PATOFISIOLOGI
DIFTERI
Disusun oleh : Adhitri Anggoro 030.08.004
Pembimbing Dr. !s "isnu "!rdh!n!# S$.A
KEPANITERAAN KLINIK ILMU KESEHATAN ANAK RSUD BEKASI PERIODE 10 JUNI 2013 FAKULT FAKULTAS AS KEDOKTERAN KEDOKTE RAN UNIVERSITA UNIVERSI TAS S TRISAKTI TRIS AKTI JAKARTA KATA PENGANTAR PENG ANTAR
Pu%i d!n s&u'ur s!&! $!n%!t'!n 'e$!d! All!h S"T &!ng tel!h memberi s!&! hi'm!t d!n ber'!t()&! sehingg! m!'!l!h ini d!$!t diseles!i'!n $!d! *!'tun&!. T!n$! $ertolong!n( )&! s!&! tid!' !'!n s!nggu$ men&eles!i'!n m!'!l!h ini deng!n b!i'. !'!l!h ini disusun untu' meleng'!$i tug!s di 'e$!niter!!n 'lini' b!gi!n Ilmu +eseh!t!n An!' ,S-D e'!si Progr!m Studi +edo'ter!n -ni/ersit!s Tris!'ti. S!&! %ug! mengu!$'!n terim! '!sih &!ng sebes!r(bes!rn&! 'e$!d! $!r! $embimbing# 'hususn&! Dr. !s "isnu "!rdh!n!# S$.A# &!ng tel!h membimbing d!l!m mel!'s!n!'!n 'e$!niter!!n d!n men&usun m!'!l!h ini. S!&! men&!d!ri d!l!m m!'!l!h ini tentu m!sih terd!$!t 'e'ur!ng!n# oleh '!ren! itu s!&! memohon s!r!n d!n 'riti'n&!. Semog! m!'!l!h ini d!$!t memberi'!n m!n1!!t sert! men!mb!h *!*!s!n 'e$!d! $emb!!. Terim! '!sih. 2!'!rt!# 2uni 03
Pen&usun
DIFTERI
PENDAHULUAN
Di1teri !d!l!h su!tu $en&!'it in1e'si !'ut &!ng s!ng!t menul!r# diseb!b'!n oleh '!ren! to5in d!ri b!'teri deng!n dit!nd!i $embentu'!n $seudomembr!n $!d! 'ulit d!n !t!u mu'os! d!n $en&eb!r!nn&! mel!lui ud!r!. Pen&eb!b $en&!'it ini !d!l!h Corynebacterium Diphteriae# dim!n! m!nusi! meru$!'!n s!l!h s!tu reser/oir d!ri b!'teri ini. 67
In1e'si bi!s!n&! terd!$!t $!d! 1!ring# l!ring# hidung d!n '!d!ng $!d! 'ulit# 'on%ugti/!# genit!li! d!n teling!. In1e'si ini men&eb!b'!n ge%!l! (ge%!l! lo'!l d!n sistemi'#e1e'sistemi' terut!m! '!ren! e'soto'sin &!ng di'elu!r'!n oleh mi'roorg!nisme $!d! tem$!t in1e'si. !s! in'ub!si 'um!n ini !nt!r! ( h!ri# $enul!r!n ter%!di mel!lui 'ont!' deng!n $enderit! m!u$un !rrier. 67 Di1teri meru$!'!n $en&!'it &!ng h!rus didi!gnos! d!n diter!$i deng!n seger!. !&i b!ru l!hir bi!s!n&! memb!*! !ntibod& se!r! $!si1 d!ri ibun&! &!ng bi!s!n&! !'!n hil!ng $!d! usi! 9 bul!n# oleh '!ren! itu b!&i(b!&i di*!%ib'!n di /!'sin!si# &!ng m!n! /!'sin!si ini tel!h terbu'ti mengur!ngi insidensi $en&!'it tersebut. 67 "!l!u$un di1teri sud!h %!r!ng di berb!g!i tem$!t di duni!# tet!$i '!d!ng('!d!ng m!sih !d! &!ng ter'en! oleh $en&!'it tersebut. Di Indonesi! di1teri b!n&!' terd!$!t di d!er!h ber$endudu' $!d!t d!n 'e!d!!n ling'ung!n &!ng buru' deng!n !ng'! 'em!ti!n &!ng u'u$ tinggi# 0 $enderit! di1teri meningg!l deng!n g!g!l %!ntung. +e%!di!n lu!r bi!s! ini d!$!t ter%!di terut!m! $!d! golong!n umur rent!n &!itu b!&i d!n !n!'. T!$i !'hir(!'hir ini ber'!t !d!n&! Progr!m Pengemb!ng!n Imunis!si 6PPI7 m!'! !ng'! 'es!'it!n d!n 'em!ti!n menurun se!r! dr!stis.637 ETIOLOGI
S$esies Corynebacterium Diphteriae !d!l!h 'um!n b!t!ng gr!m($ositi1 6b!sil !erob7# tid!' berger!'# $leomor1i'# tid!' ber'!$sul# tid!' membentu' s$or!# m!ti $!d! $em!n!s!n 90;<# t!h!n d!l!m 'e!d!!n be'u d!n 'ering. Deng!n $e*!rn!!n# 'um!n ini bis! terlih!t d!l!m susun!n $!lis!de# bentu' L !tu =# !t!u meru$!'!n 1orm!si miri$ huru1 in!. +um!n tid!' bersi1!t sele'ti1 d!l!m $ertumbuh!nn&!# isol!sin&! di$ermud!h deng!n medi! tertentu 3
6&!itu sistin telurit !g!r d!r!h7 &!ng mengh!mb!t $ertumbuh!n org!nisme &!ng men&!ingi# d!n bil! diredu'si oleh <. di$hteheri!e !'!n membu!t 'oloni men%!di !bu(!bu hit!m# !t!u d!$!t $ul! deng!n menggun!'!n medi! loe11ler &!itu medium &!ng meng!ndung serum &!ng sud!h di'o!gul!si'!n deng!n 1os1!t 'onsentr!si tinggi m!'! ter%!di gr!nul &!ng ber*!rn! met!'rom!ti' deng!n metilen blue# $!d! medium ini 'oloni !'!n ber*!rn! 'rem. P!d! membr!n mu'os! m!nusi! <.di$htheri!e d!$!t hidu$ bers!m!(s!m! deng!n 'um!n di$htheroid s!$ro1it &!ng mem$un&!i mor1ologi seru$!# sehingg! untu' membed!'!n '!d!ng('!d!ng di$erlu'!n $emeri's!!n 'husus deng!n !r! 1erment!si gli'ogen# '!n%i# glu'os!# m!ltos! !t!u su'ros!. 647 Se!r! umum di'en!l 3 ti$e ut!m! <.di$htheri!e &!itu ti$e g!r/is# intermedius d!n mitis n!mun di$!nd!ng d!ri sudut !ntigenit!s seben!rn&! b!sil ini meru$!'!n s$esies &!ng bersi1!t heterogen d!n mem$un&!i b!n&!' ti$e serologi'. >!l ini mung'in bi!s mener!ng'!n meng!$! $!d! seor!ng $!sien bi!s! mem$un&!i 'olonis!si lebih d!ri s!tu %enis <.di$htheri!e.
