νά μήν κάνω άλλες άσκήσεις. Εκείνη τή νύχτα δίστασα λίγο άλλά μετά παρακάλεσα τό Θεό νά μέ προστατέψει καί μετά ξανάρχισα τίς άσκήσεις. Κάθε στιγμή τώρα θά μπορούσαν νά μέ σκοτώσουν γιατί τούς ήμουν πιά τελείως άχρηστος. Ή μόνη μου ελπίδα ήταν ό Θεός. Ήμουν ολομόναχος, μόνος μέ τό Θεό. Ό άδερφός μου μού πρότεινε νά πάω σέ έναν ψυχολόγο.
186
Δέν πίστευα δτι ό ψυχολόγος μπορούσε νά μέ καταλάβει, περισσότερο άπό οποιονδήποτε άλλο, άλλά σκέφτηκα ότι ίσως μέ βοηθούσε νά άποκτήσω μερικές ένοράσεις. "Ηθελα πάντως νά άκούσω τί είχε νά μοϋ πεί. Τό καλό ήταν ότι θά είχα τήν ευκαιρία νά μιλήσω καί σέ κάποιον άλλο γιά τήν εισβολή πρίν μέ σκοτώσουν. Σκεφτόμουν ότι ή καλύτερη προστασία μου ήταν οί άνθρωποι πού ήξεραν γι' αύτούς, καί όσο περισσότεροι ήταν, τόσο τό καλύτερο, τόσο πιό άσφαλής θά ήμουν. Ό αδερφός μου είχε ένα φίλο πού είχε σχέση μέ τήν Πρωτογενή Θεραπεία. Αυτός ό φίλος του είχε συνεργαστεί μέ άνθρώπους πού είχαν τρελαθεί άπό τά ναρκωτικά καί έλεγε ότι ή Πρωτογενής Θεραπεία ήταν τό μόνο πού μπορούσε νά φέρει άποτέλεσμα. "Ισως τελικά νά είχα τρελαθεί άλλά δέ μού φαινόταν πιθανό. Σκέφτηκα ότι ίσως ή θεραπεία ήταν ένα άπό τά καλυμμένα τους σχέδια καί μιά άλλη παγίδα. "Ισως είχαν κερδίσει τόν άδερφό μου στή διάρκεια τής νύχτας μέσα άπό τά όνειρά του. Ά λ λ ά δέν ήταν καί πολύ πιθανό γιατί δέν τόν θεωρούσα άρκετά εξελιγμένο ώστε νά ένδιαφερθοϋν οί εξωγήινοι γι' αυτόν. Εξάλλου ήταν πολύ θετικός στίς άπόψεις του γιά νά δελεαστεί άπό τή μαγεία τού άστρικού κόσμου. "Ετσι άποφάσισα νά δοκιμάσω τή θεραπεία. Ή ξ ε ρ α πάντως ότι άν ό θεραπευτής είχε μακριά μαλλιά θά ήταν σίγουρα άπ' αύτούς, καί ή παγίδα θά ήταν στημένη. Ευτυχώς τά μαλλιά του ήταν κοντά καί μού φάνηκε μάλλον συνηθισμένος άνθρωπος. Μέ έκανε νά κλάψω γιά τόν πατέρα μου καί μετά μέ ρώτησε πώς αισθάνθηκα. Τού είπα «άρκετά καλά». Αναρωτιόμουν πότε θά μού άποδείκνυε ότι οί ιστορίες γιά τά έξωγήινα φαινόμενα ήταν μύθοι. Στήν πραγματικότητα όμως ποτέ δέν προσπάθησε κάν νά μέ πείσει, παρά μοϋ έλεγε συνέχεια ότι έγώ ήξερα, καί ότι έγώ έπρεπε νά τό αισθανθώ. Καί ότι μετά άπό μήνες θεραπείας θά άρχιζα νά αισθάνομαι τόν έαυτό μου, καί ό,τι ήταν έξω άπό τόν αληθινό έαυτό μου θά ξεχνιόταν σιγά σιγά. Καί αύτό συνέβη. "Αρχισα νά αισθάνομαι ότι τά κορναρίσματα δέν κατευ*. θύνονταν ενάντια σέ μένα. Μπορούσα νά αίσθανθό» ένα
187
/
νατό Πόνο πού πάντα ύπήρχε μέσα μου. Αύτός ό Πόνος ήταν πιό ενοχλητικός άπό τούς εξωγήινους. Δέν μπορούσα πραγματικά νά τόν αισθανθώ γιατί λιποθυμούσα ή πονούσα πολύ. Δέν ήθελα άληθινά νά τόν αισθανθώ γιατί δέν τόν άντεχα. Μέσα σέ τρεις ή πέντε βδομάδες θεραπείας είχα χάσει ενενήντα τοις εκατό τού φόβου μου γιά τούς εξωγήινους. Δέν ήξερα άν ύπήρχαν άληθινά ή όχι, πάντως ήμουν πολύ χαρούμενος πού δέ φοβόμουν πιά. Σταδιακά καί ό ύπόλοιπος φόβος εξαφανίστηκε. Πήγα μέ τό άεροπλάνο σπίτι μου καί μέ τό αύτοκίνητό μου στό Δός "Αντζελες. Ά φ η σ α τό σαρανταπεντάρι μου πίσω. Κοιμήθηκα έξω, στό ύπαιθρο, καί τίποτα δέν έγινε. Ή τ α ν τόσο καταπληκτικό νά είμαι ελεύθερος άπ' αύτόν τό φόβο. Ή τ α ν τόσο ώραϊο! Ά λ λ ά ό άγώνας μου ενάντια στό φόβο μόλις άρχιζε. Ό Μπαμπάς μου, πάντα! Πάντοτε μέ φόβιζε. Δέν πρόκειται νά σέ ξαναφοβηθώ, Μπαμπά! Δέν πρόκειται νά φοβηθώ ξανά! Σιγά-σιγά ό φόβος ύποχωρεϊ, ό φόβος γιά τά πάντα - γιά τά κορίτσια, γιά τούς άντρες, γιά τά πάρτι, γιά τούς άνθρώπους, ό φόβος νά κάνω ό,τι θέλω, νά είμαι όπως αισθάνομαι, ό φόβος γιά τόν πατέρα μου. Πονάω, πάντα πονάω. Δέ θέλω νά πονάω. Θέλω τή Μαμά μου! Δέ θέλω νά είμαι μόνος. Α γ ά π α με, Μαμά, σέ παρακαλώ, άγάπα με. Τώρα έχουν φύγει καί μέ έχουν άφήσει μόνο. "Οταν τούς σκέφτομαι, βλέπω τόν πατέρα μου. Αύτός είναι ό άληθινός φόβος μου. Ή Πρωτογενής Θεραπεία μού έδωσε πίσω τά συναισθήματά μου. Πρίν, όταν φοβόμουν νά μιλήσω σ' ένα κορίτσι, ποτέ δέν παραδεχόμουν τό φόβο μου. Τώρα αισθάνομαι τό φόβο μου. Παλιά, προσπαθούσα νά βρώ τρόπους ν' άποφύγω τό συναίσθημα τού φόβου, όπως μέ τό νά τρώω ή νά κάνω κάτι άλλο. Ή μόνη λύση όμως πού μού φαίνεται άληθινή είναι νά φοβάμαι καί νά αισθάνομαι τό φόβο μου. Φοβάμαι. Αύτός είμαι. Είναι άληθινά ένα όμορφο συναίσθημα τό νά ζεις μέ τά συναισθήματά σου - νά τά άφήνεις νά ξεχύνονται χωρίς νά νοιάζεσαι γιά τό τί μπορεί νά βγει. Ό παλιός σκατοεαυτός μου έχει μπει τόσο πολύ στό πετσί μου ώστε είναι δύσκολο ν' άντικατασταθεΐ μέ τόν άληθινό εαυτό μου. Υπάρχουν μέρες πού περνούν χωρίς νά έχω Πρωτογενή Αναβίωση κι έπειτα έρχεται μιά μέρα πού έχω
188
συνέχεια Πρωτογενείς Αναβιώσεις. Α ρ γ ά ή γρήγορα, ό άληθινός μου εαυτός, τά σκατά πού έχω μέσα μου καί πού προσπαθώ νά μήν κοιτάζω, νά άγνοώ, νά καλύπτω, νά κάνω οτιδήποτε άλλο έκτός άπό νά τά αισθάνομαι, βγαίνουν στήν επιφάνεια. Καί είναι ένα ωραίο συναίσθημα. Είναι σάν νά άγαπάς πιό πολύ τό μέρος έκείνο τού έαυτού σου πού δέν άγαπάς καθόλου, γιατί δέν άλλάζει καί μπορείς πάντα νά βασίζεσαι σ' αύτό. Ή Πρωτογενής Θεραπεία μού έδειξε άπλά τί ήταν αύτό. Άλλά άκόμα καί πού τό ξέρω καί ξέρω έπίσης πώς τό αισθάνομαι, πάλι μέ πληγώνει νά τό αισθάνομαι, κι έτσι τόν περισσότερο καιρό προσπαθώ νά τό καλύψω - καί αύτό είναι ένα άπαίσιο συναίσθημα. "Ενας άπό τούς λόγους πού άφησα τή θεραπεία ήταν γιατί αισθανόμουν ότι βασιζόμουν πολύ στίς θεραπευτικές συνεντεύξεις γιά νά φτάσω στά συναισθήματά μου. Τό συναίσθημα έγινε γιά μένα ή ικανότητα νά αισθανθώ τόν πόνο μου, καί γιά νά φτάσω έκεί πονούσα. "Ηθελα νά άπομακρυνθώ άπό τόν πόνο. "Ηθελα νά δώ πώς θά ήμουνα άν δέν πήγαινα στίς ομαδικές συνεντεύξεις. Άμέσως μόλις σταμάτησα νά πηγαίνω, κάθε πρωί είχα δυό μέ τρεις ώρες Πρωτογενείς Αναβιώσεις. Είχα τόσα πολλά σκατά μέσα μου πού ήθελα νά τά βγάλω όσο τό δυνατόν πιό γρήγορα. Μοϋ φαινόταν ότι ποτέ δέ θά τέλειωνα κι έτσι μιά μέρα τά παράτησα καί δέν είχα Πρωτογενή Αναβίωση γιά πολλές εβδομάδες. Πάντα νόμιζα ότι υπήρχε κάτι στή θεραπεία πού έπρεπε νά καταλάβω, ότι ύπήρχε ένα ορισμένο ποσό γνώσης πού θά έπρεπε κάποιος νά άποκτήσει γιά νά γίνει «ύγιής». Οί θεραπευτές μοϋ φαίνονταν κατά κάποιο τρόπο δάσκαλοι, καί όσο πήγαινα στίς ομάδες, καί όσο περισσότερο μιλούσα μέ τούς θεραπευτές, τόσο περισσότερο θά άποκτούσα τήν ύποτιθέμενη γνώση πού κατείχαν. "Ηθελα νά μέ διδάξουν. Ή θ ε λ α νά είμαι «ύγιής». Άλλά αισθανόμουν ότι δέ θά τό κατόρθωνα ώσπου νά άποκτήσω τή γνώση τους. Προσπαθούσα συνέχεια καί αισθανόμουν ότι καταλάβαινα όλο καί περισσότερα, άλλά δέν ήμουν ποτέ σίγουρος τί θά έπρεπε τελικά νά καταλάβω. "Αφησα τή θεραπεία μέ τή σκέψη ότι δέν είχα άποκτήσει άληθινά τήν «κατανόηση» τής θερα-
189
πείας που θά επιθυμούσα, άλλά σκεφτόμουν, άν συνέχιζα νά έχω Πρωτογενείς Αναβιώσεις καί σιγουρευόμουν γι' αυτό, θά μπορούσα κατά κάποιο τρόπο νά διδάξω τόν εαυτό μου, πράγμα που δέ θά ήταν βέβαια τόσο άποτελεσματικό όσο άν είχα κάποιον νά μοϋ μιλάει, γιατί αυτοί ήξεραν καλύτερα άπό μένα, άλλά ήταν τό καλύτερο πού μπορούσα νά κάνω. Μέχρι πού σταμάτησα άπό μόνος μου τίς καθημερινές Πρωτογενείς Αναβιώσεις πού πιεστικά προσπαθούσα νά βγάλω είτε τό αισθανόμουν είτε όχι. Μόνο εκείνη τή στιγμή κατάλαβα καί άρχισα νά αισθάνομαι ότι ποτέ δέν ύπήρχε κάτι πού έπρεπε νά καταλάβω ή νά διδαχτώ. Μόνο όταν σταμάτησα νά πιέζω τίς Πρωτογενείς Αναβιώσεις, άντί νά τίς άφήνω νά δημιουργούνται μέσα μου καί νά ξεσπάνε μετά άπό μέρες, μόνο τότε κατάλαβα τί ήταν ή Πρωτογενής Θεραπεία. Καί ότι αύτές οί εκρήξεις μου, τελείως φυσικές καί χωρίς τή βοήθεια κανενός θεραπευτή, αύτές ήταν ή Πρωτογενής Θεραπεία. Είδα ότι ή προσπάθειά μου νά καταλάβω τή θεραπεία δέν ήταν τίποτ' άλλο παρά ένας τρόπος γιά νά ξεγελάσω τά συναισθήματά μου. "Ηθελα νά βγάλω τά συναισθήματα μου μέ τή σκέψη μάλλον παρά μέ τό συναίσθημα, πού θά ήταν πιό οδυνηρό. Μέ τό νά άποφεύγω τόν Πόνο χρησιμοποιώντας τό μυαλό μου, άπόφευγα καί τήν ευχάριστη πλευρά τών συναισθημάτων μου. Δέν μπορούσα νά αισθανθώ ωραία όσο κρυβόμουν στό κεφάλι μου. Ή τ α ν πολύ δύσκολο γιά μένα νά βγω άπό τό μυαλό μου καί νά μπώ στό σώμα μου. Ακόμα τώρα τό μυαλό καλύπτει πολλά συναισθήματά μου άλλά τώρα οί Πρωτογενείς Αναβιώσεις μου είναι πιό συχνές. Δέ συγκρατιέμαι πιά γιά τόσο πολύ. Αισθανόμουν ότι έπρεπε νά έχω Πρωτογενείς Αναβιώσεις, όπως έπρεπε νά μελετήσω όταν πήγαινα σχολείο. Τό ότι «έπρεπε» νά έχω Πρωτογενείς Αναβιώσεις δέν τό έκανα γιά νά ευχαριστήσω τό Θεραπευτή. Τό έκανα γιά νά ευχαριστήσω τόν Μπαμπά, πού κρυβόταν κάτω άπό τούς θεραπευτές. Γιά μένα, τό νά προσπαθώ νά εύχαριστήσω τούς θεραπευτές, φαινόταν τρελό πράγμα, άλλά τό νά προσπαθώ νά εύχαρι στήσω τόν Μπαμπά μου δέ μού φαινόταν καθόλου τρελό. Ά λ λ ά ήξερα ότι δέν μπορούσα νά εύ-
190
χαριστήσω τόν Μπαμπά. Σταμάτησα νά έχω Πρωτογενείς Αναβιώσεις γιατί έτσι τό ήθελα. Τό έκανα γιά νά ευχαριστήσω κάποιον, καί αύτό ήταν τρελό καί άκατόρθωτο. Καί τότε ξαφνικά άρχισε νά συμβαίνει. Έ γ ώ νά πονάω. Έ γ ώ νά θέλω νά κλαίω. Έγώ. Έγώ. Έγώ. Έ γ ώ νά είμαι Έ γ ώ καί όχι έγώ γιά νά εύχαριστήσω κάποιον άλλο. Ποτέ δέν τό έκανα αύτό ούτε τό αισθάνθηκα πρίν άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία, καί όμως ήμουν έγώ, ολοκληρωτικά έγώ πού έκανα καί αισθανόμουν κάτι τέτοιο, τώρα, γιά κανέναν άλλο παρά μόνο γιά μένα. Ά λ λ ά δέν ύπήρχε τίποτε νά καταλάβω. Δέν προσπαθούσαν νά μέ μάθουν τίποτε. Αύτό πού ύπήρχε ήταν ό έαυτός μου, τό συναίσθημα τοϋ έαυτού μου, γιά τόν έαυτό μου. Σκεφτόμουνα τρελά πρίν τήν Πρωτογενή Θεραπεία. Φοβόμουν. Τώρα θέλω νά είμαι περισσότερο ό έαυτός μου, νά είμαι έγώ, άλλά έχω άκόμα πολύ δρόμο μπροστά μου. Ξέρω ότι δέν υπάρχει ένα τέλος. Είναι άπλό καί μόνο συναίσθημα, άλλά κάθε μέρα αύτό τό «άπλό συναίσθημα» άγκαλιάζει όλο καί περισσότερα πράγματα. "Οσο περισσότερο αισθάνομαι τόσο περισσότερο βρίσκω σπουδαίο τό νά αισθάνομαι. Τό μόνο πράγμα πού μέ κρατάει πίσω είναι ό φόβος, ό φόβος νά αισθανθώ... Μπαμπά, μή μέ τρομάζεις! Δέν πρόκειται νά σέ φοβηθώ πιά! Ποτέ! Τώρα ζώ μόνος καί έχω βρει μιά δουλειά. Δέν έχω κοντά φίλους καί αισθάνομαι μεγάλη μοναξιά. Θέλω νά γνωρίζω άνθρώπους άλλά φοβάμαι πολύ. Άλλά όχι πάντα. Δέ νομίζω πιά ότι είμαι τρελός στό πίσω μέρος τού κεφαλιού μου ή ότι κάτι δέν πάει καλά μέ μένα. Φοβάμαι, αύτό είναι όλο. Θέλω όλοι νά μέ άγαπάνε. Αύτό είναι. Τό μόνο πού μπορώ νά πώ είναι ότι καμιά φορά δέ φοβάμαι, καί αύτό είναι άληθινά ώραίο. Σιγά σιγά φοβάμαι όλο καί λιγότερο. Τό καβούκι μου άνοίγει σταδιακά καί όλο καί πιό συχνά, καί γιά μικρά διαστήματα ούτε κάν υπάρχει. Δέν ύπάρχουν διαφορές άνάμεσα στά συναισθήματά μου - τό καθένα είναι έξίσου σπουδαίο μέ τό άλλο. Ή διαφορά είναι στήν ένταση, άλλά αύτό τό διαλέγω έγώ. Τά πάντα είναι συναίσθημα, κάθε δευτερόλεπτο τής μέρας. Καμιά φορά ύπάρχουν μέρες πού δέ μ' άρέσουν τά συναισθήματά μου, καί
191
τότε αρχίζω νά σκέφτομαι ότι κάτι τρέχει μέ μένα, ότι είμαι άληθινά τρελός, άλλά τελικά καταλήγω ότι είμαι άπλώς εγώ, πού δέν άγαπάω τόν εαυτό μου καί δέν τόν θέλω. "Ετσι δέν έχει καί μεγάλη σημασία. Ό τ α ν αισθάνομαι σκατά, δυό πράγματα μπορώ νά κάνω: εϊτε νά άντιπαθώ τόν εαυτό μου κι έτσι ν' άρχίζω νά σκέφτομαι τί πάει στραβά μέ μένα καί άπό τί θά πρέπει νά περάσω γιά ν' άρχίσω νά άγαπάω τόν εαυτό μου, ή άπλά καί μόνο νά αισθάνομαι τόν Πόνο. Πολλές είναι οί φορές, πού διαλέγω τή διέξοδο τού μυαλού καί καλύπτω τόν Πόνο. Πονάει διάβολε! Δέ θέλω νά τόν αισθάνομαι όλη τήν ώρα. Ά λ λ ά πάντα, άργά ή γρήγορα, τό «διανοητικό» ταξίδι γίνεται γελοίο καί τότε άρχίζουν οί Πρωτογενείς Αναβιώσεις.
192
14 Παράνοια
Καθώς οδηγούσα τίς προάλλες μού συνέβη κάτι πού μέ φώτισε γύρω άπό τήν παράνοια. Έ ν α ς άνθρωπος μέ ενα άλλο αύτοκίνητο πετάχτηκε ξαφνικά άπό μιά πάροδο καί μού έκοψε τό δρόμο. Τού κορνάρισα καί αύτός άρχισε νά ούρλιάζει εναντίον μου. Τά ούρλιαχτά του καί οί κατηγορίες του ήταν ό τρόπος του νά καλύψει τό συναίσθημα τού ότι είχε κάνει κάποιο λάθος. Τή στιγμή άνάμεσα στό κορνάρισμά μου καί τήν άντίδρασή του συνέβη ή παρανοϊκή διαδικασία: «Έκανα κάποιο λάθος. Ά ρ α είμαι κακός. Ά ρ α δέ μέ άγαπάνε». Γιά νά σταματήσει νά αισθάνεται ότι δέν τόν άγαπάνε, έριξε τήν εύθύνη σέ μένα. Δέν μπορούσε νά είναι άντικειμενικός γιά τό λάθος πού έκανε οδηγώντας γιατί τό κορνάρισμά μου ξύπνησε μιά ολόκληρη ιστορία μέσα του. Μιά ιστορία όπου έκανε λάθη καί αισθανόταν ότι δέν τόν άγαπάνε γι' αύτό. "Ετσι ή παρανοϊκή άντίδρασή, « Έ σ ύ φταις όχι εγώ», είναι ένας τρόπος μετατόπισης τού κέντρου βάρους άπό μέσα πρός τά έξω. Μερικές φορές, δέν είναι άνάγκη νά συμβεί τίποτε τό εξωτερικά δραματικό. Αύτό πού είναι άπαραίτητο είναι τό νά ξυπνήσει ένα εσωτερικό συναίσθημα πού νά μήν μπορούμε νά τό άντέξουμε - γιά παράδειγμα, όμοφυλοφιλικές τάσεις - όπότε άμέσως καί αύτόματα τό προβάλλουμε έξω άπό τόν εαυτό μας. "Αν ένα άτομο μπορεί νά άντέξει τό συναίσθημα, άν ό οδηγός εκείνος είχε σταθεί ικανός νά παραδεχτεί τό άπρόσεχτο όδήγημά του καί τό λάθος του, τότε δέν ύπάρχουν περιθώρια γιά τήν παράνοια. Ή παράνοια είναι διαφορετική άπό τή σχιζοειδή διαδικασία, όπου τό άτομο άποτραβιέται εντελώς. Ή παράνοια 193
είναι μιά κατοπινή διαδικασία πού εμφανίζεται δταν ένα παιδί μπορεί καταρχήν νά έκφράζεται λεκτικά, καί έπομένως νά διαστρεβλώνει τά συναισθήματά του. "Ας πούμε δτι ένα παιδί σέ ήλικία τριών χρονών αισθάνεται γιά πρώτη φορά δτι ή μητέρα του τό άπεχθάνεται, καί δτι ποτέ στή ζωή του δέν πρόκειται νά άγαπηθεϊ άπ' αύτήν. Τότε άρχίζει νά αισθάνεται εκείνο τό καθολικό καί ισοπεδωτικό συναίσθημα τής άπόρριψης. Αύτό τό συναίσθημα μπορεί νά μεταφραστεί σέ «δέν τής άρέσω γιατί...», «είμαι κακός, είμαι βλάκας, είμαι άσχημος», κλπ. Τό παιδί χρειάζεται αύτό τό «γιατί» γιά νά εκλογικεύσει τήν άπόρριψη καί ταυτόχρονα νά επιτρέψει στόν έαυτό του κάποια ελπίδα ότι άν μπορέσει νά άλλάξει ό,τι δέν πάει καλά μ' αύτόν, θά γίνει ξανά άρεστός. Αργότερα, στό πιό εύρύ κοινωνικό περιβάλλον, τό παιδί μπορεί νά αισθανθεί, «Δέν τούς άρέσω γιατί...» "Ετσι, προβάλλει τήν πρωταρχική απόρριψη του σέ νέες καταστάσεις. Α κ ό μ α άργότερα τό συναίσθημα μπορεί νά γίνει, «Δέν τούς άρέσω. Μέ κοροϊδεύουν πίσω άπό τήν πλάτη μου». Αύτό πού ήταν πρίν μιά προσμονή έχει τώρα γίνει πραγματικότητα. Ή ούσία τής παράνοιας είναι δτι μπλοκάρει τό πρωταρχικό συναίσθημα τής άπόρριψης πού δέν μπορεί τό άτομο νά αισθανθεί καί νά δεχτεί. Στήν Πρωτογενή Θεραπεία, όταν αποβληθούν πολλοί άπό τούς άμυντικούς μηχανισμούς, βλέπουμε γιά πρώτη φορά τήν άνάπτυξη τών παρανοϊκών ιδεών. "Ενας λαμπρός έπιστήμονας πού έχει καλύψει τό πραγματικό συναίσθημα δτι είναι βλάκας (άσχετα άπό τό ποιές πραγματικά είναι οί ίκανότητές του) μπορεί, πλησιάζοντας έκείνη τήν πρωταρχική μνήμη τού συναισθήματος άπόρριψης, επειδή έκανε κάτι κουτό, νά σκεφτεί ότι έγώ προσπαθώ «νά τόν κάνω νά αισθανθεί βλάκας, άλλά δέ θά τό καταφέρω». Μέχρι νά άναπτυχθοΰν άμυντικοί μηχανισμοί ιδεών, όπως είναι ή παράνοια, τό παιδί, όταν άντιμετωπίζει ένα συντριπτικό Πόνο, μπορεί μόνο νά άποτραβηχτεί. Δέν μπορεί νά εκφραστεί, νά δημιουργήσει σχέσεις, νά καταφέρει κάτι, κλπ. Δέν μπορεί νά καταλάβει ότι «στ' άλήθεια φταίνε αύτοί, όχι έγώ». Στήν Πρωτογενή Θεραπεία, όταν άπογυμνώνουμε έναν άρρωστο άπό τούς ρόλους του, τίς σχέσεις πού κάνει,
194
τούς χειρισμούς του, κλπ., τότε ό Πόνος πηγαίνει κατευθείαν στό κεφάλι του, πού λέει ό λόγος, καί τό άποτέλεσμα είναι ή παράνοια. "Οταν αισθάνεσαι τελείως βλάκας, γιά παράδειγμα, καί εμποδίζεσαι νά δράσεις έξυπνα, σημαίνει ότι αντιμετωπίζεις μεγάλο Πόνο. Τό μόνο πού μένει είναι νά μπορέσει τό μυαλό νά προβάλλει αύτό τό συναίσθημα κάπου άλλού. Μπορούμε νά πούμε λοιπόν ότι ή παράνοια άρχίζει άπό) τή στιγμή άκριβώς πού τό παιδί «ξέρει» ότι κάτι δέν πάει καλά καί ταυτόχρονα πρέπει νά «μήν ξέρει» ώστε νά διατηρήσει τήν ψυχολογική του άκεραιότητα. Μέ τήν άνάπτυξη τής λεκτικής ικανότητας, τό άτομο μπορεί νά χειριστεί μέσα άπό ιδέες όλους τούς προηγούμενους ψυχολογικούς καί σωματικούς Πόνους. Γιά παράδειγμα, τό τραύμα τής γέννησης είναι μιά συντριπτική εμπειρία. Α φ ή ν ε ι ένα κατάλοιπο έντασης πολύ μεγάλο. Καθώς τό παιδί άρχίζει νά σκέφτεται, μπορεί νά χρησιμοποιήσει τή σκέψη του σάν άμυντικό μηχανισμό γιά νά «διώξει» αύτό τό συναίσθημα. Μπορεί νά γίνει παρανοϊκός γιά νά εντοπίσει σέ μιά έστία τήν άνεξήγητη ένταση τής γέννησης πού τόν κάνει νά ύποφέρει. Μπορεί νά κατηγορεί τόν δάσκαλο ή τούς συνομήλικούς του κάθε φορά πού κάτι δέν πάει καλά καί τόν κάνει νά αισθάνεται ένταση - καί ξυπνάει δηλαδή τήν πρωταρχική ένταση τής γέννησης. Δέ θά χρειαζόταν νά τούς κατηγορεί άν μπορούσε νά αισθανθεί τή βλακεία του ή τά λάθη του στό σχολείο. Ά λ λ ά ό συνδυασμός τού τραύματος τής γέννησης καί τής πρωταρχικής άπόρριψης συνεπάγεται ένα ύπερβολικό βάρος πού δέν μπορεί νά άφομοιωθεϊ καί έτσι πρέπει νά προβληθεί. Ή παράνοια πρέπει νά διαλυθεί μέ ένα άργό καί συστηματικό τρόπο. Αύτό μπορεί νά γίνει βοηθώντας τό άτομο νά αισθανθεί καθέναν άπό τούς Πόνους πού συντελεί στήν ύπερφόρτιση - προβολή, έτσι ώστε νά μπορεί νά ζεϊ στό σήμερα, άντί νά προβάλλει στό παρόν. Γιά νά επιλύσουμε τήν παράνοια, πρέπει νά βοηθήσουμε τό άτομο νά αισθανθεί τίς εμπειρίες πού έχει μπλοκάρει ώστε αύτές νά μήν καλύπτουν πλέον τό παρόν. Ά ς πάρουμε ένα παράδειγμα, κάτι πού συμβαίνει συχνά.
195
"Ενας εκπαιδευμένος ψυχολόγος δέν τά πάει πολύ καλά. Κάνει συνεχώς λάθη καί αντιμετωπίζει τήν άπόλυσή του άπό τό έκπαιδευτικό μου πρόγραμμα. Αρχίζει νά λέει στούς άλλους ότι έγώ είμαι πραγματικά τρελός καί ότι δέν ξέρω τόσα πολλά γιά τήν Πρωτογενή Θεραπεία, όσα δείχνω νά ξέρω. Μέ κάθε νέα άποτυχία του, γίνεται όλο καί πιό παράλογος, μέχρι νά φτάσει στό σημείο όπου γιά νά μπλοκάρει τό συναίσθημα τής όλοκληρωτικής άποτυχίας, ό έκπαιδευόμενος άποφασίζει ότι είμαι έντελώς τρελός καί ότι τόν κριτικάρω έπειδή στήν πραγματικότητα δέ μού άρέσει. Ή άρχίζει νά σκέφτεται ότι έχει βρει ένα νέο τρόπο θεραπείας πού είναι καλύτερος άπό τό δικό μου, καί ότι έγώ είμαι ένας μέτριος εκπαιδευτής άνίκανος νά διακρίνω τήν πρόοδο τών άνθρώπων. Καθώς ό Πόνος αύξάνει, οί παρανοϊκές ιδέες γίνονται άντίστοιχα πιό παράξενες καί άπόμακρες άπό τό άληθινό συναίσθημα - «Είμαι βλάκας καί δέ θά τό κάνω, άρα κανείς δέ θά μέ άγαπάει». Βλέπουμε λοιπόν ότι οί παρανοϊκές ιδέες εξελίσσονται μέ μιά συνέχεια: όσο πιό πολύς Πόνος, τόσο πιό διαστρεβλωμένες Ιδέες. Μπορεί νά άρχίσει μέ άπλές φοβίες - μιά προβολή ενός πρωταρχικού φόβου στό παρόν. Ά λ λ ά ή φοβία είναι μιά ταραόοχή τού φόβου! Στήν παράνοια αύτό έχει χαθεί: ύπαρχει φόβος τού φόβου, καί επομένως ή άρνηση κάθε φόβου. Καθώς ή παράνοια συνεχίζεται, τό άτομο άρχίζει νά δρά σύμφωνα μέ τίς παρανοϊκές ιδέες του. Αύτό είναι ένα έπικίνδυνο στάδιο. Κάτι πού άρχίζει σάν απλός φόβος γιά τόν κομμουνισμό, γίνεται μετά ή άνάγκη νά σκοτώσουμε τούς Κομμουνιστές πρίν «μάς σκοτώσουν αύτοί».Κάτι πού άρχίζει σάν όμολογημένος φόβος άποτυχίας στήν έξάσκηση, μετατρέπεται στήν ιδέα ότι ό Τζάνοφ είναι τρελός, καί τελικά στήν άνάπτυξη μιάς όλόκληρης θεωρίας πού φτάνει πέρα άπό τήν Πρωτογενή θεωρία όπως αύτή μάς είναι γνωστή. Πρέπει νά θεωρήσουμε τήν παράνοια σάν τήν τελική άμυνα. Α φ ο ύ τό σώμα έκανε οτιδήποτε μπορούσε γιά νά συγκρατήσει ένα Πρωτογενές συναίσθημα, άναλαμβάνει πιά τό κεφάλι νά τό διαστρέψει. Τότε τό σώμα συμβιβάζεται μ' αύτή τήν ιδέα καί τό άτομο ενεργεί σύμφωνα μ' αύτή. 196
Δέν μπορεί κανείς νά μιλήσει σέ κάποιον έξω άπό τήν Ιδεολογία του γιατί αυτή ήταν άναγκαία γιά νά μπλοκάρει τόν Πόνο. Ή μόνη λύση είναι νά τόν βοηθήσει κανείς νά αίσθανθεϊ τόν Πόνο.
/
/ * ΪΟ»-
197
15 Ευτυχία, Κατάθλιψη Εμπειρίας
καί Φύση
τής
Ή άναζήτηση τής ευτυχίας δέν είναι Αποκλειστικό προνόμιο τών ψυχικά άρρωστων άνθρώπων. Κατά κάποιο τρόπο είναι μιά γενική άπασχόληση. Γιά νά καταλάβουμε τήν ευτυχία καί τήν κατάθλιψη, θέλω νά άρχίσω μέ μιά άπλή πρόταση: Ή εμπειρία εξίσου σωματική καί διανοητική. Ότιδήποτε μάς συμβαίνει στή ζωή, μάς επηρεάζει καθολικά, δέν επηρεάζει μόνο τή νόηση. "Οταν λέω ότι ή νόηση είναι συνδεμένη καί συνάμα μέρος τοϋ σωματικού συστήματος, δέν είναι καμιά άποκάλυψη · ή άποτυχία όμως νά κατανοήσουμε αύτό τό γεγονός μάς οδήγησε σέ παρεξηγήσεις γύρω άπό τό τί είναι εύτυχία καί κατάθλιψη. "Εχω τονίσει άλλού (Ή Πρωτογενής Κραυγή) ότι τά πρωταρχικά γεγονότα καταγράφονται μέσα μας άκόμα καί όταν δέν τά έχουμε συνειδητοποιήσει σάν γεγονότα. "Ετσι ό οργανισμός μας καταγράφει «τραύμα» ενώ ή νόηση - τ ό συνειδητό μας - μπορεί νά καταγράφει «εύτυχία». Στή νεύρωση, όπου ύπάρχει ένας διχασμός άνάμεσα στό σώμα καί τό πνεύμα, ή συνειδητή εμπειρία κάποιου μπορεί νά είναι τελείως διαφορετική άπό τήν εμπειρία πού έχουν τά σωματικά του συστήματα. Μπορούμε νά «λέμε ψέματα» στόν έαυτό μας όταν είμαστε νευρωτικοί. Μπορούμε νά πιστεύουμε ότι είμαστε εύτυχισμένοι ενώ ό πόνος μαίνεται άθόρυβα μέσα μας. "Ισως μπορούμε νά τό καταλάβουμε πιό καθαρά Εξετάζοντας καταστάσεις ύπνωτισμού. "Ενας υπνωτιστής πάνω
198
στή σκηνή μπορεί νά πάρει άπό τό άκροατήριο έναν σκληρό, παγωμένο νευρωτικό καί νά τόν «μετατρέψει» σέ εύθυμο «ευτυχισμένο» άνθρωπο μέσα σέ μερικά λεπτά ή καί δευτερόλεπτα άκόμα. Είναι αυτός ό άνθρωπος ευτυχισμένος στ' άλήθεια; Ά ν τόν ρωτούσατε, θά έλεγε «Ναί, είμαι εύτυχισμένος». Φαίνεται νά είναι ευτυχισμένος όπως καί κάθε νευρωτικός φαίνεται νά είναι εύτυχισμένος. Είναι εύχάριστος, χαμογελαστός καί φαινομενικά χωρίς έγνοιες. Τά άντικειμενικά κριτήρια δηλαδή ύπάρχουν, άλλά ξέρουμε ότι πρόκειται γιά μιά ψεύτικη κατάσταση. Μέ τή βοήθεια τής ύπνωσης αύτός ό άνθρωπος έγινε ικανός νά λέει ψέματα στόν έαυτό του. Απελευθερωμένος άπό τήν ύπνωτική του κατάσταση, θά μπορούσε θαυμάσια νά ξαναγυρίσει στή φυσική του κατάθλιψη. "Ετσι γίνεται καί στή νεύρωση, όπου οί γονείς «δημιουργούν» ψευτοευτυχισμένα παιδιά πού δέν τά άφήνουν νά είναι σκυθρωπά ή θλιμμένα. Συνήθως δέν τούς έπιτρέπουν νά είναι ούτε κάν κακόκεφα γιατί αύτό θυμίζει στούς γονείς τή δική τους άποτυχία. Θά μπορούσε κανείς νά ρωτήσει αύτά τά παιδιά άν είναι εύτυχισμένα, οπότε θά έπαιρνε τήν ίδια καταφατική άπάντηση πού θά έδινε ένα ύπνωτισμένο άτομο. Παρόλο πού καί τό νευρωτικό παιδί καί ό ύπνωτιμένος άνθρωπος μπορεί νά άναφέρουν συνειδητά ότι είναι «εύτυχισμένοι», όμως τά σώματά τους θά δείχνουν άκόμα μεγάλη ένταση. "Ετσι ή «ευτυχία» τους είναι έγκεφαλική καί όχι οργανική. Ή «εύτυχία», μέ τή νευρωτική έννοια, είναι επομένως μιά άποτελεσματική φυγή μακριά άπό τό σώμα. Γιά νά σταματήσει ή ' φυγή - γιά νά άπελευθερωθεί ό νευρωτικός άπό τήν «ϋπνωσή» του - πρέπει νά δημιουργηθούν Πρωτογενείς Αναβιώσεις καί νά ξυπνήσει ή Πρωτογενής δυστυχία μιά άληθινή οργανική κατάσταση. Γιατί είναι ό νευρωτικός δυστυχισμένος; Γιατί τού έχουν ληστέψει τόν έαυτό του. Τό πώς έγινε αύτό δέν έχει καί· μεγάλη σημασία. Τό ζήτημα είναι ότι όταν οί άνάγκες δέν εκπληρωθούν, όταν δέν έπιτρέπουν σέ κάποιον νά έκφραστεί άπλά καί τίμια τότε θά γεννηθεί θλίψη. Οί άρρωστοι πού υποβάλλονται σέ Πρωτογενή Θεραπεία κλαίνε γιατί δέν τούς πήραν άγκαλιά, γιατί δέν τούς άκουγαν, γιατί δέν
199
τούς άφηναν νά έχουν έναν Ιδιωτικό χώρο. Σάν παιδιά κατακλύζονταν άπό εγκατάλειψη καί δέν είχαν επίγνωση τής υπόγειας τραγωδίας πού συνέβαινε. Λίγο λίγο ή τραγωδία μεγάλωνε, μόνό πού δέν ύπήρχε τίποτε τό ιδιαίτερο πού νά μπορούσε νά επισημανθεί, τίποτε πού θά μπορούσε νά κάνει τό παιδί νά κλάψει, πράγμα πού θά τό έκανε νά καταλάβει ότι πνίγεται. Τό σώμα του συσσώρευε θλίψη. Αργότερα θά επινοήσει μιά πανοπλία άπό τεχνάσματα γιά νά προστατέψει τόν εαυτό του άπό τό συντριπτικό βάρος τών στερήσεών του. Θά άρχίσει νά πίνει, νά δουλεύει σκληρά, νά καταναλώνει ξέφρενα, ή ότιδήποτε άλλο. Α μ έ σως όμως, μόλις στερηθεί άπό μιά διέξοδο είναι εύάλωτος στή θλίψη. Κάθε νευρωτικός είναι θλιμμένος είτε τό ξέρει είτε δχι. Συχνά δέν τό ξέρει γιατί ό σκοπός τής νεύρωσης είναι άκριβώς νά κρύψει τήν τραγωδία τών πρώτων χρόνων τής ζωής τού άτομου. Στό μεταξύ ολόκληρο τό σύστημα έχει εμπλακεί μέ αύτά τά πρωταρχικά συναισθήματα - γ ί ν ε τ α ι κομμάτι τους - είτε μέ τό νά τά αισθάνεται είτε μέ τό νά τά άποφεύγει. Μιά πετυχημένη φυγή ονομάζεται «εύτυχία», ενώ μιά μή άποτελεσματική ονομάζεται «κατάθλιψη». Ό νευρωτικός είναι κολλημένος στό χρόνο. Είναι κολλημένος πίσω στό παρελθόν του είτε έχει συνείδηση αύτού τού γεγονότος εϊτε όχι, μέ άποτέλεσμα ότιδήποτε κάνει νά είναι μιά συμβολική άπεικόνιση αύτού τοϋ παρελθόντος. "Ολα τά χρόνια πού μεσολαβούν άνάμεσα στόν άρχικό διχασμό καί τήν ενήλικη ζωή έχουν νόημα μόνο σέ σχέση μέ τά Πρωτογενή συναισθήματα. Αύτά τά συναισθήματα δέν ξεριζώνονται ποτέ (εκτός μέσα άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία), καί τό καλύτερο πού μπορεί νά κάνει κάποιος είναι νά άμύνεται ενάντια σ' αύτά. Αύτό σημαίνει ότι είμαστε όλοι άνοιχτοί στή θλίψη όταν ή άμυνά μας μάς προδίνει. Τό νά μείνουμε ξαφνικά χωρίς δουλειά ή τό νά βρεθούμε χωρίς σύντροφο ή άπομονωμένοι άπό τούς φίλους μας, όλα αύτά συνθέτουν τό έδαφος τής θλίψης. Σ' αύτές άκριβώς τίς καταστάσεις ό νευρωτικός πέφτει σέ κατάθλιψη. Καί αισθάνεται κατάθλιψη γιατί τό σώμα του καταπιέζει τήν Πρωτογενή θλίψη - τή συσσωρευμένη θλίψη πού προέρχεται άπό άμέτρητες πρωταρχικές έμπειρίες εγκατάλειψης, στέρησης, ταπεί-
200
νωσης καί καταλήστευσης τσΰ έαυτού του. Αύτό πού αισθάνεται ό νευρωτικός όταν βρεθεί προσωρινά χωρίς κάποια άμυνα είναι ή κατάθλιψη καί όχι τά συναισθήματα πού καταπιέζονται. Αισθάνεται τήν πίεση πού σπρώχνει αύτά τά συναισθήματα βαθιά μέσα στόν όργανισμό του. Αύτή ή πίεση τόν κάνει νά μιλάει καί νά κινείται μέ δυσκολία καί προκαλεί γενική εξάντληση, έτσι πού ό καταθλιπτικός καταλήγει νά έχει λίγη ένέργεια καί νά κινείται πολύ άργά. Δώστε σέ έναν καταθλιπτικό μιά νέα διέξοδο, μιά νέα δουλειά, ένα πάρτι, μιά εύκαιρία νά πάει γιά ψώνια, καί όλη ή πίεση πού κατευθυνόταν πρός τά μέσα θά ξεχυθεί σέ μανιακή δραστηριότητα. Στήν κυριολεξία θά «ριχτεί» στή δουλειά. Θά είναι εύτυχισμένος έκεϊνες τίς στιγμές πού ή δουλειά του θά τόν κάνει εύτυχισμένο. Αύτό πού συνέβη στήν πραγματικότητα είναι ότι βρήκε μιά διέξοδο γιά τήν ένταση - μιά διέξοδο πού συνεχίζει νά κρύβει τήν Πρωτογενή θλίψη. Ά λ λ ά μιά μεγάλη έκτόνωση άπό τήν ένταση φαίνεται σάν εύτυχία στό νευρωτικό. Καί ή έκτόνωση αύτή μοιάζει νά είναι καλύτερη άπό έκεΐνο τό συναίσθημα έσωτερικής πίεσης πού συνοδεύει τήν κατάθλιψη. Έ τ σ ι μπορούμε νά δούμε ότι μερικοί άπό μάς κλείνονται στόν έαυτό τους άπό τά πρώτα χρόνια τής ζωής τους καί χωρίς διεξόδους «άπονεκρώνονται» καί πέφτουν σέ κατάθλιψη. Ά λ λ ο ι πάλι κλείνονται στόν έαυτό τους καί «δρούν» ζωντανά. Ά ν τό νά είναι κάποιο παιδί ό «χαρούμενος κλόουν» εύχαριστεί τούς γονείς του, τότε αύτό τό θέατρο θά συνεχιστεί. Τό παιδί όμως θά είναι πάντα λυπημένο γιατί δέν μπόρεσε νά είναι ό έαυτός του. Ά ν δέν ύπήρχε κανένας τρόπος νά ευχαριστήσει τούς γονείς του, άν οί γονείς του τό είχαν άντιπαθήσει, καταπιέσει καί άπορρίψει σέ κάθε περίσταση, τότε ή κατάληξη θά είναι ή άπονέκρωση καί ή κατάθλιψη. Αφαιρέστε άπ' τόν «χαρούμενο Κλόουν» τήν εύκαιρία νά παίξει τό ρόλο του καί ή κρυμμένη θλίψη θά άρχίσει νά άναδύεται. Ή κατάθλιψη δέν είναι συναίσθημα. Είναι έκεΐνο πού κάνει κανείς μέ τά συναισθήματά του. Είναι ή μή άντιληπτή συσσώρευση θλίψης (καί ή άμυνα άπέναντι σ' αύτή). Γιά νά
201
αισθανθεί ένας νευρωτικός ότιδήποτε καθολικά, θά πρέπει νά αισθανθεί μερική άπό αυτή τή θλίψη. "Ενα φυσιολογικό άτομο δέν πέφτει ποτέ σέ κατάθλιψη γιατί δέν έχει συσσωρευμένη μέσα του παλιά άπωθημένη καί μπλοκαρισμένη θλίψη. Είναι άνοιχτό στά συναισθήματα καί δέν άπωθεί τίς δυσάρεστες καταστάσεις. Θά στεναχωρηθεί όταν πρέπει. Ά λ λ ά ή λύπη του θά είναι ένα «τωρινό» γεγονός, ένα άληθινό συναίσθημα πού σχετίζεται μέ πραγματικές καταστάσεις. Ή κατάθλιψη είναι ένα γεγονός τού «τότε», άσχετο μέ τό σήμερα έκτός άπό τίς περιπτώσεις πού μιά τωρινή κατάσταση ξυπνάει κάτι άπό τό παρελθόν. Ά ν τό μικρό παιδί μπορούσε νά αισθανθεί τήν κάθε λύπη, δέ θά ένιωθε ποτέ κατάθλιψη στή ζωή του. Γιά νά ξεριζώσει τήν κατάθλιψη, ένα άτομο πρέπει νά ξαναζήσει καί νά διαλύσει όλες τίς θαμμένες θλιβερές εμπειρίες μέσα του. Ή διαλεκτική τής κατάθλιψης, είναι ότι όσο περισσότερη άπό τήν πρωταρχική δυστυχία του αισθανθεί κανείς, τόσο λιγότερο δυστυχισμένος γίνεται. Δέ θά γίνει ευτυχισμένος γιατί ή εύτυχία είναι μιά νευρωτική έννοια, άλλά θά νιώσει εύδαιμονία... μιά κατάσταση τού οργανισμού όπου ένα ήρεμο πνεύμα βρίσκεται σέ άρμονία μέ ένα ήρεμο σώμα. Ή δυστυχία είναι τό κλειδί πού άνοίγει τό δρόμο γιά τήν εύδαιμονία. Ή άποφυγή της σημαίνει τήν παντοτινή της διατήρηση. Δέν μπορεί νά ύπάρξει άληθινή εύχαρίστηση μέχρι νά έξαληφθεί ή Πρωτογενής δυστυχία. Στήν άντίθετη περίπτωση τό πνεύμα ψεύδεται καί βρίσκεται σέ άσυμφωνία μέ τήν άλήθεια τού σώματος. Δέν παρατάει κανείς εύκολα τή δυστυχία του. Δέν «άποφασίζει» κανείς εύκολα νά άπαλλαγεί άπό αύτή, όπως δέν άποφασίζει νά άπαλλαγεί άπό οποιαδήποτε άλλη πλευρά τής φυσιολογίας του. Ή δυστυχία έχει γίνει ένα ενσωματωμένο φαινόμενο τής φυσιολογίας μας. Ότιδήποτε τραβάει τό μυαλό μακριά άπ' αύτή δέν είναι παρά μιά εφήμερη παρέκκλιση. Γι' αύτό άκριβώς οί νευρωτικοί έχουν εκείνο τό συναίσθημα άνησυχίας όταν είναι γιά λίγο εύτυχισμένοι. Αισθάνονται ότι δέν πρόκειται νά διαρκέσει, κάτι θά συμβεί πού θά τό καταστρέψει, καί δέν έχουν άδικο. Ή εύτυχία τους είναι μιά τόσο εύθραυστη κατάσταση πού σχεδόν ότιδήποτε
202
μπορεί νά τήν καταστρέψει. Ή κρυμμένη δυστυχία είναι τόσο μεγάλη σέ σύγκριση μέ οποιαδήποτε πρόσκαιρη ευχαρίστηση ώστε ό νευρωτικός έχει βάσιμους λόγους νά είναι έπιφυλακτικός καί άνήσυχος. Ή εύδαιμονία είναι ή άρμονική κατάσταση όπου τό πνεύμα βρίσκεται σέ συμφωνία μέ τό σώμα. Ή άναζήτηση τής ευτυχίας είναι μιά νευρωτική προσπάθεια ένός σώματος πού Πονάει καί ένός πνεύματος σέ φυγή. Οί φυσιολογικοί άνθρωποι άπολαμβάνουν τά όσα συμβαίνουν σήμερα, άλλά δέν τρέχουν πίσω άπό τήν εύτυχία. Ξέρουν ότι δέν υπάρχει παρά μόνο μιά κατάσταση ολοκληρωμένης "Υπαρξης, τίποτε παραπάνω άπ' αύτό. Δέν μπορεί νά υπάρξει τίποτε παραπάνω άπό τό νά αισθανόμαστε κάθε έμπειρία, νά άπολαμβάνουμε καθετί πού μπορεί νά δώσει ευχαρίστηση. Ότιδήποτε παραπάνω άπό τήν "Υπαρξη είναι ψεύτικο. Δέν ύπάρχει ύπερέκταση ή «κορυφαία» έμπειρία. Αύτά είναι νευρωτικές άντιλήψεις. Παρόλα αύτά, υπάρχουν καταστάσεις έντονου συναισθηματισμού πού σχετίζονται μέ γεγονότα πού διεγείρουν πραγματικά τό άτομο. Έμπειρία, μέ τήν πραγματική έννοια, σημαίνει αύτό πού βιώνει ένας συνειδητός άνθρωπος - μέ συνείδηση τού τί συμβαίνει μέσα καί έξω. Ή κατάθλιψη είναι μιά άσυνείδητη κατάσταση - χ ω ρ ί ς συνείδηση τών άληθινών, οργανικών συναισθημάτων. Ό νευρωτικός δέν μπορεί νά είναι άληθινά εύχαριστημένος όσο θά Πονάει. Παρόλα αύτά, υπάρχουν μερικές παραπλανητικές καταστάσεις πού πολλοί νευρωτικοί έχουν φτάσει νά τίς συνδέουν μέ τήν εύτυχία καί τήν εύδαιμονία. Ή πιό φανερή είναι ό διαλογισμός τοϋ Ζέν. Τό Ζέν φαίνεται νά είναι ένας έκλεπτισμένος τρόπος νά πετύχει τήν «ύπέρτατη εύτυχία», άλλά όταν έξεταστεϊ προσεχτικά άποδεικνύεται ότι δέν είναι τίποτε παραπάνω άπό μιά αύτούπνωση, μιά ύπεραπωθημένη κατάσταση. Ύπέρτατη εύτυχία είναι ή άποτελεσματικότητα τής άπώθησης. Τό ταξίδι πού κάνει τό άτομο μέ τό μυαλό του είναι τόσο άποτελεσματικό πού καταφέρνει τελικά νά έγκαταλείψει τό σώμα του. Στή λογοτεχνία αύτή ή κατάσταση συχνά ονομάζεται ύπερβατική έμπειρία. Ή όλη ιδέα τής
203
υπέρτατης ιεύτυχίας καί τής ύπερβατικότητας φαίνεται νά είναι ταυτόχρονα άληθοφανής καί πλαστή. Πρέπει κανείς νά ρωτήσει:«'Υπάρχει στ' άλήθεια ένας άυλος έαυτός πού μπορεί νά υπερυψώνεται πάνω άπό τόν ύλικό κόσμο, καί νά περιφέρεται στό χώρο άνεξάρτητος άπό τόν ύπόλοιπο έαυτό μας;» «Υπάρχει ένας άυλος έαυτός πού κάνει αύτή τήν υπέρβαση;» "Αν ναί, τότε ποιός είναι αύτός ό έαυτός; Στόν φυσιολογικό άνθρωπο υπάρχει μόνο ένας έαυτός - ό άληθινός έαυτός. Είναι ένα σύνολο άδιαίρετο. Στόν διχασμένο νευρωτικό υπάρχουν δυό εαυτοί - ό άληθινός καί ό ψεύτικος. Ό ψεύτικος έχει πραγματικά «ύπερβεϊ» τόν άληθινό μέ ένα διανοητικό τρόπο. Σέ κρίσεις αυταπάτης αύτός ό ψεύτικος έαυτός μπορεί άκόμα καί νά φανταστεί μιά κατάσταση ύπέρτατης εύτυχίας. Γι' αύτό άκριβώς ό διαλογισμός καί οί άλλες κορυφαίες εμπειρίες είναι τόσο πρόσκαιρες. Ή άλήθεια άνεβαίνει σταθερά γιά νάάναιρέσει τό ψέμα τοϋ μυαλού. Ό νευρωτικός πού άσχολεΐται μέ μεγάλες εμπορικές συναλλαγές βρίσκεται στήν ίδια μοίρα μέ τόν πιστό τού Ζέν, μόνο πού τό μάντρουμ του έκφράζεται σέ δολάρια καί σέντς όπου καί συγκεντρώνει καί επαναλαμβάνει αά ηαιι$?ωη. Είναι όμως ευτυχισμένος; Δέ θά 'ταν λάθος νά πούμε ότι ή συνείδησή του, περιορισμένη καί προσηλωμένη καθώς είναι στά λεφτά, άπομακρύνει τό μυαλό του άπό τή δυστυχία. Γι' αύτό άκριβώς ζητάει όλο καί πιό πολλά, καί γι' αύτό τά μάντρουμ πρέπει νά Επαναλαμβάνονται συνέχεια. Ή ιδέα τής εμπειρίας σάν καθολικού φαινομένου έχει καί άλλες σημασίες. Τό νά βιώσει ένα άτομο όλόκληρο τόν έαυτό του σημαίνει ότι είναι αύτόματα άρσενικό ή θηλυκό. Όλοκληρωμένη γυναίκα είναι εκείνη πού μιλάει καί κινείται μέ θηλυκό τρόπο. Μιά νευρωτική γυναίκα μπορεί νά «φέρεται» σάν γυναίκα, άλλά τό σώμα της καί ή φωνή της μπορεί νά τήν προδίνουν. Μπορεί νά μιλάει μωρουδίστικα ή νά μήν έχει άναπτυχθεΐ εντελώς τό σώμα της γιατί είναι άκόμα ένα μωρό. "Ισως μπορούμε νά καταλάβουμε καλύτερα τήν ιδέα τής «βαθιάς "Υπαρξης» μέ όρους φυσιολογίας. Μέσα στό σώμα μας ύπάρχουν εκατομμύρια αισθητήριες άπολήξεις πού
204
τροφοδοτούν τόν εγκέφαλο μέ πληροφορίες. Μάς λένε, άνάμεσα στ' άλλα, άν πονάμε, πού βρίσκεται ό Πόνος, καί άλλες λεπτομέρειες. "Οταν μπλοκάρουμε τόν Πόνο άπό τή συνείδηση, στήν πραγματικότητα μπλοκάρουμε τίς αισθήσεις. Μέ λίγα λόγια έλαττώνουμε τήν αίσθηση τοϋ έαυτοϋ μας. Γι' αυτό άκριβώς δέν υπάρχει τρόπος νά «υπάρχουμε», δέν υπάρχουν πνευματικές άσκήσεις πού νά βαθαίνουν τήν έμπειρία όταν υπάρχει αύτή ή συνεχής άμβλυνση. Βιώνουμε τόν έαυτό μας, βιώνοντας τόν κόσμο γύρω μας. Ή έμπειρία μπορεί νά είναι μόνο αύτού τοϋ έαυτοϋ. Ε κ ε ί ν ο πού είναι φανερό στήν περίπτωση τού νευρωτικού, λοιπόν, είναι ότι δέν ύπάρχει τρόπος νά κάνει τόν έαυτό του εύτυχισμένο. Υπάρχουν άπλώς ρόλοι πού μπορεί νά παίξει καί πού τόν μεταμορφώνουν. "Ενας ήθοποιός μπορεί νά παίζει τόν άπελευθερωμένο Ζορμπά πάνω στή σκηνή έπί χρόνια καί όμως νά είναι σέ κατάθλιψη κάθε βράδυ όταν φεύγει άπό τό θέατρο. Οί νευρωτικοί μοιάζουν πάρα πολύ μέ τόν ήθοποιό πού παίζει τό Ζορμπά. Τήν ώρα πού άγωνίζονται, δουλεύοντας γιά έναν άνώτερο βαθμό ή γιά νά αυξήσουν τίς πωλήσεις τους, ό ρόλος τους τούς κρατάει εύτυχισμένους. Άκριβώς όταν ό ρόλος σταματάει, άναλαμβάνει ό άληθινός έαυτός, καί ό άληθινός έαυτός είναι θλιμμένος. Γι' αύτό άκριβώς όταν κάποιος βρίσκεται σέ κατάθλιψη είναι πιό κοντά στόν έαυτό του άπό οποιαδήποτε άλλη ώρα. Θά μπορούσε πιό εύκολα νά προχωρήσει στήν Πρωτογενή Θεραπεία τότε, παρά άν λειτουργούσε ό ρόλος του. Ό ρόλος, μέ λίγα λόγια, μάς άπομακρύνει άκόμα περισσότερο άπό τόν έαυτό μας, άλλά ό άληθινός έαυτός γυροφέρνει μέ πείσμα έκεΐνο τόν ψεύτικο έαυτό, περιμένοντας νά βρει μία εύκαιρία. Τώρα μπορούμε νά καταλάβουμε γιατί ή έπιτυχία δέν κάνει τούς άνθρώπους εύτυχισμένους. Πώς συμβαίνει, ένας τραγουδιστής πού τελικά καταφέρνει νά άνέβει ψηλά στά· μουσικό στερέωμα, νά θέλει νά γίνει ήθοποιός; Είναι γιατί ή έπιτυχία δέν παράγει τή μαγική εύτυχία. Αύτοί οί άνθρωποι χρειάζεται συνέχεια νά άγωνίζονται. Δέν μπορούν ποτέ νά είναι έλεύθεροι, νά μήν άγωνίζονται, γιατί έχουν μάθει μέσα άπ' τήν κουλτούρα τους ότι ό άγώνας καί ή
205
σκληρή δουλειά είναι ό δρόμος γιά τήν ευτυχία καί τήν έπιτυχία. Ή έπιτυχία είναι φανερά μιά αυταπάτη. "Οπως τό γόητρο καί ή κοινωνική θέση δέν είναι τίποτε παραπάνω άπό τήν ιδέα κάποιου άλλου γιά μάς. Σάν «έξωτερικό» γεγονός δέν μπορεί νά έπηρεάσει άληθινά, νά προκαλέσει έσωτερικές άλλαγές... δέν μπορεί νά μάς κάνει νά αισθανθούμε ότι μάς άγαπάνε όταν δέ συμβαίνει αύτό. "Οταν κάποιος έχει χάσει τό παιχνίδι μέ τούς γονείς του, καμιά κατοπινή έπιτυχία δέν μπορεί νά άλλάξει αύτό τό γεγονός. Αύτό βοηθάει άκόμα νά εξηγήσουμε κάτι γύρω άπό τή συμβατική ψυχοθεραπεία. Γιατί οί άνθρωποι συνεχίζουν γιά χρόνια τή θεραπεία καί δέ σταματάνε άκόμα καί άν δέ συμβαίνουν παρά έλάχιστα πράγματα; Συνεχίζουν άκριβώς γιατί συμβαίνουν πολύ λίγα καί χρειάζονται έλπίδα. "Υστερα άπό δυό ή τρία χρόνια θεραπείας αισθάνονται άκόμα σέ άθλια κατάσταση καί πρέπει νά πιστεύουν ότι άκόμα λίγη θεραπεία θά φέρει τήν άλλαγή. Τό γεγονός ότι ό θεραπευτής προτείνει ότι αύτή ίσως είναι ή περίπτωση, ένισχύει τήν τάση τού άρρώστου νά συνεχίσει τό θεραπευτικό άγώνα, ελπίζοντας νά φτάσει αύτή τήν άπιαστη εύτυχία ή .εύδαιμονία. Ό λόγος πού ή ευδαιμονία ή ή εύτυχία είναι άπιαστη είναι γιατί, ό άρρωστος άποφεύγει τό μόνο πράγμα πού θά μπορούσε άληθινά νά τού φέρει τήν ευδαιμονία τόν Πρωτογενή Πόνο. Δέν υπάρχει δρόμος χωρίς πόνο πρός τήν εύδαιμονία γιά τό νευρωτικό. Ό πόνος είναι ή αιτία - καί ή διάλυση - τής δυστυχίας του. Έ ν α βασικό πρόβλημα μέ τή συμβατική ψυχοθεραπεία είναι ότι συχνά προσπαθεί νά προτρέπει τούς άρρώστους πρός ένα νέο τρόπο ζωής (ένα νέο ρόλο), άντί νά τούς βοηθήσει νά αισθανθούν τή ζωή πού ζούν. Αύτή είναι μιά σημαντική διάκριση, γιατί ό νευρωτικός προσπαθεί συνέχεια νά καταφέρει νά πάρει άπό τή ζωή άντί νά βιώσει τήν άληθινή ζωή - έκεΐνες τίς ζωντανές διαδικασίες μέσα στό • σώμα του. Γιά νά γίνει καλά, ό νευρωτικός πρέπει νά πλησιάσει τό παρελθόν του ώστε νά ξαναβρεί τό παρόν. Ή δουλειά τής θεραπείας δέν είναι νά παράγει εύτυχία. Χρειάζεται νά βοηθήσουμε τούς άρρώστους νά αισθανθούν έκεΐνο τό πα-
206
ρελθόν σάν κάτι ξεχωριστό άπό τό παρόν. "Οταν άπασχολοϋμε τόν άρρωστο μέ τήν άντιμετώπιση σημερινών προβλημάτων, καί συζητάμε μόνο τίς τωρινές σχέσεις του, δέν κάνουμε τίποτ' άλλο άπό τό νά παραβλέπουμε τό παρελθόν καί επομένως νά τό άφήνουμε νά μαίνεται άχαλίνωτα μέσα στόν άρρωστο. Τό νά τόν άκοϋμε μέ στοργή, προσοχή καί κατανόηση μπορεί πρόσκαιρα νά βοηθήσει τόν άρρωστο νά αισθανθεί μιά άνακούφιση, άλλά δέν μπορεί νά τοϋ χαρίσει τήν ευδαιμονία. Ε π ε ι δ ή μεταφράζει ότιδήποτε τού συμβαίνει στήν τωρινή ζωή του στή γλώσσα τοϋ παρελθόντος, θά συνεχίσει άκόμα νά παίζει θέατρο μέ τούς άνθρώπους γιά νά τούς κάνει νά γίνουν ένας καλός μπαμπάς ή μαμά. Ά π ό τή στιγμή πού θά αισθανθεί πραγματικά ότι ποτέ δέν είχε καλούς γονείς καί ούτε καί θά έχει, μπορεί νά άπαλλαγεί άπό αύτόν τό διαρκή άγώνα. Ότιδήποτε άλλο κάνει κανείς μέ έναν άρρωστο δέν πετυχαίνει παρά νά τόν κρατάει κολλημένο στό μονοδιάστατο χρόνο όπου ό,τι κάνει είναι μιά συμβολική άπεικόνιση τού παρελθόντος του. Θά μιλάει γιά τό πώς αύτή ή γυναίκα τόν έκαμε δυστυχισμένο, πώς μέ τόν ένα ή τόν άλλο τρόπο είναι εύνουχιστική, καί ότι ξέρει πώς θά έπρεπε νά τήν άφήσει γιά νά γίνει εύτυχισμένος κλπ. Ά λ λ ά εμείς ξέρουμε ότι δέ θά ήταν εύχαριστημένος άν τήν άφηνε. Καταλαβαίνουμε ότι δέν είναι ό άντρας μας ή ή γυναίκα μας πού μάς κάνει δυστυχισμένους. Αύτοί μπορούν μόνο νά έπιδεινώνουν τή δυστυχία μας καί έτσι νά μάς δίνουν ένα στόχο νά τούς θεωρούμε πηγή τής δυστυχίας μας. "Οταν ένας άντρας χειρίζεται τή ζωή του σάν μικρό παιδί, άναγκαστικά θά παντρευτεί μιά δεσποτική, «εύνουχιστική Μαμά». Δέ θά μπορούσε νά λειτουργήσει μέ κανέναν άλλο τρόπο. Τήν παντρεύεται γιατί είναι ένα μικρό άγόρι, όχι ένας άντρας. Δέν είναι εύνουχισμένος - άπλώς δέ μεγάλωσε ποτέ. Δέν είναι δικό της σφάλμα - δέν μπορεί νά άφαιρέσει έναν άντρισμό πού δέν ύπάρχει. Αύτή άπλώς άσυνείδητα έπεσε στό ρόλο τής «Μαμάς». Ή άνάγκη τούς κρατάει καί τούς δύο σέ μιά θλιβερά άνισόρροπη κατάσταση. Μερικές φορές οί νευρωτικές άνάγκες συντονίζονται πολύ καλά, καί μιά σύζυγος παίζει τή Μάμα - κάνοντας τό
207
μικρό της άγόρι ευτυχισμένο. "Εχουν έναν εύτυχισμένο γάμο. "Οταν τό μικρό άγόρι χάνει τή «Μαμά» του άρχίζει νά πονάει - νά πονάει άπό τό πρωταρχικό συναίσθημα, ότι ποτέ δέν είχε μιά άληθινή μαμά. Θά πέσει σέ κατάθλιψη καταπιέζοντας έκεΐνο τό συναίσθημα καί πολλά άκόμα μέχρι νά βρει κάποια άλλη πού θά τού φερθεί μητρικά. Ή κατάθλιψή του θά είναι μιά άόριστη, μή συνειδητοποιημένη κατάσταση. Ή άθλιότητά του άπορρέει άπό τήν άνικανότητά του νά χειριστεί τό παρόν μέ όρους τού παρελθόντος. Αύτή είναι ή κατάθλιψη... ή άπώλεια τής έλπίδας καί τοϋ άγώνα. "Οσο καιρό αύτός ό άνθρωπος μπορεί νά συμπεριφέρεται άσυνείδητα σάν νά έχει μιά μαμά (έχοντας μιά γυναίκα μέ μητρική συμπεριφορά), δέν μπορεί νά νιώσει τή δυστυχία του. Ή εύτυχία του είναι μιά αυταπάτη... μιά αύταπάτη πού θά τόν στείλει σέ ένα πρώιμο τάφο, άλλά θά πεθάνει «ευτυχισμένος». Πιστεύω ότι δέν έχουμε καταλάβει ξεκάθαρα τή φύση τής άληθινής ευτυχίας γιατί έχουμε άσχοληθεΐ μέ τήν εξωτερική συμπεριφορά καί τίς συνειδητές άναφορές τών νευρωτικών - όπου εύτυχία σημαίνει λειτουργία τοϋ ψεύτικου εαυτού τους. Ή όλη ιδέα μιάς κατάστασης εύτυχίας είναι μιά φαντασίωση πού τή σκαρφίστηκαν άνθρωποι πού ύποφέρουν άπό κατάθλιψη. Αύτό πού θέλουν στήν πραγματικότητα είναι νά άνακουφιστούν άπό τήν κατάθλιψή τους. Έ ρ γ ο τής Πρωτογενούς Θεραπείας είναι νά ξαναμεταφράσει τίς διαθέσεις ένός άνθρώπου, όπως τήν κατάθλιψη σέ κείνα τά χαρακτηριστικά πού είναι ή ούσία αύτών τών διαθέσεων. Καμιά θεραπευτική συνέντευξη δέν μπορεί νά τό πετύχει, μπορούν όμως πολλές Πρωτογενείς Α ν α β ι ώ σεις. Οί Πρωτογενείς Αναβιώσεις, λοιπόν, είναι ούσιαστικές έκφράσεις τής κατάθλιψης. Αντίστροφα, ή κατάθλιψη είναι ή άπώθηση τών Πρωτογενών τραυμάτων. "Οταν αρχίζουν οί Πρωτογενείς Αναβιώσεις καί τό άμυντικό σύστημα (πού ή εύτυχία καί ή κατάθλιψη είναι άποτελέσματά του) καταρρέει, τότε τό άτομο αισθάνεται σχεδόν πάντα θλίψη. Αισθάνεται συναισθήματα συσχετισμένα μέ γεγονότα καί δέν κατακερματίζεται άπό άόριστες διαθέσεις. Κανείς δέν εγκαταλείπει τήν παιδική του ήλικία μέχρι νά
208
τή βιώσει όλοκληρωτικά. Οί νευρωτικοί προσπαθούν συνέχεια νά κάνουν τούς (μικρούς) εαυτούς τους εύτυχισμένους. Προσπαθούν μέ διάφορους τρόπους νά εκπληρώσουν τίς άνάγκες τής παιδικής ήλικίας συμβολικά. Α γ ο ρ ά ζ ο υ ν γιά τόν έαυτό τους δώρα μέ καταναλωτική μανία καί αισθάνονται έτσι μιά στιγμιαία άναζωογόνηση. Ά λ λ ά όλα τά δώρα τού κόσμου δέν μπορούν νά άντικαταστήσουν τό κενό τών γονιών πού δέν ήθελαν τά παιδιά τους. Οί φυσιολογικοί άνθρωποι δέ χρειάζονται πράγματα γιά νά ζήσουν. Δέν περιμένουν εκείνο τό πάρτι ή τό άλλο δείπνο γιά ν' αρχίσουν νά ζούν. Είναι πάντοτε ζωντανοί.
