1. Pojam, predmet penelogije- Penelogija je nauka o kazni. Predstavlja disciplinu koja proučava reakciju na kršenje normi ponašanja i ugrožavanje društvenih vrijednosti. P. je praktična disciplina o promjeni i efikasnosti krivičnih sankcija, sredstva i metode izvršenja i s ciljem prevaspitanja i resocijalizacije osuđenika. - Premet penologije-je pravni, sociološki i klinički aspekt problema. Kliničku stranu problema čini vaspitno, psihološki i medicinski aspekt problema. Sociološku stranu problema čini prevashodno socijalna sredina gdje osuđenici izdržavaju kaznu, a pre svega faktori determinacije odnosa u kaznenim i popravnim ustanovama, zatvorska i šire osuđenička kultura, društveni procesi prilagiđavanja zatvorenika sredini, njihovi stavovi i vrijednosti, socijalno grupisanje i diferencijacija, jezik i drugi vidovi subkulture. 2. Odnos penologije i srodnih nauka- Penelogija je u osnovi multidisciplinarna nauka povezana i zavisna od drugih, prije svega krivičnih, socioloških, psiholoških, medicinskih, andagoških i drugih nauka. - Penologija i kriminologija- penologija ima najtješniju vezu s krimologijom, što je i razumljivo s obzirom na to da je u njenom korpusu naučnih disciplina i nastala. Zato su mnogi penologiju smatrali primenjenom disciplinom kriminologije. - Penologija i sociologija- Sociologija kao opšta nauka proučava strukturu i zakonitosti društvenih odnosa i procesa, a njen doprinos i uticaj na penologiju se prelama naročito kroz sadržaj učenja i metoda kriminalne sociologije, odnosno sociologije kriminaliteta. - Penologija i krivično pravo- Krivično pravo kao pozitivna pravna nauka oslanja se na rezultate penologije u reviziji postojećih rješenja kaznene politike. -Penologija i psihologija-Psihologija je nauka koja proučava i objašnjava psihički život čovjeka . Penologija je koristi u cilju resocijalizacije osuđenika, saznanja kako teorijski tako i primjenjenih znanja psihologije naročito s aspekta izučavanja endogenih faktora, tj. uticaja ličnih osobina i njihove povezanosti s ponašanjima koja uslovljavaju delikvenciju. -Penelogija i kriminalna politika- primjena krim. politike izražava se u krivičnim zakonskim odredbama, kaznenoj politici, mjerama društvene prevencije kod sprječavanja i suzbijanja delikventnih pojava. -Penologija i pedagogija- pedagogija je nauka o vaspitanju pa tako u penologiji pokazuje značajne faktore koji utiču na kriminalno ponašanje. 3. Praoblici društvene reakcije- prve oblike ljudske zajednice činile su homogene i kompaktne društvene grupe, prosto društvo ubičajnog naziva prvobitna zajednica, zanovana na nepisanim pravilima-običajima. Nepoštivanje običajnih normi izazivalo je oštro reagovanja kolektiva prema prekršiocu božanske zapovesti i religiozne zabrane. Odgovornost u takvim zajednicama nije bila samo lična nego i kolektivna. Kazne su često bile surove i osvetničke, kako za krivce, tako i zapripadnike njegovog plemena ili roda. Najteže kazne su bile: ubijanje krivca, uništavanje njegove imovine i likvidacija porodice. 4. Teorija kazne – Kazna je najteži vid sankcije. Njome se oduzimaju ili ograničavaju prava čoveka koja mu pripadnim zakonima i paktovima o građanskom pravu pripadaju. Ona je represivna mjera. U prvim zakonodavnim aktima za krivične prestupe propisane kazne su bile veoma surove motivisane s ciljem nanošenja fizičkog i duševnog bola i patnje. Prema germanskim zakonima krvokletniku se odsijecala ruka izdajnicima se čupao jezik, a palikuće su spaljivane. Rimljani su odsjecali glave, sahranjivali žive i razapinjali na krst. Sakaćenje je najčešće izricana kazna u srednjem vjeku. U feudalnom društvu pored žigosanja i sakaćenja primjenjivali su se i neki drugi oblici npr. ponižavanje i sramoćenje. Krivci su izvođeni na javne trgove gdje su udarani od prolaznika, pljuvani i psovani. 1.Idealističke i metafizičke teorije.
Teorija božanske pravde-pravo kažnjavanja je božansko. Teorija moralne pravde-osnov kažnjavanja je u moralnim normama (Kant i Platon) Teorija zakonske pravde-kazna je uzraz apsolutne pravde (Hegel) 2. Teroja društvenog ugovora (Hobs i Ruso) kazna je sankcija za povrede društvenog ugovora 3. Pravna teorija- osnov kažnjavanja je čisto normativistički 4. Sociološke teorije-(Bentam, List i italijanski pozitivisti)-kaznu tumače kao pravni izraz koji ima krivično pravo u ostvarivanju projektovane društvene funkcije i cilja. 5.Apsolutna teorija ili retributivna shvatanja-svrha kažnjavanja je odmazda odnosno ispaštanje krivca 6.Teroija prevaspitanja-potpuna svrha kazne je u prevaspitavanju osuđenika 5.Smrtna kazna- smrtna kazna kao najteža krivična sankcija za prekršaje društvenih normi , egzistira koliko i društvo. Spada u najstarije i najteže oblike krivičnih sankcija. U periodu robovlasništva i srednjeg vjeka pa i zaključno s 18.vjekom smrtna kazna predstavljala je i najčešći vid krivične sankcije za teže oblike krivičnih djela. Vješanje je jedan od najstarijih oblika smrtne kazne a imaju i drugi oblici kao npr. streljanje, spaljivanje u gasnoj komori, egzekucija električnim spravama i dr. 6.Sistem izvršenja kazni lišenja slobode Kada je uvedena u sistemu krivičnog zakona kazna lišenja slobode, došlo je do potrebe obrazovanje posebne ustanove gdje će se ona izvršavati, tj. Zatvor. Potiču od Rima, Indije, Vavilona i sl. Prvi zatvori zavodskog tipa u kojima je rad bio obavezan su nastali u Engleskoj 1553 i Njemačkoj 1577. Početkom i sredinom 18 vijeka osnivaju se i ustanove popravnog tipa. Npr papa Kliment 11 je osnovao zavod za djecu. Javlja se potreba za reformom zatvora, tako među prvim reformatorima je, Džon Huard iz Engleske. Traži se poboljšanje higijene, ishrane, smještaja, obaveznog rada kao terapije zatvorenika. 6a.Ćelijski sistem zatvora- To je zatvor zasnovan na principu usamljenja zatvorenika noću i zajedničkog rada danju. Zatvorenicima je bio strogo zabranjena komunikacija, kako bi se izbjegao problem međusobnog kriminalnog uticaja. (Pensilvanijski – usamljenički (samica), Obernski (samica noću, zajednički rad danju), Progresivni (vaspitanje i popravljanje zatvorenika), Engleski, usvojio progresivni sistem, (prelazak iz izolovanosti ka slobodi, prva faza izolovanost, zatim zajedničkog izdržavanja kazne i treća faza uslovnog otpusta, Irskiresocijalizacija osuđenika kazna se izdržavala u odelenju za slobodnjake, Makonokijev (sistem bodova koje su prikupljali, sabirani su i nakon toga otpuštani na uslovni otpust, merama stimulacije se mogu popraviti i navesti na normalan i pošten život), Klasifikacioni, klasifikacija zatvorenika u grupe prema uzrastu, vrsti i visini kazne i motivima izvršenja djela). 7. Progresivni ( mješoviti) sistem zatvora- polovinom 19. vjeka ćelijski sistem tako i obernski je pretrpio kritiku. S toga se oni napuštaju a umjesto njih uspostavlja progresivni ili mješoviti sistem velikih kaznenih zavoda na principima „ vaspitanja i popravljanja“ osuđenika. Ovaj sistem je pošao od načela da zatvorenik treba da prelazi iz faze izolovanosti u slobodu. Takvo izdržavanje kazne je imalo dvostruki cilj: zastrašivanje i popravljanje. Engleski model • prvi progresivni sistem • zatvorenik ide postepeno od izolovanosti ka slobodi (dakle zastrašivanje pa oporavljanje)
prva faza usamljenja preuzeta iz pensilvanskog modela sa izvjesnim mogućnostima korišćenja literture, te izolaciju komunikacije izuzev sa stražarima • druga faza zajedničkog izdržavanja kazne, izvjesno modifikovani obrenski sistem; danju zajednički rade a noću su posebnim ćelijama • treća faza-uslovni otpust uz nadzor vlasti Irski model • modifikovan engleski tako da je u fazi između zajedničkog izdržavanja kazne i uslovnog otpusta postojala faza odjeljenja za slobodnjake (rade u ustanovi otvorenog tipa, bez stražara, dakle blagi prelaz ka slobodi). Ako je ok idu na uslovnu slobodu ako ne idu opet u zajedničko izdržavanje kazne. Makonokijev model -Makonoki je bio kapetan engleske vojske -uveo bodove -dve faze: prva faza zajedničkog rada i druga faza deljenja na grupe - grupe imaju zajedničke bodove Klasifikacioni model • 1834 uveden u jednom Ženevskom zatvoru • Klasifikacija prema uzrastu, vrsti i visini kazne, svojstvima ličnosti, motivima izvršenog djela isl. • Mali uspjeh. •