+um!n <. di$htheri!e m!su' mel!lui mu'os!@'ulit# mele'!t sert! ber'emb!ng bi!' $!d! $ermu'!!n mu'os! s!lur!n n!1!s b!gi!n !t!s d!n mul!i mem$rodu'si to'sin &!ng merembes 'e se'eliling sert! sel!n%utn&! men&eb!r 'e seluruh tubuh mel!lui $embuluh lim1e d!n $embuluh d!r!h. ?1e' to'sin $!d! %!ring!n tubuh m!nusi! !d!l!h h!mb!t!n $embentu'!n $rotein d!l!m sel. Pembentu'!n $rotein d!l!m sel dimul!i d!ri $engg!bung!n !s!m !mino &!ng tel!h dii'!t tr!ns1er ,)A &!ng mend!$!ti 'edudu'!n P d!n A d!ri ribosom. il! r!ng'!i!n !s!m !mino ini !'!n dit!mb!h deng!n !s!m !mino l!in untu' membentu' $oli$e$tid! sesu!i deng!n et!'!n biru ,)A# di$erlu'!n $roses tr!nslo'!si. Tr!nslo'!si ini meru$!'!n $ind!hn&! g!bung!n tr!ns1er ,)A di$e$tid! d!ri 'edudu'!n A 4
'e 'edudu'!n P. Proses tr!nslo'!si ini memerlu'!n enBim tr!slo'!se 6elong!tion 1!tor(7 &!ng !'ti1. To'sin di1teri! mul!(mul! menem$el $!d! membr!n sel deng!n b!ntu!n 1r!gmen d!n sel!n%utn&! 1r!gmen A !'!n m!su' d!n meng!'ib!t'!n in!'ti/it!si enBim tr!nslo'!se mel!lui $roses )AD?F 6!'ti17 to'sin ADP(ribosil(?F 6in!'ti17 > )i'otin!mid ADP( ribosil(?F &!ng in!'ti1 ini men&eb!b'!n $roses tr!slo'!si tid!' ber%!l!n sehingg! tid!' terbentu' r!ng'!i!n $oli$e$tid! &!ng di$erlu'!n# deng!n !'ib!t sel !'!n m!ti. )e'rosis t!m$!' %el!s di d!er!h 'olonis!si 'um!n. Seb!g!i res$ons ter%!di in1l!m!si lo!l# bers!m!( s!m! deng!n %!ring!n ne'roti' membentu' ber!' e'sud!t &!ng semul! mud!h dile$!s. Produ'si to'sin sem!'in b!n&!'# d!er!h in1e'si sem!'in leb!r d!n terbentu'l!h e'sud!t 1ibrin. Terbentu'l!h su!tu membr!n &!ng mele'!t er!t ber*!rn! 'el!bu 'ehit!m!n# terg!ntung d!ri %uml!h d!r!h &!ng ter'!ndung. Sel!in 1ibrin# membr!n %ug! terdiri d!ri sel r!d!ng# eritrosit d!n e$itel. il! di$!'s! mele$!s'!n membr!n !'!n ter%!di $erd!r!h!n. Sel!n%utn&! !'!n terle$!s sendiri $!d! m!s! $en&embuh!n. 67 P!d! $seudomembr!n '!d!ng('!d!ng d!$!t ter%!di in1e'si se'under deng!n b!'teri 6mis!ln&! Stre$toous $&ogenes7. embr!n d!n %!ring!n edem!tous d!$!t men&umb!t %!l!n n!1!s. G!nggu!n $ern!1!s!n @ su1o'!si bi!s ter%!di deng!n $erlu!s!n $en&!'it 'ed!l!m l!ring !t!u !b!ng tr!'eo(bron'us. To'sin &!ng died!r'!n d!l!m tubuh bi!s meng!'ib!t'!n 'erus!'!n $!d! seti!$ org!n# terut!m! %!ntung# s!r!1 d!n gin%!l. Antito'sin di1teri! h!n&! ber$eng!ruh $!d! to'sin &!ng beb!s !t!u &!ng ter!bsorbsi $!d! sel# tet!$i tid!' menetr!lis!si !$!bil! to'sin tel!h mel!'u'!n $enetr!si 'ed!l!m sel. Setel!h to'sin ter1i's!si d!l!m sel# terd!$!t m!s! l!ten &!ng ber/!ri!si sebelum timbuln&! m!ni1est!si 'linis. io'!rditis bi!s!n&! ter%!di d!l!m 0(4 h!ri# m!ni1est!si s!r!1 $!d! umumn&! ter%!di setel!h 3(C minggu. +el!in!n $!tologi' &!ng menolo' !d!l!h ne'rosis to'sis d!n degener!si hi!lin $!d! berm!!m(m!!m org!n d!n %!ring!n. P!d! %!ntung t!m$!' edem!# 'ongesti# in1iltr!si sel mononule!r $!d! ser!t otot d!n s&stem 'ondu'si. A$!bil! $!sien tet!$ hidu$ ter%!di regener!si otot d!n 1ibrosis interstisi!l. P!d! s!r!1 t!m$!' neuritis to'si' deng!n degener!si lem!' $!d! sel!$ut m&elin. )e'rosis h!ti bi!s! disert!i ge%!l! hi$ogli'emi!# '!d!ng('!d!ng t!m$!' $erd!r!h!n !dren!l d!n ne'rosis tubul!r !'ut $!d! gin%!l. 647
