Poezi ruse Nga autorët: Bella Ahmadulina; ILIA SELVINSKI; Valerij Brjusov; ELENA SHVARC; Konstantin Fofanov; Maria Stepanova; Olga Sjedakova; I. S. Turgenjev; Mikhail Lermontov; Aleksander Pushkini; Sergej Esenin; Vladimir Majakovski; Anna Akhmatova; Nikolay Nekrasov; Fedor Tjutçeff; I. I.Kozllov; Ivan Bunin; Aleksandër Bllok; Osip Mandelshtam; Boris Pasternak; M.I. Cvetajeva; Olga Bergolc; V.D. Fjodorov; Andrei Voznjesenski; Evgeni Jevtushenko; V.S. Visocki; T.K.Zulfikarov; Konstandin Simonov; Adolf P. Shvedçikov; Nikolai Klyuev; Josif Brodskij; Maksim Gorki;
Bella Ahmadulina (1937-2010) NUSJA Shqipëroi Qazim Shemaj Dhe dua të jem nuse E bukur, kaçurrele, Nën vello pak e turpshme E brishtë – brishtë – luledele. luledele. Dhe duart të më dridhen Unazave të ftohta Tek ngren’ shëndet për çiftin, Tek çoken, zbrazen gota Tek shtyhen derës miqtë, Secili me dhuratë, Secili më ka idhull: “Me trashëgim e fat!” Këmisha sjellin, pjata, Dandela si askurrë, Më puthin gjith’ në faqe Gjer hë për hë s’kam burrë Me pika loti vere – vere – Fustani im i gjatë. Rri ulur pas tryeze E lumtur dhe e ngratë Me frikë e ngasje rri Ç’do vijë më pastaj. Erdh’ koha, ja tani, Nënoke, ti mos qaj. … Ky princi im jep urdhër, Në shtat më shtrin shtrin me sy, Ç’më kap një frikë e bukur Kur puthemi të dy. Karriget po kërcasin Pas murit… u qetua.
Tani diçka do ngjasë Me ty edhe me mua?
ILIA LVOVIÇ SELVINSKI (1899-1968) KAZAKJA SHQIPEROI DRITERO AGOLLI Një kazake vetëullzezë mbathi kalin tim në fshat, mbi patkonjtë u lag në djersë, u pagua fare pak... -Emrin tënd a s’po ma thua? i flas unë, ajo zë qesh: -Emri im nga çdo patkua, në vrapim të vjen në vesh... Brodha rrugë e rraha shtigje, nëpër pluhur, hon më hon dhe trokiste nëpër brigje kali thundrat me palkonj... Masha? Zina? Dasha? Nina? S’është ajo po ki durim -Ka-tja, Ka-tja, pë-rcë-llima, nën patkonjtë e kalit tim... Fluturuan javë e stinë dhe me kalin rrugën nis, “Katja, Katja, Katerinë” duke bredhur pëshpëris... S’e marr vesh se ç’bëj vëllezër, puna ime shkon shkon në dreq! S’kam një Katje, kam një tjetër, Katjen shpirti dot s’ma heq... Katja kalin ma ka mbathur, në një fshat me mollë e ftonj, po dhe mua krejt krejt padashur, më ka mbathur me patkonj...
Valerij Jakovlevič Brjusov Jakovlevič Brjusov Ne barke - [V. Brjusov] U ngrys, u err liqeni, ra heshtja permbi dhe Zambaku mbylli buzet, kallami u krrus e fle. S'degjohet rose e eger, mbi ujin qe dremit Ne qiell priret, çirret dhe ndrit ndrit ndonje nosit. Ti hesht e dashur; une hesht e hesht gjithkund Besnike te kesaj nate me hene e yje pa fund. Nje mjegull ra mbi brigjet dhe dhe permbi pyll pyll pllakos Nen qiellin plot me yje yje ngjan bota se fundos...
E di, e di, e dashur si rri ne qetesi Si prape e trishtuar mendon per mua, ti. E di se mes trishtimit nje enderr vjen te merr Therret, renkon nositi, pastaj hymbet ne terr. Dhe heshtja rritet, rritet dhe nata lehtas vjen Ti fshehtas qan, e dashur, perkulur mbi liqen...
ELENA SHVARC Elena Shvarc lindi më 1948 në Leningrad (Shën Petërburg). Shvarc është një nga personalitetet më origjinale në panoramën panoramën e sotme letrare ruse. U aktivizua që që në moshë të re, në vitet ’70, kur filloi të botojë krijimtarinë e saj. Përdor një stil provokativ, të ngjeshur e me tension mistiko-teatral, refleks i një karakteri të shqetësuar dhe të paparashikueshëm. QYTET MEKANIK (Shqipëruar nga Hiqmet e Andi Meçaj) Eci nëpër qytet drejt shtëpisë, shkoj në shtëpinë time ngjan me një mulli të vogël qyteti mekanik ndërkohë rrotullohet. Më hedh përsipër gjashtë dritare si zaret në lojë papritur vërvit në luginë luginë atë që ishte në mal. Një pëllumb më bën bën shenjë me krah, krah, në atë qoshen atje ku ishte çarja dhe qielli rri i dëshpëruar në një pellg. Kur do të ndalet mekanizmi? Drithërima i gjunjëzohet erës ndërsa dikush atje afër thotë: “S’mund të ndodhte më keq...” Është e vërtetë, nëse qyteti do ndalet Neva nuk dëshiron dëshiron më të rrjedhë... rrjedhë... Nga pellgu në sy na shohin syçka të lëbyrta prej benzine.
Konstantin Mikhailovich Fofanov TAKIMI I FUNDIT SHQIPEROI PETRAQ KOLEVICA Nga dashuria e parë Gjithçka qe shuar shpejt. Prej kohësh qenë dashur Dhe qenë ndarë krejt. Ai i vetëm mbante Plot brenga në kraharor, Ajo me tjetër ndante Gëzim’ e vet rinor.
Po ja, se ku papritur, Kjo vjeshtë i bashkoi, Kur digjej perëndimi, Si jeta që u shkoi. Në pyll, mes degë degë pishash, Hyn dielli q’u përflak. Ai mendon. Ç’u vyshk! Ajo mendon: Ç’u mplak! mp lak! Ai s’i thosh dot – “Juve” – “Juve” Ajo s’i thosh dot – “Ti”, – “Ti”, Të fundmit lule vjeshte Këputnin tok tani Do deshin fort të theshin Plot gjëra përsëri Dhe përsëri të qeshnin. Po s’mundnin kurrsesi. Asaj i dridhej zemra, Atij i therrte fort... Të heshtur krejt u ndanë, Kurrgjë s’kujtuan dot...
Maria Stepanova Maria Stepanova lindi në Moskë me 1972. Është ndër zërat më të vlerësuar në poezinë më të re ruse, dinamika letrare e së cilës, duhet thënë se është shumë e gjallë dhe diskursive, sidomos me Klubet dhe periodikët e shumta letrare. Maria Stepanova ka botuar librat me poezi “Këngët “Këngët e jugorëve veriorë” veriorë” (2000), “Mbi binjakët” (2001), “Këtu“Këtu -Drita” (2001), “Lumturia” (2003), “Fiziologjia dhe historia e shkurtër” (2005). Ka fituar çmimin “Znamja” për deutimin më të mirë (1993), ka qenë qenë në short-listën e çmimit çmimit Andrej Bjellij (2001), ka fituar çmimin e madh “Boris Pasternak” (2005). Karakteristika të poezisë së Stepanovës janë pluraliteti i stileve, formave poetike baladeske baladeske antike dhe qytetare me elemente të romansave, romansave, deri tek strofika e organizuar dhe e koklavitur me strukturë të përsosur ritmike, dhkallë semantike përplot referenca dhe reminishenca verbale nga poezia e huaj dhe ajo ruse. Cikli që ofrojmë këtu, thuajse nuk shpreh ndonjë dominate të theksuar stilistike të kësaj poeteje, porse vjen si prolog për një njohje më të mirë në vijim. *** Përktheu Agron Tufa Qielli sot është pikalosh si një kalë Që sulet me trokthe vërtik; Veshët me pllejer, mu si me dyllë Janë ding me muzikë. Me futën që varet në qafën e flashkë, Ndërsa kundroj renë renë e rëndë, Prapë e vërtis si një dorashkë Sozinë time nën mëngë.
Dhe shoh: mbi shtëpinë e fëmijnisë Reja barkëmadhe çatis, Dikë që uiski blen në dyqan, Postierin që letrat shpërndan. Unë dhe unë si dy amerikane Të huajt vëzhgojmë me kujdes. Dita e bardhë – bardhë – si si kosi në vazo. Luga ndalon mu në mes. *** Përktheu Agron Tufa Ku je ti, unë? Je vallë diku? }’të thotë reja apo tri që gjysmëzhveshur janë këtu dhe ti as mund t’i hedhësh sy? Me njërën këmbë teksa prek tokën Pa parë me sy, sall hidhesh – hidhesh – fugë. fugë. Do zgjohem kush? Dhe çfarë gjine? Me ç‘tharm vetveten po e mbruj?
GREKES Përktheu Agron Tufa Hero, e dashur, ai ra. Me kumb akordi ushtarak Zemra-zemrën e ndez flakë Dhe muzik’ e luftës-hekur luftës -hekur Gjysmëgjallë, gjysmëvdekur Është si të përthajë një plagë. Netësh dimri, netësh netësh t’gjata Do qajë grekja si padashka Për pinjollin princëror – princëror – Për fatosin prijetar Që i shtrirë ajme në varr Është si lira ballështypur E një toke të mirëpritur. Bardhëloshe, kaltëroshe Ngrihet hëna çfarëdollojshe çfarëdollojshe Edhe grekja merr e flet: Për nën hënë fëmija qan, Kush në gojë zjarrin e mban, Zëri i kujt po na flet? Që prej kthesash ngjyrë-çelik Të bleroshit Adriatik, T’vogëlanës Albionë Dhe Karpateve mjegullore Mbi humnerë zërat prore Digjen, flasin edhe thonë. *** Përktheu Agron Tufa
Mos premto, o pëllumbeshë dinake, Me falle hajnisht mos ngashnje, Nuk e nënshtron nënshtron Venecien me lotë lotë Dhe gajden mbretnore s’e robëron dot. Le të mos flasë me ty askush! Molepsur është veshi zbulimesh pa takt, Si Vesper i artë është doxhi plakush, Dhe shtrat’ i martesës – i i bardhe, i madh. *** Përktheu Agron Tufa Xhixhimës mes detit dimërak – dimërak – Mysafir’ i tejdetit, noton, E llokoçit me hurba nga pak Ujin dhe egër këndon. Minierash të ngushta rrëshire, Dhe n’armatë kolonelësh kolonelësh po qeshë, Vetëm rri ti me mua Dhe prore pranë do më kesh.
Olga Sjedakova Poetja ruse, e botuar në shqip, përkthyer nga Agron Tufa, ka qenë në Shqipëri në ditët e festivalit ndërkombëtar të poezisë “Poeteka”, duke u prezantuar për herë të parë me lexuesin shqiptar me një vëllim me poezi të zgjedhura. Më poshtë nga “Fjala review” online kemi tërhequr disa poezi nga “Këngë të vjetra” (“Starie pjesnji”), Lokus -Pres, Moskë 2003 Radhori i parë “Çfarë lëbardh në malin e blertë?” A.S.Pushkin
Fyerja Përktheu Agron TUFA Ç’është me ty, moj fyerje e ligë? Unë dremis e ti s’mbyll sy, Unë hap sytë, e ti me kohë rri zgjuar Dhe sytë m’i kall si një fallxhore. f allxhore. Mos do të më thuash kush më ka fyer? s’ka të tillë, mbi ne të gjithë – veç veç Zoti një. Kujt t’i duhet duhet – Ai Ai ia jep vullnetin, Kujt s’i duhet – ia ia merr. Mos jeta vallë nuk më deshi? Ah, s’është e vërtetë, ajo më do e i dhimbsem, më ruan në një vend të fshehtë dhe më nxjerr, sapo të dëshirojë të më shohë, sikundër askush nuk di. Ç’është me ty, fyerje e li gë, që para meje qëndron si një fallxhore?
Mos do të më thuash se kot po frymoj, që fyej të sëmurët dhe fatkeqët?
Kali Përktheu Agron TUFA Ecën udhëtari nëpër rrugën e errët, ecën e ecën pa nguti. - Pyetmë, gjogu im, çka do, pyetmë çka të duash e unë të përgjigjem. Njerëzit kurrë nuk do të më dëgjojnë, Edhe pa rrëfime Zoti di gjithçka. Shumë, po shumë e çuditshme kjo punë: Përse vallë zjarri digjet në dritë, përse mesnatës i trembemi dhe ndodh ndokush i lumtur të jetë? Avitu ti, o kohë përdëllyese, dehjen time rinore ktheje me fund, hiqma thumbin e djalërisë prej plagës së freskët përvëlimtare aherë më i mençur se të tjerët do jem! Kali nuk flet, por përgjigjet, zgjatet e zgjatet udhë e pamatë. Dhe i lumtur askush s’do të jetë. Por të palumtur, gjithashtu, mbeten pak.
Fati Përktheu Agron TUFA Kush vallë e diti ç’fat i ra për pjesë? Ai ia qëllon – nuk e vëren. Ndoshta dhe ti do të më kujtosh kur për ty harruar do kem. Dhe atëherë do të hyj pa ndjerë, ashtu si të vdekurit vijnë tek të gjallët, dhe do të të them se unë di diçka që ti kurrë nuk ke për ta ditur. Dhe mandej dorën do të ta puth ashtu si skllavi dorën e zotnisë.
Fëmijëria Përktheu Agron TUFA Unë e kujtoj fëmijërinë e hershme dhe gjumin ndër çarçafë të artë. Shajni a e vërtetë të ketë qenë? Dikush më pikasi, Prej kopshti vrikthi mësyu Dhe u ndal buzagaz para meje. - Bota, – më thotë, – është shkretëtirë.
Zemra e njeriut – është gur. Njerëzit dashurojnë atë që s’e njohin Por ti mos më harro, Olga, Dhe unë kurrë nuk të harroj.
Mëkati Përktheu Agron TUFA Mund ta mashtrosh qiellin e lartë qielli i lartë të gjitha s’i sheh. Mund ta mashtrosh tokën e thellë Toka e thellë fle dhe s’dëgjon. Orakujt, fallxhorët dhe fallxhoret por vetveten s’mund ta mashtrosh. O, nuk e duan njeriun mëkatar Pasqyrat, dhe qelqet, dhe ujët e malit: Aty gjaku i huaj herë vrapon si era, Herë spërdridhet si gjarpër i sëmurë: - Nesër do të ngrihemi më herët dhe do të shkojmë te fallxhorja me nam, do t’i japim për mundin para, që të na thotë se asgjë nuk dallon. *** Përktheu Agron TUFA Ai është njeri i keq e i lig, njeri mizor e i mënxyrshëm. Dhe më duket, keqardhja më grin ngase vetë jam më e keqe. Dhe kur me të pata kuvenduar s’di se sa, e s’di se kur, natë ka qenë e shiu nuk rreshti, thua se diç po shestonte, thua dikush zbriste dhe hynte në lotë, vetë si kokërth loti: jo për mua, jo për qiellin, jo për shkallarën e gjatë, jo për çka ka ndodhur, as për çka do të vijë, asgjë nuk do të ndodhë. Asgjë s’bën vaki.
Ngushëllimi Përktheu Agron TUFA Mos qit fall për vetë vdekjen tënde, as mos u gëzo që humbi gjithçka, mos ço ndërmend si do të të qajnë, si do t’i grijë ata keqardhja e vonë. Ky është një ngushëllim i keq,
Një argëtim fyes për tokën. Më mirë thuaj e mendo: çfarë po lëbardh në atë mal të blertë? Në malin e blertë kopshtijet lodrojnë dhe gjer buzë ujërash mbërrijnë, mu si qengjat me dajre të arta. Qengjat e bardhë në malin e blertë. E vdekja do të vijë, pa pyetur askënd.
Grindja Përktheu Agron TUFA A mos pak po gjalloj në këtë botë? e tmerrshme ta thuash se sa. E prapë kjo zemër nuk ma deshi veten. Përpëlitet si një rob në qeli, e në prezore çfarë s’të shohin sytë! Pati folë njëherë një plakë: - Mirë e ngrohtë është në këtë botë të Zotit. Mu si bizelet brenda bishtajave frymojmë ne në dorë të Perëndisë. Dhe gjithkujt t’i lutesh – nuk kthehet. Dhe çfarë të shestosh – s’e përmbush. E t’i gëzohesh kësaj zemre, mu sikur zogut në kafazin e shkruar farëra të ëmbla t’i kenë hedhur nuk është, gjithsesi, dhuratë e kotë! Unë tunda kokën, po me vete thashë: - qepe ti, moj plakë e rrjedhur. Gjithçka bën vaki, e vakia s’ka të sosur.
Lutja Përktheu Agron TUFA Të gjorët, të gjorët njerëz! Dhe as të ligj janë, por ngutanakë: Bukë hanë – e më shumë unëtohen, Pijnë – e prej vere esëllohen. Nëse do të më pyesnin, do të thosha: O Zot, krijo prej meje diç tjetër të re! Unë e dua mrekullinë e madhe dhe nuk e duroj mënxyrën. Bëj si guri i punuar, dhe bjer prej unazës në rërën e shkretëtirës. Që të prehet ai prajshëm,
as jashtë, as brenda, por gjithkund, si misteri. Dhe askush të mos e shohë, përveç dritës përbrenda dhe dritës përjashtë. E drita lodron, si fëmijët, fëmijët çamarrokë dhe kafshët e zbutura.
Fjala Përktheu Agron TUFA Dhe ai që do të dojë, atë do ta duan, ai që do të shërbejë, atij do t’i shërbejnë jo tani, herëdokur më vonë. Po më i lumë do të jetë i falenderuari, ai që pasi ka shërbyer, do të shkojë pa Rakelën zemërdlirë nëpër kodrat e blerta. fjalë, o ti petk mbretëror, fustan i shkurtër i durimit të gjatë më e lartë se qielli do të jesh, më gaztare se dielli. Sytë tanë nuk do t’i shohin ngjyrat e të shtrenjtit tënd, fëshfërimat e palave të tua të gjera nuk do t’i ndjejë veshi i njeriut, Vetëm zemra vetë do t’i flasë vetvetes: - jeni e lirë dhe e lirë do të jeni, dhe para skllevërve s’keni farë borxhi.
Radhori i dytë (i kushtohet gjyshes) Guximi dhe mirësia Përktheu Agron TUFA Dielli ndriçon për të mirë dhe të ligj, Dhe toka vetë s’është askund më e keqe: ta do zemra, – mbaja në lindje, në perëndim apo ku të të thonë, ta do zemra – rri në shtëpi. Guximi u prin anijeve në oqeanin e madh. Mirësia e përkund arsyen, Si një djep të thellë e të flashkët. Kush njeh guximin, njeh dhe mirësinë, sepse ata janë si motra: guximi është gjëja më e lehtë në botë, por më e lehta punë – është përdëllesa.
Kënga e marshimit Përktheu Agron TUFA
Në Francë dy grenaderë robër te rusët, bridhnin kuturu. Në pluhur uniforma e tyre, dhe Franca në pluhur gjithashtu. Nuk është vallë e çuditshme? Jeta befas thinjet si hi vatre, Si dëbora në udhët e Smolenskut, si rëra në stepat arabe. Dhe hapet vështrimi larg, larg, dhe qiell – anekënd. - Çfarë kërkon Ti, Perëndi, çka lyp prej robit tënd? Mbi krejt çka deshëm ne, njëfarë kërbaçi është shtruar. Sytë e mi s’do donin të shihnin. Por të shohin qenka shkruar. Ani. Çfarë nuk bën vaki mbi botën e ashpër e të valë, Gjithkah lartësish ku lodrojnë kometat – zjarri është fatal! Pra, ngrihu, shok i shkretë! Të dergjemi s’na ka hijeshi. Për besën të pimë gjer në varr: matanë varrit nuk ka pabesi.
Gruaja e pabesë Përktheu Agron TUFA Ç’prej asaj dite kur ktheve në shtëpi dhe në sy nuk më sheh brenda meje gjithçka u përmbys. Mu si ai qeni i sëmurë që ka tre ditë shtrirë, heq shpirt ashtu dhe shpirti im rrënkon. Mëkatarit gjithë bota i del krah, e të pamëkatit – veçse mrekullia. Mrekullinë paça dëshmitar. Kallëzoja, Zot, atij të vërtetën, Kallëzoma shfajësinë time! Atëherë qenushi, kjo kryetayrë e ngratë, vrikthi shkundi kokën, asaj iu avit hareshëm, dorën ia lëpiu gjithë dhele dhe ra i vdekur në tokë. Di Zoti për njeriun atë çka njeriu s’e di.
Bindja Përktheu Agron TUFA Edhe sikur të gjithë të tallen me ty, dhe ti të shtrihesh, si Llazari, të shtrihesh e të heshtësh para qiellit -
as atëherë ri Llazar s’do të jesh. Ah, sa mirë të krahasohesh me torfën e zezë të kopshtit, me pluhurin laragan ndanë udhe, me klithmën e vogëlushit që e kanë harruar në fushë… e tjetër gjë s’të kërkojnë.
Ninullë Përktheu Agron TUFA Në mal, në majë të bredhit, në majën e hollë e të lartë është lidhur një djep. Era e përkund. Bashkë me djepin – dhe folenë, me folenë dhe bredhin zgërbonjë. Në fole një zogth i mençur fërshëllen dhe digjet si qiri. -Fli, o pëllumb, – thotë, do të zgjohesh ai që dëshiron: në daç i varfër, në daç i pasur, në daç zgjohu valë deti, në daç engjëll i Perëndisë.
Kthimi Përktheu Agron TUFA (vargje për Aleksejin) Është mirë të kthehesh herëdokur: në qytet ku gjithçka ka ndryshuar, në kopsht, ku drurët e tjerë prerë i kanë qyshkur, ata që kanë tepruar kërcasin, e më parë nuk kërcisnin, në shtëpi ku për ty hidhërojnë. Të kthehesh e të mos gjegjesh. Kështu gjer në vdekje të heshtësh. Ata le të shtinë fall për veten, të pyesin kalimtarët, i kuptojnë – dhe s’i kuptojnë. E sendet përqark shkëndrijnë, si yjëzit e largët imcakë.
Dëshira Përktheu Agron TUFA Se mos pak gjëra më janë dukur sikur: që nëse dikë në botë lëvdojnë, mua duhet të më lëvdojnë qindfish,
po se për çka – le ta gjejnë vetë; që nuk ka të tillë orë të ligë, dhe të tillë katund të humbur, dhe të tillë kreatyrë të ulët, mbi të cilën fryma të mos lozë si një zumare e mrekullt mbi një thesar; që s’ka midis vdekjesh një vdekje të tillë, së cilës do t’i mjaftonin fuqitë kundër jetës sime durimtare, si pelini dhe barërat e helmëta, se mos pak gjëra më janë dukur sikur dhe se mos nuk do të më duken.
Pasqyra Përktheu Agron TUFA Mik i dashur, as vetë nuk e di: ç’kuptim ka gjithësa ndodh? Pasqyrës i sillet përqark, me madhësinë e një thjerrëze ai si njëfarë tërshëre. Dhe çfarë ndrit në të dhe përvijohet, çfarë sheh, duket, digjet, më mirë mos ta shoh fare. Se jeta një gjëzë e vockël është: bën vaki, e gjitha, kutullohet rreth gishtit të vogël, në skaj të qerpikut. E vdekja përanash tij, si deti.
Vegimi Përktheu Agron TUFA Ty të vështroj – e ty nuk të shoh: tim atë në petkun e huaj. Mu sikur ai nuk mundet të ecë, ndërsa e ndjekin, e ndjekin… Zot, o Perëndi, them, Ndoshta do të vdes tash Prej keqardhjes për çdo gjë? Për bishëzat – për shkak se janë bisha, për ujin – për shkak se ai rrjedh, për floririn – për shkak të mënxyrës së tij, për veten – për shkak të çmendurisë sime.
Shtëpia Përktheu Agron TUFA Do të jetojmë gjatë, aq gjatë, siç jetojnë pemët ndanë ujrash, siç lan uji rrënjët e tyre
dhe toka me ta i hapet qiellit, si Elizabeta-Marisë. Do të jetojmë gjatë, gjatë. Do të ngremë dy shtëpi të larta: atë prej floriri, këtë prej terri, dhe të dyja do të zhaurijnë, si deti. Do të mendojnë se ne më nuk jemi… Shi atëherë do të qesim t’u themi: Nëpër ujin e padukshëm e të shpejtë pluskon zemra e njeriut. Aty flauri shket koha e lashtë, mu si pëllumbi prej tokës së Noes.
Ëndrra Përktheu Agron TUFA I shtiret djalit plangprishës. I shtiret në shtratin e vdekjes, se si po largohet nga shtëpia. Veshur me një mantel të hareshëm, në gisht – unaza stërgjyshore. Gjogu-vëllam e shpie larg. Dhe shih sa mrekull ndaj të gdhirë: Pas shpine pingërron briri dhe telat, Përpara luajnë krejt të dalldisur. E qentë, shërbëtoret e shërbëtorkat janë mbledhur te portat e kqyrin, i urojnë udhë të mbarë.
Përmbyllje Përktheu Agron TUFA Në çdo gjësend të pikëllimtë ka një gisht a një pusullë si në zgavrat e rëna në ujdi. Në çdo fjalë ka një rrugë, ka një udhë të trishtë e të zjarrtë. Dhe ai që thotë se mundet, lotët e tij s’janë për këtë udhë, dhe shpresa e tij është tjetër. Kush s’e ka njohur – s’do ta njohë. Kush e njeh – rish do ta njohë, rishmi në mend do buzëqeshë dhe mëshirëplotin Zot do lëvdojë.
Vargje nga radhori i dytë që nuk gjetën vend në të
Gostia Përktheu Agron TUFA Kush yjet di t’i lexojë apo gurët t’i shpalosë si kartat, të ziejë rërën dhe gjilpërat, që të mësojë çka do të ndodhë prej asaj që ndodh. Ai ende nuk di shumë. Jeta është si një verë e re. Sado që të pish mendjen s’ta merr dot dhe gjuhën nuk ta lidh. Më mirë mos e gjako. E sapo zjarret të fiken dhe të gjithë të largohen shtëpive apo tavolinash të përgjumen o, sa e tmerrshme në mendje ta çosh, ku ke qenë e për çfarë pune, me kë e për çfarë je këshilluar.
Një ninullë tjetër Përktheu Agron TUFA Fli, mor pëllumbth, ndryshe të flakin, të flakin e as sytë nuk t’i hedhin, si korrësja që e la vogëlushin në krye të arës me elb. Vetë korr e korr e fshin lotët. -Mama, mama, kush drejt meje po vjen, kush është që ka ndalur mbi mua? Mbi të ndalojën herë tri plaka për mrekull, herë tre ulkonja të thinjura. E përkundin ato, e ngushëllojnë, përtypin ato një fije lulekuqeje. Lulëkuqen vogëlushi s’e do, qan, e askush s’e dëgjon.
Plakat Përktheu Agron TUFA Si një piktor i vjetër durimtar, më pëlqen t’ua kundroj fytyrat plakave të mjera e të liga: buzët e tyre të vdekura dhe forcën e pavdekshme që u ka puthitur buzët. (Thua se rri atje një engjëll, dhe monedhat radhit në fishekë: pesëshet dhe qindarkat e imëta… tyt! – i tremb ai fëmijët, zogjtë dhe lypësat, tyt, u thotë, largohuni:
a s’e shihni se jam i zënë?) Kundroj – dhe skicoj me mendje si do të dukesha para një pasqyre të errët?
Rruazaret Përktheu Agron TUFA Unaza bojëqielli e gjyshes, librat e stërgjyshit ndoshta do t’i jap. Por rruazaret e qelqta s’di pse më dhimbsen. Pikëlore janë, të thjeshta, si kopshti dhe pallonjtë në kopsht, ndërsa zemrën e kanë prej yjesh e luspash. Ose si liqeni dhe peshqit në liqen: herë i ziu kridhet, herë i allti, herë butë-butë i gjelbri ai kurrë më s’do të kthehet, dhe s’ka pse të kthehet Nuk i dua të varfërit e të kamurit, as këtë vend, as të tjerët, as kohët e ditës, as kohët e vitit porse dua çka më fanitet e paditet: harenë e mistertë. As çmim ajo s’ka, as kuptim.
Udhëtimi Përktheu Agron TUFA Kur të mbarojë kjo mënxyrë apo kjo lumturi të më kthejë shpinën, të largohet si kodrat e larta, do të ec nëpër rrugën e njohur tembrama nga urdhëruar më kanë. Do të dëgjoj atëherë, çka të dëgjoj, Të flas, çka më thonë: -Ja, të prita e prita – dhe erdhe. Gjithnjë e kam ditur – e tash do ta di. Se mos vallë do harroj? Gjithëcili dëshiron që ta njohin: që zogjtë t’i afroheshin flatrimthi, të vdekurit të ngriheshin të gjallë, bishat këlyshë t’ia sillnin dhe koha të rrokullisej prajshëm si vetëtima në fëmijërinë e hershme.
Radhori i tretë Përktheu Agron TUFA
(Kujtimit të gjyshes Darja Semjonovna Sjedakova)
1 -Shkojmë, shkojmë o gëzimi im, shkojmë kopshtit tonë mespërmes të shohim ç’ka ndodhur në botë! Dorën, ma jep, pëllumbeshë, sillma trastën time të vjetër. Shkojmë se erdh’ vera te pragu. S’ka gjë pse shtrirë jam në varr çfarë nuk harruakësh njeriu! Ç’prej kopshtit duket lumi i cekët, në lumë çdocili peshk dallohet.
2 Ç’bëra kështu, ç’nakatosa, që qiriri im digjet zbehtë, pulit, si sytë e një të nëmuri, sytë e pafjetur, të marrtë – ndërmend shumë; harroj dhe më shumë. Nuk dua as të harroj, as të kujtoj. Ah, sa shumë i kam kundruar njerëzit dhe di gjëra të çuditshme: di që shpirti është një foshnje, një foshnje gjer në grimëkohën e mbrame, Gjithçkaje, gjithçkaje ai i beson dhe fle në strofka banditësh.
3 Fati i femrës – është çikrik, si në rrasa të vjetra varresh, dhe natë dimri pa rrëfenja. U rrit jetime, u plak vejushë. Mandej e shqimi veten vetë. Ra prej qielli fija e artë, ra, e tokën s’e mbërriti dot. përse kjo zemër sëmbon kështu? Prej thellësisë së oqeanit na vjen me not një peshk i mrekullt, një perlë unaze ai solli, bregun nuk e mbërriti dot. Përse në parzm kjo kujë tufani? Të klithja, baren, – po s’kam me çka, ç’më dhimbset kjo tokë e bukur!
4 Kush u lind të hënën e zezë, për lumturinë të mos mendojë: mirë, nëse do t’i dilej kështu nën yllin tënd të humbur. Unë u linda të hënën e zezë ndërmjet Krishtlindjeve dhe Pagëzimit, kur cikna e vjetër frynte si një ari mbi këmbajkën e blirit: -Kush po e zien atje mishin tim, leshin tim kush po e tjerr dhe e mbledh? dhe shkelnin syrin yjet imcakë njëri më i panjohur se tjtetri. Rashë e pashë ëndërr sikur më donin gjithë ç’të kërkoja, “jo” nuk më thonin, me një krehër floriri m’i krihnin gërshetat, mbi një sajë argjendi më shëtisnin dhe më lexonin libra të mistershëm fjalë, që i kam harruar.
5 Si prej një pusi të thellë a ç’prej një ylli të largët sheh gjyshja mbi çdocilin send: - asgjë, asgjë ne nuk dimë. Çka kemi parë, s’mundemi ta themi. Çapitemi, si dy lyparake. S’na japin – prapë faleminderit. Për të tjerët asgjë nuk dimë.
6 Të gjendeshin asi mjeshtrash në botë, ta ndërtonin kullën e sahatit mbi pusin tonë shërues në vend të atij që e shkatërruan… Ta kisha patur zellin të të qepja një mbulesë: me Shën’Koll çudibërësin apo me kë të dëshiroje ti… Të ma pëshpëriste engjëlli një fjalë të ëmbël, si yjet e mbrëmjes, të shrenjtë për veshin dhe mendjen, të gjithë ta përsërisnin atë dhe shpresën tënde të dinin… Asgjë nuk u duhet të vdekurve,
as shtëpi, as fustan, as dëgjim. Asgjë nuk u duhet prej nesh. Asgjë, përveç gjithçkaje në botë. ____ * Poezitë janë zgjedhur nga vëllimi “Starie pjesnji” / “Këngë të vjetra”, Lokus-Pres, Moskë 2003
I. S. Turgenjev (1818-1883) *** Me fole me ne fund se duhet te largohem Se bota na gjykoi, se shprese ska per ne Se e trishtuar je, se duhet te mundohem te haroj Ish mbremje, ndrinte hena e re Mbi kopeshtin e pergjumur nje avull ishte shtrire Une te degjoja ty dhe s'kuptoja dot Nen afshin e pranveres, nen syte e tu te dlire Aq fort pse derdhje lot? Po, te kuptova;ikë, je i lire T'u binda, pra, do shkoj, po si te shkoj, Te shkoj keshtu, pa fjale si i ngrire Kur ndjej ne shpirt kaq dhimbje sa s'duroj? S'them dot s'e sot te dua si me pare Ajo qe shkoi me s'kthehet perseri Por dashurine nga jeta s'e kam ndare S'rroj dot pa dashuri. A mos mbaroi vertet gjith' ç'ish e dlire Sikur asgje s'na pati lidhur ne! Sikur dy zemrat tona s'ishin shkrire Edhe kaq lehte u shemb gjithcka perdhe! Te desha fort por ti s'me dashurove Jo, jo! Mos me thuaj: Po!- se ti, Vec fjale e buzeqeshje me dhurove Une shpirtin bera fli. Pra ja si mbeta sot, por prape jam betuar Se s'do te rri pa njohur dashuri Serish do dashuroj si i shkalluar Me etjen e nje shpirti qe s'u ngi. Dhe ndoshta po; por bota magjiplote Me mrekulli e gaz e dashuri Dhe shpirt i ri e dhimbja lote-plote Me s'kthehen perseri. Do te shkoj, po prit, nem doren dhe nje here Dhe ja mbaroi e shkoi kjo dashuri Ky cast tani, ky cast i ndarjes se mjere Dhe prape gjume, prape ftohtesi... O Zot i madh! Nem forca te besoj se jeta s'me shkelmoi, se prape jam i ri
Se mund te dashuroj!
KUSHTIM Shqipëroi Guri Shyti Kur në pranverë, o engjëll im i besës, Pas një shëtitje kthehesh ti tek unë, Me buzën gaz, më fal fijen e shpresës, Bashkë me lulet që unë i dua shumë. Me lulet që më vijnë prej asaj dore, Që unë e puth me mall e dashuri, Paqja e hareja më pushtojnë prore, Aroma e buqetës dhe jotja afërsi. Vështroj un’ ethshëm kurmin virgjëror, S’ngopem duke parë sytë e tu të dëlirë, Dëgjoj teksa më flet me zërin fëminor, Fjalë që më kujtojnë dadon zemërmirë. E shoh fytyrën tënde thellë i gëzuar, Dhe ty duke të parë s’duroj dot. Vetëm për ty, ky shpirt i turbulluar, Dashuri të pastër ruan jetë e mot.
MIHAIL JUREVIÇ LERMONTOV (1814-1841) Lermontovi lindi në Moskë në 1814 në një familje fisnike. Në vitin 1828 shkroi poemat “Cherkesy”, (kështu quhej popullata në veri të Kaukazit) dhe “Kavkazsky plennik”, (Të burgosurit e Kaukazit). Dy vjet më vonë u botua poezia e tij e parë, “Vesna”, (Pranvera). Lermontov filloi studimet në Universitetin e Moskës. I influencuar nga studimet në Universitetin e Moskës dhe diskutimet e studenteve mbi politiken dhe filozofinë, në vitin 1831 shkroi dramën “Stranny chelovek”, (Një njeri i çuditshëm). Në vitin 1832, pas një zënke me një profesor, u largua nga universiteti dhe shkoi në St. Petërsburg, ku vazhdoi shkollën për oficer. Diplomën e mori në vitin 1834 dhe si rrjedhim u dërgua me shërbim në Tsarskoye Selo afër me St. Petërsburgun. Si oficer, ai shpenzoi një pjesë të mirë të kohës në kryeqytet ku u njoh me jetën aristokrate si dhe formoi bazat për pjesën teatrale, “Maskarad”. Vdekja e Pushkinit në një duel në Janar 1837 e tronditi shumë shpirtërisht. Për Pushkinin shkroi elegji, e cila shprehte dhimbjen e tij si dhe dashurinë e kombit për poetin e vdekur. Në elegji dënonte jo vetëm vrasësin por dhe aristokracinë e asaj kohe, të cilën e shikonte si vrasëse të lirisë dhe fajtoren kryesore për këtë tragjedi. Kur Nikola i I-r ë lexoi elegjinë, e arrestoi dhe më pas e persekutoi në Kaukaz. Në persekutim u njoh me inteligjencën e Gjeorgjisë si dhe me poetin Ilia Chavchavadze, e bija e të cilit ishte martuar me poetin, dramaturgun dhe diplomatin e njohur rus, Aleksandër Sergeyevich Griboyedov - gjithashtu u njoh dhe me poetë të tjerë gjeorgjianë në Tiflis (Tbilisi) të cilët i zgjeruan horizontin. Në Kaukaz studioi gjuhën dhe folklorin vendas si dhe rishkroi historinë Azerbajxhane “Ashik Kerib.” Me influencë të gjyshes dhe poetit V.A. Zhukovsky, në 1838 ju lejua të kthehej përsëri në kryeqytet. Shkrimet e tij filluan të bëhen të njohura dhe atë filluan ta quanin pasardhësi i Pushkinit. Në këtë kohë u bë i njohur dhe në rrethin e shkrimtarëve të St. Petërsburgut, tashmë si pjesëtar i atij rrethi. Lermontov vdiq në moshën 26 vjeçare gjatë një dueli me oficerin N.S. Martynov. Ndërmjet veprave të tij të përkthyera në shqip janë romani "Një hero i kohës sonë" si dhe poema "Demoni". Për këtë poemë ai punoi 12 vjet. E fil loi që kur ishte në kolegj dhe e ripunoi deri pak përpara se të vritej. Ai e mbaroi poemën në 8 Shtator 1838. Por poema pa dritën e publikimit vetëm pas vdekjes së autorit në vitin 1856. Permbajtja:
Nuk te njoha kurre; Gjetheza; Vdekja e Poetit; TE FALEMINDERIT!; *** (Dal ne rruge vete, i vetmuar); *** (Panik e frike s'do kem); *** (S'me mbushin syte perendite); JO, UNE ME AQ ZJARR TY, JO, NUK TE DUA; TE DESHA; PER...; *** (Ne u takuam perseri); Dhe vetmi dhe dëshpërim; Në t'egrin veri; I burgosuri; E shkëputur...; DEMONI; MCIRI; DASHURIA E VETME; VETMI; Deshire; Enderr; Kenge djepi; VELA E VETMUAR;
Nuk te njoha kurre Edhe keshtu tek ti pandehja te gjeja shpirt e shok e short dhe tere boten e urreja qe te te desha ty me fort. Nga ndonje çast mendimbegate dhe forc’e shpirtit s’ish çudi t’i jepje botes nje dhurate dhe te me jepte pavdekesi. Pse doje pra te me nderroje ate kurore lavdiplote? Pse s’qe athere kur premtoje e tille siç je bere sot? Nen qiell te jugut, ne vend tjeter do te largohem, ndoshta shpejt. Po jemi njohur pak si teper per t’u harruar ashtu krejt. Pa te kuptuar dot mashtrimin ta fala shpirtin mbushur plot ia njohe ketij shpirti çmimin? Ia njohe, une s’te njoha dot!
Gjetheza (perkthyer nga Aleko Ballauri) Nje gjetheze lisi iku nga dega e shtrenjte, Ne stepe u versul, ndjekur nga stuhia. U tha ne acar, u vyshk ne vapen e rende, Te Deti i Zi, mberriti tani, ne ujrat e tija. Nje rrap djaloshar, mbi det qendron krenar, Me te era flet, i ledhaton gjethet e blerta. Zogj parajse kendojne perhere me zjarr, Per nje mbretereshe, lavdine e saj, ne dallget e erreta. Gjetheza rrugeton, ne rrenjet e rrapit qendron, Me deshperim dhe hidherim, lutet, nje streheze te kete. I thote: ''Nje gjethe e mjere ty te kerkon, Po thahem ne rini, ne kete te ashper stepe. E vetme endem, pa shprese dhe qellim, U vyshka ne te nxehte, u treta pa gjume. Me merr ne deget e tua qe celin me gezim, Rrefenja trimash pa fund do te tregoj une.''
''E c'te dua, ia kthen rrapi djaloshar, E zbehte je, pluhuri te ka mbuluar. Rrefenjat e tua s'i dua, ndonese boten ke pare, Nga kenget ezogjve, veshet me jane shurdhuar. Ik tutje udhetar! S'te kam njohur me pare! Dashnor kam vec Diellin, per te lulezoj! Deget e mia kaltersia pa fund i ka marre, Me rrenjet e lashta, ne uje te thelle qendroj.''
Vdekja e Poetit * Shqiperoi Skender Luarasi U vra poeti! - Rob i nderit E mposhtën shpifja e thashethemet, Me plumb në gjoks, me et’ për shpagë, E uli kokën e lavdishme… Shpirti i poetit nuk duroi Njollën e njerëzve cipëplasur. U çua kundër botës keqe I vetëm, si më parë…E u vra! ……………………………. ……………………………. Dhe vdiq me et’ të kotë për shpagim, Me ankth të fshehtë shpresash të dështuara. Pushuan tingujt e magjepsur, S’do t’i dëgjojmë kurrë më. Strehë e poetit mbeti shkretë, Te buzët e tij po çlodhet heshtja. Po ju, trashëgimtarë faqenxirë, Pjellë etërsh famëkëqinj për poshtërsitë e tyre, Me duf skllavi kini shkelur drudhet E fiseve të varfëruar nga lodrat e fatit Ju krrusi rrotull fronit me epshe të pangopur, Xhelatë të Liris, Gjenis e të Lavdisë! Po, fshihuni nën hijen e kanunit, Përpara jush e drejta s’mund të flasë! Por ka një gjyq hyjnor, o band’ e zvetënuar! Gjyqtari i rreptë po ju pret: Ai nuk blihet me flori. Dhe jua paranjeh si veprat dhe mendimet Ahere kot do ta përdorni ju gënjeshtrën; Ajo nuk ju ndihmon dot më, Ju nuk e lani dot me gjakun tuaj pisë Gjakun e shenjtë të poetit! -----------(*)Kjo vjershë (vetëm fillimi e fundi shpëtoi nga censura) e cila qarkulloi e kopjuar dorë më dorë në të gjithë Petërsburgun përnjëherësh pas vdekjes së Pushkinit, shprehu më së miri zemërimin e përgjithshëm të popullit kundër xhelatëve të gjeniut kombëtar rus. Me t'u zbuluar autori i saj, Mihal Lermontovi, u hodh në gjyq. Vetëm për hir të ndërhyrjes së miqve të fortë u dënua veç me internim në Kaukaz. Shqipërimi (mbi bazën e tekstit të censuruar) u botua më 1949 në përmbledhjen “Lirikat” - A.S. Pushkin.
TE FALEMINDERIT!
Te faleminderit!.... Mbreme ti e prite pa buzeqeshje vjershen qe te dhashe. pasionet s'mi kuptove dot, o vashe, po per vemendjen tende hipokrite te faleminderit! Dikur ne roberi me shtire ti. Dy syte e tu e fjalet tere thumba, i fsheh ne gji megjithese te humba, po s'dua te me duash ti tashti: te faleminderit! Nuk do te hyj ne turmen adhuruese qe e trishtuar te vardiset pas se mos me thuash , mua, buzagaz ne vend te fjaleve te reda qortuese te faleminderit! O, le te shohe syri yt i ftohte le te me vrase shpres e enderrime edhe gjitheshka qe leu ne zemren time ky shpirti im perhere do t'te thote: te faleminderit! *** (Dal ne rruge vete, i vetmuar) SHQIPEROI PETRAQ KOLEVICA Dal ne rruge vete, i vetmuar, neper mjergull rrug' e shtruar hesht; flet me zotin heshja e harruar, edhe ylli-yllit po i flet. Lart ne qiej shpalosur mrekullia! dheu fle mbeshtjell' me kaltersi.... pse me vret keshtu ne gjoks vetmia? cfare pres a qaj une njeri? Nuk po pres asgje fare nga jeta, s'me vjen keq c'jetova e c'do le, dua vec i lire dhe i qete te harrohem fare dhe te fle! Jo nje gjume akull ere vdekje syt' e mi s'do desha kurre t'i mbyll, por ne gjoks te flinin hove jete, gjoksi im te merrte thelle fryme; Tere naten veshin te ma dhelte zer' i embel, zer' i dashurise, lis' i madh i mbushur plot me gjete permbi mua vec te shushurise. *** (Panik e frike s'do kem) SHQIPEROI PETRAQ KOLEVICA Panik e frike s'do kem, kur te le jeten
kete me bindje po ta them, si te verteten. Kam pare bukurira plot- pabukuri. Po mrekulli si ti ne bote, Jo' tjeter s'di. *** (S'me mbushin syte perendite) SHQIPEROI PETRAQ KOLEVICA S'me mbushin syte perendite gjithe shkelqim, Nga parajsa qe flasim per dite, s'ndjej gezim sot endrat perkedhel, krejt ne vetmi, kendoj si zogu ne zabel, qaj si femi
JO, UNE ME AQ ZJARR TY, JO, NUK TE DUA SHQIPEROI PETRAQ KOLEVICA Jo, une me aq zjarr ty, jo, nuk te dua s'ma merr mendjan, jo, bukuria shkelqimtare te ti kerkoj vec brengen qe u shua edhe rinine qe m'iku per fare. Veshtimin une ta ngul ty nganjehere dhe zhytem thelle, thelle, ne syte e tu. E fshehurazi me ty sec bisedoj atehere po s'eshte zemra qe te flet keshtu. Tek ti kerkoj mikun e rinise, te pamja jote shoh tjeter fytyre, te buza jote at' heshtje te cuditshme. ne syte e tu shoh syte e saj ne pasqyre.
TE DESHA SHQIPEROI PETRAQ KOLEVICA Jam pikelluar se te dua kaq shume, edhe e di se c'flasin bota, c'bejne zhurme, rinine ta njollosin pa pike meshire per cdo gezim te ndritur, te emblen deshire. paguan ti me lot t'hidhur pikellimi. jam i trishtuar po ti pse po te mbyt gezimi? TE DESHA Ngaqe te desha aq, - ky shpirti mu be vrere. e di te rite e tu qe ndrit gjithe shendevere, nga pas me ndjek me qesendi te pameshirte cdo dite bardhesie e cast i lumturise e pac ti fatin tend me brenga e lot trazuar une jam pike e vrere...pse ti je e gezuar? PER... perktheu Petraq Kolevica Nuk te perulem, ka mbaruar, Asnje premtim i yti s'hyn dot Ne shpirtin tim per ta sunduar, Jemi te huaj, sot edhe mot.
Ti ke harruar qe lirine S'ia fal mashtrimit kurresesi Por dhe keshtu, vite qe s'vijne Per syte e tu u bera fli. Edhe keshtu tek ti pandehja te gjeja shpirt e shok e short Dhe tere boten e urreja Qe te te desha ty me fort. Gjithato çaste te qendrimit Tek kembet tende, e beson? Ia kam rrembyer frymezimit Me se po mi zevendeson? Nga ndonje çast mendimbegate Dhe forc'e shpirtit s'ish çudi T'i jepje botes nje dhurate Dhe te me jepte pavdekesi. Pse doje pra te me nderroje ate kurore lavdiplot? Pse s'qe athere kur premtoje E tille sic je bere sot? Krenar jam, falme eshte e kote Kerko nje tjeter dashuri per asnje gje ne kete bote Nuk mund te rri ne skllaveri. Nen qiell te jugut, ne vend tjeter Do te largohem, ndoshta shpejt. Po jemi njohur pak si teper Per t'u harruar ashtu krejt. Qe sot do te ze te argetohem Dhe te betohem pasketaj, Vetem do qesh e do gezohem Dhe per asgje nuk do te qaj. Do rrej si djalli sa te dua Si desha, me s'do dashuroj A mund te dua me nje grua Kur sot nje engjell me tradhetoi? Te vdisja desha dhe te vuaj, me boten desha te luftoj Qe fort te voglen doren tuaj I çmendur, te mundja ta shtrengoj. Pa te kuptuar dot mashtrimin Ta fala shpirtin mbushur plot Ia njohe ketij shpirti çmimin? Ia njohe, une s'te njoha dot! *** (Ne u takuam perseri) perktheu Petraq Kolevica Ne u takuam perseri, Por qe te dy kishim nderruar!... Gjithato vite me shpejtesi Na kane shkuar pa kuptuar. Kerkova zjarr ne syt e tu Edhe ne shpirtin tim te thare
Ah, posi mua edhe ty Kjo jet' e ndyre na ka vrare....
Dhe vetmi dhe dëshpërim Vetmi dhe dëshpërim, kur kush dorën s'ta jep Në çastet kur shpirtit t'i bien fatkeqsira... Dëshirat!... që sillen në boshllëk dhe ti duash përjetë?... Vitet shkojnë - gjithë vitet më të mira! Dashuro ... por kë?.. pak kohë – s’ja vlen për mundimin, Por përjetë të dashurosh pamundësohet. Në vete nëse shikon? - atje madje s'të ndjekin: Gëzimi, suksesi, dhe gjithçka atje asgjesohet... Ç'ndjenja? - lëngata të ëmbla që arsyeja lehtë i kuron E shkojnë me gjykimin e fjalëve; Dhe jeta, tek vështron me vëmendje të ftohtë ç'na rrethon,Është e tillë shaka shkretane dhe budallaqe...
Në t'egrin veri Në t'egrin veri po qëndron e veçuar, një pishë mbi mal gollomesh. Dhe dirgjet dhe tundet dhe plot me dëborë, si rizë atje sipër u vesh. Sheh n'ëndërr gjith' ç'ka shkretëtin' e larguar në vendin ku lind dielli i ri, Në shkëmbin që ndizet, rri vetë dh' e gjorë, një palmë për mrekulli.
I burgosuri Përktheu Lasgush Poradeci Hapmani burgun-katua, Nëm-ni ditën plot ndriçim, Vashën sy-zezë që dua, Kalin, kresht-ziun t’im! Unë nusezën e mirë Do ta puth me ëmbëlsirë, Do marr kalin e do shkoj Stepave të fluturoj. Po dritarja ësht’ e lartë, Porta me një kyç mizor; Dhe sy-zeza ndodhet largë, Në hajatin madhështor; Mbi blerime kal’ i mirë, Pa fre, vetë, me dëshirë, Rend gazmor e lot sa mund, Bishtin nëpër erë e tund… Jam i vetëm, s’kam gëzime: Vetëm muret rrethpërqark, Një kandil bën pak ndriçime
Me atë zjarr që vdes nga pak; Veç se prapa aty në derë Hap i regullt bje përherë; Natën ec në qetësi Roja pa përgjegjësi.
E shkëputur... Një valë rrëshqet vetmitare Në mjergull tej atje në det N'kërkon ajo në vis të laget E ç'po braktis atdheun e vet? Lot era valët e direkun Përulet e kërcet çdo ças' As shkon ajo drejt lumturisë As lumturi ajo lë pas.
DEMONI (perkthyer nga Petraq Kolevica) Tregim Oriental PJESA E PARË I Demoni, mbytur në trishtime U end mbi tokën mëkat – plotë Dhe koh’ e shkuar plot kujtime Përpara sysh i ç’faqet sot: Kur ish mbi botë vetëm fare Porsi një ëngjëll krah-praruar, Kur dhe kometa udhëtare Gjith’ buzëqeshje ledhatare E përshendeste duke shkuar, Kur përmes mjegullash pa anë, Me et në shpirt për dituri, Gjurmonte mijëra karvanë Prej yjesh flakur mizëri, Kur dashuronte, kur besonte, Banor’ i parë i botës mbarë, Kur s’njihte cmirën dhe nakarë Kur s’i kanosej gjithënjë Kjo sërë shekujsh të pafund E shum’… e shumë…. dhe çdo gjë… Ndër mënd ta sjellë nuku mund! II U end i mjerë gjithënjë Mbi qjej e det e strehë s’gjet Dhe vjetët rridhnin një pas një Si një pas një minuta shqet Ndër ata tinguj monotonë. Duke sunduar botën tonë Pat mbjellë e pjellë prapësi, Po s’u kënaq se njerëzia S’i bënin ballë dot atij E iu mërzit dhe ligësia.
III Dhe fluturoi nga Kaukazi Ky mërgimtar me shpirt të gjorë, Ku poshtë tij si gur elmazi Ndrinte Kazbeku me dëborë, Ku mu si gjarpër gjarpëruar Darjalli nxinte i harbuar Në fund të honeve shkëmborë, Më tej Tereku ndër rrëpirat Si luaneshë perçe – ngritur Gjithmonë ushton. Dhe egërsirat Dhe shqipia lart duke u vërvitur I vinin veshin vales tij; Dhe ret’ e bardha si pambuku, Nga larg të ardhura, nga jugu, E udhëhiqnin në veri. Shkëmbij me gurë një mbi një Si në dremitje të magjishme I mvarnin kryet përmi të E shihnin valën e furishme. Kala e kulla gur mbi gur Me tmerr mes mjegullës shikonin Edhe Kaukazit tërë nur Si roje – diva i qëndronin. E egër ish, plot mrekulli Çdo gjë rreth tij, por me mërzi E me përçmim ai shikonte Botën që bëri Perëndia Dhe gjë prej gjëje s’pasqyronte As ball’ i gjërë as syt’ e tia. IV Një tjetër pamje kësaj ane, Një tjetër vënd plot bukuri: Shtrihen luginat gjeorgjane Porsi qilima për çudi. O vënd plot gaz e begati! Selvi të drejta si fidanë, Lumenj që rrjedhin me shpejti Nëpër shkëmbinj e gurgullojnë Dhe trëndafila plot freski, Ku mblidhen zogjtë e këndojnë Me afsh’ e zjarr për dashuri. Në pyjet lisat hedhin hijen Mbi guva, shpella ku shpesh fshihen Ato zorkadhëzat e njoma. Dhe drit’ e jet’ e fëshfërime Një kor prej mijrash cicërime, Një vënd i mbytur me aroma. Dhe vap’ e ëmbël e mesditës
E sumbuj vese vetëtitës Në mes të natës plot freski E yje prush e plot shkëndi Si syri i vashave mahnitëse! Po veç se një nakar të ftohtë Në shpirtin shterpë nuk i zgjoi Shkëlqim’i jetës, përmbi botë Fuqi e ndjenja tjetër lloj. Kudo që sytë i këtheu Ja e përçmoi, ja e urreu. V Shtëpi për-rreth me avëlli Gudalli i thinjur pat ndërtuar, Që djer s’ e lot u pat kushtuar Pa masë skllevërve të tij… Sa ngjitet djelli mbi çati I bije hie e malit ngjitur. Në shkëmb një shallëz e skalitur, Nga kulla lart, që sheh mbi fushë, Gjer buzë lumit merr të nxjerr E nëpër to posi drenushë Tamara, lidhur me çember, N’Agravë zbret ujë të mbushë. VI Gjithmon’ i heshtur mbi luginë Pallat’ i zymtë hien hedh; Por sot zjen kënga, vera rrjedh Buçet zurnaja, njerëz vijnë – Gudalli vajzën sot martoka E far’ e fis e fqinjë ftoka. Ka dalë nusja në hajat E në mes shoqeve qëndron E mal më mal e shpat më shpat Ngadalë djalli perëndon; Trokasin duart plot hare Këndojn’ e lozin – edhe ja! Rrëmben dajren nus’ e re E duke ngritur dorën la Vallzon e shkathët sa më s’ka. Her’ herë duket zoçkë fare Her’ herë ndalet e vëren Dhe syr’ i bukur i shkëlqen Ndënë qepallat zilitare; Këtu ngreh vetullën gajtan Më tej përkulet si ta deshe E mbi qilim ku shkel të ngjan Se shkel një këmkë perëndeshe. E qesh e shkrihet pa merak Në gaz të dlirë foshnjarak,
Sa rez’ e hënës që lëshohet E bje mbi re e ndrin pastaj As mund të krahasohet Me buzëqeshjen e asaj! VII Bëj për ysjt’ e gjithësisë Për këtë diell që na ngoh Se jo, as shahu i Persisë As mbret në kulmin e lavdisë S’ka puthur syçka si këto. S’ka shatrivan harem’ i tërë Të ketë larë në behar Me atë ujë qehlibar Të tillë trup e gji e llërë. Akoma dora njerëzore Që bredh mbi faqe virgjërore Të tilla flokë s’ledhatoi, Që kur u ngjiz kjo botë boshe Bëj be: e tillë bukuroshe Nën këtë diell s’lulëzoi! VIII Të fundmen valle dredh gëzuar Por oh, që nesër me t’aguar Atë, të bijën e llastuar E trashgimtare të Gudallit E pret diku një tjetër fat, Të tjera huqe, tjetër fshat, Një tjetër atdhe matanë malit. Dhe një dyshim, dyshim i fshehtë Ja mvrojti vetullat në ças Dhe duke dredhur vallen vetë Kish çdo lëvizje kaqe jetë, Kaq mbushur plot me lot e gaz Sa dhe Demoni të qëllonte E ta shikonte që nga qjelli Një koh’ të shkuar do kujtonte E do rënkonte që së thelli…. IX Por ja, e pa … Dhe pa kuptuar Demoni ndjeu një të drithtuar Sa tërë trupi i u trondit. Shkreti e shpirtit të zhuritur Me tinguj t’artë iu vadit E ndjeu sërish i përtëritur Ç’ish dashuri e bukuri! Pa ndenjti ndenjti i haruar Dhe ëndra plot me ëmbëlsi
Për lumturin’ e perënduar Si yll pas ylli ca nga ca Po i faniteshin përpara. S’kuptoj prej ç’for ce u mbërthye, Një dhimbje ndjeu të panjohur Një valë ndjenjash fund e krye Posi më parë e patën ngrohur. A mos rilindja po agonte? Ai kërkonte të mallkonte Po dot s’nëmoste si qëmoti… A ta haronte? S’e dha Zoti! Po as që donte ta haronte! X Pa ndalur kund dorinë e lodhur, N’aheng tek nusja për t’u ndodhur, Shpejtonte dhëndri i paduruar; Kaptoj Argavën e kulluar; Kaloj brigje, male, sheshe, Mbas tij, ngarkuar me peshqeshe, Vargonte vargu me gamile Gjer tutje zgjatur e zvaritur. Rreth e përqark kumbonin zile. Ai, sunduesi i Sinodalit, Peshqesh po shpije një karvan; Në mes ka ngjeshur një kollan. Këllëf’ i shpatës prej metali Në djell i shndrit. Në krah të majtë Një pushk’ e re kondak sërmajtë. Tek ec mbi kalë kapardisur Ç’i valavitet kjo mëngore Gjith’ me gajtan e punë – dore! Takëmet gjithë të qëndisur Me ar me xhufka të stolisur I kishte kali qimendritur Nga rruga lodhur e djersitur, Ky kal’ i shkathët ik’ e ikë Ngrh veshët lart e tërë frikë Hunguron e shfryn e nga rrëpira Sheh shtrëmbër valët shkumbë – dlira. E ngushtë rruga të kall tmerë! Në njërin krah shkëmbinj vigane – Matanë – lumë dhe humnerë. U ngrys. Mbi malet zu të bjerë Një mjegull dëndur e më dëndur Karvani niset me të rendur. XI Kur ja një kishëz atje la… Atë e mbanin për alltar, Dikur një princ aty u vra
Nga dor’ e hasmit gjakatar. Dhe që at’here udhëtari Në luft’ a dasm’ a ku të shknte, Aty do ndaleshe së pari E lutje Zotit t’i drejtonte; Dhe ajo lutje bëhej mbrojë Që thik’ e turkut mos ta shpojë. Po dhendrit trim syrin s’ja mbushi Adetn’ e lënë gjysh stërgjyshi. Me ëndra plot me marifet, Demon – dinaku e ndez shpuzë, Sa që i vjen sikur vërtet E puthën nusen mu në buzë. Kur ja, i duallë dy përballë Të tjerë, krismë – ç’është vallë? Duke shtrënguar yzengjitë Shikon, kupton se ra në pritë E princi më s’e bën të gjatë. Një tytë pushke ndrit në terr, Kamxhik e shpatë – si skifter U hodh e shkoi… e krismë prapë! Dhe thirrje e mpreht’ e lemeruar U ndje kudo në katër anët E ikn’ e therrë të tmeruar Nga sytë këmbët Gjeorgjanët… XII Po binte mbremja përmi tokë, Gamilet mbledhur kok’ më kokë Me tmer kufomat i shikonin; Aty këtu, si më të kotë, Këmborët mbytur tingëllonin. E vodhën krejt karvan’ e mjerë Dhe përmi trupat e krishterë Vjen kukuvajka rreth e qark! Si mjer këta që mbetën larg Nga tok’ e shënjtë që i leu Ku gjysh – stërgjyshnë tretën dheu. S’do vije dot as mëm’e mjerë As motrat lidhur me çemberë, Me zemrat – çjerrë e shpresat – prerë Të qajn’ aty me ngashërim, Prandaj një dorë e zellshme ngriti Aty, mbi shkëmbin prej graniti, Një kryq të drunjtë për kujtim Dhe shamasheku vit pas viti E përqafon me ënd e shije Dhe në pranverë rritet bari E shumë herë udhëtari Aty i lodhur shkon e bie
E rri e prehet ndënë hie. XIII Vrapon një kalë me revan Ngreh pluhr duman e s’ka ç’e mban, Her’ – herë ngrihet kaz përpjetë, Sikur kërkon të pijë retë E hingëllin e ç’krofëtin, Her’ – herë tokën zë rrëmin Me një patko që shkëndijon, Pastaj me perçe shpurpulisur I çakërdisur gjith’ harbon. Mbi të – kalorësi i zalisur! Në shalë tundet si i lënë, Mbi perçe koka i ka rënë. Në dorë s’mban kamxhik e fre, I mvaren këmbët n’yzengji; Ja mbytën gjaku si reke Jelekn’ e ri me plot stoli. O kalë i shkathët prej luftimit, Me vrap tët zot e nxore gjallë Po plumb’ i keq i osetinit E morri, natën, mu në ballë. XIV Dëgjohet kujë e rrëmujë… Mëhalla mblidhet në Gudalli. Një kalë ç’qe që erdh’ me bujë E mu në prag u plas e ndali? Ç’qe ky kalorës frymë – sosur? Në ball’ të tij qënkan vulosur Gjurmët e luftës së vështirë – Në gjak, dyfek e rrobe ngjyer, Të fundmin çast qënka mbërthyer Në perçe e kalit dor’ e ngrirë. E priti shumë nus’ e gjorë T’i vinte dhëndri – dhe ai E mbajti fjalën princërore, Në dasmë erdh’ e në gosti… Por oh! se këmb’ e krah iu mpinë E s’mund ta hipnjë më dorinë. XV Te kjo familje kaq e qetë Mëri e zotit ra si shqotë! Rënkon e qan Tamar’ e shkretë Përmbys në shtrat po derdhën lotë E lotë zhur që gurët tret; I hidhet gjoksi e gulçon Po ja – i vjen sikur dëgjon Një zë magjik që po i flet:
“Mos qaj, o shpirt, mos qaj më kot! Me kuj’ e lot s’e ngjallën dot Atë që vdiq e shkoj për jetë, Veç sy e faqe djegën sot Me këto lotë prush të nxehtë. Ai s’degjon, ai s’kupton, Ai s’të çmon trishtim e lotë, Se drit e qellit i ndriçon Vështrimn’ e shemërt e të ftohtë. Një kor hyjnor e nanuris … E ku i hyn në sy kjo jetë , Rënkim’ e vaj i vajzës shkretë Atij që shkoj në paradis? Ai tani po fle në paqe. Dëgjomë mua vogëlushe, S’ja vlen, s’ja vlen, s’ja vlen as kaqe Të qash për të, moj ëngjëllushe. “Si në det, në qjell notojnë Pa timon, pa vela fare Mijra yj që vezullojn Posi varka vetmitare; Fushës qellit përmbi ne Vjen e vete fluturake E gjëkundi gjurmë s’le Kjo kope me re rudake. Se takohen se mërgohen, As gëzohen as brengosen. Për të shkuarën s’trishtohen, Për të ardhmen s’merakosen. Kur andralla ke mbi kokë Atëhere i kujto Dhe, sa rron e je në tokë Rri shkujdesur si ato” “Kur nap’ e natës do të bjerë Përmbi Kaukazin fije – fije, Kur bot’ e tërë do të flerë Si e nanuritur prej magjie, Kur fllad i freskët fryn ndajnatë Dhe fëshfërin bar’ i thatë E zogjt’ e fshehur tek qëndrojnë Të trembur ngrihen, fluturojnë, Kur ndënë degët e hardhisë Një sumbull vese i jep sisë Një manushaqeje që çel, Kur hën’ e artë lart në qjell Mbi mal do ngrihet qetësisht E të të shohë ëmbëlsisht, Do vij tek ti të të pështjell Me puthjen time tërë afsh E mbi qëpallat si mëndafsh,
Të ëmblat ëndra do të ndjell…” XVI Pushuan fjalët. Me përtim U shuan tingujt gjeth më gjeth Ajo e ngritur sheh për rreth… E bren diçka që s’ka shpjegim; Lëngim trishtim. E djeg e dredh Një flag’ e prush pa krahasim, Çdo nerv i trupit e rrënqeth. Vargonjt’ u thyen, me furi Në rrembat gjaku i buçiste Dhe zëri i tij si për çudi Akoma dukej se i fliste. Gjer më së fundi, në agim, Një gjumë’ i lehtë e platiti, Po dhe at’here e çuditi Kur ju fanit në ëndërim. Ky mik i mjegullt fjalëpakë, Me hir qellor e zëmërflakë Përmbi jastëkun po i rri Dhe syr’ i tij me dashuri E me trishtim po e vëren, Se dhimbje ndjen e keq i vjen. Ky s’ishte ëngjëll i etherit, Nuk ish rojtar’ i manastirit Pse s’kish mbi kokën flokësertë Kurorën dritë të ylbertë; Po s’ish as shpirti i skëterës – Ai mundonjës që kall tmerr, Oh jo! I ngjiste ndajnatherës: As dit’, as nat’, as drit’, as terr!…
PJESA E DYTË I “Baba, baba, mjaft kërcënime! Tamarën tënde mos e shaj! Shiko si qaj: fytyrën time Me lotë – helm çdo ditë e laj. Së koti kaq e kaq dhëndurë Nga an’ e anës mbledh shtëpia Sikur s’ka çupa Gjeorgjia… Asnjë prej tyre s’marr për burrë! Mos më qorto, o atë ti mua. Ti vet’ e sheh: posi limua Po zverdhem, tretem pak nga pak. Po më cfilit një shpirt dinak Me ëndrat shpirtin tim të njomë; Do vdes, do vdes, po mëshiromë! Në manastir më shpjer’, o atë, Atje u mplaksha shënjtërisht,
Atje do falem dit’ e natë, Atje më mbrojtë Zoti Krisht. Për mua s’ka gëzim në botë… Tani kam mbetur zemër – vrarë Më mbledhtë, pra, qeli e ftohtë, Si varr, një orë e më parë…” II Dhe më në fund, në manastir Të mjerët prindër e dërguan Dhe trupn’ e saj, një trup plot hir, Me rrobe murge e mbuluan. Po dhe me rrobe kallogreje, Si nën një napë të praruar, Nga ëndr’ e hershme e ndaluar, I rihte zëmra, s’g jente prehje. Kur psallme Zotit i këndonte. Kur binte lutej metani, Para alltarit në vetmi, Pa rreshtur zërin ja dëgjonte. Dhe nën’ kuben’ e manastirit Fytyr’ e njohur nuk i shqitej Pa zhurm’ e gjurmë i fanitej Në tym temjani a qiriri. Si yll i qetë ndrin tëhu Thëret e fton, po vallë ku? III Ndërmjet dy kodrash, në freski, Është një kishë qindvjeçare Dhe manastiri plot selvi Që e mbulojn’ e s’duket fare; Veç kur mbi botën mbrëmja bie Ndriçon kandil’ i një qelie Ku fle murgesha mëkatare. Nën’ hije lisash g jeth – mbuluar, Ku krusen kryqet e trishtuar Si roje t’heshtura mbi varr, Këndojnë zogjtë në behar. Që nga shkëmbinjtë madhërisht Përenjtë shkumbojnë me të shpejtë Dhe nga ujvara tatëpjetë Bashkuar gjithë miqësisht Humbasin tutje përngahera Në manafera e luleshqera. IV Plot male, ana veriore. Sa shkrep aurora mëngjezore, Kur një si tym i leht’ i lehtë I kaltërt ngrihet mbi luginë
Edhe që nga lart nga minaretë Mëngjezin falin muezinët, Në këtë ças kur dita qas, Kur zgjon këmbana manastirë Dhe georgjanka tërë gas Për ujë zbret pa gdhirë mirë, Mes monopateve shkëmborë Me stomnën marrë në një dorë, Vargmalet veshur me dëborë Në ngjyrë vjollce, si kurorë, Në qielln’ e kaltër pasqyrohen Dhe ndajnat’ herë vijn’ e shndohen Të kuqëremtë, madhështorë. Së largu ngjan se retë çan Mes malesh lidhur dor’ për dore Kazbeku – mbret që ballit mban Kurorë bore shekullore. V Megjith’ se jeta qesh për rreth Tamarës zemra gjak e rrjedh, Sikur kjo botë u përmbys, Sikur u vesh me napë zie; Çdo gjë trishtin më shpirt i shtie Dhe dit’ e qart’, e nata pus. Bile qëllon që natën vonë Kur fryn i freskët fllad – behari, Me lot në sy si gjithëmonë Pa ndjenja plaset në alltari E qan, e qan me logori E zëri i saj në qetësi, I ngjethën mishrat udhëtarit, E thot’ ai: “diku e fshehur Ndonjë fantazmë po lëngon” E zëmërngrirë e veshëngrehur Me forcë kalin fshikulon. VI Fytyrë hequr, tretur fare, Tamara ulur në dritare Diku përtej vështrimin trët; E qan e fshan e pret e pret E dit’ e net’ kahil të rijë… Dikush i flet – Ai do vijë! Së koti, jo s’pat ëndëruar, S’iu çfaq së koti në qeli Me ata sytë e trishtuar E fjalëëmbël për çudi. Pa loti çurk i shkon të gjorës E s’di as vetë se për ç’gjë. Fillon të falet para korës,
Po zemra lutet për “atë” Nga luft’ e brëndshme e drobitur, Në shtrat të flerë, bje e shkreta: Jastëku djeg… Duke u ngritur E tëra dridhet si purteka; Ka prush në gjoks, ka zjarr në gojë, S’merr frymë dot, mezi shikon, Po pret atë të përqafojë E buza puthjen i kërkon… VII Kur nap’ e natës i mbuloi Kodrat Gruziane plot me hir, U ngrit Demoni, fluturoi, E shkoj qëndroi në manastir. Por ndenjti, ndenjti me pahir S’guxonte dot, s’ja kishte ënda Të prishte paqen aty brenda. Bile një her’ u bë gati Të kthehej prapa i penduar; Rreth manastirit i menduar Ai baret: Nga çap’ i tij Në terrët dridhen deg’ e gjeth. Ngre sytë lart – sheh një qiri Që nga dritarja dritën hedh; Ajo dikë po pret tani! Kur ja! Në mes të qetësisë Ja nis çingara melodisë. Pa ndihej kënga që nga larg, Pa ridhnin tingujt varg e varg Siç rrjedhën lot’ i përvëluar; Pa kish kjo këngë afsh magjish Sikur atje në paradis Për tokën tonë u tonis! Mos vallë shokun e harruar Një ëngjëll prapë po kërkon, Mos vallë fshehtas fluturon E për të shkuarat këndon Që plagët pakës t’ja flladitë?… Demoni ndjeu ne zemr’ e mpitë Se po i hynte dashuria: Kjo gjë e trembi, e tmeroi, Të ikë desh, por s’fluturoi Dhe, për çudi, nga syt e tia Një lot i plumbtë i kulloi!… Duken të shpuara dhe sot Plloçat e pragut të qelisë Ku pat pikuar ai lot, Lot jo – si lot i njerëzisë… VIII
Dhe hyn me zëmër të qëruar, Me shpirt të gatshëm për sevap Dhe po kupton se ka afruar Një jet’ e re që portat hap. Nga jet’ e re që s’e njeh pikë, Nga çast’ i pritjes kureshtar, Për her’ të parë ndjeu frikë Dhe një drithërim ky shpirt krenar. Kjo ish një parandjenj’ e ligë! Dhe hyn e sheh – si për çudi Një ëngjëll mbrojtës para tij, Që vashës pranë i qëndronte Me ballin lart e të ndriçuar Dhe për ta mbrojtur e mbulonte Me ata krahë të praruar; Një drit’ e qartë qiellore Ja vrau sytë dhe ja erri. Në vënd bisede miqësore Ndërmjet të dyve plasi sherri: IX “O shpirtkatran shpirt i mëkatës, Ç’të pru këtu në mes të natës? Këtu për vehte shok s’ke bërë, Këtu nuk futet ligësia, Në vash’ e shënjtë zëmërdlira Mos lërë gjurmën e pëgërë. Ç’të pru ketu?” As zë pa bërë, Vështronte vrëngër shpirtmizori E qeshte tërë djallëzi. Në shpirt sërishmi zjarr i morri Urrejtje e hershme me furi. “Ajo ësht’ imja! Më kuptove? Ajo ësht’ imja! S’ma ndalon! Rojtar – gjumash, ti u vonove, Atë dhe mua s’na gjykon Në shpirt i saj, në zëmër’ e dlirë Kam vënë damk’ e do ta mbroj. Këtu veç unë, dije mirë, Do të sundoj, do dashuroj.” E ëngjëlli më s’foli fjalë, Viktimën dhimshëm e vështroi I hapi krahët mengadalë E lart në qiell fluturoi. ……………………………… X TAMARA O, cili je? Si qënke futur? Parajs’ a ferr a kush të çoi?
Ç’kërkon prej meje DEMONI Je e bukur. TAMARA Pra fol’, kush je? S’po të kuptoj… DEMONI Jam un’ ai që t’u fanit Në mes të natës në qeli, Ai mendim që të trondit, Ai trishtim që të venit, Ai që pe në ëndër ti, Ai që s’do dhe që s’e duan, Që me vështrimin shpresat shuan, Kamxhiku jam që botën rreh. Jam mbret’ i dijes dhe lirisë, Armiku i qiellit, gjithësisë, Po ja, për ty në gjurmë bije! Me gjithë shpirt të dashurova Prandaj ta çfaq me përgjërim Të vetmen vojtje që provova, Të parin lot të syrit tim. O! Kij mëshirë – u përvëlova! Veç fjala jote mund t’u japë Qiejve dhe mua mirësi; Në më rrethofsh me dashuri Do dukem ëngjëll unë prapë Në një parajs’ e qjell të ri. O, ndal, dëgjo, të përgjëroj, Jam skllavi yt, të dashuroj! Që atë çast që të vëreva Me shpirt, pa masë e urreva Pavdekësinë time moj. Zili ja pata kësaj bote Këtë të pakët lumturi. Kur s’jam me ty më mbytin lote, Më kap një tmer e llaftari, Në zemrën shterpë rrez’ e ndritur Sërishmi plagët m’i mais E ç’kish e ç’ish gjer dje dremitur, Si gjarpër’ i zgjuar nis lëvis. Pa ty ç’më është gjithësia, Pushteti im, pavdekësia? Fjalë të thata që s’m’i k’ënda, Tempull vigan pa ëngjëll brënda. TAMARA Largohu, lerm’, o shpirt dinak! Se s’të besoj as sot as mot…
O Zot, o Zot…! Nuk mundem dot Të flas, të falem… Një farmak Ngadalë trurin po ma mpin! Dëgjomë, Ti më torturon; Kjo fjala jote – prush, pelin… Tregomë, pse më dashuon? DEMONI Pse? Bukuroshe – s’di ç’të them! Ti më dhe jetën që s’e njihja, Më bën të flak nga balli jem Këtë kurorë me dëllinja. Çdo gjë që shkoj e shkel këtu: Parajs’ e ferr kam syt’ e tu. Që sot të dua kaqë fort, Sa s’mund të duash kurrë ti, Me afshë zemre të pamort, Me dehje ëndrash pa kufi, Kur bota leu në mes të gjirit Fytyra jote m’u skalit, Më prin në rrugë e më ndrit Në shkretëtirat e etherit. Në vesh pa rreshtur or’ e çast, Një emër i ëmbël më kumbonte. Kur qesh’i lumtur në parajs’ Asgjë veç teje s’më mungonte. O! po të mundje ta kuptosh Se ç’vojtje është, se ç’mjerim, Një jetë, shekuj pambarim, Në mes gëzimesh të lëngosh, Lavd për keqbërjet mos shpresosh, As për të mirat një shpërblim… Nga vetja jote të kesh ndoht, Me vehten luftë bot e bot Pa një triunf, pa një pajtim. Të vuash fort e të mos duash, Të dish, të ndjesh e të vëresh E të mundohesh të urresh Çdo gjë në botë e ta shuash. Mallkim’ i rënd’ i perëndisë Më bije mbi kokë or’ e çast Dhe gir’ i ngrohtë i gjithësisë, Si prehër njerke, nuk më qas. Shkëlqenin qjej e hapësira, Vështroja rrobet plot stolira Që yjt’ e qeshur mbanin veshur… Ata vallzonin të pandarë, Po çfarë? Ish vëllan’e parë S’e njohën kur e patën ndeshur. Më erdh’ të qaj me vaj, prandaj Thërrita shpirtrat anembanë,
Por ata djaj turiçakaj S’i njoha dot kur m’erdhën pranë. Dhe raha krahët i tmeruar E fluturoj – po ku? E pse S’e di… Nga miqt’ u paç’ harruar, Një bot’ e tërë, qjell e dhe, Si shurdh – memec rri më sheh. Kështu dhe vala nëpër dete Kaike – korbën e mërgon E kjo pa vela, pa timon, Lundron, lundron e s’di ku vete. Kështu qëllon ndaj të aguar Një copë re nga shqota dbuar, Lëvrin e nxin në kaltërsi Si jabanxhi që s’di ku rri. Fluturon pa gjurmë kuturu Një zot e di prej nga e ku. Dhe unë botën e drejtova Në llum mëkatesh ku ka hyrë, Çdo gjë fisnike turpërova, Çdo gjë të pastër pata ndyrë, Besimn’ e flaktë karshi fesë U pata shuar dit’ për ditë… Po a ja vlen të derdhësh djersë Për budallenj dhe hipokritë? Ndaj shkova malesh un’ i gjori E shkrepa shpesh si meteori Në mes të natës terr – mbuluar Edhe kalorsi i vetmuar Prej flakës sime i gënjyer, Gremisej poshtë qafë – thyer. Humbiste, shqiste, – kot thërriste Një gjurmë m betej tërë gjak… Po kjo zbavitje qenërishte Më është zvjerdhur pak nga pak! Ciklone pluhuri ngre mbi dhe Kur bje me shqotën në luftim. Me mjegull mveshur e rrufe Mbi dhe vërvitem me rrëmbim Që në luftime e tërbime Lëngimn’ e zemrës ta qetoj, Të dëboj me mijëra mendime, Të paharrushmen ta harroj. E ç’janë vojtjet më të këqia Të njerëzimit dhe mjerimet E gjithë brezave të tia Përpëra një grime sa një thërime Nga këto vuajtjet e mia? E ç’janë njerzit? Jeta, moti? Siç vijnë shkojnë kot së koti,
Po ka një shpresë – Gjyq’ i Zotit! Gjykon, dënon, por fal disa. Trishtimi im dhe pik’ e lotit Posi dhe unë fund nuk ka Dhe nuk ka varr që ta mbulojë! Ja se si gjarpër do kafshojë Ja se më djeg si zjarr këtu, Ja se godet si gur në tru – Këtë qimtir që mbledh e ruan Pasionet, shpresat që m’u shuan. TAMARA Përse ankohesh faqe meje, Trishtimin tënd përse ta di? Ti mëkatove… DEMONI Kundër teje? TAMARA Mos na dëgjojnë! DEMONI S’ka njeri. TAMARA Po Zoti? DEMONI S’sheh mbi dhe as nj’herë Ka punë plot në qjell la! TAMARA Mirpo ndëshkimi në sketerrë? DEMONI Po ç’ka? Do jemi krah për krah! TAMARA Kushdo që je, o mik i shkretë Ma prishe mua qetësinë. Pa ditur pse as unë vetë Dëgjoj pa dashur ç’thua tinë. Po në se ti për tallje josh? Po në se ti do më gënjesh… O! mëshiromë. Ç’do fitosh Sikur dhe shpirtin ta rrëmbesh? Mos vallë unë për çudi Të qënkam dukur më e bukur? Ka dhe të tjera si peri; Dhe jo si unë, që në zi Shuplak’ e vdekjes më ka strukur.
