Komparatibong Presentasyon Presentasyon ng Dalawang Pag-aaral sa Ponemik/Ponetik: Isang Prajek para sa Ortograpiya 1
Francis Bautista2
Introduksyon
Hindi na lingid sa ating kaalaman na mahalagang sangkap ang ponolohiya sa pag-aaral ng pagbibigay-kahulugan sa wika. Sa kabilang banda, siyang basehan din ang ponolohiya upang madetermina ang palabaybayan ng isang umiiral na wika. Ang pag-aaral ng tunog ay may mahalagang papel upang madebelop ang katatasan. Ang mga elemento gaya ng pagbigkas at diin sa kabuuan ay may kontribusyon sa pagkontrol sa limitasyon ng wika. Ang ponolohiya ay pundamental sa linggwistiks. Ang klasipikasyon at imbentaryo ng tunog ay sentral upang bigyang-liwanag ang morpolohiya, sintaks, semantiks, at pragmatiks. Ang ortograpiya, na isang erya sa gamiting linggwistiks, ay tumutukoy sa pag-aaral sa istandardisadong sistema ng pagsulat o iskrip ng partikular na wika (Seidenberg, 1992). Ang ortograpiya ay higit na nakapokus sa ispeling at sa relasyon ng ponema at grapema sa isang wika. Ito ay naglalarawan at nagpapakahulugan sa mga simbolo na ginagamit sa wika, at sa mga tuntunin tungkol sa kung paano ginagamit ang mga simbolong ito. Karamihan sa mga natural na wika ay nadebelop bilang oral o sinasambit na wika. Ang mga sistema ng pagsulat ay dinisensyo at niyakap upang magrepresenta ng mga sinasambit na wika. Upang magkaroon ng kaisahan sa mga manggagamit ng panulat, nangangailangang gawin itong istandardisado at umaayon sa napagkasunduang “katamaan”. Bagamat ang ortograpiya ay nakasalig sa formalismo ng katamaan ng pagsunod sa kumbensyon, hindi maiwawaglit ang siyentipikong pag-unawa sa mga katangian ng ponolohiya na siyang nagpapatibay sa pagiging lehitimo nito. Ang ortograpiya ay nagpapahiwatig ng dikotomiya ng preskriptiv na tama. Sa korespondensya ng ponolohiya at ortograpiya, isinasaalang-alang ang mga pananaw ukol sa etik at emik. Ang una ay dulog ukol sa kung paanong ang sistema ay ginagamit, habang ang ikawala naman ay tungkol sa pagtingin ng mga tagagamit ng wika hinggil sa pagiging tama, na tila ba’ y katumbas ng moral na esensya ng tama o mali. Ang mga grapemang nakapaloob sa alpabeto ay nakaangkla sa mga prinsipyo ng ponema ng wika. Magkagayunman, hindi natin maitatatwa ang kapansin-pansing antas ng pagbalikwas mula sa
1
Ang papel na ito ay ipinasa bilang huling rekwayrment sa kursong Fil 201 (Kasaysayan ng mga Pag-aaral na Gramatikal ng Wikang Pambansa) kay Prop. Althea Enriquez ng Departamento ng Filipino Filipino at Panitikan ng Pilipinas, Unibersidad ng Pilipinas Diliman. Ipinasa ang papel noong huling bahagi ng unang semester ng 2012. 2 Ang awtor ay kasalukuyang kumukuha ng programang Master ng Arte sa Araling Pilipino sa Unibersidad ng Pilipinas Diliman.
natural at eksaktong tumbasan ng grapema at ponema. Ang Filipino/Tagalog, sampu ng mga maraming wikang bahagi ng Philippine branch ng mga wikang Malayo-Polinesyo, ay mayaman sa halos eksaktong tumbasan, bagamat may ilang isyung kaugnay ng mga aksesoring simbolo, asimilasyon ng mga banyagang tunog, at sa diktum na “kung anong bigkas ay siyang baybay.” Ang wikang Filipino ay may “mababaw” na ortograpiya, di gaya ng sa Inggles na dahil sa hindi regular na korespondensya ay mayroong “malalim” na ortograpiya.