GEJALA KLINIS
Terg!ntung $!d! berb!g!i 1!'tor# m!'! m!ni1est!si $en&!'it ini bi!s ber/!ri!si d!ri t!n$! ge%!l! s!m$!i su!tu 'e!d!!n @ $en&!'it &!ng hi$erto'si' sert! 1!t!l. Seb!g!i 1!tor $rimer !d!l!h imunit!s $e%!mu terh!d!$ to'sin di1teri!# /irulensi sert! to'sigenit!s <. di$htheri!e 6 'em!m$u!n 'um!n membentu' to'sin7# d!n lo'!si $en&!'it se!r! !n!tomis. F!'tor l!in term!su' umur# $en&!'it sistemi' $en&ert! d!n $en&!'it $!d! d!er!h n!so1!ring &!ng sud!h sebelumn&!. Di1teri! mem$un&!i m!s! tun!s h!ri. P!sien $!d! umumn&! d!t!ng untu' berob!t setel!h beber!$! h!ri menderit! 'eluh!n sistemi'. Dem!m %!r!ng melebihi 38#;< d!n 'eluh!n sert! ge%!l! l!in terg!ntung $!d! lo'!lis!si $en&!'it di1teri!. 637 1. Difteri S!"r# Per#$%#
P!d! ur!i!n 'l!si' 400 '!sus di1teri d!ri
Di1teri! hidung $!d! !*!ln&! mene&eru$!i ommon old# deng!n ge%!l! $ile' ring!n t!n$! !t!u disert!i ge%!l! sistemi' ring!n. In1e'si n!res !nterior 6lebih sering $!d! b!&i7 men&eb!b'!n rhinitis erosi1# $urulen# seros!nguinis deng!n $embentu'!n membr!ne. -lser!si d!ng'!l n!res lu!r d!n bibir sebel!h d!l!m !d!l!h 'h!s. P!d! $emeri's!!n t!m$!' membr!ne $utih $!d! d!er!h se$tum n!si. Absorbsi to'sin s!ng!t l!mb!t d!n ge%!l! sistemi' &!ng timbul tid!' n&!t! sehingg! di!gnosis l!mb!t dibu!t. 647 3. Difteri T(#%i! Fri#'
P!d! di1teri tonsil d!n 1!ring# n&eri tenggoro' meru$!'!n ge%!l! !*!l &!ng umum# tet!$i h!n&! seteng!h $enderit! menderit! dis1!gi!# ser!'# m!l!ise !t!u n&eri 'e$!l!. D!l!m ( h!ri 'emudi!n timbul membr!ne &!ng mele'!t ber*!rn! $utih 'el!bu# in%e'si 1!ring ring!n disert!i deng!n $embentu'!n membr!ne tonsil unil!ter!l !t!u bil!ter!l# &!ng melu!s se!r! berbed!(bed! mengen!i u/ul!# $!l!tum molle# oro1!ring $osterior# hi$o1!ring d!n d!er!h glottis. ?dem! %!ring!n lun!' dib!*!hn&! d!n $embes!r!n lim1onodi d!$!t men&eb!b'!n g!mb!r!n Ebull ne'. Sel!n%utn&! ge%!l! terg!ntung d!ri 9
der!%!t $eneter!si to'sin d!n lu!s membr!ne. P!d! '!sus ber!t# d!$!t ter%!di 'eg!g!l!n $ern!1!s!n !t!u sir'ul!si. D!$!t ter%!di $!r!lisis $!l!tum molle b!i' uni m!u$un bil!ter!l# disert!i 'esu'!r!n menel!n d!n regurgit!si. Stu$or# 'om!# 'em!ti!n bi!s ter%!di d!l!m minggu s!m$!i 0 h!ri. P!d! '!sus sed!ng $en&embuh!n ter%!di se!r! ber!ngsur(!ngsur d!n bi!s disert!i $en&ulit mio'!rditis !t!u neuritis. P!d! '!sus ring!n membr!ne !'!n terle$!s d!l!m C(0 h!ri d!n bi!s!n&! ter%!di $en&embuh!n sem$urn!. 697 ). Difteri Lri#'
