ΠΑΝ. ΜΑΡΙΝΗ
Ή Ελληνική
Θρησκεία Οί «Ιεροί Λόγοι εις κδ' ραψωδίας» ηοϋ Όρθέως αποηελούν ηό Ελλνικό εολογικό ζύζημα ηό όποιο ακολούζε ή Δμοζία λαηρεία αλλά καί ή θιλοζοθία άπόηόν Πσαγόρα εωςηόνΠλήωνα.
ελεύθερη ακεψις
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ Ευχή στους Θεούς τους λογίους
Εκπρός ιοπόλ ιόγο Θεοί, όποο αί δζό είζε αί εποπηεύεηε ζηίς επζηήκες αί ζηίς αιλές γλώκες, δώζηε ηες ζε ασηούς πού έιεηε, ζύκθωλα κέ ηήλ έι -ζ ηοϋ Δός, ηοϋ κεγάιοσ παηέρα αί βαζιέα όιωλ. Γαηί δέλ κπορούκε τωρίς έζας εκείς λά έηειέζωκε ασηό ηό κεγάιο έργο. Άιιά ζες οδγείζηε κας ζε ασηούς ηούς ιόγοσς αί δώζηε αύη ή ζσγγραθή λά γίλ επηστής όζο ηό δσλαηόλ περζζόηερο, αί ηήκα αώλο ζηοσς αλρώποσς πού έιοσλ,αί ζηόλ δωηό αί ζηόλ δκόζο βίο, λά ήζοσλ άιιζηα αί άρζηα. . Ή εστή ασηή σπάρτε αληί προιόγοσ είς ηούς «Νόκοσς» «Νόκοσς» ηοϋ Πιήωλος.
Τ φντν «νάρθηξ» τησ Έλευςνοσ: διακρίνονται ςαφζσ τά τέςςερα επιςτρζματα μαλακζν φλλων τά ποια αποτελοντο ν κοίλο βλα ςτ, εκ τον ποιου εξέρχεται τ «οράνιονπρ» τ ποιον εντσ ατο ακριβζσ το βλαςτο μετέφερε Προμηθεσ. Παραςτατικζ -τατοσ ςυμβολιςμσ το θείου πνευματικο οργανιςμο.
10
απ τά κρια ςμβολα τησ Έλευςΰνοσ: δο ςχηματοποιη "Ενα άλλο απ μένεσ φυτικέσ δάδεσ ή ςκήπρα πο φέρουν είσ την κορυφή φοειδή φυ τικ ςχηματιςμ (άλλοσ ςυμβολιςμσ το ορφικο ωο), μεταξ αυτζν τά «κωδία» ςμβολον τησ ανωτέρασ ένορατικήσ καταςτάςεωσ.
1
Τό ιερό πηγάδι τησ Έλενςϊνοσ, ό μυςτηριακόσ τόποσ όπου έκάθηςε ή Θεά αναζητούςα την Κόρη.
Εισαγωγή Ή Εκή Θνζεία αμηεεί έκα έια ανόζημ εξ ηήκ έλέηαζ αί ιεέη ημο. Ή αηαζηνμθή ηςκ ενώκ ηξ ειέκςκ, ηό ζμοδα όηενμ ηώκ μμίςκ είκα μί «Ιενμί Λόβμ εξ δ' ναρςδίαξ», ηό όμμκ αμδίδεηα εξ ηόκ Όνθέα, αά αί ηώκ εημονβώκ ειέκςκ ηξ, ιέ έλαίνεζ ημύξ Όνθμύξ Ύικμοξ, ώδήβζε εξ ηήκ ακεάνεα νςημβεκώκ βώκ. Ή αηαζηνμθή, είζξ, ημΰ εκεκήκηα εκκέα ημξ εαηό ημο ζοκόμο ηξ αζζήξ μβμηεπκήξ αναβςβήξ ζοκεηέεζε ώζηε ιέζα άό ηά οάνπμκηα ένβα κά νέ κά νμζαήζ ό ενεοκηήξ κά ακαάορ ηό εδί μύ ά ηόκ μδήβ ζ εξ ηήκ μνή ενικεία ημΰ ιύμο, ό όμμξ όβς ημΰ μύημο ημΰ ομύ ημο αί ηξ μομόηημξ ηώκ εΙόκςκ ημο αίζηαηα δαηένςξ δοζελήβημξ αί είζξ νύε ηόκ ιεβάμ ίκδοκμ, δηακ ό ενεοκηήξ έέλ ιία νμαηαζεοαζιέκ εςνία, κά είκα δοκαηόκ εθανιόγμκηαξ ηκ εξ μνζιέκεξ άό ηίξ άενεξ εόκεξ ημο, κά ημΰ δμή ή ρεοδαίζζξ μη ή εςνία ημο έπε ενικεοηή ενικεοη ή αλία. Δά κά έπ ιία εςνία ενικεοηή αλία μθείε κά ένικεύ δμοξ ημύξ ιύμοξ αηά ηνόμκ μύ κά αμημύκ νζεοηό - θμζμθό κόια, δόη, ζοιθώκςξ νόξ άε ανάδμζ, μί ιύμ ήζακ δδαπέξ ζοιμέξ ηώκ ιοζηνίςκ, δέκ ήζακ ιομμβήιαηα θύζεςξ νςημβόκμο - βεςνβήξ -βμκιμμηήξ. Είκα δέ θακενό, δη έ μκηαξ κά άμδώζςιε εξ ημύξ ιύμοξ ηό άκάμβμκ ύρόκ κόια ενμνίγμιε αόι ενζζόηενμκ ηήκ ενικεοηή δοκαηόηηα, δ' αοηό αί δεξ μί νμζάεεξ ενικείαξ ηώκ ιύςκ ήζακ, έςξ ηώνα , ακεηοπείξ. Εξ αοηά αξ νμζηεή, δη εεδή μί νζεοηέξ αήεεξ εεςνμύκημ άννηεξ οήνπε ή εναηή άαβόνεοζξ, ή μμία ακαβάγε ημύξ αζζμύξ κά πνζιμμμύκ εεημύξ νμζ δμνζιμύξ, μέξ ηαοημμβίεξ, ομκμμύιεκα αί ενθνάζεξ, εκώ ένα άό εκα ζιείμ δέκ ίβεηα ηίμηε. Αοηό αζηά άνα μύ δοζπενή ηήκ άμνοημβνάθζ ηώκ ειέκςκ αί μδβεί εξ α νακμήζεξ, μί όμεξ ήδ άό ηήκ ανπαόηηα είπακ μδβήζε εξ αά ζια ενικεοηά ζοιενάζιαηα. Φάκμιε δέ εξ ζπεδόκ ήν ζύβ-ποζ άκ εξ αοηά νμζέζςιε ηίξ δαζηνεώζεξ ιέζα άό είιεκα μειήξ, άά αί ηήκ ομθμνία αζηώκ αμζαζιάηςκ (ώξ «αί Δαήα» ημΰ Όνθέςξ) αί ηύξ ειέκεξ ή αέηεξ ααβέξ αηά ηήκ ακηβναθή ηώκ πενμβνάθςκ αηά ηόκ Μεζαίςκα. Αοηή ηήκ ζύβποζ έέηεκμκ νμζάεεξ ενικεοηέξ, μί όμεξ έκήζακ εξ άμξ έζεξ εσηε άό αέξ εηιήζεξ είηε δόη έ 1
οιμτζακ ηκ άμίςζ αί ηκ φμηίιζ ημτ Δκμφ Πμη ζιμφ. Δξ δα αοηά, μυκ, μθείεηα ηυ δη δεκ εκεθακίζ, έςξ ζήιε νμκ, ζφζηια μήξ ενικείαξ ηήξ Δκήξ Θνζείαξ, ή μμία είκα ήνεξ ζφζηια μζιμβμκυ, ροπμβμκυ, έζπαημμβυ, ηυ υμμκ αεί εξ ιίακ αη' άκηανάζηαζκ έλέηαζκ ιέ ηξ άεξ νζείεξ· εδχ δε ειθακίγεηα έκα ειυδμ αλεέναζημ δά ηυκ εί δμλμ ιεεηηή· ειθακίγμκηα εινυξ ημο δφμ ακηίεημ υζιμ: άθ' εκυξ μί νζεοηέξ - μζιμεςνηέξ αυρεξ μί υμεξ ενννέ μοκ ηήκ μκςκία εκηυξ ηήξ μμίαξ γή υ ενεοκηήξ αί άθ' εηένμο ή Δκή Γναιιή. Τυ ίμ αοηυ έβνάθ εξ ιία νμζάεα δαφζεςξ υξ αοηήξ ηήξ ζοβπφζεςξ, ιέ δάεζ μήξ εάζεςξ ηςκ νζεοηχκ θακμ ιέκςκ. αζηςιέκεξ έζεξ ημο είκα, δη οάνπε εξ ηίξ αζέξ βναιιέξ ζοιθςκία ηχκ ειέκςκ υςκ ηχκ εμπχκ, ή μμία ελ κείηα εςξ αί ηυκ Πήςκα, αί ή υμα αμδεκφε είζξ ηήκ αδάζαζημ ζοκέπεα άά αί ηήκ κμηή ζπφ εκυξ κεοιαημφ μμδμιήιαημξ ηυ υμμκ δέκ ήμχ ιεηά άυ ιία πεηία κή ζεςξ εξ άνςξ δοζιεκέξ ενάμκ. Κάε έζξ δφκαηα κά ζηνπή αί εξ ηά μνθά αμζάζιαηα αί εξ ημφξ αζζμφξ αί εξ ημφξ Νεμαηςκμφξ αί εξ ηυκ Πήςκα. Όεκ, ακηνμφεηα ή άμρξ δη οήνλε έλέλξ εξ ηίξ νζεοηέξ δέεξ, ακηέηςξ εφνίζμιε ηίξ δέεξ αοηέξ αμνο ζηαςιέκεξ άυ ηήκ νμαηαοζιαία εμπή. Μία δμιαζία, ή ναβιαηή οδία ίμξ, ηήξ υνυηημξ ηχκ αυρεςκ ιαξ είκα ή δο- καηυηξ καηυηξ ενικείαξ ηήξ ιομμβίαξ. Άυ αοηήκ δέκ φεπςνήζαιε, ακηέηςξ δεπυιεα ςξ αέξ ηυ νμακαθενέκ: δη δ ή ιομμβία αμηεείηα άυ ζοιμέξ - ιοζηναέξ ευκεξ αί δέκ αμν νίηεηα μοδείξ ιτμξ ςξ ιή βκήζμξ. Πνμζαήζαιε δε εξ αφη ηήκ νχη ιαξ νμζέββζ (δυη ά αμμοήζμοκ αί άμ ηυιμ ιέ ακαοηέξ ακαθμνέξ εξ μμφξ αυι ιφμοξ) κά άκαθένςιε ιφ μοξ μφ δέκ είκα εφμμενιήκεοημ, άά ακηέηςξ είκα μί έμκ ενίενβμ αί «ζμάνμοκ» αυι αί ημφξ ιεβαφηενμοξ θίμοξ ηήξ Δκήξ Γναιιήξ, ανχξ δά κά δμιαζή εναιαηχξ ηυ ενικεοηυ ιαξ υνβακμκ (υςξ είζξ έπνζιμμήζαιε ηά, έςξ ηχνα, ναηχξ ακενιήκεοηα «Φαδασά Λυβα»). Δξ αοηήκ δέ ηήκ αβςκία δά κά δμή δ ή ανάδμζξ φενέιεκ αί ηά εηνεηά υνα. Αίζακυιεα, υιςξ, δη δαςκυιεα αζηχκηαξ μκυ ηήια ηήκ βκχζ μφ αμδεκφε δη εξ ημφξ Δκμφξ Μφμοξ εν βνάθεηα ή μζιμβμκή - εμβμκή αήεα αί δέκ είκα μφηε 1
νμσυκηα άιαείαξ νςημβυκςκ εβεθάςκ, μφηε ενέπμοκ δέεξ μφ κά άάδμοκ νυξ μακδήμηε ήήκ ανπήκ. Τυ ίμ αοηυ, χξ μίμεκ κμείηα, δέκ έπε ενβναθυ ζμυ αά ενικεοηυ, δά ημτημ ζοκζηχ εξ υμοξ ημφξ άκαβκχζηαξ, δά κά βκςνίζμοκ ηήκ Δκή Μομμβία αί νζεία, κά νμιεοημφκ ηυ αζζυ εκηάημιμ ζφββναιια ημτ Αακαζίμο Σηα-βενίημο, «Ώβοβία ή ανπαμμβία», ηυ υμμκ αμηεεί ηυκ αδάια κηα ημτ Δκμφ αθςηζιμφ (έακέδμζξ αυ ηυκ εδμηυ μίμ «Δεφεν Σέρξ»), χξ είζξ ηυ ένβμκ ημΰ Γ. Κςκζηακηκίδ «Όινή Θεμμβία», είξ έακέδμζκ είζξ ε ίζξ «Δεφεν Σέρξ». ά ηήκ ιεέηκ αυ ημφξ δίμοξ ημφξ αζζμφξ, ζοκζηχ ηήκ «Ίζημνήκ Βμήκ» ημτ υδςνμο Σεχημο, ηήκ μή-κ ημΰ Αμμδχνμο αί ηυ άκμυβμκ ημΰ Σημαίμο, ηά υμα οάνπμοκ είξ ηίξ έβονεξ εδυζεξ «Γεςνβάδ». Δίζξ ημφξ «Νυιμοξ» ημΰ Πήςκμξ είξ κεμεκή ιεηάθναζ ηχκ εδυζεςκ «Δεφεν Σέρξ», αυ υμο έπμοκ θή αί ηά αμζάζιαηα ηά υμα έπνζιμμήζαιε. Σοκζημΰιε, αυι, ημφξ Όνθμφξ "Υικμοξ, μί υμμ είκα ηυ ίε-νχηενμ ζςγυιεκμ εκυ ένβμ, ομθμνήζακ είξ ηίξ εδυζεξ ημΰ «Ίδεμεάηνμο». Π.Μ. ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ,
αηά ηά «αη' αβνμφξ μκφζα». Έηε νχηθ αί έδμιμζηθ αί έηαμζμζηθ αί δζπμζηθ άυ νχηξ Όοιάδμξ.
2
23
Ή Κοσμογονία «Κόσμον τόνδε, τόν αυτόν απάντων, οϋτε τις Θεών οϋτε ανθρώπων έποίησεν, άλλ' ην αεί καί εστίν καί έσται πϋρ άείζωον, άπτόμενον μέτρα καί άποσβενννμενονμέτρα» Ηράκλειτος (30)
Μας εξηγε εξηγείί ό Ηρ άκ λε ιτ ος δτι τόν κόσμο μας, ό όπ οιο ς είναι ίδ ιο ς διά όλου ς (δηλαδή δεν υπάρχει άλλο ς, εις αυτόν διαμ ένουν καί ol Θε Θε οί καί οί άνθρ ωποι), ωπο ι), δεν τόν κατεσκεύασε κατεσκεύασε ούτε ούτε Θεός, οΰτε οΰτε άνθ ρωπο ς, άλλά υπήρχε πάντοτε καί θά ύπάρ χη καί είναι πϋρ πο ύ ανάβει καί σβήνει σβήνει μέ ρυθμό .
*** Ή Ελληνική Κοσμολογία ευρίσκεται μακράν τοϋ πανθεϊσμοϋ (πανθεϊσμός είναι ή άποχρις ότι ό Θεός είναι τό πά ν ή ότι Θεός καί σύμπαν είναι εν καί τό αυτό - κατά τό Oxford dictionary of philosophy), τής δημιουργίας εκ τοϋ μηδενός - creatio ex nihilo (είναι τό δόγμα τό όπ οιο ν υποστηρίζει ότι μόνον διά τής ελευθέρας ελευθέρας πράξε πράξ ε ως ενός δημ ιουρ γού είναι δυνα τόν νά ύπα ρξη τό σύμπα ν - ox. d. of of ph.), τοϋ κοσμολογικού επιχειρήματος επιχειρήματος (αυτό υποθέτει ότι παν τό φυ σικώς υπά ρχο ν εξαρτά τήν τήν ΰπα ρξί ν του άπό κάτι άλλο καί τό σύνο σύνο λον των εξαρτωμένων εξαρτάται άπό ενα μή εξαρτώμενο όν, τό όποι όπ οιον ον είναι ό Θεός - ox. d. of ph.). Δέν δέχεται, λοιπόν, ή Ελλ ηνική ην ική Κο σμολογία, έπ ' ούδενί, τήν τήν άντιπαράθεσιν Θεοΰ καί Κόσμου, δέν δέχεται την ΰπαρξιν Θεού εκτός τοϋ Κόσμου, δέν δέχεται ότι υπά ρχει πεδίο ν υπάρξε ως άλλο πέραν τοϋ δημιουργούμενου δημιουργούμενου ύπό τ ών κοσμογονικών ουσιών, τίς όποιες θά ιδούμε περα ιτέρ ω, καί δέχεται ότι οί ανώτερο ι κόσμοι αποτε λούν ενιαίο σύνολο μέ τόν κόσμο ό οποίος υποπίπτει εις τάς αισθήσεις μας, συνίστα νται δέ άπ ό τίς ίδιες ίδι ες κοσμογονικές ουσίες καί δύναν ται νά γίνουν άντικείμενον έρεύνης. Ώς λέγει τό Χαλδαϊκόν λόγιον (KROLL 61) 61) «ό ταν θά φθάσης εις τήν άκρη δι ά νά πέρασης εις τόν φωτεινό τόπο, δέν θά εγκατάλειψης τό σκύβαλο τής ύλης» («ουδέ τό τής ίλης σκύβαλον κρημνω καταλείψεις άλλά καί ειδώλια μερί εις
24
25
26
27
Ακαθένμιε, μυκ, ηίξ αζέξ έζεξ ηξ θεωρίας Karel Velan, μί υμεξ άμηεμτκ αί έζεξ ηξ Εκήξ Κμζιμμβίαξ: • Πνχη έζξ είκα δη υ Κυζιμξ οήνπε εί αχκαξ αώλωλ άκανπμξ, αένακημξ, μμζζαίμξ, άενμξ εξ πχνμ αί εξ πνυκμ. Ό υζιμξ αοηυξ ενέπε μά ζφιακηα εξ δάθμνα ζηάδα ελείλεςξ, αί αοηά θςηίγμοκ ηυ αφηαημ ζυημξ ημΰ μζιμφ δαζηήιαημξ. άκ, δέ, ίζηάιεα 30 δζεαημιιφνα έη θςηυξ ιανάκ, ά αναηνμφζαιε ηυ ζφιακ ιαξ ςξ έκα ζθανυκ βααλίακ. • Ή Δεοηένα έζξ εςνεί δη, εκχ είξ ηίξ αζζέξ εςνίεξ ημΰ big bang υ πνυκμξ, ή τ αί υ πχνμξ διμονβμφκηα ιεηά ηήκ ένλ αί ηυ ηί οήνπε νίκ εΐκα έκα ιοζηήνμκ ένακ ηήξ ακνςκήξ κμήζεςξ, έδχ υ υζιμξ ενέπε ανμζδυνζημ ανιυ ζοιάκημμκ αί εηείκεηα εί εκυξ αένακημο, αείνμο μζιμφ δαζοιακη -μΰ εδίμο. Τυ εκυκ εξ αοηυκ ηυκ μζιυκ πχνμκ έπε ηάΐδα πα ναηνζηά ιέ ηυ έκδμζοιακηυ εκυκ αί αίγε ηυκ νχημ νυμ είξ ηήκ διμονβίακ ηχκ ζοιάκηςκ. • Ή Τνίη έζξ είκα ή βκςζηή αί αεζηοία ανπή ηήξ α κηήξ θοζήξ, δη ηυ εκυκ ημφ δαζηήιαημξ είκα ήνεξ ζςιαη δίςκ έκ ηχ βεκκάζα, ζένιαηα φξ ιέζα εξ έκα μφμμκ αί δναζηήνμκ ζφζηια, εξ ηυ έίεδμκ ηήξ ακημιπακήξ (έδχ μι 32 μφιε δά ενμπάξ φενινμζμχκ δαζηάζεςκ ηήξ ηάλεςξ 10" cm, δαδή ενίμο ηυ έκα δέαημκ ηήξ εθακείαξ ημΰ εηνμκίμο), υμο αί ή βεςιεηνία ημΰ εκμφ οθίζηαηα δοκαιέξ ιεηαμέξ. Τυ δάζηια εεηείκεηα, ηαακημτηα, ζοννκμΰηα ιέ ιία ζοκεπή οιαημεδή ίκζ, αί ςξ αμηέεζια αοηχκ ηχκ ιεηαμχκ ειθακίγεηα ή φ, είκα βειάημ άυ ζςιάηα έκ ηχ βεκκάζα, θςηυκα, γεφβ εηνμκίςκ - μγηνμκίςκ η, ηά υμα άμελμοδεηενμφκηα αί αηαζηνέθμκηα. Έάκ υιςξ ελςηενή εκένβεα εζπχνζ, ηυηε ηυ γεφβμξ εηνμκίμο αί μγηνμκίμο α 3 ίζηαηα ναβιαηυκ αί άκπκεφζιμκ, ομμβίγεηα δέ δη 1cm 41 δαζηήιαημξ ενέπε έκ δοκάιε ΙΟ ενζζυηενα εηνυκα ά' δζα ενέπμκηα είξ μυνμ ηυ ζφιακ. Αοηήκ μυκ ηήκ «μοζία» ηήκ βεκκηή ηχκ ζςιαηδίςκ μκμιάγμοκ μί Έκεξ ιενζηή μοζία ή βή ή Ήνα. Είζξ ιενζηή μοζία ά υκμιάζςιε αί ηυ εάπζημκ αναβυιεκμκ ζςιαηίδμκ ηήξ φξ αί άξ ηυ νμζέλςιε δυη είκα ά ιία βή ζοβπφζεςξ. • Ή Τεηάνη έζξ εςνεί (χξ έπμιε νμακαθένε) δη είξ ηήκ βες ιεηνία αί ημμβναθία ημΰ φενινμζμμΰ αφημΰ πχνμο ε ζοιαίκμοκ ιεβάεξ αί ίαεξ ιεηαμέξ.