*
209
16 Μανιοκατάθλιψη
Έ ν α άπό τά πιό άνεξιχνίαστα διαγνωστικά σύνδρομα είναι ή μανιοκατάθλιψη - εκείνη ή φαινομενικά άνεξήγητη κατάσταση όπου τό άτομο ταλαντεύεται άπό μεγάλα ξεσπάσματα δραστηριότητας σέ όλική κατάθλιψη καί άνικανότητα νά κάνει οτιδήποτε. Δεν είναι άσυνήθιστο πολλοί μελλοντικοί άρρωστοι μου νά τηλεφωνούν καί νά ρωτάνε άν εχουμε πείρα με τους «μανιοκαταθλιπτικούς», έχοντας χαρακτηριστεί έτσι άπό τόν προηγούμενο θεραπευτή τους. "Εχουμε κάποια πείρα μ' αύτή την κατηγορία άτόμων καί αύτη ή πείρα μας δείχνει δτι μάλλον δεν πρόκειται γιά τό μυστήριο πού νομίζουμε. Μυστήριο φαίνεται νά είναι τό δτι, χωρίς προειδοποίηση, κάποιος ενδογενής δαίμονας ξυπνάει καί βουλιάζει τό άτομο σέ κατάθλιψη καί μπορεί νά άποχωρήσει ξανά χωρίς καμιά φανερή έξωτερική άλλαγή. Οί δρόμοι της ερευνάς, στό πρόσφατο παρελθόν ήταν καί γενετικοί καί βιοχημικοί. Υπάρχει ή σκέψη δτι ίσως κάποιος βιοχημικός παράγοντας απελευθερώνεται σέ κρίσιμες στιγμές, προκαλώντας αύτές τίς εναλλασσόμενες καταστάσεις καί , κατά κάποιο τρόπο, άν μπορέσουμε νά άπομονώσουμε αύτή τήν ούσία, θά μπορούμε νά επεμβαίνουμε καί νά εμποδίζουμε τήν έκκρισή της ή νά άμβλύνουμε τά άποτελέσματά της. "Αλλοι πιστεύουν ότι τό πρόβλημα μπορεί νά είναι γενετικό - κάποιος κληρονομικός παράγοντας πού μεταδίδεται μέ τά γονίδια. Πιστεύω δτι ή μανιοκατάθλιψη είναι μιά πλαστή διαγνωστική κατηγορία πού πραγματικά δέν εξηγεί καί πολλά πράγματα. Ή μανία καί ή κατάθλιψη είναι άσυνείδητες καί αυτόματες άμυντικές μανούβρες - μέθοδοι χειρισμού των 210
Πρωτογενών συναισθημάτων. Ακριβώς αυτά τά συναισθήματα βρίσκονται στίς ρίζες της μανίας καί της κατάθλιψης καί άκριβώς αυτά τά συναισθήματα είναι πού κάνουν τή μανιοκατάθλιψη κατανοητή. Τίς πιό πολλές φορές αυτά τά συναισθήματα είναι συναισθήματα άναξιότητας, Ασημαντότητας καί έλλειψης άγάπης. Τό νά είναι κάποιος μανιακός σημαίνει νά πετάει μακριά άπ' αύτά τά συναισθήματα. Τό νά είναι κάποιος καταθλιπτικός σημαίνει νά τά εχει καταπνίξει καί συμπιέσει μέσα του. Ή πηγή της ενέργειας γιά νά κρατηθούν βαθιά αυτά τά συναισθήματα. "Οταν υπάρξει μιά εξωτερική διέξοδος, τότε αυτή ή 'ίδια ενέργεια διοχετεύεται πρός τά έξω. Καί οί δυό είναι τμήματα τοϋ Αμυντικού συστήματος - δέν άποτελοϋν ειδικές διαγνωστικές παθολογικές καταστάσεις. Καί οί δυό άφορούν τά ίδια κρυμμένα συναισθήματα, καί αυτά τά συναισθήματα δέν είναι παθολογικά, είναι αληθινά. Ε κ ε ί ν ο πού είναι παθολογικό είναι αύτό πού τό μπλοκάρισμα τών συναισθημάτων μας σπρώχνει νά κάνουμε. "Ας πάρουμε ένα παράδειγμα. "Ενα μικρό άγόρι έχει υποστεί μεγάλη Απόρριψη. Μεγαλώνοντας γίνεται μελαγχολικό καί σκυθρωπό. Αισθάνεται «χωρίς άξία», γιατί οποιοσδήποτε δέν άγαπιέται άληθινά αίσθάνεται ότι δέν άξίζει, δτι είναι άχρηστος - δέν «αξίζει νά άγαπηθεί». Ά λ λ ά τοϋ δίνεται μιά διέξοδος. Ή οίκογένειά του είναι έντονα προσανατολισμένη πρός τήν Ακαδημαϊκή επιτυχία. Καί ετσι προσπαθεί καί αύτός. Α ρ χ ί ζ ε ι τό σχολείο καί τά καταφέρνει καλά. Πηγαίνει στήν ιατρική καί μετά συνεχίζει στήν ψυχιατρική. Αύτά όλα τόν Αποσπούν έπί τριάντα περίπου χρόνια πού στή διάρκειά τους μπορεί συνέχεια νά Αγωνίζεται καί νά προσβλέπει σέ μιά αγάπη πού δέν πρόκειται ποτέ νά πάρει. Έ χ ε ι παιδιά καί εχει τή δυνατότητα νά είναι πολύ Απασχολημένος. "Ολα είναι μπροστά του. Ό σ ο καιρό συνεχίζει χωρίς νά κόψει ταχύτητα μπορεί νά Αποφεύγει τήν κατάθλιψη. Είναι νέος καί έχει τή δύναμη νά συνεχίζει τή μανιακή ζωή του. Μόνο πού δέν ξέρει ότι πρόκειται γιά μανιακή ζωή. Είναι άπλώς ενας «άπασχολημένος» γιατρός. Βγάζει λεφτά, κάνει διαλέξεις καί είναι γενικά ένας «σπουδαίος άνθρωπος». Κάποια μέρα φτάνει σαράντα πέντε χρονών. Τά παιδιά 211
του δεν εκπληρώνουν τίς προσδοκίες του. Δεν μπορεί νά ζει μέσα άπό τίς επιτυχίες τους. Πρέπει νά τά πιέσει νά πετύχουν, γιατί αύτά ήταν γι' αύτόν ενα κάλυμμα ώστε νά μπορεί νά κρατάει τά συναισθήματα άναξιότητας-μακριά. Τά παιδιά του δμως δέν πρόκειται νά κάνουν τίποτε πιά γι' αύτόν. Στό μεταξύ, ή δουλειά του εχει ελαττωθεί καί δέν μπορεί πιά νά δουλεύει δέκα ώρες τήν ήμέρα. Αρχίζει νά ψάχνει γύρω του. Δέν ύπάρχουν πολλά νά περιμένει. Δέν είναι τρομερά εύτυχισμένος μέ τήν εξαρτημένη γυναίκα του. "Εχει άρρωστήσει καί δέν εχει πιά τή δύναμη πού είχε πρίν, καί ό γιατρός του τοϋ λέει δτι πρέπει νά δουλεύει μόνο τή μισή μέρα. "Ολα τά στοιχεία γιά τήν κατάθλιψη έχουν εμφανιστεί... δλες οί έξωτερικές συνθήκες τόν όδηγοϋν πρός τά συναισθήματα άναξιότητας πού είναι βαθιά μέσα του. Ά λ λ ά επειδή δέν ξέρει δτι ύπάρχουν αύτά τά συναισθήματα μέσα του καί δέν μπορεί νά συνδεθεί μέ αύτά άκόμα καί άν τά ήξερε, πέφτει σέ κατάθλιψη - καταπιέζει τά συναισθήματά του. "Αν ξαφνικά προσφερόταν σ' αύτόν τόν άνθρωπο μιά θέση έπιμελητή σέ ένα σπουδαίο πανεπιστήμιο ή άν γινόταν σύμβουλος σέ ενα μεγάλο νοσοκομείο, θά μπορούσε νά ξαναγίνει μανιακός. Ή φυγή του είναι μιά προσπάθεια νά αισθανθεί δτι εχει άξία. Δέν άποφεύγει τήν κατάθλιψη μέ μιά άμεση έννοια. Ή κατάθλιψη είναι αύτό πού έρχεται δταν δέν μπορεί νά είναι μανιακός. Οΐ μεταστροφές στη διάθεσή του είναι άλλαγές στήν άμυνα. "Οταν είναι «στίς καλές του», είναι κεφάτος, άνάλαφρος καί ενεργητικός. Έ χ ε ι ελπίδα - άσυνείδητη ελπίδα γιά άγάπη, εξυπνάδα καί επιτυχία. Μοιάζει μέ τόν παλιό του εαυτό. Ό θεραπευτής του είναι ικανοποιημένος, γιατί μιά παραγωγική άμυνα φαίνεται καλύτερη άπό μιά μή παραγωγική, καί σχεδόν δέν υπάρχει άνθρωπος πιό παραγωγικός (τουλάχιστο σέ δγκο ή ποσότητα) άπό ενα μανιακό. Ό μανιακός αισθάνεται καλύτερα, γιατί δέν αισθάνεται, δρά. Ή άμυνά του λειτουργεί καλύτερα. Ά φ ο ΰ πολλές θεραπείες κρίνουν τήν ύγεία μέ τήν παραγωγικότητα καί τήν ενεργητικότητα, φαίνεται λογικό δτι δταν ενα άτομο δέν είναι σέ κατάθλιψη μοιάζει νά πηγαίνει καλύτερα. Πραγματικά, ό θεραπευτής συχνά έν212
θαρρύνει τή μανία - «Βγές εξω καί δράσε. Δές φίλους, κάνε ένα ταξίδι, κλπ». Στήν πραγματικότητα, ό άρρωστος είναι πιό κοντά στήν υγεία όταν είναι σέ κατάθλιψη - πιό κοντά στά συναισθήματά του. "Ενας άπό τους λόγους πού ή συμβατική ψυχοθεραπεία έχει τόσο πολύ άποτύχει μέ τσύς μανιοκαταθλιπτικούς είναι ότι προσπάθησε περισσότερο νά χτίσει έναν άμυντικό μηχανισμό παρά νά τόν παραμερίσει. Ά φ ο ύ ό άμυντικός μηχανισμός είναι συνέχεια θρονιασμένος πάνω στά Πρωτογενή συναισθήματα, ή δήθεν υγεία είναι πλαστή. Κάθε καταθλιπτικός είναι επίσης ένας δυνάμει μανιακός, καί άντίστροφα. Μερικές φορές οί αιτίες των άλλαγών στή διάθεση δέν είναι φανερές άναφορικά μέ τό τί συμβαίνει γύρω άπό τό άτομο. Α λ λ ά πρέπει νά καταλάβουμε ότι χρειάζεται προσπάθεια γιά νά πέσει ένα άτομο σέ κατάθλιψη, τόση πολλή προσπάθεια πού τό άτομο δουλεύει «επίπονα». Κάποια μέρα αυτή ή καταπιεσμένη ενέργεια ελευθερώνεται καί τό άτομο άναστατώνεται. Μπορεί νά χρειαστεί φάρμακα γιά νά σταματήσει τήν ταραχή του (αύτά τά φάρμακα μπορούν νά τόν κρατήσουν σέ κατάθλιψη). Ή μπορεί νά πάρει φάρμακα γιά νά διώξει τήν κατάθλιψη. Αύτά τά φάρμακα γενικά είναι διεγερτικά. Προκαλούν μιά άναστάτωση. Τότε τό άτομο δέν εχει παρά άπλώς νά κατευθύνει αύτή τήν άναστάτωση σέ κοινωνικές δραστηριότητες. Αύτό πού κάνουν τά ναρκωτικά είναι νά ρυθμίζουν τούς άμυντικούς μηχανισμούς είτε ενεργοποιώντας τό άτομο είτε κατευνάζοντάς το. Δηλαδή ή βάζουν τό καπάκι στά συναισθήματα ή τό βγάζουν. Όπωσδήποτε όμως δέν άλλάζουν τήν πηγή πού βρίσκεται άπό κάτω. Μέ τίς άλλαγές στίς αμυντικές στάσεις επέρχονται κα£ βιοχημικές άλλαγές πού συμβαίνουν. Βασικοί παράγοντες είναι ή σεροτονίνη, ή έπινεφρίνη, καί ή νορεπινεφρίνη. Τό νά συγκεντρώνουμε τήν προσοχή μας σ' αυτούς τούς βισχη-_ μικούς παράγοντες σημαίνει νά άποφεύγουμε νά κοιτάξουμε όλόκληρο τόν άνθρωπο. "Οταν κοιτάζουμε μόνο τούς χημικούς παράγοντες πού μεσολαβούν, δέ νομίζω ότι θά καταλάβουμε ποτέ όλόκληρο τό φαινόμενο. "Οχι ότι δέν είναι σπουδαίο νά ξέρουμε τί συμβαίνει στόν εγκέφαλο καί 213
τό σώμα μας κάτω άπό ορισμένες συνθήκες. Κάθε άλλο. Ά λ λ ά ή χημεία άποφεύγει τό άληθινό πρόβλημα «αίτια ή άποτέλεσμα». Ή κατάθλιψη είναι ή άρχή των συναισθημάτων. Τό άτομο πού υποφέρει άπό κατάθλιψη είναι μέσα σ' αύτά, άν καί μέ τρόπο άσυνείδητο. Ό μανιακός είναι ενεργοποιημένος άπό τό φόβο τοϋ συναισθήματος. Συχνά δέν υπάρχει συνείδηση τοϋ φόβου. Μάλλον κινητοποιεί τό άτομο καί διαχέεται μέσα στη δραστηριότητα δπου είναι μπλεγμένο, έτσι ωστε δέ γίνεται αισθητός. "Αν τό άτομο άναγκαζόταν νά μείνει ήρεμο καί μόνο, τότε θά αίσθάνόταν αύτόν τόν πανικό σέ βάθος. Ε π ε ι δ ή ό μανιακός είναι άκόμα ένα σκαλοπάτι πιό πέρα άπό τήν κατάθλιψη, άπέχει πιό πολύ άπό τήν υγεία. Αυτό είναι άντίθετο μέ τή συμβατική άποψη πού βλέπει τήν άπασχόληση σάν ψυχολογικό προτέρημα. Συχνά εξαπατάμε τόν έαυτό μας γιά τήν «ξαφνική» εμφάνιση της κατάθλιψης. Μερικές φορές, καί μόνο μιά συνάντηση μέ έναν επιτυχημένο παλιό φίλο μπορεί νά κάνει κάποιον νά αισθανθεί αποτυχημένος καί νά τοϋ προκαλέσει κατάθλιψη. Ή , καί μόνο διαβάζοντας γιά κάποιον της ίδιας ήλικίας πού είναι επιτυχημένος μπορεί νά προκαλέσει τό ίδιο. Δέν είναι άνάγκη νά συμβεί ένα καταστροφικό εξωτερικό γεγονός. Τά Πρωτογενή συναισθήματα υπάρχουν συνέχεια μέσα στό άτομο, έτσι ώστε καί ελαφρές μεταβολές νά τά πυροδοτήσουν καί νά τά κάνουν νά εμφανιστούν σάν άπροσδόκητο ενδογενές φαινόμενο. "Ολα αύτά σημαίνουν δτι δέν υπάρχει βαθύ μανιοκαταθλιπτικό σύνδρομο. Είναι διαφορετικές πλευρές τού ίδιου προβλήματος, καί τό νά κοιτάμε άπλώς τίς διακλαδώσεις αύτών τών καταστάσεων σημαίνει νά μένουμε σέ άμφιβολία γιά τό ποιά είναι ή πραγματική τους φύση.
214
16 Ή Ουσία τοϋ
Νοήματος
Ή ερευνά γιά τό νόημα της ζωής δέν έχει Απασχολήσει μόνο τή σκέψη των φιλοσόφων γιά αιώνες, άλλά φαίνεται νά είναι μιά όλο καί μεγαλύτερη σκοτούρα καί γιά τούς νευρωτικούς. Ά π ό κάθε άρρωστο πού αρχίζει Πρωτογενή Θεραπεία ζητάμε άπό πρίν νά γράψει ένα γράμμα γιά τόν εαυτό του. Πολλά άπ' αύτά τά γράμματα δέ δείχνουν κανένα ιδιαίτερο πρόβλημα. Μάλλον, ή γενική τάση είναι π ώ ς δέ χαίρονται πολλά ά π ό τή ζωή τους, μιά στάση «καί τί μ' αύτό;». Οί ύπαρξιστές, ιδιαίτερα, έχουν παρατηρήσει τά όλο καί περισσότερα παράπονα γιά τήν έλλειψη κάθε νοήματος πού αισθάνονται οί ψυχικά άρρωστοι. Πραγματικά, ή υπαρξιακή θέση τοϋ νίοίοτ Ρταηΐίΐ γιά παράδειγμα, είναι ότι ή έρευνα γιά τό νόημα είναι ή πανίσχυρη παρόρμηση τοϋ ανθρώπου. 2 3 Λέει ότι: « Ή έρευνα τοϋ άνθρώπου γιά τό νόημα είναι μιά άρχέγονη δύναμη στή ζωή του, καί όχι μιά δευτερεύουσα έκλογίκευση των ενστικτωδών παρορμήσεων». Καί προχωρεί λέγοντας ότι τό νόημα της ύπαρξης δέν είναι κάτι πού έχει εφευρεθεί άπό εμάς, άλλά μάλλον κάτι πού έχει Ανιχνευθεί. Ό ΡταηΚΙ τονίζει ότι μια σφυγμομέτρηση πού έγινε στή Γαλλία, έδειξε ότι τά 89/τοϊς εκατό τοϋ πληθυσμού πού ρωτήθηκε, παραδέχτηκαν ότι χρειάζονταν κάτι «πού νά Αξίζει τόν κόπο νά ζήσουν γιν αύτό». Ή υπόθεση τής Πρωτογενούς Θεωρίας σχετικά μέ τό νόημα, είναι ή άκόλουθη: Δεν υπάρχει νόημα τής ζ<»ή·ς, υπάρχει μονάχα νόημα τής εμπειρίας, πού είναι ή ζωή στήν πορεία της. Νομίζω π ώ ς ή ερευνά γιά τό νόημα τής ζωής νίοΐοΓ ΡΓ3Η1Ί1, Μαη'ί 5εακίι ¥οτ Μεαηίηξ, Βε»οοη Ργ655, Βοστώνη, 1963, σελ. 99.
23.
215
είναι μόνο ενα προνόμιο των νευρωτικών, πού άρχισε όταν τό μικρό παιδί άναγκάστηκε νά άλλάξει τό νόημα όσων έβλεπε καί ένιωθε, γιά νά μπορέσει νά επιζήσει. Ό ορισμός της νεύρωσης σύμφωνα μέ τήν Πρωτογενή Θεωρία ύποδηλώνει ότι τό παιδί καταπιέζει τό νόημα της ζωής του, μέ τήν άσυνείδητη ελπίδα ότι μέ τόν άγώνα του θά βρεί ενα νόημα πιό εύχάριστο. Ή ερευνά του θά είναι άτέλειωτη, γιατί δέν έχει νιώσει τό νόημα της πρωταρχικής ύπαρξής του. Καθώς μεγαλώνει, ή άναζήτηση συχνά γίνεται τό νόημα τής ζωής του καί τίς περισσότερες φορές υπάρχει έλάχιστη ελπίδα νά βρεί τό άτομο μιά τελική απάντηση. Στήν πραγματικότητα όμως, ή απάντηση είναι κάτι πού πρέπει νά άποφευχθεΐ, επειδή τείνει νά εκμηδενίσει τόν άγώνα γιά τήν ανακάλυψη της. Ή άληθινή άπάντηση πρέπει έπίσης νά άποφευχθεΐ έπειδή τελικά αύτή ή άπάντηση σημαίνει Πόνο. "Ετσι, τό νά αισθανθεί δ άνθρωπος Πόνο σημαίνει νά άνακαλύψει πάλι τό νόημα. Τό νόημα, κατά τήν άποψη τής Πρωτογενούς Θεραπείας, είναι ενα έναρθρο συναίσθημα. Ή ζωή είναι τό δικό της νόημα. "Οσο πιό βαθιά αισθάνεται κάποιος, τόσο πιό βαθύ είναι τό νόημα τής ζωής του. Ή έλλειψη συναισθήματος σημαίνει έλλειψη νοήματος. Τά ρομπότ πιθανό νά σκέφτονται καλύτερα άπό τούς άνθρώπους, άλλά είναι γιά πάντα καταδικασμένα σέ μιά ύπαρξη χωρίς νόημα, γιατί δέν αισθάνονται. Δυστυχώς, πάρα πολλοί νευρωτικοί έχουν ρομποτοποιηθεί άπό γονείς πού δέν τούς άφηναν νά αισθάνονται. Διαφωνώ μέ τήν «επιθυμία» γιά νόημα τού ΡγηπΜ, γιατί πιστεύω πώς μόνο αύτοί πού έχουν χάσει τό νόημα τής προσωπικότητάς τους, είναι εκείνοι πού τό άναζητοϋν. "Αρρωστοι έπειτα άπό Πρωτογενή Θεραπεία, γιά παράδειγμα, σπάνια ενδιαφέρονται γιά τό νόημα καί άκόμα λιγότερο γιά φιλοσοφικές έννοιες. Τό φιλοσοφικό πρόβλημα πού ό •νευρωτικός βάζει συχνά στόν εαυτό του, γιά τό νόημα τής ζωής, δέν είναι τίποτα άλλο άπό τήν ψεύτικη, ώς διά μαγείας μεταμόρφωση τού περισσότερο προσωπικού ψυχολογικού προβλήματος «Ποιό είναι τό νόημα τής δικιάς μου ζωής;» Ό φυσιολογικός άνθρωπος, κατά τή γνώμη μου, 216
νιώθει τό νόημα σέ καθεμιά άπό τίς έμπειρίες του καί δέν προσπαθεί νά βγάλει άπό αυτές κάποιο ιδιαίτερο νόημο πού δέν ύπάρχει. Τό παράδοξο τού νευρωτικού είναι δτι, δταν άνεβάζει τό πρόβλημα τού νοήματος σέ φιλοσοφικό επίπεδο, δταν τό κάνει μιά εγκεφαλική, διανοητική άναζήτηση, εξασφαλίζεται έτσι, ώστε νάμή βρεί μιάν άπάντηση τήν άπάντηση πού, δπως πιστεύω, βρίσκεται μόνο στήν ικανότητα νά αισθάνεται. Ό νευρωτικός εχει τήν τάση νά παραμερίζει τό πραγματικό νόημα, προτιμώντας ενα δοτό, ψεύτικο νόημα, γιατί κάθε άληθινό νόημα συνδέεται μέ τόν Πόνο του καί αυτόματα άποδιώχνεται. Υποσκελίζεται ετσι, αύθόρμητα,'άπό τό ψευτονόημα. "Οταν κάποιος λέει στόν νευρωτικό «Φαίνεσαι καλά σήμερα», αύτή ή γνώμη άπορρίπτεται τήν ίδια στιγμή, γιατί μπορεί νά συνδεθεί μέ τό «Ποτέ κανείς δέ σκέφτηκε δτι είμαι άρκετά έμφανίσιμος». "Ετσι, άντί νά άποδεχτεΐ τό κομπλιμέντο μέ ένα «εύχαριστώ», τό άπορρίπτει μέ ένα «"Ω, στήν πραγματικότητα δέν είμαι καί τόσο καλά σήμερα». Τό άληθινό νόημα δέν έγινε αισθητό. Ά λ λ ο ένα παράδειγμα: "Ενας συμβατικός θεραπευτής, σέ μιά συνέντευξή του, μπορεί νά κάνει μιά άκριβή καί δλο νόημα ερμηνεία τής συμπεριφοράς τοϋ άρρωστου του. Ό άρρωστος παίρνει αύτή τήν ερμηνεία μέ προθυμία καί έρευνα δλες τίς δυνατές πιθανότητες πού τού προσφέρει. Μέ άλλα λόγια, τήν «κοσκινίζει». Ά ν γιά παράδειγμα σάν παιδί, αύτός ό άρρωστος έπρεπε νά είναι έξυπνος γιά νά τόν άγαπάνε, μπορεί νά χρησιμοποιεί δλες τίς διανοητικές ικανότητες πού έχει γιά νά παρουσιάζεται έξυπνος στό γιατρό, καί νά νιώθει πώς παίρνει έτσι τήν άγάπη του. Μέ αυτό τόν τρόπο, μπορεί νά μετατρέπει μιά έρμηνεία, πιθανότατα δλο νόημα, σέ ένα άνόητο πόρισμα. Μπορεί νά τό κάνει αύτό γιά νά κρατήσει μακριά άπό τό συναίσθημα εκείνον τόν εαυτό, πού δέν μπορεί νά άγαπηθεΐ χωρίς μιά έπίδειξη εξυπνάδας. Τό νόημα σέ αύτή τήν περίπτωση έχει χαθεί εξαιτίας τού Πόνου. Έτσι, ή άπουσία κάθε νοήματος γίνεται ή άμυνα άπέναντι στό νόημα. Στούς ψυχωτικούς τό νόημα πολλές φορές γίνεται μιά έμμονη βασανιστική ίδέα. Τούς άπασχολεΐ τό νόημα τής έκφρασης τού προσώπου κάποιου ή οι 217
ιδιαίτερες λέξεις πού χρησιμοποιεί - άναζητώντας νοήματα πού δέν μπορούν νά αισθανθούν. Ή , καλύτερα, κατασκευάζοντας νοήματα πού τά βάζουν σέ λειτουργία, γιά νά καλύψουν εκείνα, πού δέν μπορούν νά αισθανθούν. Ό άνθρωπος πού δέν αισθάνεται στερείται μιά ύπαρξη γεμάτη νόημα, άκόμα καί άν έχει πάει στήν Ι ν δ ί α καί μίλησε μέ γκουρού, βρήκε τό Θεό ή πήρε ένα ντοκτορά στή φιλοσοφία. Τό νόημα όέν είναι κάτι πού μπορεί νά Ανιχνευθεί ούτε νά Ανακαλυφθεί άπό σοφούς ούτε είναι κάτι πού έπιβάλλεται πάνω στή ζωή, άλλά Αντίθετα, είναι κάτι πού είναι μέσα στόν τρόπο τής ζωής τοϋ καθενός. Δέν πιστεύω ότι ή οποιαδήποτε τελετουργία, ψευτοπαρηγοριά, ψαλμωδία ή λιτανεία μπορεί νά Ανεβάσει τήν ποιότητα μιάς ζωής χωρίς νόημα καί ούτε παραδέχομαι ότι ή συμβατική ψυχοθεραπεία, άκόμα καί μιά θεραπεία πού εχει τή συζήτηση γιά τό νόημα σάν κεντρική τεχνική της, μπορεί νά κάνει τόν νευρωτικό νά νιώσει πώς έχει περισσότερο νόημα. Νομίζω μάλιστα, ότι ό νευρωτικός έχει τήν τάση νά άνακατεύεται σέ όλο καί περισσότερες δραστηριότητες, στήν προσπάθεια του νά γεμίσει μέ νόημα τή ζωή του. Καί άν άκόμα ή κάθε νέα δραστηριότητα δέ δημιουργεί ένα νόημα, ό νευρωτικός μπορεί νά πιέζει τόν εαυτό του νά άσχοληθεί μέ περισσότερα πράγματα, νά κάνει περισσότερα σχέδια, νά πάρει περισσότερα μαθήματα, νά μπεί σέ περισσότερες οργανώσεις ή νά πηγαίνει σέ περισσότερα πάρτι. Σέ μιά κοινωνία πού δίνει έμφαση στήν παραγωγή καταναλωτικών αγαθών καί οχ ι στά συναισθήματα, τό νά μπορεί νά τά βγάζει κάποιος πέρα μέ μιά δουλειά, άσχετα μέ τό πώς νιώθει γι' αυτή, έχει καταλήξει νά είναι ένα ςιιιηιηιιιη ύοιιίΑΐη. Έτσι πολλοί άνθρωποι μποροΰν νά κάνουν μιά δουλειά καί παράλληλα νά αισθάνονται ότι εκείνο πού κάνουν δέν έχει νόημα γι' αύτούς. Έ ν α ς άρρωστος, στήν άρχή τής θεραπείας του, μοϋ είπε: «"Εχω μιά καταπληκτική δουλειά. Είναι πολύ άσχημο τό ότι δέ μέ ενδιαφέρει καθόλου.» Μερικοί νευρωτικοί, πιό καλλιεργημένοι πνευματικά, έχουν τήν τάση νά άποτραβιοϋνται στή φιλοσοφία επειδή δέ δίνει οριστικές άπαντήσεις. Δέ φαίνονται νά θέλουν τίποτα πού νά είναι άληθινό καί όριστικό. Προτιμούν νά 218
βλέπουν δλες τίς πλευρές, νά διστάζουν καί νά μιλάνε διφορούμενα, έτσι πού νά μπορούν νά συνεχίζουν γιά π ά ν τ α τήν άναζήτηση. Δυστυχώς, οί πιό διαδομένες μορφές ψυχοθεραπείας έχουν τήν τάση νά κρατούν τούς άρρωστους σ' αύτή τήν άναζήτηση. Μερικές μορφές θεραπείας είναι ελαφ ρ ά καλυμμένα φιλοσοφικά καί θεολογικά συστήματα, δπου ό θεραπευτής γίνεται ειδικός στό πώς νά ζει κανείς μιά ζωή γεμάτη νόημα. Ε π ε ι δ ή αύτές οί θεραπείες δέν προσφέρουν τελικές λύσεις καί έχουν τήν τάση νά δίνουν διφορούμενες άπαντήσεις, μερικοί νευρωτικοί νιώθουν άνετα μ' αύτές. Έ τ σ ι δέν έχουν ποτέ άνάγκη νά εγκαταλείψουν τήν ελπίδα τής σωτηρίας πού βρίσκεται πάντα στά πόδια τους. Ή ψυχοθεραπεία, άπό τή φύση της, έχει τήν τάση νά έμποδίζει αύτό άκριβώς τό συναίσθημα τής άπόγνωσης καί τής όριστικότητας πού θά μπορούσε, κατά τή γνώμη μου, νά παράγει μιά ζωή γεμάτη νόημα. Πολλές μορφές τής υπαρξιακής ψυχοθεραπείας συγκεντρώνονται ειδικά γύρω άπό τό πρόβλημα τού νοήματος. Ό Ργηη 1
προκαλεί ένταση, καί δτι αύτη ή ένταση «είναι μιά άπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν ψυχική υγεία. Αυτό ουσιαστικά ταυτίζεται μέ τήν κυρίαρχη υπαρξιακή ίδέα, δηλαδή ότι ή ένταση είναι τό άποτέλεσμα τοϋ χάσματος άνάμεσα σ' αύτό πού είναι ό άνθρωπος, καί σ' αύτό πού πρέπει νά έκπληρώσει γιά νά γίνει. Οί ύπαρξιστές, πιστεύουν γενικά, πώς ό άγώνας γιά τό νόημα είναι ή ούσία. Καί παραθέτω πάλι άπό τόν Ργ^πΜ: «Εκείνο πού χρειάζεται ό άνθρωπος, δέν είναι μιά κατάσταση λιγότερης έντασης, άλλά μάλλον ό μόχθος καί ό άγώνας γιά κάποιον σκοπό, πού θά έχει άξία γι' αύτόν». Καί πάλι, ή άποψη μου είναι πώς αύτός ό άγώνας γιά τό νόημα είναι έξ ορισμού νευρωτικός. Αύτή ή ένταση είναι εκείνο πού έμποδίζει τήν επίτευξη τοϋ νοήματος τού συναισθήματος. Δέν πιστεύω πώς τό νόημα μπορεί νά δοθεί σέ κανέναν ούτε άπό ένα γονιό ούτε άπό ένα παιδί ή ένα θεραπευτή. Καί νομίζω ότι ή προσπάθεια νά βγάλουμε νόημα μέσα άπό άλλους - γιά παράδειγμα, ένας πατέρας πού προσπαθεί νά βρεί τό νόημα τής ζωής μέσα άπό τά παιδιά του - είναι κάτι μάταιο. Ά π ό τήν κλινική εμπειρία μου ξέρω, πώς εκείνοι πού έχασαν ως ένα βαθμό τό νόημα τής ζωής τους, μέ τό νά υποχωρούν συνέχεια στίς επιθυμίες τών γονιών τους, άσυνείδητα περιμένουν νά ξαναβρούν αύτό τό νόημα, βρίσκοντας κάποιον, ένα γιατρό στήν περίπτωση, πού νά τούς λέει πώς νά ζούν καί τί νά κάνουν. Μερικές φορές οί γιατροί παρασύρονται άπό αύτή τήν προσδοκία καί προτρέπουν τόν άρρωστο νά κάνει εκείνο ή τό άλλο, νά πάει εδώ ή έκεί. Ε π ε ι δ ή δέ νομίζω πώς τό νόημα μπορεί νά ξαναβρεθεί μέ τή βοήθεια σοφών, ή Πρωτογενής Θεραπεία δέν άσχολεϊται μέ τό νόημα τής ζωής. Δέν προτρέπει καί δέν υποδείχνει τί πρέπει νά γίνει. Μέ αύτή τήν έννοια, ή Πρωτογενής Θεραπεία είναι μηδενιστική. Τό μοναδικό σημείο άναφσράς της είναι εκείνο πού ό άρρωστος αισθάνεται μέσα του, καί όχι έκεΐνο πού θά κάνει αύριο. "Εχει πολλή μοναξιά ή άνακάλυψη πώς δέν υπάρχει νόημα στή ζωή, καί υποψιάζομαι πώς οί σποραδικές μελαγχολίες έπειτα άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία, έχουν νά κάνουν μ' αύτή τήν άνακάλυψη. Μερικοί άρρωστοι θέλουν 220
νά λυτρωθούν άπό τή μίζερη ζωή τους. Οί νευρώσεις τους είναι, στίς περισσότερες περιπτώσεις, μιά άπόπειρα νά γεμίσουν μέ νόημα μιά ζωή χωρίς σημασία. Έ χ ο υ ν ξοδέψει δεκαετίες, μιά ζωή όλόκληρη εφευρίσκοντας νοήματα γιά νά έχουν έτσι ενα λόγο νά εξακολουθήσουν νά Αγωνίζονται. Μέ αύτό τόν τρόπο, τά Χριστούγεννα καί ή ή μέρα τών Εύχαριστιών άποκτοϋν μιά ειδική σημασία, προσφέροντας υποθετικές ευκαιρίες γιά κάποιο βαθύ νόημα - «Είμαστε μιά άληθινή οικογένεια», «Ανήκω κάπου». Ή κατάθλιψη είναι συχνά τό άποτέλεσμα τοϋ γεγονότος ότι ό νευρωτικός προσπαθεί νά βγάλει κάποιο νόημα άπό ένα γεγονός πού δέν έχει κανένα νόημα ούσιαστικά. Στίς περισσότερες περιπτώσεις, δέν ύπάρχει άληθινή οικογένεια. Οί νευρωτικοί θέλουν νά πιστεύουν ότι πρέπει νά ύπάρχει κάποιος μεταφυσικός λόγος πού βρίσκονται στή γή, κάποιο τέλος ή κάποια τάξη, πού θά ξεπεράσει τήν άνυπαρξία καί τό χάος πού νιώθουν συνέχεια. Είναι πρόθυμοι νά πιστέψουν σχεδόν σέ ότιδήποτε, γιά νά άποφύγουν τή γνώση ότι ό μόνος λόγος πού ζούμε είναι γιατί είμαστε ζωντανοί - τίποτα λιγότερο ή περισσότερο. / Νομίζω ότι ό νευρωτικός είναι ιδιαίτερα άπελπισμένος καί προσκολλάται στή θρησκεία, τή φιλοσοφία ή τήν ψυχοθεραπεία γιατί νιώθει πώς ή ζωή είναι σύντομη καί ό θάνατος παραμονεύει, νιώθει πώς ποτέ δέν έχει ζήσει καί ότι δέν ξέρει πώς θά ζήσει. Πρέπει νά υπάρχει κάποιος σοβαρότερος λόγος γι' αύτή τήν άπονεκρωμένη, βαρετή ϋπαρξή του, πέρα άπό τήν καθημερινή δουλειά καί τόν καθημερινό ύπνο. Πρέπει νά πιστεύει πώς ύπάρχει μιά καλύτερη ζωή κάπου άλλού, άκόμα καί άν αύτή βρίσκεται μετά θάνατο. Είναι πρόθυμος νά εμπιστευτεί στούς άλλους νά τόν όδηγήσουν, γιατί έχει παραιτηθεί άπό τή μόνη άληθινή άπάντηση χρόνια πρίν - άπό τόν έαυτό του. Ή Πρωτογενής Θεραπεία τού ξαναδίνει αύτόν τόν έαυτό.
221
16 Ή Διαφορά Ανάμεσα στη κότητα καί τήν Εξυπνάδα
Διανοητι-
Σύμφωνα μέ τήν Πρωτογενή θεωρία, νεύρωση σημαίνει άμβλυνση όρισμένων πλευρών τής συνείδησης, καθώς καί ελάττωση τής συνείδησης εξαιτίας τοϋ Πρωτογενούς Πόνου. Εξυπνάδα, κατά τήν Πρωτογενή Θεωρία, είναι τό νά έχει κάποιος άνοιχτή συνείδηση - νά είναι ολοκληρωτικά ελεύθερος νά δει τί είναι τό καθετί, τό νά νιώθει ό,τι σκέφτεται καί νά σκέφτεται δ,τι νιώθει. Σημαίνει τό νά κάνει πλήρη χρήση των λειτουργιών τής σκέψης του. Οί νευρωτικοί μπορούν νά είναι διανοούμενοι, μά δχι έξυπνοι. Μπορούν νά συσσωρεύουν γεγονότα καί άριθμούς ή άκόμα καί μιά γνώση τοϋ κόσμου, άλλά δέν μπορούν νά χρησιμοποιήσουν δ, τι ξέρουν γιά νά ζούν μιά ζωή έξυπνη, πράγμα πού, κατά τήν Πρωτογενή Θεωρία, τούς κάνει άνόητους. Τί σημαίνει «έξυπνη» ζωή; Γιά τή ζωή των ζώων ή άπάντηση είναι προφανής: εξυπνάδα είναι ή ικανότητα γιά νά επιζήσουν - ν ά παραμονεύουν τό θήραμά τους, νά βρίσκουν τροφή, καί νά τήν κρύβουν άπό τούς άρπαγες. Ή άπάντηση πρέπει νά είναι λίγο διαφορετική γιά τούς άνθρώπους. Ποιό είναι τό δφελος άπό τό νά «ξέρει» κανείς πολλά πράγματα, δταν αύτή ή γνώση δέν τόν βοηθάει νά έπιζήσει; Τό νά είναι έξυπνος κανείς σημαίνει νά ξέρει τίς άνάγκες του καί νά γνωρίζει πώς νά τίς ικανοποιεί. Τό νά είναι, όμως, νευρωτικός, σημαίνει νά μή γνωρίζει τίς άνάγκες του ούτε καί τό πώς νά τίς ικανοποιεί. Ποιό τό δφελος νά είναι κανείς καθηγητής μέ πλατιές γνώσεις γιά τό σύμπαν, δταν δέν μπορεί νά διατηρήσει μιά σταθερή σχέση μέ άλλους άνθρώ222
πους, δταν καταστρέφει τά παιδιά του καί πηγαίνει άπό διαζύγιο σέ διαζύγιο; Πόσο έξυπνος μπορεί νά είναι ένας άνθρωπος πού ταξιδεύει, διδάσκοντας παιδιά, ενώ παραμελεί τά δικά του παιδιά; Τί είναι ή έξυπνάδα άν δέν μπορεί νά βοηθήσει κάποιον νά νιώσει πληρότητα; Μερικές δυνάμεις συνωμοτούν γιά νά κάνουν τόν νευρωτικό ηλίθιο. Πρώτα πρώτα, υπάρχουν παιδικοί Πρωτογενείς Πόνοι πού έξουδετερώνουν κύριες περιοχές τής συνείδησης - μιά τραυματική γέννα, τά τραύματα στήν κούνια καί άλλες προλεκτικές οδυνηρές εμπειρίες. Αύτές οί καταστολές επηρεάζουν τή μετέπειτα σκέψη, άκόμα καί άν συνέβησαν πρίν τό παιδί γίνει ικανό νά άντιληφθεΐ τά πράγματα μέ μιά πληρότητα. Αύτές έπηρεάζουν άκριβώς τήν ικανότητα γιά ελεύθερη άντίληψη τοϋ παιδιού. Καθετί πού ξυπνάει ένα πρώιμο τραύμα ή τό φόβο - γιά παράδειγμα τό νά έχει νά μελετήσει πρίν άπό τό μάθημα - θά μπερδεύει τή σκέψη, έπειδή ό Πόνος θά είναι συντριπτικός. Δεύτερο, άπό πολύ νωρίς στή ζωή τοϋ παιδιού υπάρχουν πολύ σημαντικές σκηνές, όταν θά τού γίνει καθαρό τό νόημα κάποιου επεισοδίου ή μιάς εμπειρίας. Αύτές είναι οί περιπτώσεις πού πολλές προγενέστερες καί άνόμοιες εμπειρίες άποκρυσταλλώνονται καί άρχίζουν νά άποκτοϋν κάποιο συγκεκριμένο νόημα - «Ποτέ δέ θά γίνω άρκετά καλός». Αύτές οί συνειδητοποιήσεις είναι τόσο καταστροφικές πού άπομακρύνονται άπό τή συνείδηση πρίν κάν άναγνωριστοϋν. Ή πλήρης γνώση τους θά σήμαινε τό νά νιώσει ό άνθρωπος καταστροφικές πραγματικότητες. "Ετσι άρνεΐτοο, ξανά μερικές όψεις τής πραγματικότητας. Οί παιδικές έμπειρίες θρυμματίζονται καί, άν καί μπορεί νά μάθει πολλά γιά μεμονωμένα γεγονότα, γιά πέτρες ή γιά τό φεγγάρι ή γιά δέντρα, ή συνείδησή του είναι, παρόλα αύτά, εκλεκτική, ειδικευμένη καί στεγανοποιημένη. Ή τρίτη δύναμη πού συνωμοτεί γιά νά κάνει τόν νευρωτικό ήλίθιο, άπορρέει άπό τήν άνικανότητά του νά έμπιστευτεΐ τίς δικές του ιδέες όταν τίς γνωρίζει. 'Ακόμα καί όταν δέν έχει καμιά διάθεση νά άποδεχτεί κάποιες συγκεκριμένες θρησκευτικές ιδέες όταν είναι νέος, μπορεί άργότερα νά πρέπει νά τίς άποδεχτεί γιά νά διατηρήσει τήν 223
άγάπη των γονιών του. "Αν σκέφτεται φωναχτά «Μισώ τό δάσκαλο μου», μπορεί νά πρέπει νά ύποκαταστήσει αύτή τή σκέψη μέ άλλες, άν οί γονείς του τόν παροτρύνουν νά μή λέει τίποτε άν δέν μπορεί νά πεί κάτι καλό γιά τούς άλλους. Μέ αύτόν τόν τρόπο πρέπει νά άρνεΐται τήν πραγματικότητα γιά νά παίρνει άγάπη καί άργά ή γρήγορα αύτή ή άρνηση, αύτό τό «ξεπούλημα» τής εξυπνάδας του, θά γίνει κάτι αυτόματο. Θά πρέπει νά κάνει σκέψεις ψεύτικες γιά νά κρατήσει τόν Πόνο του σέ άπόσταση. Καθώς τό παιδί διχάζεται εξαιτίας τού Πόνου του, άναπτύσσει φιλοσοφίες καί θέσεις άνάλογες μέ τίς άρνήσεις του. Θά άποκτήσει μιά διαστρεβλωμένη άποψη τοϋ κόσμου. Μιά άλλοπρόσαλλη μάνα μπορεί νά τό δδηγήσει στήν ιδέα πώς δέν μπορεί νά εμπιστεύεται τίς γυναίκες ή σέ μιά φιλοσοφία βασισμένη στήν ύποδούλωση τής γυναίκας. "Ετσι, ή διανοητικότητα γίνεται ή ψυχική εξέλιξη τής καταστολής, μέτόν ϊδιο τρόπο πού τό σώμα σχηματίζει τό σωματικό θώρακα ενάντια στά συναισθήματα. Τό νά νιώσει κανείς τήν άλήθεια « Ή μάνα μου είναι ενα μισητό άτομο πού δέν μπορεί νά δώσει άγάπη», σημαίνει τό νά σταματήσει τήν πορεία τής νευρωτικής γενίκευσης τής διαπίστωσης αύτής πάνω σέ δλες τίς γυναίκες. Τό νά νιώσει κανείς τήν άλήθεια, σημαίνει νά άπελευθερώσει άμεσα τόν έξυπνο τρόπο γύρω άπό τίς γυναίκες. Έτσι, ή πρώιμη συνειδητοποίηση διαμορφώνεται άπό τόν Πόνο. Ή καταστολή τοϋ Πόνου περιορίζει τή συνειδητοποίηση καί ή αίσθηση τού Πόνου τήν άπελευθερώνει καί τήν επεκτείνει. "Ενας άνθρωπος μπορεί νά είναι πολυμαθής μέ τήν έννοια δτι καταλαβαίνει φιλοσοφικά κείμενα, άλλά είναι ήλίθιος, κατά τήν Πρωτογενή Θεωρία, ώσπου ή φιλοσοφία του νά ξεπηδήσει άπό τό ίδιο του τό σώμα. Καταλαβαίνουμε τώρα γιατί είναι τόσο δύσκολο νά άλλάξουμε τίς ίδέες ένός νευρωτικού μέ γεγονότα, επιχειρήματα ή άκόμα καί μέ συμβουλές. Γιατί χρειάζεται τό ιδεολογικό του "παραγέμισμα καί ενσωματώνει οτιδήποτε χρειάζεται γιά νά τό δυναμώσει. Μελετάει, άποσαφηνίζει καί έπιλέγει τίς πληροφορίες του έτσι, πού οί άπόψεις του καί ή διανοητικότητά του δέ μεταβάλλονται. Δέ θά μαθαίνει άπό τήν έμ224
πειρία του, μέχρι νά γίνει έλεύθερος νά δοκιμάσει αύτό πού είναι πραγματικό - τόν έαυτό του. Μιά φιλοσοφία δέν είναι ύποχρεωμένη νά είναι τυποποιημένη. Μπορεί νά στηρίζεται στό πώς νιώθει κάποιος γιά τόν πόλεμο, τούς στρατιωτικούς, τό σέξ ή τούς εθνικούς σκοπούς. Τό νά άρνηθεϊ κάποιος τή δική του άδυναμία έπειδή δέν ύπήρξε ποτέ κανείς άρκετά δυνατός γιά νά τού προσφέρει προστασία, μπορεί νά άπαιτεί τήν άνάπτυξη μιας φιλοσοφίας γύρω άπό τήν άναγκαιότητα τής δύναμης καί τής ισχύος. Ή άρνηση τής άνάγκης γιά βοήθεια, μπορεί νά οδηγήσει σέ εξευτελιστικές ιδέες γιά κείνους πού τή ζητούν. Καί αύτό σημαίνει ότι όλες αύτές οί ιδέες προέρχονται άπό τά συναισθήματα. Οί ξεκάθαρες ιδέες προέρχονται άπό ένα ξεκάθαρο σύστημα, ακριβώς όπως οί διαστρεβλωμένες ιδέες προκύπτουν άπό μιά μπλοκαρισμένη έσωτ^ ρική πραγματικότητα. Τό μπλοκάρισμα τής άνάγκης γιά πατρική στοργή, μπορεί νά οδηγήσει κάποιον νά πιστέψει στή γενετήσια άμφισεξουαλικότητα ή στήν ομοφυλοφιλία. Ά λ λ ά τό νά νιώσει κανείς τήν πρώιμη πατρική στέρηση θά οδηγήσει σέ ριζοσπαστικές μεταβολές στίς ιδέες του γύρίω άπό αύτό τό θέμα. "Οσο περισσότερη άλήθεια άναγκάζεται ένας άνθρωπος νά κρύψει στά παιδικά του χρόνια, τόσο πιθανότερο είναι ένα μεγάλο μέρος τής σκέψης του νά είναι ψεύτικο. Δηλαδή, είναι πιό πιθανό ή πορεία τής σκέψης του νά είναι πολύ περιορισμένη μέ άποτέλεσμα νά μήν μπορεί νά βγάλει γενικευμένα συμπεράσματα γύρω άπό τόν κόσμο καί τή φύση τής ζωής. Αντίστροφα, τό νά είναι κάποιος έλεύθερος νά διατυπώνει τά συναισθήματά του όσο μεγαλώνει, οδηγεί στό νά γίνει ένας άνθρωπος πού σκέφτεται καί έκφράζεται ελεύθερα, χωρίς νά βραχυκυκλώνεται άπό τόν φόβο πού παραλύει τή σκέψη. Τί άλλο είναι επιτέλους οί ιδέες άν όχι σύμβολα τής πρα- γματικότητας; Ό άνθρωπος μέ τήν άληθινά «λαμπρή» σκέψη μπορεί νά δεί τήν άλήθεια στά σύμβολα, άλλά ό «άνόητος» (πού μπορεί νά είναι διανοούμενος καί πολυμαθής), μπορεί νά χειριστεί μονάχα αύτά τά κενά σύμβολα καί θά μαστίζεται γιά πάντα άπό τήν άνικανότητα νά «καταλά225
βει» οτιδήποτε. Βέβαια, είναι πιθανό νά «μάθει μιά σωστή ιδέα» άπό ένα βιβλίο - γιά παράδειγμα, πώς τό σέξ δέν είναι βρώμικο - άλλά μιά ιδέα δέ θά τόν βοηθήσει νά λειτουργήσει μέ έναν άληθινό τρόπο μέχρι πού αύτή ή ιδέα νά αναπτυχθεί άπό τήν εσωτερική εμπειρία του. Οί ιδέες στόν νευρωτικό είναι κάτι ξεχωριστό. Είναι άσταθείς, αιωρούνται μέσα στό νού, χωρίς νά έρχονται σέ επαφή μέ τό σύστημα, μέ κάποιο άληθινό τρόπο. Γι' αύτό, άν καί μπορεί νά έχει κάποιος τέλειες ιδέες γιά τήν άνατροφή τών παιδιών, μπορεί παρόλα αύτά νά είναι άποτυχημένος σάν γονιός. Ή νά ξέρει κάποιος πώς τό τσιγάρο μπορεί νά προκαλέσει καρκίνο καί δμως νά εξακολουθεί νά καπνίζει ένα πακέτο τήν ήμέρα. Ό καπνιστής είναι άνόητος, γιατί άν κα£| ξέρει τά γεγονότα, ζει μιά κουτή ζωή. "Ενα παιδί μπορεί νά άποσπαστεΐ άπό τά συναισθήματά του καί όμψς νά μάθει κάθε άποψη τής μηχανικής. Μπορεί^ νά είναι ένας «έξυπνος» μηχανικός ή επιστήμονας, άκόμα^ κι όταν αύτό πού τελειοποιεί μπορεί νά χρησιμοποιηθεί γιά νά εξαφανίσει τόν πολιτισμό. Τό μυαλό του μπορεί νά είναι διαστρεβλωμένο μέ τόν 'ίδιο τρόπο πού τό μυαλό του διαστρεβλώθηκε γιά νά τόν κάνει νευρωτικό. Ή διανοητικότητά του είναι κάτι ξεχωριστό άπό τά συναισθήματά του καί μπορεί έτσι νά χρησιμοποιηθεί μέ έναν τελείως άντισυναισθηματικό, απάνθρωπο τρόπο. Ή διανοητικότητα, άρα, είναι μιά άφαίρεση δημιουργημένη άπό τό φόβο, ενώ ή εξυπνάδα είναι μιά ενοποιημένη ψυχοσωματική εμπειρία. Τό νά μήν είναι κανείς νευρωτικός σημαίνει νά εγκαταλείψει τόν ψεύτικο κόσμο τοϋ νοϋ του. Μπορούμε νά δούμε πόσο άγχος προκαλεί ή εξυπνάδα άπό τό πόσες δυσκολίες βρίσκουν μερικοί νευρωτικοί στό νά συγκεντρωθούν. "Ενας άρρωστος τό διατύπωσε μέ τόν άκόλουθο τρόπο: «Ποτέ δέν μπορούσα νά είμαι έξυπνος, γιατί δέν μπορούσα νά συγκεντρωθώ. Δέν μπορούσα νά μελετήσω έναν όδικό χάρτη, χωρίς νά ταραχτώ. "Ολα ήταν πολύ μπερδεμένα εκεί μέσα. "Ενιωθα τόσο συγχισμένος, πού ή σκέψη μου πετούσε δλη τήν ώρα. Τόν μισό χρόνο ήμουν τόσο άπορροφημένος μέ ονειροπολήσεις, στήν προσ226
πάθειά μου νά κάνω τόν έαυτό μου ευτυχισμένο, πού δέν μπορούσα νά σκεφτώ τίποτ' άλλο». Ό Πόνος προκαλεί άπόσπαση τής προσοχής. Εμποδίζει τό μυαλό νά προσηλώνεται όλοκληρωτικά σέ οποιοδήποτε θέμα, καί γιά όποιοδήποτε χρονικό διάστημα. Γι' αύτό συμβαίνει νά διαβάζει κάποιος μιά παράγραφο πέντε φορές συνέχεια, καί κάθε φορά νά Ανακαλύπτει πώς τό μυαλό του ξεφεύγει σέ κάποια φαντασίωση. "Ομοια, ένας άνθρωπος μπορεί νά χρειάζεται νά άκούει τίς ίδιες οδηγίες ξανά καί ξανά. Ή νευρωτική διανοητικότητα είναι μιά τάξη υπεράνω τής πραγματικότητας, πράγμα πού έξηγεϊ τό γιατί οί νευρωτικοί άνταποκρίνονται στίς νευρωτικές ψυχοθεραπείες. Ή νευρωτική διανοητικότητα είναι έπιρρεπής σέ καθοδήγηση καί πλύση έγκεφάλου - έπειδή ή νεύρωση είναι πλύση έγκεφάλου. "Οσο ό νευρωτικός έχει χαμένο τό πλήρες έσωτερικό του σύστημα άναφοράς, τό μυαλό του μπορεί νά κυβερνάται άπό ιδέες πλαστές καί συστήματα άνακριβή. "Οσο κάποιος είναι νευρωτικός, ή κρίση του είναι φτωχή, καί δέν μπορεί νά χρησιμοποιήσει τήν έξυπνάδα του γιά νά ξέρει πώς θά ενεργήσει σέ καθεμιά δοσμένη κατάσταση. Η εγελιέται άπό τίς άνάγκες του, έτσι πού τελικά οί άνάγκες παραγκωνίζουν τήν κρίση του. Τόν έξαπατούν καί τόν κοροϊδεύουν, έπειδή δέν είναι ελεύθερος νά δεί άντικειμενικά τό είδος τών άνθρώπων πού συναναστρέφεται. Είναι υπερβολικά βιαστικός όταν κάποιος τόν δελεάζει μέ τήν ικανοποίηση μιάς άνάγκης του ή φοβάται ύπερβολικά τή στιγμή πού θά έπρεπε νά κάνει μερικά αποφασιστικά βήματα. Είναι στ' άλήθεια ένας εξειδικευμένος άνθρωπος πού ζει μέσα στό μυαλό του, γιατί τό σώμα του είναι μακριά άπό κάθε προσέγγιση καί έπαφή. Εξετάζει κάθε νέο πού άκούει σάν ένα άπομονωμένο γεγονός, γιατί είναι άνίκανος νά συναρμολογήσει ό,τι βλέπει καί άκούει σέ ένα ολοκληρωμένο σύνολο. Ή ζωή γι' αύτόν είναι μιά άκολουθία άπό άνεξάρ-" τητα γεγονότα, Ασύνδετα, χωρίς αιτία ή άληθινό νόημα. Συχνά όταν ό νευρωτικός διχάζεται, δέν καταφεύγει στό μυαλό του. Αντίθετα, μπορεί νά γίνει «κουτός», έτσι πού νά μήν ξέρει τί γίνεται στή ζωή του. Ή άμυνα πού διαλέγει εξαρτάται, σέ κάποιο βαθμό, άπό τό ποιές ήταν οί γονεϊκές 227
άνάγκες. Ά ν οί γονείς χρειάζονταν κάποιο παιδί άπλοϊκό καί άδύνατο, πού νά μπορούν νά τό ελέγχουν, τότε αύτό μπορεί νά γίνει επιπόλαιο. Μπορεί νά καταφύγει στό σώμα του άν οί γονείς του χρειάζονταν έναν αθλητή. Ά ν , άντίθετα, δίνουν μεγάλη σημασία στή διανοητικότητα, τό παιδί μπορεί νά στραφεί πρός τό μυαλό του, νά γίνει ένας μαθηματικός καί νά χαθεί μέσα σέ άφηρημένες έννοιες. Αύτό δέ σημαίνει δτι οί έξυπνοι άνθρωποι δέν μπορούν νά είναι μαθηματικοί. Σημαίνει, μάλλον, πώς τά μαθηματικά μπορούν νά γίνουν ή άμυνα τού νευρωτικού καί μάλιστα, δσο πιό άφηρημένα είναι, τόσο τό καλύτερο γι' αύτόν. Ό διανοούμενος παριστάνει τόν έξυπνο, ενώ τό άτομο μέ τή συσκοτισμένη προσωπικότητα παριστάνει τόν κουτό. Παρουσιάζει κάποια αναλογία μέ τήν περίπτωση τού άνθρωπου πού είναι κλεισμένος στόν εαυτό του καί προβάλλει μιά εικόνα ζωντάνιας (παρουσιάζοντας άποδείξεις γιά τό δτι είναι άκόμα ζωντανός), αντίθετα μέ τόν άνθρωπο πού είναι κλεισμένος στόν εαυτό του καί παριστάνει τόν «πεθαμένο». Βλέπει κανείς καταπληκτικές άλλαγές στόν τρόπο πού χρησιμοποιεί ένα άτομο τή διανοητικότητά του έπειτα άπό μιά σειρά Πρωτογενών Αναβιώσεων. "Ενας ερευνητής κατά τή διάρκεια μιας Πρωτογενούς Αναβίωσης, ήρθε σέ άντιπαράθεση μέ τό θεραπευτή, μέσα στή θεραπευτική ομάδα (άρα καί μέ τόν πατέρα του, μέσα στό μυαλό του) καί τόν ικέτεψε γιά άγάπη. Οί συνειρμοί του ήταν, «Ποτέ δέν μπορούσα νά ζητήσω άπό τόν πατέρα μου άγάπη κατευθείαν. Νομίζα πώς έπρεπε νά τήν κερδίσω. "Ετσι έγινα έξυπνος. Ζητούσα τήν άγάπη του μέ αύτόν τόν τρόπο». Μετά δέν είχε πιά τόν ίδιο ζήλο ούτε τήν ανυπομονησία νά δημοσιεύσει εργασίες του γιά νά έπιδειχτεΐ στόν κόσμο. Κάποιος άλλος, πού καί αυτός ήταν διανοούμενος, είχε μιά παρόμοια Πρωτογενή Αναβίωση: «Εξήγησε μου το αύτό, μπαμπά, έτσι πού νά μή χρειάζεται νά σκέφτομαι άπό μόνος μου». "Οποτε έκανε μιά ερώτηση στόν πατέρα του, ό πατέρας του άπαντοϋσε: «Βρές το μόνος σου. Αύτό θά σοϋ φτιάξει χαρακτήρα». "Ετσι σταμάτησε νά ρωτάει, έγινε έξυπνος καί άναγκαστικά προσπαθούσε νά τά βρίσκει δλα μόνος του. Δέν τού περνούσε άπό τό μυαλό νά ζητήσει δδη228
γίες γιά κάποιο μέρος, όταν όδηγούσε. Προτιμούσε νά περιπλανιέται, προφασιζόμενος τόν έξυπνο, γιά νά δει άν θά μπορούσε νά φτάσει κάπου χωρίς βοήθεια. "Ενας άλλος άρρωστος σέ μιά του Πρωτογενή Α ν α β ί ω σ η ήταν κλεισμένος στήν κούνια του όπου τόν έσπρωχναν τόν σήκωναν καί τόν άφηναν κάτω συνέχεια. Δέν ήξερε τί τοϋ συνέβαινε, ώσπου, σέ μιά έπόμενη Πρωτογενή Αναβίωση, κατάλαβε ότι «Πρέπει νά βρώ τί μού συμβαίνει, άλλιώς θά πονέσω». Έτσι, γέμισε κι αύτός έπίσης τό κεφάλι του μέ άσχετα γεγονότα καί έγινε ένας ψυχολόγος γιά νά βρει γιατί οί άνθρωποι κάνουν αύτά πού κάνουν στούς άλλους. Στή διάρκεια τής ψυχοθεραπείας του άνέπτυξε ένα σύνολο ιδεών (άποκαλούμενες θεωρία), πού δέν άλλαξαν μέσα στά δέκα χρόνια πού έκανε αύτή τή δουλειά. Στήν Πρωτογενή Θεραπεία έμαθε πώς οί ίδέες του δέν μπορούσαν νά άλλάξουν όσο δέν άλλαζαν τά συναισθήματα πού τίς κινούσαν. Δέν μπορούσε, γιά παράδειγμα, νά ξεπεράσει τήν άντίληψη ότι ή ψυχοθεραπεία είναι μιά πορεία «άνεύρεσης» πραγμάτων γύρω άπό τόν άρρωστο, ώσπου ένιωσε γιατί έπρεπε νά «βρίσκει» τό καθετί στή ζωή - άντί νά τό άφήνει άπλά καί μόνο νά ύπάρχει. Ό ίδιος άνθρωπος είχε άλλη μιά ένδιαφέρουσα Α ν α βίωση όταν άρχισε τήν Πρωτογενή Θεραπεία. Είχε δυσκολίες μέ έναν άρρωστο πού δέν μπορούσε νά φτάσει στά συναισθήματά του γιά ένα διάστημα άρκετών ημερών. Ό θεραπευτής άρχισε νά αισθάνεται «κουτά». "Οσο πιό άσχημα πήγαινε ό άρρωστος, τόσο πιό ήλίθιος ένιωθε ό θεραπευτής. "Αρχισε νά κάνει λάθη, γιατί διανοητικοποίησε τή θεραπεία καί παρουσίαζε στόν άρρωστο μιά έξυπνη εικόνα. Τότε ό θεραπευτής είχε τήν Πρωτογενή του Αναβίωση. Έ ν ι ω σ ε πώς δέν ύπήρχε τρόπος νά κάνει τόν έξυπνο σ' αύτή τή θεραπεία, όπως έκανε σχεδόν σ' όλη τή ζωή του. Δέν μπορούσε νά «βρει μιά διέξοδο» σ' αύτό τό πρόβλημα, όπως έβρισκε συνήθως. "Επρεπε νά είναι έξυπνος γιά τή μητέρα του στό μεγαλύτερο μέρος τής ζωής του καί τό νά είναι ό έαυτός του σήμαινε γι' αύτόν νά είναι κουτός. Τελικά ένιωσε πώς τό νά είναι ό έαυτός του ήταν τό μόνο πού μπορούσε νά είναι... καί πώς αύτό ήταν τό νά είναι έξυπνος. 229
Πρίν, άπαρνιόταν τόν έαυτό του καί προσποιόταν τόν έξυπνο, πράγμα πού ήταν ήλίθιο, κατά τήν Πρωτογενή Θεωρία. Οί νευρωτικές κοινωνίες εντείνουν τή διάκριση άνάμεσα στό πνευματικό καί τό σωματικό. Ύπάρχουν εργαζόμενοι σωματικά καί εργαζόμενοι πνευματικά (εργάτες μέ μπλέ κολάρα καί γραφειοκράτες μέ άσπρα κολάρα). Κατά τή λαϊκή μυθολογία, ύποτίθεται δτι οί εργάτες δέ σκέφτονται, ούτε χρησιμοποιούν μεγάλες λέξεις καί οί διανοούμενοι δέν άσχολούνται μέ σωματική εργασία. Στήν πραγματικότητα, δμως, μιά καί οί δυό είναι διασπασμένοι, μπορούν νά τούς εκμεταλλεύονται έτσι πού ή πνευματική καί ή μυϊκή τους δύναμη νά φθείρεται καί νά χρησιμοποιείται άπό τό σύστημα. Ή διάκριση σέ σωματικά καί πνευματικά έργαζόμενους σημαίνει πώς ένας διανοούμενος μπορεί νά μελετήσει καί νά δουλέψει πάνω σέ κάποιο θέμα καί νά καταλήξει σέ λύσεις πού είναι άνεφάρμοστες γι' άληθινούς άνθρώπους. Ό εργάτης μπορεί νά παραμένει σέ μιά μή πνευματική δουλειά, χωρίς νά χρησιμοποιεί τό μυαλό του καθόλου. Σέ μιά άληθινή κοινωνία δέ θά ύπάρχει διχασμός ή διάκριση άνάμεσα σέ πνευματικά καί σωματικά εργαζόμενους. Οί έξυπνοι άνθρωποι δέ θά άνέχονται μιά νευρωτική, διασπασμένη κοινωνία. Δέ θά είναι εύχαριστημένοι νά δουλεύουν σέ μηχανιστικές εργασίες. Πιστεύω πώς δ νευρωτικός διχασμός είναι ό λόγος πού δέν έχει άνακαλυφθεί μέχρι τώρα μιά άληθινή ψυχοβιολογική ψυχοθεραπεία. Οί πνευματικά εργαζόμενοι (στήν περίπτωση οί ψυχολόγοι) έχουν προσπαθήσει νά βρουν «πνευματικές» λύσεις σέ προβλήματα πού είναι ψυχοβιολογικά. Γιατί συμβαίνει οί άρρωστοι έπειτα άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία νά γίνονται έξυπνοι, σάν άποτέλεσμα τής θεραπείας τους; "Ενας κύριος λόγος είναι δτι μπορούν νά δούν τίς σχέσεις άνάμεσα στά γεγονότα. "Ο,τι βλέπουν προσαρμόζεται σέ ένα σύστημα άναφοράς. "Ενα μεγάλο μέρος άπό τίς προηγούμενες σκέψεις καί θέσεις τους έχει οικοδομηθεί πάνω σέ μπλοκαρισμένα συναισθήματα. Ή άπομάκρυνση τών εμποδίων σημαίνει τή ριζική άνατροπή αύτών των ιδεών. "Ετσι εξομαλύνεται δ δρόμος γιά νά σχηματιστούν 230
γρήγορα νέες μορφές σκέψης βασισμένες πάνω στήν πραγματικότητα.· Έ ν α ς άρρωστος, πού πρίν έβλεπε τήν ύπηρεσία στό Στρατό τής Ειρήνης σάν μιά «άνθρωπιστική» έπιχείρηση, είδε καθαρά τί σήμαινε ή υπηρεσία γι' αυτόν - μιά προσπάθεια νά κάνει τούς άλλους νά τόν άγαπήσουν. Μετά άπό μερικές Πρωτογενείς Αναβιώσεις πού είχαν σχέση μ' αύτό τό θέμα, κατέληξε νά καταλάβει τή δυναμική τής δουλειάς του σάν κοινωνικού λειτουργού σέ ένα γκέτο μαύρων, καθώς καί τί σημαίνουν τέτοιες δουλειές γιά νευρωτικά άτομα. Συγγραφείς έφοδιασμένοι μέ μιά καινούρια έπίγνωση στήν άνθρώπινη συμπεριφορά, φτάνουν σέ ένα νέο βάθος πού δέν υπήρχε παλιότερα. Οί σπουδαστές τής ιστορίας ξαφνικά καταλαβαίνουν τούς λόγους τών πολέμων καί τής φτώχειας έπειδή τόλμησαν νά νιώσουν τό «γιατί» τών πραγμάτων. Πρίν, μπορεί νά ήταν ευχαριστημένοι νά άπομνημονεύουν ήμερομηνίες πολέμων καί οικονομικών υφέσεων, πιστεύοντας ότι καταλαβαίνουν τήν ιστορία, ένώ αύτό πού πραγματικά καταλάβαιναν ήταν άπομονωμένα γεγονότα. Ή διερεύνηση κάτω άπό τή δική τους επιφάνεια, τούς έπέτρεψε νά διερευνήσουν τό βάθος άλλων πραγμάτων. Ή αίσθηση μιάς καινούριας ήρεμίας βοήθησε μερικούς άπ' αύτούς νά μήν πνιγούν μέσα σέ προβλήματα μαθηματικών καί λογικής. Τό άγχος δέν παρεμβαίνει άμεσα όταν έχουν νά σκεφτούν γύρω άπό κάτι. Μπορούν νά άπορροφήσουν νέα δεδομένα, γιατί τό μυαλό τους δέν είναι γεμάτο άπό τό παρελθόν. Υπάρχει ένα καινούριο είδος δημιουργικότητας στή σκέψη τους, γιατί είναι έλεύθεροι νά σκέφτονται μέ νέους συνδυασμούς στή θέση τών παλιών φθαρμένων προτύπων. Γίνονται «έξυπνοι» γιατί δέν ύπάρχει'πιά στήριγμα γιά νά συγκρατηθούν καθορισμένα σύνολα ιδεών, πού στήν πραγματικότητα ήταν άμυντικά συστήματα μονάχα, μεταμφιεσμένα σέ λογική.