8. Razvoj penološke misli i prakse- u društvu, od njegovog postanka, a u nauci od prvih filozofskih spisa, ljudi su se osvrtali na dva ozbiljna pitanja: prvo, zašto neko čini zločin, i drugo, kako spriječiti one što su ga počinili da ne ponove isto, odnosno kako potencijalne krivce odvratiti od zločinačke namjere. Prvo pitanje je klasično krimonološko, a drugo centralna tema penologije. Odgovor u vidu nekog oblika sankcije predstavljalo je društvenu reakciju u datim ekonomskim, socijalnim i istorijskim okolnostima. Sva društva kroz istoriju, uredila su i sankcionisala norme ponašanja i ustanovila odnose na kojima su počivala, od prvobitne zajednice do danas. Tražeći način da odgovori potrebama opstanka, sva društva i zajednice, kroz istoriju, su tragala za odgovorima kako spriječiti i suzbiti teže oblike prestupništva. Skup sankcija (kazni i drugih mjera) i način njihovog ivršena predstavljali su sistem kaznene politike i okvir preokupcija u svim značajnijim etapama ljudskog razvoja. Kazna je bila samo jedna od sankcija i vidova društvenog reagovanja. Ona se kroz istoriju mijenjala po obimu, vrsti i načinu izvršavanja. 9. Savremeni oblici alternacije - Savremenu kriminalno-političku misao karakteriše pojačan interes za alternativne sankcije, odnosno za zamjenu kazne lišavanje slobode nekim drugim sankcijama. Pod pojmom „alternativne sankcije“ mogu se smatrati one mjere kojima se otklanja zatvaranje u penitercijarnoj ustanovi. Autor Norman Bishop pod altern sankcijama podrazumijeva samo nezatvorske mjere izrečene od suda i dijeli ih na: alternativne mjere uz kontrolu i nadzor nad predstupnikom (uslovna osuda sa zaštitnim nadzorom, rad u korist zajednice i prinudni rad nezatvorske mjere za osobe sa mentalnim i poremečajima u ponašanju, proterivanje iz određenih mijesta ili područja, oduzimanje određenih prava, dozvola, profesionalnog statusa), mjere koje ne uključuju kontrolu i nadzor ( sudska opomena, odlaganje izvršenja presude, novčane obaveze u vidu novčane kazne, naknada štete, konfiskacija imovine, naknada izgubljenog), kombinovane mjere poput bezuslovnog zatvora i nezatvorskih mjera. U zakonodavstvu u Srbiji i C Gori imamo sledeće alternative: uslovnu osudu, mjere bezbjednosti, vaspitne mjere novčanu kaznu kao i sudsku opomenu.
Алтернативни модели санкција (новчана, упозорење, условно кажњавање, друштвено користан рад,кућни притвор, полузатвор,мере безбедности,.условни отпуст,
10. Prevaspitanje i resocijalizacijaDruštvena reakcija na kriminal može biti trojaka • kaznena • preventivna i • prevaspitna Pojam socijalizacije- proces učenja i prilagođavanja pojedinca društvu i vladanje po tradicionalnim kulturnim normama, važećim i uobičajenim za društvenu zajednicu. Počinje od rođenja i porodice pa preko predškolskog i školskog sistema. Posledice neuspeha socijalizacije su neprilagođena socijalna i antisocijalna ponašanja. Socijalizacijom se stvara funkcionalistička orjentacija i kritička orjentacija. Proukt socijalizacije i socijalne adaptacije je socijalizovana ličnost odnosno ličnost nad kojom dominira humanistička svest i ponašanje, usklađenost društvenog i ličnog interesa. Resocijalizacija postaje aktuelno pitanje uvođenjem kazne lišenja slobode, kada zatvori dobijaju funkciju prevaspitavanja. Resocijalizacija je vraćanje iz asocijalnog načina života u normalne oblike ponašanja i odnose, odnosno ponovno uključivanje devijantne osobe u normalan život i ra. Kao pravna mjera kriminalne politike resocijalizacija ima tri faze: 1. sudsku (izrečena mjera ili kazna) 2. institucionalnu (za vrijeme izdržavanja kazne ili sprovođenja mjere bezbednosti) 3. postpnalnu (nakon izvršavanja kazne i sprovedene mjere) 11. Individualizacija kao penološki problem- Individualizacija je jedno od centralnih pitanja i načelo koje se odnosi na pitanja utvrđivanja krivice, odgovornosti, izricanja i izvršenja krivične sankcije. Razlikuju se: zakonska, sudska i izvršna (penalna) individualizacija. Zakonska individualizacija je neposredno određena vrstom delikta, a posredno se odnosi i na samog učinioca. Sudska ind. ima šire moguću primjenu, u ovoj fazi ona više nije formalna, pred sudom je konkretni počinilac delikta. Ali i ova faza je dosta ograničena, jer se pri izricanju kazne nema u vidu cjelokupna ličnost, već samo neki njegovi elementi strukture, prije svega motivi. Izvršna (penalna) ind. predstavlja izučavanje i prilagođavanje tretmana osuđenika u postupku prevaspitanja u skladu s njihovim psihičkim, obrazovnim, moralnim i fizičkim svojstvima. Ovaj postupak se odvija u nekoliko bitnih faza: putem izučavanja (posmatranja, opservacije), kategorizacije osuđenika i kategorizacije kazneno-popravnih ustanova u kojima se izvršava kazna lišenja slobode. 12. Izučavanje ličnosti osuđenika- čini početni stupanj u postupku individualizacije, na kome baziraju naknadne faze, posebno faza kategorizacije osuđenika i primjene odgovarajućih oblika tretmana. Izučavanje ličnosti se provodi postupcima opservacije, na antropološkim, biološkim psihološkim, i soc. elementima faktora ticaja i orjentacije delikventa. Imamo naučni metod ispitivanja ličnosti delikventa a to je kriminološka ekspertiza. Radi je grupa stručnjaka koja rad obavlja na osnovu mediko-psihološkog izučavanja i socijalne anamneze. Medikološka izučava odnose ličnosti a socijalna anamneza na sagledavanje i uticaj ekonomskih, socij. i porodičnih prilika ličnosti. Stručna ili empirijska opservacije se sprovodi prilikom dolaska osuđenika u kazneno-popravnu ustanovu ili prije upućivanja na izdržavanje kazne zatvora. Stručno ispitivanje ličnosti obavljaju stručne osobe koje imaju psihološko posmatranje –ispitivanje koje treba da ukaže na psihički profil ličnosti i da se identifikuje poremečaj koji uslovljava delinkventno ponašanje. Pedagoška ispitivanja upućuju na stanje i efekte vaspitnog faktora, psihijatrijska posmataranja treba da pruže
odgovore na pitanja kod psihopatskih smetnji i mentalnih poremećaja kod ličnosti i krajnji cilj opservacionog ispitaivanja je klasfikacija osuđenika radi daljeg tretmana 13. Tretman osuđenika- U širem smislu tretman obuhvata prevenciju i represiju, a užem smislu mjere prevaspitanja i liječenja od „kriminalnih navika“. U tom smislu, tretman se odvija u nekoliko faza: - u toku krivičnog postupka, - za vrijeme izdržavanja kazne, - kao postepenalna mjera. Pod tretmanom se podrazumijavaju svi oblici prevaspitnih formi institucionalne prirode u zatvorskim uslovima i u postupku resocijalizacije. Postupak je usmjeren na aktiviranje i razvijanje pozitivnih osobina lišnosti koje su kroz kriminalni razvoj potisnute i zaboravljene. Prvi cilj tretmana je da osuđenik shvati da je odgvoran za svoje ponašanje. Problemi tretmana su višestruki i brojni. Među najtežim problemima je uticaj okoline i ponašanje teških kriminalaca, naročito povratnika koji pokazuju otpor prema svakom tretmanu, bojkotuju ga i odbacuju. U Kazneno-popravnim ustanovama tretman je institucionalne prirode zasnovan na naučnim osnovama struke i propisan unutrašnjim pravilima ustanove u kojoj se izdržava kazna lišenja slobode. Imamo više faktora tretmana a to su: psihičke strukture ličnosti osuđenika, dužina boravka u kazn.pop.ustanovi, uslovi u kojima se kazna izdržava, metod tretmana, zatvorski ambijen i atmosfera, klasifikacija osuđenika i adekvatni prihvat. 14. Principi i oblici tretmana- Važniji principi tratmana su : Princip povjerenja znači da povjerenje mora biti obostrano, tako da osuđenik može korigovati stavove i ponašanje, poštovanje dostojanstva znači da se osuđenik mora poštovati bez obzira na djelo koje je počinio. Princip poznavanja ličnosti moramo poznavati osobene psihološke strukture delikvenata i posjedovanje detaljne socijalne anamneze. Princip svestranosti obuhvata otkrivanje talenata i sposobnosti za poslove koje neko na slobodi nije upražnjavao ili nije imao uslova a ima za to smisla. Princip jedinstva vaspitnih mjera ovdje imamo sistem svih vaspitnih formi u svim fazama prevaspitanja, kako na radu tako i u slobodnom vremenu. i Princip svjesnog i aktivnog učešća gdje osuđenik radi na izgradnji svoje ličnosti. Oblici tretmana,oblici prevaspitnog rada, individualni oblik, grupni, tretman obrazovanja, radni tretman, okupaciona radna terapija, samoinicijativa, tretman kroz slobodno vrijeme, stimulacija kao tretman, metode prevaspitanja, tertman maloljetnika, postpenalni tretman. 15. Vrste i karakteristike tretmana1. individualni tretman 2. grupni tretman 3. obrazovni tretman 4. okupaciona i radna terapija 5. samoinicijativni oblik 6. tretman stimulacije 7. radni tretman Tretman u kazneno-popravnim ustanovama je institucionalne prirode, zasnovan na naučnim osnovama struke i propisan unutrašnjim pravilima ustanove u kojoj se izdržava kazna lišenja slobode. Institucionalni tretman ili kako se u anglosaksonskoj terminologiji nazivapenitesijalni tretman čine postupci klasifikacije, prevaspitivanja i korekcije vladanja osuđenika s društveno neprilagođenim ponašanjem koji se izvršavaju u zavodskim uslovima s ciljem da se kod njega obezbjedi socijalno prihvatljivo ponašanje. Primjena tretmana zavisi od penitensijalnog sistema od vrste osuđenika i tipa kaznenopopravne ustanove u kojoj se ona izvršava.Vrste tretmana su: individulani tretma,grupni tretman,obrazovni tretman okupaciona i radna terapija, samoinicijativni oblik i tretman stimulacije.