Jo! M’u beto që të mos vuaj, Ti vet’ e sheh si heq e vuaj, Ëndrat e femrës i njeh mirë! Pa dashur frikën ma dëbon… Ti di ç’do gjë, ç’do gjë kupton, Dhe, natyrisht, do kesh mëshirë! Betomu, pra, nga ligësia Duke u ndarë për ngahera. A s’ka premtime më të mira Apo s’ka të tjera bera?… DEMONI Bëj be për çastin kur leu bota, Për çastn’ e shuarjes së jetës, Bëj be për krimet më gjak – ftohta E për triunfin e së vërtetës; Bëj be për brengën që nuk soset, Për gazn’ e rremë t’ ëndërimit, Bëj be për çastin e takimit Edhe për ndarjen që kanoset; Bëj be për shpirtrat e munduar Që i sundoj i kam në dorë, Bëj be për ëngjëjt virgjërorë, Armiqt’ e mi të përbetuar; Bëj be rrufe për qjell e dhe, Bëj be për ty, për këtë nur, Bëj be për çastin që më pe, Për lot’e tua prush e zhur, Për buzt’ e tua tërë afsh, Bëj be për brenga e gëzime, Për flokt’ e tua si mëndafsh, Bëj be për dashurinë time. E ngordha kirmbin e mërisë, I zvordha ëndërat krenare; Sot helmi nxitës i lavdisë S’m’i turbullon mendimet fare. Kërkoj me qjellin të pajtohem Kërkoj të mirës t’i besoj Me lot pendese do pastroj Nga balli im gjurmën e thellë Që la rrufeja qiellore Dhe bota u mplaktë e u mbështjelltë Me marrëzinë shekullore. O! Më beso: jam fill i vetë Të pashë ty e të çmova Të zgjodha ty e ty përjetë Pushtetin tim ta shkelsh e shtova. Dhuroma t’ëmblën dashuri Dhe me ç’të duash ta sh përblej. Në dashuri dhe ligësi
Beso, Tamara, nuk gënjej. Të shpije tej, moj pëllumbeshë, Mbi qjej me yj margaritarë; Do jesh mbi botën mbretëreshë Dhe shoqja ime më e parë. Pa kokëçarje, pa gajle, Do shohësh botën tatëpjetë, Ku lumturi kërkundi s’sheh As bukuri që rron përjetë; Ku s’ka veç krime e ndëshkime, Ku shtyjn’ e shtypen për të rrojtur, Ku s’dashurojn’ asnjë thërrime, Ku gjith’ urrejnë me të drojtur. Apo s’e di se ç’ësht’ e ç’shihet Në dashurinë njerëzore? Buçim’ e gjakrave rinore – Por ditët shko jn’ e gjaku mpihet. Kush vallë ndarjes i qëndron Kur rren një tjetër bukuri, Mërzin’ e lodhjen kush duron Kur ftohen ëndërat në gji? Pra jo! E jo! Moj shoqja ime Dëgjo, se fati s’e ka thënë. Të vyshkesh vetëm, në mjerime, Në rrethn’ e ngushtë ku ke rënë, Në mes shpirt – vegjlish zëmër – ftohtë, Në miq të liq e të pabesë, E ropëtuar më të kotë Në punët boshe pa një shpresë! S’ke për t’u shuar e trishtuar Në katër muret e qelisë Gjith’ duke lutur e lotuar Larg Perëndisë e njerëzisë. Oh, jo, krijes’ e adhuruar , Ti je krijuar për të tjera, Një tjetër vojtje t’është shkruar Të tjera gaze e harera. Pra braktis ato dëshira, E fatn’ e botën pa lezet Se një xhenet plot mrekullira Ka hapur portën dhe të pret. Një turmë shpirtrash të stuhishmë Do t’i bëj zap e do t’i jap. Veç shërbëtorë të magjishëm Do t’të shërbejnë në çdo çap. Për ty nga yjtë do të vjedh Atë kurorën e praruar, Nga lulet vesën do të mbledh Për ta stolisur e mbuluar. Me rreze purpur perëndimi
Do ngjyej vellon që do hedhësh, Do mbyt në aroma kundërmimi Çdo vënd e kënd ku do të bredhësh. Kudo të jesh do ndjesh në vesh Më të mahnitshmet melodira. Pallatin tënd do të ta mvesh Me qehlibar e xhevaira. Në fund të detit do të bije, Mbi re të shpije dhe kudo, Të fal sa njeh e sheh mbi dhe, Më dashuro…! XI Si tha këto, E çiku lehtë, buz’ e nxehtë Buzën e dridhur dhe të pafaj; Kjo qe përgjigja e vërtetë Për tërrë lutjet e asaj. Në sy e pa me sy skifteri! Me ta e dogji. Përmes terri Mbi të ndriçoi dhe e verboi, Sikur qe thikë që e shpoi. Oh! Shpirt’i ferrit triunf oi! Dhe puthje e tij – shafran i zi – I ra në zemër posi vrer. Një thirrje therrëse plot tmer U ndje në terr e qetësi. Kjo kish ç’do gjë. Dhe dashuri Lëngim e lutje lotë – nxehtë Dhe lamtumirë tërë zi Një lamtumirë jetës vetë. XII Në këtë kohë, fill i vetë, Për rrotull mureve të naltë, Rojtar’ i natës ec’ i qetë Me atë hapin e ngadaltë Dhe nën dritaren e qelisë, Ku natën vasha bije të flerë, Ashtu, në mes të qetësisë, E ndali hapin menjëherë, Se që nga lart, nuk di se si, I vjen e ndjen një bisedim, Një puthje plot me ëmbëlsi, Pastaj një thirrje, një rënkim. Dhe mu në shpirt të shkretit plak Dyshim’ i turpshëm i rëndoi… Vu vesh, dëgjoi, porse pas pak Rreth e përqark çdo gjë pushoi Veç fllad’ i mbrëmjes fryu e shkoi Nër deg’ e gjeth me fëshfërim Dhe që nga larg, si ngashërim,
Vij gurgullim’ i një përoi. Athere plaku zu në gojë Ungjilln’e shënjt’ i frikësuar Që nga mendimet ta dëbojë Sundimn’e Djallit të mallkuar. Bën kryq me gjishtërinjt’ e dredhur Mbi kraharorë q’i gufon Dhe shpejt e shpejt në heshtje kredhur Vazhdon e shkon si ka zakon. XIII Të dukej Zanë e dremitur Ashtu e shtritur në qivur. Ajo fytyrë tërë nur Si një çarçaf i ishte ndritur, Por ish venitur kjo burbuqe… E kush, o Qjell! Nuk do të thonte Që vasha flinte, ëndëronte, Që priste ditën të agonte, Që priste puthjen buz’ e kuqe? Por pa dobi erdh’ dit’ e qartë E derdh mbi ballë pah të artë, Më kot të mbytur lot e vaj E puthnë tërë fisi i saj… Jo! Vdekje – zeza vuri vulë E s’ka ç’ta fshijë e ta shkulë! XIV Të tilla rrobe plot pekule, Kaq bukur prerë, asnjëherë S’pat veshur dot Tamar’ e mjerë, Sa kish e ç’kish në kopësht lule, (Sipas zakonit të krishterë) Mbi trupn’ e saj përhapin erë. Dhe tek i mban në grushtn’ e ngrirë Të vjen se thonë lamtumirë! Fytyr’ e ëmbël asgjëkund S’të flet se vdiq e morri fund Në çast pasionesh të stuhishme; Dhe çdo tipar në pah i nxjerr Si të skalitur në mermer Me forcë shprehëse te magjishme Pa ndjenja shtrirë, krejt e qetë Plot fshehtësi – si vdekja vetë. Që mbanë buzës gjysëm – hark Një nënëqeshje i rrëshqiste; Me syt’ e saj sikur u fliste Gjithve sa ishin rreth e qark. N’at vështrim kish një përçmim Nga shpirti i gatshëm për t’u tharë
Të fundmen shprehje dhe mendim Dhe një “më fal” gjith botës mbarë. Por drit’ e jetës ish e kotë Mbi atë vashëzë të vdekur, Mbi trupn’ e zëmërën e ftohtë Mbi syt’ e saj përjetë mekur. Kështu kur djelli perëndon, Kur tërë detin e praron, Kur shuhet dita pak nga pak, Bor’ e Kaukazit vjen e merr Një ngjyrë purpuri si gjak Edhe së largu ndrit në terr. Por drit’ e mekur që nga majat S’gjen pasqyrim në shkretëtirë, Askujt në rrugë s’i ndrit mirë Që atje lart nga akullnajat. XV U mblodhë miqtë kokë – ulur Për ta përcjellë në varrim, Flokët e bardhë duke shkulur, Duke u çjerrë me hidhërim, Të fundmen herë plak Gudalli Ja hipi ngadalë një kali at Edhe u nisën. Rruga zgjat Tri dit’ e netë mal pas mali, Aty në varret stërgjyshore Ju hap një varr asaj së gjore. Një gysh stërgjysh Gudalli pat Hajdut të hurit e litarit, Po kur u mplak e ra në shtrat Dhe ndjeu se ishte buzë varrit, Mëkatet gjithë për t’i larë Çoi ustallarë e kishë ngriti Majë shkëmbinjve prej graniti, Ku vërshëllen veriu i marrë, Ku fluturon vetëm petriti, Përmbi Kazbekun me dëborë U ngrit një tempull i vetmuar. Atje, kur vdiq ai i gjorë, U pat mbuluar e qetuar. Dhe u këthyen në vorreza Ata shkëmbinj ku mblidhen retë, Se mos më afër qjellit vetë M’e ëmbël është vdekje – zezë? Sikur prej botës mënjanuar Të fundmin gjumë s’ta trazojnë… Më kot! Të vdekurin s’e zgjojnë As lot, as gas, as mall i shkuar… XVI
Në hapësirat e etherit Flutron një ëngjëll lajmëtar Me krah’ të lehtë derdhur n’ar; Edhe shtrëngonte pranë gjirit Një shpirt të brishtë mëkatar. Me fjalë t’ëmbla përgjërate Ja dboi dyshimin e mallkuar Dhe gjurma brengash e lëngate Ja lau me lotë të kulluar. Të ëmbël tinguj melodie Nga larg ushtonin hera – herës Kur ja! Përpara, si një hije, U dolli shpirti i skëterrës. I fortë qe si vetë shqota, Si flag’ e zjarr rufeje ndriste, Zë buçimtar sa tundej bota “Është e imja” – çirrej thërriste. Në gjoks të ëngjëllit zu dridhej Me lote mbytte drithm’ llaftare Shpirti i Tamarës mëkatare. Fat’ i së ardhmes do zgjidhej. Përpara saj sërish po rrinte Po kush, o Zot, kush mund ta njihte? Me ç’sy katili që e vështronte Se ç’helm brënda i valonte Ç’armiqësi që s’kish të sosur Aromë varri kundërmonte Fytyr’ e tija e ngurosur. “Gremisu tutje shpirt – mohimi! – Kasnec’ i qjellit flet zë – plot: – Mjaft triunfove gjer më sot, Se sot vendos i madhi Zot; Erdh çast’ i gjyqit dhe pendimit! Ditët e provës u kaluan. Nga kurm’ i vdekshëm i u rrëzuan Vargonj mëkatesh që pat bërë. Shiko! E pret një qjell i tërë; Se shpirt’ i saj ish nga ata Që ngrysin jetën të parritur Me dhëmbje mbushur sa më s’ka Për lumturinë e paharritur. Me pah etheri Zot’ i ndritur U mbrujti zëmër e gjithçka; Ata për botën s’anë lindur As bota s’lindi për ata! Ajo mëkatet i pagoi Me çmimn’ e jetës e me lot; Ajo lëngoi e dashuroi, Ndaj e pranon parajsa sot.” Dhe ëngjëlli me syn’ e mprehtë
Demonin vrëngët e vështroi Pastaj i lumtur krahë – lehtë Në qjejt e qeshur fluturoi. Edhe Demoni pat mallkuar Ëndrat e çmëndura të tij E mbeti prapë i dërrmuar I vetëm fill, mbi dhe harruar, Pa pikë gaz e dashuri! Në shpat të malit gërxhe – plot Përmbi luginën Kojshaur Gërmadha plot ze syri sot Atje ku kish pallat dikur. Për të fëmijët kan’ dëgjuar Pralla të frikëshme gjithfarë. Si dëshmimtarë për ç’ka ngjarë Qëndrojnë muret e rënuar Posi fantazma përmbi hon. Në fushë fshati fle azdisur Bota bleron e lulëzon. Jehonë zërash të shkurdisur E tinguj zilesh mezi ndihet Karvan gamilesh kur kalon. Nga larg, mes mjegullës që ngrihet Përroi shkumon e gurgullon. Dhe mes një jete të paprerë Me erë djellë e pranverë, Natyra shkrihet në të qeshur Posi një foshnjë e shkujdesur. Por kulla ri e zymt’ e ngrysur, E braktisur qindra vjet Si plak i mjerë e i krusur Që humbën miqt’ e bijt’ e vet; Dhe presin hënëzën e dlirë, Aty, banorët e paparë. Athere anë krejt të lirë! Zhuzhojnë, rendin, hiqen zvarë. Breth merimaga mur më mur E gur më gur ze rrjetën thur. Hardhuck’ e shkathët gjelbëroshe Nis e lëvis përmi çati E gjarpër’ i strukur nëpër qoshe Fillon e del nga stofk’ e tij, Dhe përmbi plloçat në hajat Her’– herë mblidhet kutullaç Her’– herë zgjatet hiqet zvarë E ndrit si shpatë në mesnatë Që kushedi se ç’trim i ngratë E la tek dergjeshe i vrarë Kudo shkreti; s’ka gjumë fare Nga ç’ish dikur: koha barbare Me zell i fshiu nga kjo botë
E më s’e shkon në mënd njeri As plak Gudallin lavdiplotë As atë bijëzën e tij Por ajo kishë atje lart Ku flenë qetë qindra vjetë Nga frym’ e shënjtë mbrojtur vetë Mes reve duket që nga larg. Në portat roje madhështore Shkëmbinj te zinj graniti rrijnë Me borën hedhur pelerinë Pa mbajnë veshur si gjoksorë Kallkan viganë shekullorë. Dhe pllaze bore rrëkëllyer Si katarakte që nga lart Nga shqota shqyer e rrëmbyer Të zymta varen rreth e qark. Aty tufani shkon bën rojë Lëpin e fshin porsi me fshesë Dhe nis ja këngë të këndojë Ja si patrullë të thëresë. Duke dëgjuar gjithëçka Për atë tempullin e shkretë Vrapojnë retë me të shpejtë E ven’i bëjnë temena. …Tani mbi varret asnjë gjurmë S’dëgjon rënkime e ulërimë. Viktimat mbron në mes dëbore Kazbeku plak e kreshtë – shumë Dhe zer’ i qarjes njerëzore S’i çon, s’i zgjon nga ai gjumë. FUND
MCIRI Përktheu Drago Siliqi (Këngët 21 deri 26 u përkthyen nga Dritëro Agolli, pas vdekjes së Drago Siliqit në një aksident ajror) “Pak mjaltë shijova dhe po vdes.” “Libri i mbretërve” Kaluar s’kanë shumë vjet, Ku zbret Aragva dhe buçet Dhe përqafon motrën Kuri, Qëndronte heshtur në vetmi Një manastir. Edhe tashti, Nga mali lart po të vështrosh, Shtylla gërmadha do dallosh, Kupola, kulla kryeposhtë; Por nuk meshohet më atje, Erë temjani më nuk bje Dhe këngë murgu më s’kumbon, Për ne që falet deri vonë.
Roje gërmadhash veç një plak, Që s’ka ndër dej një pikë gjak, Që jetë e vdekje s’e kujton, Rrasat e varreve pastron, Ku nëpër gurë, çdo mbishkrim Flet për lavdinë plot kumbim Edhe për mbretin, që një herë, Mërzitur me lavdi e nder, Në atë kohë, te ky vis, Atdheun ia besoi Rusisë, Dhe hir’i Zotit, q’atëherë Ra mbi Gruzi! – si kopsht i blerë. Ajo në hije, lule, fletë, Përballë armiqve shtrihet qetë, Mbrojtur nga mikja bajonetë. 2 Një gjeneral një herë u nis Mes maleve, për në Tiflis. Kish rob me vete një fëmijë, Që iu sëmur, se s’mundi ai Të hidhte rrugë aq të gjatë. Ende s’i kishte mbushur shtatë; I egër, i ndrojtur si një dhi, I epur si kallam i ri. Por vuajtjet e tij plot duf, I zgjuan të fuqishmin vrull Të gjyshërve. Asnjë ankim, Asnjë të vogël psherëtimë Nuk nxirrte buz’e tij e njomë, As bukë, as gjellë s’desh ai, Krenar veç tretej në qetsi. I prekur nga ky rast, një murg E çoi nga i zymti burg Në manastir. Atë sërish E ngjalli zjarri i miqësisë. Por s’gjente prap’ kënaqësi, Harroi lodra, shoqëri, I heshtur fshante me hidhërim, Nga lindja tretur me shikim, I djegur nga një mall e zjarr, Atdhen’ e dashur për të parë. Por u mësua, shumë s’desh Të merrte gjuh’n e huaj vesh; E pagëzoi i shenjti at Edhe nga zhurma e botës larg, Kur ish në lule të rinisë, Një jetë murgu desh të nisë. Kur ja, një natë vjeshte ai U zhduk papritur. Pyll’i zi Mbi male shtrihej tej’e mbanë. Tri ditë me radhë pas i ranë,
Por veç më kot kërkimet vanë. Në fund, pa ndjenja, stepës shtrirë U gjet. Dhe prap’ në manastir. I zverdhur dukej dhe i tharë, Sikur ish shtypur nga një barrë, Si t’ish pa ngrënë e i sëmurë, Kurrkujt nuk i përgjigjej kurrë, Dhe digjej brënda, bëhej zhur; Kur po afrohej çast’i mbramë, I erdhi kallogjeri pranë Me lutje, bindje, butësi; Si e dëgjoi me krenari, Përmblodhi forcat i sëmuri Dhe një tregim të gjatë zuri: 3 “Që të dëgjosh rrëfimin tim Ti erdhe sot, o miku im. Që të zbut shpirtin me tallaz, Më mirë me dikë të flas. Por keq s’kam bërë ndonjë herë, Prandaj rrëfimi im s’ka vlerë. Të flas për veten a s’ësht’ kot? Mund të rrëfehet shpirti dot? Jetova pak, jetova rob, Të tillë jetë, jetë kob, Do jipja dy, vetëm për një, Por një, që zjarr të kish në të. Un’njohur kam veç një pushtet, Veç një dëshirë të zjarrt’ në jetë; Ajo si krimb m’u rrit në trup, Më dogj, ma bëri shpirtin shkrumb. Mendimet, q’endeshin në llum Të psalmeve, i thirri larg, Ku bota zjen në zjarr e flakë, Ku ret’ mbi shkëmbinj janë shtrirë Edhe njeriu ësht’ shqipe e lirë. Këtë dëshirë zjarr’ në botë Me brenga e rrita dhe me lot Në terr të netëve, dhe sot, Në tok’e qiell, me zë të lartë, Pa lutje, frikë do përhap. 4 “O plak, dëgjuar kam shpesh herë, Nga thonjt’e vdekjes më ke nxjerrë. Pse?... I vetëm dhe i ngrysur unë, Si gjeth’e flakur në furtunë, U rrita mbyllur në qeli, Me fat si murg, me shpirt fëmije. Askujt në jetë s’ja kam thënë Të shenjtat fjalë: at e nënë.
Ti, sigurisht, kërkon o plak, Të mos i njoh ata aspak, Sikur nuk qenë e nuk janë, Por këta tinguj lindur kanë Me mua. Njohur kam të tjerë, Me miq atdhe, shtëpi e nder, Por unë s’njoha vatër e zjarr, Jo shpirt të dashur, por as varr! Që lotët të mos derdhja kotë, Bëra betim me shpirt të plotë: Që dhe për një çast, dikur, Kraharorin tim të djegur zhur, Në kraharor tjetër ta mbështet, Dhe të panjohur, por të shtrenjtë. Por, ah, gjithë ëndërrimet sot, U vyshkën, humbën bukurin Dhe unë, siç erdha në këtë botë, Do iki rob edhe jetim. 5 “Jo, varri mua s’më tmerron: Atje mundimi prehet, thonë, Në krah’t e ftohët të qetësisë, Por s’dua jetën ta braktis. Un jam i ri... Ke njohur ti Ëndrra me flatra në rini? Apo s’i njeh? Harruar ke Urrejtj’e dashuri mbi dhe; Si rrihte zemra më me vrull, Kur shihte diellin përmbi kull Dhe fushat shtrirë gjat’e gjerë, Ku flladi fryn e ndonjëherë Në mure, nga e thella brimë, I vendit të panjohur bir, I strukur, si pëllumb i ri, Tmerruar nga stuhia rri? Kjo bot’e bukur ty t’u ftoh, Je plak e thinja ke në kokë, S’të djeg në shpirt asnjë dëshirë. Por ç’duhen, plak? Jetove mirë! Ti ke ç’harron e le në botë, Un’doja, por nuk munda dot! 6 “Ti do të dish unë ç’kam parë, Kur qesh i lirë? – Derdhur n’ar Kam parë fusha me kurorë, Kurorë drurësh madhështorë, Që trumba-trumba mbledhur tok, Vallëzonin si vëllezër, shokë. Kam parë plot shkëmbinj të zymtë, Q’i çante e përroit rrymë
Dhe un’u rrokja çdo mendim, Ky art m’u dha nga qiejt vetë! Në ajr shtrirë mot e jetë, Të gurtat përqafime kanë Dhe për takim të etur janë; Por dita e viti rend me vrull Edhe ata s’takohen kurrë. Kam parë kreshta në hapësi, Si ëndrrat, mbushur me çudi, Kur qielli sapo nis të zbardhë, Një afsh lëshonin, si altarë, Në qiell të kaltërt ngrihen thikë Majat e tyre; retë vrik, Vendin e gjumit duke lënë, Drejt lindjes radhë vrapin zenë, Si t’ishin karvan i bardhë Shpendësh të largët shtegëtarë! Mes reve, në dëborë, kam parë, Duke shkëlqyer si elmaz, Të thinjurin gjigand, Kaukaz, Dhe s’di sepse në shpirtin tim Ndjeja një prehje, lehtësim. Por pas më thoshte zër’i fshehtë Se kam jetuar këtu vetë, Dhe në k ujtesë andaj m’u hap E shkuara qartë e më qartë. 7 “Në mend shtëpi’e lindjes m’erdh, Lugina jonë dhe për rreth Aulli, që ndër hie fle; Dhe tis’i natës kur zë bje, Rendjen e kuajve plot zhurmë Dhe lehje qensh dëgjoja unë. Kujtoja pleqt’zeshkanë, thatimë, Që ballë pragut t’atit tim, Me pamje t’ashpër, hierëndë, Rrinin nën hënën dritë-argjendë, Edhe këllëfët plot shkëlqim Të shpatave... si n’ëndërrim, Ato kalonin para meje Si shkrepëtim’e një rrufeje... Po ati im? Si t’ish i gjallë Më dilte luftarak përballë, Edhe atëherë kujtoja unë Të shpatës tingullin plot zulmë, Krenarin, t’ashpërin shikim, Motrat e reja gjithë gëzim, Kur më shikonin ëmbëlsisht, Me këng’e tinguj prej hyjnish, Mbi djepin tim të fëminisë... N’atë luginë një përrua del,
Plot zhurmë ësht’,por s’ësht’i thellë, Në kum të tij, kur kishte diell, Lozja dhe ndiqja me vështrim, Të dallëndyshes fluturim, Kur prekte valët me fletë, Para se shi të derdhnin retë. Kujtoja dhe shtëpinë e qetë, Zjarrin që mbulonte shpejtë Edhe tregimet n’ato netë, Për njerëzit, kohën e lashtësisë, Kur bota m\e stolisur ish. 8 “Ti do të dish se çfarë kam bërë, Kur qesh i lirë? Një jetë të tërë. Pa të tri ditët , me gaz që erdhë, Do m’ishte jeta më e mjerë Se pleqëria jote sterrë. Prej kohësh kisha një mendim Të shihja fushat pa mbarim, A ka mbi tokë lulëzim. Dhe pse njeriu lind o murg, Për jetë vallë, apo për burg? Dhe atë çast të tmerrshëm unë, Kur ju u mblodhët në furtunë, Të frikësuar kok’më kokë E para altarit rat’për tokë, Ika. Oho, se ç’lumturi, Vëlla të bëhesh me stuhi! Me syt’e mi un’ndiqja retë, Me duart zija un’rrufetë! Oh, thuajm’, vendin ç’mund t’ja zero Në këto mure hierëndë, Çastit të shkurtër, miqësisë Mes zemrës sime dhe stuhisë? 9 “Vrapova shumë nëpër pyll Pa ditur rrugën. Asnjë yll S’e ndriste të vështirën rrugë. Me sa gëzim thithja unë, Me gjoks të vrarë, plagë-shumë, Freskin’e netëve në pyll, Dhe s’doja tjetër! Vetëm fill Vrapoja, por u lodha prapë Dhe rash diku, mbi bar të lartë; Dëgjoj për rreth: s’më ndjek njeri, Shtërgata heshti, qetësi... Një brez i zbehtë drite ra Mes tokë, qiellit, kur ja, Si një qëndizm’u dukën larg Majat e maleve të lartë.
S’lëvizja, s’nxirrja asnjë fjalë, Veç herë-herë ndonjë çakall Qante dhe çirrej si fëmijë Dhe, me lëkurën pullali, Rrëshqiste gjarpri tinëzisht; Por frikë s’ndjeja un’në shpirt, Se bish’e gjarpër isha vetë Për njerëzit, në pyll të shkretë. 10 “Poshtë meje, në luginë thellë, Përroi, me stuhi përzjerë, Vërshonte me një zhurm’të mbytur, Sikur bërtisnin me gjithë fytin Me qindra njerëz. Ndonse fjalë Nuk kish, për mua ish e gjallë Kjo grindje e shekullores valë, Me pirgje gurësh kokëfortë; Herë qetësohej, herë m’e fortë Shpërthente ajo në qetësi; Dhe ja, mes mjergullës, n’ajri Një këngë zogjsh u ndje dhe larg, Nga lindja, qielli u përflak. Nen fllad u drodh gjethja me brymë, Lulet përgjumësh morën frymë, Dhe si ato, drejt ditës s’artë Dhe unë ngrita kokën lart... Për rreth shikova: s’po e zbus, Më zuri tmerri; në një buzë Të një humnere isha shtrirë, Ku vala çirrej egërsirë; Një shkall’shkëmbenjsh atje ish ngritur, Por shpirt’i keq veç kish arritur Të hidhej, kur nga qiejt përzënë, Në fund të ferrit kishte rënë. 11 “U gjenda në një kopsht hyjnor, Stolit’e tij shkëlqenin prore Me gjurmë lotësh qiellore. Hardhia flokë-kaçurrele, Mes pemëve përdridhte belë, Naltohej me shkëlqim të qartë, Dhe vilet, posi vathë t’artë Rëndonin madhërisht dhe shpesh Të trembura qëndronin shpesë. Dhe prapë rashë unë në shesh Dhe prapë fillova të mbaj vesh Zërat e fshehtë plot magji, Që pëshpërisnin në qetësi, Sikur zbulonin fshehtësitë E qiellit, tokës, atë ditë,
Dhe zërat e natyrës gjithë Këtu bashkoheshin. Nuk rridh Në këtë çast solemn veç një, Krenari, njerëzori zë, Gjithçka, që ndjeva, syt’më panë, Gjithçka mendova, gjurmë s’lanë, Veç t’i tregoj un’kam dëshirë, Që qoftë me mend të rroj një grimë. Ish kupa e qiellit aq e dlirë Atë mëngjes, sa syr’i mirë, Dhe engjëllin në fluturim E rrokte veç me një shikim, Aq e tejdukshme ish, e thellë, Me kaltërsi për rreth e mbjellë! Andej, me sy edhe me shpirt Notova, gjersa në mesditë, Gjith’ëndrat vapa m’i shpërndau Dhe etja shpirtin krejt ma thau. 12 Athere nisa, që nga lart, Drejt përroit thellë, pak nga pak, Dhe degësh kapur, gur në gur, Të zbres. Nën këmbë, gjithë vrull, Lëshohej guri ndonjëherë Dhe rrokullisej në humnerë. Pas tij, me forc’duke u shtyrë, Shkërmoqej dheu, ngrihej shtyllë Dhe binte, valët e përpinin; Dhe unë qesh varur mbi greminë, Por veç rini’e lirë ka forcë Dhe vdekja nuk më trembte dot! Tek zbrisja poshtë tek përroi, Fytyrën lehtë ma ledhatoi Freski’e ujrave të malit, Dhe rashë i etur përmbi valë. Kur ja, një zë, një hap i lehtë... Në çast u fsheha nëpër fletë, I kapur nga një drithërimë Me frikë ngrita lart shikimnë, Duke dëgjuar, kush t’ish vallë. Dhe derdhej, derdhej valë-valë Zër’i gruziankës, aq i rallë, Aq i natyrshëm, aq i gjallë. Që hapej ëmbël dhe lirisht, Sikur mësuar veç të ish Të nxirrte tinguj, emra miqsh. E thjesht’ish ajo këngë ahere, Por veç në mend m’u rrënjos thellë Dhe sapo dielli perëndon, Një shpirt i fshehtë ma këndon.
13 “Me shtambën vënë përmbi kokë, Gruzianka mori udhën poshtë Drejt bregut. N’ecje, nganjëherë, Rrëshqiste gadi sa të bjerë Dhe qeshte dobësin’e ndjerë. Mbi trup nuk kish ar e elmaz Dhe ecte duke hedhur pas Palët e gjata t’ferexhesë. Vapa e verës ia kish ndezë Me ngjyrë t’artë dhe të lehtë Fytyr’e gji. Një afsh i nxehtë Në faqe i dilte dhe në buzë Dhe syt’i kishte të errët pus, Sikur të ruanin fshehtësitë E dashurive; atë ditë U drodha gjithë; veç sjell ndër mend Tingujt’e ujit të argjendtë, Që derdhej përmbi shtambë lehtë, Dhe fëshfëritje... asgjë tjetër! Kur çela sytë përsëri Dhe prapa zemra m’u çpi... Ajo kish ecur një cop’herë, Ngadalë, por e lehtë si erë. Me shtambën përmbi krye drejt, Dukej në fushë, si plepi-mbret! Jo larg, mes mjergullës së ngrirë, Sikur mbi shkëmbin kishin mbirë, Dy shtëpi mike rrinin pranë, Nga një çati, në njerën anë, Një tym i kaltër ngrihej lart Dhe si tashi më del e qartë, Si u hap lehtazi një derë... Por shpejt dikush e mbylli prapë!... E di, që ti s’ke për t’i ndjerë Brengën dhe pikëllimin tim... Të mundja vetë u jepja shfrim! Por s’mund, prandaj me mua tok Vdisni kujtime, brenga, lot... 14 “I lodhur krejt nga nata e rëndë, Në nj’hie rashë. Gjum’i ëmbël M’i mbylli sytë leht’e lehtë... Dhe prap’e gjallë më doli krejt Fytyra e gruziankës së re Dhe prapë në gjoksin tim u ndje Një dhimbj’e ëmbël, pa mbarim... Tek merrja frymë me gulçim. U zgjova unë. – Hën’e artë Shkëlqente an’e mb’anë, e lart Një re veç fshihej prapa saj,
Q’e ndiqte si të vetin gjah, Me krahët e etur shtrirë; Bota kish rënë në errësirë. Veç me një cipë argjendore, Zinxhir’i majave malore, Që larg shkëlqente me dëborë, Dhe përroi zjente nëpër brigje. N’atë shtëpin’e njohur digjej Një zjarr e fikej përsëri, Siç fiket natën në hapësi Një yll i ndritur, lart mbi ne! Sa do të doja... por atje Të hyj s’guxova. Një qëllim, Të shihja prap’atdheun tim, Në shpirt më ndizte – dhe i shkunda Uri e vuajtje, si munda. Dhe ja, sërish në rrugë të drejtë U nisa i drojtur, qetë-qetë, Por thellë pyllit humba shpejt, Nga sytë malet gjith’më humbën, Dhe më nuk po e gjeja rrugën. 15 “Më kot, shpesh herë, me tërbim, Këputja unë me dëshpërim Ferrat me gjemba e shermashek. Pyll’i përjetshëm, në çdo shteg, M’i tmerrshëm bëhej në çdo kthesë Dhe, me miliona sy të zes, Shikonte natën errësira, Mes gjetheve në terr të shtrira. Filluan mentë të më mirren; Në pemë nis të kacavirem, Por bile dhe në buzë të qiellit Ish po ai pyll me dhëmbë t’nxjerrë. Atherë rash unë mbi tokë Shpërtheva në gulçim’e lotë, Dhe breja gjin’e njom’të dheut, Dhe si një vesë vale e nxehtë, Lotët e mi mbi tokë vërshuan... Por, më beso, për t’më ndihmuar Njeri nuk doja... qesh i huaj Për ta, si bishë e tërbuar; Dhe një piskamë, sado pak, Të kisha nxjerrë, për besë, o plak, Un’gjuhën do ta kulja – trak! 16 “Sa qesh fëmijë e u bëra burrë, Ti e mban mend, nuk qava kurrë, Por ja, këtu qava pa turp. E kush më shihte? – Vetëm pylli
Dhe lart në qiell hëna a ylli! Me rreze drite i ndriçuar, Me myshk e rërë i mbuluar, Rrethuar anash si me mur Përpara një luadh u duk. Papritur shkau atje një hie Dhe fill pas saj nxorrën shkëndija Dy zjarre... befas, pak më vonë, Një bishë me një vrull u hodh Nga pylli edhe ra mbi shpinë, Dhe lozte, hidhej me gëzim. I shkretëtirës mik për jetë, Panter’e madhe brente shpejt Një kock’dhe çirrej me gëzim, Pastaj të egrin shikim Nga hën’e plotë e drejtonte; Bishtin përpjetë e rrotullonte Dhe qimet drita ia praronte. Un’nisa, me një dru, të pres Çastin e ndeshjes – zemra u ndez Me etje lufte edhe gjaku... Po! Dorën lart e ngriti fati Dhe tjetër rrugë më tregoi... Tashti për veten un’besoj, Se lart, në skajin tim amtar, S’do isha i fundit luftëtar! 17 “Un’prisja. Kur, në terr të natës, Armikun bisha e nuhati, Dhe nj’ulurimë plot ankesë U ndje papritmas... bisha u ndez Dhe rërën nisi të rëmihë, Përpjetë u ngrit, pastaj u shtri, U hodh drejt meje me furi, Me vdekje edhe tmerr në gji... Por un’ja shkova në shpejtësi, Goditja ime qe e saktë, Më dysh ia çau bishës ballin... Ajo, posi njeri i gjallë, Rënkoi e ra. – Por, përsëri, Megjithëse gjaku me furi I rridhte, rendi si shigjetë, Përleshja ish për vdekje a jetë! 18 “Mbi gjoksin tim ajo u sul, Por unë munda shpejt t’i ngul Armën e mbrojtjes, gjer në fund Të fytit... bisha ulëriti, M’u sul në çast me gjithë fuqitë Dhe ne të pleksur, si gjarpërinj,
Shtrënguar fort posi dy miq, Ramë të dy – dhe n’err ësirë Lufta vazhdoi në tokë e shtrirë. I egër isha n’atë çast, Si bishë shfryja me inat, Zjeja nga brenda, nxirrja shkumë, Sikur të isha edhe unë Një fis me ujq e me pantera, Nën tendë të pyjeve të blerta. M’u duk se fjalët njerëzore Harrova ,- thellë nga gjoksi doli Ajo e tmerrshme ulërimë, Sikur, q’i vogël, gjuha ime Nuk dinte tjetër tingëllimë... Por ja, armikut, më në fund, Ju muarr fryma, u këput Edhe të fundit herë më shtypi... Bebet e syve flak’i qitën Me egërsi – dhe ranë prorë Pastaj në gjumin shekullor. Por me armikun ngadhënjimtar, E priti vdekjen zjarr për zjarr Dhe ra siç bje një luftëtar!... 19 “Ti sheh në gjoksin tim ca gjurmë, Që lanë thonjt’e saj të murmë: Ato s’janë ende mbyllur mirë, Por toka e njomë, toka e dlirë Sërish me fllad do t’i freskojë Dhe jeta prap’ do gjallërojë. Ato i harrova atë ditë, Dhe duke mbledhur krejt fuqitë, Mes pyllit mora rrugën poshtë... Me fatin veç u grinda kot: Ai më tallte dhe më fort! 20 “Por ja, nga pylli dola, dhe U zgjua dita me hare. Vallja e yjve bashkudhëtarë, U zhduk nën dritn’ e saj të bardhë, Pylli i mjegullt ligjërimin Filloi. Fshati nxori tymin. Lugina zjeu me zhurm’ e erë... U ula zhurmën për të ndjerë; Por bashk’ me erën zhurma heshti Dhe un’ për rreth shikimin treta; Ky skaj m’u duk i njohur tepër. Më hyri tmerr e lemeri, S’kuptoja dot, që përsëri U ktheva un’ në burgun tim,
Që kaq ditë pa kuptim Nj’ëndër të fshehtë përkëdhela, Durova, u lodha dhe ngela\ Kështu. Që n’ajkë të rinisë,\ Si pashë dritn’e perëndisë, Si njoha t\ëmblën liri, Në zhurmë pyjesh pa kufi, Ta marr me vete për në varr, Qortimn’e shpresës së gënjyer, Mëshirën tuaj të urryer!... I zhytur thellë në mendime, Me vete thash’ – janë ëndërrime – Por ja, që larg një tingëllimë Kambane u ndje në qetësi... Çdo gjë e qartë m’u bë tashti O! Po, e njoha menjëherë, Nga sytë fëminor, sa herë, Ajo m’i ndoqi gjith’vegimet Për t’afërmit edhe për prindit, Për t’ashprën liri në stepa, Për kuajt azganë, të paepur, Për luftrat ndër shkëmbinj të zjarrtë, Ku unë dilja fitimtar!... Pa lot dëgjoja, pa fuqi. Më dukej, sikur thellë në gji, Ky tingull dilte – dhe me hekur E rrihte gjoksin tim të djegur. Dhe e kuptova un’ atëherë, Se në atdheun tim të blerë, S’do shkelja rishmës asnjëherë. 21 “Po, s’meritoja tjetër fat. Në step’ të huaj, të pamat, Kalorësin e keq e flak Doriu i shpejtë dhe, që larg, Gjen rrugën për n’atdhen’e shtrenjtë... Ç’jam para tij? Më kot troket Në gjoks një mall e një dëshirë; Ësht’zjarr’i mekur, vlag’ e ngrirë, Sëmundje truri, lojë ëndrë, Që më ka lënë vulë e rëndë E burgut t’zi... Kjo lule burgu U rrit në vetmi prej murgu, E zbehtë, mes plloçave të lagët, Dhe gjethe për shum’ kohë s’hapi, Se priste rreze, priste dritë Të gjalla. Rrodhën pastaj ditë, Gjersa një dorë me pekule U zgjat, me mall, drejt asaj lulje Dhe mes një kopshti e pat mbjellë
Përkrah me trëndafilat... Një qiell Me jetë e dritë syt’i panë... Po çfarë? – Kur agimi i parë U skuq, e bënë rrezet shkrumb Lulen e rritur n’atë burg... 22 “Dhe mua, diell’i pamëshirshëm Ma dogji, posi lules shpirtin. Më kot në barin e pakorrur E fshihja kokën aq të lodhur. Një tuf’ e thatë nga ky bar, Posi kuror’ mbi ball’ m’u var, Dhe vetë toka, duke shfryrë, Një zjarr më derdhte në fytyrë. Duke shkëlqyer në hapësi, Shkëndijat rendnin. Në shkëmbinj Një avull ngrihej. Në qetësi Kish rënë bota, si e mpirë, Në gjum’ të zemërimit shtrirë. Si s’ndihej qoftë një shkurtë vallë, Si nuk këndonte një gjinkallë?!... Apo i përroit belbëzimë?!... Veç gjarpri me fëshfërimë, Mbi bar duke rrëshqitur tinëz, Me shpinën ngjyrë të verdh’ të qartë, Shkëlqente nëpër trup, si shpatë, Qëndisur me mbishkrim të artë, Rërën e shkrifur duke çarë, Kalonte para zvarrë-zvarrë Dhe lozte, dridhej e përdridhej, Si një unaz’ trefishe mblidhej; Pastaj, sikur i ndezur t’ish, Vërtitej, hidhej çmendurisht Dhe në kaçube fshihej rishmë... 23 “Ç’do gjë në qiell e ndritshme ish Edhe e qetë – nëpër avuj, Së largu nxinin sterrë dy male. Në njerin manastiri ishte, Me murin dhëmbë-dhëmbë ndriste. Përposh Aragva dhe Kura-ja, Duke qarkuar nëpër skaje, Me një shirit të gjat’ argjendi, Ishujt’ e blertë nënë këmbë, Nëpër kaçuba qetë-qetë, Rendnin posi dy miq të shtrenjtë... Sa larg prej tyre isha vallë?! Desha të ngrihem, por vërdallë Më erdhi bota menjëherë! Desha të flas, por si e prerë
Edhe e tharë gjuha ish. Po vdisja. Kapitur fort më kish Kllapi e vdekjes: Dhe më ngjante, Sikur në një humnerë të lagët Të lumit isha. Para syve Një mjergull misterioze shtrihej Dhe, etjen prore duke shuar, Si akull, val’ e shkumbëzuar, Me gurgullim’ në gjoks më binte, Aq bukur ishte dhe aq mirë... Lart, vala valën duke shtyrë Bashkohej, në një trup e shkrirë, Dhe dielli, mbi kristal të valës, M’i ndritshëm ish nga hën’ e artë, Dhe tufa e peshqve lara-lara, Hidhej mes rrezeve, përpara, Prej tyre sjell ndër mend një peshk, Që m’ëmbël se të tjerët, shpesh, M’afrohej pranë, ledhatohej; Shpina e tij e gjithë përshkohej Me luspa t’arta. – Pa u ndjerë Rreth kokës m’erdhi jo një herë. Shikim’ i syçkave të gjelbra, Që thellë shprehnin ëmbëlsi... Por s’kisha forcë për çudi! – Zëri tingull-argjend i tij Më pëshpëriste ëmbëlsisht, Këndonte e heshtte sërish. Më thoshte: “Foshnja im’e mirë Këtu me mua rri, Nën ujë jeta ësht’e lirë, E ftohtë, me qetësi. Motrat e mia do thërras! Me këng’ e me vallzim, Ty do t’a zbutim gjithë gaz, Të mjegulltin shikim. Flij, shtrat’i butë nuk të vret, Çarçafi ësht’ si xham Do rrjedhin vjet e qindra vjet, Mes ëndrash si balsam. Pëllumb’i shtrenjt’! Nuk ta fsheh, Të dua pa mbarim, Ashtu si dua kët’ rrëke, Si jetën, shpirti im...” Dhe rrija kredhur në mendime; Më dukej: vala ligjërimin
E saj të ëmbël, posi mjaltë, E shkrinte me të peshkut t’artë. Dhe humba. Drit’ e Zotit krejt Në sy m’u fik. Kllapia shpejt Trupit të lodhur ja la vendin... 24 “Kështu u gjenda dhe më këmb’ U ngrita... Tjetrën e di vetë Beson a nuk beson ësht’ krejt Njëlloj për mua, miku im. Vetëm një gjë më mbush me hidhërim: Se trupi im i ftohtë, i shkretë, Në dheun tim s’ka për t’u tretë, Dhe ky tregim për fatin tim Të hidhur, as një hidhërim S’do ngjallë mes mureve të errët, Për emrin tim të zymt’, të mjerë. 25 “O, lamtumirë, m’ep dorën, at!... A nuk e ndjen? Ajo në flakë... Ky zjarr prej viteve rinorë Ma dogji thellë kraharorë, Por sot, q’ushqimi mori fund, Burgun e saj e bëri shkrumb Dhe prapë po kthehet tek ai, Që si me ligj e hirësi, U jep veç prehje, qetësi... E ç’vlen për mua? – Shpirti im, O, le të ngjitet fluturim Parajsës s’artë për qetim... Por, ah! – me tri-katër minuta, Mes shpellash, guvash krejt të ngurta, Ku kam kaluar fëmininë, Do kisha ndërruar qetësinë, Parajsën dh përjetësinë... 26 “Kur vdekja të më rrok’në krahë, - Dhe më beso – s’do presësh gjatë, Ti urdhër jep të më çojnë Në kopshtin tonë, ku lulëzojnë Të dy akaciet flokë-bardha... O, sa i dendur ëshë bari! Sa i kthjellët ajri pa mbarim! Gjethja me diell atje ndrin! Atje, mes gjetheve më shpjer, Të dehem për të fundit herë, Mes kaltërsisë të humbas... Nga duket mali Kaukaz!
Nga maj’ e tij, në hapësirë, Ndoshta të fundit lamtumirë Do më dërgoj’ me ledhatim... Dhe fare pranë fundit tim, Do ndjej një tingull amtar Dhe do mendoj se përmbi varr, Vëllai, a miku, me kujdes, Ma fshiu leht’ të ftohtën djersë Të vdekjes. Dhe me zë të qetë Këndon për truallin tim të shtrenjtë... Dhe unë, me këtë mendim, Bie në gjumin pa mbarim, Pa lënë pas asnjë mallkim!” 1839
DASHURIA E VETME SHQIPEROI PETRAQ KOLEVICA Mbi gjunje te tjerash, s'kam harruar ate veshtrim qe gjithnje me ndjek. te tjerat duke dashuruar, nga dashuria e saj vuaj e heq. Si nje demon i plotfuqishem te vjetren zgjoja me cdo gje. dhe perserisja dhe serishem: une dua vetem, - vetem nje! VETMI Prangim i jetes i cdo fati, vetmi qe s'ke me c'ka e mbush; te ndajme qejfet jemi gati, trishtimet s'del t'i ndaje kerkush. Rri bej sehir si mbret i shkalur me zemren pikur helm e kob, dhe shoh ndaj fatit krye varur si vitet rendin me galop. Dhe kthejne prap' duke gulcuar te vjetren enderr per te vrare. po ja qe nje gropez e vetmuar se s'shqyhet gazit: C'je i marre! Se brenga tretet pas nje grime dhe gjindja (as qe nuk dyshoj) me fort se sa per lindjen time, per vdekjen time do gezoje.
Deshire Pse nuk jam zog i stepave pa kufi, Qe lart ne qiell fluturon? Pse nuk endem dhe une si ai, Qe vec lirine dashuron?
Ne perendim te diellit te sulesha une, Mbi fushat ku te paret e mi, Ne keshtjellat e lashta, tashme ne gjume, Prehen te qete kthyer ne hi. Nga ata mure krenare, te vjeter sa bota, Nga portiket e zymte ngjyre gri, Ku jane varur shpata dhe te vjetra rroba, Pluhurin e shekujve me endje te fshij. Dhe harqet e vjeter te lodhur tani, Nga kenget e lashta dhe qeshje plot zjarr, T'i prekja, te lozja, me to perseri, Te hidhja dhe une vallen e pare! Mes endrrash krenare dhe lutjesh te fshehta Mes fjalesh te thena ne nete te kthjellta, Deshires dhe ndjenjes plot afshe te nxehta, Ndodhet deti me valet e njelmeta. Jam i fundit pinjoll i koheve te lashta, Qe ne akullin e diteve pa jete. Po vyshket si lulja e neteve te gjata. Oh! Pse s'jam zog qe fluturon ne stepe?
Enderr Shqiperoi Vangjush Ziko Nen diellin pervelues dagestanas Po dergjem me nje plage mu ne gji; Kullon ajo,kullon e po me çan, As ngrihem,as leviz dot,s'kam fuqi. I vetem mes lugines krejt te shkrete, Rrethuar rreth nga shpate kercenues, Me djeg e po me ndjell diellli i nxehte Nje gjume vdekje,gjume enderrues. Dhe shoh ne enderr larg shtepine time Te mbushur plot me njerez te gezuar, Me vajza dhe me nuse gjeraqina, Biseda vlon e zjen vetem per mua. Por vetem nje mes tyre rri menduar, As flet,as bisedon,po vetem hesht Dhe shpirt' i saj ne enderr i harruar, Nje zot e di se çfare ajo sheh; Lugin' e Dagestanit larg i shfaqet Nje trup i njohur shtrire ne mes saj; Ne gjoks te tij tymon dhe nxin plaga Dhe gjaku rrjedh e pikset ca nga ca.
1841
Kenge djepi Fli o bukurosh i nenes Nina-nana, fli! C`po shikon kjo drite e henes djepin tend te ri. Do te them perralla shume kenge pambarim... Mbylli syckat ti per gjume fli, pellumbi im ......... Ati yt eshte trim i vjeter vetem lufte do foshnja ime ti fli qete mbylli ste, biro! ......... Pa do jesh kreshnik ne sy me shpirt luftarak do te te percjell une ty sa te zhdukesh larg ..... Lurterat kur te jene te renda kujto nene ti! Fli me i miri qe ka nena, nina-nana, fli!
VELA E VETMUAR Shqipëroi Guri Shyti Zbardhon një velë e vetmuar, Tutje në detin kaltërosh. Çfarë braktis duk’ u larguar? Në dhe të huaj çfarë e josh? Fishkëllen era, valët lodrojnë, Direku i varkës mezi duron. Në arratisje gëzim s’kërkojnë, Por as atdheu s’i ngushëllon. Që sipër dielli rrezeshumë. Varka rrëshqet mbi kaltërsi, Dhe tërë mllef kërkon furtunë, Sikur atje gjen qetësi.
Aleksander Pushkini (1799-1837) Aleksander Sergejevic Pushkin lindi ne Moskë me 6 qershor 1799 ne një familje oborrtare. Me 1811 u regjistrua ne një lice ku mësonin fëmijët e aristokracisë peterburgase. Ambjenti i
liceut la gjurme te pashlyeshme ne mendjen dhe zemrën e djaloshit. Mjedisi aty ishte i pasur me ide anti-cariste. U be i njohur me oden "Liria", poezitë "Cadajevit" dhe "Fshati". Poemat qe e bene te famshëm janë "Robi i Kaukazit", "Shatërvani i Bahcesarait", "Ciganet" etj. Pushkini ishte nje perkrahes i dekrabisteve dhe, kur cari e pyeti se cdo te bente po te kishte qene me 25 dhjetor ne Sheshin e Pallatit, ai u pergjigj pa iu dridhur qerpiku: "Do te isha perbri shokeve te mi ne kryengritje!" E internuan ne jug ne Kaukaz, ku jetoi nen mbikqyrje gjate viteve 1820-1824. Ne vitin 1820 i gjeten një letër ku shpreheshin pikëpamje ateiste, gjë qe ia forcoi dënimin. E detyruan te jetonte pa te drejte largimi ne fshatin Mihajllovsk. Njeriu i dashur, qe i qëndroi pranë ne këto vite te vështira, ishte dadoja, se cilës Pushkini i ka kushtuar vargje nga me te ndierat. Pas deshtimit te kryengritjes dekabriste ne poezine e tij u ndjene ndjenja pesimizmi "meshira per te renet", "merzia e pergjithshme" qe kishte pllakosur brezin e tij etj. Por ne vitin 1827 ai shkroi poezine e njohur "Ne Siberi", ku bente thirrje per qendrese krenare dhe shprese. Viti 1827 ishte viti i fundit i interrnimit ne mihajllovsk. Pas kesaj, poeti jetoi ne Peterburg dhe ne Moske, ku nisi periudha e fundit e krijimtarise se ti j, qe u pasurua me kryevepren "Eugjen Onjegini" (1831). Pak kohe para se te vdiste shkroi poezine "Monument", ku parashikoi pavdekesi per veten, sepse me liriken e tij ai kishte prekur miliona zemra. U vra ne duel per ceshtje nderi, me 27 janar 1837 kur si kishte mbushur akoma te 38-at. Ai e ngriti gjuhën letrare ruse në një shkallë të lartë përsosmërie, duke krijuar vepra madhore jo vetëm në poezi, por edhe në dramaturgji e në prozë. Pushkini krijoi vetëm gjashtë tragjedi: "Boris Gudunov", "Kalorësi koprac", "Moxarti e Salieri", "Mysafiri i gurtë", "Gosti në kohë murtaje", "Rusallka". Nga këto të gjashta vetëm dy prej tyre, "Boris Gudunov"dhe "Rusallka" mbajnë "pasaportë" ruse, kurse të tjerat e marrin përmbajtjen nga jeta europiane franceze, spanjolle, vjeneze. Permbajtja: Nata; Leila; I BURGOSURI; DEMONI; *** (Pranvere, o kohez dashurie); Rrugë dimërore; Supersticionet; Profeti; Madona; KALOJ MES RRUGËVE PLOT ZHURMË; Bilbili dhe trëndafili; *** (C'eshte per ty ky emri im?); Deshire lavdie; SKLLAVI I KAUKAZIT (Pjese); Dritorja; Ti dhe Ju (1, 2); Pranim; Plaku; DADOS (1, 2); Nata; ZOÇKA; AKUILONI; NJE I DJATHTE E NJE I MAJTE; Kaloresi i vrare; *** (Ne kopesht ne vetmi); *** (Sa ju kam dashur!) [1, 2, 3, 4]; Nese me lejoni...; *** (Pse moj jete je dhurate); Karroca e Jetes (1, 2); KENGETORI; *** (Kush valle ju ndali ju, o vale); *** (Mos u ngrys prej deshperimit); *** (Ti mos me pyet pse kaq i menduar); Ancari (1, 2); *** (Gruziank' e bukur, mos kendo); KOKETES; GOSTI GAZMORE; *** (Per ju s'trishtohem, vite te pranveres); Shalli i zi; *** (Ne kemi kohe qe nuk flasim); Loti; Kujtoj me mall nje cast gezimi; LETRA E DJEGUR; Lulja, MENGJEZ DIMRI; Te huajes; PERGJERIM; Letër e Tatjanës Oneginit; TEK VARRI I LENSKIT; VARRI I LENSKIT; VRASJA E LENSKIT; Detit; Hena..; Sirena e ujit; Lamtumira; Exegi Monumentum (1, 2); Poetit; Pushkini per ANEN; Delibashi; Pelë rioshe; Mbromë mua, talismani im; Mu shuan ëndrrat dhe çdo gjë; J.N.Tolstoit; Kam njohur bukuri te ftohta; *** (Tek frymoj miturisht faraëmblën shpresë); Vargje të krijuara gjatë një nate të pagjumë; *** (Xhelozinë time, ma fal mua ngaherë); LIRIA; NATA... Zëri im për ty i butë dhe i dobët Prish qetësinë e vonë të natës së errët. Pranë arkës sime një qiri i pikëlluar Digjet; vargjet e mia, shkrihen gurgulluar, Rjedhin, plot dashuri, rrjedhin, të gjitha për ty. Në terr shkëlqejnë para meje sytë e tu, Më buzëqeshin, dhe unë dëgjoj zëra: Miku im, miku im fisnik ... dua ... jotja ... jotja.
Leila Prej meje në mbrëmje Leila Krejt idhnjake shkon. Unë i them: ? Qëndro, për ku? Dhe ajo ma shpagon? Të është thinjur koka?. Unë përqeshës e pathjeshtësi Ja kthej:? Kujtdo i vjen ora! Ata, që ishin myshk të zinj, U bënë këto ditë kamfur? Por Leila pasukses Me fjalët nënqesh Dhe thotë Ti vetë e di: I ëmbli myshk sapo martuar Kamfuri me qivurin rri. I BURGOSURI Shqipëroi Jorgo Bllaci Lëngoj pas kafazit të burgut të zi. Një shkabëz robinjë përballë më rri; E ngrysur vështrimin ndër qiej vërvit, Tund krahët, dhe gjellën e gjaktë skërmit, E shqyen, e flak, dhe më sheh me trishtim, Sikur kemi bashkë të njëjtin mendim. Më grish me vështrime dhe zjen e këlthet, "të nisemi" - thotë - "ku qjelli thërret" Ne jemi dy zogj, pa liri s'rrojmë dot! mbi male, vëlla, të vërsulemi tok, Mbi detet e kaltër, të çiltër si lot, Ku era... dhe unë baresim ngamot!..."
DEMONI SHQIPEROI JORGO BLLACI Ne ditet kur se pari nisa te gjeren jete ta kuptoja, Kur shihja vashezat e lisat, Bilbilin naten kur degjoja, Kur zulma, malli dhe liria, Dhe frymezimi, poezia Si zjarr e flake e patreguar, Ne shpirt me zjejne pa pushuar, Kur brenga dhe mundim'i heshtur, Me zuri vend ketu ne gji, Me vinte plot inat pareshtur, Ketu ne zemer, nje gjeni; Gjithnje me sillte shqetesim Cdo qeshje e tij e cdo veshtrim. Te fjale e tije plot me vrer Degjoja te pafundmin ferr.
Ai me shpifje, pa pushim, cdo gje te shtrenjte e mbulonte; Te dlirin, t'emblin enderrim dhe frymezimin e percmonte; S'besonte dashuri, liri, Jeten ai gjithnje eprqeshte; Mbi dhe, per asnje bukuri, Te thurte lavd ai nuk deshte. *** (Pranvere, o kohez dashurie) SHQIPEROI JORGO BLLACI Pranvere, o kohez dashurie, C'me mbushe plot me pikellim. Sa mall serish ti po me bie Ne shpirtin tim,ne gjakun tim.. Per mua gazi eshte i huaj.. Cdo ngazellim e cdo shkelqim Me sjell merzi, me ben te vuaj. Oh, nemni shqoten, suferinen Dhe te pafundmen nate dimri
RRUGË DIMËRORE SHQIPEROI JORGO BLLACI Në mes mjegullash të nxira hëna zhduket, hëna bredh. Mbi të trishtëmet rrafshira trishtëm dritën ajo derdh. Udhës shkretë dimërore rend kjo trojka gjithnjë. Zile e kalit monotone mezi ndihet nëpër të. Seç më kap një mall rinie karrocieri kur këndon, herë gas çapkënërie herë mall ai më zgjon. S'shoh as zjarr e as kasolle vetëm borë si pambuk. Dhe përtej shtyllat rrugore duken, zhduken tek e tuk. Ah, ç'mërzitje... nesër, Ninë, tek e shtrenjta do të vi. Pranë zjarrit kur të rrimë të të shoh me mall në sy. Dhe akrepi i sahatit do vij' rrotull me qetësi E mërzitshmja mesnatë s'do na ndajë përsëri. Mërzi udhës dimërore karrocieri zu dremit Zile e kalit monotone hënë e mjegullt që ndrit. Supersticionet
Kur vij tek ti plot ëndërrime, Me ndjenja mbushur shpirti im. Në të djatht' të rrugës sime, Ndrin hën' e qeshur plot gëzim. Kur ik prej teje i trishtuar, Me shpirtin zhytur në hidhërim. Hëna e zbehtë e pikëlluar, Sheh nga e majt' e krahut tim. Te ne poetët pa qetësi, Në shpirtin tonë të trazuar Zhytur thellë në vetmi, Supersticionet kanë qëndruar. (Shkeputur nga libri me lirika te Pushkinit)
Profeti Nga zjarr' i shpirtit përvëluar, Ec në shkretirën pambarim. I lodhur, tejet i dërrmuar, Një ëngjëll shfaqet si vegim. Si në ëndërr, lehtas më prek, Po nga ëndrra tashmë i zgjuar, Bebza e syrit u hap krejt, Si një shqipe e tmerruar. Në vesh diçka më pëshpëriste, Në tinguj qielli më thërriste. Dhe unë ndjeva drithërimë, Dhe zogj që fluturonin lart në qiell. Dhe përbindsha në detin-oshëtimë, Dhe erë pjergulle që fusha sjell. Dhe ai m'u afrua Dhe shkuli krejt gjuhën vrer. Dhe nga vreri e helmuar, Dhe nga helmi plot me tmerr, Dhe në buzët që ishin mpirë, Futi dorën e përgjakur, Me shpatë çau gjoksin e ngrirë, Zemrën tej për ta flakur, Dhe zjarr futi në gji, U topita, asgjë s'lëvizte, Si kufomë trupi u shtri. Po zëri i Zotit më thërriste: "Profet ngrehu dhe dëgjo, Vullnetin e Zotit e permbush Në tokë dhe det i vetëm shko, Zemrat mbushi plot me prush. (Shkeputur nga libri me lirika te Pushkinit) Madona Pak tablo të mjeshtërve të mëdhenj, Do desha të zbukurojnë dhomën time.
Që miqtë kur të vijnë atje, të gjejnë, Ç’bënin mësuesit tanë, kur binin në mendime. Në qoshen e dashur, për herë të shtrenjtë, Një tablo do të desha të kem për jetë. Atë të Shën Mërisë, me birin e shenjtë, Që nga pëlhura e ndritur, vështrojnë të qetë. Ajo me dashuri, ai me zjarr në sy. Çdo çast jetë do merrja, gaz dhe lumturi. Ata gjithmonë qetësojnë zemrat tona. Tashmë dëshirën time, e mbushën me jetë, Të sollën ty o ëngjëll, për mua je Madona, Je tabloja më e bukur, që krijoi zoti vetë. * Në këtë poezi Madona përfaqëson gruan e Pushkinit, Natalia Gonçarova (Pushkina). (Shkeputur nga libri me lirika te Pushkinit)
KALOJ MES RRUGËVE PLOT ZHURMË Kaloj mes rrugëve plot zhurmë, Në kishën plot me njerëz hyj, Në mes të rinjve fjalëshumë Veç ëndrrat time kam nër sy. Do shkojnë vitet,them me vete, Dhe sa prej nesh,që jemi tok, Do ndahemi prej kësaj jete, Dikujt minuta i afroi. Shikoj një lis aq gjelbërosh, Patrik i pyllit,them me vete, Shekullin tim do mbijetosh Ashtu si shekullin e etërve. Një foshnjë gjiri përkëdhel Edhe me mend i përgjërohem: Ty vendin tim unë të le, Ti lulëzon,unë rëgjohem. Çdo ditë e çdo vit, që shkon, E përcjell unë me mendimin: Mes tyre rekem të shikoj Cili do bëjë përshpirtjen time. Ku ma ka taksur fati vdekjen? Në udhë,luftë apo dallgë? Apo lugina pranë meje Do presë trupin tim të vakët? Për trupin tim të akulluar Njësoj kudo që të ronitet,
Por pranë strehës së bekuar Ai do deshte të platitet. Në gur'i varrit,më të hyrë, Jeta e re vetëm të qeshë Dhe mospërfillësja natyrë Të shndrit'e bukur,e përjetshme. 1829 Nga libri "KËMBANA E MBRËMJES" Përzgjedhur dhe përkthyer nga Vangjush Ziko
Bilbili dhe trëndafili Në kopsht, në vetmi, pranverës, nat’ për natë Këndon mbi trëndafil sa mund bilbil’ i ngratë, Po trëndafili hesht e sytë nuk ia shtie Veç tundet e dremit mes tingush dashurie. A mos kështu dhe ti këndon për vashën sot? Përmendu o poet, pse ngjiresh kot më kot? Ajo nuk të dëgjon, s’sheh zemrën si të digjet; Vështroje – lulëzon; thërrite – s’të përgjigjet. *** (C'eshte per ty ky emri im?) C'eshte per ty ky emri im? do vdese edhe ai ashtu si zhurm'e vales ne mergim si ze i mbremjes neper pyll. Ai i shkruar ne nje flete do mbetet porsi gjurm' e mekur si nje mbishkrim mbi varr e shkrete shkruar ne gjuhen qe ka vdekur. Porsi nje kujtim krejt i harruar mes shqetesimeve pa fund dhe shpirtit s'ka per ti dhuruar endrren qe embel te perkund. Por po te mbyti hidherimi shqipeto ate emer me ze. Rron ne nje zemer,rron kujtimi Dhe une kam nje vend ne te.
Deshire lavdie Kur isha i dehur krejt ne dhele dashurie, Kur rrija heshtazi mbi gjunje e te veshtroja Plot gaz e mall ne gji, e dashur, ti e dije Qe une per lavdi ahere nuk mendoja; Gjithmone qendroja larg prej zhurmes e remetit, Merzi ndjeja ne gji nga titull’i poetiti, Kapitur pa pushim nga shqota e shtrengata, As qe i vija re qertimet e levdatat, A mund te ndjeja ankth ne shpirt te perveluar, kur ti me shihje drejt me sy te dhembsheruar, kur floket mi lemoje embel e ngadale e thoshje a me do a je i lumtur valle? Nje tjeter ti keshtu a do dashurosh? Me thuaj kurre ti o mik sdo me harrosh?
Aher i heshtur krejt e dashur te veshtroja Aher te kisha ne shpirt e kurre nuk mendoja Per brengen, pikellimin e per te renden ndarje… Askurre nuk mendoja.. Po cndodhi? Lote, fsharje E shpifje, tradheti, me erdhen ne mend. Papritur per nje cast.. po cjam, ku jam ne cvend. Qendroj si shtegtar i ndjekur nga rrufete Qe nuk edi per ku e shpie rruga e shkrete Tani ne zemer kam nje deshire te re Lavdi, lavdi kerkoj qe ti atje ku je Gjithmone ta degjosh e dashur emrin tim Gjithmone te me kesh ne mendje pa pushim E gjithshka perreth per mua tete flase Qe ti te me kujtosh me dhembshuri cdo cast Te gjitha pergjerimet e lutjet plot me lot Ne kopesht, neper terr, kur u ndame nga mot.
SKLLAVI I KAUKAZIT (Pjese) .............................................. Me ler ne roberine time, Me endrrat plot dhemshuri Dhe ne te ngrysurat kujtime, Qe te m'i zhdukesh s'mundesh ti. Te thash cme kishte zemr' e nxire, Me ndje....nem doren-lamtumire! Pak kohe ndarj' e dashurise, Te femres kraheror trishton Se shpejt clirohet prej merzise Edhe serishmi dashuron". Me pikellim ne kraheror, E shtangur vasheza qendronte, Veshtrim' i saje mjegullor, Qertim te heshtur i tregonte. Dhe dor' dridheshme e zbehte, Te dor' e robit mbeti shtrire, E ftohte krejt edhe e ngrire; Se fundi brenda, breng' e shkrete, U derdh me fjalet gjith mynxyre: "Ah, rus, o rus, pse vallle, pse, Pa njohur zemren tende mire, T'u dhash' e ngrata me deshire! Ne gjoksin tend cekrezk' e re, Pak caste ndejti ne harrim; Pak nete plot me ngazellim, I fali fat' i saj i zi! Po a do kthehen perseri? Perjete humbi gazi im?... Ne kete moshe kaq mitare, O rob, ti mundje shume mire Te me genjeje per meshire,
Me perkedhelje genjeshtare! Se do ta zbusja ndoshta une, Me perkujdesjet, shortin tend, A ndoshta per nje cast ne gjume Ta vinja shpirtin qe te dhemb. Ti sdeshe..... Po kush esht' ajo, Qe ti me kaqe zjarr e do? Ti dashurohesh? dashuron?... T'i ndjej ty dhembjet plot trishtime M'i fal pra shfrimet, pergjithmone, E mos u tall me brengen time". Pushoi. Lotet, shqetesimet, I mbushen gjirin vasheror. Ankim i shprehte buz' e heshtur. Shtrengonte gjunjt' e tij pareshtur, Dhe merrte fryme krejt me zor. Ngadale robi atehere, Te ngraten ngriti e i tha: "Mos qaj; dhe une jam i mjere, Trishtim dhe zemra ime pa. S'gezova une dashuri: U dogja, vojta, ne vetmi; Po shuhem neper tym per jete. Harruar te ky vis i shkrete; Po vdes larg vendit tim amtar; Kjo fushe do mee behet varr; Ketu, mbi eshtrat, ne mergim, Do ndryshket dhe vargoi im..." Nje zhurme afer u degjua, Nje vello vashe... kush te jete? E pikelluar dhe e zbehte, Ajo papritur iu afrua. T'i fliste deshte perseri; Veshtrimi i shprehte dhembshurine; Dhe floku i saj i gjat' i zi, I hijeshonte supet, gjine. Ne njeren dore kish nje sharre. Ne tjetren, kamen plot shkelqim, Sikur kish ardhur per te marre, Me duf ne shpirt, ndonje shpagim. Ajo, te gjorin rob veshtroi Edhe "Largohu shpejt, - i thaGjekundi kendej cekreze s'ka. Mos ler qe nata kot te shkoje; Na kamen: gjurma te humbet, Ne kete nate kaq te shkrete". Dhe duke u dridhur, e zhuritur, Perkulet, hekurin sharron; Ne faqe loti i pikon;
Vargoi duke kerkellitur, Se fundi robin e cliron. "Vrapo tani, ti je i lire"!I thot' ajo: porse veshtrimi, Atij iu ndez me zjarr te dlire. Ajo po vuante. Thellimi, I dridhte velin pa pushim. "Mikesha ime- rusi thoteJam yti gjer ne fundin tim. I leme keto vise tok, Vrapo me mua..."- " Eshte vone! Gezimi jetes, pergjithmone, Me iku mua dhe me la, Gjithcka kaloi, gjurma ska. A mundet? ti ke dashuruar Nje tjeter!...Gjeje pra ate; E pse te jem e pikelluar? Perse te ngasherohem me? Te dashurise pergjerime, T'i fala ty, me shpirt te dlire. Tani harroje dhembjen time, Me ndje... nem doren-lamtumire!" Ai shtrin krahet i brengosur, Drejt bukuroshes malesore, Dhe puthj' e ndarjes, e pasosur, Vulosi lidhjen dashurore. Perdore bashke, ne qetesi, U enden bregut te trishtuarDhe rusi, rrjedhen me furi E can ne cast duke notuar Dhe mbrriti, hipi i gezuar Pertej, ne bregun per karshi... Papritur uji zhurmeron E larg perhapet nje renkim... Ne breg vjen rusi me nxitim, Hedh syte.... bregu zbardhellon Nga shkuma e se rreptes vale; Po vashen me nuk e veshtron, As tej ne breg, as ndene mal... Gjekundi nuk degjohet zhurme... Vec era shushurin e lehte: Nden hene, n'ujrat plot me shkume, Nje rreth sa vjen edhe humbet.
Dritorja Nje nate e mbaj mend fort mire, kur hena rrezet argjendore vershonte permbi mugetire, nje vashez pashe ne dritore. Ajo e heshtur po qendronte, po ankthi po ia digjte gjine,
me padurim ne shpirt,veshtronte te udheza neper kodrine. "Un' jam ketu!",-nje ze ne terr u ndje dhe vasheza gufoi, dritoren celi menjehere... dhe terri henezen mbuloi. "O lum si ti",- i thashe me mall "te pret gezimi,puthjet ,dhelet, po mua ndonje mbremje valle, ndonje dritore do me celet?"
TI DHE JU Shqipëroi Jorgo Bllaci Të zbraztën "ju" ajo me "ti", Në kuvendim e ngatërroi, Dhe ëndërra plot lumturi, Në shpirt të ndezur ndezur seç më zgjoi. I heshtur para saj qëndroj, Vështrimn' e dhembshur pa ja ndarë; E shtrenjtë jeni,- i shqiptoj,Të dua! - shpirti flet me zjarr. Ti dhe Ju E shkreta ju zemërza ti Ajo, si të thuash, ka ndryshuar Dhe me gjitha ëndrrat e gëzuara Në shpirt e dashuruar dashuruar është zgjuar. zgjuar. Para saj ja vlen të qëndroj, Ti mbyll sytë para saj s’kam fuqi; I them asaj: sa e dashur jeni! Dhe mendoj: sa të dashuroj! Pranim Të dashuroj ty, paçka se turfulloj Paçka se këtë punë dhe turp padobi Në më të pakuptimtën pakuptimtën pafatsi Ndër këmbët e tua e pranoj! Mua as në fytyrë e as ndër vite... Erdhi koha, koha të jem i mënçur! Të shquaj prej gjithë shënjave Sëmundjen e dashurisë në shpirt: Pa ty është mërzi, - unë gogësij; Para teje pikëllim, - unë vuaj; Dhe, nuk pushoj, ta them dëshiroj, Ëngjëlli im, si unë ty të dashuroj! Kur dëgjoj të vijë nga salloni Hapi yt i lehtë, a fustani që fërgëllon f ërgëllon A zëri i virgjër, plot pafajsi, Papritur krejt mendja më shkallon. Buzëqeshja jote – jote – gëzimi gëzimi im; Largimi yt – yt – trishtimi trishtimi im; Për ditën e torturave – torturave – çmim çmim
Për mua është dora jote e zbehur. Kur për (пяльцамп ???) me zell Ulesh ti, anohesh shkujdesur shkujdesur Sytë dhe krelat tutje i heq Unë dhëmbshuruar, qetë, heshtur, Dashuruar me ty, si mituri! Ti them ty pafatsinë time, Mjerimin tim në xhelozi Kur ec, me orë, në kohë të keqe, Ta kesh kuptuar këtë tani? Dhe lotët e tua në vetësirë, Dhe fjalët së toku në qoshe Dhe udhëtimi në Opoçkë Dhe pianofortja në mbrëmje?... Alina! Mëshiromë shpresa ime Nuk guxoj të kërkoj kërkoj dashuri Se ndoshta, prej mëkateve të mia Ëngjëlli im, dashurisë dot nuk i rri! Por shtiru! Ky vështrim Gjithçka mund të shprehë për çudi! Ah, të më mashtrosh mua s’ka vështirësi, Unë kur mashtrohem ndjej gëzim!
Plaku Nuk jam më dashnor dashnor i marrë, Që bota kishte parë tek unë Pranvera ime zjarr i parë, Prej kohe ikën pa një gjurmë. Amur! O zot i dashurisë së zjarrtë Unë kam qënë shërbyesi jot Po ta filloja jetën prapë Ti prapë do ishe i imi zot.
DADOS Shqipëroi Guri Shyti O shoqe kohësh të këqia! O pëllumbesha ime plakë! Në pyll ty po të mbyt vetmia, Duke më pritur prapë e prapë. Pranë dritares së plevicës Mërzitesh si të jesh në roje. Dhe shpesh të ndalojnë shtizat Në duart e tua me me oje. Vështron në portën e harruar, Në rrugën terr që tretet larg Dhe brenga që s’ka të mbaruar, Po të mundon mëngjes e darkë. DADOS Mikesha ime e vetmisë, moj pëllumbeshë e drobitur! Tej n'ato pyjet plot me pishë,
më pret , më pret pa u mërzitur. Ti në dritare përgjërohesh, si një rojtar'e përkushtuar dhe shtizat shpesh të ngatërrohen, ngatërrohen, në ato duart tërë rrudha. Shikon ti derën që nuk hapet dhe shtegun që humbet në pyll. Dhe parandjenja dhe meraket, shpesh ta shtrëngojnë gjoksin ty. Të duket ja... .................
Nata Zëri im për ty i butë dhe i dobët Prish qetësinë e vonë të natës së errët. Pranë arkës sime një qiri i pikëlluar Digjet; vargjet e mia, shkrihen gurgulluar, Rjedhin, ручьи (plot) dashuri, rrjedhin, të gjitha për ty. Në terr shkëlqejnë para meje sytë e tu, Më buzëqeshin, dhe unë dëgjoj zëra: Miku im, miku im fisnik... dua... jotja... jotja. ZOÇKA Në vend të huaj huaj unë ruaj, zakonin e atdheut tim. Kur vjen pranvera e uruar, një zoçke unë i jap liri. Përse të rroj unë pa shpresë, Përse unë zotin ta qortoj. Kur, qoftë edhe një krijese, lirinë mundem t'ia dhuroj.
AKUILONI SHQIPEROI JORGO BLLACI Perse, o i rrepti Akuilon, Kallamet fort perkul kur fryn? Pse rete kaq me duf i shtyn? Prej horizontit c'i debon? Dikur, shtellunga resh te nxira Mbulonin qjellin pa mbarim, Dikur, plot hir, me lartesira Lekundej lisi pa pushim... Po ti u ngrite dhe gjemove, Me duf, me vrull e me lavdi Nga qjelli rete i debove, debove, Rrezove lisin gjeth-flori. S'ka gje, tani le te ndricoje Fytyre e djellit plot me gaz, Me rete flladi te lodroje Dhe me kallamet ne cdo cas.