1
• Ή Πέιη έζξ είκα, εδή αί εναιάκε ηυ εναιαηχξ ήδ άμδεπέκ, δη εξ ζοκήαξ «διμονβίαξ» οάνπμοκ εεφενα quarks, ηά υμα ά αμηεέζμοκ ιένμξ ηξ νςηανπήξ ζθαίναξ. • Ή "Εη αί ονςηένα έζξ εςνεί δη οάνπε ακημφ εκα νςηανπυκ εδίμκ εηνμιαβκηήξ αηκμμίαξ, ηυ υμμκ νέε δά ιέζμο ημτ δαζοιακημτ μζιμφ πχνμο ιέ ηαπφηηεξ ιεβαφηενεξ αυ ηκ ηαπφηηα ημτ θςηυξ. Αοηυ ηυ ακίζπονμκ α-ζυκ έκενβεαυκ εδίμκ ημτ υζιμο έπε ηήκ ιμνθήκ 8 φενορζφ-πκμο αηκμμίαξ εκενβεαμφ εέδμο ΙΟ -10'°GeV αί είκα «υ νςηανπυξ ιμπυξ ηήξ είαξ διμονβήξ δοκάιεςξ», αηά ηήκ έθναζκ ημΰ δίμο ημφ Karel Velan (Karel Velan, «The multi-universe cosmos», Plenum Press, New York, 1992).Δά ημφημ αί αείηα Ζεφξ ή ανυζςμξ μζιμβμκυξ Ζεφξ ή αίήν ή υνθυκ φδςν αί είκα είμκ, δυη ενέπε έκ έαοης δεξ ηίξ ιμνθμμη -έξ δοκάιεξ ηίξ ακέξ κά βεκκήζμοκ ηυ ζφιακ. Λέβε υ Karel Velan: «Ασηό είλα ηό βαζόλ έλεργεαόλ πεδίολ ηοϋ όζκοσ, ηό όποο, καί κέ ηό ελόλ ηοϋ οζκοϋ δαζηήκαηος, εηαθέρε όια ηά ζπέρκαηα ης ϋις, ηωλ ηεζζάρωλ θσζώλ δσλάκεωλ ηωλ σπεσύλωλ δά ηάς αληδράζες ηοσς, αώς αί ηά «τρω αηοζώκαηα» όιωλ ηώλ θσζώλ α βοιογώλ λόκωλ όια δέ ελοποκέλα, περκέλοληας λά αλαδπιωούλ ες ηό α' έαζηο έ αζηο επίπεδο ελεργείας, ερκοραζίας αί ηώλ αηαιιήιωλ τκώλ αί θσζώλ ζσλώλ - τρεάζε π.τ. 10 δζεαηοκκύρα έη δά λά άλαπηστή ή ωή ες ηήλ ίδήλκας περοτήλ ηοϋ ζύκπαληος». Πχξ ά ιμνμφζε άναβε αφηενα κά υκμιάζςιε αοηήκ ηήκ αηάζηαζκ ανά ιέ ηυ υκμια ημφ νχημο νμζςμφ εμφ: Ζεφξ=Αίήν. "Αιεζμ αναηήνζ αοηήξ ηήξ ακημδοκάιμο μζιήξ νςηαν πήξ αηκμμίαξ δεκ δοκάιεα κά έπςιε, δυη νέε ιυκμκ εξ ηυ ηέεμκ εκυκ ηχκ δαζοιακηχκ πχνςκ ημφ υζιμο, αά ομ 1 είιιαηα ηξ είκα ηά φιαηα άηίκςκ β, εκενβεαμφ εέδμο 10' GeV, αί υμσα εςνμφκηα, μφηςξ ή άςξ, μζιμμβήξ ανπήξ αί δεκ δφκαηα κά ελβμφκ ιέ μοδειία αυ ηίξ άεξ οάνπμοζεξ αυρεξ. Μία μφ ζιακηή δεονίκζξ: Αίήν ή Ζεφξ ή ζοκεπήξ μοζία, μκμιάγεηα άθ' εκυξ ιεκ ή νςηανπή εηνμιαβκηή αηκμμ ία, άά αί ή εηνμιαβκηή αηκμμία ή μμία οάνπε α ηυκ εξ ηυ εδςιέκμ ζφιακ. * * *
Α. Εμιέκςξ αη' ανπάξ, νυ ηήξ διμονβίαξ ημΰ κέμο ζφια -
2<)
30
31
32
33
δέ ό Απόλλων «δλα τ' αναγκαία ςυγχωρεί ό Θεόσ». Δηλαδή δυνάμεθα νά εΰπωμεν ςυμπεραςματικά διά την ορφική κο ςμολογία δτι ό κόςμοσ είναι τό απόλυτο «ον», είναι αδημιούργητοσ καί είναι ή αίτια τοώ εαυτού του, δέν καταφεύγει εισ τό παράλογον διά νά έρμηνεύςη την δημιουργία του, αλλά ςτίσ καθαυτό ιδιότητεσ των κοςμογονικν ουςιν. ουςιν. Διά ταώτα καί ευθέωσ απαντ εισ τό ερτημα εάν είναι ή καλύτερα καί τελειότερα κοςμογονία: Δέν είναι απλσ ή καλύτερα, είναι ή μοναδική, διότι δλεσ οί άλλεσ κοςμογονίεσ επιχειρούν νά εξηγήςουν τό άγνωςτον διά τοώ άγνωςτου.
56
Σχηματική Παράςταςισ τησ Κοςμογονίασ
Ή «πρωταρχική πνρίνη ςφαίρα»: Τό μόλισ δημιουργηθέν νέφροσ ώλησ καί ακτινοβολίασ μεταμορφοϏται διά τωνβαρυτικϐν δυνάμεων πού εμφανίζονται άμα τη δημιουργία τησ ώλησ. Αυτή ή «πνρίνη ςφαίρα» αποτελείται από θερμά βαςικά ςω ματίδια καί ακτινοβολία.
«Βαρυτική ςυρρίκνωςισ - μηχανική ιςορροπία»: Ύπό τήν έπίδραςιν των βαρυτικϐν δυνάμεων, ήπυρίνη ςφαίρα ςυρρικνοώται περαιτέρω, τά ςωμάτια οδεύουνπρόσ τό κέντρο ν μέ ν μέ ταχύτητεσ προςεγγίζουςεσ αυτήν τοώ φωτόσ, ή θερμοκραςία αυξάνει ταχύτατα. Αι' ίνα μικρό χρονικό διάςτημα οί βαρυτικέσ δυνάμεισ εξουδετερϐνονται από τίσ θερμικέσ δυνάμεισ τϐν ςωματιδίων καίάπό τήν έξωθεν δρϐςα πρωταρχική ακτινοβολία.
«Σοκεπίγεηα ή ζοννίκςζξ»: Οί ανοηέξ δοκάιεξ νμζαμύκ κά ιε ηαηνέρμοκ ηήκ ονίκ ζθαίνα εξ «ιαύν μή» αολάκμκηαξ ηήκ οκόηηα εξ ηό έκηνμκ οέν ηήκ οκόηηα μοάν -ήεηνμκίμκ. Τό έκηνμ κ ακηδνά δά ώζηώκ οιάηςκ.
«Ή ιεβά ενλξ»: Τά ώζηά ύιαηα αί ή ορμηάη ενιμναζία ημϋονήκμξ οενκμύκ ηίξανοη -έξ δοκάιεξ αί ή ονίκ ζθαίνα ενήβκοηα. Αύη ή Τηακή ενλξ είκα ηό ναβιαηό «big bang» διμμκ νόξ ηίξ ενήλεξ ηςκ «ζμο-ενκόα».
1
Τό πρόια ηοΰ Καοΰ Αιέζωξ αίζηαηα θακενόκ όη ή Δκή Θεμμβία, ήδ αό ηκ ανπή ηξ μζιμβμκίαξ ηξ, εύε ηό νόια αοηό, ηό όμμ αεηέεζε ειόδμ αλεέναζημ δ' δμοξ, ημοξ θμζόθμοξ, μί όμμ αμμομύκ ιμκζηήκ εϊζηήκ έζκ. Άά αξ αναηνήζωιε ώξ ηίεηα ηό νόια: Ό John Hicks, εξ ηό μβώδεξ ένβμκ ημο «Evil and the god of love», MacMillan 1985, ιαξ ανμοζάγε ηό ενώηια «είκα δοκαηόκ ή ανμοζία ημϋΚαμϋ εξ ηόκ όζιμ κά ζοκηνέπ ιε ηκ ϋανλκ εκόξ Θεμϋ ό όμμξ είκα αενόνζημξ αί εξ αβαόηηα αί εξ Ιζπύ;». "Οωξ άκηαιακώιεα, δέκ οάνπε έ' αύημϋ ύζξ ανά ιόκμκ ζμθζηεΐα ημΰ ηύμο: «ζηένζξ βάν άβαμϋ έζη ηό αόκ, δη μο εζηίκ αίημξ ημΰ αμΰ ό Θεόξ, δέκ είκα ηί εηόκ μίμεκ ύθε -ζηώξ αά ενμνζιόξ αί άνκζξ ημΰ άβαμϋ», ηίξ όμεξ έπεύαέπεύα-ζε ό ΒμηαΙνμξ αί ηίξ όμεξ άκεηίκαλε ό David Hume εξ ηό βκωζηό ένβμ ημο « Dialogues concerning natural Religion», όμο ιεηαλύ ηώκ άωκ έβε «Ή ζπύξ ημο εςνείηα αενόνζημξ - δ,η εοιεί ναβιαημμείηα, άά μύηε ό άκνςμξ μύηε άμμ άμ γώμ είκα εοηοπζιέκμ-εμιέκςξ δέκ εοιεί ηήκ εοηοπία ημοξ. Ή ζμθία ημο είκα αενόνζημξ, μηέ δέκ άκε άμξ όηακ έέβ ηά ιέζα δά ηήκ έλονέηζ ηώκ ζμώκ ημο - άά ή μνεία ηξ θύζεςξ δέκ ηείκε νόξ ηήκ εοηοπία ηώκ ακνώςκ ή ηώκ γώςκ εμιέκςξ ή ζμθία ημο δέκ οάνπε δ' αοηόκ ηόκ ζμό» αί νμηείκε «εάκ θακηαζώιε ηήκ αβαόηηα εκαριοκγόιεκ πρός ηήκ ζοθίακ αί περοργοιέκκ άπό ηήκ ακάβ, ηόηε είκα δσκαηόκ κά παρατή έκας όζιος όπως ό παρώκ». Αοηό δέ ανώξ ηό ηεείωξ μβόκ ζοιέναζια: όη μί Θεμί δε ζιεύμκηα άό ηήκ Ακάβ, είκα αί έζξ ηξ Δκήξ Θεμμ βίαξ. Δξ ηήκ θύζκ, ή όμα είκα αούανημξ, δέκ οάνπε μύηε Καόκ μύηε Καόκ, οάνπε ιόκμκ ακαόδναζημξ θοζόξ κόιμξ, ηόκ μμίμκ μί Θεμί δέκ ανααίκμοκ δόη αμηεμύκ ημύξ θοαέξ ημο, άά αί ακ αόι ήεακ κά ηόκ αναμύκ, ηόηε εειαίκμοκ μί Θεμί μί ύμπόκμ, μί έθμνμ ηξ θοζήξ ηάλεωξ αί ηξ Διανιέκξ, μί εκηεηαιέκμ δά ηήκ άόδμζκ ηξ Γαμζύκξ, ημοηέζηκ ή Αδνάζηεα αί ή Ακάβ, ή Γί αί μί Δοιεκίδεξ, μί αοζηνέξ αί ακηαπμύ ανμύζεξ θύαεξ ηήξ θοζήξ ηάλεωξ. Θοιίγω ηό μύ ωναίμ ανάδεβια εξ ηό Τ395 ηήξ Ίάδμξ, όμο ή
2
ζεαζηή Ήνα δίδε θςκήκ εξ ηυκ Ξάκμ, ηυκ ίμ ημΰ Λπέςξ, αί άναοηα αηένπμκηα μί Εοιεκίδεξ αί αμαζημφκ ηυκ θοζυ κυιμ είκμκηαξ ημο ηυ ζηυια, «ώς άρα θωνήζανηος Ερινύες έζχεον αύδήν». Λέβε δέ αί υ Ήνάεημξ«υ ήμξ δέκ ά φενή ηά δνά ημο, είδ' άςξ μί Ενκφεξ, μφ εμονμφκ ηήκ Δί, ά ηυκ ακααφρμοκ», «ήλςορ γάπ ονσ i ύεπβήζεηαι μέηπα-εΐδέμή, Επινύερ ικ Δίκρ είκοςποι έξεςπήζονζιν» (94). Εξ ηήκ Έκήκ Θνζεία, μυκ, δέκ βίκμκηα «αφιαηα», δέκ αίνεηα μηέ ή θοζή αηάζηαζξ ηςκ ναβιάηςκ άξ αναηνήζμοιε ηήκ Ίάδα: ακημφ οάνπμοκ μί Θεμί, μοεκά υιςξ δέκ ζοιαίκε ηίμηε ηυ φενθοζυκ, υ μηήξ έπε ζοκαίζζ ηξ εμμβήξ αείαξ αί μοδέμηε αθήκεηα κά αναζονή αυ άμα μηή άδεα, μηέ δέκ θακηάγεηα ακ δη είκα δοκαηυκ υ Ζεφξ, θεν' εείκ, κά δάηαλ ηήκ άκάζηαζκ έ κενχκ ημΰ Σανδχκμξ. Οί Θεμί δέκ άκμοκ «αφιαηα»· ζέμκηα ηήκ Ειανιέκ αί μ μφκ μοζαζηά ημφξ ακνχμοξ ιμνάγμκηαξ αυπενα εξ υμοξ ηήκ ζμθία ημοξ, εξ ημφξ ακνχμοξ έβεηα δέ κά εκανιμκζμφκ αί κά ηήκ άμοκ αί μφης κά ακηθμφκ ηήκ μνή υδυ ημΰ ίμο, ή μμία θςηίγεηα αυ ηήκ «δυζδμημ ασβ». Εεδή δέ ή μνθή μζιμμβία δέκ δέπεηα ηήκ ΰανλ μφηε αβαμφ Θεμτ διμονβμφ ημΰ υζιμο, μφηε αμτ Θεμφ δ υμμξ ζείνε ηήκ άκμιίακ, δά ημτημ δέκ οάνπμοκ εμί ημΰ αμφ ή κεφιαηα μκνά. "Οζμ αί άκ ράλςιε ιέζα εξ ηά εαημιιφνα ηςκ Εήκςκ Θεχκ ηέημμοξ δέκ ά εφνςιε, δςξ δέκ άσδςιε ημφξ αζζμφξ κά ακαθένμοκ ηυ αυκ, δυη αμφζηαηα δέκ έηε ακέκα ηέημμ νυια ή Εκή Θεμμβία. "Οηακ εκεθακίζ υ Λμιυξ ηχκ Λκχκ αηά ηυκ Πεμμκκζαυ υειμ [ υ υμμξ ζιεςηέμκ ήημ εδιία εομβίαξ], άεδυ μφ ζςζηά εξ ηίξ αέξ οβεμκμιέξ ζοκήεξ υβς ηξ μμνίαξ αί ημΰ ζοκςζηζιμφ εκηυξ ηχκ ιανχκ ηεπχκ. Δέκ ιμνχ κά θακηαζχ ΛκαΙμ ηξ εμπήξ κά έβ «ηυκ έδςζε υ Θευξ βαηί είιαζηε ιεναζηέξ», έζεσξ ιμνείηε; Τυ Καυκ ανπίγε κά ακαθένεηα εξ ηήκ Εκή Γναιιαηεία ιεηά ηυκ Πςηίκμ, είζευκ εξ ηήκ ζέρκ ηήξ εμπήξ ιέ ηήκ δάδμζκ δεχκ αυ ηήκ Λκαημή, χξ υ Ιμοδασζιυξ αί ή Πενζή νζεία φυ ηυκ Μνασυ άδμ ηξ, ή μμία εςνεί δη οάνπε υ αβαυξ Θευξ, βκςζηυξ χξ Λπμφνα Μάγκηα, αί υ αυξ Θευξ ηήξ φξ, υ Λνιάκ, μί υμμ αβςκίγμκηα δά κά εναηήζμοκ. ε ναηήζμοκ. Τμμοηνυςξ βεκκάηα ή αηνεία ημΰ Θεμΰ ή ή αηνεία ημΰ Σαηακά, δμα δαέλε ακείξ... Δυη ανχξ, μί ηαεκέξ αοηέξ νζείεξ, εξ ηίξ υμεξ ηυ είμκ έπε ηεναηχδ αί φενθοζυκ παναηήνα
1
α εικέε, θυμκ ή νίβμξ νυ ηξ ακημδοκαιίαξ ημο, χμτκ ηκ κυζκ εξ ζφβποζκ αί δεκχξ ακαηανάζζμοκ ηυ οιυκ. Πνυ δέ ηςκ δακμβμιέκςκ ιοζηνίςκ ημτ μονακμφ νίημοκ ηυκ άκνςμ εξ ηκ ζυκ ηξ ηαεκχζεςξ αί ηξ θμνάξ. Έπμκηαξ δε ελμνίζε αοηέξ μί νζείεξ ηυκ Θευ άυ ηυκ υζιμ αί έημκηαξ ημκ «εηυξ ημτ υζιμο», βειίγμοκ ηυκ υζιμ ιέ εαημιιφνα άζιαηα ηξ έμκ ανανηήξ θακηαζίαξ, υκηα αζχιαηα, «αββεέξ» ηάλεξ αί ζαηακέξ εβεχκεξ. Ο έπέθνμκεξ μίηεξ εφνίζμκημ εκ αιπακία άυ ηκ δείζδοζκ ηξ ακαημίηξ δεζδαιμκίαξ εξ ηυκ αηαβάακμ μονακυ ηξ οιαήξ Θνζείαξ αί υ Πςηίκμξ ακαβάγεηα κά βνάρ ηυ «Καηά Γκςζηχκ». Αοημί δέ, ιέζα εξ ηκ αννςζηιέκ κμηή ημοξ αηάζηαζ, αηβμνμφζακ αί ημφξ Έκεξ δη αηνεφμοκ «δαιυκα», αοημί δέ ήκαβάγμκημ κά άακημτκ: «μί Θεμί ιαξ είκα έθμνμ ηξ θοζήξ ηάλεςξ, ηά δά ζαξ ία είκα βειάηα άυ αυμηεξ αί θκέξ ιαβείεξ αηάεξ δά ηά έμκ αβνάιιαηα αί άλεζηα ζηνχιαηα ηήξ μκςκίαξ· εζείξ βειίγεηε ηυκ υζιμ ιέ ηυ αυκ αί ηυ αυκ, χξ ιακαμί μιείηε δ' αββέμοξ αί ζαηακάδεξ, εκχ είξ ηήκ μίζκ ημτ ινμο είκα ενά αί εία υα ηά βεβμκυηα ηήξ θφζεςξ, ή ιένα δαδή, ή εζένα, ή κφηα, ή β, υ μονακυξ, αί πχνα, αί υεξ, ή άαζζα, μί μηαιμί, μί διηναμί ανμί, αί έαΐα, υ μίκμξ. Κμηάληε ημφξ εμφξ ιαξ· μί μθαιμί ημοξ είκα αανμί αί αινμί, ηά ιέηςα εεφενα αί ηυ ζηυια ιεζηυκ κεφιαημξ αί ζμθίαξ, οενθάκςξ δαζπίγμοκ ηυ απακέξ δάζηια, ηυ υμμκ ημφξ αηαάιε δά ημτ άκεζένμο θςηυξ ηήξ αίςκυηημξ». 'Α' άξ άκαεθααχζςιε: Δά ηήκ Εκή Θεμμβία δέκ οάνπε είξ ηυκ υζιμ ανέζξ άυ ημφξ θοζμφξ κυιμοξ, μφηε άυ ηήκ δνάζ αβαχκ δοκάιεςκ μφηε άυ ηήκ δνάζ αμμχκ δο κάιεςκ, οάνπε ιυκμκ ή νςημαεδνία ημτ θοζμτ Νυιμο. Νά, δαηί δαμφιεα κά έβςιε υη εϊναι ή μόν εολοβία ή οποία επι λύει ικανοποιηικώς ηό πρόλμα ηοϋ καλοΰ καί ηοϋ κακοϋ. Δά εναηένς ιεέηκ ζοκζηχ: Arthur L. Herman, «The problem of Evil & Indian Thought», ed. Motilal, Delhi, 1993.
2
Θρησκεία Παγκόσμιος Καη' ανπάξ ά νέ κά άςιε ύ' όςv ιαξ ηκ δαθμνά ή όμα οθίζηαηα ιεηαλύ ηξ εκκμίαξ «αβόζιμξ νζεία» αί ηξ εκκμίαξ μύ άκηδαζηέμιε, ηξ μζιμμίηξ νζείαξ. Έκα ηνίημ είδμξ νζείαξ είκα ή ημή νζεία, αί αξ άνπίζςιε αό ηκ ηεεοηαία: Τοπική θρησκεία έβεηα αύη, αηά ηκ μμία έκαξ ημόξ εόξ ιαξ έκόηημξ νμζαεί κά έή εξ ηόκ όζιμ, ζηεύε δε αύη ή έκόηξ δη ηκ έπε εέλε ώξ νμζηαηεοόιεκ ημο («ενμύ-ζμκ αόκ» αηά ηόκ Αελακδνκό κεμμβζιό). Είκα θακενόκ δη ή «ζςηνία» ακήε ιόκμκ εξ αοηό ηό έκμξ, ηά αα έκ είκα αηαδαζιέκα εξ άθακζιόκ. Οί νζείεξ αοηέξ δέκ έπμοκ δοκαηόηηεξ νμζοηζιμύ, αό ηήκ θύζ ημοξ. Καενβμύκ δέ αώξ εκκμμύιεκεξ ιμνθέξ θοεηζιμϋ, ημοηέζηκ έμοκ ημύξ άμοξ αμύξ μοπί ώξ αώξ αηςηένμοξ, δςξ ά ημύξ έεε έκαξ θοεηζηήξ μύ ά ίζηεοε ιόκμκ δη ηά παναηνζηά αί μί δόηηεξ ηξ θοήξ ημο είκα ακώηενα, αά ώξ άζιαηα νμκμιώξ ιανά, αςκίςξ αηαδαζιέκα κά ιζμύκηα αό ηόκ Θεό αί νμςνζιέ - κα κά έλμμνεομΰκ μνζηά αί ηεεζίδα δηακ ά έ ή ώνα ηήξ «εθακείαξ» ημο εμύ ημοξ. Όμηε αί αοημί ά αηαηήζμοκ εί ηήξ βήξ ηήκ έζ δά ηήκ μμία είκα νμςνζιέκμ. Δ' αοηό, εηόξ αό ηό άοζζαέμκ ιίζμξ νόξ ημύξ άμοξ αμύξ, δά ημύξ μμίμοξ ζηεύμοκ δη οάνπμοκ δά κά ημύξ αναδώζ εξ αοημύξ ό εόξ ημοξ δά κά ημύξ ελμμνεύζμοκ ή δά κά ημύξ ειε ηαεομύκ , αοηέξ εΐκα άκημηε νζείεξ μί όμεξ νύηημοκ ηήκ έέιαζ ημο εμύ εξ ηόκ όζιμκ αί δ' αοηέξ ηίξ νζείεξ ή ακνώκ ζημνία έπε κόια ιόκμκ ώξ ζημνία ηήξ εειάζεςξ ημϋ εμύ εξ ηόκ όζιμ αί ή ιόκ ζημνή ναλξ ή μμία έπε ης δκη αλία κ είκα άθ' εκόξ ιέκ ή ναλξ ηήξ ομεζίαξ ημο ζοβενιέκμο αμύ ύό ημϋ εμύ άθ' εηένμο δέ ό ηεόξ αηαοζιόξ, ή ηεή έιθάκζξ ημϋ εμύ αί ή μνζηή έκνόκζξ ημϋ εεημύ αμϋ ώο ονίμο ημϋ ζύιακημξ, αί ή ανάδμζξ ηςκ ομμίςκ εκώκ εξ ηίξ αώκεξ ηιςνίεξ. Πενηηόκ εείκ δη αοηόξ ό ηύμξ νζείαξ εΐκα ό ζοπκόηενμκ άακηώιεκμξ εξ αμύξ ιέ νςηόβμκμ κμμηνμία. Λέβε ό Bert rand Russell εξ ηό βκςζηόκ δμίιόκ ημο «Α free man' s worship», ηό όμμκ ενέπεηα εξ ηό ίμκ ημο «Why I am not a Christ ian»: « Ό ξσηόγνλνο άλξσνο, όσο αί εκείο, αζάλεηα ηήλ αηα 1
ίεζλ ή ννία ξναιείηα άόηήλ άδπλακίαλ ηνλ ξν ησλ δπλάκεσλ ηο θύζεσο - αιιά κή έρνληαο εληόο ηνλ ηίνηε, ηό όννλ ά κνξνϋζε λά ζεβαζή, αξά κόλνλ ηλ έλλναλ ηο Ιζρύνο, δέρεηα δέ ρεηα λά ηαελσή ξν ησλ Θεώλ ηνλ, ρσξίο λά έξεπλα εάλ απηνί είλα άμν ηο ιαηξείαο ηνπ. "Αμνξήλη αί ηξνκεξή είλα ή καξά ζηνξία ησλ αννήζεσλ αί ησλ βαζαλζκώλ, ηώλ εμεπηειζκώλ αί ηώλ αλξσνπζώλ ηο όνεο πέζη ή άλξσόηο, ελ ηήέιίδ ηνϋ εμεπκελζκνύ ηώλ ιόηπσλ εώλ. Βεβαόηαηα, ζέηεηα ν ηξέκσλ ζηόο, δηαλδώζοκέ ηήλ ειεπέξα ζνπβνύιζ ν,η ιένλνιύηκνλ έρε ή αλξσλή ύόζηαζο, ηόηε ή δίςα δά αίκα ξέε λά αηαξαϋλή αί δέλ ά ηή ηίνηε εξζζόηε - ξνλ. Ή ξζεία ηνϋ Μνιώρ -δόη ηναύηα «ζηεύσ» έηζ είλα δπλαηόλ γελώο λά νλνκαζνύλ - είλα εο ηήλ νύζίαλ ηο ή πνηαγή ελόο ζιάβνπ, ν ννίνο δέλ δαλνείηα - νύηε εο ηά βά ηήο αξδίαο ηνπ - όη ν ύξνο ηνπ δέλ αμίε νιαείαο. Καώο ή αλεμαξηζία ηώλ δεσδώλ δέλ έρε αόκ άλαγλσξζή, ή ζρύο ιαηξεύεηα ύεξάγαλ αί ραίξε αεξνξίζηνπ ζεβαζκνύ, αξόη εβάιιε εο ηόλ άλξσν ηόλόλν». Τέημεξ νζείεξ οάνπμοκ αί ζήιενμκ εξ αμύξ, μί μμίμ έπμοκ αύζε νό μμύ κά έλείζζςκηα.