Individualni oblik tretmana smatra se najvažnijim metodom u postupku prevaspitanja, ima nekih prednosti ali i mana. Individualnim tretmanom rukovodi peneloški ispitivač, čiji je zadatak da upozna ličnost, praćenjem ponašanja u zatvorskoj sredini, na radnom mjestu, odnosu sa porodicom. U ovom tretmanu metod se realizuje raznim ubjeđivanjem, posticanjem pozitivnim sklonostima, zatim prinude na otklanjaju devijantnih stavova Grupni oblik tretmana se primjenjuje kod onih delikvenata gdje su uzrok kriminalne orjentacije utjecaj delikventne sredine. Za grupni rad neophodna je zatvorska populacijakojima je izrečena kazna zatvora manja od jedne i po godine. osuđeni za nehatna KD i osobe starije od 50 godina. Grupno savjetovanje se primjenjuje u tzv.centrima za profesionalnu orjentaciju, tako da se savjetovanje odvija u grupama po 10 osoba homogenog ili herogenog sustava. Trajanje grupnog savjetovanja nije tačno određeno tako da mogu tzrajati od 45 minuta do 2 časa u toku dana, a razmaci satanka treba da budu veći od 2-3 dana. Tretman obrazovanja -Opšti cilj da osuđenik razume uslove života i odnose u društvu, da shvati kako problemi s kojima se susreo u društvu nisu samo rezultat poremećaja u društvu već da su i dio njegove ličnosti, shvatanja, motiva i relanosti ciljeva. Ovaj metod je naročito značajan kod maloljetnih osuđenika kada se on odnosi na opšte obrazovanje a kod odraslih osoba on se koristi za osposobljavanje za konkretno zanimanje. Okupaciona i radna terapija -Za proizvodno nesposobna lica-alkoholičare i narkomane. Samoinicijativa -Razni savjeti u čiji sastav ulaze i osuđenici i koji buraju vrstu terapije. Tretman kroz slobodno vrijeme- 40 sati je radno a ostalo slobodno vreme i ono iznosi oko 60 časova nedjeljno. U nekim terapijskim postupcima slobodno vreme može biti: Kompenzacija (da se uspostavi izgbljena ravnoteža kod ličnosti) Nadoknada (nadomješta se ono što je izgubljeno u profesionalnom radu) Zamjena (nova funkcija u zatvoru mijenja onu koju je imao na slobodi) Prema sadržaju tretmana slobodne aktivnosti se dijele na: aktivnosti odmora, akt. rekreacije i akt. razvoja) Stimulacija (nagrađivanje i kažnjavanje) kao tretman- Izlasci, posjete, vikendi, prijem pošiljki i obrnuto izolacija, samica. Metode prevaspitavanja Način na koji se izvodi neki oblik tretmana naziva se metodom . Prema nameni metode tretmana mogu biti: Eksplorativno dijagnostičke i Vaspitno korekcione . 1. Eksplorativno dijagnostičke - a)metod razgovora ,b) metod analize sadržaja dokumenta c)metod posmatranja , d) metod eksperimenta , e) test metod ,f) biografska metoda Korekcione metode- metod premisivnosti i metod autoriteta . Metode rada terapeuta -Direktivne metode-ubeđivanje i sugestije Slobodne metode-daju se osuđeniku slobodne inicijative 16.Radni tretman- Rad je ljudska potreba kao i svaka druga fiziološka potreba, samo što je ona kod delikvenata negativno usmjerena. Veoma mali broj je ljudi koji je radno nemotivisan, to je slučaj samo s besposličarima i skitnicama. Kao penološka mjera rad je uvijek kroz istoriju bio preteča funkcija sankcije, a nerijetko i sama sankcija. Rad je dugo vremena bio kazna (robija), a ne tretman. U tom smislu rad, kao obavezna i radna terapija, u kaznenim sistemima prešao je nekoliko faza, zavisno od cilja kažnjavanja. U početku, kada je cilj kazne bila odmazda, rad je bio kazna cjelinom svog sadržaja, kao surovo sredstvo i metod izrabljivanja čovjeka u funkciji prinude i represije, poniženja u teškim fizičkim naporima, takve njegove osobenosti funkcije zadržane su sve do kraja 18.vijeka. Do početka 20.vijeka kazna zadržava istu funkciju, ali bez naknade postaje dopunsko sredstvo kazne, a početkom 20.vijeka rad prestaje biti kazna i prinuda i postaje metod tretmana u cilju prevaspitanja osuđenika. Akt UN o minomalnim pravima osuđenika, ukazuje na nekoliko osnovnih principa rada kao terapije.