Mahalagang madetermina ang esenya ng ortograpiya at ponolohiya sa pagdaan ng linggwistikong debelopment sapagkat bahagi ng pagpapaunlad ng wika ang kodipikasyon nito. Bilang kahingian ng pagiging dinamiko ng wika, kailangang mabatid natin ang direksyon ng kalinangang ponetiko/ponemiko sa pamamagitan ng pag-alam sa historikal na pagdalumat sa kasang-ayunan ng bawat umiiral na tunog, ito man ay natural na sa mga wika sa Pilipinas o resulta ng asimilasyon ng pakikipag-ugnayan sa mga dayuhang sumakop sa ating bayan. Ang papel na ito ay isang pagtatangka upang mapagkumpara/kontrast ang dalawang pangunahing literaturang panggramar ng wikang Filipino. Ang dalawang pag-aaral na ito ay isinagawa sa dalawang magkaibang panahon kung saan mayroong magkaibang nananaig na metodo o prinsipyong linggwistiko. Batid ng awtor na sa mga pag-aaral na naisagawa, magmula sa klasik at structuralist na Balarila ng Wikang Pambansa ni Lope K. Santos (1939) hanggang sa mas inobatibong mga pag-aaral gaya nina Cubar & Cubar at Gonzales-Garcia (1977), ang usapin ng ortograpiya sang-ayon sa katangiang ponetiko/ponemiko ay hindi pinagtuunan ng masyadong pansin. Ang dalawang aklat na siyang pagtutuuan ng sulating ito ay ang Balarila ng Wikang Pambansa ni Santos na inilimbag noong 1939 at ang Makabagong Balarilang Filipino nina Santiago at Tiangco na inilimbag noong 1977. Kaligirang Pangkasaysayan
Bago dumating ang mga mananakop na Espanyol, gumagamit ng sistemang abugida ang karamihan ng mga wika sa Pilipinas. Ang iskrip ng mga wika sa Pilipinas ay tulad ng mga iskrip na ginamit ng ating mga kapitbahay na nasyon sa Timog-Silangang Asya, at offshoot ng Brahma iskrip na ginagamit sa pagsusulat ng mga salitang Sanskrit. Ang sistemang abugida ay segmental na sistema ng pagsulat kung saan ang pagkakasunod ng katinig at patinig ay itinatala bilang isang yunit. Ang yunit ay base sa katinig habang ang notasyon ng patinig ay sekundarya lamang. Ang mga katinig at patinig na bumubuo sa segment ay umiiral sa kapansin-pansing temporal na pagkakasunud-sunod. Ang sinaunang iskrip ng Pilipino, na tinatawag na baybayin, ay ginamit hanggang ika-17 siglo A.D. Sa kasalukuyan, ginagamit pa rin ang pagsulat na ito ng mga katutubong Mangyan sa isla ng Mindoro. May dalawang iskrip na ginagamit ang mga Mangyan—Hanunuo at Buhid. Sinulatan ng mga Pilipino ang mga bagay gaya ng mga dahon at saha ng prutas, kawayan, o luwad gamit ang matutulis na patalim, sundang, o iba pang maliit na piraso ng bakal. Nang inintrodyus naman ng tinta, ginamit din ito sa pagsulat at komunikasyon.
Upang ikintal ang dominansya ng mga mananakop na Kastilang dumating noong 1521, inintrodyus ang iskrip na Latin sa katolisadong Pilipino. Ginamit ang alpabetong Espanyol sa mga wikang Pilipino. Ang albabetong ito, na tinatawag na abecedario, ay mayroong 28, 29, 31, o 32 mga titik. Dahil dito, ang paraan ng pagsulat ay naaayon na rin sa istilong Espanyol. Sa abecedario, bagamat ang titik “K” at “W” ay umiiral, ay bihira lamang gamitin sa pagsulat maliban na lamang sa ilang hiram na salita (e. g. “kilo”). Ang mga taal na salitang Espanyol na mayroong tunog /k/ ay gumagamit ng titik na c o qu,