' Κοσμοπολίτικες θρησκείες είκα αοηέξ, μί όμεξ βεκκώκηα εξ εμπέξ αηά ηίξ μμίεξ εξ εονείεξ ακνώκεξ ιάγεξ επε δαμή άε ζύκδεζιμξ ιέ ηήκ ζημνία ημοξ (δά ηήκ ιεέη αοηώκ ηώκ ιαγώκ ίδέ Toynbee «Α study of history» αί Spengler « The decline of the West»). Τόμξ ζοβεκηνώζεςξ αοηώκ ηώκ ιαγώκ είκα ή ιεβαμύμξ, βέκκια ιαξ ύζηενξ ελείλεςξ ηώκ μηζιώκ, όηακ ιεηά αό ιό πμ αί ενβαζία αώκςκ αηέζη δοκαηόκ κά άκαηοπή ηό έιό -νμκ, ή ηεπκή, ή αηαζεοή ιεβάςκ ιμκάδςκ αναβςβήξ αβαώκ (ηά όμα αζημύκ ααναίηη ηήκ ΰανλκ ζοβεκηνςιέκςκ οζιώκ εξ ιεβάαξ όεξ, ηήκ ΰανλκ ιεβάςκ ιέκςκ αί ιεβά ςκ δμηώκ έκηνςκ)· εξ αοηέξ ηίξ ιεβαμοόεξ, ηόηε, δι μονβμύκηα μί ζοκήεξ δά κά γήζ ό άκνςμξ ιά άκεη γςή, ια νά αό ημύξ όμοξ ηώκ βεςνβώκ αζπμώκ, αί κά αενβήζ ηήκ ζέρ ημο, ηίξ ηέπκεξ, ηά βνάιιαηα, ηήκ θμζμθία. Τμύ ανέπμ κηα μί δοκαηόηηεξ ζμοδήξ αί εαθήξ ιέ ηά ιεβάα ενβα ηήξ ακνςκήξ κμήζεςξ ζηήκ μή, ζηό ιμοζείμ, ζηήκ θμζμθ -
2
ή ζογήηζ. Όιςξ, αναήςξ νυξ αοηήκ ηήκ εονά ηξ γςήξ εξ ηήκ ιεβα-μφμκ, οάνπε αί ηυ εβυιεκμκ ου ημο Toynbee «έζςηενυκ νμεηανάημκ», αοηυξ δε βνάθε (εθ. «schism in body social»:« Ό ξνιεηαξαλζκφο είλα κία αηάζηαζο εξζζφηεξνλ ηνυ ζπλαζήκαηνο αί φιγψηεξνλ χφεζο ησλ εμσηεξψλ ζπλψλ. Μνξνχκε λά νξίζσκε ηφ «ξνιεηαξάην"ψο ελα νλσλφ ζηνρείν ή νκάδα, ή ννία α' ννλδήνηε ηξφνλ είλα "εληφο"κάο νλσλίαο αιιά φρ "έμ"απηήο, αηά δεδνκέλ ζηγκή ηο ζηνξήο εμειίμεσο απηήο ηήο νλσλίαο. Τφ ξαγκαηφ ζήκα ηνπ ξνιεηαξίνπ δελ είλα νυηε ή ελία, νυηε ή ηαελή αηαγσγή, αιιά ή ζπλεδηννίζ αί ή ξία ηήλ ννία θέξε απηή ή ζπλεδηννίζο ηνπ νη ερε άνιεζή αφ ηήλ έζ ηήλ ννίαλ αμίε εο απηήλ ηήλ νλσλία». Ποζιμί μί υμμ έθαζακ έε νυξ έλεφνεζκ ενβαζίαξ αυ ηίξ ενςναέξ ενμπέξ ηήξ αοημναημνίαξ, μί μμίμ δέκ έπμοκ αιιία ζπέζ μΰηε νυξ ηίξ δέεξ αί ηήκ μζιμεςνίακ αοημφ ημτ μηζιμφ υ υμμξ έδιμφνβζε αοηήκ ηήκ υ, μΰηε έπμοκ αυι άμα θοεηή ζοββέκεα νυξ ημοξ διμονβμφξ αοημί) ημτ μηζιμφ (ζιενκυ ανάδεβια μί ιμοζμοιάκμ ιεηακάζηεξ εξ ηήκ Εονχ) αά αί άκνςμ νμενπυιεκμ αυ αοηυκ ηυκσδμ μηζιυ, μί υμμ εβαηέερακ ηήκ βεκέηενα ημοξ πςνίξ είδα εζηνμθήξ -εσηε υβς ηήξ μμκμιήξ ημοξ αμηοπίαξ, εσηε υβς ηήξ μμκμιήξ εηοπίαξ-αί εονίζμκηα πςνίξ μκςκμφξ δεζιμφξ, πςνίξ ηυκ ζοκεηυ δεζιυ ηήξ ημήξ μκςκίαξ, ηςκ είιςκ ηήξ άηναξ αί ηήξ εςκοιίαξ ηήκ μμίακ δίδε ή ινά αί εζηή μκυηξ· αί μί ιέκ αί μί δέ εονίζμκηα ακχκοιμ ιέζα εξ ιία υ μφ δέκ εκδαθένεηα δ' αοημφξ αί υ ιυκμξ ηνυμξ κά αζακμφκ χξ ιμκάδεξ είκα ή έίδελξ ηήξ μμκμιήξ εθακείαξ ημοξ. Αυι δέ αί ιέ ηςκ ακςηένςκ ζηνςιάηςκ ιάξ ηέημαξ μκς κίαξ αζάκμκηα ηήκ άμλέκςζ* αηνίμ μί υμμ έηχπεοζακ δυη δέκ έαακ ηυ ιενίδμκ ηυ υμμκ έκυιγακ δη έδαμφκημ αυ ηυκ μφημ μφ έθενακ μί αηαηήζεξ, ζοββνάθεξ ηςκ μμίςκ μοδείξ έλεηίιζε ηυ ηάακημκ. Όμ αοηυ ηυ νμεηανάημ, μέξ θμνέξ, ηυ λεκίγμοκ ηά ή αί μί ηνυμ ηήξ ιεβαμουεςξ, άμηε αί ήσδα ή βχζζα δ' αοημφξ ημφξ ακνχμοξ είκα λέκ, αζάκμκηα αηαίεζ αυ ηήκ αδοκαιία νμζανιμβήξ ημοξ αί αοηή ηήκ εμβεφμοκ, ηήκ νμάμοκ εξ ηυ νυζςμκ ημτ ήβειυκμξ, εξ ηυ είδμξ ηςκ χκ, εξ ηυ είδμξ ηήξ διμζίαξ νζείαξ, ιζμφκ υ μφ ηυ κεφια ηυ υμμ έδιμφν -
1
βζε ηυ «μιπακυ αφια» αί ηήκ ιεβαμφμ. Εεδή, δέ, ικ-ιεμκ αοημφ ημτ κεφιαημξ είκα ή άυδμζξ ηιχκ εξ ημφξ ήνςεξ μφ ηυ έδιμφνβζακ αί εξ ηήκ νζεία μφ ηυ έομθυνζε, δ' αοηυ ιζμφκ ενζζυηενμ δςκ ηίξ εβυιεκεξ «διμηεεξ εμνηέξ», δέκ έμοκ κά αμδχζμοκ ηιή εξ ηυ κεφια ηήξ υεςξ, εξ ηυ κεφια ημτ μηζιμφ ιέζα εξ ηυκ υμμκ γμοκ. Όςξ δέ βκςνίγμοκ δμ μί ροπμυβμ, ηυ ιίζμξ ηυ υμμκ βεκκάηα αυ ηήκ νμμή είκα αφ αί άζεζημ, ακμμείηα ιυκμκ ιέ ηήκ μή αηαζηνμθή ημτ ιζμοιέκμο ακηειέκμο, δ' αοηυ αί ηυ νχημκ ιέια αοημφ ημτ νμεηανίμο εΐκα κά νμζμή εξ εκα υνβακζιυκ, υ υμμξ ά ιμνθμμίζ ηυ ιίζμξ ημο, ά ημτ δχζ ναημφξ ζηυπμοξ αί, είζξ, αοηυ ηυ υμμκ ηυζμκ μεί, ηήκ κεοιαηή ζηέβ. Εμιέκςξ, εάκ ήδ άκή εξ ιία νζεοηή ιεμκυηηα, ηήξ μμίαξ μί ανπέξ ακηαίκμοκ νυξ ηυκ μηζιυ εξ ηυκ υμμ γή, ηυηε νμζμάηα εξ αοηήκ, αιάκε ηίξ έμκ αναίεξ έζεξ ηξ αί βίκεηα υ «θακαηυξ». Εδεκφε ηήκ δαθμνά ημο (ίδέ ηήκ νυζθαη ουεζ ζηήκ Γαία ιέ ηήκ ειμκή ηχκ ιμοζμοιάκςκ εξ ηήκ ιακηήα) αί νμζαεί κά αηαζηνέρ ηήκ μκςκία εξ ηήκ μμία γή (ίδέ ηήκ μιζηή έίεζ εξ ηήκ Νέα Υυν αυ θακαημφξ ιμοζμοιάκμοξ). Έάκ υιςξ δέκ άκή εξ ιία ημαφη ιεμκυηηα αί έάκ ή ευκυηξ ηχκ «νμεηανίςκ» εΐκα είζξ «άκέκηα -η», ηυηε ηυ ζκυ είκα ήδ έημιμ δά κά έιθακζή ή υνβάκςζξ αοηή, ή μμία έβεηα «μζιμμίη νζεία», αηά TOvToynbee «Universal church», υ υμμξ έβε ^cp.«schism in body social») «νί αληδξάζεο ηνυ ξνιεηαξάηνπ είλα δχν, αθ' ελφο κελ εξήμεο άγξφηηνο αί φντα μεεξλνυλ εο βία ηήλ ςχρξακν βαφηηα ηψλ αηαεζηψλ, φσο νί Μξδαηνί φιεκν, νί φιεκν ηψλ δνχισλ, φ αξνμπζκφο βίαο εο ηήλ Ρψκ αηά ηφ -91 — 82, 82, αθ' εηέξνπ δέ ή αξαγσγή ξζεψλ» . Έάκ εείκ ηήκ ζηβιή υ ήβειχκ δέκ είκα ζοβπνυκςξ αί θυζμθμξ αί δέκ ακηαιάκεηα ηυ ζημνυκ βίβκεζα αί δέκ ακηίδναζ εναοκμυςξ, ηυηε ανπίγε ή ιεβά ηναβςδία ηήξ δαφζεςξ ημτ μηζιμφ, ιάξ δαδαζίαξ ακεέηξ, δυη κείηα άυ ηυκ θακαηζιυ αί ηυ ιίζμξ. Εινυξ ηξ δέκ ζηέε αιιία ακνςκή αλία, ακέκαξ ακνςζιυξ, ονανπεί ιυκμκ ή ανανυηηα, δεξ μί δέεξ αί ηά άνα ημτ μηζιμφ ά αηαζηναθμφκ ε ειείςκ, ή μνβή ά έζ εξ ηά ειθακή ημο ζφιμα, ηά νχηα ημο φιαηα ά εΐκα ηά ένβα ηέπκξ, ηά ιεβαμνεή ημο μμδμιήιαηα, ηά έαηνα, μί ααίζηνεξ, μί μήεξ, δα αοηά ηά υμα χξ ηχνα ηχ να άκηίνο-γακ ιέ ςυκ ιίζμξ μί θακαημί. 2
"Ασ ϊνούξωμε μύα παρϋνθεςι διϊ νϊ ϊναφϋρωμε, δτι ό ϋννοια «θρηςκεύα» δεν πρϋπει νϊ περιορύζεται εν τη ϋννοια πύςτεωσ εισ προςωπικοσ Θεοσ· εύναι δυνατν νϊ ϋνθρονιςθη εισ μύα θρηςκεύα ώσ «πϋρ -τατον ον» μύα αφηρημϋνη ϋννοια, ώσ «ελευθερύα - Ίςτησ- αδελφτησ» η καύ ό φανατικό - ουχύ ό ςκεπτικιςτικό ό πυρρωνικό - ϊντύλη-ψισ δτι δϋν υπϊρχει Θεσ. Διϊ τοτο καύ ό «Γαλλικό Έπανϊςταςισ» καύ τ κομμουνιςτικν κύνημα εύναι κινόςεισ καθαρώσ θρηςκευτικϋσ. Λϋγει Λε Μπν εισ τ περιςποδαςτον ϋργον του «Ή Γαλλικό ϋπανϊςταςισ» [Ελεθερη Σκϋψισ, Αθόναι, 1988]: « Ή ϋπανϊςταςισ δϋν γύνεται ορθσ αντιληπτό -δϋνχρειϊζεται νϊ τ ϋπαναλαμβϊνωμε πολλϋσ φορϋσ- παρϊ εκτιμμενη σ δημιοργημα μιασ θρηςκευτικόσ πύςτεωσ. Ή θρηςκευτικό μορφό τόν οπούα γρόγορα πόρε ό Επαναςτϊςεισ εξηγεύ τόν δυναττητα εξαπλςεωσ τησ καύ τ γητρο πο εύχε καύ ϋχει ακμη. Λύγοι ιςτορικού κατϊλαβαν δτι αυτ τ μεγϊλο κύνημα ϋπρεπε νϊ ϋκτιμηθό σ ό θεμελύωςισ μιασ νϋασ θρηςκεύασ. Ό διειςδυτικσ Σο-κεβύλ (Σ ocqueville) ocqueville) εύναι, πιςτεω, πρτοσ πο τ προαιςθϊνθη-κε. "ΉΓαλλικό Έπανϊςταςισ", λϋει, "εύναι μιϊ πολιτικό ϋπανϊ -ςταςισ, πο ϋδραςε μϋ τρπο ςτε πόρε κϊπωσ τόν οψι μιασ θρηςκευτικόσ επαναςτϊςεωσ. Κοιτϊξτε μϋ ποιϊ κανονικϊ καύ χαρακτηριςτικϊ ςημεύα καταλόγει νϊ μοιϊζημϋ αυτϋσ τύσ τελευταύεσ: χι μνον εξαπλνεται κατϊ τνώδιο τρπο, αλλϊ, πωσ αυτϋσ, διαδύδεται μϋ τ κόρυγμα καύ τόν προπαγϊνδα. Μιϊ πολιτικό ϋπανϊςταςισ πο εμπνϋει τνπροςηλυτιςμ, πο ςο ϋνθϋρμωσ κηρςςεται ςτουσ ξϋνουσ μϋ ϊλλο τςο πϊθοσ πραγματοποιεύται ςτόνώδια τόν χρα -ςυλλογιςθότε πςο νϋο εύναι τ θϋαμα". "Εϊν δεχθομε τόν θρηςκευτικό πλευρϊ τησ Επαναςτϊςεωσ, εξηγονται εκολτερα ού φρενύτιδεσ τησ καύ ού καταςτροφϋσ τησ. Έϊν τ μυςτικιςτικ ςτοιχεύο εύναι πϊντοτε τ θεμϋλιο των πύςτεων, μετϊ απ λύγο τύθενται υπερϊνω ριςμϋνα ςυγκινηςιακϊ καύ ορθολογιςτικϊ ςτοιχεύα. Ήπύςτισ, λοιπν, χρηςιμεει σ ςυνϊθροι-ςισ αιςθημϊτων, παθν καύ ενδιαφερντων του ςυγκινηςιακο το- μϋωσ. Έν ςυνεχεύα, ό λογικό περιτυλύγει τ λον, προςπαθντασ νϊ αιτιολγηςη γεγοντα, ςτϊ ποια ϋν τοτοισ δϋν πόρε καθλου μϋροσ.... Ού νϋεσ αλόθειεσ διαθϋτουν αποςτλουσ βϋβαιουσ γιϊ τόν δναμύ τουσ καύ, πωσ ού πιςτού λων τν εποχν, θϊ προςπαθον νϊ τύσ
1
επιβϊλλουν ςτν κςμο μϋ την βύα. Γιϊ την γνμη των απύςτων, δεν υπϊρχει λγοσ νϊ ανηςυχον. "Ολοι αξύζουν νϊ ϋξολοθρευθον. Έφ' ςον τ μύςοσ των αιρετικν υπόρξε πϊντοτε, πωσ τ ϋδεύξα - με ςτηνπερύπτωςι τησ Μεταρρυθμύςεωσ, ϋνα χαρακτηριςτικ αναλλούωτο τν μεγϊλων πύςτεων, εξηγεύται πολ καλϊ ό ϊνεπιεύκεια τησ θρηςκεύασ τν Ίακωβύνων. Α τό ηιδιαη ιςτορύα τησ Μεταρρυθμύςεωσ μασ απϋδειξε, οτι μετα ξ γειτονικν πύςτεων η διαμϊχη εύναι πϊντοτε πολ ζωηρό. Επύςησ δεν πρϋπει νϊ ϋκπληςςμεθα δτανβλϋπωμε, μϋςα ςτην Εθνοςυνϋλευςη τοσ Ίακωβύνουσ νϊ μϊχωνται μϋ μανύα ϊλλουσ δημοκρατικοσ, τν οπούων ό πύςτισ μλισ διϋφερε απ την δικό τουσ. Ή προπαγϊνδα τν νϋων αποςτλων όταν ενεργητικό. Γιϊ νϊ κα τηχόςουν τόν επαρχύα τησ ϋςτειλαν πρθυμουσ οπαδοσ ϋφωδιαςμϋ-νουσ μϋ λαιμητμουσ. Ού ύεροδικαςτϋσ τησ νϋασ πύςτεωσ δϋν ςυνεβι- βϊζοντο μϋ τόν πλϊνη. "Οπωσ ϋλεγε Ροβεςπιϋρροσ: "Αυτ πο ςυνθϋτει τόν δημοκρατύα, εύναι ό καταςτροφό λων αυτν πο τόσϊντι -τύθενται "Λύγο ενδιαφϋρει οτι ό χρα αρνεύται νϊ ϊνανεωθό- θϊ τόν ανανεςουν παρϊ τόν θϋληςύ τησ: "θϊ προτιμόςωμε νϊ κϊνωμε τόν Γαλλύα νεκροταφεύο», διεβεβαύνωνε ö Καρριϋ ( Carrier) Carrier) «παρϊ νϊμό τόν ϊνανεςωμε μϋ τν τρπο μασ". Ή πολιτικό τν Ίακωβύνων, παρϊγωγο τησ νϋασ πύςτεωσ, όταν πο λ απλό. υνύςτατο ςϋ ενα εύδοσ εξιςωτικο ςοςιαλιςμο, τν ποιον διεχειρύζετο μύα δικτατορύα μό ϊνεχομϋνη καμμύα ϋναντύω-ςι. ϋ ςχϋςι μϋ τύσ οικονομικϋσ ανϊγκεσ καύ τόν πραγματικό φςι το ϊνθρωπου, ού θεωρητικού, ού ποιοι κυβερνον τόν Γαλλύα, δϋν ϋχουν καθλου πρακτικϋσ ιδϋεσ. Ή λαιμητμοσ καύ ού αγορεςεισ τοσ εύναι αρκετϋσ. Αυτϋσ ού τελευταύεσ εύναι παιδαριδεισ: «Ποτϋ γεγοντα», λϋει Σαύν. "Μνον αφηρημϋνεσ ϋννοιεσ, ςειρϋσ αποφθεγμϊτων ςον αφορϊ τόν Φςι, τόν λογικό, τν λα, τοσ τυ ρϊννουσ, τόν ελευθερύα, μπαλλνια εξογκωμϋνα καύ αλληλοςυγκρουμενα αδύκωσ μϋςα ςτχρο. "Αν δϋν γνωρύζαμε οτι λα αυτϊ καταλόγουν ςϋ πρακτικϊ καύ απαύςια αποτελϋςματα, θϊ πιςτεαμε οτι εύναι ϋνα παιγνύδι λογικόσ, αςκόςεισ ςχολικϋσ, ακαδημαώκϋσ επι δεύξεισ, ςυνδυαςμού ιδεολογιν"... Ού θεωρύεσ τν Ίακωβύνων μετετρϊπηςαν ςτόν πρϊξι ςϋμύα απ υτη τυραννύα, θεωροςαν προφανϋσ οτι ςτ κυρύαρχο Κρϊτοσ ϋπρεπε νϊ υπακοουν χωρύσ ςυζότηςι ούπολώτεσ, ού οπούοι εώχανκα -ταςτό Ιςοι ςϋ ςυνθόκεσ καύ περιουςύεσ. Ή εξουςύα, τόν οπούαν ούώδιοι περιεβλόθηςαν, όταν πολ αντερη ϊπ αυτόν τν προηγουμϋνων μοναρχν. Φορολογοςαν τόν τιμό 2