Di1teri l!ring bi!s!n&! meru$!'!n $erlu!s!n di1teri 1!ring. Penderit! deng!n di1teri l!ring s!ng!t enderung tere'i' '!ren! edem! %!ring!n lun!' d!n $en&umb!t!n le$!s!n e$itel $ern!$!s!n teb!l d!n be'u!n ne'roti'. P!d! di1teri! 1!ring $rimer ge%!l! to'si' 'ur!ng n&!t!# oleh '!ren! mu'os! l!ring mem$un&!i d!&! ser!$ to'sin &!ng rend!h dib!nding'!n mu'os! 1!ring sehingg! ge%!l! obstru'si s!lur!n n!1!s !t!s lebih menolo'. Ge%!l! 'linis di1teri l!ring su'!r dibed!'!n d!ri ti$e in1etious rou$s &!ng l!in# se$erti n!1!s berbun&i# stridor &!ng $rogresi1# su!r! $!r!u d!n b!tu' 'ering. P!d! Obstru'si l!ring &!ng ber!t terd!$!t retr!'si su$r!stern!l# inter'ost!l d!n su$r!'l!/i'ul!r. il! ter%!di $ele$!s!n membr!ne &!ng menutu$ %!l!n n!1!s bi!s! ter%!di 'em!ti!n mend!d!'. P!d! '!sus ber!t# membr!ne d!$!t melu!s 'e $er!b!ng!n tr!'eobron'i!l. A$!bil! di1teri! l!ring ter%!di seb!g!i $erlu!s!n d!ri di1teri! 1!ring# m!'! ge%!l! &!ng t!m$!' meru$!'!n !m$ur!n ge%!l! obstru'si d!n to'semi!. *. Difteri K"!it
Di1teri 'ulit beru$! tu'!' di'ulit# te$i %el!s d!n terd!$!t membr!ne $!d! d!s!rn&!# 'el!in!n enderung men!hun. Di1teri 'ulit 'l!si' !d!l!h in1e'si non$rogresi1 l!mb!n &!ng dit!nd!i deng!n ul'us &!ng tid!' men&embuh# su$er1ii!l# e'timi' deng!n membr!ne o'l!t 'e!bu(!bu!n. In1e'si di1teri 'ulit tid!' sel!lu d!$!t dibed!'!n d!ri im$etigo stre$to'o'us !t!u st!1ilo'o'us# d!n mere'! bi!s!n&! bers!m!. P!d! 'eb!n&!'!n '!sus# derm!tosis &!ng mend!s!ri# lu'! gores!n# lu'! b!'!r !t!u im$etigo &!ng tel!h ter'ont!min!si se'under. Tung'!i lebih sering ter'en! d!ri $!d! b!d!n !t!u 'e$!l!. )&eri# s!'it# eritem!# d!n e'sud!t 'h!s. >i$erestesi lo'!l !t!u hi$estesi! tid!' l!Bim. +olonis!si s!lur!n $ern!$!s!n !t!u in1e'si berge%!l! d!n 'om$li'!si to'si' ter%!di $!d! seb!gi!n 'eil $enderit! deng!n di1teri 'ulit.
C
+. Difteri V"!,(,'i#!- K(#"#'ti,- &# Te!i#'
<. di$htheri!e '!d!ng('!d!ng menimbul'!n in1e'si mu'o'ut!n $!d! tem$!t(tem$!t l!in# se$erti teling! 6otitis e'stern!7# m!t! 6'on%ungti/itis $urulent! d!n ulser!ti17# d!n s!lur!n genit!l 6/ul/o/ginitis $urulent! d!n
ulser!ti17. "u%ud 'linis# ulser!si#
$embentu'!n membr!ne d!n $erd!r!h!n submu'os! memb!ntu membed!'!n di1teri d!ri $en&eb!b b!'teri d!n /irus l!in.6C7
DIAGNOSIS
Di!gnosis dini di1teri s!ng!t $enting '!ren! 'eterl!mb!t!n $emberi!n !ntito'sin s!ng!t mem$eng!ruhi $rognos! $enderit!.637 Di!gnosis h!rus diteg!''!n berd!s!r'!n ge%!l!( ge%!l! 'lini' t!n$! menunggu h!sil mi'robiologi. +!ren! $re$!r!t sme!r 'ur!ng d!$!t di$er!&!# sed!ng'!n untu' bi!'!n membutuh'!n *!'tu beber!$! h!ri.
Di1teri! >idung# $en&!'it &!ng men&eru$!i di1teri! hidung i!l!h rhinorrhe! 6ommon old# sinusitis# !denoiditis7# bend! !sing d!l!m hidung# snu11les 6lues ongenit!l7. Di1teri! F!ring# h!rus dibed!'!n deng!n tonsillitis membr!nos! !'ut &!ng diseb!b'!n oleh stre$to'o'us 6tonsillitis !'ut# se$ti sore thro!t7# mononuleosis in1e'sios!# tonsillitis membr!nos! non(b!'teri!l# tonsillitis her$eti'! $rimer# monili!sis# blood d&sr!si!# $!s! tonsile'tomi.