halimbawa ay c laro, esc udo, o quince. Samantala, ang semi-katinig na /w/ ay malimit na binabaybay bilang u bago ang isa pang patinig (maliban sa qu at gu), gaya halimbawa ng cuadro at f uego. Ang paggamit ng /k/ ay /w/ ay ekstensibo sa Tagalog. Ngunit dahil sinusunod ang mga panuntunan ng abecedario, ang mga halimbawang nabanggit sa itaas ay siya ring ginamit sa mga salitang Tagalog. Ang ganitong katangian ng transliterasyon mula baybayin hanggang Latin iskrip ay mapapansin sa kasalukuyang porma ng mga tiyak na pangngalan ng lugar o pangalan, gaya ng Cavite, Bulacan, Parañaque, at Cojuangco. Ang ganitong sistema ng pagbaybay ay inabandona nang gamitin ang alpabetong abakada (sa Latin iskrip pa rin) noong dekada ’40. Bagamat naisakatuparan ito, nanatiling Castilized ang pagbaybay ng mga pangalan ng lugar at apelyido dahil mahirap nang iwaksi ang nakasanayan. Mayroon ding suhestyon na ibalik sa baybayin ang pagbaybay ng mga salitang Tagalog, subalit madali rin namang inabandona ang ideyang ito dahil na rin sa asimilasyon ng mga bagong grapema mula Espanyol gaya ng Ch, F , Ll , Ñ, Q, Rr , V , X at Z na hindi na kayang sakupin pa ng baybayin. Noong 1959, pinagyaman ng Surian ng Wikang Pambansa ang Abakada upang madaling matanggap ang mga hiram na salita sa Espanyol at Inggles. Ang bagong abakada ay binubuo ng 31 titik kung saan 20 rito ay mula sa lumang abakada. Noong Hulyo 30, 1976, inisyu ng Kagawaran ng Edukasyon, Kultura, at Isports ang Memo Blg. 194 kung saan gagamitin ang alpabetong Pilipino. Dito, ang mga digrapong Espanyol (e.g. ch, ll , rr ) ay tinuring na pagsasanib lamang ng dalawang titik. Ang katutubong tunog na ng ay pinanatiling hiwalay na titik, bagamat pagsasanib pa rin ito ng n at g. Ang digrapong Espanyol na ñ ay pinanatili rin. Sa kasalukuyan, ang wikang opisyal na Pilipino ay pinalitan ng pangalan bilang Filipino. Ito ay upang rekognisahin ang kairalan ng mga banyagang grapema na integral sa pagpapaunlad ng bokabularyong Pilipino, hindi lamang sa mga pangngalang pantangi (proper nouns) kundi maging sa mga pangngalang pambalana (common nouns). Sinasabing ang wikang Filipino ay dapat na hayaang magebolba sa sarili, at ibabase hindi lamang sa Tagalog kundi maging sa umiiral na wika sa Pilipinas at iba pang pertinenteng wika sa daigdig (Belvez, n.d.). Ang modernong alpabetong Filipino ay binubuo ng 28 titik, at malawakan na ring ginagamit sa mga wikang bahagi ng Philippine branch ng pamilyang MalayoPolinesyo, at ng Chavacano na isang Spanish creole.
Presentasyon ng Ponolohiya sa Balarila ng Wikang Pambansa ni Lope K. Santos
Ang Balarila ng Wikang Pambansa ay isang aklat na isinulat ni Lope K. Santos na kinomisyon at inilathala ng Surian ng Wikang Pambansa noong 1939. Isinulat naman ni Jaime C. de Veyra ang paunang salita nito gawang siya ang direktor ng Surian. Ang aklat ay nahahati sa apat na pangunahing tema— Palátitikan, Palábigkasan, Paláugnayan, at Palásurian. Ang palatitikan, na katumbas ng presentasyon ng ponolohiya (kasama ng palabigkasan) sa mga sumunod na akda ng gramar ng pambansang wika, ay inilahad sa unang bahagi. Ipinaliwanag ni Santos na ito ay “dati’y ibinibilang na ikaapat at panghuling bahagi ng Balarila sa karamihan ng mga wika.”
Bilang kapakanan sa balarila, ang palatitikan at palabigkasan ay mahalaga sapagkat ang kakapusan ng pang-unawa rito ay magreresulta sa di-gaanong lubos ang pagkatuto ng palasurian (morpolohiya) at palaugnayan (sintaks). Ang kaugnayan ng palatitikan (ortograpiya) at palabigkasan (ponolohiya) ay hindi maipaghihiwalay, sapagkat ang dalawang ito ay “sadyang magkatuwang at magkapunuan sa mga pangangailangan ng mabuti’t tumpak na pagbasa at pagsulat.”
