OSNOVI KINEZIOLOGIJE Dr Gordana Marošan spec. fizikalne medicine i medicinske rehabilitacije.
ISTORIJAT Proučavanje pokreta čovečjeg tela iz kojih se razvila kineziologija ima dugu istoriju.
• Leonardo da Vinči – srednji vek- ljudsko telo podleže zakonima mehanike. • Borelli 1619.god –italijanski lekar i matematičar • Fischer i Braun 1895.-1907.god.-uvode neurofiziologiju i posmatranje na živima. • Ivanjicki i Berštajn 1940.god. Naučna istraživanja vezana za sport •Savezni institut za rehabilitaciju ( Institut za RH Zotović)kineziterapija neophodna osnova rehabilitacije.
KINEZIOLOGIJA
• Kineziterapija je primena pokreta u cilju lečenja ili ublažavanja patoloških stanja.
• Kineziterapija je primenjena kineziologija u terapijske svrhe.
KINEZIOLOGIJA
• NORMALNA KINEZIOLOGIJA • KLINIČKA KINEZIOLOGIJA
“ Poznavanje pokreta, njegove suštine-to je osnova moje stručnosti ”.
APARAT ZA KRETANJE SASTAV APARATA ZA KRETANJE Pod aparatom za kretanje u užem smislu podrazumevamo: • kosti • zglobove • skeletne mišiće •motorne centre • nervne puteve Dakle sve one anatomske formacije koje čine funkcionalnu celinu kojom nastaje pokret..
KOSTI
• Kosti čovečjeg tela su potporni organi neophodni za održavanje oblika i čvrstine tela, a u izvesnim slučajevma služe kao zaštitni oklop za nežna tkiva (primer: lobanja štiti mozak, rebra sadržaj grudne duplje, kičmeni stub kičmenu moždinu. •Kao poluge služe za prenošenje mišićnih kontrakcija.
RAŠĆENJE I OKOŠTAVANJE KOSTIJU
• Svi delovi kostura
ne žavršavaju proces osifikacije istovrmeno. Rebra najpre završe ovaj proces;
•
Ključna kost muškaraca i preponske kosti kod žene zaključuju ovaj proces oko dvadeset sedme godine života. Okoštavanjem koštanih epifiza dugih kostiju završava se rast
• Godinov zakon-je zakon o naizmeničnom rašćenju. • Delpešov zakon-nepravilno raspoređen pritisak na površinu kosti dovodi do deformacije na taj način što delovi kosti izloženi većem pritsku sporije rastu, rasterećeni brže (skolioze).
ZGLOBOVI
•Zglobovi su anatomske formacije pomoću kojih se, na razne načine, usposavlja kontakt između dva ili više susednih kostiju.
Prema pokretljivosti zglobova moguća je ovakva podela: Nepokretni zglobovi (synathrosis), među koje spadaju suture tj. šavovi kostiju lobanje. Polukretni zglobovi (symphisis, amphiartrosis), kao što su zglob. između tela kičmenih pršljenova ili sakroilijačni. Pokretni zglobovi (diarthrosis), gde spadaju za nas najavažniji zglobovi s obzirom da se u njima vrše pokreti velikog obima.Ove zglobove srećemo na ekstremitetima, ali u tu grupu spada i atlanto-occipitalni i temporomandibularni zglob.
Sastvni delovi pokretnih zglobova:
• • •
Zglobna hrskavica Hrskavičava tvorevina u samom zgl. Sinovijalna opna( se sastoji iz dva sloja, spoljašnji bogat krvnim sudovima i unutrašnja fibrozna membrana) • Zglobna kapsula
VRSTE POKRETA U ZGLOBOVIMA
•
VALJANJE – zglobne površine tokom pokreta menjaju dodirne tačke slično kretanju dva zpčanika ili dva valjka koji se dodiruju i okretanje jednog izaziva okretanje drugog. • KLIZANJE-jedna zglobna površina klizi preko druge, tj. Prva uvek istom površinom dodiruje razne površine druge. • ROTIRANJE- pri ovom pokretu jedna zglobna površina je je nepokretna dok druga vrši kruženje oko uzdužne osovine kosti kojoj pripada.