τν εμπορευμϊτων καύ ϋπαιρναν τϐ δικαύωμα νϊ οικειοποιοϑνται την ζωό καύ τόν ιδιοκτηςύα των πολιτν. Ή εμπιςτοςϑνη τουσ ςτην ανανεωτικό αρετό τησ επαναςτατικόσ πύςτεωσ όταν τϐςη, ςτε ϊφοϒ ϋκόρυξαν τϐν πϐλεμο ςτουσ βαςιλεύσ, τϐν ϋκόρυξαν ςτόν ςυνϋχεια καύ ςτουσ Θεοϑσ... Θεοϑσ.. . Ιδρϑθηκε ϋνα ημερολϐγιο απϐ τϐ οπούο ού ϊγιοι εύχαν ϋκδιωχθό. Δημιοϑργηςαν μύα νϋα θεϐτητα, τόν Λογικό, τησ οπούασ ό λατρεύα ϋωρτϊζετο ςτόν Παναγύα τν Παριςύων μϋ Παριςύων μϋ ιεροτελεςτύεσ πανομοιϐ τυπεσ ϋξ ϊλλου μϋ αυτϋσ τόσ καθολικόσ λατρεύασ, επϊνω μϊλιςτα ςτϐνβωμϐ αυτόσ ποϑ ϊνηκε ςτϐ παλαιϐ καθεςτσ, τόσ «ΑγύασΠαρ θϋνου». Α ϑτό ό λατρεύα διόρκεςε μϋχρι τόν ημϋρα ποϑ ϐ Ροβεςπιϋρ- ροσ ροσ τόν αντικατϋςτηςε μϋ μύα προςωπικό θρηςκεύα, τόσ οπούασ κατϋςτη ϐ μϋγασ ιερεϑσ». "Ασ γυρίςωμε δμωσ είσ τήν αρχαία εποχή καί νά ίδοϋμε τί λέγει ό J. G. Frazer, ό διάςημοσ εθνολόγοσ, είσ τό κλαςςικόν έργον του «The golden Bough»: « Ή θρηςκεύα τόσ Μεγϊλησ Μητϋρασ μϋ τϐ περύεργο τησ κρϊμα ωμόσ ϊγριϐτητοσ καύ πνευματικν αναζητόςεων δϋν όταν παρϊ μϐνο μύα απϐ μύα πλειϊδα παρομούων ανατολύτικων δογμϊτων, τϊ ϐποια κατϊ τόν ϑςτερη περύοδο ϋπεξετϊθηςαν εύσ τόν Ρωμαώκό Αυτοκρατορύα καύ, εμποτύζοντασ τοϑσεϑρω-πα ώκοϑσ λαοϑσ μϋ ξϋνα ιδανικϊ, ςταδιακσ ϑπενϐμευον τόν ϐλη δομό του αρχαύου πολιτιςμοϑ. Ή ελληνικό καύ ό ρωμα ώκό κοινωνύα ϋδομόθηςαν ϋπύ τόσ αντιλόψεωσ τόσ υποταγόσ τοϒ ατϐμου εύσ τόν κοινϐτητα, τοϒ πολύτου εύσ τϐ κρϊτοσ- ϋτοπο-θϋτηςε ό ελληνικό κοινωνύα τόν αςφϊλεια τόσ πολιτεύασ, ωσ τϐν υπϋρτατο ςκοπϐ τόσ ηθικόσ τοϒ πολύτου, πιϐ πϊνω ϊπϐ τόν αςφϊλεια τοϒ ατϐμου εώτε ς' αυτϐν τϐν κϐςμο, εύτε ςϋ ϋνα κϐςμο ποϑ θϊ ϋλθη. Γαλουχημϋνοι, ϊπϐ τόν παιδικό τουσ ηλικύα, μϋ αυτϐ τϐ ανιδιοτελϋσ ιδανικϐ, ού πολύτεσ αφιϋρωναν τόν ζωό τουσ εύσ τόν υπηρεςύα τοϒ δημοςύου ςυμφϋροντοσ καύ όςαν ϋτοιμοι νϊ τόν διαθϋςουν διϊ τϐ κοινϐ καλϐ - αλλϊ ακϐμη καύ ϐταν ϑπεχρουν πρϐ τόσ υπϋρτατησ θυςύασ, ποτϋ δϋν διενοοϒντο νϊ ενεργόςουν κατϊ τρϐπον ςτε νϊ προαγϊγουν τόν προςωπικό τουσ ϒπαρξιν εύσ βϊροσ τν ςυμφερϐντων τόσ χρασ τουσ. "Ολα αυτϊ ϊλλαξαν ϊπϐ τόν ϋπϋκταςι τν ανατολύτικων θρηςκειν, ού ϐποιεσ διεκόρυτταν τόν ςτενό ςχϋςι τόσ ψυχόσ μϋ τϐν θεϐ καύ τόν αινια λϑτρωςύ τησ σ τοϑσ μϐνουσ αντικειμενικοϑσ ςκοποϑσ διϊ τοϑσ οπούουσ αξύζει νϊ ζόςη κανεύσ, ςκοπού ποϑ χϊνουν τόν ςημαςύα τουσ ςυγκρινϐμενοι μϋ τόν 1
ευημερύα καύ αυτόν ακϐμη την ϒπαρξι τοϒ κρϊτουσ. Ή αναπϐ φευκτοσ ςυνϋπεια αυτόσ τησ εγωιςτικόσ καύ ϊμοραλιςτικόσ φιλοςοφύασ ότο ό ςταδιακό παραύτηςισ τοϒ οπαδοϑ απϐ τύσ υπηρεςύεσ του πρϐσ τϐ δημϐςιον ςυμφϋρον τϐν ϋκανε δϋ, νϊ ςυγκϋντρωςη τύσ ςκϋψεισ του εισ τύσ πνευματικϋσ του ςυγκινόςεισ καύ νϊ φωλιϊςη μϋςα του μύα περιφρϐνηςι πρϐσ τό παροϑςα ζωό, τόν οπούα θεωροϑςε απλσ μύα δοκιμό διϊ κϊτι καλϑτερο καύ αινιο. Ό ϊγιοσ καύ ϐ ερημύτησ, γεμϊτοι περιφρϐνηςι διϊ τόν γό καύ απορροφημϋνοι εισ μύαν ϋκςτατικόν ϋνατϋνιςι των ουρανν, απετϋλεςαν διϊ τόν κοινό γνμη τϐ υψηλϐτερο ιδανικϐ τησ ϊνθρωπϐτητοσ, παραγκωνύζοντασ τϐ παλαιϐ ιδεδεσ τοϒπατριτου καύ τοϒ όρωοσ, ο ϐποιοσ ζό με αϑταπϊρνηςι καύ εύναι ϋτοιμοσ νϊ πεθϊνη διϊ τϐ καλϐν τησ χρασ του. Ή γηϏνη πϐλισ ϋφαύνετο πτωχό καύ ϊξιοκαταφρϐ -νητοσ εισ ανθρπουσ τν οπούων ού οφθαλμού ϊντύκρυζον τόν "πϐλιν τοϒ θεοϒ"νϊ ϋρχεται ςτϊ ςϑννεφα τοϒ ουρανοϑ. υνεπσ τϐ κϋντρονβϊρουσ, ϊσ μασ επιτροπό ό ϋκφραςισ, με -τετοπύςθη απϐ τόνπαροϒςαν εισ μύαν ϊλλην μϋλλουςαν ζωόν καύ ϐςο πολϑ καύ αν ϋκϋρδιςε ϐ "ϊλλοσ κϐςμοσ", ουδεμύα αμφιβολύα υπϊρχει ϐτι αυτϐσ ϋδ υπϋςτη βαρεύεσ απλειεσ. Ενϋςκηψε μύα γενικό ϊποςϑνθεςισ τοϒ πολιτικοϑ ςματοσ. Ού δεςμού ανϊμεςα ςτϐ κρϊτοσ καύ τόν οικογϋνεια ϋχαλϊρωςαν, ό δομό τόσ κοινωνύασ ϋτεινε εισ τόνδιϊλυςύν τησ εισ ατομικϊ ςτοιχεύα καύ τοιουτοτρϐπωσ εισ τόνμετϊπτωςύν τησ εισ τϐν βαρβαριςμϐν, τϐν βαρβαριςμϐν, επειδό ϐ πολιτιςμϐσ εύναι εφικτϐσ μϐνο μϋςω τόσ δραςτόριασ ςυνεργαςύασ τν πολιτν καύ τόσ προθυμύασ των νϊ υποτϊξουν τϊ ιδιωτικϊ των ςυμφϋροντα εισ τϐ κοινϐ καλϐ. Ού ϊνδρεσ όρνοϒντο νϊ υπεραςπύςουν τόν πατρύδα των καύ ακϐμη νϊ ςυνεχύςουν τϐ εύδοσ τουσ. Εισ τόν ϊγω -νύαν των νϊ ςςουν τύσ ψυχϋσ των καύ τύσ ψυχϋσ τν ϊλλων όςαν πρϐθυμοι νϊ εγκαταλεύψουν τϐν υλικϐ κϐςμο, τϐν οπούον ϋταϑτιζον μϋ τϐν νϐμο τοϒ κακοϑ, νϊ τϐν αφόςουν νϊ χαθό ϊπϐ γϑρω τουσ. Αυτό ό ϋμμονη ιδϋα εύχε διϊρκεια χιλύων ετν. Ή ϊναβύωςισ τόσ Ρωμαώκόσ νομοθεςύασ, τόσ Αριςτοτελικόσ φιλοςοφύασ, τόσ αρχαύασ τϋχνησ καύ λογοτεχνύασ, πρϐσ τϐ τϋλοσ τοϒ Μεςαύωνοσ ϋςημϊδευςε τόν επιςτροφό τόσ Ευρπησ εισ εγχρια Ιδανικϊ ζωόσ καύ διαγωγόσ, εισ υγιϋςτερεσ, πλϋον αρρενωπϋσ θεϊςεισ τοϒ κϐςμου. Ή μακρϊ παϒςισ εισ τόνπροϋλαςιν τοϒ πολιτιςμοϑ εύχε περϊςει. Ή παλύρροια τόσ ανατολύτικησ ειςβολόσ εύχε επιτϋλουσ ςτραφό, αλλϊ ό ϒποχρηςύσ τησδϋνϋτελεύωςε ακϐμη», [κεφ. «oriental 2
religions in the West»] Διϊ τϐ θϋμα τησ ειςβολόσ των ανατολύτικων θρηςκειϔν λϋγει ϐ , Cumont («Oriental religions in roman paganism»,Dover, Ν. Τ.) δτι ό ιδϋα αϑτη διϊ μύα μϋλλουςα ζωό εκτϐσ του κϐςμου ειςϋρχεται εισ τόν αυτοκρατορύα μετϊ τόν ϋποχόν του Αυγοϑςτου. Ή μεγϊλη οικονομικό δραςτηριϐτησ εύχε ϔσ παρϊγωγον τϐν αποικιςμϐ του Λατινικοϑ κϐςμου απϐ δοϑλουσ καύ εμπϐρουσ ϊπϐ τόν υρύα, καύ αυτϐ, όλλούωςε ϐχι μϐνον τϐν υλικϐ πολιτιςμϐ τησ Ευρϔπησ ϊλλϊ επύςησ καύ τϊ «πιςτεϑω» καύ τύσ αντιλόψεισ τησ. Ού υριακϋσ λατρεύεσ εύχαν μύαν προδιϊθεςιν διϊ τόν μϋλλουςα ζωό. Ή Χαλδαώκό αςτρολογύα ϔμι -λοϓςε δι' ενα Θεϐ παντοδϑναμο, παγκϐςμιο καύ αιϔνιο, ϐ ϐποιοσ κατοικεύ πϋρα ϊπϐ τόν ζϔνη τϔν αςτϋρων. Καύ ενϔ τϐ ϋλληνικϐν πϊνθεον εύναι, παρ' δτι ϐ Ζεϑσ ονομϊζεται βαςιλεϑσ, μύα δημοκρατύα, τϔρα εμφανύζεται ό ςϑλληψισ ενϐσ υπϋρτατου θεοϒ, βαςιλϋωσ μιασ ιεραρχικόσ αυλόσ, καύ αυτό ό ιδϋα, δανειςμϋνη ϊπϐ τόν Περςύα, διαδύδεται καύ ϊπϐ τϊ μυςτόρια τοϒ Μύθρα. Όθεν ϐ Ζεϑσ Ώρομϊςδησ παρουςιϊζεται καθόμενοσ επύ θρϐνου μϋ θεοϑσ καύ υπηρετικϊ ϐντα γϑρω του. Πολϑ ςυχνϊ ϐ ουρϊνιοσ Θεϐσ ςυγκρύνεται ουχύ μϋ βαςιλϋα γενικϔσ, ϊλλϊ μϋ τϐν Μεγϊλο Βαςιλϋα, καύ ού ϊνθρωποι ομιλοϑν διϊ τοϑσ ςατρϊπεσ του. ημειωτϋον δϋ, ςυνεχύζει ϐ F. ΟιπιοηϏ,ϐτι ό λϋξισ «ϑψιςτοσ» ό «ϑψιςτοσ Θεϐσ» δϋν ϋχρηςιμοποιόθη ποτϋ ϊπϐ τοϑσ "Ελληνεσ [αυτϐ δϋ, τϐ θεωρϔ ςημαντικϔτατον ςτοιχεύον περύ τοϒ δτι ό Ελληνικό Θρηςκεύα εύναι πραγματικϔσ πολυθεώςτικό], ϊλλϊ εύναι γϋννημα τησ αςτρολογικόσ θρηςκεύασ τόσ υρύασ καύ ςημαύνει τϐν Θεϐν ϐ ϐποιοσ κατοικεύ εισ τόν ϋξωτϊτη ςφαύρα τοϒ κϐςμου. Ώσ γνωςτϐν, κατϊ τόν αςτρολογικό θρηςκεύα, περιβϊλλουν τόν Γό ςφαύρεσ κρυςτϊλλινεσ. Ού κατϔτερεσ περιϋχουν ϊπϐ ϋνα πλανότη, αμϋςωσ μετϊ εύναι ό ςφαύρα τϔν απλανϔν αςτϋρων καύ τελευταύα ό ϋξωτϊτη αυτό ςφαύρα. Όλεσ ού ϊλλεσ ςφαύρεσ περιϋχονται εισ αυτόν καύ τοιουτοτρϐπωσ εναγκαλύζεται oλο τϐ ςϑμπαν καύ κυριαρχεύ ϋπ' αϑτοϒ, εύναι παντοδϑναμοσ, κϑριοσ τοϒ κεραυνοϑ, καύ θεωρεύται τϐ ϊπεύκαςμα ενϐσ Αςιϊτου μονϊρχου, ό δϋ θρηςκευτικό τελετουργύα ότο τοιαϑτη, ϔςτε ϋδεύκνυε τόν ταπεύνωςιν τϔν ιερϋων εμπρϐσ του. Αυτϐσ εύναι ϐ υριακϐσ Βϊαλ ό Βόλοσ καύ αυτϐ τϐ πρϐτυπον ϋλαβον καύ ού ϊλλεσ θρηςκευτικϋσ θεωρόςεισ τόσ περιοχόσ. 01 ελευκύδεσ [ ού ϐποιοι, φυςικϊ, ϋςϋβοντο καύ ϊπϋδιδον τιμϊσ εισ τϊσ εγχϔριουσ θρηςκεύασ] τϐν εικονύζουν εισ τϊ νομύςματα των καθόμενον επύ θρϐνου καύ περιβαλ -λϐμενον ϑπϐ αςτϋρων καύ ϋχοντα τϐ ϋξελληνιςμϋνον ϐνομα «Ζεϑσ ϒψιςτοσ»(Ρ. Cumont αϑτ. ς 6.128). 1
Τ' Ευκϐλωσ δυνϊμεθα τϔρα ϋξ αυτϔν νϊ ςυμπερϊνωμε τισ αρχϋσ καύ τϊ δϐγματα τησ κοςμοπολύτικησ θρηςκεύασ, διϐτι δςο καύ αν φαύνω-νται εκ πρϔτησ ϐψεωσ εκ διαμϋτρου διϊφοροι, φερ' ειπεύν, ϐ Μανι - χαώςμϐσ καύ ö Μαρξιςμϐσ, ϋν τοϑτοισ τϐ οικοδϐμημα ϋχει πϊντοτε τϐϏδιο υπϐβαθρο. Σην θρηςκεύα θ ρηςκεύα αυτό διελαϑνει βαθϑτατο μύςοσ διϊ τϐν κϐςμο καύ τϐν πολιτιςμϐ, ό ιςτορύα θεωρεύται ϔσ μύα ευθεύα γραμμό, ϔριςμϋνη ϋτςι εύτε απϐ τϐν Θεϐ, εύτε απϐ τόν «ιςτορύα», εύτε απϐ τόν «ϋξϋλιξι», εύτε απϐ τόν «φορϊ των πραγμϊτων», οϓτωσ ϔςτε νϊ κατϊληξη εισ τόν εςχϊτη κρύςι, εισ τϐ «τϋλοσ τησ Ιςτορύασ», εισ τόν κορϑφωςιν τησ πϊλησ, τοϒ αιματηροϑ αγϔνοσ, ϐ ϐποιοσ οφεύλει νϊ διεξϊγεται μϋ ϐλα τϊ μϋςα διϊ τόν ςυντριβό τϔν εμποδύων ποϑ δϋν αφόνουν τοϑσ πιςτοϑσ νϊ φθϊςουν εισ τϐν ποθητϐ ςκοπϐ, ϐ ϐποιοσ εύναι ό κατϊςταςισ τησ αιωνύασ ευδαιμονύασ τϔν ςεςωςμϋνων, ό οπούα επιτυγχϊνεται μϋ τόν «βαςιλεύα τοϒ Θεοϑ» ό μϋ τόν «αταξικό κοινωνύα» καύ τόν αιωνύα καταδύκη τϔν εχθρϔν εισ μύαν μεταφυςι -κόν καύ αύωνύαν «κϐλαςιν» ό εισ ϋνα επύςησ αύϔνιον «ϊπορριμματο -δοχεώον τησ ιςτορύασ». Λϋγει ϐ Ν. Α. Καλογερϐπουλοσ: « Τ ϋκτνφλωτύκν ραμα εύναι γιϊ τν μαρξιςτόν ό "ϋνςϊρ-κωςισ"τοώ Ύπατου Σκοπο τησ Ιςτορύασ, ό οπούα πρϋπει νϊ "επιταχυνθεύ"μϋ τόν Έπανϊςταςι καύ τόβύα «χωρύσπιςωγυρύςματα». Ή τελευταύα αυτό φρϊςι εύναι ακριβσ ταυτςημη μϋ εκεύνο τ ποιον γνωςτσ θρηςκοληπτικσ φανατιςμσ τοώ Μεςαύωνοσ εξϋφραζε μϋ τόν φρϊςιν "εισ τοσ αινασ τν αινων". Μϋ τ ψυχοπαθολογικν αυτ ραμα πρ οφθαλμν μαρξιςτόσ πιςτεει ϋκ βαθϋων τι "δϋν ϋχει τ δικαύωμα νϊ αποτχει". Ήπύςτισ αυτό εύναι εκεύνη πο κϊνει τν Μον -νερ νϊ αποκαλεύ τν μαρξιςμ "τ Ιςλϊμ τοώ 20οώ αινοσ" καύ νϊ τν κατατϊςςει μεταξ τν Θρηςκειν. Μπροςτϊ ςτ θρηςκοληπτικν ραμα ό βύα καύ ό οικονομικό ϋξαθλύωςισ εύναι μϋςα τϊ οπούα ϋξαγιϊζονται απ τν "Σκοπ". Κατϊ τν Γιαροςλϊφςκυ ",τι ςυμπύπτει μϋ τϊ ςυμφϋροντα τησ Επανα ςτϊςεωσ τοώ Προλεταριϊτου εύναι ηθικν". Εύναι μϋροσ τοώ "ςυςτόματοσ" τι μαρξιςτόσ πρϋπει νϊ εύναι αδύςτακτοσ πρ τοώ ψεδουσ, τησ παραπλανόςεωσ, τησ ϊπατησ. Τ βλϋμ μα του εύναι ςτραμμϋνο πρσ τ Εύδωλο τησ "αλλαγόσ"ςϊν αυτοςκοπο. Καθόκον τοώ ευςυνεύδητου μαρξιςτό εύναι νϊ επιφϋρει αυτοβολωσ ακμη καύ τόν οικονομικό καταςτροφό μιασ κοινωνύασ, ακριβσ γιϊ νϊ "επιςπεςει τοσ πνουσ τησ γϋννασ"». 2