NJE I DJATHTE E NJE I MAJTE N'historinë shumëshekullore, shumëshekullore, kane kane ecur dorë pas dore. Nje i majtë e nje i djathtë, djathtë, paskan qënë qënë të leftajtë* Jo vetëm qe s'kishin frikë, por e kishin shumë te lehtë, Djathtanik e majtanik, qerren e tërhiqnin qetë. Nje i djathtë e nje i majtë, ja! tërheqin edhe edhe kuajtë, Njëri tjetrin e ndihmon, dhe dhe karroca fluturon. fluturon. Dhe gomari u bë i shkathet kur pa shokun ne te djathtë, E dini c'na tha kopuku? "S'më bën përshtypje as plugu" Nje i majtë e nje i djathtë djathtë kane tërhequr tërhequr edhe buajtë. Qe te tërë zoti i faltë, kurrë s'e lanë qerren ne baltë. Nje i majtë e nje i djathtë, djathtë, është ne bot' bot' dhe politika, Por tek ne, më e leftajtë, është dreqi, vete karrig-ja Kush guxon ta rrokë i pari, shef partnerin qe tërheq kundra, Me plot gojën thotë gomari "Ma marcin te keqen ke thundra" Nje i majtë e nje i djathtë djathtë nuk tërrheqin vec vec cakajtë, Nuk i le lakmia, smira; smira; s'kane faj, jane egërsirra. Te mbytur ne gjak e lot, po të lutemi ty o Zot: Ti ke bërë mrekullirat; na i zbut dhe egërsirrat. Qe kështu: Nje i majtë e nje i djathtë, Te na bëhen te leftajtë. ------------*Të cmuar
Kaloresi i vrare (shqiperim i Jorgo Bllacit) Ne pyjet e largeta largeta mbremja po iken. Te fundmet shkelqime te saj u veniten, Lugina e thelle ka heshtur; Zhurmon midis mjegulles lumi me vale. mes reve qe enden ne qeill ngadale. Ndrin henez e arte pareshtur. Korace e celikte dhe heshte e coptuar Te shtrira po prehen te kodr'e vetmuar, Mburoja prej ndryshkut po nxin, Mamuzet te shkreta ne myshk kane mbetur Dhe s'tunden nga vendi; dhe henez e mekur Mbi trup te pergjakur po ndrin. Rreth kodres vertitet besniku dori, dicka vezullon thelle syve te tij, Me kryet e unjur kalon; Luginen po rreh me patkonj gjithe zjarr, koracen veshtron edhe krejt vetmitar Po dridhet, se thelli gulcon. Nxiton neper terr vetmitari vetmitari dori,
Me shprese e me frike e me drojtje ne gji, gji , Patkonjte i brengosur rreh shpejt; Po ngjitet me duf ne kodrine e veshtron E nxiton...e celiku ne terr tingellon, Ndene kemben kemben e lodhur te vet. vet. Afrohet te trup'i kalorsit te shkrete, Mundohet ta coje, po kocka kercet Edhe kafka perplaset per toke... Se thelli i gjori dori hingelliti Perqark n'erresire veshtrimin vertiti Dhe heshtaz pastaj uli koken. Shtegtari qe larg neper terr po kalon, mes heshtjes te ngjan se mbi kocka po shkon... Po ja dita zbardh perseri, Koraca dhe heshta e shkrete po ndrin. Kalorsi rri shtrire e s'leviz mbi kodrine. Doriu vec endet rreth tij. *** (Ne kopesht ne vetmi) Ne kopesht ne ne vetmi Pranveres nate per nate kendon mbi trendafil sa mund bilbil i ngrate Por trendafili hesht e syte nuk ja shtie por tundet e dremit dremit nen tinguj dashurie
Nese me lejoni... Pranvere,o kohez dashurie, C'me mbushe plot me pikellim. Sa mall serish ti po me bie Ne shpirtin tim,ne gjakun gjakun tim.. Per mua gazi eshte i huaj.. Cdo ngazellim e cdo shkelqim Me sjell merzi, me ben te vuaj. Oh, nemni shqoten ,suferinen Dhe te pafundmen nate dimri *** (Pse, moj jetë je dhuratë) Shqipëroi Jorgo Bllaci Pse, moj jetë je dhuratë që të bie rasti kot? Pse të dha i fshehti fat një ndëshkim me tmerr në botë? Ç'është ai pushtet i nxirë, që prej hiçit më ka thirë, që në shpirt më dha mundime dhe dyshim në mendjen time?
Pa një dritë e një qëllim, më rreh zemra në shkreti. Më mbush plot me pikëllim jeta gjith monotoni.
Karroca e jetes Karroca e jetes ecen shpejt Sido qe eshte e ngarkuar Dhe karrocjeri, koha vete S'qendron gjekund per te pushuar N'agim me gaz ne udhetojme Dhe koken s'pyesim se e leme Pertesen, dhelet i percmojme Bertasim:"Hej... jepi c'i..." Por ne mesdite te kapitur E mbledhim veten, kemi frike C'do proshke e grope e papritur Therrasim: "Me ngadale, or mik!" Karroca rend ne mbremje vone Mbi te dremisim ne te heshtur Gjersa arrijme strehen tone Dhe koha kuajt nget pareshtur
Karroca e jetës Përktheu nga rusishtja Agron TUFA Sado cit me barrë nginjur, Karroca leht’ rend papushim; Frerët i nget Koha e thinjur, Pa zbritur nga kupeja, prin. I hypim karrocës me mëngjes; Me gaz e rrokanisim mendjen, Tek truajmë dhele dhe përtesë Vikasim: jepi ç’i qi t’ëmën! Por çartja na lë nga mesdita; Të frikësuar, bërë përshesh Nëpër zgafella dhe rrëpira, Vikasim: më avash, sylesh! Nget si më parë karroca tinës: Me të në muzg jemi pajtuar, Dhe tek dremisim drejt bujtinës Nget kuajt koha kalëruar.
KENGETORI A e degjuat valle neper pyll Djaloshin kengetor te dashuruar? Dhe fushes se braktisur, te shkretuar, Kur driten shojti dhe i fundit yll,
Ju fyellin degjuat? A e takuat valle neper terr Djaloshin kengetor te dashuruar? Dhe lotet me buzeqeshjen te trazua. Veshtrimin e tij te mbushur helm e vrer, Ju valle e kuptuat? A pershperitet valle per ate, Djaloshin kengetor te dashururar? Kur pate ata syt' e tij te shuar Dhe kur degjuat pyllit ate ze, Ju valle'u ngasheruat? *** (Kush valle ju ndali ju, o vale) Kush valle ju ndali ju, o vale, Vrapimn' e forte kush jua preu, Ne kete pellg te qete valle Rrekene rrebele kush e ktheu? Dhe mua kush mi daraviti Gezimet, shpresat dhembjet, kush Vall' shpirtin qe me djeg si prush Me qetesi keshtu ma mbyti? Shperthe o uje, eres priji, Digen mortore shkaterro! Ku je stuhi, simbol lirije? Shperthe mbi ujrat, i cliro! *** (Mos u ngrys prej deshperimit) Mos u ngrys prej deshperimit nese jeta te genjen Hesht ne driten e mundimit Rishmez dita e gazit vjen Zemra me te ardhmen rron Nga e sotmja shqetesohet Kur papritur gjithcka shkon Per te shkuaren mallohet *** (Ti mos me pyet pse kaq i menduar) Shqipëroi Jorgo Bllaci Ti mos me pyet pse kaq i menduar Ne mes defrimesh une rri gjithnje Perse veshtroj perqark i deshperuar Perse s'me josh as enderr e jetes me Ti mos me pyet pse posi i huaj Qendroj kur dashuria po me grish Edhe te dashur me asnjeren s'quaj Kush desh nje here, s'digjet me serish
Kush qe i lumtur, prap nuk lumturohet Se vec nje here per ne gezimi ndrin Pastaj me tis te mallit na mbulohet Dhe shpirtin brenge e thelle na e nxin
Ançari shqiperoi Lame Kodra Atje ku fushat jane shkretetire, Atje ku token vapa pervelon, Si karakoll i tmerrshem rri ançari; I vetem ky ne bote lulezon. Stepat e perveluara e pollen Nje dite zemerimi plot me gjak, Dhe deget e zhuritura, te thara Dhe rrenjet ja vaditne me farmak. Pikon farmaku tej-per-tej levezhges, Ky shkrin ne diell diten e bekuar, Dhe mbremanet pastaj ky ngrin e behet M'u si nje dyll' i trashe, i kulluar. Nuk fluturon as zogu tek ancari. As tigri nuk vete. Me furi Mbi drun' e vdekjes hidhet vetem era, Dhe tutje shkon me vdekjen m'u ne gji. Dhe kur e arratisur nonje re Te pergjumshmen gjethe ja vadit, Kullon nga deget shiu i farmakosur, Edhe mi reren derdhen qe zhurit. Po i dha urdher njeriu njeriut Dhe e dergoi tek ancari i helmuar, U ngrit me nate skllavi edhe vajti, Dhe shpejt u kthye me farmak ne duar. Pruri dyllin e vdekjes dhe nje dege Plot me gjethe te fishkura edhe Neper faqet dhe mbi ballin e zbehte I kullonte djers' e ftohte rreke. Pruri helmin dhe ju prene fuqite, Gjer e gjate ne kasollet u shtri, Pa dha shpirtin skllav'i mjere mbi kashte Mu ne kembet e te zot zemer-zi. Sulltan e mbreter me ate farmak Ngjyen pastaj shigjetat dhe me to Perhapen zi e vdekje neper fqinjet Pertej kufijve t'huaja, kudo. ----Ançari... nje lloj peme qe rritet diku ne Azi ... e qe d ylli i saj eshte teper helmatises.
Ancari Atje ku vapa djeg si zjarri ne trojet thare e bere prush I tmerrshem vigjelon ancari Ne shkretetiren e pafund Natyre e stepave pa jete E polli ne nje dite inati Me vdekje dhe farmak te shkrete Kuroren, rrenjet ja sperkati Kur dielli djeg permbi djerine Nga korrja rrjedh farmaku i shkrire Pastaj rreshira nis e ngrin Kur mbremja vjen me ftohtesire Atje as zogu s'fluturon As tigri s'shkon, tufan i zi Te peme e vdekjes sec gjemon Dhe iken larg me mort ne gji Kur rete udha ndodh ti shpjere Permbi kuroren e dremitur Nga deget helmi nis te bjere Si shi mby reren e zhuritur Njeriu urdheroi njerine Te vinte tek ancari plak Kur rrezet e agimit ndrine Ai u kthye me farmak Rreshire pru prej koreve Dhe nje degez te ronitur Dhe djerse e ftohte si rreke I rridhte ballit te venitur I pruri dhe u lig, u shtri Pa hyre ne kasolle dot Dhe vdiq i gjori skllav fatzi Atje nen kembet e te zot Rreshiren mori princi e shkoi Ne helm e ngjeu c'do shigjete Dhe fqinjeve vdekjen c'u dergoi Pertej kufireve te vet *** (Gruziank' e bukur, mos kendo) Gruziank' e bukur, mos kendo Ti kengen e vendit tend te qete, Se mua me kujton ajo, Nje tjeter vis, nje tjeter jete.
Nder mend me solli me ngadale Kjo kenge e ashper malesore, Ndajnaten, henen permbi male Dhe nje fytyre engjellore. Kujtimet shpirti me s'i grish, Nga bukuria jote i dehur; Po ti kendon-edhe serish Ajo me cfaqe papandehur. Gruziank' e bukur, mos kendo Ti kengen e vendit tend te qete, Se mua me kujton ajo, Nje tjeter vis, nje tjeter jete....
KOKETES A mund, kaq verberisht dhe ju, Si dhe Anesja te besonit? Ne c'liber valle e gjetet, ku, Se vdes nga zjarri vagabondi? Degjoni: mbushet tridhjete vjet, Po, tridhjete vjet dhe pak me shume; Un' mbi njezete, por ne jete Kam qene zgjuar, jo ne gjume: S'me prek betimi qesharak Dhe djallezite m'u merziten; Por edhe juve jo me pak Besoj ju lodhen tradhetite; Te ftoht'u beme dhe te matur Dhe s'presim te na thot' njeri, Se e perjetshmja dashuri Tri jave e shumta mund te zgjatet. Si miq ne ishim pak me pare, Por ja: merzitja burr'i ashper.... Un'u tregova si e marre Dhe ju si vajze e pafajshme; Betimin beme...por....medet! Pastaj betimin e harruam: Natashen dashurova vet, Ju me Kleonin u afruat. Keshtu u ndame; gjer me sot Jetojme ne te qet' te lire, Dhe mund , pa shqetesim te kote, Ende te ishim miq te mire. Por jo! qysh heret ne mengjes Nje flak' tragjike prap u ndes; Serish ju ngjallet lashtesineJu predikoni perseri Nje kalorsiake dashuriTrishtimin, taktin, xhelozine, Per bese, s'mundem-jo, vertete.
Un' s'jam femije ndonse poet. Kur jemi ne ne perendim, Te dashurise' tua leme rradhenJu vajzes suaj me te madhe, Un' me te voglit vllait tim: Eshte rradhe e tyre per te lozur Dhe lotet lume t'i leshojne Nga dashuria te marrosur, Dhe ne t'i marrim neper goje.
GOSTI GAZMORE Naten e kam qef gostine, Kryetar kur eshte gezimi, Dhe ligjevenes tavoline Eshte liria- idhull imi, Kur nga fjala e bukur pi ! Kenget gjer ne agim shurdhohen, Kur vershojne miqt te rinj, Kurse shishet pakesohen. *** (Per ju s'trishtohem, vite te pranveres) Per ju s'trishtohem, vite te pranveres, Qe ju rrembeu dashuri e kote,Per ju s'trishtohem, nete plot mistere, Qe u percolli fyelli me lote. Per ju s'trishtohem, miq, qe ne harrese Me late pa gosti e pa kurore,Per ju s'trishtohem vajza te pabesa, Nga argetimet vet une po heq dore. Por ku m'u zhduket, caste te gezimit, Te shpresave, te kohes krahe-ere? Ku jane lotet, zjarr' i frymezimit?.. M'u kthe, m'u kthe serishmi, o pranvere!
Shalli i zi Vështroj si i çmendur një shall pis te zi Dhe shpirtin e ftohte ma mbyt një angushti I ri kur kam qene,plot vrull,guximtar Një greke te bukur e desha me zjarr Dhe puthjet e saja nuk kishin mbarim Por ishte i shkruar i zi fati im Një nate po pinja me miq ne gosti Kur portës trokiti një i lig jahudi Ti pi e dëfrehesh çifuti me tha po grekja e bukur te shkoi, te la
I dhashë te holla me lot e mallkim Dhe thirra tronditur te vij skllavi im Dhe dolëm. Vraponim mbi kuajt veri Mëshira me flinte këtu mu ne gji Dhe porsa e pashe, oh, prakun e saj Mu erren sytë, mu mbushen me vaj Dalldisur shoh vajzën qe mua sme ndjen Ne krah e pushtonte plot afsh një armen Prape sytë mu erren e thika gjëmoi Ai as te puthurën dot se mbaroi Kufomën e shtypa me këmbë. Pastaj Vajtova mbi vajzën, mbi gjoksin e saj Kujtoj si po dridhej,si lutej ngadalë Me vdiq dhe kjo greke, me shkoi dhe ky mall Dhe shallin ia hoqa, siu desh ai me Çelikun e thikës e fshiva me te Dhe skllavi, kur nata gjithë gjurmët i humb Kufomat e tyre i hodhi ne Danub Qe ahere nuk puth me sy te bukur me,jo Dhe nete gëzimesh qe ahere nuk i njoh ...Vështroj si i çmendur unë shallin e zi Dhe shpirtin e ftohte ma mbyt një angushti. *** (Ne kemi kohe qe nuk flasim) Ne kemi kohe qe nuk flasim Por sjemi ndare pergjithmone Ne qe te dy kerkojme castin Qe te harrojme zenken tone. Ky zemerim prej femije Nuk me le nje cast te qete Nga malli i madh i dashurise Ti lozonjare me vjen vete Kur zemerohesh ti me mua Edhe me shume une te dua Se dhe me teper nga shikimi Te paska hije zemerimi. *** (Sa ju kam dashur!) Sa ju kam dashur! Ndoshta dashuria Nuk eshte shuar krejt ne shpirtin tim..
Po une sdua qe prej dhimbjeve te mia Te ngryseni serish ne deshperim I heshtur e pa shprese u pervelova Me ndrojtje e xhelozi dhe mall per ju... Po kaq me dliresi ju dashurova Sa, ah, ju dashte tjeter kush keshtu! *** (Une ju kam dashur) Une ju kam dashur: ndoshta dashuria Ne shpirtin tim akoma nuk u shua Por sdua qe tju kap ju merzia; Tju pikelloj tani, jo, kurre sdua. Ju desha heshtur fare dhe pa shprese Munduar nga zilia,sjua thashe.... Ju desha aq sinqerisht e aq me bese Sa dhente zoti nje tjeter kaq ju dashte. *** (Un ju kam dashtë) Përktheu Agron TUFA (në variantin gegë) Un ju kam dashtë: dashnia ka gjasë Në shpirtin tem jo ende nuk asht shqimë: Por mâ ajo le t’mos iu gërgasë; Me iu ngrysë nuk due asnji grimë; Un ju kam dashtë, pa bzâ, pa uzdajë, Herë djegagur e herë me drojë: Un ju kam dashtë çiltas, i pafaj, Sa bane Zot, nji tjetër kaq t’ju dojë. *** (Unë ju kam dashur) Përktheu Agron TUFA (në variantin letrar) Unë ju kam dashur: ndoshta dashuri Në shpirtin tim krejt ende nuk u fik; Por le të mos ju brejë juve mërzia; T’ju trishtoj nuk dua asnjë çikë. Unë ju kam dashur heshtur, shpresëhumbur, Herë me ndrojtje, herë me xhelozi; Unë ju kam dashur aq çiltër, aq bukur Sa, kaq o zot, t’ju dojë tjetër njeri. 1829
Loti Dje, per nje kupeze me vere Me nje husar qendrova I heshtur dhe me shpirtin vrer Ne rruge larg veshtrova. "Perse ne rruge-ai me thote,Shikon e nuk ben ze? Ti s'ke percjellur gjer me sot Ndonje njeri ne te."
E ula koken i nemitur Me duf i peshperita "Husar, e shtrenjta me ka ikur" Se thelli psheretita. Ne kupeze nje pike lot Prej syrit sec me ra "Per vajza qan ti foshnje kot? Mblidh veten"-trimi tha. "Husar, ti brenge s'pe ne jete Nga une pra mesoje: Mjafton nje pike lot medet Qe kupen ta helmoje.
Kujtoj me mall një çast gëzimi Kujtoj me mall një çast gëzimi Përpara sysh mu shfaqe ti Si vezullim i një vegimi Si engjëll plot me bukuri. N'andralla jete zhurmekote Me dhimbje brengash e merzi Me grishte larg fytyra jote Dhe zeri yt plot embelsi. Nga shqote e koherave qe shkuan Keshtjell' e endrrave mu shemb Me mjegull vitet ma mbuluan Fytyren tende, zerin tend. C'i ngrysa ditet gjithe brenge I zymte dhe ne shkreteti Pa perendi, pa shprese e kenge Pa lote, jete e dashuri. Por ja! Me shkrepi prap agimi Se perseri u shfaqe ti Si vezullim i nje vegimi Si engjell plot me bukuri Dhe rreh me gaz kjo zemra ime Sepse ju kthyen perseri Dhe perendi, dhe frymezime Dhe lote, e jete, e dashuri.
LETRA E DJEGUR Oh, lamtumire, o leter! Ajo me porositi... Sa po me dridhet dora tani prej dhembshurise! Si mund t'i djeg gezimet qe me kish patur shpirti?! Po mjaft, erdhi ora, digju, o letr' e dashurise!
Jam gati, nuk me tundet me zemera ne gji. O flake, flak' e etur, cdo flete digje ti... U ndezen... flakeruan... i heshtur tym' i lehte, Perdridhet e me lutjet e mija larg humbet. As vuleza mbi zarf tani s'dallohet dot. Se dylli, ja po shkrin, po zjen... O Zot! O Zot! U dogj se fundi letra, u nxi ne te cdo flete! Te shtrenjtat shkronja zbardhin mbi shkrumbezen e lehte. Dhe zemra me rreh brinjet me vrull. I shtrenjt' o hi, O ngushellim i vetem i fatit tim te shkrete, Te pakten ti mos ik prej shpirtit tim te zi.
LULJA Shqipëroi Jorgo Bllaci Një lulëz mes një libri gjeta Të tharë edhe pa kundërmim Dhe për një çast i shtangur mbeta E humba thellë n'ëndërrim Kur lulëzoi? Ç’pranverë thua? Kush e këputi edhe ku? Një dorë e njohur a e huaj? Dhe pse e vuri vallë këtu? A për kujtim të një takimi? Apo për ndarjen plot trishtim? A për një endje pikëllimi Në heshtje fushash pa mbarim? Ai, ajo, jetojnë vallë? Ku thua janë, ku bredhin ku? Apo mos ndoshta janë tharë Si dhe kjo lulëze këtu?
MËNGJEZ DIMRI Shqipëroi Jorgo Bllaci Sa ditë e bukur! Diell e borë! Dhe ti, mikeshëz engjëllore, Ende bën gjumin ledhatar. Oh, zgjohu, ëmbël çil qepallat, Aurorës dil e shfaqju ballas, Shkëndrit mbi të si yll polar! A të kujtohet moti mbrëmë? Buçiste shqota gjithë gjëmë dhe errësirë qe ngado, si njollëz hënëza zverdhonte Mes reve sterrë e të trishtonte po sot, pa dil në xham e shiko: Në të pafundmen kaltërsirë, Qilimin madhështor ka shtrirë Dëbora, që prej diellit ndrin, Veç pylli nxin, po thellë prej tij
Blerojnë bredhat e përbri, Nën akull, lumi vetëtin. Me një shkëlqim prej qelibari Feks tërë dhoma e te zjarri Lodrojnë flakët gjithë gaz; Ti ndihesh ngrohtë aty në shtrat, Po shih këtu: doriun at Ta mbreh në slitë këtë ças? E të rrëshqasim nëpër borë, Kësaj hareje mëngjezore, Mikeshë e shtrenjtë, me revane Të rendim fushës mbetur shkretë Dhe pyjeve, gjer dje plot fletë, Dhe bregut, që në shpirt e kam!
TE HUAJES Ne gjuhe per ty te pakuptuar, Te fundit vargje te kushtoj, Por kete cast te mjegulluar Vemendjen tende deshiroj: Gjersa i teri te venitem, GJersa te digjem larg nga ty, Ti do te jesh nje yll i ndritur, Qe do te kem gjithmon' nder sy. Nje tjeter kur te kesh perpara Vec zemres sime i beso, Si ke besuar dhe me pare Pa ditur se c'te thosh ajo. PERGJERIM... Oh, po te jete e vertete, Se naten kur gjithcka pushon, Kur rrezet heneza e zbete, permbi murrana i vershon, Shkretohen varret e nemitur Dhe hijet bredhin neper terr,Do thirrnja miken e zhuritur: Tek une eja menjehere! M'u cfaq ashtu sic ishe ti Perpara ndarjes plot trishtim, E ftoht' e zbehte, si qiri, Ne prag te fundit gjith mundim. M'u cfaq porsi nje yll i ndritshem, Si ze i leht' apo si ere, Apo si nje vegim i frikshem,S'ka gje: ti eja menjehere!... Spo te therras per te qortuar Me hijen tende, njerezine,
S'po te therras per t'i zbuluar Territ te varrit fshehtesine, Dyshimet nuk me brejne mua; Po te therras me shpirtin vrer, Qe te te them me mall: te dua. Jam yti, eja menjehere!
LETER E TATJANES, ONJEGINIT... (pjese nga “Eugen Onegini”) Po marr guximin qe t'ju shkruaj... C'do deshit me vec shpirtit tim? E di, se eshte e drejta juaj Te me denoni me percmim. Po ju qe e shihni si po vuaj Me pak meshire, sado pak, Nuk do me mprapsni zemerake! Me pare desha te rri qete Per turpin tim mbesomeni, Ju sdo te dinit kur se si, po te mund te shpresonja vete Qe, kur e kur me plot hare te kem t'ju shoh ketu tek ne Qe t'ju degjoj si kuvendoni, T'ju them nje fjale dhe pastaj Ne zemer vec nje mall te mbaj, Vec gjer sa rish te me takoni... Po thone se ju s'rrini dot Ne fshat te heshtur ju merziti E ne... ne rrojme me te kote Plot gas se vini e na aviti. Pse arthte vete ashtu ne fshat, Na gjette tek ky vend i qete? T'ju njoh s'do kisha kurre fat, S'do kisha turbullimn' e shkrete. Dhe afsh' i shpirtit tim ne jete Duke u qetuar (kushedi!). Nje mikut mund t'i behesha mike Dhe shoqe e jetes e besnike Dhe zonje e ndershme per shtepi. Nje tjeter... jo askujt ne jete Nuk do ti falnja dashuri! E ka vendosur Qielli vete , jam e jotja ne perjetesi; Gjithe jeta ime me pat qene Nje peng se ty do te takoj Se Zoti jeten ma ka dhene Qe gjer ne varr te adhuroj... Perhera te kam enderruar te ndjenja felle thelle ne gjit me ate veshtrim qe me trondit Ne zemer shpesh ta kam degjuar ty zerin... jo s'ish enderim! Dhe sapo hyre, te kuptova
Me preke fort u pervelova Thashe esht ai thesari im! S'eshte e vertete? Po, te kam ndjere Me flisnje kur me dhemshuri ndihmoja njerezit e mjere, Me sillte shpesh lutja qetesi, Edhe tashi, ndaj kesaj grime A nuk je ti o endra ime, Qe n'erresire po ndricon E vjen me prek me nur e hije? S'je ti qe plot prej dashurije Shpres' edhe gas me murmuron? Kush je ti? Engjelli me shprese, apo nje lajkatar pa bese? Ma hiq tashi kete dyshim Kjo mbase nj'enderr mund te jete Per zemren time nje zhgenjim E ndryshe krejt fat' i vertete... Po dhe keshtu jet dhe fat vec ty qe sot t'i kam besuar Me qan me lot shpirt i ngrate E mprojtje vij per te kerkuar. Mendo: jam vete s'kam ku flas askush nuk mund te me kuptoje Mendja fillon te me leshoje Ne heshtje duhet te humbas. Te pres ti eja sic ma k'enda Dhe shpresat ngjallm' i perseri, A ma prish endrren qe tashi Me te qortuara te renda! Mbarova! S'mund ta rilexoj... Po vdes nga frik' turperuar Po nderit tuaj i besoj Me plot guxim duke shpresuar....
VRASJA E LENSKIT (nga Eugjen Onegini) Pa fryme dergjej dheut shtrire I zbete, i bukur ky poet. Ne gjoks i ridhte plake e nxire Dhe gjaku skuqte pembi dhet Ne kete gjoks tani me brima, Me pare rrihnin frymezime, Urrejtje, shprese, dashuri. Levrinte gjak ne dejt’ e rij. Tani konakut te braktisur I ngjan ky trupi. Heshtje terr U shua vatra tym me s’nxjerr. Kanatet mbyllur e puthisur. Xhamet me pluhur. Zot nuk ka Ku shkoi? U zhduk e gjurme s’la VARRI I LENSKIT (nga Eugjen Onegini)
Atje, (kur nis shiu i pranveres Qe u jep fushave aq nur), Vjen nje bari ne mbrembje herë, Kendon edhe opingat thur. Ndonje studente qytetare Qe veron lugjeve fshatare, Kur fushes bredh shpejt e ngadal Perpara varrit kalin ndal; Duke leshuar heshtur frerët, Velin largon nga balli i saj, Lexon mbishkrimin e pastaj Në sytë e bukur e te erret. Nje lot i mjegullt shdrit i qet E prape fushes kalin nget.
TEK VARRI I LENSKIT (nga Eugjen Onegini) Mbi degë bredhi të përkulur Nga flladi i lehtë mbrëmësor, Lëkundej nje kuror e thurur Dhe heshtje e paq’ n’atë sinor. Ndoshta këtu ca kohë më parë, Dy shoqe vinin vetimtare Në mbrëmje. Rrinin përmbi varr Dhe derdhnin lot atje në bar. Porse tani.. ky kryq i drurët. Harruar është gjurma përreth Nuk ka k urorë s’ka më gjeth; Veçse bariu i thinjë, i murrët Si dhe më parë vjen mbi gur Këndon edhe opingat thur. Detit Stihi rebele lamtumire! Ne çast te ndarjes perseri, Ti dallget çon perpjet i lire Dhe zjen,shkelqen me krenari. Si gjeme e britme pikellimi E shokut qe na le dhe shkon, Vikama jote dhe buçimi Ne gji,se fundi,me kumbon. O vend i shtrenjte i zemres sime Ne bregun tend plot bukuri I zhytur thelle ne mendime Sa shpesh kam bredhur ne vetmi! Jehona jote buçimtare, Me mbushe plot gezim e jete Dhe heshtja jote magjistare Dhe vrulli çamarok o det!
Nje varke e bindur peshkatare Lundron e ruajtur nga ti Dhe mes tallazit shket krenare; po ti terbohesh,ç'mendesh fare; Anije mbyt ne thellesi. S'm'u dha prej brigjeve shkembore Te ikja veç njehere,o det, Te nisja rendjen,dallget prore; Atje ku ti gjemon,buçet. ne ç'vis,ne ç'vis te kesaj bote Po shkoj tani ne shtegetim? O det,nga shkretetira jote Nje gje me dhemb ne shpirtin tim. ................................. O lamtumire!Lamtumire! Ne shpirt do te te kem perjete Do ta degjoj me plot deshire Jehonen tende larg,o det! Ne shkretetira,neper pyje, Ku rruga po me çon tani, Do marr me vete shkulmen,hijet, Shkelqimin tend plot bukuri.
Hena.. Perse moj hene argjendore, ti larg nga rete pa pushim, permbi kanatet e dritores, vershon te mekurin shkelqim? Sa here qe me shfaqesh ti, ne shpirt me zgjohen shqetesime, dhe brenga plot me dhembshuri, deshire plot me flakerime. Oh, ikni, ikni o kujtime! o dashuri fatkeqe fli! O, le te mos me shfaqet me, te perdja e erret ne dritore, nen driten tende argjendore, fytyr' e dashur si gjithnje, fytyr' e embel engjellore e vashes qe s'do ta shoh me. O embelsi e dashurise, plot ledhatime, plot me gaz, plot me shkelqim te lumturise, a mund te kthehesh rishmez pas? I shpejte porsi nje vegim, me ndrite ti ne fluturim; U zhduken hijet krejt papritur,
se erdh agimi menjehere, dhe ti moj hen'e ndritur ne qiell u mbyte atehere! Agimi driten pse shperndau? Nga vash' e shtrenjte pse me ndau?
Sirena e ujit Ndanë një liqeni në pyll të blertë, Një murg i shkretë erdhi njëherë, Veç Zotit t'ia kushtonte jetën Me punë, me lutje dhe me kreshmë. Përunjur rrëmihte ai në tokë Me një lopatë të tijin varr, Lutej që vdekjen t'ia dërgojnë Të mirët shenjtër që nga lart. Në derë të kasolles ngriti duart Drejt Fronit të Zotit ai në verë, Së lartmi ndihmë për t'i dërguar. Papritmas pylli u bë i errët; Mbuloi liqenin mjegull e dendur, Ndërsa mbas reve ngjyrë plumbi, Hëna e frikshme rrëshqiti fshehur. Murgut i mbetën sytë nga uji. Sheh dhe ndjen zemrën si rreh fort Përse!? - As vetë s'di ta thotë kurrë Zhurmshëm vlon uji, me shkumë plot, Pastaj gjithçka bëhet e shurdhët. Befas, si një puhizë me mjegull, E bardhë si bora ndër korije Një vajzë e bukur, ashtu e zhveshur Mahnitëse prej ujit heshtazi ngrihet. Ia hedh vështrimin murgut të shkretë, Fokët e gjatë, të lagur kreh. Më s'mund ai frikën ta fshehë, Dhe si i ngrirë vajzën e sheh. E sheh si dorën ia tund ngadalë, Ia bën me shenjë, qesh nazeshumë... Pastaj sërishmi zhduket në valë Si yll që natën e humbet udhën. Gjith natën murgu, s'mundi të flerë Dhe të gjith' ditën nuk tha një lutje Përpara syve dhe shpirtit thellë Kish vetëm pamjen e asaj çupe. Në terr errësira pyllin e fshehu, Hëna mbas reve rrëshqiti prapë, Notoi vajza sërish tek bregu, Ish e përndritur, e bardhë, flok'artë...
Murgun e sheh, ia bën me shënjë Së largu puthje atij i hedh, Luan, mes valësh ç'hidhet sa ëmbël, Si një fëmijë, her' qan, her' qesh, E fton, ofshan me ëndje shumë, “Afrohu, murg, ti eja, ç'pret!?” Dhe humb pastaj, zhytet në ujë. Heshtja mbulon gjithçka përreth. I dehur endej të tretën ditë Murgu në bregun e magjepsur. Ta shihte vajzën kishte dëshirë. Mes territ pylli rrinte i heshtur... Kur zbardhi dita, mbuloi dhenë, Kasoll' e tij priste e zbrazët. Veç ca fëmijë, kështu rrëfejnë, Panë mbi liqen mjekrrën e bardhë
Lamtumira Fytyren tende t fundmen here Guxoj me mend ta ledhatoj Guxoj te zgjoj ne zemr e cjerre Me ndrojtje endrrat qe mu shtere Dhe dashurine te kujtoj Vrapojne vitet pa ndalur Ndryshojme ne,ndryshon cdo gje Ti per poetin je shuar Me terrin e varrit je mbuluar Dhe shoku yt per ty srron me Pranoje,pra,nga zemr e tretur Nje pershendetje plot renkim Si nusja ime e ve mbetur Si shok qe shokun puth i heshtur Perpara nisjes n internim.
Exegi Monumentum Ngrita një monument I ngrita vetes sime një monument të rrallë Dhe bar s’ka për të zënë ai shtegu i tij, Më lart ngrihet se shtyll’ alaksandrine, Krenar, i papërkulur rri. S’do vdes i tëri unë, do rrojë shpirti im Me lirën, që nuk njeh se ç’është kalbëzimi, Do lavdërohem unë në shekuj, amëshim Me poetin e fundit t’njerëzimit. Rusinë e paanë do mbushë zëri im Dhe emrin tim çdo gjuhë do shënojë,
Krenari skllav, tunguz’i egër, miku fin, Kallmik’i stepës do shqiptojnë. Dhe populli në zemër përherë do më ketë, Se liria ime ndjenja fisnike veç i zgjoi, Lirisë i këndoi në shekullin më t’egër, Mëshirë për të shtypurit kërkoi. Ti bindiu, o muzë, veç urdhërit të zotit, Duroi ofendimet, kurorë mos kërko, Prano indiferent lavdi e shpifje t’kotë, Me budallenjtë mos diskuto.
Exegi monumentum Përktheu nga rusishtja Agron TUFA Një monument i gdhenda vedit, pa vënë dorë, Udhëza drejt tij s’ka me u veshë prej barit; Më i lartë do të jetë ai – më madhështor se shtylla e Aleksandrit. Jo, s’do shuhem krejt – në shpirt me t’lashtën lirë Hiri im do të mbetet dhe kalbja nuk e tret; I lavdishëm do jem, gjer kësaj bote të nxirë t’i mbet qoftë dhe një poet! Në gjithë Rusinë e madhe zëri do më gjegjet, Sikush ka një gjuhë, do më thërrasë me emër, Krenari nip sllavjan, fini, tunguzi që endet, mik’ i stepave, kallmik’ i egër. I shtrenjtë për popullin do të mbetem gjatë, Që ndjenjat fisnike ia zgjova me lirë, Që lirinë naltova në shekullin tim t’acartë dhe lypa për të dobtin mëshirë. Veç vullnetit hyjnor, ti bindju, o muzë, Mos lyp kurorë, le t’marrin sharjet dhenë; Lavd e shpifje ti duhet me i përbuzë dhe mos u merr me derdimenë!
Poetit (sonetë) Poet, mos çmo aq shumë ti dashurin’ e bujshme Se zhurma entuziaste zgjat vetëm një çast, Dëgjoje ti i qetë, mos u lëkund aspak Nga gjyq’i budallait, e qeshura e turmës. Ti mbret je, rro i vetëm. Ti udhën tënde ndiq Ku mendja jot’e lirë të çon edhe guximi, Përsosi ato fryta, që t’i dhuron mendimi Dhe grada mos kërko për to, as ofiq. Ato i ke me vete. Ti, veç mund t’i gjykosh Më rreptë se kushdo di vetë ti t’i çmosh.
A je vet’i kënaqur ti, artist qibar? Ashtu? Por, ato turma lëre le t’i shajë, Le ta pështyjë zjarrin tënd, altarë, Fronin e patundshëm si foshnjë gjynaqar.
Pushkini per ANEN Une nuk dua qe me qortime Te ta prish paqen ne ate varr, Ty qe Stuhin e jetes sime Kurr ish e re ma ndeze zjarr Ti ndeze zjarrin tim te ri Me prushin e kuq te xhelozis ............................................ Por shkoj kjo dite e vrerit tim O hije e tmershme bej pushim
Delibashi Të shtëna matanë kodrave; Kampi ynë e i tyre shihen bash’; Në një kodër para kozakëve Hakërrohet i kuqi delibash. Delibash! Në llavë mos u fut Mëshiroje jetën; Amin në çastin e zbavitjes trim i patut’: Do të të ngjeshin heshtën. Hej, kozak! Të ndeshesh mos u ngri: Delibashi në të gjitha gjasat Do të të presë me jataganin Kokën e krisur nga shpatullat. Turresh, sa i pari ka ushtuar. Shikoni! Kë? ... Delibashin e lënduar, Dhe kozakun pa kokë.
Pelë rioshe Pelë rioshe, Nderi i taurit kaukazian Pse rendën, guximtare? Edhe ty të erdhi ora; Mos kosit me sytë e friguar Këmbët në ajër mos i vringëllo, Në fushën e gjërë e të lëruar Tekanjozçe mos kaplo. Shiko; ty do të ndaloj Dhe nën vete kam për të të shtruar: Në rreth të matur vrapin do t’a drejtoj Me frerët e shkurtuar.
Mbromë mua, talismani im Mbromë mua, talismani im Mbromë mua në ditë zjarrta Në ditë të thëna, të dallgëta Ti mu dhe në ditë mjerimi. Kur oqeani ndër mendim Përreth meje të shkrepë oshëtimë, Kur shtrëngata të shpërthejë retë, Mbromë mua, talismani im. Dherave të huaja në vetmi Në gjirin e prehjes mërzitëse Në kushtrimin e ndeshjes flakruese Mbromë mua, talismani im. I shenjti i ëmbli mashtrim I shpirtit të yllit magjik Ja u fsheh, u shndrua trik... Mbromë mua, talismani im. Por kurrë dhimbja e zemrës time Nuk do të groposë kujtime. Lamtumirë shpresë; fli dëshirë; Mbromë mua, talismani im.
Mu shuan ëndrrat dhe çdo gjë përkthyer nga Aleko Ballauri Mu shuan ëndrrat dhe çdo gjë, Që desha fort në këtë jetë, Vuajtjet e mia një nga një, E mbushën plot zemrën e shkretë. Nga shqot' e fatiti tim të zi, U vyshkën lulet në kurorë Jetoj i zhytur në vetmi Dhe rpes të vijë e fundit orë. Ashtu si gjethja që s'ka fat, E mbetur vetëm në degë - hije Ashtu dhe zemra ime e ngartë, Jeton me drithëma ftohtësie.
J.N.Tolstoit përkthyer nga A. Ballauri Digju prapë o llamp' e zjarrtë, O mike e ditëve plot gëzim Vezullo o gotë e artë, O këngë e shenjtë e shpirtit tim Ku jeni ju o miq të shtrenjtë, O shokë të dashur të Kup(r)idit Na thërret prapë or' e shenjtë, Sërish po shkrin dëbor' e dimrit
Në ditët e zymta të syrgjynit Shpirti plot plagë veç ndjen gaz, Në orët e shtrenjta të kujtimit Që ju o miq më latë pas Përpapa meje ke qëndruar... Ja ti o streh' e bujarisë, Ti muz' e shpirtit të shqetësuar Ku prehet zjarri i dashurisë Atje ku kënga na bashkonte, Ku të gjithë ishim betuar Se shpirti ynë do jetonte, Plot afsh e zjarr i dashuruar, Se zemr' e lodhur s'do pushonte, S'do prehej kurrë në kraharuar, Atje ku ishim krejt të lirë Dhe ngrinim gotat një nga një Këndonim këngë që pa pirë, Bërtisnim s'pyesnim për asgjë Atje dëgjoj sërish një këngë, Këngë poeti të pagjumë Prandaj të lutem që pa brengë, Mbushma gotën që dhe unë Me ju prapë të qesh i lirë, Të pi, të dehem kam dëshirë.
Kam njohur bukuri te ftohta perkthyer nga L. Poradeci Kam njohur bukuri te ftohta, Si dimri me debore plot; Te paperkulura nga bota, Qe mendja s'm'i kuptonte dot. Cudi kjo madheshti' e tyre Dhe pastertia prej natyre Un' ika larg, si nga nje ferr, Sepse lexoja tere tmerr Mbi ato vetulla barbare: Per ne, te duam eshte krim, Dhe te mundojme nje defrim: Lasciate ogni speranza fare. Mbase, ndaj Neves posht - e - la I pate - e ju te tilla gra. *** (Tek frymoj miturisht faraëmblën shpresë) Përktheu Agron TUFA Tek frymoj miturisht faraëmblën shpresë, Se shpirti, herëdokur – sikur të zija besë Prore bart mendimet, kalbjes kur i shket Me shpresën, dashninë, honesh ku ka tret’ Betohem! Botën do ta braktisja, përpos Dhe jetën do ta zhbija, idhullin monstruoz, Flatruar do kisha n’vendin e lirisë Ku s’ka paragjykim, as vdekje n’atë vis. Ku fill plsukon mendimi qiejsh të kulluar… Ah, më kot i jepem trillit të mashtruar;
Mendimi ngul këmbë, e përbuzka shpresën… Asgjëja më pr et, matanë varrit i vetëm… Asgjëja! As mendimi, as dashni’ e parë! Tmerrohem! Rishmi e shoh jetën zemërvrarë, Rish dua t’rroj gjatë, që rish imazh’ i dashur Tinëz të ma djegë shpirtin tim të plasur.
Vargje të krijuara gjatë një nate të pagjumë përktheu Agron TUFA Nuk më flihet, dritë s’ka: Gjithkund terr dhe gjum’ i dystë, Ora krejt monotonisht Përbri meje rreh pa prâ. Pëshpërimë parkash idhnake, Drithërimë e pagjumë nate, O jetë minjsh bredharakë… Përse ankth më kall në gjak? Ç’kuptim ke pësh-pësh i shpifur? Dro qortim, a qarje t’hidhur Për ditët që i treta varg? Çfarë prej meje rreh të dish? Më qet fall apo më grish? Mendjen vras të të kuptoj, Kuptimin në ty kërkoj… *** (Xhelozinë time, ma fal mua ngaherë) Shqipëroi Guri Shyti Xhelozinë time, ma fal mua ngaherë, Dashurinë e vrundullt, zemrën kaq të marrë? Më je besnike - Por thuam, përse vallë, Sa herë ti mund, bën dyshimi të më brejë? Sa adhuronjës qetësinë ta vjedhin, thomë, Përse tërheqse para tyre don të jesh? Përse të tjerëve shpres' u dhuron gjithmonë, Kur i sheh magjishëm, kur qan, apo kur qesh? Ma ke vrarë zemrën, ma çorodite ti: Ndonse beson dashurin' time shpres'humbur, Nuk sheh aspak sa vetmuar, sa i turbullt, Ndihem mes turrmës që përreth teje rri Dhe larg të gjithëve pastaj veten brej i heshtur. S'm' jep një shikim, asgjë çfarë pres shpirtdjegur, As dhe një fjalë. Dhe kur bëj sikur iki, ah! I yti sy, përlutshëm s'më ndjek pas. Në ndodhtë një mbrëmje, që një vajz' e bukur shumë, Flet dykuptimshëm, t'më afrohet ka dëshirë Ti s'do t'ia dish, ti qesh dhe ofshaj unë, Se qortimi yt, s'e ka brenda dashurinë. Thuam, përse rivali im i përjetshëm, Sa herë që unë me ty në sallë jam vetëm, Sheh djallëzisht, të përshëndet, të flet, Ç'e ke atë!? Thuam, a ka të drejt' Xheloz të ndihet, të zbehet në fytyrë? Përse, pastaj, me dorën tënde ti, E veshur hollë, kur s'kishe nënën në shtëpi,
Ia hape derën, e le natën të hyjë!? Por ti më do ... Sa herë vetëm je me mua, Je aq e ëmbël! Çdo puthje vjen e zjarrtë Mbi të miat buzë. Në brishtësitë e tua Unë shpirtin tënd e ndjej, e shoh aq qartë. Por ti më do, të kuptoj unë, sigurisht, Veç, e dashur, mos u tall kur unë ndjej dhimbje! Ti s'ia njeh aspak fuqinë dashuris' sime, As sa thellë dhimbja shkon, ti s'mund ta dish.
LIRIA përktheu Vangjush Ziko ........................................ O sundimtar i vetëshpallur, Urrej pushtetin tënd të egër, Me një gëzim të papërmbajtur Shoh vdekjen tënde brez pas brezi. Mbi ballin tënd lexoj të shkruar mallkimin e popujve damkosur, Ti tmerr i botës , qofsh mallkuar, Sfidon ti zotin e përsosur. ...............................
SERGEJ ESENIN (1895-1925) Sergej Aleksandrovič Esenin - lindur ne Konstantinovo, me 3 tetor 1895 – vdiq ne Shën Pietërburg, me 28 dhjetor 1925) Permbajtja: Pushkinit; UNË S’KAM NDRYSHUAR; *** (Endërronjës unë jam); *** (Ç’më mundon me freskinë tënde); *** (C'ke qe me ngerdheshesh? Doren pse ma tund?); *** (Mbremja vetullat ngrysi); *** (Do harroj c'plage zemre me brejten); *** (Syte blu); MIKU IM I SHTRENJTË, LAMTUMIRE!; *** (Miku im i dashur, mirupafshim); LAMTUMIRË MARIENHOF; *** (Brengnosem kur te shoh ne sy); *** (C'me dhemb kur te shikoj te shtegu!); Letër Nënës (1, 2, 3, 4,5, 6, 7); Nostalgi; Mos me braktis; *** (Duart e së dashurës); Ndermend sjell...(1, 2); *** (Mbase vonë, a mbase herët shumë); *** (Ai s’banon në këto vise); *** (Po rrëshqasin sajet. Sajet po rrëshqasin); *** (Ah, se ç’djall tufani! Gjithë egërsi); *** (Panja im e zhveshur, nën tufan të bardhë); *** (Mështeknëz flokëblerta); *** (Kurorë rozë mëkati); *** (Një dëfrim veç tani më ka mbetur); *** (Ere, ere e debores moj ere); *** (Fishkellen era, ere e argjendte); *** (Shkretetire bore. Hena farfurine); *** (Mbi dritare, hëna. Era, nën dritare) [1, 2]; *** (Ti s’më do? S’të dhimbsem sado pakëz?) [1, 2]; *** (Sa e mirë qe Tanjusha, më të bukur s’kish në fshat) [1, 2]; *** (Mos më shih kështu me qortim); VETEM MES RRAFSHINES SE SHKRETE; *** (Mos më shani. Kështu erdhi puna!); *** (Fati im u vendos. Asnjëherë); *** (Eja, mike, tok të rrimë); KUR NDIZET FLAKA (per bushtren); KUR NDIZET FLAKA; LOPA; JO ME KOT DY SY ME HODHEN CIKE (Që të jesh poet); JO ME KOT DY SY ME HODHEN CIKE; *** (Si t’ia bëj, - e pyeta sarafin); *** (Shagane, shpirti im, Shagane!); *** (Ti me fole per Saadine); *** (PUTHME, MOJ E DASHUR, PUTHEM) [1, 2, 3]; RREFIMI I HULIGANIT (1, 2); RUSIA SOVJETIKE; KUR NDIZET FLAKA E BLERTE; *** (Shih, lumturi budallaçka); *** (Rreptas përdridhet shakull’i borës); QENIT TE KACALLOVIT; *** (Mos u këput, o ylli im); TUFANI; ANA SJEGINA; *** (Arrij te mulliri, ku bredhi); NJERIU I ZI; Yjet; Lotet; Loti; *** (Gjithëshka e veçante ne jetë); U riktheva; JETA, KJO GËNJESHTËR QË MAGJEPS; Pugaçovi; Rruga ime; Në sheshin e kaltër të qiellit; NË FRESKINË E NJË VJESHTE TË BUKUR (1, 2); NE TANI
DO TË IKIM PAK NGA PAK; ZGJOMË SHPEJT NESËR NË AGIM; LASHË; JO MË KOT; *** (Mos kafsho ti gishtin kur me sheh ne sy); LETER NJE FEMRE; Nje leter, te tille ne jete; Pushkinit Ëndërroja madhoren dhuratë të cilën rusi e pati kësmet, ndalur në Tvërski bulevard, ndalur dhe folur me vete. Bjond, pothuajse bardhosh, tretesh si mjegull në legjenda, O Aleksandër! ti ishe kodosh, si unë sot rrugaç u enda. Por argëtimet e dashurisë pamjen tënde s'e nxirosën dhe në bronxin e derdhur të lavdisë ti krenarisht tund kokën. Të bëj sikur krihem gjej rast dhe të përgjigjem pa nguruar: nga gëzimi unë vdes këtë çast me të tillë fat i nderuar. Por me dëbim i dënuar ende për gjatë do të këndoj... sa pena që do të më ketë pasuar mjeshtërisht bronxin të ma tingëllojë.
UNË S’KAM NDRYSHUAR Përktheu Faslli Haliti Unë s’kam ndryshuar. S’ka ndryshuar zemra ime. Si zambakët nëpër thekër çelin sytë e mi. Duke shtruar rrogozat e artë të vjershave intime, Diçka të dhimbshme të them sonte kam dëshirë. Natën e mirë, të gjithëve! Natën e mirë! S’tr ingëllin më mes barit kosa e muzgut të mbrëmjes. Kam shumë dëshirë që nga dritarja ime Të pshurr sonte kundër hënës. *** (Endërronjës unë jam) Shqipëroi Jorgo Bllaci Endërronjës unë jam, që territ Ngjyrën blu të syrit e përhumb, Erdha te kjo jetë si të tjerët, Tok me ta, t’a shtyj ashtu siç mund. Në të puth, këtë shprehi ma quaj, S’e kam puthur shumë gjer tani; Fije shkrepsesh sikur ndez e shuaj, Gjithsaherë flas për dashuri.
„Vdes për ty“, „të dua“, „përgjithmonë“, Kurse shpirti thellë asgjë nuk ndjen. Po të rrish e rëmosh pasionet, Të vërtetën kurrë nuk e gjen. Ndaj s’ngushtohem fort për të kërkuar Zjarr e prush prej teje kot më kot. Ti je një mështeknëz e krijuar Enkas dhe për mua, dhe për botë. Gjithsesi edhe pse kaq të afërt Ty të mbaj e zgjedhën ta duroj, Xhelozi nuk ndjej për ty dhe ashpër As që të gjykoj e mallkoj. Endërronjës unë jam, që territ Ngjyrën blu të syrit e përhumb. Dhe me ty jam mpleksur si të tjerët, Tok me ta, ta shtyj ashtu siç mund.. *** (Ç’më mundon me freskinë tënde) Shqipëroi Jorgo Bllaci Ç’më mundon me freskinë tënde Dhe pse pyet sa vjeç jam vërtet? Kam në shpirt një lëngatë aq të rëndë, Saqë ndihem një i verdhë skelet. Djalë fshati, një herë e një kohë Endërroja më tym se një ditë Do të bëhem i pasur, i njohur, E rreth vetes do mbledh dashuritë. Po, i pasur u bëra, dhe tepër. Një cilindër që kisha s’e kam; Prej këmishës, një gjoks më ka mbetur Dhe potinjat s’më kanë as taban. Edhe fama më poshtë s’më bie: Nga Parisi në Moskë, emri im Zbatharakëve tmerrin u shtie, Si një sharje plot mllef e përçmim. Dashuria? Ç’më vjen për të qeshur! Ti më puth: akull unë, akull ti. Njenja ime, për dreq, është rreshkur, Ndenja jote të çelë nuk di. S’është ende kohë e brengës për mua, Po edhe në ardhtë, aspak s’më mjeron! Më i florinjtë se leshrat e tua, Ndër bregore laboti zhurmon.
Ah, në atë zhurmërim sikur t’isha, Si një herë e një kohë, dhe sot, si çunak, në padi të humbisja, T’ëndërroja më tym ashtu kot. T’ëndërroja, po veç diçka tjetër, Që as toka, as bari s’e njeh, Që nuk di si ta quash me emër, Se me fjalë dot zemra s’e shpreh. *** (Ç’ke që më ngërdheshesh? Dorën pse ma tund?) Shqipëroi Jorgo Bllaci Ç’ke që më ngërdheshesh? Dorën pse ma tund? Ty as nëpër mendje nuk të shkoj gjëkund. Kam një mike tjetër, këtë, besoj, e di, As t’i hodha sytë, as erdha tek ti. Dola këndej pari, jo se s’rrija dot, Desha veç dritaren të shikoja kot. *** (Mbrëmja vetullat ngrysi) Shqipëroi Jorgo Bllaci Mbrëmja vetullat ngrysi. Se ç’kuaj Hingëllijë n’oborr, nuk po di. Dje na humbi rinia, më thuaj, Dje u puthëm së fundi ne të dy? Trojkë e vonë, ç’gërhet? Më ngadalë! Jeta jonë as ka gjurmë gjëkund. Ndoshta nesër, në shtrat të spitalit, Do të prehem në paqen pa fund. Apo ndoshta papritur do ndihem I shëruar e plot gjallëeri Dhe do rri të mbaj vesh, gjer të shkrihem, Shushurimn’e qershive nën shi. Do harroj ç’plagë zemre më brejtën Këta vite të turbullt stuhish. O fytyrëz, e dashur, e shtrenjtë! Ndër kujtime, veç ti do më ndrish. Mund që nesër të dua një tjetër, Po, ta dish, dhe asaj, orë e çast, Veç për ty, për mikeshën e vjetër, I përmallur gjithnjë do t’i flas. Do t’i flas për të bukurën kohë, Kur ne shkriheshim n’ëndërra blu... Koka ime e kriskur, moj kokë, Ku t’u shkrep të më shpiesh kështu? *** (Do harroj c'plage zemre me brejten)
Do harroj c'plage zemre me brejten keta vite te trrubullt stuhish O fytyrez, e dashur, e shtrenjte Nder kujtime vec ri do me ndrish. Mund qe neser te dua nje tjeter Po ta dish, dhe asaj, ore e cast vec per ty, mikeshen e vjeter i permallur gjithenje do ti flas. Do ti flas per te bukuren kohe Kur ne shkriheshim ne endrra blu... Koka ime e krisur moj koke ku tu shkrep te me shpiesh keshtu? *** (Syte blu) Shqipëroi Jorgo Bllaci Bluza ngjyrë qielli. Sytë blu. Nuk di Si m’u shkrep t’i flisja mikes me dredhi. “Mos po nis tufani? – pyeti ajo, Të hedh dru në stufë, të të shtroj a do?” “Atje lart, - ia ktheva, - dikush po na sheh dhe lule të bardha po lsëhon mbi ne. Hidhja drutë stufës, shtrona shtratin, ç’pret? Se, aty, në zemër kam tufan vërtet? *** (Miku im i shtrenjtë lamtumirë!) Shqipëroi Jorgo Bllaci Miku im i shtrenjtë lamtumirë! Ty këtu në shpirt të kam ta dish! Fati po na ndan sot pa mëshirë, Po diku do shihemi sërish. Lamtumirë, mik, pa fjalë e lotë! Vetullat t’i ngrysësh, s’ke përse Vdekja s’është e re në këtë botë, As të rrosh nuk është gjë e re. 28 Dhjetor 1925 (kjo eshte poezia e fundit e poetit qe e ka shkruar ne castet e fundit te jetes)
*** (Miku im i dashur, mirupafshim) Shqipëroi Guri Shyti Miku im i dashur, mirupafshim, Ti do jesh gjithnjë në shpirtin tim. Vetë hapësira në u ndafshim, Na premton sërish për një takim Mirupafshim miku im i besës, I mërzitur sytë mos i ul përdhe. S’është gjë e re këtu të vdesësh, Po dhe të rrosh nuk është gjë e re.
LAMTUMIRË MARIENHOF (Përktheu Faslli Haliti) Mirupafshim, mik, mirupafshim, Ti je në zemrën time përgjitmonë Ndarja jonë e destinuar Një takim të ardhmë na premton. Mirupafshim mik, pa e fjalë e gjeste, Pa vetulla të ngrysura, pa trishtim Të vdesësh nuk është e re në jetë, Edhe të jetosh s’është e re pa dyshim. *** (Brengosem kur te shoh ne sy) Brengosem kur te shoh ne sy nga dhimbja zemra s'di te heshte. S'ka mbetur me per ne te dy Vec bakri i shelgjeve ne vjeshte. Te tjera buze, une e di, Ta thithen afshn' e perveluar Tani rigon vec pakez shi Nga shpirti yt pergjysme shuar. Po pune e madhe! Frike s'ndjej. Diku mendimin duke tretur, Nje lloj gezimi prape e gjej, Packa se mes batakut mbetur. Per buzeqeshje e qetesi As e kam ndrydhur jeten time pak rruge shkelem kushedi, por kemi bere kaq gabime. O c'jete qesharake kjo, Plot paradokse dhe genjeshtra! Varreze kopshti, pa shiko Meshteknave u zbardhin eshtrat! Ashtu do mbesim edhe ne, As do lulojme, as do zhurmojme, Kur dimri lule s'ka perse Per to te rrime e te vajtojme? *** (C'me dhemb kur te shikoj te shtegu!) C'me dhemb kur te shikoj te shtegu! S'di, eshte mundim a vaj njerezor? Te dy nje ngjyre te bakert shelgu mbajme ne trup kete shtator. O trupi yt afsh e finese, ç'buze te huaja pa mbi vete! Thua nje shi i holle perves nje trup te ftohte pa shenje jete!
Po ashtu qofte, e pres ate! M'u hap nje rreze me e mire. Nga ç'pata dje, s'me mbeti gje, vec kalbezim e lageshtire! S'e rruajta rrebelen koke per jete te qete me gaz ne buze. Sa rruge te shkurter beme tok dhe sa gabime ne aq rruge! Sa tallje, sa grindje te kota pati kjo jeta jone plot kthesa! Bejrozat si eshtra te ftohta ngulur ne kopesht dru varrezash! Keshtu lulezojme permbi ta ne, miq te kopeshtit plot zhurme. Nese ne dimer lule s'ka, per lulet kot trishtohesh shume.
LETËR NËNËS SHQIPEROI JORGO BLLACI Gjallë je, nënoke? Edhe unë gjallë jam! Shëndet më paç, shëndet! dritë e beftë krejt kjo mbrëmje e lum Izben tënde, që me mall më pret Thon se je ligur e je tretur Nga meraku im, por nuk ankon Se, pështjell me një shall të vjetër fillikat rrugës shpesh kalon Dhe kur mugëtirë e kaltër bie një vegim i zi të kall ty frikë Sikur në sherr diku në pije Vjen dikush e ma këput me thikë Kot e dashur, vuan kaq, besom Brenga t'i fanit këto ndër sy S'jam aq pijanec i lig sa thonë Si do vdes pa të të parë ty? Unë jam po foshnje, si njëherë Dhe një shpresë veç ushqej në gji T'iki nga ky tym e kjo poterë te shtëpiza jonë aty të vij Dhe do vij, kur kopshti ynë i bardhë Anekënd të vishet me blerim Vetëm ti, si tetë vjet më parë
Mos më zgjo aq herët në agim.
LETER NENES - perkthyer nga Kadare Gjalle je, ti moj nenocka ime? Gjalle jam edhe une... te pershendes Paqja e mbulofte kete mbremje Izben tende deri ne mengjes. Mora vesh se ti je merakosur Atje larg per mua perseri Se ti shpesh del rruges e brengosur Mbeshtjelle me te vjetrin shall te zi. Kur e kalter mbremja bie prane, Te fanitet ty gjithmone sikur Diku mua larg ne nje mejhane Nje i dehur thiken po ma ngul. Kot ti nene rri me gjak te ngrire Ky nuk eshte vec vegim i zi S'jam aq vagabond i pameshire Sa te vdes pa te shikuar ty. Une i embel jam prap si me pare Enderroj kur fushat larg verej Qe se shpejti nga keto mejhane Ne shtepine e vogel prap te kthej. Do te kthej athere kur te mbushet Kopeshti yne i bardhe me blerim Vetem ti si tete vjet me pare Mos me zgjo heret ne agim. Mos m'i zgjo ti enderrat qe m'u zverdhen Mos kujto ate qe vate e shkoi... Se ne bote humbjet edhe lodhjet Heret i provon nene moj. Mos mu lut t'i falem zotit prape! Tek e shkuara nuk ka me kthim Vetem ti je gazi im i vetem Ti e vetmja paqe e shpirtit tim. Pra ti flaki brengat nena ime Mos u trishto per mua perseri Dhe mos dil aq shpesh tek rruga e madhe Mbeshtjelle me te vjetrin shall te zi.
Letër Nënës Përkthyer nga Agim Shehu Gjalle me je, e shtrenjteza nenoke! Gjalle dhe une. Te fala, shpirt nga larg U mbulofte paqe izba jote
nga dritat e muzgjeve perqark! Thone ti, e dhembshura e heshtur, per mua te mbyt nje brenge e rende edhe del ne rruge e shkujdesur mbeshtjell me te vjetrin shallin tend. Per mua te behet here pas here se ne terr te mbremjes, ne nje skute, ne taverne, pas pijesh me sherre, dikush thiken ne zemer me fut! Ti m'u shlodh o shpirti im! Rri e qete! Kjo qe sheh eshte enderr, nje perçart. Une s'jam me i ligu nder poetë qe te vdes, pa pare nenen prape! Jam ai i pari, shpirtfloriri veç nje enderr bluaj perseri, qe se shpejti, me mallin prej biri, vatres sime t'i vij prape ne gji. Do te vij, kur kopsht' i perterire te bleroje, e gjethi i ri te dale Dhe ti s'do me zgjosh me qe pa gdhire siç me zgjoje tete vjet me pare. E ç'ta zgjosh te zgjuarin nga te tjeret! Ç'ta shqetesosh te prerin keq ne bese! Ndodhi, jeta m'i dha teper heret lodhje e humbje, me helmin ne mes. Dhe mos me meso si behet lutja! Ç'ta kujtojme ate qe na la shkrete! Gaz e zemer kam vec ty, e urta! Ti, e vetmja drite, qe pres ne jete. P.S : izba= shtëpi
LETËR NËNËS Shqipëroi Luan Rexhepi Si ia shpie moj nënokja ime? Mirë jam dhe unë. - Të përshëndes! Në atë izbën tënde paç bekime Mbrëmjeve kur muzgu zë të zbresë. Po më thonë se fort je merakosur, Bëhesh vrere për fatin tim të nxirë, Del e sheh tej rrugës së pasosur, Mbledhur shuk me shallin cop' e grirë. Dhe kur bie mbrëmja rreth e qark, Një vegim i shkretë të shtika frikën:
Se në një mejhane diku larg Vjen një horr edhe më ngulka thikën. S'ngjet asgjë, nënoke! - Mbaje shpirtin: Është veç një makth që po të shtar. Aq i lig nuk jam sa ç'dërdëllisin Dhe s'do vdes me sy pa të parë. Foshnjarak kam mbetur si dikur, Me një ëndërr që gjithnjë më grish. Jetandrallash mos mu shpiftë kurrë; Veç në atë shtëpi të jem sërish! Do të kthehem kur do gjethen degët, Kur të harlise kopshti në blerim; Veç nga gjumi mos më ngri kaq herët, Si tetë vjet më parë në agim. Mos e zgjo atë që iu shpurritën Ëndrrat e një moshe patravajë. Ti s'e di sa jetën ma sfilitën Vuajtjet, që s'gjej dot prehje në asnjë skaj. As të falem, - më ti mos më cit, Siç ma bëje shumë vjet më parë. Vetëm ti çdo dhimbje ma fashit, Vetëm ti je gazi im i rrallë! S'ka pse bëhesh njësh ti me trishtimin, As të të hajë brenga e nxirë. S'ka pse del e rrugës humb vështrimin, Mbledhur shuk, me shallin cop' e grirë.
LETËR NËNËS Shqipëroi Guri Shyti Plakushja ime ti ende je gjallë? Gjallë jam dhe unë. Të përshëndes! Le të derdhet ajo drit’ e rrallë Mbi shtëpizën tënde darkë e mëngjes. Më shkruajnë se ty, zemërdredhur, Për mua trishtimi të ka zënë Dhe del në rrugë përmbi supe hedhur, Atë setrën tënde të vjetër e të rënë. Netëve të gjata të fanepset shpesh, Tek rri vetullngrysur e me kokën ulur, Sikur birit tënd në zënka kabaresh Thikën finlandeze dikush i ka ngulur. Qetësohu, e dashur. Ngaqë s’më ke parë, Ësht’ meraku që zemrën ta ndez. S’jam aq i mbaruar, s’jam un aq i marrë,
Që ty pa të parë, larg teje të vdes. Un jam po ai, ashtu siç kam qenë Edhe ditë e natë një gjë ëndërroj, Mezi po duroj, malli më ka zënë, Në shtëpizën tonë të vij të pushoj. Unë do të vij kur gjethja të bulojë. Kur kopshti të jetë me blerim mbuluar. Dhe nënokja ime nuk do të më zgjojë Me agimin bashkë si tetë vjet shkuar. Mos e zgjo tek unë ti atë që shkoi. Mos e trazo më atë që nuk u bë. Mos e lëndo më zemrën që s’gëzoi. S’dua që shpirti të më rëndohet më Edhe lutjet më mos m’i mëso. Tek e vjetra s’kthehemi dot prapa. Vetëm ti, nënoke, për mua je ajo, Që më gëzon zemrën e më ndriçon natën. Hidhe tej, nënoke, ti brengën e mbledhur, Largoje merakun që shumë të ka zënë Dhe mos dil në rrugë përmbi supe hedhur, Atë setrën tënde të vjetër e të rënë.
Poezi per nenen Moj nënokja ime, a je gjallë? Edhe unë rroj.Të përshëndes! Le të ndritë mbrëmja si përallë Mbi kasollen tënde që veç hesht. Mora vesh se ti je shqetësuar Dhe për mua brenga po te ha... Del në rrugë larg duke vështruar, Me xhubin hedhur përmbi krah. Dhe në mbrëmje shpesh të fanitet, Ëndër e keqe sytë ty t'i mbush, Sikur, ja dikush po më avitet Në mejhane thikën po ma ngul. Qetësohu moj e shtrenjta nënë, Fshije që nga sytë atë kllapi. Pijanec i tillë nuk jam bërë Sa të vdes pa kthyer në shtëpi. Jam i butë ashtu siç kam qënë Dhe mendoj , mendoj vetëm një gjë, Që me malln'e madh që më ka zënë, Kokën përmbi prehërin tënd ta vë,
LETER NENES Gjallë je, nënoke? Edhe unë Gjallë jam. Shëndet më paç, shëndet! Dritë e bëftë krejt kjo mbrëmje e lume Izbën tënde, që me mall më pret. Thonë se je ligur e je tretur Nga meraku im, po nuk ankon, Se, pështjellë me një shall të vjetër, Fillikate rrugës shpesh kalon. Dhe kur mugëtirë e kaltër bie, Një vegim i zi të kall ty frikë, sikur në një sherr diku në pije, Vjen dikush e ma këput me thikë. Kot, e dashur, vuan kaq, besomë, Brenga t’i fanit këto ndër sy. S’jam aq pijanec i lig sa ç’thonë, Si do vdes pa të të parë ty? Unë jam po foshnje, si një herë, Dhe një shpresë veç ushqej në gji: T’iki nga ky tym e kjo poterë, Te shtëpiza jonë aty të vij. Dhe do vij, kur kopshti ynë i bardhë Anekënd të vishet me blerim. Vetëm ti, si tetë vjet më parë, Mos më zgjo aq herët në agim. Mos e zgjo atë që shkrumb iu bënë Endërrat e moshës plot hare. Më ka vrarë jeta mjaft, o nënë, Dua veç të shlodhem e të fle. As t’i lutem Zotit mos më thuaj, Si dikur në t’artën mituri, Ti ke mbetur ngushëllim për mua, Dritë e parrëfyer, vetëm ti. Ndaj merak ti mos m’u bëj aq tepër, Tek e liga mendjen mos e ço, Dhe aq shpesh, me shallin tënd të vjetër, Fillikate rrugën mos kalo.
Nostalgi perkthyer nga Jusuf Vrioni Te kujtohen ato nete mike e dashur? Shetitjet tona buze Neves se ngrire Nen dritat e zbehta te fenerve te vjeter Dy zemra, dy duar pa then naten e mir
Nuk ta harroj Natasha, akullin ne qerpik Ne syt e tu te kalter qe rrinin si kurora Pushkinin recitoje gjat bulevardit antik Dhe putheshim me zjarr gjer te Aurora U ndam mike dashur u ndame pa deshir Si akulli mbi Nev qe cahet nga pranvera Malli me keput tek degjoj Natalin Lermontovin tend sonte ma sjell Era.
Mos me braktis Me jep doren te shkruaj Te marre krahe mendimi. Me jep pulsin e zemres Mos te ngrij trishtimi Me jep buzet e tua Puthjen ta jap une Eja , nxito hapat Mos ke humbur udhe ? *** (Duart e së dashurës, dy mjelma) Shqipëroi Jorgo Bllaci Duart e së dashurës, dy mjelma Kredhur në ar të flokëve të mi. Anekënd në këtë botë njerëzish, Kënga s’ka mbarim për dashuri. Dikur edhe unë kam kënduar Dhe sërishmi shpirti më këndon; Fjala vlagë merr në kraharuar E ndër vargje ëmbëlsisht buron. Po kur shter kjo vlagë krejt, dhe zemra Mbetet si një shkëmb floriri i shkretë, Vetëm hënë e Teheranit këngës S’mund t’i japë ngrohtësi dhe jetë. Unë s’di si do më vejë halli: Do më djegë Shaga shkrumb e hi, Apo, kur të plakem, i përmallur Do kujtoj ç’këndova në rini? Ka një çap të tij sikush në botë, A diçka që na pëlqen vërtet. Një persian, që këngës keq ia thotë, Kurrë nga Shirazi s’mund të jetë. Sa për mua dhe për këngën time, thoni vetëm kaq: do kish krijuar Këngë më të mira, plot kumbime, Nga dy mjelma po të kish shpëtuar.
NDËRMEND SJELL... Përktheu Ismail Kadare Ndërmend sjell e dashur gjithmonë Shkëlqimin e flokëve të tua, Erdh koha që neve u ndamë; E rëndë ka qene për mua. Kujtoj atë mbrëmje vjeshtore E zhurma gjethesh të thatë Le të ishin të shkurtra ditët, Se hëna na ndrinte më gjatë. Mbaj mend si më the ti një mbrëmje: "Do shkojnë të kaltërat vjetë Dhe ti do t'më harrosh, i dashur Do shkosh kushedi me një tjetër." Dhe sot dega e mbushur me lule Për ty ç’më kujtoi prap mua. Sa ëmbël me lule mbulova Dikur kaçurrelat e tua. Dhe zemra ty pa të braktisur Një tjetër duke dashuruar, Porsi një rrëfenjë të dashur Gjithmon' të kujton pa pushuar.
E mbaj mend - [S. Essenin] Perjete e mbaj mend moj e dashur, shkelqimin e flokeve te tu, sa keq, sa veshtire e kam patur, qe fati na ndau keshtu. O nete vjeshtore ku shkuat, o hije beriozash me zhurme?! S'ka gje se qe dita e shkurter, kur hena na ndritte aq shume. Mbaj mend kur me thoshe:"Po treten, dhe netet e kaltera shpirt. Po ti do te duash nje tjeter, dhe s'do me kujtosh me nje dite" Sot bredhi kuroreze celur, plot ndjenja me mbyt perseri, per lulet e njoma mbi krrela q'i derdhja dikur per stoli. Dhe zemra zjarr-i pafikur, qe tjetren me brenjez ma do, per ty si novelez liriku, kujtimet m'i bie ajo.
*** (Mbase vonë, a mbase herët shumë) Shqipëroi Jorgo Bllaci Mbase vonë, a mbase herët shumë, Ta shkoqis tani këtë nuk mund, Don Zhuan i prapë u bëra unë, Një poet që era e hedh gjithkund. S’di se ç’më ka gjetur, veç përditë, Mbi të tjera gjunjë do më gjesh. Dhe as ndjej mëshirë, as tronditem Që harboj e tradhëtoj kaq shpesh. Zemrën e kapitur kam dëshirë Sa më pak me derte ta mundoj. Te këta sy femrash, që veç shtiren, S’e marr vesh ç’dreqin rri kërkoj. Ndaj mos më lësho përbuzja ime, Mbamë si gjithnjë në thonjtë e tu! Shpirti im ka veç të ftohta vlime, Fëshfëritje jargavani blu, Nëpër të limontin muzg, ku shquhen Si në mjegull zërat tej e ndanë. Veç liri e ndjenjave paguhet, Ndaj prano dhe sfidat, Don Zhuan! Por, tek sfidat i pranoj i qetë, As që ndjej ndonjë ndryshim në gji. Shqotën e kuptoj si maj të blertë, Dhe çdo dridhje vetëm dashuri. Ja se ç’më ka gjetur, që për ditë Mbi të tjera gjunjë do më gjesh. Lumturi kërkoj dhe as tronditem Që harboj e tradhëtoj kaq shpesh. *** (Ai s’banon në këto vise) Ai s’banon në këto vise. Sa më pëlqen të shoh ndër pemë Si flakë e blertë nis e ndizet. Degët e trungjeve të artë Një frymë fshehtësie i ngroh, dhe fjalë e yjeve të zjarrtë Bulon me gjethin nëpër to. Unë e kuptoj gjuhën e fshehtë Të kësaj toke. Po s’arrij Që pasqyrimn’ e një komete Nga faqe e ujrave ta fshij. Me bishtin nuk arrin dot kali
Ta fshijë hënëzën që pi... Pse s’mbin vështrimi ynë vallë, Siç mbin që thellë gjethi i ri! *** (Po rrëshqasin sajet. Sajet po rrëshqasin) SHQIPEROI JORGO BLLACI Po rrëshqasin sajet. Sajet po rrëshqasin. Ç’bukuri, me miken, fushës të humbasim! Era vjen e drojtur, tutje shket e heshtur. Rrokullisen zilkat fushëzës së zhveshur. Eh, ju saje! Kali im me halle! Dikur larg në panjë po harbon në valle. Do vemi t’i themi: “Ç’bëhet, ç’paska ngjarë?” Treshe pastaj vallen kemi për ta marrë. *** (Ah, se ç’djall tufani! Gjithë egërsi) SHQIPEROI JORGO BLLACI Ah, se ç’djall tufani! Gjithë egërsi, Me të bardha gozhdë ngulet mbi çati. Veçse unë s’dridhem, s’trembem, se, për fat, Kam tek ti mbërthyer shpirtin harrakat. *** (Panja im e zhveshur, nën tufan të bardhë) SHQIPEROI JORGO BLLACI Panja im e zhveshur, nën tufan të bardhë, Krrusur e brengosur pse qëndroke vallë? Diç do të kesh parë, diç do kesh dëgjuar. Duket, për shëtitje fshatit ke kaluar, Pa po duke ecur, si një roje e dehur, Pirgjeve ke ndrydhur këmbën papandehur. Ah, tani dhe unë s’po marr vesh ku gjendem. Me ca miq orgjie, kuturu po endem. Di që te një pishë, te një shelg ndalova; Në tufan, me këngë, verën e kujtova. Dhe m’u duk se isha panjë edhe vetë, Veçse jo e zhveshur, po me degë e fletë. Edhe marramendthi, rrumbull krejt pothuaj, Rroka një mështeknë, si gruan e huaj. *** (Mështeknëz flokëblerta) Shqipëroi Jorgo Bllaci Mështeknëz flokëblerta, O gjoks i vashës ti, Aq humbur në mendime, Mbi pellgun pse po rri? Ç’të pëshpërin ty era
Dhe rëra ç’të zhurmon? Mos krehërin e hënës për flokët ëndërron? Të gjelbërat mendime Ç’trazim t’i ngryska vallë? Në shushurimën tënde, Një brengë ndjej, një mall. „Këtu, - o mik i dashur,Më thotë ajo dhe fshan, Nën yjtë e natës sonte Erdh qau një çoban. Dhe hëna shtroi hijet, Blerimin rreth ndriçoi... Ah, gjunjët e zbuluar Ai seç m’i pushtoi. Dhe, përmes shushurimash, më tha me zjarr në gji: -Shëndet, gjersa të kthehen Kojrillat përsëri!“ *** (Kurorë rozë mëkati) Kurorë rozë mëkati, bota gotë e vogël, lumturi e derdhur lag toka fatkeqësh, helmarinat rozë në gurë të murrmë dëshpërimi feksnin, rrëzoheshin lule shkurti, fustanet e grave, mbuloja monumentesh në përurim zbulonin mermerët e shkulur nga një mal i shenjtë që mbi mua veç gurë rrokullis, ndersa ty fildish të dhuroi, Sergej; lartësitë flakërjinë vet’imën o ylberin, varet nga vijat rrushkulluese poshtë, ky është një kuptim vertikal i botës, kurrë horizontali nuk m’u dha si ty.
Duart e tua në blu boronicash po ngjyejnë muzgun si dhe shpirtin tim. Kundër meje gratë e tua prej vetiu se të paarritshme nga kundërfakti im, Sikuri pa guxim, linin fusha pas me fustanë rrëzuar (si kurrë për mua) lëndina me lëkurë nepërkash të ndërruara ku fantazma ime ecte me çapitjen që nuk shpie kund, siç ecën veç dështimi. I mora në dorë, kundrova ato pala flamujsh të tjedukshëm prej kombesh të panjohur, pa jetë, e kuptova ato coha kohe gjithë ajër të shkrifëruar: rrëzimi s’kish rëndësi, por përpara rënies valëvi-fërgëllima në erën e lirë të syve të tu ciklonik, Sergej. Hapat frymë më morën trokuan si kuaj të egër, të bardhë mbi kalldrëm të zi të botës ku rrëzimet kishin rëndësi; rrëzime muresh, kullash binjake, presidentë monedhash, monedha presidentësh, ndërsa unë shkelja Berlinë të rrënuar si sy me qepalla të përzhitur zhur; një palëz flamuri, valëvitje truri: të gjeta, Sergej, si petal të rrallë, shkurrishteve të botës plot burra avdallë, të hasa mes urrejtjes së vobektë, Sergej, lypsare trotuari që botën nuk e do as lëmoshë kur jep, dhe dorën ta zgjata ku(r) qemë barabar. *** (Një dëfrim veç tani më ka mbetur) Shqipëroi Jorgo Bllaci Një dëfrim veç tani më ka mbetur – Gishtat gojës e fort fishkëlli!