–Prvo načelo odnosi se na integrisanost osuđeničkog rada u privrednu aktivnost države, čime se u moralnom i socijalnom smislu osuđenički rad izjednačava s radom čovjeka na slobodi, kao njegova prirodna i socijalna potreba. -Drugo načelo, načelo obaveznosti uvodi radnu terapiju, kao pravo osuđenika, koje mu se ne može oduzeti i obavezu koja mu se moze nametnuti, ovo načelo polazi od pretpostavke da je rad čovjekova potreba koja se ne može oduzeti ni kaznom lišenja slobode. -Treće načelo, odnosi se na radnu terapiju, kao profesionalnu orijentaciju osuđenika, što predstavlja značajan faktor stručnog osposobljavanja i razvijanja radnih navika u funkciju socijalne readaptacije. Četvrto načelo, podrazumijeva stvaranje jednakih uslova rada osuđenika s uslovima istih struka i privrednih uslova na slobodi, obuhvata uslove rada, zaštitu na radu isl. Peto načelo odnosi se na princip nagrađivanja, odnosno stav da osuđeniku za rad pripada pravična naknada, čime se radu daje smisao rada čovjeka na slobodi, odnosno za odgovarajući rad i odgovarajuća naknada. Rad u kaznenim ustanovama je prilagođen cilju resocijalizacije, pa je u mnogim zemljama osuđenicima priznato pravo na rad. Kod nas imamo tri pristupa radnog tretmana a to su: rad kao obaveza, rad kao pravo i obaveza i rad kao pravo. U vezi načina radnog angažovanja osuđenika postoje dvije vrste sistema:s preovladavajućim privatnim ili državnim interesima.U prvu grupu spadaju modeli: sistem zakupa gdje se osuđenici ustupaju privatnim poslodavcima koji za njihov rad plaćaju zakupninu, sistem ugovora gdje se osuđenici stavljaju na raspolaganje privatnom poslodavcu koji plaća investiciju i račun kaznenne ustanove i sistem rada gdje privatni poslodavac za osuđenički rad plaća kaznenoj ustanovi po jedinici proizvoda i drugom grupom su obuhvaćeni modeli rad za račun države, rad za potrebe države i javni radovi u kojima se angažuju osuđenici izvan prostora kazneno-popravne ustanove pod nadzorom osoblja. Da bi se mogao realizovati radni tretman potrebno je izvršiti odabir radnog angažmana,radne obaveze prilagoditi fizičkim,psihičkim i zdravstvenim sposobnostima osuđenika. 17. Tretman obrazovanja- Značaj vaspitanja i obrazovanja u ponašanju ličnosti u teoriji nije sporan, a njegovo odsustvo ima višestruke neposredne i posredne posljedice kriminogene prirode. Opšti cilj obrazovnog tretmana je da osuđenik razumije uslove života i odnose u društvu, da shvati kako problemi s kojima se suočava u sredini nisu samo rezultat poremećaja odnosa u društvu, već su dio i njegove ličnosti, shvatanja, motiva i realnih ciljeva. Efekti pedagoškog rada su veoma važni, jer se osuđenici u zatvorskoj sredini osjećaju, naročito u početku, izgobljenim, odbačenim i bezvrijednim. Vaspitni tretman ima za cilj da otkloni prvenstveno to osjećanj, da vrati povjerenje osuđenika i u sopstvenu ličnost i u društvo. Zato se vaspitanje osuđenika postavlja kao nužnost, a obrazovanja kao potreba i obaveza koja proističe iz minimalnih pravila OUN, odnosno kao ljudsko pravo na život i egzistenciju. Kod odraslih osoba obrazovanje kao tretman koristi se u svrhu osposobljavanja za konkretno zanimanje, kao faktor socijalizacije obzirom na to da jedan dio osuđenika ne samo da nema potrebno obrazovanje, nego ni elementarno zanimanje. Kod maloljetnika akcent tretmana je na opštem obrazovanju i minimalnim sadržajima profesije. Cilj stručnog obrazovanja je da se osuđenik poslije izdržane kazne vrati u novu sredinu kao osoba koja ima uslova da se bavi nekim redovnim zanimanjem, a ne da bude „prinuđen“ da se vrati kriminalnoj orjentaciji. 18. Slobodno vrijeme i samoinicijativa .- Postupak samoinicijative je složen i zavisi od emocionalnog sklopa i voljnih elemenata kojima se smanjuje osjećanje otuđenosti i deprivacije kod osuđenika. Odvija se kroz učešće radnika u inicijativi rada i života osuđeničke zajednice, participirajući u samoupravi u oblasti koju sami ili u saradnji s upravom uređuju.
Ovakav tretmn podstiče inicijativu za samodisciplinu, osjećanje odgovornosti, razumjevanje i toleranciju. -Tretman ljudi na izdržavanju kazne kroz slobodno vrijeme ima drugačiji smisao od slobodnog vremena ostalih ljudi. Slobodno vrijeme nije u svim ustanovama i za sve vrste osuđenika na isti način uređeno, ono je zavisno od strukture osuđenih i karaktera kaznenopopravne ustanove. U nekim teorijskim pristupima slobodno vrijeme se tretira trojako: kao kompenzacija, kao naknada i kao zamjena. Između ove tri funkcije ne postoji oštra razlika i one su kompatibilne i veoma bliske. Prema sadržaju tretmana slobodne aktivnosti se dijele na: aktivnosti odmora, aktivnosti rekreacije i aktivnosti razvoja. 19. Metode prevaspitanja – Način na koji se izvodi neki oblik tretmana naziva se metodom. To su oni primjenjeni putevi praktičng tretmana u prevaspitanju u cilju korekcije pnašanja. Prema namjeni metode prevaspitanja se razlikuju kao eksporativno dijagnostičke i vaspitno korekcione. - Eksporativno dijagnostičke metode služe prvenstveno u potupku ispitivanja i klasifikacije, tu se ubrajaju: metod razgovora, metod analize sadržaja dokumenata, metod opservacijeposmtranje, biografska metoda, metod eksperimenta i test metoda. - Vaspitno korekcione- poznatije su kao metod premisivnosti – koji je zasnovan na principu slobode ponašanja osuđenika u okvirima minimalnih ograničenja koja zahtjeva zatvorska disciplina, osuđenika ne treba previše ograničavati kako se u njemu ne bi javili nagoni otpora i frustracije, već mu dopustiti da svjesno doživi svoje probleme ponašanja i nove sredine. - Metod autoriteta – zasnovan je na principu ograničavanja slobodnog izbora, jer prema shvatanjima pristalica ovog metoda, u slobodi osuđenik je prirodno orjentisan na izbor koji je asocijala. Prema tome važnija je potreba učenja i usmjerene korekcije ponašanja u pozitivnom smislu-otklanjanja negativnih i prihvatanja pozitivnih navika. direktivna metoda- terapeuti postupkom ubjeđivanja uticaja i sugestija nastoje stvoriti povjerenje kod osuđenog. i slobodna metoda-daje osuđeniku slobode inicijative da u okviru normama uređenih odnosa realizuju svoje ideje. 20. Tretman maloljetnika- Maloljetnici su posebna osuđenička struktura, koja zahtjeva poseban pristup u tretmanu prevaspitanja i resocijalizacije. U načelu tretman prema njima se odvija na istim principima kao i prema odraslima, ali s prilagođenim pristupima u sadržaju primjenjenih metoda zavisno od uzrasta i ustanove u kojoj izdržavaju krivične sankcije. Cilj posebnog tretmana maloljetnika ja da shvate potrebe poštovanja reda i discipline, kao i da se razvije osjećanje odgovornosti za sebe, svoje ponašanje i sredinu u kojoj živi, stvaranje navika maloljetnika da slobodno vrijeme koriste na kreativan način, kako bi te navike postale ustaljena praksa i u životu na slobodi. 21. Postpenalni tretman- postupak resocijalizacije ne završava se na zatvorskom tretmanu. Poslije izdržane kazne zatvora postupak se nastavlja, jer s koliko se problema osuđenik susreće pri dolasku na izdržavanju kazne, s brojnim se susreće i po povratku u slobodnu sredinu, samo druge prirode. Postpenalni tretman se odvija u dva vida: u obliku unutrašnje i spoljne pomoći. Unutrašnja se ogleda u davanju savjeta, podsticaja i usmjerenja, dok se spoljna sastoji u pružanju materijalne pomoći, obezbjeđenju privremenog smještaja, obezbjeđenju zaposlenja, rješavanja porodičnih problema. 22. Zakon o izvršenju krivičnih, prekršajnih sankcija (struktura) – Kod osuđenih lica treba razvijati osećaj lične odgovornosti, podsticati ih na takvo ponašanje koje će im pomoći da se nakon otpuštanja iz ustanove vrate u društvo sa najboljim šansama za poštovanje zakona i samoizdržavanje. (1) Tokom izvršenja kazne zatvora, obezbediće se da i sami učestvuju u svom prevaspitavanju, održavanju reda i discipline kao i u vaspitnim, obrazovnim, kulturnim,