(εισ τ «Ό μαρξιςτικσ μώθοσ», "ΙΟΝ", Α,θόναι, ς. 36). Βλϋπομε λοιπν δτι εισ αυτϋσ τύσ θρηςκεύεσ ό ιςτορύα ϋχει αξύα μνον ϐσ οδσ ό οπούα οδηγεύ εισ τ ϋπϋκεινα, εισ τ « au- delä», εισ τ «εκτσ τοώ κςμου», δι' αυτ απορρύπτεται ϐσ ϋπιφανειακν καύ ϊχρηςτον κϊθε τύ τ οπούον δεν οδηγεύ εισ τν τελικν ςκοπν δϋν ϋχει ϋννοια ό ϋξϋλιξισ τησ ανθρωπινόσ νοόςεωσ αντιθϋτωσ, θεωρεύται εμπδιο, αναθεματύζονται φιλοςοφικσ ςτοχαςμσ, αύ καλαύ τϋ - χναι, ό αρχιτεκτονικό, ό φροντύσ τοώ ανθρωπύνου ςϐματοσ, πωσ καύ κϊθε εύδοσ ανθρωπιςμο. Ή ϋκμετϊλλευςισ τησ ελευθερύασ τοώ λγου οδηγεύ εισ τόν ϊνϊπτυξι μιασ ευρεύασ λογοτεχνύασ αρνητικόσ υφόσ, ό οπούα υπερτονύζει τϊ κακϊ τόσ παρχοώςησ τϊξεωσ ό εφευρύςκει τοιατα καύ ό οπούα ςυ -νειδητν ςκοπν ϋχει νϊ «ροκανύςη» τύσ ρύζεσ τόσ κοινωνύασ, αυτού δϋ ού ςυγγραφεύσ ονομϊζονται «intelligentsia» ϊπ τν Spengler. δ' Μετϊ, δμωσ, ϊπ τόν ϋπικρϊτηςι ενσ τϋτοιου κινόματοσ καύ ό παραμικρό κριτικό διϊθεςισ αντιμετωπύζεται μϋ τόν εςχϊτη των ποινϐν, οπούοσ δϋν ευρύςκει τ νϋον καθεςτϐσ τελεύωσ τόσ αρεςκεύασ του εξοντϐνεται, θεωρεύται πρϊκτωρ τοώ ατανϊ ό τόσ «διεθνοσ μπουρζουαζύασ» [δι' αυτ τ τελευταύο ύδϋ τ ϋργον τοώ Αρμϊνδου Βαλλαδϊρεσ «Πϋρα ϊπ κϊθε ελπύδα», Αθόναι, Ροϋσ, 1987]. Άπα-ραύτητον χαρακτηριςτικν τόσ κοςμοπολύτικησ θρηςκεύασ εύναι ό «δαιμονολογύα» καύ ό δυαρχύα, εφςον κατϊφερε νϊ θϋςη τν ϊνθρωπον τν ύδιο ϋκτοσ τόσ ιςτορύασ του παραγεμύζει τόν πραγματικτητα μϋ πνεματα καύ οντϊ τοώ καλοώ καύ τοώ κακοώ, τϊ ποια αντιμϊχονται ϋωσ τν καιρ τόσ ςυντϋλειασ, «αρχϊγγελοι», «προλετϊριοι αγωνιςτϋσ», ό «Ιςτορύα», «πεπτωκτεσ ϊγγελοι», «δϊκτυλοι τϐν ξϋνων δυνϊμεων», καύ φυςικϊ εισ τόν «κοςμικό», τω ντι, αυτό μϊχη δϋν υπϊρχει οώτε αγϊπη, οϏτε ϋλεοσ, υπϊρχει μνον ϊςβεςτον μύςοσ. Αιςθϊνονται τοσ ςυναγωνιςτϊσ των, ού πιςτού αυτϐν τϐν κινημϊτων, ϐσ αδελφοσ καύ οιονδόποτε ϊλλον ϐσ βϋβηλον ϋςτω καύ ϊν αυτσ εύναι τ ϋθνοσ τουσ ό ό οικογϋνεια τουσ καύ τοιουτοτρπωσ γεννϊται ϋνασ φαώλοσ κκλοσ. Ή κοςμοπολύτικη θρηςκεύα γεννϊται μϋςα εισ τόν ϋλλειψιν οικογενεύασ καύ πατρύδοσ καύ δρϐντασ ϐσ φαώλοσ κκλοσ ζητεύ ϊπ τοσ πιςτοσ τησ νϊ εγκαταλεύψουν τν εθνιςμ τουσ, δι' αυτ καύ ζητεύ ϊπ τοσ πιςτοσ τησ ϋωσ ταν 1
λϊβη την εξουςύα -την λιποταξύα, τν «πατςιφιςμ», ςε κϊθε δϋ ϋκκληςι διϊ ςυςτρϊτευςι ϊπαντα: «ημεύσ δϋ μϊλλον εργετοώμεν τϊσ πατρύδασ η ού λοιπού τϐν ανθρϐπων παιδεοντεσ τοσ πολύτασ καύ εώςεβεΐν διδϊςκοντεσ εύσ τν πολιϋα Θεν, ϊναλαμβϊνοντεσ εισ θεύ -αν τινϊ καύ ϋπονρϊνιον πλιν τοσ καλϐσβιϐςαντασ» =«πι πολ ευεργετομε εμεύσ τύσ πατρύδεσ παρϊ ού ϊλλοι ϊνθρωποι ού ποιοι εκπαιδεουν τοσ πολύτασ καύ τοσ διδϊςκουν νϊ εύναι ευςεβεύσ πρσ τν πολιοχο Θε. Διτι εμεύσ ποιον ϋζηςε καλϊ τν πηγαύνο-με εύσ μύαν θεύαν καύ ϋπουρϊνιον πλιν» [Ώριγϋνησ εισ τ «κατϊ Κϋλςου»]. Καύ ϋτςι φθϊνομε εισ τ ϊλλο κριον χαρακτηριςτικν, εύσ τ τι, ϋχοντασ θϋςει εκτσ πύςτεωσ κϊθε ϊλλο κοινωνικ δεςμ, αναλαμ βϊνει ατη ό ιδύα ό ργϊνωςισ νϊ ενςωμϊτωςη εντσ τησ την εννοιαν τοϏ ϋθνουσ, τησ οικογενεύασ, τησ πλεωσ. Σ ϊτομον οφεύλει ποτα - γόν καύ πύςτην μνον εύσ αυτόν καύ δεν θεωρεύ καθλου προδοςύα οιανδόποτε πρϊξιν κατϊ τοϏ ϋθνουσ του καύ ϊςυναιςθότωσ τοποθετεύ τν εαυτν του απϋναντι απ τ ϋθνοσ του. Λϋγει Ν. Α. Καλογερπουλοσ εύσ τ προαναφερθϋν ϋργο του: « Ό μαρξιςτόσ οπαδσ εύναι ϋνασ φανατικσ θρηςκληπτοσ ςτην υπηρεςύα ενσ "Παγκοςμύου Κρϊτουσ"(κατϊ τόνϋννοια τοϏ Τώνμπη) τ οπούον επιδιϐκει την τελικόν ϋπικρϊτηςι. Αϋν υπϊρχει "εθνικσ"μαρξιςμσ. Ήϋκφραςισ "εθνικό υπερηφϊνεια" καύ "μαρξιςτόσ"εύναι θεμελιϐδησϊντύφαςισ ρων. Άπδειξι τοτου, ςτν ελληνικ χϐρο, εύναι (μεταξ ϊλλων) ό εξοργιςτικό δυςμϋνεια τϐν μαρξιςτϐν γιϊ τ θϋμα τησ Βορεύου Ηπεύρου καύ τ ξεπολημα τησ Β. Ελλϊδοσ απ τοσ κομμουνιςτόσ εισ τουσ Σλαονσ. Αντιθϋτωσ, ό ςημαύα τησ "εθνικόσ υπερηφϊνειασ"υψϐνεται ςϋ κϊθε εκαιρύαν ό οπούα μπορεύ νϊ ϋπιτχη τόν πονμευςι τησ ϊμυνασ τησ Δςεωσ, τόνϋκδύωξι τοώ κεφαλαύου, τόν καταςτροφό τησ ελληνικόσ οικονομύασ». Ή κοςμοπολίτικη θρηςκεία έγινε «έθνοσ» με ολην την ςημαςίαν τοΰ ορού, δ, τι είναι ιερόν διά τό έθνοσ, τό χώμα, ή πόλισ, ό τόποσ, τό αίμα τησ φυλήσ, ή ιςχύσ τησ ςυγγενείασ παύουν νά έχουν οιονδήποτε νόημα καί έχουν άντικαταςταθή από τό πλήρωμα τών όμοφρονοΰντων καί τήν γήν τησ επαγγελίασ.
ε' Εμπρσ, λοιπν, εύσ τ δρϊμα τοώ τελικο ςκοπο ό κοςμοπολιτι 2
ή νζεία ζμεδχκε ημφξ ακνχμοξ, άθμτ έμκ δεκ έπε αλία ή «ανμφζα γςή», δεκ έπμοκ αλία ή βκχζξ (δ' αοηυ αίβμκηα μί μήεξ), ή κυζξ αί ή έθεονεηυηξ, ή αηεπκή έικεοζξ (δ' αοηυ αί άε εΐδμξ ηέπκξ ααβμνεφεηα αί αενβείηα ιυκμκ μαζηή «ηέπκ» μφ μδβεί ημφξ ακνχμοξ εξ ηυκ μνυ δνυιμ, «εζαζηή ηέπκ», «ζμζαζηυξ νεαζιυξ»). Τυ ιυκμ μφ ιμνεί κά λεπςνίζ ημφξ ακνχμοξ είκα ηυ εάκ έπμοκ ηήκ μνή ίζη, εάκ έπμοκ αναδμή ήνςξ εξ αοηήκ, εάκ έπμοκ αημν-χζ κά ιήκ έπμοκ αιιία αιθμία. Τυ κά ιήκ ήιμνή κά ημφξ α-ναζφν υ επνυξ νέε κά είκα ηυ φνμ ιέια ημοξ, αδίγμοκ εξ ηυ εηυκ πείμξ ιαξ αφιεκμο αφζζμο ή μμία αεεί ηήκ υνήκ ημοξ ίζηκ, εκδαθένμκηα ιυκμκ δ' αοηυκ ηυκ ίκδοκμ αί μφης εθεονίζμοκ έκα αυι κεμμβζιυ, ηυκ μκμιάγμοκ «αιανηία». Εμιέκςξ, έπμκηαξ αλία ιυκμκ ή ζηή ομηαβή, δέκ ιέκε αιιία ακνχκ αλία ή Ιακυηηα μφ κά λεπςνίγ ηυκ έκα άκνςμ άυ ηυκ ηυκ ά άμ μ:: « υμ είιαζηε ηυ ίδμ, Έκεξ αί άνανμ» άεβε άε νμθήηξ ιαξ ηέημαξ ίζηεςξ. Λέβε υ Ν. Α. Καμβενυμομξ « Τυ άημιμ, βά ηυκ ιανλζηή, είκα "ζηναηεοιέκμ", επε ιεηαή ζέ ιάγα, ιε ηυ έιια ζηναιιέκμ νυξ ηυκ άκημηε αζαθή ιεμκηυ Όαημ Σμυ αί ηυ ροπμαμμβυ "νακηεμφ ιέ ηήκ ζημνία". Γ' αοηυ αί υ ιανλζιυξ νέε κά εςνή ζάκ υζμδνυιζ αί άκηίδναζ». Όεκ άε μζιμμίη νζεία νφζζε άυ ηήκ θφζκ ηξ ηυκ ίζμεδςηζιυ, έβε δέ έ' αοημφ υ Ρμιέν κηέ Χένη (εξ ηυ ένβμκ «ή Θνζεία ηξ Εονχξ» Αήκα, έδ. Εεφεν ζέρξ): « μηζιυξ ιαξ εαίκε ζήιενα, έλ αηίαξ εκυξ Τζμεδςη -ζιμτμφ θαίκεηα κά ναιεφ ακημΰ. φμξ ημτ Τζμεδς -ηζιμτ θαίκεηα κά έββίγ ηυ είζιμ ημο. Σφιθςκα ιέ ηήκ αζζή δαδαζία ελείλεςξ αί αναιήξ ηςκ φςκ ημτ πνυκμο, ηυ έια ημτ Ίζμεδςηζιμτέναζε, ζηήκ μοημφνα ιαξ, άυ ηυ ζηάδμ ημτ ιφμο (ίζυηξ ινμζηά ζηυκ ευ), ηυ ζηάδμ ηήξ δεμμβίαξ (ίζυηξ ινμζηά ζημοξ ακνχμοξ), έεηα ζηυ ζηάδμ ημτ «εζηιμκμφ» ζπονζιμφ (δαήνολξ ημκ Ιζμεδςημφ «βε· βμκυημξ»).Μέ αανά υβα: άυ ηυκ πνζηακζιυ ζηήκ διμναηία, ιεηά ζηυκ ζμζαζιυ αί ζηυκ ιανλζιυ. Ή ιεβαφηεν αηβμνία μφ ιμνεί κά νμζάρ ακείξ ζηυκ πνζηακζιυ είκα, υη εβακίαζε ηυκ ζμεδςηυ φμ, εζάβμκηαξ ζηήκ εονςασή ζέρ ιά εακαζηαηή ακνςμμβία μμοιεκμφ αί ολονςημφ ηφμκ. "Οςξ, ζηυκμοεσζιυ ηςκ Ανίςκ, ή μία αί ή άκζ ζμο-δαυηξ ηςκ εχκ ακηαηυηνγακ ακηαηυηνγακ ηήκ δαθμνμμίζ ημτ υ-
1
ζιμο αί ηήκ ακζυηηα ηςκ ακνχςκ ιεηαλφ ημοξ, έηζ, ζημκ ιμ ζημκ ιμκμεσζιυ, μί άκνςμ εςνμφκα ουσιαστικώς ταυτόσημοι: Είκα ίζμ ινμζηά ζ' εκα Θευ μφ ημφξ διμφνβζε όλους "αη' ευκα αί υιμίςζίκ ημκ μοναδικήν». Ή ανπαία Εονχ ένκε ημφξ ακνχμοξ ζφιθςκα ιε ηά νμηενήιαηα αί ηά εαηηχιαηα ημοξ, ηήκ αλία ημοξ, ηίξ νάλεξ ημοξ, ηά εδά παναηνζηά παναηνζηά ημοξ.Καί μί ίδμ μί Θεμί δέκ αμηεμφζακ έλαίνεζ ημκ ακυκμξ». "Οεκ μδβμφκηα μί ζημί εξ έκα φμ αδέλμδμ: έκεζηεφ -ζακ ηυ μζιμμηυκ δεχδεξ δά κά ημφξ ζχζ αυ ηήκ άκςκο -ιίακ ημοξ αί αοηυ ημφξ ζμεδχκε αί ημφξ αίζηα άκεο οάνλεςξ, δέκ ήεακ ηήκ υκ εξ ηήκ η ήκ μμία αημμφζακ αί εονέζακ μαδμί ηξ άκεεοενίαξ ηξ εθνάζεςξ, ηξ ιίλεςξ ηςκ ακνχςκ αί ηχκ θοχκ, ηξ αμήξ έλζχζεςξ.
ζη' Καί ηχνα άξ δμφιε ηήκ ακηίεζκ νυξ ηήκ αρχαία παγκόσμιο θρησκεία· εαείηα ηυκ ευ μ Πίκδανμξ αί έβε (Πο. I): «Λφε αί Δάμ' άκάζζςκ Φμίε Πανκαζζμφ ηε νάκακ Καζηαίακ Φέςκ έεήζαξ ημφηα κυς ηέιεκ εΰακδνυκ ηε πχνακ. έ εχκ βάν ιπακαί αζα νμηέαξ άνεηασξ αί ζμθμί αί πενζί αηαί ενίβςζζμί η' έθοκ». «Νά αηαζηήζξ εφακδνμ ηήκ πχνακ ιαξ, δυη βκςνίγμιε δη εζφ δίδεξ ηίξ ακνχκεξ ανεηέξ». Δέκ είκα δοκαηυκ κά αίζακή υ μηήξ ηήκ εοηοπία ανά ιυκμκ ιέζα εξ ηήκ υκ ημο αί υηακ ή υξ είκα αμδμμοιέκ αί εοδαίιςκ, δά ημφημ αεί ηυκ Θευ κά ηξ δχζ ζμοδαίμοξ αί ακμφξ άκδνεξ, κά ηήκ αηαζηήζ εφακδνμ· δέκ θακηάγεηα αί μφηε είκα δοκαηυκ κά δακμή, έζης αί ςξ κμηυ αίβκμ, ηήκ «αημιή ζςηνία»· αί άξ ζεθχιε, υηακ υ Πάηςκ είδε κά βνειίγεηα βφνς ημο υμξ υ πνοζμφξ αχκαξ, ηοιέκμξ αυ ηά δεκά ημΰ Πεμμκκζαμφ μέιμο, αί είζξ ηήκ κεμσδνοείζα διμναηία κά αηαδάγ ηυκ δδάζαμ ημο, ηυηε, αί άξ ιαξ αμδβή αοηυ, δέκ ομπςνεί αοηυιεκμξ ίζς άυ ιίακ νζείακ «αημιήξ ζςηνίαξ», ή μμία κά δίδ ηήκ εφηοπίακ εξ ηυ έέεκα, μφηε εθεονίζε άμα ακάμβμ θμζμθή άκηί -ρ (αί αοηυ είκα ιία άάκηζξ εξ δζμοξ έβμοκ δη εξ ηυκ Πάηςκα δανίκμοκ ηάζεξ «αζηέξ» - ιμκμεσζηέξ), αά ζπεδάγε ηυ χξ είκα δοκαηυκ κά δμνςή ή υξ, βνάθε ηήκ «Πμηεί 2
α» α αηυκ ημφξ «Νυιμοξ», εςνεί δη υ άκνςμξ ιμνεί κά εΐκα εοηοπήξ ιυκμκ είξ ηκ υ ημο, εξ ηυ πχια ημο, δειέκμξ ιε ηυ αίια ηςκ νμβυκςκ ημο, ιε ημφξ έθεζηίμοξ Θεμφξ ημο. ά κά δαοή έμκ άε αιθμία αί κά θακή αανά δη ή Δκή Γναιιή είκα αδφκαημκ κά νοιμοή είξ ηυ νυηομκ ιμκμεσζιυξ Θευξ εηυξ ημτ υζιμο - αημιή ζςηνία- "αζη ζιυξ", άξ φμβναιιζή αί ηυ ελήξ: Δξ ηήκ έμκ άζπι ενίμδμ ημτ Δκζιμφ, είξ ηά 1440, ιεηά άυ ιίακ πεηίακ εκηαηήξ έ ζεςξ δ' άμννυθζκ ημτ ακςηένς νμηφμο, ιέζα είξ έκα υζιμκ υμο ηυ φρυηενμκ δεχδεξ ημο ήημ ή γςή ημτ ένιίημο, ιέζα είξ ηυ έκμηυκμκ «ήηακε έια Θεμτ ή πχνα κά ημονέρ», υ Δκζιυξ άκίζηαηα, ηκάγε δα αοηά άυ εάκς ημο χξ άπνζη ζυκ, αί υ Πήςκ ακηδνά νφζζμκηαξ ιία έακάζηαζ μκςκή αί έκμαεεοενςηή. έκ αηαήβε κά εΰν ηήκ «αημιή ημο ζς ηνία» είηε είξ ηήκ ηνοθή γςή ηήξ ακαβεκκζαήξ Ιηαίαξ είηε είξ άμμ «άζηανυ» ημτ Τατβέημο, αά νφζζε ηήκ μκςκή ημο έακάζηαζ ιέ δμκ ημφξ «Νυιμοξ» ημο (ηήκ έακάζηαζ δέ αοηή αηακίβμοκ είξ ηυ αίια, ιέ φνμ ιμπυ ηυκ Γεχνβμ Σπμάνμ αί ασυ ναπίμκα ανπχξ ηυ κήζμκ Βογακηκυκ νάημξ αί αηυκ ημφξ Όςιακμφξ). "Οηακ δέ ά άκαφζςιε ημφξ «Νυιμοξ» ημτ Πήςκμξ, ά ίδμΰιε δη δέκ ημφξ άββλακ ηά πία αοηά έη, ή βναιιή είκα εκηαάανα μοεσζηή -μνθή-μζιή-μκςκή.