Kudo thonë: mbi mua s’ka tjetër Skandaloz e rrugaç në Rusi. Humbje e madhe ky nam, po s’mërzitem, Jeta humbje ka plot kësisoj. Turp që zotin besova kaq vite, Po mjerim që tani s’e besoj. Kohë, o kohëz e largët, e artë! Llavë e jetës gjithçka e bën shkrumb. Unë, veç për t’u djegur më qartë, Pas skandaleve renda gjithkund. Mirësinë dhunti ka poeti; I këtillë prej fatit u pre. Trëndafilin me zhabn’e kënetës, T’i martoja kam dashur mbi dhe. Kushedi, mbase ç’ëndërra thurra, Dorë e kohës m’i shterri ndër sy. Veç, në shpirt, gjersa djajtë m’u turrën, Domethënë kish engjëj aty. Pikërisht për këtë tjetër anë. I paudhi ku dot nuk u fut, Cilindo që të kem aty pranë, Do ta lus, në të fundmin minut, Që për gjithë mëkatet e mia, Për gjithçka zemërova tënzonë, Të më veshin këmishë rusie, Të më venë të vdes nën ikonë. *** (Erë, erë e dëborës, moj erë) Shqipëroi Jorgo Bllaci Erë, erë e dëborës, moj erë Merrmi vitet në krahët e tu Dua djalkë të jem dhe një herë Apo lule e luginës diku Nën një fyell bariu plot dhimbje Dua sytë t'i mbyll në harrim Zile yjesh, me borën e mbrëmjes të më bien në vesh pa pushim Oh! Sa bukur e dredh ajo këngën Në tufan dëshprimi kur derdh Do të desha diku me një këmbë ndanë rrugës të rrija, si bredh Hingëllima në terr kur të ndjeja të pushtoja kaçuben përbri.. Zgjati putrat, o hënëz, drejt meje
Merrmi brengat në qiell tek ti *** (Fishkëllin era, erë e argjendtë) Shqipëroi Jorgo Bllaci Fishkëllin era, erë e argjendtë, Nën të mëndafshin zhurmim të dëborës. Hera e parë që kaq me vëmendje Vehten po shoh, si në shputë të dorës. Tutje dritares, veç lagështirë. Unë s’mërzitem. Brenga mëu shua. Ndonëse më rrodhi aq e vëstirë, Jetën e desha, prapë unë e dua. Sa shoh një femër pakëz lozonjare, Dridhem i tëri, ethet më kapin! Sa shoh një trojkë, lëshohem përpara, lart i kërcej e nuk di ku mbaj vrapin. O lumturi, o gëzimet e mia! Toka dhe vetë i do njerëzit të lumtur. Kush gjithë dhëmbje qan si fëmia, Duket, jo larg, një gëzim e ka humbur. Jeta do marrë ashtu si të vijë, Lehtë dhe thjeshtë, pa vrarë fort mendjen, Ja pse, çapkëne, tej mbi korie, Fishkëllin era, erë e argjendtë. *** (Shkretëtirë bore. Hëna farfurin) Shqipëroi Jorgo Bllaci Shkretëtirë bore. Hëna farfurin. Vendi anembanë dergjur nën qefin. Dhe mështeknat qajnë pyjeve pa jetë. Kush kështu ka vdekur? Mos vallë unë vetë? *** (Mbi dritare, hëna. Era, nën dritare) SHQIPEROI JORGO BLLACI Mbi dritare, hëna. Era, nën dritare. Plepi, më të zhveshur, krejt argjend i larë. Tej një harmonikëz vetmitare qan, Po sa shumë i largët zëri i saj më ngjan. Qan e qeshet kënga, dridhet plot hare. Bliri degërëndë, bliri im ku je? Dikur edhe unë merrja harmonikën E me tinguj malli, shkoja zgjoja miken. Po tani një hije jam për sytë e saj. Nën këngën e huaj, edhe qesh, dhe qaj.
Mbi dritare hëna. Erë po frymon Shqipëroi Qazim Shemaj
Mbi dritare hëna. Erë po frymon. Plepi, në të zhveshur, zbardh e argjendon Diku vetmitare, harmonika qan, Herë më duket larg, herë fare pranë Qan e qesh njëheraz si larëz me borë Ku je bliri im, bliri shekullor?! Edhe vetë dikur merrja harmonikën, Që me natë për festë shkoja zgjoja miken. Por tani për të nuk kam asnjë vlerë, Nën këngën e huaj qesh e qaj ngaherë
TI S'ME DO, NUK TE VJEN KEQ PER MUA Ti s'me do, nuk te vjen keq per mua, A mos s'jam un' shum' i bukur valle? Duart vec mbi krahe m'i ke leshuar. Dhe s'shikon po shkrin si shkumb' e vale. Bukuroshe ndjenjash perveluar, S'jam brutal as delikat me ty. A s'me thua, sa ke ledhatuar? Sa buze dhe sa duar mban mend ti? Un' e di: ato si hije shkuan, Pa e prekur zjarrin tend ne gji, Shumeve mbi gjunj' u ke qendruar, Kurse ja, tek mua rri tani. Le te jene syt' e tu pergjume, Edhe ti mendon per tjeter kend, Se dhe vet' un ty s'te dua shume, Kur kujtoj ato qe s'i kam me. Ky pasion nuk eshte fati yne, Mendjelehte eshte lidhja e rrembyer. Sic te pash pa prishur qetesine, Do buzeqesh un' rrugen duke kthyer. Por dhe ti do marresh rrugen tende, Duke ndjekur ditet plot merzi. Vec t'paputhurve mos u merr mendjen, Mos u bej t'padjegurve magji. Dhe kur neper rruge ndonje dite, Do t'i shfaqesh dashuri nje tjetri, Ndoshta do dal un' te shetis, Dhe serish do piqen miqt' e vjeter. Per ate vec do rrahi zemra,
Do te ulesh syte poshte si shtize Dhe qet' do thuash: "Mirembrema!" Do pergjigjem: "Mirembrema, miss". Dhe asgje me shpirtin s'do e zgjoje, Dhe asgje s'do trondit ate. Kush ka dashur s'mund te dashuroje. Kush esht' djegur s'mund te digjet me. *** (Ti s'më do? S'të dhimbsem sado pakëz?) SHQIPEROI JORGO BLLACI Ti s'më do? S'të dhimbsem sado pakëz? Nuk ta mbushkam syrin apo si? prapseprap ti ndizesh e merr flakë tek shtrëngohesh supeve të mi Mike, epsh e tëra, lajka s'dua As i vrazhdët nuk të sillem dot Veç më thuaj: sa kështu si mua puthur e shtrënguar ke gjer sot? Unë e di, të gjithë hije u bënë Dhe s'ta shuan zjarrin pa mbarim Prehër pa ulur ti s'ke lënë Si po rri tani në prehërin tim Nëse këto çaste ndonjë tjetër Sjell ndërmend ti, syçkat kur pulit Mos pandeh se po mërzitem tepër Tjetër kënd dhe unë kam në shpirt S'është fat kjo lidhje mendjelehtë po një flakë çasti veç, ta dish Si të njoha rastësisht i qetë "Mirëmbetësh" do të them sërish Edhe ti do marrësh udhën tënde Do bësh pluhur ditët plot mërzi Veçse mos lakmo t'i marrësh mendjën Kujt s'ka njohur puthje e dashuri krahë për krahë me ndonjë tjetër djalë Udhës kur të shkosh ti, ku ta dish? Mbase dhe unë do kem dalë Për shëtitje, e shihemi sërish Ti më fort pas tjetrit do të ngjitesh Dhe me kryet ulur ftotësisht "Mirëmbrëma " do më pëshpëritësh Kurse unë "mirëmbrëma, Miss" Dhe asgjë nuk do më trubullojë S'do më dridhet shpirti për asgjë
Kush ka dashur s'mund të dashurojë Kush u dogj një herë, s'digjet më...
SA E MIRË QE TANJUSHA SHQIPEROI JORGO BLLACI Sa e mirë qe Tanjusha Më të bukur s'kish në fshat Sarafani me tantella Ç'hijeshi i kish në shtat Te përroi para gardhit Zbriti vajza plot hare Përtej mjegullës së bardhë Hëna luante me re Doli djali, uli kokën kaçurrele para saj "Lamtumir" me një tjetër I tha: Fatin do ta ndaj U zbeh vajza si qefini Porsi vesa, erdh' u gri Si nepërkë i'u nder gërsheti Zemra iu helmua në gji "Oh, po ndaj dhe unë erdha Ftohtas iu përgjegj ajo "Të të them se do martohem Me një tjetër që më do" Në mëngjes gjëmoi kisha Çifti s'dihej cili qe Kurse tutje s'qanin gjelat Pragu i Tanjës qe në vaj Një sopatë e zezë tëmblin Plagë, i'a kish bërë asaj Pika gjaku kish kurorë Balli vajzës i pa fat Sa e mirë qe Tanjusha Më të bukur s'kish në fshat *** (Sa e mirë qe Tanjusha, më të bukur s’kish në fshat ) Sa e mirë qe Tanjusha, më të bukur s’kish në fshat; Sarafani me tantella ç’hijeshi i kish në shtat. Te përroi prapa gardhit zbriti vajza plot hare. Përtej mjegullës së bardhë hëna luante me re. Doli djali, uli kokën kaçurrele para saj: “Lamtumirë! Me një tjetër, - i tha, - fatin do ta ndaj”. U zbeh vajza, si qefini, porsi vesa erdh u ngri, Si nepërkë iu nder gërsheti, zemrën i helmoi në gji. “Oh, po ndaj dhe unë erdha, - ftohtas iu përgjegj ajo, Të të them se do martohem me një tjetër që më do”. Në mëngjez gjëmoi kisha, një kurorë u vu atje; Shkoi dasma mbi karroca, çifti s’dihej cili qe.
Kurse tutje s’qanin gjelat, pragu i Tanjës qe në vaj: Një sopatë e zezë tëmblin plagë ia kish bërë asaj. Pika gjaku kish kurorë balli i vajzës së pafaj... Sa e mirë qe Tanjusha, më të bukur s’kish në fshat. *** (Mos më shih kështu me qortim) Perkthyer nga Vangjush Ziko Mos më shih kështu me qortim Nuk e fsheh jo, përbuzjen për ty, Por edhe s'ngopem me tëndin vështrim, Me dredhinë që fsheh n'ata sy. Ti më dukesh e çiltër, e drojtur Dhe me gëzim më mbush kur të shoh, Porsi dhelpra kur shtihet e ngordhur Dhe gallofët i kap ashtu osh. E po, kapmë, nuk trembem aspak. Zjarri yt veç mos shuhet, platitet. S'je e para dhe nuk janë pak, Që mbi akullin tim përpëliten. Nuk të dua, e dashur, ty, jo, Je jehonë dhe hije e largët, Përmbi sytë e tu po shikoj Sy të tjerë, dy sy të kaltër. Le të mos jetë ajo kaq e urtë, Le të duket e ftohtë mermer, Por me hapin e saj aq të nurtë Shpirtin tim si tufan ma rrëmben. Një të tillë s'e fut dot në kurth, S'do ta ndjekësh dhe prapa i shkon. Kurse ti me genjështrën shurup Zemrën time aspak s'e helmon. Po të hapem i drojtur pa masë, Të përbuz ty, kjo ësht'e vërtet: Po mos kishte skëterrë e parajsë, Do t'i shpikte njeriu patjetër.
VETEM MES RRAFSHINES SE SHKRETE Ah, foli mjaft korijëz e praruar, Me gjuhën e mështeknave plot gaz, Po gjithë dhembje larg duke mërguar, As pyesin kojrillat c’lënë pas. Ç’të pyesin e kush në këtë botë, Nuk ndihet shtegëtar që vjen e shkon? Për cilindo që ikën, nën hënëzën e plotë, Lirishtja buzë pellgut ëndërron.
Jam vetëm mes rrafshinës krejt të shkretë, Kurse kojrillat era larg i shpie, Rininë sjell ndër mend, plot gaz e jetë, Po s’ndjej në zemër pikëz dhëmbshurie. As vitet humbur kot, as lulëzimi I jargavanit, mall s’më zgjon në gji. Në kopësht mbase ndizen zjarr rjabinat, Po zjarri i tyre as që ngroh njeri. Nuk bëhet shkrumb rjabina, dhe në u djegtë, As bari i zverdhur fushës pa mbarim. Sic hedhin drurët mengadalë gjethet, I hedh dhe unë fjalët plot trishtim. Dhe nëse era e kohës, e tërbuar, Atje ku s’duhet i gropos diku, Ju thoni: që korijëz e praruar Ajo që foli dhembshurisht kështu. *** (Mos më shani. Kështu erdhi puna!) Shqipëroi Jorgo Bllaci Mos më shani. Kështu erdhi puna! S’di me fjalën të bëj tregti. Po e ndjej të rënduar si shumë Këtë kokë me leshrat flori. Fshati s’më tërheq. Ca më tepër, As qyteti s’më josh...Mori fund: Do flak tutje gjithçka, do lë mjekër, Si rrugaç do të bredh nga të mund! Do hedh torbën në sup përngaherë Dhe për vjersha më kokën s’do çaj; Ku ka këngë mbi këngën e erës, Që harbon nëpër fushën pa skaj! Erë rrepkash do qelbem e qepësh, Do shfryj hundët me duar, t’i kall Lemeri mugëtirës së Stepës; Si i lojtur, gjithçka do ta tall! Dhe do ndihem më lehtë e më mirë, Kur tufanet të rri t’i dëgjoj; Sepse s’mund, pa kësi mrekullirash, Këtë jetë mbi dhe ta kuptoj. *** (Fati im u vendos. Asnjëherë) Shqipëroi Jorgo Bllaci Fati im u vendos. Asnjëherë Në të dashurat fusha s’do të kthej. Fëshfëritjen e flatrave n’erë Tani plepave më s’do t’ua ndjej.
Sa s’po shembet, pa mua, shtëpia, Qeni plak më ka ngordhur. Ç’të pres? Me sa duket e tha perëndia Nëpër udhët e Moskës të vdes. Më pëlqen ky qytet i përbaltur, I mufatur, i mplakur disi, që Azia kupolat e larta Ia ka ngjyer gjithkund me flori. Kurse natën, kur hëna ndrit natën, Me ç’djall drite, e di veç ajo, Te rrugicë e tavernës hedh hapat, Sepse shpirti tavernë veç do. Dhe nën duhmën e saj, gjersa gdhihet, U kändoj, gjithë dhembje në gji, Prostitutave vargjet e mia, Me banditët tek dëndem e pi. Zemra dridhet e rreh flakë e ndezur. Rrumbull krejt nis përçart edhe flas: „Jam si ju edhe unë, o vëllezër, S’kam ç’të bëj, tani s’kthehm dot pas!” Sa s’po shembet, pa mua, shtëpia, Qeni plak më ka ngordhur. Ç’të pres? Me sa duket, e tha perëndia Nëpër udhët e Moskës të vdes. *** (Eja, mike, tok të rrimë) Eja, mike, tok të rrimë, Hidhmi sytë drejt në sy! Dua të dëgjoj stuhinë Duke të vështruar ty. Këtë ar vjeshtor në flokë Perëndia ma dha vetë, Mbase si shpëtim për kokën, Me që jam çapkën vërtet. Fushat, prozhmet plot me fletë I braktisa, veç të vi Të harrohem mes qytetit Dhe të hidhurës lavdi; Mendjen ta largoj prej kohës, Kur nën vlugun pranveror Dhe nën këngët e bretkocës, unë u rrita vjershëtor.
Te dritaret, panja e blire Zgjasin degët n’atë vend Dhe kërkojnë n’errësirë Gjithë ç’sjellin nëpër mend. Ata s’janë më në botë; Mbi varrezë, hënë e zbehtë Ndrin edhe „Ky kënd,-na thotëPërngamot dhe juve pret, Që të dergjeni pa halle Në qetësi e n’amëshim...“ Vetëm rruga gjithë dallgë, Kujt jeton i fal gëzim. Ndaj afrohu, tok të rrimë, Të vështrohemi në sy! Dua të dëgjoj stuhinë Duke të shtrënguar ty!
KUR NDIZET FLAKA Shqipëroi Jorgo Bllaci (Nga krijimet e hershme) *** Për qiejt shpirti mall më ndjen. Ai s’ banon në këto vise. Sa më pëlqen të shoh ndër pemë Si flakë e blertë nis e ndizet. Degët e trungjeve të artë Një frymë fshehtësie i ngroh, dhe fjalë e yjeve të zjarrtë Bulon me gjethin nëpër to. Unë e kuptoj gjuhën e fshehtë Të kësaj toke. Po s’arrij Që pasqyrimn’ e një komete Nga faqe e ujrave ta fshij. Me bishtin nuk arrin dot kali Ta fshijë hënëzën që pi... Pse s’mbin vështrimi ynë vallë, Siç mbin që thellë gjethi i ri!
LOPA Shqipëroi Jorgo Bllaci Dhëmbët i ranë dhe brirët Cipëz i vunë nga motet. Egër sillet lopçari, Shkopin s’ia ndan në kullotë. Zhurmën s’e ka më për zemër, Minjtë e bezdisin në stallë. Sjell ndërmend, e shushatur
Viçin e vet këmbëbardhë. Erdhën ia hoqën nga gjiri, Pa iu gëzuar ende; Varur në degëz të shelgut Era lëkurën ia rreh. Befas te grazhdi, si birin, Vijnë dhe nënën e kapin, Lakun ia hedhin në qafë, Zvarrë ia shpien kasapit. Brirët i zhgreu pas toke, Palli me zë vajtimtar... N’ëndërr iu shfaqën korije, Fusha, mbuluar me bar.
JO ME KOT DY SY ME HODHEN CIKE (Nga motivet persiane) *** Shqipëroi Jorgo Bllaci Që të jesh poet, kjo do të thotë Të plagosësh vehten kurdoherë Dhe, me gjak të ndjenjave të tua, ti në shpirt të ledhatosh të tjerët; do të thotë që të thurësh këngë Vetëm për hapsirën që njeh mirë. Një avaz këndon poet – bilbili, Ndaj ai s’e ka aspak vështirë. Edhe kanarina qaramane Ka një zë të stisur, që të çmend. Merrja si bretkosë, po të duash, Veç ama këndo me zërin tënd. Në Kuran, me hile Muhameti Urdhëroi të mos pihet kurrë; Ndaj paprerë kupa zbraz poeti, Gjithsaherë heq në shpirt torturë. Edhe kur te mikja shkon poeti Dhe në shtrat i gjen ndonjë dashnor, Dashuri’ e jetës i mban dorën, Thikë ai nuk ngul në kraharor. Tym prej xhelozisë, del e ikën Dhe ia merr me vërshëllimë e thotë: “Qënka shkruar që rrugaç të vdiskam. Ja që ndodhka edhe kjo në botë”.
JO MË KOT DY SY MË HODHËN ÇIKË Shqipëroi Jorgo Bllaci Nga motivet persiane ***
Plagët e dikurshme m’u përthanë, S’dua më të dehem, si gjer dje. Me të kaltra lule Teherani, Shpirtin po shëroj në çajhane. Vetë çajhanxhiu shpatullgjerë, çajhanesë për t’ia rritur namin, s’më gostit me vodkë dhe me verë, Po me çaj të kuq ma mbush filxhanin. Hidhmë çaj, or mik, po pak, një pikë! Ç’trëndafila ti në kopësht ke! Jo më kot dy sy të hodhën çikë Tinëz, pas të zezës ferexhe. Me zinxhir, si qenin, vashërinë, Ne s’e lidhim kurrë në Rusi; Dhe të puthim me para nuk dimë, As me thika, grushta, dhelpëri. Por asaj, që derdh aq bukur shtatin, Që fytyra si agim indrit, Një qilim shirazi për dhuratë, Dhe një shall, ia fal në çast me shpirt. Hidhmë çaj, or mik, pa le të digjem! Unë asgjë me hile nuk ta marr. Domosdo, për vehten po përgjigjem, Sa për ty, s’vë dorë dot në zjarr. Ndaj, ç’përgjon nga dera aq me frikë? Një kolibe ti në kopësht ke... Jo më kot dy sy të hodhën çikë Tinëz, pas të zezës ferexhe. *** (Si t’ia bëj, - e pyeta sarafin) Shqipëroi Jorgo Bllaci Si t’ia bëj, - e pyeta sarafin, Në mëngjez, kur ktheva ca para, Si t’i them me ëmbëlsi “të dua”, Në persisht, të bukurës Lejla? Përsëri e pyeta sarafin, Lehtë e lehtë, porsi fllad, pastaj: Po të perëndimshmen fjalëz “puthje”, Në persisht si t’ia shqiptoj asaj? Si t’ia bëj, - e pyeta së fundi, Edhe zemra gati sa s’më la, Si t’i them “je imja, vetëm imja”, Në persisht, të bukurës Lejla? Ç’m’u përgjegj sarafi shkurt e prerë:
Dashurinë fjalët s’e tregojnë, Dashurinë e thonë vetëm dridhjet, Sytë, si rubin kur vezullojnë. Sa për puthjen, as ajo s’do fjalë, Puthja s’është një mbishkrim mbi varr, Puthja lëshon erë trëndafili, Petlat tek i shkrin te buzët zjarr. Dashuria s’dihet se ç’të sjell: Gaz a helm, duro mos u ndjej. “Imja je”, këtë e thonë duart, Ferexhenë kur e flakin tej. *** (Shagane, shpirti im, Shagane!) Shqipëroi Jorgo Bllaci Shagane, shpirti im, Shagane! Sepse jam nga veriu, prandaj Po të flas ty për fushën pa skaj, Për thekrishtën nën hënën pa re. Shagane, shpirti im, Shagane! Sepse jam nga veriu, prandaj Atje hëna më duket m’e plotë; Ndoshta s’ka si Shirazi në botë, Po Rjazanin nga zemra s’e ndaj, Sepse jam nga veriu, prandaj. Po të flas ty për fushën pa skaj; Këto flokë i kam marë thekrishtës; Po të duash, përdridhi ndër gishta, Mos pandeh se më dhembin e qaj. Po të flas ty për fushën pa skaj. Për thekrishtën nën hënën pa re, Shiko dallgët te flokët e mi; Qesh, e luaj me to si fëmi, Mos më zgjo veç kujtimin që fle, Për thekrishten nën hënën pa re. Shagane, shpirti im, Shagane! Atje larg në veri, ka të ngjarë, Një leshverdhë, si ti ledhatare, Ndoshta vuan për mua ende... Shagane, shpirti im, Shagane! *** (Ti më fole për Saadinë) Shqipëroi Jorgo Bllaci Ti më fole për Saadinë The se puthte veç në gji. Po ti prit, pash perëndinë, Ta mësoj, meqë s’e di. Ti këndove: “Pas Eufratit,
Ia shkon vashës trëndafili”. Të më jepte dorë fati, S’do ia thosh kështu bilbili. Trëndafilat do t’i shkulja Një nga një të gjithë atje, Që në botë mos kish lule Mbi të shtrenjtën Shagane. Ndaj, ç’më lodh me amanete? Ku di unë amanet! Gjersa kam damar poeti, Do të puth si një poet. *** (Ç`pret, me puth e dashur) Perkthyer nga Agim Shehu Ç`pret, me puth e dashur gjer ne gjak, sa s`duron dot! Une deshire kurre s`kam pasur buzet akull t`i prek kot. Ca te tjere, sot te lumtur ngrejne kupat plot me vere. Me kujto ti, vajze e bukur, jeta jepet veç nje here. Pa shiko pak qete nga brenda neper mjergullen me vese! Si nje korb i verdhe, hena sillet, dridhet me pertese. Puthme pra, ashtu te dua! Kendo per mua veç nje here! Me ngjan, vdekjen ma ka shkruar diku lart nje shpirt mister. Pa fuqi, po nis te krrusem. Ne ardhte vdekja, do ta pres. Veç ti, gjer ne gjak te buzeve te me puthesh, e te vdes! Pa u ndrojtur, si femije nen kaq endrra blu perqark, ne çdo gjeth te feshferije "une jam e jotja"- vetem kaqDhe qe bota tere trazime mos te shkrihet kot, e qete, pi e puth o mikja ime, veç nje here vjen ne jete.
PUTHMË, MOJ E DASHUR, PUTHMË... Shqipëroi Jorgo Bllaci Puthmë, moj e dashur, puthmë,
Gjer ne dhëmbje, gjer në gjak. S’e duron dot ftohtësirën Zemr’ e ndezur zjarr e flakë. S’eshte kupa e përmbysur, Mes gazmorëve, për ne. Ti një gjë kupto, moj mike: Veç një herë rron mbi dhe! Shih, në mes të errësirës, Hënën që shkëlqim vërshon; Sikur t’ish një korb i verdhë, Përmbi tokë fluturon. Puthmë de! Se kalbësia Këngën time ma këndoi; Ka të ngjarë, qielli sipër Fundin tim parashikoi. Eh, moj forcë që venitesh! Do të vdes, kjo s’ka dyshim! Vetëm dua t’i t ’i puth mikes Buzët, gjer në fundin tim, Që pa turp edhe pa drojtje, Ëmbëlsisht kur t’ëndërroj, Tok me shushurima vishnjesh, “Jam e jotja,jotja, - të jehojë.” Që si shkuma përmbi kupë, Drita mos na shuhet ne, Ndaj këndo, moj moj mikja ime: Veç një herë rron mbi dhe! *** (une po ja filloj me ndukjet!) une po ja filloj me ndukjet! Puthmë, moj e dashur, puthmë Puthmë, moj e dashur, puthmë, Gjer ne dhembje, gjer ne gjak. S'e duron dot ftohtësirën Zemr' e ndezur zjarr e flakë. S'eshte kupa e përmbysur, Mes gazmorëve, për ne. Ti nje gje kupto, moj mike: Veç nje herë jeton mbi dhe! Shih, në mes të erresirës, Hënën që shkëlqim vërshon; Sikur t'ish një korb i verdhe, Përmbi tokë fluturon.
Puthmë de! Se kalbësia Këngën time ma kendoi; Ka te ngjarë, qielli sipër Fundin tim parashikoi. Eh, moj forcë që s'venitesh! Do të vdes kjo s'ka dyshim! Vetem dua t'i puth mikes Buzët gjer në fundin tim! Që pa turp edhe pa ndrojtje, Ëmbëlsisht kur t'ëndërroj, Tok me shushurima vishnjesh, "Jam e jotja,- te jehojë."
RRËFIMI I HULIGANIT Shqipëroi Jorgo Bllaci Gjithkush të këndojë s’di, As gjithkujt i takon, si mollë, Ndër këmbë të tjerësh të bjerë. Rrëfim më të madh se ky, Huligani s’ka bërë asnjëherë. Shpupurisur kështu, dua vetë, Me kokën, si llampë vajguri mbi sup, të bredh: Vjeshtës së shpirtrave tuaj, vjeshtë pa fletë, Dritë në terr t’i hedh. Më pëlqen kur të shara dëgjoj, Dhe kur gurët më vinë si breshër, Vetëm ngre duart Dhe flakën e flokëve mbroj. Sa mirë më vjen n’atë çast, kur tek mbrohem ashtu, Kujtohem se ka dhe një pellg mes blerimesh mbi tokë, Se kam edhe unë një mëmë e një babë dikur, Që për vjershat e mia vërtet s’çajnë kokë, Veç të shtrenjtë më kanë, si fushën e si bereqetin, Si shiun, që jetën gjallon në pranverë; Për çdo të bërtitur ndaj meje, do suleshin rreptas Si cfurqe mbi ju, njëherësh! Të varfrit e mij katundarë! Tani u rrëgjuat e rroni Me frikën e zotit dhe fundit të t ë zi të kënetës; Oh, po si nuk kuptoni Që sot në Rusi biri juaj Çmohet mbi gjithë poetët? Mbani mend? Ju pikonte në zemër, Kur zbathur dikur pllaquritej nëpër baltovina, Kurse sot mban cilindër
Dhe këpucë llustrina. Po huqet e hershme të fshatit, Kur bridhte pa fre, s’i harron; Çdo lope, nga çengeli i dyqanit të kasapit, Të fala që larg i dërgon. Papo kur shesheve sheh karrocierë, Erë e plehut ndër mend i bie, Dhe bishtin e çdo kali gati është aherë Ta mbajë si bisht fustani nusërie. E dua atdhenë, E dua fort atdhenë, Sidoqë ka një ndryshk të shelgtë brenge. Dhe derrat feçkëndotur më pëlqejnë, Dhe zhurma e bretkosave ndër pellgje. Sa mall kam për vitet fëminore, Për ato mbrëmje prilli, që s’më shqiten nga kujtimet: Gulaç sikur qëndronte panja jonë mes oborrit Dhe ngrohej në zjarr të perëndimit. Sa herë nëpër degët e saj jam kacavjerrur, Sa vezë sorrash kam vjedhur ndër fole! A thua e ka blerimin e atëhershëm Dhe koren e lëmuar ende? Po ti, o qeni im, Besniku im i shkretë?! E di, je plakur mjaft e je verbuar Dhe angullin oborrit bishtpërpjetë, Se dyer e haure ke harruar. Oh, e mbaj mend dhe sot e kësaj dite, Si copn’e bukës kapnim ne së toku t oku Nga dorë e nënës, nënës, e si e kollofitnim, kollofitnim, Në pjesë pa i hyrë shoku-shokut. shoku-shokut. Njëlloj edhe sot kam kam mbetur! Sytë më lulojnë po njëlloj, Si lule kokoçelesh nëpër thekër; Të shpreh atë ç’ka ndjej në shpirt më tepër. Natën e mirë! Të gjithëve natën e mirë! Kosorja e muzgut po tringëllin mes barit... Nuk di pse paskam paskam sonte dëshirë dëshirë Hënën të shoh nga dritarja, Oh, sa dritëz e kaltër! Në kaq kaltërsi, S’të vjen keq as të zbresësh në varr. Dhe cinik s’ka pse dukem aspak, që tani Te menderja llampën po var. O Pegasi i mirë e i lodhur, Trokun tënd aq të butë a ia vlen këtë çast ta kërkoj? Unë mjeshtër i egër kam ndodhur, Për minjtë lavde këndoj. Ç’po më zien radakja, furrë e trazirë. Verë flokët çaprazë kullojnë.
Një velëz e verdhë verdhë të jem, kam dëshirë, dëshirë, Te ky vend, ku sot lundrojmë.
Rrëfimi i huliganit Përktheu Faslli Haliti Të këndojnë, jo të gjithë janë të zotë Dhe jo të gjithve iu është dhënë të bien, Drejt e te këmbët të të tjerëve t jerëve si mollë në tokë Është ky rrëfimi më i madh, Që kurrë s’jua beson një rrugaç. Unë e mbaj kokën e pakrehur me dëshirën time Fenerin me vajguri mbi shpatullat e mia: Më pëlqen që në errësirë të përndris Vjeshtën lakuriq të shpirtrave tuaj Dhe më pëlqen të fluturojnë kundër meje Gurë sharjesh, Stuhi breshëri në erë Unë vetëm shtrëngoj më fort me duar Buklat e ondeve të flokëve të verdhë. Është mire atëherë të kujtoj, Mështeknën e tharë dhe pellgun mes barit, Të sjell ndërmend se diku Jetojnë babai e nëna që s’pyesin Për poezitë e mia, edhe pse për ta jam i shtrenjtë Si fusha dhe mishi dhe si ai shiu fin f in dhe i imët Që në pranverë e bën të butë grurin e blertë; Për çdo britmë tuajën ndaj meje, Me sfurqe do t’ju vrisnin prindërit e sertë! Të varfrit, të varfrit fshatarët e mi! Sigurisht s’jeni zbukuruar Trembeni nga Zoti dhe moçali në thellësi; Veç ta kuptoni se biri juaj Është poeti më i madh në Rusi! A nuk ju bëhej zemra akull juve për atë Zbathur pellgjeve të vjeshtës futur! Me cilindër në kokë bredh ai tani Duke mbath këpucë xixë, me lustër . Por veton në të primitivja e rëndësishme, E çamarrokut të trashë fshatar; Çdo lopë me shenjën e kasapit, Mbi tabelat e kasaphanës kasaphanës I përkulet që nga larg. Duke takuar në sheh karrocierët anës, Kujton erën e plehut nëpër fusha, I gatshëm si bishtin e fustani të nuses Të mbajë bishtin e mushkës.
E dua atdheun. E dua shumë atdheun, Edhe me trishtimin e tij të shelgtë ndryshkur. Më janë të këndshme hungërimat e pista të derrave, Dhe në qetësinë e natës kuakja argjendore e bretkosave. Butësisht i sëmurë prej kujtimeve fëminore, f ëminore, Ëndërroj mjegullën dhe lagështinë e mbrëmjes së prillit, Si të ngrohej në zjarrin e agut, rri në bisht panja jonë. Ah, duke hipur në degët e saj, Sa vezë kam vjedhur nga fole sorrash deri vonë! A është përherë njëlloj me majën e blertë? E ka të fortë si dikur koren e vet? Po ti, I dashur qen besnik pullali! Kujitës e të verbër të kanë bërë vitet Dhe duke u zvarritur shkon nëpër oborr bishtvarur, Me nuhatje harraqe portash e stallash. Si një kthim mirënjohës tek ajo çapkënëri, Kur copën e bukës që i vjedhnim nënës, E hanim me radhë të dy, Pa krupë nga njeri-tjetri, neveri. Kam mbetur i njëjti me zemër! Lulëzojnë sytë në fytyrë, Si zambakët midis thekrës si lumë; Rrogoza të artë vargjesh duke shpështjellur. Do të doja t’u flisja juve të shtrenjtëve unë. Natën e mirë! natën natën e mirë ju të gjithëve! gjithëve! Kosa e agut tashmë ka nis të fishkëllejë Midis barit në mugëtirë... Sonte dua të përmjerr hënën Nga dritarja ime, pa gdhirë!. Dritë e kaltër, dritë kaq e kaltër! Në kaq kaltërsi, kaltërsi, edhe të vdesësh vdesësh ia vlen. Dhe s’e çaj kokën nëse dukem cinik Me fenerin bashkangjitur në prapanicë. Pegazi im i vjetër, i mirë dhe i rraskapitur, Më duhet, pikërisht, troku yt ? Unë, mjeshtër i egër erdha, Të celebroj minjtë dhe të këndoj siç di. Gushti i kokës sime derdhet si verë Nga flokët në stuhi. stuhi. Kam dëshirë të jem një velë e verdhë, drejt vendit ku me det shkojmë përherë.
RUSIA SOVJETIKE Ky uragan kaloi. Pak ne mbetëm. Sa miq e t’afërt na mungojnë sot. U ktheva rishmëz te ky vend i shkretë,
Pas tetë vjetësh plot. Po kujt t’ia flas një fjalë, f jalë, për të ndarë Këtë gëzim plot helm që gjallë jam ende? Deri mulliri, zog me flatra trarësh, tr arësh, Qëndron në vend symbyllur e s’më sheh. Këtu tani s’më njeh njeri. Krejt gjindja nga kujtesa më ka fshirë. Edhe shtëpinë e prindërve të mi E ka mbuluar pluhuri dhe hiri. Po rishmëz jeta zjen. Të rinj e pleq Më shfaqin para sysh lloj-lloj fytyrash, Veçse kapelen s’kam se kujt t’ia heq Dhe strehë s’gjej në asnjë vështrim të tyre. “Mos po lajthis?” – vras vras mendjen i shastisur,“A jam në atdhe a tjetërkund kështu?” Këtu për cilindo jam një shtegtar i ngrysur, Që larg i ardhur, zoti e di nga ku. Dhe cili? Unë! Unë, biri i fshatit, Që emër do t’i lerë historisë, Vetëm sepse dikur në të, një mëmë e ngratë, Poetin skandaloz i dha Rusisë. Po zëri i mendjes zemrës po m’i thotë: “Eja në vehte, vehte, pse të mbetka hatri? Një brezi tjetër, me një një tjetër botë, Një dritë e re tani i ndrin ndrin në vatra. E kurse ti tashmë je fishkur ca. Rinia sot këndon të tjera këngë, Dhe, besa, s’i këndoka keq! Ata Jo fshatin, po një botë kanë nënë”. Ah, mëmëdhe! Ç’u bëra bë ra qesharak. Një e skuqur më më shket faqeve dhe druaj T’i flas ndokujt, se s’më kupton aspak. Në vendin tim po ndihem krejt i huaj. Ja, njerëzit janë mbledhur lart te zyrat, Siç mblidheshin dikur, kur vinte koha e meshës, Dhe mbarë e mbrapsht, me fjalët më të ndyra, Fjalosen si e qysh për hallet e jetesës. Zbret buzëmbrëmja. Perëndimi i heshtur Mbi gushën gri floririn derdh ngadalë. Si viçat, tutje kthesës, gjunjtë e zhveshur
Fillojnë e fshehin plepat ndër kanale. Një këmbëprerë veteran tregon, Si, pa u sprapsur as nga gjylja e topit, Dikur, nen komandantin trim Budjon Të kuqtë iu vërsulën Perekopit. “kështu edhe kështu ne u përleshëm... Kështu atje e mundëm borgjezinë...” Dhe panjat zgjasin degët, porsi veshë, Dhe gratë n’errësirë psherëtijnë. Nga mali komsomoli, ja, po zbret. Kumbon fisarmonika anembanë. Dhe turmëza gazmore sokëllet Agjitkat e të Varfërit Demjan. Ç’të bësh, atdhe! Këtu arriti puna. Kujtoja se me ty jam shkrirë përgjithnjë. Por sot s’u dashka arti im, as unë, Me ç’po shikoj, tani s’u dashkam më. Megjithatë, Mëri nuk mbakam dot. Për ç’të shërbeva, nuk pendohem kurrë. Paçka se kënga ime s’duhet sot, Unë këndova aherë kur ti ishe sëmurë. Po i pranoj të gjitha. Koha bën të sajën. Pas gjurmëve të reja gati jam të shkoj. Ia fal të gjitha tetorit edhe majit, Veçse të shtrenjtën lirë s’e lëshoj. S’ua lë të tjerëve ndër duar, As mëmës dhe as mikut, apo gruas. Ajo veç mua tingujt plot mall m’i ka besuar. M’i ka kënduar këngët e embëla veç mua. Lulzo, rini! Hidh shtat dhe harlisu! Ti tjetër jetë ke dhe tjetër këngë sot. Unë diku drejt caqesh që s’i njoh po nisem, Ç’më zjen në shpirt, ta shuaj përngamot. Po dhe aherë Kur në krejt planetin S’do ketë brenga më Dhe as armiqësi, Do t’ia këndoj, Me gjithë forcën prej poeti, Të gjashtën pjesë tokës,
Që thirret shkurt: “Rusi”. 1) Demjan Bjedni (Bjednij, në rusisht do të thotë i varfër), vjershëtor. Agjitka, vjersha deklarative.
KUR NDIZET FLAKA E BLERTË Shqipëroi Jorgo Bllaci (KËNGË PËR BUSHTRËN) Një mëngjez, te cep’ i avllisë, Nën rrogozët e nderur, mbi kashtë, Një bushtër dha shtatë këlyshë, Të shtatë krejt kuqalashë. Deri ndaj mugëtirës, I krehu me gjuhë, i llastoi. Rrëke dëbora e shkrirë, Nën barkun e ngrohtë i kulloi. Po më tëerrur, si mblodhi pulat Dhe i mbylli pastaj në qymez, I zozi vajti te bushtra, Këlyshët i mori në thes. Nëpër pirgje dëbore, pellgje, E ndoqi me ankth mëmä e ngratë, Ujrat, ku putra i shkelte, Dridheshin, dridheshin gjatë. Po kur pakëz u ndal të lëpinte Nëpër ijë djersët çurg, Mbi kasolle hëna tek ndrinte, Si një nga këlyshët iu duk. Përvajtshëm thellë angulliti, Me vështrimin mbëthyer atje. Po hëna lehtë rrëshqiti, Tej mbas kodrinës u fsheh. Dhe, si gurët që shpesh u vërvisin Për tallje qenve të gjorë, Sytë e saj u rrokullisën, Porsi yje të artë, mbi borë...
Kur ndizet flaka Per qiejt shpirti mall me ndjen. Ai s’banon ne keto vise. Sa me pelqen te shoh nder peme Si flake e blerte nis e ndizet. Deget e trungjeve te arte Nje fryme fshehtesie i ngroh, dhe fjale e yjeve te zjarrte Bulon me gjethin neper to.
Une e kuptoj gjuhen e fshehte Te kesaj toke. Po s’arrij Qe pasqyrimn’ e nje komete Nga faqe e ujrave ta fshij. Me bishtin nuk arrin dot kali Ta fshije henezen qe pi… Pse s’mbin veshtrimi yne valle, Siç mbin qe thelle gjethi i ri! *** (Shih, lumturi budallaçka) SHQIPEROI JORGO BLLACI Shih, lumturi budallaçka Në kopsht nga dritaret shikon! Heshtas mbi pellg perëndimi, Si mjelmëz e kuqe pluskon. Shëndet, qetësi e florinjtë, Plot hije gjithkund! Mbi çati, Tufë e laraskave roje Yllit të mbrëmjes i rri. E drojtur, diku para kopshtit, Kalina ku lulet harlis, Një vashëz, krejt në të bardha, Embël një kënge ia nis. Dhe hapet, si rraso e kaltër Mbi fushë, e natës freski... Eh, lumturi budallçka, Purpur i faqeve ti! *** (Rreptas përdridhet shakull’ i borës) SHQIPEROI JORGO BLLACI Rreptas përdridhet shakull’ i borës. Fushës, një trojkë turret gazmore. Turret me të një rini krejt e huaj. Kohëz gëzimesh, ku je ti, më thuaj? Ike mes shqotash, revan duke ngarë, Ja, si kjo trojkë, që rend kaq e marrë.
QENIT TË KAÇALLOVIT SHQIPEROI JORGO BLLACI Nëm putrën Xhim, si mik, si shok; Të tillë putër s’më kanë zënë syri. Eja t’i lehim hënës të dy tok, Tani që hesht kudo përreth natyra. Nëm putrën, Xhim, si mik, si shok! Pëllumbi im, kështu mos u lëpi, Një gjë të thjeshtë shih mos e kuptosh, Po ç’halle ka kjo botë ku di ti,
Dhe as që di si duhet të jetosh. Pronarit tënd të mirë e të dëgjuar I vinë miq të shumtë gjithëmonë; Sikush prej tyre, duke të lëmuar, Të buzëqesh edhe të ledhaton. Si qen që je, për dreq, je shumë i mirë, Me këtë pamje që gjithkënd afron. Gjithkënd e puth ti duke e lëpirë, Sidoqë leje fare s’i kërkon. I shtrenjti Xhim, mes miqve që të vinë, Nuk di, do ta kesh parë ndonjë herë, Atë që shpirtit nuk ia ndan mërzinë, Po rri e heshtur edhe pik’ e vrer? Në ardhtë ajo, të jap një porosi: Në vendin tim, vështroja sytë e saj Edhe për mua dorën ia lëpi, Për gjithë ç’kisha apo s’kisha faj. *** (Mos u këput, o ylli im) SHQIPEROI JORGO BLLACI Mos u këput, o ylli im, Shkëndrit e derdh të ftohtat rreze, Se gjallë zemra s’regëtin, Që prapa gardhit të varrezës. Ti, si në gusht ndriçon mbi ara, Dhe heshtjen fushës pa mbarim Ia mbush me klithma më të qarë Kojrillash gati për shtegtim. Teksa në qiell të kërkoj, Nuk di nga ç’pyll apo kodrinë, Një melodi sikur dëgjoj Për tokën mëmë e për shtëpinë. Dhe vjeshta ngjyer ar e tëra, Me erën drutrët tek përthan, Për gjithë ç’deshi e la, mbi rërë, Me lotët e fletishtes qan. E di, e di që shpejt do vijë Dhe ora, kur pa pasur faj, Nën atë gardh të ulët zije Do fle dhe unë paskëtaj. Do shuhet flaka ledhatare, Do bëhet zemra baltë e hi. Dhe miqtë vargje hokatare Do m’i skalisin gurit gi.
Por unë do t’u kisha thënä: Skalitni në më patët mik, “E desh atdheun, tokën mëmë, siç do tavernën një pijanik.”
TUFANI SHQIPEROI JORGO BLLACI Tirreni, ditë, fillin, Si dikur! Shpirt’ i të gjallit nuk ndryshon kollaj. Me ç’shoh, As me vetvehten s’do merrem vesh dot kurrë; I huaj krejt i dukem dhe asaj. Bëj të lexoj, Po libri shket nga dora. Më hapet goja, Gjumë po më vjen. Qan pareshtur drejt dritores, Varrimin tim sikur po parandjen. Pa pupla mbetur, Panja majënxirë I qahet qiellit Për blerimn’ e shkuar, Një palo shtyllë Duket n’errësirë: O varet kush në të, O do rrëzuar. Edhe i ppri Duhem varur unë, Me duart lidhur prapa, menjëherë, Sepse atdheut I kam prishur gjumin, Me këngën e sëmurë Dhe të çjerrë. Këngë këndezash Unë s’duroj dot, Dhe ja ku po ju them, se për gurmazi Do ta mbërtheja çdo këndez në botë, Që natën Mos ia ndjeja kurrë avazin. Veçse lajthita E si këndez dhe vetë, Pa gdhirë dita, Klithmën e lëshova. Harrova amanetet e tim eti, Me derte zemre e vjersha u ngatërrova.
Gjëmon tufani, Porsi demi çirret, Kur thikën e kasapit ndjen në bark. Në mjegullën e ftihtë Dhe të ngrirë, S’kuptohet S’kuptohet Ku është afër E ku larg... Me siguri, E hëngrën qentë hënën, Prej kohësh Nëpër qiell s’po duket më. Duke tërhequr filin prej shtëllungës, nëna Me boshtin bisedon, Pa zë. Maçoku shurdh E ndjek atë bisedë, Që lart nga stufa, Gjithë madhështi; S’i tremben kot gjtionët, Se vërtet Përngjan si buf i zi. Ç’më mbyllen sytë, Sa më çele pakëz, Më bëhet sikur jam Në botë përrallash; Tek tjerr, Më duket nëna Shtrigë plakë. Maçoku më nxjerr gjuhën, Sikur tallet. Nuk di në jam sëmurë, Veç mendimet Andej këndej Më bredhin kuturu. Mbi krye ndjej Lopatat e varrimit Dhe një këmbanë vaji Larg diku. Groposur e shoh vehten Thellë varrit, Tak “allilluia” Dhjaku më këndon. Qepallat hap E fus dy pare bakri, Pastaj i mbll ngadalë
Përgjithmonë. Me këto dy kacidhe sysh të vdekur, Varrmihësi do ndihet pak më ngrohtë; Mbi mua Baltën si të ketë hedhur, Do vejë e do të kthejë ndonjë gotë. Edhe “Ky qe çudi!” – do mërmëritë Dy gurë bashkë s’la Sa ishte gjallë, Aman pesë faqe nuk arriti Të fuste dot në tru Nga “Kapitali”.
ANA SJEGINA Kjo poemë është shqipëruar më 1958, S. Esenin “Lirika”, Tiranë 1961 1. Katundi ynë Radovo, Ka thuajse dyqind shtëpi, Po kush e ka parë, ka mbetur Me shpirt i kënaqur prej tij. I pasur katundi me pyje, Me fusha, kullota, rrëkera, Në plepa kudo kemi mbjellur. Ndaj arave tona të blera. Kuptohet, ne lart s’e vrasim, Nuk shitemi shumë, po ç’ka: Sikush e mbyll portën me hekur, Një lëmë a një kopësht e ka. Sikush me kanat mbyll dritaren, Në festa ka mish dhe kvas: Jo kot vetë i pari i krahinës Te ne vinte pinte me gaz. Po veçse me taksat që jepnim, Kapteri s’na linte të qetë, E shtonte pas qejfi hesapin, Për miell e për bereqet. Tepricat s’guxonim t’i fshihnim, Të drejtën të them, kishim frikë, Se hajde të matesh me shtetin, Që këmbët t’i mbledh, more mik. Po njerëzit shtrembër të shohin, Se shpirtin e kanë të zi; Me cmirë gjithnjë na vështronin, Muzhikët e fshatit përbri. Atyre, të drejtën të themi, Veç skamje, uri, u dha fati, Dy kuaj gërdallë që kishin, -
Lëronte ma tërë fshati. Lëngonin për bukën e gojës, Familjet e tyre, të mjerat! E vidhnin gjithnjë pyllin tonë, Se s’kishin as dru. Le të tjerat! Një herë i zumë pa pritur... Ata me sopata, dhe na. U bë një rrëmujë e madhe, Një drithmë që le mos e nga! Përleshje për vdekje, jo llafe, Po prapa shiko ç’na ngjau: Dikush nga ata të Kriushës, Papritmas kapterin e vrau. Kuptohet, pastaj, kur na mblodhën, Ne vehten të gjith’ çfajësuam. Pas gjyqit, nja dhjetë muzhikë, Diku në Sibir i dërguan. Q’aherë zu fill çrregullimi. Po mbushen tre vjet prapësie. Sëmundja na grin bagëtinë Dhe zjarri pareshtur na bie”. Gjat’udhës, këto, karrocieri Mëi tha gjithë ankth e trishtim, Ahere kur unë udhëtoja, Me të në Radov, për pushim. Se lufta ma grryejti shpirtin; Luftoja, po pse? Për ç’qëllim? Më dukej sikur po qëlloja, Pareshtur mbi trupin tim. Kuptova që ishim veç lodra, Pas nesh tregëtonte paria. Aherë vendosa që luftën Ta bëja me vjershat e mia. Me një dokument të gënjeshtërt, Ia mbatha me mjaft marifet, Dhe ja pra, kështu u takova Me motin e shtatëmbëdhjetë. Liria po ngrihej e rreptë. Kur flaka gjith vendin shkrumbonte, Kerenski, mbi kalin e bardhë, N’atdhe si kalif mbretëronte. Në luftë për “fund me fitore!” – Kudo pa pushim ulërinin; Të poshtrit edhe parazitët, Të vdisnim në front po na shtynin. Mes zhurmash të rrepta mortajash, Atje në luftim s’u shpagova...
Guximin e shfaqa më ndryshe, I pari n’atdhe dezertova. E këndshme rruga që bëmë Për rreth qteësi e freski. Nga kupëz e qiellit hëna, Mbi fshatin vërshonte flori. “He, ja pra Radovoja jonë, Më tha karrocieri – Këtu! Me kuajt e mi të hazdisur, Më kot s’u mundova kështu. Më duket se ju po kërkoni Mullisin e fshatit... Pra ja!... Për udhën e gjatë që bëmë, Tani ju më jepni diçka”. I jap një dyzetëshe, “Pakëz!” I jap dhe njëzetë. “S’mjafton!” Ç’mistrec zemërzi dhe i ndotë, Me çfarë ftohtësie kërkon! “Po çfarë? A ke zemër ti vallë? Ti rripmë lëkurën më mirë!” Aherë m’u gjegj gushëdhjami: “Tani është kohë e vështirë. Po nëm dhe nja dhjetë të tjera. Në mos po dhe gjashtë de, ç’janë? Me tp, për shëndetin tuaj, Do vete të pi në mejhanë”. *** (mikpritja e mullisit) Arrij te mulliri, ku bredhi N’oborr vezullon, xixëllon. I moçmi mullis nga gëzimi, Dy fjalë me zor i bashkon. Pëllumb! Ti më je? Sergusha? Pa ulu këtu! Prit pak! Na vur samovarin e çajit, Na bjer shpejt byrekun, moj plakë. Në t’ëmbëlin muaj të prillit, S’mbërdhij, sidomos në fund. Si t’ish buzëqeshje prej miku, Kjo mbrëmje m’u duk në katund. E vrazhdët mikpritje e mullisit, Atë s’e duron as ariu; Ç’të bësh se? Në çast të vështirë,
Për miq ka nevojë njeriu. “Nga vjen? Do rrish shumë?” – “Një mot” – “ahere, mor mik, ti shëtit! Për mana dhe për kërpudha I mbarë ka qenë ky vit. Për gjah nuk do vuash hiç fare, Barut veç të kesh, pa vret plot. Po ku je që nuk na je dukur? Ky është i katëri mot...” Krejt samovarin e pimë. Biseda me plakun mbaroi, Marr qyrkun, ashtu si njëhera, Dhe prap’ në plevicë shkoj. Kaloj nëpër kopshtin e heshtur; Aroma, puhi dhe freski. Ah, gardhi, i shtrenjtë ç’më duket, Tani që e shoh përsëri. As gjashtëmbëdhjetat s’paç mbushur... Te kjo derë e vogël, te kjo, Me zërin e saj të ëmbël, Një vashëz dikur më tha: “Jo!” E shkuar, e largët, e shtrenjtë, Nga shpirti s’m’u nda asnjëherë... Sa shumë, sa shumë ne deshëm, Po pak na deshën aherë. .............. “Po çëbën de? Ti çohu, Sergusha, Se plaka me natë u ngrit sot, Dhe gjithë gëzim të ka mbushur, Saharin me petulla plot. Po mua, te zonja Snjeginë Më duhet të shkoj sa më parë, Sepse një bekas (1) të bukur, Për të dje në drekë kam vrarë”. (1) Bekas – shpend kënetash Agim jetëplot, përshëndetje! Shpejt ngrihem e vishem e shkoj. Nga vesa shkëlqen gjithë kopshti. Me gaz anembanë vështroj. Mendoj: Sa e bukur që është Kjo tokë Dhe njerëzit mbi të. Po sa kanë mbetur prej luftës Sakatë e me cen përgjithnjë;
Ndër gropa sa janë mbuluar! Dhe sa po mbulohen të tjer! Tani ndjej në mollzën rebele, Një ngërth që më ther e më çjerr. Jo, jo! Nuk do shkoj më, përjetë! Kjo shqotë e përçmuar kështu, Të lë një sakat të shkretuar, Të flak midis baltës diku. “O mirëmëngjez! Si u gdhive? Si dukesh? A mbahesh, moj plakë?” Dëgjoj tok me kollën e çjerrë: “Po mbahem, po mbahem nga pak. Këtu tani kemi trazira, Nuk dihet ç’na del më në fund, Muzhikë me armë në duar, Po enden katund më katund. Me veshët e mi kam dëgjuar, Se shpejt një gjakderdhje do ketë Këtu, midis fshatrave tona. Kjo drithmë e keqe ç’të jetë? Rrëzuan nga froni dhe carin... Eh, shumë do heqë ky vend... Do bien të gjitha të ligat Mbi popullin tonë pa mënd. Po burgjet nuk di pse i hapën, Të liqtë i lanë të lirë; Prej tyre në rrugë, o Sergusha, Qetësi s’do gjesh, dije mirë! Kriushasit fqinjë, që duhet T’i kallin qeli më qeli, Se djallin e kanë në bark, U kthyen sërish në shtëpi. Atje është Pron Oglloblini, I prapë sherxhi, zemërkeq, Gjithnjë vete bën ngatërresa, Pa ler sa pi, sa një dreq! Jo shumë, por tre vjet të shkuar, Ahere kur lufta u nis, Kapterit i ra me sopatë, Në sy të gjithë njerëzisë. Nuk mund më të rrosh në liri. Ç’e gjeti rusinë, ç’e gjeti... Të gjorën mendeshë Rusi...” Ato që më tha karrocieri, Tani përsëri kujtoj. Kapelën e marr dhe bastunin, Muzhikët shkoj t’i takoj.
Kaloj nëpër udhën e kaltër, Dhe shoh, në të shkriftën lëndinë, Si rend me nxitim për te unë Mullisi mbi një kaloshinë. “Sergusha, i dashur Sergusha! Kam lajme rë mira, qëndro! Po prit sa të ndreq pakëz frerin, Se diç po të thom! Hë dëgjo, Po ti në mëngjez ndonjë fjalë, Për Snjeginët qysh nuk ma the? U thashë: një djalë i çuditshëm Ka ardhur dje mbrëma te ne. – (Ka kohë, i dashur Sergusha, Që njihem me ta, dhjetë vjet). Një vajzë e martuar, Ana, Më pyeti: -Eshë poet? -Po si, - i thash’unë, - ai vetë. -Bjondin është vallë? – më tha. -Bjondin! -Po me flokë të derdhur? -Po! Shokun gjëkund nuk e ka! -Më thatë se mbrëmë ka ardhur... Ah, mëmë, ti ndoshta e di, Ai, si i marrë pat shtënë Me mua dikur dashuri. Aherë ish një djalkë i thjeshtë, Tani është bërë i dëgjuar... Shkrimtar... Që të gjithë e nderojnë... Te ne s’ka si vjen pa ftuar”. Krenohej sikur diç kish bërë. Dhe synë ma shkeli pastaj. “Po mirë, tani mirupafshim! Të tjerat në xhep po i mbaj!” Në udhë sërish. Me bastunin, Barishtet përreth i rrëzoja. Asgjë shpirtin s’ma trazonte, Asgjë të trishtua s’kujtoja. Një mjergull që deh kam në mëndje. E ëmbël gjithçka po më ngjan... Me gruan plot hir t’oficerit, Tani do të thurr një roman.
2. Kriusha e bukur... Prej vitesh S’kam qenë këtu te ky fshta:
I çiltëri mot ngjyrë lilje, Lilakët kudo ç’i spërkat. Të lehura qensh këtu s’ndihen, Kudo qetësi, si më parë, Përqark ca kasolle të vjetra, Në to nga një vatër me zjarr. Vështroj te dritarja e Pronit: Shtëpia gjëmon nga poterja. Muzhikët me zjarr kuvendojnë, Për tokën, për ligje të tjera. “Mirëdita, vëllezër si jeni!” “Mirëdita” Mirëdita gjahtar” Pa ulu, dëgjo, vëllaçko, Për jetën e miqve fshatarë. Ç’të reja nga Piteri kam? Ç’po ndodh me ministrat, a di? Na thuaj gjëkafshë, po deshe, Si ne je mësuar dhe ti. Muzhik je dhe ti, je yni, Andaj ne të duam vërtet, Se lart nuk e vret si të tjerët, Dhe shpirtin kollaj nuk e shet. Në ditë të mira, të liga, Me ne ti ke qenë gjithmonë... Po ç’thua, Do u japin fshatarëve Parmëndat e qetë, siç thonë? Na çirren që tokat mos prekim, Se ëasti ende s’qenka sot. Po pse aherë në luftë, Ne vrasim e vritemi kot?” Gjithkush, me buzëqeshje të zymtë Më shihte në sy plot zjarr. Nä hall unë rashë para tyre, Ç’t’u thoja? Nuk dija se çfarë! Po veç më kujtohet që thanë, Të ngrysur siç qenë ashtu: “Na thuaj, Kush është Lenini?” Ua ktheva: “Ai, jeni ju!” Galuç papushim pëshpëritnin, Të gjithë të ndezur si flaka. Prej tyre sërishmi dëgjova, Ato që n’agim m’i tha plaka. Një herë, kur erdha i lodhur, U shtrish në divan edhe fjeta. Po s’di se si dreqin më ftohu, Thëllimi që vij nga këneta.
Më zunë ca ethe të ftohta, Me zjarr edhe me ftohtësirë, Prej etheve, plot latër ditë, Në shtrat, në lëngim, mbeta shtrirë. Mullisi nga mendja sa s’lojti. Nuk si se nga solli dikë. Seç pashë... Një bluzë të bardhë... Dhe nuk më kujtohet gjë më. Pastaj, kur u bëra më mirë, Kur zjarri i madh më kaloi, Për fat, aty buzë mbrëmjes, Krejt ligështia më shkoi. U çova. Po gjunjët m’u dridhnin Sërish prej sëmundjes që shkova. “I dashuri im, përshëndetje!” – Një zë të gëzuar dëgjova. – “Q’ahere kur ishim fëmijë, Sa shumë e kemi ndryshuar: Ja, unë një damë e nderuar Dhe ju një poet i dëgjuar. Si jeni tani? U shëruat? Po ç’qënkeni bërë kështu! Dikur unë dridhesha fshehtaz, Kur hasnja në gishtat e tu, Po... S’kthehet e shkuara. Jeta, Si lumi rrëshket me shpejti. Dikur te deriçka e kopshtit, Sa doja të rrija me ty. Ne tok ëndërronim lavdinë... Në shenjë i re ti aherë, Për të, unë shpejt në harresë E lashë tim shoq oficer...” Dägjoja ç’më thosh e pa dashje, Fytyrën e gjallë i vështroja. “Ah, mjaft, le të flasim më ndryshe!” Asaj dëshiroja t’i thoja. Po s’di se di goja më shkau, Dhe nisa t’i flas i hutuar: Po...po... Më kujtohen të gjitha... Qëndroni. Jam shumë i gëzuar. Dëgjo, Për Rusinë sarhoshe,
Ca vargje rë mia, moj Anë... Të shkruara thjeshtë, por rreptë, Siç është trishtimi cigan”. “Sergej! Sa i prapë që jeni. Më ardhka aq keq, sa s’mund, Që vargjet e tua sarhishe, Tani po përhapen gjithkund. Më thoni, Me ju ç’paska ngjarë?” “S’e di!! – “Po kush vallë e di?” “Po nëna më lindi një ditë Në vjeshtë me plot lagështi!” – Ju qënki komik...” “Dhe ju Ana” – “A doni ndokënd? “Jo!” “Vërtet? Sa keq po më vjen e çuditem, Si shpirtin po ndrydhni kaq vjet. Ju keni një rrugë të till...” U err horizonti, u nxi... Po shallin e saj dhe dorezat, Përse unë i preka, s’e di. .............. Po qeshej si lololja hëna. Dhe ndonëse çdo gjë m’ishte shuar, Çudi si po ndjehesha rishmëz Ashtu si në motet e shkuar. N’agim ajo iku prej meje E lehtë dhe plot me hare... Diçka ka të bukur në verë, Me verën, diçka dhe te ne. .............. Mullisi im... Ah, mullisi! Ky mendjen tani po ma merr! Shyqyr që e gjeti një punë Dhe bredh gjithënjë si postjer. Sërish me një letër në dorë, Gjithë qejf për te unë nxiton: “Urdhëroni. Tëafärt ju kemi: Të fala, Oglloblin Pron”.
U nisa Sërish në Kriushë. Te dera Ogllobini pret. Me sharje me fis e me sua, Të varfërve nis u thërret: “Ej, ju! Ju, o rracë prej brumbujsh! Te Snjegina! Shpejt! Me nxitim! T’i themi që tokat e tua, I duam tani pa shpengim!” Pastaj uli tonin e rreptë, Kur mua përpara më pa. Më tha baballëkshe, ngadalë: “Ende duhen gdhendur këta”. “Po ti pse më thirre, bre Prosha?” “Ç’më pyet? Në korrje s’do shkojmë. Tanigatis kalin të vemi Te Snjegina...tok... Të kërkojm...” Një kalë që gati sa s’ngordhte, Te karrua e vogël venë (Gërdalla të tilla t’i falin, Që punë me ta të mos kenë). Na bëri të mekemi gazit, Na çmëndi kjo rrugë e shkretë; Me shumë ndër gropa, ndër proshka, Karron e shtyjmë ne vetë. Po ja më së funi arritëm. Shtëpia kish lart një çardak. Tek hyje, të dehnin aromat, Kudo jaseminë përqark. Ne hymë. Kur pluhurin shkundnim Aty në taracë, dëgjojmë Prej dhomës që kishim më afër, Se brenda dikë po vajtojnë: “Po s’ke se ç’i bën me të qarë... i ngrirë tani është ai... Dikush po trokitka në der... Të shkoj të shoh...pa vi j” Vjen damë e shëndoshë, e trishtuar. Heq shulin ngadalë nga dera. Dhe Proni, në çast buçiti: “Për tokën..., Pa fjalë të tjera... Mos do të të puthim dhe këmbët? Tokën na jep!” – gjëmoi. Sikru të mos ishte në vehte, Ajo këto fjalë i dëgjoi.
Dhe mua më pyeti heshtaz. “Po ju, sigurisht, time bijë Kërkoni? Ju lutem, më pritni... Po shkoj t’i thërras që të vijë...” Atë çast fatal pikëllimi. Në mëndje fort mirë e mbaj. Aherë s’e kisha të lehtë. Të shihja fytyrën e saj. E pashë që dikush i kish vdekur Dhe doja ta dnihja diçka. “Ah, Borjen...e vranë!... Më lini!... Ju jeni i ulët! – më tha. – Ai është shtrirë i vdekur... Dhe ju keni ardur këtu...” Jo, kjo qe diçka e tepruar, Kushdo nuk duron dot kështu. Prej shputës së saj turpëruar, I thashë unë Pronit mënjanë: “Ata s’kanë sot hallin tonë... Të shkojmë, o Pron në mejhanë...”
4. U dashë pas gjahut. Nga zemra, Ajo m’u largua ngadalë. Dhe fyerjen time e qau, Kaliku përtej në moçal. E varfër kjo tokëz e ëmbël Për lulet, blerimet e saj, Se verën e ka aq të shkurtër, Sa ç’është një natë në maj. Agimi i ftohtë e i purpurt, Të mjegulltin muzg po largon. Diku mbi një lis të ronitur, Xhixhimësi nis e këndon Mullisi im gjithnjë qeshet, Gëzimin ai s’e mban dot: “Tani, o Sergusha i dashur, Pas lepujsh do shkojmë ne tok!” Me qejf unë jepem pas gjahut, Me qenë se s’ka ç’më dëfren. Po sonte në mbrëmje, te unë, Si hënëza Proni po vjen! “O mik! Ti gëzuash i lumtur! Së fundi erdh çasti pritur! Nga zemra të sjell përshëndetje!
Pushteti i ri është ngritur! Të gjitha tani do t’i marr im: Dhe pyjet, dhe qetë për arë. Sovjetët e popullit vunë Leninin tani komisar. Ky është fillim i shkëlqyer, Tani do na sosen kusuret! Nga gazi i madh më sa s’vdiqa Po vëllai i mbushi poturet... Ti shih mos fshih hundët te gjyshja! Dhe bëhu pak trim më në fund! Tani do ta ngre unë i pari, Komunën këtu në katund!” Vëllai i Pronit, Llabutja, Si kartë e bixhozit ndërrohet, Sa vjen ndonjë çast i rrezikshëm, Si djall në themjanë tmerrohet. Të tillë pa tjetër ju njihni, Këta janë fort llafazanë. Ai dy medalje të bardha Prej luftës në Lindje i mabn. Me zërin e çjerrë e të dehur, Bërtet sapo hyn në mejhanë. “Ju bëni çerekun që bëra, Dikur nënë Laolan!...” Pastaj, kur ngopet së piri, Fillon llomotit kot më kot Dhe për Port – Arturin e rënë, Një fqinji, me gishta i thotë: “Pëllumb! – I bërtet, More Petja! Ti mos kujtosh se jam pirë... Po mua dhe trimërinë, Veç një Lajona ma njeh mirë”. Pa lodhje gjithnjë di të rrojë. Ja ky, sa të vijnë sovjetët, Medaljet dikur do mbulojë. Sërishmi ai do të shitet, Sikur është një veteran, Edhe madhërisht do të çirret Për Nerçiskun e Turuhanë. “Vëllezër! Askurrë në shpirt s’na tmerronin!...” ................. Medaljes, medaljet, medaljet Në fjalët e tij tingëllonin Veç Proni atij nuk ia varte, Me të rrinte krejt zemëruar. Po ja që shtëpinë e Snjeginës, Ky erdhi për ta regjistruar.
Në marrje gjithçka duhej shpejt: “Ma jep! Po s’ma dhe, ta marr vetë!” E mblodhën pastaj gjithë fshatin, Me gratë e me pleqtë e me qetë. Mullisi! Ky plaku mullis! Më la, se kish punët e tij; Dhe mua m’u zgjua në zemër. Një shpresë e re përsëri. Diëka me rrëmbim më buroi... Gjithë natën e natës pastaj, Ashtu i shkujdesur vëngoja, Të bukurat buzë të saj... Mbaj mend kur më tha: “Të më falni... Aherë kam qenë pa mend... Tim shoq çmëndurisht un’e desha... Kur nis e kujtoj...diç më dhemb... Ju fyejta fare pa dashje... Po unë isha aq e trishtuar... Aher gjykonte te unë, Pasioni i rreptë, i tërbuar... Pa tjetër, Që deri në vjshtë E dija ç’ndodhte, Sergej... Po ndoshta, Si shishe të zbrazur, Ju mund të më flaknit përtej... Prnadaj asgjë s’duhej të bëhej... As fjalë sërish...as takime... Pastaj mund të fyeja nënën, Sërish me të vjetrat vështrime...” Këto unë i lashë mënjanë, Atë unë e shija në sy, Dhe turpi i saj i shtrënguar, Pa dashje pak prapa u shty. “A vuani f ort për çiflikun Që humbët, moj Anë tani?” Ajo uli sytë ngadalë. Me dhëmbje edhe me çudi... ................. Shikoni... Si zjarr mbi dëborë, Agimin tani po vështroj... Diçka këtë çast më kujtohet.... Po çfarë?
As që mund të kuptoj... Ah!...Po... Kur ne qemë të mitur... Po s’qe agim vjeshte si sot... S’i kishim as gjashtëmbëdhjetat... Ne rrinim dikur të dy tok...” Pastaj ëmbëlsisht më shikoi, Dhe krahët përkuli si mjlemë; Me zë të shkujdesur më foli: “Tani... Erdhi koha të flemë...
*** Në mbrëmje ata u larguan. Për ku? Ata vetë e dinë, Po rrugën e shtruar ndaj gjerdhesh, Nuk vuan ta gjesh në rrafshinë. Tani s’më kujtohet ç’ka ndodhur, As Proni se ç’ëri nuk di, Që dhëmbjen të shuaja, ika Në Piter aherë me shpejti. 5. Eh, vite të rreptë stuhie! Të gjitha dot sot s’i pershkruan. Sa shpesh këngën “mëmë” t’ushtarëve, Kubetë e shtëpive e dëgjuan. Eh, ç’trima! Ç’lulim largësirash! Aherë fundëria, jo kot Oborreve loste në piano Për lopët tambove, fokstrot. Aherë gjithë ç’kishte muzhiku, Për një gramafon i ndërronte, Dhe këmbët i tundte si sqapi, Kur tango qëndronte dëgjonte. Gëzohej pa masë për qarin, Dhe taskat i shante rëndë, Pastaj ëndërronte për sendin Që shpejt rrotullohet mes këmbësh. Me vrull e me zjarr Rrodhën vite... Kur fati i bujut të mjerë Po shuhej, sa pare “kerenka” (2) U futën në shishe aherë. Dhe zokth’i shushatur, që duhej Mbi tokën e tij të sundonte,
Për dy të zhbrosura “katka” (3) Kurrizin dajakut ia shtronte. Tani le t’i lëmë rëkimet! Ç’të bëjmë shakara më kot! Mullisi, Për fatin e Pronit, Një letër më shkruajti sot: “Sergusha, të fala nga fshati! Vëllaçko! Si je me shëndet? Posi, bre, këtejn’anët tona, S’po dukesh sërish gjashtë vjet? Tani, në pranverë Sergusha, Ti hajde te miku i vjetër! Këtu shum ëgjëra na ndodhën, Aq sa nuk i them dot në letër. Tani jemi shumë të qetë, Stuhirat e rrepta kaluan. Mëso që në vitin njëzetë Ogloblinin e pushkatuan. Mëso se një herë, Serguash, Besoju ti veshëve të tu – Na erdh befasisht Denikini, Me gjithë ushtrinë këtu. Aherë na mdodhën ahengjet... Ahengjet e vdekjes, o mik. Kudo kërcëllitje dhëmbësh, Kudo veç kërbaç e kamzhik. Kur Pronin e zunë, Llabutja Në kasht ç’u fut dhe andje Na doli, kur kuajt kozakë U zhdukën në pyjet përtej. Tani rreh tryezën me grushta Dhe çirret e nuk pushon kurrë: “Një urdhër të kuq meritoj, sepse kam qëndruar si burrë!...” Tani gjithë retë u larguan... Po deshe, merr udhën njëherë Dhe eja këndej nga fshati, Për mua, në mos për të tjerë...”
*** Sërishmi u nisa për rrugë. Qe natë korriku me erë. Karrocat kalonin pa zhurmë, Ashtu siç kalonin një herë. E këndshme shumë qe rruga. Në fusha përreth, qetësi. Nga kupëz’e qiellit hëna, Mbi fshatin vërshone flori Sërish te mulliri, Ku bredhi
N’oborr vezullon, xixëllon. Mullisi, ashtu si më parë, Dy fjalë me zor i bashkon: “Pëllumb! Ç’më gëzove Sergusha” Pa ulu këtu! Prit pak! Na vur samovarin e çajit!1 Na bjer shpejt byrekun, moj plakë! Sergunj, o i shtrenjtë, dëgjomë! Nga vjetët u plake dhe ti... Pëllumbi im, një dhuratë Me gaz po ta jap tani”. – “Dhuratë?” “Jo... Thjeshtë një letër. Po prit! Ti dëgjomë më parë! Këtu e dy muaj të shkuar, Në postë këtë e kam marrë”. E hap...e lexoj...Sigurisht! E nga mund ta prisja tjetër! Ky shkrim’ i këtillë i shkujdesur... Dhe vulë e Londonit në letër. “Jetoni?...Jam shum’ e gëzuar... Dhe unë si ju jetoj. Deriçkën e fjalëzën tuaj Besomëni, shpesh i kujtoj. Prej jush shumë larg uunë ndodhem... Tani është prill në Rusi, Mështeknat dhe bredhat böerojnë Sërishmi me gjethin e ri, Tani që me dhembje në zemër, Trishtimin po shfrej te kjo letër, Ju, tok me mullisin, ndoshta Dëgjoni këndezat e egër. Sa herë unë vete në skelë, Dhe s’di, me gëzim e me frikë, Kërkoj se mos shoh mes vaporësh, Flamurin e kuq sovjetik. E qartë tani rruga ime... Po juve më mbetët i shtrenjtë, Ashtu si pranvera e bukur, Ashtu si atdheu i shenjtë... ............... Një letër të tillë në jetë, Pa shkak, S’do ta shkruaja kurrë. Marr qyrkun e shkoj në plevicë, Të prehem ashtu si dikur. Kaloj nëpër kopshtin e heshtur:
Aroma, puhi dhe freski. Ah, gardhi i shtrenjtë ç’më duket, Tani që e shoh përsëri. As gjashtëmbëdhjetat s’paç mbushur... Te kjo der’e vogël, te kjo, Me zërin e saj aq të ëmbël, Një vashëz dikur më tha: “Jo!” E shkuar e largët, e shtrenjtë!... Në zemër e ruaj ende. Sa shumë aherë ne deshëm, Po, duket, na deshën dhe ne.
NJERIU I ZI Ah, mik, o mik, Jam shumë, shumë i vrarë. S’e marr vesh nga m’u shpik kjo lëngatë kështu. S’e marr vesh, Fishkëllin nëpär fushën pa jetë erë e marrë, Apo mos, si gjethnaja në pyll, Po më bie alkooli në tru. Koka veshët m’i tund, Siç i tund zogu flatrat; Bën të ikë prej qafës, S’duron dot aty. Një i zi, një i zi, Një njeri krejt i zi, Sterrë i zi, Vjen e m’ulet te shtrati. Një njeri sterrë i zi S’po më lë të mbyll sy. Dhe ky sterrë njeri Mban një libër të ndotur në duar. Papo, krrusur mbi mua, Si murg mbi dikë nën qefin, Seç fillon më lexon Për një palo rrugaç të mallkuar Dhe në shpirt më kall tmerr e më ngrin. Ky njeriu i zi, Sterrë i zi! “Pa dëgjo, pa dëgjo – Nis më thotë, Te ky libër ka plot Endërrime dhe plane. Ky njeri paska rrojtur Në një vend të botës, Ku harbojnë gjithkund sharlatanë.
Dhe, për dreq, n’atë vend Esht’ e pastër dëborë e dhjetorit, Papo qerthuj gazmoë Sajojnë tufanët atje. Ky njeri paska qenë Ndër horrat, më horri, Ndër ata që takohen Fort rrallë mbi dhe. Ish i pashëm, Madje dhe poet. Mbase pak i fuqishëm, Por që mbresë të linte në zemër; Dhe ky quante vashëz fisnike, Mikeshëz të vet, Një dyzet e kusur vjeçe femër. Mendje e shkathët dhe duar, Ja ç’duhet, - thoshte ai, Shpirtrat e plogët janë fatzes gjithënjë. Tjetërsohu me gjeste, Ja ç’ka më fort rëndësi; Do të vuash paksa, Por, s’ka gjë! Në shqotë e shtrëngatë, Në thëllimet e jetës, Ndër humbjet e rënda, Kur mezi i mban lotët, Të shtiresh i qeshur, i qetë, Ja ky është arti m’i lartë në botë!” “O njeriu i zi! Mos e zgjat, se durimi m’u sos! Ti nuk je polumbar, Ndaj të zhytesh më tej mos guxo! As më duhet në qënkej dikur Një poet skandaloz; Gjej të tjerë e lexoua këto!” Njeriu i zi Më vështron gjithë krupë, Sytë i bëhen jeshilë prej vrerit, Sikur do të më thotë Se s’jam veç kusar i paskrupullt, Që mendjen rri vras Qysh t’i turrem, si brac, ndonjërit. Ah mik, o mik, Jam shumë, shumë i vrarë. S’e marr vesh nga m’u shpik kjo lëngatë kështu. S’e marr vesh,
Fishkëllin nëpër fushën pa jetë erë e marrë, Apo mos, si gjethnaja në pyll, Më ka rënë alkooli në tru. Nata e akullt. Hesht udhëkryqi tutje. Vetëm fill po qëndroj në dritorez. Mysafirë nuk pres të më vijnë. Fusha, mbuluar me pluhur gëlqereje të butë. Si kalorës mbi kuaj, Drurët në kopësht po rrinë. Diku qan një zog nae i harruar. Po trokojnë kalorësit e drunjtë. Pa u drojtur aspak, Prpaë njeriu i zi Vjen më rri në kolltuk i shpenguar, Ngre cilindrin paksa, Pastaj rendigotin flak. “Pa dëgjo, - më gërthet E më sheh në fytyrë, Papo duke u përkulur, M’afrohet më shumë. – Batakçi të këtillë S’më ka zënë syri, Që të vuajë kot Për gjumë. Ah, dhe mbase gabohem! Por, ç’hënë përjashta! Vështro: I dehuri vallë Ç’ dashka ende që të kotet? Ndoshta, me kofshët e trasha, Fshehtas të vjen “ajo” Dhe ti do të rrish t’i lexosh Ndonjë vjershë të mekur, plot lotë. Milet i lezetshëm poetët! I dua vërtet! – Pothuaj të gjithë Të njëjtit avaz ia thonë: Një kursanteje, me puçërza ballit, Një përbindësh me flokë të gjatë i flet Për botëra e botëra, Kapluar prej epshesh gjithmonë. Na ishte dikur në një fshat, S’më kujtohet tani, Në një familje të thjeshtë fshatare, Diku në Kalugë a Rjazan – Nuk e di –
Një djalë sykaltër E me flokë si ar... Dhe ky djalë u rrit, U bë dhe poet, Mbase pak i fuqishëm, Po mbresë të linte në zemër, Dhe quante vashëz fisnike, Mikeshëz të vet, Një dyzet e kusur vjeçe femër”. O njeri sterrë i zi! Mysafir shëmtarak! Këtë nam e ke ti qysh prej kohësh, Jo unë! Mbushem me mllef, Zemërohem, tërbohem Dhe turinjve Ia vesh me bastun... Hëna vdiq, Kaltëron në dritorëz agimi. Ah, moj natë, moj natë! Ç’ishe sonte kështu kaq e zhgrryer? Vetëm fill rri tani, me cilindër në kokë, Në dhomëzën time. Vetëm fill... Me pasqyrën e thyer. ''Ah memedhe, c'u bera qesharak! Nje e skuqur me shket faqeve dhe druaj T'i flas ndokujt, se s'me kupton aspak... Ne vendin tim po ndihem krejt i huaj!'' C'te besh, atdhe! Ketu arriti puna Kujtoja se me ty jam shkrire pergjithnje. Po sot s'u dashka arti im, as une, Me c'po shikoj, tani s'u dashkam me!
Yjet Yje te qarte, yje te lartme! Cka mbani ne vete, c'fshihni? Yje, perqendrim idesh te thella Si shpirtin fort ma roberoni? Yje te shpeshte, yje te afert! Mos cka keni te bukur, siperane? Qe me rremben, yje te qiellit, Me force diturite ne flakadane? Dhe perse keshtu, kur ju shkelqeni
Mahnitur ne qiell, krahapur n'perqafje? Shikoni me kujdes si zemren ma prekni Yje qiellore, te largetit yje!
Lotet Lotet... serish keta lote te hidhur, shkreti trishtimi dhe zi. Perseri merzi... dhe endrrat e coptuara qe shkojne pambarim ne largesi. Cka mandej? perseri kesi tronditjesh? Jo, mjaft... eshte koha per te pushuar per te harruar keta keta tinguj vajtimesh, dhe keshtu gjoksi eshte perveluar. Kush kendon nen hije ne carshi? Zera te njohur po me dukenJane ata lote... Ata lote perseri dhe melankoli per vendlindjen. Qenkam ne vendlindjen e shtrenjte dhe me lote shkallmoja gjoksin tim. Eh, ...me c'duket vetem ne varrin e ftohte te harroj do te mundem dhe do fle pa zgjim.