sportskim, zabavnim i drugim aktivnostima. 23. Klasifikacija kazneno popravnih ustanova u BiH Tri nužna preduslova u procesu individualizacije i prevaspitanja su: opservacija osuđenika, njihova kategorizacija i kategorizacija kazneno-popravnih ustanova. Sva tri elementa su uslovljena kao niz neophodnih pretpostavki uspješnosti prevaspitanja. Veza između nih je tijesna i nužna ali je penitensijalna praksa u svijetu šarolika u pogledu potpunosti navedena tri uslova i u većini zemalja ne odgovara zahtjevima savremenih shvatanja prevaspitnog procesa. 24. Nadzor i kontrola osuđenika- zatvorska sredina je sredina raznorodnih kriminalaca od kojih je velik broj nasilničke prirode, agresivan, sklon krađama, silovanjima, prevarama i sl. U takvim ustanovama nadzornu i kontrolnu službu obavljaju posebni službenici ustanove(stražarka služba). Njihova uloga je obezbjeđenje, kontrola rada, discipline i kretanja osuđenika. Iako ima osnovnu funkciju prinude, ona u svojoj represivnoj strani se ne izdiže iznad prevaspitne uloge. Osnovna uloga nadzora je postupak svakodnevne opservacije osuđenih osoba i vrše zapažanja o njihovom ponašanju, navikama, probleima, da im pruže pomoć i daju savjete, te da kontroliše održavanje unutrašnjeg reda, sprečavanje nereda, nasilja i bjegstva iz ustanove. Stražarska služba je nužna pretpostavka funkcionisanja zatvorske ustanove. A najčešće se u zavoru formiraju neformalne grupe, kojima se priključuju osuđenici koji gube nesigurnost. 25. Režim zatvorske ustanove- režim ustanove odnosi se na organizaciju života i unutrašnji red koji u zatvoru vlada. To obuhvata smještaj osuđenika i raspored dnevnih aktivnosti. Međutim režim zatvorske ustanove po svojoj prirodi više je usmjeren na na čuvanje i kontrolu osuđenika, nego što je orjentacija na prevaspitanju. Tipična reakcija osuđenika na stroge uslove režima je njegovo odbacivanje ( neprihvatanje ) koja se neposredno ispoljava prema osoblju. Cilj režima je da otkloni sve mogućnosti bjekstva, i da obezbjedi život u zatvorskoj ustanovi podnošljivim. 26. Osoblje u kpu- Najznačajniji dio osoblja su terapeuti čiji stav čine, psiholozi, pedagozi, ljekari i socijalni radnici. Stručna lica imaju zadatak vođenja organizacije i procesa rada u kazneno-popravnoj ustanovi imaju važnu ulogu u procesu prevaspitanja, samim tim što je radna terapija jedna od najbitniji metoda prevaspitanja. Stručni instruktori su više od ostali u mogučnosti da uoče promjene u ponašanju takvih osoba i ukažu na probleme otpora prema radnoj terapiji. Zdravstveno osoblje ima osnovnu funkciju vođenje računa o zdravlju osuđenih lica . Psiholozi imaju najviše dodirnih tačaka s procesom resocijalizacije. Njihova uloga u tom procesu se odvija od prijema osuđenika, posmatranja i klasifikacije, do određivanja dijagnoze i prognoze. Socijalni radnici imaju ulogu na stvaranju uslova za adaptaciju osuđenih na novu socijalni sredinu. Oni trebaju da uklone socijalne uzroke koji su utjecali na orjantaciju lica, zbog čega je njihova uloga veoma bitna i u toku izražavanja kazne zatvora. 27. Službe za obezbjeđenje- stara se o sigurnosti ljudi i imovine u zavodu, sprovodi osuđena i pritvorena lica i obavlja druge poslove određene zakonom. Služba za obezbjeđenje se u svom organizacionom pogledu razlikuje u zavisnosti od velićine i tipa zavoda. U zavodima otvorenog tipa ona je definisana kao“ dežurna služba“ i njen uticaj na osuđena ili zaposlena lica je daleko manji jer su i zahtjevi za obezbjeđenje sasvim drugačije koncipirani. 28. Službe za obuku i zapošljavanje - Obučava osuđene za rad, organizuje njihov rad i obavlja druge poslove određene zakonom.
- Zavisnosti od kvalifikacije osuđenih zavisi i njihov angažman, koji može biti unutar zavoda ili izvan zavoda - zadatak službe za obuku i upošljavanje je da angažuje osuđena lica, da ih osposobi za određene vrste zanimanja, formira radne navike i pravilan odnos prema radu kako bi se na lakši način profesionalno reintegrisali u društvenu zajednicu. - rad osuđenih treba da ublaži posljedicu lišenja slobode i uticaja zatvora, a ne da bude opterećenje, te da se osuđenici bune i protestuju. 29. Služba za prevaspitanje- primjenjuje terapeutske metode ipostipke kojima ona na osuđenike utiče da u buduče ne vrše krivična djela. Pored toga ona usklađuje rad ostalih učesnika u pravaspitanju. Svi veći kazneno-popravni zavodi u svom sastavu imaju službe za prevaspitanje koje se uglavnom razlikuju u pogledu broja zaposlenih i naćinu organizacije koja je prilagođena veličini zavoda. U većim zavodima ova služba je organizovana u tri cjeline i to: prijemno odjeljenje- čini samostalnu cjelinu u kojoj ispituje ličnost osuđenih prema navedenim kritrtijima. Odjeljenje za vaspitno-korektivni rad-koji čini grupa vaspitača kja razlikuje program postipanja utvrđen u prijemnom odjeljenju. Odjeljenje za obrazovanje-funkcioniše kao autonomna cjelina koja se bavi problemima vaspitanja obrazovanja osuđenih lica u okviru programa školovanja i stručnog osposobljavanja. 30. Ostvarivanje prava osuđenika Zaštita ljudskih prava i prava zatvorenika u svijetu nije u skladu sa očekivanjima i potrebama. Nesklad je između represivnosti prema sprečavanju kriminala, kažnjavanju i zaštiti ljudskih prava. Takođe, uslovi izdržavanja kazne u mnogim zemljama svijeta je takav da je odmazda i osveta jedini cilj sankcije, a osuđenicima je ugroženo fizičko i mentalno zdravlje, zatvori su više škole krininala, nego institucije prevaspitanja. • zbog toga su česta samoubistva • pretrpanost zatvora osuđenicima na kazne lišenja slobode • teški uslovi života u zatvoru • nesklad između propisa i standarda i stvarnog stanja • frustriranost i deprimiranost osuđenika, ali i zaposlenih u zavodima • uslov svakog uspješhog tretmana je primjena standarda u postupanju • vaspitno-korektivni tretman je standardizovan i nema improvizacija 31. Privredno industrijska služba i rad osuđenih lica Osuđenim licima omogućuje će se rad u skladu sa njihovim psihofizičkim i stručnim sposobnostima, a rad treba da bude koristan i da što više odgovara savremenom načina rada na slobodi. U kazneno popravnim ustanovama organizuje se rad osuđenih lica, radi ostvarivanja svrhe izvršenja krivičnih sankcija Svrha rada je da osuđeno lice u toku izvršenja sankcija stiče, održava i povećava svoje radne sposobnosti, radne navike i stručna znanja. Za ostvarivanje ciljeva rada u ustanovama se mogu osnivati privredne jedinice., a upisuje se u sudski registar u skladu sa zakonom, a privredne jedinice u KP ustanovama ne plaćaju: porez na dobit; doprinose; i neke druge obaveze. 32. Zdravstvena služba i zdravstvena zaštita osuđenih lica- Zdravlje zatvorenika mora biti pažljivo praćeno s obzirom na broj bolesnih ljudi u zavorima. Osuđena lica uživaju besplatnu zdravstvenu zaštitu, a ukoliko mu se ne može pružiti odgovarajuća zdravstvena zaštita u samom zavodu, on se upućuje u zatvorsku bolnicu,
psihijatrijski zavod i li neku drugu ustanovu. Vrijeme provedeo na liječenju uračubava se u kaznu zatvora. U slučajevima kada osuđenik odbijanjem hrane (štrajk glađu) ugrozi svoje zdravlje ili život i bez njegovog pristanka biće preduzete medecinske mjere koje odredi ljekar.O teškoj bolesti ili smtri nosuđenog lica odmah se obavještava njegova rodbina. Poseban tretman određuje se trudnim ženama. 33. Ovlašćena službena lica Ovlašćena službena lica su: ministar, resorni pomoćnici, zaposleni u ministarstvu koji vrše nadzor nad zakonitišću rada ustanova i zaposleni u ustanovama koji rade u posebnim uslovima i imaju posebne dužnosti i ovalšćenja. Zatim to su i: radnici koji rade na određenim isntruktorskim, prevaspitnim, zdravstvenim, upravno-pravnim poslovima na kojima se vrši neposredna uticaj na osuđena lica i drugim poslovi koji se vrše u neposrednom kontaktu sa osuđenim licima, pripadnici zatvorske straže i radnici ministarstva koji rade na određenim poslovima izvršenja kkrivičnih sankcija. Ovlašćena službena lica imaju službene legitimacije. Radnici kazneno-popravnih ustanova koji rade na određenim instruktorskim, prevaspitnim, zdravstvenim, upravno-pravnim poslovima na kojima se vrši neposredan uticaj na osuđena lica i drugim poslovima koji se vrše u neposrednom kontaktu sa osuđenim licima, pripadnici zatvorske straže i radnici ministarstva koji rade na određenim poslovima izvršenja krivičnih sankcija imaju uvećani staž . Ovlašćeno lice ima pravo i dužnost u okviru svog djelokruga rada preduzeti sve radnje radi izvršavanja kazne zatvora. Ovlašćeno službeno lice i pripadnik zatvorske straže u obavljanju službe ima pravo primeniti sredstva prinude . Pripadnici zatvorske straže obavezno se upućuju na zdravstvenu kontrolu jednom u dve godine. Ako postoji potreba na zdravstveni pregled, mogu se upućivati i u kraćim vremenskim razdobljima, o čemu odlučuje rukovodilac ustanove. Zaposlenom licu kod koga nastanu promene u psihičkom svojstvu ili opštem zdravstvenom slanju, koje ga čine nesposobnim za vršenje tih zadataka i poslova, prestaje radni odnos, ako ne postoji mogućnost raspoređivanja na druge poslove u ustanovi, Zaposlenom kome prestane radni odnos, a ostvari pravo na penziju pripada otpremnina u visini plate primljene u poslednjih pet meseci. 