Katinig. Ang bigkas ng mga katinig ay nahahati sa pitong pangkat, ayon sa pagkakahugis ng bibig
at sa pagkakatulad ng mga sangkap ng pagbigkas: (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
Labi (Ba, Pa, Ma) Dila sa ngalangala (La, Ra, Na, Ya) Dila sa ngipin (Da, Ta, Sa) Lalamunan o punò ng dila at tiguk-tigukan (Ka, Ga) Sabang ng lalamunan at ilong (NGa) Lalamunang may pahangin (Ha) Buong bibig na nakatikom ay napapanganga (Wa)
Alinsunod sa klasipikasyon ng mga hugis at paraan ng pagbigkas ng katinig na Tagalog ay nilahad ni Santos ang bigkas ukol sa isa’t isa. Ang pagkakaisa ng anyo ng bibig at ng mga sangkap sa pagbigkas ay isinaalang-alang upang. Sa saliwaing bigkas, o ang pagbigkas kung saan nauuna ang patinig bago ang katinig, pinaliwanag kung ang bibig ay nananatiling bukas o sarado, nasasaliwa ang tunog mula papalabas hanggang papaloob, o nag-iiba ng lebel ng hangin na nailalabas ng bibig. Patinig. Sa balarila ni Santos, mayroong limang patinig –A, E, I, O, at U. Ang pagbaybay ay sunod
sa patakaran sa Tagalog gaya ng nabanggit sa katinig. Sa madaling sabi, kung anong bigkas, siyang baybay. Ang dalawampung letra sa lumang abakadang tagalog ang ginagamit para sa mga karaniwang salita, maging sa mga hiram na salita na karaniwan nang ginagamit, kung saan ang ilang letra ay tinutumbasan natin ng katunog na letra sa Pilipino. Hindi naging mahirap para kay Santos ang gawaing ito. Sa katunayan, naging madali ito para sa kanya gaya ng mga halimbawa niya sa tumbasan gaya ng:
c---k: candela - kandilà f---p: fecha-petsa ch---ts: China – Tsina j---h: José - Husé Presentasyon ng Ponolohiya sa Makabagong Balarilang Filipino nina Alfonso O. Santiago at Norma G. Tiangco
Ayon sa aklat, may tatlong salik na kailangan upang makapagsalita ang tao. Ito ay kinabibilangan ng (1) pinanggagalingan ng lakas o enerhiya, (2) kumakatal na bagay o artikulador, at (3) ang patunugan o resonador. Mayroong 21 ponemang segmental ang Pilipino. Ang kaganapang ito ay iba sa minsanang asimilasyon, kung saan tanggap na inaasimila ang isang tunog ng salitang nalalapian nang walang pagbabago sa kahulugan. Gayon din sa kaso ng mga ponemang malayang nagpapalitan. Ang 21 ponemang segmental ng Pilipino ay higit na nagagamit sa epektibong pakikipagtalastasan kung kikilalanin ang mga ponemang suprasegmental na dinedetermina ng tono (pitch), haba (length), diin (stress), at antala (juncture). Ang ponemang suprasegmental ay maihahambing sa ponemang segmental sa isang pagkain—ensaladang ampalaya (bitter gourd salad ). Dahil pangunahing sangkap ang ampalaya, mawawala ang pagka-ampalaya ng ensalada kapag inalis ito sa resipi. Sa konteksto ng komunikasyon, walang pag-uusap na magaganap kung walang pangunahing tunog na magagamit. Gayon din naman, kung ang ampalaya sa ensalada ay pinakuluan at hindi hilaw, makakaapekto kaya ito sa kalidad at lasa? Ganito rin sa tunog, kailangan ang tono, haba, diin, at antala upang maging epektibo ang komunikasyon. Ang wikang Pilipino ay konsistent sa palabigkasan at palabaybayan. Mayroong isa-sa-isang tumbasan ang mga tunog at ng mga simbolong kumakatawan rito, maliban na lamang sa: (1) tunog /ŋ/ na nirerepresenta ng dalawang letra (ng), at ng (2) impit na tunog sa unahan ng salitang nagsisimula sa patinig (e.g. “ahas”, “aso”) at dulo ng m ga salitang malumi at maragsa. Ortograpiya. Ang bagong alpabeto na prinesenta nina Santiago at Tiangco ay ang binago at
pinagyamang dating abakada at batay sa Memo Blg. 194 s. 1976 ng Kagawaran ng Edukasyon, Kultura at Isports. Upang maiangkop sa pagbabago mula Pilipino hanggang Filipino, mayroong 28 titik ang bagong alpabeto—A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, Ñ, NG, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, at Z. Gagamitin na ang mga bagong grapema sa mga loan words mula sa ibang wika, maliban na lamang sa mga salitang-hiram na may dati nang baybay, gaya ng kape at tsinelas. May tatlong bagay, ani awtor, na hindi nilinaw ng bagong ortograiya. Una ay ang susunding pagbaybay. Papantig ba o patitik? Ikalawa ay ang susunding pangalan ng letra, kung ito ba ay paAbakada, pa-Espanyol, o pa-Inggles. Ikatlo ay ang bilang at pagkakasunud-sunod ng alpabeto.