Loti Dje per nje kupe me vere Me nje husar qendrova I heshtur e me shpirtin vrer Ne rruge larg veshtrova veshtrova “Perse ne rruge”, ai me thote “Shikon e nuk ben ze? Ti s`ke percjellur gjer me sot Ndonje njeri ne te” E ula koken i nemitur Me duf i peshperita “Husar,e shtrenjta me ka ikur…” Se thelli psheretita Ne kupeze nje pike lot Prej syrit sec me “Per vajza vajza qan ti foshnje kot? Mblidhe veten” trimi me tha Husar ti brenge s`pe ne jete Nga une pra mesoje: “Mjafton nje pike lot, medet, Qe kupen t`a helmoje!…” *** (Gjithëshka e veçante ne jetë) Perktheu Agim Shehu
Gjithëshka e veçante ne jetë i ka dhene shenjat me parë, Të mos isha poet, pa tjeter do te isha rrufjan a kusar. Si i shkurter, i thare, i mjeruar mes femijeve hero - kalorsiak, o sa shume me hundë te bluar kthehesha ne shtepi tërë gjak! Trembur, nenes i merrej goja. Dhembethyer, une flisja i qetë: "Nuk ka gje... te nje gur u pengova, dhe qysh neser, as shenje s`do ketë!" Sot serioz, zemra ftohte me ngeli pa marrinat me goca goca e djem. Veç ai duf i rrembyer rrebeli me rrjedh lirshem me nerv ne poemë. Vargjet vijne me mendim te t e çmueshem. Po mes strofash shiko si nxjerr kokë mbushur xixa guxim i dikurshem i te hershmit sherran çamarrok! Jam krenar, si dikur mes femijeve. Veç hedh hapat nje bote me larg. Ne se dje me bluanin turinjve, sot me vrasin shpirtin ne gjak. Veç s`i qahem nenes si dikur, po nje maskarai maskarai qe s`mu nda. E prapë them: "Me pengoi nje gur! Nuk ka gjë, neser neser shenje nuk nuk ka!"
U riktheva U ktheva ne shtepi, toka ime e dashur I zhytur ne mendime, duke u perhapur perreth Valet e muzgut, dhe dora e tij debore e bardhe Me pershendet pertej kodres Grija e dites se zymte po lundron siper shtepise time dhe mbremja me mbush me druajtje si vuajtje e pakapercyeshme Siper Kishes,mbi catine e saj Hija e perendimit ka rene Miqte e mi te dashur, u riktheva ri ktheva dhe nuk do ju shoh verdalle Vitet kane fluturuar shume shpejt
Dhe pyes veten, se ku jeni miqte e mi Por e vetmja gje qe degjoj eshte rrjedha e ujit ne shtepizen e mullirit Dhe shpesh ulur prane vatres ne kercitjen e barit apo cfaredo Lutem nenes toke per ata qe kane kane ikur dhe humbur humbur pergjithmone
JETA, KJO GËNJESHTËR QË MAGJEPS përktheu Vangjush Vangjush Ziko Jeta, kjo gënjeshtër që magjeps, Në magjin'e saj e ka fuqinë, Dor'e saj në letër seç na hedh, Dor'e saj e ashpër derdh magjinë. Unë sytë mbyll dhe pëshpëris: Mos e lerë zemrën të lëngojë, Jeta,kjo gënjeshtër që stolis, Di mashtrimin me se ta mbulojë. Ktheja sytë qiellit të përthinjur, Shiko hënën edhe hidh në fall, Qetësohu,vdekëtar Qetësohu,vde këtar dhe bindu, Ç'e do të vëretën,o vëlla. Nën qershizën qershizën rozë ëndërro Se kjo jetë është shteg i vetëm, Paçka se një shoqe të tradhton, Apo miku yt aq mendjelehtë. Fjalët ledhatuese pranoi Edhe gjuhën që të pret si brisk. Që të gjitha unë i duroj, U mësova me të gjitha pa rënkim. Këto largësi ma ngrijnë shpirtin, Yjet nuk më falin ngrohtësi. Atë që e duam e braktisim, Kush na deshte,na la në vetmi. Dhe i zbuar,ndjekur përsëri Pres agimin qeshur,qetë-qe qeshur,qetë-qetë, të, Ndjej në zemër thellë dashuri, I jam mirënjohës kësaj jete. 1925
Pugaçovi Përktheu Faslli Haliti / Redaktoi: Prof. Dr. Klara Kodra Kap. I - IV 1. Dukja e Pugaçovit në qytetin e Jaikut
PUGAÇOVI Ah sa i lodhur jam dhe këmba më dhemb!… Hingëllin rruga hapsirave të shqetësuara. Mos je ti, mos je ti Shagan i cubave, Azil i zhelanëve dhe bishave të tërbuara? t ërbuara? Unë e dua bakrin e stepave të tua Dhe tokën erë kripë e dua përherë. Hëna rrokulliset në barin e lagur Sikur të ish arushë e verdhë. Jam këtu, më në fund, jam këtu! Si zinxhirë dallgësh, armata armike u bë thërrime; S'arritën ta ngulnin në shtizë shelgu Velën e kokës sime. Jaik, Jaik, ti më thërrisje Me rënkimin e një populli të shtypur me tërbim. Fryheshin në zemër sytë prej bretkose të fshatit Që trishtohej në perëndim. Di që këto izba, këmbana druri janë; Era si mjegull, Zërin e tyre ka ngrënë. Oh, ndihmomë o mjegull e stepës Që unë të kryej planin tim të tmerrshëm! GARDIANI Kush je ti o udhëtar? Pse endesh luginës Dhe qetësinë e natës prish anë e këndë? Pse të varet koka mbi supe Si mollë e rëndë? PUGAÇOVI Në vendin tuaj tuaj të njelmët Nga vise të largëta largëta kam ardhur Që arin e trupave të sodis Arin e dashur të sllavëve. Dëgjo, atë! Tregomë ëmbëlsisht Muzhiku ynë i urtë si jeton. Qumështin e thekrës së arave, A e kullon vazhdimisht? Sapo shembet qelia e agimit A rend tërshëra trokthi në koritë? Në lehet shkumëzuese shkumëzuese të lakrave lakrave Varkëzat e trangujve a zhyten, natojnë? A është përherë e qetë puna e amvisave? A dëgjohet njëlloj kërkëllima e qerthujve që punojnë? GARDIANI Jo, udhëtar! Me atë jetë Jaiku, Prej kohësh është ndarë, Që në ditët e para si u këputën kapistallët,
Që në ditët e para si vdiq Pjetri i tretë, Mbi lakrat, tërshërën dhe thekrën Më kot e derdhim, ne djersën si det. Peshkun, kripën dhe tregun tonë, Atë që të pasur, punëdashëse punëdashëse këtë tokë e bën Në mbikqyerje të fisnikëve të saj Ekaterina e ka lënë. Dhe tani në çdo kënd Prej kthetrave të forta Rusia rënkon Me fytyra në ankim, Zemra e Kainit, pikëz mëshirë, s'pikon. Të gjithë i prangosën, skllevër i bënë, Nga uria dhe hekurin hekurin do të shqyenin shqyenin me dhëmbë, dhëmbë, Nga futi i çarë e qiellit Agimi kullon fushave paanë. PUGAÇOVI E trishtuar jeta juaj! Por thuamë, thuamë, S'ka populli forcë dhe energji Sa të nxjerrë nga çizmet thikat Dhe zotërinjve mbi shpina t'ua ngulë me furi? GARDIANI Ke parë ti Sesi kosa kërcen në lëndinë, Duke kafshuar këmbët e barit me dhëmbët e hekurt? Bari, me këmbë dhe duar qëndron aty, Me rrënjët mbledhur nën vete, Dhe nga dhëmbët e egër të t ë kosës Në asnjë vend vend nuk gjen shpëtim, shpëtim, Pasi s'mundet si zogu, ai, Nga toka, kaltërsive, kaltërsive, të ngrihet fluturim. Kështu dhe ne! Vumë rrënjë me këmbë gjatku në izba. Ç'na duhet, nëse balli i parë i barit u kosit? Vetëm ne, Vetëm ne si luleshqerrave Të mos na kositen kokat një ditë. Por duket se janë zgjuar tani, Dhe rruga jonë, përlotur prej beriozave, Emrin e Pjetrit të ndierë Si një mjegull e lagshtë mbështjellë. PUGAÇOVI Si, Pjetri? Çfarë the o plak? ………………………………. Apo klithën retë në qiell atje lart? GARDIANI Së shpejti një klithmë e tmerrshme, them, Duke gëlltitur izbat si bretkosa,
Më shumë se bubullimat do të gjëmojë mbi ne. Ne na duhet duhet që dikush, gurin e parë të vërvisë, vërvisë, Revolta tashmë velat po i ngre. PUGAÇOVI Ç'mendim! GARDIANI Pse po psherëtin? PUGAÇOVI Jam betuar të hesht për pak kohë. ………………………………. Darët e agimit në qiell Nga goja e errësirës errësirës Yjet si dhëmbë po i shkulin Dhe unë të dremis askund s'kam mundur. GARDIANI Mund të të jepja dyshekun tim Me kashtë Ku flenë katër fëmijët, Por në shtëpi, kam vetëm një shtrat. PUGAÇOVI Të faleminderit! Jam mik në këtë qytet. Do të më strehojnë mua nën çdo çati Lamtumirë, o plak, mirëmbeç! GARDIANI Zoti të ruajtë …………… …………… Rusi, Rusi! Sa janë ata Që si në shoshë shoshisin mishin e vet Dhe enden tokave, hapësirave të tua paanë? Cili zë ata i thërret dhe ka vënë në duart e tyre Pishtarin mbi shkopin e gjatë? Ata ikin, ikin, buçimën e blertë duke lavdëruar, Duke lagur trupin me erë e me pluhur rrugor, Gati si t'i çonin në punë të detyruar. T' i binin rrotull me këmbë Globit toksor Por ç'po shoh? Eshtë rrokullisuar më poshtë këmbana e hënës në skaj E vockël si mollë e fishkur. U shurdhua trokitja e rrezeve të saj. Mbi hurin e gardhit gjeli tashmë Ka nisur t'i bjerë harmonikës me zë
2. IKJA E KALMUKEVE ZERI I PARE Dëgjoni,dëgjoni,dëgjoni! A mos keni ëndërruar sonte qarje qerresh? Sonte në agimin e kthjellët, Tridhjetëmijë qerre kalmukësh Janë zvarritur nga Samara drejt Irgisit Nga tirania e burokratëve rusë Pasi si fëllëzave u rropën puplat Livadheve tona. Si kope breshkash druri Drejt Mongolisë së tyre morën me ngut. ZERI I DYTE Vetëm ne,vetëm ne ngurojmë Sikur breshëria që na përfshiu, Të na frikësonte. Pasi Moska çdo javë ediktet e saja na dërgon Dhe kudo që të shkosh Sheh si kërcejnë nga shpatullat ngahera, Nën shpatën e shtypësve Koka kozakësh si mace të verdha. KIRPIÇNIKOV Kujdes, kujdes, kujdes! Mos u bëni frikacakë si delet, ju! Që t'ju fusin në një bëmë të tmerrshme Traubenberg dhe Tambovçev vijnë, këtu. KOZAKET Në djall! Në dreq tradhëtarët! ………………………………. TAMBOVÇEV Ku-j-de-s! Stonikë të reparteve kozake Përgatituni për marshim! Sonte hordhitë kalmuke Të gjitha si bisha të egra Tradhëtuan perandorinë e Rusisë, Duke marrë me vete krejt bagëtinë. Shagani hedh në bregun e ditës Varkën e zhytur të hënës. Ata që e duan atdheun Duhet të më dëgjojnë! Këtë humbje për vendin,jo,jo, Ne s'mund, ne s'mund, nuk mund ta lejojmë. Rusia ka humbur mishrat dhe lëkurët, Rusia ka humbur kuajt më të mirë. T'u lëshohemi në ndjekje Këtyre mongolëve rreptësisht, Para se Kinës t'i jepen ata, Plotësisht.
KIRPIÇNIKOV Mjaft, ataman, Mjaft me llomotitje në erë! Për Rusinë ndiejmë dhimbje, Sepse Rusinë e kemi nënë të gjithë! Dhe fare, fare s'trembemi ne, Nëse fushat tona i braktisi ndonjë. Kalmuku s'është lepuri i verdhë Që ne për gjah ta gjuajmë me tërbim. Si era u nis ky mongoli zeshkan, Zoti i uroftë atij udhë të mbarë Që rrethimeve tona Diti t'u shpëtojë pa dhimbje sa më parë. TRAUBENBERG Ç'do të thotë kjo? KIRPIÇNIKOV Kjo do të thotë Po qe se izbat tona Do të ishin mbi rrota Kuajt tanë do të mbrehnim ne, Dhe nga hapësirat e kripura Do të shkonim në arin e stepavè Kuajt tanë,duke mënjanuar qafat e gjata Si një trumbë mjelmash të zeza Nëpër ujiërat e thekrave, atje Do të na çonin të vrullshëm e të bukur Në një vend të ri, për një jetë të re. KOZAKET Na keni torturuar!Na keni grirë egërsira! TAMBOVÇEV Kozakë, po ju keni puthur kryqin! Jeni betuar… KIRPIÇNIKOV Jemi betuar, i jemi betuar Ekaterinës Që të jemi kështjellë e kufijve të stepave mbarë Që t'i mbrojmë këto kullota kaltërore Nga plaçkitja e zogjve grabitqarë. Po më thoni, më thoni, më thoni Këta zogj, mos nuk jeni ju? Banori i fushave tona të vrazhda Nuk gjen strehim për kokën këtu. TRAUBENBERG K jo është tradhëti!… Lidheni! Lidheni!
KIRPIÇNIKOV Eridhi ora, kozakë! Të përshëndes, o revoltë mizore, unë! Atë që buzët s'e shprehin dot me fjalë Le ta tregojnë koburet me plumb. (qëllon) Traunbenberg bie i vdekur. Rojat Ia mbathin. Kozakët rrokin pë freri kalin e Tambovçevit dhe e zvarrisin atë përtokë. ZERA Vdekje!Vdekje tiranit! TAMBOVÇEV O Zot!, ç'bëra? ZERI I PARE Na ke torturuar o kriminel, tre vjet, Tre vjet si një hutë e bardhë S'na ke lënë të qetë. ZERI I DYTE Shijo çorbën e stuhisë. Mbarove së dëfryeri, së fshikulluari, së mburruri. ZERI I TRETE Djall, përse ta zgjatim më gjatë me të? ZERI I KATERT Ta varim- e mjaft më! KIRPIÇNIKOV Moska ta dijë, ta ndiejë Ne ndëshkimin e tij do ta shpejtojmë. Është vetëm gjëmimi i parë, Është vetëm krisma e parë, Ta mbajë mend Ekaterina, Nëse Rusia është një moçal, Si bretkosa të zeza në baltovinë, Topat, vezë prej çeliku do të hedhin. Le ta marrë vesh vendi që kozaku ynë Nuk është shelg i bardhë mbi shteg Dhe në thesin me bar të hënës S'do ta lerë më kot kaptinën e vet.
3. NJE NATE VJESHTE KARAVAJENI Mijëra djaj, mijëra shtriga dhe mijëra demonë! Çfarë shiu! Çfarë shi i keq! I keq, i keq!
Derdhet nga retë mbi fusha dhe fshatra Si shurrë e qelbur qesh Shi i keq Çfarë shiu i keq! Shelgjet rrinë të shpupuluar Si skelete lejlekësh thatimë Bakrrin e brinjëve, duke kulluar. Jo në barkun prej druri Por në tokë do t'i ngrohin vezët e arta të gjetheve, Nuk do të çelin zogj shelgjet e blertë. Shtatori rrëshqiti si thikë në fytin e tyre, Dhe kockat e krahëve thyen mbi çakull Shiu i vjeshtës Shi i keq, i ftohtë, akull! O vjeshtë, vjeshtë! Kaçube lakuriqe Ndanë rrugësh lagen si zhelanë. Në këtë kohë të keqe qentë me bisht në shalë S'guxojnë të nxjerrin kokën përtej pragut, matanë. Dhe ty të duhet të rrish gjer në vdekje këtu Të hash errësirën me sy. Që të mos futet asnjë spiun Shi i mallkuar, shi! Ndëshkimin për revoltën më kujtojnë retë Që vjellin. Sa më shpejt, sa më shpejt t'ia mbathim Nga këto vende të mjelura me gjak. Sulltani që në luftë me Ekaterinën u mat Do të na presë të gjithëve krahëhapur sakaq. Mblidhet populli që gjakun i thithën, Duke parë veten si minj fshati përreth. O, diell-këmbanë Mbase s'do ta dëgjojmë më këtu tili-li-den-in tënd! Hapa më duket! Po ç'po ndodh kështu de? Hapa…hapa… Eh, kush po kalon? Kush po kalon atje? PUGAÇOVI Miq…Miq!… KARAVAJEVI Cilët miq? PUGAÇOVI Jam unë, Emiliani. KARAVAJEVI Ah, Emilian, Emilian, Emilian! A ka gjë të re kësaj botë, Emilian?
Si të duket ty ky shi ? PUGAÇOVI Ky shi, dhuratë nga Zoti për fatin tonë, Po të bjerë gjithë natën, na gëzon! KARAVAJEVI Po, po! Edhe unë mendoj po kështu Emilian. Shi i mrekullueshëm! Shi madhështor! PUGAÇOVI Sonte, duke u fshehur në terr Vura re pozicionet e qeverisë. Të gjitha rojat u strukën si lepuj Të trembur mos u qulleshin kapotat sërish. E di? Nëse të nisemi për marshim Nata thikat tona, s'do t'i lyejë me gjak Por me agim. Të gjithë ushtarët,fare pa e shkrepur Do të mund t'i fusnim në Jaikun e fjetur… Në mëngjes, koha, e kthjellët do të jetë Mjegulla si një kope gri, trokthi do të ecë. Dëgjo,unë jam nga njerëz të thjeshtë, I ngjashëm me në bishë stepe në zemër. Një ditë të tërë pa bërë një verst, Unë di ta dëgjoj vrapin e erës, hapin e krijesës, Pasi në gjoks si në strofull Më rrotullohet bisha e nxehtë e shpirtit. E dua erën e barit të djegur nga acari, Fishkëllimën e gjatë të rënies së gjetheve në shtator. A e di që në vjeshtë arushi ndonjëherë Shikon hënën Si gjethe që dridhet në erë? Nëna me hënën i mëson vogëlushit Urtësinë e saj prej kafshe i mëon Që të njohë torollaku arush Prirjet dhe emrin e tij. ……………………………… E kuptova pra vlerën time tani. KARAAVAJEVI Mos është gabim vallë që të besojnë të ty? PUGAÇOVI Gjatë shumë,shumë viteve të rënda Mësova gjykimin e kafshëve… E di? njerëzit kanë të gjithë shpirt shtazarak; Kush shpirt ariu, kush dhelpre, kush ujku. Dhe jeta është pyll që s'i duken anët, Ku agimi galopon si kalorës i kuq Duhet t'i kesh të fortë, të fortë dhëmbët
KARAVAJEVI Po, po! Dhe unë kështu mendoj, Emilian… Po qe se do të kishim dhëmbë Regjimentet e Moskës Nuk do të na hidhnin si peshq në Shagan. Do të kishin frikë Të na ndiqnin e të na ndëshkonin kaq lehtësisht Sepse në tymin e revoltës Ne vramë dy maskarenj të ligj. PUGAÇOVI Të mjerët, të mjerët rebelë, Lulëzuat, fëshfëritë si thekër Kokat tuaja si kallinj delikatë Shiu i korrikut ua ka përkundur, Krijesave u keni buzëqeshur sakaq… ……………………………………………. Dëgjoni, a s'është vallë paturpësi Që me këta surretër të ndyrë Që të hakmerremi gjer tani s'kemi mundur? Mund të falet ndonjëherë Që nga froni një L(avire) Të shtrijë gishtat si ushtarët Popullin që rebelon të vrasë? Jo, s'mund, nuk mund! Në djall Sulltani me gjithë Turqinë! Vetëm për kënaqësi të armikut Ikja është e nxituar, Duhet të qëndrojmë këtu! Duhet të qëndrojmë, Që hakmarrja të vlojë Si furtunë e artë akaciesh Që thikat të kullojnë egërsi, Si shkulme hekuri përsëri! Mos bëj më roje! dëgjo, Vrapo dhe hutorin zgjo.
4. NJE NGJARJE NE TALLOVI UMJET ABOLLAJEVI Ç'ka ndodhur? Ç'ka ndodhur? Ç'ka ndodhur? PUGAÇOVI Asgjë e tmerrshme.Asgjë e tmerrshme. Asgjë e tmerrsme. Mbi rrugë lagështira e verdhë atje Si kope delesh mjegullën përzë. Era, çafkë e lagur, duke pluguar pellgjet e fushave, I ka shtrënguar të gjitha gjallesat Të fshiheshin si bretkosat në folet e tyre
I lidhur me një fije shiu Si kryq i zi në hapësirë Endet një zog i çmendur, pluskon. Vjeshta, murgeshë plakë e leckosur, Rrënimin e dikujt, ajo, parashikon. ……………………………………. Dëgjoni, diçka më të saktë kam menduar, Për të mirën tonë. KARAVAJEVI Po, po! kemi menduar diçka më të saktë. PUGAÇOVI A e dini ju Se në popull noton lajmi Si barkë me velat ulur mbi kreshta dallgësh? Si shtazë muzhiku ynë dëshiron të struket galuc Dhe ta pijë atë si sisë të madhe lope. Që nga rërat e Dzhigilit gjer në Alatir Ky lajm tregon, Se një prijës i egër Dërgon në rrafshirat ruse Hijen e vdekur të perandorit. Kjo hije, me një litar në qafën thatime, Tundu nofullën e varur, Vallëzon me këmbët që i përplas, Shkon të hakmerret. Shkon të hakmerret me Ekaterinën, Duke ngritur krahun si hu të verdhë, Me bashkëpunëtorët e saj Pasi brokën e bardhë të kokës ia çau Zuri fronin e tij Pastaj. OBOLLAJEVI Kjo është vetëm përrallë për t'u argëtuar! Ti s'ke ardhur sigurisht Për ta treguar? PUGAÇOVI Më kot, më kot, më kot Mendon kështu, vëlla Stefan. KARAVAJEVI Po, po! Edhe për mua më kot. PUGAÇOVI Ia vlen vëllë, ia vlen, ia vlen, Që të vdekurit të mos çohen nga varret? Megjithatë aty-këtu, ky zë Si plug ka çarë tokën e tharë.
Kumbimi i revoltës dëgjohet tashmë. Britma e muzhikëve zenitin mbush Dhe kopeja e drunjtë e shkurreve Me degët pa gjethe oshëtin. Ç'i duhet Pjetrit? me kopenë bishë, mizore? Duhet vetëm guri i rastit të shumëpritur Që shtyllat e pogromeve të drejtohen Mbi atë që ka torturuar e plaçkitur. Cilido të paguajë gjer më një. Hakmarrja lind këlysha gjaku. Kush kërkon të thotë, kështu tërbojnë Vagabondët, renegatët?, Kështu tërbojnë rusët! Dua t'u mësoj atyre nën buzëqeshjen e shpatave Ta pais me vela atë skelet të kobshëm Dhe ta lëshoj si varkë Nëpër stepat e ftohta, hovshem. Dhe pas tij nëpër kurganët blu Do të lëvizim Një flotë gumëzhitëse kokash të gjalla diku. ………… Dëgjoni!Për të gjithë, tani e tutje Unë jam Imperantori Pjetër për ju! KOZAKET Si, Imperator? OBOLLAJEVI Ka dalë mendshë! PUGAÇOVI Ha , ha, ha! Varrmihësi ju ka tmerruar Që kafkën mban në dorë si kusi, Sillën me monedha bakri ai zien Që t'i ruajë për kohëra të zeza, zi. S'dua t' ju friksoj me një të vdekur, Por ju duhet, duhet të kuptoni Që me këtë plan të varrezave Do të ngremë armatën e mongolëve! S'na mjaftojnë njerëzit Që jetojnë në krahinën tonë, Le të ndeshet kalmuku dhe bashkiri midis tendave Me hovin e deshëve! ZARUBINI Eshtë e vërtetë, e vërtetë, e vërtetë! Në djall çdo plan ikjeje! Më mirë t'ua thyejmë kokat e fëlliqura Si rrota qerresh këtu. Do t'i mbulojmë me sharje dhe thika. Kush s'ka shpatë, të godasë me tulla, me tërbim!
Rroftë Imperatori ynë, Emilian Ivanoviç Pugaçovi trim! PUGAÇOVI Jo, jo, unë, për të gjithë këtu Nuk jam Emiliani, por jam Pjetri për ju… KARAVAJEVI Po, po, jo Emilian, por Pjetri… PUGAÇOVI Vëllezër,vëllezër Çdo kafshë do lëkurën dhe emrin e vet… E ka të rëndë koka ime Të stoliset me brymën e huaj E ka të vështirë zemra, me bishtukun e hakmarrjes, Të ndriçojë pështjellimin në mes të pyjeve. E dini ç'do të thotë të hysh në një emër të vdekur, Është e barabartë me zbritjen në një varr të qelbur. Më dhemb të jem Pjetër, më dhemb, Kur kam gjak dhe shpirt Emiliani. Njeriu në këtë botë s'është shtëpi trungjesh; Jo gjithmonë ndërtohet nga fillimi, Por…në djall gjithçka, në djall Larg mëshirës e përkëdhelise prej viçi! Sonte në tre e gjysmë në agim, Duhet të bëjmë një inkursion, padyshim.
SHENIMET E KAPITUJVE 1 – 4 1. DUKJA E PUGAÇOVIT NE QYTETIN E JAIKUT Emilian Ivanoviç Pugaçovi (1736, rreth -75 ) Kozak i arratisur i ushtrisë së Donit (cfr.p.97), shënimi 7 ) shfaqet në qytetin e Jaikut, "çerdhja e parë e revoltës", (Pushkin), në guvernën e Orenburgut. Jemi në vitin 1771. Pasi është arrestuar shumë herë për veprimtarinë e tij agjitative midis kozakëve të Donit ( arrin gjithmonë të ikë), Pugaçovi mendon tani të bëhet kryetari i një revolte të madhe të kozakëve të Jaikut,që tashmë ziente kundër tiranisë së Moskës 1762, që kur Katerina II, shfronësoi dhe vrau burrin e saj Pietrin III, gati pas një viti mbretërimi, hipi në fron."duke filluar nga i njëjti vit 1762 kozakët e Jaikut nisën të ankohen për angaritë e ndryshme që hiqnin për faj të anëtarëve të kancelarisë së krijuara nga qeveria në ushtri; për mbajtjet mbi pagën bazë, për taksat arbitrare dhe për dhunimin e të drejtave dhe zakoneve të lashta të peshkimit. Funksionarët e dërguar për të shqyrtuar ankimet e tyre, nuk mundën ose nuk deshën t'ua plotësonin kërkesën. Kozakët u ngritën më shumë se një herë (…). Më në fund më 1771 revolta u manifestua me gjithë forcën e saj". (Pushki, Historia e Revoltës së Pugaçovit. Qyteti i Jaikut (Jaickij gorodok), më 1775 ( pas revoltës së Pugaçovit) i ripagëzuar në Uralsk, në Kazakistan, ndodhet mbi brigjet e lumit Ural (më parë Jaik), jo larg Shaganit, dega e tij e djathtë. Pushkini thotë: Lumi Jaik, me dekret të Katerinës II i ripagëzuar Ural, buron nga malet të cilët i kanë dhënë emrin aktual; rrjedh në jugë gjatë vargut të tyre gjer në vendin ku dikur qe themeluar Orenburgu dhe ku sot gjendet kështjella e Oiskut; këtu pasi ndan kreshtën e tyre shkëmbore, merr drejt perëndimit dhe përshkon dymijë e pesëqind vjorste, derdhet në detin Kaspik. Ai lag një pjesë të Bashkirias dhe shënon gati gjithë kufirin jug-lindor të gubernës së Orenburgut. Djathtas kufizohet me stepat të Përtej Vollgës; majtas shtrihen shkretëtira të zhveshura, ku çojnë jetë nomade hordhitë e tribuve të egra, të njohura nga ne, me emrin e Kirkis-Kajsaki. Rrjedha e tij është e vrullshme; ujërat e turbullta janë të pasura me peshk të çdo lloji; brigjet në pjesën më të madhe janë argjilorë, ranorë e pa
pyje, por në toka nën ujë, të përshtatshme për rritjen e bagëtive. Afër grykëderdhjes,ai është i mbuluar me xunkthe, ku fshihen derra të egër dhe tigra". Katerina duke dëshiruar ta zhdukë kujtimin e asaj epoke të tmerrshme, hoqi emrin e vjetër të lumit, brigjet e të cilit kishin qënë dëshmitarët e parë të revoltës. Kozakët e Jaikut u pagëzuan kozakë të Uralit dhe qyteti i tyre mori të njëjtin emër". Orenburg (më 1938 i pagëzuar Çkallov) tashmë kryeqëndër e gubernës, gjendet në të djathtë të lumit Ural, pranë bashkërrjedhjes me atë të Sakmarës. Urali i lundrueshëm gjer në Orsk, ka ujë me shumë peshk (Storion, valmonë) Pas Uralskit, përshkon stepat e kripura të Kazakistanit (nën nivelin e detit) dhe derdhet me anë të një deltë në detin Kaspik, pranë Gurievit. f. 27
2. IKJA E KALMUKËVE Revolta e ushtrisë së Jaikut që shpërtheu në vitin 1771 lidhet me ikjen e famshme të kalmukëve, e mbiquajtur edhe revolta e tartarëve ose tatareve (sfr.p.102, shënimi 2 ) e të njëjtit vit. (Në të të shihet midis të tjerave eseja e THOMAS DE QUINCEY, Revoltë of the tartars; or Flight of the Kalmuck khan and his people from the Russian territories to the frontiers of China,1837; Revolta e Tartarëve, përkth.it e N.De Feo,Sansoni,Firenze 1943). Por kalmukët (kalmyki) dalloheshin qartë nga tartarët (tatary).Me gjuhë mongole dhe me fe budiste, ata ishin një popull nomad të Vollgës së poshtme, të varur nga guberna e Astrahanit. Endeshin nëpër stepa me çadra, deve dhe grigja. Pushkini thotë: "Një ngjarje jo më pak e rëndësishme i dha rast ikjes së tyre. Midis Vollgës dhe Jaikut, nëpër stepat e gjëra të Astrahanit dhe Seratovit, bënin jetë nomade kalmukët paqërorë, ardhur në fillim të shekullit XVIII nga kufijtë e Kinës, nën mbrojtjen e Carit të bardhë.Që nga ajo kohë, i kishin shërbyer besnikërisht Rusisë, duke mbrojtur kufijtë jugorë të saj. Komisarët e policisë ruse duke përfituar nga thjeshtësia e tyre dhe nga largimi i qeverisë qëndrore, filluan t'i shtypnin. Ankesat e këtij populli paqësor dhe të mirë nuk arritën tek autoritetet e larta.duke humbur durimin, ata vendosën të linin Rusinë dhe të futen fshehtas në marëdhënie me qeverinë Kineze. Nuk qe e vështirë për ata që të largoheshin, pa ngjallë dyshim, drejt brigjeve të Jaikut. Kur ja, në një numër prej tridhjetë mijë karro, (mbase më tëpër), kaluan në anën tjetër dhe u drejtuan vargan nëpër stepën e kirgizëve, drejt kufijve të atdheut të origjinës. Qeveria u shpejtua t'a ndalonte ikjen e papritur të tyre. I dha urdhër ushtrisë së Jaikut që të vihej në ndjekje të tyre; por kozakët, (me përjashtim të një numri të pakët) nuk u bindën dhe refuzuan hapur që të bënin çdo lloj shërbimi për ta. Autoritetet lokale përdorën masat më të rrepta për të shuar revoltën, por ndëshkimet nuk mund t'i zbutnin ata njerëz të rraskapitur. Më 13 Janar 1771 u mblodhën në shesh, morën ikonat nga kisha dhe shkuan, nën komandën e kozakut Kipirçnikov, në shtëpinë e kapitenit të rojes Durnov që ndodhej në qytezën e Jaikut për punët e komisionit hetimor që të protestonin për shkarkimin e anëtarëve të kançelarisë dhe për dhënien e rrogës që u ishte mbajtur. Gjeneral major Traunbenberg u doli përpara me trupa dhe topa, dhe iu dha urdhër që të shpërndaheshin, por as urdhërat e tij, as thirrjet e atamanit (shih më tej) të ushtrisë (Tamboçev) nuk patën efekt.Traunbenberg urhdëroi të shtinin; kozakët u hodhën mbi topa. Filloi kështu lufta; të revoltuarit patën epërsi. Traunbenberg iku nga sytë këmbët dhe u vra te dera e shtëpisë së tij. Durnov u bë shosh prej plagëve, Tamboçevi u var, pjesëtarët e kancelerisë u arrestuan. Në vend të tyre u vunë autoritete të reja. Rebelët po triunfonin". Por pastaj (në 1772), revolta e kozakëve të Jaikut u mposhtë nga qeveria. Pas një përpjekje ikjeje ekstreme nga qyteti i Jaikut, nëpërmjet lumit Shagan, drejt detit Kaspik, gati të gjithë rebelët u kapën. "Organizatorët e revoltës u ndëshkuan me kërbaç; gati njëqind e dyzetë burra u internuan në Siberi; të tjerët i lanë në dorë të ushtarëve (N.B.: ikën të gjithë) ata që mbetën u falën dhe u shtrënguan që të bënin betim të dytë.Këto masa të rrepta dhe të nevojshme vendosën rregullin së jashtmi, por qetësia nuk ishte e besueshme."Do të shohim", thoshin rebelët e falur; do ta trondisim Moskën". Kozakët ishin ende të ndarë vazhdimisht në dy grupe; ata që pranonin dhe ata që nuk pranonin (ose, siç i interpretonte me shumë saktësi këto fjalë kolegji i luftës, të bindurit dhe jo të bindurit). Mbledhje të fshehta bëheshin në bujtinat e stepës dhe në izbat e largëta. Gjithçka paralajmëronte një revoltë të re. Mungonte vetëm një kryetar. Dhe kryetari u gjend" (Storia cit., kapp., f. 152-54). Në fillim të tablosë së dytë, në dorëshkrim, kemi shënimet e mëposhtme: "Mëngjes. Në sheshin e trgut kalojnë tregëtarët e kozakëve. ( Në turmë vërtiten ( e palexueshme) Plutnikov, Denis Karavaev, Zakladnov, Maksim Shigajev, dhe Çika Sarubin. Duke hapur rrugën midis turmës )" ("Pugaçov..cit.p.324) f. 35
3. NJE NATE VJESHTE Pugaçovi, dëshmitar i shtypjes së revoltës sës vitit 1771-1772 bëhet nxitës aktiv i kozakëve të Jaikut kundër qeverisë. I arrestuar në fund të vitit 1772, dërguar në Kazan, më 19 qershor 1773 arrin të ikë. shfaqet përsëri në krahinën e qytezës së Jaikut. Në fillim të shtatorit arrin në një nga fermat, në Tolovyi Umët, ku mbajnë një mbledhje kozakët rebelë. Ata mendojnë arratisjen e tyre në Turqi: "një ide kjo, prej shumë kohësh, e zakonshme për të krejt kozakët e pa kënaqur" (Pushkin, kap. II f. 157). Çasti është i favorshëm sepse Katerina II ndodhet në luftë me turqit. Një luftë që e filluar në vitin 1768 kundër Sulltan Mustafait III do të përfundojë në favor të Rusisë, me traktatin e Kyçink Qainarge (21 korrik 1774). "Por komplotistët e Jaikut ishin tepër të lidhur me rrëketë e tyre të pasura të lindjes. Ata në vend të arratisjes vendosën për një revoltë të re. Pushtimi iu duk atyre një arsye e sigurt. Për këtë atyre iu duhej vetëm një njeri i shkathët, trim dhe i vendosur, ende i panjohur në popull. Zgjedhja e tyre ra mbi Pugaçovin. Nuk qe e vështirë për ta bindur. Menjëherë filluan të mblidhnin bashkëpunëtorët" (idem f. 157). Ozurpimi i fronit nga ana e Katerinës dhe i zakoneve të saja shumë të shthurura (ajo u quajt Semiramida e Veriut ) ishin motiv pakënaqsie në popull. Në fillim të tablosë së tretë, në dorëshkrim kemi këtë shpjegim: "Natë. Ferma në Talovij Umët. Shi i zi, i zymtë, vjeshtor. (Mbi taracën e vogël të hyrjes) Në rrugë pranë fermës, duke u mbështetur në [një të lartë (pemë)] një shelg, qëndron me pushkë në dorë [një kozak] [Zarubin] Denis Karavajev. I ngrirë, ai dridhet dhë shan me gjithë forcën e vet'' ( Pugaçov, f. 324). f. 43 4. NJE AVENTURE NE TOLOVI UMJOT Në fermën e Tallovij Umjot Pugaçovi shpallet kryetar i revoltës së kozakëve të Jaikut duke marrë emrin e të ndjerit Pjetrit III. Përveç kozakëve, me të, dora dorës, bashkohen bujkrobërit dhe punëtorët e fabrikës, tartarë, kalmukë, bashkirë, kirgizë. Ai i vë detyrë vetes që të luftojë gjithë fisnikërinë e tokave me qëllim që të rivendosë liritë e kozakëve duke çliruar, fshatarët dhe gjithë nënshtetasit e perandorisë, nga skllavëria. Midis rebelëve kryesor dallohej Xarubini (i quajtur edhe Çika) që nga çasti i parë i revoltës shok armësh dhe mësues i Pugaçovit. E quanin feldmarshall dhe ishte i pari pas perandorit. Ovçinikov, Sigaev, Lysov dhe Kumakovi, komandonin ushtrinë. Të gjithë ata mbanin emra manjatësh që në atë kohë rrethonin fronin e Katerinës; Çika mbante emrin e Kontit Çernyshev, Shigajevi, atë të kontit Voronov, Ovçinikov, atë të kontit Panin, Çumakov, atë të kontit Orlov, tetari në lirim i artilerisë Beloborodov, gëzonte besimin e plotë të mashtruesit. Së bashku me Padurovin (ose Podurovin, si te Esenini) kujdesej për çështjet epistolare, letërshkrimit, të analfabetit Pugaçov. Kishte futur disiplinë dhe rregull të rreptë në bandat e rebelëve" Në fillim të kuadrit të katërt, në autograf kemi këtë diçiturë: "Ferma është zgjuar, potere, rrëmujë. Kozakët Ivan (Çika), Zarubini Shigajevi, Podurovi, Tjurnovi, Mjasnikovi, Skackovi, Plotnikovi dhe Zaklandovi qëndrojnë me duar të vëna mbi armë! Hyn me vrap Oboljajev dhe i plogët përplaset me Pugaçovin dhe Karavajevin" (Pugaçov cit f.324) f. 51
Kap. V - VIII 5. I burgosuri i Uraleve HLLOPUSHA Furi e çmendur, e turbull gjaku! Ç'je? i vdekur?, a shërues sakatësh je ti? Më çoni tek ai, më çoni, Dua ta shoh atë njeri. Tri ditë e tri netë kërkova strehimin tuaj Si pirgje gurësh të zinj nxitonin nga veriu retë. Qoftë Pjetër ose jo, lavdi atij! Populli e do për guximin dhe tërbimin. Shtigjeve u enda , tri ditë e tri netë Në tokat të kripura gërmoja fatin tim me sy. Era më rrihte flokët si kashtë
M'i rrihte me shufrat e shiut fort. Por një zemër e inatosur s'do të hutohet kurrë, S'është e lehtë ta rrëzosh nga qafa këtë kokë. Agimi i Orenburgut, gamilje me qime të kuqe Më derdhte në gojë qumshtin e zbardhëllimit, Nëpër errësirë shtrydhja si bukë Sisën e ashpër e të ftohtë mbi qepallat e lodhura. Më çoni, më çoni tek ai, Dua ta shoh atë njeri. ZARUBINI Kush je ti? Kush? Ne s'të njohim! Ç'kërkon ti në kampin tonë? Përse sytë e tu të shqetësuar Vërtiten si dy qenë në zinxhir, Në ujthin e kripur? Ç'kërkon t'u thuash? E keqja apo e mira ndrit te goja e stuhisë? A kanë hapur rebelët një shteg për në Azi, Apo nga Orenburgu ikin si lepuj, veri? HLLOPUSHA Ku është? Ku është? Eshtë e mundur të mos jetë? Më të rëndë nga guri kam mbajtur shpirtin tim të vendosur. Ah, shihet që prej shumë kohësh se në këtë vend E kanë harruar banditin Hllopush, qenin e damkosur. Qesh, ti njeri! Në kampin tënd të zymtë, Janë dërguar zbulues të shquar. Unë qeshë falsifikues parashë, Vrasës i burgosur, i dënuar. Por përherë, përherë, shpejt a vonë Ndëshkimi ngre kurthe gjembash. I vunë prangat, ia shqyen flegrat Djalit të fshatarit të guvernës së Teverit. Dhjetë vjet, jo pak, (E kupton, dhjetë vjet!) Herë në burg e herë endacak. Për t'u rrjepur si mjelmë Skeleti mbante atë mish të zjarrtë. E ç'vlente dëshira ime për të jetuar? Që zemra të lodhej, të zymtohej prej mizorisë? Ah, i shtrenjti im, Për çifligarin, Fshatari s'vlen më shumë se një dele a pulë. Çdo ditë, duke adhuruar arkivolin e verdhë të agimit Me duart e mavijosura prangat thitha unë… Dhe ja pa pritur … para tri netësh… guvernatori Rejnsdorp Si gjethe e këputur Fluturoi tek unë në qeli.
Dëgjo këtu i dënuar (Kështu tha) Unë do të të ze besë vetëm ty. Tutje, hapësirave me bar të egër stepor, uturin tufani Dhe gjithë perandoria dridhet prej tij. Një mashtrues, dinak dhe hajdut ka menduar Mendonn që me hordhi cubash të ngrejë në këbë një Rusi, Që sëpata të presë kokat e fisnikëve Si kurorat e mështenkave Në manastirin e pyjeve. A do të dije t'ia ngulje ti thikën atij? (Kështu tha, kështu më tha) Për këtë shërbim do të fitosh lirinë Dhe xhepat, jo prej gurëve, por prej argjendit do të tringëllijnë. Që prej tri netësh, tri netësh, duke hapur një shteg në errësirë Kërkoj kampin e tij dhe dikë që të më verë në dijeni Më çoni tek ai, më çoni, Dua ta shoh atë njeri! ZARUBINI Mik i çuditshëm! PODUROVI Mik i dyshimtë! ZARUBINI Si mund të besojmë te ty? PODUROVI Shumë, shumë njerëz për një grusht florinj Janë gati që t'ia çpojnë zemrën atij.. HLLOPUSHA Ah, ah, ah! S'janë fjalë pa mend. Ju jeni një mburojë e sigurt dhe e fortë dyfish, Por unë jam një rebel I ushqyer me hakmarrje gjer në fyt. Rrëshira e hidhur pikon si qelb Nga brinjët e shqyera të izbave. Por Nesërmbrëma do të turrem si ujk Të shqyej mishëra njerëzorë. Eshtë e vërtetë, është e vërtetë, është e vërtetë, Po nuk shqeve do të të shqyejnë me endje. Duhet t'i kesh përherë të gatshme duart Për kacafytje dhe vjedhje. Besomëni! Kam ardhur si mik te ju. Zemra gëzon të pëlcasë në tufan, Sepse pa Hllopushën këtu Nuk mund ta merrni dot Orenbergun,
As edhe me një stonja trima kapedanë. ZARUBINI Na e zbulo pra, zbuloje, zbuloje Planin që të fshehur na e mban. PODUROVI Menjëherë, menjëherë do të të dërgojmë Komandant të kavalerisë sonë. HLLOPUSHA Jo! Hllopusha s'do që të ndeshet. Hllopusha ka një tjetër mendim. Ai do që fytyrat tuaja të tronditura nga zemrimi Në vend të urrejtjes të mbusheshin me gjykim. Ju s'keni frikë si egërsira grabitqare, E tmerrshme është zhurma e betejave, e fitoreve tuaja. Por a s'është e vërtetë që pa artileri jeni? Dhe që as barut, gjithashtu nuk keni? Ah, në kokën time truri si në fuçi Therës është si raki e ashpër gruri, Di që jashtë Sakmarës Topa po derdhin punëtorët për çifligarët. Atje do të gjendet dhe barutin dhe gjylet Një armatë shenjuesish me sy të mprehtë. Por duhet t'i ngremë, pa lëkundje, me nxitim, Gjithë fshatarët e kësaj toke pa dyshim. Është e turpshme të lëkundemi këtu,e turpshme të hezitojmë, S'është turfullim pelash inati i skllevërve… Hajt, gjatë bakrit të blireve nisuni Një goditje të fortë kufirit të Ufos t'i përgatitim.
6. NE KAMPIN E ZARUBINIT ZARUBINI Eh ju, njerëz të zotë e të gëzuar, Njerëz të shkujdesur, njerëz indiferentë! Tartarët me mollëza të dala, Janë miqësuar me fshatrat tuaja. Fishkëllejnë kuajt si stuhi nëpër fusha thellë, Zhduken sapo t'u hedhësh shikimin, Hëna shqyen kaçubat, duke rrahur krahët e verdhë Fushat e zhveshura sodis gjatë Lëndinat që ngrijnë në kaltërsi. A s'është kjo Mongolia e pasur në mështekna? A s'janë karrot kirgize, si kapula bari, përbri? Dëgjoni, o njerëz të zotë, dëgjoni,
Fishkëllimën tuaj të gjatë prej nomadësh! Orenbergu i rrethuar nga Hllopusha Ha bretkosa, minj dhe hardhuca. Një e treta e vendit është në duart tona tashmë, Një të tretën e vendit e kemi futur në rresht si ushtarë, Sonte armiku do të humbë gjatë bregut të Vollgës, Të gjitha depozitat dhe skelat mbarë. SHIGAJEVI Stop!Zarubin Sigurisht s'ke dëgjuar, Këtë s'e kam parë unë… Të tjerët… Shumë… Pranë Samarës një mështeknë kokëshpuar, Duke pikuar trurin e verdhë Shkon ndanë rrugës, duke çaluar. Si një i verbër, mbetur pas shokëve të tij Me kapelen e grisur të një foleje korbi Me dridhje zëri të ngjirur dhe hundor Lut për ushqim Shtegëtarë e udhëtarë, Por s'i hedhin asaj as edhe një gur, Të trembur duke bërë kryqin Duke iu drejtuar një ylli, të gjithë besojnë Mos është paralajmërim i një fatkeqësie të tmerrshme. Diçka do të ndodhë! Diçka duhet të ndodhë Thonë se do të ketë uri dhe kolerë Zogu në fluturim do të çukisë Glasën e vet të argjendtë, njëqind herë. TORNOVI Po, po, po! Diçka do të ndodhë! Kudo Ulurijnë zëra si qenë në kangjëlla Në shpirtrat e vrazhdët të njerëzve, Në ndyrësinë e lagësht kënetore, fryn era, Do të ndodhë një fatkeqësi! Një humbje e madhe do të jetë një humbje e madhe! Sigurisht jo më kot nga livadhet gjithmonë, Kafka prej kali e hënës Arin e pështymës së qelbur pikon. ZARUBINI Gënjeni, gënjeni ju! Ju ngultë një thikë në shpinë! Që në fëmini s'më ka qëlluar të shoh, mua Që për djallëzira të tilla Kozaku të dridhet më keqa sesa një grua.
SHIGAJEVI S'dridhemi ne, s'dridhemi aspak! S'është ujë i pritave të Bashkirskit gjaku ynë. Ti e di mirë Cilat thika ia hapën rrugën Çeljabinskit Ti e di kush e mori Osa-n, Kush e zhveshi dhe e shtriu përtokë Saruplin Kaq shumë miza mbi hundën tënde s'kanë pushuar Sa plumba shpinat tona kanë gërvishtur e prerë. Në ngrica dhe lagështira Natë dhe ditë Jemi të gatshëm të luftojmë përherë. Secili nga ne mban më të shtrenjtë kalin dori Sesa kokën prej cubi të tij. Fatkeqësia kërcënon, kërcënon dikë Dhe kozaku a s'duhet ta dëgjojë këtë? Shih një tymtar Rri mbi çati si kalorësi mbi kalë. Ja dhe një i dytë, një i tretë; S'do të dije të llogarisje dot turinjtë e tyre Me dëshirën e guximshme të budallenjve. Dhe një kope e tërë e egër pelash prej druri Fluturon trokthi nënë një re pluhuri. Ku po shkon ajo? Pse? Ç'rrugë kërkojnë Kalorësit e pa fre? Mbi sytë e qelqtë i fshikullon, i godet paniku Me dorezën e një kamzhiku ZARUBINI Jo, jo, jo! S'e ke kuptuar fare… Dëgjohet thirrja, Thirrja e alarmit në çdo dritare. Unë e di se sonte Emiliani Me kavalerinë e rreptë të tij do të marshojë mbi kazan. Duke marrë frymë nga entuziazmi dje Pashë në mjegullën e dritës së agimit, Sesi zgjateshin përtej Cermshanit, përtej malit Mijëra karro me artilerinë. Si me kërkëllimën e rrotave Madhërisht mbi gurët e kalldrëmit, karvani gjëmon! Hingëllima e deveve, me blegërimën e dhive Dhe me zërin grykor të tartarëve ushton. TORNOVI E po mirë pra, besojmë ne besojmë Që gjithçka (mbase) Është siç e mendon ti Zëri i zemërimit i ngjashëm me fatkeqësnë, Na thërret në një hakmarrje të tmerrshme këtu. Dashtë Zoti,
Dashtë Zoti të jetë kështu! ZARUBINI Besoni, besoni! Ju betohem! Jo fatkeqësia, por gëzimi i beftë, Mbi Rusinë e muzhikëve do të bjerë. Ja, si shpatatat që përplasen mbi mburoja, Kumboi muzgu blu mbi fushën e nderë. Gjer edhe korijet Si kryengritëse, Flamurët e rjabinave ngrenë Po piqet, po piqet buzagas beteja. Mjegulla e përgjakur ulurin në qiell Me gjëmimin e predhave dhe fishkëllimat e mitrolozit Emiliani nesër do t'i mbulojë Që revolta jonë të gjëmojë pa shpëtim Që ankthi të mos na thith gjithçka. Sot do dërgoj aty, Nihmë për trupat e tij.
7. ERA PERKUND THEKREN ÇUMAKOVI Ç'është? Si? A është e mundur vallë që pësuam disfatë? Muzgu si ulkonjë e uritur vrapoi të lëpijë gjakun e agimit. Oh, kjo natë! Re shkëmbore përhapen në qiell si pllaka varri. Ti del në fushë, thërret, thërret, Thërret armatën e rënë në Sarepta, Shikon e nuk sheh në valëzon apo jo thekra, Apo hordhi të verdha skeletësh vallëzuese. Jo, s'është muaji gusht ai, kur shkoqet tërshëra, Kur era me kopan të madh e rreh fushave, Të vdekur, të vdekur, shikoni, të vdekur përreth. Ngërdheshen duke pështyrë dhëmbët e krimbur. Dyzetmijë ishim, dyzetmijë, Dhe dyzetmijë, si një i vetëm, ramë përtej Vollgës të gjithë. As shiu s'do të mundte të fshikullonte bar apo kashtë Siç na i prenë neve kokat me shpatë. Ç'është? Si? Ku të ikim? Sa kemi mbetur të gjallë këtu? Nga fshatrat në flakë, tymi rreh qiellin me kthetra Dhe shtrin mbi tokë turpin dhe mërzitjen tonë, Më mirë të vdisnim të shtrirë atje poshtë, Ku sillet i shqetësuar e kobzi korteu dasmor i korbave, Sesa të tretësh këta gishta si pesë qirinj të ndezur, Apo të mbash këtë trup me arkivol shprese si një varrezë! BURNOVI Jo! Eke gabim, gabim, gabim! Tani, si askurrë, s'jam i sëmurë prej ndjenjës së jetës,
Do të doja të rrokullisesha si një çapkën në arin e barit Dhe të rrëzoja sorrat e zeza nga kryqet e këmbanoreve të kaltra. Gjithçka që dhashë për lirinë e popullit Do të doja ta rimerrja dhe të besoja përsëri Se kjo hënë, Si llambë me vajguri buzë mbrëmjes, Do të doja ta ndizte llambandezësi i qytetit Tambov. Do të doja të besoja se dhe këto yje s'janë yje… Por flutura të verdha që drejt flakërimës së hënës fluturojnë … Mik Pse me një murmurimë loti Si mbi xhamin e një kishe më vërvit një gur në shpirt? ÇUMAKOVI Pse ke mëshirë për një shpirt të ndyrë dhe të ftohtë Për një arush të ngordhur në strofkën e ngushtë? A s'e di se në Orenburg kanë therur Hllopushën? S'e di që Zarubini ndodhet i burgosur në Tambinsk? Gjithë ushtria jonë pësoi u shpartallua nga Mishel'soni. Kalmukë e bashkirë ikën drejt Aralskut, në Azi. Përvajshëm mbase për këtë rënkojnë suslikët Në fushën e shkelur duke stërpikur me baltë Kokat e të vdekurve si gjethe panje? Rrënimi, rrënimi, bie nëpër fshatra çanga! Kush do të na shpëtojë? kush do të na japë strehim? Shiko! Atje përsëri, atje përsëri përtej ndanë pyllit, Zogj cijatës nderin krahët si kryqe në ajër, fluturim. BURNOVI Jo, jo, jo! S'dua të vdes aspak! Mëkot këta zogj rrinë pezull mbi ne, Dua të jem adoleshent përsëri Që shkund bakrrin nga koria me shelgje Dhe të mbaj poshtë pëllëmbët si pjata të bardha lëmuese Si është e mundur vdekja? Mund të banojë ky mendim në zemër, Kur në provincën e Penzkës kam shtëpinë time? Qaj me lot diellin, qaj me lot hënën, Qaj me lot shelgun që dritaren e ulët më ze, Vetëm për të gjallët janë të bekuar Stepat pyjet, përrenjtë dhe blerimi blu. Dëgjo, unë pështyj mbi tërë universin Nëse nesër s'do të jem më këtu! Dua të jetoj, të jetoj, të jetoj Të jetoj gjer në frikë e gjer në dhimbje! Edhe hajdut xhepash, edhe kërkues ari Vetëm për të parë si kërcejnë minjtë nga gëzimi në fushë, Vetëm për të parë si këndojnë bretkosat e dehura në pus. Shpirti im i bardhë si lule molle gufon, Në një flak të kaltër rigjallëroi sytë era. Më mësoni për hir të Zotit Më mësoni dhe unë do të bëj çdo gjë,
Çdo gjë për të buçitur në kopshtet e njerëzve përhera! TVOROGOVI Ndaluni! ndaluni! Po ta dija se s'jeni frikacakë Do të mund të shpëtonim pa vështirësi. Askujt s'do t'ia zgjonin komplotin tonë shelgjet memecë, Ylli i vetmuar në qiell do të ruante heshtjen, Mos u trembni, mos u tmerroni nga plani i egër, S'është më i tmerrshëm se kërcitja e kockave në trup. Unë dua t'ju propozoj Që ta lidhni Emilianin në agim Dhe ta dorëzoni në duar e autoriteteve Që vdekjen na nxjerrin përpara si kërcënim. ÇUMAKOVI Si, Emilianin? BURNOVI Jo! Jo! Jo! TVORGOVI He, he, he! Jeni më të marrë se kuajt, Jam i sigurt se nesër, Sapo agimi do të ketë pështyrë me ar, Si berra të therur do t'ju varin në shesh ushtarët. Eh budallenj, budallenj, kush do të ketë mëshirë për ju, Sepse ju vetë i keni shpikur gjembat. Jetohet vetëm një herë, vetëm një herë jetohet këtu! Vetëm njëherë shkëlqen rinia si hëna në vendlindje. Dëgjo, ti, dëgjo.Ti ke një shtëpi në Sara, Atje me gjethe të purpurta plepi rreh dritaren tënde Gati, donte t'i thoshte padronit në ditët e zymta të tetorit, Se vjeshta e ka bërë shosh me goditje të ftohta preçize. Si do të mundësh ta ndihmosh ti plepin? Me çfarë do t'i shërosh ti plagët e tij prej druri? E njëjta natë kumbuese, nata vjeshtë e jetës E zhveshi Emilianin si plepin, me dhëmbët e shiut. E di, e di, pranverës, kur uji ulurin, Plepi do të mbulohet përsëri me lëkurë të butë e të blertë . Por gjethet e vjetra në të kurrë s'do të çelin Do t'i shpërndajnë egërsirat, udhëtarët do t'i shkelin. Ç'më intereson nëse Emiliani do të mund të fshihet në Azi Dhe nomadët me t'u mbledhur do të hidhen në betejë? Njëlloj gjethet e reja do të bien dhe do të mbulohen me baltë përsëri Dëgjo! Dëgjo! Ne jemi gjethe plaka! Pse të përkundesh mbi degët lakuriqe gjithë nyje? Më mirë të këputemi dhe të vërtitemi në erë, Sesa të nderemi fushave, duke kulluar kalbësirë të artë,
Sesa sytë të të na i çukisin zogjtë e zinj grabitqarë. Kush dëshiron të vijë me mua, mirardhtë! Koka e Emilianit është një varkë e vogël Për ne që mbytemi në një lumë gjithë egërsi. Jetohet vetëm një herë, vetëm një herë të vetme! Vetëm një herë rinia himnizon hënën si velë në largësi.
8. FUNDI I PUGAÇOVIT PUGAÇOVI U çmëndët! U çmëndët! U çmëndët! Që ne u shfarrosëm, juve kush ju tha? Gojë të liga si torba me ushqime të prishura Vjellin qelbësira, gënjeshtra të pacipa, hata. Tri herë mallkuar qoftë ai kriminel, frikacak e kopuk Që diti t'ju helmojë me gjepura të tilla, Sonte duhet të shaloni kuajt Për t'u futur me mua para agimit në Gurjev. Po e di, e di, jemi para një fatkeqësie të tmerrshme, Por për këtë dhe më e tmerrshme në kënetën e mjegullës Barkat tona, si mjelma do të rrahin krahët e drunjtë Mbi ujrat e Kaspios, drejt Azisë. O Azi, vend i kaltër, Azi! Mbushur me rërë, gëlqere dhe kripë Kështu hëna ecën ngadalë në qiell, rrotat duke krikëllitur Si kirgizi me qerren e tij. Po kush e di vallë me ç'vrull e krenari Rrokullisen atje lumenjtë malor qimeverdhë? A s'është kjo arsyeja që fishkëllejnë kështu hordhitë e mongolëve Me sa egërsi e mizori që ka njeriu në brendësi? Prej kohësh, shumë kohësh fsheha dëshirën Që të transferohem atje poshtë, pranë nomadëve të tyre në fushim Që me dallgët e furishme të xigomatikëve të tyre të shndritshëm, Të mbështetem pragjeve të Rusisë si hija e Tamerlanit. Cili batakçi, kopuk, e kriminel Ju helmoi me një gënjeshtër të poshtër e të pacipë? Sonte duhet të shaloni kuajt menjëherrë Që të hyni me mua para agimit në Gurev. KRJAMINI O qesharaku, qesharaku, qesharaku Emilian, Je gjithmonë po ai tuaf, i verbër dhe dhelparak, Trimëria jote u derdh nëpër fushë Në asnjë punë të Azisë s'do mund të ziesh ti më, aspak. E njohim, e njohim popullin tënd të Mongolisë, Na është i panjohur vallë guximi i tij? Kush i pari, kush i pari, nëse jo kjo fundërine Ia mbathi në Sakmara? Si gjithmonë, si gjithmonë këto shëmtira të egra
Kanë zgjedhur si viktima më të dobtitit e më të vegjlit. S'bëjnë tjetër veç të plaçkitin e të djegin kufijtë e Rusisë Dhe të lidhin në shalat e kuajve si plaçkë lufte gratë. Kanë parapëlqyer gjithmonë inkursionin dhe plaçkitjen Në fshatrat e ashpra me jetë në errësirë të gjatë. ……………………………… Jo, s'mund të vimë më pas teje, As në Azi, as në Kaspio,as në Gurjev. PUGAÇOVI O zot, ç'po dëgjoj? Hesht, kozak Do të ta tapos fytin me thik ë a me një të shtënë pisto…lete Është e vërtetë që shpatat të kenë pushuar së vringëlluari? Është ky shpërblimi për gjithçka që kam hequr? Jo, jo, jo, s'mund ta besoj, s'është e mundur! Jo për këtë u rritët në stanicat e stepave; Asnjë kërcënim fatit të ashpër S'duhet t'ju shtrëngojë të dorëzoheni. Ju duhet ta nxitni edhe më shumë ulurimën tuaj Ashty si në kohën, kur era nga vendet tona frynte si furtunë… Me guxim ndiqmëni pra drejtë Kaspios! Me guxim më ndiqni! Ej, ju sotnikë zbatoni urdhërin! KRJAMINI Jo! Jo! S'jemi më shërbëtorët e tu! S'na josh më marrëzia jote si përherë. S'duam që në një luftë të marrë e të kotë Të shtrihemi në varreza si mijëra të tjerë . Zemra ka ankth e frikë të fshehtë. Nga mosmarrëveshje të përgjakta dhe ankesa, Ne do donim të dëgjonim si dikur në hutor Shushurimën nëpër panja dhe plepa. Kemi një vegjë fatale në jetë Më të fortë se çdo cimë dhe tel… A s'është çasti për ty Emilian Që të përulesh para autoritetit, ti kryetar rebel?! Atë që ishte, s'mund ta kthesh më prapa de, Jo më kot tetori hapet me të qarat e gjetheve… PUGAÇOVI Si!Tradhëti? Tradhëti? Ha, ha, ha!… E po mirë, pra! Prite mor qen shpërblimin tënd, ja! (Shtie). Krjamini bie i vdekur. Kozakët me britma nxjerrin shpatat. Pugaçovi, duke shpenguar, me thikën në dorë, bën prapa drejt murit.
ZERA Lidheni! Lidheni! TVOROGOVI Qëllojeni! Qëllojeni me shpatë, drejt e në turi! ZERI I PARE Kemi patur mjaft si ky i pafytyrë… ZERI I DYTE Tërhiqeni prej mjekrre… PUGAÇOVI …Të shtrenjtët e mi…Të mi-rët… Ç'ndodhir? Ç'ndodhi? Ç'ndodhi? Kush klith e ngërdheshet kaq me frikë Në lagështirën dhe në baltë ndanë rrugës? Kush ngërdheshet përtej tinëzisht, Duke pështyrë kundër diellit ndyrësisht? ……………………………… …Ah, është vjeshta! Është vjeshta që derdh nga thesi Monedha ari të prera nga muaji shtator Po! Jam i humbur! Ora ecën… Truri si qiri, shurdhshëm, shurdhshëm pikon… …Eshtë ajo! Është vjeshta që ju korruptoi E poshtra, e keqja, zhelania plakë. Është ajo, ajo, ajo Me flokët shpupuritur si muzg i dridhëruar Me dëshirën që vendlindja të vdesë Nën buzëqeshjen e saj të ftohtë, të trishtuar. TVOROGOVI Ah, ka luajtur…ç'rrini, ma shikoni? Lidheni! Sigurisht, s'do t'i bjerë murit me kokë. Lavdi Zotit! Mbaroi gjakderdhja e tij mizore, Mori fund ulurima e tij e tërbuar ujkore, Më i gjallë do të ndizet tani bakri i vjeshtës Lopata e erërave s'do të zbrazë lulkuqen e agimit. Shporruni pra! Duhet të shpejtojmë, Në duart e qeverisë ta dorëzojmë. PUGAÇOVI Ku je, ku je fuqi e dikurshme? Kërkon të çohesh dhe s'mund të lëvizësh dorën! Rini, rini, si natë maji ke pushuar së jehuari, Si qershia e egër në stepën e provincës!
Ja duket, duket mbi Don kaltërsia e natës Erë e ëmbël vjen nga shkurret e thata që digjen. Një hënë e plotë e ngrohtë Derdh gëlqere të artë mbi shtëpinë e ulët. I ngjirrur dhe me zor, kikiriki bën gjeli, kushedi ku. Teshtin gardhi prej pluhurit në fejzat e shqyera. Dhe larg, e më larg përherë, duke turbulluar gjumin e livadhit Vrapon zilka gjersa thërmohet prapa malit. Zoti im! A thua, vërtet erdhi çasti? Është e mundur të biesh nën barrën e shpirtit të dlirë? Dhe dukej…dukej ende dje… Të shtrenjtët e mi…të shtrenjtët…e mi-rë…
SHENIMET E KAPITUJVE: 5 - 8 5. I BURGOSURI I URALEVE Pugaçovi mori në pak kohë fortesa të ndryshme, nënshtroi Orenburgun me një rrethim të gjatë e të tmerrshëm (që nisi në ditët e para të tetorit 1773). Qyteti ndodhet në gjendet grabitjeje dhe në terror. Guvernatori, gjeneral leitnant Rejnsdorp, nis banditin Hllopusha në kampin e Pugaçovit. ''Në burgun e Orenburgut ndodhej atëherë në pranga një keqbërës, i njohur nën emrin e Hllopushës [domethënë, Petardo]. Për njëzetë vite ai kishte qenë cub në ato vende. Tri herë ishte internuar në Siberi, dhe tri herë kishte gjetur mënyrën për t'ia mbathur. Rejnsdorp mendoi që atij t'i shërbente i burgosuri inteligjent që të dërgonte në bandën e Pugaçovit afishet e paralajmërimit. Hllopusha u betua se do t'i kryente me përpikmëri detyrat e tij. Me t'u liruar, iu paraqit drejt për drejt Pugaçovit dhe ia dorëzoi të gjitha letrat e guvernatorit.'' E di, mik, se çfarë shkruhet në to'', i tha analfabeti Pugaçov dhe i dhuroi një gjysmë ruble dhe kostumin e një kirgizi të varur pak më parë. Duke njohur mirë krahinën që aq gjatë e kishte terrorizuar me grabitjet e tij, Hllopusha iu bë atij i domosdoshëm. Pugaçovi e emëroi kolonel dhe e ngarkoi me grabitjen dhe me revoltën e fabrikave. Hllopusha u pajtua me besimin e fshehtë në të. Lëvizi gjatë lumit Sakmara duke bërë që të ngrinin krye fshatrat përreth, u shfaq në skelat e Bugulçanit dhe të Sterilitamakut dhe në ofiçinat e Uralit dhe që andej i dërgoi topa Pugaçovit, gjyle dhe barut, duke e shtuar bandën e tij me fshatarë dhe bashkirë, shokë të tij të grabitjeve'' (Pushkin, Histori cit. f. 173 – 74) ''Banditi Hllopusha i shtruar në kamzhik, i damkosur nga dora e xhelatit, me fejzat e hundës të shqyera gjer në kerce ishte një nga përkrahësit e Pugaçovit. Atij i vinte turp nga deformimi që kishte pësuar dhe mbante në fytyrë një rrjetë ose e mbulonnte atë me mëngën e krahut, si për t'u mbrojtur nga ngrica'' (po aty, f. 181- 82) 6. NE KAMPIN E ZARUBINIT Jemi në kampin e Zarubinit, mëkëmbës i Pugaçovit. Forcat e rebelëve, gjithnjë e më të shumta grabisin qytete e fortesa, marrin Samarën në fund të dhjetorit të viti 1773. ''Çdoditë forcat e Pugaçovit rriteshin. Ushtria e tij përbëhej tashmë prej njëzetë e pesë mijë njerëzish. Bërthama formohej prej kozakëve të Jaikut dhe nga ushtarë të kapur në kalatë, por pranë tyre grumbullohej një shumicë e pabesuar tartarësh, bashkirësh, kalmukësh, fshatarësh rebelë, galeotësh të arratisur dhe endacakë të çdo lloji. Gjithë ky llum ishte armatosur si jo më mirë; kush më shtizë, kush mekobure, kush me shpatë oficeri. Disave iu shpërndan bajoneta të vendosura në hunj të gjatë; të tjerët mbanin topuza; pjesa më e madhe nuk kishte kurrëfarë arme. Ushtria ishte e ndarë në regjimente të përbërë prej pesëqind njerëzve. Paguheshin vetëm kozakët e Jaikut; të tjerët kënaqeshin me plaçkitjen. Vera ishte shitur nga financa e shtetit. Me ushqimet dhe kuajt merreshin bashkirët. Për dezertimin qe vendosur dënimi me vdekje''. (Pushkin, Historia cit. kap. III, f. 178). Gjithë Rusia ndodhet në një gjendje të tmerrshme. ''Vërtet gjendja ishte e tmerrshme. Revolta e përgjithshme e bashkirëve, e kalmukëve dhe e popujve të tjerë të shpërndarë në këtë krahinë, ndërpriste nga çdo anë komunikimet. Trupat ishin në numër të paktë dhe të pabesë. Krerët braktisnin postet e tyre dhe iknin duke dalluar një bashkir me kukurë ose një fshatar të ndërmarrjeve, me çomange. Dimri dyfishonte vështirësitë. Stepat ishin mbuluarme borë të madhe. Nuk ishte e mundur të shkoje përpara pa pajisje, jo vetëmme bukë, por edhe me dru. Fshatrat ishin të shkretë, qytetet kryesore të rrethuar, të tjerët të pushtuar nga bandat e rebelëve, fabrikat të plaçkitura dhe të djegura;
plebeu ishte kudo në lëvizje dhe bënte prapësira. Trupat edërguar nga të gjitha anët e Shtetit, lëviznin me ngathtësi. E keqja që s'e ndalte asgjë, përhapej me shpejtësi dhe gjërësisht. Nga qyteza e Iljek deri në Gurjev, kozakët e Jaikut ishi në revoltë. Guvernatorët e e Kazanit, të Nizhgorodit dhe të Astrahanit ishin plot banda banditësh; flaka mund të vërshonte deri në Siberi; në Permë filluan lëvizjet; Ekaterina ishte në rrezik. Kirgizët – kajsaki duke përfituar nga mungesa e trupave, filluan të të kalojnë kufirin e hapur, të plaçkisin banesat e bujqve, të merrnin bagëtinë, të plaçkisnin banorët. Popujt e Oltrekubanit, të nxitur nga Turqia, zienin; dhe disa fuqi evropiane mendonin të përfitonin nga gjendja e vështirë në të cilën ndodhej atëherë Rusia'' (po aty., kap. IV,f. 199 – 200). Në këtë kuadër rrethimi i Orenburgut, bëhet përherë e më shumë dramatik. ' Gjendja e Orenburgut bëhej e tmerrshme. Banorëve u ishte rekuizuar mielli dhegruri dhe u shpërndahej prej tij një racion ditor. Prej një kohe të gjatë i ushqenin kuajt me gjembaçë të thatë. Pjesa më e madhe e tyre ngori dhe dhe u përdor si ushqim. Uria rritej. Një thes me miell shitej (edhe ky në mënyrën më misterioze) njëzetë e pesë rubla. Me propozim të Riçkovit (akademikutqë ndodhej atëherë në Orenburg) filluan të skuqnin lëkurën e qeve dhe kuajve dhe ta grinin në copëza që ta përzienin në bukë. Shpërthyen sëmundjet. Mërmëritej gjithnjë e më fort. I trembeshin një revolte'' (po aty., f. 196).' Gjatë mungesave të shpeshta të Pugaçovit, Sigajev, Padurov dhe Hllopusha drejtuan rrethimin e Orenburgut'' (po aty., kap. V. f. 210). Por njerëzit e Pugaçovit fillojnë një të venë re një paranjenjë fatkeqësie.