231
16 Σκέψεις πάνω στά Αποτελέσματα τής Πρωτογενούς Θεραπείας
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΩΣΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ Πρίν λίγο καιρό συζητοϋσα μέ έναν άρρωστο πού μόλις είχε τελειώσει μιά Πρωτογενή Αναβίωση. Στή διάρκειά της χτυπιόταν σάν νά βρισκόταν στό παιδικό του πάρκο δίνοντας κλωτσιές καί ούρλιάζοντας. "Οταν συνήλθε είπε: «Αισθάνομαι τόσο χαλαρωμένος. Τώρα μπορώ πραγματικά νά κινήσω τό σώμα μου». Τότε, έκαναν τήν παρατήρηση, δτι οπωσδήποτε ήξερε νά κινεί τό σώμα του ελεύθερα εφόσον ήταν μέλος ενός κέντρου άνάπτυξης όπου συνέχεια έκαναν άσκήσεις γιά τό σώμα. Ποιά ήταν τότε ή μεγάλη διαφορά; Μού είπε: «Ναί, ήξερα δτι μπορώ νά κινούμαι ελεύθερα σάν ενήλικος άλλά δέν τό ήξερα όταν ήμουν μωρό». Μέχρι πού νά αισθανθεί αύτά πού στό παρελθόν τόν καταπίεζαν, μέχρι νά αισθανθεί δλες αύτές τίς σκηνές όπου τού έλεγαν συνέχεια νά κάθεται άκίνητος, καί τελικά νά μπορέσει νά κινηθεί σάν εκείνο τό μωρό, μέχρι τότε τό σώμα του παρέμενε δεμένο. Κι ένα άλλο παράδειγμα: Έ ν α ς ομοφυλόφιλος άρρωστος είχε πολλές περαστικές σεξουαλικές εμπειρίες σάν ένήλικος. Αύτό πού τόν ερέθιζε άμέσως ήταν δταν τόν έτριβαν στό στήθος. Πίστευε δτι τό στήθος του ήταν ή κύρια έρωτογενής ζώνη τού σώματος του. Στή διάρκεια μιάς Πρωτογενούς Αναβίωσης, συνεπαρμένος καθώς ήταν άπό μιά πρώιμη άνάγκη γιά τή μητέρα του, έβαλα τό χέρι μου πάνω στό στήθος του. Τό σώμα του άρχισε νά έχει σπασμούς άπό τόν 232
Πόνο πού τού προκαλούσε ή μεγάλη του ανάγκη νά παρηγορηθεί άπό τή μητέρα του. Αύτό πού συνειδητοποίησε ήταν: «Χιλιάδες φορές μ' έχουν χαϊδέψει στό στήθος οί εραστές μου. Πάντοτε νόμιζα ότι ήταν ένα σεξουαλικό συναίσθημα. "Οταν όμως αισθάνθηκα τό κύμα τοϋ Πόνου στή διάρκεια τής Πρωτογενούς Αναβίωσης, όταν μέ άγγιξες, κατάλαβα ότι αύτό τό σεξουαλικό συναίσθημα πού αισθανόμουν δέν ήταν τίποτ' άλλο παρά Πόνος πού εφτανε στόν πούτσο μου». Μέχρι νά αισθανθεί τό χάδι μέσα στό σωστό πλαίσιο, κάθε άγγιγμα πού αισθανόταν σάν ένήλικος τού προκαλούσε μπλοκαρισμένα συναισθήματα. Δηλαδή, ή σεξουαλική του διέγερση όταν τόν άγγιζε ένας εραστής δέν ήταν συναίσθημα, ήταν μιά διαστρεβλωμένη αίσθηση. Τά πρώιμα συναισθήματά του είχαν μπλοκαριστεί καί διοχετεύονταν στά γεννητικά όργανα άκριβώς γιά νά μπορέσει νά άποφύγει τόν Πόνο. Μέχρι τή στιγμή πού οί έμπειρίες θά συνδεθούν μέ τό Πρωτογενές πλαίσιο, σχεδόν τό καθετί είναι υποκατάστατο τοϋ άληθινοϋ. Τό φαΐ, τό σέξ, τά λεφτά - όλα χρησιμοποιούνται γιά νά πνίξουν τά συναισθήματα καί είναι κατά συνέπεια ολότελα άνεπαρκή. Γι' αύτό καί οί ομοφυλοφιλικές σχέσεις είναι συχνά τόσο παροδικές καί περαστικές, γι' αύτό χρειάζεται κανείς όλο καί περισσότερα χρήματα, δύναμη, γόητρο. Γι' αύτό έχουμε άνάγκη άπό τά κοπλιμέντα καί τήν προσοχή τών άλλων. "Αν κάποιος έκφραστεϊ άρνητικά γιά κάποιο άτομο άφού προηγουμένως όμως τό έχει γεμίσει μέ κοπλιμέντα, αύτό πού θά μείνει είναι ή κριτική. Καί αύτό γιατί ή κριτική ενεργοποιεί τό Πρωτογενές πλαίσιο - δηλαδή τά άληθινά συναισθήματα τοϋ άτομου - καί τά κοπλιμέντα δέν είναι παρά παροδικά ήρεμιστικά πού κρατούν σέ άπόσταση τά συναισθήματα. "Ολα αύτά σημαίνουν ότι οί Πρωτογενείς άναμνήσεις διατηρούν τό σώμα μέσα στήν ακαμψία καί τήν ψυχρότητά του, μέχρι νά άνέβουν στή συνείδηση. "Οχι όμως τή διανοητική συνείδηση τοϋ ένήλικα ούτε τήν άναλυτική διεισδυτική συνείδηση, άλλά τή συνείδηση πού άναπτύσσεται μέσα άπό τίς Απελευθερωμένες Πρωτογενείς Αναμνήσεις πού βγαίνει μέσα άπό τά συναισθήματα. Οί νευρώσεις τών ένηλίκων εί233
ναι ριζωμένες μέσα σ' αυτές τίς κλειστές άναμνήσεις καί αυτές είναι τό πλαίσιο τής νευρωτικής συμπεριφοράς. Τό νά κρατάς τό «μυαλό καθαρό» πολύ λίγο βοηθάει γιατί δέν παύει νά είναι τού ενήλικα τό μυαλό πού είναι καθαρό. "Ετσι άκόμα κι δταν κάποιος υιοθετεί νέες, ύγιείς σεξουαλικές συνήθειες, οί Πρωτογενείς άναμνήσεις κρατούν τό σώμα ψυχρό. Οί παλιές, άρρωστες συνήθειες δέ μάς εγκαταλείπουν δταν άποκτάμε νέες στήν ένηλικίωσή μας. Α π λ ά καί μόνο καλύπτονται. Οί παλιές συνήθειες παραμένουν άπλησίαστες γιά τή συνείδηση γιατί έχουν σαβανωθεί άπό τόν Πόνο. Μπορούμε νά δούμε πόσο άχρηστες είναι οί θεραπείες πού βασίζονται στή σύγκρουση καί στή συνάντηση. Έ ν ώ ό θεραπευτής δουλεύει στό παρόν, ό άρρωστος ζει τό παρελθόν του. Έ ν ώ ό άρρωστος εκφράζει τό θυμό του πρός τούς συνομήλικούς του μέσα στήν ομαδική θεραπεία, ό πραγματικός του θυμός στρέφεται ενάντια στούς γονείς του. Ή εκδήλωση λοιπόν τού θυμού είναι τότε έξω άπό τό σωστό πλαίσιο. Μέχρι νά καταλάβει ό θεραπευτής καί νά άσχοληθεί μέ τό περιεχόμενο, βρίσκεται μπλεγμένος μέσα στό συμβολικό λαβύρινθο τής νεύρωσης τού άρρώστου. Βοηθάει τόν άρρωστο νά παραμείνει άρρωστος ένώ προσπαθεί νά τόν κάνει καλά. Τό σωστό πλαίσιο είναι τό άληθινό κομμάτι τού έαυτού μας. Καμιά ριζική άλλαγή δέν είναι δυνατή άν δέν άσχοληθοϋμε μ' αύτό. Ή άπελευθέρωση τών μπλοκαρισμένων συναισθημάτων μάς δίνει μή νευρωτικούς ενήλικες πού μπορούν καί αισθάνονται. Ή διαλεκτική είναι δτι δσο περισσότερο αισθανόμαστε τήν παιδική μας ήλικία, τόσο περισσότερο γινόμαστε ενήλικες καί έτσι μπορούμε νά άπολαμβάνουμε τά πράγματα γύρω μας σάν ένήλικες. "Οσο λιγότερο τήν αισθανόμαστε, τόσο περισσότερο διατηρείται μέσα μας, τόσο μεγαλύτερη δύναμη έχει πάνω στίς πράξεις μας, σάν ενηλίκων, καί τόσο περισσότερο πρέπει νά καταπραϋνθεί μέ κάποιο τρόπο. Τό νά είναι μωρό ελευθερώνει τόν ενήλικα.
234
Η ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ Ή άντίληψη της παλινδρόμησης έχει χρησιμοποιηθεί στήν ψυχολογία άπό τήν εποχή τοϋ Φρόυντ. Γενικά, σημαίνει μιά έπιστροφή σέ μιά πιό πρώιμη καί άνώριμη συμπεριφορά. "Ενα άτομο σέ παλινδρόμηση εχει παιδιάστικη συμπεριφορά, είναι εξαρτημένο καί συχνά άνίκανο νά προστατέψει τόν έαυτό του. Στήν ψυχανάλυση θεωρείται δείγμα ψυχικής άρρώστιας. "Ας διατυπώσω κι έγώ τή θέση μου πάνω σ' αύτό τό θέμα: Δέν υπάρχει παλινδρόμηση, όπως τήν έννοοϋν οί ψυχολόγοι. Ά ρ χ ι σ α νά ένδιαφέρομαι γιά τήν άντίληψη τής παλινδρόμησης μετά άπό διαλέξεις μου σέ επιστήμονες καί άφοϋ συναντούσα συνέχεια ένα θέμα πού παρουσιαζόταν σάν πρόβλημα, τό εξής: «Δέν είναι πιθανό νά υποστεί ένα άτομο παλινδρόμηση στήν παιδική του ηλικία κατά τή διάρκεια τής Πρωτογενούς Θεραπείας καί νά μήν μπορεί ποτέ νά βγεί άπ' αύτή;» Αύτοί οί γιατροί υποστηρίζουν ότι οί ψυχωτικοί είναι συνήθως παιδιά πού δέν μπορούν νά φροντίζουν τόν έαυτό τους, ετσι αύτό δέν τούς κάνουμε κι εμείς; Πιστεύω ότι οί νευρωτικοί βρίσκονται σέ παλινδρόμηση συνέχεια. Δηλαδή, ποτέ δέν έχουν προοδεύσει. Εξωτερικεύουν τούς μικρούς έαυτούς τους χωρίς νά τό συνειδητοποιούν. Ή άμυνα είναι ή ένήλικη συμπεριφορά. Είμαστε συμβολικά ώριμοι, ενώ στήν πραγματικότητα είμαστε άνώριμοι ή παιδιά. Τά πρώιμα συναισθήματά μας βρίσκονται μέσα μας κάθε στιγμή, άποθηκευμένα μέ τή μορφή τών άναμνήσεων πού άσκούν τή δύναμή τους καί είναι έτοιμα νά ξεπηδήσουν μόλις ό ψεύτικος, συμβολικός ενήλικας έαυτός απομακρυνθεί. Δέν προκαλούμε παλινδρόμηση στά άτομα γιατί ήδη βρίσκονται σέ παλινδρόμηση. Ή καλύτερη άπόδειξη πού ξέρω γι' αύτή τή θεωρία βρίσκεται στά όνειρα. Μόλις ή συνειδητή μας άμυνα χαλαρώσει, στή διάρκεια τοϋ ύπνου, ξαναγινόμαστε παιδιά - βρισκόμαστε πίσω στήν παιδική μας ήλικία, στίς παλιές γειτονιές, τά παλιά σχολεία κλπ. Κάνουμε παλινδρόμηση στόν ύπνο μας; Δέ θά ήταν σωστό άν τό άποκαλούσαμε έτσι. 235
Γυρνάμε σ' αύτό πού είναι άληθινό. Ή ίδια διαδικασία συμβαίνει καί στόν υπνωτισμό. Μπορούμε νά επιτύχουμε παλινδρόμηση στήν ήλικία καί νά γυρίσουμε ενα άτομο στήν ήλικία των πέντε χρονών, γιά παράδειγμα. Θά αισθανθεί πέντε χρονών γιατί δ,τι τοϋ συνέβη τότε είναι φυλαγμένο στίς άναμνήσεις του. Θυμάμαι δτι πρίν άπό χρόνια χρησιμοποιούσα τή μέθοδο τής ύπνωσης γιά νά βγάζω τίς άγκίδες πού ήταν βαθιά χωμένες άπό τά χέρια τών παιδιών μου. Μιά φορά, δταν ό γιός μου ήταν οχτώ χρονών, τόν ύπνώτισα καί τόν έκανα νά θυμηθεί άναμνήσεις άπό τήν ήλικία τών πέντε χρονών. Μετά τόν επανέφερα καί τοϋ είπα νά πάει νά κοιμηθεί γιατί ήταν άργά. Είχα δμως άπρόσεχτα ξεχάσει νά τού πώ δτι ήταν οχτώ χρονών. Δέν μπορούσε λοιπόν νά βρεί τήν κρεβατοκάμαρά του γιατί δταν ήταν πέντε χρονών ζούσαμε σέ διαφορετικό σπίτι. Χωρίς άμφιβολία, αύτό είναι πού προβληματίζει τούς γιατρούς, άναφορικά μέ τούς άρρώστους πού γυρνούν πίσω στό χρόνο, στή διάρκεια τής Πρωτογενούς Θεραπείας τους. Ά λ λ ά ύπάρχει μιά πολύ σημαντική διαφορά άνάμεσα στήν παλινδρόμηση μέσα άπό τήν ύπνωση καί τίς πρωτογενείς Αναβιώσεις. Στή διάρκεια τής ύπνωσης ή συνείδηση συστέλλεται τόσο πολύ ώστε τό άτομο άποσυνδέεται άπό τίς πρόσφατες εμπειρίες του, δηλαδή είναι πέντε χρονών. Στίς Πρωτογενείς Αναβιώσεις ή συνείδηση διαστέλλεται τόσο ώστε οί πρώιμες εμπειρίες νά συνδεθούν πραγματικά. Ό ψυχωτικός θεωρείται δτι βρίσκεται σέ παλινδρόμηση γιατί έχει άκριβώς αύτή τήν άποσύνδεση πού συμβαίνει στή διάρκεια τής ύπνωσης. Ό ψυχωτικός δέν κατάφερε νά δημιουργήσει μιά ώριμη, κοινωνικά άποδεκτή άμυνα. Είναι ολοκληρωτικά τό παιδί. Ή συνείδηση είναι ό παράγοντας - κλειδί πού έπιτρέπει την ώρίμανση τών άνθρώπων. Ή άποσύνδεση μάς κρατάει στό παρελθόν. Ή διαλεκτική τής ένηλικίωσης καί ωρίμανσης συνίσταται στό νά αισθανθεί κανείς μικρός. Τό άτομο πού είναι πραγματικά κολλημένο στό παρελθόν (βρίσκεται σέ παλινδρόμηση), είναι ό εγκλωβισμένος νευρωτικός πού λειτουργεί δμαλά, άλλά πού δέν έχει καμιά σύνδεση μέ τήν παιδική του ήλίκια. Τό πρόβλημα μέχρι σήμερα είναι δτι οί γιατροί, 236
βλέποντας τούς άρρωστους νά ενεργούν άνώριμα καί παιδιάστικα, φροντίζουν νά τούς οπλίζουν μέ άμυντικούς μηχανισμούς ένάντια σ' αύτού τού είδους τή συμπεριφορά. Βοήθησαν δηλαδή νά συγκαλυφθεϊ τό μόνο πράγμα πού θά μπορούσε νά τούς εξασφαλίσει τήν ώριμότητα - τό συναίσθημα. Οί νευρωτικοί φαίνονται ώριμοι γιατί ό συμβολικός τους έαυτός ενεργεί μ' αύτό τόν τρόπο. Στήν Πρωτογενή Θεραπεία άφαιρούμε τή γενειάδα, τό πούρο καί τήν έκλεπτισμένη βιτρίνα καί βοηθάμε τό άτομο νά αισθανθεί μικρό, άσήμαντο καί άβοήθητο. "Οτιδήποτε γκρεμίζει τή συνειδητή άμυνα, φέρνει στήν έπιφάνεια τό παιδί. Ό υπνωτισμός καί ό ύπνος τό καταφέρνουν. Καί ή ψύχωση δέν είναι παρά ή κατάσταση πού δημιουργείται όταν κάποιος δέν μπορεί νά παρουσιάσει τήν κατάλληλη γιά τήν κοινωνία συμπεριφορά. Ή μόνη περίπτωση πού μπορεί κάποιος νά κολλήσει στήν παιδική του ήλικία είναι όταν δέν τήν αισθάνεται. Μέ λίγα λόγια, δέν ύπάρχει παλινδρόμηση στίς ψυχικές άρρώστιες. Ή παλινδρόμηση στήν πραγματικότητα σημαίνει «Πρωτογενής Κατάσταση». "Οταν κανείς τήν αισθανθεί, τότε φεύγει. "Οταν όμως δέν μπορεί νά τήν αισθανθεί τότε γίνεται συμβολική καί παραμένει.
Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΣ "Ενα χαλασμένο σώμα διαρκεί περισσότερο. Θά έπρεπε ϊσως νά ξανασκεφτούμε τόν κύκλο ζωής τού άνθρώπου καί νά τού προσθέσουμε μερικές δεκαετίες άκόμα, άν οί υποθέσεις μου είναι σωστές. "Εκανα μιά ένδοσκόπηση πάνω σ' αύτό τό θέμα ένα βράδυ πρίν άπό μέρες στή διάρκεια ενός έφιάλτη πού επαναλαμβάνεται έδώ καί τριάντα χρόνια. Τό περιεχόμενο αύτού τοϋ έφιάλτη δέν είναι σημαντικό έδώ. Αύτό πού συνέβη ήταν ότι στή διάρκεια τής νύχτας ήμουν άρκετά άνοιχτός ώστε νά κάνω τή σωστή σύνδεση τού τρόμου, είχα μιά Πρωτογενή Αναβίωση μέσα στόν ύπνο μου, φώναζα καί χτυπιόμουν, είχα πολλές ένοράσεις κι έπειτα ξύπνησα. Ή καρδιά μου χτυπούσε άκόμα δυνατά άπ'τήν 237
Πρωτογενή Αναβίωση. Αύτό πού συνέβαινε πρίν ήταν ότι μιά ή δυό φορές τό μήνα είχα αύτόν τόν εφιάλτη πού συνοδευόταν άπό ταχυπαλμία καί ξύπναγα. Κάθε φορά αισθανόμουν πανικοβλημένος, περίμενα λίγο κι έπειτα μ' έπαιρνε πάλι ό ύπνος. Ή ξ ε ρ α δτι ό οργανισμός μου δέ θά άντεχε αύτού τού είδους τά σφυροκοπήματα πού προκαλούσε ή ταχυπαλμία στήν καρδιά γιά πολλά χρόνια, μέχρι νά καταλήξει σέ έμφραγμα. Καθώς είχα κι άλλες Πρωτογενείς Αναβιώσεις καί ό οργανισμός μου άνοιγόταν συνέχεια, μπόρεσα τελικά νά κάνω τή σύνδεση μέ τήν πηγή τού τρόμου μου. "Ελυσα έτσι τόν ταχτικό μου εφιάλτη. "Αν είχα παραμείνει μπλοκαρισμένος, μιά μέρα, αύτή ή συνεχής επίθεση στόν οργανισμό μου θά μέ άποτελείωνε, καί τίποτα δέ θά μπορούσε νά τό άποτρέψει (εκτός άπό τίς Πρωτογενείς Αναβιώσεις). Θά ήθελα νά άναλύσω αύτή τή νύχτα καί άπό μιά άλλη σκοπιά. Τήν προηγούμενη βδομάδα άπό τή νύχτα πού είχα τόν εφιάλτη, έκανα άπονεύρωση στά δόντια μου καί έπρεπε νά παίρνω ΟΟΠΙΟΓΟΙ γιά τόν πόνο. Σταμάτησα νά παίρνω ΟεπιοΓοΙ τήν προηγούμενη τού έφιάλτη. Αύτό μέ κάνει νά πιστεύω δτι τά παυσίπονα καί τά ηρεμιστικά είναι τά πιό έπικίνδυνα φάρμακα. Ή καταπίεση τοϋ Πόνου στή διάρκεια δλης τής βδομάδας συσσώρευσε μιά πίεση. "Οταν σταμάτησα τό φάρμακο, ή άντίδραση έμφανίστηκε, δηλαδή, όλη ή πίεση - Πόνος ελευθερώθηκε στόν ύπνο μου. Ό οργανισμός μου δέν μπόρεσε νά άφομοιώσει όλο τόν Πόνο καί έτσι δημιουργήθηκαν τά συμπτώματα, δηλαδή ή ταχυπαλμία. Εύτυχώς ήμουν άρκετά δεκτικός ώστε νά μπορέσω νά συνδέσω τόν Πόνο μέ τό συνειδητό καί νά έχω τήν εμπειρία μιάς Πρωτογενούς Αναβίωσης. Ό έφιάλτης προκλήθηκε γιατί ό Πόνος πού ελευθερώθηκε ξαφνικά δέν μποροϋσε νά συνδεθεί μέ τό συνειδητό κι έτσι έπρεπε ένα μέρος του νά συμβολικοποιηθεΐ. Δηλαδή, τό σώμα επεξεργαζόταν τόν Πόνο καί τό μυαλό , άνίκανο νά κάνει τή σωστή σύνδεση, λογικοποίησε τήν ιστορία τού ονείρου σέ κάτι συμβολικό. "Οσο ή εμπειρία αύτή παρέμενε ασύνδετη καί κατά συνέπεια συμβολική, ποτέ δέ θά λυνόταν καί θά συνέχιζε νά επαναλαμβάνεται μέχρι πού νά πάθω τό έμφραγμά μου. Τό 238
γεγονός τής συσσώρευσης τής έντασης είχε σάν αιτία τό γεγονός ότι στή διάρκεια μιάς συνηθισμένης, χωρίς φάρμακα βδομάδας, είχα μικρής σημασίας όνειρα που έκτόνωναν λίγο τήν ένταση. Αυτά τά όνειρα ήταν τρομαχτικά άλλά οπωσδήποτε δέν ήταν έφιάλτες. Γιά όλους αυτούς τούς λόγους πιστεύω ότι τά ήρεμιστικά καί τά παυσίπονα έπιταχύνουν τό θάνατο, ένώ συγχρόνως προκαλούν παροξυσμό τής ψυχικής άρρώστιας. Πραγματικά, ήρεμούν τό άτομο, τό κάνουν νά αισθάνεται καλύτερα, καί συχνά τού ελαττώνουν τίς ψευδαισθήσεις καί τίς παραισθήσεις του (δηλαδή, τού ελαττώνουν τήν άνάγκη νά συμβολίζει προσωρινά). Ή άντίδραση όμως αύξάνεται καί κάνει τό άτομο, όταν σταματάει τά φάρμακα, νά συμπεριφέρεται άκόμα πιό συμβολικά άπό πρίν. Καί αύτό γιατί δέν μπορούμε νά ξεριζώσουμε τήν άλήθεια. Καί ή άλήθεια γιά τό νευρωτικό καί τόν ψυχωτικό δέν είναι τίποτ' άλλο παρά τά άντανακλώμενα κυκλώματα τού Πόνου μέσα στό σώμα. Ό θάνατος είναι τό τίμημα πού πληρώνουμε γιά τήν καταπίεση τοϋ Πόνου. "Ενα άλλο παράδειγμα πού θυμήθηκα καί νομίζω ότι θά μάς βοηθήσει νά καταλάβουμε τό σχηματισμό τού συμπτώματος, είναι τό έξης: Στή διάρκεια τοϋ τελευταίου μήνα τής θεραπείας του ένας άρρωστος ήθελε νά έπιταχύνει τή θεραπεία καί έτσι πήρε μιά μικρή δόση χωρίς νά συμβουλευτεί τό θεραπευτή του. Κατακλύστηκε άπό Πόνο. Τό σώμα του, άνίκανο όπως ήταν νά άπορροφήσει μιά τέτοια πλημμύρα, τού προκάλεσε ένα δυνατό πόνο στό στομάχι πού πέρασε μετά άπό πάροδο άρκετών μηνών. Πήγε στόν παθολόγο πού διάγνωσε «αρχή έλκους». Πήρε άντιόξινα, πήρε σπασμολυτικά φάρμακα, άλλά δίχως άποτέλεσμα. Συνέχισε έπίσης νά έχει Πρωτογενείς Αναβιώσεις. "Ετσι μιά μέρα, μετά άπό μήνες, κάτι τόν έρέθισε καί ήταν έτοιμος νά έχει μιά Πρωτογενή Αναβίωση πού είχε σχέση μέ τό ότι ήταν μωρό στήν κούνια του. Αισθάνθηκε τό βασανιστικό φόβο ότι κανένας δέ θά έρχόταν νά τόν ταΐσει. Ό φόβος του αύτός συνοδευόταν άπό τρομερούς πόνους στό στομάχι, σάν νά τόν ξέσκιζαν, καθώς καί άπό ούρλιαχτά μωρού. Αναδύθηκε μέσα άπό τήν Πρωτογενή Αναβίωση 239
χωρίς κανένα σύμπτωμα καί άπό τότε δέν είχε κανένα πρόβλημα μέ τό στομάχι του. "Εκανε τή σύνδεση όμως δταν τό σώμα του ήταν έτοιμο γι' αύτή. Μέχρι εκείνη τή στιγμή τό σώμα του έλεγε ότι δέν άντεχε νά άντιμετωπίσει τόσο πολύ Πόνο, κι έτσι εμφανίστηκαν τά συμπτώματα. Τά συμπτώματα ήταν ειδικά. Είχαν συγκεντρωθεί στήν άρχική περιοχή τής στέρησης καί τού τραύματος. Τό Ε 8 ϋ είχε άπελευθερώσει μέ τυχαίο τρόπο τόσο Πόνο, πού δέν ήταν δυνατό νά άφομοιωθεΐ καί ό Πόνος αύτός συγκεντρώθηκε στήν πιό εύπαθή πρώιμη περιοχή. Τά σωματικά συμπτώματα προκαλούνται άπό υπερβολικό φορτίο Πόνου, όπως άκριβώς προκαλούνται οί ψευδαισθήσεις, οί παραισθήσεις καί οί εφιάλτες. Καί τά δυό είναι ενδείξεις γιά τό δτι ό οργανισμός δέν μπορεί νά άντιμετωπίσει τόν Πόνο, άποσυνδέεται άπό αύτόν, καί μετά ό πόνος γίνεται αισθητός σάν πίεση πού μετατοπίζεται άπό τό μυαλό πρός τό σώμα. Τά συμπτώματα άποτελούν, κατά κάποιο τρόπο, τό φυσικό μέσο άφομοίωσης τού Πόνου. Ά ν δέν μπορέσει νά συνδεθεί μέσα άπό μιά Πρωτογενή Α ν α βίωση, τότε τό συναίσθημα τού Πόνου γίνεται ή αίσθηση τού Πόνου, δηλαδή, ένας άπλός πόνος πού αισθανόμαστε στό σώμα σάν μαχαιριά εδώ κι εκεί. Γεινικά, (άλλά μέ πολλές έξαιρέσεις), ή δύναμη τής καταπίεσης έχει σχέση μέ τό πόσο βαθιά εμφανίζεται τό σύμπτωμα στό σώμα. Έχουμε δεί βαθιά καταπιεσμένους άρρώστους πού έχουν κολίτιδα, νά βελτιώνονται καί νά άποκτούν δερματικές παθήσεις όταν τά συναισθήματά τους άνεβαίνουν πιό πολύ στήν επιφάνεια. "Εχουμε ανακαλύψει πόνους τού στομαχιού νά άνεβαίνουν στό στήθος, ένώ άρρωστοι μέ αιμορροΐδες νά βελτιώνονται καί νά άποκτούν πόνους στό στομάχι. "Οπωσδήποτε ύπάρχουν ορισμένα όργανα - στόχοι πού είναι περιοχές ιδιαίτερης εύπάθειας ή άδυναμίας καί πού συνέχεια άντανακλούν καταστάσεις έντασης. Έ τ σ ι , ή ένταση πού εκδηλώνεται σ' αύτές τίς περιοχές δημιουργεί τό σύμπτωμα. Θά ήθελα νά πώ μερικά άκόμα πράγματα γιά τόν έφιάλτη μου. Ό ύπνος δέ σημαίνει οπωσδήποτε άσυνείδητη κατά240
στάση, μέ τήν Πρωτογενή έννοια. Πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σέ πολύ πιό ασυνείδητη κατάσταση ενώ είναι ξύπνιοι καί κυκλοφορούν, άπό ένα άτομο μετά άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία, όταν αύτό κοιμάται. Οί άνθρωποι πού έχουν περάσει τήν εμπειρία τής Πρωτογενούς Αναβίωσης είναι δυνατό νά άφομοιώσουν πρώιμο Πρωτογενή Πόνο ένώ κοιμούνται, μέσα άπό τά όνειρα. Αύτό φαίνεται καί άπό τό γεγονός ότι μπόρεσα στή διάρκεια τού έφιάλτη νά κάνω τή σύνδεση, νά έχω ενοράσεις καί νά έχω πλήρη συνείδηση γιά όλα όσα συνέβησαν. "Αρα υπήρχε συνείδηση τής έμπειρίας, είχα δηλαδή συνείδηση στή διάρκεια τού ύπνου μου. Αύτό σημαίνει έπίσης ότι στούς άρρώστους πού ύποβάλλονται σέ πρωτογενή Θεραπεία ύπάρχει ένας συγκερασμός συνειδητού - άσυνείδητου. Είναι μιά συνεχής σειρά πού κάνει καμιά φορά δύσκολη τή διαφορά άνάμεσα στίς δυό αύτές καταστάσεις. Υπάρχει ένα είδος συγχώνευσης τού συνειδητού μέ τό άσυνείδητο, καί έτσι πρέπει νά συμβαίνει. Γιατί μετά άπό τίς Πρωτογενείς "Αναβιώσεις ό,τι ήταν άσυνείδητο γίνεται πιά συνειδητό είτε μέρα είναι είτε νύχτα είτε ξύπνιος είναι κανείς είτε κοιμάται. Καθετί είναι μέ λίγα λόγια προσιτό στή συνείδηση. Δέν υπάρχουν πιά μυστήρια τού σώματος, ούτε όνειρα άνεξήγητα, ούτε συμπτώματα περίεργα (έκτός βέβαια άπό σπάνια καθαρά οργανικά συμπτώματα). "Εχω άνακαλύψει άπό τίς δικές μου Πρωτογενείς Αναβιώσεις ότι τά όνειρα καί οί έφιάλτες μου προδιαγράφουν τίς έπερχόμενες Πρωτογενείς Αναβιώσεις μου. Δηλαδή, στήν άρχη έμφανίζονται στή συνειδητή ζωή μου μέσα άπό τή δίχως άμυνα κατάσταση τού ύπνου. Στήν άρχή ίσως τίς συμβολίσω μέ κάποιο τρόπο κι έτσι θά έχω άπλά έναν έφιάλτη, άλλά μετά άπό μιά ή δυό μέρες θά έχω Πρωτογενή Αναβίωση. Ουσιαστικά ό έφιάλτης δέν είναι παρά μιά συμβολική Πρωτογενής Αναβίωση. "Οταν οί άνθρωποι καταλάβουν ότι ό Πρωτογενής Πόνος σκοτώνει πολύ νωρίς στή ζωή, τότε ή άναγκαιότητα γιά Πρωτογενή Θεραπεία θά έμφανιστεΐ σ' αύτούς τούς άνθρώπους συνειδητά. Ή κοινωνία θά πρέπει νά οργανώσει ένα πλατιά διαδομένο πρόγραμμα θεραπείας γιά τόν αληθινό φονιά - τόν Πρωτογενή Πόνο. Οί καρδιακές παθή241
σεις, ή συμφόρηση, οί άρρώστιες τών νεφρών καί άλλες παρόμοιες καταστροφές - αυτά είναι τά άποτελέσματα. Αύτές είναι περιοχές πού τελικά ύποκύπτουν στήν τρομαχτική πίεση πού είναι ό Πρωτογενής Πόνος. Δέν εχουμε παρά νά παρακολουθήσουμε ή νά περάσουμε τήν εμπειρία αύτής τής έντασης στή διάρκεια μιάς Πρωτογενούς Αναβίωσης γιά νά καταλάβουμε τί φοβερή ενέργεια καταπιέζουμε συνέχεια καί τί θαύμα άποτελεΐ τό γεγονός δτι δ άνθρώπινος δργανισμός μπορεί νά κυκλοφορεί, νά περπατάει μέ δλη αύτή τήν πίεση χωρίς κάν νά τό ξέρει!
Η ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ, Ο ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΜΟΣ ΕΠΑΝΕΡΧΟΜΕΝΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
ΚΑΙ
ΤΑ
Ή γυναίκα μου μέ κατηγορεί καμιά φορά δτι γίνομαι επαναληπτικός. "Ερχομαι στό σπίτι τά βράδια καί συχνά λέω κάτι σάν αύτό: «Αλήθεια, μ' άρέσει αύτό τό σπίτι. "Ας προσπαθήσουμε νά ξεπληρώσουμε τήν υποθήκη καί νά τό άποκτήσονμε πραγματικά». Φαίνεται άρκετά άσήμαντο. Τελευταία ένας οικοπεδούχος άποφάσισε νά κάνει ορισμένα έργα κοντά μας κι αύτό μπορεί νά μάς άναγκάσει νά μετακομίσουμε. Ά ρ χ ι σ α νά αισθάνομαι άνήσυχος. Ά π ό τήν Πρωτογενή Αναβίωση πού είχα πάνω σ' αύτό, αισθάνθηκα δτι, «ποτέ δέν είχα ένα άληθινό σπίτι, καί τώρα πού έχω τελικά ένα μέ αναγκάζουν νά μετακομίσω». Αύτό τό συναίσθημα «Χρειάζομαι ένα άληθινό σπίτι», βγήκε μέσα άπό μυριάδες εμπειρίες πού είχα μέ τό νά ζώ σ' ένα σπίτι πού ποτέ δέν αισθάνθηκα σάν δικό μου - δπου ή ιδέα νά φάω οτιδήποτε ήθελα εγώ γιά βράδυ (άντί νά τρώω δ, τι μοϋ έβαζαν μπροστά μου) ποτέ δέ μού πέρασε άπό τό μυαλό. Ζούσα στό σπίτι «τους». Επαναλάμβανα τίς ιδέες μου γιά τό σπίτι πού έχω τώρα (δτι θέλω πραγματικά νά τό άποκτήσω) γιατί δέν είχα ποτέ μπορέσει νά αισθανθώ καί νά λύσω αύτό τό παλιό συναίσθημα. Οί ιδέες μου γιά τήν άνάγκη νά έχω δικό μου σπίτι έρχονταν συνέχεια στό μυαλό γιατί παρενέβαινε αύτό τό συναίσθημα. Α κ ό μ α μ' άρέσει τό σπίτι μου, άκόμα χρειάζομαι ένα 242
άληθινό σπίτι, άλλά δέν είμαι τόσο παράλογα δεμένος μ' αυτό. "Ολη αύτή ή κατάσταση μοΰ έδωσε τήν εύκαιρία νά έχω μιά ενόραση πάνω στά άλλα είδη έπαναληπτικότητας, όπως τά έπανερχόμενα όνειρα καί συμπτώματα. "Ολα είναι τό ίδιο. Έ ν α άτομο θά έχει συνεχείς πονοκεφάλους όσο δέχεται τήν επίδραση τών πρωτογενών συναισθημάτων του, όπως έπίσης καί ένα άλλο άτομο θά αισθάνεται γιά τόν ίδιο λόγο άναγκασμένο νά έπιδεικνύεται. Μιά άλλη όψη τού ίδιου φαινομένου είναι καί τά έπανερχόμενα όνειρα. Πραγματικά, ή κάθε είδους σταθερή, νευρωτική συμπεριφορά διατηρεί τή συνοχή της έξαιτίας τών καταπιεσμένων Πρωτογενών συναισθημάτων πού βρίσκονται κάτω άπό τήν έπιφάνεια. Δέν άποτελεΐ λοιπόν θαύμα τό νά περιμένει κανείς τή θεραπεία αύτών τών παρορμήσεων ή τών έπανερχομένων συμπτωμάτων, όταν τά συναισθήματα πού ύπόβοσκάν έχουν έξαφανιστεϊ. Ή άντίληψη αύτή γιά τήν έπαναληπτικότητα, όπως συνδέεται μέ τά Πρωτογενή συναισθήματα, μάς βοηθάει νά καταλάβουμε όρισμένα πράγματα γιά τή δημιουργικότητα. Υ π ά ρ χ ο υ ν καλλιτέχνες πού κάνουν συνέχεια τίς ίδιες δηλώσεις (στήν καλλιτεχνική τους μορφή) έδώ καί δεκαετίες. Οί μουσικοί τής Ντίξιλαντ τζάζ γιά παράδειγμα παίζουν έδώ καί πενήντα χρόνια μέ τόν ίδιο άκριβώς τρόπο. Ά ν καί οί καιροί άλλάζουν, οί μορφές καί οί ιδέες άλλάζουν κι αύτές, αύτοί οί καλλιτέχνες συνεχίζουν νά ζούν στό παρελθόν. Πιθανό νά ύπάρχουν σημαντικοί λόγοι πού θά έπρεπε νά διατηρηθεί αύτή ή κληρονομιά, άλλά τό θέμα είναι ότι αυτοί οί καλλιτέχνες είναι επαναληπτικοί καί συχνά βαρετοί. Έπειδή, δηλαδή, ή έπανάληψη καλύπτεται μέ καλλιτεχνική μορφή δέ σημαίνει ότι άλλάζει τίποτα. Μέσα στό πλαίσιο τής άντίληψής μου αύτής, ό πραγματικός δημιουργικός καλλιτέχνης είναι αύτός πού άναπτύσσεται, αύτός πού άπε- ' λευθερώνεται άπό τό παρελθόν. Ή λειτουργία τού ψυχαναγκαστικού συμπτώματος (ή τής ψυχ αναγκαστική ς ιδέας, όπως αύτή πού είχα έγώ γιά τήν άπόκτηση τού σπιτιού μου), είναι νά ήρεμεΐ τό συναίσθημα. Έ ν α ς άρρωστος, τή στιγμή πού άρχιζε νά αισθάνεται άγχος, καθόταν νά διαβάσει ένα βιβλίο. Ή παρόρμηση αύτή, 243
στήν πραγματικότητα επιδρά στόν εγκέφαλο σχεδόν δπως καί τά ήρεμιστικά, δηλαδή ό φλοιός τοϋ εγκέφαλου ένεργοποιείται καί καταπιέζει τό συναίσθημα. "Οποτε άρχιζα νά αισθάνομαι τό όδυνηρό συναίσθημα «Ποτέ δέν είχα άληθινά ενα δικό μου σπίτι», άντί νά αίσθάνομαι, άρχιζα νά άναπτύσσω τίς ιδέες γιά τήν άπόκτηση τοϋ σπιτιού μου. Οί ιδέες αύτές ήρεμοΰσαν καί καταπίεζαν τό άληθινό συναίσθημα. Ό ψυχαναγκασμός μπορεί νά άντικαταστήσει τά χάπια άν λειτουργεί ικανοποιητικά. Γι' αύτό καί δ άντρας πού είναι άπορροφημένος άπό τίς δουλειές του ή τό έπάγγελμά του φαίνεται δτι είναι μιά χαρά. Δέ θά είχε κανένα νόημα άν τού έλεγε κανείς νά χαλαρώσει τό ρυθμό του. Γιατί, στήν πραγματικότητα, τό νά άπομακρυνθεί άπό τή δουλειά ή νά πάρει σύνταξη σημαίνει τή στέρηση τού φυσικού του ήρεμιστικοϋ, πράγμα πού τόν άφήνει περισσότερο ευάλωτο στήν ήδη συσσωρευμένη ένταση καί στό έμφραγμα πού πιθανό νά άκολουθήσει. Ή άνάγκηνά δεχόμαστε έναν κατάλογο τηλεφωνημάτων καταπραΰνει τό συναίσθημα δτι κανένας δέ μάς θέλει. Ή έπιτυχία μεγάλων συναλλαγών καταπιέζει τό συναίσθημα δτι είμαστε άσήμαντοι. Μέ ένα σαρωτικό κύμα, ή άπελευθέρωση τών Πρωτογενών συναισθημάτων εξαφανίζει τά ψυχαναγκαστικά συμπτώματα, ιδέες καί πράξεις. Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ Μιά άπό τίς πιό συχνές έρωτήσεις πού μού κάνουν οί άρρωστοι πού θέλουν νά ύποβληθούν στήν Πρωτογενή Θεραπεία είναι, «Δέν είναι επικίνδυνο νά χάνει κανείς τόσο πολύ τόν έλεγχο τού έαυτοϋ του;» Αύτή ή ερώτηση βασίζεται χωρίς άμφιβολία στό γεγονός δτι οί άρρωστοι τής Πρωτογενούς Θεραπείας «άφήνονται». Αφήνουν νά συμβεί δ,τι είναι νά συμβεί χωρίς νά προσπαθούν νά ελέγξουν τόν έαυτό τους. Γιά νά άπαντήσουμε στήν ερώτηση, δηλαδή τί γίνεται δταν ένα άτομο χάνει τόν έλεγχο, θά πρέπει νά θέσουμε μιά άλλη έρώτηση: «Τόν έλεγχο ποιανού πράγματος;» Ή άπάντηση βέβαια σ' αύτή τήν έρώτηση είναι: «Τόν έλεγχο τού έαυτοϋ του». 244
Γιά τούς νευρωτικούς, τό νά χάσουν τόν Ελεγχο σημαίνει ότι ό καταπιεσμένος έαυτός τους, όλα αύτά τά χρόνια τοϋ μίσους, τής θλίψης καί τού φόβου θά έξαπολυθεϊ μονομιάς. Γιά τούς υγιείς δέν ύπάρχει πρόβλημα. Δέν ύπάρχει ύποβόσκουσα Πρωτογενής δύναμη κι έτσι δέν ύπάρχει πρόβλημα νά χάσουν τόν έλεγχο τους. Ό έλεγχος έχει γίνει πρόβλημα έπειδή άκριβώς έχουμε μεγαλώσει μέ τίς ψυχολογικές θεωρίες πού βλέπουν γύρω άπό τό άσυνείδητο νά ύπάρχει ένα είδος Κόλασης τοϋ Δάντη πού περιμένει νά ξεχυθεί άπό στιγμή σέ στιγμή. Αύτές οί θεωρίες έχουν άναπτυχθεϊ άπό τήν παρατήρηση τών νευρωτικών. "Οταν οί νευρωτικοί χάνουν τόν έλεγχό τους, όλη ή καταπιεσμένη δύναμη βγαίνει στήν έπιφάνεια μέ τέτοιο κανονικό ρυθμό ώστε νά φαίνεται σάν κάτι τό γενετικό ή τό οργανικό. Ή άπώλεια τοϋ έλέγχου στή διάρκεια τής Πρωτογενούς Θεραπείας έχει τή δική της διαλεκτική, δηλαδή, όσο περισσότερο χάνεται ό έλεγχος τόσο τό άτομο ελέγχει τόν έαυτό του. Μέ άλλα λόγια, ό έλεγχος είναι εύκολότερος γιατί υπάρχουν λιγότερα καταπιεσμένα συναισθήματα. Ά λ λ ά , άς έξετάσουμε, γιατί όλη αύτή ή φασαρία γιά τόν έλεγχο; Γιατί τόν έχουμε άνακηρύξει σέ άρετή; Καί γιατί τόν έσωτερικεύουμε σέ τέτοιο βαθμό; Θά δώσω μιά απλουστευμένη άπάντηση σ' αύτά τά έρωτήματα. Ή άπάντηση βασίζεται πάνω στήν άνάγκη. "Οταν μιά κοινωνία οργανώνεται μέ τέτοιο τρόπο ώστε νά ύπάρχει μιά έλίτ, μιά τάξη πού έκμεταλλεύεται καί πού τρέφεται άπό τή δουλειά τών άλλων, τότε μερικές κοινωνικές ομάδες δέν ικανοποιούν τίς άνάγκες τους ενώ άλλες, πού βρίσκονται μέσα στήν έλίτ, τίς ύπερικανοποιούν. Γιά νά έμποδίσουν λοιπόν τά έκμεταλλευόμενα μέλη νά έκφράσουν καί νά έξασφαλίσουν τίς άνάγκες τους, πρέπει άπαραίτητα νά χρησιμοποιηθεί ό έλεγχος. Ό έλεγχος πραγματοποιείται μέ πολλούς τρόπους. Πρώτα είναι ή ώμή δύναμη: ή έπιβολή τιμωρίας σ' αύτους πού άπαιτούν νά εκπληρωθούν οί άνάγκες τους. Αύτός είναι ένας χοντροειδής τρόπος καί καθόλου διπλωματικός, γιά νά γίνεται ό έλεγχος. Ό πιό έξυπνος τρόπος είναι νά πείσεις αύτούς πού βρίσκονται σέ άνάγκη ότι δέ βρίσκονται 245
σέ άνάγκη ή δτι στήν πραγματικότητα έχουν άνάγκη άπό κάτι άλλο. Είναι μιά παραπλανητική ταχτική πού ελέγχει τά μυαλά αύτών πού βρίσκονται σέ άνάγκη έτσι ώστε σιγά σιγά νά ξεχάσουν ότι έχουν άνάγκες ή τί είδους άνάγκες έχουν. "Οταν άποκαλύπτεται αύτή ή άπάτη, τότε επιστρατεύεται καί πάλι ή ώμή βία. Σέ προσωπικούς όρους, τό βλέπουμε συχνά σέ άνθρώπους πού δέν ξέρουν πιά ότι χρειάζονται βοήθεια καί πού ποτέ δέν τήν απαιτούν ούτε κάν τήν άποζητούν. Δέν μπορούν νά διανοηθούν δτι τήν άξίζουν. Αποφασίζουν νωρίς στή ζωή τους ότι θά ζήσουν μέσα στή μιζέρια, προσαρμόζονται σ' αύτή τήν ιδέα καί δέ ζητούν πιά τίποτα. "Ετσι μιά δακτυλογράφος ποτέ δέ σκέφτεται ότι θά μπορούσε νά γίνει κάτι άλλο. Οί εργάτες ποτέ δέ σκέπτονται ότι τό εργοστάσιο όπου δουλεύουν γιά είκοσι χρόνια θά έπρεπε νά είναι κατά ένα μέρος δικό τους. Έ ν α παιδί ούτε κάν ξέρει δτι θά έπρεπε νά τό κρατούν, νά τό χαϊδεύουν καί νά τό προσέχουν. Μέ πονηρά μέσα, ή άνάγκη άποκρούεται, καταπιέζεται καί άλλάζει. Κι έτσι άντί νά θέλει τή μαμά του, ένας άντρας καταλήγει νά γίνει ύπερβολικά σεξουαλικός. Ά ν τ ί νά εκφράσει τήν άντιπάθειά του γιά τούς γονείς του, τό παιδί χτυπάει τά άλλα παιδιά. Τό κύριο σημείο είναι ό έλεγχος. Ή άνάγκη τών γονιών γίνεται αύτόματα ό έλεγχος τού παιδιού. Ά ν ένας γονιός «χρειάζεται» νά αισθάνεται ότι τόν σέβονται, τότε τό παιδί πρέπει νά φέρεται «μέ σεβασμό», μ' δλες τίς συνέπειες πού άκολουθούν. Ά ν μιά μητέρα έχει άνάγκη νά τή θεωρούν ελκυστική, τότε τό παιδί δέ θά πρέπει νά λέει τίποτε τό άντίθετο άπ' αύτό, άπό φόβο μήπως τή χάσει. Έ τ σ ι μέσα άπό αύτό τό πονηρό, άμοιβαίο παιχνίδι άνάμεσα στό γονιό πού έχει άνάγκη καί στό παιδί πού έχει άνάγκη, ό χαμένος θά είναι τελικά τό παιδί, γιατί πάντα θά έχει μέσα του τήν ελπίδα ότι στό μέλλον θά ικανοποιηθεί ή άνάγκη του. "Αν όλα τά παιδιά έβρισκαν ικανοποίηση στίς άνάγκες τους, δέ θά τίς εξωτερίκευαν συμβολικά (νά δέρνουν τούς συνομήλικούς τους) καί δέ θά ύπήρχε αύτή ή άνάγκη ελέγχου. Ά λ λ ά επειδή άκριβώς σπάνια ικανοποιούνται αύτές οί άνάγκες, ποιά θά είναι κατά συνέπεια ή μεγαλύτερη άρετή 246
στήν κοινωνία μας; Ό έλεγχος. Ό έλεγχος τών άναγκών καί τών συναισθημάτων μας. Έ τ σ ι , μιά πρώην Πρώτη Κυρία τοϋ Λευκού Οϊκου θαυμάστηκε άπό όλο τόν κόσμο σάν άξιοπρεπής καί αριστοκρατική φυσιογνωμία, όταν στή διάρκεια τής κηδείας τού άντρα της κατάφερε νά μή σπάσει καί νά μήν εκδηλώσει τίποτα. "Οχι μόνο συναινούμε στόν έλεγχο καί στήν άρνηση τής άνάγκης, άλλά άπαιτοϋμε τόν έλεγχο. Είμαστε πολύ πρόθυμοι νά σταθούμε στή σειρά, νά μή ζητάμε τίποτε ούτε νά άπαιτούμε πολλά, άν αύτό σημαίνει ότι θά έχουμε άποδοχή καί άγάπη. Ό νομιμόφρων πολίτης είναι αύτός πού δουλεύει σκληρά καί δέν παραπονιέται, αύτός πού ποτέ δέ θά δεχτεί «φιλανθρωπία». «Μή ζητάς τί μπορεί νά κάνει ή πατρίδα σου γιά σένα», αύτό έχει γίνει τό ιερό, εθνικό μας σύνθημα. Ποιός είναι ό πιό πατριώτης; Αύτός πού άρνεΐται όσο τό δυνατό περισσότερο τόν έαυτό του. Δέν ύπάρχει μεγαλύτερος έλεγχος στόν έαυτό παρά στή διάρκεια τής στρατιωτικής θητείας εκεί ό καλός πατριώτης πρέπει νά δείξει όλο τόν πατριωτισμό του. Αύτός ό έλεγχος άρχισε νωρίς στή ζωή, όταν έμπόδιζαν τό παιδί νά μιλήσει ή νά γελάσει δυνατά ή όταν τό άγριοκοίταζαν όταν έκανε πολλή φασαρία καί ήταν πολύ εύθυμο ή όταν τό μάλωναν έπειδή ήταν ΰπερκινητικό. Έ τ σ ι σιγά σιγά ή ζωή μέσα σ' αύτά τά παιδιά συντρίφτηκε καί άντικαταστάθηκε μέ τόν έλεγχο. Είναι νά απορεί λοιπόν κανείς άν αύτός ό άνθρωπος μεγαλώσει καί έξαλείψει τή ζωή άπό άλλους άνθρώπους, χωρίς καμιά λύπηση ή τύψη; Ποιό είναι τό κύριο πρόβλημα στά σχολεία σήμερα; Γιά τί συζητάνε περισσότερο στά συμβούλια τών καθηγητών; Γιά τόν έλεγχο. Ποιά είναι ή ψυχολογική έρευνα πού υποστηρίζεται περισσότερο σήμερα; Ή τροποποίηση τής συμπεριφοράς (έλεγχος). Ποιές είναι οί κύριες ενδείξεις τής ωριμότητας στήν ψυχανάλυση; Ή άναβολή (ό έλεγχος) τής ικανοποίησης. Τί κάνουμε όταν τό παιδί βρέχει τό κρεβάτι του; Αγοράζουμε ένα μηχάνημα πού τοϋ κάνει ήλεκτροσόκ όταν βρέχει τά σεντόνια του. Τί κάνει τό τοπικό ψυχιατρείο όταν οί άλκοολικοί άρχίζουν νά ξαναπίνουν; Ήλεκτροσόκ. Τί κάνουμε όταν ένας έπιδειξίας επιδεικνύει τόν έαυτό του στούς δρόμους; Συστάσεις καί άπαιτούμε έλεγχο. «Τάξη 247
καί άσφάλεια». Παντοϋ, σέ κάθε θεσμό, μάς άπασχολεί ό έλεγχος, γιατί παντοϋ στεροϋμε άπό τούς άνθρώπους τίς άνάγκες τους. Χωρίς έλεγχο δέν υπάρχει εκμετάλλευση. Αύτό δέ σημαίνει δτι ό έλεγχος είναι πάντα φανερός. Παρατηρήστε έναν οποιοδήποτε νευρωτικό γονιό γιά λίγα λεπτά καί θά δείτε συνεχή έλεγχο, παρατηρήσεις, καταπίεση καί άπόρριψη. Σπάνια θά δούμε αύτόν τό γονιό νά σηκώνει καί νά άγκαλιάζει ένα παιδί πού παίζει θέατρο. "Ομως γι' αύτό άκριβώς τό λόγο τό παιδί παίζει θέατρο. "Ολοι φαίνεται δτι βρισκόμαστε σέ λάθος κατεύθυνση. Ό ρ μάμε γιά νά άπομακρύνουμε τά άποτελέσματα τής στέρησης, άντί νά εξασφαλίσουμε τό τέλος τής στέρησης. Φαίνεται δέν καταλαβαίνουμε δτι κανένα άπό τά χιλιάδες περίπλοκα προβλήματα πού άνέφερα δέ θά ύπήρχε, άν προσπαθούσαμε ψυχολογικά καί κοινωνικά νά ικανοποιήσουμε τήν άνάγκη. Ή Πρωτογενής Θεραπεία είναι τό άντίθετο τού ελέγχου. Κατευθύνεται καί άπευθύνεται στήν άνάγκη. Γιατί ύποστηρίζει τήν έλλειψη τού έλέγχου στή θεραπεία. Ή Πρωτογενής Θεραπεία άποτελεΐ μιά άπειλή γιά δλη τή θεσμοποίηση τοϋ έλέγχου. Τά νευρωτικά παιδιά είναι σέ άγρια κατάσταση καί χρειάζονται έλεγχο γιατί οί νευρωτικοί γονείς τό μόνο πού καταλαβαίνουν είναι ή καταπίεση. Οί γονείς, επειδή οί άνάγκες τους έχουν άπορριφθεί, δέν είχαν άλλη εκλογή παρά ή νά καταπιέσουν τόν εαυτό τους ή νά ζούν τή συνεχή άγωνία τού άνικανοποίητου. Εξωτερικεύουν τήν άπόρριψη πάνω στά παιδιά τους πού μεγαλώνουν καί ρωτάνε: «Τί γίνεται δταν χάνει κανείς τόν έλεγχο;»
ΟΛΟΕΝΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ Ό νευρωτικός θέλει δλο καί περισσότερα. Τό είδος αύτού πού θέλει δλο καί περισσότερα, εξαρτάται άπό τίς συμβολικές άνάγκες του. "Αν είναι διανοούμενος πού έχει σάν καταφύγιο τό μυαλό του, αύτό πού θά θέλει είναι περισσότερα γεγονότα. Ά ν ή άμυνά του είναι τό φαί, θά θέλει δλο καί περισσότερο νά τρώει. "Αλλοι θέλουν περισσότερα 248
λεφτά ή δύναμη. Ποτέ όμως δέν είναι άρκετά όσα έχουν γιατί τήν πραγματική άνάγκη τήν ικανοποιούν συμβολικά καί δέν τήν αισθάνονται όπως είναι στήν πραγματικότητα. Αύτό τό κατάλαβα πολύ καλά όταν προσπαθούσα νά έξηγήσω τήν Πρωτογενή Θεραπεία στούς διανοούμενους. "Οσα στοιχεία κι άν τούς παρουσιάσεις, πάντα θά θέλουν περισσότερα. "Οταν ένα άτομο είναι άνίκανο νά αισθάνεται ποιό είναι τό σωστό, δέν έχει έμπιστοσύνη στόν έαυτό του, καί όλα τά γεγονότα τοϋ κόσμου νά τού παρουσιάσει κανείς δέ θά κάνουν τό άτομο αύτό νά αισθανθεί σιγουριά. Έ τ σ ι λοιπόν, ό διανοούμενος μαζεύει στοιχεία καί γεγονότα γιά νά καλύψει τήν άνασφάλειά του, όπως άκριβώς συγκεντρώνει κάποιος φαΐ γύρω του γιά νά μήν αισθάνεται άδειος μέσα του. "Αν ένα άτομο έχει μιά Πρωτογενή άμηχανία, τότε έχει τήν τάση νά έλέγχει όλο καί πιό πολύ τίς καταστάσεις γύρω του γιά νά άποφύγει τό οδυνηρό συναίσθημα. "Αν τό Πρωτογενές συναίσθημα είναι ή άδυναμία, τότε θά έχει τήν τάση νά ικανοποιεί άνάγκες εξουσίας. "Ενα είναι τό σύνθημα, «περισσότερα». Καί τό άφεντικό άλλά καί ό έργάτης θέλουν περισσότερα. Κανένας άπό τούς δυό δέ θά μπορούσε ποτέ νά αισθανθεί ικανοποιημένος έφόσο τό βασικό συναίσθημα είναι ή έλλειψη ικανοποίησης - ποτέ δέν ικανοποιήθηκαν άπό τούς γονείς τους. Ά ν δέν υπήρχαν υπερβολικές επιθυμίες, δέ θά υπήρχαν κάν όλοι αύτοί οί άγώνες μεταξύ έργατών - εργοδοτών πού συμβαίνουν σήμερα (πιθανότατα, δέ θά υπήρχαν κάν ιδιοκτήτες). Γιατί κανείς δέ θά έπιθυμοϋσε παραπάνω ' άπό αύτά πού θά είχε άνάγκη. «Περισσότερα» - αυτό είναι τό σύνθημα πού καθοδηγεί μιά άρρωστημένη κοινωνία. Περισσότερα κέρδη, περισσότερα χτίρια, περισσότερα αυτοκίνητα, περισσότερα υποκαταστήματα. Τό θέμα δέν είναι νά έκπαιδεύσουμε τήν κοινωνία νά θέλει λιγότερα. Ή εκπαίδευση δέν μπορεί νά φέρει κανένα άποτέλεσμα. Τό θέμα είναι νά μπορέσουν οί άνθρωποι νά αισθανθούν τίς πραγματικές τους άνάγκες. Τότε δέ θά έχουν επιθυμίες παράγωγα. Δέ θά θέλουν νά κάνουν έρωτα μέ όποιο άτομο συναντάνε - πράγμα πού θά περιορίσει τήν άπιστία καί όλα τά σχετικά συζυγικά προβλήματα. 249
Οί γονείς δέ θά θέλουν δλο καί περισσότερο σεβασμό (δηλαδή φόβο) άπό τά παιδιά τους γιά νά καταπραΰνουν τά δικά τους συναισθήματα άναξιότητας. Οί πολιτικοί δέ θά θέλουν δλο καί περισσότερη εξουσία γιά νά τή στρέφουν ενάντια στό λαό. Οί διανοούμενοι δέ θά περνούν δλη τους τή ζωή σέ άναζήτηση στοιχείων ετσι ώστε νά μήν αισθάνονται οί ίδιοι χαζοί, άσήμαντοι καί άνεπιθύμητοι. Τό νά αισθανθεί κανείς τήν Πρωτογενή άνάγκη, φέρνει σάν άποτέλεσμα τή ριζική μείωση τών παράγωγων επιθυμιών. Ή ζωή έτσι γίνεται απλούστερη, λιγότερο κτητική καί πιό ήρεμη.
Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΤΑΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ Πρόσφατα στό Λός "Αντζελες συνέβη ένας περίεργος, πολλαπλός φόνος πέντε άτόμων, πού προκάλεσε χαρακτηριστικές νευρωτικές αντιδράσεις άπό τό κοινό καί τά μέσα ενημέρωσης. Στήν άρχή κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες νά άποδείξουν δτι τά θύματα ήταν μπλεγμένα σέ ναρκωτικά ένώ άλλοι προσπαθούσαν νά άποδείξουν δτι είχαν σχέση μέ μαύρη μαγεία. Ή αιτία πού βρισκόταν κάτω άπό δλα αύτά, ήταν, νομίζω, ή άντίληψη δτι οί άνθρωποι δέν πεθαίνουν γιά τό τίποτε. Αύτοί πού σκοτώθηκαν έπρεπε κατά κάποιο τρόπο νά τό άξιζαν. Ή άντίληψη αύτή είναι τό άνάλογο τής πλατιά διαδομένης ιδέας δτι δέν ύποφέρουμε μάταια, κάποιος λόγος πρέπει νά υπάρχει γι' αύτό. Καί τό πιό σημαντικό είναι δτι κάποια τελική δικαιοσύνη καί άμοιβή θά πρέπει νά ύπάρχει γιά δλα αύτά πού έχουμε υποστεί, άκόμα κι άν είναι στόν ούρανό. Οί νευρωτικοί δέν μπορούν νά δεχτούν τό θάνατο, κι άκόμα λιγότερο τόν ήλίθιο θάνατο. Δέν μπορούν νά διανοηθούν ότι ένας άγνωστος μπορεί νά πλησιάσει έναν άθώο καί ξαφνικά νά τοϋ άφαιρέσει τή ζωή χωρίς κανένα λόγο. Είναι δύσκολο νά πιστέψουν ότι δέν ύπάρχει δικαιοσύνη, ότι δέν ύπάρχει κάποιος πού νά προσέχει νά μή γίνονται άδικίες καί πού νά τούς άποζημιώνει γιά τίς στερήσεις πού έχουν ύποστεΐ. Είναι άβάσταχτο νά διανοηθούμε ότι μάς έδειραν, μάς άγνόησαν καί μάς ταπείνωσαν χωρίς κανένα 250
λόγο, καί ότι τίποτε δέν μπορεί νά άλλάξει αυτό τό γεγονός. Οί νευρωτικοί πρέπει νά αισθάνονται ότι έπειδή άκριβώς ήταν οί ίδιοι άντιπαθητικοί γι' αύτό τούς συμπεριφέρθηκαν τόσο άσχημα. Γιατί, τό νά αισθανθούν ότι άξιζαν τήν άγάπη καί επειτα νά μήν έχουν άγάπη, σημαίνει νά αισθανθούν όλο τό βάρος τού Πόνου. «Στή ζωή παθαίνεις αύτό πού σοΰ άξίζει», είναι τό πιστεύω τών νευρωτικών, ενώ θά έπρεπε νά είναι «στή ζωή παθαίνεις ό,τι δέ σού άξίζει». Ή πεποίθηση ότι κάποιος πέθανε γιά κάποιο δικαιολογημένο άλλά μυστηριώδη λόγο είναι τό άνάλογο τής άλλης πεποίθησης ότι καλά αποτελέσματα έχεις μόνο όταν ύποφέρεις καί άγωνίζεσαι. «Τίποτα δέν καταφέρνεται εύκολα», είναι ένα άλλο, παρόμοιο νευρωτικό πιστεύω. Σημαίνει ότι τίποτε κακό δέ σού συμβαίνει όταν είσαι καλός, γιατί άν συνέβαινε, τότε δέ θά ύπήρχε λόγος νά είσαι καλός.
ΤΟ ΛΑΝΘΑΝΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ Στήν ψυχιατρική φιλολογία άναφέρεται συχνά «λανθάνων ομοφυλόφιλος», ή «λανθάνουσα ψυχωτική έξέλιξη». Στούς έλέγχους τού σχολείου συχνά διαβάζουμε, « Ό Γιάννης έχει ψηλό δυναμικό άλλά δέν τό χρησιμοποιεί». Θά ήθελα νά διατυπώσω τίς σκέψεις μου πάνω στό λανθάνον καί τό δυναμικό, σχετικά μέ τίς ψυχολογικές διαδικασίες... δέν υπάρχουν. Τίποτα δέν είναι λανθάνον. Ή ύπάρχει ή δέν υπάρχει. Καμιά φορά οί άνάγκες καί τά ένστικτα είναι άσυνείδητα, άλλά δέν είναι λανθάνοντα. Υπάρχουν, μόνο πού δέν άναγνωρίζονται. Ή άνάγκη γιά τόν πατέρα είναι μιά άνάγκη, καί τίποτε δέ θά τήν κάνει δυνατότερη ή άσθενέστερη. Ή λανθάνουσα κατάσταση συνήθως ύπονοεί μιά άδύναμη τάση πού έκδηλώνεται όταν υπάρχουν οί κατάλληλες περιστάσεις. Ά λ λ ά οί τάσεις παραμένουν πάντα δυνατές, είτε ύπάρχουν είτε δέν ύπάρχουν οί εύκαιρίες νά έξωτερικευθούν. Τό ίδιο άληθεύει καί γιά τό δυναμικό. "Ολοι οί άνθρωποι έχουν δυναμικό - άν δέν ήταν όμως άρρωστοι θά τό άξιοποιούσαν. Εφόσον είναι άρρωστοι γιατί νά μιλάμε γιά δυ251
ναμικό; Ό καθένας είναι ή δέν είναι κάτι σέ μιά δρισμένη στιγμή. Τό δυναμικό είναι μιά φράση χωρίς νόημα γιατί άναφέρεται σέ μιά κατάσταση άνθρωπου πού δέν ύπάρχει. « Ό Γιάννης θά μπορούσε νά είναι καλός άν δέν ήταν κακός. Ό Γιάννης θά μπορούσε νά είναι έξυπνος άν δέν ήταν χαζός. Ό Γιάννης θά μπορούσε νά είναι μελετηρός άν διάβαζε». Ό Γιάννης θά μπορούσε επίσης νά είναι κορίτσι άν δέν είχε πέος. Τό θέμα είναι δτι ό Γιάννης είναι δ,τι είναι. Τό νά λέμε δτι ό Γιάννης θά έπρεπε νά νοικοκυρευτεί καί νά είναι μελετηρός, έχει τόσο νόημα δσο έχει τό νά λέμε δτι θά έπρεπε νά είναι ψηλότερος.
Η ΝΕΥΡΩΣΗ ΣΑΝ ΚΑΤΙ ΤΟ ΟΡΓΑΝΙΚΟ Χτές παρακολούθησα μιά Πρωτογενή Αναβίωση ένός δμοφυλόφιλου πού γιά μένα τόνισε ιδιαίτερα τό γεγονός πόσο πραγματικά οργανική είναι ή νεύρωση. Ή τ α ν ένας άνθρωπος άρκετά προχωρημένος στήν Πρωτογενή Θεραπεία. Ξαφνικά άρχισε, ένώ βρισκόταν μέσα στήν δμάδα, νά πονάει φρικτά στό πρόσωπο. "Αρχισε νά γδέρνει τό πρόσωπο του ουρλιάζοντας, «εξαφανίζεται, εξαφανίζεται!» Τό πρόσωπο του ήταν συσπασμένο. Αύτό συνεχίστηκε περίπου γιά είκοσι λεπτά. "Επειτα, μέ μιά μεγάλη άναταραχή, τό πρόσωπο του ηρέμησε καί σέ δλους φάνηκε δτι είχε πιά ένα διαφορετικό πρόσωπο. "Οταν άναδύθηκε άπό τήν Πρωτογενή Αναβίωση, είπε, «"Εχασα τό ψεύτικο γεμάτο θηλυπρέπεια πρόσωπο μου. Πονούσα πού είχα ένα πρόσωπο πού δέν ήταν φυσικό, μόνο πού δέν τό καταλάβαινα γιατί τό άφύσικο είχε γίνει φυσικό γιά μένα». Καί πραγματικά είχε χάσει τό ψεύτικο πρόσωπο του. Τό πρόσωπο δμως ήταν έτοιμο νά άλλάξει μόνο μετά άπό πολλές, χωρίς μεγάλη ένταση Πρωτογενείς Αναβιώσεις, πού σιγά σιγά κομμάτιασαν τήν ψεύτικη βιτρίνα. Ή άλλαγή τού προσώπου ήταν τό επακόλουθο τής ολοκληρωτικής ψυχολογικής άλλαγής. "Αν καί πολύ συχνά μπορούσα νά διακρίνω ένα «θηλυπρεπές πρόσωπο» στίς φωτογραφίες πού μού έστελναν οί άρρωστοι πρίν άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία (ή άκόμα καί 252
σέ άντρες στό δρόμο), ποτέ δέ φαντάστηκα ότι αύτό τό χαρακτηριστικό πρόσωπο (καί ή στάση τοϋ σώματος) θά έξαφανιζόταν μαζί μέ τά ύπόλοιπα ψεύτικα στοιχεία. Ά λ λ ά αύτό είναι άκόμα μιά άπόδειξη γιά τή σωματική καί οργανική φύση τής νεύρωσης. Ή ψεύτικη «θηλυπρεπής φωνή» καί τό «θηλυπρεπές βάδισμα» άλλάζουν, άρα δέν ύπάρχει λόγος νά μήν άλλάξει καί τό πρόσωπο. Τό ψεύτικο πρόσωπο κυριολεκτικά διαλύεται άπέναντι στήν πραγματικότητα, γιατί ήταν κάτι πρόσθετο πάνω στό άληθινό. Έ δ ώ βλέπουμε πόσο οί άξίες καί οί άπαιτήσεις τών γονιών γίνονται κυριολεκτικά έπιπρόσθετες καί καλύπτουν τόν άληθινό μας έαυτό - πόσο τό έξωτερικό καί κοινωνικό γίνονται κάτι τό έσωτερικό καί οργανικό.
Η ΨΕΥΤΙΚΗ Π Ρ Ο Σ Ο Ψ Η Έ χ ω δηλώσει ότι στή νεύρωση ή ψεύτικη πρόσοψη καλύπτει τόν άληθινό έαυτό. Σέ μερικές πρόσφατες περιπτώσεις συναντήσαμε τή δραματική άπόδειξη γιά τόν τρόπο πού συμβαίνει αύτό τό γεγονός. Μιά γυναίκα τριάντα πέντε χρονών ήρθε στή θεραπεία γιά λόγους σεξουαλικής ψυχρότητας. Στόν τρίτο όμως μήνα τής θεραπείας της άρχισε νά τραυλίζει τόσο άσχημα πού δέν μποροΰσε σχεδόν νά μιλήσει. Στό γράμμα της πού ζητούσε νά έλθει στή θεραπεία είχε παραλείψει νά μάς πεϊ ότι, σάν παιδί, τραύλιζε σοβαρά. Επιπλέον, τό είχε ολότελα ξεχάσει, άπό τότε πού σέ ηλικία εφτά χρονών, είχε άκολουθήσει τή μέθοδο ν&η Κίρετ γιά τόν έλεγχο τοϋ τραυλίσματος. Ή μέθοδος αύτή είχε άπόλυτη επιτυχία, τόσο πού ό έλεγχος της έγινε αύτόματος καί σχεδόν ύποσυνείδητος. "Οταν άρχίσαμε ν' άφαιρούμε τούς έλέγχους πού άσκούσε στόν έαυτό της, τό άρχικό πρόβλημα λόγου ξαναπαρουσιάστηκε πολύ χειρότερο. "Οταν ή άρρωστη έφτασε στά συναισθήματα πού βρίσκονταν κάτω άπό τό τραύλισμα, τό πρόβλημα έξαφανίστηκε όριστικά. Μ' αύτή τήν έννοια, ή άρρωστη κέρδισε τόν άληθινό έλεγχο, άν καί ή λέξη έλεγχος δέ θά ήταν ό κατάλληλος όρος. Ά π λ ά άρχισε νά μιλάει φυσικά. 253
Αυτή ή περίπτωση είναι διδακτική γιά πολλούς λόγους. Τά συμπτώματα μπορούν νά ελέγχονται, νά καταπιέζονται, νά κρύβονται, άλλά αύτό δε σημαίνει δτι εξαφανίζονται. Ό έλεγχος της συμπεριφοράς είναι πλαστός καί εφήμερος μέχρι τή στιγμή πού θά εξαφανιστεί ή Πρωτογενής δύναμη, καί δέν έχει σημασία άν ή συμπεριφορά αυτή είναι τραύλισμα, ποτό ή βίαιες εκρήξεις. Γι' αυτό συχνά άκοϋμε τίς εκφράσεις όπως, «Μιά φορά άλκοολικός, πάντα αλκοολικός». "Οσο κάποιος καταπιέζει μονάχα τό σύμπτωμά του, θά εχει πάντα τήν πιθανότητα ότι τό σύμπτωμα θά ξαναπαρουσιαστεί, όπως εκείνη ή άρρωστη μέ τό τραύλισμα είχε πάντα ένα πρόβλημα λόγου σέ λανθάνουσα κατάσταση. Μπορούμε ν' άναφέρουμε δύο άλλες παρόμοιες περιπτώσεις. Μιά μορφωμένη δασκάλα της Αγγλικής γλώσσας ήρθε στή θεραπεία. Μίλαγε μέ τίς σωστές άποχρώσεις κι ό λόγος της ήταν περίτεχνος καί κομψός. Στήν τέταρτη βδομάδα της θεραπείας, μιά μέρα πού παρακολουθούσα τή θεραπεία της στήν ομάδα, παρατήρησα ότι μιλούσε μέ βαριά προφορά των Νότιων Πολιτειών. Αυτή ή προφορά δέν εξαφανίστηκε στή θεραπεία της. Είχε ανατραφεί στήν Όκλαχόμα καί ντρεπόταν πάντα πού ήταν μιά «Όκι». "Εφτιαξε τό λόγο της «καλλιεργημένο» γιά νά σκεπάσει τήν άληθινή της προφορά. "Οταν ή ψεύτικη πρόσοψη γλίστρησε από πάνω της, ξανάγινε πάλι μιά «"Οκι». Τό ίδιο συνέβη καί μ' ένα άγόρι πού είχε μεγαλώσει στίς φτωχογειτονιές της Νέας Υόρκης, καί πού έγινε ήθοποιός, καί χρησιμοποιούσε τόν ίδιο καλλιεργημένο λόγο. Στή διάρκεια της θεραπείας συχνά δυσκολευόταν νά σχηματίσει σωστές προτάσεις. Αισθανόταν μεγαλύτερη άνεση νά είναι τό σκληροτράχηλο αλητάκι πού έλεγε τά συναισθήματά του, παρά ό ήθοποιός πού έστηνε μιά περίτεχνη πρόσοψη. Φυσικά, τά πράγματα δέν έχουν πάντα αυτήν τήν κάταληξη. Θυμάμαι έναν γερμανό πρόσφυγα πού είχε έρθει σέ θεραπεία. Είχε ζήσει σ' αύτή τή χώρα πολλά χρόνια, είχε δμως πάντα μιά βαριά προφορά. Τή μέρα πού άρχισε θεραπεία μ' ένα άλλο μέλος τού προσωπικού, έγώ έφυγα γιά ένα μήνα διακοπές. "Οταν γύρισα, παρατήρησα ότι ή προφορά του δέν ήταν πιά τόσο βαριά. "Οταν ρώτησα σχετικά, παρα254
τήρησε δτι αισθανόταν πολύ μόνος σ' αύτη τη χώρα, κι ένας άπό τούς τρόπους πού μ' αυτούς είχε γαντζωθεί στό παρελθόν του ήταν ό λόγος του. Καθώς άφηνε σιγά σιγά τό παρελθόν του καί ζοϋσε περισσότερο στό παρόν, ό λόγος του έγινε πιό άμερικάνικος. Ή ψεύτικη πρόσοψη είναι άμυντική συμπεριφορά, πού προκαλεί μιά αποξένωση άπό τόν εαυτό μας. "Οπως εχω παρατηρήσει άλλοϋ, είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης. Ά λ λ ά αυτό πού δέ γίνεται συνήθως άντιληπτό είναι δτι ή άμυνα κρατάει ανέπαφο τόν αληθινό εαυτό, βοηθώντας μ' αυτό τόν τρόπο τήν επιβίωση όχι μόνο στίς αμυντικές της πλευρές άλλά καί στόν τρόπο πού διατηρεί τόν εαυτό. Γιά παράδειγμα, ό άληθινός έαυτός της «Όκι» δεν εξαφανίζεται γιατί προκαλεί ντροπή. Παραμένει μέσα στήν άρρωστη σέ καθαρή μορφή. Τό νά γίνει λοιπόν κάποιος καλά, δεν είναι υπόθεση ιδεών. "Ανθρωποι πού είναι πολύ άρρωστοι μπορεί νά έχουν μερικές πολύ σωστές ιδέες. Μερικοί ψυχασθενείς είναι σέ θέση νά ποϋν πολύ σωστά πράγματα, δμως αυτό πού λείπει είναι τό συναίσθημα πού ακολουθεί αυτές τίς σκέψεις κι εκφράσεις. "Οταν κάποιος βρει τόν εαυτό του, τό άποτέλεσμα θά είναι σωστές ιδέες, σωστό σώμα καί φυσικός λόγος. "Αν αντιλαμβανόμαστε δτι ό εγκέφαλος είναι συνδεμένος ή στραβά συνδεμένος, μέ τήν ψεύτικη πρόσοψη, τότε ύγεία σημαίνει σωστές νευρολογικές συνδέσεις πού εξαφανίζουν την ανάγκη γι' αύτή τήν πρόσοψη.
ΦΟΒΙΕΣ ΚΑΙ ΦΟΒΟΣ Στήν άρχή της ζωής μας υπάρχουν τρομαχτικοί φόβοι - νά μείνουμε στήν κούνια μας χωρίς νά μάς προσέχει κανείς, νά μας εγκαταλείψουν, νά μάς χτυπήσουν άσχημα. Τό πιό καταστροφικό συναίσθημα γιά ένα μικρό παιδί είναι νά μήν υπάρχει κανένας πού νά τό φροντίζει, κανένας πού νά είναι εκεί. Τό καθολικό συναίσθημα δτι είναι μόνο καί άπροστάτευτο. Ό φόβος είναι καταστροφικός, καταπιέζεται κι έχει σάν άποτέλεσμα τό χρόνιο άγχος. Δηλαδή, γίνεται μιά άό255
ριστη καί διάχυτη, φοβική καί άγχώδης κατάσταση. Αυτό τό υπόστρωμα τοϋ άγχους είτε παραμένει άόριστο καί έπιπλέει, έτσι ώστε τό άτομο νά αισθάνεται φοβισμένο τόν περισσότερο καιρό χωρίς συγκεκριμένο λόγο ε'ίτε ό φόβος διοχετεύεται σέ κανάλια πού άποκαλοϋνται φοβίες. Τό άγχος είναι ή γενική δεξαμενή πού τροφοδοτείται άπό τούς καταπιεσμένους φόβους κάθε είδους. Τότε, τό άτομο μπορεί νά παρουσιάσει έναν παράλογο φόβο, όπως φόβο γιά τό ασανσέρ, κι άν δέν ήταν τό ασανσέρ θά ήταν κάτι άλλο. Ή φοβία τροφοδοτείται άπό τήν Πρωτογενή δεξαμενή. "Αν άσχοληθούμε μόνο μέ τή φοβία δέν κάνουμε τίποτε άλλο παρά νά φράζουμε τό άνοιγμα. Μέχρι τή στιγμή πού οί βασικοί φόβοι θά γίνουν αισθητοί καί θά εξαφανιστούν, θά υπάρχουν πάντα φοβίες ή καταστάσεις άγχους. Τό άγχος είναι φόβος πού δέν έχει αναγνωριστεί, καί οί φοβίες κάνουν τούς φόβους γνωστούς καί δεκτικούς σέ χειρισμούς. Είναι φόβος μεταφρασμένος στό παρόν άλλά μέσα σέ λαθεμένο πλαίσιο. "Ενας άπό τούς πιό κοινούς φόβους ή άγχη είναι ό φόβος τοϋ θανάτου. "Ισως νά υπάρχει ένας φυσιολογικός φόβος γιά τό θάνατο καί ϊσως νά μην υπάρχει. Θά πρέπει νά πάρουμε τή γνώμη άπό περισσότερους άρρώστους πού έχουν τελειώσει τήν Πρωτογενή Θεραπεία γιά νά είμαστε σίγουροι. Μέχρι τώρα, δέ βλέπω τίποτε πού νά δείχνει έναν άφύσικο φόβο γιά τό θάνατο σ' αύτούς τούς άρρώστους. Πολλοί όμως άρρωστοι έρχονται μ' αύτούς τούς φόβους καί θά ήθελα νά συζητήσω τή σημασία τους. "Οταν ένας φόβος πυροδοτείται στό παρόν, μπορεί νά ξεσηκώσει έναν ολόκληρο άστερισμό άπό παλιούς φόβους. Έ ν α ς άπό τούς πιό σημαντικούς πρωταρχικούς φόβους προκαλείται άπό τή διαδικασία τής γέννησης (βλέπε τήν «Εισαγωγή στίς Αναβιώσεις Γέννησης» στό Ανατομία τής Ψυχικής Αρρώστιας). Στή διάρκεια τής γέννας πολλοί άπό μάς κινδυνεύουν κυριολεκτικά νά πεθάνουν - άπό σφίξιμο τοϋ ομφάλιου λώρου, άπό άνάποδη θέση στήν εξώθηση ή άπό έλλειψη οξυγόνου. Αύτό προκαλεί τόν πιό άρχέγονο τρόμο τοϋ θανάτου, πολύ πρίν τό νήπιο μπορέσει νά τό άντιληφθεΐ. Αργότερα, τό παιδί καί ό ένήλικας μπορούν νά άναπτύξουν μιά φρίκη γιά 256
τό θάνατο πού ν' άπασχολοΰν τίς σκέψεις τους. Οι σκέψεις τοϋ άτομου διαμορφώνονται γύρω άπό μιά υποσυνείδητη άληθινή άνάμνηση, έναν άληθινό κίνδυνο θανάτου. "Οταν σέ μιά Αναβίωση αυτός ό κίνδυνος γίνει αισθητός, τό μεγαλύτερο μέρος τοϋ υπερβολικού (Ρπηιίΐΐ ΑηΙαχβ) φόβου τοϋ θανάτου λιγοστεύει στόν άρρωστο. Φυσικά, δεν είναι μόνο ή γέννα πού βάζει σέ κίνδυνο τη ζωή. "Οταν τό μωρό δεν ταΐζεται στήν ώρα του, όταν δέν παίρνει τά απαραίτητα υγρά, όταν δέν προστατεύεται στήν κούνια του - δλα αύτά βάζουν σέ κίνδυνο τή ζωή του. Κι αύτά, λοιπόν, σχηματίζουν ένα κατάλοιπο τρόμου γιά τό θάνατο, θαμμένες άναμνήσεις πού προσθέτονται στούς κατοπινούς φόβους θανάτου. Μέχρι τή στιγμή πού θά γίνουν αισθητές οί άληθινές άπειλές γιά τή ζωή τοϋ παιδιού, τό άτομο κατέχεται άπό τήν αίσθηση άμεσότητας τοϋ θανάτου. "Ετσι δέν είναι περίεργο πού άπασχολείται τόσο πολύ μ' αύτόν. Ό τρόπος πού άσκεϊται ή πολιτική σέ μιά άρρωστη κοινωνία, δίνει ένα παράδειγμα γιά τό πώς γίνεται ό χειρισμός τοϋ Πρωτογενούς φόβου. Ό πολιτικός δηλώνει στόν κόσμο ότι έχουν δίκιο πού φοβούνται. Συγκεντρώνει τούς φόβους τους στόν «εχθρό», επιμένει στήν άναγκαιότητα της ενίσχυσης της άμυνας, καί υπόσχεται νά νικήσει τόν έχθρό καί νά καθησυχάσει τούς φόβους άν τό κοινό τόν ψηφίσει. Μέ άλλα λόγια, ό φόβος γιά τούς μαύρους, τούς εξτρεμιστές, τή νεολαία, τούς κομμουνιστές, τό σοσιαλισμό, είναι κοινωνικά θεσμοποιημένοι φόβοι. Ε π ε ι δ ή οί φόβοι τοϋ νευρωτικού δέ φεύγουν ποτέ, υπάρχει πάντα άνάγκη γιά τήν ύπαρξη εχθρού, καί άνάγκη άμυνας. Ά ν δ νευρωτικός μπορεί νά δημιουργήσει μία καλή, γερή φοβία, όπως γιά τά φίδια ή τίς άράχνες, μπορεί νά μή χρειάζεται τή φοβία τοϋ εχθρού. Ή προβολή των φόβων, λοιπόν, είναι ό τρόπος πού χρη- · σιμοποιοϋν οί νευρωτικοί γιά νά μπορούν φαινομενικά νά τούς άναγνωρίζουν καί νά τούς χειρίζονται. Τό άτομο μπορεί ν' άποφεύγει τίς άράχνες, τά άσανσέρ καί τά ψηλά μέρη. Μπορεί νά σκοτώσει τόν εχθρό, άλλά δ,τι καί νά κάνει ό νευρωτικός ποτέ δέ θά είναι άρκετό. Θά πρέπει νά κατα257
σκευάσει καινούριους εχθρούς, είτε αυτοί είναι άράχνες είτε κομμουνιστές. Ή διαλεκτική τού φόβου είναι ότι όσο περισσότερο κανείς αισθάνεται τούς φόβους του, τόσο περισσότερο θαρραλέος γίνεται - γιά νά γίνει ό έαυτός του.
Ο ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ Οί ιδέες βγαίνουν άπό τά συναισθήματα ή τήν άρνησή τους. Μέ άλλα λόγια, τό κεφάλι είναι στενά δεμένο μέ τό σώμα καί οί ιδέες μέσα στό κεφάλι άντανακλοϋν κατά κάποιο τρόπο τήν κατάσταση τοϋ σώματος. Μιά άπλή ιδέα, όπως «Δέ μού άρέσει νά ταξιδεύω», μπορεί νά άντανακλά βαθιούς φόβους: τό νά βρίσκεται κανείς μακριά άπό τό σπίτι του, τό νά βρίσκεται σέ έναν κόσμο ξένων. Ακόμα, μπορεί νά άντανακλά συναισθήματα: τό νά είναι ενα μικρό χαμένο παιδί ή τό νά φοβάται μήπως χαθεί. "Ολα αύτά τά συναισθήματα, παράγωγα χιλιάδων πρωταρχικών εμπειριών, άργότερα βοηθάνε νά σχηματιστεί ή ιδέα πού έχει τό άτομο γιά τά ταξίδια. Παραπέρα, υπάρχει μιά συνοχή στίς ιδέες, μιά λογική ή παράλογη άλληλουχία (νοοτροπία ή φιλοσοφία) πού έχει επιβληθεί άπό τά Πρωτογενή συναισθήματα. Αυτό τό ήξερα όταν εξέταζα τίς διάφορες ιδέες πού είχε ένας ύπερπατριώτης ό Ψυχρός Πολεμιστής. Υπάρχει μιά αξιοσημείωτη συνοχή στίς απόψεις του. Θέλει άμεσες καί μοναδικές λύσεις. Δέ βλέπει τήν άξία τής συνεργασίας. Μάλλον βλέπει τίς σχέσεις μέ όρους εξουσίας - κυριαρχίας ή υποταγής, όχι ισότητας. Είναι καχύποπτος, κυνικός, καί ερμηνεύει τίς κινήσεις τών άλλων σάν επιθετικότητα. Είναι εχθρικός καί αιτιολογεί αυτή τήν έχθρικότητα σάν άναγκαία γιά νά άντιμετωπίζει τόν πανταχού παρόντα εχθρό πού άπέναντί του πρέπει κανείς νά είναι διαρκώς σέ άμυντική ετοιμότητα. Είναι απρόθυμος νά έξετάσει κριτικά οτιδήποτε καί αύτη του τή στάση τήν περιβάλλει μ' ένα λογικό κάλυμμα λέγοντας ότι «αύτοί πού εξετάζουν κριτικά τά πράγματα είναι αύγοκέφαλοι, διανοούμενοι πού δέν τό λέει ή καρδιά τους». Είναι ένάντια στά προγράμματα ψυχικής 258
υγείας γιά λόγους προφανείς καί επικρίνει τήν ένδοσκόπηση σάν μιά άδυναμία των «ευαίσθητων ψυχών». Δέν πιστεύει στίς διαμαρτυρίες. Είναι προσκολλημένος στίς άξίες της νομιμοφροσύνης καί της υπακοής. « Α γ ά π α το ή άστο» είναι ένα ταιριαστό σύνθημα. "Εχει πολύ λίγα ιδανικά καί ακόμα λιγότερες ελπίδες. Βλέπει μόνο τά καθημερινά πρακτικά ζητήματα καί άπορρίπτει τούς θεωρητικούς σάν άερολόγους ιδεαλιστές. Πιστεύει στό άξίωμα της σκληρής δουλειάς καί στόν άνταγωνισμό. Είναι τόσο κατακερματισμένος άπό τίς εσωτερικές συγκρούσεις πού δέν μπορεί νά άνεχτεί τήν ειρήνη καί τήν άρμονία. Πρέπει νά πιστεύει στή διαρκή άπειλή έτσι ώστε νά δικαιολογεί τή διαρκή άμυνα. Υποφέρει άπό τήν κοινωνικά θεσμοποιημένη παράνοια. Είναι προϊόν μιας άρρωστης κοινωνίας πού δέν εκπληρώνει τίς άνάγκες του καί τόν πείθει ότι αύτό δέν είναι δουλειά της κυβέρνησης. Κανείς δέν μπορεί νά τό Ιχει εύκολα αύτό. Κανείς δέν μπορεί νά Ιχει πράγματα πού τοϋ δόθηκαν έτσι, χωρίς νά δουλέψει γι' αύτά. Αύτός ό άνθρωπος πιστεύει στόν άγώνα. Ή καταστροφική κοινωνία του τοϋ παρέχει έναν εχθρό πού πρέπει νά πολεμάει, καί μπορεί νά είναι απαλλαγμένος άπό τήν εύθύνη γιατί σκοτώνει γι' αυτήν (τήν κοινωνία). Σκοτώνει γιά άφηρημένες ιδέες όπως ό πατριωτισμός. Βλέπει τή βία καί τήν εξουσία σάν άντρικές άρετές, χαρακτηριστικά τού καλού πολίτη. "Ολοι όσοι δέν είναι μαζί του είναι εναντίον του, καί όσοι δέν είναι πάνω άπ' αύτόν είναι κάτω άπ' αύτόν. Ό συμβιβασμός είναι προδοτικός. Είναι άφελής ενώ ταυτόχρονα θεωρεί τούς άλλους «κορόιδα». Αύτοί πού έχουν άνάγκη καί άπαιτοϋν είναι «ταραχοποιοί». Ε π ε ι δ ή δέν εχει καμιά επιρροή στόν εαυτό του καί έχει άπομακρυνθεί άπό τά συναισθήματά του, έχει τήν τάση νά ξεγελιέται άπό τήν εμφάνιση τών πραγμάτων παρά νά βγάζει συμπεράσματα άπό βαθιά ανάλυση. Δέν πιστεύει στήν υποταγή στά συναισθήματα, καί εκθειάζει θεσμούς όπως ό στρατός όπου ή άτομικότητα καί τά συναισθήματα συντρίβονται μεθοδικά. Είναι τρομερά φοβισμένος καί καθησυχάζει όταν τού λένε οί αρχηγοί του ότι είναι φυσικό νά άνησυχεί. Έ τ σ ι κα259
τ ευθύ νου ν τό φόβο του πρός τούς έξω άντί νά τόν βοηθήσουν νά δει ότι ό κίνδυνος είναι μέσα του. «Υπάρχει πραγματικά ένας εχθρός. Είναι εδώ, καί αν τόν συντρίψουμε δέ θά φοβόμαστε πιά». Ανεξάρτητα άπό τό πόση προστασία έχει, ποτέ αύτή δέ θά είναι άρκετή νά καταπνίξει τήν άνασφάλειά του. Αύτός ό άνθρωπος είναι τό άντίστοιχο τής Ψυχροπολεμικής κοινωνίας. Είναι προϊόν αύτής τής κοινωνίας καί άντίστροφα τή βοηθάει νά διατηρηθεί. Έ ν α ς τέτοιος άνθρωπος είναι επικίνδυνος, γιατί ήΤΐιν καί είναι πάντα άδύναμος, έχει μεγαλώσει μέ τό συναίσθημα ότι τόν εξουσιάζουν καί εχει εναποθέσει τήν άσφάλειά του στήν υπέρτατη δύναμη τή Βόμβα. Ό φόβος τόν καθηλώνει τόσο ώστε τά γεγονότα δέν μπορούν νά τόν άλλάξουν, καί άκόμα καί ή άπειλή άφανισμού τής άνθρωπότητας δέν μπορεί νά στρέψει άλλοϋ τή μονομανιακή εμμονή στίς ιδέες του. Ή άρνηση είναι ή ουσία τής δυναμικής τοϋ Ψυχρού Πολεμιστή. "Οταν άρχίσει νά άναγκάζεται νά άρνιέται όλη τήν εσωτερική πραγματικότητα άπό νωρίς στή ζωή του, πρέπει νά γίνει ψεύτικος καί νά ένστερνιστεΐ ψεύτικες ιδέες. Κανείς δέν τού έδωσε τίποτε. Αναγκάστηκε νά δουλεύει συνέχεια ένώ τού λέγαν ότι αύτό οικοδομεί τό χαρακτήρα. "Εχοντας άποδεχτεΐ αυτές τίς παράλογες ιδέες γιά νά κάνει τή στέρησή του υποφερτή, τελικά φτάνει νά τίς πιστέψει. Είναι συνεπής στήν άρνηση τής πραγματικότητας, γιατί άκόμα καί μιά λογική άκολουθία, ή πίστη σέ κάτι άληθινό θά μπορούσε νά τόν οδηγήσει τελικά σ' αύτό πού είναι άληθινό μέσα του - στόν Πόνο. Ε κ ε ί ν ο πού κατάφεραν οί νευρωτικοί γονείς στό νεοφανή Ψυχρό Πολεμιστή είναι ότι τόν έκαναν νά άπωθήσει οτιδήποτε σχεδόν αισθάνεται. Ή άπώθηση γίνεται ό τρόπος λειτουργίας του, καί ή άπώθηση αύτών πού είναι μέσα του δέν άπέχει πολύ άπό τήν άνακλαστική άπώθηση αύτών πού συμβαίνουν έξω. Έτσι, καταπιέστε τούς ταραχοποιούς, τούς άγωνιστές, τούς άπεργούς, κλπ. Μιά μελέτη στό πανεπιστήμιο τής Καλιφόρνιας κατέληξε στό συμπέρασμα ότι οί δεξιοί φοιτητές ήταν πιό καταπιεσμένοι σεξουαλικά καί μέ περισσότερες άναστολές. Αύτή ή αυτόματη καταστολή κά260
νει τόν Ψυχρό Πολεμιστή νά κοροϊδεύει τήν άνοχή εϊτε στά σχολικά συστήματα ε'ίτε στήν οικογενειακή πειθαρχία. Τά πράγματα πρέπει νά είναι σκληρά γιά νά είναι καλά. Μπορούμε νά δούμε ότι δέν είναι τόσο τυχαίο πού σχεδόν σέ κάθε πρόβλημα, ό Ψυχρός Πολεμιστής βρίσκει τήν πιό εξωπραγματική λύση. Μιά έρευνα στό Κόρνελ έκανε στούς σπουδαστές τίς άκόλουθες ερωτήσεις: «Ποιός κατά τή γνώμη σας είναι ό πιό άποτελεσματικός παράγοντας γιά τήν άποτροπή τοϋ πολέμου, ή άτομική βόμβα ή τά Ηνωμένα Έθνη;» Έ π ί πλέον κάθε άτομο πού συμμετείχε στη σφυγμομέτρηση έδωσε εξετάσεις γιά νά μετρηθεί ή εμπιστοσύνη του στούς άλλους. Δύο άπό τά θέματα ήταν: « Ή άνθρώπινη φύση είναι βασικά συνεργατική» καί «όταν εξετάσεις καλά τά πράγματα, θά δεις ότι στήν πραγματικότητα κανείς δέν ενδιαφέρεται γιά σένα». Εκείνοι μέ τή λίγη εμπιστοσύνη άπέναντι στούς άλλους ονομάστηκαν μισάνθρωποι. Τό εβδομήντα εφτά τοις εκατό άπ' αυτούς εναπόθεσαν τήν πίστη τους στή βόμβα. Αύτοί οΐ σπουδαστές ρωτήθηκαν πού θά έπρεπε νά στηρίζονται οί ΗΠΑ γιά νά εμποδίσουν τόν πόλεμο. Τό εξήντα δύο τοίς εκατό άπό αύτούς τούς μισάνθρωπους είπαν: «Στή στρατιωτική δύναμη». Τρεις φορές περισσότερο άπό τούς άλλους άνθρώπους θεωρούσαν τό συνεχή πόλεμο μέσα στήν τάξη τών πραγμάτων. Δυό φορές περισσότερο άπό τούς άλλους άνθρώπους άμφισβήτησαν ότι ό πόλεμος μπορεί νά εξαλειφθεί. Μιά άλλη μελέτη στό ΜΙΤ βρήκε ότι αύτοί πού πιστεύουν περισσότερο στόν πόλεμο είναι καί περισσότερο ικανοί νά εφαρμόζουν σωματικές τιμωρίες πάνω στά παιδιά τους. "Οταν κάποιος πιστεύει καί χρησιμοποιεί τή βία, ή κατάπαυση άκόμα καί ενός Ψυχρού Πολέμου τόν μετατρέπει σέ άχρηστο πολεμιστή. Μολονότι ό Ψυχρός Πολεμιστής αισθάνεται αδύναμος, δέν πρέπει ποτέ νά τό δείξει ούτε νά επιτρέψει στούς άλλους νά τό δείξουν. Πιστεύει στήν πρόσοψη τών πραγμάτων. Έ χ ε ι δεχτεί όλη τήν ψευδοπραγματικότητα γιατί μέ κάποιο τρόπο πείστηκε στό παρελθόν ότι τόν άγαποΰσαν. Ή υπέρτατη άρνηση είναι ότι δέν ύπήρξε καθόλου άγάπη. Σπάνια βλέπει τόν εαυτό του σάν στερημένο άπό άγάπη, 261
δμως παράλληλα άποφεύγει τίς συναισθηματικές καταστάσεις, ιδιαίτερα μεταξύ άντρων. «Τά άγόρια δέ φιλάνε τόν πατέρα τους. Μόνο τοϋ σφίγγουν τό χέρι». «Τά άγόρια δέν κλαίνε καί δέν κάνουν σάν μαμόθρεφτα». Συχνά μεταθέτει τίς άνάγκες του στή θρησκεία καί τό Θεό. Λέει: «Νά εμπιστεύεσαι μόνο τό Θεό. Αύτός δέν πρόκει*ΐχι νά σέ εγκαταλείψει». «Αύτός σέ παρακολουθεί άπό πάνω. Φροντίζει καί προστατεύει». Κάνει, μέ λίγα λόγια, όλα όσα έπρεπε νά κάνουν, άλλά δέν έκαναν, οί γονείς. Νά πού πηγαίνουν οί άνάγκες - σ' ένα μέρος όπου μπορούν νά εκφραστούν μέ άσφάλεια άλλά δέν μπορούν ποτέ νά εκπληρωθούν, παρά μέσα σέ φαντασίωση. Έ ν α μέρος πού προτρέπει τά μέλη του νά άρνηθούν τίς γήινες ευχαριστήσεις, καί τούς εαυτούς τους. "Οταν ό Ψυχρός Πολεμιστής τελικά αισθανθεί τήν έλλειψη άγάπης, τότε ολόκληρη ή φιλοσοφία πού βασίστηκε στήν άρνησή της, τείνει νά καταρρεύσει. Κανείς δέν πρέπει νά προσπαθεί νά τόν πείσει ότι οί ιδέες του δέν είναι σωστές. Συγκρατιούνται άπό τόν Πόνο καί εξατμίζονται μαζί του.
Η ΟΜΙΛΙΑ "Ολοι μας έχουμε χαρακτηριστικά πρότυπα ομιλίας. Στήν περίπτωση τού νευρωτικού είναι ένα καλό παράδειγμα τού πώς εκφράζει τό παρελθόν κάθε μέρα τής ζωής του, πώς φέρνει άσυνείδητα τό παρελθόν στό παρόν. Έ ν α ς ομοφυλόφιλος μίλαγε συριστικά μέχρι τή στιγμή πού σέ μιά Πρωτογενή Αναβίωση κατάλαβε ότι προσπαθούσε νά είναι ό «μικρός άγγελος τής μαμάς». Ποτέ δέν ένιωσε αύτό τό παρελθόν σάν κάτι ξεχωριστό πρίν τήν Πρωτογενή Α ν α βίωση. Ό τρόπος όμιλίας του ήταν μέρος τής νευρωτικής του προσπάθειας νά άγαπηθεΐ. 'Ακόμα περπατούσε σάν μικρός (πούστης) άγγελος - τά πισινά του ήταν σφιγμένα μέ σιδερένια στεφάνια ένώ περπατούσε σάν πάνω σέ τσόφλια αυγών έτσι πού νά μήν κάνει πολύ έντονα αισθητή τήν παρουσία του στόν κόσμο. 262
Κάθε λέξη τοϋ νευρωτικού άναπαράγει τόν άγώνα γιά άγάπη - στήν προσπάθειά του, γιά παράδειγμα, νά είναι ένας άνθρωπος μέ χαμηλή φωνή γιά τή Μαμά. "Αν τό πρότυπο ομιλίας είναι άτόφιο κομμάτι της νεύρωσης, τότε πολλά προβλήματα ομιλίας θά λυθούν αυτόματα όταν ή νεύρωση εξαλειφθεί. Α κ ό μ α καί τό πώς προφέρουμε τίς λέξεις, προδίνει τή νεύρωση. Μερικοί νευρωτικοί δέ μιλάνε σωστά - μιλάνε μέ τή μιά πλευρά τοϋ στόματος σάν νά μήν μπορούν νά μιλήσουν κατευθείαν. Αύτό είναι ένα μέρος τοϋ διχασμού, όπου ή μιά πλευρά τού προσώπου είναι διαφορετική άπό τήν άλλη καί τό ένα μέρος τοϋ στόματος είναι κυρίαρχο καί άναλαμβάνει τό περισσότερο άπό τό βάρος τής ομιλίας. Ή ομιλία είναι ένας εξαιρετικός δείκτης τοϋ τί προσπαθούμε νά γίνουμε ώστε νά μάς άγαπάνε. Μερικοί άπό μάς μιλάνε συνεσταλμένα. Πραγματικά ύποστήκαμε καταστολή. Ή νεύρωση δέν μπορεί νά λυθεί ξέχωρα άπό τήν ομιλία. Ό άρρωστος μετά τήν Πρωτογενή Θεραπεία δέ θά πρέπει νά έχει δυνατή, τσιριχτή φωνή ούτε άψυχη, εκτός άν άπό μιά εξαιρετική αλλαγή κάτι δέν πάει καλά μέ τίς φωνητικές χορδές του ή κατά κάποιο τρόπο υπάρχει σωματική άτέλεια. Οί φωνές τών άρρώστων πού υποβάλλονται σέ Πρωτογενή Θεραπεία βαθαίνουν μέ έναν τρόπο δραματικό. Αύτό εξηγείται άπό δύο παράγοντες. Ό πρώτος καί πιό σπουδαίος, φαίνεται νά είναι άκριβώς ή ποσότητα τοϋ Πόνου μέσα στόν άρρωστο. Ή φωνή βαθαίνει όσο περισσότερο διαλύεται ό Πόνος. Μπορούμε νά τό καταλάβουμε αύτό καλύτερα άν φανταστούμε παράλληλες γραμμές κατά μήκος τού στήθους καί τής κοιλιάς. Κάθε βασική Πρωτογενής Αναβίωση φαίνεται νά ρίχνει τή φωνή σέ ένα νέο επίπεδο, σάν νά δούλευε τό άμυντικό σύστημα κατά στρώματα. Ό δεύτερος παράγοντας είναι ή ποιότητα τής Πρωτογενούς Αναβίωσης. "Ενας άντρας είχε μιά δραματική άλλαγή τής φωνής του μετά άπό μιά Πρωτογενή Αναβίωση όπου ένιωσε τόν εαυτό του σάν μωρό στήν κούνια νά ουρλιάζει καί νά στριγγλίζει άπό τήν πείνα. Κατάλαβε εκείνη τή στιγμή ότι είχε διατηρήσει τή δυνατή φωνή μέ τήν ελπίδα ότι 263
μέ κάποιο τρόπο τελικά θά άκουγόταν. Ή φωνή του προσκολλήθηκε στήν παιδική ήλικία έξαιτίας ενός άνεπίλυτου τραύματος. Ή δυνατή στριγγλιά φωνή έγινε ένα άτόφιο κομμάτι τού άναπτυσσόμενου αμυντικού συστήματος, ενός συστήματος φτιαγμένου γιά νά τόν βοηθήσει νά επιβιώσει. Υπάρχουν καί άλλες διαστάσεις στή νευρωτική ομιλία. "Ενας άρρωστος ύψωνε πάντα τήν ένταση τής φωνής του στό τέλος κάθε πρότασης, σάν νά ήταν ερώτηση. Είχε συνέχεια τό φόβο μήπως έχει άδικο καί ή ομιλία του έγινε ένας συνηθισμένος τρόπος νά άποφεύγει νά διατυπώνει ξεκάθαρα τή σκέψη του. Ποτέ δέν έπαιρνε μιά θέση ούτε κάν στά λόγια. Τό συχνό σταμάτημα τής ομιλίας είναι μιά ποικιλία αύτού τού φόβου - μήπως έχει άδικο... έλέγχοντας κάθε λέξη πού βγαίνει άπό τό στόμα του γιά νά είναι σίγουρος ότι δέν προσβάλλει κανέναν. Ή μωρουδίστικη όμιλία (ψεύδισμα κλπ. είναι καθαρή ένδειξη ότι τό άτομο δέν έχει ξεπεράσει τήν παιδική του ήλικία. Τό παρελθόν παρεισφρέει μέ κάθε λέξη πού λέγεται. Ή μωρουδίστικη όμιλία είναι πραγματικά μιά ένδειξη τοϋ πώς έξωτερικεύουμε άσυνείδητα τήν παιδική μας ήλικία άργότερα στή ζωή. "Ενα εντάξει άτομο έχει μιά φυσική, ρυθμική όμιλία. Δέν είναι ούτε πολύ γρήγορη ούτε πολύ άργή. Είναι σάν τό βάδισμα ή τίς κινήσεις τού σώματος του - ένας δείκτης όλοκλήρωσης τοϋ σώματος καί τοϋ πνεύματος.
ΑΜΦΙΘΥΜΙΑ Βίβιαν Τζάνοφ Σ' ένα πρόσφατο κινηματογραφικό έργο υπάρχει μιά σκηνή όπου ό ενήλικος γιός ενός γέρου λέει: «Μισώ τόν πατέρα μου καί μισώ τό γεγονός ότι τόν μισώ». Τό έργο μάς δείχνει τό πραγματικό χάσμα των γενεών. Ό πατέρας, καθώς υποφέρει άπό τίς ταλαιπωρίες τής παιδικής του ήλικίας, γίνεται ένας μισητός γονιός, κρατώντας σέ μεγάλη άπόσταση 264
τό παιδί του. "Αν καί ό γιός καταλαβαίνει τόν πατέρα του, εντούτοις μπορεί νά αισθανθεί μόνο τά δικά τον συναισθήματα. Αύτό είναι τό σπέρμα τής αμφιθυμίας πού βρίσκεται μέσα σέ όλους μας. Είναι ή σύγκρουση άνάμεσα στήν άνάγκη πού έχουμε γιά τήν άγάπη τών γονιών καί τήν άνικανότητά τους νά δώσουν αύτή τήν άγάπη μ' έναν ολοκληρωμένο τρόπο. Είναι ή σύγκρουση τής κατανόησης τού Πόνου τους άλλά καί τής αίσθησης τοϋ δικού σου. Είναι τό «Ξέρω ότι είχες μιά σκληρή παιδική ηλικία, άλλά τί θά γίνει μέ τίς δικές μου ανάγκες;» Ή άμφιθυμία δημιουργείται όταν άρχίζουμε νά νιώθουμε ένα συναίσθημα γιά κάποιο άτομο καί ταυτόχρονα βομβαρδιζόμαστε άπό άλλα αντικρουόμενα συναισθήματα. Γιά παράδειγμα, πολλοί άπό μάς άναρωτιοΰνται μέ άγωνία τί τούς έχουν κάνει οί γονείς τους, πόσο σκληροί καί άπερίσκεπτοι ύπήρξαν άπέναντί τους. Καί τότε άμέσως καταλαβαίνουμε τό πόσο στερημένοι ύπήρξαν κι αύτοί. Ή άγωνία καί ή άνάγκη είναι τό παιδί μέσα μας πού αισθάνεται. Ή κατανόηση είναι ό «ένοχος» ενήλικος πού βλέπει τούς λόγους τής συμπεριφοράς τών γονιών του καί τούς συμπονεϊ. Έ τ σ ι άμφιθυμία είναι ή σύγκρουση τών συναισθημάτων άνάμεσα στό παιδί μέσα μας πού έχει άνάγκες καί τό ενήλικο κομμάτι τού εαυτού μας πού καταλαβαίνει. Παρόλα αύτά ή «ενήλικη» κατανόηση ποτέ δέν επηρεάζει τό γεμάτο άνάγκες παιδί. Γι' αύτόν τό λόγο ή άμφιθυμία διαιωνίζεται έτσι πού ένας ώριμος γκριζομάλλης άνθρωπος νιώθει άκόμα συγκρουόμενα συναισθήματα γιά τούς γονείς του. Τό μικρό παιδί άποδέχεται αυτόματα τίς άνάγκες τών γονιών του, καί όσο συνεχίζει νά τό κάνει δέ θά νιώθει έλλειψη άγάπης ή σύγκρουση συναισθημάτων. "Οταν μεγαλώσει θά άρχίσει νά νιώθει άμφιθυμία καθώς θά καταλαβαίνει ότι δέν μπορεί νά είναι εκείνο πού θέλουν αύτοί, καί ταυτόχρονα νά είναι ό εαυτός του. Κάποιος θά πρέπει νά πληγωθεί. Ή άπόφαση γιά τό ποιός τελικά θά πρέπει νά πληγωθεί, είναι ή πηγή της άμφιθυμίας. Τό παιδί μέ τό νά είναι ό εαυτός του θά πληγώσει αύτόματα τό νευρωτικό γονιό του. Ό γονιός αύτός έκανε τό παιδί του όπως τό χρειαζόταν άκριβώς γιά νά μην πληγωθεί ό ίδιος. Τό παιδί θά 265
έπρεπε νά είναι ταλαντούχο, ευγενικό, έξυπνο ή οτιδήποτε άλλο, έτσι πού ό γονιός νά νιώσει ότι παίρνει άγάπη. "Οταν τό παιδί είναι ό εαυτός του, ό γονιός αισθάνεται έλλειψη άγάπης. "Οταν τό παιδί πρέπει νά είναι ψεύτικο, ό άληθινός του εαυτός δέν άγαπιέται. Αύτή άκριβώς είναι ή έκλογή. Ανάμεσα στόν άληθινό καί τόν ψεύτικο εαυτό. Α ν ά μεσα στίς άνάγκες σου καί τίς άνάγκες τών γονιών σου. Τό τίμημα τού νά κάνεις τό γονιό νά αισθάνεται ότι άγαπιέται είναι ή νεύρωση! Στήν Πρωτογενή Θεραπεία υπάρχει ένα σκαμπανέβασμα συναισθημάτων σέ σχέση μέ τούς γονείς. Σ' ένα κρίσιμο σημείο έπέρχεται ή Ισορροπία στό «Λυπάμαι πού πονάς, άλλά δέν μπορώ νά άλλάξω τή ζωή σου. Έ γ ώ βρήκα τόν άληθινό μου εαυτό καί τά άληθινά μου συναισθήματα. Τίποτα καί κανένας δέ θά μπει πιά εμπόδιο στό δρόμο τους». ΤΟ ΚΛΑΜΑ Βίβιαν Τζάνοφ Καθώς γύριζα σπίτι μέ τό αυτοκίνητο μου ενα Σάββατο μετά τήν ομαδική θεραπευτική συνάντηση, άρχισα νά σκέφτομαι τό κλάμα πού είχαν κάνει οί άρρωστοι κι έγώ εκείνη τή μέρα. Ά ρ χ ι σ α νά κάνω μέ τό μυαλό μου διάφορους έλεύθερους συνειρμούς. Σκέφτηκα τίς άντιδράσεις τών άνθρώπων έξω άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία. «Πώς καταφέρνετε καί κάνετε τούς άνθρώπους νά σπάνε;», «Κλαίνε πάντα τόσο πολύ;», «Είναι καλό γι' αύτούς;» "Οποιοσδήποτε, φυσικά, έχει σχέσεις μέ τήν Πρωτογενή Θεραπεία καταλαβαίνει ότι τό κλάμα είναι ένα παραπροϊόν τών συναισθημάτων καί τής άναβίωσης τών πρωταρχικών παιδικών σκηνών. Καθώς μού ήρθαν αύτές οί σκέψεις, συγκέντρωσα τό μυαλό μου πάνω στό κλάμα αύτό καθεαυτό. Τό σώμα γιά μένα ήταν πάντα ένας έκπληκτικός οργανισμός μέ τέλειο μηχανισμό. Κάθε όργανο έχει τή δική του λειτουργία καί κάθε πράξη τού σώματος έχει σάν σκοπό τήν ομοιόσταση. Τρώμε όταν τό στομάχι μας γουργουρίζει, πίνουμε όταν διψάμε καί κοιμόμαστε όταν είμαστε κουρασμέ266
νοι. Τό κλάμα λοιπόν πρέπει νά είναι κι αύτό μιά φυσική λειτουργία τοϋ σώματος στήν προσπάθειά του νά συντηρηθεί. Κλαίμε σάν αντίδραση στόν Πόνο, κι έτσι ανακουφίζουμε τήν ένταση. Τή στιγμή εκείνη ένιωσα όλότελα χαλαρωμένη άπό τήν ένταση... δέν είχα πιά άλλα δάκρυα νά χύσω. "Επειτα άναρωτήθηκα γιατί οί περισσότεροι άνθρωποι δέν καταφεύγουν στό κλάμα μετά τήν παιδική τους ηλικία. Δέ σταματούν νά γελάνε, νά κοιμούνται ή νά διψάνε. Ή κοινωνία άποκόβει τή φυσική διέξοδο τού Πόνου: τό κλάμα. Στά παιδιά λένε ότι είναι πολύ μεγάλα γιά νά κλαίνε. Ποτέ όμως δέν τούς λένε ότι είναι πολύ μεγάλα γιά νά γελάνε ή νά χαμογελάνε. Οί γονείς εξαφανίζουμε γρήγορα τά δάκρυά μας κι έτσι όλοι μεγαλώνουμε καταπίνοντας τά δάκρυά μας, μ' ένα κόμπο στό λαιμό, σκουπίζοντας βιαστικά ένα δάκρυ μόλις φανεί - άλλά πολύ σπάνια κλαίμε. Ή Πρωτογενής Θεραπεία άποκαθιστά αυτή τήν ικανότητα καί αύτή τή λειτουργία. Κατάλαβα ότι αύτό είναι άπό μόνο του θεραπευτικό. Φυσικά παρουσιάζονται καταπληκτικές ενοράσεις, άλλαγές τού σώματος καί τής προσωπικότητας σάν άποτέλεσμα αύτής τής θεραπείας, άλλά ή λειτουργία τοϋ κλάματος πού άποτελεί μέρος τής θεραπείας μοιάζει νά είναι ένα θαυμάσιο επακόλουθο πού δέν έχει εκτιμηθεί άρκετά. Οί συζητήσεις πού γίνονται μέ άρρώστους πού βρίσκονται σέ Πρωτογενή Θεραπεία είναι πολύ πιθανόν νά περιέχουν τόσο κλάμα όσο καί γέλιο μέσα τους. Θά κλάψουν φανερά καθώς παρακολουθούν ένα κινηματογραφικό έργο. Ή άνάγνωση ενός γράμματος, ή μουσική ή ό Ά γ ι ο ς Βασίλης μπορεί ξαφνικά νά τούς φέρει χωρίς καμιά προειδοποίηση ποτάμια δακρύων. Υπάρχει κάτι τό υγιές όταν άντιδρούμε άμεσα σέ κάτι πού μάς συμβαίνει. Υπάρχει άκόμα καί κάτι όμορφο σ' αύτό! Δέν μπόρεσα τελικά νά μή σκεφτώ ότι οί άνθρωποι μέ τό νά συγκρατούν χρόνια ολόκληρα τά δάκρυά τους έχουν δημιουργήσει ένα απόθεμα έντασης πού είναι σημαντικός παράγοντας τής ψυχικής καί σωματικής άρρώστιας πού μαστίζει τήν άνθρωπότητα. 267
ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΔΑ V "Αν δέν πάρεις έκεϊνα πού έχεις άνάγκη δταν είσαι μικρός, πάντα θά θέλεις κάτι. "Αν πάρεις έκεϊνα πού θέλεις όταν είσαι νευρωτικός, πάντα θά έχεις άνάγκη κάτι. Τό μόνο πράγμα πού μπορείς νά κερδίσεις άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία είναι τό νά αισθανθείς τίς άνάγκες σου, γιά παράδειγμα, τήν άνάγκη γιά φροντίδα. "Αν παίρνεις φροντίδα στήν κλασική ψυχοθεραπεία χωρίς νά αισθάνεσαι τήν καταστροφική άνάγκη, τότε αύτή ή άνάγκη παγώνει, θάβεται καί γίνεται μιά εγκλωβισμένη δύναμη πού άπό κει καί πέρα δημιουργεί στό άτομο συνέχεια επιθυμίες. Τό μόνο πράγμα πού είναι άληθινό στούς ένήλικους νευρωτικούς είναι οί άνάγκες τους. Είναι αύτό πού βρίσκεται μέσα τους. Οί νευρωτικοί δέν πρόκειται ποτέ νά εκπληρώσουν τίς άνάγκες τών γονιών τους. "Αν όμως αισθανθούν τίς επιθυμίες πού τρέφουν γι' αύτούς, τότε μπορούν νά γίνουν συναισθηματικοί άνθρωποι, ικανοί πιά νά παίρνουν άγάπη άπό τούς άλλους. Μέχρι νά γίνει αισθητή αύτή ή μπλοκαρισμένη πρωταρχική άνάγκη, όλη ή «άγάπη» καί ή φροντίδα στό παρόν, δέν είναι τίποτ' άλλο παρά ένα κάλυμμα τών συναισθημάτων. Οί νευρωτικοί άγωνίζονται τρομερά νά πάρουν άγάπη άπό τούς άνθρώπους πού βρίσκονται γύρω τους, καί ό λόγος πού αύτή ή άγάπη δέν είναι ποτέ άρκετή είναι ότι τό παλιό συναίσθημα τής έλλειψης άγάπης παραμένει άνεκπλήρωτο. Τό μοναδικό δώρο πού μπορεί ένας θεραπευτής νά προσφέρει στόν άρρωστο του είναι νά τόν βοηθήσει νά αισθανθεί εκείνο τόν πόνο τής άνεκπλήρωτης άνάγκης. "Αν ό θεραπευτής άποτύχει σ' αύτή τήν προσπάθεια δέν τοϋ μένει παρά μιά λύση: νά δώσει μιά νέα κατεύθυνση στή συμβολική προσπάθεια - νά σπρώξει τόν άρρωστο άπό τό νά κλέβει αυτοκίνητα στό νά άρχίσει νά σπουδάζει νομικά, άπό τή σεξουαλική μανία στήν άκαδημαϊκή μανία. Ή επιτυχία στήν κλασική ψυχοθεραπεία σχετίζεται συνήθως μέ τό πόσο καλά έχει διοχετευτεί κοινωνικά ή άληθινή παρόρμηση τού άτομου. Ή έπιτυχία τής Πρωτογενούς Θεραπείας εξαρτάται άπό τό ποσό βαθιά έχει τό άτομο αισθανθεί καί 268
Ικανοποιήσει αύτη τήν παρόρμηση. Ό στόχος τής Πρωτογενούς Θεραπείας είναι αυτή καθευτή ή άνάγκη - παρόρμηση, ενώ ό στόχος τών άλλων θεραπειών είναι συνήθως τό ποιά κατεύθυνση θά δώσουν στήν παρόρμηση τοϋ άτομου. Έ τ σ ι , ένα κριτήριο επιτυχίας στήν κλασική ψυχοθεραπεία θά ήταν « Ή ικανότητα τού άτομου νά συμμετέχει μέ δημιουργική παραγωγικότητα». Τό κριτήριο επιτυχίας στήν Πρωτογενή Θεραπεία είναι τό κατά πόσο τό άτομο αισθάνεται ότι άναγκάστηκε νά γίνει παραγωγικό γιά νά πάρει άγάπη. Μέ άλλα λόγια, ή ενθάρρυνση τής παραγωγικότητας σέ ορισμένους νευρωτικούς σημαίνει νά χρησιμοποιούμε τήν ίδια τήν άρρώστια σάν θεραπευτική μέθοδο. Ή φροντίδα δέν είναι κάτι πού μεταφέρεται μέσα άπό κύματα άπό τό ενα άτομο στό άλλο. Φροντίδα σημαίνει νά προσέχεις νά εκπληρώνονται οί άνάγκες τοϋ άνθρώπου πού άγαπάς, οποιεσδήποτε κι άν είναι αύτές οί άνάγκες. "Οταν ένα άτομο γίνεται νευρωτικό, οί άνάγκες του μεταβάλλονται, γίνονται άπύθμενες καί τότε ή φροντίδα είναι άλλη υπόθεση. Γιατί φροντίδα γιά τούς νευρωτικούς σημαίνει άτέλειωτη προσήλωση σέ άρρωστες επιθυμίες - γόητρο, τιμή, σεβασμό, νομιμότητα κλπ. Ε π ε ι δ ή ένα άτομο δέ συνάντησε ποτέ σεβασμό γιά τίς ιδέες καί τά συναισθήματά του νωρίς στή ζωή του, τή στιγμή πού - όταν γίνει πιά ενήλικος - κάποιος δέ θά τού δείξει σεβασμό, θά νιώσει εκείνη τήν πρωταρχική έλλειψη σεβασμού πού ποτέ δέν είχε τολμήσει νά αισθανθεί όλοκληρωτικά. "Ετσι θά πρέπει νά άγωνίζεται συνέχεια γιά νά κάνει τούς άλλους νά τόν σέβονται. Τά παιδιά του δέ θά μπορούν ποτέ νά δείχνουν άσέβεια χωρίς νά επισύρουν τήν όργή του. Ποτέ δέ θά μπορέσει νά ύπάρξει άρκετός σεβασμός γι' αύτό τό άτομο. Τό νά αισθανθεί εκείνη τήν πρωταρχική ταπείνωση καί τήν έλλειψη εκτίμησης γιά τό άτομό του άπό τήν πλευρά τών γονιών του, σημαίνει ν' άποδιώξει τήν παρόρμηση πού νιώθει γιά τόν (συμβολικό) σεβασμό. Τότε θά μπορέσει νά γίνει ένας ανεκτικός γονιός - ένας γονιός πού θά επιτρέπει στά παιδιά του νά τοϋ λένε τά αΐσθήματά τους χωρίς φόβο. Τότε θά μπορέσει νά γίνει ένας άνθρωπος μέ άληθινή φροντίδα γιά τούς άλλους. 269
ΓΑΜΟΣ Ό γάμος είναι μιά άκόμα σχέση, άν καί τυποποιημένη, άνάμεσα σέ νευρωτικούς. Οί νευρωτικοί συνεχίζουν φυσικά νά φέρονται συμβολικά στό γάμο τους καί όπωσδήποτε δέν είναι δουλειά ενός συμβούλου, γιά τά θέματα τού γάμου, νά σώσει έναν κλονισμένο γάμο. Αύτή είναι δουλειά ενός θεραπευτή. Δέν υπάρχει ή έννοια «φτιάχνω» ένα γάμο. Οί φυσιολογικοί άνθρωποι είναι ό εαυτός τους καί άφήνουν τούς άλλους άνθρώπους νά είναι ό εαυτός τους, πράγμα πού περιλαμβάνει καί τόν / τή σύζυγο. Γιατί θά πρέπει κάποιος νά «φτιάξει» μιά σχέση; Τό νά «φτιάχνεις» σημαίνει νά προσπαθείς νά είσαι κάτι πού δέν είσαι. "Οταν «είσαι», δέν ύπάρχει καμιά άνάγκη νά «φτιάχνεις». Οί άνθρωποι μέσα στό γάμο καθοδηγούνται άπό τίς κρυμμένες άνάγκες τους. Τό ότι είναι παντρεμένοι δέν άλλάζει αύτό τό γεγονός. Είναι οί ίδιες οί άνάγκες καί ό Πόνος πού διαστρεβλώνουν τίς συζυγικές σχέσεις. Μπορεί κάποιος νά πει σ' έναν παντρεμένο, «Κοίτα πόσο δυστυχισμένη κάνεις τή γυναίκα σου μέ τίς άπιστίες σου! Δέν μπορείς νά φερθείς πιό υπεύθυνα;» Ε κ ε ί ν ο όμως πού συμβαίνει συνήθως είναι ότι ή άπιστία δέν έχει τίποτα νά κάνει μέ τή γυναίκα του. Ό νευρωτικός μπορεί νά έχει παντρευτεί τή «μητέρα» του καί τώρα είναι τό μικρό άγόρι πού «τριγυρίζει». Δέν έχει τήν πρόθεση νά πληγώσει τή γυναίκα του. Θέλει άπλά νά διασκεδάσει ή νά νιώσει ότι τόν άγαπούν. Γιατί ή άγάπη τής γυναίκας του δέν τού είναι άρκετή; Γιατί οί νευρωτικοί αισθάνονται ότι δέν έχουν άγαπηθεϊ, καί όσο τρυφερότητα καί έπιδοκιμασία κι άν πάρουν στό παρόν, τίποτε δέν πρόκειται ν' άλλάξει αύτό τό γεγονός. "Ενα άτομο μπορεί νά κάνει άπιστίες γιατί ύπάρχει μέσα του ή άσυνείδητη ελπίδα νά καταφέρει τελικά νά αισθανθεί άγάπη ή καθώς μεγαλώνει καί βλέπει τή χαμένη νεότητά του ν' άπομακρύνεται, μπορεί νά θελήσει νά ξαναζωντανέψει μιά εφηβεία πού ποτέ δέν ύπήρξε. Υπάρχουν εκατοντάδες αιτίες γιά τό πρόβλημα τής άπιστίας καί αύτές οί αιτίες δέν είναι προβλήματα τοϋ «γάμου», άν καί δημιουργούν προβλήματα στό γάμο. 270
"Οταν δημιουργούνται προβλήματα, οί σύζυγοι συχνά προστρέχουν σέ συμβούλους γιά τά θέματα τοϋ γάμου. Οί σύμβουλοι αύτοί όμως άσχολούνται μέ τίς τρέχουσες δυσκολίες ήτά συμπτώματα. Φαίνεται τελικά δτι οί σύμβουλοι άποτελούν άλλη μιά άπόδειξη τού διχασμού - τού τρόπου πού διχάζουμε τούς άνθρώπους. Ό σύμβουλος γιά τά θέματα τού γάμου άσχολεΐται μέ τίς πιό έπιφανειακές πλευρές τών πελατών του, σάν νά ήταν οντότητες ξεκομμένες άπό τά βαθιά κρυμμένα συναισθήματα πού δημιουργούν τήν παρόρμηση γιά μιά συγκεκριμένη συμπεριφορά. Δέ νομίζω ότι οί όλοκληρωμένοι άνθρωποι μπορούν νά χωριστούν σέ κατηγορίες μέ τρόπο άποτελεσματικό. Δέν μπορώ νά σκεφτώ κανένα συζυγικό πρόβλημα πού νά μήν είναι στήν πραγματικότητα πρόβλημα άτομικής νεύρωσης. Οί σύμβουλοι δέν είναι εκπαιδευμένοι νά χειριστούν σοβαρές ψυχολογικές δυσκολίες. Ή λογική σ' αύτό τό θέμα είναι ότι μιά τέτοια εκπαίδευση δέν είναι άπαραίτητη γιατί ό σύμβουλος δέν προχωράει σέ βάθος. Κάθε προϊόν τής άνθρώπινης συμπεριφοράς είναι άδιάσπαστα δεμένο μέ κάτι βαθύ. Τό ν' άσχολούμαστε μέ τά ανθρώπινα προβλήματα σημαίνει ν' άσχολούμαστε μέ τά βαθιά συναισθήματα. Μπορεί νά προσποιούμαστε ότι επεξεργαζόμαστε τήν επιφανειακή συμπεριφορά, άλλά αύτό βοηθάει άπλά τόν άρρωστο νά διατηρεί τόν έαυτό του σέ απόσταση άπό εκείνες τίς εσωτερικές διεργασίες πού άπειλοϋν τόν πυρήνα τών προβλημάτων του. Οί άνθρωποι μέ συναισθήματα δέ χρειάζονται, κατά κανόνα, νά μάθουν κανένα όδηγό συμπεριφοράς γιά τό γάμο τους γιατί γάμος σημαίνει ότι δύο άνθρωποι ζούν ολοκληρωμένα τή ζωή τους, δέν έχουν υπερβολικές άπαιτήσεις ό ενας άπό τόν άλλο, δέν αποτελεί ό ένας κτήμα τού άλλου, καί δέν άποστερεΐ τίποτα ό ένας άπό τόν άλλο. Ή υπερβολική τάση κατοχής, οί υπέρμετρες άπαιτήσεις, ή άποστέρηση τοϋ σέξ καί τής τρυφερότητας, άποτελούν όλα σημάδια ν κύρωση ς.