May dalawang presyur sa linggwistiks ang bagong ortograpiyang ito. Una, dahil nararapat na konsistent o ponemiko ang paraan ng pagsulat, dapat magkaroon ng isa-sa-isang tumbasan ang ponema o makahulugang tunog at ang letra o titik. Pangalawa, ang mga hiram na salita ay nararapat na asimilahin ayon sa sistema ng pagbaybay ng nanghihiram. Kapag hiniram nang buo ang mga salita, masisira ang natural na sistema ng pagbaybay na maaaring magresulta sa pagbagsak ng wika mismo. Sa kabilang banda, ang presyur naman sa lipunan ay kinabibilangan ng pangangailangan na magkaroon ng mga letrang makaiimpluwensya sa palabaybayan na maluwag na tanggapin ang mga salitang hiram. Dagdag pa, ang paraan ng pagsulat ay nararapat na madaling tanggapin ng mga nakapag-aral na sektor ng lipunan. Presentasyon ng mga Batayang Katinig
Lubos nating mauunawaan ang ortograpiya sa pamamagitan ng pag-unawa sa mga batayang katinig na itinuturo sa Filipino. Sa ilang mga akda, ito ay itinuturo sa pamamagitan ng mga pares minimal. Ang pares minimal ay pares ng mga salita kung saan nagkakaiba lamang sa mga ponolohikal na elemento. Sa pamamagitan nito ay naipapakita na ang dalawang elemento ay may papel bilang dalawang magkahiwalay na ponema sa wika. Ang terminong pares minimal ay hindi nabanggit sa aklat ni Santos, sa kadahilanang hindi mayaman sa linggwistikong modelo ang kanyang akda. Magkagayunman, mayaman ang Balarila sa pagpapaliwanag sa kaibahan ng mga katinig at ng mga magaang paraan na magagamit ang mga ito. Ang pitong klasipikasyon ng mga katinig ayon sa pagkakahugis ng bibig ay nagpapahiwatig na bagamat may mga tunog na kabilang sa isang grupo, ang katindihan ng pagkakahugis ng mga sangkap sa pananalita ang siyang nagbibigay-pagkakaiba sa mga titik na nakapaloob sa isang grupo. Lope K. Santos
Ba, Pa, Ma. Ang pagkakatulad ng bigkas ng tatlong titik na ito ay siyang likas na dahilan kaya sa
pagkakasunod sa loob ng salita ng m at b o ng m at p ay nagiging lalong magaan ang bigkas at malinaw ang tunog kaysa kung ng ang nangunguna sa b at sa p. Halimbawa ay ang “bambang” imbes na “bangbang” at “pampang” imbes na “pangpang”.
La, Ra, Na, Ya . Ang pagkakatulad ng bigkas ng l sa bigkas ng r ang siyang sanhi kung bakit
nagiging magkapalitan ang dalawang titik na ito. Ang pagpapalit na ito ay nakapagpapatunay pa ng pagka-likas na di-bagay ipanghuli ang pantig at salita ang magaralgal na tunog ng R sa matataas at mayuming pananagalog; kaya iyang mga bigkas na alibarbar , parpar , kirkir , sair , tagilir , gaor , sursor , atbp. ay di-maaaring lumaganap sa Katagalugan, kundi umiiral lamang sa ilang lalawigang may katigasan ng dila sa pagsasalita. Ka, Ga. Noon, kung isulat ang limang pantig tungkol sa mga titik na ito ay ganito:
ca, que, qui, co, cu ga, gue, gui, go, gu
samantalang ngayon ay ganito na: ka, ke, ki, ko, ku ga, ge, gi, go, gu NGa. Bagamat dalawang titik, n at g, ang ginagamit sa tunog na ito, nararapat na bilangin na isa
lamang ito sa bisa ng palabigkasan at palapantigan. Ang tunog na ito ay isang mahalaga at natural na tunog sa Tagalog. Upang matumbasan ng baybay-Espanyol ang tunog na ito, ginamit ang n, halimbawa ay ang salitang Malakanyang na naging Malacañan. Ha. Ang katinig na ito ay isa sa mga titik na natatangi sa Tagalog kung ikukumpara sa mga