7. ERA PERKUND THEKREN më 1774, pas ngjarjeve të ndërsjellta, fati i Pugaçovit merr të tatëpjetën. Duke falimentuar tentativa e pushtimit të Orenburgut, ai pëson disa disfata të rënda dhe strehohet në fshatin Breda, pranë lumit Sahmara, shtatë verste nga qyteti (''mars 1774). Hllopusha është kapet dhe gjykohet në Orenburg,thotë Pushkini: ''Sigajev,duke parë se gjithçka kishte marrfund, mendoi të fitonte faljen dhe, duke mb ajtur Pugaçovin dhe Hllopushën, i trensmetoi guvernatorit të Orenburgut propozimin t'i dorzojë mashtruesin duke i kërkuar që t'i jepej sinjali me dy të shtëna topi. Centurioni Loxhinov qëkishte shoqëruar ikjen e Pugaçovit u paraqitnë në Rejnsdorp me këtë lajm. I shkreti Rejnsdorp nuk guxoi t'i besonte fatit të vet dhe përdy orë të tëra nuk mundi të vendoste të jeptesinjalin e kërkuar. Ndërkaq Pugaçovi dhe Hllopusha qenë liruar nga të internuarit që gjendeshin në Breda. Pugaçovi iku me dhjetë topa, me prenë e plaçkitur dheme dy fundërrinat që i kishin mbetur. Hllopusha galopoi drejt Kargalesë me qëllim që të shpëtonte gruan dhe djalin. Tartarët e lidhën dhe dërguan që të lajmëronin guvernatorin. I burgosuri i famshëm u dërgua në Orenburg, ku më në fund iu pre koka,në qershor të vitit1774'' (Historia cit., kap.V, f. 213). Pugaçovi, humbet kështu dalngadalë bashkëpunëtorët më të rëndësishëm. Zarubin u burgos në Tabinsk.në Sahmara bienë gjithashtu në burg, Padurov e të tjerë. Megjithatë, në planin etij ambicioz për të marshuar mbi Moskë, Pugaçovi arrin të marrëKazanin (12 korrik1774)''. Por u mund shpejt dhe u ndoq përtej Vollgës nga trupat e nënkolonelit J. J. Mikelson. ''Kalimi i Pugaçovit krijoi një pështjellim të përgjithshëm. Gjithë pjesa perëndimore e Vollgës ngriti krye dhe kaloi në anën e mashtruesve […]. Por tashmë Pugaçovi nuk kishte qëllim të marshonte mbi kryeqytetin e vjetër [Pjetri i Madh, duke themeluar Petërburgun më 1703, më 1712, transferoi kryeqytetin nga Moska atje] I rrethuar nga çdo anë nga trupat qeveritare, duke mos pasur besim te bashkëpunëtorët e tij, ai mendonte tashmë për shpëtimin e vet; qëllimi i tij ishte që të kalonte përtej Kubanit ose në Persi. Rebelët kryesorë parashikonin fundin e bëmës së organizuar prej tyre dhe bënin bisedime për kokën e kreut të tyre. Perfiliev, në emër të të gjithë kozakëve fajtorë, dërgoi fshehtaz në Petërburg një përfaqësi me propozimin që ta dorzonin batakçiun. Qeveria, e gënjyer një herë, nuk i besonte, megjithatë huri në lidhje me të. Pugaçovi ikte, por ikja e tij dukej një pushtim. Kurrë sukseset e tij nuk kishin qenë më të tmerrshme, kurrë, revolta nuk ishte tërbuar më me forcë. Kryengritja kalonte nga një fshat në tjetrin, nga krahina në krahinë. Mjaftonte shfaqja e dy apo tre keqbërësve për të çuar krejt krahinën. Formoheshin banda të veçuara plaçkitësish dhe revoltuesish dhe secila kishte nga një Pugaçov… Këto lajme të dhimbshme bënë në Petërburg një përshtypje të thellë dhe errësuan gëzimin e krijuar nga fundi i luftës me Turqinë dhe nga përfundimi i paqes së lavdishme së Kjuçuk Karnadzha (në rusisht; në turqisht Kyçyk Qainarxhe; Kajnardzha, fshat mbi Danub, pranë Silistras, në Dobruxhian jugore (Bullgari), ku u firmos paqja në përfundim të luftës ruso – turke (1768 - 74): cfr. F. 97, shënimi në tablonë 3)'' (Pushkin, Historia cit., kap. VIII , f. 247-48). Atëherë Katerina emëroi komandant suprem të ushtrisëkontin Pjotër Ivanoviç Panininin i cili në shtator të vitit 1770 kishte marrë kështjellën turke të Benderisë mbi Dniestër, në Moldavi. ''Në këtë mënyrë fituesi i Benderit e çoi luftën kundër kozakut të thjeshtë që katër vite më parë kishte shërbyer i panjohur në rreshtat e ushtrisë së besuar komandës së tij'' (po aty, f.249). Pugaçov arrin të pushtojë Penxan (në
bashkërrjedhjen e Penxës me Suran, në limanin e mesëm të Vollgës) dhe në jug-lindje, Saratov (mbi Vollgë), por pastaj (25 gusht 1774) u mund nga Mishelsoni në një betejë të fundit dhe vendimtare pranë Sareptës, në afërsi të Karikinit (Stalingradi i ardhshëm). Në shpirtin e bashkëpunëtorëve të tij futet helmi i tradhëtisë. Tvorogov, beniamini i Pugaçovit propozon që të lidhet Emiliani dhe t'i dorëzohet qeverisë. 8. FUNDI I PUGAÇOVIT Pugaçovi i trodhëtuar nga njerëzit e tij, iu dorëzua trupave qeveritare (shtator 1774). Pushkini thotë: “Pugaçovi nuk kishte mjete për t'iu shpëtuar rrjetave që e shtrëngonin. Bashkëpunëtorët e tij duke parë nga njera anë rrënimin e pashmangshëm dhe nga ana tjetër shpresën e faljes, filluan të merreshin vesh mes tyre dhe vendosën t'ia dorëzonin qeverisë. Pugaçovi donte të shkonte drejt detit Kaspjk duke shpresuar që të gjente mënyrë e t'i t'i hapte shtegun vetes nëpër stepat e Kirgizëve-kajsaki. Kozakët u hoqën sikur ranë dokord, por duke i thënë se donin të merrnin me vete gratë dhe fëmijët, e çuan në Uzen, strehim i zakonshëm për keqbërësit dhe të ikurve të atyre viseve. Më 14 shtator arritën fshatrave të ''besimtarëve të vjetër'' të popullit (''besimtarët e vjetër'' starovery, përbënin në Rusi një sekt fetar që e pati origjinën në viti 1656; të quajtur raskolniki, domethënë të veçuarit nga kisha ortodokse zyrtare). Këtu pati këshillën e fundit. Kozakët që nuk pranuan të dorzoheshin në duart e qeverisë u shpërndanë. Të tjerët u drejtuan në çadrat e Pugaçovit. Pugaçovi qëndronte vetëm dhe i mendueshëm. Arma e tij varej në një cep. Duke dëgjuar të hynin kozakët, ngriti kokën dhe pyeti se çfarë donin. Ata filluan të flisnin për gjendjen e tyre të dëshpëruar dhe ndërkohë duke iu afruar ngadalë kërkuan t'i zinin rrugën për tek arma e varur. Pugaçovi nisi atëherë t'i bindte që të shkonin drejt qytezës së Gurievit. Kozakët iu përgjigjën se për një kohë të gjatë kishin shkuar ata pas tij dhe se tashmë kishte ardhur koha që t'i ndiqte ai ata. ''E po mirë pra'', tha Pugaçovi, ''doni ta t radhtoni sovranin tuaj?'' ''Ç'të bëjmë?'' u përgjigjën kozakët dhe pa pritur iu hodhën përsipër. Pugaçovi u shpengua në kohë. Atë u tërhoqën disa hapa prapa. E kam vënë re prej kohësh tradhëtinë tuaj'', tha Pugaçovi dhe duke thirrur beniaminin e tij, i zgjati duart dhe i tha: ''Lidhi!'' Tvorogovi donte ta lidhte me duart prapa. Pugaçovi nuk u përkul. ''Mos vallë jam bandit? '', tha me inat. Kozakët e hipën mbi kalë dhe çuan drejt qytezës së Jaikut. Gjatë gjithë rrugës Pugaçovi i kërcënoi me hakmarrje e dukës së madh. Një herë gjeti mënyrën të lironte duart, kapi shpatën dhe koburen, plagosi me një të shtënë një nga kozakët dhe nisi të thërriste që të lidhnin tradhtarët. Por askush tashmë s'e dëgjonte më'' (Histori cit., kap. VIII, F. 260 – 61). Në qytezën e Jaikut, Pugaçovi iu dorëzua gjeneralit të famshëm A. V. Suvorov i cili duke u emëruar kryekomandant nga konti Panininë fazën e fundit të operacioneve, kishte marrë komandën e repartit të Mikelsonit. (Një skenë me Suvorovin u hoq nga Esenini në redaktimin përfundimtar të dramës). Pastaj i burgosuri u dërgua në Simbirsk dhe iu dorëzua kontit Ponin.Më në fund u dërgua në Moskë: “ Në Moskë u prit nga një turmë e madhe që me t'u qetësuar na kapja e keqbërësit të madh, po e priste atë me pa durim. Ai u vu në Oficinë, ku që nga mëngjesi deri në mbrëmje, për dy muaj rresht, kuriozët mundën të shihnin rebelin e famshëm të lidhur me zinxhir në mur dhe akoma i tmerrshëm në pafuqinë e tij. Tregohet se shumë grave u binte të fikët nga vështrimi i tij i zjarrtë dhe nga zëri i tij kërcënues. Para gjyqit tregoi një debolecë të pa pritur shpirtrore. U desh ta përgatisnin dalngadalë që të dëgjonte vendimin me vdekje. Pugaçovi dhe Perfilievi u dënuan me shqyerje së katërsh; Çika me prerje koke; Sigajev, Podurov dhe Tornov në hu; tetëmbëdhjetë burra me dënim me kamxhik, me internim dhe me punë të detyruar. Ekzekutimi i Pugaçovit dhe i bashkëpunëtorëve të tij u bë në Moskë, më 10 janar 1775'' (po aty, f. 264). Kështu mori fund revolta që nisi me një grusht kozakësh të pa bindur dhe duke u rënduar nga neglizhenca e pafalshme e autoriteteve, kishte tronditur Shtetin nga Siberia në Moskë dhe nga Kubani në pyjet e Muromit. Qetësia e përgjithshme nuk u stabilizua për një kohë të gjatë akoma (…) Në fund të vitit 1775 u shpall një amnisti e përgjithshme dhe u dha urdhëri që të harrohej përgjithmonë përsa kishte ndodhur.'' (po aty, f. 268). 22 tetor 1774, një muaj nga kapja e Pugaçovit, Katerina i shkruante Volterit në frëngjisht mbi kapjen e Pugaçovit. Mbi Pugaçovin shkruan akoma edhe Pushkini (po aty, kap. IV f. 202 - 3): ''Emilian Pugaçovi, kozak në lirim i ''stanicës'' (shih më tej) Zimovjevskaja (mbi Don), ishte bir i Ivan Mihajllovit, vdekur shumë vjet më parë. Ishte dyzetë vjeç; ishte me trup mesatar, zeshkan në ngjyrë ulliri, thatanik; me flokë të verdhë të zënë, me mjekërr të zezë, jo të madhe, me majë. Një dhëm i sipërmë i qe shkulur që kur ishte ende fëmijë në një boksim. Në tëmthin e majtë kishte një njollë të bardhë dhe në të dyja sisët shenjat e mbetura pas sëmundjes së quajtur sëmundje e zezë. Ishte analfabet dhe shenjën e kryqit e bënte si ''raskolnikët'' (domethënë me tre gishta në vend që ta bënte me dy).Rreth dhjetë vite më parë ishte martuar me kozaken Sofija Nadjuzhina, me të cilën pati pesë fëmijë. Më 1770 kishte kryer
shërbimin ushtarak në armatën e dytë, u gjend në luftë me Benderin dhe pas një viti kishte qenë ushtar i liruar në Don për shkak të një sëmundje. Kishte shkuar në konvaleshencë në Çerkask. Me kthimin e tij në atdhe, atamani i Zimovjevskajas e kishte kërkuar në një mbledhje të ''stanicës'' ku kishte marrë kalin me mantel me të cilin kishte arritur në shtëpi. Pugaçovi u përgjigj se e kishte blerë në Tanganrog; por kozakët duke njohur jetën e tij të shthurur, nuk i kishin besuar dhe e kishin dërguar të merrte një çertifikatë të shkruar që të provonte blerjen. Pugaçovi ishte nisur. Ndërkaq mësuan se ai nxiste disa kozakë të internuar pranë Tagnrogut që të iknin përtej Kubanit. Qe vendosur që Pugaçovin ta dorëzonin në duart e qeverisë. Në muajin tetor, kur u kthye, ai u fsheh në fermën e tij, ku u kap, por ai arriti të ikte. Shkoi duke u endur s'dihet se ku, gati gjatë rreth tre muajve; më në fund një mbrëmje gjatë kreshmës, arrriti fshehtas në shtëpinë e tij dhe trokiti në dritaren e vogël. Gruaja e la të hynte dhe lajmëroi kozakët për ardhjen e tij. Pugaçovi qe kapur përsëri dhe qe dërguar nën skortën e agjentit të policisë, ''starshinit'' (domethënë, i moshuari ose kryetari) Makarov, në “stanicën” Nizhne - Çirskaja, dhe përtej në Çerkask. Gjatë rrugës iku përsëri dhe që atëherë s'u pa më në Don. Që nga deponimi që bëri vetë Pugaçovi në fund të vitit 1772 në kançelarinë e punëve të pallatit ishte e njohur tashmë që pas ikjes së tij, ishte strehuar përtej kufirit polak, në ''sloboda'' (domethënë, fshat i madh ose rrethinë) shizmatikët e Vetkas; pastaj kishte marrë pasaportën në avampostin e Dobruankës duke e quajtur veten sikur kishte lindur në Poloni dhe ishte hedhur gjer në Jaik duke jetuar me lëmoshë. Të gjitha këto lajme qenë botuar; ndërkaq qeveria ia ndaloi popullit që të fliste për Pugaçovin, emri i të cilit nxiste plebenë. Kjo masë e përkohshme e policisë pati forcë ligjore gjer me ardhjen në fron të sovranit të ndierë [Aleksandrit I (1777 - 1825), hipur në fronin e Rusisë në vitin 1801], kur qe lejuar që të shkruanin dhe të botonin për Pugaçovin. Akoma dhe sot dëshmitarët e vjetër për atë revoltë përgjigjen me përtesë pyetjeve të kuriozëve''. SHPJEGIME FJALESH kibitk – karro e mbuluar me mushama stanicë – fshat i kozakëve, zakonisht i fortifikuar. kurgani – tumalë e lashtë varri në formë kodrine bashkirët dhe kalmukët – muhamedanë që flasin gjuhën turke, me origjinë ugro-fine e turke dhe kishin një damar mongol; banonin në Uralet jugorë; vareshin nga Rusia. Samara – qytet mbi lumin Vollga. Irgis (më shpesh: Irgiz): – nyje e rëndësishme karvanesh dhe tregu në stepën e Kazakistanit, mbi Vollgë, në veri të liqenit Aral. Kalmukët nga Vollga e pastaj nga Jaiku drejtohen drejt Irgizit në ikjen e tyre nga Rusia në kufijtë e Kinës. sotnik – skuadërkomandant atamani – kryetar i kozakëve, përgjithësisht i zgjedhur. Nuk jam Emiliani, por Pjetri – Pugaçovi mori emrin e të ndierit Pjetër. Tvert – qytet mbi Vollgën e sipërme, në veri - perëndim të Moskës (nga viti 1931, u riemërua Kalinin) çervonzi – monedhë ari e kohës së Pjetrit izbë – kasolle e fshatarëve rusë sotnja – shih sotnik. Sakmara, qytet mbi lumin Vollga, 29 verste nga qyteza e Orenburgut. E ndryshme nga Samara. tartarë – muhamedanë që flasin gjuhën turke (jo mongol) kirkizë – si tartarët ishin muhamedanë që flisnin gjuhën turke dhe të nënshtruar nga rusët Sigajev – Tornov. Jo, jo, nuk është gusht, kur shkoqet tërshëra. – Pikërisht në gusht Pugaçovi pësoi disfatën totale pranë Sareptës, përtej Vollgës. Kufomat janë kaq të panumërt sa mbulojnë kallinjtë e tërshërës nëpër fusha. suslik – marmotë,brejtës. kolotushka – çekiç druri. Fund
Rruga ime – Poemë (Përktheu Faslli Haliti) Futet mes pritave të saja jeta prapë. Mua, banorit të hershëm të fshatit. Më vjen ndërmend vendlindja. Ç‘kam parë dikur, në fshat. Vargje urtësisht thoni. Bëmat e jetës sime Tregoni.
Një izbë fshati. Qaforet e kuajve që bien erë katran. Kamarja e ikonave të lashta Një bishtuk dritëzbehtë. Ç’bukuri vërtet! Përshtypjet e viteve të para. I ruaj të gjalla të freskëta në jetë. Pështjellimi i bardhë i stuhisë së borës, Jashtë dritareve ulurin. Nëntë vjeç. Pranë sobës macja, shtroja dhe gjyshja… Gjyshja hap gojën çdo çast, psherëtin Dhe buzën me kryq duke zënë. Këndonte diçka të trishtuar Për stepën e paanë. Stuhia çirrej. Pranë dritares. Dukej sikur vdektarët vallëzonin. Sakaq, Japonezëve u shpallte luftë perandoria. Dhe kujtdo që larg i faniteshin kryqe të drunjtë Me qindra edhe me mia. Në atë kohë Punët myk të Rusisë injoroja. As qëllimet As arsyet e luftës s’i kuptoja. Fushat e Riazanit, ku muzhikët Kosisnin bar Dhe mbillnin grur Ishin për mua gjithë bota mbarë. Vetëm mbaj mend se fshatarët pëshpërisnin, Dhe shpotisnin djallin. Zotin dhe Carin. E vetmja përgjigje për ta ish Buzëqeshja e agimeve dhe largësive Ngjyrë limoni. Të kulluara gjer tej kaltërsive. Për herë të parë, U ndesha me rimën, Teprica e ndjenjave të mia Më trulloste. ²Meqë trilli im, U ngjal, s‘u zverdh, Në fjalët e mia, thashë, shpirtin do ta derdh².
Vite të largëta, Si brenda një mjegulle jeni tani. Kujtoj gjyshin Kur më thosh me trishtim: ²Eshtë krejt e kotë… Shkruaj po deshe Për thekrën, Dhe më tepër shkruaj për pelat, biri im!² Atëher në trurin e lodhur nga pasioni Për muzën time me një qetësi të fshehtë Nisën ëndërrat e mia intime. Se së shpejti do të bëhesha i pasur, I dëgjuar Poet me nam Dhe që monumentin Do të ma ngrinin në Riazan… Pesëmbëdhjetë vjeçar U dashurova marrëzisht Dhe ende jo i vetëm fillikat Ëmbëlsisht Pasi erdha në moshë, U martova me vajzën më të mirë Me më të bukurën e vajzave në botë. Vitet rridhnin Ndryshonin fytyrat e tyre… Një dritë e re Përhapej mbi ta. Kurse unë fshatari ëndërrimtar, U bëra këtu në kryeqytet Poet i klasit të parë. Dhe i sëmurur Nga mërzia e shkrimtarit Nisa të endem Vendeve të huaja si udhëtar, S‘u besoja më takimeve, S‘vuaja nga ndarjet, lamtumirat, E quaja gënjeshtër gjithë botën mbarë. Kuptova atëherë Ç‘ishte Rusia, Kuptove, ç‘ishte lavdia. Dhe në një shpirt si ky imi, Si helm i hidhur Më zuri thellë e më thellë trishtimi. S’e çaj kokën fare Që jam poet. Edhe pa mua Ka plot zhele anembanë.
Ngordhsha! Por Vetëm një lutje për ju kam… Mos ma ngrini, ju lutem, shtatoren në Riazan. Rusia… Carshina… Breng… Delikatesë aristokrate e kulluar… Ç‘këndojnë vallë? Prite, pra, o Moskë Rrugaçin e dëshpëruar. Do ta shohim Kush nga ne do t'ia dalë. Dhe ja nga vargjet e mia, Në klubin e ndritur, çdo sallon Shurra e pelës së Riazanit Gulfon . Nuk ju pëlqen? Por është e drejtë!. Me zakonin E Aromës së rigonit dhe trëndafilave .. Por kjo bukë, Që ju po gëlltitni e kemi bërë ne Si të thuash, pikërisht Me pleh, Kaluan vite të tjera Ajo që ndodhi gjatë tyere S‘mund të thuhet Vetëm me fjalë. Carizmin duke përzënë Me energji tmerrësisht të furishme, Masat e punëtorëve u çuan në këmbë I lodhur së zvarrituri Nëpër vëndet e huaja U ktheva Në shtëpinë ku linda. Tek këneta, Me fustan të bardhë Rri berjoza me bukle të blerta. Po ç’berjozë! E mahnitshme! dhe ç‘gjinj pa, Nuk i gjen në asnjë grua Gjinj si ata. Nga fushat Muzhikët spërkatur me diell të valë. Karrot e tyre me thekërr Më sjellin përballë.
Nuk mund të më njohin përsëri: Për ta jam një kalimtar. Por ja, pa vështruar, Kalon një fshatare. Si një lloj rryme të ftohtë Ndiej gjatë shpinës Një rrëqethje të pashprehshme dot. Është vërtet ajo? E mundur të mo s‘më njoh? Pa dyshim! Lëre, pra të shkojë… Edhe pa mua asnjë hidhërim asaj S ’ka për t’i munguar: Jo më kotë e ka një rrudhë kaq të dhimbshme Buza e saj e menduar. Çdo mbrëmje, Duke ulur kapelen mbi ballë Që të mos më tradhëtoj akulli Që kam në sy. Po shkoj të shoh korrjen e stepaave Dhe të dëgjoj me kërshëri Si këndon lehtaz Përroi aty. Si t‘ia bëj unë vallë? Rinia iku! Erdhi koha Të punoj se të endem lart e poshtë përherë. Sepse po më vijnë këngë të pjekura tani Nga shpirti im aventurier. Dhe ndryshimi i jetës së fshatit Mund të më mbush Me forca të reja, Si dhe dikur Më bëri me famë e lavdi Bashkëfshatarja ime Pela ruse.
Në sheshin e kaltër të qiellit (Përktheu Faslli Haliti) Në sheshin e kaltër të qiellit Tymi me re të verdha u ëmbëlsua, Natën ai ëndërron. Njerëzit flenë, Ankthi më mundon vetëm mua. I kryqëzuar me retë, Tym të ëmbël pylli thith. Brenda unazës së krisave qiellore Tatëpjeta shtrin gishtat të gjithë .
Nga moçali vjen klithma e çafkës, Gurgullima e ujit të kulluar, Dhe aty - këtu, mes reve duket Si një pikë uji, një yll i vetmuar. Të mundësh me të në këtë tym sterrë, Të ndezësh një zjarr të madh në pyll, Dhe pastaj ta shuash atë yll menjëherë.
NË FRESKINË E NJË VJESHTE TË BUKUR (Përktheu Faslli Haliti) Në freskinë e vjeshtës është bukur të dridhet shpirti në erë – që duket një mollë dhe të shikosh parmendën e diellit që çan mbi sipërfaqen e lumit ujin kaltëror. Është bukur të shkulësh nga trupi Gozhdën e nxehtë të një kënge dhe me fustan të bardhë festiv të presësh mikun trokasë derës tënde. Unë mësoj, mësoj me zemër të ruaj në sytë e mi lulen e qershisë së egër, Vetëm në vetëpërmbajtje ndjenjat ngrohen kur një plasë çan gjoksin. Në heshtje kumbon kambanorja e yjeve, Për mëngjesin çdo gjethe është një qiri. S’do lejoj të hyjë në dhomën time askënd s’kam ndërmend t’i hap derën kujt kurrësesi.
NË FRESKINË E VJESHTËS ËSHTË BUKUR Përktheu SKËNDER BUÇPAPAJ Në freskinë e vjeshtës është bukur ta shkundësh nëpër erë shpirtin - si një mollë dhe të shikosh parmendën e diellit që brazdon sipër lumit ujrat kaltërorë. Është bukur ta shkulësh nga trupi gozhdën e artë të një kënge dhe në veshjen e bardhë të festës të presësh mysafirin në mbrëmje. Unë studioj, studioj me zemër të ruaj në sytë lulen e qershisë së egër. Vetëm në ngujim ndjenjat nxehen kur një krisje ma plas gjoksin e shkretë. Në heshtje po jehon kambanorja e yjeve, çdo fletë është për agimin një qiri. Askush nuk do të hyjë në këtë dhomë, unë derën s'do e hap për asnjeri.
NE TANI DO TË IKIM PAK NGA PAK (Përktheu Faslli Haliti) Ne tani po ikim pak nga pak që këtej Drejt vendit ku ka qetësi dhe gëzim. Mbase, shpejt edhe unë do duhet t’i ngre plaçkat e mia të vdekjes për udhëtim. Pyje të dashura mështeknash! Ti tokë! E ju, rërëra të ultësirave! Përpara kësaj turme në vrapim s’kam forcë ta fsheh melankolinë. Kam dashur shumë në këtë botë gjithëçka që vesh mish e shpirt. Paqje mështeknave që hapin degët u pasqyruan në ujin e trëndafiltë . Në mjaft mendime kam rënë në heshtje , shumë këngë brenda vetes kompozova. I lumtur jam mbi këtë tokë të zymtë për gjithçka që frymova dhe përjetova. I lumtur që kam puthur gratë, që shkela lule, u shtriva mbi bar, edhe nuk qëllova kurrë në kokë kafshët, motrat tona, si i marrë. E di që atje nuk lulëzojnë zabelet, nga qafa e mjellmës thekra s’fëshfërin ndaj para turmës së vrapuesve unë provoj gjithmonë rrëqethje, dridhërim. Di se në atë vend nuk do të ketë, jo si këto fusha flokëverdha nën mjegulla krejt. Edhe pse njerëzit për mua janë të dashur Edhe jetojnë me mua mbi këtë tokë të shenjtë .
ZGJOMË SHPEJT NESËR NË AGIM (Përktheu Faslli Haliti) Zgjomë shpejt nesër në mëngjes, O nëna ime durimtare e shenjtë ! Do të eci në rrugën matanë kodrës Do takoj unë mikun e shtrenjtë. Sot, mbi livadh, në pyllin e dendur Kam parë vija rrotash gjërë e gjatë. Era nën një pelerinë të hollë resh Tund e dredh dogan* e saj të artë Nesër në agim do të kalojë si shigjetë, Duke shkelur berretë-hënën nën gëmushë, Dhe pela do të tund me shaka Bishtin e saj të kuq mbi fushë.
Zgjomë shpejt nesër në mëngjes, Dhe dritën në dhomë ma ndiz. Flitet se shpejti do të bëhem Poet i famshëm i gjithë Rusisë Do të këndoj për ty dhe mikun, Stufën tonë, gjelin dhe çatinë... Qumështi i lopëve të tua shegane Do derdhet në këngët dhe vargun tim. *Hark druri mbi kalin e trojkës
LASHË (Përktheu Faslli Haliti) Lashë shtëpinë time atërore, Kaltërsinë e Rusisë kam lënë. Mbi pellgun me tre yje, panja Ngroh trishtimin e plakës, nënë. Hëna si një bretkosë e artë Pasqyrohet në ujin e qetë. Si ngjyra e një molle, thinja U derdhe mbi mjekrën e atit,vetë Jo, shpejt, shpejt s’do të kthehem ! Gjatë do këndojë, gjëmojë stuhi e epërme. Kujdeset për kaltërsinë ruse Panja e moçme mbi një këmbë të vetme. Unë e di, ka gëzim në të Sepse, shiu gjethet i lan, Sepse, ajo panjë e moçme Me kokën e tij më ngjan.
JO MË KOT (Përktheu Faslli Haliti) Jo më kot fryjnë erërat, Jo më kot stuhia buçet. Sytë e mi dikush fshehtas I dehu me dritë të qetë. Dhe prej dikujt ëmbëlsia pranverore Në mjegullën e kaltër më hoqi sot Mua nga trishtimi mrekullisht, Por jo që këtu, jo nga hyjnorja tokë. Pikimin e qetë të qumshtit jo ankthin, Tronditjen yjore jo dhimbjen, Unë dua me kohë universin, përjetësinë Sikur ato të ishin vatra ime, atdheu im. Gjithçka në ta është bujare, e shenjtë, Dhe ajo që dhemb shkëlqen, Perëndimi, lulkuqe e ndezur,
Rrjedh çurg mbi qelqin liqen. Një vegim në detin e grurit I pafrenueshëm vjen në buzë Qielli që sapo polli Lëpin viçin e tij të kuq.
Nje leter, te tille ne jete Nje leter, te tille ne jete Pa shkak S`do ta shruaja kurre. Marr qyrkun e shkoj ne plevice Te prehem ashtu si dikur Kaloj neper kopshtin e heshtur Aroma,puhi dhe freski Ah, gardhi i shtrenjte c`me duket Tani qe e shoh perseri As gjashtembedhjete s`pac mbushur Tek kjo der` e vogel,te kjo Me zerin e saja te embel Nje vashez dikur me tha :"Jo!"? E shkruar, e larget ,e shtrenjt!... Ne zemer e ruaj ende Sa shum ahere ne deshem Po ja qe na deshen dhe ne LETER NJE FEMRE Ju e kujtoni patjter e kujtoni Se si qendroja Ne s'kaj te murit te ndyre: E ndezur neper dhome ju shkonit Dhe dic' te rrept' Me flaknit ne fytyre Me thoshit ju: Erdh'koha per t'u ndare Se ju mundon Kjo jete camarroke,bosh Se donit ju t'a nisnit punen mbare Dhe fati imTe rrokullisem poshte E dashur! Ju s'me kini dashuruar Se dinit ju qe turmes gjithe zjarr U'n rendja posi kal'i terbuar Perzene prej kaloresi guximtar Se dinit ju, Qe si ne tym une shkoj, Nen kete qiell te care nga shtrengata Dhe vuaj pikerisht se s'e kuptoj Per ku n'a shpie rrot' e fatit Fytyre per fytyre
Fytyren s'e sheh dot Por dic' e madhe ngrihet ne hapesire Anija duket sikur qan me lot Kur dallg'e detit vjen per t'a perpire Anije - toka eshte! Por pa ven're Drejt jetes lumtur,drejt lavdise, Dikush,krenare gjer ne re Ate e nisi mes stuhise. E kush nga ne ne buz'te anijes S'ka share,peshtyre,e s'eshte rrezuar? Te paket jane ata prijes, Tallazit shkemb per t'i qendruar Ather'dhe un' Nen zhurm'e zjarr, Per ne keto pune i sprovuar Anijes zbrita ne hambar Nga vjell'j e turmes per te shpetuar Ay hambarIsh pijetore ruse Dhe qe t'mos vuaj per keto njerez Pa pritur permbi gote u kerrusa Te digjem flake Ne afsh' te veres E dashur! Ju kam lodhur shume, Ne syte zjarrinVuajtja ua kish falur Se para jush gjith'buje e zhurme, E humbja veten ne skandale. Por ju s'e dinit Qe si ne tym un'shkoj Nen kete qiell te car nga shtrengata Dhe vuaj pikerisht se s'e kuptoj Per ku na shpie rrot'e fatit...? Tashme kaluan vitet Jam tashti i rritur Mendoj dhe ndiej jo si athere Edhe ne feste goten ngritu Lavdi i thurr un'timonierit Gjithe diten sot Nje ndienje e bukur me pushtoi Kujtova lodhjen tuaj te trishtuar Dhe ja ,tashti Po rend qe t'ju tregoj Kush isha une Dhe si un'kam ndryshuar! E dashur! Une mund t'ju them pa frike Anija detit dot s'me flaku Tashti ne krahun sovjetik Jam bashkudhetari me i flakte
Tashti nuk jam Ai qe jesh me par' S'do t'ju mundoja me Si shpesh kur rrinim bashke Per flamur te liris' Dhe punes,gjithe zjarr Jam gati te rend gjer ne Lamash Me falni pra... E di..Ju kini ndruarJetoni ju Me burr'serioz e me dije, Se nuk u duhet jeta jon'e shkuar, Dhe une vet, S'ju duhem asnje fije. Jetoni pra Ku ylli t'ju coje: Qe lumturi dhe gaz te gjeni Ju pershendet Ai qe s'mundi t'ju harroje I njohuri *** (Mos kafsho ti gishtin kur me sheh ne sy) [Essenin] Mos kafsho ti gishtin kur me sheh ne sy Dashuroj nje tjeter, nuk kam gje me ty. E kupton dhe vet e me mire e di Se kerkoj nje tjeter dhe nuk vij tek ti. Afer kur te shkova, s'u trondita fare thjesht te hodha syte, si ne nje dritare.
VLADIMIR MAJAKOVSKI Vladimir Vladimirovich Majakovski (Bagdat, 7 korrik 1893 - Moskë, 14 prill 1930) Ishte një poet dhe dramaturg sovjetik, këngëtar i Revolucionit të Tetorit dhe aktori më i madh i kursit të ri të ndërmarrë nga kultura ruse post-revolucionare. Ura e Bruklinit Jepi Kulixhe (Coolidge), një britmë gëzimi! Unë po ashtu nuk do tjerr fjalë rreth gjërave të mira. Skuqu prej lëvdatave të mia, bëhu i kuq si flamuri ynë, megjithatë shtetet e bashkuara të amerikës do të jeni. Si një besimtar i çmendur që futet në kishë,
tërhequr brenda një qele manastiri, të thjeshtë e rafsh; ashtu dhe unë, në të mbrëmjes gri perde, përulësisht ve këmbë në Urën e Bruklinit. Si një pushtues ka shkelur në një qytet gjithë shkatëruar, nga gryka topash qafëgjatë aq lart sa një xhirafëashtu, i dehur nga lavdia, i etur për jetë, Unë ngjitem, me krenari, përmbi Urën e Bruklinit. Si një piktor budalla që kredh syrin e tij, të mprehtë dhe të dashur, në një madona muzeumi, ashtu unë, nga qiejt e afërt spërkatur me yje, shikoj Nju Jorkun përmes Urës së Bruklinit. Nju Jorku, i rëndë dhe mbytës deri natën vonë, ka harruar mjerimin dhe kulmet e tij; dhe vetëm fantazmat e shtëpive, ngjiten në shkëlqimin e kuqeremtë të dritareve të tij. Këtu qejfllinjtë gumëzhijnë butë. Dhe vetëm gumëzhima e tyre e fisnike na thotë ne: këtu trenat gëlojnë dhe trokëllijnë si pjatat kur pastrohen brenda një bufeje. Ndërsa një dyqanxhi nxjerr sheqer nga një mulli që duket se punon me ujëdirekët që kalojnë nën urë
duken jo më të mëdha se gjilpërat. Unë jam krenar prej gjithë kësaj milje çeliku; përmbi të, fytyrimet time vijnë në jetë, ndërtojnëkëtu është një luftë për ndërtimin në vend të stilit, një prirje e rreptë bullonash dhe çeliku. Në se fundi i botës ndodhdhe kaosi thërmon planetin tonë në copa, dhe ç'mbetet do të jetë kjo urë, ngritur përmbi pluhurin e shkatërrimit; atëhere, si hardhucat e stërmëdha të lashta janë ringritur nga eshtra më të brishta se ç'duhet, si ngrehina në muzeume, ashtu, nga kjo urë, një gjeolog shekujsh do t'ja dalë mbanë në rikrijimin e botës sonë bashkëkohore. Ai do të thotë: -Putra e atjeshme çeliku njëhere lidhte detet dhe preritë; nga ky vend, Europa u turr në Perëndim, duke shpërndarë nëpër erë puplat Indiane. Kjo brinjë na kujton ne një makinëvetëm imagjinoni, vallë ka atje krahë të mjaftë, mbas mbjelljes së një këmbe çeliku në Manhattan,
të shkulë Bruklinin tek vetja nga buzët? Nga kabllot e thurrjeve elektrike, Unë dalloj erën që zëvendëson vitet e avullitkëtu njeriu ka folur në radio. Këtu njeriu është ngritur në aeroplanë. Për disa, jeta këtu nuk ka brenga; për të tjerë, ajo është ulurimë e stërgjatë urie. Nga ky vend, njeriu i papunë hidhet kokëposhtë në Hudson. Tani pëlhura ime shpengohet teksa shtrin kabllot me tela në gjurmët e yjeve. Unë shoh: këtu qëndroi Majakovski, qëndroi, duke thurrur vargje, rrokje mbas rrokje. Unë shqyej sytë si një Eskimez i çaplon për një tren, Unë e kap atë si një tik-tak kapur nga një vesh. Ura e Bruklinit po... Çfarë gjëje e vërtetë!
Re me pantallona (Fragment) perktheu Ismail Kadare Maria! Nuk do? Nuk do! Ah! Domethënë, prapë Erresire, lageshti. Zemren do marr Ashtu si qeni
Qe mbart, njomur lotesh. Ne goje te tij Kemben E prerë nga treni. Me gjakun e zemrës sperkat udhën e madhe. Lulet ngjiten mbi pluhurat e oborrit Mijera herë dielli rreth tokes hedh valle Si Erodiada rreth kohës se Paqezorit Dhe kur vitet e mia vallen e tyre Ta kercejne gjer në fund, te pragu i shtepise se tim eti do zgjatet një gjurme me miliona pika gjaku. Do zvarritem i ndyre nga netet kur bija ne kanale Perkrah tij do të vij sot Do perkulem Dhe do ti them ne vesh me ngadalë: Me ndigjon zotni Zot? Si nuk merziteni Ne peltene e reve Të njomur sytë tuaj gjithmonë? Eja, se bashku, Të bëjmë një karusel Kur te vertitemi gjeri naten vonë Do defrejme o i plotfuqishem Do shtrojme ne tryeze verera te rralla te tilla verera Qe dhe te perzishmit Shen-jetës, koha do ti vijë verdalle Dhe Evat ne parajse i biem prapë. Jepme urdher Dhe sonte do shkoj kudo Nga bulevardi vajzat me te bukura T'i mbledh te t'i sjell A do?
Vetes së dashur, i përkushton këto vargje autori Katër. E rëndë, si goditje. “Çezarit të çezarit – zotit të zotit”. Po kështu, Unë a mund, Të ngecem kund? Për mua ku është gatitur foleja? E në qofsha unë I vogël, Sa i Madhi oqean, Në majat e valëve të qëndroj, Shtriqur dallgësh hënën të ledhatoj.
Ku e dashuruara të gjendet, E tillë, siç jam vetë? E tillë që të mos e nxerrë vocorraku Qiell! Oh, të isha një asgjë! Si një miliarder! Ç’janë paret për shpirtin? Hajduti makut në të. Hordhive të mia kryençe të dëshirave Nuk ju del gjithë ari i Kalifornisë. Do doja të isha gjuhëbrisk Si Dantja Apo Petrarka! Shpirtin e njërës ta djeg! Me vargje ta kthej në hi! Dhe fjalët Dhe dashuria ime Një hark triumfi. Madhërishëm Pambarim të shkojnë nën të Gjithë të dashuruarit e qindravjeçarëve. Oh, të isha i qetë, Sa një shkreptimë,Oh, të angullija, Copash rënuar mbi tokë si manastir i lashtë. Unë Më gjithë fuqinë e mundshme Të bërtisja me të madhe nga mushkëritë – Sa komentat të thyenin krahët e djegur Dhe të zmbrapseshin në pezmatim. Do ta shpoja natën me dritën e syritOh, Të kisha qënë i errët Sa dielli! Dhe vetëm prej Vetes time rrezatuese Të ngrija gjirin e fishkur të tokës! Të shkoja Dashurinë time duke zvarrisur Në të tilla netë, Të çmendura, Të pashpirta. Prej këtyre Goliatëve atësuar, Kaq i madh Dhe kaq i panevojshëm.
Vargje për shije të ndryshme Përktheu Dritëro Agolli
Kali devenë e pa dhe i tha Ç’kalë gjigand, i shëmtuar, hata! Deveja, kalit i pati bërtitur, ti nuk je kalë, je deve e parritur! Veç zoti mjekërthinjosh thosh të vetat: Janë kafshë krejt të ndryshme, të shkretat!
MAMAJA DHE MUZGU I PUSHKATUAR NGA GJERMANËT Përktheu Faslli Haliti Nënat e bardha në rrugë të zeza u shtrinë përpëlitëse, si kumash mbi arkivol. Duke qarë, i thanë atij që bërtet disfatën e armikut: «Ah, mbyllini, mbyllini bebëzat e gazetave!» NJË LETËR Përktheu Faslli Haliti Mama, më fort! Tymos. Tymos. Tymos ende! Ç’më pëshpërit, mama? Shikoni, ajri është mbushur me gurë gjëmues nën goditjet! Ma-a-a-ma! Zvarritën, tani, muzgun e shoshitur nga plumbat. U mbajt gjatë, i ashpër, i cungët, dhe, befas, duke krisur shpatullat e majme nisi të qajë, i mjeri, mbi qafën e Varshavës Klithën Yjet në facoleta pambuku: « U vra i dashuri im, i dashuri im». Dhe syri i hënës së re pa tmerrësisht me vëmendje, grushtin e plogët të shtrënguar në karikatorë. Fshatrat lituanë u kujtun të shikonin, si të kapur në një puthje mbi cung duke mbushur plot me lot sytë e artë të kishave, Kovno thyente gishtat e rrugëve. Dhe muzgu bërtiti, pa këmbë, pa krahë: «S’është e vër tetë, Akoma mund - dhe si! – duke bërë të tringëllijnë mamuzet në një muzikë të zjarrtë, të spërdredh mustaqet e verdha»
POEZI -“Shoku kalimtar! Kjo këtu është rruga Zhukovski?” Më shikon, si një fëmijë që sheh një vampir, me sy të shqyer, kërkon të më përvidhet: -“jo shok, kjo është rruga Majakovski këtu e mijëra vjet. Nuk është këtu, pragu i së dashurës, ku u vetëvra?” Ç’bëri the? Si?... Unë!... U vetëvrava?... NJË BRITMË Përktheu Faslli Haliti Ç’thua, Mama? E bardhë e bardhë, si kumash mbi arkivol. «Mos qani! Është ai Vrasësi i telegramit, Ah, mbyllini, Mbyllini bebëzat e gazetave». *Kovno- geto e ngritur nga gjermanët për hebrenjtë e Lituanisë
PASTAJ ERDHE TI Përktheu Faslli Haliti Pastaj erdhe ti. Dhe të mjaftoi vetëm një vështrim, për të parë prapa asaj hungurime, pas atij trupi vigan, thjesht një fëmijë. E more ia hoqe zemrën dhe fillove të luash me të, si një vajzë e vogël me topin. Dhe të gjitha; zonja dhe vajza mbetën të ngrira si para një mrekullie. "Të duash një, kaq ? Po ky të hidhet mbi kurriz ! Do të jetë ndonjë zbutës, që vjen nga një kopsht zoologjik! " Por unë, unë gëzoja. S’ka më zgjedhë! I tërbuar nga gëzimi, galopoja, kërceja si një indian në dasëm
kaq i lumtur ndihesha, kaq shumë i lehtë.
S’KAM NEVOJË PËR TY Përktheu Faslli Haliti E di mirë së shpejti do të vdes. Nëse vërtetë ti ekziston o Zot, o Zoti im, në qofsh ti ai që thur qilimin me yje, nëse ky mundim i përditshëm, i shumëzuar është për mua një eksperiment yti, vesh petkun zyrtar. Vizitën time prit. Do të jem i përpiktë, nuk do të vonohem njëzetekatër orë. Inkuizitar i larëi dëgjomë! DËGJO Përktheu Faslli Haliti Flakma në fytyrë fjalën e tmerrshme. përse s’do të dëgjosh? S’e kupton se çdo nerv yti i përdredhur bërtet si një trombë qelqi dashuria vdiq... dashuria vdiq... dëgjo përgjigjmu pa gënjyer... si dy gropa në fytyrë të gërmohen sytë... Tashmë unë e di se është konsumuar dashuria. Tani në më shumë se një shenjë, unë njoh aty mërzinë. TASHMË KALOI ORA NJË Përktheu Faslli Haliti Tashmë kaloi ora një. Në këtë orë ti do të jesh në krevat. Si një lumë i argjendë përshkon nata Udhën e qumështit. Unë nxitoj Dhe s’dua të të zgjoj Me mesazhe speciale. Siç thuhet, incidenti u mbyll. Varka e dashurisë U thye kundër jetës përreth. ti dhe unë jemi të barabartë, s’ia vlen fare të përmend fyerjet dhe dhimbjet
dhe gabimet e ndërsjellta. Shiko sa paqësore është bota. Nata I ka paguar qiellit një haraç me yje. Është në çaste si ky që ngrihesh dhe flet në shekuj, për historinë, për krijimin.
ZAKONISHT KËSHTU Përktheu Faslli Haliti Çdo të linduri nga një grua i lejohet dashuria, por midis punëve, të ardhurave, dhe tepricave, dita - ditës thahet trualli i zemrës. Mbi zemër është veshur trupi, mbi trup këmisha. Dhe si të mos mjaftonte kjo një idiot i tillë ka krijuar dhe manshetat dhe gjoksin e këmishës me amidon e ka ngrirë ! Rreth pleqërisë, kujtohemi befas për të. Gruaja lyhet. Burri përvishet si një mulli, metodë Myler. Por është vonë. Lëkura shumon rrudhat. Dashuria lulëzon pak, lulëzon paksa. dhe rrudhet ndërkaq. DJALË I KEQ Përktheu Faslli Haliti Unë me dashuri kam qenë i pajisur me tepricë. Që nga fëmijëria I rekrutojnë njerëzit Në punë. Unë, përkundrazi, Ia mbathja bregut të Rionit, Endesha përherë poshtë e lart, Me dëshirën që të mos bëja asgjë. Tërbohej nëna: «Ç'djalë i mbrapshtë !» Babai më kërcënonte me rrip. Por unë I pasur, me një monedhë trirublash, fals, Luaja spathi me ushtarët nën një gardh Pa mërzinë e këmishës, Pa sikletin e këpucëve Skuqesha në vapën e Kutaisit.
Herë shpinën, Herë barkun i ktheja diellit Gjersa diçka më këndonte në gojën e stomakut. Habitej dielli : ''As nuk e sheh dot, aq i imët është, Megjithatë Ka një zemër të vogël. Po sa punë bën që me të ! Si bën Ky dy pëllëmbë njeri, Të gjejë kaq vend Brenda vetes Për mua, Për lumin, Për këta shkëmbinj kilometrikë?
ADOLESHENTI Përktheu Faslli Haliti Për fëmijët ka një thes gjërash për t'i studiuar. U mësojnë gramatikën idiotëve të dy sekseve. Mua përkundrazi Më përzunë që në klasë të pestë. Filluan të më flakin në burgjet e Moskës. Në botën tuaj Të vogël Të apartamenteve Rriten lirikat me flokët kaçurrela nëpër dhomat e gjumit. Ç'dëshiron të gjesh në ato lirika si qenushë pekineze? Mua, për shembull, Të dashuroja Më mësuan Në burgjet e Butirkit. Aq më bën për nostalgjinë e pyllit të Bulonjës Dhe për psherëtimat para pamjeve detare. Ja, unë U dashurova Me vrimën e derës së qelisë 103, Përballë "Ndërmarrjes së shërbimeve funerale." Kush sheh përditë diellin Thotë me fodullëk: «Ç'do të jenë vallë ato katër rreze?» Por unë Për një ndriçim të verdhë Mbi një mur Do t'i jepja atëherë botës çdo gjë. UNIVERSITETI IM Përktheu Faslli Haliti Njihni frëngjishten. Dini të pjesëtoni. Të shumëzoni. Të lakoni mrekullisht. Mirë, lakoni pra! Pa më thoni,
A dini të këndoni në harmoni Me një shtëpi ? Gjuhën e tramvajeve e kuptoni? Zogjtë lakuriq të njeriut, Sapo u dalin pak puplat, Venë dorë mbi libra, Mbi fletët e fletoreve. Unë e mësoja alfabetin nga tabelat e dyqaneve, Duke shfletuar fletë hekuri dhe teneqeje Ata marrin tokën, E qethin, E rrjepin dhe japin mësim, duke e reduktuar tokën krejt në një glob. Por unë E mësoja gjeografinë me brinjët, Jo më kot Shtrihesha përtokë Që të flija ! Ilovajskët merren me probleme përvëluese: "A ishte pikërisht e kuqe mjekra e Mjekërkuqit ?" Le të grijnë po deshën ! Unë nuk rrëmoj në budallallëqe pluhurore. Mua më mjafton të njoh çdo histori të Moskës! Nisin e studiojnë Dobrolubovin ( që të urrejnë të keqen ), Por familjen e kanë kundra Dhe rënkon gjithë fisi. Unë Jam mësuar Të urrej që fëmijë të dhjamurit, Gjithmonë gati ata Të shiten për një drekë. Të mirinstruktuar Nguten t'u pëlqejnë zonjave Dhe mendime të vockla Tingëllojnë në ballët e tyre të vegjël prej bronzi. Por unë Flisja Vetëm me shtëpitë. Të vetmit bashkëbisedues të mi, serbatorët e ujit në rrugë. Së bashku me papafingon, gati të dëgjojnë, Çatitë kapnin fjalë që unë ua hidhja në veshë. Dhe pastaj Kërcëllonin Nga nata Dhe nga njëri - tjetri Duke tundur gjuhën e tyre banderolë.
I RRITURI Përktheu Faslli Haliti Për të rriturit punët. Xhepa të fryrë me rubla. Të dashuroj?
Ju lutem! Për nja njëqind rubla. Por unë Pa ngurrim, Me duart e mëdha Futur Në xhepat e grisur Sorollatesha me goxha sy të hapur. Është natë. Ju vishni kostumin më të mirë Dhe pushoni shpirtin mbi gra apo vejusha. Mua, përkundrazi, Moska më mbyste në përqafimet Me unazën e saj të pafund të Sadovie-s. Në zemrat tuaja, Në orët Bëjnë tik - takun e tyre të dashurat. Ç'dalldi, çiftet e dhomave të gjumit ! Unë dridhmën e egër të kryeqyteteve Ndiqja, I shtrirë në Sheshin e Pasionit. Gjokszbërthyer, Me zemrën gati jashtë, U hapem diellit dhe pellgjeve, Futuni me pasionet tuaja! Ejani me dashuritë! Tani s'është më në pushtetin tim të kontrolloj zemrën. E di ku e kanë shtëpinë e zemrës të tjerët. Brenda gjoksit, dihet. Për mua, përkundrazi, Është çmendur anatomia. Është e gjitha zemër, Gjëmon kudo. Oh, Sa diell pranveror kanë futur Brenda zjarrit tim në njëzet vjet! Ajo ngarkesë e patretur është e padurueshme. Dhe jo e padurueshme dhe kaq, Por sa për të bërë literalisht Një varg. Çfarë doli nga kjo Më shumë se sa ishte e mundur, Më shumë se sa ishte e nevojshme, Si Në ëndërr një makth poetik, Ai lëmsh i zemrës si mal u rrit: Një mal dashurie Një mal urrejtjeje. Nën peshë Këmbët Lëkundeshin.
E di Nëse unë Jam i fuqishëm, Megjithatë Zvarritem i katandisur në një apendiks kardiak I kërrusur në gjithë gjerësinë e shpatullave. Fryhem me qumështin e vargjeve, S'arrij ta derdh jashtë; Siç duket s'e do kush dhe unë fryhem përsëri. Më ka sfilitur lirika, Mëndeshë e botës, Hiperbolë E prototipit të Mopasanit.
THËRRAS Përktheu Faslli Haliti Fillova ta ngre si një atlet, Ta mbaj si akrobat. Siç thirren zgjedhësit në një mbledhje, Siç thirren Fshatrat Me kambanë kur bie zjarri, Unë thërrisja: "Ja ajo! Ja! Kapeni!" Kur Një kolos i tillë ngashërente Pa përfillur asgjë prej gjëje, Në mes të pluhurit, Në mes të baltës, Në mes të grumbujve të dëborës Damarumet, Ikin Larg meje Si raketë. «Për ne do të duhej diçka më e vogël, Diçka si tango…» S'ia dal dot më, Por njëlloj e mbaj. Do doja ta shkundja nga shpina, Por e di, Që s'do ta lë! Harqet e brinjëve nuk e mbajnë peshën. Kërcet kasa e toraksit nga sforcimi E PAMUNDUR Përktheu Faslli Haliti Vetë nuk ia dal dot, nuk arrij të ngre një pianoforte (Mendo pastaj Një kasafortë). Dhe nëse jo një kasafortë Dhe nëse jo një pianoforte,
Si do t'ia dilja ta mbaja, Pasi ta kisha marrë zemrën prapë. ? Bankierët na mësojnë: "Ne jemi fort të pasur. Në mos mjaftofshin xhepat, Ka vend në kasafortë". Kam mbyllur Brenda teje Dashurinë, Thesar i fshehur brenda hekurit, Dhe iki, dal shëtitje I lumtur si një Krez". Dhe mbase Më ecën vërtet, Do të marr një buzëqeshje Ose një gjysmë, Ose dhe më pak, Dhe në një shoqëri gazmore Do të shpenzoj për të një gjysmë mesnatë Një pesëmbëdhjetrubëlshe lirikash të shkoqura.
DHE KËSHTU EDHE MUA Përktheu Faslli Haliti Flotat: edhe ato lundrojnë drejt portit. Treni: edhe ai vrapon drejt stacionit. Dhe unë drejt teje për më tepër, Sepse unë dashuroj, E ndjej veten të tendosur dhe të joshur. Kavalieri koprrac pushkinian zbret Të shijojë në llagëm të nëndheshëm të mirat e tij dhe të rrëmojë. Kështu unë Te ti kthehem e dashur. Imja është kjo zemër, Dhe unë shijoj ç'është imja. Ju ktheheni në shtëpi të gjithë të gëzuar Që të kruani nga shpina pisllëkun Duke u rruar e duke u larë. Kështu unë Duke u kthyer te ti. Mos nuk shkoj në shtëpinë time vallë Kur unë vij te ti? Gjiri i tokës pret tokësorët. Ne i kthehemi cakut final. Kështu Drejt teje Pashmangshmërisht unë synoj Edhe pse të sapondarë, Edhe pse sapo i dhamë fund shikimit me njeri - tjetrin. NJERIU (poemë) Përktheu Faslli Haliti Meshtar i botës që gjithë mëkatet e tokës i zgjidh, dielli vë dorën mbi trupin tim. Më i devotshëm se gjithë ata që çojnë jetë murgu,
Janë mbi shpatullat veshjet priftërore të natës. Për ditët e dashurisë sime unë puth ungjillin mijëra faqesh. Duke kërkuar faljen e dashurisë me dhimbje kumbuese, me shpirt dëshiroj një tjetër procesion, dëgjoj, tokë, thënien tënde «Sot do të falësh!». Në harkun e natës, Noe i ri, pres që në një vërshim planetësh, të vijnë, të më ndjekin dhe të copëtojnë nyjën tokësore me sëpatat e agimit. Vjen ! Erdhi. U zbulua. Rreze kudo! Që japin shqetësim. Menteshat kënduan dobët, dhe zëulët hyjnë ditët me lëvozhgë pështjelluese. Përsëri dielli. Thërret shefat e zjarrit. Agimi i bie tamburit dhe e nis, pas ndyrësisë së tokës ! Diell, pra kështu harron ti kasnecin tënd?
Lindja e Majakovskit Përktheu Faslli Haliti Shkruajnë pra të nxitur nga bashkohësit, historianët budallenj: «Një jetë të zymtë e monotone bëri poeti» E di, s’do thërrasin emrin tim mëkatarët, që mbyten në ferr. Midis brohoritjeve të priftërinjve sipari im nuk do të ulet mbi Golgotë. dhe kështu, ja, në kopshtin veror* unë kafenë time të mëngjesit do të pi . Në qiellin e Betlehemit tim s’u dogj ndonjë shenjë,
askush s'i ka penguar magjistarët kaçurrelësa të flenë me varret Ka qenë absolutisht si të gjithë -gjer në neveri- njësoj dita e ardhjes sime midis jush. Dhe asnjë s’mendoi të tregojë yllin e çuditshëm, të afërt: «Ylli, thotë, nuk ka dëshirë Të shkëlqejë kot për ju! Nëse nuk është dita e lindjes së një njeriu; e djallit, mbase, ylli, edhe atëherë, do të duhet të bëjë festë?» Mendoni: peshkun që flet marrim me fijet e rrjetës me zvarritje dhe këndojmë, të këndojmë për peshkun e vogël të artë duke himnizuar guximin e peshkatarit. Po përse s’do të duhet të këndoj veten, nëse unë jam krejt një mrekulli e pandërprerë, nëse çdo gjest imi është një mrekulli pafundësisht e pashpjegueshme ? Vizitoni të dyja vendet. Do të admironi Në secilin pesë rreze. «Duart» kanë emër. Një palë duar shumë të bukura! Vëreni: mund t’i lëviz nga e djathta në të majtë dhe nga e majta në të djathtë. Vëreni: mund të zgjedh qafën më të mirë dhe të rrokemi së bashku. Hapni peshtafin e kokës: do të shndrit mendja më e çmuar. Ka, mbase,
ndonjë gjë që unë të mos mund ta bëj? Doni që të shpik një kafshë Të re? Do të ecë Me dy bishta ose tre këmbë. Kush më ka puthur, mund të thotë nëse ka pështymë më të ëmbël se imja. Aty pushon një gjuhë e bukur, e kuqe. «O-ho-ho» mund të bëj: do të kumbojë fort, fort O – ho-ho mund të bëj dhe, skifter i gjuetisë së poetit, zëri ëmbëlsisht do të zbresë mbi të përulurit. Nuk mund të llogarisësh gjithçka! Më në fund, që në behar të shndërrojë dimrat, dhe ujin mund të shndërrojë, në verë, nën leshin e barkut tim rreh një shuk i jashtëzakonshëm. Rreh djathtas dhe, djathtas dasma. Nga një zhytje majtas dhe, dridhen mirazhet. Kë të shtrish ende për të dashuruar? Kush dergjet i dehur, travestit nate? Një lavanderi. Rrobalarëset. Shumë dhe, bën lagështirë. Të argëtohesh, mbase, me flluska sapuni? Shikoni, zhduket proshuta shumëkëmbëshe! Cilat janë? Bijat e qiellit dhe zbardhëllimit? Dyqan buke. Bukëshitësi. Ka pjekur paninet. Ç’është bukëpjekësi? Një zero i pluhurosur me miell. Dhe papritur para panineve
përkulen doreza violinash. Ajo bie. Çdo gjë është dashuruar me të. Këpucaria. Këpucari. Një horr dhe një lypës. Mbi çizme Na duhen disa me syprina, hedh një shikim: dhe në harpa treten këmbalet. Ka kurorën. Është një princ. I gëzuar e i shkathët. Jam unë që kam ngritur zemrën si një flamur. Mrekulli e padëgjuar e shekullit njëzet! Dhe pelegrinët kanë lënë varrin e Zotit. U shpopullua prej ortodoksëve Meka e lashtë.
Jeta e Majakovskit Përktheu Faslli Haliti Nga një hungërimë u trondit strofka e bankierëve, manjatëve E dogjëve. Dolën Mburojat Me tingëllima ari. «Nëse zemra është gjithçka, atëherë përse, përse, pra të kam mbledhur, o e shtrenjti parà ? Dhe si guxojnë të këndojnë? Kush ua jep të drejtën? Kush u ka dhënë urdhër ditëve Të shkëlqejnë si në korrik? Pengoni qiellin me tela Rrethoni tokën e rrugës! U mburr: “Duart ?!” Armëve, pra! Ke përkëdhelur ditët e verës? Atëherë do të jesh gjithçka! – shpues si një iriq Poshtërojeni gjuhën Me thashetheme!» I përzënë nga vatha tërheq zgjedhën e përditshme. Dhe kalëron
mbi tru «ligji», mbi zemër një zinxhir, «feja». Gjysma e jetës ka kaluar, tani nuk do të shpëtosh. Një roje me mijëra e mijëra sy, Llamba, llamba, llamba... Jam i burgosur. Dhe s’kam si të shlyej veten! Më magjepsi toka e mallkuar. Të gjitha do t’i paguaja me dashurinë tim e, Dhe oqeanin e saj, në shtëpitë me gardhe! Thërras... Dëgjo, më në fund! Tringëllijnë çelësat! Ngërdheshje e gardianit. Hedh Nga maja e një rrezeje Një copëz të prishur mishi. Midis nënqeshjes «aha!» Zvarritem në kllapinë e ethes. Më oshtin, lidhur këmbët me zinxhirë gjylja e botës. Ari ka lidhur sytë me çelës. Kush do ta shoqërojë të verbrin? Unë jam i burgosur për gjithmonë në tregimin absurd! Ul dengun E shtirjeve krenare! Revoltë e muzave të vasalit të dënuar. Ju që besoni në pallonjtë - trillime të Brehmit! – ju që besoni në trëndafila -gënjeshtra botanistësh dembelë përshkrimin tim të pagabueshëm të tokës ktheni nga gjini në tjetrën. Duke u shkëputur nga meridianët,
harqe të atlasit, shkumëzon arganoja prej floriri kumbon nga frangat, nga dollarët, nga rublat, nga koronat, nga markat, nga jenët. Mbyten gjenet, pulat, kuajt, violinat. Mbyten elefantët, Mbyten vogëlimat Në grykët, në flegrat, në veshë një tingull: «Ndihmë! Nuk ka vend për ankimin e paarritshëm. Por në mes, i rrethuar nga një hendek i paturbulluar është ishulli i paprekur i një qilimi plot lule. Këtu jeton Sovrani i gjithçkaje, rivali im, armiku im i pakapërcyeshëm. Bizele shumë të brishta mbi pantallonat e tij të holla. Kravata, ngjyrë kapriçioze, nga qafa e trashë zbret mbi globin e barkut. Vdesin përreth, Por, si një trapano në qiell, në nderim të dinjitetit tënd, Lartësi: Br-a-v-o! Rroftë! Banzai! Urra ! Hok! Hip, hip! Rroftë! Osana ! E qortojnë për bubullimat, forcën e profetëve! Budallenj ! Është ai Që lexon Loken* I pëlqehet.
Nga e qeshura mbi bark kumbojnë, vetëtijnë zinxhirë të gjatë varësesh. Të heshtur qëndrojnë para veprës së helenit. Mendojmë: «Kush vallë, ku, kur?» Por këtë e ai i kishte përgatitur Fidias së ndjerë: «Dua Gra të mrekullueshme prej mermeri». Ora katër, Pretekst i shkëlqyer: «Skllevër, Dua të drekoj përsëri!». Dhe Zoti, kuzhinieri i tij ekspert, me argjil plazmon mishin e fazanit. Shtrihet, Pasi ka përkëdhelur një femër. «A do ti, Masivin më të çmuar të yjeve?». Dhe ja për atë një legjioni Galikenjsh zvarritet midis yjeve në sytë e teleskopëve. Revolucionet tronditin palcën e mbretërive, kopeja njerëzore ndryshon barinjtë, Por asnjë revoltë s’të prek ty, sovranin e zemrave, i pakurorëzuar. * shkrimtar popullor atëherë në Rusi
Pasionet e Majakovskit Përktheu Faslli Haliti Dëgjoni? I dëgjoni hingëllimat e kuajve? Dëgjoni ? I dëgjoni ulërimat e automobilave? Ikin, Janë qytetarët që ikin Për t’u larë në bollëkun e tij. Një vërshim njerëzish. të turbulluar dhe të varfër.
Kapem pas frenave. Kapem pas kindave të fundeve. Përse këto? Ti? Atje, pra, u drejtove? Në fanatizëm fillove të gënjesh! Si një fanar i kuq në një shtëpi publike, Është i përgjakur syri i injektuar. Përse ti? Ndal ! Unë njoh një gëzim më të ëmbël! Me krenari kërcënon pyllin e qerpikëve. Ndal! U largua tashmë... Dhe atje, mbi kokat duke u ngritur, Ai. Kafka shkëlqen, ndonëse fshehur mes këmbëve, tullace, dhe gjithçkaje i jep shkëlqim, vetëm në falangën e fundit të gishtit të unazës, nën brilant tre qime ngriheshin përpjetë. Shoh: është afër. Përkulet mbi dorë. Buzët mbi qime Mërmërisin diçka: «Flautin» thërrasin një, «Re e vogël» e dyta, i treti me shkëlqim të panjohur të një emri, tani për tani të krijuar prej meje.
Ngjitja e Majakovskit Përktheu Faslli Haliti Unë jam poeti. U mësoni fëmijëve: «Dielli ngrihet mbi barin e stepave». Nga krevati i dashurisë, prapa flokëve të Tij, koka e së dashurës. Me sytë ka flakur një shigjetë. Largo buzëqeshjen e tënde! Por zemra kërkon një të shtënë, Dhe gryka ëndërron një brisk rroje. I shqyer në një delir mbi demonin rrite trishtimi im,
vjen pas meje, më josh drejt ujit, më çon mbi strehën e një çatie. Dëborë përreth. Një depozitë dëborërash. Do të shtillen e do të vdesin. Dhe bie përsëri !Mbi akull Smeraldi i akullt. Shpirti dridhet. Është në mes të akujve, Dhe nuk mund të dalë! Kështu do të shkoj i mrekulluar gjatë bregut të Nevës. Lëviz Dhe, përsëri jam aty. Sulem dhe përsëri më kot. Më ngrihet para syve një shtëpi. Prapa akullit të dritares ka zbardhëlluar barkmadh agimi. Atje lart! Maçoku mjaullinte. Tymosej duke u djegur qiriri. Unë i bie ziles. Farmacistë! Farmacistë! Varur mbi bastunin e këmbëve. U rritën, u koklavitën mendimet, briri dreri. Duke laturisur me të qara dyshemenë, u shtriva për të kërkuar parajsën time të humbur. Farmacist! Farmacist! Ku mund ta lodhë zemra deri në fund trishtimin?
Në fushat e qiellit të pakufishëm, në delirin e Saharës, në zhegun e çmendur të shkretëtirave, ka mbase një strehim për xhelozët? Pas faqeve të flakonëve ka shumë mistere. Ti njeh drejtësitë më të larta. Farmacist, Bëj që shpirtin unë të mund ta çoj pa dhimbje në hapësirë. Shtrin dorën. Një kafkë. «Helm» Një kockë e kryqëzuar mbi një tjetër kockë. Kujt ia jep? Jam i pavdekshëm unë, Mysafiri yt i jashtëzakonshëm. Sytë e verbër, zëri memec dhe arsyeja i ka mbyllur portën, atëherë ç’gjë -endeKam gjetur në veten time, Për t’u sfilitur nga helmi? Një supozim i turbullt u shfaq te budallai. Punëkotë në dritare. Ngrihen flokët përpjetë. Dhe unë për një çast rreth banakut fluturoj lehtë. Tavani u hap vetë. Klithma. Potere. «Varet mbi shtëpi!» Mbi shtëpi rri pezull. Kisha në muzg. Kryqi është një bisht qiriu. Përpara! Majat e pyllit. Më krrokatin korbat. Përpara! Studentë ! Është një çmenduri gjithçka që dimë dhe studiojmë! Fizikë, kimi, astronomi: absurditet!. Kam pasur dëshirë,
dhe fluturoj tani mbi retë. Kudo mund të shkoj! Tundu baltë e baladave poetike. Këndoni tani, Këndo tani demonin e ri me xhaketë amerikane dhe me këpucë të lustruara të verdha.
Majakovski në qiell Përktheu Faslli Haliti Ndal! Shkarkoj mbi një re barrën e gjërave dhe të trupit të lodhur. Vende magjepsëse, ku deri tani s’kisha qenë kurrë. Shikoj përreth. Po kjo na qenka vallë, kjo sipërfaqe e lëpirë qielli aq i hyjnizuar ? Vëzhgojmë, vëzhgojmë ! Një shkreptimë, një flakërim, një vetëtimë Dhe ndihet të frushkullojë: një re ose figura jo materiale kanë rrëshqitur dal dalëngadalë. «Nëse një bukuroshe të betohet për dashuri...» Këtu, Mbi shkëmbin qiellor, të dëgjojmë muzikën e Verdit? Në një re ka një vrimë. Shikoj: Engjëjt këndojnë. Madhërisht jetojnë engjëjt. Madhërisht. Njëri shfaqet Dhe fisnikërisht Thyen qetësinë e përgjumur: « E, pra, Vladimir Vladimiroviç, Ju pëlqen humnera?» Dhe unë iu përgjigjem me të njëjtën
Kortezi: «Humnera është magjepsëse. Humnera është një ekstazë!» U xhindosa së pari: Nuk ke As edhe një skutë, As çajin As gazetat për çajin. Pastaj, dalë nga dalë u mësova me mënyrën e jetës së qiejve. Dilja me të tjerët për të parë me kujdes a kishte ardhur dikush. «Ah edhe ju!». E përqafova me gëzim. «Mirëdita, Vladimir Vladimioviç!» «Mirëdita, Abram Vasilieviç! E si përfunduat ? Jo keq? U rregulluat?» Ç’shaka të këndshme, apo jo? Më pëlqeu. Fillova të qëndroj përpara hyrjes. Dhe nëse paraqiteshin Disa të njohur, I shoqëroja, Duke iu treguar atyre skenën e konstelacioneve Skenat madhështore të botëve. Stacioni qendror i gjithë fenomeneve, Lëmsh kushinetash, levash, dorezash. Këtu, Dhe botët e ngadalësojnë Dembelësit vrapojnë; atje, dhe vërtiten më lehtë, më ashpër. «Rrotulloni-luten- më fortë, Kështu që bota të mbetet shkretëtirë. Për çfarë kanë nevojë? Të vaditin fushat me gjak?» Unë qesh me këtë lloj pasioni. «Luaj bufonin me ta! Le ta përmbytin pra, s’më intereson!» Depo qendrore e çdo tipi rrezesh. Ku hidhen yjet e konsumuar. Një skicë e vjetër, S’dihet nga kush, Skica e parë e dështuar e një balene. Seriozitet.
Ka shumë për të bërë. Kush riparon retë, Kush rregullon ngrohtësinë e sobës së diellit. Gjithçka është tmerrësisht e pastër, e qetë, e rregullt. Askush nuk ju shtyn. Veç kësaj, nuk ka shkak. Më parë shanë. «Bredh pa bërë asgjë!» Unë punoj për zemrën, Po ku është zemra e atij që nuk ka trup?! U propozova atyre: «Nëse doni, Mbi një re Shtrihem me trup Dhe nis Të kundroj gjithçka» «Jo, - thonë – nuk na pëlqen!» «Mirë, nëse s’ju pëlqen, s’ka rëndësi. Detyra ime është të propozoj». Farkëtarët e kohës fryjnë kacekët, dhe një vit i ri është gati tashmë. Këtu bie me rropamë, shembja e tmerrshme e viteve. Nuk bëj llogarinë e javëve. Ne, të ruajtur në kornizat e kohës, dashurinë nuk e ndajmë në ditë, dhe nuk i këmbejmë emrat e dashur. U qetësova. Mbi zallishte, nën rrezet e hënës shtrihesha pa lëvizur, duke lodhur me ëndrra fermentimin. Më dukej se isha në një plazh të jugut, por ende më i mpitë, mbi mua, me butësi të thellë, rrotulloheshin detet e përjetësisë.
Rikthimi i Majakovskit Përktheu Faslli Haliti 1, 2, 4, 8, 16, mijë, miliona. Çohu, Mjaft!
Sytë në diell! Deri kur do të rrish i strukur, memec ? Shfryj përgjumësh: « Për çfarë bërtasin vallë? Kush guxon të zhurmojë në mua si një zemër?» Mëngjes, mbrëmje, mbase. E njëllojtë është drita bardhoshe e qiellit. Sa shekuj kanë ikur, dhe sa ditë ju thërrmuan mbi largësinë... Mendoj rrugët e qumështit: «Nuk është shpërndarë pra mjekra ime e thinjur?» Yjet bien. Filloj të kthej sytë. Shikoj, atje poshtë, tokën e shpejtë ! Në zemër u zgjuan zilira të harruara, dhe truri dembel konstruktoi një fantazi. Tani mbi tokë, gjithçka duhet të jetë e re. Kundërmime pranverore janë përhapur mbi fshatra. Çdo qytet, mbase, është ndriçuar. Këndon një familje me njerëz të gëzuar dhe gjithë ngjyra. Nostalgji, Më e mprehtë, përherë më e mprehtë. Madhërisht ngrihet një re, më larg ndizet një re përherë më duket se shoh afërsinë e një pamjeje tokësore. Jam shtrirë, dhe kërkoj midis pikave të tjera tokën. Ja ajo! Kam depërtuar. Dalloj detet Dhe malet në klithmën e shqiponjës... Përbri babai im.
Po ai. Por më i rëndë nga veshët, dhe pak e ngrënë në bërryl uniforma e rojës së pyllit. Më xhindos. I ka sytë të ngulur në tokë. Cili mendim është i qartë për plakun e mjerë ? Thotë zëulët: «Në Kaukaz, Mbase, është pranverë». Një kope pa trup që trishtimi shkon duke e ndjekur! Shpërthen zemërimi i rrugaçëve. Baba, mërzitem! Mërzitem, baba! Me qiellin joshni poetët budallenj, Ju jeni dekoruar, me medalje yjesh! Diell! Përse grafullon në një mantel ? E pandeh veten një kardinal? Pushoni së thithuri rrezet në letargji. Pasomëni ! S’ka gjë nëse jeni pa këmbë: Pse do të donit t’i bënit pis?! As edhe pa galloshe nuk ka nevojë në baltën tokësore. Yje! Pushoni së thururi kurorën e martirit për tokën! Një shkreptimë rozë. Kush është atje që me krahë drejt tokës shkëlqen? Agimi ? Ndal! Jemi ende në rrugë. Tani do të shtrihem në një ylber, Tani si një kometë do ta gjarpëroj bishtin. Pse kam nisur të luaj me harkun? Në fshirësen çfarë gabimi fsheh unë?
U tregoj botëve shifrat e një shpejtësie të pabesueshme. Shpirti, prej kohës pa strehë, është i mbushur me mendime për ditë të largëta. Shoh Dromcat e hemisferave tokësore: Atje shtrihen qytetet. Zëra të veçantë dallon veshi. Në njëqind lëvizje. «Mirëdita, plakush!» Rrëshqet mbi asfalt. Ndalet. I çudit forca e udhëtarit të qiejve që ata s’e kanë. Zëra: «Shikoni, Duhet të jetë ngjyruesi nga çatia. Shumë urime! Një punë shumë e rëndë». Përsëri turma është në mëshirë të faktit, dhe e rrokullis me bujë ditën e vet por ka, vallë një fyt që gumëzhin më fort -më fort se qyteti brenda gumëzhimës së tij? Kush do të kapë gulçin shpërthyes të rrugëve! Kush do të mund t’i zgjidhë galeritë e tunelit! Kush do t’i ndalë, ndërsa në ajër çajnë me avionë blozën e ferrit! Nëpër pjerrësinë e ekuatorit Nga Çikago Nëpërmjet Tambovit Rrokullisen rublat, Duke shtrirë qafën, Vrapojnë të gjithë, lakmues
Duke goditur me trup Male, Dete, Kalldrëme. I drejton i njëjti Tullac i padukshëm, I pari mjeshtër balloje të poteres tokësore. Herë ka pamjen e një ideje, herë është i ngjashëm me djallin, herë shkëlqen si Zoti duke u venitur brenda një reje. Heshtni, filozofë! Unë e di mirë nuk diskutohet përse atyre u kanë dhuruar burimin e jetës. Për të grisur, Për të zhubravitur Ditët e fletëve të kalendarit. Të më vij keq për to ? A u vjen keq për mua atyre? Kanë zhvatur rrugët, Kopshtet, Periferitë ! Jam një antikuar? Provojeni! Blej një thikë. Dhe është e ëmbël të ndjej Që tashmë jam Afër hakmarrjes, ziej. Ku shkoj, Pse? Nëpër të njëqindtën rrugë përpëlitem, Si një zgjua gumëzhitës njerëzor. Sytë përshkojnë hojëzat e dritareve, dhe ndëshkim, dhe largësi, dhe turp ka për ta në korrik. Vitrina dhe dritare shuan qyteti. Jam i lodhur dhe i trishtë. Dhe vetëm Kasapi i përgjakur perëndim u çan barkun kufomave të reve.
Shkoj duke bredhur kot. Një urë përralle. E kaloj. Dhe, me trazim të tmerrshëm, qëndroj për të parë. U ndala, e mbaj mend. Ishte ky shkëlqim. Dhe kjo atëherë quhej Neva. Ishte këtu qyteti. Një qytet absurd, ndërtuar në një pyll oxhakësh. Në këtë qytet të njëjtë shpejt do të fillojnë netët, qelqore bardhoshe. Për korrikun është fundi. Sapo ngrohet, bën dritë. Nxirret nga deliri me një pëshpëritje zhbiruese. Aty shihet kryqi i një ambulance, aty ndihet një e shtënë. Do të heshti, përsëri, pastaj. E di Që një si unë Nuk mund të nxehet gjatë, sigurisht, e megjithatë është kafshë kur nuk janë mijëra llamba, por fytyra njeriu. Ka qenë vallë një tik i tillë? Shoh që mbi shtëpi në rrezik të pjerrësisë shkon me rrezet grumbull i mbledh. Zgjatem por në mjegull ike, nën hundë. Dhe jam këtu përsëri i heshtur, i gozhduar. Është ndarë turma e dembelëve të mesnatës, gati ndjej erën e lëkurës, gati frymëmarrjen, gati zërin, dhe më duket një fantazmë e rilindur papritmas.
U vërsul, duke u shkëputur nga ajri. Ishte pak për të Të ishte vetëm! U shkri në procesion. Zemrën e rilindur shtyu rëndshim. Përsëri torturat tokësore më njohin. Rroftë përsëri Marrëzia ime! Në të njëjtën mënyrë llambat ishin mbërthyer. Në mes të rrugës. Të njëjta shtëpitë. Në të njëjtën mënyrë, Në kamaren Do skalitur Një kokë kali. «Kalimtar, A është kjo nga «Zhukovskij?» Shiko, si një fëmijë sheh një skelet; ç’sy! Turret përpara. Ka qenë «Majakovskij» mijëra vjet: ai qëlloi veten këtu, mbi portën e së dashurës». Kush qëlloi veten, unë? Do të shajnë shumë ! Krijo, o zemër, një gëzim të shkëlqyer! Fluturoj në dritare. Një zakon i qiejve. Lart. Përherë më lart, një kat mbi tjetrin. Ishte maskuar. Shikoj prapa mëndafshit: Krejt njësoj, e njëjta dhomë gjumi. Ka kaluar nëpërmjet mijëra viteve dhe është e re. Shtrihesh, Duke i kaltëruar flokët me hënë. Një minutë... Dhe ajo që kishte qenë hënë, Zbuloi tullën e vet lakuriqe.
E gjeta! Tani le të flenë. Dorë, shtrëngo tehun e thikës. Depërtoj tinëz, vëzhgoj, dhe – përsëri diskutoj dhe kthehem prapa te dashuria dhe mëshira. Mirëdita! U ndez drita. Dy sy të zgurdulluar. «Kush jeni?» «Jam Nikollajevi, Inxhinier. Kjo është shtëpia ime. Po ju kush jeni? Pse e bezdisni gruaja time?». Dhoma e një tjetri. drithëronte mëngjesi. Me një dridhje në cepat e buzës, gruaja e një tjetri gjysmë lakuriqe. Iki. Hije e grisur, e kreshpëruar, vigane, vrapoj gjatë murit, të përmbytur nga hëna. Qiraxhinjtë ia mbathin jashtë, Duke kryqëzuar kindat e veshjeve, Buças mbi një plloçë. Me të shtyra përzë portierin në një qoshe. «Dhe nga dyzetedyshi Ku ka përfunduar ?» «Është një legjendë: Rendi drejt tij Nga dritarja. Kështu u shtrinë, Trup me trup» Ku do të shkosh tani? Ku shikojnë Sytë. Në fusha?
Ashtu qoftë në fusha! Trala-la,zin-za, tra-la-la-la-la-la-là. Hidh një rreze në qafë si një lak! Do të pleksen në zhegun e verës! Kumbojnë mbi mua prangat, dashuritë e një mileniumi... Do të vdesë gjithçka. Gjithçka do të zhduket. Dhe rrezja e fundit, që lëviz jetën, mbi errësirë planetësh, do të digjet nga diejt e fundit. Por vetëm dhimbja ime është më torturuese: rri në këmbë, i mbështjellë nga zjarri, mbi turrën e druve që s’digjet të një dashurie të pamundur. I fundit Hapësirë, Por pa strehë mblidhi përsëri në prehrin tënd! Cilin qiell tani? Cilin yll? Me mijëra kisha poshtë meje tërhiqte dhe tërheq bota: «Pushon në paqe!» Shkruar, në 1916 -1917 Botuar në 1918 *** (poemë) Përktheu Agron TUFA Për të gjitha ju Që më keni pëlqyer ose më pëlqeni përherë, Ikona të ruajtura në shpellën e shpirtit, në tavolinën e dollisë, si një kupë verë, Ngre kafkën e mbushur plot vargje. Mendoj gjithë e më shumë A nuk është më mirë T’ia vë pikën vetes me një plumb në fund. Sot unë
Me sa do mund Do jap një koncert lamtumire. Kujtesë! Mblidhi prej trurit në sallë mizëri rradhët pa fund të të dashurave. Të qeshurën rrëkëlleje nga syri në sy. Rreshto të moçmet netët të dasmave. Harenë t’ia përcjellë trupi-trupit. Askush mos e harrojë këtë natë mizore. Unë sonte do t’i bie flautit Të shtyllës sime kurrizore.
1 Vjorsta rrugësh grin hapi inatçor. Ku t’i fshihem këtij ferri t’harbuar! Cili Hofman qiellor Të sajoi ty, o e mallkuar?! Shtrëngatë hareje të ngushta janë rrugët. Kremtimi i festarëve gjithçka rrok. Mendoj. Mendime, gulfa gjaku të mugët, Të sëmura e të mpiksura, vërshojnë në kokë. Unë, çudibërësi i çdo gjëje festive, nuk kam me kë t’i gëzohem festës. Do marr tash të shembëm përmbys Dhe kokën ta përplas pas gurëve të Nevës! Ja si kam blasfemuar. Bërtisja se Zot nuk ka, Po Zoti poqi një grua të tillë nga furrat e thellësive, Sa para saj të tranden vargmale të mëdha, Ma nxorri e m’dha urdhër: dashuro! Zoti i kënaqur duket. Poshtë qiellit në çengel Njeriu i dërrmuar tërbohet e zhduket. Zoti fërkon duart dhe del. Mendon Zoti: Vladimir, merre me nge! Ai pra, ai, vetë, Që mos t’ia qëllojë, kush je, Të sajoi një burrë të vërtetë. Dhe notat njerëzore vuri në rojal. Nëse në derë të dhomës së gjumit të ndal, kryq të bëj mbi ty me rrobën e shkopsitur, E di Lesh i djegur do kundërmojë n’ajri, Dhe mishi i djallit do tymoset i gjallë.
E unë, deri sa plas drita, tmerruar, që të morën të bësh dashuri, përpëlitesha dhe në vargje skalisja britma, tashmë argjendar gjysmë i shkarë. Me letra të kisha luajtur! Me verë fytytit të tharë t’i bëja gargarë. Kjo s’të duhet ty! Nuk dua! Gjithësesi E di, Së shpejti do ngordh. Nëse është e vërtetë, që ti ekziston, O Zot, O Zoti im, Nëse me qylimin e yjeve që zbukuron, Nëse me këtë sfilí, Të shumëfishuar përditë, Prej teje e kam këtë torturë, perëndi, Vishe pra togën e gjyqtarëve. Prite vizitën time. Jam i përpiktë, Nuk do vonoj as një orë. dëgjo, O më i larti inkuizitor! Do t’i qep buzët e mallkuara. s’do lëshoj asnjë klithmë Prej buzëve të kafshuara. Pas kometave, si pas bishtave të kuajve lidhmë, dhe grimë, Duke më shqyer pas dhëmbëve të yjeve. Apo dhe më rëndë: Kur të shpërngulet shpirti im, Do të dalë në gjyqin tënd të nderuar, ti, duke ngrysur vetullat me tërbim, Rrugën e Qumshtit duke kaptuar, mua, kriminelin merrmë dhe varmë. Bëj çfarë të duash. Po desh, në katërsh çamë. Unë, o i Madh, s’kam ankime. Veçse dëgjo! hiqma atë të mallkuar, që e bëre të dashurën time! Vjorsta rrugësh grin hapi inatçor.
Ku t’i fshihem këtij ferri t’harbuar! Cili Hofman qiellor Të sajoi ty, o e mallkuar?!
2 Dhe qielli, Që në tymra ka harruar kaltrinë e sfondit, Dhe retë, të leckosura si refugjatë në kufi, Do t’i projektoj në dashurinë time të fundit, flakëruese, si një turbekular n’agoní. Hareshëm maskoj klithmën E fajkoit Që humbi luksin e shtëpisë së vet. Njerëz, Ju flas! Dilni nga transhetë. Do të luftoni më pas. Madje dhe nëse, Si një Bakus, që e ka zënë gjaku, Beteja e dehur vazhdon ende Fjalët e dashurisë prapë s’do jenë plakur. Gjermanë të dashur! E di dhe vetë, Ju keni në buzë Grehten e Gëtes. Francezi, Vdes buzagaz mbi bajonetë, piloti i qëlluar copëtohet me ëndje, nëse ndërmend O Traviata puthjen tënde. Por nuk më prek tul’ i trëndafiltë i pemëve, Që mbllaçisin shekujt gojëshqyer. Sot gjunjëzohuni para këmbëve të reja! Ty të këndoj, o flokëkuqe e lyer. Ndoshta prej këtyre ditënetësh, të tmerrshme si maja bajonetash, kur mjekrra e shekujve e zbardhur të jetë, do të mbesim ti dhe unë, që të ndjek qytet më qytet. Do të jepesh përtej detesh, Të fshihesh në zgavra netësh përmes mjegullës së Londrës do vij të të puth
Me buzë të zjarrta fanaresh. Në zheg të shkretëtirës do të zgjasësh karvanet, Ku vigjëlojnë luanët,nën pluhurin, nën erën që çohet të ulërasë, ty të vë faqen e nxehtë të Saharasë. Do të shtrosh gazin në buzë, Të shohësh Ç’toreador të themi! Dhe befas, shpuzë Xhelozinë e flak në shtrat si një sy të mrrolur demi. Do ta shpiesh mbi urë hapin e dyzuar Do mendosh herëdokur, Se sa mirë do jetë poshtë! Do jem unë Sena që rrjedh nën urë, që të thërras, Me të kalburën ngërdheshje dhëmballëve. Me tjetrin do të djegësh në zjarrin e troktheve Shigjetën e ndërrimit të binarëve. Ai që jam ngjituar aq lart, jam unë Hënë lënguese, në pritje dhe cullake. Vetëm i fortë U hyj në punë Urdhërojnë: Bëj në luftë vetëvrasje! I fundit do të jetë Emri yt, I mpiksur në buzën e zhvoshkur nga gjylja. I kurorëzuar do mbaroj? Shën Elenë? Duke shaluar dallgët në shtrëngatën e jetës, Unë – kandidat – njëlloj Dhe për mbret të gjithësisë, Dhe për Pranga. Mbret të jem ma ka taksur perëndia Për fytyrëzën tënde Popullit i jap urdhër: Në arin diellor të monedhave të mia Stampojeni! Ndërsa atje, Ku bota zhytet në tundër, Ku me erën e veriut bën lumi tregti,-
Në pranga do gdhend emrin tënd Lili Dhe prangat do t’i puth mes territ në qeli. Dëgjomëni pra, ju që harruat se i kaltër është qielli, Qimefurçë, Si bisha të forta! Kjo ndoshta është mirëfilli, Dashuria e sprasme që ka njohur bota E shprehur prej një turbekulari flakërues.