AMPLITUDE POKRETA U ZGLOBOVIMA Pokret je promena položaja koji međusobno zauzimaju dva susedna telesna segment, omogućeni su zglobovima. Jednoosovinski zglobovi dopuštaju pokrete samo oko jedne osovine, mogu se vršiti u dva suprotna smera (lakat, zglobovi prstiju na rukama i nogama između falangi, skočni zglob). Višeosovinski zglobovi zahvaljujući sferičnom obliku zglobnih površina dopuštaje da se pokreti vrše oko više osovina (primeri: zglob kuka, rameni zglob).
Amplituda pokreta je ugaona razlika izmedju dva ekstremena položaja, koje zaklapaju uzdužne osovine susednih seg. koji učestvuju u formiranju zgloba. Zavisi od više faktora:
• • • • • •
Oblik zglobnih površina Koštane formacije Zatezanje nekih tkiva Položaj udaljenih segmenta Mišićna masa i masno tkivo Individualne razlike
DEFINISANJE POKRETA I POLOŽAJA TELA Ortogonalni koordinatni sistem
•frontalna •sagitalna •horizontalna ravan
POKRETI U ZGLOBOVIMA
• • • • • •
Fleksija (pregibanje) Ekstenzija (opružanje) Abdukcija (odmicanje) Adukcija (primicanje) Rotacija (kruženje) Cirkumdukcija
Pronacija
Supinacija
OBIM POKRETA U ZGLOBOVIMA KIČMENI STUB
•
Glava i vrat (articulatio atlanto-occipitalis et articulationes intervertebrales cervicales) fleksija-ekstenzija ( kroz pun obim) iznosi 90°. rotacija ( u oba pravca zajedno) 100°, tj. po 50°na svaku stranu.
• Torokalni deo kičmenog stuba (articulationes intervertebrales thoracales) je malo pokretljiv. Flex-Ext (kroz pun obim )25° bočno naginjanje 10°
• Slabinski deo kičmenog stuba Flex-Ext 80° bočno naginjanje 25°, na svaku stranu (ukupno 50°) rotacija-po 10° na svaku stranu (ukupno 20°)
• Kičmeni stub u celini (bez pokreta glave) dopušta pokrete Flex-Ext 140° bočno naginjanje 60° na svaku stranu rotacija 50st na svaku stranu
POKRETI GORNJIH EKSTREMITETA Pokreti lopatice (doprinose pokretu nadlakta)
• podizanje – za 5-7 cm • spuštanje – za 3-4 cm •
adukacija (primicanje) teče sve dok se unutrašnja ivica lopatice ne sudari sa processus spinosu-ima. Posledica pokreta je zabacivanje ramena unazad 6-7 cm
• abdukcija je ujedno i pomeranje ramena prema napred za 78 cm
•Rotacija lopatice je podizanje spoljašnjeg ugla i pomeranje donjeg upolje. Pokret se vrši oko sterno-klavikularnog zgloba i pri tome donji ugao opisuje ugao od oko 60°.
Rameni zglob (articulo scapulo-humeralis) omogućuje pokrete nadlakta :
• abdukcija nadlakta – 95° (a lopaticom 155° ) • adukcija nadlakta – do sudaranja sa grudnim košem • podizanje napred (fleksija, antefleksija) 90° ili, zajedno sa lopaticom oko 160° • pokret unazad (ekstenzija, retrofleksija) 30° • spoljna rotacija – 80° – 90° • unutrašnja rotacija – 90°
r
Lakatni zglob (articulation cubiti) omućuje samo dva pokreta podlakta odnosno pokrete u jednoj ravni:
•fleksija – 30-50° tj. dok se prednje površine podlakta i nadlakta ne sudare radi čega je kod ugojenih i muskoluznih osoba ovaj pokret i manji.
• ekstenzija – 180° tj. kada je podlakat u produžetku osovine. Nadlakta jer tada pokret ograniičava sudaranje koštanih delova ove dve kosti (olecranon sa fossa olecrani humeri).
Podlakat (anterbrachium) ima dva zgloba između ulne i radiusa koji dopuštaju rotatorne pokrete:
• pronacija od makisimalne supinacije 170° , a od neutralnog položaja 80°
• supinacija – takođe 170°, od neutalnog položaja 80°, (neutralni položaj podlakta je kada je palac u istoj ravni sa osovinom humerusa, što je najlakše konstantovati ako se lakat fleksija za 90° a palac ekstendira)
Zglob šake (art. radio-carpalis) vrši pokrete dorzalne, volarne fleksije, abdukcije i adukcije, ali kod prva dva pokreta u akciji su i zglobovi između kostiju prvog i drugog reda ručja (art. medio carpalis).