8
Di1teri! L!ring# ge%!l! di1teri! l!ring men&eru$!i l!r&ngitis# d!$!t men&eru$!i in1etious rou$s &!ng l!in &!itu s$!smodi rou$# !ngioneuroti edem! $!d! l!ring# d!n bend! !sing d!l!m l!ring. Di1teri! +ulit# $erlu dibed!'!n deng!n im$etigo d!n in1e'si 'ulit &!ng diseb!b'!n oleh stre$to'o'us !t!u st!1ilo'o'us. 67 KOMPLIKASI
+om$li'!si di1teri! d!$!t ter%!di seb!g!i !'ib!t in1l!m!si lo'!l !t!u !'ib!t !'ti/it!s e'soto'sin# m!'! 'om$li'!si di1teri! d!$!t di'elom$o''!n d!l!m in1e'si tum$!ng!n oleh 'um!n l!in# obstru'si %!l!n n!1!s !'ib!t membr!ne !t!u !dem! %!l!n n!1!s# sistemi'H '!ren! e1e' e'soto'sin terut!m! 'e otot %!ntung# s&!r!1# d!n gin%!l. 637 In1e'si tum$!ng!n $!d! !n!' deng!n di1teri sering'!li mem$eng!ruhi ge%!l! 'lini'n&! sehingg! menimbul'!n $erm!s!l!h!n di!gnosis m!u$un $engob!t!n. In1e'si ini d!$!t diseb!b'!n oleh 'um!n stre$to'o' d!n st!1ilo'o'. P!n!s tinggi terut!m! did!$!t'!n $!d! $enderit! di1teri deng!n in1e'si tum$!ng!n deng!n stre$to'o'. enging!t !d!n&! in1e'si tum$!ng!n ini# 'it! h!rus lebih *!s$!d! d!l!m mendi!gnosis d!n mengob!ti di1teri $!d! !n!'.6C7 Obstru'si %!l!n n!1!s# diseb!b'!n oleh tertutu$n&! %!l!n n!1!s oleh membr!ne di1teri! !t!u oleh '!ren! edem! $!d! tonsil# 1!ring# d!er!h subm!ndibul!r d!n ser/i!l. +!sus se$ti'emi &!ng %!r!ng d!n se!r! umum mem!ti'!n tel!h diur!i'!n. +!sus endo'!rditis s$or!di' ter%!di# d!n 'elom$o'('elom$o' $enggun! ob!t intr!/en! tel!h dil!$or'!n di beber!$! neg!r!H 'ulit !d!l!h tem$!t m!su' &!ng mung'in# d!n h!m$ir semu! str!in !d!l!h nonto'sigeni'. +!sus !rthritis $iogeni' s$or!di terut!m! '!ren! str!in nonto'sigeni'# dil!$or'!n $!d! or!ng de*!s! d!n !n!'(!n!'. Di1teroid &!ng diisol!si d!ri tem$!t(tem$!t tubuh steril tid!' boleh di!ngg!$ seb!g!i 'ont!min!n t!n$! $ertimb!ng!n *u%ud 'linis &!ng teliti. 67 io'!rdio$!ti to'si'. Ter%!di $!d! se'it!r 0( $enderit! deng!n di1teri d!n men&eb!b'!n 0(90 'em!ti!n. T!nd!(t!nd! mio'!rditis &!ng tid!' 'ent!r! d!$!t terdete'si $!d! 'eb!n&!'!n $enderit!# terut!m! $!d! !n!' &!ng lebih tu!# tet!$i resi'o 'om$li'!si &!ng ber!rti ber'orel!si se!r! l!ngsung deng!n lu!sn&! d!n 'e$!r!h!n $en&!'it oro1!ring lo'!l
e'sud!ti1 d!n $enund!!n $emberi!n !ntito'sin. u'ti !d!n&! to'sisit!s %!ntung 'h!s ter%!di $!d! minggu 'e( d!n 'e(3 s!'it 'eti'! $en&!'it 1!ring memb!i' tet!$i d!$!t munul se!r! !'ut se!*!ll minggu bil! ber'emung'in!n h!sil !'hir meningg!l# !t!u se!r! tersembun&i l!mb!t s!m$!i s!'it minggu 'e(9. T!'i'!rdi dilu!r $ro$orsi dem!m l!Bim d!n d!$!t meru$!'!n bu'ti e1e'ti1 to'sisit!s %!ntung !t!u dis1ungsi s&stem s!r!1 otonom. Pem!n%!ng!n inter/!l P, d!n $erub!h!n $!d! gelomb!ng ST(T $!d! ele'tro'!rdiogr!m rel!ti/e meru$!'!n t!nd! &!ng l!Bim. Dis!ritmi! %!ntung tungg!l !t!u dis!ritmi! $rogresi1 d!$!t ter%!di# se$erti blo'!de %!ntung der!%!t I#II d!n III# dissosi!si !trio/entri'ule# d!n t!'i'!rdi /entri'uler. G!g!l %!ntung 'ongesti1 'linis mung'in mul!i se!r! tersembun&i !t!u !'ut. +en!i'!n '!d!r !minotr!ns1er!se !s$!rt!t serum s!ng!t $!r!llel deng!n 'e$!r!h!n mione'rosis. Dis!ritmi! ber!t menr!m!l'!n 'em!ti!n. Penemu!n histologi' $!s!m!ti d!$!t menun%u''!n sedi'it mione'rosis !t!u di1us deng!n res$ons r!d!ng !'ut. !ng bert!h!n hidu$ d!ri dis!ritmi! &!ng lebih ber!t d!$!t mem$un&!i de1e' h!nt!r!n $erm!nentH untu' &!ng l!in# $en&embuh!n d!ri mio'!rdio$!ti to'si' bi!s!n&! sem$urn!. )euro$!ti to'si'# 'om$li'!si neurologis $!r!llel deng!n lu!sn&! in1e'si $rimer d!n $!d! mul!in&! &!ng multi1!si'. Se!r! !'ut !t!u (3 minggu sesud!h mul!i r!d!ng oro1!ring# sering ter%!di hi$estesi! d!n $!r!lisis lo'!l $!l!tum molle. +elem!h!n ner/us 1!ringeus# l!ringeus# d!n 1!si!lis $osterior d!$!t men&ert!i# men&eb!b'!n su!r! 'u!lit!s hidung# su'!r menel!n# d!n resi'o 'em!ti!n '!ren! !s$ir!si. )euro$!ti r!ni!l 'h!s ter%!di $!d! minggu 'e( d!n men&eb!b'!n $!r!lisis o'ulomotor d!n $!r!lisis sili!ris# &!ng n!m$!' seb!g!i str!bismus# $!nd!ng!n '!bur# !t!u 'esu'!r!n !'omod!si. Polineuro$!ti simetris mul!in&! h!ri s!m$!i 3 bul!n sesud!h in1e'si oro1!ring d!n terut!m! men&eb!b'!n de1iit motor deng!n hil!ngn&! re1le's tendon d!l!m. +elem!h!n otot $ro'sim!l tung'!i men&eb!r 'edist!l d!n lebih sering. T!nd!(t!nd! 'linis d!n !ir!n serebros$in!l $!d! &!ng 'edu! tid!' d!$!t dibed!'!n d!ri t!nd!(t!nd! 'linis d!n !ir!n serebros$in!l $olineuro$!ti sindrom L!ndr&(Guill!in(!rre. P!r!lisis di!1r!gm! d!$!t ter%!di. ung'in ter%!di $en&embuh!n sem$urn!. !t!u 3 minggu sesud!h mul!i s!'it %!r!ng !d! dis1ungsi $us!t($us!t /!somotor &!ng d!$!t men&eb!b'!n hi$otensi !t!u g!g!l %!ntung.67 PENATALAKSANAAN