3 Do të harroj vitin, datën, ditën e pritur. I vetëm do të mbyllem me një fletore. Krijohu, me vuajtjet e fjalës së përndritur O magji jonjerëzore! Sot, sapo hyra tek ju, në shtëpi ndjeva prishjen. Në fustanin e mëndafshtë diç fshihje ti. Përzishëm temjani përhap erëmimin. Je e kënaqur? E ftohta “shumë”. Trazimi i shembi barierat e arsyes. Rrëmbimthi po mbledh ethshëm dëshpërimin. Dëgjo, ti e di vetë kufomën dot s’e maskon. Fjalën e tmerrshme nxirre prej kresë! çdo muskul i yti Si një trumbetë Edhe ashtu trumbeton: vdiq, vdiq, vdiq! jo, m’u përgjigj. Mos gënje! (si mund të marr mbrapsht kështu?) Gropat e dy varreve mihin në fytyrën tënde sytë. Thellohen varret. Nuk ka fund aty. Duket, nga trikëmbëshi i ditëve kam për t’u gremisur. Shpirtin mbi humnerë kanatëhapur rri, xhonglerova me fjalë, u rrëmbeva shtjellash, Dashuria e kishte shqyer egër. Mërzisë ia qëlloj prej kaq e kaq shenjash.
Rinoje veten në shpirtin tim. Rinjihe festën e trupit në zemër. E di, Secili paguan për femrën. Ani, Nëse tash ty të vesh Në vend të luksit të fustaneve pariziene Me tym duhani. Ty dashurinë time të vetme, Si një apostull në kohërat e qëmotit, të bart nëpër njëmijë e njëqind rrugë. Ndër shekuj të kanë gatitur një kurorë nderi, Dhe në kurorë ke fjalët e mia Konvulse ylberi. Ashtu si elefantët me lodra e pajime Që i dhanë fitoren Pirros, trurin ta dërrmova me gjeninë time. Mëkot. Ty nuk të shkul dot. Gëzohu, gëzohu, e shpartalluar rri sus! Tani Ky mall, Më shtyn të vrapoj deri në kanal Dhe kokën në çatajtë e ujit ta fus. Buzët m’i dhe. Sa vrazhdë sillesh me to. T’i fshik dhe ngrij. Mu sikur puth me buzë të penduara Një manastir të skalitur mbi shkëmbinj. Përplasën dyert. Hyri ai, me harenë e rrugëve spërkatur. unë si një klithmë u këputa më dysh, i brita ashpër: “Mirë! Do iki! mirë! Tënden e paç. Veshe me zhele atë mish, Flatrat e drojtura majmen në mëndafsh. Shih, mos të të ikë. Për gurë gruas vari një gjerdan perlash në qafë!”
Ah, kjo natë! Dëshpërimi mblidhet më i fortë se vreri. Nga dënesjet dhe gajasjet e mia Surrati i dhomës përçudnohet nga tmerri. Fytyra që ta mora me vete u kthye vegim, Në tapetin e tij sytë e mi po stamponin, si një tjetër Bjalik, që po gdhend me tjetër skicim Rrezëlluesen mbretëreshë hebraike të Sionit. Në torturë Para asaj që u dorëzova, në gjunjë bie vetë. Qytetet që Mbreti Albert dha pa zhurmë, për mua janë një dhuratë ditëlindjeje e zbehtë. Prarohuni në diell, lule dhe barishte! Pranverohuni me jetën në çdo stihi! Unë dua vetëm një lloj helmi Të pi e të pi poezi. Ti që ma vodhi zemrën me mashtrime, Duke ma mohuar krejt, Që shpirtin ma torturove në jerminë time, Merre dhuratën time, o e shtrenjtë, Më shumë se kaq, s’mundem të sajoj. Datën e sotme ngjyroseni festë. Ngjashëm me kryqëzimin përmbushu o magji e vjetër. Shiheni vetë me gozhda fjalësh jam gozhduar në letër. 1915
SERGEJ ESENINIT (Përktheu Faslli Haliti) Ju ikët, siç thuhet, në tjetër botë. Zbrazdësia... Fluturoni, duke çarë nëpër yje. Pa një paradhënie pa libacione. Thjeshtësi. Jo, Esenin,
kjo nuk është përqeshje,në fyt kam një lëmsh ndëshkimi, jo ngërdheshje. Shoh që me dorën e prerë, duke nguruar, ju tundni thesin e kockave tuaja. Mjaft, pushoni! Jeni i marrë apo si? Të lini veten t’ju zbardhen faqet nga shkumësi mortor? Pikërisht ju që dinit të harbonit, si asnjë tjetër në këtë botë. Përse, për ç’qëllim? Pasiguria ka provokuar rrëmujë. Kritikët mërmërisin: «Shkaqet janë këto dhe ato dhe veçanërisht vëllazërimi i dobët si pasojë e konsumimit të tepërt të birrës dhe verës Thuhet se po të kishit zëvendësuar bohemën me klasën, klasa do të kishte ndikuar mbi ju dhe ju s’do të ishit kacafytur më. Vërtet, sikur klasa ta shuante etjen me «kvas». Klasa, dhe ajo nuk bën shaka në të pirë. Thuhet se po t’ju vinin pranë dikë «Na postù», do të ishit bërë shumë më i zoti në kuptimin: që ju qindra vargje
të mërzitshëm dhe të zvargur si Doronini, do të kishit shkruar në ditë, Por, për mendimin tim, po të ndodhte një mospërputhje e tillë, ju do ta kishit vrarë veten që më parë. Në fakt, më mirë të vdesësh nga votka se sa nga mërzia! Neve nuk do na i tregojnë shkaqet e humbjes as lakun, as briskun. Mbase, po të kishte pasur bojë një shishe atje në «Angleterre», s’do të kishit pasur arsye të prisnit venat. Epigonet u gjallëruan: «Ta imitojmë!» Pak u desh që një grup prej tyre të mos bënte gjë tjetër veçse vetëgjykimin. Po pse të shtohet numri i vetëvrasjeve? Më mirë të rritet prodhimi i bojës së shkrimit ! Tani, gjuha përgjithmonë, është kyçur midis dhëmbëve. Është e kotë dhe e dhimbshme të krijosh mistere. Populli, krijuesi i gjuhës, ka humbur shegertins oshëtitës pijanec. Dhe dikush sjell fragmente vargjesh në përshpirtje funeralesh
të mëparme, gati pa i bërë rishmëzi. Në varr ngulin hunj me rima shurdhane, pse kështu duhet nderuar një poet? Për ju nuk kanë derdhur deri tani asnjë monument -ku është bronzi kumbues apo graniti ?dhe dyerve të kujtesës, tashmë, pak nga pak kanë grumbulluar shiritat me kushtime dhe të kujtime. Emri juaj në shamira është qurrosur, Sabinovi përjagte fjalën tuaj dhe këndon nën zë nën një mështenkëz të brishtë : «O miku im, asnjë fjalë as një nga- a – a – shërim.» Eh, të mund të diskutoja më ndryshe me atë Leonid Lohengriniçin! Të mund të bëja këtu, kacafytje tonante: «Nuk ju lejoj të degjeneroni vargjet e mi!» Të mund t’i shurdhoja me një fërshëllimë me tre gishta kundër gjyshes dhe Zotit, nënës, shpirtit! Që të shpërndahet turma e pazonja, duke fryrë si vela një re xhaketash, që i shkëputur Kogani përvidhet duke sakatuar
kalimtarët me shtizat e mustaqeve. Deri tani Llumi është rralluar pak. E shumtë është puna, duhet bërë në kohë. Në fillim Duhet ndryshuar jeta dhe e ndryshuar do të mund të glorifikohet. Kjo epokë është e vështirë për penën. Por thomëni ju, topallë dhe topalle, ku, kur, cili i madh ka zgjedhur një rrugë më të rrahur dhe më të lehtë? Fjala është lidere e forcës njerëzore. Marsh! Që koha të shpërthejë pas nesh si një pyll predhash. Kohëve të vjetra era të risjellë vetëm një lëmsh flokësh. Për argëtimin planeti ynë është pak i pajisur. Duhet t’ua shkëpusim gëzimin ditëve të ardhme. Në këtë jetë nuk është e vështirë të vdesësh. Të jetosh është shumë më e vështirë. 1926 Majakovski, siç dihet, nuk iu qëndroi besnik këtyre fjalëve dhe ia hoqi vetes dhe ai, më 14 prill 1930.
LETËR TATHANA AKOVLEVËS (Përktheu Faslli Haliti) Në puthjen e duarve dhe të buzëve, në dridhërimën e trupave më të dashur për mua, edhe atje ngjyra e kuqe e republikave të mia të jetë shkëlqim i përflakur. Unë dua dashurinë parisiane: visheni me mëndafsh një bushtër çfarëdo, dhe midis gogësimave unë do të fle «sus!» do t’u bërtas qenve të pasioneve të shtazëruara. Vetëm ti je e barabartë me mua, eja bri meje sy më sy, dhe lërmë që për këtë mbrëmje tepër madhështore unë të mund të tregoj në mënyrë njerëzore. Ora pesë, dhe nga ky çast u qetësua pylli pa mbarim i njerëzve; u zbeh qyteti i dendur, mezi dëgjoj një fishkëllimë grindavece trenash për në Barcelonë. Në qiellin e vrenjtur një përshkim flakërimash, rrufe blasfemish në dramën e qiejves’është stuhi kjo, po është thjesht xhelozi, për të zhvendosur malet. Ashpërsisë së fjalëve idiote mos i jep rëndësi, mos ki frikë
nga kjo potereunë do t'i zbus, do t'i frenoj ndjenjat e pasardhësve aristokratikë. Fruthi i pasionit ikën si luspë, por gëzimi nuk thahet kurrë, as një çikë, gjatë do të flas unë, thjesht do të flas në vargjet e mi. Xhelozi, gra, lot… jo më!do të fryhen qepallat si Vijit. Nuk është për mua, por unë jam xheloz për Rusinë Sovjetike. Kam parë arna mbi shpatulla dhe ato, tuberkulozi gjatë frymëmarrjes i lëpin. Pra s’ ishte faji ynëqë në gjendje të keqe ishin njëqind milionë njerëz. Ne me ata, si dhe ti, jemi fisnikë tanime sportin nuk ndreqen shumë gjëra,edhe për ju ka nevojë në Moskë, s’do të mjaftojnë kurrë shalët e gjata. S'të shkon ty, që përshkove borëra dhe fatkeqësira me këto këmbë të bukura, t’i zbulosh këtu me përkëdheli në darka me naftëtarët. Mos u mendo shumë me thjeshtësinë tënde
të hapësh qerpikët e kthyer! Eja këtu, eja në kryqëzim të krahëve të mi të mëdhenj e të ashpër! Nuk do? Rri pra aty dhe dimëro! Dhe këtë fyerje ta fusim në llogari. S’e çaj kokën, një ditë do të të marr vetëm ty ose me gjithë Parisin mbarë. 15 shtator – 3 dhjetor 1928
KONKLUZION Përktheu Faslli Haliti Asgjë s'do ta fshijë dashurinë, As zënkat, as largësitë. Është menduar, Provuar, Kontrolluar. Duke ngritur solemnisht vargjet, gishta rreshtash, Betohem se : Unë dashuroj Me një dashuri të palëkundur dhe besnike. 1922
PËRFUNDIMI Përktheu Faslli Haliti Asgjë s’do ta fshijë dashurinë, as grindjet as kilometrat, Është medituar provuar, kontrolluar. Duke ngritur solemnisht vargjet, gishta rreshtash, betohem: dua me një dashuri të pandryshueshme e besnike.
ANA AHMATOVA (1889-1966) Anna Andreyevna Gorenko (23 qershor 11 qershor 1889 - 5 mars 1966), e njohur më mirë me emrin stilolaps Anna Akhmatova, ishte një poeteshë ruse moderniste, një nga shkrimtaret më të mirënjohura ruse. Lindi më 1889 në "Balshoi Fontana" pranë Odesës. Vjershën e parë e shkroi kur ishte 11-vjeçe, më tepër ndën ndikimin e Nelerasovit, ndonëse ajo mbeti gjer në fund të jetës një adhuruese e flaktë e Pushkinit. Në vitin 1910 u martua me poetin N.S.
Gumiljov. Po në këtë vit shkoi në Paris. Parisi dhe kultura franceze, veçanërisht poezia e Verlenit e Bodlerit, ishin ëndrra e saj. Në 1912 boton vëllimin e parë poetik "Vjeçer” (Mbrëmja); më 1914 vëllimin e dytë "Gjothi" (I qartë). Ka botuar gjithashtu "Bjelloi stai" (Grigja e bardhë), "Padorozhnite" etj. *** [S'do pime dot nga e njejta broke] Perkthu P. Kolevica S'do pime dot nga e njejta broke As uje as t'emblen vere, S'do te puthemi te dy ne mengjes-heret S'do te presim mbremjen koke me koke Une dua henen, diellin do ti Por te dy kemi te njejten dashuri. Me mua rri ti shok m'i mire i imi Dhe prane teje une, shoqja jote rri Une ti kuptoj ato dy sy gri Ty o fajtor i gjithe ketij lengimi. Takimet tona s'i shpeshtojme dot Keshtu e mbrojme prehjen tone kot. Vec zeri yt kendon ne vargun tim, Ne vargun tend vec fryma ime ndjehet O, ka nje zjarr te tille qe nuk mehet, Qe s'mund ta preke frike e harrim. Sikur ta dije ti sa fort i dua Ato buzet e thata, te kuqe, te tuat ! *** (Kureshtjet s'i le pa ngacmuar) Kureshtjet s'i le pa ngacmuar Ndaj vuaj me ligsht se nje djall; Nga nje eshter jotja sajuar Si mos te te dua ty valle? Si moter, e di, nuk me falet Mekati i pare qysh ne brinje; T'u bera e pangopur, dinake, Dhe shekujsh-m'e embla robinje. Por drita kur lebyret ndaj syve, Nga jotja me e bardha debore, Ta dua ate zemer naive, Per atmen nje diell-kurore! 1921 **** (Ti me ngulm m’i kerkon poezite) Ti me ngulm m’i kerkon poezite, Gjithsesi dhe pa to fryme merr... Mos te mbette ne gjak asnje pike Pa u nginjur prej tyre me vrer. Djegim ne ne nje jete iluzore Ditet tona gjithe vesk e flori, Por takimin ne viset qiellore Zjarr’ i nates s’na e thote assesi.
Çurg i ngrire ç’po rrjedh tatepjete Madheshtia e jone flak’e zjarr, Thua pame ne nje bimse te fshehte Emrat tane e u drodhem llahtar. S’gjen nje ndarje me bosh, me te kote, Qysh ne krye me mire do te qe... Dhe vertet me te ndare ne kete bote Nuk ka patur askend se sa ne. 1962 *** (O, ç 'ish ajo një dit'freskie) Përktheu Qazim Shemaj O, ç 'ish ajo një dit'freskie, Qytet i Pjetrit - mrekulli! I purpurt muzgu ra, u shtri Dhe qetas u mbështoll me hije. Po lëre, sytë e mi zhbirues, Po s'i pëlqeu (dhe po t'i shante), Në vargje këngësh do t'm'i lusë Përjetë buzët arrogante. *** Përktheu Qazim Shemaj Nuk vura perde në dritare, Që drejt e brenda të shikosh Dhe kam gëzim (si mëkatare), Se s'mund të ikësh, do qëndrosh. Po s'është e drejtë e mos e prish, Mëri e tallje mos i cyt, Pagjumësia jote isha, Dhe isha mall trishtimi yt. *** (Sot mua letër s'më solli njeri) Përktheu Qazim Shemaj Sot mua letër s'më solli njeri; Ka ikur ai a s'më priti ndërmend: Pranvera - një trill, buzëqeshje e argjendtë, Shiko anijet vozitin në gji. Sot mua letër s'më solli njeri... Ai me mua, pak kohë më parë, Qe kaq i dashur e dhelës, qe imi, Në dimrin e bardhë, po shkoi dhe dimri, Tani pranvera m'u bë si e vrarë, Ai me mua pak kohë më parë... Dëgjoj një lirë, e ëmbla, e trishta, Në ethe rënkon, lëngon e ankohet, Kam frik' se mos kjo zemër coptohet, Sa pa i shkruar këto vargje të brishta... *** (S'rri të qaj për vete ditë e natë) Përktheu Qazim Shemaj S'rri të qaj për vete ditë e natë,
Po edhe vdekur, kallur nën dhe, Damkën e artë: njeri i pa fat Në ballin tim rebel ti ma sheh.
Osip Mandelshtamit (Përkthim i Artian Guskiqi) Mbi ta përkulem si përpara kupe Dhe s’di ç’të llogaris në emrin tim; Ndërmend të ritë tonë krejt përskuqur Dhe ca më zi me ardhka ky kujtim. Me këtë ajër si përskaj rrëpire, Gufonim ato gjokse orë e çast; Ish natë gërvimash hekuri, shkretimi, Plot çirrma që nuk dinë ç’mbjellin pas. Të pres të vish si mirëz karafilash, Si ëndjet e një gazi fort të rrallë, Kur mendt’ i bëhen tym Euridikës Me Demin e Evropës nëpër valë. Këto qenë hijet tona harrakate Mbi Nevë e përmbi Nevë me duhi, Janë shtjellat llokoçitëse pas shkalle, Dhe leja për në tënden pavdekësi. Janë çelësat e atij apartamenti, Nga nuk dëgjohet kund gëk as mëk, Kjo lirë që pareshtur end misterin E miqve mbledhur yrtit pa një plëng.
Balada e vitit të ri Marrë nga: Petraq Kolevica, Kam njohur sy o' ata sy! Dhe hëna e trishtime që lart, përmbi re, Sheh dhomën, tryezën në qosh. Mbi të ata gjashtë servile sheh, Po njëri ndër ta është bosh. Im shoq e un’ e miqtë përqark Po presim tok vitin e ri. Po pse i ndjej gishtat kështu, si në gjak, Dhe vera më ngjan helm e zi? I zot’ i shtëpisë ngre brokën përplot Dhe foli serioz, zemërgjerë: ‘Për tokën e fushës e pij këtë sot, Ku do të shtrihemi të tërë’. Po tjetri më pa në sy e pastaj Ç’mendoi një zot e di pse Këlthiti: “Të pimë për këngët e saj Ku rrojmë të gjithë ne’. I treti që s’dinte asgjë
Se kur shkoi ai nga kjo botë, Atë ç’po mendoja zuri të thotë: ‘Ne duhet për atë që s’është më Ta pimë këtë gotë!’
Dënimi (perktheu Petraq Kolevica nga “Kam njohur sy o' ata sy!”) Dhe ranë fjalët pa ndërprerë Posi shkëmbinj mbi kraharor. S’ka gjë. Këtë e pres kaherë. Do t’ia dal, ndonëse me zor. E di që sot do të kem plot punë: Kujtesën duhet ta vras, të harroj, Më duhet shpirtin ta bëj gur, unë, Dhe prapë më duhet të mësoj të jetoj. Ç’e do se vjen e ngrohta verë. Me fëshfëritje te dritarja josh. Këtë me kohë e kam parandjerë: Dit’e bukur dhe shtëpia bosh. *** [Mua, si lumin] (perktheu Petraq Kolevica nga “Kam njohur sy o' ata sy!”) Mua, si lumin, Epoka e ashpër më ktheu. Jetën ma ndërruan. Në shtrat tjetër rrodhi ajo Dhe unë s’i njoh brigjet e mi.
KUJTESA E DIELLIT Përktheu SKËNDER BUÇPAPAJ Kujtesa e diellit pikon nga zemra. Bari bëhet më i lëverdhur. Tek tuk në ajër flokët e hershëm të borës Rrinë pezull, pezull. Uji tek ngrin akull vonohet Nëpër kanalet e ngushtë. Asgjë këtu nuk do të ndodhë më, S'do të ndodhë kurrë. Kundrejt qiellit shelgu shpërndan Mëndafshin e praruar Ndoshta më mirë ishte që nuk U bëra jot grua. Kujtesa e diellit pikon nga zemra. E ç'është kështu? Terr? Ndoshta! Dimri do të na ketë zënë Nëpër natën e vet. *** (Kujtimi për diellin në zemër u mpak) Përktheu Qazim Shemaj Kujtimi për diellin në zemër u mpak Bari i zbehtë.
Flokë të hershëm dëbore që larg Era po nget. Kanalesh të ngushta ngrin uji, s'buçet, sikur u shter. Këtu asnjëherë asgjë nuk ngjet, Oh, asnjëherë! Shelgu në qiellin e shkretë freskore Degët ka shtrirë. Që unë s'u bëra gruaja jote, Ndoshta, më mirë Kujtimi për diellin në zemër venitet Pse kaq zymti? Ndoshta!... Pas natës dimri gatitet Të vijë.
UNË SI QYQJA JETOJ Përktheu SKËNDER BUÇPAPAJ Unë jetoj si qyqja në orë, nuk ua kam zili zogjve në pyll. Më kurdisin dhe unë këndoj. Ti e di, një fat të tillë vetëm një amiku mund t'ia uroj. MUZA Përktheu Qazim Shemaj Dhe si të rrosh me të?! Më mundon Ajo që ende muzë i thonë. Dhe thoni "Me të në livadhin lirik..." Dhe thonë "Gugitje, dhunti hyjnore..." Ajo, më e egër se ethet mizore, Sëmbon gjith' vitin: "Rri, mos hidh çik!" MUZA Ardhjen tënde në mes të natës pres në një fill më varet jeta, rinia, liria, lavdia, në djall të shkojnë. E dashura ime, afrohu, eja me flogjerë, ja, tek e hedh shaminë. Në sy më sheh me vëmendje: pyes: “Faqet e Dantes ndalove ti? vargjet për ferrin?» Dhe përgjigjet. Unë. NË PASQYRË Përktheu Qazim Shemaj O quae beatam, Diva tenes Cyprum et Memphis Hor*. Dhe bukuria - kaq e re, Po jo nga sot e njëqind vjet, S'u bëmë dy, se një e tretë, Ne asnjëherë nuk na le. I sillesh ti asaj më tepër,
E lë me ty, me bujari... Po ç 'ndodh me ne asnjë s'e di, Për ne çdo çast e më i egër. Si burgaxhinjtë dim' diçka Për njëri-tjetrin, diçka tmerri. Na pret dënimi - një rreth ferri, Po ndoshta s'jemi nga ata. *O zonjë që mbretëron mbi të lumturit Qipro dhe Memfis
NË VITIN DYZET Përktheu Qazim Shemaj Në varr kur kallin krejt epokën Për të nuk ka një psallim, s'këndohet, Po rrodhja, hithra nxjerrin kokën, Sa ta qëndisin s'u durohet. Lopata s'resht, shoqen s'e pret, Varrmihës - ethe, aq i vrikëm, Zotni, ti dale, pak më qetë Të ndihet koha si po ikën. Pastaj mbi një kufom e sheh, Ta sjell vështrimi pranveror, Po djali nënën nuk e njeh, Në lotë u shkri dhe nip i gjorë. Më poshtë kokat u përkulën Lavjerrës tunden, hëna ra. Përmbi Parisin e përhumbur Një qetësi të tillë ka.
TRADHTIA Përktheu Qazim Shemaj Jo për atë se pasqyra u thye, Jo për atë se fryn në oxhak, Jo se shkon me një tjetër, aspak, jo se për ty mendimi m'u kthye, Jo nga këto e ç'ta zgjat më... Sot te pragu takova atë. Sot mua leter s’me solli njeri; Ka ikur ai a s’me priti ndermend: Pranvera – nje trill, buzeqeshje e argjendte, Shiko anijet vozitin ne gji. Sot mua leter s’me solli njeri… Ai me mua, pak kohe me pare, Qe kaq i dashur e dheles, qe imi, Ne dimrin e bardhe, po shkoi dhe dimri, Tani pranvera m’u be si e vrare, Ai me mua pak kohe me pare… Degjoj nje lire, e embla, e trishta, Ne ethe renkon, lengon e ankohet,
Kam frik’ se mos kjo zemer coptohet, Sa pa i shkruar keto vargje te brishta…
MUZIKË Përktheu Qazim Shemaj D.D.Sh. Diçka e magjishme digjet paprerë, Ia thonë dhe sytë atë zjarrmi. Ajo, veç ajo më flet, pa të tjerë, Më ikin, s'guxon të afrohet njeri. Kur iku dhe miku i fundit, më la, Ajo pas meje erdhi në varrim. Tamam stuhi këndonte dhe ja, Sikur po nisnin lulet kuvendim.
APEL Përktheu Qazim Shemaj Të ruaj diku te një sonatë Me aq kujdes e nuk të heq Oh, si thërret, rënkon çdo natë Për fajin tënd që dot s'e ndreq, Që s'm’u afrove dot as kaq: Një çast të vetëm si stuhi Dhe ëndrra jote humbi paq Ku vdekja heshtjes iu bë fli TË FSHEHTAT E ZANATIT Përktheu Qazim Shemaj S'më duhen varg betejash, ngjarje; Çudirat - trilli elegjik. Për mua vargjet s'janë vargje, Po qe se sillen me etikë. Sikur ta dinin ç'plehu dalin, Nuk kanë vargjet turp nga ndoti: Porsi radhiqet tej te gardhi, Si rrodhet rriten, si laboti Me klithma dhe si myk i fshehtë, Era katran, me zemërim... Buçasin vargjet plot me jetë Për gazin tuaj, për gazin tim.
Të morën në agim (përkthim i Faslli Halitit) Ty të morën në agim, unë të vija pas, si në një funeral, në dhomën e errët qanin fëmijët, mbi altar pikonte qiriri. Mbi buzët e tua i ftohti i ikonës. Djersa e ftohtë e vdekjes mbi ballin e tij... Mos harroni! Si gratë e strelicit, do të ulurij nën kullat e Kremlinit. Vdekja e poetit (përkthim i Faslli Halitit)
Dje heshti një zë unik, Na la bashkëbisedues të pyjeve. U shndërrua në kalli që jep jetë ose në një vesë shi kënduar prej tij. Dhe të gjitha lulet që ka bota përballë vdekjes shpalosën petalet. Por, papritmas ra heshtja në planetin që ka një emër modest... Tokë.
DOLLIA E FUNDIT (përkthyer nga Vangjush Ziko) Po pi për strehën e shpërbërë, Për jetën si lubi; Vetminë që ne na ka ngrënë, Edhe për ty po pi: Për ato buzë gënjeshtare, Për ata sy të ftohtë, Për këtë botë kaq gërnjare Që Zoti e shpëtoftë. DOLLIA E FUNDIT Përktheu SKËNDER BUÇPAPAJ Pi për një shtëpi të rrënuar, për jetën time pluhur e hi, për vetmitë e përjetuara vetë e dytë e sonte pi edhe për ty: për mashtrimin e buzëve që tradhtojnë, për vdekjen akull të syve të tu, për një botë mizore e të pashpirt, e për një Zot që s'na shpëtoi gjithashtu. Dollia e fundit Unë pi për vatrën shkretimplotë, Një jetë peng aty; Për një vetmi dy zemrash tok, Patjetër dhe për ty. Për sytë ciknosur si askurrë Dhe buzën e pabesë, Për botën-xhungël, katrahurë, Për Zotin që s'na desh. 1934 *** ... Ne lidhjet njerzore ka nje kufi intim. Ate s'e kalon ne caste dashurie. Kur buzet puthen ne endje-ngazellim, Dhe zemra rreh me force rinie. Vitet dhe pasioni nuk te ndihmojne. As zjarri i shpirtit, cdo cast lumturie. Malli s'ka vlere, epshet shterojne, Kur zemra ndodhet ne caste qetesie.
Te jetosh keto caste eshte e veshtire. Po, ne to dhe dashuria dorezohet. Kuptoje pra o shoku im i mire Ne doren tende pse zemra s'degjohet!
SHTRËNGOVA DUART NËN VELLON E ERRËT... (Përktheu Faslli Haliti) Ia shtrëngova duart nën vellon e errët ... "Pse je e zbehtë ti sot, përse?" - Sepse nga trishtimi i thekshëm E bëra të pijë atë deri sa u deh Si ta harroj? Doli duke u lëkundur, një ngërdheshje dhimbjeje kish... Vrapova pa prekur parmakun E ndoqa gjer te porta e shtëpisë. Duke gulçuar, bërtita: "Ish krejt një shaka. Vdiqa po më ike, ta dish ". Ai buzëqeshi i qetë dhe mizor më tha: «Mes erës të mos rrish,..» 1911
PORTA ËSHTË PAKSA E HAPUR (Përktheu Faslli Haliti) Porta është paksa e hapur, frymë e ëmbël blirësh, gri ... Një fshikull e një dorashkë. e harruar mbi tavolinë rri, Rrethi i verdhë i dritës ... Dëgjoj fëshfërimat pak. Pse më ike, m’u zhduke? S’e kuptoj, jo, jo, aspak ... I ndritshëm dhe i lumtur mëngjesi nesër do të jetë. kjo jetë është mahnitëse, ji e mençur, moj zemër vetë. Ti je e kapitur, e shurdhër Rreh më ngadalë, mefshëm... E di, kam lexuar se shpirtrat janë të gjithë të pavdekshëm.
UNË NUK I KAM MBYLLUR PERDET (Përktheu Faslli Haliti) Nuk i kam mbyllur perdet, shih drejt e në dhomë tani. s’mund të më ikësh më dot Sot unë jam e tëra lumturi . Thuamë pra: e paturpshme, hidhmi romuzet e tua, të them: unë kam qenë pagjumësia jote,
dhe ankthit yt i madh kam qenë. 1916 *** (O jete qe neser s'dihet cka na sjell!) O jete qe neser s'dihet cka na sjell! S'me vret pendimi kenges c'i lashe manget. Mjafton edhe nje enderr dritelarget Per yll ta kem karvanesh neper qiell. Per mall-tinzare e thekur qosh me qosh Mos bej zarar me rastin qe nuk hupet. Se nata bie prape dhe ato supe Te ftojne nen vese me puthje ti mbulosh. Nuk qeshe per ty e prere. Pa dyshim. Ti vete m'u ftohe. Ligur nder sfilitje. Ish endrra qe me mbajti vec ne pritje, Molisur dashurie gjer ne krim. Te falem moterbardhe!Mesa shoh, Nuk rrime pa u pjekur nder vegime, Me ndih, ja ku te jap edhe besen time, Ne lave ta shkrij granitin neper kohe.
Kënga e takimit të fundit Sa pashpresë gjoksi m’u ftua, Porse hapat i hidhja lehtë. Dorashkën e dorës së majtë vura Gabimisht në dorën e djathtë. Më dukeshin shkallë mbas shkalle, Por unë e dija - vetëm tre kish! Mes panjave një pëshpërimë vjeshte Përgjërohej: Me mua vdis! E gënjeva fatin tim Të trishtë, dredharak, të keq. U përgjigja: “I dashuri im! Edhe unë. Me ty do të vdes... Kjo është kënga e takimit të fundit. Unë pashë nga shtëpia e errët. Vetëm qirinjtë në dhomën e gjumit, Digjeshin me flakë indiferente të verdhë.
Tri gjera gjithsej Tri gjera gjithsej ai deshi ne vite: Te kenduarit mbremave, pallojte e bardhe Dhe hartat e ndera te Amerikes. S'duronte te vegjelit kur zinin e qanin, As cajin e mjedres s'e qaste aq shume;
Si vdekjen e kish histerizmin e grave Dhe gruaja e tij isha une. 1910
Grimez jete ...Dhe s'di pse me ngjante kjo flake sikur Do tretej gjer agu te dyndej. Me kot, ne t'vertete s'e mesova askurre Nga c'zjarr qene keta sy e te c'ngjyre. E prape zinin drithmat me kenge, me hoke, Tek s'dija se c'ishe, armik apo shok. Ish vere apo dimer. 1959 *** (Amanet shtepine e bardhe me kopshtore!) Amanet shtepine e bardhe me kopshtore! Po i falem rishmi jetes t'me rrembeje. S'jam pishman per ato vjersha qe te shkrova Si askund nje tjeter grua me gjithsej. Mirembec! Mos e mergo te lumen mike, Me te gjithe parajsen ngritur mbi humbake; Te jap fjalen - ate vlug qe nuk ma dite Do te dal ta shes pazarit pe merak. 1913 *** (Cdo dite kam nje kesi cast) Cdo dite kam nje kesi cast Ku me syte puthitur krejt, Flas me endrren, prore flas, Si me miken me te shtrenjte. S'kalon shume e vruget gjak, Dellkercyer ben te ike Dashuri pa nom e cak, E arsyeshme dhe e lige. 1917
Namatisje Mes dyersh lartësore, Kënetave shterpore, Në udhën e pashkelur, Luadheve pa vjelur, Kordonesh një ndajnatë Dhe britmave ndër pashkë, Pa ftuar, Pa mënuar Për darkë të pres të vish. 1935 Dashuri Neperkez rri mbledhur menjane, Pas zemres se vet e shushatur;
Pellumb i fantaksur, vidan, Dritareve me te gugatur. Merdhet sa ze bryma te shndrise. Dalldisur ne pah te shebojes; I jepet nder krahe qetesise Dhe prore ngashnjimit lavoses. S'ia del kush per vaje t'i ngjaje, Dhe ec mos ia varesh po deshe; Sa frike t'i kerkosh pasketaj Cka fsheh pas lojcakes nenqeshje. 1911
NIKOLAJ NEKRASOV (1821-1878) Nikolaj Alekseevic Nekrasov lindi më 1821 në Ukrainë. Librin e parë poetik e boton më 1840, “Ëndrra dhe Tinguj”, me një recension rigoroz nga Bjelinski. Braktis universitetin për të ndërmarr një numër biznesesh botuese: Almanakët “Tregime nga Petërburgu” 1846, “Prilli i parë” 1846 dhe revistat” “Sovremennik” (Bashkëkohësi, 1847 -1866) dhe "Kronikë e Atdheut" (1868-1878). Më 1854 shkruan “Vlas”. Më 1863 shkruan “Ngricë, hundë e kuqe”. Puna e fundit e Nekrasovit që mbahet dh e kryevepra e tij është: “Cili është i lumtur në Rusi” (1866-1877). Historia e shtatë udhëtarët fermerëve që shëtisin gjithë Rusinë për të zbuluar arsyet e moslumturisë së tyre. Vdes në Petërburg më 1878. Këngë djepi (imitim i Lermontovit) Fli, bir, sa s`je bërë i prapë, nina-nana, fli! ç`ndrin kaq zbehtë hëna bakër djepin tënd të ri! JO, me përralla s`ta thur këngën, troç te flas biro! Veç ti fli, mbyll sytë e ëmbël dhe ç`të them, dëgjo! ............. ç`ka kjo bote e pagezuar rritu se e merr vesh! ...Do blesh frak te gjelberuar edhe pende per shkrese. Per qellim te mirke i shitur, do luftosh per te. Rrug` e ardhme t`eshte e ndritur, po fli, heperhe!... Nepunes do ngjash ne dukje, por shpirtpleh, mizor. Une do te te percjell tutje,
do te ta bej me dore. Kurrizin si kerruset zvarre, do mesosh aq mire!.... Fli, sa lumi s`te ka marre nina-nana, bir ! Urte e bute si qengj kopuku, kokederr ne shesh, per nje qoshk te bute kolltuku gjarper zvarre do vesh. Asnje dyshke nga kuleta s`do te bjere pa qar. Fli, biro gjersa ty jeta s`të ka bërë kusar! ...... Butë e paq në rrojtje strukur do t`a mbyllësh ti. Fli nëpunësi im i bukur, nina-nana, fli!
Shtërngata Përkthyer nga Agim Shehu Fqinja Ljubë s’bindej në takim të dalë Më në fund tha lehtas: Kam në kopsht një fjalë Dil veç t’erret pakëz. Pritmë veç ahere Unë buzëplasur prita që të errej. Gjaku i ri kur ndizet, s’bëhen më shakara Por shoh qiellin sterrë, fati sterrë përpara. Rreth e rrotull qielli nxin me re të rënda. Plasi bubullima shiu nis me shtëmba. Vrenjta vetullat dhe ika i ngrysur. “e ç’pret sot takim more fatpërmbysur?” Luba cipëlëmuar, frikacake e botës, Ajo vdes të dalë në tufan tej portës. Vërtet s’do t’i trembej shtërngatës dhjetë ballë Sikur po vallë Luba, më do në atë shkallë? Dhe i kot u nisa sa per një bisedë Por, ç’të shoh gjitonja, Ljuba, ajo vetë. Rrobat det në ujë qull këmbët e saja. Pata kaq telashe thëllëzën t’a thaja.
Por s’i vrenjt më vetullat qysh nga ajo natë. Vetëm qesh me vete sa dëgjoj shtërngate.
PARA SHIUT Përktheu Agim Shehu Erë e zymtë e rrëmbyer Një tufë re në qiell merr. Rënkon bredhi degëthyer, Pylli shushurin mister. Mbi përrenjtë laroshë, zhubrosur, Fletët ikin fluturim, Dhe si rrymë e ciknosur Vjen me vrull një erë thëllim. Si muzg mbulohet bota, Duke ardhur që nga larg, Tufa galash, grumbuj korbash Klithin n’ajër rreth e qark. Sharabajka - karro tmerri, Mbyllur lidhur, pret të ikë; E xhandari karrocierit I klith “Nisu!” me kamzhik... *** (Te sheshi Sena plot publik) Përktheu Agim Shehu Te sheshi Sena plot publik, kalova dje në orën gjashtë. Atje po rrihnin me kamxhik Një nusezezën, një fshatarkë. Si s’nxori një pikë zë ajo, Veç lart kamxhiku fshikullonte... Dhe muzës unë i thashë: “Vështro Se si po heq një motra jote!” *** (Qejfe jete, gazet e rinisë) Përktheu Agim Shehu Qejfe jete, gazet e rinisë Unë nën peshë të punës i kam vrarë; Si poet i dashur i lirisë, Mik me dembelinë kurrë s’jam marrë. Vuajtjet pa fund që kam duruar, Le ta prekin zemrën, thikë t’i vënë, Unë veç shkruaj: tingujt e rimuar Për grimasa boshe kohë s’më lënë. Tingujt-vargje s’janë si proz’ e ngrirë, Gjersa prekin zemrat që kanë gjak, Siç prek, befas, lot i shkreptirë. Që buron prej sysh me flakë. Unë s’shes mend se populli në mendje
Do më mbajë qoftë dhe një varg... Poezi e lirë te ti nuk gjendet, O i ashpri vargu im idhnak! Ti s’ke art krijues, finesë ariesh... Por te ti i gjallë gjaku vlon, Si triumf skuq prushi i hakmarrjes, Dashuria rron e përvëlon... Dashuria që këndon njerëzorët, Që damkos mizor e budalla Dhe me gjemba ia thur kurorën Poetit që njeri s’ka...
GAZMORJA Përktheu Dhori Qiriazi - Ha përshesh me ujë, Jasha, qumësht s’ka! - Ç’u bë lopa murgë? - Iku dhe na la! E mori ta shtojë Zotriu në shpi. Oh, sa mirë jetojnë Njerëzit në Rusi! -Pulat, - thirrën vajzat, ç’u bënë, u ra zjarri!? - Heshtni, budallaçka, I hëngri gjyqtari. Merr ryshfet për djemtë Që venë në ushtri... Oh, sa mirë jetojnë Njerëzit në Rusi! -E kjo Katerina thërret e bërtet: seç m’u thye shpina, gjë e mirë s’më pret, kaq vjet shërbëtore, vajzë... pa njeri... Oh, sa mirë jetojnë Njerëzit në Rusi! Nuk e di as vetë Ç’më shkreton shtëpinë: Cari mori djemtë, Zotëria çupërinë, Si të jenë lubi Që ha njerëzinë... Oh, sa mirë jetojnë Njerëzit në Rusi!
Kënga e urisë perktheu Dhori Qiriazi Më këmbë Muzhiku tundet,gulçon E shfryn nga hundët! Të tillë e bëri goja, Mjerimi Dhe nevoja. Si ec, Gulçon më tepër, Afrohet Në një thekër. Si dordolec Më këmbë, Këndon aty Një këngë: “pa piqu , thekër xhani, jam bujku yt, Pankarti. Të ha Një mal pa gajle, Kuleç E karavele. Të gjitha T’i ha vetë, të ngopem Pa ç’të jetë!”
Kënga e ushtarit perktheu Dhori Qiriazi Bota është e ligë, S’paska drejtësi, Jeta është shtrigë, Smundje e mërzi! Plumbat janë të turkut, Janë nga gjermanët, Janë nga francezët, Po shkopinjtë nga tanët! Bukë s’ka Në dynja; Strehë s’ka, Vdekje s’ka! etj...
Kënga e kripës perktheu Dhori Qiriazi Ka disa ditë
Nuk ha, nuk pi; Im bir i vogël Po vdes, pa shih! Dhe që të hajë I jap diçka. “Ma bëj me kripë!”ai më tha! Po krip s’kam As sa një lot. “I hidh pak miell!” – më tha imzot. Kafshoi dy herë Si me pahir “Më shtjer dhe ca!” – më tha im bir. Unë prap’ hedh miell, Po s’mbahem dot, Mbi të më rrjedh Një rrëke lot. Qetësoi djalin, I tha: mos qaj! Ah, kripë iu bë Ky lot i saj!
FALLTARJA [Përktheu Sejfulla Malëshova (Lame Kodra)] Del e bredh fshat më fshat kësaj ane, Një fallxheshë fustan-laragane: Plumbin shkrin, pëshpërit në mashan, Fryn e ysht, të hedh fall në filxhan. Nuk ndjell shtriga të mira, gëzime, Veç të liga, lot, vaj e mjerime. Po miletit ky avaz s’i pëlqen, Ky më tepër këndon e kërcen. I tha shtriga një djali, Andreut: “Do t’të hanë djalo, qent’ e beut!” Dhe vërtet pas një muaji, - shiko! Në pyll djali bërtet: “O!O!O!” Xha Stefanit i tha: “Derëziu: Shiko mirë! Të iku doriu!” Dhe vërtet vet’ e vjen një xhandar:
Xha Stefanin e thirkan ushtar! Dhe e dha xha Stefani, më s’priti, Për bedel nxori kalin e shiti. Kur e dëgjuan se dhe kali u shit, Me fallxheshën bota gjith’u çudit. Tha xha Pandi: “si duket kjo punë, Te fallxhesha do shkoj edhe unë; Të bësh kryq, çudi qenka me të, Ç’do që thotë i del një më një. Veçse vetëm për keq, për të liga; Mos ka djallin në bark ajo shtriga?” Ngrihet shkon te fallxhesha. Atje Rri e pret; ja një vashëz’ e re Po hedh fall; pranë saj rri një djalëKy si dem, vet e hollë si ngjalë. Merr fallxhesha i thotë: “shiko! Me bandillin këtu ti mos shko! Fati yt, fat i rrallë, moj lule Me liri pa kufi, me pekule.” Dridhet djali dhe shtriga këtij: “E ke kot, për ty s’ka lumturi! Që të gjitha t’i them?” - Fol, tha, “do të vinë sejmenët me kuaj, I palar’ i parruar do shkosh, ----------- Nëpër rrugë i dehur do biesh, Shkarrëzyer në baltë do shtrihesh, Djaj e xhinde do hidhen si top, Do kërcejnë mbi ty hop e hop, Osh e bran: do të shkosh në skëterrë... Ngrihet hopa, me vrap e në derë Shkon xha Pandi. Fallxhesha: Hidh fall! Falli yt nuk më duhet! Shko tall Ndonjë vajzë të vogël, pa mua S’m’i shet dot ato profkat e tua!
Ti, moj shtrig’ e mallkuar, dëgjo! Eja fatin këtu ma trego Kur të shporret këtej zgjedh’ e beut, Kur të shfrejë lirisht rob’ i dheut!”
Katerina Po më venitet, shuhet bukuria! Nga burri trim që s’di ç’është shtëpia. I pirë veç përplaset, esëll veç gërnjitet, Ta gjejë veten jashtë shtëpisë mos mërzitet! Dhe mandej nuk prita, i shkova kumbarit! Te vëllai shkova, i qava babait, Dhe te fqinjët qava, i qava farefisit, Njerzve s’ju ardhi keq, - timëve dhe të tijit! “Vuaj bijë e fisit, - përsëriti një plak, Rrahjet e të dashurit nuk të dhembin gjatë!” “Vuaj motër! – m’u përgjigj im vëlla, Rrahjet e të dashurit nuk të dhembin gjatë!” “Vuaj! – fqinja e vilës më tha. Rrahjet e të dashurit nuk të dhembin gjatë!” Është ushtari – Fedja, prej larg jemi soj Të vetmit që i vjen keq, dhe më dashuroi; Syrin ja shkel Fedjas, me Fedjan që aty Larg grunjave të fshatit largohemi të dy. Do t’ja hap gjithë shpirtin, pikëllimin do ti qaj Të gjitha në shkëmbim Fedjas, kokën nuk e çaj. “Nga u zhduke moj?” – nis të pyesë burri “Ku isha, nuk jam!, o mor shok i dashur!” Shkova të shikoja, thekri sa qe lartuar!” “Ah ti dhi budallaqe, me gënjeshtra s’ke mbaruar... Fillon të ngacmojë, fillon të qortojë Me vete të grindet, të bëjë ç’të dojë! Edhe të më rrahë – nuk është ndonjë gjë Rrahjet e të dashurit nuk të dhembin gjatë!
Fyodor Ivanovich Tyutchev [1803-1873] DASHURIA E FUNTME Shqipëroi Fan Noli Ah, kur na ngryset jeta, seç na tret M’e nxehtë dhe m’e mprehtë dashuria! Shkëndrit, moj dritë, që na le shëndet, Moj dasm’ e funtme, shkrepëti nga zia. Nga Lindja gjysm’ e qiellit na u err, Pak vetëm na shkëlqen nga Perëndimi; Qëndro, qëndro, moj mbrëmje plot me vrerë, Vazhdo, vazhdo, or diell ngazëllimi! Nga dimr’ i ftohtë gjaku na u mpi, Po zemra ndrit me lul’ e me lëndinë; Moj nus’ e funtme, helm e lumëri, Ç’ma dogje, Ç’ma gëzove pleqërinë!
Dashuri e fundit - [F. I.Tjutcev] Kur shtyhet mosha, aq më shumë Na zbutet zemra e trishton... Ndriço, o drita jonë e lumtur E dashurisë që perëndon! Po erret qielli ca nga ca, Veç perëndimi feks aq thekshëm. Ndriço, o diell, ndriço dhe ca, Magji e mbrëmjes e pavdekshme. Në rrëmbat gjaku zë e ngrin, Por zemra zjarrin s’e ka shuar... O ti e fundit dashuri Dhe e uruar dhe e trishtuar. *** Përktheu Petraq Kolevica Kam njohur sy - o, ata sy! Sa fort i desha, e di një Zot! Kish kaq magji dhe zjarr aty, Sa shpirtin s’mund ta shkulnja dot. N’atë vështrim të pakuptuar Zbulohej jeta gjer në fund. Kish kaq pasion të përvëluar, Kaq pikëllim sa s’ka kurrkund! Dhe shihte rëndë, madhërishëm, Që nën qepallat, mengadalë. Dhe ish gazmor dhe ish i hijshëm Dhe si një vajtje ish fatal. Shpesh rrija shihja i mahnitur, Por asnjëherë s’munda dot
Që ta vështroj pa u tronditur, Ta adhuroj pa derdhur lot.
Heshtja- Përktheu Aleko Ballauri [Fyodor I. Tyutchev] Hesht, ëndrrat, ndjenjat mos i shfaq, Fshehur thellë e thellë mbaji. Atje në shpirt, në thellësi, Të rrinë bashkë qetë e qetë. Të heshtura, si yje nëpër natë. Si ëndërrimet, mbetur shkretë. A mund të jehojë zemra ? A mund të thuhet ëndrra ? Të kupton kush, si jeton, Fjala e thënë, të mashtron. Duke folur ti gënjen, Hesht, se fjala nuk të vlen. Jeto me shpirtin tënd të thellë, Një botë e tërë, atje do të jetë. Një botë e shpirtit plot magji, Që s’mund të duket kursesi. Dita, dritën e ka përpirë, Ajo ndrin veç në errësirë.
SILENTIUM përktheu Vangjush Ziko Fshihu ti, hesht edhe i fshi Ndjenjat dhe ëndrrat që ke ti. Në fund të shpirtit ato le Të ngrihen ëndrrat që ti ke. Si kup'e qiellit ndrit e s'rresht, Gëzohu ti me të dhe hesht. Si veten para zemrës ta pohosh? Njëtjetri zemrën tënde t'ia tregosh? A, vallë, të kupton se çfarë ndjen? Mendimi, që ke shprehur, veç gënjen. Burimet i përzje që t'i shpërthesh. Ngopu ti me ta dhe hesht. Përpiqu të jetosh veç me vetveten, Në shpirtin tënd një bot'e terë tretet Mendimesh të magjishme e të fshehta Shurdhuar edhe mbytur nga vet'jeta, Që shuajn'atë dritë që i vesh, Dëgjo këngën e tyre edhe hesht. 1830
I.I.Kozllov KËMBANA E MBRËMJES përktheu Vangjush Ziko
Këmban'e mbrëmjes po kumbon! O sa mendime që më zgjon Për ato vise atje larg Ku dashuria m'u dogj zjarr, Ku kam shtëpi e ku kam varr. I lashë ato për gjithnjë Dhe s'e dëgjoj më atë zë. Pranvera ime mbeti larg, Për mua lule më nuk hap! Sa treten thell'atje nën dhe' Të rinj që dielli më s'i she! Asnjë prej tyre më s'dëgjon Këmban'e mbrëmjes kur kumbon. Nën dhe' dhe unë do të fle! Dhe s'do dëgjoj më un'atje Këtë kumbim,këtë refren; Por këngëtari i ri po vjen Dhe do të bjerë në mendim Kur ta dëgjojë këtë kumbim. 1827
Ivan A. Bunin I pari rus lauruar me Çmimin Nobel per Letersine, me 1933. "Himn tragjik per njeriun" keshtu e ka quajtur krijimtarine e Buninit filozofi i njohur rus Fjodor Stepun, miku i shkrimtarit ne emigrim. Bunini vdiq ne Paris, ne krahet e se shoqes. Ne tavolinen e punes qendronte i pambaruar doreshkrimi i librit "Per Çehovin". Vela Vela e bukur po zbardhon, Me yje shumengjyresh, krejt stolisur. Mes tyre ate e hijeshon, Pamja e Shen Merise, arqindisur. Po ne zemer, cfare ndjej? Me duket shpirti i copetuar. Kerkoj ate qe nuk e gjej. Veshtroj henen i trishtuar, Si vela ndjehem i vetmuar.
Ligji Ne emer te Zotit! Qofte i bekuar! Ne dore merr ate ate qe te ka dhene. dhene. Vendos se cfare ke per te shkruar, Ate qe zemra, tashme te ka thene. Nese vendos, vendos, te flaseshg paskesaj, paskesaj, Shpirtin te japesh, si jeta te kerkon! Perndryshe gomarit, ti mos i ngjaj, Qe librin mban ne dore, te duket se lexon.
Ne male Hena ndrin, permbi gremine, Si te ishte disk plot zjarr. Shkelqimi i saj se prish qetesine, E kesaj nate ngjyrear. Nese shohim, mbi koken tone, Henen qe endet neper bote. Atje, ajo do te jete pergjithmone, Po jeta jone, enderr e kote.
Ludmilla Ne pranveren, pranveren, akoma qielli plot me re, Dhe i lagesht, me push plepash mbuluar. Braktisa cdo gje dhe ika une atje, Mes fushash dhe pyjesh, ku ndihem i gezuar. Pas nje lumi qe rrjedh, me uje te kulluar, Ne bregun qe akoma, po pret pret te lulezoje, Ne rruget, ne kopshtijet, kopshtijet, me bar mbuluar, mbuluar, Tashme beriozat, me gjethe hijeshojne. Te shihja kur shetisje, ne kopsht krejt e qete, Me nje mantel te lehte, supet mbeshtjelle. E ndjeva Ludmilla ime, se dashuria vete, Te ledhatonte ty, qe praqnveren kishe sjelle. Ate mbremje rrebeshi, qe zemren te rreqeth, Mbi token qe harlisej, po binte pa pushim. Ecja dhe s'veshtroja se ç'ndodhi aty perreth, Po ndizej dhe po digjej, si zjarr, shpirti im. i m.
Kenge Jam vajz' e thjeshte, ne kopsht po rri, Ai peshkatar-i qeshur, plot zjarr Val' e bardhe, te bregu, afrohet tani, Sa dete, lumenj, ai sot ka pare! Me thote: Sa greke te bukura ne Bosfor jetojne! Po une, si dukem ne keto caste valle? Po zhytet anija ne det, te notoje. Dhe ndoshta ne breg, kurre s'do te dale. Po une perjete, ate do ta pres, Asgje per kete, kurre s'do me ndale, Nese ai s'kthehet, s'kthehet, une do te vdes, vdes, Ne valet e detit, detit, do tretem ngadale.
Cigania Ecen karvani pa ndaluar,
Jeton kenga, keng' e vjeter. Hapesiren ka pushtuar, Eshte e lire si askush tjeter. Po cigania lozonjare, Dicka tjeter po kerkon. Shpirt' i saj ndezur zjarre, Thote zemra me rendon. Keshtu thote, po cfare ndjen? Drit' e syrit, vezullon. Dicka do, po nuk e gjen Syri, diellin pasqyron. Cfare kerkon ai shpirt? Ato faqe perveluar. Trupi, syri qe shkendrit, Ndjenjat-dallge turbulluar. turbulluar. Ecen karvani vetetime, Jehon kenga, keng' e vjeter. Oh! Cigania do lirine, Si s'ka dashuruar kurre tjeter. ... Gjithcka perreth, tashme ka ngrire, Si kjo mbremje e trishtuar. Dritaren mjegulla, ka perpire, Kasollja dridhet e vetmuar. Kjo nate veriu po gjemon, Po shpirtin tim, krejt ka pushtuar. Dhe tashme, zemra po gezon Ndjenja te lashta, lashta, ne te jane zgjuar. zgjuar.
Portreti - Bunin Varreza! Mbi dheun e sapohedhur, Kurora lulesh, ca qirinj. Nga portreti, me qiparise qiparise dredhur, Veshtrojne heshtur, sy te zinj. Permes pluhurit qe ka mbuluar, Portretin qe digjej, porsi zjarr, Me flet nje ze, krejt i trishtuar, Perse, jam shtrire tani ne varr? Dhe floket dridhen, dicka thone,... Dhe pelerina ne krahe hedhur. Do jem ketu une pergjithmone, Mes qirinjsh, si dylli i tretur? Perreth cdo gje eshte venitur,
Por, ah, c'po thote ai veshtrim? Mr flet plot mllef dhe i habitur, Per boten, per jeten pa kuptim.
Jasemini Jasemini, lendinat tashme ka mbuluar, Pergjate Terekut, ne diten qe agon Ne token e ngrohte, ngrohte, te jeshiluar, Po ec, dhe zemra, dicka kerkon. Uji rrjedh, dridhet dhe lodron, Jaseminet harlisen ne pyllin e zjarrte. Dimri me veren, bashke jeton, Ne mal debore, qiell i kalter. Pylli dremit, pemet po heshtin, Po jaseminet, kudo lulezojne. l ulezojne. Kaltersine e qiellit, ata pershendesin, pershendesin, Dhe majat e larta, qe perreth qendrojne. ... Nese vec ty do te doja, Gjithcka une pas do te lija. Cdo gje tjeter do harroja, Dhe me ty do te vija. Asgje me, nuk do kerkoja. Dhe ne naten pambarim, Ne erresiren, pa nje yll Le te prehet shpirti im, Dhe syte perjete le te mbyll. ... Kur pemet shkelqejne, Nga drita E diteve te majit, Plot gezim Dhe udhezat e erreta, Nga dita, Qe agon, qe sjell Prape ndricim. I dehur nga jeta i pershendes, Vajzat, poetet dhe krejt vendin tim. Le te vije pranvera me endrrat e zjarrta, Le te celin lulet, kudo mbi dhe Le te ndrije dielli, me rrezet e arta, Endrrat si pranvera do te celin te ne.
PO DRIDHET YLLI NË UNIVERS përktheu Vangjush Vangjush Ziko Po dridhet ylli n'univers. E ç'duar, vallë, magjiplote Po mbajnë enën ngritur peshë
Me atë vlagë të pashoqe? O Zot, përse mbi botë ngrite Si yll që digjet pa pushuar Ti jetën time plot cfilitje, Me dhimbje, lotë të përvëluar? 1917
Aleksandër A. Bllok O PRANVERË PA FUND E PA ANË përktheu Vangjush Ziko O pranverë pa fund e pa anë, Ëndrra ime pa an'e pa fund! Jeta ime, të njoh, të kam pranë! Përshëndes dhe mburojën ta tund. Përshëndetje dhe ty, o dështim, Ty sukses, përshëndetje të jap! Qerthull vaji ky shpirti im, Buzëqeshje të turpshme nuk kam. Më pëlqejnë dhe netët pa gjumë Prapa perdesh të rënda si nata, Veç pranvera e dehur plot bujë Syt'e mi të munduar t'i hapë! Përmbi supe barrën e mbaj Dhe qytetet e rënda si pus. Atë dritë që dielli shpërndan, Raskapitjen e punës pa fryt. Të takoj mu në pragu ty jetë, Kaçurelat m'i merr vrulli yt, Buza jote e ftohtë, e zbehtë, Emr'i Zotit i fshehur aty... Por s'e hedh unë kurrë mburrojën, Ky takim kërcënues s'më tremb... Do të desha të më përqafoje... Por kjo ëndërr pa shpresë na deh! Ta shikoj, ta peshoj egërsinë, Të urrej e të dua njësoj, Për mundimet, armiqësinë, Jetë, po, unë ty të pranoj! 1917 *** (Mos i derdh lotët përvëlues) Mos i derdh lotet pervelues Mbi ate varr ende te ri.
Do t’ikin çastet enderrues, Ne kraht’ e tua do do te vij. Mos u trishto, pasionit tend Ia kthej me ndjenje te vertete Gjeta nje tempull, ate vend Qe kurre nuk e gjej ne jete. Ti mos me thirr! Pushtet i botes S’rremben dot shpirtin e poetit. Pasioni i fshete i vetevetes U ndez me zjarr ne mes te qiellit. Une po te le. Do vij tek ti, Do kthehem me i lumturuar E dashurin’ do perterij, Nje dashuri qe s’ka te shuar. 1899.
OSIP EMILJEVIÇ MANDELSHTAM (1891-1938) E THEM NË KOPJE TË KEQE, ME ZË TË ULËT Përktheu SKËNDER BUÇPAPAJ E them në kopje të keqe, me zë të ulët, se nuk ka ardhur ende çasti i vërtetë: loja e qiellit të papërgjegjshëm ngjyhet me përvojë dhe me djersë. E nën qiell ne harrojmë shpesh - nën një qiell purgatorial të rrenët se streha e lumtur qiellore është një shtëpi e lëvizshme e jetës. 9 Mars 1937
Tristia Përktheu Agron TUFA Shkencën e ndarjes mirë e pata njohur flokëshprishur netësh ankestare. Mbllaçiten buajt, pritja s’ka të sosur, të mbramen orë vigjiljesh qytetare, nderoj at’ rit të natës këndezore kur, teksa ngre të rëndën brengë rrugash kundronin larg sytë përlotur prore dhe kuj’ e grave shkrihej këngë muzash. Kush mund ta dijë ç’fsheh fjala – ndarje, ndarje, dhe çfarë lamtumire ne na pret, ç’na parathotë këndezi tej dritarje kur në akropol zjarri kërcet, dhe në agshol të ndonjë jete të re kur kau përtyp prâjshëm bar e gjeth,
përse o gjel, tellall’ i jetës së re mbi murin e qytetit krahët rreh? Dhe gjej hare në t’rëndomtën tjerrje: kur druga sillet, boshti kërkëllin. Kundro, karshi, porsi push mjellme zbathur rend Delija n’përqafim. O, i cekët shtrat’ i jetës sonë, o sa e mjerë gjuha ndër gëzime! Gjithë si qëmoti, rishmi kthen gjithmonë, veç grim’ e njohjes ne na mbush galdime. Shkruar qoftë: figurëz e tejdukshme prehet një pjate – larë deltinë, e hapur si gëzof ketrusheje përkulur sheh mbi dyll një çupëlinë. S’e duam fallin për Erebin grek, i grave dyll – për burrat – tunxh i gjallë. Betejash shorti neve na hap shteg, atyre – vdekjen, duke shtirë fall. 1918 *** Përktheu Agron TUFA Çurga e artë e mjaltit prej shishes rrodhi Aq gjatë e mundimshëm, sa amvisa mundi të falet: - Në pikëlloren Tauridë, ku fati na ndolli, S’mërzitemi dhe aq, – dhe me sytë tanë përballet. Gjithkah shërbimi i Bakusit, thua kësaj bote pritet: Sall rojet dhe qentë – kalon, askënd nuk sheh shtigjesh Porsi fuçi të rënda, të paqta rrokullisen ditët: Tej, zëra kasollesh – nuk i kupton, nuk u përgjigjesh. Pas çajit dolëm në kopshtin e madh të kafenjtë, Si qerpikë në dritare lëshuar – perdja e errët. Kolonash bardhoshe hardhitë në rreshta të drejtë Dhe derdhen qelqesh ajrore malet e fjetur. U thashë: Rrushi gjëllon mu si betejash të ra, Ku kalorës kaçurrelë luftojnë në rradhë kaçurrele, Në Tauridën e gurtë – shkenca e Helladës – dhe ja Desjatinat e arta fisnike, të ndryshkurat lehe. Po në dhomën e bardhë, si çikrik, – qetësi’ e shtanguar. Kundërmon uthull, bojë dhe rrush të freskët bodrumi. E mban mend? në shtëpinë greke? gruaja gjithkujt dashuruar, Jo Helena, tjetra, – zot, sa gjatë ajo thuri? Bashkë e artë, ku je ti pra, moj bashkë e artë? Shkundulluan gjithë udhës suvalët detare n’errësirë, Dhe, tek anijen braktis, me velat fërtele, në varkë
Kthehet Odiseu, nginjur me Kohë e Hapësirë. 1917
Kasandrës Përktheu Agron TUFA Çastesh t’lulëzuara s’kam dashtë të kem buzët e tua, Kasandër, tuat sy, por, në dhjetor të kremtimit solemn kujtimi do na djegë të dy! Të gjitha i humbëm, duke dashuruar në dhjetor të vitit shtatëmbëdhjetë: Dikush u grabit me vullnetin e popullit, tjetri grabiti veten e vet… Por, kjo jetë në qoftë domosdo deliri, dhe pyll’ i anijtë, pallate – vargmale, fluturo, pra, fitore e paduar o murtajë hiperboreale! Midis autoblindash, bash në shesh unë shoh një njeri: ai me urë të ndezur ujqit tremb: me ligj, me liri, me barazi! Dallëndyshkë moj, e mira Kasandër, ti rënkon, ti digjesh – për çfarë na ndriçoi dielli i Aleksandrit të gjithëve, qind vjet më parë? Herëdokur, në kryeqytetin e vështirë, kur skithët në breg Nevë të shtrojnë gostinë, nën tingujt e ballos së këllirë prej kokës së bukur do t’ta shkyjnë shaminë. Dhjetor 1917 *** Përktheu Agron TUFA Për burrninë zamadhe të shekujve që vijnë, Për fisin e naltë njerëzor, Pa kupë më lanë në gostinë e etërve, Pa gazin, pa nderin burrnor. Mbi shpinë më sulet shekulli i ujkut, Por ujk për nga gjaku nuk jam: Ngjeshmë si shapkë në mëngën e xhupit Të stepave me afsh siberian. Që mos t’shoh frikën, as llurbën vrastare, As eshtrat përgjakur koçive; Që natën ta zbardhin dhelprat polare Me hiret e tyre primitive, -
Më shpjer pra menatë, ku rrjedh Jenisej Ku pisha mbërrin gjer tek yjtë. Se ujk unë nuk jam nga gjaku në dej Dhe veç i barabarti më mbyt. *** Përktheu Agron TUFA Lahesha oborrit një ndajnatë qielli prushëronte yjet-shpuzë. Rrezj’ e ylltë – si kripa në sëpatë, Ngrinte vozëz mbushur buzë për buzë. Mbyllur kudo portatt çdo shtëpi, Toka kish ndërgjegje egërshane. M’i pastër se pëlhura pa një vijë, Zor të gjesh taban kund kësoane. Ylli shkrin në vozë, si kokërr loti. Uji nxin ngyjrash të skëtershme, M’i pastër se vdekja, m’i njelmë se kobi, Toka më reale, më e tmerrshme. *** Përktheu Agron TUFA Fjalën që desha ta them, e harrova ngaherë. Dallëndysha e verbër kthen në pallat hijesh Të luajë me tejdukshmëritë, falërprerë. Këndohet këng’ e natës, jerm dalldish. S’dëgjohen shpesë. I pavdekshmi s’lulëzon. Flu i ka jelet kopeja e kuajve të natës. Në lumë të thatë një çorape bosh pluskon. Mes farkëtarëve i bie të fikët fjalës. Si shatorre a tempull rritet pak e grimë, Herë si Antigonë e çartur turret drejt, Herë si dallëndyshë bie përdhe pa frymë Me brishtësinë stigjiane dhe degën e blertë. O, nëse do t’i kthehej turpi i gishtave që shohin Gëzimi marrok i njohjes, galdimet. Sa tmerr më kall kuja e Aonidave, Mjegullat, zgafellat e kumbimet. Vdektarët e kanë pushtetin të duan e të dinë, Për ta dhe tingulli rrjedh mes gishtash, Por ajo që desha të them humbi në harrim Dhe i pakurm mendimi kthen në pallat hijesh. Për të s’na jep aspak grimë siguri, Mikesha, Antigona – po ajo dallëndyshë … Ndërsa në buzë, djeg si akull i zi Kujtimi i tingullit të Stigjisë.
*** Përktheu Agron TUFA Ngase duart e tua s’munda t’i mbaj në besë, Ngase t’brishtat buzë të njelmëta tradhëtova qëkuri Në akropolin e fjetur duhet agsholin të pres. Sa i urrej të lashtat ngrehina kutërbuese prej druri! Burrat akej shalojnë me ngut kuajtë n’errësirë, Me sharra dhëmbaçe gërryejnë muret-guackë. Gjaku s’i ndal më aspak poterë as mënxyrë dhe s’ka për ty më as emër, as tingull, as maskë. Si munda t’mendoj që u ktheve, si kam guxuar? Dhe pse u ndava teje para kohe aq lehtë. Ende nuk është mpiksur terri, gjeli s’ka kënduar, Ende nuk është ngulur në dru sëpata e nxehtë. S sumbull e tejdukshme loti rrodhi muresh rrëshira, Dhe brinjët e drunjta i ndjeu qyteti sakaq. Por plasi gajku në shkallë me shkulme, drithëtira, Dhe burrave tre herë vegimi joshës iu shfaq. Ku është Troj’ e dashtun? E vashavet shpia mbretnore? E larta folezë e Priamëve rrënuar do jetë në themel. Por bien si shi i thatë prej druri shigjetat mizore Dhe të tjera shigjeta mbijnë në tokë si zabel. Të mbramit yll i fiket pa bëza fitil’ i avashtë, Dhe agu, dallëndyshë e irnosun, dritores do trokasë, Dhe dita, e ngathët, si buell shpërgjumur në kashtë, Mullarësh të ashpër, prej gjumit të prajtë do të shkasë. 1920
SA NA PËLQEN TË JEMI HIPOKRITË përktheu Vangjush Ziko Sa na pëlqen të jemi hipokritë Dhe të harrojmë shumë shpejt. Në fëmini ne vdekja na zë pritë Më shpesh se sa kur jemi pleq. Fëmija i përgjumur preket lehtë Dhe pjatën me ushqim s'e prek. Por unë,që në botë jam i vetëm, Kujt t'ia var buzët porsi derr. Nuk dua të përgjumem porsi peshku Përfundliqenit në kllapi, Por vojtjet dhe telashet do të desha T'i zgjidhja vetë në liri. 1932
POEZI TË SHKRUAJTURA NË VORONEZH Qerpikët u bënë gjëmba, tani në gjoksin tim zjen loti, ndiej pa u trëmbur se ç’do të vijë dhe shoh si vjen stuhia.
Një i çmëndur, më dhunon, të fshij diçka nga kujtesa. Mbytem, por betohem, ta jetoj jetën deri në vdekje. *** Lermë të iki Voronezh, liroma pak lakun do bie nga duart e tua, apo nga sqepi si djathë do më bësh të fluturoj, apo mbrapa do më kthesh – Voronezhi është sorrë, çmenduri dhe thikë.
Boris Pasternak Katundi Gjëmimi shuhet. Dal në skenë. Mbështetur në kasën e derës, Mbaj vesh jehonën e largët Që ndodhi në shekullin tim. Muzgu i natës në mua hyn Me mijra tejqyra në bosht. Vetëm të mundej, Ati Ynë, Kjo kupë të mbartej përtej. Ta pëlqej planin kokëfortë Dhe pranoj ta luaj këtë rol. Por tashmë luhet tjetër dramë, Ndaj kësaj here më liro. Por të thëna janë lëvizjet Dhe fundi i rrugës pakthim. Jam vetë, zhytur farisejtë. Jeta jetohet – s’është fushkalim.
Mars Dielli djeg për shtatë pale djersë, Dhe kërdis, çmendurak, grykësor. Fuqishëm punon porsi qetë, Puna në pranverë ndër duar vlon. Bora e shkrirë pagjak dergjet Me damarët pafuqi e venat blu. Por tymon jeta në kasollen e qeve, Nga shëndeti nxjerr dhëmbët sfurku. Këto netë, këto ditë dhe netë! Grimca piklash në mes të ditës, Akujve të çuditshëm në strehë, Rrëkeza të pagjuma çuçuritëse! Gjithçka e gjërë, haur e kasolle. Pëllumbat në borë çukitin tërshërë,
Gjithçka jetësore dhe fajtore, Ajri në pleh freskët mban erë.
HAMLETI përktheu Vangjush Ziko Salla heshti. Drejt në skenë dola. Në mandallk'e derës u mbështeta. Po e ndjej nga larg unë jehonën Që dërgon ky shekull i paqetë. Errësir'e natës më vështron Me sytë mbërthyer në dylbi. Ati im, të lutem, më dëgjo: Këtë gotë mos më ler'ta pi. Qëllimin, që ke, e adhuroj, Nuk i shmangem rolit të caktuar, Dramë tjetër sot po përjetoj, Lemë këtë dramë që ta luaj. Un'e di, vendim tjetër s'do ketë, S'mund të shmangem kurrë nga ky skaj. Jam i vetëm. Rrotull farisejtë. Jetën ta jetosh, s'është kollaj.
MARINA IVANOVA CVETAEVA (1892-1941) GJURMËT Përktheu SKËNDER BUÇPAPAJ A thua se zhvendosen gurë: dihat çdo qelizë! Dashurinë e shquaj nga dhimbja përgjatë gjithë trupit tim. Si një fushë e pafund e hapur ndaj stuhive. Prej matanë e shquaj dashurinë e atij që më qëndron pranë. Sikur të më kishin gërryer deri në palcë, në thellësi. E shquaj dashurinë nga vajet e damarëve përgjatë trupit tim. Vandal në një aureolë të erës! E shquaj mirë dashurinë nga grisja e kordave më besnike zanore: ndryshe, kripë e gjallë nëpër gabzherrët e fytit. E shquaj dashurinë nga çdo gjëmim
- nga çdo gjëmim i dalldisur përgjatë trupit tim!
DIELLI SHQIPEROI DRITERO AGOLLI Dielli, i vetëm shëtit qytetet të gjithë, dielli është imi, askujt nuk ia jap asnjë ditë. Asnjë çast, një vështrim, një vegim apo orë, le të vdesin qytetet mes natës, pa fund në dëborë... Në pëllëmbë e shtrëngoj, mos vërtitet mbi mua e mbi fushë, le të digjen dhe duar dhe zemër dhe buzë! Le të mbetet mes natës pa fund rruzullimi, unë askujt nuk ia jap, ky diell është imi! E DI TË VËRTETËN SHQIPEROI DRITERO AGOLLI E di të vërtetën. Në djall të vërtetat e thata! Njeriu me njerinë nuk duhet të vritet në jetë. Shikoni po ngryset, shikoni, vjen nata ç’po bëni dashnorë, strategë e poetë? NË PESHËN E MJERIMIT TIM SHQIPEROI DRITERO AGOLLI Në peshën e mjerimit tim ti sheh dhe hedh ndaj meje fjalë... Je monument, jam fluturim, je gur në vend, jam këngë e gjallë... E di, se majin plot freski një hiç e ka në tokë amshimi... Por jam një zog në lartësi dhe ligj më mbushet fluturimi... NË ZEMËR SHQIPEROI DRITERO AGOLLI Në zemër: ferri dhe altari, atje parajsa rri dhe turpi. Kush është i ati? Ndofta cari, a, mbase cari dhe hajduti? NE TË DY SHQIPEROI DRITERO AGOLLI Ne të dy si dy jehona shkojmë, heshte ti, pas teje hesht dhe unë... Ne të dy si dylli nuk durojmë fati me pak zjarr na djeg pa zhurmë... Dhe kjo ndjenjë, armikja jonë e mirë, shpirtrat tanë i hedh në zjarr të gjallë, ndaj të quhesh mik është e vështirë, por dhe për armik nuk bëhet fjalë... Buzëqeshja mbetet e helmuar, pikëllimi: lodhje e përgjumur, S’m’ë vjen keq për fjalën e shpenzuar, më vjen keq për mallin tim të humbur... Si anatomist ti më mësove, një të keqe, helm me ëmbëlsirë... Po, nëse nga vetja s’m’ë largove,
të të quaj mik e kam vështirë... *** Përktheu Qazim Shemaj Dhe e putha djaloshin në kokë, S’ia gjeta dot buzën, s’e di! E prapë siç dihet me kohë, Ti je e mirë, dashuri. Një çikëz verë të gëzuar Dhe tej e hedh qyrkun, e flak, Oh, siç është thënë e shkruar, I çmendur do ndizesh ti, gjak. Veç, jo-për kohën që patëm Dashuria s’u bë dot grua! Vetë Venera, si mori sëpatën, Shkrepën ashkla kudo në katua. Me ferrin me akull e murtajë, Me dimrin vuri kurorë. Dashuria dy krahët e saj I do me çizme të forta për borë. Pa shih ç ’krijim i adhuruar, Ti thurma litarin, se ç ’fat, Dhe ulu sipas përvojës së shkruar Siç shtrihet vajza në krevat. Dhe mirupafshim vonë a herët, Në prapë do shihemi tok, Kur ne të mësojmë që djemtë T’i puthim më mir’ se në kokë.
TI EC SIÇ KAM ECUR UNË përktheu Vangjush Ziko Ti ec siç kam ecur unë Me sytë e ulur mbi bar. Tashi syt'e mi jan'në gjumë. Ndalo,kalimtar,veç një çast! Lexo emrin tim të fshirë Dhe mblidh lulekuqe prush. Marinë dikur më thirrën, Vitet e mi zunë ndryshk. Nga varri im mos u tremb, S'do ngjallem të bëhem lugat... Kam qeshur me tërë mend Edhe kur kisha inat. Fytyrën ma skuqte gjaku, Baluket më binin ballit, O kalimtar,pakëz ndalu!
Kam qenë dhe un'e gjallë. Këpute një fije bari, Këpute një manaferrë... Si manaferra e varrit Nuk ka tjetër me kaq erë. Por veç mos rri i menduar, Kokën mbi gjoks mos lësho, Mendo gjë të bukur për mua Dhe pa mundim më harro. I tëri në dritë i veshur, Me pluhur ari spërkatur... Ky zëri im i qeshur Nuk ka për të të pataksur. 1913
Olga Bergolc PËRGJIGJE përktheu Vangjush Ziko Ju them se vite nuk ka, As ditë kot të kem jetuar, As udhë kot shkelur nga ca, As lajme kot fare shqiptuar. S'kam njohur botë që s'kam dashur Dhe as dhurata për të qeshur, As dashuri kurrë s'kam pasur Të kotë edhe të gënjeshtër; Por zjarr'i saj,zjarri i etur Në zemër time është djegur. Dhe asnjë herë s'është vonë Udhën e jetës ta rinisësh, Nga e kaluara asnjë shkronjë, Asnjë rënkim të mos e prishësh. 1960
V.D. Fjodorov GJAKU I SKLLAVIT përktheu Vangjush Ziko Tok me gjakun e derdhur në luftë, Që nga terri i shekujve ardhi, Në damarët e lirë na futet Trashëgim,gjak i ndryshëm i skllavit. Tok me gjakun e nxehtë,rebel Që u derdh nëpër vepra madhore, Lëng sejmenësh damarëve rrjedh, Lëng servilësh nëpër oborre.
Analiza s'kam bërë të gjakut, Këtu s'duhet gjykim'i doktorit, Duke ndjerë,shpesh,drojtje prej skllavi, Ai gjak,them,damarëve rrodhi! I shëndetshëm u rrita sa s'ka, Pij'e huaj kurrë s'më shtriu, Por i qesha një ditë maskarajt Edhe ndjeva:ky gjak më lëvriu. Gjak i skllavit që besën përbuz, Pranë gjakut që digjet flakë, Si spiun që kalasë u fut, Që armikut dyert t'i hapë. Me atë jam në luftë pareshtur, Do ta mbyll atë shteg nga më ardhi, Me armiqtë e mi duke ndeshur, Do ta mund,do ta vras unë skllavin. 1957
Andrei A. Voznjesenski (1933-2010) Andrej Andrejeviç Voznesenskij (Moskë, 12 maj 1933 - Moskë, 1 qershor 2010), ka qenë poet rus. Laureuar në arkitekturë, zbuloi, në fund të viteve pesëdhjetë të shekullit njëzetë, pasionin e tij për poezi FARET E BOTËS SË LARGËT përktheu Vangjush Ziko Në se jeta gënjeshtare s'të dhuron dhurata, Duaji të afërmit,ndihmoi të largëtit! Ndihmo kalimtarin me se të të jepet. Gruan e vetmuar shpjere gjer te strehët. Mos kërko në Bibël ngushëllim libresk, Merr hak përmbi vdekjen që të afërm vret. Në jetë bashkohen ndjenjat porsi degët, Lëkunden të ultat,të largëta gjegjen. Gruas që të mbushi ty me pikëllim, Të gjithë t'i sillen veç me përgjërim. Shpirt i zemëruar ndjen një gas të fshehtë Kur me më të largmin si mik përshëndetet. 1977
PËRÇMIMET DHE ÇMIMET Përktheu SKËNDER BUÇPAPAJ Një poet nuk mund të jetë i përdorur, ai nuk ka nevojë për çmime as famë. Një yll nuk mund të mbyllet askund,
në kornizë të zezë as në kornizë të artë. Një yll nuk mund te vritet me një gur, ose me një çmim, apo me kushedi çka. Ai do të durojë lajkën e një servili duke u ankuar se nuk është mjaft i madh. Rëndësi ka muzika dhe trallia, jo fama, aspak, as përçmimet. Fuqitë botërore janë kurrgjë kur poetët ua kthejnë shpinën.