34. Disciplinska odgovornost osuđenikaOsuđenik na izdržavanju kazne u KP ustanovi dužan je da se pridržava zakonskih propisa i kućnog reda utvrđenog propisom ustanove. U pogledu disciplinske odgovornosti i primjene sredstava prinude prema osuđenicima zakonom su utvrđena smo osnovna načela i garancije koje se odnose na disciplinsko kažnjavanje osuđenih lica. Pretpostavke za disciplinsko kažnjavanje su: - zbog povreda pravila ponašanja utvrđenih zakonom i pravilnikom o kućnom redu; - ako za vrijeme izdržavanja kazne učini neko krivično djelo za koje je propisana kazna zatvora do jedne godine ili novčana kazna; - osuđeni se ne može više puta kazniti za istu radnju disciplinskog prekršaja (ne bis in idem) Disciplinski prekršaji mogu biti lakši i teži. Disciplinske kazne su: a) ukor (za lakši disciplinski prekršaj); b) oduzimanje pogodnosti (izriče se kada je ukor preblaga, a samica preteška kazna); c) upućivanje u samicu (samo za najteže disciplinske prekršaje) Osuđeniku se za vrijeme izdržavanja disciplinske sankcije (upućivanje u samicu), obezbjeđuju svi higijenski i zdravstveni uslovi, kao i ost
35. Posebne mjere za održavanje reda i discipline osuđenikaPrema osuđeniku kod kojeg postoji opasnost od bjekstva, nasilnog ponašanja prema drugim licima ili stvarima, opasnost od samoubistva ili samopovređivanja ili ugrožavanja discipline i reda koje se ne mogu otkloniti na drugi način, mogu se koristiti posebne mjere. Posebne mjere su: a) pojačani nadzor; b) oduzimanje i privremeno zadržavanje stvari (čije je držanje dopušteno); c) smještaj u posebnu prostoriju bez opasnih stvari; d) smještaj na odjeljenje sa maksimalnim obezbjeđenjem; e) vezanje ruku lisicama, a po ptrebi i nogu; f) usamljenje; g) testiranje na zarazne bolesti i opojna sredstva i dr. Posebne mjere naređuje rukovodilac ustanove, a ne smiju se prijenjivati od stvarno potrebnog vremena. Pojačan nadzor, predstavlja češće posmatranje i kontrolu osuđenika noću i danju. Sredstva prinude mogu se upotrijebiti kada je neophodno spriječiti: bjekstvo, fizički napad na zaposlenog u ustanovi, osuđeno lice ili drugo lice, nanošenje povrede drugom, samopovređivanje ili prouzrokovanje materijalne štete i dr. Sredstva prinude su: fizička snaga; vezivanje; gumena palica; upotreba službenih pasa; vodeni šmrkovi; henijska sredstva; vatreno oružje. 36. Prava osuđenika za vrijeme izdržavanja kazne zatvoraSva prava i pogodnosti za vrijeme izdržavanja kazne – lišenja slobode proističu iz univerzalnog načela koja potiču od međunarodnih akata, a odnose se na pravo na čovječno ponašanje. Pridržavanje ovog principa između osoblja kazneno-popravene ustanove i osuđenika je uzajamno uslovljeno. S osuđenicima treba postupati sa razumijevanjem obzirom na poteškoće vezane za boravak u zatvoru, a zatvorenici treba da pokazuju uvažavanje prema osoblju i prema drugim zatvorenicima. Najvažnija prava osuđenika su: a) pravo na čovječno postupanje; b) pravo na odgovarajući smještaj, ishranu i odjeću, c) pravo na rad i prava po osnovu rada, d) pravo na zdravstvenu zaštitu, e) pravo na ispovijedanje vjere, f) pravo na žalbe pritužbe i podneske, g) pravo na komunikaciju sa spoljnim svijetom itd. Ostala prava: pravo na obrazovanje, pravo na pravnu pomoć, pravo na prijem paketa, pravo na prijem novčanih pošiljki. 37. Izvršenje kazne zatvoraKategorizacija ustanova za izvršenje krivičnih sankcija spada u penološko pitanje od čijeg rješavanja zavisi izvršenje krivičnih sankcija. U postupku izvršenja krivičnih sankcija ne smije biti nikakve diskriminacije na osnovu rase, boje kože, pola, jezika, vjere, političkih i drugih uvjerenja, nacionalnog ili socijalnog porijekla itd. Osuđeni koji su sposobni za rad imaju pravo i obavezu da rade, a njihov rad treba da odgovara njihovim sposobnostima. Na početku izdržavanja kazne zatvora osuđeni se upoznaje sa pravima i obavezama utvrđenim odredbama o kućnom redu i drugim propisima.
38. Upućivanje osuđenih lica na izdržavanje kazne Upućivanje osuđenih lica na izdržavanje kazne zatvora vrši osnovni sud na čijem području osuđeni ima prebivalište, odnosno boravište. Osuđenog koji je u pritvoru, na izdržavanje kazne, upućuje osnovni sud u sedištu ustanove u kojoj se pritvorenik nalazi. Ako je mjesto prebivališta, odnosno boravišta osuđenog nepoznato, nadležan za upućivanje je osnovni sud koji je donio prvostepenu presudu, a ako je odluku u prvom stepenu donio okružni sud. upućivanje osuđenog vrši osnovni sud u sjedištu tog okružnog suda. Sud koji je donio presudu u prvom stepenu dužan je uz izvršnu odluku kojom je izrekao kaznu zatvora dostaviti sudu nadležnom za izvršenje i sve podatke o ličnosti osuđenog koji su pribavljeni u Toku postupka, a koji mogu biti od značaja za izvršenje ka/ne zatvora , ukoliko ti podaci nisu sadržani u presudi ili ukoliko ih zatraži izvršni sud. Osuđeni se poziva da se određenog dana javi radi izdržavanja kazne zatvora određenoj ustanovi. Dan javljanja ustanovi određuje se tako da osuđenom ostane najmanje osam, a najviše petnaest dana do polaska. Sud je dužan prije upućivanja osuđenog lica na izdržavanje kazne istovremeno, a najkasnije u roku od 3 dana, obavestiti ustanovu kog dana osuđeni treba da se javi na izdržavanje kazne zatvora. Uz uputni akt sud će obavezno dostaviti prepis presude i izvod iz kaznene evidencije. Ako se uredno pozvani osuđeni ne javi ustanovi, nadležni sud će izdati naredbu sudskoj policiji da se to lice prinudno sprovede. Za osuđenog koji se krije ili se nalazi u bekstvu nadležni osnovni sud donosi naredbu za raspisivanje poternice i dostavlja je na izvršenje sudskoj policiji. Kada o.siideno lice bude uhvaćeno, sprovodi se u ustanovu. Troškove sprovodenja u slučaju snosi osuđeno lice. Početak izdržavanja kazne zatvora računa se od dana kad se osuđeni sam javi ustanovi radi izdržavanja kazne, odnosno kad bude sproveden u ustanovu. Ako osuđeno lice pobegne sa izdržavanja kazne, vreme provedeno u bekstvu ne računa se u izdržanu kaznu. Rukovodilac ustanove je dužan u ovom slučaju izdati naredbu za raspisivanje poterniee za osuđenim licem radi pronalaženja i vraćanja osuđenog u ustanovu. Ako osuđeno lice koje se upućuje na izdržavanje kazne zatvora ima maloletnu decu ili druga lica o kojima se stara, sud će o tome obavestiti nadležni organ starateljslva. Lica osuđena na kaznu dugotrajnog zatvora, kaznu zatvora, maloletničkih zatvora čije trajanje ili ostatak trajanja po uračunatom pritvoru i ranije izdržanoj kazni prelazi jednu godinu upućuje se u Centar za ispitivanje ličnosti i utvrđivanje programa postupanja. Na osnovu rezultata ispitivanja ličnosti osuđenog u zavisnosti od utvrđenog programa postupanja, Centar iz stava 1. ovog člana upućuje osuđenog u odgovarajući tip ustanove. Ministar može. prema ukazanoj potrebi, izuzetno, odrediti da pojedina osuđena lica izdržavaju kaznu zatvora u kazneno-popravnom zavodu ili okružnom zatvoru, bez obzira na visinu izrečene kazne i teritorijalnu nadležnost ustanove. 39. Položaj osuđenih licaSmještaj, ishrana i odijevanje osuđenih lica Smještaj osuđenih lica treba da odgovara higijenskim zahtjevima i mjesnim klimatskim promjenama. Svakom osuđenom licu obezbjeđuje se poseban krevet i prikladna posteljina. Stambene prostojie u kojima su smještena osuđena lica ne smiju biti vlažne i moraju imati dovoljno prostora (na svakog osuđenika min. je 8 m2). Prozori u prostoriji moraju biti dovoljno veliki da omoguće čitanje ili rad pod prirodnim svjetlom. Osuđenom licu mora se omogućiti da u svako doba bude dostupna zdrava, pitka voda. Sve prostorije u ustanovi moraju se održavati uredno i čisto.