Tu%u!n $engob!t!n $enderit! di1teri! !d!l!h mengin!'ti/!si to'sin &!ng belum teri'!t see$!tn&!# meneg!h d!n mengus!h!'!n !g!r $en&ulit &!ng ter%!di minim!l# mengelimin!si
0
<. di$htheri!e untu' meneg!h $enul!r!n sert! mengob!ti in1e'si $en&ert! d!n $en&ulit di1teri!. 1. Pe#'(/t# ""
P!sien diisol!si s!m$!i m!s! !'ut terl!m$!ui d!n bi!'!n h!$us!n tenggoro' neg!ti/e '!li berturut(turut. P!d! umumn&! $!sien tet!$ diisol!si sel!m! (3 minggu. Istir!h!t tir!h b!ring sel!m! 'ur!ng lebih (3 minggu# $emberi!n !ir!n sert! diet &!ng !de'u!t# m!'!n!n lun!' &!ng mud!h diern!# u'u$ meng!ndung $rotein d!n '!lori. Penderit! di!*!si 'et!t !t!s 'emung'in!n ter%!din&! 'om$li'!si !nt!r! l!in deng!n $emeri's!!n ?+G $!d! h!ri 0# 3# C d!n seti!$ minggu sel!m! minggu. +husus $!d! di1teri l!ring di %!g! !g!r n!1!s tet!$ beb!s sert! di%!g! 'elemb!b!n ud!r! deng!n menggun!'!n nebuliBer.637 2. Pe#'(/t# K"%"% 2.1 A#tit(%i# A#ti Di$teri Ser" 4ADS5
Antito'sin h!rus diberi'!n seger! setel!h dibu!t di!gnosis di1teri!. Deng!n $emberi!n !ntito'sin $!d! h!ri $ert!m!# !ng'! 'em!ti!n $!d! $enderit! 'ur!ng d!ri . )!mun deng!n $enund!!n lebih d!ri h!ri 'e(9# !ng'! 'em!ti!n ini bi!s! mening'!t s!m$!i 30. D(%i% ADS Me#"r"t L(%i Me/r# &# L Sit
Ti$e Difteri D(%i% ADS 4KI5 6r $e/eri#
Di1teri! >idung 0.000 Intr!musul!r
Di1teri! Tonsil 40.000 Intr!musul!r @ Intr!/en!
Di1teri! F!ring 40.000 Intr!musul!r @ Intr!/en!
Di1teri! L!ring 40.000 Intr!musul!r @ Intr!/en!
+ombin!si lo'!si di!t!s 80.000 Intr!/en!
Di1teri! $en&ulit# bullne' 80.000(00.000 Intr!/en!
Terl!mb!t berob!t 6JC %!m7 80.000(00.000 Intr!/en!
Sebelum Pemberi!n ADS h!rus dil!'u'!n u%i 'ulit !t!u u%i m!t! terlebih d!hulu# oleh '!ren! $!d! $emberi!n ADS d!$!t ter%!di re!'si !n!1il!'ti'# sehingg! h!rus disedi!'!n l!rut!n !dren!lin !:000 d!l!m sem$rit. -%i 'ulit dil!'u'!n deng!n $en&unti'!n 0# ml ADS d!l!m l!rut!n g!r!m 1isiologis :.000 se!r! intr!'ut!n. >!sil $ositi1 bil! d!l!m 0 menit ter%!di indur!si J 0 mm. -%i m!t! dil!'u'!n deng!n menetes'!n tetes l!rut!n serum :0 d!l!m g!r!m 1isiologis. P!d! m!t! &!ng l!in ditetes'!n g!r!m 1isiologis. >!sil $ositi1 bil! d!l!m 0 menit t!m$!' ge%!l! hi$eremis $!d! 'on%ungti/! bulbi d!n l!'rim!si. il! u%i 'ulit@m!t! $ositi1# ADS diberi'!n deng!n !r! desentis!si 6esred'!7. il! u%ihi$rsensiti/it!s tersebut di!t!s neg!ti/e# ADS h!rus diberi'!n se'!ligus se!r! intr!/en!. Dosis ADS ditentu'!n se!r! em$iris berd!s!r'!n ber!t $en&!'it d!n l!m! s!'it# tid!' terg!ntung $!d! ber!t b!d!n $!sien# ber'is!r !nt!r! 0.000(0.000 +I se$erti terter! $!d! t!bel di!t!s. Pemberi!n ADS intr!/en! d!l!m l!rut!n g!r!m 1isiologis !t!u 00 ml glu'os! d!l!m ( %!m. Peng!m!t!n terh!d!$ 'emung'in!n e1e' s!m$ing ob!t dil!'u'!n sel!m! $emberi!n !ntito'sin d!n sel!m! %!m beri'utn&! Demi'i!n $ul! $erlu dimonitor ter%!din&! re!'si hi$ersensiti/it!s l!mb!t 6serum si'ness7.67 2.2 A#ti/i(ti
Antibioti' diberi'!n bu'!n seb!g!i $engg!nti !ntito'sin mel!in'!n untu' membunuh b!'teri d!n menghenti'!n $rodu'si to'sin d!n %ug! meneg!h $enul!r!n org!nisme $!d! 'ont!'. <. di$htheri!e bi!s!n&! rent!n terh!d!$ berb!g!i !gen in/itro# term!su' $enisilin# eritromisin# 'lind!misin# ri1!m$isin d!n tetr!si'lin. Sering !d! resistensi terh!d!$ eritromisin $!d! $o$ul!si &!ng $!d!t %i'! ob!t tel!h digun!'!n se!r! lu!s. !ng di!n%ur'!n h!n&! $enisilin !t!u eritromisinH eritromisin sedi'it lebih unggul d!ri$!d! $enisilin untu' $ember!nt!s!n $engid!$ n!so1!r ing. D(%i%
•
Penisilin $ro'!in .000(0.000 -@'g@h!ri i.m. # ti!$ %!m sel!m! 4 h!ri !t!u bil! h!sil bi!'!n 3 h!ri berturut(turut 6(7.