271
ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΝΘΟΣ Ό πατέρας μου πέθανε πρόσφατα. Έ π ε σ α στό κρεβάτι καί είχα τέσσερις μέρες συνέχεια Πρωτογενείς Αναβιώσεις. Θέλω νά μιλήσω γιά τίς Αναβιώσεις μου γιατί διαφωτίζουν άρκετά πράγματα γύρω άπό τό πένθος. "Εκλαιγα γιά έναν πατέρα πού ποτέ δέν είχα. "Εκλαιγα γιά τόν έαυτό μου. Αύτό είναι όλο πού μπορεί νά κάνει ένας νευρωτικός όταν πλημμυρίζει άπό Πόνο. Κάθε μέρα ένιωθα μία ολόκληρη ταινία άπό συναισθήματα πού ήταν ξέχωρη άπό κάθε άλλο συναίσθημα. Τή μιά μέρα αύτό πού βγήκε ήταν, «Πές ότι είμαι καλός πρίν πεθάνεις». Μιά άλλη μέρα βγήκε τό, «Γίνε ένας καλός μπαμπάς γιά μένα». Σέ μιά άλλη Αναβίωση βγήκε, «Μή φεύγεις τώρα. Σέ χρειάζομαι άκόμα», καί άλλα πολλά. Κάθε συναίσθημα κατανάλωνε όλόκληρες ώρες άπό άναμνήσεις καί μετά ενοράσεις. "Οταν πέρασαν αύτές οί τέσσερις μέρες μέ άφησαν τόσο άδύναμο πού δέν μπορούσα νά σηκωθώ άπό τό κρεβάτι. Τότε μόνο μπόρεσα νά κλάψω γι' αυτόν γιά πρώτη φορά γιά τήν τραγωδία πού ήταν ολόκληρη ή ζωή του. Πρίν έξαφανιστεΐ ή άνάγκη μου γι' αύτόν, κανένα άπό τά συναισθήματά μου δέν ήταν άντικειμενικό καί εξωτερικό. Μετά άπό αύτό τό κλάμα δέν έκλαψα πιά άλλη φορά, ούτε πένθησα γι' αύτόν. Μοιάζει σάν όλα νά τέλειωσαν. Αύτό δέ σημαίνει βέβαια ότι δέν τά θυμάμαι όλ' αύτά μέ κάποια θλίψη. Ά ν δέν είχα αύτές τίς Αναβιώσεις πού μέ γύρισαν πίσω καί μέ βύθισαν στό παρελθόν, θά είχα μιά γενική κατάθλιψη κι ένα πένθος πού μπορεί νά διαρκούσε βδομάδες άκόμα καί μήνες. Δέ θά έπιλυόταν ποτέ γιατί δέ θά είχα τήν παραμικρή ίδέα γιά τό λόγο πού έκλαιγα καί πενθούσα. Χρειαζόμουν άκόμα έναν καλό μπαμπά. Περιέγραψα τίς Αναβιώσεις μου σάν «ταινίες συναισθημάτων», γιατί άναδύθηκαν τόσο άσυνεχεϊς κι άπομονωμένες σάν κάθε συναίσθημα νά ήταν μιά κλωστή πού τραβάει κάποιος άπό μέσα του καί πού φέρνει μαζί της όλο τό παρελθόν πού σχετίζεται μ' αύτό τό συγκεκριμένο συναίσθημα. Μπορεί νά φανεί άπονο καί σκληρό τό νά πώ ότι τό πρώτο πράγμα πού 272
Ικανα μετά τό θάνατο του ήταν νά κλάψω γιά μένα, άλλά δέν είχα άλλη εκλογή. Δέν ήθελα νά γίνει μ' αυτόν τόν τρόπο. "Εγινε μ' αύτόν τόν τρόπο, γιατί οί άνάγκες μου είχαν τό προβάδισμα άπό καθετί άλλο, πράγμα πού πάντα συμβαίνει. Αργότερα, άναρωτιόμουν πώς νά αισθανόταν ό πατέρας μου ξέροντας ότι είναι θανάσιμα άρρωστος, περιτριγυρισμένος άπ' όλους εκείνους τούς γιατρούς, μόνος καί τρομοκρατημένος. "Αρχισα νά παρηγορώ τόν έαυτό μου λέγοντας ότι δέ θά ήταν καί τόσο άσχημα. Άλλωστε ήταν μεγάλος σέ ηλικία. Ή ξ ε ρ α όμως ότι όλα τούτα ήταν μία εκλογίκευση. Ή τ α ν ένα φοβισμένο μικρό άγόρι, συγχυσμένο άπό τή ζωή πού έζησε καί τέλος πέθανε μέσα στήν παιδική του ήλικία.
ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΞΑΝΑΓΥΡΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ Στήν πρωινή εφημερίδα υπήρχε ένα άρθρο γιά τά τράμ στή Βενετία πού τ' άπέσυραν μετά άπό σαράντα χρόνια υπηρεσίας. Μεγάλωσα στή Βενετία (Καλιφόρνια) καί στήν άρχή ένιωσα ένα «παράξενο» συναίσθημα γι' αυτή τήν είδηση. Έ π ε ι τ α ένιωσα τό συναίσθημα - άκόμα ένα κομμάτι τοϋ παρελθόντος μου απομακρύνθηκε, εξασφαλίζοντας μ' αύτόν τόν τρόπο τό γεγονός ότι ποτέ δέ θά έχω αύτό τό παρελθόν, άνεξάρτητα μέ τό τί ήταν αύτό. Αύτό μ' έκανε νά σκεφτώ διάφορα πράγματα γύρω άπό τήν άλλαγή, γενικά, τόσο τού περιβάλλοντος όσο καί τήν προσωπική. Φαίνεται ότι πολλοί νευρωτικοί νιώθουν άναστάτωση στήν ιδέα ν' άλλάξουν τό περιβάλλον τους γιατί αύτό άσυνείδητα μάς υπενθυμίζει ότι ποτέ δέ θά μπορέσουμε νά ξαναβρούμε τή χαμένη μας παιδική ήλικία. Αύτό θυμίζει τήν άναστάτωση τών άνθρώπων πού βλέπουν τίς γκρίζες τρίχες, τίς ρυτίδες καί τά πρώτα σημάδια φαλάκρας. "Οταν μιλάω γιά μιά «χαμένη ήλικία» τό λέω μέ διπλό τρόπο. Πρώτα άπ' όλα, πολλοί άπό μάς ήμασταν τόσο έξω άπ' αύτή, τόσο άσυνείδητοι καί τόσο μακριά άπ' αύτή, εξαιτίας τού άγχους μας, πού ποτέ δέ ζήσαμε άληθινά τή νεότητά μας. Δεύτερο, ή νεότητα γιά πολλούς άπό εμάς σή273
μαινε καθαρό Πόνο - άβοήθητα θύματα τής παραξενιάς καί τής σκληρότητας τών γονιών. Δέν ύπάρχει καμιά χαρούμενη, ζωηρή παιδική ήλικία πού θά γύριζε κάποιος πίσω νά τήν ξαναδεί, γιατί τίς περισσότερες φορές είναι γεμάτη άπό δουλειές, καθήκοντα καί αύστηρά έκπαιδευτικά προγράμματα. Αύτή είναι ή ούσία τής άναπόλησης. Δέν μπορούμε νά εγκαταλείψουμε τό παρελθόν μας γιατί ποτέ δέ μάς άνήκε. Κάποιος πού έζησε μιά μεγάλη καί όμορφη παιδική ήλικία δέν άσχολεΐται μέ άναπολήσεις καί περασμένες επιθυμίες. Ή άλλαγή δέν τόν συντρίβει. Είχε τήν παιδική του ήλικία καί δέν έχει άνάγκη νά τήν ξαναζωντανέψει. ΒΙΑ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ Τήν επικράτηση τής βίας στήν κοινωνία μας τήν άποδίδω στή νεύρωση. Υπάρχουν τόσο πολλοί άνθρωποι πού δέν μπορούν νά είναι εκείνο πού έχουν άνάγκη νά είναι, καί δέν μπορούν νά πάρουν εκείνο πού χρειάζονται άπό τούς γονείς τους, έτσι πού ή εχθρότητα καί ή βία μοιάζουν τελικά νά είναι πανανθρώπινα χαρακτηριστικά. "Οταν σέ μιά κοινωνία συμβαίνει ένα βίαιο γεγονός ξαφνικά, όπως είναι οί δολοφονίες πολιτικών προσώπων, δημιουργείται συχνά ενα άνανεωμένο ενδιαφέρον γιά τήν άνακάλυψη τών αιτιών. 'Αντί νά έξετάσουμε όμως τίς σχέσεις καί τήν άλληλεπίδραση τών άνθρώπων μεταξύ τους, έχουμε τήν τάση νά εντοπίζουμε τό ένδιαφέρον μας σ' ένα πρόσφατο καί συγκεκριμένο γεγονός, όπως είναι ή τηλεόραση ή ό κινηματογράφος. Τά μακελειά όμως πού βλέπουμε στήν τηλεόραση καί τόν κινηματογράφο άποτελούν ένα άκόμα παράδειγμα ξεσπάσματος τής βίας. Τόσο τά κινηματογραφικά έργα όσο καί ή βία τού δρόμου θεωρούνται εκδηλώσεις, όχι αιτίες. Έτσι, ή ελάττωση τής εκδήλωσης τής βίας στήν τηλεόραση δέ θά έχει σχεδόν καμιά έπίδραση στήν έξωτερίκευση τής βίας στούς δρόμους. Μιά άλλαγή τού προγράμματος τής τηλεόρασης δέν κάνει τίποτε παραπάνω άπό τό νά χειρίζεται τά συμπτώματα. Ή καταστολή τών συμπτωμάτων μπορεί νά μάς βοηθήσει νά ύποκριθούμε ότι γινόμαστε καλά. Ή άρ274
(
ρώοτια όμως θά παραμείνει μέ όλη τήν άρχική της δύναμη. "Αν καί έχω δηλώσει (περισσότερο άπό μιά δεκαετία πρίν) σέ μιά ύποεπιτροπή τής Γερουσίας πού έκανε έρευνα γιά τή βία στήν τηλεόραση ότι είμαι ένάντια στήν τόσο μεγάλη επίδειξη βίας άπό τήν τηλεόραση, άναρωτιέμαι τώρα άν δέν είναι ένα προσωρινό τέχνασμα πού έχει σάν σκοπό ν' άπορροφήσει τήν εχθρότητα μιάς νευρωτικής κοινωνίας. Φυσικά είναι πολύ λιγότερο βλαβερό άπό έναν πόλεμο. "Ισως μέσα άπό αύτή τήν υποκατάστατη άπορροφητική διαδικασία πραγματικά ελαττώνονται οί πιθανότητες έκδήλωσης τής βίας τού δρόμου. Μπορούμε άκόμα νά πούμε ότι ή βία τών μέσων ενημέρωσης δέν μπορεί νά ενσταλάξει τήν έχθρότητα μέσα στούς θεατές. Τό πιό πιθανό είναι νά βάλει σ' ένα κανάλι τήν εσωτερική οργή πού ήδη ύπάρχει μέσα στόν άνθρωπο. Μπορεί κάποιος έπομένως νά διαφωνεί έντονα μέ τή μεθοδολογία πού δείχνεται ή βία άπό τά μέσα ένημέρωσης, άλλά όχι μέ τό ίδιο τό γεγονός τής βίας. Θέλω νά τονίσω τό γεγονός ότι τό μίσος δέν ένσταλάζεται στούς άνθρώπους μέ κηρύγματα, νουθεσίες ή μέ κάτι πού παίζεται στή σκηνή. Τό μίσος είναι άντίδραση σέ μιά πληγή. Ά ν δέν ύπήρχε αύτή ή πληγή, δέν μπορώ νά καταλάβω πώς θά μπορούσε ένας άνθρωπος νά κάνει κάποιον άλλο νά νιώθει συνέχεια οργισμένος ενάντια σ' ένα άλλο άτομο, μιά άλλη φυλή, μιά άλλη χώρα. Θ' άναφέρω παρακάτω τά άποτέλεσματα τής νομιμοποίησης τής πορνογραφίας στή Δανία, 24 πράγμα πού άποτελεϊ, ϊσως, μία άπόδειξη τής άποψης τής Πρωτογενούς Θεωρίας ότι ή βία άπό τήν τηλεόραση μπορεί νά είναι ένας θετικός παράγοντας. Μετά τή νομιμοποίηση βρέθηκε ότι τόσο ή ποσότητα τού πορνογραφικού ύλικοΰ πού άγόραζαν οί άνθρωποι, ό,σο καί ό άριθμός τών σεξουαλικών έγκλημάτων μειώθηκαν. Κατά τή γνώμη μου, αύτό σημαίνει ότι όσο περισσότερο εκτίθεται ό άνθρωπος σέ κάτι πού είναι καταπιεσμένο άπό τήν κοινωνία, τόσο ελαττώνεται ή άνάγκη έξωτερίκευσης τών συναισθημάτων πού ήταν κρυμμένα π ι ό
24. Στήν έφημερίδα ί-Οδ Αη^είεχ Τίπιεδ, 14 Δεκεμβρίου, 1968. 275
πρίν. Δηλαδή, δσο πιό άνοιχτά γίνονται τά πράγματα, τόσο λιγότερη είναι ή εσωτερική άρρώστια. Πιστεύω ότι ή βία πού βλέπουμε μέσα άπό τά μέσα μαζικής ένημέρωσης είναι μιά αντανάκλαση τής νευρωτικής όργής πού βρίσκεται μέσα σέ πάρα πολλούς άνθρώπους. Πώς άλλιώς θά μπορούσαμε νά εξηγήσουμε τίς κινηματογραφικές διαφημίσεις πού δείχνουν σταθερά άνθρώπους νά πολεμάνε καί νά σκοτώνονται; "Αλλωστε οί πολυεκατομμυριούχες κινηματογραφικές εταιρίες δέ θά προσάρμοζαν τίς διαφημίσεις τους στό φαινόμενο τής βίας άν δέν καταλάβαιναν, κατά κάποιο τρόπο, τή θέση τής Πρωτογενούς θεωρίας ότι οί νευρωτικοί άνταποκρίνονται καί ενδιαφέρονται γιά τήν ικανοποίηση τών άναγκών τους. Αύτές οί εταιρίες επενδύουν τεράστια ποσά γιά νά διαφημίσουν τίς βίαιες πλευρές ενός κατά τά άλλα άκίνδυνου κινηματογραφικού έργου, γιατί καταλαβαίνουν ότι ή βία πουλάει εισιτήρια. Ε κ ε ί ν ο πού φαίνεται νά πετυχαίνουν αύτές οί διαφημίσεις είναι ότι προσφέρουν στό κοινό τήν ελπίδα τής έκφόρτισης όλων τών στοιχείων πού κοχλάζουν μέσα τους. Ό μηχανισμός πού τό επιτυγχάνει λέγεται «ταύτιση». Ό θεατής «ταυτίζεται» μέ τό χαρακτήρα τοϋ άνθρώπου τής οθόνης κι έτσι συνδέει τά εσωτερικά του συναισθήματα μέ τή δράση τών ήθοποιών. Τό έργο (καί τά όνειρα) γίνεται ή λογική βάση γιά τό λανθάνον συναίσθημα πού υπάρχει άπό πρίν. Αύτό είναι τό συναίσθημα πού έσπρωξε, σέ μιά πρώτη φάση, τόν άνθρωπο πρός τό θέατρο. Ή δημοτικότητα τών κινούμενων σχεδίων στό ενήλικο κοινό τών κινηματογράφων φαίνεται νά συνδέεται μ' ένα καί μοναδικό θέμα: ό δυνατός τύπος στήν υπόθεση τοϋ έργου τελικά συντρίβεται, τσακίζεται καί έξαπατάται άπό τό μικρό, ανίσχυρο τύπο (πού βρίσκεται μέσα σέ κάθε θεατή). Δέν έχει σημασία άν ό άδύνατος τής υπόθεσης είναι σκίουρος ή κουνέλι. Καθετί πού επιτρέπει στό άτομο νά εξωτερικεύει τήν έχθρότητά του είναι καλοδεχούμενο. "Ισως νά είναι καλύτερο πού οί ήρωες είναι ζώα. Αύτό σημαίνει ότι δέν υπάρχει τίποτα πού νά σέ μπερδεύει ή νά σέ άναγκάζει νά βγάζεις συμπεράσματα. Τό σενάριο είναι πολύ άπλό. Είναι ξεκάθαρη, άνόθευτη βία. 276
Τό γεγονός ότι οί άνθρωποι δείχνουν προτίμηση στά βίαια έργα τοϋ κινηματογράφου ή τής τηλεόρασης άποτελεΐ μιά ένδειξη τής προσκόλλησής τους σ' ένα συναίσθημα π ο ύ δέν μπορούν νά επιλύσουν. Δέ νομίζω ότι έκεΐνο πού βλέπουν τούς κάνει νά γίνουν σκληρότεροι. Κατά ένα περίεργο τρόπο, μπορεί ίσως καί νά «μαλακώσουν». Μπορεί, δηλαδή, νά ξεφορτωθούν άρκετή άπό τή δική τους ύπερβολική καί καταπιεστική οργή... μέ μία έννοια νά ελαττώνουν τήν άνάγκη τους νά βλέπουν καί νά έξωτερικεύουν τή βία. "Οταν κάποιος έχει σκληρύνει τόν έαυτό του ένάντια στά συναισθήματα έξαιτίας τών άνελέητων επιθέσεων πού δέχτηκε κάποτε άπό τούς γονείς του όποτε εξέφραζε ό ϊδιος τά άληθινά του συναισθήματα, δέ νομίζω ότι όσα έργα τοϋ Ντίσνεϋ κι άν δεί θά μπορέσουν ν' αλλάξουν αύτή τήν κατάσταση. Πιστεύω ότι τά σαδιστικά κινηματογραφικά έργα δρούν σάν μαγνήτης γιά τόν εχθρικό νευρωτικό. Τόν τραβούν πρός τά πίσω, χρόνο μέ τόν χρόνο, παρασύροντάς τον άπό τή μιά ψεύτικη σύνδεση στήν άλλη, προσφέροντάς του άνακούφιση στό διάστημα πού δοκιμάζει αύτές τίς συνδέσεις. Μπορεί τό άτομο νά βλέπει τέτοια έργα γιά τριάντα ή σαράντα όλόκληρα χρόνια καί ή άνάγκη του νά μήν άλλάξει στό παραμικρό. Κατά κάποια έννοια, αύτό μοιάζει μέ κάθε ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, πού είναι άκριβώς ή άναζήτηση γιά τή σωστή σύνδεση. Ό σκηνοθέτης πρέπει όμως νά φροντίζει νά μή δημιουργεί πολύ άμφιλεγόμενες καταστάσεις γιά τό θεατή, νά μήν προκαλείται σύγχυση. Καθώς καταλαβαίνω, ή «συμμορία τών μοτοσυκλετιστών» πού συμπλέκεται καί καβγαδίζει μέ παράλογη βιαιότητα σ' όλη τή διάρκεια τού έργου, αποφέρει κέρδη στά ταμεία τών κινηματογράφων. Ή υπόθεση πρέπει νά είναι παρόμοια, κατά τή γνώμη μου, μέ τά όνειρα τού νευρωτικού, πού στήν πραγματικότητα προσωποποιούνται καί προσαρμόζονται άπό τό νευρωτικό άτομο γιά νά ταιριάζουν μέ τά δικά του καταπιεσμένα συναισθήματα. Στήν καλύτερη περίπτωση, ή ύπόθεση πρέπει νά είναι μία προσεκτικά οικοδομημένη καί μέ άνερχόμενη ένταση λογιστική γιά τήν τελική άπελευθέρωση τών κρυμμένων 277
συναισθημάτων. Ή υπόθεση πρέπει νά δικαιώνει τό θυμό μέ κάποιο τρόπο, ώστε νά επιτρέπει στό θεατή νά αισθάνεται άνακούφιση χωρίς ένοχη. Πρέπει πάντα νά θυμόμαστε ότι ό Πρωτογενής θυμός συχνά υπάρχει γιατί τό άτομο όέν άφέθηκε ελεύθερο νά έκφράσει τά συναισθήματά του στή νεότητά του. Έτσι, στόν κινηματογράφο πρέπει νά αισθάνεται «έν τάξει» όταν άπελευθερώνεται. Αναρωτιέμαι &ν θά ήταν δυνατό νά κάνουμε μία δειγματοληψία των ονείρων, άνθρώπων άπό διαφορετικό περιβάλλον, νά τά άναλύσουμε γιά νά βγάλουμε κοινά σημεία γιά τόν τύπο καί τήν ουσία της υπόθεσης, καί νά φτιάξουμε ένα κινηματογραφικό έργο πάνω σ' αυτές τίς γραμμές. Μοϋ φαίνεται ότι θά ήταν μιά άπόλυτα σίγουρη επιτυχία. Θά άφαιροϋσε, κατά τήν γνώμη μου, τό υποθετικό στοιχείο άπό τήν παραγωγή ταινιών καί θά ελάττωνε τήν άνάγκη γιά έρευνες πού άσχολοϋνται μέ τό τί έργα θέλει νά βλέπει ό κόσμος. Τό καλύτερο συστατικό, μοϋ φαίνεται είναι ή μορφή της παράστασης πού άνεβάζουν στόν ΰπνο τους κάθε νύχτα οί άνθρωποι. Θά τήν άνέβαζαν κάθε βράδυ γιά χάρη τοϋ έαυτοϋ τους άν δέν τούς ενδιέφερε; Τά βίαια κινηματογραφικά έργα άποτελοϋν έναν πιθανό κίνδυνο γιά τά παιδιά πού δέν αισθάνονται: νά επηρεαστούν άπό αυτό πού βλέπουν. "Αν δέν επιτρέπουν σ' ένα παιδί νά αισθανθεί στό σπίτι του, μπορεί, μερικές φορές, νά προσπαθήσει ν' αντιγράψει τή ρομαντική καί εξιδανικευμένη συμπεριφορά πού βλέπει στήν οθόνη. "Αν επιτρέπουν στό παιδί νά συμπεριφέρεται όπως αισθάνεται, δέ βλέπω κανένα κίνδυνο. Έ ν α παιδί επηρεάζεται, κατά τήν γνώμη μου, όταν μεγαλώνει υποχρεωμένο νά υποκύπτει στή θέληση των γονιών του έτσι πού νά μή στηρίζεται στά δικά του συναισθήματα. Κι εδώ πάλι, θά ήθελα νά επαναλάβω τή θέση μου ότι οί βίαιες ταινίες δέν κατασκευάζουν σκληρούς, αναίσθητους Ανθρώπους. Μόνο οί νευρωτικοί γονείς τό κάνουν αύτό. Υπάρχει μεγάλη σύνδεση ανάμεσα σέ βίαια εγκλήματα καί στήν παρακολούθηση βίας στήν τηλεόραση, καί μπαίνει κανείς στόν πειρασμό νά υποθέσει ότι ή παρακολούθηση βίας στήν τηλεόραση ή στόν κινηματογράφο προκαλεί κατά 278
κάποιο τρόπο τή βία στους δρόμους. Νομίζω, άντίθετα, δτι είναι στενά συνδεμένα αυτά τά δύο γιατί τά όργισμένα άτομα καταφεύγουν σ' αυτά τά προγράμματα καί τά όργισμένα άτομα είναι εκείνα πού κάνουν εγκλήματα. Α μ φ ι βάλλω σοβαρά άν, σέ περίπτωση πού σταματούσε άμέσως κάθε είδος βίας στήν τηλεόραση, αύτό τό μέτρο θά άγγιζε τά οργισμένα συναισθήματα των νευρωτικών, πού πολύ γρήγορα θά έβρισκαν υποκατάστατο. Γιά νά ξεφύγουμε λίγο από τό γενικότερο θέμα: ό κινηματογράφος καί ή τηλεόραση είναι καί αυτά συστήματα ·ή καλύτερα εκδηλώσεις ενός οικονομικού συστήματος. Παράγουν ό, τι πουλιέται. Είναι φανερό ότι ή βία πουλιέται γιατί ικανοποιεί μία φαινομενική άνάγκη των θεατών. Μπορεί κανείς νά παρακαλεί, νά καλοπιάνει, νά μορφώνει καί νά δείχνει γεγονότα, άλλά είναι αμφίβολο ότι μακροπρόθεσμα μπορεί νά επιτύχει μία μείωση της βίας. "Οταν άλλάξουν οί νευρωτικές άνάγκες, πιστεύω ότι ή βία δέ θ' άποφέρει πιά κέρδη καί τό γεγονός αυτό είναι πού θά υπαγορεύσει, νομίζω, τί προγράμματα θά παρουσιάζονται στό κοινό.
Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ "Ενα φαινόμενο κατακλύζει αυτή τή στιγμή τό έθνος - τό κέντρο άνάπτυξης. Είναι ενα μέρος όπου πηγαίνει ό κόσμος γιά ενα σαββατοκύριακο ή μιά βδομάδα γιά ν' άκούσει διαλέξεις, νά πάρει μέρος σέ συναντήσεις διαφόρων ομάδων, γυμνά λουτρά, θεραπεία μασάζ καί γενική χαλάρωση. Τό κέντρο άνάπτυξης στή βάση του, προσανατολίζεται έντονα πρός τή μέθοδο της βιοενέργειας (βλέπε τή σχετική συζήτηση στήν Ανατομία της Ψυχικής Αρρώστιας καί τού χειρισμού τοϋ σώματος). Τό κύριο γεγονός της εμπειρίας τού σαββατοκύριακου είναι ή ομάδα συνάντησης, μιά ομαδική εμπειρία πού μπορεί νά κρατήσει μέχρι είκοσι τέσσερις ώρες. Έ δ ώ τά άτομα ενθαρρύνονται νά συναντάνε ό ένας τόν άλλον τόσο σωματικά όσο καί λεκτικά. Ή συνάντηση βασίζεται πάνω σέ πολλούς μύθους - εντιμότητα, αποκάλυψη τοϋ εαυτού, έλευθερία καί εγκατάλειψη τής έσωτερι279
κής συστολής. Ή ιδέα είναι δτι μέσα άπό μιά έντιμη άποκάλυψη τοϋ έαυτοϋ επιτυγχάνεται άπελευθέρωση καί άνάπτυξη τοϋ έαυτοϋ. Έτσι χρειάζεται νά ξέρουμε τί σημαίνουν ή εντιμότητα καί ή ελευθερία, καί τί άκριβώς είναι ό έαυτός πού ό καθένας προσπαθεί νά καλυτερέψει.
Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ Στίς ομάδες αυτές δίνεται μεγάλη σημασία στόν «εαυτό» αύτοαντίληψη, βελτίωση της αυτοπεποίθησης, πλάτεμα της αυτογνωσίας, ενίσχυση της αϋτοεκτίμησης. Πρέπει νά ξέρουμε τί είναι ό έαυτός μας, πρίν ξεκινήσουμε νά τόν άντιληφθοϋμε, νά τόν βελτιώσουμε καί νά τόν ενισχύσουμε. Είναι ό έαυτός μας σκέψεις μόνο; Τόν άλλάζουμε άλλάζοντας σκέψεις γι' αυτόν; Μπορούμε νά τόν άλλάξουμε έχοντας μεγαλύτερη πεποίθηση σ' αύτόν; Καί τί είναι αυτός; Ό έαυτός, σύμφωνα μέ τή γνώμη μου, είναι ή όλότητά μας: ολόκληρη ή ψυχοβιολογική ΰπαρξή μας, πού περιλαμβάνει τό συκώτι, τόν εγκέφαλο, τά μάτια, τή γλώσσα, τίς ιδέες, τά συνασθήματα, τούς μϋς, τό κυκλοφοριακό σύστημα κι άλλα πολλά. Αυτοπεποίθηση σημαίνει νά έχουμε μεγαλύτερη πίστη στό συκώτι; "Αν όχι, τότε τί; Πιστεύω ότι ή άντίληψη τοϋ έαυτοϋ όπως χρησιμοποιείται στίς όμάδες αυτές τοϋ Κέντρου Ανάπτυξης είναι λαθεμένη. Ό έαυτός δέν είναι κάτι πού άποκαλύπτεται στούς άλλους. Είναι κάτι πού βιώνεται. Ό έαυτός δέν είναι κάτι πού προσπαθοϋμε νά τό άντιληφθοϋμε. Ή αύτοαντίληψη καί ή αυτογνωσία είναι νευρωτικές καταστάσεις. "Οπως λέει ό Ραίη Μπράνμπερυ « Ή πραγματικότητα ποτέ δέ ζυγίζει τόν εαυτό της». 25 Ό ύγιής άνθρωπος είναι άπλά ό έαυτός του. Καί πραγματικά, τή στιγμή πού αντιλαμβανόμαστε πιό πολύ τόν έαυτό μας, όπως όταν βγάζουμε λόγο μπροστά σέ κόσμο, άκριβώς τότε είναι πού είμαστε λιγότερο ό έαυτός μας. Τότε είναι
25. Στην εφημερίδα Ι,οδ Αηβείεϊ Τίηιεδ, 24 'Οκτωβρίου 1971.
280
πού είμαστε δσο περισσότερο γίνεται διχασμένοι καί άβολοι. "Εχει μιά άγριότητα τού εαυτού της; "Εχει αύτοπεποίτ θηση; Είναι φανερό ότι αύτοί οί όροι δεν έχουν κανένα νόημα αν αναφερθούν σέ σχέση μ' αυτό τό ζώο. Ή άγριότητα δέν εχει διχαστεί σέ δυό μέρη, ενα πού αισθάνεται κι ενα πού σκέφτεται γιά τά συναισθήματά του. Πώς ένας θεραπευτής δημιουργεί εμπιστοσύνη σ' ένα άτομο; Τοϋ λέει ψέματα καί τόν κάνει νά τά πιστέψει; Τόν ενθαρρύνει νά σκέφτεται διαφορετικά άπ' ό,τι αισθάνεται; "Αν ενα άτομο συμπεριφέρεται σάν νά ήταν άσήμαντος επειδή πιστεύει ότι κανένας δέ νοιάζεται γι' αυτόν, τό κάνει γιατί νωρίτερα στή ζωή του αυτό ήταν άληθινό. Τόν πείθουμε νά υιοθετήσει μιά καινούρια εικόνα ή είναι καλύτερα νά τόν βοηθήσουμε νά αισθανθεί πώς κανένας δέν ενδιαφερόταν γι αύτόν; Μπορεί ενας νευρωτικός νά εχει ιδέες γιά τόν εαυτό του πού είναι ολότελα διαφορετικές από τήν άλήθεια. Μπορεί νά συμπεριφέρεται σάν άνθρωπος άφοβος καί υπεροπτικός καί στήν πραγματικότητα νά αισθάνεται πανικόβλητος καί κατώτερος. Οί πράξεις του καί οί σκέψεις του είναι ό τρόπος πού εξωτερικεύει μιά άναγκαία άμυνα σέ σχέση μέ τήν ιστορία της ζωής του. Λίγες λέξεις ενθάρρυνσης ή άποθάρρυνσης στήν ενήλικη ζωή του δέν πρόκειται ν' άλλάξουν τίς χιλιάδες εκείνες φορές πού τόν κορόιδευαν, τόν άγνοούσαν καί τόν ταπείνωναν οί γονείς του. Ό εαυτός άνταποκρίνεται σάν όλότητα - Ιδέες καί σωματικές λειτουρίες - στά γεγονότα της ζωής. "Αν κάποιος έχει καινούργιες ιδέες γιά τόν εαυτό του, άλλά άκόμα υποφέρει άπό συστολή τών αιμοφόρων άγγείων, τεντωμένους μϋς, χλωμάδα, έλλειψη τριχοφυΐας, κλπ. δέ θά μπορούσαμε νά πούμε ότι ό εαυτός του έχει άλλάξει. Ό εαυτός μας άρχίζει νά διαμορφώνεται στή μήτρα, μέ γεγονότα πού συμβαίνουν εκείνο τόν καιρό. Χτίζεται πάνω σέ μιά γενετική κληρονομιά. Δημιουργείται κάθε λεπτό άπό γεγονότα της ζωής. Στραβώνει άλλά καί σχηματίζεται άπό μιά άλληλεπίδραση πού πολλαπλασιάζεται χιλιάδες φορές. Μπορεί νά γίνει διείσδυση σ' αύτόν τόν εαυτό μέσα σέ μιά όμάδα συνάντησης; "Οχι. Γιατί απλούστατα δέν υπάρχει
281
πυρήνας γιά νά γίνει μέσα του ή διείσδυση - δέν υπάρχει μιά μοναδική οντότητα πού ν' αποκαλείται ό «έαυτός». Τό μόνο πού μπορούμε νά κάνουμε είναι ν' ανοίξουμε τό σύστημά μας γιά νά αισθανθούμε τους έαυτούς μας όσο γίνεται περισσότερο, έτσι ώστε ό,τι συμβεί στή ζωή νά μπορούμε νά τό βιώνουμε τέλεια σάν έαυτός. Ό άληθινός έαυτός δέν είναι παρά ένα άνοιχτό ψυχοβιολογικό σύστημα, άξεχώριστο, πού λειτουργεί σάν μιά ολότητα.
Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Μιά καινούρια άρρωστη δοκίμασε πρόσφατα κάτι πού άποκάλεσε «απελευθερωτική έμπειρία» σ' ένα πολύ γνωστό" κέντρο άνάπτυξης. Αρκετοί άπό τούς ανθρώπους πού βρίσκονταν έκεϊ έτρωγαν στό τραπέζι όταν ρώτησαν αυτή τή γυναίκα τί θά ήθελε νά κάνει ή νά εχει έκείνη τή στιγμή. Είπε ότι θά ήθελε νά κρατήσει στή χούφτα της δύο πέη καί νά τήν ταΐσουν μέ τό κουτάλι όπως όταν ήταν μικρή. Ό π ό τ ε οί άρχηγοί της ομάδας ξεκούμπωσαν τά παντελόνια τους καί ικανοποίησαν τήν επιθυμία της, ενώ οί γυναίκες τους τήν τάισαν. Αύτό τό έκαναν κάτω άπό τή σφραγίδα τής έλευθερίας. Αύτό τό επεισόδιο μ' έκανε ν' αναρωτηθώ γιά τή φύση τής έλευθερίας. Είναι στήν πραγματικότητα νά κάνει κανείς αυτό πού θέλει; Χωρίς περιορισμούς ή κανόνες; Τέλεια έγκατάλειψη; Είναι εύκολο νά μπερδέψουμε τήν εγκατάλειψη μέ τήν ελευθερία, γιατί ή κοινή άντίληψη τής έλευθερίας είναι ότι τό άτομο δέν περιορίζεται, ότι έχει μιά μεγάλη ποικιλία άπό έπιλογές. Ή διαλεκτική τής προσωπικής έλευθερίας είναι ότι ό μόνος τρόπος γιά νά είναι κανείς έλεύθερος, είναι νά αισθανθεί αύτό πού τόν περιορίζει. Δε γίνεται κανείς έλεύθερος μέ τήν τέλεια έγκατάλειψη (αυτή ή άρρωστη μετά τό γεγονός συνέχιζε νά είναι σφιγμένη καί σέ ένταση), ούτε γίνεται έλεύθερος μέσα άπό συμβολικά παιχνίδια όπως όταν διασπάει έναν κύκλο άνθρώπων πού τόν περιτριγυρίζουν, ούτε καί έχει κανένα νόημα όταν κανείς είναι άνίκανος νά άντιληφθεϊ ποιες είναι πραγματικά οί έπιλογές πού
282
θά εξυπηρετήσουν τίς άνάγκες του. "Οσο πιό βαθιά βυθίζεται κανείς μέσα σ' εκείνα τά παλιά ιστορικά συναισθήματα πού τόν περιόρισαν, τόσο πιό ελεύθερος γίνεται. Ποιό είναι τό νόημα νά κάνουμε ό,τι θέλουμε όταν δέν ξέρουμε ποιές είναι οί άνάγκες μας; Στό κέντρο άνάπτυξης πού άναφέραμε ενθαρρύνθηκε ή νευρωτική εξωτερίκευση σάν νά μπορούσε αύτή νά κάνει ενα άτομο νά αισθανθεί έλεύθερο. Τό μόνο πού κάνει είναι νά δυναμώνει τή νεύρωση. Εκείνο πού αύτή ή γυναίκα, έμαθε αργότερα στήν Πρωτογενή Θεραπεία ήταν πόσο πολύ ήθελε εναν πατέρα. Στό κέντρο άνάπτυξης περιορίστηκε στά χειροπιαστά σύμβολα ενός πατέρα. "Ετσι ή ελευθερία δέν είναι μιά υπόθεση επιλογών χωρίς τέλος. Ή επιλογή δέν έχει νόημα όταν τίποτε δέν ικανοποιηθεί. Ή ελευθερία μπορεί νά σημαίνει τήν απουσία έπιλο·^ γής - νά ξέρει άπλά κανείς τό μοναδικό πράγμα ποΌ^] χρειάζεται γιά νά ικανοποιεί καί νά τό διαλέξει. Πάνω άπ' όλα, ή ελευθερία σημαίνει τήν αναγνώριση τής επιλογής - ότι, δηλαδή, υπάρχει μιά έπιλογή, μιά εναλλακτική λύση σ' αύτό πού κάνει κανείς. "Ενας μεγάλος άρι-! θμός νευρωτικών δέν άντιλαμβάνεται ότι υπάρχει κι άλλοα τρόπος ύπαρξης. Γι' αύτούς τό θέμα δέν είναι ή έπιλογή άνάμεσα σέ εναλλακτικές λύσεις, άλλά ή άναγνώριση ότι μπορεί νά γίνει μιά έπιλογή. "Εχουμε συνηθίσει νά έξωτερικεύουμε τήν ιδέα τής ελευθερίας χωρίς νά καταλαβαίνουμε ότι ή ελευθερία είναι μιά ψυχολογική κατάσταση. "Ενας άνθρωπος μπορεί νά αισθάνεται προσωπικά ελεύθερος μέσα στή φυλακή ή περιορισμένος μέσα σ' ένα δάσος. Μπορεί νά γυρίζει τόν κόσμο μιά ολόκληρη ζωή καί ποτέ νά μήν αισθανθεί ένα έλεύθερο συναίσθημα. Μπορεί νά φωνάζει γιά τήν ελευθερία τής γυναίκας καί ποτέ νά μήν ικανοποιείται άπό τίς παραχωρήσεις τής κοινωνίας γιατί τό αίτημα είναι άπλά μιά παραλλαγμένη εξωτερικευμένη προσωπική προβολή. Είναι ή ελευθερία ένα γεγονός πού συμβαίνει άπό στιγμή σέ στιγμή; Ή είναι ένας τρόπος ζωής; Πολλοί άνθρωποι φαίνονται πρόθυμοι νά συμβιβαστούν μέ τή στιγμιαία έλευθερία πού δίνουν τά ναρκωτικά, μέ άποτέλεσμα νά ξανα-
283
βρεθούν στίς προσωπικές τους φυλακές μόλις περάσει ή ένέργεια τοϋ ναρκωτικού. "Αλλοι νομίζουν ότι ελευθερία είναι νά πηγαίνουν κάπου σάν τό κέντρο ανάπτυξης τό σαββατοκύριακο καί νά «άφήνονται». Δέν έχουν ποτέ ανακαλύψει ότι ή ιστορία τοϋ καθενός μας δέν «άφήνεται». Υ π ά ρ χ ο υ ν μερικοί άνθρωποι πού περνάνε μιά ολόκληρη ζωή έξωτερικεύοντας μιά έλευθερία πού δέν μπορούν νά αισθανθούν. Φορούν παρδαλά, έξαλλα ρούχα, κάνουν έρωτα μέ όλους τούς τρόπους, παίρνουν ό,τι ναρκωτικό βρίσκουν διαθέσιμο, φεύγουν γιά κάπου μόλις αισθανθούν τήν επιθυμία, καί ή ζωή τους φαίνεται ελεύθερη. "Εχουμε θεραπεύσει άνθρώπους σάν κι αυτούς καί οί περισσότεροι άνακαλύπτουν ότι ή εξωτερίκευση πού κάνουν είναι μιά προσπάθεια ν' άπορρίψουν ένα παρελθόν θρησκόληπτο. Δέν έχει σημασία τί μορφή πήρε ό περιορισμός. Υ π ά ρ χ ο υ ν πολλοί τρόποι γιά νά χαλάσει κανείς τόν τρόπο πού σκέπτεται ετσι πού νά μήν έπιτρέπει νά έκδηλωθοΰν τά συναισθήματα τοϋ σώματος. Καί κάνοντας αυτό τό σώμα νά παριστάνει ότι είναι έλεύθερο, ποτέ δέν άλλάζει αύτές τίς πρωταρχικές έσωτερικευμένες άπαγορεύσεις. Αυτός είναι ένας άλλος τρόπος γιά νά πούμε ότι ή πραγματική έλευθερία βρίσκεται στό νά είμαστε άνθρωποι μέ συναισθήματα πού δέ δεσμεύονται καθόλου άπό τό παρελθόν τους.
Η ΤΙΜΙΟΤΗΤΑ "Ενας άπό τούς σκοπούς πού έπιδιώκουν οί ομάδες άντιμετώπισης - συνάντησης είναι νά βοηθήσουν τούς άνθρώπους νά γίνουν τίμιοι. Νά τούς βοηθήσουν νά εκφράζονται άνοιχτά καί τίμια. Αύτό τό κάνουν λέγοντας-στά άλλα μέλη τής ομάδας ό,τι πραγματικά σκέφτονται, έχοντας τήν ευκαιρία στό περιβάλλον τής ομάδας - συνάντησης νά επιτεθούν λεκτικά σέ κάποιον άλλο, νά τόν κριτικάρουν ή νά έκφράσουν τρυφερότητα. Τό θέμα είναι, «Αύτό είναι τιμιότητα;» Καί θά κάνει αύτό τό πράγμα έναν άνθρωπο πιό τίμιο; Τιμιότητα σημαίνει νά λέει κανείς τήν άλήθεια. Ό τ α ν
284
κάποιος λέει πόσο άγαπάει ένα άλλο μέλος τής ομάδας, είναι αυτό άλήθεια; "Οταν κάποιος εκφράζει άνοιχτά έχθρότητα σέ έναν άλλο πού τόν ενοχλεί, είναι αύτό άλήθεια; Σπάνια. Πιό συχνά είναι ένα μετατοπισμένο, συμβολικό συναίσθημα. Πώς μπορεί ενα άτομο νά είναι τίμιο όταν μπορεί μόνο νά σκέφτεται τά συναισθήματά του κι όχι νά τά αισθάνεται αληθινά; Οί νευρωτικοί βρίσκονται συνέχεια σέ μιά κατάσταση αύταπάτης. Αλλιώς θά ήταν καλά. "Ενα άτομο δέν άποκαλύπτει τόν εαυτό του στούς άλλους. Ά π λ ά τόν αισθάνεται κι αύτό κάνει περιττή κάθε άποκάλυψη ιδιαίτερα σέ σχέση μέ μιά φτιαχτή κατάσταση τρυφερότητας, όπως συμβαίνει στούς μαραθώνιους 26 καί στήν ομαδική ψυχοθεραπεία. Τά συναισθήματα δέν «άποκαλύπτονται». Βιώνονται! Είναι τίμιο νά λέει κάποιος «σ' άγαπώ» στήν όμάδα; Μπορεί πραγματικά ένας νευρωτικός νά ξέρει τί σημαίνει αύτό; Είναι αύτά τά λόγια άληθινά; "Η υπάρχει πίσω τους ένα κρυμμένο συναίσθημα - άν είμαι ευγενικός μαζί σου, θά μ' άγαπάς; - πού αύτό είναι πραγματικά άληθινό; Ή απάντηση είναι κιόλας φανερή. Τιμιότητα σημαίνει τήν ικανότητα νά αισθάνεται κανείς τά κίνητρα πού τόν σπρώχνουν ώστε ό,τι λέει νά είναι κομμάτι ενός συνόλου. Ή τιμιότητα δέν είναι μονάχα αύτά πού έκφράζει κανείς μέ λόγια. Αύτό πού συνήθως κάνει ό νευρωτικός στίς ομάδες συνάντησης είναι νά έκφράζει λεκτικά τό παρόν μέσα άπό τήν Πρωτογενή Δεξαμενή τοϋ παρελθόντος του. Οί δηλώσεις του είναι ασύνδετα γεγονότα πού δέν έχουν σχέση μέ τίς Ιστορικές τους ρίζες. Μερικοί θυμώνουν μέ τούς άλλους γιατί μιλάνε πολύ, άντί νά αισθανθούν τό τί υπέφεραν σάν παιδιά άπό τίς άδιάκοπες παρατηρήσεις τής Μητέρας. Μόλις αύτό τό παλιό συναίσθημα γίνει αισθητό, δέν υπάρχει λόγος νά συγκρουστεί κάποιος μ' έναν άλλο πού μιλάει πολύ. Αύτό θά μπορούσε νά τό κάνει αιώνια χωρίς νά είναι
26. "Ομαδικές θεραπευτικές συναντήσεις που διαρκούν πολλές ώρες, άκόμα καί μέρες (Σ.τ.Μ.)
285
ποτέ τίμιος - χ ω ρ ί ς ποτέ νά επιλύει αύτό πού είναι άληθινό. "Οταν ενα άτομο είναι καθολικά συνδεμένο, είναι άπόλυτα τίμιο μέ τόν έαυτό του. "Οταν είναι άποσυνδεμένο, δέν •υπάρχει τρόπος νά είναι τίμιο γιατί τά κίνητρα είναι κρυμμένα, λογικοποιημένα, δοσμένα μέ έρμηνεϊες. Κάποιος λέει, «Σ' άγαπώ», όταν εννοεί «Σέ χρειάζομαι». Κάποιος λέει, «Σέ μισώ», όταν έννοεϊ «μέ κάνεις νά φοβάμαι», κι άλλα τέτοια. Α κ ό μ α κι όταν λέμε, «είμαστε τίμιοι μέ τούς εαυτούς μας», δέν εκφραζόμαστε σωστά. Μόνο όταν είναι κανείς ό έαυτός του αύτό είναι τιμιότητα. Πόσοι άπό μας άκούσαμε τούς γονείς μας νά μας λένε ότι . μας άγαποϋν; Πόσοι άπό μας νιώσαμε αύτη τήν άγάπη; Ή πρόθεσή τους δέν ήταν ή δική μας πραγματικότητα. Ή τ α ν αυτοί οί γονείς τίμιοι; Νόμιζαν ότι ήταν, άλλά ή άλήθεια βρισκόταν άλλού. "Ολα αύτά σημαίνουν άπλά πώς άν κάποιος δέν μπορεί νά αισθανθεί τήν άλήθεια, δέν μπορεί νά είναι τίμιος όσο καλές κι άν είναι οί προθέσεις του.
\
286
\
20 Αλλαγές πού Συμβαίνουν Πρωτογενή Θεραπεία
στήν
Οί άνθρωποι έρχονται νά υποβληθούν στήν Πρωτογενή Θεραπεία γιατί βρίσκονται σέ ένταση ή καί σέ κατάθλιψη. Στήν πορεία τής θεραπείας τους, έκτός άπό τήν ένταση καί τήν κατάθλιψη άλλάζουν καί πολλά άλλα. Συνήθως δέν έχουμε τόν τρόπο νά προβλέψουμε πώς θά έμφανιστοϋν αυτές οί άλλαγές. Δέν είναι δυνατό νά ξέρουμε δηλαδή ότι ένας τραγουδιστής, γιά παράδειγμα, θά έπιανε μιά οκτάβα ψηλότερα άπ' ότι μπορούσε ή ότι ένας άλλος θά ψήλωνε. Δέν μπορούσαμε νά ξέρουμε ότι κάποιος θά άκουγε γιά πρώτη φορά στή ζωή του χαμηλούς τόνους ή ότι ένας άλλος θά άρχιζε νά ιδρώνει γιά πρώτη φορά. Δέν είχαμε τρόπο νά ξέρουμε ούτε ότι κάποιος θά ξαναζούσε τήν έγχείρησή του, άλλά όλα αύτά καί πολλά άκόμα έχουν συμβεί. Αύτά είναι πού κάνουν αύτή τή θεραπεία άληθινά τόσο ένδιαφέρουσα, γιατί αύτή ή γκάμα καί ή ποικιλία τής άλλαγής μάς προσφέρουν συνέχεια εκπλήξεις. Μερικά πράγματα παρουσιάζουν μεγαλύτερη κρισιμότητα άπό άλλα. "Οταν παρουσιάζεται συστηματική ανακούφιση άπό σοβαρή άρθρίτιδα, αύτό έχει άντίκτυπο καί σέ πολλούς άλλους πού πάσχουν άπό αύτή τήν άρρώστια. ' Κδώ καί πολλούς μήνες μιά γυναίκα μέ άρθρίτιδα έγραψε. ϊνα γράμμα καί μέχρι τώρα δέν τής έχει ξαναεμφανιστεί τό πρόβλημα τής άρθρίτιδας. Δέ θά ήταν δυνατό νά ξέραμε άπό πρίν πώς θά εξελισσόταν αύτή ή άρθρίτιδα ή άκόμα καί τό άν ήταν ψυχοσωματική. Μετά καταλάβαμε ότι ήταν ψυχοσωματική άκούγοντας καί παρατηρώντας τήν άρρω-
287
στη, .ιού μάς μίλησε. Δέν έχω ιδέα πόσες άρρώστιες έχουν πραγματικά ψυχολογικό κίνητρο. Ά λ λ ά είμαι σίγουρος ότι πολλές άπό τίς οργανικές αρρώστιες πού συναντάμε έχουν Πρωτογενή προέλευση. "Οσο περνούν τά χρόνια θά έχουμε όλο καί πιό έκτενή στοιχεία γιά τά είδη τών άσθενειών πού μπορεί νά θεραπεύσει ή Πρωτογενής Θεραπεία. Θά έχουμε τό χρόνο νά παρακολουθούμε τίς περιπτώσεις όπως τή γυναίκα μέ τήν άρθρίτιδα καί θά μπορούμε νά πούμε πολύ περισσότερα πράγματα γενικά γιά τίς άρρώστιες.
ΜΑΡΤΙΝ «Βουλιάζω, δέν μπορώ νά άναπνεύσω. Έκεΐ είναι ό Μπαμπάς μου, δέν μπορεί νά μέ δει; Δέν μπορεί νά μ' άκούσει; Σέ παρακαλώ, κοίτα με Μπαμπά». Αύτά ήταν τά συναισθήματά μου σέ ήλικία τεσσεράμισι χρονών, όταν μέσα σέ μιά πισίνα άρχισα νά πνίγομαι. Αύτή ή σκηνή είχε τεράστια επίδραση πάνω μου, γιατί άπό κείνη τή στιγμή άρχισα νά εξωτερικεύω μέ κάθε τρόπο τό «ΜΠΑΜΠΑ, ΚΟΙΤΑ ΜΕ». Πρίν άπό αύτή τήν εμπειρία είχε προηγηθεί μιά σχετικά ικανοποιητική ήλικία. Σάν μοναχοπαίδι πού ήμουν, όλη ή οικογένεια μοϋ έδινε μεγάλη προσοχή. "Ολοι σχολίαζαν πόσο καλό άγοράκι ήμουν, κι έτσι οί γονείς μου μέ έπαιρναν μαζί τους όπου πήγαιναν. Μιά καί ήμουν άνάμεσα σέ ενήλικους, έμαθα πολύ γρήγορα πώς νά κερδίζω τήν εύνοιά τους, ειδικά μέ τό νά μήν κλαίω ποτέ. Στή διάρκεια τών καλοκαιρινών διακοπών οί γονείς μου κι εγώ πήγαμε ταξίδι στό Πάλμ Σπρίνγκς, όπου συνέβη καί τό γεγονός τής πισίνας. Ό πατέρας μου κι έγώ μπήκαμε στήν πισίνα καί κάτσαμε στή ρηχή άκρη, κοντά στά σκαλιά κι άρχίσαμε νά παίζουμε. Ξαφνικά έπεσα στό καθαρό, γαλάζιο νερό. Ή τ α ν υπέροχο. Τότε αισθάνθηκα ότι δέν μπορούσα νά άναπνεύσω άλλο καί ότι μπορούσα νά δώ τά πόδια τοϋ πατέρα μου μπροστά μου. Δέν υπήρχε άέρας εκεί κάτω καί σκέφτηκα ότι σίγουρα ό πατέρας μου θά μέ έσωζε πρίν αισθανθώ Πόνο. Προσπάθησα νά φωνάξω κάτω άπό
288
τό νερό, άλλά κανένας δέ μ' άκουγε. Ό μπαμπάς μου δέ μέ βοήθησε αρκετά γρήγορα ώστε νά έμποδίσει τό συναίσθημα τοϋ φόβου μου γιά τό θάνατο. Στή διάρκεια των πρώτων τριών βδομάδων της θεραπείας ό θεραπευτής μοϋ ζήτησε νά τοϋ φέρω φωτογραφίες μου όταν ήμουν μωρό καί όταν μεγάλωσα. Τότε άκριβώς, άφοϋ μελέτησα αυτές τίς φωτογραφίες μπόρεσα νά διαπιστώσω τίς σωματικές άλλαγές πού επακολούθησαν τή σκηνή τής πισίνας. Τότε άρχισα νά υποκρίνομαι άκόμα περισσότερο, ήμουν «ένας μικρός ενήλικος» όπως μέ ήθελαν ό μπαμπάς μου καί ή μαμά μου πού ήταν καί οί δυό φοβερά άνώριμοι ένήλικες. Σπάνια - σχεδόν ποτέ - έκλαιγα, ιδιαίτερα μπροστά στόν πατέρα μου, άκόμα κι άν μέ πλήγωνε. "Επαιζα τό ρόλο τού «μεγάλου άντρα» μέ κάθε δυνατό τρόπο, στό σχολείο, στό παιχνίδι, καί άκόμα σωματικά έγινα πολύ κοντός καί τετράγωνος. Σέ ήλικία όχτώμισι χρονών άρχισα νά πηγαίνω στό έβραϊκό σχολείο, όπως καί πολλά παιδιά Εβραίων. Ε κ ε ί ήταν πού συνάντησα τόν άνθρωπο πού είχε τή μεγαλύτερη έπίδραση στή ζωή μου, τόν άνθρωπο πού εγινε ό πατέρας μου, τόν πρωτοψάλτη. Τότε άρχισα τήν έκπαίδευσή μου σάν νεαρός ψάλτης καί τή μακρόχρονη σχέση μου μ' αύτόν τόν άνθρωπο πού μέ δεχόταν όπως ήμουν, ό,τι κι άν έκανα. Δέν είχα συνειδητοποιήσει τότε πόσο μεγάλη εύχαρίστηση έπαιρνα άπό τό νά τραγουδάω δυνατά, όσο δυνατά μποροΰσα. Πάντως, είχα ένα πρόβλημα πού έπρεπε νά ξεπεράσω καί αύτό ήταν ότι ήμουν παράφωνος (δέν μποροϋσα νά βγάλω ένα σκοπό) καί είχα άσχημη φωνή. Μέσα στά επόμενα χρόνια μπόρεσα νά υπερπηδήσω αύτά τά προβλήματα καί τελικά έγινα ό καλύτερος νέος ψάλτης. Συγχρόνως έγινα καί ό καλύτερος νέος. Αύτό είχε σάν αποτέλεσμα νά απολαμβάνω τόν σεβασμό άπό όλα τά μέλη τής εκκλησίας, άπό συγγενείς καί φίλους. Μόνο μιά φορά ήρθε νά μέ δεί ό πατέρας μου - τή μέρα τής τελετής τοϋ Μπάρ Μιτσβά 27 . Παρόλα αύτά εγώ συνέχισα νά τραγουδάω καί 27. Ή άντίστοιχη τελετή τής κοινωνίας των Καθολικών (Σ.τ.Μ.)
289
δταν έγινα έφηβος άρχισα νά παίρνω μέρος σιίς μουσικές παραστάσεις τοϋ σχολείου μου. Εφόσον ό πατέρας μου δε μέ πρόσεχε ποτέ (άπό τό επεισόδιο τής πισίνας), ήθελα νά μέ δει καί νά μ' άκούσει όλος ό κόσμος, άλλά δέν ήμουν ποτέ άληθινά ικανοποιημένος. "Οπως όλα τά άγόρια τών δεκατριών καί δεκατεσσάρων χρονών ετσι κι εγώ άρχισα νά παρατηρώ άλλαγές στή φωνή μου. "Ενα ένδιαφέρον γεγονός συνέβη τότε σχετικά μέ τή φωνή μου, άρχισε νά γίνεται μπάσα άπό πολύ μικρή ήλικία. Αύτό σήμαινε άπλά ότι ή ποιότητα τής φωνής μου ήταν βαριά. Ή τ α ν μιά υπερβολικά ώριμη φωνή γιά ενα άγόρι τής ηλικίας μου (έχω μαγνητοφωνημένες ταινίες). Πάντως μπορώ νά εξηγήσω μέ ποιά μέθοδο έφτασα νά αποκτήσω αυτή τή βαθιά φωνή. Θά τό εξηγήσω αργότερα μέ περισσότερες λεπτομέρεις. "Οταν πήγα στό κολέγιο σκόπευα νά γίνω δικηγόρος καί παράτησα τελείως τή σκέψη μιάς μουσικής καριέρας. Παρόλα αύτά, γιά νά συντηρήσω τόν εαυτό μου έκανα τόν ψάλτη γιά μερικές ώρες τή μέρα, κι ετσι διατηρούσα τήν επαφή μου μέ τό τραγούδι. Υπήρχε ενα ένδιαφέρον χαρακτηριστικό στή φωνή μου, παρά τήν έκπαίδευσή μου, μοϋ ήταν άδύνατο νά τραγουδήσω άπαλά. Αύτό συνδεόταν άμεσα μέ τό έπεισόδιο τής πισίνας γιατί άν τραγουδούσα άπαλά θά έπρεπε τότε νά αισθανθώ όλα εκείνα τά συναισθήματα πού είχαν σχέση μέ τό ότι κανένας δέ μέ πρόσεχε, δηλαδή, θά έπρεπε νά αισθανθώ ότι ό μπαμπάς μου καί ή μαμά μου δέ μέ άγαπούσαν. "Οση εκπαίδευση καί άν έπαιρνα, πάντα αύτό τό συναίσθημα πού δέν μπορούσα νά τό αισθανθώ, μέ εμπόδιζε νά τραγουδήσω καλλιτεχνικά. Στή διάρκεια τής θεραπείας αισθάνθηκα αύτά τά συναισθήματα τοϋ φόβου καί τοϋ θανάτου πού δέν αισθάνθηκα στήν πισίνα, καθώς καί άλλα πολλά συναισθήματα πού μέ βοήθησαν νά λυτρωθώ άπ' αυτόν τό φωνητικό ζουρλομανδία πού μέ είχε τυλίξει ή νεύρωσή μου. Ά φ ο ύ άρχισα τήν Πρωτογενή Θεραπεία, πολλά πράγματα άρχισαν νά συμβαίνουν. Θά μιλήσω γιά τίς άλλαγές εκείνες πού αισθάνομαι ότι είναι οί πιό σημαντικές. "Οσο άφορα τή σωματική μου διάπλαση, έχασα βάρος, έγινα πιό
290
λεπτός. "Αλλα φαινόμενα ήταν ή πτώση τής θερμοκρασίας καί ή εμφάνιση χαμηλής πίεσης, ένώ πάντα είχα μάλλον ψηλή πίεση. "Αλλα συμπτώματα, όπως τό κάπνισμα, δέν τά είχα πιά άνάγκη, όταν μπόρεσα νά αισθανθώ τά συναισθήματα πού μέ έσπρωχναν στό κάπνισμα. Ή μεγαλύτερη όμως αλλαγή έγινε στή φωνητική μου ικανότητα καί στήν ίκανότητά μου νά τραγουδάω καλλιτεχνικά. Μετά άπό θεραπεία δύο μηνών, μπόρεσα νά τραγουδήσω άπαλά καί νά τό άπολαύσω. Δέν αισθανόμουν πιά τήν άνάγκη νά είμαι πάντα τό κέντρο τής προσοχής. Ή ποιότητα τής φωνής μου άλλαξε άπό βαριά πού ήταν, σέ πιό γλυκιά, γιατί δέν αισθανόμουν πιά τήν άνάγκη νά τραγουδώ συμβολικά γιά τόν πατέρα μου. Τούς έπόμενους μήνες είχα πολλές ενοράσεις σχετικά μέ τή φωνή καί τό τραγούδι καί ή φωνή μου άναπτύχθηκε γρήγορα. "Ενα χρόνο μετά, πήγα σ' ένα δάσκαλο φωνητικής πού μού σύστησε ένας φίλος μου. Είχα άκούσει ότι αύτός ό δάσκαλος είχε μιά τεχνική πού άφηνε τή φωνή νά άναπτυχθεϊ φυσικά καί ότι όλοι του οί μαθητές τραγουδούσαν πολύ σωστά. Γιά μεγάλη μου έκπληξη τού τραγούδησα πολύ σωστά, καί μού είπε ότι τό μόνο πού μπορούσε νά κάνει ήταν νά μέ βοηθήσει νά καταλάβω τίς διεργασίες πού συνέβαιναν στόν λαιμό μου καί νά μέ βοηθήσει νά άναπτύξω τή φυσική φωνή μου. Τόν πρώτο καιρό πού άρχισα τά μαθήματα γιά τή φωνή μου έμεινα κατάπληκτος άπό τίς άσκήσεις καί τήν τεχνική πού χρησιμοποιούσε αύτός ό δάσκαλος. Πολλές άπό τίς σκέψεις καί τίς ιδέες πού χρησιμοποιούσε ήταν άπό τή φύση τους Πρωτογενείς, καθώς καί πολλοί άπό τούς όρους πού μεταχειριζόταν. Μιά σημαντική αντίληψη πού είχε ήταν ότι όλες οί φωνές πρέπει νά άντιμετωπίζονται μέ τόν ίδιο τρόπο καί ότι ή μόνη διαφορά πού υπάρχει άνάμεσα στίς διάφορες φωνές είναι τό πάχος τών φωνητικών χορ-' δών, πού προσδίνει στην κάθε φωνή τήν ιδιαίτερη ποιότητά της. Στή δική μου περίπτωση μπόρεσα γρήγορα νά άνταποκριθώ στήν τεχνική του, γιατί δέν αισθανόμουν τίποτα τό ψεύτικο σ' αύτή, αντίθετα αισθανόμουν τήν έλευθερία της, σάν όλοκληρωμένο άνθρώπινο πλάσμα πού είμαι.