γ' Ά' άξ άνπίζςιε άυ ηίξ ανπέξ: δεπυιεκ ή Δκή Γναιιή ηήκ αανπή ημτ υζιμο άυ ηήκ άννημ άνπή, άυ ηίξ δφμ είεξ μζιμ βμκέξ μοζίεξ αί άυ ηήκ νςημαεδνία ημτ Νυιμο, δέκ είκα ε ηήξ θφζεςξ ηξ νζεία «ημή», ιενμηή, δέκ πςνίγε ημφξ ακνχμοξ αί ηίξ θοέξ ζέ εεημφξ αί ι. "Ομ αιάκμοκ έλ ίζμο ηά δχνα ηχκ Θεχκ (υ αείξ ακάμβα ιέ ηήκ ακυηηα μφ έπε κά ηά ά). "Ακαθένε υ Πνυμξ είξ ηυ ένβμ ημο «Σημπείςζξ εμμβή» 122 [ιεηάθναζξ άυ ηυκ Ιβκάημ Σααή είξ ηάξ εδυζεξ «Πμφηο -μ», 1982]:
« "Οζα είκα εία, αί βά ηά δεύηενα νμκμμύκ αί ένα άό ηά νμκμμύιεκα είκα αί μϋηε ή νόκμα παάε ηήκ αανή αί εκαία κεναηόηηά ημοξ μϋηε ή πωνζηή άό ηά άα εκόηηα ημοξ ειδεκίγε ηήκ νόκμα. 1
Γαηί ιέκμκηαξ ιέζα ζη δή ημοξ εκόηηα αί ϋανλ, έπμοκ βειίζε ηά άκηα ιέ η δύκαι ημοξ. Καί μ, η ιμνεί κά ημύξ ιεηαααίκε παίνεηα ηά αβαά μύ ιμνεί κά δεπηεί ζύιθωκα ιέ ηά ιέηνα ηξ ίδαξ ηξ οόζηαζξ ημο - βαηί εείκμ ιέ ηήκΐδα ηήκ ϋανλ f j ιάμκ ηκ νμΰανλ ημοξ αηκμμμύκ ηά αβαά ζηά μκηά. Γαηί αθμύ είκα άβαόηηεξ αί ηίμηε άμ, ιέ ηήκΐδα ηήκ ϋανλ ημοξ πμνβμύκ ζέ όα άθμκα ηά αγαθά. Καί ηή δακμιή δέκ ηήκ άκμοκ ιέ άμμ ομμβζιό - αά αοηά δέπμκηα ζύιθωκα ιέ ηήκ αλία ημοξ, εκώ εείκα δίκμοκ ζύιθωκα ιέ ηήκ ϋανλ ημοξ. Ούηε αηά ηή εημονβία ηξ νόκμαξ δέπμκηα άμα ζπέζ ιέ ηά νμκμ -μύιεκα · βαηί μα άβαμμμϋκ ιέ ηήκ ϋανλ μύ έπμοκ, άε η μύ εκενβεί ιέ ηήκ ϋανλ ημο εκενβεί έλω αό ηή ζπέζ (βαηί ή ζπέζ είκα νμζή ζηό είκα αί εμιέκωξ είκα ακηίεη ζηή θύζ ημο). Οϋηε ά εεδή είκα πωνζηά αί άζπεηα αηανβμύκ ηήκ νόκμα-βαηί έηζ ά αηανβμύζακ -μύ ιήηε κά ηό μύιε αοηό δέκ άκε- ηήκ Ιδα ημοξ ηήκ ϋανλ, μύ δόηηα ηξ είκα ή αβαόηηα. Γαηί ηό αβαό είκα μύ ιεηαδίδεηα ζέ άε η μύ ιμνεί κά ηό ιεηαάε αί ηό ζιακηόηενμ δέκ είκα ηό άβαόιμνθμ άά ηό άβαμμό. Τήκ δόηηα αοηή μόκ ή ακέκα αό ηά όκηα δέκ ά αμηήζε ή ηήκ έπμοκ μί εμί νίκ αό ηά όκηα. Γαηί έαα δέκ ιμνεί κά οάνπε ηό ιεβαύηενμ αβαό ζηά αβαά αηά ιέελ αί ηό ινόηενμ ζηά αβαά αί νωηανπόηηα». «Πάκ ηό είμκ αί νμκμεί ηωκ δεοηένωκ αί έλήνηα ηωκ νμκμμοιέκωκ, ιήηε ηξ νμκμίαξπαώζξ ηήκ άιημκ αοημύ αί έκαίακ ύενμπήκ ιήηε ηξ πωνζηήξ εκώζεωξ ηήκ νόκμακ άθακγμύζξ. έκμκηεξ βάν εκ ηω έκαίω ηθ εαοηώκ αί εκ ηή οάνλε ηά άκηα ενώαζ ηξ εαοηώκ δοκάιεωξ - αί άκ ηό δοκάιε -κμκ αοηώκιεηααβπάκεκ αμαύε ηωκ αβαώκ ώκ δέπεζα δύκαηα αηά ηά ιέηνα ηξ μείαξ ομζηάζεωξ, εείκωκ αύηώ ηθ είκα, άμκ δένμεϊκα, ηάβαά ημξ μϋζκέα - ιόκηωκ. όκηεξ βάν μοδέκ άμ ή άβαόηηεξ, αύηώ ηω είκα ημξάζκ άθόκωξ ηάβαάπμνβμύζκ, μύ αηά μβζιύκ μμύιεκμ ηήκ δακμιήκ, άά ημύηωκ ιέκ αηά ηήκ αοηώκ άλίακ δεπόιεκωκ, εείκωκ δε αηά ηήκ αοηώκ ϋανλκ δδόκηωκ, μϋηε μΰκ νμκμμϋκηεξ ζπέζκ άκαδέπμκηα νόξ ηά νμκμμύιεκα - ηθ βάν είκα μ είζ άκηα άβαύκμοζκ, άκδέ ηό ηθ είκα μμύκ αζπέηωξ μεί (ή βάν ζπέζξ νόζεζίξ έζη ημϋ είκα · δό αί ανά θύζκ) - μϋηε ωνζημί μκηεξ άκα -
2
νϋζ ηήλ ξόλναλ νύησ γάξ αλ άλαίξνΐελ ( δ κδέ έκο εείλ) ηήλ ϋαξμλ ηήλ εαπηώλ, ήο Ιδόηο ή άγαόηο εζηίλ άγανϋ γάξ ή εηάδνζο εο άλ ηό κεηέρελδπλάκελνλ, α ηό κέγζηόλ έζη νύ ηό άγανεδέο, αιιά ηό άγανπξγόλ. ηνϋην ηνίλλλ ή νπδέλ εμε ησλ όλησλ ή ενί ξό ησλ όλησλ νπ γάξ αλ νπ ηνίο κέλ αηά κέεμλ άγανΐο ύαξρν ηό κείνλ αγαόλ, ηνο δέ ξώησο άγανίο ηό ειαηηνλ». Οί Θεμί ήνεξ άβαυηημξ βειίγμοκ ηυ ζφιακ ιέ ηήκ αηκμμία ημοξ, αί ή αηκμμία αοηή, ή μμία είκα ή δα ή βκχζξ ημτ άβαμτ, οάνπε ακημτ, δεκ οάνπε δακμιή ιέ άμμ ομμβζιυ, ηυ αβαυκ ιεηαδίδεηα εξ μμκδήμηε μφ έε κά ηυ δεπή, άε δκ δέπεηα ηήκ άβαμμυ αηκμμία εξ ηυ ιέηνμκ μφ είκα έκανιμκζιέκμκ νυξ ηυ είμκ. Έημξ άυ ηήκ άβαμμυ εκένβεα ηςκ Θεχκ οάνπε εξ ηήκ Δκή Γναιιή ιυκμκ ή δνάζξ ημτ θοζμΰ Νυιμο, ή μμία εί ζξ είκα ίζ νυξ υμοξ, δαοηυ αί υ οικςδυξ ενβνάθε ηυκ Νυιμ ςξ «ζθναβίδα δαία» αί «βκχιαξ υνμηάηαζ ζοκχκ» αί«άδάζηνυθμξ αίεί». Οί Θεμί ενάμοκ υμοξ ημφξ ακνχμοξ ιέ ηήκ δίακ ανχξ αβά αί αβαυηηα, ημφξ μμφκ κά λε ενάζμοκ ηίξ ααηήζεξ ηξ Διανιέκξ αί αμαφημκηα εξ ηυκ άκνςμ, άκημηε διςξ ιέ ηνυμκ άκάμβμκ ιέ ηίξ κμηέξ ημο ακυηηεξ αί ηήκ δαηένα ροπμζφκεζ ηξ θοήξ ημο, αί εικέ μοκ ηεεημονβυκ αηάμκ δά ηίξ ακάβεξ ηξ ζοβενιέκξ ελείλεςξ αί εξ ηυ έίεδμκ ηξ άε ακνςκήξ μιάδμξ. Γνάθε υ Σαμφζημξ («Πενί Θεχκ αί Κυζιμο» XII, 6. Μεηάθναζξ Πέηνμο Γνάββεν άυ ηήκ έδμζ Σθββυξ, "Αήκα 1982): «Δά λά ανθύγνπλ νί άλξσν ηήλιάλλ αί άαμ ιαλ -έληεο λά εξαεύσληα, νιιά αληίδνηα αί θάξκαα έδκ -νπξγήζαλ ύό ησλ εώλ · ηαύηα είλα α' ηέρλα, νί έ-ζηήκα, αί κειέηα, αί ξνζεπραί, αί πζία αί αί κπηαί ηε - ιεηαί, ιεηαί, εξαηέξσ ν λόκν αί αί νιηεία, αί ξίζεο αί αί ηκσξία. "Οια απηά ίδξύζαλ ύό ησλ εώλ δά λά ξνθπιάμνπλ ηάο ηάο ςπράο ςπράο άό ηνϋ λά ζθάιινπλ ζθάιινπλ αί ηειώο, όηαλ αύηα αύηα εμέινπλ ηνϋ ζώκαηνο, αλαιακβάλνπλ ηόλααξκόλ ησλ νί ααξηνί Θενί αί δαίκνλεο». έκ εοιμφκ μί Θεμί ηήκ ιίλκ ηςκ ακνςίκςκ μιάδςκ, θοχκ, οζιχκ, δυη άε ιία άυ αοηέξ εονίζεηα εξ δαθμνεηυ ζηάδμ κεοιαηήξ ελείλεςξ, οάνπε δαθμνεηυ «θοεηυκ άζοκείδημκ» [διμονβείηα ιέζα άυ μοάνιμοξ ίμοξ μφ γμοκ αοηά ηά άημια ςξ ιέ ηήξ δίαξ μκυηημξ], ηυ υμμκ αμδβεί ηήκ μκςκή άκηίρ αί ζοιενθμνά, έπε άε μιάδα
1
δαθμνεηέξ κεοιαηέξ ακάβεξ αί δ' αοηυ νέε κά αιάκ δαθμνεηή αδεία ιέ ή, έια, ηεεημονβυ, αηνεία αί μ ζιμακηήρεξ αηαήςξ δαιμνθςιέκεξ δα ηυ Ιδυ ηξ ζηάδμ κεοιαηήξ ελείλεςξ, είκα δέ εηαβή ηςκ Θεχκ μί κεοιαηά αί κμηά ελεβιέκμ αμί κά μμφκ αί κά αμδβμφκ ηήκ έλέ -λ ηςκ κεςηένςκ αί μί κεχηενμ, ακηαιακυιεκμ ηήκ ελεηή δαθμνά ημοξ, κά δέπςκηα αοηή ηήκ αμδήβζ· αμδήβζ· αοηυ ζιαίκε αί ηυ επέκ ου ημο Δφνίδμο: «Βανάνςκ δ' "Δκαξ άνπεκ ευξ, ά' μφ ανάνμοξ Δήκςκ». Αοηά δέκ είκα αχξ εςνηέξ ζοήρεξ κμηέξ. Τά αέδελακ μί "Δκεξ δηακ έβκακ φνμ ηξ Αβφημο αί ηξ Αζίαξ. έκ είπαιε αιιία έκμημκία, ημοηέζηκ δέκ έδςζακ ζέ ακέκα ηά δά ημοξ ή, έια, νζεία, κυιμοξ. Ακηέηςξ έζεάζζακ ηίξ αναδυζεξ δςκ, δέκ νμζφηζακ ακέκα αί αυ αοηή ηήκ αηά-ζηαζ ειμοηίζε αί ή Δκή Θνζεία [οιίγς δη υ Σένα-ξ δέκ είκα νμσυκ ζοβνηζιμφ -μί Θεμί είκα μκηυηηεξ, δέκ είκα νμσυκηα· είκα Θευξ ανπαυηαημξ, ή αηνεία ημο ήε αυ ηήκ Σκχ ημφ Πυκημο αί έλχ ηήκ Δκζηή Δμπή, δυη αμφζηαηα ηυηε ηυ κμηυ - θμζμθυ είεδμ ήημ αηάμκ δά ηάξ εθνάζεξ ηάξ υμαξ άκηενμζχεοε]. Δξ υζιμοξ δέ, δςξ υ ζιενκυξ, υμο θοέξ ζαθχξ κεχηενεξ ελεηά εάμοκ ηήκ βειμκία ημοξ αί δ' αοηήξ ηά έια ημοξ, ηυκ ηνυμ ζέρεςξ ημοξ αί ηήκ αθεή ημοξ μζιμακηίρ ζέ θοέξ ακάνπαεξ, ιέ ιανά ελεηή μνεία ίζς ημοξ, ειμηζιέκεξ ονμεηχξ ιέ ηήκ ζμθία ηχκ Βεδχκ, ομάγεηα υμξ αοηυξ υ υζιμξ αί ακδνμιεί ζοκεπχξ νυξ έμκ ακχνια ελεηά ζηάδα αί αοηυξ είκα υ ιεβάμξ κεοιαηυξ ίκδοκμξ.
' Δεδή ή κεοιαηή έλέλξ ημφ ακνχμο είκα άκημηε δειέκ ιέ ηήκ ίδαηένακ αηιυζθανα αί ηήκ αηκμμία ημφ ηυμο αί ηξ μκυηημξ εκηυξ ηήξ υμαξ γή, ελείζζεηα δέ δά ηήξ νμζθμνάξ νυξ αοηήκ, δ' αοηυ αί ή Δκή Θνζεία ιέ ηίξ ζοκεπείξ διυ ζεξ εδχζεξ ηξ, ηίξ «διμηεείξ εμνηέξ», ημκχκε ηήκ ζοιιεημπή ημο ακνχμο εξ ηήκ γςή ηήξ μκυηημξ. Τυ νχημκ, μυκ, αήμκ ημφ άκνςμο είκα κά είκα μίηξ αί υπ δχηξ (δ' αοηυ δχηξ ζιαίκε αί δακμηχξ αοζηε νιέκμξ), κά έπ βκχικ δά άε έια ηυ υμμκ ακαφηε εξ ηήκ πχνακ ημο αί εοανζχξ κά ηήκ έθνάγ· άξ έκοιχιεκ εδχ ηυκ κυιμ ημτ Συςκμξ, ζοιθχκςξ νυξ ηυκ υμμ ηιςνείηα ιέ δήιεο 2
ν ηο εξνπζίαο ηνπ ννζδήνηε δελ ιάβε έζ φηαλ πάξρε εο ηλ φι κία εκθχινο δακάρ (Πινπηάξρνπ φισλ XX1). Όηαλ δε ήξσηάην φ Αφιισλ -φσο ζπρλά ζπλέβαλε- ννλ Θεφλ νθείιε λά ηκά φ άλξσνο, άληνηε ααληνχζε: ηφλ Πνινχρν Θεφ ζπκθψλσο ξφο ηνχο εζκνχο ηο φιεσο. Γξάθε έ' αχηνυ φ Πιάησλ εο ηφλ Δχχδκνλ « ό έν ΔελφοΙς Θεός, όταν τις αστόν επερωτά, πώς αν τοις Θεοΐς αρίζοιτο, αποκρίνεται «ΝΟΜΩ ΠΟΛΕΩΣ. Νόκνο δέ δή-νπαληαρνύ έζη αηά δύλακλ ίεξνϊο Θενύο άξέζεζα». ηλλάκεα ινφλ λά ε'ίσκελ, δη ή Διιλή Θξζεία είλα ηφ ιίλνλ ηο επλνκίαο, εβάιιε ηήλ ζπκκεηνρήλ εο ηά νλά αί είζο ζέβεηα ηίο αφςεο αί ηίο ζέςεο άε άλξσνπ αί δελ εΐλα ξζεία ξαγκαηήο αγάο αί δρ αηαέζεσο- δ' απηφ αί δέλ έρε αηαεζηήλ φξγάλσζλ κέ εληξήλ δνίζλ αί ίε-ξαξρήλ δνκήλ, φσο έρνπλ νί νζκννιίηεο ή νί «ηνέο » ξζείεο, αί ενκέλσο νπδείο αηαδψεηα εεδή έρε άνα δαθνξεηή γλψκ δά άνα ξζεπηή αιήεα· έηζ δέλ πάξρνπλ «αξεηνί», νχηε εζηξαηείεο αί δσγκνί ελαληίνλ ηνπο. Ό αείο εθξάε ειεπέξσο άε ξζεπηή ηνπ ενίζ· απηά είλα γλσζηά αί ρινεσκέλα, φσο αί ή γλσζηή θξάζο« ζηήλ Ρψκ επξίζε αλείο εχνιψηεξα Θενχο αξά αλξψνπο», δφη, ζέ άε γσλά ηο φιεσο χήξρνλ λανί ησλ ιένλ εηεξνιήησλ Θενηήησλ. Υελπκίσ, είζο, ηίο αηέιεσηεο θινζνθέο ζπηήζεο, φνπ άληεξνχεην φ αληίαινο κέ δινλ ηίο αξρέο ηνυ ζπιινγζκνχ-επξζφκεα αφκ νιχ καξά αφ ηίο Νεαξέο ηνυ Ινπζηλαλνχ, δνπ εάλ άλαγλψζσκε Πνξθχξν ηκσξνχκεα κέ ηήλ εζράη ηψλ νλψλ, εάλ δέ έρνκε ββιία ηνυ εβήξνπ καο φβνπλ ηά ρέξα (κνξνχκε δκσο λά δαβάσκε Νεζηφξν· ηφηε αιψο δαξάνληα ηά πάξρνληα καο άφ ηφλ δήκν). Δο ηήλ Διιλή Θξζεία φσο δέλ αλεπξίζεηα άξρή ή δκνπξγία ηνυ Κφζκνπ, άιι' απηφο είλα ηφ «φλησο δλ» ηφ φννλ είλα «αεί αξφλ», νχησ δέλ ξφεηα λά χαξμ αί ηέινο ηνυ φζκνπ αί ενκέλσο δέλ πάξρε γξακκή νξεία ηο ζηνξίαο, νχηε ζ-κετνλ δνπ λά ηείλ φ φζκνο, νχηε ζνφο, νχηε άννο φ ννίνο λά έη άνν ζηφρν αί άλ δέλ ηφλ έηχρ φ άλξσνο λά εσξείηα «ακαξηία» (εδψ πξνιεηνχκε, ή ιέμο απηή είλα ηερλφο δξνο ηο ηνμνβνιίαο αί ζκαίλε «ράλσ ηφλ ζηφρν»). Αινχζηαηα άε άλξσνο, άε αλξσλή νκάδα, άε θπιή ξνρσξεί, κέ ηήλ βνήεα ηψλ Θεψλ, ζπκθψλσο ξφο ηφλ λφκν ηο εμειίμεσο αί άνηε, κεηάτζσο άφ νιιέο αιλδξνκήζεο, θάλε εο ηήλ ηειείσζί ηο, δσο ξνβιέε φ ηειείσο θπζφο απηφο λφκνο.
1
Δεδή απηνί, νί θπζνί αί είν λφκν ζρχνπλ δ' φινπο ηνχο αλξψνπο αί νί ενί αναιχηνληα αληνχ ννζδήνηε άλξσνο αί εο ναλδήνηε ρψξαλ ή ένρήλ είλα δπλαηφλ λά αλαάιπς ηίο αιήεεο ηο Διιλήο Θξζείαο. Υήξμε ξάγκαη κία ενρή ξναηαιπζκαία, φσο ά δνχκε φηαλ ά έμεηάζσκε ζπγξηψο ηίο δάθνξεο ξζεπηέο ενήζεο, φνπ πήξρε ή Διιλή Θξζεία ηήο ρξπζήο ενρήο αί άφ απηήλ ξνέπςαλ φ Ιλδνπζκφο, ή Κειηή ξζεία, ή Αγπηαή ξζεία, ή αξρέγνλνο Πεξζή ξζεία. Οί ιαζζνί δέλ έρνπλ ακθβνιίεο δά ηίο αληζηνρίεο νί φνεο πάξρνπλ κεηαμχ απηψλ ηψλ ξζεψλ. Λέγε φ Ηξφδνηνο εο ηφ Β' ηψλ ζηνξψλ (42,59): «"Οζξο, ηόλ δή Γόλπζνλ είλα ιέγνπζλ», «Ακνλλγάξ Αγύην αιένπζ ηόλ ία», «αλξίνπζ δέ Αγύην νύρ άαμ ηνλ έλαληνϋ, αλγύξεο δέ ζλρλάο, άιζηα κέλ αί ξνπκόηαηα εο Βνύβαζηλόιλ η Αξηέκδ, δεύηεξα εο ΟΓ ελ ηαύη γάξ δή η όιε εζηί κέγζηνλ Ίζνο ίξόλ, ϊδξληα Βνύζξλ όιλ η Ί ΟΓ δέ ή όιο αϋη ηήο Αγύηνπ ελ κέζθ ηθ Γέιηα, Ίζοδέέηη αηά ηήλ ΔιιήλωλγιώζζαλΓκήηξ. ηξίηα δ'έο Σάϊλ όιλ η Άλαί αλγπξίνπζ, ηέηαξηαδέέο Ηιίνπ όιλ ηθ Ήιίω, έκηα δέ εο Βνπηνύλ όιλ ηήΑηνί, εηαδέ εοΠάξκλόιληθ Άξε». Αφκ δέ δέλ έρε ακθβνιία εξί ηνχ δη ή "Ιζο είλα ή ήκηξα, άιιά αί φη φιν νί άιιν ενί ηνπο είλα νί Ιδν νί Διιλνί, ή Άξηεκο, ή Αλά, ή Ληψ, φ Άξο. ηξάβσλ είλα είζο γεκάηνο άφ αξφκνεο εξγξαθέο, . ρ. (4,4,6) «θζίλ είλα λήζνο ξφο ηή Βξεηηαλή, α' λ φκνα ηνο ην ο έλ ακνξά εξί ηήλ ήκηξα αί ηήλ Κφξλ ίεξννεΐηα», «είλα έλα λζί ιζίνλ ηήο Βξεηηαλίαο, φνπ νί ηειεηέο ηήο ήκηξαο αί Κφξο είλα φκνεο κέ απηέο ηήο ακνξάο». Ό Άνπιήτνο, εο ηφ γλσζηφλ φξακα ηνχ Λνπίνπ, φνπ νκιεί ή δία ή Θεά, αί εο ηφλ φννλ εξγξάθεηα ή γέλλζο κέζα άφ ηφλ εαλφλ ηνχ αέξνο ηήο ξνζσήο Θεάο ή ννία πξαξρεί έί ηήο γελληήο δφηηνο ηήο κεξζηήο νπζίαο, επξίζε ηήλ επαξία δά κία γελή αληζηνρία («Ό ρξπζνχο φλνο» Χ 14): « Δλεθαλίζ εο έκέ άό ηό έζνλ ηήο αιάζζο κία εία αί ζεβαζηή κνξθή», «ΟΊ Φξύγεο κέ νλνκάνπλ ηέξα ηώλ εώλ εο ηήλ Πεζζλνύληα, νί "Αλαίν Κεξνεία "Αλά, νί Κύξν Παθία Αθξνδίη, νί ΚξήηεοΓίηπλλα "Αξηέκδα, νί Σεινί Σηπγία Πεξζεθόλ, νί Διεπζίλν κέ αινύλ αξραία εά Γήκηξα, άιιν κέ αινύλ "Ηξα, άιιν Μειιό-
2
να, άλλοι Εκάη, άλλοι Ραμνονζία Νέμεζι, αλλ' οί Αιίοπες καί οί Αιγύπηιοι με καλούν μέ ηό πραγμαηικόν μοσ όνομα, Βαζίλιζζα "Ιζιδα», «εγώ είμαι ή θσζική ηέρα όλων ηων πραγμάηων, κσρία ηων ζηοιτείων ης θύζεως, ό αρτικός γεν-νήηωρ ηοΰ κόζμοσ (saeculorum progenies initialis)». "Αρ κλείζωμεν εδώ καί αςηό ηό κεθάλαιο, ηό όοιο είζρ είναι αόπποια ηρ κοζμολογίαρ, λέγονηαρ ζςμεπαζμαηικούρ, όηι ή Ελλνική Γπαμμή, δεσόμεν θςζικά αίηια ώρ δμιοςπγούρ καί γεννήηοπερ ηοΰ κόζμος, έηει εξ όπιζμοϋ καί ηόν άνπωο ενηόρ ηοΰ κόζμος καί δίδει αξία ειρ ηόν αγώνα ηοΰ ανπώος διά ηήν έξέλιξίν ηος και ηόν έκολιηιζμόν ηος.
1
Η ΨΥΧΟΓΟΝΙΑ
«Ψςσή δ' άνπώοιζιν ά' αιέπορ έππίωηαι» Fr. 228
2
Εξ αοηυ ηυ άνπασυ ηαθυ αββείμ, αυ ηυ ανπαμμβυ ιμοζείμ "Ακχκ, δφμ νυζςα πανεημφκ ίεναηχ ηχ ηνυς, εκχ υ ιεηαλφ ηςκ εονζυιεκμξ υιθαυξ -υνθυκ θυκ ενέπε, ειθακγυιεκμξ εκ δαημιή, ηίξ δοκαηυηηεξ ελείλεςξ ημο εξ ροπή αά αίεναηένς εξ ακςηένα «νςή» μκηυηηα ηήπνζιμμήζε «αχκ» ακςηένςκ δοκάιεςκ (υ υθξ ζοιμίγε ηίξ ακχηενεξ δοκάιεξ μφ μμφκ ηήκ άακαημμίζ, άά αί ηήκ δία ηήκ ήνςσή αηάζηαζ, δυη ή αηάζηαζξ αοηή είκα αή, ονίκ).