Ishrana se osuđenim licima obezbjeđuje svakodnevno u tri obroka i mora biti ukusno pripremljena i raznovrsna. Osuđeni koji je bolestan, trudnica, odnosno porodilja dobija hranu po vrsti i količini koju odredi ljekar ili drugo stručno lice. Odijevanje osuđenih lica predstavlja obavezu da osuđenika snabdije posebnim radnim odijelom i drugom odgovarajućom opremom, ako to zahtijevaju poslovi koje obavlja. Odjeća osuđenih treba da je čista i u dobrom stanju. Osuđenom se obezbjeđuje besplatno rublje, odijelo i obuća. 40. Dopisivanje i primanje pošiljki- U okviru prava na komunikaciju sa spoljnim svijetom stvorene su mogućnosti da osuđeni u većem obimu i sadržaju ostvaruju kontakte sa spoljnim svijetom. Kao najzčajnije pravo poslije prava na posjete je i pravo na dopisivanje (osuđenim licima zagarantovano je pravo na dopisivanje); Osuđeni koji kaznu zatvora izdržava u ustnovi ili odjeljenju zatvorenog tipa ima pravo na jednu paketnu pošiljku, a u ustanovi ili odjeljenju poluotvorenog tipa ima pravo na dvije paketne pošiljke i u ustanovi ili odjeljenju otvorenog tipa ima pravo na tri paketne pošiljke mjesečno. Paketne pošiljke pregledaju se prije uručenja u prisustvu osuđenog. Osuđeni ima pravo na novčane pošiljke. 41. Pogodnosti osuđenih lica- kao mjera stimulacije za dobro vladanje i postizanje uspjeha u prevaspitnom tretmanu osuđenicima prema zakonskim odredbama sleduju i određene povlastice. U takve pogodnosti spadaju: prošireno pravo na prijem paketa, prošireno pravo na prijem paketa, prijem posjeta u prostorijama zavoda bez nadzora osoblja zavoda, prijem posjeta izvan zavoda, slobodni izlazak u grad, posjeta porodici i srodnicima za vrijeme vikenda i praznika, nagradno odsustvo od 7 dana u toku godine, korištenje godišnjeg odmora i dr. Takve pogodnosti dodjeljuje upravnik zatvora. Ove pogodnosti treba da obezbijede komunikaciju osuđenika sa spoljašnjim svijetom. 42. Premještaj, prekid, uslovni otpust i otpuštanje osuđenikaPremještaj osuđenih lica Nakon izdržane jedne trećine kazne zatvora, na molbu osuđenog lica ili na prijedlog rokovodioca ustanove može se odobriti premještaj osuđenog iz jedne ustanove u drugu, o čemu odlučuje ministarstvo. Raspoređivanje osuđenih lica iz jednog odjeljenja u drugo u ustanovi, vrši rukovodilac ustanove. Prekid izdržavanja kazne zatvora Može se odobriti osuđenom licu u slučajevima: a) ako je obolio od teže akutne bolesti; b) usljed smrtnog slučaja ili teške bolesti u porodici; c) ako je potrebno da obavi poljske ili sezonske radove; d) radi polaganja ispita; e) u slučaju određivanja pritvora za drugo djelo; f) u slučaju izricanja mjera bezbjednosti obaveznog psihijatrijskog liječenja. O prekidu izdržavanja kazne zatvora odlučuje rukovodilac ustanove. Ako se osuđeni po isteku prekida ne javi na dalje izdržavanje kazne zatvora, rukovodilac ustanove će izdati narednu za raspisivanje potjernice radi pronalaženja i privođenja osuđenog. Uslovni otpust O njemu se odlučuje na prijedlog rukovodioca ustanove ili na molbu osuđenog. Rješenje o uslovnom otpustu dostavlja se uslovno otpuštenom i ustanovi iz koje se otpušta i sudu koji je osuđenog uputio na izdržavanje kazne. Protiv odluke Komisije za uslovni otpust nije dozvoljena žalba, niti se može pokrenuti upravni spor.
Otpuštanje osuđenih lica Osuđeni se otpušta iz ustanove onog dana kada mu ističe kazna zatvora. Ako posljednji dan izdržavanja kazne pada u vrijeme neradnog dana, osuđeni se otpušta posljednjeg radnog dana koji predhodi tome. Prije otpuštanja sa izdržavanja kazne, osuđenog će pregledati ljekar. Pri otpuštanju sa izdržavanja kazne osuđenom se izdaje otpusni list, u kojem se pored osnovnih podataka navodi i vrijeme otpuštanja i vrijeme u kojem se osuđeni mora javiti nadležnom organu unutrašnjih poslova u mjestu prebivališta. Otpusni list služi osuđenom kao dokaz o identitetu do dolaska u mjesto prebivališta. Prije otpuštanja predaju mu se sve stvari i predmeti koji su bili na čuvanju u ustanosvi, njegova ušteđevina i novac, koji je primio u toku izdrtžavanja kazne. O otpuštanju osuđenog ustanova obavještava sud koji ga je osudio u prvom stepenu. Pomoć osuđenom posle otpuštanja Ako je osuđenom, po otpuštanju sa izdržavanja kazne zatvora potrebna pomoć zajednice, ustanova će o lome blagovremeno obavestiti organ uprave nadležan za poslove socijalne zaštite u mestu prebivališta, odnosno boravišta osuđenog. Osuđenom koji se otpušta iz ustanove nadležni organ socijalne zaštite pružiće pomoć koja je potrebna radi njegovog Što uspešnijeg uključivanjau Život na slobodi. 43. Ostvarivanje prava osuđenika Zaštita ljudskih prava i prava zatvorenika u svijetu nije u skladu sa očekivanjima i potrebama. Nesklad je između represivnosti prema sprečavanju kriminala, kažnjavanju i zaštiti ljudskih prava. Takođe, uslovi izdržavanja kazne u mnogim zemljama svijeta je takav da je odmazda i osveta jedini cilj sankcije, a osuđenicima je ugroženo fizičko i mentalno zdravlje, zatvori su više škole krininala, nego institucije prevaspitanja. • zbog toga su česta samoubistva • pretrpanost zatvora osuđenicima na kazne lišenja slobode • teški uslovi života u zatvoru • nesklad između propisa i standarda i stvarnog stanja • frustriranost i deprimiranost osuđenika, ali i zaposlenih u zavodima • uslov svakog uspješhog tretmana je primjena standarda u postupanju • vaspitno-korektivni tretman je standardizovan i nema improvizacija 44. Izvršenje krivičnih sankcija maloljetnika- vrši se srazmjerno njihovom uzrastu, stepenu duševnog razvoja, ličnim sposobnostima i individualnim sklonostima - učestala je maloljetnička delinkvencija - u Zavodima gdje maloljetnici izdržavaju kaznu zabranjeno je nošenje vatrenog oružja MALOLJETNIČKI ZATVOR • izvršava se u KPZ za maloljetnike. • Ima pravo 3 sata provođenja vremena izvan zatvorenih prostorija u slobodno vrijeme• Dva puta u toku godine, a najviše 14 dana ima pravo posjete porodici ZAVODSKE VASPITNE MJERE 1. vaspitna mjera upućivanja u vaspitnu ustannovu • upućuje organ starateljstva 2. upućivanje u vaspitno-popravni dom • upućuje nadležni sud 3. upućivanje u specijalnu ustanovu • izriče se maloljetniku koji vrši delikte zbog zaostalog duševnog razvoja IZVRŠAVANJE SANKCIJA VAN ZAVODSKOG TIPA • vaspitne mjere upućivanja u disciplinski centar za maloljetnike najduže do 8 časova neprekidno u toku dana
mjere pojačanog nadzora nad maloljetnikom od strane roditelja ili staraoca, nadzor u drugoj porodici, mjera pojačanog nadzora od strane organa starateljstva • pojačan nadzor od strane roditelja ili staraoca • pojačan nadzor od strane druge porodice ( određuje sud) • pojačan nadzor od strane organa starateljstva • •