291
Γιά νά εξηγήσω μέ λεπτομέρειες όλο τό φωνητικό μηχανισμό καί τήν τεχνική πού τόν άναπτύσσει θά έπρεπε νά κάνω μιά μακριά καί εμπεριστατωμένη άνάλυση. Θά προσπαθήσω, αντί γι' αύτό, νά καθορίσω μερικούς άπό τούς όρους πού χρησιμοποιούνται στή σωστή χρήση της φωνής καί τή σχέση τούς μέ τήν Πρωτογενή Θεραπεία, μόνο γιά τήν περίπτωσή μου. "Οπως ξέρουμε, ή φωνή παράγεται άπό τό πέρασμα τού άέρα μέσα άπό τόν λάρυγγα, όπου βρίσκονται οί φωνητικές χορδές. Οί φωνητικές χορδές τότε πάλλονται καί ό ήχος άκούγεται καθώς βγαίνει άπό τό στόμα. Μέσα στό κεφάλι υπάρχουν κοιλότητες μέ αντήχηση πού δίνουν καθαρότητα καί ποιότητα στή φωνή. "Αρα, δυό είναι τά μέρη όπου παράγεται ή ποιότητα ή ό τόνος τής φωνής. Πρώτο είναι τό στήθος. Ή φωνή τού στήθους είναι ή φωνή τής ομιλίας καί ό βαρύτερος ήχος τής φωνής. Δεύτερο είναι τό κεφάλι. Ό ήχος είναι πιό ψηλός καί ή άντήχηση μετατίθεται άπό τό στήθος στό κεφάλι. Ή φωνή τοϋ στήθους στήν πραγματικότητα παράγεται άπό τίς χαμηλότερες φωνητικές χορδές, πού δίνουν έναν χαμηλότερο τόνο. "Οσο ό τόνος γίνεται ψηλότερος οί χορδές τεντώνονται καί όταν κάποιος τραγουδήσει βασίζεται λιγότερο στίς χορδές καθώς ή άντήχηση μετατοπίζεται πίσω άπό τόν ούρανίσκο στό κεφάλι. Ή φυσική φωνή έχει μιά σταθερή ισορροπία σέ όλα τά ΰψη καί μπορεί νά κρατήσει τούς ψηλότερους τόνους σέ συνοχή (άντί νά άκούγεται φάλτσο, συνδέεται μέ τή φωνή τού στήθους), κι έτσι δίνει έναν ολοκληρωμένο ήχο, πράγμα πού οί περισσότεροι τραγουδιστές είναι άδύνατο νά κατορθώσουν. "Αν ένα άτομο μπορέσει νά επιτύχει αύτή τή φυσική φωνή, τότε ή δυνατότητά του θά αύξηθεΐ σέ τρεις οκτάβες. Οί περισσότεροι άντρες τραγουδούν μέ τό στήθος, οί γυναίκες μέ τό κεφάλι. Οί δυό αύτοί όμως ήχοι είναι άποσυνδεμένοι ή διαχωρισμένοι ό ένας άπό τόν άλλο. Στή δική μου περίπτωση, εγώ ποτέ δέν άνέπτυξα τούς ήχους τού κεφαλιού, παρά τραγουδούσα μόνο μέ τή φωνή τοϋ στήθους μου, πιέζοντας τόν λάρυγγα μου πρός τά κάτω, κι έτσι έβγαζα αυτόν τόν ήχο πού φαινόταν τόσο ώριμος καί βαθύς. Αύτή, φυσικά, δέν είναι ή σωστή φωνή γιατί όποιοσδήποτε καί άν είναι ό τόνος, ό λάρυγγας πρέ-
292
πει νά μένει στην ίδια θέση καί μόνο ή άντήχηση νά μετατοπίζεται. Έφόσο πάντα ήθελα νά είμαι ό «μεγάλος» καί ποτέ δέν έκλαιγα, δέν μπορούσα νά έλευθερώσω τήν ένταση καί νά επιτρέψω στόν εαυτό μου νά φτάσει στή φωνή τοϋ κεφαλιού μου ή στή «μικρή ή άδύνατη» φωνή μου, όπως μοϋ είπε ό δάσκαλός μου. Στή διάρκεια τής θεραπείας τό κλάμα μου, άπό βαθύς ήχος τοϋ στήθους μεταβλήθηκε στό κλάμα τού μωρού, πράγμα πού ποτέ δέν είχα τήν ευκαιρία νά κάνω. Ό δάσκαλος μού είπε έπίσης νά προσθέσω μιά μικρή κραυγή ή ένα μουγκρητό πίσω άπό τόν ήχο γιά νά διατηρήσει ό ήχος τή συνοχή του (χωρίς νά σπάσει σέ φάλτσο). Τότε πολλές άπό τίς σκέψεις μου γιά τή φωνή έγιναν πολύ καθαρότερες. "Αν σκεφτούμε τό κλάμα ένός μωρού πού ζητάει κάτι, θά δούμε ότι υπάρχει μιά ολοκληρωμένη συνοχή στήν ήχητική παραγωγή πού προσπαθεί νά βγάλει όλόκληρο τό άνθρώπινο πλάσμα. Αύτό είναι τό μόνο μέσο έπικοινωνίας τοϋ μωρού καί ό τόνος στό «ούά» έχει τό μούγκρισμα μέσα του άλλά έχει έπίσης καί τό συνδ.εμένο μέ τούς ήχους τού κεφαλιού τόνο, πού τού δίνει αύτή τή διαπεραστική χροιά. Αύτός είναι, πιστεύω, δηλαδή, ό τέλεια συνδεμένος ήχος, πού είναι ό ϊδιος μ' αύτόν πού κάνει άπό ένστικτο τό μωρό. Ή νεύρωση τοϋ κάθε άτόμου είναι αύτή πού τόν κάνει νά έξωτερικεύεται μέ έναν όρισμένο τρόπο, όπως κάνει καί τή φωνή νά λειτουργεί μέ τέτοιο τρόπο ώστε νά έξυπηρετεΐ καλύτερα τή νεύρωση. Γιά παράδειγμα, μερικά κορίτσια μιλάνε μέ ενα μωρουδίστικο τρόπο, σέ ψηλό τόνο ή μέ άποσυνδεμένη φωνή κεφαλιού. Συνήθως αύτό πραγματοποιείται περίπου μέ τόν ίδιο τρόπο πού έγώ έβγαζα τό βαθύ ήχο, μόνο πού ό λάρυγγας βρίσκεται ψηλά. Πολλές φορές, γυναίκες πού έχουν χαμηλές φωνές έχουν κι άλλα συμπτώματα καί χαρακτηριστικά τής νεύρωσής τους, όπως καί οϊ άντρες όμοφυλόφιλοι. Γιά μένα είναι φανερό ότι άν ένα παιδί είναι ύγιές καί όχι άποκομμένο άπό τόν εαυτό του τότε ή άνάπτυξη τής φυσικής φωνής είναι εύκολη δουλειά. Τό ύγιές άτομο θά μπορούσε νά δημιουργεί ομορφιά μέ τή φωνή του καί μέ τό τραγούδι του νά κάνει μουσική καί όχι νά εξωτερικεύει
293
άλλα πράγματα. Καθώς θά ήταν ενα άτομο μέ συνοχή, έτσι καί οί ήχοι πού θά έβγαζε θά είχαν κι αυτοί συνοχή. "Οσο τραγουδάει κανείς δπως κλαίει τό μωρό, τόσο πιό φυσικός καί ωραίος είναι ό ήχος. "Αν σκεφτούμε γιά μιά στιγμή όλους τούς μεγάλους τραγουδιστές τής εβραϊκής σόουλ μουσικής, θά διαπιστώσουμε ότι τό βασικό τους χάρισμα ήταν ότι πρόσφεραν τήν καρδιά τους όταν τραγουδούσαν καί είχαν ενα κλάμα στή φωνή. "Οπως έκεϊνοι, κι εγώ προσπάθησα νά βγάλω τίς Πρωτογενείς Αναβιώσεις μου μέσα άπό τό τραγούδι, γιατί ξέρω πιά ότι τό τραγούδι είναι αύτό πού βρίσκεται γιά μένα πλησιέστερα στήν Πρωτογενή Αναβίωση. Τώρα σπουδάζω μουσική καί τραγούδι, πού είναι τό πιό φυσικό πράγμα πού εχω κάνει στή ζωή μου. Κάνω αύτό πού μ' εύχαριστεί περισσότερο στή ζωή μου. Δέν έχω πιά άνάγκη νά τραγουδώ γιά νά μήν αισθάνομαι, άλλά τραγουδώ καί κλαίω όταν τύχει.
ΓΚΛΟΡΙΑ «Κάνω θεραπεία εδώ καί δυό μήνες καί αισθάνομαι ότι είναι δυό χρόνια. Στήν άρχή σκεφτόμουν ότι είχα πάρα πολλούς άμυντικούς μηχανισμούς καί πολύ ισχυρούς καί δέ θά μπορούσα νά τούς σπάσω γιά νά προχωρήσω. Σκεφτόμουν έπίσης ότι όποιαδήποτε στιγμή, άν τά πράγματα ήταν πολύ δύσκολα, θά μπορούσα νά φύγω καί όλα θά ήταν όπως πρίν. Γρήγορα όμως έμαθα ότι δέ θά μπορούσαν ποτέ πιά νά ήταν όπως πρίν. Ανακάλυψα πολλά τρομερά πράγματα γιά τόν έαυτό μου, κύρια ότι δέν άγαπώ τό γιό μου, καί μ' αύτές τίς γνώσεις κατάλαβα τότε ότι δέν ύπήρχε τρόπος νά επιστρέψω. Δέν ήμουν καθόλου σίγουρη ότι θά μπορούσα νά προχωρήσω, άλλά ήξερα ότι δέ θά μπορούσα νά ξαναγυρίσω σ' αύτό πού ήμουν παλιά. Ή άποκάλυψη ήταν ότι, άνεξάρτητα άπό τό τί κάνω καί τί λέω τώρα, τό παιδί μου έχει ήδη ύποφέρει στά χέρια μου. Δέν ήθελα νά είναι τόσο άμετάκλητο, άλλά ετσι είναι, καί τώρα μόνο Πρωτογενής Θεραπεία μπορεί νά τό βοηθήσει. "Οσο τρομερή κι άν φαί-
294
νεται αυτή ή αποκάλυψη, αισθάνομαι δμως δτι μοϋ έσωσε τήν ψυχική μου ισορροπία. Έχασα τό λογικό μου μιά φορά, καί πάντα σκεφτόμουν δτι άν τό άγχος καί ή πίεση μεγάλωναν, θά τό ξαναπάθαινα. Ή τ α ν τόσο δύσκολο νά φαίνομαι καί νά ενεργώ δπως υποτίθεται δτι θά έπρεπε νά ενεργώ. Καί άλλες άλλαγές μού έχουν συμβεί. Ή άκοή μου είναι διαφορετική. Τό ανακάλυψα όταν όδηγούσα. Πρίν, δέν μπορούσα νά άνεχθώ καθόλου τά μπάσα τού ραδιοφώνου νά είναι χαμηλά, ενώ τώρα γυρίζω έγώ ή ίδια τό κουμπί. Ιδρώνω, πράγμα πού είχε νά μοϋ συμβεί χρόνια. Προσπαθούσα νά άπανθρωποποιήσω τόν εαυτό μου. Δέν τό έκανα μέ τή θέλησή μου, άπλά γινόταν. Είχα έπίσης μανία μέ τίς άσπιρίνες - κάθε μέρα έπαιρνα έξι ή εφτά γιά τούς πονοκέφαλους καί τούς άλλους σωματικούς πόνους πού είχα. Τώρα πονάω μόνο όταν υπάρχει ένα καταπιεσμένο συναίσθημα καί όταν αισθάνομαι τό συναίσθημα ό Πόνος μοϋ περνάει. Τό στήθος μου έχει μεγαλώσει καί ένώ είναι άκόμα μικρό, είναι μεγαλύτερο άπό ότι ήταν. Αισθάνομαι λιγότερο κουρασμένη, όχι τόσο θυμωμένη, πιό αυθόρμητη, δεκτική, χωρίς φόβο νά μιλάω. Ή άνάσα μου ήταν βιασμένη - ποτέ δέν μποροΰσα νά πάρω μιά βαθιά άναπνοή. Δέν τό έχω πιά αύτό τό πρόβλημα. Καί τά πράγματα έχουν φτιάξει μέ τό γιό μου. Δέν μπορώ νά πώ ακριβώς πόσο έχουν καλυτερέψει, άλλά μοϋ φαίνεται ότι άρχίζω νά τόν αγαπώ λίγο. Τό άγχος μου έχει λιγοστέψει καί, όταν καμιά φορά αισθάνομαι άγχος, μπορώ νά προσδιορίσω τήν πηγή του. Ά ρ χ ί ζ ω νά είμαι αύτό πού δέν μπορούσα ποτέ νά είμαι. Είμαι τριανταεφτά χρονών, καί συμπεριφέρομαι, αισθάνομαι καί σκέφτομαι σάν μικρό κοριτσάκι. Αύτό τό μικρό κοριτσάκι σιγά σιγά μ' αφήνει. Είναι πολύ οδυνηρό νά άφήνωένα άπό τά έγώ μου. "Ημουν τόσο κομματιασμένη πού αισθάνομαι παράξενα νά είμαι σχεδόν ένα άτομο. ("Ημουν τέσσερα άτομα: ένα μωρό πού έκλαιγε, ένα μικρό κοριτσάκι, ό εαυτός μου πού λειτουργούσε, καί ένας άλλος πού κοίταζε τούς άλλους τρείς). Κουβαλάω ή μάλλον κουβαλούσα γύρω μου όλα τά άνικανοποίητα έγώ μου καί καθώς ά ρ χ ί ζ ω » £ τ ό · αισθάνομαι καί νά καταλαβαίνω τή άνάγκη πού είχαν^καί «οϋ «οτέ δέν' ικανοποιήθηκε καί ούτε θ£
295
ικανοποιηθεί στό μέλλον, αρχίζω νά γίνομαι ένα. Δέ θέλω πιά νά ζητώ άπό τούς άνθρώπους αύτό πού ποτέ δέ μοϋ έδωσαν οί γονείς μου. Δέν είμαι αύτό πού ήμουν όταν άρχισα τή θεραπεία, άλλά δέν είμαι άκόμα αύτό πού πραγματικά είμαι - βρίσκομαι κάπου στό μέσο, προσπαθώντας νά βρώ τό δρόμο στό εγώ εκείνο πού υπήρχε, πρίν πολλά χρόνια.
ΚΑΙΗ "Οταν ήμουν δεκαοχτώ χρονών είχα άκόμα τούς «μωρουδίστικους» κυνόδοντες. Έ ν α ς οδοντογιατρός τούς έβγαλε καί μετά έκανε μιά έγχείρηση ώστε νά μπορέσουν νά κατέβουν στή θέση τους οί μόνιμοι κυνόδοντες. Μόνο ό ένας άναπτύχθηκε. Μεγάλωνε πάρα πολύ άργά, καί μετά άπό εφτά χρόνια είχε βγει ό μισός. Έφόσο δέ μεγάλωνε άλλο στή διάρκεια τού έπομένου χρόνου, πήγα στόν οδοντογιατρό καί έβαλα κορώνα. "Ημουν τότε είκοσιεφτά χρονών καί ό οδοντογιατρός μού είπε ότι ή πιθανότητα νά άναπτυχθεί περισσότερο, στήν ήλικία μου, ήταν μηδαμινή. Δυό χρόνια άργότερα άρχισα νά έχω Πρωτογενείς Α ν α βιώσεις, καί τά συμπιεσμένα μόνιμα δόντια μου άρχισαν νά άναπτύσσονται. Αύτό πού είχε τήν κορώνα μεγάλωσε ολόκληρο, καί φαινόταν πολύ μακρύ μέ τήν κορώνα. Τό άλλο, πού ήταν χωμένο πολύ ψηλά καί δέ φαινόταν, μεγάλωσε περίπου ενα τέταρτο τού κανονικού μεγέθους καί άκόμα άναπτύσσεται. Τό ότι αισθάνθηκα δηλαδή αύτά τά μπλοκαρισμένα συναισθήματα τοϋ μωρού είχε σάν άποτέλεσμα νά ξεμπλοκαριστεΐ ή φυσική άνάπτυξη αύτών τών δοντιών. Δέ θά μοϋ έκανε καμιά εντύπωση άν ό κυνόδοντας πού άκόμα άναπτύσσεται συμπληρώσει τήν άνάπτυξή του, έφόσον τά στήθη μου πού δέν ήταν καθόλου άναπτυγμένα, άπέκτησαν φυσιολογικό μέγεθος μετά άπό τίς Πρωτογενείς Αναβιώσεις μου.
296
ΑΛΙΚΗ Αγαπημένε μου Ά ρ τ , Τό βράδυ πού τέλειωσα τήν άτομική θεραπεία μου είχα ένα όνειρο πού δίνει μιά πολύ ζωντανή εικόνα γιά τίς άλλαγές πού συνέβησαν στή ζωή μου άπό τότε πού άρχισα τήν Πρωτογενή Θεραπεία. Τό όνειρο μου μέ λίγα λόγια: Ήμουν ένα άκαμπτο μωρό, σάν κούκλα. Καί ήμουν έγκυος. Τό έμβρυο μέσα μου μεγάλωνε ζωηρά. Ξαφνικά έσκασε μέσα μου γεμάτο ενεργητικότητα, γεμάτο ζωή. Τό μωρό σκότωσε τό σώμα πού τό φυλάκιζε. Τό μωρό ήταν ζωντανό. Τό μωρό ήμουν εγώ. Καί αύτό άκριβώς συνέβη σέ μένα. Αισθάνομαι σάν αύτό τό μωρό, τό άληθινό έγώ μου, νά έλευθερώνεται γιά πρώτη φορά. Επιτέλους είμαι έλεύθερη. Πρίν άπό τή θεραπεία ήμουν «μωρό». Ά λ λ ά τό νά είμαι μωρό ήταν τό μέσο πού χρησιμοποιούσα γιά νά μήν είμαι άληθινά έγώ. Ή τ α ν μιά δικαιολογία γιά νά μήν παίρνω άποφάσεις, μιά δικαιολογία γιά νά μή ζώ σάν μιά άληθινά άνθρώπινη ύπαρξη. "Ημουν τό μωρό γιατί έτσι ό Μπαμπάς μου θά μ' άγαπούσε. "Ημουν τό μωρό καί γιά τούς φίλους μου γιατί έτσι θά μέ φρόντιζαν, θά έπαιρναν άποφάσεις (άν όχι γιά μένα, τουλάχιστο θά μέ βοηθούσαν) ώστε έγώ νά μήν έχω καμιά ευθύνη γιά τίποτα. Έ χ ω προχωρήσει πολύ άπό τό νά είμαι ή μικρή κουκλίτσα τού Μπαμπά μου. Ό πατέρας μου είχε ένα τρόπο νά μέ χειρίζεται ώστε νά είμαι τό μωρό πού ήθελε. Καί παρέμεινα έτσι γι' αύτόν. Γιά είκοσιδύο χρόνια είχα τόσο έντονη τήν άνάγκη γιά τήν άγάπη του, ώστε ουδέποτε επέτρεψα στόν άληθινό έαυτό μου νά ζήσει. Λίγο καιρό μετά τήν άτομική θεραπεία μου, δείπνησα μέ τόν πατέρα μου. Μόλις είχα βρει ένα διαμέρισμα καί τού ελεγα πόσο ένθουσιασμένη ήμουν πού θά μετακόμιζα. Αύτός, μέ τόν ήρεμο, πλάγιο (καί θανατερό) τρόπο του μοϋ είπε ότι θά ήθελε πολύ νά μοϋ δώσει μερικά λεφτά γιά νά βρώ ένα «καλύτερο» διαμέρισμα. Τού είπα ότι τά λεφτά δέν είχαν καμιά σημασία - ότι αύτό ήταν τό μέρος πού ήθελα νά μένω. (Θεέ μου, καί μόνο πού λέω θέλω μού φεύγει τό
297
μυαλό). Καί τότε έκανε τήν κίνηση πού μέ κρατούσε πεθαμένη τόσα χρόνια. Κατέβασε τό σαγόνι του στό στήθος, μέ κοίταξε μέ τά θλιμμένα, γαλάζια μάτια του, καί είπε, «Άλλά είσαι άκόμα τό μικρό μου κοριτσάκι». "Ενα καυτό κύμα διαπέρασε τό σώμα μου. Είπα, «Δέν είμαι πιά τό μικρό κοριτσάκι σου». Τόν έκανα νά κλάψει. Ά κ ό μ α έχω Πρωτογενείς Αναβιώσεις άπό αύτή τή σκηνή. Έ π ρ ε π ε νά τόν πληγώσω (τόν ζεστό, μαλακό μπαμπά μου, πού πάντα άγαπούσε τό μικρό του κοριτσάκι) γιά νά μπορέσω νά ζήσω. "Η έγώ ή αύτός - καί διάλεξα εμένα. Ή εκλογή τοϋ έαυτού μου καί όχι τοϋ πατέρα μου καί ή άντιμετώπισή του πάνω σ' αύτή τή βάση ήταν τό μόνο βήμα πού έπρεπε νά κάνω γιά νά ζήσω αληθινά. Κατά κάποιο τρόπο, τό νά άντιμετωπίσω στά Ισα τόν πατέρα μου τελικά μέ έκανε νά άνοιχτώ. Μπορώ τώρα νά είμαι άληθινή (άληθινά έγώ) μέ τούς άνθρώπους. Παλιά ήμουν «καλή» ή «εύγενικιά» ή «γλυκιά». Αύτά ήταν τά κοσμητικά επίθετα πού μέ σκότωναν. Τώρα είμαι άπλά καί μόνο έγώ καί είναι όμορφα. Ειλικρινά, Αλίκη Υ.Γ. "Εκανα αίτηση τόν περασμένο μήνα γιά καινούρια δουλειά στό Εκπαιδευτικό Συμβούλιο καί έπρεπε νά κάνω μιά πλήρη ιατρική έξέταση πρίν μέ δεχτοΰν. "Εμεινα κατάπληκτη όταν έμαθα ότι είχα ψηλώσει μισή ίντσα περίπου ενάμισι εκατοστό. "Ημουν τόσο έκπληκτη ώστε είπα στόν γιατρό νά ξανακάνει τήν έξέταση γιά νά τό επαληθεύσω. Ή τ α ν άλήθεια. Πρίν έξι μήνες ήμουν 5' 1/2' (1μ. καί 53,50 εκ.) καί τώρα είναι 5' Υ.. (1μ καί 55 έκ. περίπου).
ΜΑΡΑ Τά δόντια μου βγήκαν στραβά. Τό πάνω μου σαγόνι ήταν τόσο προτεταμένο ώστε μπορούσα νά βάλω άνάμεσα τό μικρό μου δάχτυλο. Τά δόντια μου είχαν, έπίσης πολλά δια-
298
Φ
σχήματα, ένα ειδικά πολύ μεγάλο στό μέσο. "Οταν ήμουνα δεκατριών χρονών τά δόντια μου καί ή θέση τοϋ σαγονιοΰ μου, ήταν σέ τόσο άσχημη κατάσταση ώστε είχα βγάλει πληγές στό στόμα μου. "Οταν κατάπινα, τά πίσω δόντια μου δάγκωναν τό μέσα μαλακό κρέας στά μάγουλα. Στά δεκατρία μου έβαλα σίδερα στά δόντια μου καθώς καί μιά ταινία γιά τό σαγόνι πού έπρεπε νά φοράω δεκατέσσερις ώρες τή μέρα γιά νά άλλάξω όλη τήν κατασκευή τών σαγονιών μου. Μού είπαν ότι θά έπρεπε νά φοράω τά σίδερα μόνο γιά ένάμισι χρόνο, άλλά τελικά τά φόρεσα γιά τριάμισι σχεδόν χρόνια καί στοίχισαν περίπου 3.0Θ0 δολάρια. "Οταν έγινα δεκάξι χρονών έβγαλα τά σίδερα καί τά δόντια μου ήταν τέλεια. Ό γιατρός είπε ότι ποτέ δέν είχε ξαναδεί τόσο τέλεια κάτω μασέλα. Ά φ ο ϋ έβγαλα τά σίδερα, φόρεσα ένα υποστήριγμα μέχρι τά δεκαοχτώ καί τά δόντια μου δέν ξαναμετακινήθηκαν. Αύτή τή φορά ήταν τέλεια. "Οταν άρχισα θεραπεία άρχισαν νά μέ πονάνε τά σαγόνια μου άπό τήν τέταρτη μέρα. Αισθανόμουν όπως τότε πού είχα τά σίδερα καί τά δόντια μου κουνιόντουσαν. Ό Πόνος συνεχίστηκε μέχρι τό μέσο τής δεύτερης βδομάδας, όταν κατάλαβα ότι τά δόντια μου άρχιζαν νά μετακινούνται άκριβώς μέ τόν ίδιο τρόπο, όπως πρίν βάλω τά σίδερα. "Οταν ξυπνούσα τό πρωί καταλάβαινα ότι τά σαγόνια μου μέ πονούσαν ιδιαίτερα. Επίσης παρατήρησα ότι όταν ξύπναγα πόναγε ιδιαίτερα τό στόμα μου. Ά κ ό μ α παρατήρησα ότι όταν ξύπναγα τό στόμα μου ήταν κλεισμένο σφιχτά καί πρός τό πλάι. Μετά άπό τρεις βδομάδες πήγα στό σπίτι καί έβαλα τό υποστήριγμα. Τά δόντια μου αύτή τή φορά είχαν τόσο μετακινηθεί ώστε τό υποστήριγμα δέν μπορούσε ούτε νά έφαρμόσει στό στόμα μου. Κρεμόταν, στηριγμένο μόνο σέ ένα δόντι, καί τελικά κατάφερα νά τό βάλω στά δύο πίσω δόντια άλλά ήταν άκόμα πολύ σφιχτό γιά νά εφαρμόσει στόν ούρανίσκο μου. Τό φορούσα συνέχεια, όχι μόνο τίς νύχτες, όπως έκανα όταν έβγαλα τά σίδερα άπό τά δόντια μου. Στήν άρχή μοϋ φαινόταν ότι δέ θά ξαναγύριζαν στή θέση τους. Φορούσα τό ύποστήριγμα είκοσι τέσσερις ώρες
299
τή μέρα γιά μιά βδομάδα καί τότε μόνο μπόρεσε νά έφαρμόσει στόν ουρανίσκο. Ή κίνηση των δοντιών ήταν τόσο δυνατή αυτή τή φορά ώστε όταν έβγαζα τό υποστήριγμα γιά νά φάω ήταν δύσκολο νά τό ξανατοποθετήσω. Καμιά φορά τό βγάζω γιά λίγο, όταν πηγαίνω στό γκρουπ, καί μοϋ φαίνεται ότι δυσκολεύομαι λιγότερο νά τό βάλω, άν καί δέν τό φοράω γιά άρκετή ώρα. Νομίζω ότι ή αιτία πού τά δόντια μου καί τό σαγόνι μου μετακινήθηκαν ήταν ότι όταν ήμουν μικρή συνήθιζα νά σφίγγω συνέχεια τά δόντια μου άπό τήν ένταση. "Οταν εχω Πρωτογενείς Αναβιώσεις, όπου θέλω τή μαμά μου, πονάω στό σαγόνι, καί αύτό συνδέεται σίγουρα μέ τό βύζαγμα. Φαίνεται λοιπόν ότι θά πρέπει νά φοράω τό υποστήριγμα μέχρι νά αισθανθώ τήν άνάγκη νά βυζαίνω καί μέχρι νά μού φύγει ή ένταση τής νύχτας πού εκδηλώνεται μέ τό σφίξιμο τών δοντιών.
ΡΙΤΑ Α γ α π η τ έ μου Ά ρ τ , "Οσο σκέφτομαι αύτό πού μοϋ συνέβη όταν γύρισα άπό τό Μεξικό, όπου έκανα έκτρωση, τόσο περισσότερο πείθομαι ότι δέν ύπάρχει κατάσταση ΧΩΡΙΣ ΠΟΝΟ. "Ας τό έξηγήσω όμως. Όλόκληρο τό ταξίδι, άκόμα καί τό γεγονός ότι έπρεπε νά τό κάνουμε, ήταν ένας ύπεράνθρωπος άγώνας. "Επρεπε νά είμαστε προσεχτικοί. Καί έπειδή τό μωρό είχε συλληφθεί κάτω άπό συνθήκες τόσο άρρωστημένες, θά ήταν άκόμα πιό άρρωστημένο, άν όχι έγκληματικό, νά τό κρατούσαμε. "Επρεπε νά τό διώξουμε. Πώς; Φυσικά έπρεπε νά περάσουν δέκα βδομάδες γιά νά καταλάβω ότι είμαι έγκυος - αύτό μπορεί νά φαίνεται άδιανόητο, σ' αύτόν πού βρίσκεται έξω άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία, άλλά γιά μένα καί τό παραμικρό σύμπτωμα ή σωματική συμπεριφορά είναι σύμπτωμα ενός πρώιμου Πόνου. Τό πρήξιμο τού στήθους μου δέν ήταν άσυνήθιστο - άπό τούς πρώτους μήνες τής θεραπείας έχουν συχνά μεταβάλει τό σχήμα τους. Ή ναυτία έπίσης, θά μπορούσε νά είναι ενδεικτικό ενός ψυχικού Πόνου,
300
γιατί κάθε φορά πού είχα Πρωτογενή Αναβίωση (καί είχα σημαντικές Πρωτογενείς Αναβιώσεις έκείνη τήν έποχή) ή ναυτία έφευγε. Πάντα είχα ανωμαλίες στόν έμμηνο κύκλο μου. Ή τ α ν μεγάλη έκπληξη γιά μένα όταν ό γιατρός επιβεβαίωσε τούς φόβους μου πού είχα τίς προηγούμενες βδομάδες. Φυσικά ή έκτρωση θά μπορούσε νά γίνει νόμιμα στό γιατρό μου. Θά έπρεπε όμως νά περιμένω μερικές βδομάδες καί σ' αύτό τό διάστημα τό έμβρυο θά μεγάλωνε γρήγορα. Πολύ πιθανό ήταν ότι ή έκτρωση θά γινόταν μέ τή μέθοδο τής τεχνητής γέννας. Καί αύτό σήμαινε φυσικό πόνο! "Ετσι πήγαμε στό Μεξικό γιά νά κάνουμε τήν έκτρωση καί νά άπαλλαγούμε άπό τήν άγωνία τής άναμονής. "Ολα ήταν τέλεια. "Οταν μού είπαν ότι θά μού έδιναν πεντοτάλ (ή ένα παρόμοιο ναρκωτικό), ζήτησα νά καταγράψει κάποιος όλες τίς παρατηρήσεις πού θά έκανα κάτω άπό τήν έπίδρασή του. Θυμήθηκα τή μόνη φορά πού είχα πάρει τό ναρκωτικό αύτό, πρίν άρχίσω θεραπεία, είχα ξυπνήσει πνιγμένη στά δάκρυα καί οί νοσοκόμες έλεγαν «καημένο κορίτσι». Δέ θά έχανα τήν εύκαιρία τώρα πού γνώριζα τίς δυνατότητες πού είχε τό σώμα νά ύποστεϊ ορισμένες διεργασίες χωρίς τόν έλεγχο τού μυαλού - άν θά έκλαιγα, είχα τήν ελπίδα ότι θά μπορούσα νά κάνω άργότερα ορισμένες συνδέσεις. Ά λ λ ά δέν έκλαψα. Θυμάμαι ότι αισθάνθηκα τόν πόνο τής βελόνας στό μπράτσο καί στό πόδι μου. Θυμάμαι νά μετράω καί μετά τίποτα. Οί νοσοκόμες μού είπαν ότι δέν έβγαλα άχνα. Ξέρω τώρα ότι βρισκόμουν σέ μιά κατάσταση συγκρατημένου πόνου. "Οταν ξύπνησα στό δωμάτιο μου, άρχισα νά ουρλιάζω άπό μιά κατά τά φαινόμενα, σοβαρή κράμπα τής μήτρας. Μοϋ έδωσαν ένα παυσίπονο καί όλα ήταν καλά μέχρι τή στιγμή πού γύρισα στό Λός "Αντζελες καί επέτρεψα στόν εαυτό μου νά έχει μιά Πρωτογενή Αναβίωση στό γραφείο σου. Ξαναβρέθηκα σ' εκείνο τό χειρουργικό τραπέζι μέ τά πόδια μου δεμένα πάνω σ' έκείνη τήν έπικλινή, μεταλλική καρέκλα πού έμοιαζε μέ σέλα. Οί γιατροί κοίταζαν. Αισθάνθηκα καί μέ κλάματα έβγαλα όλη τήν ταπείνωση τού νά είμαι έτσι έκτεθειμένη, άδύναμη, μέ τό πιό δικό μου έγώ νά βρίσκεται έκεϊ ξαπλωμένο. "Αντρες. "Ολη ή κατάσταση μέ
301
τόν πατέρα μου ήρθε στό μυαλό μου, μιά καί οί γιατροί ήταν κι αυτοί Λατίνοι. "Εκλαιγα, έκλαιγα καί ούρλιαζα γιά τήν άδυναμία μου, καί τους μισούσα δλο καί λιγότερο καθώς άγαποϋσα τόν έαυτό μου δλο καί περισσότερο, κάθε φορά. Πόσο είχα ταπεινωθεί - πόσο ταπεινώνεται μιά γυναίκα σέ μιά Λατινική χώρα - πόσο έχω ταπεινωθεί! Έ τ σ ι δυνατό πού ήταν αυτό τό συναίσθημα, άρχισε νά υποχωρεί σ' έναν πιό συγκεκριμένο λιγότερο συγκεχυμένο πόνο, σ' έναν πραγματικό σωματικό πόνο. Ή τ α ν ένας οξύς πόνος πού ερχόταν κατά κύματα. Δέν μπορούσα νά καταλάβω στην άρχή τί ήταν άκριβώς, άλλά έπειτα είδα τόν γιατρό μέ ένα εργαλείο σάν ξυράφι στό χέρι καί κατάλαβα ότι αίσθανόμουν τόν πόνο πού δέν είχα αισθανθεί πάνω στό χειρουργικό τραπέζι. Τό σώμα μου έκανε τή σύνδεση μέ τό κεφάλι τή στιγμή πού ήταν ασφαλές νά αισθανθεί, αργότερα. Ά λ λ ά ό πόνος είναι ό ίδιος. Μετά θυμήθηκα μιά γραμμή άπό τό βιβλίο σου πού είχε χαραχτεί κατά κάποιο τρόπο στό μυαλό μου. Είναι γιά τόν πόνο ενός πεντάχρονου παιδιού πού τόν αισθάνεται ένας ενήλικος, καί λές ότι ό πόνος παρέμενε «τέλεια καθαρός» όπως τή μέρα πού πρωτοέγινε αισθητός. Γιά τό σώμα δέν υπάρχει χρόνος. Τό σώμα αισθάνεται όλο τόν καιρό. Καί οί περιπτώσεις πού δέν αισθανόμαστε τί συμβαίνει μέσα στό σώμα μας δέ σημαίνουν τίποτ' άλλο παρά ότι δέν επιτρέπουμε στόν έαυτό μας νά κάνει τή σύνδεση μέ τό κεφάλι. "Οταν, καί εάν, κάνουμε τή σύνδεση τότε βρισκόμαστε άκριβώς πίσω εκεί, μιά βδομάδα πρίν ή είκοσι χρόνια πρίν. Είναι όλα τόσο καθαρά τώρα. Γι' αύτό είχα τόσους εφιάλτες πρίν δυό χρόνια, όταν γέννησα τό μωρό μου. "Εκανα τή σύνδεση «Πόνος» στόν ύπνο μου ενώ ή άμυνα τοϋ οργανισμού μου ήταν καθησυχασμένη, τή σύνδεση πού δέν είχα κάνει πρίν γιατί ένα ναρκωτικό μέ εμπόδισε νά αισθανθώ στό κεφάλι μου αύτό πού συνέβαινε στό σώμα μου. Τά παυσίπονα άρα δέ σκοτώνουν τόν πόνο όπως υποτίθεται ότι κάνουν. Τίποτα δέν μπορεί νά σκοτώσει τόν πόνο! Είτε είναι σωματικός είτε •ψυχικός, θά παραμείνει ό ίδιος μέχρι νά γίνει μιά σύνδεση κάποτε ή μέχρι νά μας σκοτώσει (όποιο έρθει πρώτο). Θυμάμαι επίσης πώς ή Γκραίης είχε ζήσει όλη της τήν έγχεί302
ρηση αμυγδαλών πάνω στό πάτωμα τοϋ γραφείου! Θά πρέπει νά είναι αλήθεια! Ρίτα
ΜΑΡΙΑΝ Α γ α π η τ έ "Αρτ, Σοϋ κάνω μιά αναφορά γιά τό πώς πάει ή άρθρίτιδά μου. "Οταν ήμουν στό γυμνάσιο άρχισαν νά μέ ένοχλοΰν πόνοι στό δεξί μου μπράτσο, στόν καρπό, στό χέρι καί στά δάχτυλα δταν έπρεπε νά γράψω πολύ. Κάθε λίγο έπρεπε νά σταματάω τό γράψιμο, νά τινάζω τό μπράτσο καί τό χέρι μου, νά τεντώνω καί νά λυγίζω τά δάχτυλά μου γιά νά ανακουφίζω τόν πόνο. Αυτό δέν έφερνε κανένα αποτέλεσμα, άλλά τότε δε σκέφτηκα ότι θά μπορούσε νά είναι άρθρίτιδά κι έτσι δέν ήξερα τίποτε πού θά άνακούφιζε τόν πόνο. "Οσο μεγάλωνα ό πόνος γινόταν χειρότερος, καί άλλα μέρη τοϋ σώματος μου άρχισαν νά πονάνε. Φαινόταν ιδιαίτερα όταν οδηγούσα γιά λίγη ή πολλή ώρα. Παρατηρούσα ότι τά γόνατα καί οί άστράγαλοί μου γίνονταν άκαμπτα, καί επίσης πονούσαν οί ώμοι μου, οί άγκώνες καί οί καρποί των χεριών καθώς καί τά χέρια μου. Τό 1965 δταν ήμουν τριανταδύο χρονών πήγα νά επισκεφθώ έναν παθολόγο γιά ένα άλλο ιατρικό πρόβλημα πού είχα καί τού άνάφερα δτι τά χέρια μου πονούσαν πολύ. Ό γιατρός ψηλάφησε τίς αρθρώσεις τών δαχτύλων καί τά χέρια καί τά δάχτυλά μου, καί είπε ότι έχω άρθρίτιδά. Έ γ ώ αισθάνθηκα μεγάλη έκπληξη γιατί νόμιζα δτι ή άρθίτιδα ήταν μιά αρρώστια τών ήλικιωμένων, έτσι τόν ρώτησα γιά περισσότερες πληροφορίες. Είπε ότι τό είδος τής άρθρίτιδας πού είχα δέν ήταν ρευματικής μορφής καί δέν είχα κίνδυνο άναπηρίας, άλλά θά είχα πόνους. Μοϋ είπε νά φροντίζω νά έχω ζεστές τίς άρθρώσεις μου χωρίς ύγρασία, μοϋ έγραψε επίσης καί Απ$ίο§ε$ίο, νά παίρνω γιά τη φλεγμονή. Μοϋ πρότεινε επίσης νά παίρνω ασπιρίνη γιά τόν πόνο. Μέ τά χρόνια ή άρθίτιδα σταδιακά χειροτέρευε. Τό Σεπτέμβριο καί τόν Όκτώβριο τοϋ 1969, είχα μιά μό303
λυνση στό αύτί καί επισκέφτηκα έναν ωτορινολαρυγγολόγο. Μοϋ είπε ότι ένα μέρος άπό τόν πόνο τοϋ αύτιού προερχόταν άπό την άρθρίτιδα πού είχα στό σαγόνι. Πρότεινε νά άποφύγω, γιά μιά-δυό βδομάδες τίς τροφές πού ήθελαν μάσημα. Στή διάρκεια των δύο μηνών πού έκανα θεραπεία, τό σαγόνι μου δέ βελτιώθηκε καθόλου άν καί έτρωγα μόνο σούπες καί μαλακές τροφές. Ό γιατρός τότε πρότεινε νά κάνω ενέσεις κορτιζόνης στό σαγόνι γιά νά άπαλλαγώ άπό τόν πόνο, άλλά άπεχθάνομαι τίς ένέσεις κι έτσι δέν άκολούθησα τή συμβουλή του. Τόν Αύγουστο τοϋ 1970 άρχισα Πρωτογενή Θεραπεία καί ή άρθρίτιδά μου έχει βελτιωθεί σημαντικά. Στήν άρχή ή βελτίωση έρχόταν κάθε τρεις ή τέσσερις μέρες, καί διαρκούσε περίπου μιά ώρα μετά τή θεραπεία. Τώρα, μετά άπό κάθε Πρωτογενή Αναβίωση αισθάνομαι τίς άρθρώσεις μου σάν νά είναι λαδωμένες καί ή επίδραση κρατάει γιά μιάδυό μέρες όπότε καί αισθάνομαι άλλος άνθρωπος. Δέν ξέρω πώς άκριβώς νά περιγράψω τή βελτίωση, άλλά είναι σάν νά είχα γιά άρθρώσεις σκουριασμένους αρμούς, καί μετά άπό μιά Πρωτογενή Αναβίωση οί ένώσεις γίνονται καλολαδωμένες. Ή διαδικασία είναι ή έξης: Καθώς άρχιζα) νά ζω συναισθήματα άπό τήν παιδική μου ηλικία, ό άρθριτικός πόνος μεγαλώνει μέχρι πού νομίζω ότι δέν τόν άντέχω. Ά λ λ ά επιμένω καί άκολουθώ τόν πόνο καί καθώς αισθάνομαι τό συναίσθημα ό σωματικός πόνος εξαφανίζεται άμέσως. Γιά παράδειγμα, στή διάρκεια μιάς Πρωτογενούς Α ν α βίωσης ξαναζούσα ένα γεγονός άπό τήν παιδική μου ηλικία όπου είχα κάνει κάτι άπρεπο καί ή μαμά μου καί ό μπαμπάς μου μέ μάλωναν. Αύτά πού μοϋ έλεγαν μέ πλήγωναν πολύ, άλλά ήμουν άποφασισμένη νά μήν τούς δείξω πόσο πληγωμένη ήμουν. Έλεγα συνέχεια στόν έαυτό μου, «δέν πρόκειται νά τούς άφήσω νά μέ κάνουν νά βάλω τά κλάματα» καί καθώς τό αισθανόμουν αύτό τά πόδια μου άρχισαν νά γίνονται άκαμπτα καί νά πονάνε. "Οσο αισθανόμουν τόν πόνο τόσο περισσότερο μεγάλωνε ό πόνος στό πόδι μου. Ξαφνικά κατάλαβα ότι άκόμα καί νά έκλαιγα οί γονείς μου δέ θά καταλάβαιναν ότι μέ είχαν πληγώσει. Μόλις αίσθάν304
θηκα αυτό τό πράγμα ό άρθριτικός πόνος έξαφανίστηκε καί αισθάνθηκα τά πόδια μου τελείως διαφορετικά. "Από τήν εμπειρία μου στην Πρωτογενή Θεραπεία ξέρω ότι ή άρθρίτιδά μου προέρχεται άπό τήν παιδική μου ήλικία. Ξέρω δτι χρησιμοποιούσα τό σώμα μου σάν άμυνα πρός τά συναισθήματα. Κάθε φορά πού αισθανόμουν πληγωμένη ή δτι δέ μ' άγαπούσαν ή μοναξιά κλπ., έσφιγγα ένα μέρος άπό τό σώμα μου γιά νά σταματήσω τό συναίσθημα. Τώρα έχω μόνο τόν πόνο της άρθρίτιδας. 'Αλλά εφόσον ή άρθρίτιδά υποχωρεί μέ κάθε Πρωτογενή "Αναβίωση, ξέρω ότι τελικά θά άπελευθερωθώ άπό τόν πόνο.
ΚΑΘΥ Κάνω θεραπεία έδώ καί τρεισήμισι μήνες καί οί άλλαγές πού έχουν συμβεί στό σώμα μου είναι εκπληκτικές. Οί άλλαγές συμβαίνουν άπό μόνες τους - έγώ δέν έχω κανένα έλεγχο πάνω τους. Ή μεγαλύτερή μου άλλαγή είναι τό πρόβλημα τοϋ θυρεοειδούς μου. Παίρνω χάπια έδώ καί δώδεκα χρόνια γιά ύποθυρεοειδισμό». Άρχισε όταν ήμουν δεκαπέντε χρονών καί οί περίοδοι πού είχα ήταν πολύ άνώμαλες. Ό γιατρός μού έκανε μιά άνάλυση αίματος καί βρήκε ότι ό θυρεοειδής μου ήταν χαμηλός. Μοϋ έδωσε μιά μικρή δόση άλλά δέν έφερε κανένα αποτέλεσμα. "Ετσι αύξησε τή δόση σέ ένάμιση κόκκους τή μέρα. Ή περίοδος μου ήταν άκόμα άνώμαλη, κι έτσι μού έδωσε άντισυλληπτικά γιά νά γίνει «όμαλή». Σταδιακά, έκοψα τό «χάπι» καί ή περίοδος μου έγινε «όμαλή». Ά λ λ ά είχα άκόμα θυρεοειδή. Ή τ α ν ένα άόριστο πράγμα πού θά τό είχα σ' όλη μου τή ζωή. Καθώς τά χρόνια περνούσαν έκανα άναλύσεις αίματος καί χρειαζόμουν όλο καί μεγαλύτερη δόση. Τελικά τά τελευταία τρία μέ πέντε χρόνια ήθελα τέσσερις κόκκους τή μέρα. Ά π ό τή μέρα πού άρχισα τή θεραπεία καί τά παλιά συναισθήματά μου βγαίνουν στήν έπιφάνεια, τό σώμα μου επανέρχεται στή φυσιολογική του κατάσταση. Μόνο μετά άπό δυό μήνες κατάλαβα ότι κάτι είχε άλλάξει στό θυροειδή μου. Ή καρδιά μου άρχισε νά χτυπάει πολύ δυνατά συνέχεια, άκόμα 305
καί στό κρεβάτι. Ξαφνικά σκέφτηκα, « Ό θυρεοειδής μου!» "Εχω ελαττώσει τή δόση σταδιακά μέ τή συμβουλή τοϋ για1 τροϋ μου καί τώρα δέν παίρνω πιά καθόλου. Ή καρδιά μου άρχισε νά επανέρχεται μιά μέρα μετά άφοϋ έκοψα τελείως τή δόση. Εκπληκτικό γιά μένα - τό σώμα μου. Ξαναγίνεται δικό μου! Τά άλλα μου συμπτώματα όπως ξερά μαλλιά, κομματιασμένα νύχια καί ξερό δέρμα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. "Εχω παχύνει (τεσσεράμισι κιλά). Τό σώμα μου υποδαυλιζότανε άπό μιά τρομαχτική ένταση γιά τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, καί τώρα τοϋ άξίζει επιτέλους μιά ξεκούραση. Καμιά φορά αισθάνομαι κουρασμένη άλλά άν ήμουν «εγώ» τό σώμα μου, πάλι θά ήμουν κουρασμένη. Εΐμαι ευτυχισμένη πού έχω τόν έαυτό μου πάλι. Καί έγινε τόσο γρήγορα - μιά δωδεκάχρονη συνήθεια γιά τό τίποτα.