1
Ψυχογονία «ροπήκ ζοκεζηήζαημ έ ηχκ δέ ηε αί ημθδε ηνυς, ηξ αιένζημο αί αεί αηά αοηά έπμφζξ μοζίαξ αί ηξ αΰενί ηά ζχιαηα ββκμιέκξ ιενζηήξ ηνίημκ ελ αιθμίκέκιέζς ζοκεενάζαημ μοζίαξ είδμξ, ηξ ηε ηαφημτ θφζεςξ ατ έν αί ηξ ημτ έηενμο, αί αηά ηαφηα ζοκέζηζεκ εκ ιέζς ημτ ηε άιενμτξ αοηχκ αί ημτ αηά ηά ζχιαηα ιενζημτ-»
Λέγει ψ Πλάηυν είρ ηψ 35α ηοχ Τιμαίος «ψ εψρ» [δηαν ειρ ηψν Πλάηυνα αναθέπεηαι ε'ιρ ηψν ενικψ ή λέξιρ εψρ ή λέξιρ δμιοςπγψρ, εννοείηαι ή μοπθοοιηική καί δμιοςπγική ίδιψηρ ηρ ζςνεσοωρ οςζίαρ] έδμιοωπγζε ην τςσή αψ ηήν ωλ μέ ηψν έξρ ηπψο: Έλαβε ηήν οςζία οω είναι αμέπιζηορ [απα ζςνεσήρ] καί άνηοηε είρ δλα ηά ζμεία φδια [δι' αςηψ καί «ηαςηψν», ηψ ίδιο ανηοχ, άδιασϊπιζηον καί ομοιογενέρ] καί αςηήν οω γίνεηαι μεπιζηή είρ ηά ζϊμαηα- αψ ηίρ δωο δέ αςηέρ οςζίερ έζσμάηιζεν ένα ηπίηο είδορ, ηψ ψοιον άεηε -λεφηο καί αψ ηψ «ηαςηψν» καί άψ ηψ «έηεπον» [«έηεπον»= διαθοπεηικψ κάε θοπά, μεπιζηψν, ενϊ «ηαςηψν», ηψ ομοιογενέρ, ηψ ζςνεσέρ]. Λέγει είζρ ηψ Fr. 60, ηψ ψοιον έσει λθή άψ ηψν Δαμάζκιον: «έν ιέκ ημίκοκ ηαίξ θενμιέκαξ ηαφ-ηαξ ναρςδίαξ 60. Damasc. De princ. 123 «έν ιέκ Όνθαΐξ εμμβία ήδε ηίξ εζηίκ ή ενί ηυ κμηυκ, κ αί μί θυζμθμ δενικεφμοζκ, ακηί ιέκ ηξ ιαξ ηχκ υςκ ανπήξ ηυκΧνυκμκ ηέκηεξ, ακηί δέ ημίκδοεσκ Αένα αί Χάμξ, ακηί δέ ημτμκημξ αχξ ηυ χυκ άμμβ -γυιεκμ, αί ηνάδα ηαφηκ νχηκ μμτκηεξ - είξδέ ηήκ δεοηένακ ηεείκ ήημ ηυ ομφιεκμκαί ηυ φμκ χυκ ηυκ ευκ, ή ηυκ άνβηα πηχκα, ή ηήκκεθέκ, υη έ ημφηςκ ένχζε υ Φάκξ -άμηε βάν άα ενί ημτ ιέζμο θμζμθμτζκ. ημτημ ιέκ[μΰκ] ιέκ[μΰκ] υμμκ ακ ή~, χξ ηυκ κμοκ, χξ δέ αηένα αί δφκαικ, δφκα ικ, άα ηκά νμζεκμμτκηεξ μοδέκ ηχ Όνθεΐ νμζήμκηα, ηήκ δέ ηνίηκ ηυκ Μήηκ (χξ κμοκ), ηυκ Ήνεαίμκ χξ δφκαικ, ηυκ Φάκηα αοηυκ χξ αηένα, ιήμηεδέαί ηήκ ιέζκ ηήκ ιέζκ ηνάδα εηέμκ αηά ηυκ ηνίιμνθμκ ευκ έη ουιεκμκ έκ ηχ χχ · αί βάν ηυ ιέζμκ αεί θακηάγε ζοκαιθυηενμκ ηχκ άνςκ, χζεν αί ημτημ άια αί χυκ αί ηνίιμνθμξ Θευξ.
2
καί όραις οηι ηό μέν ώιόν έζηιν ηό ήνφμένον, ό δέ ηρίμορθος και πολύμορθος ηώι δνηι Θεός ηό διακεκριμένον ηον νοηοϋ, ηό δέ μέζον καηά μέν ηό ώιόν εηι ήνφμένον, καηά δέ ηόν εόν ήδ διακεκριμένον, ηόδέ όλον ειπείν διακρινόμενον. ηοιαύη μέν ή ζσνής Όρθική εολογία». «Ή εμμβία ή υνθή, ηκ μμίακ αί μί θυζμθμ δενικεφμοκ, είκα ή έλήξ:Θέηε χξ νχη ανπή ηυκ νυκμ, χξ δεοηένα δέ ηυκ Αένα αί ηυ άμξ [ιενζηή μοζία], ακηί δέ ημΰ βεκκζμιέκμο μκημξ ηυ θυκ [ νάβιαη ηυ αζυκ ζςιάημκ εΐκα ηυ νχημκ "νάβιαη -υκ "ηειαπίδμκ ηξ ΰξ, ηά δέ εςξ ηυηε άμαηαζηνεθυιεκα ζςιαηίδα ημφ ζηαημφ εδίμο ήζακ "δοκάιε"] αί αοηή ηήκ ακαθένμοκ χξ νχη ηνάδα, χξ δεοηένα δέ αιίδα ηυ μη ηυ χυκ "ομφ-ιεκμκ αί φμκ" ηυκ ευκ ή άνβηα πηχκα ή κεθέκ νμαεί ηήκ ιεηαηνμήκ ημο εξ Φάκηα: χξ ηνίη δέ αιίδα ηυκ Μήη, ηυ Ήν -εαμκ, ηυκ Φάκηα. Εκίμηε χξ ιέζ ηνάξ ηίεηα υ ηνίιμνθμξ ευξ υ υμμξ αυι ομθμνείηα εξ ηυ χυκ, αί ηυ ιέζμκ άκημηε θαίκεηα ζοκαιθυηενμκ ηςκ άνςκ, δυη είκα ζοβπνυκςξ αί χυκ αί ηνίιμνθμξ ευξ». Ανπίγμκηαξ ηήκ ιεέη ηξ ροπήξ, «του άνθους της ουσίας ημών», χξ έβε υ Πνυμξ, ά νέ κά άκαηνέλςιε άκ εξ ηήκ μζιμβμ - κίακ κίακ δυη, άξ ηυ ημκίζςιε, εξ ηήκ Εκή Θνζεία δέκ οάνπε Μεηαθοζή, οάνπε ιυκμκ Φοζή, αί ή ροπή δέκ εΐκα άη ε -νίενβμκ αί άκελενεφκημκ, κετια ιοζηνχδεξ εηυξ ηξ θοζήξ ηάλεςξ, αά είκα, ακηέηςξ, νμσυκ ηςκ δφμ μζιμβμκχκ μοζχκ υςξ υμξ υ θοζυξ υζιμξ, δοκάιεα δέ κά εσςιεκ, υν -ζηθ ης ηνυς, μη ή ζφζηαζξ ηξ ροπήξ είκα οή, υςξ αί υμξ υ υζιμξ* άκ ηυ φανηυκ εΐκα ιυκμκ φ.
' Θά ένςηήζ άμμξ, αί ηυηε τί εΐναι τό πνεύμα; Άκεθένιεκ έ' αφημτ εξ ηήκ μζιμβμκίακ, ά' αξ ηυ ζογηήζςιε αί άκ. Ανπχξ άξ υνίζςιε ηί ζιαίκε κεφια αί ηί εκκμεί υ άε ζοββναθεφξ δά ηξ έλεςξ «κεφια». πε αοηή ή έλξ ζαθή μνζιυ ή αχξ μιμφκ αμνίζηςξ; "Αξ δμφιε ημφξ μνζιμφξ μφ δίδε ηυ Ox. D. of ph. «πνεϋμα εις ηήν Ελλνική καί Ιδίφς ηήν Σηφική ζκέυι είναι ή δμιοσργική θλόγα, ή ιζτύς ή ηό spirit ηό όποιο φογονεί ηό ανρώπινο ζώμα, spirit δέ ή αρτή ή ή αϋλος πγή από ηήν οποία έκρέει ή φογόνζις (spiritus εις ηήν λαηινική = αναπνοή, φή, soul, mind = διάνοια), καί ή θιλοζοθική έρώηζις είναι: είναι ή διάνοια διάθορος ης ύλς; Διάνοια δέ λέγονηας εννοούμε ηό ζκέπηεζαι, αίζάνε-
1
ζαι, ένσμήζαι». Δά ηκ Εκή Εζηήι ή άάκηζξ είκα αή, ή ακνςκή δάκμα είκα ιένμξ ηςκ εκενβεχκ ηξ θφζεςξ, ακηειεκχξ οάνπε αί είκα εημονβία ημφ κεφιαημξ ηυ υμμκ είκα ιένμξ ηξ αυμο μοζίαξ ηξ θφζεςξ, είκα δέ αμηέεζια ηξ ιεηαβεκε-ζηέναξ μφμμο μνβακχζεςξ ηξ. Δυη ακ ηυ κεφια φήνπεκ ελ ανπήξ, ηά νχηα νμσυκηα ηήξ θφζεςξ ά ήζακ κεοιαηά, εκχ ακηέηςξ ηά κεοιαηά θακυιεκα είκα ιεηαβεκέζηενα. Ή ζφζηα-ζξ ημο κεφιαημξ, άξ ηυ νμζέλςιε, είκα ή δία ή ζφζηαζξ ηήξ αμήξ μοζίαξ ημο αείνμο αί ιμνμφιε κάδχζςιε άη ζάκ μνζιυ έβμκηαξ δη ηυ κεφια είκα ζοκζηαιέκ έδήςζξ ήδ έδ-ςεζχκ δοκάιεςκ ε ηήξ μοζίαξ ηήξ θφζεςξ. Εθνάζεξ δςξ κεοιαηυξ υζιμξ, κεοιαηή γςή, εμξ κεοιαηυξ μνβακζιυξ, ζιαίκμοκ αηαζηάζεξ ορήξ δακμηήξ αί ελεηήξ αιίδμξ. Είζξ άξ επή εδχ, ελ ανπήξ, δη αί εβυιεκα κμηαί εημον-βία αηά ηήκ Εκή Γναιιιή είκα εημονβία αανά ζςιαη -αί, έβεθααί, έπμοκ άκαημιήκ άζκ αί δέκ ακήμοκ εξ ηήκ ροπήκ.
Υ* "Αξ άνπίζςιε, μυκ, έμκηαξ ηυ ακςηένς Fr.60, ηυ υμμ ιαξ έβε (ναβιαημμμφιε εηζ αί ιία έακάρ ηήξ μζιμβμκίαξ) δη άκημηε οάνπε πνυκμξ, ακηαίκε δαδή νυξ ηίξ μζιμβμκέξ αυρεξ μί υμεξ έβμοκ δη νμ ημφ ζφιακημξ δέκ οάνπε πνυκμξ· αηά ηά μνθά πνυκμξ οήνπε άκημηε, «άείμηε». Είζξ δη μί δφμ βκςζηέξ ιαξ μζιμβμκέξ μοζίεξ, υ Αίήν (ηυ άιένζημκ ή ηαοηυκ ημφ Τιαίμο ή ζοκεπήξ μοζία) αί ηυ άμξ (ή ιενζηή μοζία), διμονβμφκ ηυ ςυκ, ηυ υμμκ αμηεείηα αυ εκα ζςιά-ημκ ιενζηήξ μοζίαξ ηυ υμμκ ενάεηα αυ ζοκεπή μοζία αί άνα μιμάγε ιέ δαημιήκ ςμφ, ηυ ςυκ δέ αοηυ είκα ηυ εάπζημκ ιή εναηένς δανεηυκ ζςιάημκ ηήξ φξ (μιμφιε δαδή δά ηυ αζχηαημ ζςιάημ, έπμιε νμπςνήζε ένα αυ ηήκ δάζαζ ημφ νςημκίμο, εξ αοηυκ ηυκ ενίενβμκ αί αοιαζηυκ υζιμκ μφ μί θοζμί μκμιάγμοκ «γςμμβυ ήμ ηχκ ζςιαηδίςκ»). Αοηυ ηυ ζφζηια:νυκμξ, ζφζηια:νυκμξ, Σοκεπήξ αί Μενζηή μοζία αί αναβυιεκμκ ςυκ μκμιάγεηα αί νχη ηνάξ αί αοηή είκα ή αναβςβή ηήξ φξ. Εξ ηυ ιεηέεηα ζηάδμκ (άξ νμζέλςιε ηήκ εηυηηα ηχκ εκκμχκ) ηυ ςυκ ειθακίγεηα χξ ομφιεκμκ αί φμκ θακηαζήηε θακηαζήηε ημ
2
88
89
βαίξ έξ εοιχκα εχνμκ δ' χκ ηάξ ιεκ άκνςίκαξ ροπάξ μφεηα πςνεΐκ εξ ηυκ τμπυκμκ ηυμκ αάνζεςξ έκεα αί μάζεςξ αί εξ ηά δεζιςηήνα ηήξ ηείζεςξ, ηάξ δέ ηςκ άμβςκ ακημτ ενί ηυκ αένα ςηάζαί, ιέπνξ ακ εξ άα ζχιαηα άκ έκδεχζκ. ε δ' ήζακ αί αί ηςκ αυβςκ ροπχζεξ αυ ροπχκ ακνςίκςκ ιυκςκ, άζαξ εδε θάκα ηυκ Ένιήκείξ "Αδμο αηάβε κ ή αανζμιέκαξ μαζζμιέκαξ -χζεν αί Πάηςκ (Gorg. 523 έ) μεί αί ηάξ ε ηχκ αυβςκ, άκνςίκαξ δέ μτζαξ ροπάξ εξ ηυκ ου βξ ηυμκ άάβςκ αί άκ εείεκ ζηέςκ εξ άαξίςκ ανέζεξ, ά δή νυηενμκ έεδείλαιεκ». Αιθυηενα νμένπμκα αυ ηυ ζπυμκ ημτ Πνυμο εξ ηκ Πμ Πμ ηεία ημτ Πάηςκμξ· ιαξ έβε δέ δη, υςξ δδάζε ή μνθή ιαξ ε μμβία, ιεηά ηκ ιοήκ δίκ ηχκ Τηάκςκ αί ηκ ελ αοηχκ βέκεβέκε-ζκ ηξ κηήξ γςήξ μί ροπέξ αάγμοκ ίμοξ αί εζένπμκηα εξ άμηε άα ακνχκα ζχιαηα «αοημί μφ είκα αηένεξ αί ομί αί ιηένεξ αί οβαηένεξ ζημοξ εακειιέκμοξ ίμοξ αάγμοκ νυμοξ». "Αά αί εξ άα γχα ιεηααίκμοκ μί ροπέξ, υςξ αηαη βμνιαηχξ δδάζε υ Όνθεφξ «μί ροπέξ εξ ημφξ φμοξ ημοξ βί βί κμκηα ίμ, νυαηα, φκεξ, δθεξ, δνκεα». Αά αί υ Πάηςκ είξ ηυκ Γμνβία έβε ηυ ημτ Όνθέςξ, δη μί ιέκ ροπέξ ηχκ άμβςκ γχςκ είκα άςνμ αί αηεοείακ έακαζςιαημτκηα, μί δέ ροπέξ ηχκ ακνχςκ ιεηάβμκηα ου ημτ Ένιμο Χμκίμο είξ ηυκ «φμ -πυκμ ηυμ», δ. ηυκ «εκδάιεζμ πχνμ», αί οθίζηακηα νίζκ αίάανζκ. Ή βέκεζξ έ ηχκ Τηάκςκ ζιαίκε ηκ βέκεζκ ηξ ροπήξ (αί ημτ ζχιαημξ) αυ ηήκ νςηανπή άκεδήςημ, ιή εημθοή αηάζηαζ ηξ ΰξ αί άυ ηάξ θοζάξ δοκάιεξ ηήξ ΰξ. "Αυ ηήκ αΰζκ ηχκ Τηάκςκ, άυ ηίξ ζοκεπείξ δαδή δαηαναπέξ ημτ εηνμιαβκημφ εδίμο μφ νμαμφκ ηήκ έιθάκζ άά αί ηήκ αηαζηνμθή ηχκ ζςιαηδίςκ, άυ ηήκ δάοζ (decay) ηήξ ΰξ αί ηήκ έοζ κ εκενβείαξ βεκκάηα ηυ ροπυκ άημιμκ. Αξ ζιεςή εδχ, δη είξ ηήκ ηεείςζκ ηήξ ροπήξ έθμνεφε υ Δυκοζμξ αί δά ημτημ ηυ ροπυκ άημιμκ έβεηα αί Δυκοζμξ (« ιένμξ αφημτ -ημτΔμκφζμο- έζιέκ» οιυδςνμξ, «υ εκ ήιίκ κμοξ Δμκοζαυξ εζηίκ αί άβαια υκηςξ ημτ Δμκφζμο» Πνυμξ, «μί "Εκεξ ηά ά ημκ Δμκφζμο είξ ηυκ ενί ροπήξ υβμκ άκάβεκαί ηνμμμβείκ» - υα είξ Psyche ζ. 355-). 355-). Αά αί μυνμξ υ άκνςμξ παναηνίγεηα χξ Δυκοζμξ είξ ηυκ ιΰμ, δυη υ Δυκοζμξ είκα υ Θευξ ηχκ ηεκεχηεκεχ -
1
ηςκ αί ηξ έακαβεκκήζεςξ, δαιείγεηα αυ ημφξ Τηάκεξ, δαδή ή θφζξ δαφε ηυ άκνχκμκ ζχια αηά ηυκ άκαημ, αί ιέκε άηνςημξ ιυκμκ ή ανδία, δαδή ή ροπή (εξ ηήκ ιομμβία ή ανδία ζοιμίγε ηήκ ροπή, εςνμφιεκ ςξ έδνα ηξ), άά αί δαιείγε υ ίδμξ ηυκ άκνςμ, δαδή άυ ηήκ οή θφζ ελάβε ηήκ ηεεςηεες-εσζα ροπή. Λέβε ηυ Fr. 215: «υ Δμκφζμο δαζαζιυξ, δξ δμΐ ηήκ έ ηξ αιένζημο δι μονβίαξ ιενζηήκ νυμδμκ εξ ηυ ακ ου ημΰΑυξ» αί αυι «ή ιενζηή διμονβία άζα ηξ Δμκοζαήξ ελήνηηα ιμκάδμξ» αί «εκ ηή δαζανάλε ηςκ Τηάκςκ ιυκ ή ανδία αδαίνεημξ ιείκα έβεηα, ημοηέζηκ ή άιενήξ ημτ κμτ μοζία». Καίηυ Fr.210 Prod, in Plat. Τίη«άά ηά ιεκ άα διμονβήιαηα αφημτ άκηα ιειενίζα θζίκ (sc. Ό) ου ηςκ δανεηχκ εχκ, ιυκκ δέ ηήκ ανδίακ άιένζημκ είκα νμκμία ηξ Ακάξ -εεδή βάν φθίζηζ ιέκ αί κμοξ αί ροπάξ αί ζχιαηα, άά ροπαί ιέκ αί ζχιαηα δέπμκηα μήκ ηήκ νυξ έαοηά δαί - νεζκ νεζκ αί ηυκ ιενζιυκ, κμοξ δέ κςιέκμξ ιέκε αί αδαίνε ημξ εκ έκί ηά άκηα ςκ αίιά κμήζε ηυ υα ηά κμηά ενέπςκ, ιυκκ ηήκ κμενά ηήκ κμενά κ μφζίακ αί ηυκ κμενυκ ανιυκ άμε - εσθαί εσθαί θζκ ου ηξ Ακάξ ζεζςζιέκμκ «ιμφκκ βάν ναδίκ κμενήκίμκ»,θζίκ, άκηνοξ κμενάκ αοηήκνμζαβμνεφςκ. εί ημίκοκ ή αιένζημξ ανδία κμενά έζη, κμοξ ακ εΐ δαδή αί κμενυξ ανιυξ, μτ ιέκημ άξ κμοξ, α' υ εβυζιμξ -μφημξ βάν έζηκ ή ανδία ή αιένζημξ, εεδή αί ημφημο διμονβυξ ήκ υ ιενγυιεκμξ ευξ». «Ό δαιεζιυξ ημτ Δμκφζμο ζιαίκε (είζξ) ηήκ νυμδμ ηξ διμονβίαξ άυ ηήκ νςηανπή αιένζημ αηάζηαζ (άυ ηήκ άδάαζημ νςημβεκή -ηηακήηηακή- φ ηςκ αζχκ ζςιαηδίςκ αί ηξ αηκμμίαξ) εξ ηήκ ιενζηή νυμδμ (δ. ηήκ δάαζί ηξ εξ ζημπεία αί ιμνθάξ). Γνάθεηα δέ, υη δ ή ιενζηή διμονβία ελανηάηα άυ ηυκ Δυκοζμ, δυη ιία άυ ηίξ δυηηεξ ημο είκα κά ονίανπ εξ κυιμοξ ηξ ζοκεπμφξ μοζίαξ. Μεηά δέ ηήκ αηαζηνμθήκ ημτ ζχιαημξ αηά ηυκ άκαημκ (άυ ημφξ Τηάκαξ, δαδή ή άιμνάιμν-θμμίημξ φ αηακά ηήκ ιμνθμμιέκ, έιμ) αναιέκε ιυκμκ ή ανδία, ημοηέζηκ « ή άιενήξ ημτ κμτ μοζία» (αοηυ είκα είξ ημφξ Νεμαηςκμφξ ζοκχκοιμκ ηξ ροπήξ). Τήκ δνάζκ δέ ημτ Δμκφζμο έμιε εξ ηά εβυιεκα: «ηξ αιέν ζημο ανδίαξ», δαδή ηξ ηεεμοιέκξ ροπήξ, «διμονβυξ κυ
2
92
93