45. Izvršenje ostalih krivičnih sankcija- IZVRŠENJE SMRTNE KAZNE- ukinuta - do izvršenja kazne osuđeni je imao sva prava kao i osuđenik na kaznu zatvora u ustanovi strogo zatvorenog tipa. - odlaganje izvršenja – odlučivao je predsjednik nadležnog suda - strijeljanjem - prisustvo komisije i branioca koje određuje sud - komisiju su činili sudija nadležnog suda, javni tužilac, upravnik zavoda i ljekar - IZVRŠENJE NOVČANE KAZNE - izvršavao je sud koji je donio prvostepenu presudu - izvršava se naplatom ili popisom pokretnih stvari - ako je to nedovoljno onda prodajom nepokretnih stvari - ako je i to nedovoljno ili osuđeni odbija zamjenjuje se kaznom zatvora 46. Principi izvršenja krivičnih sankcija-princip humanosti je univerzalni princip u sistemu izvršenja krivičnih sankcija. Princip zakonitosti obuhvata pridržavanje zakonskih normi i unutrašnjih pravila ponašanaj u ustanovi gdje se kazna izdržava, odnosno obezbjeđuje realizaciju svi zakonom propisanih prava osuđenih lica u različitim oblastima života i rada u kazneno-popravnim zavodima. Princip skupnog izdržavanja kazne odnosi se prvenstveno na kaznu lišenja slobode i obuhvata opredjeljenje protiv ćelijskog. Princip individualizacije znači da metode i tehnike u vaspitno korektivnom radu moraju biti prilagođene svojstvima svakog osuđenika. 47. Zatvorska (osuđenička) zajednica- Osuđenička zajednica je sredina u kojoj osuđeni izdržavaju vremensku kaznu lišenja slobode. To je specifična sredina organizovana kao životna i radna zajednica u kojoj se odvija proces prevaspitanja i resocijalizacije. U ovakvoj sredini često se pojavljuju konflikti u raznim oblicima između zatvorskog osoblja i osuđenika, a i između samih osuđenika.Veliki dio osoba koji izdrže zatvorsku kaznu više nikada ne počini delikt, neki se ponašaju isto, a neki čine i teža djela nego ona za koja su osuđena. Zatvor je zajednica življenja u kojoj se društvene aktivnosti vrše:vrše na jednom istom mjestu, pod jednim istim autoritetom,u neposrednom društvu velikog broja drugih pojeinaca koji imaju iste obaveze i isto su tretirani, aktivnosti su propisane i planirane, postoji prigram gdje su predviđeni sadržaji različitih aktivnosti u instituciji. Zatvorski režim za sve je jednak i propisan ravnopravno, s tim što u zatvoru postoji sistem podjeljenih uloga, gdje postoje jasne granice distance zabrana komunikacije i usklađivanje odnosa. Zatvorski sistem vrijednosti čini posebnu subkulturu, sistem stavova, međusobnih odnosa, odnosa prema upravi prema društvu jezika i komunikacije. Sve je ovo odraz položaja osuđenika u društvu i uslova pod kojim izdržava kaznu. 48.Privikavanje i prilagođavanje na zatvorsku zajednicu - osnovni problem prilikom dolaska i početka boravka u zatvoru - sadrži prilagođavanje na zatvor kao objekat, na sliužbeni režim u zatvoru i na same osuđenike
- privikavanje podrazumijeva spontani i postepeni proces uključivanja u život zatvorske zajednice od početnog psihološkog šoka, preko apatije i rezignacije do zatvorske asimilacije - proces asimilacije nije isti kod svih, profesionalni kriminalci se lakše prilagođavaju 49. Osuđenička kultura- osuđenička kultura nastaje kao posljedica reakcija na deprivacije koje zatvorenici doživljavaju i kao način privikavanja na uslove života Ona je normalni izraz nastojanja osuđenika da riješi problem koji donosi zatvorski ambijen. Osuđenička kultura nastaje kao posljedica reakcije,koju zatvorenici doživljavaju i kao način privikavanja na uslove života. Zatvorska podkultura zahtjeva odanost i solidarnost, te prihvatanje kodeksa mnogih nepisanih pravila i normi kroz neformalni pritisak i zatvorsko nasilje. Kultura zatvora održava opštu kulturu datog društva, odnosno zatvorska subkultura je dio opšte kulture društva u kome egzistiraju zatvorske institcije.Koliko god zatvorski režim bio propisan i ravnopravan za sve ipak postoji spontani neformalni sistem, znači postoji među osuđenicima sistem podijeljenih uloga. Ostale društvene uloge odvijaju se preko brojnih i specifičnih vrsta ponašanja i prilagođavanja osuđenika zatvorskim uslovima. 50. Posljedice lišavanja slobode- lišavanje slobode ima psihološke odraze na osuđenike od početka izdržavanja kazne, kao svojevrsni šok do kraja izdržavanja kazne i zavisno od režima ustanove, psihičke strukture i stabilnosti ličnosti. Lišavanja se odnose na uobičajene odnose iz radne i životne sredine, porodičnih i prijateljskih odnosa. imaju trenutnih a i trajnih posljedica po ličnost osuđenika.Lišavanje slobode ima psihološke odraze na osuđenika od samog početka izdržavanja pa sve do kraja,u zavisnosti od režima ustanove,stabilnosti ličnosti,i mjere koja će se odraziti na ličnost osuđenog.Najteže posledice imaju primarni osuđenici, nehatni učinioci djela,znači one osobe kojima nije profesija i navika kriminalitet.Zatvorska zgrada ,prostor gdje su smješteni osuđenici sama sa svojim,visokim zidovima,rešetkama, i stražom izdvaja čovjeka od društva,i ograničava kretanje i komunikaciju unutra određenog prostora i određenog svijeta 51. Frustracija i deprivacija osuđenikaFrustracija znači potištenost zbog prepreke, ometanja u ostvarivanju želje. To je složeno psihičko stanje nastalo usled nemogućnosti zadovoljavanja aktuelnog motiva koje kod zatvorenika dolazi do izražaja prvenstveno nastalih u konfliktima. One se manifestuju u negativnom smijeru u formi razdražljivosti, netrpeljivosti, agresije, regresije, fiksacije, povećane ili smanjene mogućnosti odgovora. Deprivacija je lišavanje ili gubitak sadržaja ili draži nužnih za zadovoljavanje potreba. Njeni uzroci su društv. degradacija, osećanje odbačenosti dr. sredine i nemogućnost ostvarivanja motiva i potreba. Socijalna deprivacija, najčešća, nastala usled isključivanja iz društvenih odnosa (djeca odrasla u domovima i osuđenička struktura). Pojavni oblici deprivacija: deprivacija slobode, sigurnosti, heteroseksualnih odnosa, mogućnost sticanja materijalnih dobara, zadovoljavanje duhovnih i kulturnih potreba. 52. Privikavanje i prilagođavanje na zatvorsku zajednicu- osnovni problem prilikom dolaska i početka boravka u zatvoru - sadrži prilagođavanje na zatvor kao objekat, na sliužbeni režim u zatvoru i na same osuđenike - privikavanje podrazumijeva spontani i postepeni proces uključivanja u život zatvorske zajednice od početnog psihološkog šoka, preko apatije i rezignacije do zatvorske asimilacije - proces asimilacije nije isti kod svih, profesionalni 53. Osuđenički konflikti- osuđenički konflikti se mogu posmatrati dvojako : kao konflikti sa sobom u vidu anksioznih stanja i nemogućnosti prilagođavanja i kao međusobni konflikti preistekli iz odnosa. Unutrašnji konflikti su najizraženiji kod osuđenika kod kojih ne postoji
uvjerenje o krivici, odnosno kod onih koji smatraju da su nevino osuđeni, a zatim kod onih s izraženim osjećajem krivice. Posebna vrsta konflikta proizlazi iz odnosa zatvorskog osoblja i osuđenika, gdje se zatvorsko osoblje uzima kao taoci s prijetnjom, ucjenom za ispunjenje zahtjeva itd. Međusobni konflikt mogu biti pojedinačni, pojedinac s grupom i grupni gdje najčešće dolazi do verbalnog sukoba a ponekad i fizičkog. 54. Kriminogeni značaj zatvora- život u zatvoru je sveden na dvije vrste odnosa. Odnosi između zatvorenika i uprave i samih osuđenika. Česti su protesti, nemiri i pobune. zatvor je svojevrsna škola kriminala iz tri razloga – nehuman život i neuspješan rezultat rehabilitacije . u zatvoru krimnogeno strukturirani osuđenici mogu da se služe sa sredstvima nasilja čak i gore nego na slobodi. Oni truju ostale osuđenike i zatvorsko osoblje hvatajući ih u svoju mrežu nasilja.Ako je nasilnik uzoran zatvorenik prve reakcije svog nasilničkog ponašanja ispoljava odmah nakon puštanja na slobodu.Većina istraživanja su pokazala da osuđena lica iz ovakvih zatvora izlaze sa težom i rizičnijom kriminogenom strukturom nego što su u njega ušli u tretman, u takvom stanju su prijetnja i opasnost za sve nas koje živimo napolju u društvenoj zajednici 55. Studija slučaja (stady case)-?