Kurrë Përktheu Faslli Haliti Kurrë s'do të pushoj së dashuruari ty dhe do të të harroj atëherë kur e enjtja do të jetë e mërkurë, kur trëndafilat do të rriten gjithandej, blu, si vezë mullibardhash. Kur miu do të bërtasë "kikiriki". Kur shtëpia do të qëndrojë mbi oxhak, kur sallami do të hajë njeriun. Dhe kur unë do të martohem me ty. Firence Përktheu Faslli Haliti Pishtarëve të Firences Më duket Firence fosforeshente shtëpish dhe hap si një maxhordom pallatet dhe mjegullat e saj. Unë i njoh. U merrja kopjen Për banjat dhe stadiumin e Kirovskit; fle Pagëzori, si zhvillimi i projekteve të mia për shtëpinë antialkolike. Bir mëkatar i surrealizmit, vrapoj shesheve plot pishtarë; ti je kopje e rinisë, o Firence! Unë endem nëpër të shkuarën. Nëpërmjet fasadave të anuara, si nëpërmjet një letre që shndrit, shfaqen fatet dhe imazhet e shokëve të mi moskovitë. Vështrojnë vëngër ata në brendësitë midis intervistuesve si fuga, si engjëj apo lakej qëndrojnë dhe përgjojnë pas poltronëve përtej. Dhe pishtarët mbi Arnon e zi janë të pashpjegueshëm -
sikur në shkëlqimin e fanarëve makinat kthehen në të shkuarën.
Evgeni Jevtushenko 1933 Mos u zhduk Perktheu Visar Zhiti Mos u zhduk... Duke u zhdukur nga mua, e çmishëruar vetvetes ju zhduke. Vetja jote kështu u tradhëtua me pandershmëri prostitute. Mos u zhduk... Të zhdukesh është lehtë, të ringjallesh për tjetrin s’ka se si. Vdekja të tërheq shumë thellë, të vdesësh nuk është mënçuri. Mos u zhduk. Harro hijen e tretë. S’ka të tretë. Dy janë dashurive. Bashkë do shkojmë në gjyqin e shenjtë, kur gjaku t’na thërrasë për përgjigje. Mos u zhduk... e kemi shlyer mëkatin, fajtorë s’jemi ne, as damkosur. Të denjë jemi unë dhe ti për të falur në-mos-dashje ç’kemi plagosur. Mos u zhduk. Të zhdukesh është çast, por si do takohemi nëpër shekuj? Ç’sozi kemi në botë, ti fantazmë dhe unë? - Fëmijët tanë të qeshur. Mos u zhduk. Jepma dorën tënde, në të jam shkruar unë - i besoj sekretit. Dashuria e fundit është e tmerrshme, S’është dashuri, por frikë e humbjes së tjetrit.
MAGJEPSJET E RINISË, SA MAHNITËSE përktheu Vangjush Ziko Magjepsjet e rinisë, sa mahnitëse. Kur dhimbja të mahnit, ësht'e rrezikshme. E prapë a s'jemi ne që mes rutinës, Duke kërkuar njohjen e përgjithshme, Si shpëtimtare kemi verbërinë. Ne dukemi të treshë dhe tuafë, Nuk shohim se si këmbët po na merren,
Po ecim përmes turmës kryelartë Me pamje të magjepsur marramendse. Na ndjell nga larg një dritë,një brerore Që ndrit mbi jetën tonë të përditshme, Mbi kokat e skeptikëve e qorrve, I jep botës një pamje të mahnitshme. Zhgënjmi i pashmangshëm na nagas Të shohim rrotull nesh. Dhe ja, çdo gjë Skicohet, merr një trajtë që s' ka pasur, Që ne s'e kemi njohur kurrë atë. Pa mjegull e pa dridhje shfaqet bota, Pa një ndriçim magjie dritëlehtë E ne na duket si ëndërr e kotë, Mashtrim ajo që është e vërtetë. Jo aftësia për të qenë i ditur, Jo nderi i dyshimtë i përvojës, Por etja, për të qenë të mahnitur, Na bën ta shohim të vërtetë botën. Ai që ec mes nesh i mrekulluar Drejt dritave të zjarrta që e joshin, Papritur ne s'na duket i verbuar, Të verbër jemi ne që nuk i shohim. 1963
Mirupafshim flamur i kuq - Përktheu Faslli Haliti Mirupafshim, flamur i kuq rrëshqitur nga Kremlini poshtë jo siç çohesheshe, i shkathët, zhele, krenar, nën mallkimin tonë mbi Raishtagun e tymtë, megjithëse edhe atëherë rreth shtizës, zbatohej mashtrimi. Mirupafshim, flamur i kuq… ishe gjysmë vëlla, gjysmë armik. Ishe shpresë në transhe në gjithë Europën, por ti me mburojë të kuqe rrethoje GULAGUN dhe shumë fatzinj me tutat e burgut. Mirupafshim, flamur i kuq. Çlodhu ti, shtrihu. Dhe ne do të kujtojmë ata
që s'do të çohen më nga varret. Gënjeshtarët ke udhëhequr në masakër, në kërdi. Do të të kujtojnë edhe tyi gënjyeri ti vetë. Mirupafshim, flamur i kuq. S’na solle fat. Kulloje gjak dhe ne ty, me gjak të keqim. Ja përse tani s'kemi lotë për të fshirë, kaq brutalisht fshikulluar me xhufka të kuqe bebëzat e syve. Mirupafshim, flamur i kuq… hapin e parë drejt lirisë e bëmë spontanisht mbi flamurin tonë dhe mbi vetveten, në luftën e ashpër. Që të mos shkelej përsëri ''syzja'' Zhivago. Mirupafshim, flamur i kuq… Hape vetë grushtin që të shtrëngon përsëri, duke kërcënuar ende me vëllavrasje, kur në shtizë kapet llumi ose njerëzit e uritur, të çoroditur nga retorika. Mirupafshim, flamur i kuq… Ti valvitesh në ëndërra, ka mbetur një shirit në trikolorin rus. Në duart e kaltërsisë dhe të bardhësisë, ngjyra e kuqe, mbase nga gjaku do të jetë çliruar. Mirupafshim, flamur i kuq… hap sytë, flamuri ynë, mos mashtruesit e flamuajve mashtrojnë me ty! edhe për ty mund të jetë i njejti gjykim që : plumbat tanë dhe plumbat e huaj të ta kenë grisur mëndafshin ? Mirupafshim, flamur i kuq… Që nga fëmijëria jonë ne luanim të ''kuqtë'' dhe të ''bardhët'' i godisnim fort. Ne, të lindurit në vendin
që s'është më, por në atë Atlandidë ne ishim, ne dashuronim. Dergjet flamuri ynë në pazarin e madh Ismaillovo. E ''tregëtojnë'' me dollarë, si të mundin. S'e kam marrë Pallatin e dimrit. Nuk kam sulmuar Raishtagun. Nuk jam një ''komanist''. Por shoh flamurin dhe qaj.
Humbja Rusia ka humbur në Rusi Rusinë. Ajo kërkon vetveten si gjilpërën në kashtë, si plakë qorre, me krahët e hapur si e marrë, kërkon midis ankimeve lopën e vet në livadh. Kemi djegur ikonat. Teksteve tona s'u kemi besuar. Të zotë për të luftuar vetëm me fatkeqësinë e tjetrit. A është e mundur, vetëm zgjedhës sonë të mos i kemi shpëtuar, a s'është më keq për ne vetë të bëhemi hordhi e huaj? A është e mundur të jemi të destinuar të jetojmë në rrjetën e brejtur nga krimbi i idealizmit, ose në peliçen e ngrënë e të konsumuar të një rebeli të uritur ? A është e mundur që epilepsia të jetë karakteri ynë: herë përpëlitje prej kapadaiu, herë prej vetpërbuzjes dhe gjithçka me gjak të nxehtë ? Rebelim kumbues, supë e kripur, rezulton si gjumë i padëmshëm. Rebelim total - sot ja ç'e lëkund Kremlinin si sajën. A mund të jetë e kobshme zgjedhja jonë unike ruse: ose car Ivani i Tmerrshëm, ose car Kaosi ? Mashtrim total. Vetëm atamanë përreth. U pështjelluam:
cilët emra dhe flamurë mbajmë dhe që mjegullat të davariten në kokat në Rusi, për shkak të cilave ne jemi befas në gabim dhe fajtor jemi të gjithë për gjithçka. Në të tilla mjegulla, në gjak kemi notuar gjer në gju. Mjaft, Zot, na ndëshkove. Falna, të lutem. më mirë, A është e mundur të jemi të vdekur të gjithë ? Apo jemi të palindur endè ? Ne përsëri lindim, Por që të lindim prapë, është akoma më e rëndë për ne. 31 mars 1991 23 qershor 1992, Irkutsk
Dashtë qielli (Përktheu Faslli Haliti) Dashtë Qielli, t’u kthehet shikimi të verbërve, t’u drejtohen shpinat të kërrusurve. Dashtë Qielli, të jemi pak Zot, vetëm pak, Por që të jemi vetëm pak të kryqëzuar s'mundet. Dashtë qielli, mos na hiptë në pushtet, as heronj të rremë mos na bëftë, dhe qofshim të pasur nëse është e mudur natyrisht. Dashtë Qielli, na bëftë dhelpra të vjetra, që s’bien në asnjë lloj kurthi e mos na bëftë as viktima, as xhelatë, as edhe lypësa, as zotërinj. Dashtë Qielli, të na jenë të pakta plagët në rast të një zënke të madhe dhe shumë vende të mund të kemi pa qenë të detyruar të humbim tonin. Dashtë Qielli që toka jonë Të mos na zërë me shqelma. Dashtë Qielli, na dashçin gratë edhe pse të lënë pas dore. Dashtë Qielli, iu mbylltë gojën njerëzve të rremë, duke dëgjuar zëra divinë në një klithmë fëmije, Krishtin dallofshim tek të gjallët në fytyrën e burrit a gruas. Jo kryqin mbajmë ne - por pabesinë dhe se si poshtërsisht kërrusemi. Për të mos pasur aspak mosbesim në gjithçka
dashtë Qiell që Zoti, qoftë me ne paksa. Dashtë Qielli, paçim të gjithë gjithçka, e fyerje mos paçim. Paçim, po vetëm diçka për të cilën s'duhet të turpërohemi pastaj. 1990
LETËR NERUDËS Përktheu SKËNDER BUÇPAPAJ Krenar, Krejt si një luan i regjur, Neruda blen bukë në dyqan. Ai kërkon që ta mbështjellë në letër Dhe solemnisht e vë atë nën sqetullën e tij: "Le të mendojë dikush të paktën se ndonjeherë unë blej ndonjë libër ..." Tundë dorën në shenjë lamtumire, si një qytetar romak! më shumë si një mbretëror ëndërrimtar, në ajrin aromatik me molujqe, stridhe, oriz, ai ecën me bukën përmes Valparaisos. Ai thotë: "Jevgeni, shikoni! Ju shikoni atje, në mesin e pellgjeve dhe mbeturinave, duke qëndruar në këmbë nën llampat e kuqe është Bilbao - me shpirtin e nje poeti - në bronx. Bilbao ishte një prostitutë dhe një rebel. Fillimisht ata ngritën monumentin, rrethuar nga një zinxhir, me madhështinë e duhur, mu në qendër, edhe pse poeti kishte jetuar në lagjet e të varfërve. Pastaj ndodhi një rrëzim i vogël apo gjëra të tjera, dhe poeti u hodh përjashtë, tej portave. Duke u djersitur, ata hoqën piedestalin në një pistë të rrethuar me dritë të kuqe. Dhe poeti qëndroi, si vëllai i adaptuar i marinarit, kundruall një sfondi nga ju mund t'i telefononi në gjuhën amtare. Bilbao jonë e shakave të dashura gazmore. Ai do të thotë : "Në këtë planet më të mirin e mundshëm ka prostituta dhe polituta si poet që jam,
unë preferoj të parat." Dhe komenton Neruda, me një aluzion e dhelpëri: "Një poet është përtej ngritjes dhe rënies së vlerave. Nuk është e vështirë për të na hequr ne nga qendra, por vendi atje poshtë ku ata na kanë vendosur bëhet qendër!" E mbaj mend atë mesditë, Pablo, teksa akordoj tranzitorin tim natën, pranë dritares, tani, kur një luftë e pabesë me popullin e Kilit sjell përsëri erën e Spanjës. Duke vënë në skenë një përmbysje të re, politutat në uniforma gjeneralësh donin, në cilëndo mënyrë që ata mundin, të përzënë poezitë tuaja nga sytë. Por sot unë shoh Nerudën ai është gjithmonë mu në qendër dhe jo ngurrues, ai mbart poezinë e tij për popullin aq thjesht dhe qetë si një bukë. Shumë poetë ndjekin rrugë të rreme, por në qoftë se poeti është me popullin deri në fundin e hidhur, si një ndërgjegje atëherë asgjë nuk mund ta shfronëzojë poezinë. 1973 *** Shqiperoi Qazim Shemaj Gjithmonë do gjendet një dorë gruaje Që vjen të dhel me ëmbëlsi, Me dashurinë e butë të vëllait Të qetëson kur s’ke dashuri. Gjithmonë do gjendet një sup gruaje Ku ti mbështet kokën mendjelehtë, Dhe, duke marrë frymë me zjarr, Ajo të beson ëndrrën e vet. Gjithmonë do gjenden dy sy gruaje Që mbysin gjithkund dhembjen tënde Dhe, nëse të mbetet pakëz vuajtje, Ata, të paktën, të shohin me dhembje. Por ka dhe të tilla duar gruaje Që të sjellin mrekullinë Dhe kur të prekin ballin e lodhur, Ke gjetur fatin, përjetësinë.
Por ka dhe të tilla supe gruaje Që do të duheshin përgjithmonë, Po ti në to veç një natë u mbështete, Gabimin e kuptove shumë vonë. Por ka dhe të tillë sy gruaje Që të shohin me pikëllim gjithnjë Dhe mbeten për ty – sytë e shpirtit Deri në çastin kur ti s’je më Po ty, kundër dëshirës sate, Të duken pak ato duar dhelëse Të duken pak supet dhe sytë. Dhe i tradhton në ndjenja dehëse. Dhe ja, ato – hakmarrëse ngrihen kundër teje: - Tradhtar! – të thotë shiu nëpër lotë - Tradhtar! – era të përplaset në fytyrë - Tradhtar! – pylli të thotë. Dhe ti, me shpirt të penduar, Ndjen turp dhe vetes kurrë s’ia fal; Vetëm ato duar që ke tradhtuar, T¬ë falin gjithçka, thjesht pa fjalë. Dhe vetëm ato supe të lodhura Të falin dhe janë gati të falin gjithmonë, Dhe vetëm ata sy të trishtuar Të falin atë që as vetes s’ia lejon.
V.S.Visocki JEPUNI QENVE NJË KOCKË përktheu Vangjush Ziko Jepuni qenve një kockë, Mbase nuk do të zihen. Të dehurve jepuni bozë, Mbase,nuk do te rrihen. Që të mos majmen sorrat, Vini kudo dordolecë. Që të tërbohen dashnorët, Jepuni vend të fshehtë. Hidhni në tokë grurë, Mbase të lashtat mbijnë. Unë do jem i urtë, Vetëm më jepni lirinë. Qenve u hodhë kockë, Por ata nuk e zunë. U dhanë pijanecëve vodkë,
Por në gojë s'e vunë. Njerëzit sorrat i zbuan, Ato s'u trembë fare. Çiftet seç i bashkuan, Ata kërkuan ndarje. Shira të shumtë ranë, Çudi!Kallinj nuk mbinë. Lirinë mua ma dhanë, Ç'do bëj un'me lirinë?! 1967
T.K.Zulfikarov PROFET përktheu Vangjush Ziko Dhe hithra unë do shijoj! Pelin'e hidhur do përtyp! Por kurrë unë s'do lëvdoj Pushtetin që në gjak të mbyt. Me gjuhën kurrë s'do arrij Shpatë xhelati të lëpij! 1997
Konstantin M. Simonov Konstandin Simonov lindi më 28 nëntor 1915, në Shën Peterburg - Vdiq në Moskë në vitin 1979. "Në shkurt 1942, kur gjermanët u zmbrapsën nga Moska, gazeta Pravda botoi një poezi lirike e cila menjëherë fitoi zemrat e trupave sovjetike: "Pritmë dhe unë do të kthehem." Ushtarët i mësuan përmendësh vargjet e saj, i kopjuan të ulur jashtë llogoreve, dhe ua dërguan si letra grave dhe të fejuarave të tyre... PRITMË DHE UNË DO TË KTHEHEM (Përktheu Faslli Haliti) Pritmë dhe unë do të kthehem, Pritmë me shumë durim. Pritmë Kur shirat e verdhë të të krijojnë trishtim, Pritmë kur të tërbohet stuhia e borës me erë. Pritmë kur të nisë të nxehtit atje, Kur të tjerët s’presin dot më, kur harrojnë atë që ndodhi dje. Pritmë kur nga vendet e largëta ndërdiç Letrat e mia s’do të mbërrijnë kurrsesi, Pritmë kur t’u vijnë me tepricë Të gjithë ata që presin si ti. Pritmë dhe unë do të kthehem, Mos kërko të mirën e tyre pra,
Të atyre që e dinë krejt përmendësh Se është koha për të harruar gjithçka. Djali dhe nëna gjithashtu besojnë, Që unë s’jam më gjallë, Miqtë të lodhen duke pritur. Të shtrënguar rreth zjarrit të ngrohtë valë Le të pinë verë ata Në kujtim të shpirtit tim ... Pritmë. Mos nxito të pish me ta verën kuqëlim . Pritmë dhe unë do të kthehem, Për inat të të gjitha vdekjeve. Dikujt që më s’e priste, Thuaji, pata fat. Kush s’duroi të priste dot, s’mund të kuptojë se si më shpëtove ti mua paq Në mes të zjarrit Me pritjen tënde, me durimin e gjatë. Vetëm ne të dy, e dimë Se si unë mbeta gjallë gjer sot: Vetëm ti, dite të prisje me përgjërim, Si askush tjetër s’mund të dinte në botë. 1942
Adolf P. Shvedçikov Adolf P. Shvedçikov është një nga poetët bashkëkohës rusë i përkthyer në disa gjuhë evropiane dhe aziatke. Muza e tij lirike ec e frymëzuar në rrugën e traditës poetike klasike ruse të poezisë realiste metrike dhe ritmike, që rikrijon poetikisht situata thellësisht shpirtërore dhe humane, poezi e cila në plan të parë ve ndjenjën dhe përjetimin njerëzor të veshur me një figuracion të pasur, ndërsa deduksioni filozofik vjen i përjetuar dhe i mishëruar në filozofinë konkrete të përditshmërisë jetësor dhe jo nëpërmjet meditimit dhe abstragimit të mirëfilltë racional. Adolf Shvedçikovi është një shpirt i frymëzar dhe i shqetësuar për fatin e njeriut dhe të ëndrrës së tij të thellë humane, për fatin e botës dhe të dashurisë së pastër njerëzore. Ai ka zgjedhur poezinë, instrumentin më të brishtë artistik të artit të fjalës, për të transmetuar mesazhet e veta morale dhe estetike. Ai ka botuar deri më sot 10 vëllime poetike, të cilët janë përkthyer në anglisht, italisht, spanjisht, greqisht, gjermanisht, rumanisht, në gjuhën kineze. Si përkthyes, ai ka përkthyer poezi nga gjuhë të ndryshme, midis të cilave edhe Sonetet e Shekspirit në gjuhën ruse. Nga formimi i tij universitar dhe nga profesioni i tij, ai është një inxhinier doktor në fushën e kimisë fizike, që ka botuar 150 studime shkencore dhe, aktualisht, ai punon si kryespecialist i fushës së vet në një Korporate prestigjioze në Los Angeles të Kalifornisë. Adolf Shvedçikovi është anëtar i Shoqatës së Poetëve Botërorë i Kongresit Botëror të Poetëve. Kur unë të kthehem... - Përktheu Vangjush Ziko Kur un' të kthehm qull, i raskapitur
Me rrobat copë, lyer tërë baltë. Mbi botë do të kthehem unë sërishmi Dhe do besoj se jam akoma gjallë. Kur t' i jap fund shtegtimit t' invalidit Edhe në strehën time do fut kokën, Do ta kuptoj se thellë shpirtit Ka mbetur mirësi dhe fjal' e Zotit. Kur unë të kthehem lodhur, i dërmuar, Përgjysmë ta kem humbur çdo besim, Të lutem, mëmë tokë, drithëruar Me pakëz ngrohtësi ti më mbështill.
ÇUDI... - Përktheu Vangjush Ziko Çudi. Në perëndimin tim të ditës Mendim' i thjeshtë më ndriçoi. E hoqa qafe mendjen e mërritur, Jeta veç të mira më dhuroi. Me zhurm' e zemërim seç u ronitën Të fshehtat e jetës dhe të varrit. Në perëndimin tim të ditës Në duart time ndrit thesari. S' e kam për vete për ta mbajtur, Këtë thesar kujt unë do t' ia le. Shpërndava nëpër botë diamantët, Për mirë të kujtohem përmbi dhe'. QENI I PANJOHUR - Përktheu Vangjush Ziko Qeni i panjohur më vështron. Tund bishtin aspak miqësisht. S' hungurin. Të ndeshet s' kërkon. Nën kaçube sytë po m' i ndrit. Po të shoh në syt' e tu prej qeni, S' të përgjigjem. Inat s' të marr. Të dy qenër bashkë jemi, Dimë ç' është ngrica në janar. U vështruam sy në sy ne gjatë, Mur' i fshehtë midis nesh qëndron. Filli i hollë na lidh ne bashkë, Por qëndrim' i ndryshëm na veçon. ÇELI BAJAMJA - Përktheu Vangjush Ziko Trishtohem. Bajamja çeli lule. Hëna ëndrrimtare po ndriçon. Gati të thërres unë aliluja! Eja ti, bajamja lulëzon! Si yll i ndritur shfaqu para meje, Me lartësit' qiellore më magjeps. Po çel bajamja, ti rrëmbeje, Koh' e dashurisë eterne erdh. KUR PLAK TË BËHEM - Përktheu Vangjush Ziko Kur plak të bëhem, hipmë në kanoe
Dhe nismë si indianin për lundrim. Fatit qetë do t' i dorëzohem Të mbytem larg në mjegullim. Në valët e përjetshme duke zhdukur, Një këngë pikëllimi do këndoj. Në cep të kozmosit të strukur Takohemi sistemit diellor.
KISHA E VJETËR - Përktheu Vangjush Ziko Më doli para si në ëndërr, Si një çudi m' u shfaq ajo. Në mes mështeknash të argjëndta Me hir' e Zotit më ndriçoi. Kupola e florinjtë flakëronte Nga dielli duke perënduar. Bronxi i këmbanave kumbonte' Mbi dhe' çdo gjë u shenjtërua. JETA KALIMTHI TË DHURON - Përktheu Vangjush Ziko Jeta kalimthi të dhuron Dhe shi, dhe erë të tërbuar. Çdo çast të vitit ti beso Çdo gjë të bën të mrekulluar. Prej mijra çastesh bëhet jeta, Mijra minutash që s' harrohen, Përzierje ëndrrash e betejash Dhe ngazëllimesh dashurore. Lot është jeta e rënkime, I dashurisë vrull dhe zjarr. Mos i kërko jetës premtime, Ajo me ne nuk bën pazar. Kur të më thotë lamtumirë Dhe kur të bëhem unë asgjë, Do shkrihem qetë me përjetësinë, Asgjë nuk do na lidhë më. E DI - Përktheu Vangjush Ziko E di. Një shpirt i vetmuar në botë Endet i verbër si një kotele. Nuk qenkam vetë që më të kotë Endem me akullin në zemër. S' qenkam i vetëm që fije kashte Shtërngoj me dorë që mos mbytem. Që po marr frymë unë kaq vrazhdët, S' qenkam i vetëm që po ndryshkem. Kini mëshirë, më tregoni pakëz Të varfr' e të pangopurit ç' i bashkon. Çdo ditë vrasin të pafajshëm. Nga mokr' e jetës askush s' shpëton. LE TË KULLOJË SHIU... - Përktheu Vangjush Ziko Le të kullojë shiu yt i dashurisë
Dhe etjen shkretëtirës t' ia shuaj. Një herë vetëm kaq stuhishëm Të rrahë zemra ime në krahruar. Përrenjtë të vërshojnë që nga malet Me vrull të papërmbajtur pa kufi, S' i trembet sfidës sate çmendurake I yti jam përjetë, Dashuri.
Nikolai Alekseevich Klyuev Lindi më 10 tetor 1884 - vdiq në mes të tetorit 1937), ishte një poet i shquar rus. Ai u ndikua nga lëvizja simboliste, nacionalizmi intensiv dhe nga një dashuri për folklorin rus. U ind në fshatin e Koshtuxhit pranë qytetit të Vitegras, Kluyev u rrit në fillim të shekullit njëzetë si udhëheqës i të ashtuquajturit grupim "poetë fshatarë". Kluyev ishte një mik i ngushtë dhe këshilltar i Sergei Esenit. Arrestohet në vitin 1933 si kundërshtar i ideologjisë sovjetike. U godit në vitin 1937 dhe u rehabilitua pas vdekjes në vitin 1957. PËR VDEKJEN E ESENINIT (Përktheu Faslli Haliti) Vogëlushi im i shtrenjt, fatkeqi im i ëmbël, ty cenet t’i ka fshehur kapaku i arkmortit e di; falmë mua, njeri i prapë, që u tregova i vrazhdë e s’të qava me kumbim të artë kambane, ty. (...) Oh, të varrosesha dhe unë me ty në arkivol në rërën e verdhë, por pa atë lakun në grykë!... Por a është e vërtetë vallë që rrugëve të Rusisë S’gjen qoftë dhe një lule të kaltër siç’i ke ti sytë ? I pikëlluar, më mbeti një glikanxo pelin, vrer: i ve mbeta unë si sobë pa furçën në derë.
Josif Brodskij (1940-1996) Më 4 qershor 1972, me kërkesë të udhëheqjes së lartë sovjete, Brodskij duhet të dëbohej nga kufijtë e BRSS-së. Të nesërmen, në Austri, ai takohet me idhullin e tij poetik W.H. Auden, i cili e mori me vete në Londër, ku ndërmjet poetëve të mëdhenj, e njohu dhe me moshatarin e tij irlandez, nobelistin e ardhshëm, Seamus Heaney-n. Odeni do të luajë një rol të rëndësishëm në jetën e poetit, ai do të shkruajë madje dhe parathënien e “Poezi të zgjedhura” të tij në anglisht, kurse Brodskij do ti kushtoi Odenit 15 vjet pas vdekjes një nga esetë e tij më madhështore – “T’i përulesh hijes”. Në periudhën 1972 -1980 Brodskij lexon leksione mbi poezinë ruse dhe anglosaksone të shek. XIX -XX në universitete e kolegje te ndryshme amerikane. Në këtë kohë, Brodskij shkruan në dy gjuhë: poezi në rusisht dhe prozë në anglisht. Në vitin 1987 fiton çmimin Nobel për letërsinë, kurse më 1991 bëhet i huaji i parë që fiton çmimin e vitit për letërsi në SHBA. Më 28 Janar të vitit 1996, ndërsa flinte, Brodskij largohet për në përjetësi. ROMANCË KRISHTLINDJEJE Përktheu Agron Tufa Evgjeni Rejnit, me dashuri. Lundron në mall e pashpjegueshme ndërmjet qerpiç – brengëmadhit
ani’ e natës e pashueshme nga kopshti i Aleksandrit, në trëndafil të verdhë vret, çnjerëzor natës një fanar, mbi kry’ të dashurish të vet, mbi kalimtarë. Lundron në mall i pashpjegueshëm një kor i pirë bletësh, xurxull. Në pikë të natës pikëllueshëm i huaji shkrep foto turbull, edhe largohet në Ordink taksia plot me të sëmurë, vdektarë e vila n’përqafim qëndrojnë qafuar. Lundron në mall i pashpjegueshëm këngëtar’ i trishtë qytetit humbur, rri në stola gjys-ndriçueshëm fshesar’ i trishtë fytyrërrumbull. Dhe nxiton rrugës pa u dukur ashik’ i vjetër dhe i nurshëm. Karvani me dasmorë të bukur lundron në mall i pashpjegueshëm. Lundron në terr që lumit tej notari fatit i dërrmuar, përsjellin fjalë do hebrej në shkallë të verdha, të trishtuar, dhe prej dashnisë gjer te mërzia prag Vitit t’Ri, së dielës pranë, lundron e regjur dashuria, lundron në brengë të saj pa anë. Lundron në sy e ftohta natë, dëborën për vagonësh shfryn, erë e ngrirë, erë e thatë duart me të kuqe ngjyen, dhe pikon zjarrthesh mbrëmësorë, dhe ëmbëlsi hallvaja çon, një byrek nate kërshëndellor mbi ne flatron. Viti yt i Ri në zi dhe blu një valë mes detit qytetar lundron në mall krejt kuturu, si t’niste jeta për së parë, sikur lavdi e dritë do ketë, bukë boll e ditë e mbarë, sikur djathtas tundet kjo jetë, krejt majtas shkarë.
21 dhjetor 1961
POTHUAJ ELEGJI Përktheu Agron Tufa Në ditë të ra përjetuar kam qëmoti Shiun e ftohtë nën kolonadën e Berxhit. Dhe ma thosh mendja se kjo është dhuratë Zoti. Gjasë ka të mos kem gabuar. Se kam qenë de, Dhe unë dikur i lumtur. Gjëlloja peng tek engjëjt. Ngjaja me vurkollakët. Një perrie i ngreha rreng, si Jakovi, nësa zbriste shkallët e sheshit para fasadës. Se ku firasi ajo ashtu, përgjithmonë. U fsheh. Megjithatë, kundroj dritares dhe, si shkruaj “ku”, as pikëpyetje nuk vë. Para meje – kopshti. Shtator tani gjithkah. Një bubullimë e largët veshët t’i shtupos. Në gjethnajën e dendur dardhët e mëdha, varen si aletet e mashkullit përposh. Dhe veç rrebeshi ka kohë që më fle kresë, si në kuzhinën e farefisit të largët – neqez, veshi im lë t’i kalojë kjo kohë: muzikën jo ende, zhurmën jo se jo. Vjeshtë, 1968
DASHURIA Shqipёroi PETRO ÇERKEZI Dashuria ime, ah, sa tё pëlqen Trishtimi dhe lulet pranë meje rrinё Tek shfaqet përsëri, ah, sa tё pëlqen Si nё luftё janё, në luftë me dashurinё. Të shkruaj për të, ah, sa mё pёlqen Nё shtёpinё tёnde i vetëm kur vij. Mesditave vajtimtare, ah, sa më pёlqen Dhe në telefonin tёnd kur ulёrij. -Ah sa tё pëlqen, dashuria ime Teksa mё pёrplas nё njё qoshkё mёrzia Trishtimi im dhe dhembja, ah, sa tё pëlqen, Me to frymojnё parreshtur ditët e mia. Vallё ç’mbetet tjetёr qё puthje meriton Tashmё mbi tokё heq valle me vetminё, Sa bukur po vallzoj me ty, e dashur Lotёt ma pёrmbytin sh pirtin tim. Isha fëmijë i njomё dhe u burrёrova, Fytyrё e lumturuar, por e rrudhur krejt Dhe ti kalon mes viteve të mira Me një "kurrë" valvitet shalli lehtё. Dhe jeta si vdekja, rastisёn të lehta! Zgjidh rastёsisht dhe ti atë qё do mё fortё… Zgjidhn diçka ta krahasosh me jetёn, Zgjidhn njё vend tё mbёshtetёsh kokën.
Isha fëmijë në krahё tё jetës dhe dashuria Vallzon pa u lodhur, lumturohet, vallzon Duke mbushur dhomat vazhdimisht, Ndёrsa dhimbja shpirtit mё vёrshon. *** Përktheu Agron Tufa Zoti nuk banon qosheve në fshat siç mendojnë hokatarët, po gjithkund. Ai çatitë dhe enët shenjtëron sa mund dhe drejt i gjysmon dyert për kanatë. Në fshat është mes bollëkut. Në vorbë të shtunave zjen groshë dhe në zjarr, brafllon befas ndër flakë të fortë dhe syrin ma shkel si dëshmitar. Ai gardhe ngre, dhe vajzën për grua ia ep rojës së pyllit. Për gallatë gjahtarit të patave në gëzhua ia qet plumbin huq e të ngadaltë. Mund pra, t’i vëresh mundësi të tilla vjeshtës fërshëllimat kur buisin, dhe vetëm kjo, ndër shumë mrekullira, e kapshme është në fshat për ateistin. 1964
UNË KAM LINDUR... Përktheu SKËNDER BUÇPAPAJ Unë kam lindur dhe jam rritur në kënetat Balltike, ku valët gri të zinkut vijnë dy nga dy; prej këndej vijnë të gjitha rimat, prej këndej zëri i zbehtë që këtu spërdridhet, si floku i lagur; nëse ndonjëherë spërdirdhet. Edhe duke treguar bërrylin, kërmilli i veshit nuk kap asnjë zhurmë tjetër, përveç të pëlhurave, të grilave, të duarve, të kazanave mbi sobë apo fundja klithmat e pulëbardhave. Në këto vende të sheshta ajo që e mbron zemrën nga rrena është se këtu askund nuk mund të fshihesh dhe kjo shihet më larg. Vetëm për zërin është pengesë: syri nuk ankohet për mungesën e jehonës. LETRA MIKUT ROMAK Përktheu Agron Tufa (Nga Marciali) ____________ Tashmë fryn dhe dallgët ngrihen me tallaze. Dhe gjithçka ndryshon këtu në prag të vjeshtës. Ky ndrrim ngjyrash, more Postum, është mbase nga gjithë veshjet e mikeshës më se prekës. Të zbavit femra gjer në një farë caku për brryle e gjunjë mandej të grin bezdia. Ah, ç’gëzim jashtë kurmi: aty së paku nuk të prek as përqafimi, as tradhtia..
____________ Po t’i nis me postë, Postum, këto libra. Ç’kemi andej? Të shtrojnë butë? Fle beterr? Ç’bën Cezari? Me se merret? Me intriga? Sigurisht, me intriga, grykësi dhe sherr. Ku unë prehem veç kandili kopshtit ndrin. Pa mikesha, shërbëtorë, pa të njohur. Mes të dobëtish dhe të fortësh sall pipëtin paqësorja zhuzhimë kandrrash e përsosur. ____________ Këtu prehet një tregtar prej Azie. Ish i zoti, punëmadh, s’ta zinte syu. I ra shpejt: ethet. Për punë tregtie lundroi, dhe jo të vdiste rrezikziu. Bri tij – kuarci t’ashpër – një legjionar. Perandorisë ndër beteja nam i dha. Shkoi plak. Vrarë mund ta kishin mija herë! As në këto gjëra, mor Postum, rregull s’ka. ____________ Troç ta themi, Postum vëlla, pulën zog s’ma ke. Por po pate trutë e pulës t’gjet qameti. Po t’më binte n’perandori të kisha lê, larg do rroja, visesh shurdhe, buzë deti. Larg më mirë nga çdo Çezar e çdo tufan. Pa nguti e frikë që të bën sahanlëpirës. Gjithë regjentët thua se hajdutër janë? Po më mirë besa hajdutë, se gjakpirës. _____________ Këtë rrebesh me ty po e kaloj, heterë, jam dakord, po le t’i biem ujdisë: t’i marrësh sestercë kurmit që të ka mbështjellë njësoj është si t’i heqësh furgjat çatisë. Më thua se pikoj? Po pellgun ku ma ke? Nuk prishem që të lë pellgje asisoje. Ja do gjesh për vete ndonjë burrë dhe le të ta fusë pikën ai përnën shtroje. ________________ Eh, e hëngrëm përgjysmë torbën tashmë. Siç më tha para taverne një skllav plak: “Tek hedhim sytë pas: rrënoja dhe asgjë”. Mendim tepër barbar, porse jepi hak. Qeshë në male. Për një tufë lulesh blu. Kërkoj një vazo të madhe, në ujë t’i fut… Ç’bëhet në Libi, more Postum, apo ku? A thua gjer më sot ende atje ka luftë? ___________ Motra e regjentit, Postum, të ka rënë në vesh?
E hajthme, po me shalë të kolme-llokum. Me të bile ti fjete… S’ka pak u bë priftneshë. Priftneshë dhe flet me Zotin, mor Postum. Duku për një çap bukë, një gotë venë. Të na sjellësh habere prej andej nga vjen. Kopshtit për nën qiell do shtrojmë të flemë, emra yjësish plot do të të them. ___________ Yt mik që desh, Postum, mbledhje, shumëzime, tash shpejti borxh të vjetër zbritjeve u ka. Poshtë nënkresës mblidhi ndoca pak kursime. Sa për varrim dalin, s’janë kushedi sa. Shalo pelën tënde korb të zezë dhe bjer te heterat n’shpi, ku ndan qyteti cakun. Jepua pra, hakun për çka m’deshën njëherë që po për atë shkak, të vajtojnë hakun. ______________ Blerim’ i dafinës në ngjethje ka shkuar. Frëngjia e pluhurt, dera hapur rri. Një shtrat i braktisur, tryez’ e shkretuar. Pëlhura nën diell mesdite u ngi. Ndanë gjirit buçitës, pishat – gardh i vrarë. Zgrip shkëmbit nën erë një jaht po pisket. Plini Plak po rri stolave të tharë. Mbi krip qiparisash një çoçërr rrëshqet. 1972
ODISEA TELEMAKUT Përktheu Agron Tufa Telemaku im, lufta e Trojës mbaroi. Kush e fitoi – nuk më kujtohet. Më ngjan se grekët: Aq të vdekur flakur jashtë shtëpive, vetëm grekët bëjnë të tilla gjëma. Po rruga e kthimit si shumë e gjatë më duket, a thua se Poseidoni, ndërsa ne humbnim kohën atje, zgjeronte hapësirën këtej. Nuk e di ku gjendem e ç’më pret përpara. Njëfarë ishulli i pistë, shkurre, ngrehina, bulurima derrash, një kopsht i harlisur, një biçim mbretëreshe, barishte e gurë… Telemak i shtrenjtë, gjithë ishujt ngjajnë me njëri-tjetrin, kur udhëton kaq gjatë, dhe trutë të bëhen dhallë duke numëruar dallgët, syri, lëbyrur horizontesh, qan, dhe mishi i kalbur ujërash ta topit dëgjimin. Nuk më kujtohet qysh mbaroi lufta,
as sa vjeç ke mbushur, nuk më bie në hatër. Rritu, Telemaku im, burrnohu. Veç hyjtë e dinë në piqemi sërish. Ti tashmë nuk je më ajo foshnje, të cilën njëheri e mbroja nga demat. Të mos qe Pallamedi[1], do jetonim bashkë, por, mbase kish të drejtë: pa mua ty s’të kanoset kompleksi i Edipit, dhe ëndrrat do t’i kesh virgjine, Telemak. 1972
NË KRAHINËN E LIQEJVE Përktheu Agron Tufa Asokohe në vendin e dentistëve, bijat e të cilëve marrin pas porosisë veshje nga Londra, pincat e të cilëve ngrenë lart Dhëmbin e Pjekurisë në flamujt e askujt, fshehur gojës së vet rrënojave më t’pastra se Parthenoni[2], unë kolonë e pestë, vëzhgues, spiun i një civilizimi të kalbur – në jetë profesor oratorie – gjalloja në kolegjin ndanë liqenit të Presnjës ku nga buzëqumështit e atjeshëm qeshë thirrur vidat t’u shtrëngoja. Asokohe gjithçka pata shkruar çonte pashmangësisht në retiçencë. Bija pa u zhveshur, i dërrmuar në çarçafë. Dhe nëse ndër netë tavanit lypja yllin të më shfaqej, ai, nën ligjësitë e djegies në natyrë rridhte mbi nënkresë nëpër faqe më shpejt se t’kisha gjetur një dëshirë. 1972 *** Përktheu Agron Tufa Veç hiri e di ç’do të thotë të digjesh plojë. Por, para tek shoh si miop, e them prapë: jo gjithçka e merr era, se dhe fshesa sado t’i shkojë oborrit, prore diçka s’do të kapë. Ne, si duqe cigaresh pështyrë e shkelur në hije qoshesh, nën stola, ku rrezja furet ndër mure, do zhgërryhemi përqafe me llucë e lloj-lloj ndyrësie, tek ditët numërojmë në humus, llum e shtresa kulture. gojëhapur si buf arkeologu lopatkën do ngulë e do vjellë; por zbulimi i tij do trandë botën mes dritash, si pasion i groposur tokës përthellë, si variant i kundërt piramidash. “Kërma!” – me dorë në bark do shfryjë ai,
po prej nesh do jetë larg sa dhe toka prej shpesëve, sepse kërmat janë liri prej qelizave, liri prej së tërës: apoteoza të pjesëve. 1986 *** Përktheu Agron Tufa Ajo vesh çorapet, saora çatis vjeshta; Një shi i dendur kërpi bie përreth: Sa ç’luajnë menç prej lisë asfaltet e sheshta – Aq fundi është i gjatë dhe taka e mprehtë. Veç dy kolonave të strukura u vjen zor Të zbardhin. Portiku cullak u mvesh. Me ty në mungesë një verë Zoti u bor, Një verë pa ty, ngado që ta kthesh. Në gjegjet fëshfërimë – jehu i ikjes ësht’ tashmë I luftëtarëve falmur-rënë, pa rëndësi se nga. Tastet që presin bemolin, duket nga kyçet, teksa Kërcasin kërcet – vetveten s’njohin më. Nga frëngjia ajri i detit u shemb si suva – Andej nga s’pipëtiu absolutisht asgjë. 17 shtator 1993 *** Përktheu Agron Tufa Në kafaz u mbylla në vend të bishës së tërbuar, ngula shortin dhe grahmën me gozhdë në barakë, luajta kumar, buzë detit kam jetuar dhe drekuar kam s’di me ç’dreqin me frak. Hemisferën nga maja e akullnajës e pashë, tre herë u fundosa, dy herë rashë i shkalluar. Vendin që më ushqeu ika dhe e lashë. Një qytet bëhen ata që më kanë harruar. Brodha stepave me klithma hunësh në mendje, duke besuar se do të kthehen në modë prapë. Mbolla thekër, katramà shtrova lëmenjve dhe nuk kam pirë vetëm ujë të thatë. Me retinën e eskortës së korbave ndoqa ëndrrat e natës, hëngra bukë mërgimi, kothere s’lashë prapa. Tejzat i lashë gjithë tingujt të nxirrnin, përveç piskamës; kalova në pëshpërimë. Të dyzetat i kapa. Ç’të them tjetër për jetën? Që m’u duk tepër e gjatë. S’kam tjetër, pos brengës, me kë hallet të qaj. Por derisa gojën s’ma kanë mbyllur me baltë, veçse mirënjohja do të kumbojë prej saj. 1980 [1] (Palamedes). Biri i Navpilit, njërit prej heronjve që pjesmorën në luftën e Trojës. Odiseu e akuzoi atë për tradhti, pasi kishte fshehur më parë në çadrën e tij një letër, të shkruar kinse nga Priami. Grekët e vranë Pallamedin me gurë. Pallamedi mbahej si shpikësi i disa gërmave të alfabetit grek, peshores, masës dhe lojërave me kocka dhe shpata. (Shën. Përkth.) [2] Emri i lashtë i Athinës. Më vonë, këtë emër mori tempulli kryesor i saj.
Përktheu nga rusishtja Agron Tufa
Strofa përktheu Agron Tufa Porsi gotë, la një mbresë që s’mbytet dot, mbi të oqeanit sofrabezë, dhe i përndritshmi ka kaluar në hemisferën tjetër, aty ku lihet pa ngacmuar vetëm peshku në ujë. II. Mbrëmjeve, e dashur, bën ngrohtë. Qetësia kur papagalli ka heshtur gërmëzohet deri tek i-a. Hëna majë çdo kaçubi derdh qumështin e saj: paprekshmëria e një trupi përvijohet në skaj. III. E dashur, për ato gjëra përse të kërkojmë se ç’ndodhi, gjilpëra s’gjendet më në kashtën njerëzore. Të ecim në kohë, të gjuajmë hijen; ose – tok, prore damën të luajmë. IV. Gjithë sa quajtëm e jona, sa patëm, gabuam, ç’ka ishte, ç’tepëron nga koha, si guraleci në zallishte, bluhet – me përkëdheli për të lënë daltë e toporetë mbarojnë Kukladhianen fytyrë pa tipare. V. Ah, më të vogla sipërfaqe, Më pak shpresa në të Në besnikërinë e pashoqe në nderimin për atë. Mbase, në humbjen e përgjithshme Trupi shikimit i terret anë peizazhit në qoshe largpamësisë ti hakmerret.
VI. Ashtu si në hapësirë pika që gishti në largësi tregon. Dhe shpejtësia E dritës në zbrastësi. Kështu bie dhe shikimi: Sa me larg ti depërton; Më shumë se nga moshimi Dhe nga sa libra lexon. VII. Kështu zhvillohet plotësia E territ. Për tu bërë terr, në planin vertikal Fuqishëm hua merr. Njeriu është autori I grushtit shtrënguar, Kështu tha aviatori Reve kaluar. VIII. Më të pashpresë, më të Lehtë. Nuk pret paduruar, Pushimin mbas perdesh, Si rinia e pasionuar. Dritë në skenë, kulisave Mugëtirë. Kalon nëpër Duartrokitjet e gjetheve Në natën amerikane. IX. Jeta është tregëtare shëtitëse: Puçkë, gju, penis. Dhe gjeografia përzierë Me kohën fatin ngjiz. Padashur, poshtë qepallash këtë pushtet e pranon, Motrës i bindesh Që rrotull vjen e shkon. X. Të turpshmen harromë Gojën ta thotë mendja e shtyn. Si gërma e tridhjet e tretë Jeta që më pret në sy s’më hyn. E di, në gjithçka, sado të largme, Në këdo melankolia ja jep kujësViktima të zakoneve të fjalëve, Të presjeve të gjuhës. XI. E dashur, fatkeqë
S’ka! S’ka të vdekur, të gjallë. Ka veç bashkëtingëllore në festë Mbi të harkuarat kokallë. Dukshëm, në lartësi Në rolin e bariut të derrave Rruazat e pashpuara të tij Do na përcjellin të tërëve.
XII. Vërtet, sa më dendur në letra E zeza e bojës nxin, Aq më moskokçarës vetja Për të shkuarën, për zbraztësinë E së ardhmes. Prania e tij Në mos më e mirë s’bën tjetër Veçse përshpjeton fluturimin E penës në letër. XIII. S’mund ta dëgjosh përgjigjen Nëse pyet “ku” Je si pjesët e botës Në mbretërinë e akullit nguju. Gjuha ka një pol Veriun, ku bora shtron Përmes Elzevirit; ku zëri Flamurin dot nuk e çon. XIV. Varfëria e këtyre vargjeve- nga etja Për të fshehur, shpëtuar, kthyer. Por dy herë vetja në të njëjtin shtrat mos shkuar, Edhe sikur dora e vajzës Të mos i ndërrojë çarçafët. Këtu- jo në Saturn, prej unazës Të mos hidhesh fët e fët. XV. Në rrodhanin jo të duhur Që këndoi Hesiodi Qëndron jo aty ku je ulur Por ku nata të hodhi. Me shumë sy nuk e shpon Terrin- llogaritje e mirë Përsërisim gjithmonë Fjalë: fjalët e të tjerëve. XVI. Si qengji në hell Kur piqet, e zjarrin përflak. Unë, pavdekësova, me sa pata dell
Ato që s’munda dot ti kap. Ti, siç munde, më fale Gjithçka që unë bëra. Në përgjithësi, kënga satirike Jehon rrahjen e flatrave.
XVII. E dashur, jemi baras. Më shumë: njëri tjetrit ne I jemi si vaksina e lijës Mes pllakosjes së përgjithshme. Vetëm objekt për të shpifur, Tok me mundësinë që ajo shënjë Të mbetet, krahut, e pikur, Si ngushëllim i dhënë. XVIII. Ah, bujaria e profecisëDitët e ardhshme shantazhSi kamzhiku i emrave të atësisë Kujtesë, që shumë s’ka të japë. Ju takojnë, si lejlekut Vërtitjet, rrenat e sheqerosura. Por ne do të rrojmë, sa të rrojë Falja dhe gërmat e shtypura. XIX. Këto gjëra do tu shkrihen Në kohë atyre në sy që për pjata shtyhen Në larushinë aty. Mendoj, vërtet Mirë që jemi ndarëse që të shohin astronautin nuk kanë për tu vrarë. XX. Hiqe, mik, nga korniza, Fytyrën e Gruas së Bekuar. Vendos foton familjarePamjen e planetit nga hëna fotografuar. Na hiqni ne tok fytyrëhijeMik i padënjë, Humbameno hafije; Se ju qetë shumë të zënë. XXI E pavend, si mamuthi Në filarmoni, një pamje Në të tashmen me unë e ti. Me siguri do të ngelen të hutuar Banorët e së nesërmes
Nga kjo përzierje e ngatërruar Ndjenja e fuqishme e dinosaurit Në cirilike shtjelluar.
XXII. Gjithçka mbaron në mërzitje, Jo në trishtim. Por kjo shkencë e re Ka pakëz ndriçim. Stoiku që dinte të vërtetënvetëm një të tretën stoik. Pluhur përmbi tavolinë që nuk fshihet a ik. XXII. Këto rreshta në thelb janë Dërdëllitje plakushi. Gjykatësit në kohën tonë Japin dënime grushti. Ivanovit. Petrovit me të birë, Koskave të tyre meite. Por fjala e lirë Nuk di të bëjë zbritje. XXIII. Kështu ne shuajmë kandilen Me një stol për tu përplasur. Duke folur për të ardhmen Nga jermi i plakut qasur. E dashur, gjithë gjërat e mira, E kanë një fund, Ndihmohet errësira Nga muskuj fytyre e inde. XXIV. Kjo në fund të perspektivës Sonë. Jo të gjatë, fatkeqsisht. Mandej – kohë për mrekulli Të mrekullueshme, ditë pafundësisht, Gara përfundon në linjat E qyteteve, etj-rave aty; Fjalë pafund, nga të cilat Asnjëra për ty. XXV. Pranë oqeanit shkruaj, Natë vere. Nxehtësia Si dorë e huaj Në kafkë. Lëkura E qëruar e portokallit Tkurret. Të ndjekin ritet, Si priftërinjtë e Eleusinit,
Mizat mbi krye vërtiten.
XXVI. Mbështetur mbi bërrylin tim Dëgjoj fëshfërimën e qitros. Më e keqe se bubullimë E shpërthimit famoz. Më keq se kur fëmijët Dënesin “ëë-ëë”. Sepse mbas kësaj Pason asnjë gjë. Histori e shekullit të njëzetë (një shfaqje udhe) … 1910 shënon fundin e dekadës së parë. Si i tillë, përfundimisht duhet miratuar. Se në të një prirje demokratike është shquar. Megjithatë herë-herë gjërat morrën kthesë të gabuar. Si kur Kryeministri i Egjiptit, krejtësisht pa faj Të tij, vritet. Por revolta Në Shqipëri është punë e masave (Sado që si i dallojnë ata të shtypurit e tyre nga klasa e tyre sunduese është hamendja e kujtdo). ...
Maksim Gorki *** Nga lufta kthehet mbreti, i vrazhd', i pikelluar... Permes i bie fshatit mbi at'n e tij kaluar... Kur pas ca kallamishtesh ve veshin e degjon: nje vazhez sorkadhe qe qeshte me te madhe. Rrudh vetullat e murrme, e tund shpejt yzengjine dhe me mamuz te mprehte me fort godit dorine, C;i vrigellijne armet, c'i ndrit ky jatagani, mbi vashen gezimplote c'na turret si tufani. Dhe cirret i xhindosur, me ze te egersuar: -Perse, moj palocupe, zbardh dhembet e gezuar? ...Si ke guxim e qesh kur ter' ushtria ime e gjitha u derrmua, u thye nder luftime? Ne fushat e betejes me mijra djem m'u vrane, tani n'atdhe po kthehem, te tjere djem do mbledh, ne zjarrin e betejse dhe njehere do ti hedh. Jam mbreti yt i fyer, ne kete vend i pare, si mundem te duroj kur ti qesh si e marre! Kopsiti xhamadanin serbes mbi kraharuar dhe na i kthehet mbretit kjo vasheza syshkruar: - Me trimi'n e zemres sime po qesh e cmallem une, s'ta kemi ngene o xhaxho, me ne s'le ndonje pune! Ne kohen kur njeriu gezon e dashuron
per mbreter nuk ka gajle, per ta as qe mendon! U drodh gjith' ai mbret. Shkumon ky hijerendi, dhe trimat urdheron, gjemon sa tundet vendi; - Pa zermani capkenen, ne burg shpejt ma vervitni ose ketu, ne vend, pa humur koh' e vritni! Sejmenet si shejtane, me thik' e shpata zhveshur, u turren porsi sorra mbi vazhezen nurqeshur; dhe me surrat zgerdhyer, si laro lajkatare, ia dorezuan Vdekjes ne gjin' e saj ta marre.
II Demonet e se keqes gjithnje Vdekja degjon, po, per cudi, ksaj here s'ka qejf: rri e ngurron. Ne stinen e praneveres farat e dashurise dhe te kjo plake shtrige leshuakan filize, Se u merzit me kerma jeten e saj ta shkoje, edhe ne to te zhduke semundje lloj-lloj. Me oren vdekesore kohen s'ka qejf ta mase, i vjen qe te pelcase. Kur njerzit para saj dridhen me temerr e ngjethje, iu shkrep qe te jetoje disi me me shkujdesje se u merzit ngahera me varre e varreza, me nje zanat te ndyte, ku s'bluan vec te zeza; ndaj shpesh merzitet, nxehet, i preket zemr' e ftohte, kur njerzit peshperitin se Vdekja eshte e kote. Po kjo nuk i pelqen, ndaj me inat e smire s'rremben ata qe duhet, po njerzit me te mire. Sa mir' sikur dhe Vdekja te dashuronte Djallin, me zjarr si te ferrit ta shfrynte tere mallin, nga dhembja e dashurise lot syri t'i pikonte, Satanin flokezjarrte ne gjokes ta shtrengonte. III Dhe vajza guximtare Vdekjes i rri perballe, ne heshtje pret goditjen, s'leviz sy, as qepalle, Dhe Vdekja murmurit me dhembje plot siklet: - Perse vashez' e njome, lendove goxha mbret? Ndaj je denuar rende, pa shprese, pa shpetim! I kthehet Vdekjes vazha: - Perse ky zemerim? Ish her' e par' qe ndjeva te puthur ne kraharuar, bandilli im i dashur kur me shtrengoi ne duar. E ku ia kisha ngene te kuvendoj me mbrene? U ktheva e i thashe: " S'ta kemi, xhaxho ngene!" Besoj se keq s'i fola, po shih sa keq qe dola! Tani kjo kosa jote po me rremben dhe mua! Moj Mortje, a s'me thua: Pse ngutesh, pse s'me pret dhe nje cop'here akoma, gjersa keto buze t'njoma ta thithin gjer ne fund nektarin e rinise, gjersa ta zbraz me fund kupen e dashurise? Te keqen, Vdekje, xhan!.... Dhe Vdekja rri habitur! Mos vall' u be pishman?
Te tille lutje kurre s'i kish degjuar veshi, dhe per nje cast u duk sikur u zbut rrebeshi. Mendoi: " Si do jetoj, c'do bej ne kete jete, sikur as dashuri, as puthje te mos kete?" Ne diellin e praneveres eshtrat po thek, po ngrohet dhe gjarprit i ben shenje me prane t'i afrohet. Vashes qe pret i thote: - Nejse, rro dhe nje nate, puthu ne qejf e gas, po neser me te gdhire ta dish se do t'te vras. Dhe mbi nje gur na ulet, aty po rri e pret, neperka lepin kosen ta beje me te mprehte. Derdh lot nga gazi vasha, po Vdekja e qorton: - Po he de c' sorrollatesh? C'pret qe nuk shkon?
IV Ne rrezet praneverore Vdekja me dhele ngrohet, dhe brashnjat cope-cope i zbath, te fleje shtrohet. Mbi gur koken mbeshteti mortja dhe ra e fjeti!... Nje enderr te bezdisur ne gjume paska pare! Iu be sikur Kaini, i ati plak i saj, me Jude Iskariotin po hipin mbi nje maje. Zvarriten si gjarprinj, te lodhur dalngadale, te rraskapitur ngjitin lart' e perpjete male, - O Zot! - renkon Kaini, i vrazhde, zemerthyer, dhe syt' e zez ne qiell i mbante te mberthyer. - O Zot! - po lutet Juda, tradhtari shpirtkatran, dhe syt'e buhavitur, ulur mbi tok' i mban. Mbi mal brenda nje reje qe skuq e flakeron, i ulur c'po rri Zoti, nje liber po lexon; nje liber yjeshkrojtur, te madh qe xixellon, sa vetem Kasht'e Kumtrit eshte nje faqe e tij; ne krye t'atij mali Shen Mhilli sec qendron. Shufra rrufesh nder duar po mban e gjemon rende: - Largohuni, se Zoti s'ju do ne kete vend! Kaini Shen Mhillit fillon t'i pergjerohet; - Mekati qe kam bere me goje dot s'tregohet, se ate bushtren Vdekje qe zhduk te emblen jete, un' e kam lindur vete! - Shen Mhill, - i thote Juda, dhe nga Kaini vete, me mekatar, jame une, per hir te shtriges Vdekje sa rende u gabova, kur zemren drite diell te zotit tim tradhtova, Dhe qe te dy se bashku i luten Shen Mhillit: - Ne kemi nje deshire: qe Zoti pak meshire, per neve te tregoje, pastaj le t'na deboje, nga goj'e tij nje fjale e embel te dale, s'kerkojme te na fale! Ngadale, rende- rende, Shen Mhilli u pergjigjet: - Tri her' i fola Zotit per juve, o qyqare, dy her' asnje pergjigje prej tij nuk kam marre. Te treten tundi koken dhe tha i zemeruar, fort rend' duke gjemuar:
- Derisa Vdekja shtrige shfaros e zhduk te gjallen, per Juden dhe Kainin do ta mbaj ngritur pallen! Ata t'i fale ai qe me fuqin' e tij, do zhduke pergjithmone te Vdekjes fuqi. Tradhtari, vellavrasesi, te dy me ulerime, u rrokullisen poshte nga ter' ajo gremine. Ne nje batak te qelbur nga maj' e malit rane ku po harbonin xhinder, lugeter e shejtane; dhe Juden me Kainin kur aty brenda hyne, me zjarr katran sketerre, filluan t'i peshtyjne.
V Aty nga mesi i dites, Vdekja prej gjumit, zgjohet, kur vashen s'e gjen prane, po grindet, zemerohet: "C'u be kjo endacake?" - me vete blebezoi. "Nje dit' e nat' e tere asaj nuk i mjaftoi?" Dhe sapo kapton gardhe, keput nje lule dielli. Kundron, nuhat, habitet se si kjo rrez' e diellit me zjarr' e saj te gjalle ka veshur me flori fletzat e plepit t'eger me aq bukuri. Dicka ne zemer ndien. Dhe syn' e sja te ftohte drejt diellit e mberthen. Ngadale, zvarre-zvarre, kenges fillon t'ia marre, me hunde, neper dhembe, nis Vdekja te kendoje: - Ne kete bote pa meshire, vret e pret njeriu njerine, pastaj varros derzine; na i psal me keng' e kor: "Le te prehet me shenjtore" Vec nje gje s'po marr vesh dot, si njeriu ne kete bote dhe kur ngordh tiran' i keq, nga i cili vuan, heq, i kendon me psal' e kor: "Le te prehet me shenjtore" Si te ndershmin, si hajdutin, kur te dy ne varr i futin, me ngasherim u kendon kori; "Le te prehen me shenjtore." Budallane dhe harbutin me te njejten keng' i futin. U psal kori mengadale, perserit po ato fjale: "Le te prehet me shenjtore." VI Dhe kengen si mbaroi, Mortja fillon te nxehet qe vasheza s'po kthehet. Kaluan disa nete, kaluan disa dite, dhe Vdekja prit e prit... Eger fytyra i skuqi dhe syt' i cakerriti, opingat shpejt i mbathi, mbi sup kosen vertiti;
e vrenjtur, me kercenuese dhe nga nje re vjeshtake, po udheton ne driten e henes endacake. Dhe ec e ec, e ec, kur ja, ne nje korije, nen ca lajthi me vese levizin nja dy hije! Mbi barin ngjyr' atllasi, qe heneza praronte, si perendeshe lulesh nje vashe nuseronte. Dhe, mu duk si tok' e zhveshur ne pragun e pranveres, ndrit zhveshur gjoksi - qumesht i vashes symeshqerres. Lekuren e mendafshte te puthurat e djalit sa bukur ia stolisin asaj thelleze malit. ndersa dy sy te embel me droje lart soditin rrugen e Kashte s' Kumtrit me mijra shkendije; dhe mu ne cep te syrit mavi c'i nxin nje vije. Porsi nje dre i lodhur, djaloshi duke fjetur, mbi preherin e vashes koken e mban mbeshtetur. Hesht Mortja e kundron! Dhe flak' e zemerimit nga kafka i iken, shkon. Ngadal pyet vashen: - Perse tamam si Eva qe i ndenji Zotit fshehur, me fshihesh pas kacubes prej dashurise e dehur? Me trupin e qnedisur, si diell me yj' e hene qe mos t'ia shohe Vdekja, mbuluar kish capkene. Si trime e paepur, me Vdekjen vasha flet: -Dhe pak a nuk me pret? Mos thirr mos ma trem, mos bej shamate, te dashurin e zemres ma ruaj sa me gjate; me tingullin e koses ngadale, mos ma zgjo! Me fal qe s'mbajta fjalen, po ja qe njerez jemi. Mendova: "Kurdohere ne Vdekjen pran' e kemi." Me lere qe bandillin ta puth edhe nje here, me te s'po ndjej te ngopur, as dhe ai me mua. Shikoje sa i pashem, i bukur si pallua! Veshtrome gji e faqe, si lulekuqe zjarri, sa shenja lulezojne! Mi la bandill-beqari! Dhe caze as nuk me pret? Se s'eshte e gjate kjo jet'! U skuq nga turpi Vdekja, buzen ne gaz e vuri: - Vertet sikur me diellin te qenka puthur nuri. Po koha nuk me pret: U plaka, jam e zene, S'kam vetem ty, o vashe , nen toke per te shtene, me mijera te tjere me mbeten per t'i marre, me kete kose te mprehte si ty kam per t'i vrare, Se Kohes me ndergjegje un' i sherbej pa ndalje... He, pra, pse s'behesh gati? Per asnjeri s'ka falje! Cdo cast qe me kalon, ne pune me pengon. Po vashez e shkujdesur, havaz' e saj vazhdon: - Kur trimi cupen puth, me dhele e perqafon, as qiell ka, as toke, perreth asgje s'shikon. Shpirti me fuqi, mbushet, qe s'eshte e ketushme, drita qe digjet n'ate shpirt: sa drit' e mrekullueshme!
S'te tremb Zoti, as fati, as qielli lart mbi re, me t'ligjte te prrallosesh, kur dashuron, s'ke nge. Gezimi si femije vetvetes i gezohet, me venten Dashuria fillon e permallohet. Dhe Vdekja s'po ben ze. Kundron kjo hijerende dhe vashez hirplote s'ia pret dot ate kenge. Nga dielli me te bukur, s'ka gje ne kete bote, nga zjarri i dashurise s'ka tjeter me te ngrohte
VII Dhe Vdekja rri, s'ben ze... Zjarr' i zilise eshtrat fillon e ia zhurit, nje ethe, nje dritherime skeletin ia trondit, se zemr' e saj e ftohte c'mund t'i kendoje botes? Nuk behet Vdekja nene, po prape femer mbetet, ndaj zemra e saj preket.... Arsyen s'e degjon, asaj ajo s'i bindet, po ne shpirtin' e erret dicka fillon t'i lindet. Ne shpirt te saj te ngurte s'bulojne vetem driza po fshihen dhe filiza meshire, miresie dhe malli per cudi; ndaj njerzit e helmuar ajo i do aq shume sa naten embel-embel u murmurit ne gjume per gaz e madh te prehjes... Dhe vashezes i thote: - Cudia le te behet! Jeto, vashe ne gaz! Vec ne cdo hap te jetes me ke dhe mua pas. Te jem pran' Dashurise, ma ka enda or'e cast. Dhe qe nga ajo kohe dhe sot e kesaj dite, si motra te pandara, pran' njera-tjetres rrine Vdekja me Dashurine. Ndaj kosemprehur Mortja pas Dashurise endet, Gjurmon is nje rrufjane kudo q'ajo gjendet. Magjepset pre se motres terhiqet zvarre-zvarre, kocke e lekure thare. Ne dasma, ne dollira ne dreka mortuare, vrapon kjo zullumqare, dhe vazhdimisht gatuan pa u lodhur, pa pertuar gezimin' e Dashurise dhe lumturin' e Jetes. Vajza dhe vdekja Nga lufta kthehet mbreti, i vrazhd', i pikelluar... Permes i bie fshatit mbi at'n e tij kaluar... Kur pas ca kallamishtesh ve veshin e degjon: nje vazhez sorkadhe qe qeshte me te madhe. Rrudh vetullat e murrme, e tund shpejt yzengjine dhe me mamuz te mprehte me fort godit dorine, C;i vrigellijne armet, c'i ndrit ky jatagani, mbi vashen gezimplote c'na turret si tufani. Dhe cirret i xhindosur, me ze te egersuar: -Perse, moj palocupe, zbardh dhembet e gezuar? ...Si ke guxim e qesh kur ter' ushtria ime
e gjitha u derrmua, u thye nder luftime? Ne fushat e betejes me mijra djem m'u vrane, tani n'atdhe po kthehem, te tjere djem do mbledh, ne zjarrin e betejse dhe njehere do ti hedh. Jam mbreti yt i fyer, ne kete vend i pare, si mundem te duroj kur ti qesh si e marre! Kopsiti xhamadanin serbes mbi kraharuar dhe na i kthehet mbretit kjo vasheza syshkruar: - Me trimi'n e zemres sime po qesh e cmallem une, s'ta kemi ngene o xhaxho, me ne s'le ndonje pune! Ne kohen kur njeriu gezon e dashuron per mbreter nuk ka gajle, per ta as qe mendon! U drodh gjith' ai mbret. Shkumon ky hijerendi, dhe trimat urdheron, gjemon sa tundet vendi; - Pa zermani capkenen, ne burg shpejt ma vervitni ose ketu, ne vend, pa humur koh' e vritni! Sejmenet si shejtane, me thik' e shpata zhveshur, u turren porsi sorra mbi vazhezen nurqeshur; dhe me surrat zgerdhyer, si laro lajkatare, ia dorezuan Vdekjes ne gjin' e saj ta marre.
II Demonet e se keqes gjithnje Vdekja degjon, po, per cudi, ksaj here s'ka qejf: rri e ngurron. Ne stinen e praneveres farat e dashurise dhe te kjo plake shtrige leshuakan filize, Se u merzit me kerma jeten e saj ta shkoje, edhe ne to te zhduke semundje lloj-lloj. Me oren vdekesore kohen s'ka qejf ta mase, i vjen qe te pelcase. Kur njerzit para saj dridhen me temerr e ngjethje, iu shkrep qe te jetoje disi me me shkujdesje se u merzit ngahera me varre e varreza, me nje zanat te ndyte, ku s'bluan vec te zeza; ndaj shpesh merzitet, nxehet, i preket zemr' e ftohte, kur njerzit peshperitin se Vdekja eshte e kote. Po kjo nuk i pelqen, ndaj me inat e smire s'rremben ata qe duhet, po njerzit me te mire. Sa mir' sikur dhe Vdekja te dashuronte Djallin, me zjarr si te ferrit ta shfrynte tere mallin, nga dhembja e dashurise lot syri t'i pikonte, Satanin flokezjarrte ne gjokes ta shtrengonte. III Dhe vajza guximtare Vdekjes i rri perballe, ne heshtje pret goditjen, s'leviz sy, as qepalle, Dhe Vdekja murmurit me dhembje plot siklet: - Perse vashez' e njome, lendove goxha mbret? Ndaj je denuar rende, pa shprese, pa shpetim! I kthehet Vdekjes vazha: - Perse ky zemerim? Ish her' e par' qe ndjeva te puthur ne kraharuar, bandilli im i dashur kur me shtrengoi ne duar.
E ku ia kisha ngene te kuvendoj me mbrene? U ktheva e i thashe: " S'ta kemi, xhaxho ngene!" Besoj se keq s'i fola, po shih sa keq qe dola! Tani kjo kosa jote po me rremben dhe mua! Moj Mortje, a s'me thua: Pse ngutesh, pse s'me pret dhe nje cop'here akoma, gjersa keto buze t'njoma ta thithin gjer ne fund nektarin e rinise, gjersa ta zbraz me fund kupen e dashurise? Te keqen, Vdekje, xhan!.... Dhe Vdekja rri habitur! Mos vall' u be pishman? Te tille lutje kurre s'i kish degjuar veshi, dhe per nje cast u duk sikur u zbut rrebeshi. Mendoi: " Si do jetoj, c'do bej ne kete jete, sikur as dashuri, as puthje te mos kete?" Ne diellin e praneveres eshtrat po thek, po ngrohet dhe gjarprit i ben shenje me prane t'i afrohet. Vashes qe pret i thote: - Nejse, rro dhe nje nate, puthu ne qejf e gas, po neser me te gdhire ta dish se do t'te vras. Dhe mbi nje gur na ulet, aty po rri e pret, neperka lepin kosen ta beje me te mprehte. Derdh lot nga gazi vasha, po Vdekja e qorton: - Po he de c' sorrollatesh? C'pret qe nuk shkon?
IV Ne rrezet praneverore Vdekja me dhele ngrohet, dhe brashnjat cope-cope i zbath, te fleje shtrohet. Mbi gur koken mbeshteti mortja dhe ra e fjeti!... Nje enderr te bezdisur ne gjume paska pare! Iu be sikur Kaini, i ati plak i saj, me Jude Iskariotin po hipin mbi nje maje. Zvarriten si gjarprinj, te lodhur dalngadale, te rraskapitur ngjitin lart' e perpjete male, - O Zot! - renkon Kaini, i vrazhde, zemerthyer, dhe syt' e zez ne qiell i mbante te mberthyer. - O Zot! - po lutet Juda, tradhtari shpirtkatran, dhe syt'e buhavitur, ulur mbi tok' i mban. Mbi mal brenda nje reje qe skuq e flakeron, i ulur c'po rri Zoti, nje liber po lexon; nje liber yjeshkrojtur, te madh qe xixellon, sa vetem Kasht'e Kumtrit eshte nje faqe e tij; ne krye t'atij mali Shen Mhilli sec qendron. Shufra rrufesh nder duar po mban e gjemon rende: - Largohuni, se Zoti s'ju do ne kete vend! Kaini Shen Mhillit fillon t'i pergjerohet; - Mekati qe kam bere me goje dot s'tregohet, se ate bushtren Vdekje qe zhduk te emblen jete, un' e kam lindur vete! - Shen Mhill, - i thote Juda, dhe nga Kaini vete, me mekatar, jame une, per hir te shtriges Vdekje sa rende u gabova,
kur zemren drite diell te zotit tim tradhtova, Dhe qe te dy se bashku i luten Shen Mhillit: - Ne kemi nje deshire: qe Zoti pak meshire, per neve te tregoje, pastaj le t'na deboje, nga goj'e tij nje fjale e embel te dale, s'kerkojme te na fale! Ngadale, rende- rende, Shen Mhilli u pergjigjet: - Tri her' i fola Zotit per juve, o qyqare, dy her' asnje pergjigje prej tij nuk kam marre. Te treten tundi koken dhe tha i zemeruar, fort rend' duke gjemuar: - Derisa Vdekja shtrige shfaros e zhduk te gjallen, per Juden dhe Kainin do ta mbaj ngritur pallen! Ata t'i fale ai qe me fuqin' e tij, do zhduke pergjithmone te Vdekjes fuqi. Tradhtari, vellavrasesi, te dy me ulerime, u rrokullisen poshte nga ter' ajo gremine. Ne nje batak te qelbur nga maj' e malit rane ku po harbonin xhinder, lugeter e shejtane; dhe Juden me Kainin kur aty brenda hyne, me zjarr katran sketerre, filluan t'i peshtyjne.
V Aty nga mesi i dites, Vdekja prej gjumit, zgjohet, kur vashen s'e gjen prane, po grindet, zemerohet: "C'u be kjo endacake?" - me vete blebezoi. "Nje dit' e nat' e tere asaj nuk i mjaftoi?" Dhe sapo kapton gardhe, keput nje lule dielli. Kundron, nuhat, habitet se si kjo rrez' e diellit me zjarr' e saj te gjalle ka veshur me flori fletzat e plepit t'eger me aq bukuri. Dicka ne zemer ndien. Dhe syn' e sja te ftohte drejt diellit e mberthen. Ngadale, zvarre-zvarre, kenges fillon t'ia marre, me hunde, neper dhembe, nis Vdekja te kendoje: - Ne kete bote pa meshire, vret e pret njeriu njerine, pastaj varros derzine; na i psal me keng' e kor: " Le te prehet me shenjtore" Vec nje gje s'po marr vesh dot, si njeriu ne kete bote dhe kur ngordh tiran' i keq, nga i cili vuan, heq, i kendon me psal' e kor: "Le te prehet me shenjtore" Si te ndershmin, si hajdutin, kur te dy ne varr i futin, me ngasherim u kendon kori; " Le te prehen me shenjtore." Budallane dhe harbutin me te njejten keng' i futin.
U psal kori mengadale, perserit po ato fjale: "Le te prehet me shenjtore."
VI Dhe kengen si mbaroi, Mortja fillon te nxehet qe vasheza s'po kthehet. Kaluan disa nete, kaluan disa dite, dhe Vdekja prit e prit... Eger fytyra i skuqi dhe syt' i cakerriti, opingat shpejt i mbathi, mbi sup kosen vertiti; e vrenjtur, me kercenuese dhe nga nje re vjeshtake, po udheton ne driten e henes endacake. Dhe ec e ec, e ec, kur ja, ne nje korije, nen ca lajthi me vese levizin nja dy hije! Mbi barin ngjyr' atllasi, qe heneza praronte, si perendeshe lulesh nje vashe nuseronte. Dhe, mu duk si tok' e zhveshur ne pragun e pranveres, ndrit zhveshur gjoksi - qumesht i vashes symeshqerres. Lekuren e mendafshte te puthurat e djalit sa bukur ia stolisin asaj thelleze malit. ndersa dy sy te embel me droje lart soditin rrugen e Kashte s' Kumtrit me mijra shkendije; dhe mu ne cep te syrit mavi c'i nxin nje vije. Porsi nje dre i lodhur, djaloshi duke fjetur, mbi preherin e vashes koken e mban mbeshtetur. Hesht Mortja e kundron! Dhe flak' e zemerimit nga kafka i iken, shkon. Ngadal pyet vashen: - Perse tamam si Eva qe i ndenji Zotit fshehur, me fshihesh pas kacubes prej dashurise e dehur? Me trupin e qnedisur, si diell me yj' e hene qe mos t'ia shohe Vdekja, mbuluar kish capkene. Si trime e paepur, me Vdekjen vasha flet: -Dhe pak a nuk me pret? Mos thirr mos ma trem, mos bej shamate, te dashurin e zemres ma ruaj sa me gjate; me tingullin e koses ngadale, mos ma zgjo! Me fal qe s'mbajta fjalen, po ja qe njerez jemi. Mendova: "Kurdohere ne Vdekjen pran' e kemi." Me lere qe bandillin ta puth edhe nje here, me te s'po ndjej te ngopur, as dhe ai me mua. Shikoje sa i pashem, i bukur si pallua! Veshtrome gji e faqe, si lulekuqe zjarri, sa shenja lulezojne! Mi la bandill-beqari! Dhe caze as nuk me pret? Se s'eshte e gjate kjo jet'! U skuq nga turpi Vdekja, buzen ne gaz e vuri: - Vertet sikur me diellin te qenka puthur nuri. Po koha nuk me pret: U plaka, jam e zene, S'kam vetem ty, o vashe , nen toke per te shtene,
me mijera te tjere me mbeten per t'i marre, me kete kose te mprehte si ty kam per t'i vrare, Se Kohes me ndergjegje un' i sherbej pa ndalje... He, pra, pse s'behesh gati? Per asnjeri s'ka falje! Cdo cast qe me kalon, ne pune me pengon. Po vashez e shkujdesur, havaz' e saj vazhdon: - Kur trimi cupen puth, me dhele e perqafon, as qiell ka, as toke, perreth asgje s'shikon. Shpirti me fuqi, mbushet, qe s'eshte e ketushme, drita qe digjet n'ate shpirt: sa drit' e mrekullueshme! S'te tremb Zoti, as fati, as qielli lart mbi re, me t'ligjte te prrallosesh, kur dashuron, s'ke nge. Gezimi si femije vetvetes i gezohet, me venten Dashuria fillon e permallohet. Dhe Vdekja s'po ben ze. Kundron kjo hijerende dhe vashez hirplote s'ia pret dot ate kenge. Nga dielli me te bukur, s'ka gje ne kete bote, nga zjarri i dashurise s'ka tjeter me te ngrohte
VII Dhe Vdekja rri, s'ben ze... Zjarr' i zilise eshtrat fillon e ia zhurit, nje ethe, nje dritherime skeletin ia trondit, se zemr' e saj e ftohte c'mund t'i kendoje botes? Nuk behet Vdekja nene, po prape femer mbetet, ndaj zemra e saj preket.... Arsyen s'e degjon, asaj ajo s'i bindet, po ne shpirtin' e erret dicka fillon t'i lindet. Ne shpirt te saj te ngurte s'bulojne vetem driza po fshihen dhe filiza meshire, miresie dhe malli per cudi; ndaj njerzit e helmuar ajo i do aq shume sa naten embel-embel u murmurit ne gjume per gaz e madh te prehjes... Dhe vashezes i thote: - Cudia le te behet! Jeto, vashe ne gaz! Vec ne cdo hap te jetes me ke dhe mua pas. Te jem pran' Dashurise, ma ka enda or'e cast. Dhe qe nga ajo kohe dhe sot e kesaj dite, si motra te pandara, pran' njera-tjetres rrine Vdekja me Dashurine. Ndaj kosemprehur Mortja pas Dashurise endet, Gjurmon is nje rrufjane kudo q'ajo gjendet. Magjepset pre se motres terhiqet zvarre-zvarre, kocke e lekure thare. Ne dasma, ne dollira ne dreka mortuare, vrapon kjo zullumqare, dhe vazhdimisht gatuan pa u lodhur, pa pertuar gezimin' e Dashurise dhe lumturin' e Jetes. Fund