kapatid nitong wika gaya ng Kapampangan, Iloko, Pangasinan, atbp. Dahil walang H sa palabaybayan ng mga wikang nabanggit, ginagamit nila ang j na Espanyol upang itumbas dito. Wa. Gaya ng Ya, minsa’y nag-uuring patinig din ito paminsan-minsan. Ang Wa ay nakahahawig
ng /u/ habang ang Ya ay nakahahawig ng /i/. Santiago & Tiangco
Malalaman natin kung ang dalawang salita ay bumubuo ng pares minimal (1) kapag ang ponemang gagamitin ay nasa magkaparehong punto ng artikulasyon (e.g. /p/ at /b/) at (2) kapag ang mga ponemang gagamitin ay nakakabuo ng dalawang salita na may magkaibang kahulugan kapag pinagpalit ang dalawa (e.g. / pala/ at /bala/). Sa mga bagong grapemang tinanggap sa Tagalog, gaya ng f , mahirap bigyang-kongklusyon na ito ay hiwalay na ponema. Ito ay dahil ang pagpapares nito sa isang kaugnay na tunog (i.e. p) ay hindi pa rin pasok sa ikalawang depinisyon ng pares minimal sa itaas. Isang halimbawa rito ay ang pares na / perya/ at /f erya/. Mapapansin ito sa halos lahat ng mga loanwords (hiram na salita) mula Espanyol at Inggles. Mga Isyu sa Ortograpiya na may Kaugnayan sa Ponolohiya
Ang mga isyung ortograpikal na may kaugnayan sa ponolohiya ay mababatid sa m ga asersyon ng dalawang akda tungkol sa mga praperti ng pagpapantig, gaya ng mga digrapo, klaster, pares minimal, at ponemang segmental/suprasegmental. Dagdag pa, malaki ang naging kontribusyon ng relasyon ng Filipino sa mga banyagang wika upang lumabas ang mga isyung ito. Sa akda ni Santos, tinuring na banyagang mga titik ang C, CH, F, J, LL, Ñ, Q, RR, V, X, at Z, gawang sinusunod ang palatitikan ng Abakada. Ayon pa sa kanya, alinman sa mga titik na ito ay maaaring tumbasan ng likas na titik-Tagalog sa pamamagitan ng pag-aangkop. Ang f ay dapat na maging p; ang c ay dapat maging k o s depende sa tunog. Majidadagdag pang marami sa mga salitang-hiram sa Espanyol at Ingles ay iniaangkop na sa bigkas-Tagalog gaya halimbawa ng malayang pagpapalitan ng /e/ at /i/ sa
mga halimbawang bintana (ventana), iskaut (scout ), siguro (seguro), at silbi (servir ). Iminungkahi ni Santos na gamitin din ang tumbasang ito kahit sa mga pangngalang pantangi gaya ng Sisto (Sixto), Saragosa ( Zaragoza), Rohas (Roxas), at Mindanaw (Mindanao). Samantala, ang suliraning ito ay hindi naman gaanong napagtuunan ng pansin nina Santiago at Tiangco. Ang paggamit ng mga bagong grapema sa bagong alpabetong Filipino at pagtutumbas ay may kaluwagan sapagkat (1) ang bagong grapema ay tanggap sa mga pangngalang pantanging hindi maaaring tumbasan, gayundin sa mga katawagang teknikal (e.g. “ sodium chloride”) at sa mga salitang buhat sa ibang katutubong wika sa Pilipinas (e.g. “ c añao” sa Ifugao). Ang klaster (kambal-katinig), na isang mahalagang katangian ng makabagong Filipino, ay batid na ni Santos. Dahil ang pagpapantig sa lumang Tagalog ay hindi kakikitaan ng bakas ng klaster, ang pagpantig-pantigin ang mga hiram na salitang banyagang may-klaster ay inayon dati sa palabigkasan ng “karamihan ng mga Pilipino”, o yaong mga “tagabukid at tagabayang lingid sa mga paaralan” (e.g. “Kiristo” para sa “Kristo”, “Giligoryo” para sa “Gregorio”) . Aniya, matatas nang sambitin ang mga salitang mag klaster nang hindi nahihirapan sa pagbigkas gaya halimbawa ng “blangket”, “plaka”, at “klub”.