•
•
?ritromisin 40(0 mg@'g@h!ri# m!'s g@h!ri# $.o. # ti!$ 9 %!m sel!m! 4 h!ri. Penisilin G 'rist!l !u! 00.000(0.000 -@'g@h!ri# i.m. !t!u i./. # dib!gi d!l!m 4 dosis.
•
Amo'sisilin.
•
,i1!m$isin.
•
+lind!misin. Ter!$i diberi'!n sel!m! 4 h!ri. ebr!$! $enderit! deng!n di1teri 'ulit diob!ti
C(0 h!ri. Len&!$n&! org!nisme h!rus dido'ument!si s e'ur!ng('ur!ngn&! du! bi!'!n berturut(turut d!ri hidung d!n tenggoro' 6!t!u 'ulit7 &!ng di!mbil ber%!r!' 4 %!m sesud!h seles!i ter!$i.687 2.3 K(rti(%ter(i&
elum terd!$!t $ers!m!!n $end!$!t mengen!i 'egun!!n ob!t ini $!d! di1teri!. Di!n%ur'!n 'ori'osteroid diberi'!n 'e$!d! '!sus di1teri! &!ng disert!i deng!n ge%!l! obstru'si s!lur!n n!1!s b!gi!n !t!s 6d!$!t disert!i !t!u tid!' bullne'7 d!n bil! terd!$!t $en&ulit mio'!rditis. Pemberi!n 'orti'osteroid untu' meneg!h mio'!rditis tern&!t! tid!' terbu'ti. D(%i% Prednison #0(# mg@'g@h!ri# $.o. ti!$ 9(8 %!m $!d! '!sus ber!t sel!m! 4
h!ri. 2.) Pe#'(/t# Pe#7"!it
Pengob!t!n terut!m! ditu%u'!n untu' men%!g! !g!r hemodin!mi'! tet!$ b!i'. Pen&ulit &!ng diseb!b'!n oleh to'sin $!d! umumn&! re/ersible. il! t!m$!' 'egelis!h!n# irit!bilit!s sert! g!nggu!n $ern!1!s!n &!ng $rogresi1 meru$!'!n indi'!si tind!'!n tr!'eostomi.
3
2.* Pe#'(/t# Krier
+!rier !d!l!h mere'! &!ng tid!' menun%u''!n 'eluh!n# mem$un&!i u%i Shi' neg!ti/e tet!$i meng!ndung b!sil di1teri! d!l!m n!so1!ringn&!. Pengob!t!n &!ng d!$!t diberi'!n !d!l!h $enisilin 00 mg@'g@h!ri or!l@sunti'!n# !t!u eritromisin 40mg@'g@h!ri sel!m! s!tu minggu. ung'in di$erlu'!n tind!'!n tonsile'tomi@ edenoide'tomi. 647 Pe#'(/t# Ter&$ K(#t Difteri
Bi#
Ui S8i8
Ti#&#
6(7
6(7
eb!s isol!si : !n!' &!ng tel!h mend!$!t imunis!si d!s!r diberi'!n booster to'soid di1teri!
67
6(7
Pengob!t!n '!rier : Penisilin 00 mg@'g@h!ri or!l@sunti'!n#
!t!u eritromisin
40 mg@'g@h!ri
sel!m! minggu
67
67
Penisilin
00
mg@'g@h!ri
or!l@sunti'!n
!t!u
eritromisin 40 mg@'g ADS 0.000 +I
6(7
67
To'soid di1teri! 6 imunis!si !'ti17# sesu!i'!n deng!n st!tus imunis!si
PROGNOSIS
-mumn&! terg!ntung d!ri umur# /irulensi 'um!n# lo'!si d!n $en&eb!r!n membr!n# st!tus imunis!si# 'ee$!t!n $engob!t!n# 'ete$!t!n di!gnosis# d!n $er!*!t!n umum. 687
4
Prognosis di1teri! setel!h ditemu'!n ADS d!n !ntibioti'# lebih b!i' d!ri$!d! sebelumn&!# 'e!d!!n demi'i!n tel!h ter%!di di neg!r!(neg!r! l!in. +em!ti!n tersering $!d! !n!' 'ur!ng d!ri 4 t!hun !'ib!t membr!n di1teri. enurut +rugm!n# 'em!ti!n mend!d!' $!d! '!sus di1teri! d!$!t diseb!b'!n oleh '!ren! 67 Obstru'si %!l!n n!1!s mend!d!' di!'ib!t'!n oleh terle$!sn&! di1teri!# 67 Ad!n&! mio'!rditis d!n g!g!l %!ntung# 637 P!r!lisis di1r!gm! seb!g!i !'ib!t neuritis ner/us ne1ri'us. An!' &!ng $ern!h menderit! mio'!rditis !t!u neuritis seb!g!i $en&ulit di1teri!# $!d! umumn&! !'!n sembuh sem$urn! t!n$! ge%!l! sis!H *!l!u$un demi'i!n $ern!h dil!$or'!n 'el!in!n %!ntung &!ng menet!$. Pen&eb!b str!in gr!/is $rognosisn&! buru'. Ad!n&! trombosito$eni! !meg!'!riositi' d!n leu'ositosis J .000@
$rognosisn&! buru'.