306
21 Πρωτογενής Θεραπεία τοϋ Θεραπευτή
- Ή "Αποψη
Στήν Πρωτογενή Θεραπεία κυκλοφορεί τό άκόλουθο άνέκδοτο γιά τή σχέση τοϋ αρρώστου μέ τό θεραπευτή του, «Αυτός πού σηκώνεται πρώτος άπό πάτωμα είναι αυτός πού πληρώνεται». Αύτό σημαίνει ότι μερικές φορές είναι δύσκολο νά ξεχωρίσει κανείς τό θεραπευτή άπό τόν άρρωστο, γιατί μπορεί νά βρίσκονται καί οί δυό στό πάτωμα καί νά κάνουν Αναβιώσεις στήν όμαδική θεραπεία. Αύτό τό πράγμα μέ κάνει νά γράψω γιά μερικές μοναδικές πλευρές τής Πρωτογενούς Θεραπείας. "Αν καί ένας θεραπευτής δουλεύει μ' έναν άρρωστο τίς πρώτες τρεις βδομάδες, είναι πολύ πιθανό στήν όμαδική θεραπεία τοϋ Σαββάτου, ό θεραπευτής νά έρθει σάν άρρωστος μαζί μέ τόν άρρωστο του. Τήν προηγούμενη μέρα, άνακοινώνει άπλά στούς συνεργάτες του ότι θά είναι αύριο ένας άπό τούς άρρώστους καί ζητάει νά τόν άντικαταστήσουν. Καμιά φορά δέ γίνεται καμιά προηγούμενη άναγγελία, γιατί κάτι πού συμβαίνει στή διάρκεια τής συνεδρίασης σπρώχνει τό θεραπευτή σέ μιά Αναβίωση. Μπορεί τότε ό άρρωστος του, πού ίσως νά έχει τελειώσει τήν Ά ν α β ί ω σ ή του γιά κείνη τή μέρα, νά τόν βοηθήσει. "Αν καί όλοι ξέρουν ποιοί είναι οί θεραπευτές καί ποιοί οί άρρωστοι, δέν υπάρχει καμιά ιδιαίτερη μαγεία στό γεγονός ότι είναι κάποιος θεραπευτής - καμιά όμάδα «ελίτ» πού νά κατέχει μιά ειδική «επιστημονική» γλώσσα. Ό Άρρωστος είναι εκείνος πού κάνει μόνος του όλες τίς άνακαλύψεις του, έτσι πού νά μήν υπάρχει φωτοστέφανο γύρω άπό τόν παντογνώστη θεραπευτή. 307
Υπάρχει ένα συναίσθημα στήν Πρωτογενή Θεραπεία δτι όλοι μας κάνουμε ενα ξεχωρισΐό ταξίδι. "Ολοι μας μοιραζόμαστε κατακλυσμικές έμπειρίες, όλοι βρισκόμαστε «στό ίδιο καράβι». Υπάρχει, λοιπόν, στους άρρωστους τής Πρωτογενούς Θεραπείας ένα συναίσθημα πολύ διαφορετικό άπό αύτό πού νιώθουν άλλοι άρρωστοι σε συμβατικές ομάδες θεραπείας. "Εχουμε όλοι μας δει ό ένας τόν άλλο νά αισθάνεται μέ τόν πιό βαθύ καί όδυνηρό τρόπο, έχουμε άκούσει ό ένας τόν άλλο νά λέει τά πάντα γιά τόν εαυτό του, έχουμε κλαψουρίσει σάν μωρά, έχουμε σφίξει στήν άγκαλιά μας τίς παιδικές μας άρκουδίτσες - δέν υπάρχει τίποτε πιά νά κρύψουμε. "Ετσι ή άτμόσφαιρα τής άπόλντης τιμιότητας είναι άπολαυστική. Κανένας δέν προσπαθεί νά κάνει τόν έξυπνο κάνοντας λαμπρές ένδοσκοπήσεις καί άναλύσεις γιά κάποιον άλλο. Κάθε άτομο είναι εκεί γιά τόν εαυτό του καί μόνο, κι αύτό άκριβώς είναι πού τόν κάνει νά αισθάνεται κοντά στούς άλλους. Οί θεραπευτές επίσης δέν έχουν τίποτε νά κρύψουν. Δέν υπάρχει ή προσποίηση τοϋ «καλού γιατρού». Δέ συμπεριφέρονται σάν τούς καλούς μπαμπάδες πού οί νευρωτικοί άρρωστοι θέλουν κάποτε νά είναι οί γιατροί τους. Ε π ε ι δ ή άπό τήν πλευρά τοϋ θεραπευτή δέν υπάρχει ή άνάγκη γιά κύρος ή δύναμη, δέ γίνεται καμιά άσυνείδητη μανούβρα στόν άρρωστο γιά νά εξυπηρετηθεί αύτή ή άνάγκη. Οί άρρωστοι, άπό τή δική τους πλευρά, δέ χρειάζεται νά είναι δουλοπρεπεϊς, ταπεινοί, γεμάτοι σεβασμό ή δτιδήποτε άλλο. Είμαστε άπλά άνθρωποι πού βοηθάει ό ένας τόν άλλο, καί μερικοί άπό μας έχουν τά εργαλεία γιά νά κάνουν τή δουλειά καλά. Ά λ λ ά ό άρρωστος δέν κρατιέται σέ άπόσταση άπό αύτά τά έργαλεΐα. Διδάσκεται πώς νά κάνει Α ν α β ι ώ σεις, ποιές τεχνικές είναι έγκυρες, καί μαθαίνει ό,τι πρέπει νά ξέρει γιά νά βοηθάει τόν έαυτό του ώστε νά μή χρειάζεται νά παραδώσει γιά πάντα τόν εαυτό του σ' έναν ειδικό. Βρίσκεται σ' ενα χώρο όπου κανένας δέν τοϋ λέει τί σημαίνουν τά αίσθήματά του. Ά π λ ά καί μόνο μπορεί νά τά έχει. Οί άρρωστοι σέ Πρωτογενή Θεραπεία έχουν ένα φίλο πού ν' άσχολεΐται κι αύτός μέ τήν Πρωτογενή Θεραπεία - κάποιον πού τούς βοηθάει στίς Αναβιώσεις τους. Στό Ίνστι308
χοϋτο υπάρχουν διαθέσιμες αίθουσες κάθε μέρα, έτσι ώστε οί άρρωστοι νά μπορούν νά έρχονται καί νά τίς χρησιμοποιούν μαζί μέ τό φίλο τους στό σύστημα πού άναφέραμε. Ή άτμόσφαιρα είναι ότι τό Ινστιτούτο είναι ό χώρος τών άρρώστων, όχι ό χώρος τοϋ γιατρού, καί τό χρησιμοποιούν όπως αύτοί θέλουν. Ή πρώτη επαφή πού έχουμε συνήθως μ' έναν άρρωστο είναι ένα γράμμα - ή αυτοβιογραφία του - κι εκεί άρχίζουν τά βάσανά μας. "Ολοι όσοι δουλεύουν στό Ινστιτούτο έχουν κάνει Πρωτογενή Θεραπεία έτσι πού είναι σχετικά άπαλλαγμένοι άπό τήν άμυνά τους όταν έρχεται ένα γράμμα γεμάτο δυστυχία καί πόνο, λίγοι άπό τό προσωπικό μποροΰν νά τό διαβάσουν χωρίς νά κλάψουν. Ά ν σκεφτοϋμε τόν όγκο τών αιτήσεων πού έχουμε γιά θεραπεία, καί μόνο τό διάβασμα τών γραμμάτων δέν είναι μικρή δουλειά. Κάθε αίτηση συζητιέται προσεχτικά καί πολλά άτομα άπορρίπτονται γιατί δέν έχουμε άρκετό προσωπικό. Σέ πολλές περιπτώσεις είναι υπόθεση ζωής καί θανάτου. Ά ν θρωποι έρχονται σέ μας μετά άπό πολύχρονη ψυχανάλυση ή άλλου είδους θεραπεία, πιστεύοντας ότι είμαστε ή τελευταία ελπίδα. Έτσι, όταν τούς διώχνουμε, όπως καμιά φορά πρέπει, τό άποτέλεσμα είναι καταστροφικό σέ πολλές περιπτώσεις. Μερικοί δέ διώχνονται εύκολα. Ά φ ο ύ πάρουν τό γράμμα τής άπόρριψης, συχνά επιμένουν μέ παρακαλεστικά γράμματα ή τηλεφωνήματα, μέ γράμματα άπό γιατρούς, συγγενείς ή φίλους. Είναι Ηράκλειο κατόρθωμα νά διώξουμε οποιονδήποτε. "Οταν ένας άρρωστος γίνει δεκτός, άρχίζει μιά μεγάλη προετοιμασία. Πολλοί άρρωστοι ελέγχονται σ' όλη τή διάρκεια τής θεραπείας τους μέσα άπό άλλαγές τής φυσιολογίας, οπότε πρέπει νά φτιάχνουμε ένα βασικό διάγραμμα μέ τά κύματα τοϋ εγκέφαλου, τό σφυγμό, τήνάρτηριακή πίεση, τήν εσωτερική θερμοκρασία τοϋ σώματος καί πολλές άλλες μετρήσεις. Γίνεται μιά συνεδρίαση τοϋ προσωπικού όπου διαβάζεται τό γράμμα τοϋ άρρώστου καί ή αύτοβιογραφία του, καί μετά συζητιέται άπό τήν άποψη τού άμυντικού του συστήματος, τών τεχνικών πού θά χρησιμοποιηθούν κι άλλα πολλά. Συχνά, κάθε ώρα τής θεραπείας μαγνητοφωνείται 309
καί συζητιέται άπό τό προσωπικό καθημερινά γιά νά διαπιστωθεί ή πρόοδος, γιά νά διορθωθούν πιθανά λάθη καί νά χαραχτεί ή θεραπεία τής επόμενης μέρας. Δίνουμε μεγάλη προσοχή σέ κάθε άρρωστο. Ό σκοπός μας, φυσικά, είναι νά εξασφαλίσουμε ότι κάθε άρρωστος πού γίνεται δεκτός θά γίνει καλά, κι αυτό συμβαίνει σχεδόν πάντα. "Οταν παίζεται μιά μαγνητοταινία, σπάνια άκούγεται διαφωνία στά σχόλια τοϋ προσωπικού γιά τίς τεχνικές πού χρησιμοποιούνται - πράγμα πού άποδεικνύει τήν άκρίβεια τής θεραπείας. "Οταν γίνεται ένα λάθος, όλοι τό άντΛαμβάνονται αμέσως. Θυμάμαι ότι παρευρισκόμουν σέ συγκεντρώσεις προσωπικού σέ κλινικές καί ψυχιατρεία όπου κανενός είδους άκρίβεια δέ ζητιέται άπό κανέναν, κι όπου κάθε μέλος τοϋ προσωπικού κάνει άπλά «αύτό πού τόν κάνει νά αισθάνεται άνετα». Αύτό πού ύπονοείται σ' αυτές τίς συγκεντρώσεις τοϋ προσωπικού είναι ότι ή ψυχοθεραπεία είναι πολύ περισσότερο μιά τέχνη παρά μιά επιστήμη. Ποτέ δέν έγινε ή σκέψη ότι υπήρχαν πιθανότητες πρόβλεψης τών άλλαγών σάν άποτέλεσμα ειδικών τεχνικών. Αύτό δέν οφειλόταν σέ άδιαφορία τού προσωπικού. Στήν πραγματικότητα δέν είχαμε καμιά συστηματική κλινική διαδικασία πού θά μπορούσε νά μας βοηθήσει. "Ενα άλλο καινούριο χαρακτηριστικό αυτών τών Πρωτογενών συγκεντρώσεων τού προσωπικού είναι ότι ή αυτοβιογραφία καί ή κλινική πρόοδος κάθε άρρώστου συζητιέται κάθε βδομάδα, έτσι ώστε όλοι οί θεραπευτές νά ξέρουν καλά όλους τούς άρρώστους. Αύτό επιτρέπει τήν εναλλαγή τών θεραπευτών στήν ομαδική θεραπεία, όπου καθένας θεραπευτής μπορεί ν' άσχοληθεΐ μέ κάθε άρρωστο έχοντας τέλεια γνώση πού άκριβώς βρίσκεται τό άτομο αύτό. Ή ένταση πού άπαιτεΐται άπό τούς θεραπευτές είναι συχνά εξαντλητική. Παίρνουν λοιπόν μιά βδομάδα άδεια μετά άπό μιά περίοδο θεραπείας τριών βδομάδων - μιά άδεια πού τή χρειάζονται. "Αν καί δουλεύουν μόνο λίγες ώρες τή μέρα, ή δουλειά είναι, συναισθηματικά, μιά δοκιμασία κι έχω τήν εντύπωση ότι οί Πρωτογενείς Θεραπευτές «καίγονται» σέ πολύ λίγα χρόνια. Κάνουμε ό,τι μπορούμε γιά νά προφυλάξουμε τήν υγεία τους. "Ενας άπό τούς λόγους πού 310
ή θεραπεία είναι κουραστική δουλειά είναι ή άκρίβεια πού άπαιτεΐται. Δέν είναι άπλά μιά συνεδρίαση λεκτικών «διαξιφισμών» ή κάτι πού ν' άπαιτεί έναν καλό άκροατή. Α π α ι τ ε ί απόλυτη συγκέντρωση κάθε λεπτό έτσι ώστε κάθε θεραπευτική κίνηση νά είναι σωστή, υπολογισμένη μέ άκρίβεια καί οικονομία. Οί άρρωστοι φτάνουν στό τέλος τής περιόδου τών τριών βδομάδων μέ τό συναίσθημα ότι ήταν τό πιό σημαντικό κομμάτι τής ζωής τους, κι έχουν ένα εντελώς ξεχωριστό συναίσθημα άπέναντι στό θεραπευτή τους, πού συχνά τούς έχει κυριολεκτικά σώσει τή ζωή τους. Αύτό τό συναίσθημα δέν είναι «μεταβίβαση». Είναι ένα άληθινό συναίσθημα εύγνωμοσύνης. "Οποιος καί νά είναι ό άρρωστος, συνήθως βγαίνει άπό μιά Αναβίωση λέγοντας, «Είναι καταπληκτικό!» Μετά άπό χρόνια ολόκληρα πού κάνω Πρωτογενή Θεραπεία καί βλέπω χιλιάδες Αναβιώσεις, αισθάνομαι κι εγώ τό ίδιο κατάπληκτος πού ένα συναίσθημα μπορεί νά μάς μεταφέρει πίσω στό παρελθόν μέ τρόπο τόσο κυριολεκτικό καί θυελλώδη. Οί άρρωστοι δηλώνουν πάντα πώς δέν υπάρχουν λέξεις γιά νά περιγράψουν τίς Αναβιώσεις, καί ειδικά, αύτό πού συμβαίνει στίς Πρωτογενείς ομάδες - πού καθεμιά τους είναι άληθινά ένα «συμβάν». Είναι δύσκολο νά ευχαριστηθούμε βλέποντας ένα θεατρικό έργο αυτές τίς μέρες, γιατί τό υποθετικό δράμα ξεθωριάζει μπροστά στό δράμα τών Αναβιώσεων. Τό υποθετικό συναίσθημα δέν μπορεί νά υποκαταστήσει τό άληθινό. Μιά καί συζητώ τό θέμα τών Πρωτογενών ομάδων, θά ήθελα νά υπογραμμίσω έναν άλλο κίνδυνο γιά τούς θεραπευτές - μερικοί άπό μάς κινδυνεύουν νά χάσουν ένα μέρος άπό τήν άκοή τους. "Οταν μετρήθηκε τό έπίπεδο τών ντεσιμπέλ στή διάρκεια τής συνεδρίασης τής ομάδας (γιά ν' άποφασίσουμε πόση μόνωση χρειαζόμαστε) βρέθηκε ότι πλησίαζε τό θόρυβο πού κάνουν τά τζέτ. Στό δωμάτιο τής ομάδας χρησιμοποιείται κάθε άντικείμενο πού μπορεί νά ξυπνήσει τήν άντίδραση σ' ένα παλιό κύκλωμα άναμνήσεων. Παιχνίδια, άρκουδάκια, άληθινές κούνιες, πάρκα, σάκοι τοϋ μπόξ, πλαστικές πιπίλες καί μπιμπερό, είναι μερικά άπό αύτά. Αύτά τά «παιχνίδια» 311
φαίνονται παράξενα σέ σχέση μέ τή συνηθισμένη θεραπεία, άλλά δταν κάποιος έχει κάνει ένα μεγάλο άνοιγμα στό παρελθόν του, έχουν ιδιαίτερη σημασία. Μόλις βάλουμε έναν άρρωστο σέ μιά κούνια (τήν κατάλληλη στιγμή) θά κλάψει σάν μωρό, θά προσπαθήσει νά γυρίσει χωρίς νά μπορεί (γιατί ξαναζεί μιά έποχή πού μιά τέτοια δραστηριότητα τοϋ ήταν άδύνατη), θ' άρχίσει νά βυζαίνει άντανακλαστικά καί, συχνά, τόσο γρήγορα πού δείχνει δτι αύτό πού κάνει είναι μιά αύτόματη καί άθέλητη πράξη. Πολλοί θεραπευτές γυρίζουν μέσα στό δωμάτιο, βοηθώντας άρρώστους πού μπορεί νά δυσκολεύονται νά εισχωρήσουν σ' ένα συναίσθημα, είτε έπειδή τό συναίσθημα είναι οδυνηρό είτε έπειδή χρειάζονται τήν κουβέντα γιά νά μποϋν στό συναίσθημα. Οί περισσότεροι άρρωστοι πού ή άμυνά τους έχει σπάσει στό διάστημα τών τριών πρώτων βδομάδων χρειάζονται ελάχιστη βοήθεια. Είναι συνήθως μιά μάζα άπό πόνο πού ξεχύνεται λίγο λίγος κάθε φορά τό σώμα βάζει ένα φραγμό όταν δέν μπορεί νά υποφέρει άλλο γιά κείνη τή μέρα. Αργότερα είναι πού οί άρρωστοι χρειάζονται βοήθεια. "Οταν φτάνουν στά συναισθήματά τους καί στίς σκηνές όπου άρχισαν βασικά τό διχασμό τους, χρειάζονται νά αισθάνονται ότι υπάρχει κάποιος εκεί πού προσέχει νά μήν «τρελαθούν» στή φυγή τους άπό τό συναίσθημα. Ό φόβος τους είναι δικαιολογημένος. "Αν δέ βρίσκονταν σέ Πρωτογενή Θεραπεία κι έρχονταν άντιμέτωποι μ' αύτό τό συναίσθημα, τό γεγονός αύτό θά μπορούσε νά τούς σπρώξει σέ άλλόκοτες ιδεοληψίες. "Οταν ένας άρρωστος έγκαταλεΐπει οριστικά τήν όμάδα, σταματάει άπλά νά έρχεται - χ ω ρ ί ς εξηγήσεις, τηλεφωνήματα ή περίπλοκες προετοιμασίες σέ συνεργασία μέ τό θεραπευτή του. Παρακολουθεί τήν όμάδα πάνω στήν ίδια βάση - όταν αισθάνεται ότι τόν ευχαριστεί. Οί όμάδες συναντιούνται σχεδόν κάθε μέρα τής βδομάδας, έτσι ώστε οί άρρωστοι ξέρουν δτι άν πρόκειται νά έχουν μιά Αναβίωση, μπορούν νά παρακολουθήσουν τήν όμάδα μέσα σέ λίγες ώρες. Οί όμάδες άρρωστων πού υποβάλλονται σέ πρωτογενή Θεραπεία διαφέρουν άπό τίς άλλες όμάδες θεραπείας καί άπό άλλες πλευρές. Δέ θυμάμαι ποτέ έναν άρρωστο πού 312
νά ήρθε άργοπορημένος σέ μιά συνεδρίαση τής όμάδας. Σχεδόν όλοι βρίσκονται εκεί μισή ώρα πρίν καί κυριολεκτικά άρχίζουν χωρίς εμάς. Δέν έρχονται γιά ν' άποσπάσουν τήν αγάπη ή τήν επιδοκιμασία τοϋ θεραπευτή. "Ερχονται γιά νά βροΰν τόν έαυτό τους καί γι' αύτό δέ βάζοχίν μεγάλους στόχους καί δέν έχουν κανόνες πού κάποιος άλλος τούς επιβάλλει. Ά ν ένας άρρωστος είναι κρυφός «τραβεστί», μπορεί νά έρθει στή θεραπεία φορώντας φουστάνι, κανένα σχόλιο δέν πρόκειται νά γίνει. Αντιμετωπίζεται άπλά σάν ένας τρόπος πού χρησιμοποιείται άπό τό άτομο γιά νά μπορέσει νά μπει μέσα στό συναίσθημά του. Οί άρρωστοι πού έχουν άνάγκη νά μείνουν γυμνοί βγάζουν τά ρούχα τους, πάλι χωρίς αύτό νά σχολιαστεί άπό κανένα. Μοϋ φαίνεται ότι στή θεραπεία γύμνιας όπου ή γύμνια γίνεται τόσο πολύ ένα «κάτι», υπάρχει ή καλυμμένη άποψη ότι τό σώμα δέν είναι πραγματικά άποδεκτό σάν ένα κομμάτι άπό μάς. Οί Πρωτογενείς ομάδες είναι κάτι τό άσυνήθιστο. "Ενας , παρατηρητής θά τίς έβρισκε άλλόκοτες, γιατί κάθε άτομο εκεί κάνει αύτό πού τοϋ άρέσει: ένας παίζει κιθάρα (γιατί ή κιθάρα είναι ό μοναδικός του φίλος, βρίσκεται εκεί όταν τή χρειάζεται, άνταποκρίνεται στή διάθεσή του μ' έναν τρόπο πού είναι συναίσθημα, κλπ. κλπ.). Ά λ λ ο ς διαβάζει πορνογραφικό υλικό («ψάχνω γιά μιά ερεθιστική Μαμά πού θά πάρει τή θέση τής «πεθαμένης, άψυχης μάνας πού είχα»). Ά λ λ ο ς παίζει μέ τό άρκουδάκι του, αύτό πού είχε όταν ήταν πέντε χρονών. "Αλλος γρονθοκοπάει τό σάκο τοϋ μπόξ φωνάζοντας στόν τυραννικό πατέρα του, ενώ ένας άλλος βρίσκεται στήν κούνια του κι αισθάνεται εκείνα τά πρωταρχικά συναισθήματα εγκατάλειψης όταν τόν άφηναν γιά ώρες στήν κούνια του ή στό πάρκο. Δέν υπάρχει άρχηγός στήν ομάδα πού νά έχει τά πάντα κάτω άπό έλεγχο καί νά οργανώνει τήν κατάσταση. Σέ άντίθεση μέ άλλες μορφές ψυχοθεραπείας, οί άρρωστοι ένθαρρύνονται νά είναι νευρωτικοί στήν όμάδα. Νά εξωτερικεύσουν τίς φαντασιώσεις τους ή τίς ιδιοσυγκρασίες τους γιά νά μπορέσουν νά φτάσουν στά συναισθήματά τους. Γιά παράδειγμα, άν ξέρουμε ότι οί άνθρωποι έξωτερικεύουν τά συναισθήματά τους, τότε 313
ή εξωτερίκευση σέ μιά ειδική θεραπευτική κατάσταση θά ξυπνήσει συχνά αυτά τά συναισθήματα. Μόλις αυτό γίνει, τό άτομο κατευθύνεται μέ ειδικές τεχνικές μέσα σ' αύτά. "Ετσι, ένας άρρωστος πού ξοδεύει εκατοντάδες δολάρια γιά πορνογραφικό ύλικό, σηκώνεται μέσα στήν όμάδα, ενώ κρατάει τό πέος του καί τόν περιτριγυρίζουν δωδεκάδες πορνογραφικά βιβλία, καί αΐθάνεται τελικά τί γυρεύει όπως στήν παραπάνω περίπτωση - μιά μητέρα συναισθηματική πού θά τού δείξει τά συναισθήματά της. "Ενας άλλος άρρωστος έφτιαξε ένα μαστίγιο άκριβώς σάν κι εκείνο πού τόν έδερνε ό πατέρας του. Τό κρατήσαμε πάνω του καί έτσι μπόρεσε νά αισθανθεί τόν πρωταρχικό τρόμο πού τού προκαλούσε ό πατέρας του. Καμιά φορά, παλεύουμε μ' έναν άρρωστο άν έχει άνάγκη νά αισθανθεί ότι ό πατέρας του τόν νικάει. Τό θέμα είναι όχι νά παριστάνουμε ότι είμαστε καλά καί μετά έξω νά είμαστε άρρωστοι. Καλύτερα νά είναι οί άρρωστοι «τρελοί» μέ μας καί νά σταματάνε τήν παράσταση. Ή διαλεκτική όλων αύτών είναι ότι όσο περισσότερο άφήνει κάποιος τόν εαυτό του νά «γίνεται κομμάτια», τόσο πιό πολύ ολοκληρώνεται. Ή εξωτερίκευση αύτή καθεαυτή ποτέ δέν ενθαρρύνεται - αύτό θά μεγάλωνε άπλά τή νεύρωση . Ό σκοπός είναι νά μπούμε μέσα στόν καταναγκασμό καί νά αισθανθούμε τί είναι εκείνο πού τόν προκαλεί. "Ενας επιδειξίας θά δείξει τόν εαυτό του καί θ' άναζητήσει στά πρόσωπα τών γυναικών τής ομάδας τήν έκπληκτη ή σοκαρισμένη έκφραση, καί μετά θά πέσει στό πάτωμα ουρλιάζοντας, «Μαμά, δείξε μου λίγο συναίσθημα, σέ παρακαλώ!» Έ ν α ς ήδονοβλεψίας θά έπωφεληθεΐ άπό τό γεγονός ότι μιά γυναίκα άρρωστη είναι γυμνή καί θά καρφώσει τά μάτια του στά γεννητικά της όργανα - καί μετά θά αισθανθεί τί γύρευε κάνοντας αύτή τήν πράξη. "Ολα έχουν βγεί έξω στό φώς, τίποτε δέ μένει κρυμμένο. "Οπως είπα πιό πρίν, στήν ομαδική Πρωτογενή Θεραπεία είναι δυνατό ένας άρρωστος νά επιβλέψει μιά Αναβίωση πού θά κάνει ό θεραπευτής του. Τή μιά μέρα ή γραμματέας μας μπορούσε νά δεχτεί έναν άρρωστο στό γραφείο ύποδο314
χής, καί τήν επόμενη μέρα νά έχει μιά Αναβίωση σ' αύτό τό ίδιο δωμάτιο. Μετά τήν Άναβίωσή της, μπορούσε νά συνεχίσει μέ τά καθήκοντά της στήν υποδοχή τών άρρώστων. Ή άτμόσφαιρα είναι γεμάτη συναίσθημα. Είμαι βέβαιος ότι γιά έναν παρατηρητή, άκόμα κι έναν ψυχίατρο πού τά βλέπει αύτά γιά πρώτη φορά, τό πράγμα θά φαινόταν τόσο άλλόκοτο πού θά έμπαιναν στόν πειρασμό είτε νά τό βάλουν στά πόδια είτε νά καλέσουν άσθενοφόρο. Υ π ά ρ χ ο υ ν ολόκληρες οικογένειες στήν Πρωτογενή Θεραπεία, καί μερικές φορές ένας γιός έρχεται νά παρασταθεί στόν πατέρα του ή μιά θυγατέρα νά βοηθήσει τή μητέρα της. Κανένας δέ ζει τόν άφηρημένο ρόλο τής «μητέρας» ή τοϋ «γιοϋ». Καθένας είναι ένα άτομο πού μπορεί νά βοηθήσει ένα άλλο. Στήν ομάδα, δέν είναι άσυνήθιστο νά δούμε ένα γιό καί μιά μητέρα νά είναι ξαπλωμένοι ό ένας κοντά στόν άλλον, καθένας φωνάζοντας τή Μητέρα... τήν «παλιά» μητέρα στήν περίπτωση τοϋ γιοϋ, τή μητέρα πού χρειαζόταν παλιά. Γιά νά είμαστε σίγουροι γιά τήν πρόοδο τοϋ άρρώστου κάνουμε συνέχεια μετρήσεις γιά τή σωματική του κατάσταση (γι' αυτούς πού βρίσκονται στό πρόγραμμα έρευνας). Συγκρίνουμε τίς σωματικές μετρήσεις μέ τίς «τυφλές» άξιολογήσεις τοϋ θεραπευτή γιά τήν πρόοδο τοϋ άρρώστου. "Ετσι, όταν ό θεραπευτής γράφει «τέλεια Αναβίωση» στό χαρτί του, θά βρούμε συνήθως σημαντική πτώση στίς σωματικές μετρήσεις. Ά ν ό θεραπευτής σημειώνει «μπλοκαρισμένος» στίς καθημερινές του σημειώσεις βλέπουμε μιά άνοδο σ' αυτές τίς ενδείξεις. Αύτό πού είναι παράξενο, πιστεύω, είναι πόσο λίγο μεταχειριζόμαστε «ψυχολογικές» μετρήσεις. Λαμβάνουμε υπόψη μας τίς δηλώσεις τοϋ άρρώστου γιά τήν κατάσταση τών συναισθημάτων του, άλλά ποτέ δέ δίνονται ψυχολογικά τέστ σ' αύτή τήν «ψυχοθεραπεία». Ό λόγος είναι φανερός. Αύτή ή «ψυχοθεραπεία» είναι στήν πραγματικότητα ψυχοβιολογική θεραπεία, καί δέν άντιμετωπίζουμε τό μυαλό σάν νά ήταν κάτι άπομονωμένο άπό τό σώμα. Τί θά πετυχαίναμε μέ τά ψυχολογικά τέστ; Οί. άρρωστοι πού είναι ανοιχτοί έχουν κάθε πρόσβαση στό ϋποσυνείδητό τους, έτσι ώστε δέν υπάρχει άνάγκη γιά τά 315
αποκαλούμενα τέσχ «προβολής». Κανένας θεραπευτής δέ χρειάζεται νά ερμηνεύσει ή νά βγάλει συμπεράσματα γιά δτιδήποτε. Ό άρρωστος δέν ύποβάλλεται σέ διάγνωση κι έτσι, άκόμα μιά φορά, δέν υπάρχει άνάγκη γιά διαγνωστικά τέστ. Αληθινά δέν μπορώ νά σκεφτώ ούτε ένα σοβαρό λόγο γιά νά περάσουμε έναν άρρωστο άπό ψυχολογικό τέστ σέ Πρωτογενή Θεραπεία. Τό μόνο πού θά έκανε άπαραίτητο ένα τέστ προβολής, γιά παράδειγμα, είναι τά συναισθήματα τού άρρώστου. Ά φ ο ϋ δ άρρωστος έχει άρχίσει νά αισθάνεται, τό τέστ γίνεται περιττό. Δέν έχει σημασία τί προβάλλει τό «μυαλό», άκόμα κι όταν προβάλλει «φυσιολογική» κατάσταση. Ά κ ό μ α κι όταν τά αποτελέσματα άπό ένα τέστ τού ΚογχοΗβοΙι, γιά παράδειγμα, δείχνουν ένα άτομο υγιές, άν αύτό τό άτομο παρουσιάζει ψηλή πίεση, τό ψυχολογικό τέστ είναι άχρηστο. Ή έλλειψη ψυχολογικών τέστ (πού, σέ παρένθεση, ερμηνεύονται μέ βάση τίς θεωρητικές πεποιθήσεις αντον πού δίνει τό τέστ) κάνει περιττή τήν ύπαρξη μυστικών ψυχιατρικών δελτίων πού γράφονται σέ ειδικό γλωσσικό ιδίωμα. Τίποτε δέ μένει κρυφό άπό έναν άρρωστο πού βρίσκεται σέ Πρωτογενή θεραπεία. Ή θεωρία τών ψυχολογικών τέστ έχει σάν σκοπό νά πάρει σήματα άπό τόν άσθενή μέ βάση τίς άπαντήσεις του στά τέστ καί μετά ν' άνακαλύψει τί σημαίνουν αύτά τά σήματα. Ε φ ό σ ο ν κανένας στήν Πρωτογενή θεραπεία δέ λέεισέ κανέναν τί σημαίνουν τά συναισθήματά του, δέν υπάρχει άνάγκη γιά τέστ. Μερικές φορές μετά άπό μιά συγκέντρωση τής δμάδας, είναι πολύ πιθανό οί άρρωστοι καί οί θεραπευτές νά βγούν μαζί έξω γιά νά φάνε κάτι. Τό συναίσθημα είναι ότι βρισκόμαστε όλοι έδώ γιά νά βοηθήσει ό ένας τόν άλλο, καί τό γεγονός αύτό δέν τοποθετεί καν έναν ξέχωρα άπό τόν άλλο. Έπειδή στή θεραπεία μας δέν ύπάρχει μεταβίβαση (δηλαδή, τήν «σπάζουμε» ώστε νά πάει πίσω έκεϊ άπ' δπου μεταβιβάζεται τό συναίσθημα), δέν υπάρχει φόβος νά δημιουργηθούν ιδιαίτερα συναισθήματα άπό τή μεριά τού άρρώστου πού έχει κοινωνική επαφή μέ τό θεραπευτή του. "Ολοι ξέρουμε ότι ή θεραπεία δέν έχει τίποτα νά κάνει μέ τή οχέση άνάμεσα στούς δύο, έχει νά κάνει μόνο μέ τή σχέση 316
μέ τόν έαυτό μας. "Οταν ένας άρρωστος καταλαβαίνει ότι θά κάνει μιά Αναβίωση πού χρειάζεται μιά άτομική συνεδρία, ένας θεραπευτής μπορεί νά υποκαταστήσει τόν άλλο χωρίς κανένα πρόβλημα. Μετά άπό πολλούς μήνες θεραπείας, προσφέρουμε μία «ένισχυτική» βδομάδα, όπου ό άρρωστος κάνει έπί μιά βδομάδα άτομική θεραπεία. Αύτή ή θεραπεία γίνεται συχνά μέ διαφορετικό θεραπευτή. Έ δ ώ ό σκοπός είναι νά εντοπίσουμε πράγματα πού χρειάζονται περισσότερη προσοχή άπ' όση μπορεί νά δοθεί μέσα σέ μιά βδομάδα, κι επίσης νά δούμε πού βρίσκεται ό άρρωστος καί τί πρόοδο έχει κάνει. Υ π ά ρ χ ο υ ν πολλοί ψυχολόγοι σ' αύτή τή θεραπεία πού περιμένουν ν' άρχίσουν τήν εκπαίδευση τους. Δέ σκέφτονται νά πιάσουν δουλειά κάνοντας συνηθισμένη θεραπεία, κι έτσι οί επιστήμονες μέ τά διδακτορικά διπλώματα κάνουν άλλα πράγματα - δουλεύουν στό ταχυδρομείο, βάζουν σωλήνες, μοιράζουν τηλεγραφήματα, κλπ. κλπ. Κάνουν αύτό πού είναι άπλό καί άληθινό. Δέν προσπαθούν νά πουλήσουν τίποτε σέ κανέναν, ούτε θέλουν νά πιάσουν μία προσωρινή δουλειά σέ γραφείο κοινωνικής πρόνοιας όπου δέ θά μπορούν νά προσφέρουν στόν κόσμο βοήθεια μέσα άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία. Κανένας δέν υποδεικνύει αύτές τίς δουλειές στούς άρρώστους. Κανένας δέ φτιάχνει κανόνες γιά τό πώς ή πού θά δουλέψει κάποιος. Οί άρρωστοι φτάνουν σέ δικά τους συμπεράσματα γιά τό τί θέλουν νά κάνουν στή ζωή τους, καί πολύ συχνά δέν είναι αύτό πού άποφάσισαν νά κάνουν όταν ήταν νευρωτικοί. Πολλοί επιστήμονες δέν εγκαταλείπουν τό επάγγελμα πού έχουν διαλέξει, άλλά αντιμετωπίζουν τή δουλειά τους πολύ διαφορετικά άπό πρίν. Οί ηθοποιοί διαλέγουν γιά τόν έαυτό τους άληθινούς ρόλους, όποτε μπορούν, καί κάνουν πολύ λιγότερη δουλειά άπό πρίν. Ή πρωτογενής Θεραπεία είναι μοναδική κι άπό άλλες πλευρές. Α π ο ρ ρ ο φ ά τόν άνθρωπο ολοκληρωτικά, δέν είναι ένα άπό τά πολλά πράγματα πού κάνει στή ζωή του. "Ετσι, οί άρρωστοι πού έχουν τελειώσει τήν Πρωτογενή Θεραπεία δέν μπορούν νά σκεφτούν ή νά μιλήσουν γιά τίποτ' άλλο τούς πρώτους μήνες τής θεραπείας. Ά λ λ ά καί οί θεραπευ317
τές είναι κι αύτοί τέλεια άπορροφημένοι μέ τή ζωή τοϋ άρρώστου, δέν είναι επαγγελματίες μέ στεγανά. Συχνά τηλεφωνούν στόν άρρωστο γιά νά δούν τί κάνει. Ή διαφορά, πιστεύω, είναι δτι ό θεραπευτής δέ βρίσκεται στή θέση του χρησιμεύοντας σάν κάτοπτρο στόν άρρωστο. Βρίσκεται στή θέση του γιά νά κάνει τόν άρρωστρο καλά. Στή διάρκεια τής θεραπείας, ύπάρχει άρκετή φυσική επαφή ανάμεσα στό θεραπευτή καί τόν άρρωστο. "Ενα μέρος άπ' αύτή είναι άπλά στοργή, άλλά πιό πολύ χρησιμεύει γιά νά ξυπνήσει ξανά Πόνους πού συνδέονται μέ τήν έλλειψη φυσικής ζεστασιάς στήν πρώιμη πρώτη παιδική ζωή τού άρρώστου. Δέν υπάρχει δρόμος μέσα άπό τό μυαλό πού μπορεί νά έπιτύχει αύτό τό γεγονός. Ά π ' ότι έχω πεί γίνεται φανερό ότι ή Πρωτογενής Θεραπεία είναι μιά άληθινή άναστάτωση καί κανένας δέν τήν άρχίζει επιπόλαια. "Αν ό άρρωστος δέν υποφέρει άληθινά κι άν τά κίνητρά του δέν είναι δυνατά, ή θεραπεία δέν κάνει γι' αύτόν. Τό παράδοξο είναι δτι αύτή ή θεραπεία φέρνει ταχύτερο άποτέλεσμα σέ άνθρώπους πού οί κλασικοί θεραπευτές πιστεύουν δτι είναι οί πιό άρρωστοι - τούς διεστραμμένους τούς αλκοολικούς, τούς τοξικομανείς. "Οταν οί παρορμήσεις ξεσπάνε φτάνοντας στήν επιφάνεια, δέ χρειάζεται παρά ελάχιστο γιά ν' άλλάξει ή παρόρμηση άπό έξωτερίκευση σέ κανονική Αναβίωση. Έ τ σ ι , ή θεραπεία δέν είναι δύσκολη. Ή θεραπεία παίρνει περισσότερο καιρό μ' έκείνους πού τά έχουν «καταφέρει», τούς διανοούμενους πού έχουν σκαρφαλώσει στή σκάλα τής επιτυχίας. Έ τ σ ι , οί πιό δύσκολοι άρρωστοι μας είναι οί ψυχολόγοι. "Εχουν πάθει τέτοια πλύση εγκεφάλου μέ τό νά σκέφτονται ότι ή σκέψη είναι ό τρόπος πού λύνει τά προβλήματα, πού έχουν άνάγκη άπό έναν εντελώς καινούριο προσανατολισμό σχετικά μέ τή σημασία τού συναισθήματος. Οί Πρωτογενείς Θεραπευτές, έχοντας αισθανθεί τίς άνάγκες τους, είναι «χωρίς άνάγκες», έτσι ώστε οί άνάγκες τών άρρώστων έρχονται πάντα πρώτες. Ά ν αύτό σημαίνει ότι πρέπει νά δούν άρρωστους άργά τή νύχτα ή τίς Κυριακές, τότε θά τό κάνουν. Ά ν σημαίνει ότι ό θεραπευτής πρέπει νά πεί στόν άρρωστο δτι έκανε λάθος καί θέλει νά ζη318
τήσει συγνώμη, τότε θά τό κάνει. Πόση άνακούφιση γιά τόν άρρωστο νά μήν έχει έναν τέλειο θεραπευτή, καί πόση ξεκούραση γιά τό θεραπευτή νά μήν πρέπει νά είναι ό ειδικός.
ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΊΣ ΑΝΑΒΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΡΑΔΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ Στό Ινστιτούτο προβάλλουμε ταχτικά αύτά πού άποκαλούμε «Πρωτογενή Κινηματογραφικά "Εργα», («Τό Χρονιάρικο», «Στράντα», « Ή Αναζήτηση» καί άλλα). Αύτές οί κινηματογραφικές βραδιές δέ μοιάζουν μ' αύτές σ' έναν κανονικό κινηματογράφο. Ό σκοπός αύτής τής μορφής τέχνης, όπως ό κινηματογράφος, είναι νά προκαλέσει συναίσθημα. Στό συνηθισμένο κινηματογράφο τό έργο προκαλεί συναίσθημα, άλλά τό άτομο άναγκάζεται νά τό καταπνίξει άπό ντροπή, φόβο μήν ενοχλήσει τούς άλλους κι άλλα τέτοια. Μ' αύτή τήν έννοια, ένα άληθινά συναισθηματικό φίλμ μπορεί νά κάνει ζημιά στό θεατή, γιατί τόν άναγκάζει νά καταπιέσει τόν έαυτό του άλλη μιά φορά. Στό Ινστιτούτο, τό άκροατήριο άντιόρά. Συναισθηματικές σκηνές μπορούν νά πυροδοτήσουν Αναβιώσεις, καί ό άρρωστος δέν έχει παρά νά πέσει κάτω καί νά κάνει τήν 'Αναβίωσή του. Ό θόρυβος συχνά ξεκουφαίνει καί τό έργο δύσκολα άκούγεται, άλλά στή μέση τού έργου οί περισσότεροι άπό τούς θεατές βρίσκονται στό πάτωμα μέ Α ν α β ι ώ σεις. Είμαι βέβαιος ότι αύτό μοιάζει παράδοξο, άλλά είναι άληθινό. Τό συμβατικό σινεμά έχει στηθεί μέ τρόπο •ψεύτικο. Πού αλλού θά μπορούσαμε νά νιώσουμε τά συναισθήματά μας άν όχι τή στιγμή πού μιά κινηματογραφική σκηνή μάς ξυπνάει μέσα μας ένα βαθύ συναίσθημα; Οί κινηματογράφοι είναι χώροι όπου τά παιδιά μπορούν νά έχουν συναισθήματα, όσο κι άν αύτά είναι καταπιεσμένα. Σίγουρα, στά νευρωτικά σπίτια τά περισσότερα συναισθήματα τών παιδιών είναι καταπιεσμένα καί ιδιαίτερα τό κλάμα, κι άκόμα πιό ιδιαίτερα όταν τό κλάμα δέν είναι γιά χτύπημα ή φυσικό πόνο. "Ετσι ό κινηματογράφος 319
γίνεται αυτός ό σκοτεινός, μυστικός χώρος όπου κάποιος μπορεί νά νιώσει λίγο τά συναισθήματά του. Τό πρόβλημα είναι ότι καταλήγει νά γίνεται σάν τή διακοπτόμενη συνουσία - διέγερση καί μετά άπογοήτευση γιατί δέν υπάρχει συναισθηματικό κορύφωμα. Αναρωτιέμαι, όλα εκείνα τά συγκρατημένα δάκρυα πόσο βαραίνουν τά συμπτώματα, όπως οί βουλωμένες μύτες τήν καταρροή. Μιά μεγάλη προσφορά τών σχολείων θά ήταν νά δημιουργήσουν μιά τέτοια άτμόσφαιρα δταν προβάλλονται φίλμς στό σχολείο, ώστε νά μπορούσαν τά παιδιά ν' άντιδράσουν συναισθηματικά καί ν' άντιδράσουν έντονα. "Ετσι, άν ή άτμόσφαιρα πού δημιουργούν οί γονείς στό σπίτι είναι καταπιεστική, τουλάχιστον ή κατάσταση στό σχολείο νά έπιτρέπει τήν έλάφρωση τής έντασης πού δημιουργείται στό σπίτι. Ταυτόχρονα, θά λιγόστευε πολύ τήν εξωτερίκευση τής έντασης μέ άντικοινωνικές μορφές στά παιδιά. Είναι άληθινά λυπηρό ότι πρώτο καί κύριο άντανακλαστικό τών νευρωτικών θεσμών, περιλαμβανομένων καί τής οικογένειας καί τού σχολείου, είναι ή καταπίεση. Κάπως δημιουργήθηκε ή αύταπάτη, ότι άν έχουμε τή συμπεριφορά κάτω άπό έλεγχο, όλα πάνε καλά, κι άς υπάρχει μέσα στό παιδί ένα καζάνι πού βράζει. Καί τελικά, δταν τό παιδί πάει στόν κινηματογράφο χωρίς κανένα, πάλι καταπιέζει τόν εαυτό του - τό άκρο άωτο τής νευρωτικής άπάρνησης. "Οταν ή καταπίεση τόσο στό σπίτι όσο καί στό σχολείο δέν άποδείχνεται άποτελεσματική, τό παιδί δδηγείται σ' έναν ψυχολόγο - έναν ειδικό στήν «άλλαγή συμπεριφοράς». Αύτός άποτελειώνει τό έργο πού δέν κατάφεραν σπίτι καί σχολείο. Τότε όλα έχουν τελειώσει γιά τό παιδί καί δέν μπορεί πιά νά αισθανθεί ούτε στόν κινηματογράφο.
320
21 Ή Ζωή Μετά τήν Πρωτογενή πεία - Λέσλι Πάμ
Θερα-
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πώς μοιάζει ή ζωή έπειτα άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία; Είναι διαφορετική γιά τόν καθένα. Δέν υπάρχει άνθρωπος πού ή προσωπική του ζωή νά είναι άντιπροσωπευτική τής ζωής όποιουδήποτε άλλου, καί μονάχα τό γεγονός πώς ό άνθρωπος είναι «καλά» δέ σημαίνει ότι αύτός θά έχει κάποιο ιδιαίτερο τρόπο ζωής. Οί Πρωτογενείς Αναβιώσεις δέ συνεπάγονται μιά όμοιογενή όμάδα άνθρώπων. Κάθε άλλο μάλιστα. Ό άνθρωπος έπειτα άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία άποκτά μιά άτομικότητα, δέν έχει πιά τήν άνάγκη νά συμμετέχει σέ κάποια λέσχη ή κοινωνικό οργανισμό. Ό Λέσλι Πάμ είναι «θεραπευμένος». Μιλάει γύρω άπό τό τί σημαίνει γι' αύτόν ή «θεραπεία». Αύτή ή θεραπεία είναι ιδιαίτερη γι' αύτόν, καί ό,τι είναι θεραπεία γι' αύτόν μπορεί νά μήν είναι γιά κάποιον άλλο. Δέν παραβάλλει τόν έαυτό του μέ κάποιο κανόνα ή στατιστικό πίνακα γιά νά διαπιστώσει πώς είναι καλά. Είναι καλά επειδή δέ βρίσκεται πιά σέ ένταση, αισθάνεται καλά καί δέν εξωτερικεύεται συμβολικά. Διάλεξα νά περιλάβω αύτό τό κεφάλαιο στό βιβλίο, γιατί ό Λέσλι Πάμ έχει τελειώσει τή θεραπεία εδώ καί άρκετό καιρό, πράγμα πού μάς βοηθάει νά έχουμε μιά προοπτική πάνω στή διάρκεια τών άποτελεσμάτων τής Πρωτογενούς Θεραπείας. 'Εδώ είναι, πιθανότατα, ένα καλό σημείο γιά νά άναφερθοϋμε στό πόσο κρατάει ή «θεραπεία». Στίς πρώτες βδομάδες τής Πρωτογενούς Θεραπείας γίνονται ριζικές άλλαγές. 321
Πολλοί άρρωστοι, άν όχι οί περισσότεροι, φτάνουν στό «σημείο χωρίς επιστροφή», δηλαδή τό ποιοτικό άλμα όπου είναι περισσότερο αληθινοί παρά ψεύτικοι, έπειτα άπό έξι περίπου μήνες θεραπείας. Μερικοί άρρωστοι φεύγουν τότε καί συνεχίζουν τή θεραπεία τους μέ τίς Πρωτογενείς Α ν α βιώσεις στό σπίτι τους γιά μήνες ή καί χρόνια έπειτα. Ά λ λοι πάλι συνεχίζουν τή θεραπεία πολύ περισσότερους μήνες. Αύτό συμβαίνει ιδιαίτερα σ' έκείνους πού έχουν περάσει τρομερά παιδικά χρόνια, όπου ό Πόνος ήταν ό κανόνας τής κάθε μέρας - ένα παράδειγμα είναι ή άνατροφή σέ ιδρύματα ή οικοτροφεία. Μόνο τό γεγονός ότι κάποιος άφήνει τή θεραπεία δέ σημαίνει ότι έχει θεραπευτεί, όπως καί μόνο τό γεγονός ότι κάποιος τήν εξακολουθεί δέ σημαίνει ότι είναι δυνάμει νευρωτικός. Ό άποφασιστικός παράγοντας είναι τό άν ό άνθρωπος μπορεί νά φτάσει στά συναισθήματά του, πρίν τά εξωτερικεύσει νευρωτικά. Μπορεί ένας νά έχει πολλές Πρωτογενείς Αναβιώσεις γιά πολλούς μήνες καί νά μήν είναι άκόμα θεραπευμένος, άν έχει μεγάλους καταπιεσμένους Πόνους τόν Πόνο τής γέννησής του, γιά παράδειγμα. "Οταν ένα άτομο μέ σοβαρούς Πόνους μπλοκάρει ένα συναίσθημα, άντί νά τό νιώσει, θά μένει όσο νευρωτικό ήταν πάντα γιατί ή άμυνα ή υπάρχει ή δέν υπάρχει. Οί ίδιοι άμυντικοί μηχανισμοί θά ξεπηδήσουν έπειτα άπό ένα χρόνο θεραπείας άν κάποιος Πόνος δέν μπορεί νά γίνει αισθητός. Γι' αύτό τώρα οί άρρωστοι συνεχίζουν γιά περισσότερο χρόνο τή θεραπεία άπ' όσο παλιότερα. Μαθαίνουμε ότι οί γιγαντιαίοι Πόνοι αναδύονται συνήθως στούς τελευταίους μήνες τής θεραπείας, όταν οί ελαφρότεροι Πόνοι έχουν πιά γίνει αισθητοί. Ξέρουμε πώς οί άρρωστοι χρειάζονται βοήθεια γι' αυτά τά σοβαρά τραύματα. Δέν μπορούν συνήθως νά τά πλησιάσουν χωρίς υποστήριξη καί καθοδήγηση. Αύτό δέ σημαίνει πώς τά τραύματα δέν είναι άληθινά σ' δλο αύτό τό χρονικό διάστημα. Σημαίνει μόνο πώς τό σύστημά τους είναι άνοιχτό γιά άλλη μιά μεγάλη επίθεση τοϋ Πόνου, καί πώς χρειάζονται βοήθεια. Τό νά βρεθεί κάποιος σέ Πόνο δέ σημαίνει πώς είναι νευρωτικός, τό νά τόν μπλοκάρει όμως, σημαίνει άκριβώς αύτό. 322
Όποιεσδήποτε αποτυχίες έχει αύτή ή θεραπεία, μπορούν νά άποδοθοϋν σέ μιά έλλειψη εκτίμησης τού γεγονότος ότι αύτή δέν είναι μιά θεραπεία γιά ειδήμονες. Στήν Πρωτογενή Θεραπεία έρχεται μιά στιγμή πού γίνεται άπαραίτητο νά άποφύγει ό άρρωστος όλα όσα είναι ψεύτικα γύρω του είτε αύτά είναι μιά δουλειά, ένας σύζυγος, ένας φίλος ή οτιδήποτε άλλο. Μερικοί άρρωστοι δέν έχουν τή δύναμη ή τήν επιθυμία νά τό κάνουν αύτό. Ξέρουν πώς οί ψεύτικες σχέσεις θά τούς καταβροχθίσουν τελικά, άλλά γιά διάφορους λόγους γαντζώνονται πάνω τους. Ό πωλητής πού βγάζει άρκετά λεφτά εξακολουθεί νά πουλάει πράγματα πού κανένας δέ χρειάζεται. Ή γυναίκα, εξαιτίας τής οικονομικής άνασφάλειας, μένει μέ ένα ψυχικά άρρωστο σύζυγο. Τό πρόβλημα είναι πώς ή θεραπεία δέν μπορεί νά τά κάνει όλα. Τό νά άλλάξει κανένας τή ζωή του είναι μέρος τής θεραπείας. Μέ συντομία, δέν μπορούμε νά αγγίξουμε τόν άρρωστο μέ ένα μαγικό ραβδί καί νά άλλάξει. "Εχει μιά ενεργό συμμετοχή στήν πορεία τής άλλαγής. Δέν υπάρχει χώρος γιά συμβιβασμούς, γιατί αύτός πού συμβιβάζεται είναι ό ίδιος ό εαυτός του. Υπάρχει ένα πολύ μικρό ποσοστό άνθρώπων πού δέ θεραπεύονται μέ τήν Πρωτογενή Θεραπεία. Πολλοί λόγοι υπάρχουν γι' αύτό, πιθανότατα, όμως, ό κυριότερος είναι ή πρόωρη εγκατάλειψη τής θεραπείας. Μερικά άτομα δέ θέλουν νά νιώσουν όλο τόν Πόνο πού συνεπάγεται αύτή ή θεραπεία. Γίνονται άνυπόμονοι καί άποφασίξουν νά διαλέξουν τή νευρωτική ζωή. Αύτή είναι ή εκλογή τους. "Αλλοι άρρωστοι είναι τόσο κλειδαμπαρωμένοι συναισθηματικά, πού χρειάζονται ένα χρονικό διάστημα πολύ μεγαλύτερο άπό έξι ή όχτώ μήνες γιά νά άνοιχτούν. Έ τ σ ι άποθαρρύνονται καί φεύγουν. Εκείνοι πού επιμένουν σταθερά γίνονται καλά. Οί κριτικοί συχνά προβληματίζονται γύρω άπό τούς άρρωστους έπειτα άπό Πρωτογενή Θεραπεία. Αναρωτιούνται πόσο καλή είναι μιά θεραπεία πού δέν προετοιμάζει έναν άνθρωπο γιά νά ζήσει μέσα σ' αύτόν τόν κόσμο. Είναι άλήθεια πώς ή ζωή μέρα σέ μιά ψεύτικη κοινωνία γίνεται δύσκολη γιά άληθινούς άνθρώπους. Ά λ λ ά ποιές είναι οί έναλ323
λακτικές λύσεις; Τό νά γίνουν άρρωστοι καί νά παίρνουν μέρος στά άρρωστημένα παιγνίδια τών άνθρώπων; Τό νά έπιμένουν σέ άρρωστημένες σχέσεις καί νά «προσαρμόζονται» στόν ψευδόκοσμο τού καθενός; Οί άληθινοί άνθρωποι δέν μπορούν νά τό κάνουν. Ά λ λ ά υπάρχουν πλεονεκτήματα στό νά είναι κάποιος άληθινός. Δέν ξεγελιέται πιά άπό άλλους, έτσι πού νά παντρεύεται γιά νά ανακαλύψει έξι μήνες άργότερα πώς ό άνθρωπος πού παντρεύτηκε δέν είναι καλός. Δέν κάνει παιδιά γιά λόγους λαθεμένους μέ άποτέλεσμα νά αισθάνεται ότι τοϋ είναι γιά πάντα βάρος. Δέν άναλαμβάνει δουλειές ή καθήκοντα πού δέν μπορεί νά κάνει. Δέν έχει φίλους πού ένδιαφέρονται μόνο νά τόν έκμεταλλευτοϋν. Ούτε καί αυτός θέλει νά εκμεταλλεύεται κανέναν άλλο. Ή ζωή του είναι άπλή, σχεδόν πρωτόγονη θά μπορούσε νά πει κανείς. Ά λ λ ά είναι πολύ ευχαριστημένος. Σπάνια άρρωσταίνει καί οί άνθρωποι πού σχετίζεται μπορούν νά μοιραστούν τό καθετί μαζί του ελεύθερα καί ζεστά. Δέν είναι άναστατωμένος καί άνήσυχος. Δέν έχει παρορμήσεις νά κάνει πράγματα πού θά τόν κάνουν άργότερα νά μισήσει τόν εαυτό του, όπως τό νά πίνει, νά παίρνει ναρκωτικά, νά καπνίζει ή νά έχει σεξουαλικές διαστροφές. Έ π ε ι δ ή μπορεί νά αισθανθεί, μπορεί τελικά νά άγαπηθεί.
ΛΕΣΛΙ Έ χ ο υ ν περάσει κάτι παραπάνω άπό δυό χρόνια άπό τότε πού άρχισα γιά πρώτη φορά τήν Πρωτογενή Θεραπεία, καί θεωρώ πώς έχω θεραπευτεί. Έπειδή εργάζομαι τώρα σάν Πρωτογενής Θεραπευτής, οί άνθρωποι μέ ρωτούν συνέχεια γύρω άπό τά άποτελέσματα τής Θεραπείας. «Τελειώνει ποτέ ό Πόνος;» «Πώς είναι ή ζωή σου τώρα;» «Τί σοϋ έκανε ή θεραπεία;» Αύτές είναι οί έπαναλαμβανόμενες ερωτήσεις, καί παρά νά μιλήσω γι' αύτές άπό κλινική άποψη προτιμώ νά μιλήσω γύρω άπό τό πώς είναι ή ζωή μου τώρα, γιά τό πού βρίσκομαι καί γιά μερικά πράγματα πού κάνω. Ή μιά ερώτηση πού βασανίζει τούς περισσότερους άνθρώπους πιθανότατα είναι, «Τελειώνει έ ό Πό324
νος;» Έ ν α ς νευρωτικός άνθρωπος, ένας άρρωστος πού περιμένει ν' άρχίσει τή θεραπεία, διαβάζει τό βιβλίο καί βλέπει τή λέξη «θεραπεία». Νομίζω πώς οί άνθρωποι έχουν μιά παραμορφωμένη ιδέα γιά τό τί σημαίνει ή λέξη. Ά ν ένας άνθρωπος είναι νευρωτικός, προφανώς καί οί ελπίδες του πρέπει νά είναι νευρωτικές. Μέ λίγα λόγια, ή ελπίδα είναι νευρωτική. Στήν άρχή έψαχνα γιά κείνη τή θεία αίώνια μακαριότητα πού μάς έχουν υποσχεθεί γιά τήν άλλη ζωή, κάποιο είδος τόπου όπου δέν ύπάρχει πόνος καί προβλήματα. Στά δυό χρόνια πού πέρασαν, έχω άλλάξει γνώμη γιά τό πώς είσαι όταν τελειώσεις τή θεραπεία, καί μπορεί σέ δέκα χρόνια νά έχω νιώσει όλο τόν παλιό Πόνο, άλλά τώρα πιά δέν έχει σημασία γιά μένα. Αύτό είναι κάτι πού προσπαθώ νά πώστούς άνθρώπους. "Οταν λέω σέ έναν νευρωτικό ότι είχα μιά Πρωτογενή Αναβίωση χτές, μερικές φορές αύτός συμπεραίνει πώς ή θεραπεία δέ δουλεύει. Στήν πραγματικότητα, τό ότι είχα μιά Πρωτογενή Αναβίωση χτές - ή άκόμα καί άλλες δύο σήμερα - δέν έχει τίποτα νά κάνει μέ τό άν ή θεραπεία δουλεύει ή όχι. Ά ν ή νεύρωση είναι ή συμβολική εξωτερίκευση τών άληθινών οδυνηρών συναισθημάτων κάποιου άνθρώπου, καί άν ή θεραπεία τής νεύρωσης είναι τό νά νιώσει αύτούς τούς πόνους, τότε, όσο κάποιος δέν εξωτερικεύει συμβατικά τίς άνάγκες τους, άλλά άντίθετα τίς νιώθει, μπορούμε νά πούμε πώς έχει θεραπευτεί. Αύτό είναι ολότελα διαφορετικό άπό τήν άποψη πού έχουν οί περισσότεροι άνθρωποι γιά τή θεραπεία τουλάχιστον ολότελα διαφορετικό άπό έκεΐνο πού όραματιζόμουν όταν άρχισα θεραπεία γιά πρώτη φορά. Ή άπάντησή μου στήν ερώτηση «Τελειώνει ποτέ ό Πόνος;» είναι: Νομίζετε ότι θά σταματήσετε ποτέ νά τρώτε ή νά κοιμάστε ή νά άναπνέετε ή οτιδήποτε άλλο κάνετε στή ζωή σας; Γιά μένα, οί Πόνοι είναι μόνο ένα πράγμα παραπάνω πού μού συμβαίνει, ένα γεγονός άκόμα στή ζωή μου. Μπορεί νά συμβεί σήμερα καί μπορούσε νά μή συμβαίνει γιά τρείς βδομάδες καί τότε νά μού συμβεί τρεις μέρες στή σειρά. Ά λ λ ά άπό τότε πού ξέρω πώς μπορώ νά αίσθανθώ τόν Πόνο, ό Πόνος σταμάτησε νά άποτελεί πρόβλημα γιά μένα. 325
Ξέρω πολύ καλά πώς άκόμα 1χα> Πρωτογενή Πόνο ανεπαίσθητο, δμώς - καί δταν πυροδοτείται, τόν νιώθω. Γιά παράδειγμα, μοΰ είχε ζητηθεί νά μιλήσω γιά τό βιβλίο Ή Πρωτογενής Κραυγή σ' ένα πρόγραμμα της τοπικής τηλεόρασης, καί τήν παραμονή της έμφάνισής μου είχα μιά τρομερή ένταση. Μίλησα σέ έναν από τους άλλους θεραπευτές καί θυμήθηκα μιά σκηνή πού είχα εξαλείψει ολοκληρωτικά άπό τή μνήμη μου. Ά κ ό μ α καί έπειτα άπό ενάμιση χρόνο θεραπείας δεν τήν είχα θυμηθεί. "Οταν ήμουν στήν τετάρτη τάξη, είχα κάνει κάτι άσχημο, καί ό δάσκαλος μέ έβαλε νά σταθώ μπροστά στήν τάξη καί νά πω πώς είμαι κακός καί δτι έχω πεϊ ψέματα. Καί όταν πιά ένιωσα αυτό τό συναίσθημα, κατάλαβα κάτι - ήταν μιά τρομαχτική επίγνωση - πώς κάθε φορά έπειτα άπό εκείνο τό γεγονός, πού έπρεπε νά σηκωθώ καί νά μιλήσω μπροστά σέ άνθρώπους, τό σώμα μου ετοιμαζόταν νά πει γιά μένα πώς ήμουν κακός. Έμοιαζε μέ εξομολόγηση. Ε ξ α ι τ ί α ς εκείνης της πρωταρχικής σκηνής ένιωθα πάντα στή ζωή μου μιά ολοκληρωτική, άφόρητη έλλειψη άνεσης μπροστά σέ ομάδες άνθρώπων. "Επειτα άπό τήν Πρωτογενή Αναβίωση πού είχα, πήγα στό πρόγραμμα καί ήταν στ' άλήθεια εύκολο. Ή ένταση είχε φύγει. Ξέρω πώς θά μπορούσα νά τό ξανακάνω χωρίς κανένα άπολύτως πρόβλημα. Έ π ε ι τ α άπό δυό χρόνια θεραπείας βρίσκω δτι υπάρχει πολύ λίγος χρόνος άνάμεσα στή στιγμή πού πρωτοένιωσα ένταση καί τή στιγμή πού έφτασα στά αληθινά συναισθήματα. Τώρα, όταν δέν ξέρω κάτι, δεν αισθάνομαι πιά σφιγμένος. Υπάρχει μιά τρομαχτική ελευθερία στό νά είμαι ό έαυτός μου, χωρίς νά υποφέρω άπό ένταση δημιουργημένη άπό φόβο ή πίεση. Αύτό είναι ένα άποτέλεσμα τής θεραπείας. Στήν άρχή, ξάπλωνα χάμω καί έκλαιγα γιά δυό ή τρεις ώρες γιά έναν Ιδιαίτερο Πόνο, πού ήταν άφόρητος γιά τό σώμα μου, γιά τό σύστημά μου ολόκληρο, γιά τήν ύπαρξη μου. Τώρα πού πέρασε καιρός, μπορώ νά έχω τό ίδιο ποσό συναισθημάτων σέ λιγότερο χρόνο, γιατί μεγάλωσε ή αντοχή μου στόν Πόνο. Καί ή όμορφιά τού συναισθήματος είναι ότι μπορώ νά έμπιστευθώ στόν έαυτό μου νά αισθανθεί, καί μπορώ νά τόν άφήσω νά νιώσει τήν ένταση οποιουδήποτε 326
συναισθήματος. Σήμερα, γιά νά νιώσω κάποιον ιδιαίτερο Πόνο χρειάζομαι λιγότερο χρόνο, γιατί είναι σάν νά προχωρώ σέ γνωστά νερά. Δέ φοβάμαι τώρα νά αισθανθώ. Δέ φοβάμαι ν' άφήσω τόν εαυτό μου νά είναι εκείνο τό μωράκι ή εκείνο τό παιδάκι που κλαίει. Ή αίσθηση τών Πρωτογενών μου Πόνων εχει άντικαταστήσει τή συμβολική εξωτερίκευση, καί αυτό δέν είναι κάν μιά συνειδητή προσπάθεια. "Ενα μέρος της πορείας της θεραπείας είναι, όπως εχω πει, ότι όσο περισσότερο κάποιος αισθάνεται, τόσο περισσότερο άφήνει τόν εαυτό του νά αισθανθεί, καί τόσο λιγότερο βρίσκει τόν εαυτό του νά εξωτερικεύεται συμβολικά. Δέν μπορεί κάποιος νά άποδιώξει τή συμβολική εξωτερίκευση - πρέπει νά νιώσει τό συναίσθημα πού τήν κατευθύνει. Ελάχιστους αρρώστους εχω δεί νά προσπαθούν νά προσποιηθούν ότι δέν είναι άρρωστοι, καί παρόλα αυτά νά έχουν άκόμα όλη αύτη τήν άνεξήγητη ένταση. Εξαναγκάζονται νά εξωτερικεύονται συμβολικά • μετατρέπουν τό θεραπευτή στόν μπαμπά ή τή μαμά πού θέλουν. Μέχρι νά νιώσουν αύτοί οί άρρωστοι τά δικά τους Πρωτογενή συναισθήματα, ή συμβολική εξωτερίκευση θά παρατείνεται. Έ χ ο υ ν υπάρξει φορές, άκόμα καί στή δική μου θεραπεία, όπου καί εγώ επίσης νόμιζα πώς ήμουν πολύ ειλικρινής, γιά ν' άνακαλύψω μερικές βδομάδες ή μήνες αργότερα πώς δέν ήμουν. Αυτά τά πράγματα είναι τόσο άνεπαίσθητα μερικές φορές, πού πιθανό νά πρέπει νά περάσουν μερικές βδομάδες, ώσπου, στή διάρκεια τοϋ χρόνου αύτοΰ, μιά νέα ενόραση νά μέ κάνει νά άποκτήσω μιά βαθύτερη κατανόηση. Καί ή άληθινή κατανόηση τοϋ εαυτού μου μοϋ δείχνει πώς εχω έξωτερικευθεΐ συμβολικά, άκόμα καί ποϋ πρέπει νά προχωρήσω γιά νά §χω τήν έπόμενη Πρωτογενή Αναβίωση. Ή άληθινή κατανόηση είναι μιά συνεχής, κυκλική διαδικασία. Τί έχουν νά κάνουν όλα αύτά μέ τήν ίκανότητά μου νά ζήσω στην κοινωνία; Νιώθω άνετα μέ τούς άνθρώπους γιατί δέ θέλω τίποτε άπ' αυτούς. Έ χ ω ήδη νιώσει πώς χρειαζόμουν εναν μπαμπά καί μιά μαμά, καί τώρα μπορώ νά κάνω σχέσεις μέ τούς άνθρώπους όπως είναι - μέ τούς δικούς τους όρους. Ανεξάρτητα άπό τό γεγονός ότι μπορεί 327
νά είναι νευρωτικοί, μπορώ νά εχω σχέσεις μέ τους άνθρώπους χωρίς νά χρειάζομαι νά είναι αυτοί κάτι που δέν μπορούν ποτέ νά γίνουν. Καί αύτό είναι ενα άπό τά μεγαλύτερα πράγματα πού εχω πάρει άπό αυτή τή θεραπεία - ότι μπορώ νά είμαι μέ τούς άνθρώπους καί νά τούς ξέρω στ' άλήθεια, γιατί δέν κρέμομαι άπό τίς δικές μου άνεκπλήρωτες άνάγκες. "Ετσι τώρα μπορώ νά μιλήσω σέ ένα κορίτσι χωρίς νά τό μετατρέψω σέ μιά μαμά, καί μπορώ νά μιλήσω σέ ενα φίλο καί νά μήν είναι ό μπαμπάς μου. Καί όχι μόνο αυτό, άλλά ή θεραπεία μέ έκανε έναν καλύτερο θεραπευτή. "Αν ένας θεραπευτής χρειάζεται έναν καλό μπαμπά καί μιά καλή μαμά καί παρακολουθεί εναν άρρωστο, τότε θά μετατρέψει τόν άρρωστο σέ έναν μπαμπά ή μιά μαμά, όσο σκληρά καί άν προσπαθήσει νά τό άποφύγει. Καί μόνο όταν κάποιος έχει νιώσει όλο τόν Πόνο του ή ένα μεγάλο μέρος άπό αυτόν, θά γίνει άρκετά ελεύθερος γιά νά δει τόν άρρωστο σάν άρρωστο μόνο καί όχι σάν κάποιον πού θά εκπληρώσει μιά δική του άνάγκη. Πρέπει νά είναι κανείς ένας όλοκληρωτικά έλεύθερος άνθρωπος γιά νά δουλέψει σ' αύτη τή θεραπεία. Είμαι υπερευαίσθητος σέ μεταβολές στό σώμα μου μπορώ νά τό νιώσω νά άλλάζει όταν βρεθώ σέ κάποια ένταση. Ά λ λ ά ή ένταση δημιουργείται μόνο όταν δέ φτάνω κατευθείαν σ' αύτό. Καί έτσι, μπορώ νά ξαπλώσω γιά δυό λεπτά, νά νιώσω τό συναίσθημα, καί έπειτα νά σηκωθώ καί νά είμαι ολότελα καλά καί νά μή χρειάζομαι τίποτε άπό κανέναν. Αύτό εχω κερδίσει άπό τήν Πρωτογενή Θεραπεία - τήν ικανότητα νά νιώσω πολύ Πόνο καί νά τόν πλησιάζω κατευθείαν. Βρίσκω πώς ή ζωή μου εχει γίνει, άπό μιά άποψη, εξαιρετικά εύχάριστη, καί θλιβερή άπό μιά άλλη. Τό καλό στή ζωή μου σήμερα, είναι πού δέ συμβιβάζομαι. Δέν υπάρχει άνάγκη, νά βουλιάζω μέσα σέ μιά άπαίσια δουλειά, έστω καί άποδοτική, άν αύτό σημαίνει τόσες ώρες δουλειά τή βδομάδα, πού νά χάνω τήν εύκαιρία νά χαρώ τή ζωή μου. Δέν υπάρχει φόβος μιά καί έχω νιώσει τό συναίσθημα της άνάγκης της Μαμάς καί τοϋ Μπαμπά. Μπορώ νά διαμαρτυρηθώ γιά τήν εξυπηρέτηση σέ ενα εστιατόριο άν 328
υπάρχει κάτι άξιο διαμαρτυρίας, ή μπορώ νά τους παινέσω. Τό ίδιο συμβαίνει καί μέ όποιονδήποτε. Ά ν δέ συμπαθώ κάποιον, δέν άσχολούμαι μέ αυτόν. Καί &ν γίνει πραγματικά ενοχλητικός, τοϋ λέω πώς δέν τόν συμπαθώ. Καί άν στ' αλήθεια συμπαθώ κάποιον, μπορώ νά τοϋ τό πώ καί νά μή νιώθω άμηχανία κάνοντάς το. Μπορώ νά θυμώσω τρομερά γιά μιά πιθανή άδικία, άλλά, άπό τήν άλλη μεριά, μπορώ νά νιώσω συμπάθεια καί ζεστασιά γιά κάποιον πού πονάει πραγματικά. Ε κ ε ί ν ο πού θέλω νά πώ έδώ, είναι πώς είμαι ελεύθερος νά είμαι πάντα ό εαυτός μου. Αυτό δέ σημαίνει πώς γυρίζω έδώ καί κει, κατηγορώντας τούς άνθρώπους, άλλά μόνο ότι μένω ανεπηρέαστος άπό τίς νευρώσεις τών άλλων. Οί φιλόσοφοι έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια άναπτύσσοντας θεωρίες γύρω άπό τό νόημα τής ζωής, γιατί υπάρχουν, καί πολλά άλλα. Γιά μένα, τό μέγεθος αύτής τής διανοητικής προσπάθειας είναι δλοκληρωτικά παράλογο. Ά ν μέ ενδιαφέρει ή ιστορία, τή βλέπω άπό μία Πρωτογενή σκοπιά. Ξεκινάω άπό τά δικά μου συναισθήματα καί τά γενικεύω σέ ό,τι γίνεται στόν κόσμο. Καί τό καταλαβαίνω τέλεια. Πολιτικές κινήσεις, εκπαιδευτικά συστήματα, οικονομικά μοντέλα - όλα είναι κοινωνικές προεκτάσεις τοϋ αρχικού Πρωτογενούς προτύπου. Ή αίσθηση τών Πρωτογενών Πόνων εξηγεί πολλές άπό τίς αναπάντητες έρωτήσεις πού έχουν άπασχολήσει βαθιά τόν άνθρωπο άκόμα καί άπό τότε πού μπόρεσε νά μιλήσει. Καί αύτό μέ κάνει νά είμαι άνετα μέ τόν κόσμο. Δέ μέ άπασχολεΐ τό άπειρο ή ή ύπαρξη τοϋ θ ε ο ύ - καταλαβαίνω όλα αύτά τά πράγματα. Καταλαβαίνω βέβαια, άπό τά δικά μου συναισθήματα, γιατί οί άνθρωποι πιστεύουν στό Θεό, τί σημαίνει ή θρησκεία γιά τούς άνθρώπους, πώς υποκαθιστά μιά άνάγκη πού οί άνθρωποι ποτέ δέν είχαν εκπληρωμένη. "Ενα μέρος τής πίστης σέ ο,τι εγώ νιώθω σημαίνει ό τ ι . μπορώ νά γίνω ένας καλός θεραπευτής, γιατί άν πιστεύω καί ξέρω ό,τι νιώθω, τότε δέν μπορώ νά άλλοιωθώ. Γνωρίζω τήν άλήθεια μου καί τήν άλήθεια τών άρρώστων μου. Μπορώ στ' άλήθεια νά βοηθήσω τούς άνθρώπους, γιατί δέν τούς πλησιάζω άπό μιά έκλεκτική σκοπιά. Ξέρω ποϋ είναι ό 329
Πόνος τους. Ξ έρω τί είναι ό Πόνος τους. Υπάρχει πιθανότητα νά μην εχει κάποιος Πρωτογενή άνάγκη; Αύτό δέ συνέβηκε ποτέ, σέ όλους τούς άρρωστους πού είχα. "Ολοι είχαν τήν ίδια βασική άνάγκη. "Οτι δηλαδή ό Μπαμπάς καί ή Μαμά δέν τούς άγαπούσαν, καί δίχως αύτή τήν άγάπη θά πέθαιναν. Ή άνάγκη γιά άγάπη ξεκινάει άπό τή γέννηση. Ξέρω τί είναι ή άγάπη γιατί εχω νιώσει τήν άνάγκη της σέ μιά νηπιακή Πρωτογενή Αναβίωση. Νομίζω πώς ήταν ένα άπό τά πιό τρομερά συναισθήματα πού είχα ποτέ, μέ τήν έννοια ότι μοϋ έδωσε τόσο πολλές άπαντήσεις. "Ενωσε πολλά κομματάκια σκόρπιων συναισθημάτων πού είχα. Βρισκόμουν σέ μιά ομαδική ψυχοθεραπευτική συνάντηση, καί ό "Αρτ συζητούσε τά συμπεράσματα άπό αύτήν, καί ξαφνικά ένιωσα πώς κάτι γινόταν μέσα μου καί δέν ήξερα τί ήταν. "Ετσι πήγα στό άλλο δωμάτιο καί ξάπλωσα. Α ν α κάλυψα πώς τό κεφάλι μου έκανε θεραπεία στό σώμα μου, καί ένιωσα πώς έπρεπε νά τό σταματήσω αύτό. 'Αντί γι' αύτό, προσπάθησα μέ τό σώμα μου. Καί λίγο λίγο σταμάτησα νά σκέφτομαι. Τελικά, ένιωσα τό σώμα μου. Τά μάτια μου ήταν άνοιχτά, άλλά δέν μπορούσα νά δώ πολύ καλά καί δέν μπορούσα νά καταλάβω τίποτε άπό τά όσα έλεγαν γύρω μου. Καί δέν ήξερα άκόμα καί άν ύπάρχω - δέν ήξερα πού βρισκόμουν ή τί συνέβαινε. Τό μόνο πού μπορούσα νά κάνω ήταν νά νιώθω τό σώμα μου. Καί τό σώμα μου συνέχιζε νά λέει κάτι πού δέν μπορούσα νά τό συνδέσω μέ κάποια άνάμνηση. 'Απλά καί μόνο, τό σώμα μου πονούσε. Τελικά, άφού αύτή ή κατάσταση εξακολούθησε γιά λίγο, ένιωσα τήν άνάγκη γιά τροφή. Καί πώς ήταν ή αίσθηση αυτής τής άνάγκης; Ή τ α ν καθαρά μιά σωματική αντίδραση. Α ν α κ ά λ υ ψ α τό στόμα μου νά σουφρώνει καί άρχισα νά θηλάζω μέ έναν αθέλητο, αυτόματο τρόπο. Καί ένιωθα πώς ήμουν μόνο ένα μικρό άδύνατο μωράκι. Δέν ήξερα πόσων χρόνων ήμουν. Στήν πραγματικότητα, δέν είχα συνείδηση τής έννοιας ηλικία. Αύτή ή Πρωτογενής Αναβίωση δέν περιλάμβανε καθόλου σκέψεις. Καί ένιωθα τόν εαυτό μου πεινασμένο. Δέν ήξερα τί θά μπορούσε νά μέ κάνει νά νιώσω καλά. Τό μόνο πού ήξερα ήταν πώς τό σώμα μου πονούσε καί πώς ό Πόνος άρχισε νά άπλώνεται. Αύτή ή 330
διαδικασία άρχισε μέ τό άντανακλαστικό βύζαγμα, καί ένας μικρός πόνος στό στομάχι μου άρχισε νά τυλίγει όλο μου τό σώμα. Καί καθώς έκεϊνος ό ιδιαίτερος Πόνος δυνάμωνε, δέν υπήρχε καθόλου «άγάπη» γιά νά έπέμβει στόν Πόνο. Καί ή «άγάπη» αυτή τή στιγμή θά ήταν τό νά μέ σήκωνε ή Μάνα μου καί νά μέ τάιζε. Αυτό χρειαζόμουν. Αυτό άκριβώς είναι ή άγάπη... τό νά ικανοποιείται ή άνάγκη σου, οτιδήποτε καί άν είναι αυτή, εκείνη τή συγκεκριμένη στιγμή, όταν είσαι παιδί. "Οταν τελείωσε αυτό τό συναίσθημα, ήξερα πώς δέν είχα πάρει ό,τι χρειαζόμουν, καί ότι αύτή ή παιδική στέρηση ήταν ή άρχή τής νεύρωσής μου. Ά κ ό μ α καί χωρίς νά έχω διαβάσει τίποτε γύρω άπό τή νευροφυσιολογία τής νεύρωσης, άκόμα καί χωρίς νά ξέρω τίποτε γι' αυτά, ένιωσα ότι ό Πόνος μου είχε άρχίσει σέ ένα κυτταρικό επίπεδο, καί ήταν σάν νά υπήρχε μιά μικρή κηλίδα στά έντερά μου πού έλεγε «Πεινάω». Καί τά χείλη μου άρχισαν νά κινούνται σάν νά βύζαινα. Ε π ε ι δ ή αύτή ή άνάγκη δέν είχε ικανοποιηθεί, ό άληθινός σωματικός Πόνος έγινε άφόρητος γιά κείνη τή μικρή περιοχή τοϋ στομαχιού μου. Ξέρω τώρα πώς τά κύτταρα έχουν ένα όριο Πόνου. Ό μ ά δ ε ς κυττάρων μπορούν νά άντέξουν περισσότερο Πόνο. Καθώς κάθε ομάδα κυττάρων φτάνει στό άνώτερο όριο Πόνου τής άμέσως μεγαλύτερης ομάδας, υπεισέρχονται σ' αύτή τή διαδικασία όλο καί περισσότερα σωματικά κύτταρα ώσπου τό σώμα τυλίγεται σέ έναν καθολικό, συντριπτικό σωματικό Πόνο. Τελικά ό οργανισμός θά πεθάνει. Αύτό είναι κάτι πού θά μπορούσε νά μού συμβεί όταν ήμουν παιδί. Κάτι άνάλογο είναι καί ή αφυδάτωση. Πρώτα ό άνθρωπος διψάει - ό λαιμός του είναι στεγνός. Γρήγορα τό στόμα του πρήζεται, τό στομάχι του διαστέλλεται καί τό σώμα του άρχίζει νά πονά. Είναι όπως όταν ή άνάγκη δέν έχει ικανοποιηθεί καί ό σωματικός Πόνος συνεχίζει νά μεγαλώνει καί νά μεγαλώνει. Στήν άφυδάτωση, ό άνθρωπος φτάνει σέ μιά μισοκωματώδη κατάσταση καί πραγματικά πεθαίνει. Ε κ ε ί ν ο πού δέν επέτρεψε τό θάνατο μου, τελικά είναι ή νεύρωση. Στήν Πρωτογενή Αναβίωση ένιωσα τό κεφάλι μου νά καταστέλλει τόν σωματικό Πόνο. Μπορούσα νά νιώσω τήν άρχή τής νευρωτικής πορείας.