Parami nang parami ang mga salitang mayroong klaster dahil sa impluwensya ng Inggles. Kung gaanong may limitasyon ang klaster sa diskusyon ni Santos ay siya namang banggit nina Santiago at Tiangco na matatagpuan sa lahat ng posisyon ng pantig —sa unahan o inisyal, at sa hulihan o pinal. Sa seksyong Tungkol sa Aklat , nagpakita sila ng sitwasyon kung saan ayon sa tradisyunal na guro ng wika ay mayroon lamang apat na uri ng pantig sa Filipino—payak (a pat ), tambal-una ( pa pel ), tambal-huli (ak lat ), at kabilaan (la pis). Ang mga hiram na salita gaya ng “prinsesa” at “transportasyon” ay tinuring ng guro na hindi normal na salitang Filipino, na sinasalamin ng pagpapantig nitong wala sa apat na uri. Ang ganitong mentalidad aniya ng mga tradisyunal na guro ay dahilan ng wala-sa-panahong pagsalig sa Balarila ni Santos. Sa mga salita sa purong Tagalog ay nagaganap ang madalas na pagkakapalit-palit ng tungkulin ng dalawang titik. Sangkot dito ang mga pares na /e at i/, /o at u/, at /d, l, at r/. Halimbawa ay ang / babae at babai /, /sampo at sampu/, /dito at rito/, /lubid at lubirin/. Ayon kay Santos, walang salitang-ugat sa taal na Tagalog na nagmumula sa titik r , subalit mayroon nang mangilan-ngilan sa kasalukuyan gaya ng ragasa (dagsa, dagasa), rimarim (dimarim), at riwasa (diwasa). Samaktwid, ang mga ponemang ito (maliban sa /d, l, at r/) ay hindi mapaghihiwalay, na pinatotohanan pa ng pagkakaroon lamang ng tigisang simbolo para sa dalawang pares sa katitikan ng baybayin. Sa kabilang banda, sinabi nina Santiago at Tiangco na madaling patunayan ang pagkakahiwalay ng ponemang /i/ at /e/, gayundin ang /u/ at /o/, sapagkat ang mga ito’y nagkokontrast sa magkatulad na
kaligiran. Ibig sabihin, ang maaaring makapagpabago ng kahulugan ang pagpapalit ng /e/ sa /i/ o ng kabaligtaran. Ilan sa mga pares minimal na ginawang halimbawa ay mesa (table) at misa (mass), at uso (trend ) at oso (bear ). Ang kaganapang ito ay dala ng paghiram ng salita, kung saan mapapansing halos loanwords lahat ng mga halimbawang ibinigay.
Ang glottal na pasara o impit na tunog ay isang ponemang katangian ng wikang Filipino. Ayon kay Santos, ang impit na tunog ay nakapagpapagulo ng kaunti sa palabaybayang Pilipino sapagkat kahit na maituturing itong ponema ay hindi ito kinakatawan ng isang letra. Sa halip ay nakasama ito sa palatuldikan at kinakatawan ng tuldik na paiwa (`) o pakupya (ˆ) depende sa posisyon ng impit, halimbawa ay pasò (burn) na malumi at pasô ( pot ) na maragsa. Mapapansing hitik ang buong libro ng matandang Balarila sa mga mga tuldik na kagaya nito upang bigyang-hudyat ang naturang ponema. Samantala, ang impit na tunog, bagamat diniskas sa Makabagong Balarila ay hindi naman nirerekomendang bigyan ng notasyon maliban na lamang sa mga espesyal na kaso kung saan maaaring makapagdulot ng kabalintunaan o pagkalito sa babasa ang kawalan ng tuldik. Paglalagom
Mahabang panahon na ang ginugol ng ating mga dalubwika kung saang ang Latin iskrip ay pinagyaman upang maiangkop sa mga espesyal na kahingian ng ating wikang pambansa. Ang ating baybayin ay angkop-na-angkop dahil sa korespondensya ng katinig at patinig, at dahil na rin sa papantig na paraan ng pagbaybay ng mga katutubong salitang Tagalog. Magkagayunman, ang talamak na pagpasok ng mga salita mula sa mga bansang ating pinag-uugnayan ang nagrerekomendang hindi na sasapat ang mga katangian ng ating baybayin upang sakupin ang medyo nakagugulat na debelopment ng ating bokabularyo at pag-ebolba ng ating ponolohiya. Ang mga digrapo at bagong grapema ay wala sa baybayin, at sinasabing nasa punto na tayo kung saan ang mga bagong ponema ay maihihiwalay na sa katumbas na ponemang katutubo. Isa pa, napatunayang ang mga ponemang gaya ng c, f, v, ñ, z, atbp. ay katutubo sa iba pang mga wika sa Pilipinas. Isang disservice sa ating mga kababayan kung hindi natin tatanggapin ang