ort!lit!s tertinggi $!d! di1teri 1!ring(l!ring 69#87 men&usul ti$e n!so1!ring 648#47 d!n 1!ring 60#7.67
PEN6EGAHAN
Peneg!h!n se!r! umum deng!n men%!g! 'ebersih!n d!n memberi'!n $enget!hu!n tent!ng b!h!&! di1teri! b!gi !n!'. P!d! umumn&! setel!h seseor!ng !n!' menderit! di1teri!# 'e'eb!l!n terh!d!$ $en&!'it ini s!ng!t rend!h sehingg! $erlu imunis!si DPT d!n $engob!t!n '!rier. Seor!ng !n!' &!ng tel!h mend!$!t imunis!si di1teri! leng'!$# mem$un&!i !ntibodi terh!d!$ to'sin di1teri! tet!$i tid!' mem$un&!i !ntibod& terh!d!$ org!nismen&!. +e!d!!n demi'i!n memung'in'!n seseor!ng men%!di $engid!$ di1teri! d!l!m n!so1!ringn&! 6'!rier7 !t!u menderit! di1teri ring!n.67 To'soid di1teri di$ersi!$'!n deng!n $engob!t!n 1orm!ldehid to'sin# 'e'u!t!nn&! dib!'u'!n# d!n diser!$ $!d! g!r!m !lumunium# &!ng mem$erbes!r imunogenit!s. Du! $re$!r!t to'soid di1teri dirumus'!n sesu!i deng!n '!ndung!n b!t!s 1lo'ul!si 617 su!tu
$engu'ur!n 'u!ntit!s to'soid. Pre$!r!t $edi!tri 6&!itu DPT#DT#DT!P7 meng!ndung 9#C(# 1 unit to'soid di1teri $er dosis 0#mLH $re$!r!t de*!s! 6 &!itu Td7 meng!ndung tid!' lebih d!ri 1 unit to'soid $er 0# mL dosis. Formul!si to'soid $otensi &!ng lebih tinggi 6&!itu D7 digun!'!n untu' dosis seri $rimer d!n booster untu' !n!' umur 9 t!hun '!ren! imunogenit!sn&! su$erior d!n re!'togenisit!sn&! minim!l. -ntu' indi/idu umur C t!hun d!n &!ng lebih tu!# Td di!n%ur'!n untu' seri $rimer d!n dosis booster# '!ren! '!d!r to'soid di1teri &!ng lebih rend!h u'u$ imunogeni' d!n' !ren! sem!'in '!d!r to'soid di1teri m!'in tinggi re!'togenit!s $!d! umur &!ng sem!'in tinggi. Re#8# 4J&9!5 •
-ntu' !n!' umur 9 minggu s!m$!i C t!hun # beri 0# mL dosis /!'sin meng!ndung( di1teri 6D7. seri $ert!m! !d!l!h dosis $!d! se'it!r #4# d!n 9 bul!n. Dosis 'e em$!t !d!l!h b!gi!n intergr!l seri $ert!m! d!n diberi'!n se'it!r 9( bul!n sesud!h dosis 'e tig!. Dosis booster siberi'!n umur 4(9 t!hun 6'eu!li '!l!u dosis $rimer 'e em$!t diberi'!n $!d! umur 4 t!hun7.
•
-ntu' !n!'(!n!' &!ng berumur C t!hun !t!u lebih# gun!'!n tig! dosis 0# mL &!ng meng!ndung /!'sin 6D7. Seri $rimer meli$uti du! dosis &!ng ber%!r!' 4(8 minggu d!n dosis 'etig! 9( bul!n sesud!h dosis 'edu!.
•
-ntu' !n!' &!ng imunis!si $ertusisn&! terindi'!si digun!'!n DT !t!u Td. ere'! &!ng mul!i deng!n DTP !t!u DT $!d! sebelum usi! t!hun h!rus meng!l!mi
lim! dosis /!'sin &!ng meng!ndung di1teri 6D7 0# mL $!d! usi! 9 t!hun. -ntu' mere'! &!ng mul!i $!d! !t!u sesud!h umur t!hun# seri $ert!m! !d!l!h tig! dosis 0# mL /!'sin meng!ndung di1teri# deng!n booster &!ng diberi'!n $!d! usi! 4(9 t!hun# 'eu!li '!l!u dosis 'etig! diberi'!n sesud!h umur 4 t!hun. 647
9
DAFTAR PUSTAKA
. ,!m$eng!n T># L!urentB I,. C. Penyakit Infeksi Tropik Pada Anak . Di1teri $.(8. Penerbit u'u +edo'ter!n ?G<. 2!'!rt!. . >err& G# d''. 000. Pedoman Diagnosis dan Terapi Ilmu Kesehatan Anak . ?disi 'edu!. Di1teri $.C3(C9. F!'ult!s +edo'ter!n P!d%!%!r! n. !ndung. 3. )). Di$htheri!e. A/!il!ble 1rom: htt$:@@r!redise!ses.!bout.om@s@Di$htheri!e@!@00C03.htm. Aessed on 2une# 8 th 03. 4. )).
Di$htheri!e.
A/!ileble
1rom:
htt$:@@***.d.go/@nbddd@dd@Di$htheri.htm.
Lubis
htt$:@@***.usu.!.id@id@1iles@!rti'el@Di$teri.$d1 .
Aessed on 2une# 8 th 03. .
Aessed on 2une# 8 th 03. 9. )). Di$htheri!e. A/!il!ble 1rom: htt$:@@***.i%$$edi!trisindi!.org@!rtile.!s$K issn00(49H&e!r00. Aessed on 2une# 8 th 03. C. )). Di$htheri!e. A/!il!ble 1rom:
htt$:@@%!m!.!m!(!ssn.org@gi@ontent@1ull@89@3@.
Aessed on 2une# 8 th 03. 8.
ehrm!n# +liegm!n# Ar/in. 000. Ilmu Kesehatan Anak. ?disi . Di1teri $.(90. Penerbit u'u +edo'ter!n ?G<. 2!'!rt!.
C