• dozalna fleksija – (ekstenzija) – 80-90°
• volarna fleksija (fleksija) – 80-90° • adukcija (pokret prema palcu – radijalna devijacija) – 15° • abdukcija (pokret prema petom prstu – ularna devijacija)
Prsti šake Palac ruke se odlkuje velikom pokretljivošću u zglobu između korena šake i prve metakarpalne kosti( art. carpometacarpalis),dok je pokretljivost prve i druge falange palca svedena na pokrete fleksije i ekstenzije. Mogući su pokreti sledeće amplitude : • fleksija I falange -50 -60° • fleksija II falange -90-110° • ekstenzija celog palca- 80° • abdukcija -70° • adukcija (palac preko dlana ) -20° • opozicija
Pokreti fleksije i ekstenzije su veći i čine i čine ove prste pogodnim za hvatanje i formiranje >>štipaljke<< sa palcem:
• fleksija 90 ° • abdukcija – adukcija se malo razlikuje: II prst 60° III prst 45° IV prst 45° V prst 50°
POKRETI DONJIH EKSTREMITETA
• Zglob kuka (articulatio coxae)
•Fleksija nadkolenice •savijanjem kolena amplituda fleksije raste i nastavlja se dok se meka tkiva nadkolenice ne sudare sa trbušnim zidom (60° koje zaklapaju vertikalna osvina karlice i osvina butne kosti).
• Ekstenzija nadkolenice je oko 200° (od položaja u stojećem stavu za 20°).Pun obim pokreta od makismalne ekstenzije (200° )do potpune fleksije (60°) je oko 140° , a kod mršavih može biti i veći.
• Abdukcija nadkolenice iznosi 40-50° ako je ispitanik u stojećem stavu ili leži sa opruženom nogom.
• Adukcija je manja od abdukije i iznosi oko 15° pri istom položaju nadkolenice (stojeći ili ležeći stav).
• Rotacija upolje je 60° • Rotacija unutra znatno zaostaje za rotacijom upolje i iznosi svega oko 15° počev od neuralnog položaja.
• Pokreti
abdukcja i adukcija nadkolenice imaju najveću amplitudu pri fleksiji nadkolenice od 90°.
•Koleni zglob – (artuculatio genus) u svim položajima dopušta pokrete u sagitalnoj ravni, tj. fleksiju i ekstenziju. Rotatorni pokreti su mogući pri flektiranom kolenu, jer su tada olabavljene zglobne veze.
• Ekstenzija kolena je 180°
• Fleksija 40° • Rotacija je najveća pri polufleksije podkolenice i autori je različito opisuju: 75 ° Strasser-u odnosno 60° prema Ficku.
• Skočni zglob (articulatio talo-crularis) omogućuje pokrete stopala u pravcu dorzalne fleksije i plantarne fleksije
Dozalna fleksija moguća za 30° počev od položaja koje stopalo zauzima pri stajanju (tj. do ugla od 60°). Plantarna fleksija je takođe pokret od oko 60° (do ugla od 120°-130° ).
•Zglob skočne i petne kosti (articulatio talo-calcanearis) sa Šopatovim zglobom (articulatio mediotarsalis Choparti) omogućuje pokrete pronacije i supinacije stopala: • Supinacija (inverzija) - 45°- spoljnnja ivica • Pronacija (everzija) - 45°(prema nekim autorima 25-30°)
U Lisfrankovom zglobu-articulatio tarso-metatarsalis Lisfranci , izvode se pokreti malog, ograničenog obima koji su korisni za ublažavanje udara pri skakanju. Prsti stopala imaju sledeću pokretljivost: Prvi članci • fleksija - za palac 140° (tj. 40° od položaja pri stajanju ostali prsti - 150° tj. 30°) • ekstenzija za palac 240° (ili 60°) ostali prsti 200° (20°) • adukcija - 15° • abdukcija - 15° •rotacija (pasivno) - 15°