fenomenong ito. Ang pagkakaiba ng saloobin na nakapaloob sa mga akdang Balarila ng Wikang Pambansa ni Lope K. Santos at Makabagong Balarilang Filipino nina Alfonso O. Santiago aat Norma G. Tiangco ay hindi resulta ng pagkakaiba ng metodo sa pag-aaral o sa tunggalian ng perspektibang linggwistik. Ito ay simpleng ebolusyon lamang ng mga pagbabago na ang pinag-uusapan ay apat na dekada. Sa loob ng panahong ito ay maraming naging pagtatangka na bigyang-koroborasyon ang mga pag-aaral at bigyangkompromiso ang malawakang paghihiram sa wikang banyaga at pagpasok ng mga di-taal na salita mula sa mga umiiral na wika sa Pilipinas. Nakatulong ang functional na dulog nina Santiago at Tiangco sa pagpapatibay ng kanilang tesis. Ang mga presyur sa komunidad ng mga linggwista at lipunan ay tinutukan nang may pagtingin sa kung ano ang mas katanggap-tanggap sa paningin ng komon na tagagamit ng wika. Sa kabilang banda, ang pagiging preskritiv ni Lope K. Santos ay kakikitaan ng pagbibigay-timbang sa pagiging epektibo o matatas sa wikang pambansa, higit sa anupaman. Ang isang bagay na hindi masyadong natalakay ng dalawa ay ang kakayahan ng mga bagong grapema na maging bahagi ng natural na pagbuo ng salita. Habang ito ay isyung matagal nang binubuno, nakasentro pa rin ang argumento nina Santiago at Tiangco sa kung ano ang magiging katawagan ng mga
titik at kung patitik ba o papantig ang tamang pagbaybay ng Filipino. Ang mga katanungang ito ay mahalaga upang maiwasan ang pagkabulok ng wika, sapagkat ang mga ito’y direktang nakaaapekto sa morpolohiya. Ang usapin hinggil sa mga grapemang hindi naman pala banyaga dahil umiiral na sa ibang wika sa bansa ay hindi pa napagsumikapang galugarin noong mga panahong iyon. Tumatak sa akin ang diskusyon hinggil sa mga kambal-katinig o klaster. Mapapansin dito ang pagiging fleksibol ng wikang Filipino, na lalo pang napatingkad noong yakapin ang bagong alpabeto. Ang pagiging dinamiko ng wika ay humahangga sa estadong demografik ng tagagamit ng wika, at nakadepende ang katagumpayan ng edukasyong pangwika sa malimit na pagpapaalala sa mga tao ng mga pagbabago at ng papel nila sa pagbabagong iyon. Marami pang pagbabagong magaganap hinggil sa katangian ng tunog sa ating pambansang wika. At habang tumatagal, dumarami ang impluwensya ng Inggles habang paunti-unti ang asimilasyon ng mga salitang katutubo sa ibang umiiral na wika sa Pilipinas. Nawa’y magbigay -liwanag ang papel na ito sa kahalagahan ng istandard na nakaangkla sa esensya at kalikasan ng ating wika, nang sa gayon ay magdisenyo ng mga paraan sa ortograpiya na magagamit nang matagal at hindi magiging sabjek sa rebisyon sa tuwing may lalabas na pag- aaral tungkol sa istruktura. Ang diktum na “kung anong bigkas ay siyang baybay” ay hindi dapat na m awala sa konteksto. Ito nawa ang laging batayang tanong sa tuwing imamapa ang tunog base sa katangiang ponolohikal ng wikang Filipino —ang wikang siyang tagapagugnay ng sangka-Pilipinuhan.# Mga Batis
Belvez, Paz N. (n.d.). “Development of Filipino, the National Language of the Philippines.”
Retrieved October 8, 2012 from the National Commission for Culture and the Arts website: http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/articles-on-c-n-a/article.php?igm=3&i=207. Cubar, Ernesto & Nelly Cubar (1977). Writing Filipino Grammar . Quezon City: New Day. Morrow, Paul. (n.d.). “ Baybayin - Ang Lumang Sulat ng Filipinas”. Retrieved October 8, 2012 at http://www.mts.net/~pmorrow/baybay1.htm Santiago, Alfonso O. & Norma G. Tiangco. Makabagong Balarilang Filipino. Manila: Rex Book Store. Santos, Lope K. (1939). Balarila ng Wikang Pambansa. Manila: Surian ng Wikang Pambansa. Seidenberg, Mark S. (1992). "Beyond Orthographic Depth in Reading: Equitable Division of Labor." Sinayt nina Ram Frost & Leonard Katz (eds.). Orthography, Phonology, Morphology, and Meaning. Amsterdam: Elsevier, p. 93.