331
Τό κεφάλι είναι αυτό πού σώζει τή ζωή τοϋ άνθρώπου. Ανάμεσα στά ζώα υπάρχουν μερικά άγρια πού στην αιχμαλωσία δέν άναπαράγονται γιατί υπάρχει κάποια φυσική δύναμη πού τά άπομακρύνει σεξουαλικά τό ενα άπό τό άλλο. Αύτά τά ζώα, όντας νευρωτικά, όταν είναι νά γίνουν γονείς, δέν μπορούν νά φροντίσουν τά μικρά τους, καί έτσι δέ ζευγαρώνουν. Καί όταν ζευγαρώσουν, ό άπόγονος πού γεννιέται στήν αιχμαλωσία συχνά πεθαίνει. Πιστεύω πώς αύτό συμβαίνει γιατί έκεϊνα τά μωρά μπορούν νά νιώσουν πώς ή Μάνα τους δέν μπορεί νά τά φροντίσει μέ τόν τρόπο πού χρειάζονται. Στερημένα άπό τή φροντίδα, πεθαίνουν. Δέν έχουν εγκεφαλικό μηχανισμό γιά νά καταστείλει τόν πόνο όταν δυναμώνει πολύ, καί έτσι πεθαίνουν. Οί νευρωτικοί άνθρωποι, εντούτοις, άγνοοϋν τό φυσικό ένστικτο νά μήν κάνουν παιδιά, άκόμα καί όταν είναι ανίκανοι νά τά φροντίσουν κατάλληλα. Γιά νά επιζήσουν ενόσω δέν παίρνουν ό,τι χρειάζονται τά παιδιά τους πρέπει νά χρήσιμο- ' ποιούν άμυντικούς μηχανισμούς. Τήν έπόμενη μέρα ξαναγύρισα σ' αύτό τό αίσθημα τής νηπιακής Πρωτογενούς Αναβίωσης, ενώ ήμουν σέ επίσκεψη στό σπίτι μιας φίλης μου. Κατάλαβα πώς κάτι άλλο είχε άναδυθεί άπό αύτή τή νηπιακή Αναβίωση. Ξαφνικά, ένιωσα τό σώμα μου νά ζωντανεύει σάν νά υπήρχε μιά έκτη αίσθηση, μιά βαθιά γνώση τών άλλων άνθρώπων. Μπορούσα νά νιώσω τό σώμα μου νά ζωντανεύει σάν νά ήταν ένας αισθητηριακός μηχανισμός. Καί αύτή ή αίσθηση ήταν πιό ισχυρή άπό τήν όραση, τήν άκοή, τή γεύση ή τήν οσμή. Νομίζω ότι αύτές οί αισθήσεις είναι πολύ υποανάπτυκτες όταν πρωτογεννιόμαστε. Ά λ λ ά μιά αίσθηση πού δέν είναι υποανάπτυκτη είναι τό σώμα, καί τό δικό μου σώμα ήταν σάν ένα σύστημα ραντάρ. Καθώς ή φίλη μου μέ πλησίαζε, μπορούσα νά εκτιμήσω τήν άπόσταση άνάμεσά μας μονάχα μέ τό σώμα μου. Μπορούσα νά νιώσω πότε θά άπομακρυνόταν καί πότε θά μέ πλησίαζε. "Επειτα, σηκώθηκε καί βγήκε άπό τό δωμάτιο. Καί εγώ αμέσως άρχισα νά κλαίω χωρίς νά μπορώ νά συγκρατηθώ, σάν ένα μωρό πού σκούζει γιατί τό έγκατέλειψε ή μαμά του τήν ώρα πού τή χρειαζόταν. Ή φίλη μου γύρισε στό δωμάτιο καί ήρθε πρός τόν 332
καναπέ, καί μπορούσα νά τή νιώσω νά πλησιάζει. Δέν μπορούσα νά τή δώ, άλλά τό σώμα μου ένιωθε αυτό τό συναίσθημα. Καί έκείνη τή στιγμή, ένα άλλο καταπληκτικό πράγμα έγινε: "Εζησα πραγματικά τήν πρώτη φορά πού συνειδητοποίησα τί έπρεπε νά κάνω γιά νά άνακουφίσω τόν Πόνο. Τό ξέρω ότι φαίνεται άπίστευτο, άλλά τό έζησα. Καί ή πρώτη μου σκέψη ήταν πώς τό κλάμα κάνει καλό. Βοηθούσε νά γίνει ό Πόνος άνεκτός. Καί ένιωθα πώς ήμουν ένα μωρό καί ήξερα πώς ήμουν μωρό. Βρισκόμουν κάπου πίσω στό παρελθόν μου καί ήταν φανταστικό τό ότι μπορούσα νά κλάψω γιά νά άνακουφίσω τόν Πόνο, ξαπλωμένος όπως ήμουν εκεί άβοήθητος. Βρισκόμουν άκόμα σ' αύτή τήν κατάσταση, όταν ξαφνικά είδα τό πρόσωπο τοϋ πατέρα μου καί τά μάτια του. Σέ παλιότερες Πρωτογενείς Αναβιώσεις, ένιωθα έναν τρομαχτικό ολοκληρωτικό φόβο, όταν έβλεπα τά μάτια του. Καί πίστεψα στ' άλήθεια πώς βρισκόταν αύτή τή στιγμή εκεί, πραγματικά, καί ήταν νέος καί τά μαλλιά του ήταν μαΰρα. Είδα τά μάτια του καί ήταν τά μάτια ένός τρελού. Μόλις πού μπορούσα νά δώ, είχα μόνο μιά εικόνα, άλλά μπορούσα νά τόν αισθανθώ μέ τό σώμα μου. Τό σώμα μου μού έλεγε κάτι καί ξαφνικά άρχισα νά ουρλιάζω μέ τρόμο πού έβγαινε άπό τή γνώση τού πόσο άνίκανος ήταν νά μέ φροντίζει κατάλληλα. Τή στιγμή πού τά είδα αύτά, ένιωσα τόν εγκέφαλο μου νά κλείνει σάν νά ήταν ό Πόνος τόσο άφόρητος, πού έπρεπε νά τόν άπομακρύνω άμέσως. Καί έπειδή άφησα τελικά τόν εαυτό μου νά γίνει ένα ολοκληρωτικά αβοήθητο μωρό καί νά νιώσει αύτά τά συναισθήματα, κατάφερα νά νιώσω τόν τρόμο, όπως δέν είχα μπορέσει ποτέ στό παρελθόν. Καί τό μοναδικό μέρος πού μπορούσα νά βρώ καταφύγιο άπό τόν Πόνο μου, ήταν μέσα στό κεφάλι μου. Ό σωματικός πόνος είχε αύξηθεΐ πέρα άπό τό σημείο πού μπορούσα νά τόν ελέγξω καί θά είχα πεθάνει άπό μιά τέτοια επίθεση σωματικού πόνου. Καί έτσι τόν διέκοψα μέ τό κεφάλι μου. "Ολο μου τό σώμα ήταν κατασπαραγμένο, είχε καταβροχθιστεί άπό αυτόν τόν τρόμο πού ένιωθα σάν ενα σωματικό πόνο καί όταν τό κεφάλι μου 333
αποκόπηκε άπό τόν πόνο, τό σώμα μου μπήκε σέ σόκ - ένα σόκ ενάντια σ' αυτό τό αίσθημα. Τό ίδιο βράδυ, έπειτα άπό τήν Πρωτογενή Αναβίωση, ένιωθα γεμάτος ένθουσιασμό καί άπελευθερωμένος άπό ένα τρομερό φορτίο. Ποτέ δέν είχα συνειδητοποιήσει πόσο αυτό τό παλιό συναίσθημα μέ έμπόδιζε νά κάνω διάφορα πράγματα, ένιωθα μιά πληρότητα πού δέν είχα νιώσει ποτέ στή ζωή μου. Καθώς περπατούσα στό δρόμο, δέν ύπήρχε φόβος γιατί είχα νιώσει τόν πρωταρχικό, άρχαϊκό, Πρωτογενή φόβο. Δέ φοβόμουν πιά νά πλησιάσω άγνωστος καί νά άνακατευτώ στίς συζητήσεις τους. Δέ φοβόμουν πιά γιά τό άν θά μέ συμπαθήσουν ή όχι. Ή πρωτογενής Αναβίωση μού είχε εξηγήσει τόσα πολλά - γιατί ήμουν φοβισμένος όλη μου τή ζωή καί τί είχε κάνει αύτός ό φόβος στή ζωή μου. Ή αίσθηση τοϋ πόνου μέ είχε ελευθερώσει άπό τό φόβο. Είχα παρευρεθεί σ' άλλες θεραπείες καί είχα κάνει άλλες θεραπείες, άλλά ποτέ δέν είχα νιώσει κάτι σάν αύτό στή ζωή μου. Καταλαβαίνω τώρα τήν άρχή τής νεύρωσης καί τό πώς συμβαίνει στούς άνθρώπους. Τό πώς συμβαίνει σέ οποιονδήποτε. "Ενιωσα τίς άρχές τής δικής μου νεύρωσης. "Ενιωσα τό σωματικό πόνο νά άπλώνεται σ' όλο τό κορμί μου καί μπόρεσα νά νιώσω τό κλείσιμο πού έσωσε τή ζωή μου. Σ' αύτό τό σημείο βλέπω τή νεύρωση σάν ένα μηχανισμό πολύ σημαντικό καί χρήσιμο. Μένουμε ζωντανοί μέ άντάλλαγμα τά συναισθήματά μας. Είναι σάν νά ζούμε τό θάνατο, άλλά είναι ένας μηχανισμός έπιβίωσης. Καί είναι μάλιστα ένας πολύ καλός μηχανισμός. Τό μόνο πού μπορώ νά πώ είναι πώς ή Πρωτογενής Θεραπεία έσωσε τή ζωή μου. Καί όχι μόνο αύτό, μού έδωσε μιά πλήρη επίγνωση γιά οτιδήποτε συμβαίνει στόν κόσμο γύρω μου. Ζώ ειρηνικά, έχοντας τή γνώση τού πώς λειτουργεί ό κόσμος καί γιατί βρίσκεται ό άνθρωπος όπου βρίσκεται. Αύτή ή γνώση, αύτή καθεαυτή, είναι θλιβερή., Είναι ένα άπό τά πιό θλιβερά πράγματα πού ξέρω. Καταλαβαίνω, καί ξέρω, πώς μιλάμε περισσότερο γιά ό,τι έχουμε λιγότερο. Μιλάμε γιά ελευθερία, γιατί δέν τήν έχουμε. Μιλάμε γιά ειρήνη γιατί δέν τήν έχουμε. Μιλάμε 334
γιά ισότητα καί άγάπη, γιατί δέν τίς έχουμε καί έπειδή προσπαθούμε νά τίς άποκτήσουμε, έπειδή προσπαθούμε νά ικανοποιήσουμε αυτές τίς άνάγκες - καί έπειδή δέν μπορούμε, μιά καί ό Πόνος είναι τόσο μεγάλος - καταλήγουμε στήν καταστροφή, σέ μιά προσπάθεια νά μή νιώσουμε ό,τι είναι αληθινό. "Ετσι, δημιουργούμε ιδρύματα όπως τά σχολεία, τίς φυλακές καί τά ψυχιατρεία. Ό Πόνος σημαίνει τό νά είμαστε ένα άδύνατο, αβοήθητο μωρό πού ουρλιάζει γιά οίκτο πρός δυό γονείς πού είναι άνίκανοι νά άγαπήσουν. Τέτοιοι γονείς είναι πραγματικά οί εκτελεστές τών παιδιών τους καί έτσι δημιουργούμε έναν τερατώδη κόσμο, όπου καθένας αγωνίζεται νά γίνει σημαντικός, νά γίνει χρήσιμος καί μεγάλος, νά βοηθάει τούς άλλους. Καί γιά νά κάνουμε όλα αύτά τά πράγματα, γεμίζουμε τούς εαυτούς μας μέ μιζέρια, μέ περισσότερη μιζέρια άπό οποιαδήποτε άλλη περίπτωση. Επιμένουμε νά δουλεύουν οί άνθρωποι σαράντα ώρες τή βδομάδα καί νά περιμένουν δυό βδομάδες διακοπών στό τέλος τού χρόνου. Ή έπιρροή τών μαζικών μέσων ενημέρωσης οδηγεί τούς άνθρώπους νά παντρεύονται, νά άγοράζουν σπίτια, νά κάνουν παιδιά καί νά χρεώνονται όλα γιά νά μάς κρατούν υπό έλεγχο έτσι πού νά μήν μπορούμε νά νιώσουμε πόσο λίγο έλεγχο τής ζωής μας είχαμε σάν παιδιά. Καί δημιουργούμε νόμους: άλλους άνθρώπους πού άποδεχόμαστε νά μάς ελέγχουν έτσι πού νά μήν είμαστε άναγκασμένοι νά νιώσουμε τίς άνάγκες μας. "Ολα αύτά είναι θλιβερά γιατί δέ θά έπρεπε νά είναι έτσι. - Ή ζωή μου είναι ήρεμη. Είμαι ό πιό ήρεμος άνθρωπος πού μπορεί κανείς νά βρει στόν κόσμο. Δέν εχω άπαιτήσεις άπό τούς άνθρώπους, δέν κάνω κρίσεις, δέ ζητώ πράγματα πού οί άλλοι δέν μπορούν νά δώσουν. Μπορώ τελικά νά ζήσω μόνος μου. Αύτό σημαίνει πώς μερικές φορές κλαίω, άλλά δέν είναι τίποτε. "Οσο ξέρω ότι τό μόνο πού έχω νά κάνω είναι νά συνεχίσω νά αισθάνομαι, είμαι θεραπευμένος. "Ολα είναι καλά. Ή Πρωτογενής Θεραπεία είναι κάτι περισσότερο άπό μιά καινούρια ψυχολογική θεωρία. Γιατί, μέσα στήν ίκανότητά της νά θεραπεύει νευρώσεις, βρίσκεται ό,τι γύρευαν ο(| άνθρωποι άνέκαθεν - ή ελευθερία. Οί άνθρωποι γυρεύουν! 335
νά έλευθερωθοϋν άπό τήν καταπίεση, άπό τό άσυνείδητο, άπό τό κάρμα, άπό τά κακά πνεύματα, άπό πλήθος άρρώστιες, άπό τή μοίρα, άπό τή μετενσάρκωση, άπό ότιδήποτε έκτός άπό τόν εαυτό τους. Ή Πρωτογενής Θεραπεία δέν κηρύσσει ένα σύστημα κανόνων γιά νά ζούμε. Αντίθετα, είναι μιά πορεία μέσα άπό τήν όποία οί άνθρωποι μπορούν νά νιώσουν τόν Πόνο τους. Είναι ή προσωπική έπανάσταση κάθε άνθρώπου ενάντια στήν τυραννία τής νεύρωσής του. "Οσο ό άνθρωπος είναι άρρωστος, ό κόσμος θά είναι ή άντανάκλαση τού Πόνου του. Ή Πρωτογενής Θεραπεία δίνει ένα τέλος σ' αύτόν τόν πόνο.
336
23 Στόν Αληθινό σματα
Κόσμο
-
Συμπερά-
Ή άνθρωπότητα βρίσκεται κοντά στό σημείο όπου είτε θά έχουμε έναν κόσμο άληθινό είτε δέ θά έχουμε καθόλου κόσμο. Πιστεύω ότι υπάρχει μιά εύκαιρία ν' άποκτήσουμε αυτόν τόν άληθινό κόσμο. Κι' αύτή ή πεποίθηση δέν είναι ούτοπιστική. Ή διαλεκτική τής φύσης είναι ότι οί συνθήκες τής μή πραγματικότητας παράγουν ταυτόχρονα τίς άναγκαίες συνθήκες γιά τήν πραγματικότητα. "Οσο περισσότερο καταπιεστική είναι ή κοινωνία, τόσο μεγαλύτερη είναι ή δύναμη πού καταπιέζεται. Αύτή ή δύναμη πρέπει νά έρθει στήν επιφάνεια, άκριβώς όπως ή δύναμη τού άληθινοϋ συναισθήματος, άλλιώς ό οργανισμός (άτομικός ή κοινωνικός) θά υποκύψει. Τό πρόβλημα είναι: «Ποιά δύναμη τελικά θ' άποδειχτεϊ νικήτρια;» Είναι πιθανόν αύτές οί δυνάμεις τής μή πραγματικότητας πού σπρώχνουν στήν καταστροφή καί τή μόλυνση νά προκαλέσουν τέτοια θεομηνία πού ή άποκατάσταση νά είναι άδύνατη. Αύτό τό βλέπουμε στή νεύρωση, όταν ό οργανισμός δέχεται τέτοιες επιθέσεις πού κάνουν άδύνατη τήν ύπαρξη ενός ύγιοϋς σώματος. Τό βλέπουμε στήν αύτοκτονία, όταν τό ψεύτικο σύστημα κυριολεκτικά έξαφανίζει τό άληθινό. Τό κοινωνικό σύστημα είναι άνάλογο μέ τό άτο- ' μικό, άν καί τό τέρμα τού ένός δέ συμβαδίζει μέ τό τέρμα τοϋ άλλου. Μ' αύτό έννοώ ότι τά συστήματα έχουν δική τους βιωσιμότητα, κι ένα κοινωνικό σύστημα δέν είναι μία άπλή προέκταση ένός άτομικοϋ συστήματος. Ά λ λ ά άπό τή δυναμική τού ψυχολογικού συστήματος μπορούμε νά μάθουμε κάτι γιά τά άλλα συστήματα. 337
Τί μαθαίνουμε άπό τή νεύρωση πού νά εχει κοινωνικές προεκτάσεις; Πρώτα, δτι όταν ένα σύστημα είναι «άρρωστο», τά συμπτώματα τής άρρώστιας πλημμυρίζουν όσα κανάλια είναι διαθέσιμα. Δεύτερο, ότι ή θεραπεία τών συμπτωμάτων ποτέ δέν μπορεί ν' αλλάξει τό σύστημα. Τρίτο, ότι κανένας δέν μπορεί νά ζει ύγιής μέσα σ' ένα άρρωστο σύστημα γιατί αύτό τό σύστημα ενσωματώνει τά πάντα μέ τούς δικούς του όρους. Τέταρτο, ένα άρρωστο σύστημα, μόλις μπεί σέ κίνηση, θά έπιβληθεί καί θά συνεχίσει νά συντηρείται όσο καταστροφικό κι άκαρπο κι άν είναι. Πέμπτο, δέν υπάρχει τρόπος ν' άλλάξουμε σοβαρά τό σύστημα χωρίς πρώτα νά κατανοήσουμε τήν κεντρική δυναμική του καί τίς άντιθέσεις του. "Εκτο, μόλις γίνει κατανοητό τό σύστημα πρέπει ν' ανατραπεί. Γιατί πρέπει τό σύστημα ν' άνατραπεΐ; Γιατί ένα άρρωστο σύστημα θ' άγωνιστεί νά διατηρηθεί στή θέση του, όσο θά ύπάρχει έστω κι ένα μέρος άπ' αύτό. Δέν είναι δυνατό νά συμβιβάσουμε ή νά παραθέσουμε ένα άληθινό κι ένα •ψεύτικο σύστημα, χωρίς τό ένα νά ενσωματώσει τό άλλο. Τό δυνατότερο σύστημα θά έπιβληθεί. Στή νεύρωση, τό βλέπουμε καθαρά αύτό σέ σχέση μέ τό άμυντικό σύστημα - είναι όλα ή τίποτα. Ά κ ό μ α κι όταν έχει μείνει ελάχιστη ένταση, τό ψεύτικο άμυντικό σύστημα λειτουργεί σάν ολότητα. "Οταν άπειλεΐται, ό διανοούμενος θά ύποχωρήσει πίσω στή διανοητική του άμυνα, όσο κι άν έχει προχωρήσει στή θεραπεία... ώσπου νά έπικρατήσει τό άληθινό σύστημα. Στήν κοινωνία βλέπουμε αύτό τό γεγονός στίς συνεχείς άποτύχίες τών ούτοπιστικών κοινοβιακών κοινωνιών πού χρονολογούνται πάνω άπό έκατό χρόνια, άπό τόν καιρό τού πειράματος τού Φουριέ. Αύτές οί μικροκοινωνίες προσπάθησαν νά επιβιώσουν άνάμεσα σέ μακρόκοσμους έκμετάλλευσης καί, σάν συνέπεια, έσβησαν. "Οσο καλή καί νά είναι ή πρόθεση τής κοινωνίας, όσο άλτρουιστές νά είναι τά μέλη της (όσο καλή πρόθεση κι άν έχει ό νευρωτικός νά σταματήσει τά ναρκωτικά), τό σύστημα είναι εκείνο πού υπαγορεύει. Στή νεύρωση ή δυναμική τής λανθάνουσας έντασης υπερνικάει τίς καλές προθέ338
\ σεις, ακριβώς δπως ή δυναμική τής εκμετάλλευσης διαβρώνει τόν άλτρουισμό τοϋ εργοστασιάρχη. Πώς ένας νευρωτικός άνατρέπει τό σύστημά του; Καί τί κοινωνικά συμπεράσματα μποροΰμε ν' αντλήσουμε άπό αυτό τό γεγονός; Πρώτα, χρειαζόμαστε μιά θεωρία γιά τή δυναμική τής άρρώστιας τοϋ συστήματος. "Αν μιά θεωρία δηλώνει ότι τό κλειδί είναι ή κατανόηση τών ονείρων, τότε ή κατανόηση τών ονείρων πρέπει νά δώσει τίς προϋποθέσεις γιά τήν άνατροπή - πράγμα πού δέν τό κάνει. "Αν. μιά θεωρία δηλώνει ότι ή άρρώστια οφείλεται σέ μιά άμυνα ενάντια στόν Πόνο, κι ότι ή άποκάλυψη τού Πόνου θεραπεύει τήν άρρώστια, καί πραγματικά, ή άρρώστια εξαλείφεται μέ πρόβλεψη καί σύστημα, τότε έχουμε τίς άρχές μιας έγκυρης θεωρίας. Τό δεύτερο βήμα είναι ή ίδια ή θεραπεία - ή έκθεση τής άλήθειας σ' όλες τίς δυνατές περιοχές. Ό «γιατρός» στήν άντίστοιχη κοινωνική κατάσταση είναι αύτός πού οπλίζεται μέ τή θεωρία καί τίς τεχνικές γιά νά βοηθήσει τούς άλλους νά καταλάβουν τή δυναμική τής άλλαγής. Τά άληθινά στοιχεία τής κοινωνίας θά συγκεντρωθούν γιά νά φέρουν τήν άλλαγή, καί άναπόφευκτα θά βρεθοϋν άντιμέτωπα μέ τό ψεύτικο σύστημα πού επιδιώκει νά τά συντρίψει. Αύτό τό φαινόμενο τό βλέπουμε στή νεύρωση κάθε φορά πού ένας καταπιεσμένος νευρωτικός, όταν άρχίζει νά γελάει, βάζει μηχανικά τό χέρι του καί σκεπάζει τό στόμα του. Ή καταπίεση είναι αύτόματη. Ή ψεύτικη κοινωνία θά κινηθεί ένάντια στά άληθινά στοιχεία της σέ αναλογία μέ τό επίπεδο συνειδητότητας αύτών τών άτόμων. "Οσο πιό «άληθινά» είναι τά μέλη τής κοινωνίας, τόσο περισσότερο θά γίνουν ό στόχος τών ψεύτικων. Μιλώντας γιά τό έπίπεδο συνειδητότητας, άναφέρομαι στήν κατανόηση τών κεντρικών άντιθέσεων στήν κοινωνία. "Ενα άτομο μπορεί νά είναι ένας άναμορφωτής πού δουλεύει μέσα στό σύστημα πάνω σέ ειδικά συμπτώματα (ενάντια στούς πίνακες διαφημίσεων στούς δρόμους, γιά παράδειγμα), καί νά μήν άποτελεΐ εχθρό γιά τά ψεύτικα μέλη. Στή νεύρωση, πάλι, παρατηρούμε ότι όταν ένα συναίσθημα 339
άρχίζει ν' ανεβαίνει στό επίπεδο τοϋ συνειδητού, Αντιμετωπίζεται μέ τήν πιό απεγνωσμένη άμυνα. "Ενα άτομο μπορεί νά προσπαθήσει πάρα πολύ νά περιορίσει τό κάπνισμά του καί τό προσωπικό σύστημα μπορεί εύκολα ν' άποδεχτεϊ γιά ένα διάστημα τούς κανόνες μιας κλινικής πού θεραπεύει τό κάπνισμα. Ά λ λ ά τό νά αισθανθεί κανείς τά συναισθήματα πού βρίσκονται κάτω άπό τή συνήθεια τοϋ καπνίσματος είναι άλλη υπόθεση. Ή συνειδητότητα είναι απαραίτητη προϋπόθεση γιά αλλαγή. Γι' αύτό τό λόγο, οί θεραπείες πού δέν περιλαμβάνουν τή συνειδητότητα, όπως οί μέθοδοι χειρισμού τοϋ σώματος, δέν έπιφέρουν άλλαγές διαρκείας. Τό άρρωστο νευρωτικό σύστημα δέν άλλάζει ακριβώς γιατί ή πραγματικότητα ποτέ δέ φτάνει ώς τό συνειδητό. Ή συνειδητότητα είναι επαναστατική, άκριβώς όπως ή καταπίεση τής συνειδητότητας είναι άντεπαναστατική. Ά λ λ ά ή επαναστατική συνειδητότητα δέν περιλαμβάνει άπλά μιά κατανόηση τής εξωτερικής πραγματικότητας πώς, δηλαδή, δουλεύει τό κοινωνικό σύστημα. Ή έπαναστατική συνειδητότητα είναι Πρωτογενής συνειδητότητα ένα μυαλό ενσωματωμένο καί μετά άπελευθερωμένο άπό τήν εσωτερική πραγματικότητα - τόν Πόνο. Χωρίς αύτή τήν Πρωτογενή συνειδητότητα, ένας νευρωτικός μπορεί νά εξωτερικεύει τήν εσωτερική του διαμάχη καί ή έπανάστασή του νά είναι συμβολική. Δηλαδή, μπορεί νά φτιάχνει τόν κόσμο έναν «κακό μπαμπά» γιά νά μπορεί νά ξεσπάει πάνω του. Ά κ ό μ α κι άν τό θέμα πού τόν άπασχολεΐ είναι άπόλυτα δικαιολογημένο, ή αιτία τής έπανάστασης θά ήταν άρρωστη. "Ετσι, όποιες καί νά ήταν οί συνθήκες, τό άτομο θά έβρισκε μιά αιτία γιά νά έπαναστατήσει. Αποτέλεσμα, άκόμα κι άν βρισκόταν στήν έξουσία θά ήταν άσταθής καί καταστροφικός. Αύτό τό φαινόμενο τό βλέπουμε συχνά στίς γυναίκες — μέλη τού κινήματος γιά τήνάπελευθέρωση τής γυναίκας πού θεραπεύουμε. Τό θέμα πού τίς άπασχολεΐ μπορεί νά είναι δικαιολογημένο. Ά λ λ ά σέ μερικές περιπτώσεις πού είδαμε, οί γυναίκες ήταν λεσβίες πού μισούσαν τούς άντρες (τόν πατέρα) καί ανακάλυψαν στή θεραπεία ότι πρόβαλλαν αύτό τό μίσος στόν κόσμο κι άγωνίζονταν στήν πραγματικότητα νά γίνουν άντρες, οχι γυναίκες. Αύτό φυ340
σικά μέ κανένα τρόπο δέν άκυρώνει τή σημασία τοϋ κοινωνικού προβλήματος. Έ π ε ι δ ή τό ψεύτικο σύστημα αύτόματα πιέζει τό άληθινό, είναι φανερό ότι οί ήθικολογίες, οί παρακλήσεις ή ή παράθεση γεγονότων δέν πρόκειται ν' άποτρέψουν αύτήν τήν καταπίεση. Τό θέμα δέν είναι νά προτρέψουμε τήν ψεύτικη κοινωνία νά «τοποθετήσει σωστά τίς προτεραιότητές της». Οί άρρωστες κοινωνίες έχουν σωστά τοποθετημένες τίς προτεραιότητές τους - βρίσκονται σέ άπόλυτη συμφοονία μέ τήν άρρώστια. "Ετσι, τό βιβλίο πού άποκαλύπτει τήν κακή μεταχείριση τών κρατουμένων στίς φυλακές τής πολιτείας Ά ρ κ ά ν σ α ς δέν μπορεί ν' άλλάξει τό σύστημα τών φυλακών αύτών, όσο αύτό τό σύστημα μένει δεμένο σ' ένα ψεύτικο πολιτικοοικονομικό σύστημα. Αύτό πού μπορεί κανείς νά περιμένει είναι αύτό πού συνέβηκε - τήν άπόλυση τοϋ αρμόδιου πού άποκάλυψε τήν άλήθεια. Μέχρι τή στιγμή πού τό πολιτικοοικονομικό σύστημα θά άναδιοργανωθεΐ γιά νά ικανοποιεί παρά νά καταπιέζει τίς άνάγκες τών άνθρώπων, τά φωτισμένα κείμενα γιά τίς μεταρρυθμίσεις στίς φυλακές θά είναι τόσο άχρηστα οσο καί μιά ενδοσκόπηση πού δίνεται σ' έναν νευρωτικό. Μπορούμε νά δουλέψουμε μέσα στό σύστημα; Ή ψυχανάλυση δουλεύει μέσα στό νευρωτικό σύστημα καί βλέπουμε πόση επιτυχία έχει. Ά ν δέν μπορούμε νά επιτύχουμε τίποτα μ' ενα άρρωστο σύστημα χρησιμοποιώντας παρακλήσεις ή εκκλήσεις ήθικής, πώς μπορούμε τότε νά τό άλλάξουμε; Στή νεύρωση, παρατηρούμε ότι ή παρουσίαση τής άλήθειας κάνει τό ψεύτικο σύστημα άχρηστο. Είναι μιά διαδικασία τόσο εξελικτική όσο καί επαναστατική. Ή πρόκληση τής άλήθειας είναι μιά άπαραίτητη άλλά όχι άρκετή προϋπόθεση γιά αλλαγή. Τό άμυντικό σύστημα πού συνήθως καταπιέζει τήν άλήθεια πρέπει νά εμποδιστεί νά λειτουργήσει. Ό θεραπευτής είναι σέ μιά θέση δύναμης πού τοϋ επιτρέπει νά ελέγχει τίς ψεύτικες άμυνες τού άρρωστου. Στήν κοινωνία, πρέπει νά υπάρχουν άρκετοί άληθινοί άνθρωποι πού νά δημιουργήσουν δύναμη τόση ώστε νά ελέγξουν τήν άρρώστια - όπως οί πόλεμοι. Γιά νά εμποδιστεί τό σύμπτωμα τοϋ πολέμου 341
πρέπει νά αύξηθοϋν οί εσωτερικές διαμάχες τοϋ άρρωστου συστήματος καί νά προκληθούν οί προϋποθέσεις γιά άλλαγή. "Ενα παράδειγμα πάνω σ' αυτό φάνηκε σ' ένα μικρό κολέγιο πού χρησιμοποίησε τήν Πρωτογενή Κραυγή σάν διδακτικό βιβλίο. Παίρνοντας μιά άντίληψη τής πραγματικότητας, ξεσήκωσε τούς σπουδαστές ένάντια στήν παρακολούθηση πληκτικών μαθημάτων καί στή σπουδή άσχετων •ψυχολογικών συστημάτων. Σταμάτησαν νά πηγαίνουν στά μαθήματα καί μέσα άπό αύτή τήν πράξη πέτυχαν νά φέρουν σημαντικές άλλαγές στό πρόγραμμα σπουδών. Δέν άλλαξαν τό εκπαιδευτικό σύστημα πού προωθεί τίς άσχετες σπουδές, άλλά έκαναν οπωσδήποτε ένα βήμα. Έ ν α ς άπό τούς λόγους πού ή νεότητα είναι ή έλπίδα τοϋ μέλλοντος είναι ότι οί νέοι άνθρωποι έχουν γύρω τους άρκετή πραγματικότητα γιά νά θέλουν τήν άλλαγή. Δέν έχουν μεγαλώσει τόσο ώστε νά έχουν ολοκληρωτικά συντριβεί (αύτό άποκαλείται «προσαρμογή») άπό ένα ψεύτικο σύστημα. Είναι κάτι άνάλογο μέ τά μικρά παιδιά πού άν καί καταπιέζονται συνέχεια άπό νευρωτικούς γονείς, έχουν άκόμα μιά ζωτικότητα καί μιά επαφή μέ τήν πραγματικότητα πού δέ συντρίβεται γιά πολλά χρόνια, παρά τίς φιλότιμες προσπάθειες τών νευρωτικών γονιών. Τά συστήματα, άληθινά καί ψεύτικα, έχουν τήν τάση νά αύτοδιαιωνίζονται. Μόλις ένα ψεύτικο σύστημα έπιβληθεΐ, δημιουργεί συστήματα (έκπαιδευτικά, σωφρονιστικά κλπ. κλπ.) φτιαγμένα σύμφωνα μέ τήν εικόνα τοϋ συστήματος. Κάθε ύποσύστημα χαρακτηρίζεται άπό μιά άντανακλαστική καταστολή αύτοϋ πού είναι άληθινό. Έ τ σ ι , τό έκπαιδευτικό σύστημα δέν ένσωματώνει τά συναισθήματα τών σπουδαστών μέσα στά προγράμματά του. Τά συναισθήματα θεωρούνται σάν κάτι τό ξεχωριστό άπό τίς άκαδημαϊκές άσχολίες, καί τό άκαδημαϊκό σύστημα χαρακτηρίζεται άπό τό διχασμό άνάμεσα στό μυαλό καί τό σώμα. Τό ψεύτικο εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει νά δημιουργήσει καταπιεσμένους κι έπομένως χωρίς δημιουργικότητα δασκάλους, πού, μέ τή σειρά τους, θά καταπιέσουν τούς μαθητές τους. "Οσο περίφημο κι άν είναι τό βιβλίο Ποιό Είναι τό Σφάλμα 342
μέ τήν Εκπαίδευση, λίγα πράγματα θ' άλλάξουν μέχρι ν' άλλάξει τό κεντρικό άρρωστο σύστημα. Μέ άλλα λόγια, τό εκπαιδευτικό σύστημα είναι ή έκβαση τοϋ πολιτικοοικονομικού συστήματος καί καθορίζεται άπ' αύτό. Στήν άλληλεπίδραση άνάμεσα στό κοινωνικό καί τό άτομικό, ποιό σύστημα πρέπει ν' άλλάξει πρώτο; Νομίζω ότι ή •ψυχολογική επανάσταση είναι αύτή πού είναι κρίσιμη. Οί υγιείς άνθρωποι λογικά θά δημιουργήσουν μιά ύγιή κοινωνία. Ά λ λ ά δέν είναι άδύνατο γιά ένα ριζικά άλλαγμένο κοινωνικό σύστημα νά δημιουργήσει τελικά ύγιεΐς άνθρώπους άκόμα κι όταν ή επανάσταση έγινε άπό νευρωτικούς. Ό κίνδυνος πάντως, είναι ότι τό καινούριο κοινωνικό σύστημα θά επιβληθεί πάνω σέ άρρωστους άνθρώπους, πού μπορούν νά διαβρώσουν τήν ούσία αύτοϋ τοϋ συστήματος. Οί άρρωστοι άνθρωποι σπάνια μπορούν νά λύσουν κοινωνικά προβλήματα μέ τρόπο άληθινό. Αύτό δέ σημαίνει ότι τό καινούριο σύστημα δέ θά έπιβληθεί τελικά καί δέ θά δημιουργήσει υγιείς άνθρώπους, άλλά πιστεύω ότι είναι βασικό γιά τά άτομα νά γίνουν καλά, γιατί όταν γίνουν καλά δέ θά δημιουργήσουν ούτε θ' άνεχτούν μιά ζωή μέ ψεύτικες συνθήκες. Γιατί είμαι αισιόδοξος γι' αύτήν τήν άλλαγή; Γιατί έχει βρεθεί ή αλήθεια γιά τόν τρόπο πού θά προκαλέσουμε τήν έσωτερική επανάσταση. Καί γιατί οί άνθρωποι είναι πρόθυμοι ν' αποτινάξουν τίς ψυχολογικές τους παθήσεις. Πολλά άτομα πού δέ θά συμφωνούσαν ποτέ μαζί μου πάνω στίς άπόψεις μου γιά τήν κοινωνία, προσελκύονται στήν Πρωτογενή Θεραπεία (καί στήν Πρωτογενή Θεωρία) μέσα άπό τήν ίδια τους τή δυστυχία καί άκόμα γιατί διαισθάνονται σ' αύτή μιά άλήθεια πού μπορούν νά τήν αισθανθούν. Τίποτε δέν μπορεί τώρα νά καταπιέσει τήν άλήθεια τής προσωπικής άλλαγής, γιατί τίποτε δέν μπορεί νά καταπιέσει τήν αλήθεια μακροπρόθεσμα. Αύτό πού συμβαίνει στούς άνθρώπους, άνεξάρτητα άπό τίς άρχικές τους άπόψεις, είναι ότι όταν γίνονται καλά, τό γεγονός άλλάζει αυτόματα τίς άντιλήψεις τους. Γιά νά αισθάνεται κάποιος βίαια, γιά παράδειγμα, πρέπει νά πιστεύει στήν άναγκαιότητα τής 343
βίας σάν κοινωνικής δύναμης. "Οταν ελευθερωθεί άπ' όλη τήν εσωτερική βία θά ελευθερωθεί κι άπό αύτή τήν πεποίθηση χωρίς νά τού γίνει καμιά πλύση εγκεφάλου. Οί άληθινοί άνθρωποι ποτέ δέ θά μπορούσαν νά πυροβολήσουν έναν άγνωστο στό όνομα μιας άφηρημένης ιδέας όπως ή «νομιμοφροσύνη». "Ετσι έχοντας έπιτύχει τήν έσωτερική επανάσταση δέ θά ύπάρξει πόλεμος, γιατί ξέρουμε τώρα ότι ό άνθρωπος δέν είναι έμφυτα βίαιος. Λυσσομανάει ενάντια στό θάνατο - ένάντια στή δύναμη πού άσκείται πάνω του γιά νά είναι άφύσικος. Λυσσομανάει όταν οί άνάγκες του καταπιέζονται κι όταν, σάν αποτέλεσμα, ή ζωή του βρίσκεται σέ κίνδυνο. Μιά κοινωνία πού ικανοποιεί τίς άνάγκες δέ θά έχει βία, ψυχιατρεία, φυλακές ή ειδικούς στήν ψυχοθεραπεία. Είναι αύτό μιά Ούτοπία; Πώς μπορούμε νά κάνουμε όλους τούς άνθρώπους καλά; Δέν μπορούμε. Ά λ λ ά ύπάρχει μιά τάξη άνθρώπων στήν κοινωνία - μιά τάξη καταπιεσμένη γιατί είναι εχθρός τού ψεύτικου - ή νεολαία. Ά ν καταφέρναμε νά γίνει ή νεολαία σωστή, αύτοί θά στήσουν μιά καινούρια κοινωνία. Τί κοινωνία θά στήσουν; Κανένας δέν ξέρει καί δέν μπορούν νά υπάρξουν σχεδιαγράμματα γι' αύτή τήν κοινωνία, όπως δέν μπορώ νά προβλέψω τί τρόπο ζωής θ' άκολουθήσει ένας ύγιής άνθρωπος. Οί υγιείς άνθρωποι θά φτιάξουν τό δικό τους τρόπο - μερικοί θά θέλουν νά καθίσουν στήν παραλία καί νά λιάζονται όλο τόν καιρό, καί άλλοι μπορεί νά θέλουν νά γράψουν τραγούδια ή νά χτίσουν γέφυρες. Οί νέοι άνθρωποι, άν καί είναι άρρωστοι άπό τά ναρκωτικά καί τό έγκλημα, έχουν άκόμα τόσα πολλά στοιχεία υγείας - στή μουσική τους, στήν άποψή τους γιά τά λεφτά, στή στάση τους άπέναντι στήν πολιτική καί τή δύναμη, στήν άμφισβήτηση πού κάνουν στήν εξουσία. Είναι ή ελπίδα. Θέλουν νά αισθανθούν - ή πλατιά χρήση τού Ε δ ϋ καί τής μαριχουάνας είναι άπόδειξη αύτής τής άκόμα ύποσυνείδητης επιθυμίας. Αισθάνονται ότι υποφέρουν καί θέλουν νά αισθανθούν καλύτερα. Ξέρουν ότι υπάρχει ένας καλύτερος τρόπος άκόμα κι άν δέν ξέρουν ποιός είναι. Νόμισαν πώς τά ναρκωτικά (κι αύτό χάρη στόν Τίμοθυ Λήρυ καί τούς όμοιούς του) είναι ό τρό344
πος, πράγμα πού δέν είναι. Ή Πρωτογενής θεωρία τουλάχιστον άρχίζει νά τούς προσφέρει μιά άληθινή κατανόηση γιά τό τί είναι στήν πραγματικότητα ή έσωτερική άλλαγή. Αύτοί θά κάνουν τά υπόλοιπα. "Οταν δέν αισθανόμαστε, μπορούμε νά κάνουμε σχεδόν τά πάντα ή νά μάς κάνουν τά πάντα. Μπορούμε νά εγκαταλείψουμε ένα παιδί, νά πουληθούμε σέ δεκαπέντε άντρες τή μέρα, ν' άλλάξουμε πολιτικές πεποιθήσεις πηδώντας άπό τό ένα άκρο στό άλλο, ν' άφήσουμε νά μάς πάρουν τήν έλευθερία μας, νά σκοτώσουμε κάποιον, ν' άφήσουμε άλλους νά σκοτωθούν, ν' ανεχτούμε τή φυλακή, κι άλλα πολλά. "Οταν δέν αισθανόμαστε, τίποτε δέν έχει άληθινή σημασία, έτσι ώστε ό,τι καί νά συμβεί γίνεται άποδεκτό χωρίς καμιά αύτοεξέταση. Ά ς διαβάσουμε μιά άπό τίς άληθινές ιστορίες πού γράφουν παλιοί φυλακισμένοι: μπορούμε νά διαβάζουμε τή μιά άπίθανη ιστορία μετά τήν άλλη ή γιά σχέσεις εγκατάλειψης πού διαδέχονται ή μιά τήν άλλη, καί νά μήν αισθανόμαστε απολύτως τίποτα. Ό τ α ν κάποιος δέν αισθάνεται, μπορεί νά βάλει τό παιδί του εσωτερικό σέ σχολείο, άκόμα κι όταν ξέρει πώς αύτό είναι βλαβερό ή μπορεί νά κρατάει τά παιδιά κοντά σ' ενα μέθυσο πατέρα πού τά χτυπάει. Τό θέμα είναι, όταν κάποιος δέν αισθάνεται μπορεί νά κάνει οτιδήποτε. Καί αύτό τό οτιδήποτε θά χρησιμεύει πάντα γιά νά καλύπτει τήν προσωπική του άνάγκη κι άς έχει βλαπτική επίδραση σέ ό,τι βρίσκεται έξω άπό τόν εαυτό του. Ά ν ένας σύζυγος άπαιτεΐ νά διώξετε τά παιδιά σας γιατί τόν ενοχλούν, τότε θά τά διώξετε, γιατί μ' αύτό τόν τρόπο ή γυναίκα μπορεί νά συνεχίσει νά εχει ένα σύζυγο. Έ ν α ς προϊστάμενος μπορεί νά συνεχίσει νά δίνει μισθούς πείνας στούς ύπαλλήλους του γιατί δέν μπορεί νά νιώσει τόν άγώνα καί τή δυστυχία τους. "Ενας κυβερνητικό; άξιωματούχος μπορεί νά σκεφτεί περισσότερο τά έξοδα άπό τήν κοινωνική πρόνοια όταν φτιάχνει έναν προϋπολογισμό, κι ένας προϊστάμενος φυλακών μπορεί νά περιορίσει έναν νέο σέ μιά σκοτεινή άπομόνωση, όταν δέν υπάρχει συναίσθημα. Μπορούν νά μάς ποϋν νά σκοτώσουμε άνθρώπους πού 345
δέν έχουμε ποτέ συναντήσει, καί μπορούμε θεληματικά νά εκθέσουμε τόν εαυτό μας σέ θανάσιμο κίνδυνο άπό τόν εχθρό όταν δέν αισθανόμαστε. Μπορούμε νά λογικοποιοϋμε τά πιό άνατριχιαστικά γεγονότα καί νά βλέπουμε παιδιά νά πεθαίνουν άπό πείνα όταν δέν αισθανόμαστε. Δέν υπάρχουν όρια στίς φρικτές πράξεις πού μπορεί κάποιος νά κάνει όταν δέν έχει συναισθήματα. Ή λύση σέ πολλά κοινωνικά προβλήματα βρίσκεται στήν ικανότητα νά αισθανόμαστε καί μ' αύτόν τόν τρόπο νά συμπάσχουμε μέ τήν άνθρωπότητα πού υποφέρει. Ό εγκληματίας θά ξαναγυρίσει στό έγκλημα όσο φιλελεύθερο κι άν είναι τό πρόγραμμα τής φυλακής όταν δέν ύπάρχει συναίσθημα, όπως άκριβώς ό τοξικομανής θά ξαναγυρίσει στό ναρκωτικό όσο καλή καί θεραπευτική κι άν είναι ή παραμονή του στό κέντρο άποτοξίνωσης. Ή μητέρα θά φανεί σκληρή στά παιδιά της όταν δέν αισθάνονται όσο μορφωμένη κι άν είναι, όπως θά φανεί σκληρό καί τ' άφεντικό στούς υποτακτικούς του. Τό συναίσθημα θά είναι ή σωτηρία τής άνθρωπότητας, άκριβώς όπως ή έλλειψη συναισθήματος ύπήρξε ή καταστροφή τού πολιτισμού. Τό συναίσθημα είναι εκείνο πού θά δώσει τήν άνθρωπιά πίσω στούς άνθρώπους καί θά ξανακάνει άνθρώπινη τήν κοινωνία. Τό πιό σημαντικό πράγμα πού έχει νά προσφέρει ή Πρωτογενής Θεραπεία είναι μιά εύκαιρία νά ξαναφτιάξουμε (καί νά διορθώσουμε) τήν ιστορία. Ή ιδέα ότι μπορούμε νά πάμε πίσω στήν άρχή τής ζωής μας ολόκληρες δεκαετίες καί ν' άντιστρέψουμε αύτά πού συνέβησαν τότε, είναι άληθινά μιά άξιοπρόσεκτη άντίληψη. "Εχουμε τώρα τή δύναμη νά έξαφανίζουμε τίς αιτίες τής άτομικής άρρώστιας καί νά ελευθερωνόμαστε άπό τό παρελθόν μας. Αύτό σημαίνει ότι είμαστε ελεύθεροι νά οργανώσουμε μιά υγιή κοινωνία, άνεξάρτητα άπό ό, τι συνέβηκε πρίν. "Ας πάρουμε έναν τομέα - τό έγκλημα καί τή δικαστική διαδικασία - κι άς φανταστούμε τί θά συνέβαινε σέ μιά ύγιή κοινωνία πού αισθάνεται. Πρώτα άπό όλα, θά υπήρχαν πολύ λίγα εγκλήματα, γιατί οί άνθρωποι δέ θά ήταν βίαιοι άπέναντι στούς συνανθρώπους τους ούτε θά ήθελαν νά πάρουν κάτι άπό αύτούς. Δέ θά έξωτερίκευαν τήν έπα346
νάστασή τους ενάντια στους γονείς τους, στήν κοινωνία. Δικαστές πού θά αισθάνονταν θά ήταν άληθινά Αντικειμενικοί καί δέ θά έπέβαλαν σάν ποινές στούς κατηγορούμενους τίς προσωπικές Πρωτογενείς τους προκαταλήψεις. ΟΙ φυλακές, άν υπήρχαν, θά ήταν στήν πραγματικότητα νοσοκομεία γιά τή θεραπεία αύτών πού έφταιξαν σέ κάτι. Οί φταίχτες πάλι πού θά είχαν υποβληθεί στήν κατάλληλη θεραπεία δέ θά πέρναγαν τήν ύπόλοιπη ζωή τους στή φυλακή. Ούτε θά άποτελούσαν άπειλή γιά τήν κοινωνία όταν θά έβγαιναν μέ άναστολή, όπως είναι τώρα πού άφήνονται έλεύθεροι στήν ίδια άκριβώς ψυχολογική κατάσταση πού μπήκαν φυλακή. Κι άν ένας φυλακισμένος αισθάνεται ή όχι μπορεί νά μετρηθεί νευροφυσιολογικά καί ψυχολογικά έτσι ώστε νά υπάρχουν τρόποι νά καθορίζεται επιστημονικά πόσο έτοιμο είναι ένα άτομο νά ξαναμπεί στήν κοινωνία. Οί φυλακές θά είχαν πολύ λιγότερους κρατούμενους καί σάν άποτέλεσμα τό κόστος, τόσο στόν οικονομικό όσο καί στόν τομέα τής άνθρώπινης δυστυχίας, θά λιγόστευε σημαντικά. "Οπως είναι τά πράγματα τώρα, γιά νά έπιβιώσει άπλά ένα άτομο στή φυλακή πρέπει ν' άποκλείσει κάθε συναίσθημα γιά νά μπορέσει ν' άντέξει νά ζήσει μέσα σ' ένα κλουβί γιά χρόνια. Πώς μπορούμε νά περιμένουμε άπό αυτόν νά αισθάνεται καί νά νιώθει συμπόνια γιά τούς άλλους άργότερα; Ό κατάλογος τών ύποψηφίων γιά Πρωτογενή Θεραπεία είναι πολύ μακρύς. Πολλά άτομα άρχίζουν νά έχουν Α ν α βιώσεις ενώ βρίσκονται άκόμα στόν κατάλογο. «Ή Πρωτογενής Κραυγή» χρησιμοποιείται σάν διδακτικό βιβλίο σέ ορισμένα κολέγια. Σ' ένα πανεπιστήμιο, πολλοί σπουδαστές έγκατέλειψαν τό σχολείο καί σχημάτισαν μιά Πρωτογενή κοινότητα, όπου δίνουν ό ένας στόν άλλον Αναβιώσεις. Μιά θρησκευτική ομάδα μού έγραψε ότι μετέτρεψαν τήν έκκλησία τους σέ κέντρο Πρωτογενούς Θεραπείας, κι άναφέρουν ριζικές άλλαγές στά άτομα πού παρακολουθούν. Μερικοί άπό αύτούς άπαλλάχτηκαν άπό συμπτώματα μιάς ολόκληρης ζωής, μέσα άπό Αναβιώσεις στήν έκκλησία. Τά άτομα πού δέν μπορούν νά έρθουν στή θεραπεία βρί347
σκουν τόν δικό τους τρόπο. Πιστεύω ότι άν διάφορα στοιχεία τής κοινωνίας μαζεύονταν καί σκέφτονταν πιθανές εναλλακτικές λύσεις στόν τρόπο πού εμείς δουλεύουμε τώρα, θά μπορούσαν νά βρεθούν διάφοροι τρόποι γιά νά έπιτευχθεϊ μιά Πρωτογενής άλλαγή σέ πλατύ επίπεδο. Καθώς γράφω αύτό τό κείμενο, μιά τοπική κρατική υπηρεσία εγκαινιάζει ένα πρόγραμμα μαζί μέ τό Ινστιτούτο Πρωτογενούς Θεραπείας όπου έκπαιδευμένοι θεραπευτές, πςμ δέν είναι επιστήμονες καί πού έχουν κάνει Πρωτογενή Θεραπεία, θά θεραπεύουν εγκληματίες. "Οταν θά μπορούμε νά καταγράψουμε τεκμηριωμένα πώς μιά νοικοκυρά ή γραμματέας μπόρεσε νά θεραπεύσει έναν χρόνιο έπιδειξία μέσα σέ λίγους μήνες, τότε θά έχουμε πραγματικά μιά σημαντική μαρτυρία πού θά μας δείχνει πώς οί μή ειδικοί μπορούν νά χρησιμοποιηθούν σάν στοιχεία γιά νά επιφέρουν άλλαγή. Είιιαι αισιόδοξος γιά μιά πλατιά άλλαγή γιατί ή Πρωτογενής Θεραπεία είναι σχετικά σύντομη. Ή κοινωνική άλλαγή πού προβλέπω δέ χρειάζεται ν' άνήκει στό μέλλον. Ή άπλή ανάγνωση τής Πρωτογενούς Κραυγής προκάλεσε Αναβιώσεις σέ πολλούς άνθρώπους. Τά γράμματα καί τά τηλεφωνήματα πού παίρνουμε δείχνουν ότι οί αύτοπρόκλητες αύτές Αναβιώσεις συνεπάγονται ριζικές άλλαγές. Ποιές είναι οί πιθανές δυνατότητες ενός άληθινού κόσμου; Ά ς άναλογιστοϋμε τά άποτελέσματα ενός σχολικού συστήματος προσανατολισμένου στήν Πρωτογενή Θεωρία. Τά παιδιά μέ προβλήματα συμπεριφοράς δέ θά άπομονώνονται, ούτε θά τιμωρούνται ή θά στέλνονται στόν διευθυντή. Θά είναι απόλυτα κατανοητό ότι ή συμπεριφορά τους είναι άποτέλεσμα ιστορικών δυνάμεων καί θά τούς έπιτρέπεται νά έχουν Αναβιώσεις μέσα σ' ένα σύστημα όπου τά συναισθήματα, όσο έντονα καί νά είναι, θά θεωρούνται σάν κάτι φυσικό. Τά παιδιά θά μαθαίνουν ότι τά συναισθήματα δέν είναι κάτι ξεχωριστό άπό τήν εκπαίδευση άλλά άποτελοϋν μέρος τής ούσίας της. Τά συναισθήματα θά ένσωματώνονται μέσα στό σύνολο τού εκπαιδευτικού σχήματος έτσι ώστε τά παιδιά νά μήν αισθάνονται άμήχανα γιά τήν έντασή τους, τό βρέξιμο τοϋ κρεβατιού τους, τήν επιθετικότητα καί τήν άφηρημάδα τους. Θά μαθαίνουν 348
στήν τάξη τή σημασία αυτών τών πραγμάτων καί πώς νά ελευθερώνουν τόν έαυτό τους άπό τήν πίεση. Πολύ σύντομα, θά έχουμε ένα σχολείο χωρίς προβλήματα πειθαρχίας καί χωρίς τίς άτέλειωτες συνεδριάσεις τοϋ προσωπικού γιά τό πώς θά ελέγχονται τά παιδιά. Τό γεγονός ότι στήν έκπαίδευση τοποθετείται τόση έμφαση στήν πειθαρχία καί τόν έλεγχο, είναι άκόμα μιά ένδειξη γιά τόν τρόπο πού οί ψεύτικοι κοινωνικοί θεσμοί καταπιέζουν αύτόματα τά συναισθήματα καί τήν πραγματικότητα, καί πώς αύτά τά εκπαιδευτικά συστήματα μπορούν νά συνεχίσουν γιά χρόνια νά διδάσκουν πράγματα άσχετα μέ τή ζωή καί τά συναισθήματα τών σπουδαστών. "Ενα άληθινό έκπαιδευτικό σύστημα πού δημιουργεί άληθινούς άνθρώπους δέν μπορεί νά περιλαμβάνει ψεύτικα, άσχετα μαθήματα γιατί οί σπουδαστές δέν πρόκειται νά τά άνεχτούν. Έ ν α άληθινό έκπαιδευτικό σύστημα θά είχε έμπνευσμένους, «ζωντανούς» δασκάλους, κι όχι τούς άπονεκρωμένους λάτρες τής πειθαρχίας πού ελέγχουν αύτό τό σύστημα σήμερα. Αύτός ό άληθινός κόσμος θά φέρει καί άλλα άποτελέσματα, κι είναι τόσο σχετικά εύκολο νά τόν άποκτήσουμε άν μπορούμε νά μαζευτούμε όλοι μαζί. "Ας πάρουμε τόν τομέα τής άρρώστιας. "Εχω ήδη υπογραμμίσει πώς άκόμα καί τό έκπαιδευτικό σύστημα θά μπορούσε νά βοηθήσει στήν πρόληψη τής βάθυνσης τών ψυχολογικών προβλημάτων. Ταυτόχρονα, τά παιδιά πού θά έλευθερώνονταν άπό τόν πόνο τους δέ θά άρρώσταιναν τόσο πολύ. Δέ θά είχαμε παρά ένα έλάχιστο ποσοστό άπό τίς άλλεργίες, τό άσθμα, τήν άρθρίτιδα, τούς πονοκέφαλους, τούς στομαχόπονους κλπ., πού μάς παιδεύουν όλους μας καί μάς κάνουν νά τρέχουμε στούς γιατρούς. "Ο,τι πραγματικά σωματικές άρρώστιες ύπάρχουν θά έπαιρναν μιά προτεραιότητα στήν έρευνα καί μελέτη. Σ' αύτή τήν ψεύτικη κοινωνία πού ζούμε, προτεραιότητα έχει ή καταστροφή. "Ετσι, έχουμε τήν κοινωνικοποίηση τού θανάτου καί τήν άτομικοποίηση τής υγείας. Ή κυβέρνηση συντηρεί καί δίνει παροχές σέ εργοστάσια κατασκευής όπλων, καί μεϊς, σάν άτομα, είμαστε υποχρεωμένοι νά μαζεύουμε δεκάρες γιά τήν ιατρική έρευνα. 349
"Οταν οί άνθρωποι είναι υγιείς, οί κυβερνητικές παροχές θά διατεθούν γιά τίς άνάγκες τοϋ κόσμου. Δέ θά ύπάρχει αύτός ό πληθωρισμός άπό βιομηχανίες φαρμάκων, διαφημίσεις φαρμάκων, προγράμματα γιά τήν κατάχρηση τών φαρμάκων, όμάδες επιτήρησης γιά τή νοθεία φαρμάκων καί διώξεις επιστημόνων γιά φάρμακα. Οί υγιείς γονείς δέ θά φεύγουν μακριά άπό τά παιδιά τους καί δέ θά είναι άδιάκοπα δύστροποι, επιτιμητικοί καί κουρασμένοι. Θά χαίρονται αύτά τά παιδιά καί θά κάνουν αύτόματα αύτό πού είναι σωστό χωρίς ν' άνατρέχουν σέ ειδικά βιβλία γιά νά τά άναθρέψουν. Τό ίδιο θά συμβαίνει καί μέ τό σέξ. Αληθινοί άνθρωποι, μέ συναισθήματα, δέ θά χρειάζονται μαθήματα καί βιβλία γιά τά σεξουαλικά προβλήματα. Θά κάνουν αύτό πού είναι φυσικό. Οί ύγιείς άνθρωποι δέ θά έχουν κρυφούς φόβους πού θά τούς κάνουν νά οπλίζονται ενάντια σέ φανταστικούς εχθρούς. Κανένας δέ θά μπορεί νά τούς κάνει νά έγκαταλείψουν τούς δικούς τους γιά νά πάνε νά σκοτώσουν άγνωστους άνθρώπους. Ή νομιμοφροσύνη τους θ' άνήκει στόν εαυτό τους. Σ' έναν άληθινό κόσμο οί άνθρωποι δέ θά μολύνουν καί δέ θά καταστρέφουν μιά φύση πού άποτελοϋν ένα κομμάτι της. Μόνο αύτοί πού είναι άφύσικοι καί ψεύτικοι μπορούν νά καταστρέψουν τή φύση μέ ελάχιστες τύψεις. Δέ θά υπάρχουν ψεύτικες άνάγκες πού νά έπιβάλλονται στούς άνθρώπους ώστε ολόκληρη ή φιλοδοξία τους νά είναι όλο καί περισσότερη κατανάλωση. Έτσι, δέ θά υπάρχει λόγος γιά καινούρια ρούχα κάθε χρόνο, ουτε άνάγκη γιά τήν κρυφή δύναμη πού δίνει ένα αύτοκίνητο, πού δημιουργεί τέτοιο μακελειό στούς δρόμους. Ό άναγνώστης μπορεί νά συμπληρώσει όλα τά κενά. "Ενας άληθινός κόσμος είναι πολύ πιό ξεκούραστος. "Ενας άπό τούς τρόπους πού χρησιμοποιεί τό ψεύτικο σύστημα γιά νά διαιωνίζεται είναι νά κάνει τήν εικόνα του ιερή. Ό άληθινός πατριώτης στηρίζει τό σύστημα, πιστεύει σ' αύτό καί άντιμετωπίζει όποιον θέλει νά τό αλλάξει σάν προδότη. Ξεπουλάει τόν εαυτό του στό σύστημα, όπως είχε ξεπουληθεί καί στούς γονείς του γιά νά γίνει ό «καλός, πι350
στός γιός» πού θά μπορούσε ν' άγαπηθεί. Είναι έκεϊνος πού προτρέπει όσους Αμφισβητούν τό σύστημα, « Ά ν δέ σάς άρέσει, φύγετε!» Καί είναι εκείνος πού μπορεί ν' άκουσε αύτή τά φράση άπό τούς γονείς τον νωρίς στή ζωή του καί ν' άποφάσισε πώς «τού άρέσει». "Οταν αύτό τό άτομο μπορέσει νά αισθανθεί πόσο μάταιη είναι ή ελπίδα του νά έκπληρωθούν οί επιθυμίες του, όσο πιστός καί ύποτακτικός κι άν είναι, τότε θά έχουν έρθει οί συνθήκες γιά τήν άλλαγή. Τό πρόβλημα μέ τά άτομα πού έχουν έξουθενωθεί άπό τήν καταπίεση είναι ότι συχνά καταλήγουν νά τήν πιστέψουν σάν άπαραίτητη. Αλλιώς θά έπρεπε νά αισθανθούν τήν έλλειψη κάθε νοήματος στά πρώτα χρόνια τής ζωής τους. Καταλήγουν νά πιστεύουν ότι τά παιδιά πρέπει νά πειθαρχούν γιατί άλλιώς θά ξεφύγουν εντελώς άπό κάθε έλεγχο. Καί φυσικά, όταν τά παιδιά πιέζονται σέ πειθαρχία, συχνά ξεφεύγουν άπό κάθε έλεγχο όταν βρεθούν μακριά άπό τούς γονείς τους. "Οταν τό άτομο είναι καθολικά καταπιεσμένο καί πιστεύει σ' αύτό, όδηγείται σέ μιά γενική φιλοσοφία καταπίεσης. Μ' αύτόν τόν τρόπο ένας καταπιεσμένος άνθρωπος δέν κρατάει μόνο τά παιδιά του κάτω άπό έλεγχο άλλά νομίζει ότι τό ίδιο πρέπει νά κάνει καί ή κυβέρνηση μέ τή νεολαία. Αύτό πού θά βοηθήσει αύτό τό άτομο ν' άλλάξει τή φιλοσοφία του είναι ή βοήθεια νά αισθανθεί τήν καταπίεσή του (άντί νά συμπεριφέρεται σάν καταπιεσμένος). Έ δ ώ άλλη μιά φορά άντιμετωπίζουμε τή διαλεκτική. Οί καταπιεσμένοι άνθρωποι δημιουργούν καταπιεστικές κοινωνίες καί οί καταπιεστικές κοινωνίες δημιουργούν καταπιεσμένους άνθρώπους. Ποιός λοιπόν έρχεται πρώτος; Ποιός είναι ή αιτία ποιού; Πρός τά πού θά πρέπει νά στρέψουμε τίς ένέργειές μας; Ά ν σκεφτούμε μή διαλεκτικά θά μπορούσαμε νά πούμε πώς θά πρέπει ν' άρχίσουμε μέ τήν κοινωνία ή άλλοι θά μάς πρότειναν ν' άρχίσουμε μέ τό άτομο. Ε μ ε ί ς άρχίζουμε καί στίς δυό σφαίρες. Δέ γινόμαστε καλά καί μετά άλλάζουμε τήν κοινωνία, όπως δέν άλλάζουμε τή κοινωνία καί μετά γινόμαστε καλά. Είναι μιά συνεχής άλληλεπίδραση γιατί ό άνθρωπος καί ή κοινωνία του είναι άμοιβαϊα. Είναι άτυχία ότι ορισμένα μαρξιστικά 351
κράτη άφησαν τόν ψυχολογικό άνθρωπο έξω άπό τήν κοινωνική εξίσωση. Θά έπρεπε νά ξέρουν ότι στήν καπιταλιστική μας κοινωνία όπου οί πλούσιοι νέμονται τό σύστημα μέ κάθε ύλική άνεση στή διάθεσή τους, ύπάρχει άνάμεσά τους φοβερή δυστυχία. Αύτό πού θέλω νά τονίσω είναι ότι τά καταπιεστικά κοινωνικά συστήματα γεννούν ιδεολογίες πού πρέπει νά έσωτερικευθούν καί νά διατηρηθούν άπό τόν περισσότερο πληθυσμό άν τό σύστημα θέλει νά επιβιώσει . Ό πληθυσμός γίνεται αμέσως ό φυλακισμένος τού συστήματος καί ό δημιουργός του. Ή μανούβρα πού χρησιμοποιείται είναι νά καταπιεστούν οί άνθρωποι τόσο ώστε νά χάσουν κάθε επαφή μέ τίς άνάγκες τους καί νά λειτουργούν μόνο πάνω στή βάση τής ιδεολογίας. Αύτή ή ιδεολογία θά στηρίξει τότε τό σύστημα άπό κάθε πλευρά: εκπαίδευση, σωφρονιστικό σύστημα καί τό πιό σημαντικό άπ' όλα, ψυχολογική άποψη. Αύτός είναι ένας λόγος πού ή Θεραπεία Προσαρμογής έχει τήν πλήρη κυβερνητική ύποστήριξη. Είναι μιά ιδεολογία πού βασίζεται στήν καταπίεση - όχι μόνο καταπίεση τών συναισθημάτων, άλλά καταπίεση τών συμπτωμάτων πού θυμίζουν τήν ύπαρξη τών συναισθημάτων. Ή ιδεολογία γίνεται μιά δύναμη πού δέν άντιμετωπίζεται εύκολα άπό άλλες, ίσως πιό άληθινές, ιδεολογίες, γιατί μιά ψεύτικη Ιδεολογία άναπτύσσεται μέσα άπό ένα καταπιεσμένο προσωπικό σύστημα καί χρησιμοποιείται γιά νά έμποδίσει τόν Πόνο. Δέν είναι τότε πιά κάτι πού διαβρώνει τά κεφάλια τών καταπιεσμένων μέ τίς σωστές ιδέες. Τό ψεύτικο άτομο έχει μιά τοποθέτηση σύμφωνη μέ τήν Πρωτογενή Θεωρία στήν ιδεολογία του. Τή χρειάζεται γιά νά τόν εμποδίσει νά αισθανθεί τίς αιτίες τής δυστυχίας καί τής έκμετάλλευσής του. "Ενας κρίσιμος παράγοντας στήν ιδεολογία του είναι ή ελπίδα. Κάθε ψεύτικη Ιδεολογία πρέπει νά περιέχει ψεύτικη ελπίδα άλλιώς δέν είναι βιώσιμη. Ό νευρωτικός πρέπει νά πιστεύει ότι στό τέλος θά πάρει κάτι.
28. Αύτό δέ διαφέρει άπό τή διαδικασία δπου ή νευρωτική καταπίεση προκαλεί ψεύτικες Ιδέες πού υποστηρίζονται αδιάκοπα άπό τόν μπλοκαρισμένο Πόνο.
352
Μόνο όταν οί κοινωνικές συνθήκες σβήνουν τήν έλπίδα τότε υπάρχει μιά ευκαιρία ν' άλλάξει αυτή ή Ιδεολογία. Αύτό είναι άπόλυτα άληθινό στήν Πρωτογενή Θεραπεία, όπου μιά βασική προϋπόθεση γιά άλλαγή είναι νά βοηθήσουμε τούς άνθρώπους νά αισθανθούν τή μάταιη έλπίδα τοϋ νευρωτικού τους άγώνα. Αύτοί πού βρίσκονται στήν εξουσία καί έλέγχουν τό ψεύτικο σύστημα είναι σκληροί καί κακοί; Θέλουν πραγματικά τήν ομίχλη τής μόλυνσης καί τόν πόλεμο; Ά ν άπαντούσαμε καταφατικά, θά κάναμε μιά ψυχολογική άναγωγή σ' ένα κοινωνικό φαινόμενο. Ή πολιτική τής βιομηχανίας όπλων καί τής βιομηχανίας πετρελαίου παραμένει σταθερή όποιοι καί νά είναι οί άντιπρόσωποί της, όπως παραμένει σταθερή καί ή πολιτική τής Αμερικανικής Λεγεώνας όποιος καί νά είναι ό άρχηγός της. Τό θέμα δέν είναι ν' άλλάξει τό μυαλό τών άνθρώπων όπως τό θέμα δέν είναι ν' άλλάξει τό μυαλό ένός τοξικομανούς ώστε νά θεωρεί τά ναρκωτικά κάτι κακό. Τό θέμα είναι ν' άλλάξει τό σύστημα πού βρίσκεται άπό κάτω. Γιά νά συνοψίσουμε: Ή νεύρωση είναι κάτι καθολικό. Δέν καθορίζει μόνο τήν έσωτερική ζωή ένός άτομου άλλά καί τήν κοινωνική του φιλοσοφία. Κι αύτή είναι ή έλπίδα - ή μεταμόρφωση τών μελών τής κοινωνίας είναι Αναπόφευκτα ή μεταμόρφωση αύτής τής κοινωνίας. Αύτός ό κόσμος είναι κάτι πού μπορούμε νά τόν φτάσουμε, γιατί σέ μιά ψεύτικη κοινωνία ή άπλή άλήθεια είναι έπαναατατική.
353