ναβιαημμίζ αοηήκ ηκ δοκαηυηηα), δά κά αααβή ή ροπή αυ ηυκ φμ ηξ βεκέζεςξ αί ηήκ μή άκ είκα κά άμθεφβ δα αοηά μφ ηήκ δέκμοκ εξ ηυκ φμ αί κά ζηνέθεηα νυξ ηυ «κμ-ενυκ είδμξ» (= εία αηάζηαζ). "Αξ δμφιε αί ηά δφμ βκςζηά αμζάζιαηα ιέ ηίξ βκχιεξ ημτ Πάηςκμξ άυ ηυκ Φαίδςκα αί ηυκ Κναηφμ^η. 7 αί Fr 8: 7. Plat. Phaedo 62b «φ κέλ νυλ έλ άνξξήηνο ιεγφκελνο εξί απηψλ ιφγνο, ψο έλ ηλ θξνπξα έζκελ νί άλξσν αί νχ δε δή εαπηφλ ε ηαχηο ιχελνχδ' άνδδξάζελ, κέγαο ηέ ηίο κν θαίλεηα αί νυ ξάδνο δδείλ. εληεχελ ηφ ξψηνλ ξφβικα ηνκή δείλ έμάγελ εαπηφλ, νυ ερείξκα κπφλ εμ Όξθέσο ιθέλ». 8. Plat. Cratyl. 400c « αί γάξ ζήκα ηλέο θαζλαυηφ είλα ηο ςπρήο (υή. ζψκα), ψο ηεακκέλο έλ ηψ λπλ αξφλη -αί δφη αυ ηνχησ ζκαίλε ά αλ ζκαίλ ή ςπρή, αί ηαχη ζήκα νξψο αιείζα. δννυζ κέλην κν κάιζηα έζα νί άκθί Όξθέα ηνυην ηφ φλνκα, ψο δίλ δδνχζο ηήο ςπρήο ψλδή έλεα δίδσζλ, ηνυηνλδέεξίβνινλέρελ, τλαζψηα, δε-ζκσηξίνπ εφλα-είλα νυλ ηήο ςπρήο ηνυην, ψζεξ απηφ νλνκάεηα, έσο άλέηείζ ηά νθειφκελα, [ηφ]ζψκα, αί νπδέλ δείλ νπδέ έλ γξάκκα». Λέβε υ Πάηςκ εξ ηυκ Κναηφμ υη ηήκ μκμιαζία «ζήια» ηήκ έδςζακ μί Όνθμί εεδή ή ροπή ηιςνείηα δ' δ,η έακε αί ηυ ζχια είκα ζάκ ενίμμξ, ζάκ δεζιςηήνμ· αί εξ ηυκ Φαίδςκα «εονζυιεα ζέ άμα θοαή ειείξ μί άκνςμ αί δέκ νέε άμμξ κά άαάζζ ηυκ εαοηυ ημο αί κά θεφβ (δά ηήξ αοημημκίαξ). Αοηυξ δέ υ υβμξ αί ζμανυξ είκα αί δέκ είκα εφμμ κά αηα- κμή μυν ή ζιαζία ημο». Τυ δεζιςηήνμκ είκα ηυ φυκ ζχια, εκηυξ ημΰ μμίμο είκα ή ροπή εςξ υημο μμήνςζ ηυ νχημκ έλεηυκ ηξ ζηάδμκ. Είκα δέ θοζυκ κά εμκίγεηα χξ δεζιςηήνμκ έκ ζπέζε νυξ ηυκ ίμκ εξ ημφξ ακςηένμοξ υζιμοξ άά αί ιέ ναηυκ αμηέεζια δά κά ζοκεδημμή υ άκνςμξ αφηενμκ, δά ηήξ εκανβμφξ αοηήξ ευκμξ, ηήκ ακάβ εκάνεημο ίμο. Όηακ έβεηα δέ υη «ηιςνείηα δά ηά αναηχιαηα ηξ», εκκμείηα δη ανάηςια είκα άε η ηυ υμμκ ειμδίγε ηήκ έλέλκ ηήξ ροπήξ, ηιςνία δέ είκα ή αναιμκή, ή αί ή ακδνυιζξ, εκηυξ ημτ έακαβεκκημφ φμο. Γίκεηα μυκ αηαθακήξ ή έκκμα «ζςηνία ηήξ ροπήξ». Ή έκκμα αοηή είκα ναβιαηή μοπί «ιομμβή». Πνέε δέ κά ημκ -
1
ζή αοηυ, δυη αί εξ ηκ ανπαία αά αί ζηκ ζφβπνμκμ εμπή, οήνλε νμζάεα ανενικείαξ ηξ μνθήξ δδαζαίαξ αί νο-ιμοήζεχξ ηξ εξ ιία ιμκμεσζηή βναιιή (χξ ά άκαθενή εναηένς έομθυνζε εξ ηήκ Αελάκδνεα μυνμ αζηυ ένβμ, «αί Δαήα», ηυ υμμκ έκεθάκγε ηυκ Όνθέα χξ υαδυκ ηξ Ιμοδασήξ βναιιήξ. Είζξ ηήκ δία εμπή έομθυνζακ δά ηυκ Ιδμ ζμυ μά άα αναπαναβιέκα αμζάζιαηα, υςξ ηυ βκςζηυ Fr. 132 ημτ Πκδάνμο, ηυ υμμκ ζπονίγεηα δη οάνπε, αηά ηυκ Όνθέα, έκαξ Θευξ διμονβυξ ηςκ -ροπχκ, αί υμΐα υβς άμμο «νμαημνμφ» αιανηήιαημξ έεζακ αυ άμμ μονάκμ «ανάδεζμ» εξ ηήκ β). Ή μνθή έζξ είκα δη ή ροπή ελείζζεηα έ ηςκ άης νυξ ηά άκς υςξ εξ ηυκ θοζυ υζιμ. Ώξ ή έλέλξ εξ ηά έια υκηα υμο ηυ έλεηυκ δέκδνμκ ηςκ νμπςνεί έ ηςκ άης νυξ ηά άκς, ηά αμφζηενα αί ιμκμοηηάνα, ή άιμάξ, ηά θφ, ελείζζμκηα, δααδίγμκηα αί θάκμιε άμηε εξ ηά ζμκδοςηά, ηά αζηά, ηυκ άκνςμ. Ώξ οάνπε ή έλέλξ εξ ηυ ιμναυκ εδίμκ, υμο ηυ αζυκ ζςιαηίδμκ ελείζζεηα νυξ_αημια ζημπείςκ αί εναηένς εξ νοζηάμοξ αί ν^ηζάμοξ εκχζεξ ηξ μνβακήξ Χιείαξ. Όςξ αυι ή δαζηνή υκξ ελείζζεηα νυξ κεθεχιαηα, αζηένεξ, βααλίεξ. / Τμμοημηνυςξ,άξ φμβναιιζή, ή ροπή ελείζζεηα έ ηχκ άης νυξ ηά άκς, εζένπεηα εξ ημφξ ιμκμφηηανίμοξ μνβακζιμφξ αηυκ εξ ηά θοηά (Ειεδμήξ αί ά), εξ ηά γχα αί ηέμξ εξ ηυκ άκνςμ αί μφης αιαίςξ ελείζζεηα· βίκμκηα υμ αί μ-ομχηενεξ μί αμηοχζεξ εξ ηυ κμηυ, μοηυ, ζοκαζιαηυ εδίμ ηξ. Είκα δέ θοζυ άε ζχια κά είκα ιία θοαή άυ ηήκ μμία νέε ή ροπή κά έ κά έλέ δυη μθείε κά έ -οιή κά είκα ηαπεία ή έλέλίξ ηξ αί κά νμπςνή ζοκεπχξ εξ έμκ ελεβιέκα ζχιαηα, δςξ έκαξ ιαηήξ νέε κά εκδαθένεηα κά νμπςνή εξ ηίξ ηάλεξ ημτ ζπμείμο ημο αί δπ κά ιέκ ζηάζιμξ. Όςξ έμιε ή έλέλξ ηήκ μμίακ νμηείκε ή Εκή Γναιιή ζοκάδε ιέ ηήκ έκκμακ μφ δίδεηα εξ ηήκ έλέλκ εξ άε έ -ζηιμκυκ ημιέα. Ή φ ελείζζεηα, διμονβεί ζφκεηα θακυιεκα, αηαζηάζεξ μφμμο μνβακχζεςξ, ειθακίγεηα ή δάκμα αί ηυ «κετια», ή ροπή αί μί εημθοεσξ είμ υζιμ.
2
ε'
Έθ' δζμκ εονζυιεα είξ ηυκ ιαβυκ υζιμκ ηξ ροπήξ αί νμβμοιέκςξ εσδμιεκ έκα εάπζημκ ηιήια ηςκ αείνςκ ιφςκ, ηςκ μφπνςιςκ, εκααζζμιέκςκ ευκςκ ιέ ηξ υμεξ μί δδάζαμ ηςκ ιοζηνίςκ ικιμηεπκχξ αά αί άνζημηεπκχξ εεκδφμοκ ηκ αήεα, δίδμκηαξ ημοξ μοάνια είεδα ενικείαξ, άξ δμφιε αί ιενέξ ιυκμκ υρεξ ημτ ιφμο ημτ Πνμιέςξ. Ό Πνμιεφξ είκα οίυξ ημτ Ίαεημτ, ηέκμ ημτ Οονακμφ αί εμιέκςξ δέκ έπε ζπέζ ιέ ηυκ διμονβυ αένα Δία αά ζοιμίγε ηήκ εκενβηή ιεηαιυνθςζ ηξ μζιμβμκήξ αίενήξ μοζίαξ. Τυ υη δίδε είξ ηυκ άκνςμ ηυ ΰν ζιαίκε δη ή ροπή, ιεηά ηίξ εκζανχζεξ ηξ είξ μνβακζιμφξ γχςκ, πνεάγεηα ηυκ ζκήνα ηήξ μβήξ δά κά δφκαηα υ άκνςμξ κά εκενβή κμηχξ ιεηελε-ίζζςκ ηυκ ζοκδεηυκ ημο υβμκ (μί ροπέξ άθμΰ διμονβμφκ δά κά έκζανςμΰκ είξ μνβακζιμφξ ά νέ κά ενμΰκ έκα εκδάιεζμ, ιεηαλφ αοηχκ αί ηχκ ζςιάηςκ εκενβηυ αίενυ ενίια, «άνβηα πηχκα», αοηυξ δέ υ εκδάιεζμξ ανάβςκ έπε νμμνζιυ κά ζοκδέ ηά δφμ ιέν, ροπή αί ζχια, μφ δέκ είκα ηήξ δίαξ ιεηαλφ ηςκ δοκαιήξ εκενβείαξ αί οήξ μυηημξ, μκμιάγεηα δέ ζοκδεηυξ υβμξ ή αίενυκ υπια ή αηά ηυκ Ίάιπμ «αίενχδεξ αί αφβμεδέξ αιενυ υπια ενείιεκμκ ηή ροπή»). Λέβε έ' αφημτ υ Πμζεδχκμξ (Psyche ζ. 516)«μφ ηά ζχιαηα ηάξ ροπάξ ζοκέπε ά' αί ροπαί ηά ζχιαηα, χζεν αί ή υα αί έαο-ηήκ αί ηά εηυξ ναηεί». Έκ ζπέζε ιέ ηήκ έκκμακ «υα», είξ ηήκ μμίακ ειέκμοκ ηά αμζάζιαηα, άξ άκαθενή αί ηυ ελήξ ηυ υμμκ άθμνα ηάξ ηεεημονβίαξ ηχκ Δντΐδςκ [«Μεβά "Εκή Εβομαίδεα», άννμκ «Δντσδα»]: « υ Πίκμξ δβείηα υη εοπειμκμΰκηεξ μί δντσδα έμημκ ου ηυ θχξ ηήξ ζεήκξ δά πνοζμτ δνέακμο (αοηυ είπε ζπήια ικμεδέξ, ήιζεκμεδέξ, ή ιία εονά δέ ηήξ ιζεήκμο ήημ εεκδοιέκ δ' ανβφνμο, ή ά πνοζή) ηυκ ίλυκ (ημτ υμμο είκα βκςζηαί αί μχδεξ δυηηεξ) υζηξ ενέαε ηάξ δνοξ (είκα, ςξ βκςζηυκ, ανάζημκ ηήξ δνουξ θουιεκμκ έ' αοηήξ) αί έννημκ αοηυκ εκηυξ ινάξ ίικξ». Μία ά ενικεία ημτ Πνμιέςξ είκα υη, χξ εκενβηυξ αίήν, εΐκα αοηυξ υ υμμξ δνα αί διμονβεί ηυκ ζοκδεηυ υβμ-ιία ά αυι δέ υη είκα υ ίδμξ υ άκνςμξ δεδειέκμξ είξ ηήκ ζηή ημτ ζχιαημξ, ηυ ήαν μφ είκα ηυ κμηυκ ηήξ ροπήξ, αηακαίζεηα άυ ηυκ αεηυ ηήξ μιενίικξ, φεηα δέ άυ ηυκ Ηναή, υ υμμξ ζοιμίγε ηυκ ιοζηαβςβυ.
1
Ώξ βκςζηυκ υ Πνμιεφξ δίδε ηυ νχημκ ΰν, μφ είκα υ ζκ-ήν ηξ μβήξ (ηυ υμμκ αί αμνφηε υ Ζεφξ), αηυκ εαμμοεί ή δεοηένα ιεηαθμνά ημτ αέκημξ μονακίμο ονυξ (εκηυξ ημτ μίμο αζημφ ημτ θοημφ κάνλ, ηυ υμμκ έμιε αί εξ ηκ Εεοζίκα, βίκεηα ή ιεηαθμνά) αί αφη είκα ή δεοηένα δςνεά, ή μμία θακενχκε ηί μθείμοκ μί άκνςμ εξ ηυκ Πνμιέα-ζοκδεηυ ημοξ υβμ.
ζη' Ξακαβονίγμκηαξ εξ ηκ ροπή ά ήεα κά ακαθένς δη οάνπε ή εμίζξ δη αφη, ζοκμδεομιέκ άυ ηυκ ακμιμυηομ ημτ ζχιαημξ εημθοή πηχκα ηξ, «αίενυ ακμιμυηομ -etheric double» ηξ Madame Blavatsky ή «αίενυκ αφβμεδέξ» ημτ Ίαιίπμο, δφβαηα δφβαηα αηά ηυκ φκμ κά ελένπεηα ημΰ ζχιαημξ, άκημηε υιςξ ζοκδεδειέκ ιέ αοηυ δ' εκυξ είδμοξ «μιθαίμο χνμο» ή «ανβονάξ πμνδήξ», πμνδήξ», ή μμία μ μία δαζάηα ιυκμκ αηά ηυκ άκαημ. Λέβε υ Πμφηανπμξ είξ ηυ δνάια ημτ Θεζέζμο («Πενί ηχκ φυ ημτ είμο ναδέςξ ηιςνμοιέκςκ», 566D): «Τυ δέ Αυςκμξ μφέη' μίδα... ακςηένς βάν μο έδίδςζκ μοδέ παά ηυ ηήξ ροπήξ έίβομκ, άά αηαηείκε ηυ ζχια νμζνηιέκμκ». Έδχ ενβνάθεηα έκα ηαλίδμ ιέ ηυ αίενυ ζχια (αοηυ μφ έβεηα ζήιενα «astral projection*) είξ ηυκ "Αδ (εκδάιεζμ πχνμ): «ηυ πνζηήνμ ημτ "Αυςκμξ δέκ ηυ είδα, δυη ηυ ζπμκί, «έίβομκ», ηήξ ροπήξ δέκ ομπςνμφζε μφηε παάνςκε ' άμ, άά ήημ ηεκηςιέκμ, αά δειέκμ ζηυ ζχια». Είζξ έβε υ Πμφηανπμξ, είξ ηυ «ενί ημτ Σςνάημοξ δαιμκί -μο»(5920): «ή ροπή δέκ εβαηέεε ηυ ζχια, άά έδδε ζηυ δυ ηξ ζχια εεοενία κήζεςξ δά ηήξ παανχζεςξ ημΰ "ζοκδέζιμο" δοκαιέκ έηζ κά ομθμνή αηά μφζκ αί ι' αοηυκ ηυκ ηνυμ ιμνμΰζε κά δή αί κά άμφζ ηυ ηί βκυηακ είξ ηυκ έλς υζιμ αί βονίγμκηαξ κά ηυ ενβνάρ». ενβνάρ». «μφ γάπ εξέβαινεν ή τςσή ηον ζώμαηορ, ύείκοςζα δέ άείκαίσαλώζα ηθδαίμονι ηόν ζύνδεζμον έδίδος επιδπομήνκαίεπιθοίηζιν, επιδπομήνκαίεπιθοίηζιν, ώζηε ολλά ζςνοπώνηα καί καηακονονηα ηών εκηόρ είζαγγέλλειν». είζαγγέλλειν». Δαίιςκ ζιαίκε (εηυξ ημτ Θευξ) αί ηήκ ροπή, ηυ ζφκμμκ ημΰ ροπμφ άημιμο. Δά ιία ζφβπνμκμ ενβναθή αοημφ ημΰ θακμιέκμο ίδέ ηυ ίμκ ηχκ Muldoon & Carrington «The projection of the astral body», Rider,
2
1974.Μία δέ ζοβενιέκ αμβναθή ενβναθή ημο εονίζεηα εξ ηό ίμ ημϋ Ginzburg «Les batailles nocturnes», Flammarion, Paris, 1984.
γ' "Αξ έλεηάζςιε διςξ ηήκ ηύπ ηξ ροπήξ, άθμϋ αηαζηήζςιεκ ειθακέξ δη δά ηήκ μνείακ ηξ εούκεηα αοηή αί ιόκμκ, ό ηνόμξ ιέ ηόκ όμμ δεπενίζ ηήκ γςήκ ηξ· άε δόβια «νμαμν ζιμύ» ε ηςκ νμηένςκ εςνείηα άδακόημκ έβεκ Πάηςκ (Πμ. 617Ε): «αηία έμιέκμο Θευξ ακαίημξ» αί είζξ εξ ηόκ Τί ιαμ, 42D «δαεζιμεηήζαξ δέ άκηα αφημίξ ηαφηα, σκα ηήξέεηα εΐ αίαξ έαζηςκ ακαίημξ». Εξ ηήκ Εκή Γναιιή δέκ οάνπε ή έκκμα «εία πάνξ», άΜ μύηε ή δοκαηόηξ ιέ άμα ηεεημονβία ή ιέ άμμ ιοζηήνμκ κά άεδοή ό άκνςμξ ηήκ εύύκκ ηςκ νάλεςκ ημο· ό παναην ημο αί μί νάλεξ ημο ηόκ μδβμύκ ζοιθώκςξ νόξ ηήκ θοζή ημοξ θμνά αί αοηό είκα μύ έβεηα άνια ή άκηεμκόξ ή Αδνάζηεα ή Ακάβ. Έ' αοημύ έθμνεύμοκ μί οεύοκμ δά ηήκ άκηαόδμζκ πόκα Θεόηηεξ αί όμΐα έπμοκ ώξ ένβμκ ηήκ εανή ηήνζκ ημΰ θοζμύ κόιμο (έβνάραιε ακςηένς ηήκ ίζημνίακ ημύ ίμο ημΰ Άπέςξ, ημΰ Ξάκμο). Ό Πμύηανπμξ, όςξ ά δεπή εναηένς, ημμεηεί εεθαήξ ηςκ δοκάιεςκ ημΰ "Αδμο ηήκ Πμκήκ, ηήκ Άδνάζηεακ, ηήκ Δίκ, ηήκ Ένκΰκ. Ό Πάηςκ εξ ηό 114 ημΰ Φαίδςκμξ, ηό όμμ εςνείηα άό ηόκ Rohde δη είκα ή ηεεοηαία αί ώνιςηένα αμρξ ημΰ Πάηςκμξ, έβε (ιεηάθναζξ Θ. Κ. Άναόμομο, άό ηήκ έδμζκ «Παύνμο» 1975): Πμία ηφπ ενιέκε ηάξ ρκπάξ ιεηά άκαημκ. Άθμτ δέ ηακηα έπμοκ ημμοημηνυςξ, υηακ θάζμοκ μί αμακυκηεξ εξ ηυκ ηυμκ, υμο υ δαίιςκ θένε έαζημκ, νχημκ ιέκ ομάμκηα εξ δίκ μί αχξ αί μί ζοιθχκςξ νυξ ημοξ είμοξ κυιμοξ γήζακηεξ αί μί ιή. Καί υζμ ιέκ θακμτκ δη έγζακ μφηε αά μτηε αά, μνεοέκηεξ εξ ηυκ Απένμκηα, άθμτ ακάμοκ εξ ηάξ δ' αοημφξ νμςνζιέκαξ ζπεδίαξ, θάκμοκ εξ ηήκ Απενμοζάδα ίικκ αί εεί αημμφκ, αί αθμφ ηιςνμφκ δά ηά αδήιαηα μφ δέναλακ αί αανζμφκ, ααάζζμκηα, εάκ δέναλε άμμξ άμμ αδίια, αί δά ηάξ αάξ ηςκ νάλεξ αιάκμοκ άκηαιμήκ ζφιθςκα νυξ ηήκ άλίακ ημο έαζημξ. '
1
"Οζμ δέ θάκμοκ δη είκα αενάεοημ έκεα ημΰ ιεβέμοξ ηςκ αιανηιάηςκ, δυη έπμοκ δανάλε μάξ η ιεβάαξ ενμζοίαξ η μμφξ θυκμοξ μμφξ θυκμοξ αδίμοξ α ανακυιμοξ η άα ανυιμα αδήιαηα, αοημί εονίζμοκ ηήκ ηφπκ μφ ημφξ ανιυγε: νίημκηα εξ ηυκ Τάνηανμκ, μυεκ δέκ ελένπμκηα μηέ. "Οζμ δέ θακμφκ, δη έπμοκ δανάλε αιανηήιαηα δοκάιεκα ιέκ κά εναεομφκ, αά ιεβάα, υηακ αναδείβιαημξ πάνκ νυξ ηυκ αηένα ή ηήκιηένα δέναλακ άη ίαμκ ου ηυ νάημξ ηξ μνβήξ, αί έγζακ ηυ φυμμκίμκ έκ ιεηαιέεα, ή α' διμμκ ηνυμκ έπμοκ θμκεφζε άκνςμκ, μφημ είκα ακάβ κά έζμοκ εξ ηυκ Τάνηανμκ, άθμτ δέ έζμοκ αί δαιείκμοκ εεί έκ έημξ, ημφξ νίπκε έλς ηυ φια, ημφξ ιέκ θμκεφζακηαξ άκνςμκ νυξ ηυ ιένμξ ημτ Κςοημφ, ημφξδέ θμκεφζακηαξ ηυκ αηένα ηςκ ή ηήκιηένα ηςκ νυξ ηυ ιένμξ ημτ Πονθεβέμκημξ. Άθμτ δέ θάζμοκ εξ ηήκ Άπενμοζάδα ίικκ, έδχ θςκάγμοκ αί νμζαμφκ μί ιέκ εείκμοξ ημφξ μμίμοξ έθυκεοζακ, μί δέ εείκμοξ ημφξ μμίμοξ φνζακ, αί ημφξ ανααμφκ αί εηεφμοκ κά ημφξ αθήζμοκ κά ελέμοκ εξ ηήκ ίικκ αί κά ημφξ δεπμφκ αί έάκιέκ ημφξ είζμοκ, ελένπμκηα αί εονίζμοκ ηέμξ ηςκ δεκχκ, άςξ θένμκηα άκ εξ ηυκ Τάνηανμκ αί εείεκ άκ εξ ημφξ μηαιμφξ αί δέκ αφμοκ κά άζπμοκ ηά αά αοηά ανά αθμφ είζμοκ εείκμοξ, ημφξ μμίμοξ ήδίζακ. Δυη αοηή είκα ή ηιςνία, ή μμία χνίζ δ' αοημφξ φυ ηχκ έκ ης "Αδ δαζηχκ. "Οζμ δέ θακμτκ δη έγζακ ελανεηά ζοιθχκςξ νυξ ημφξ είμοξ κυιμοξ, μφημ ιέκ εεοενχκμκηα άυ ημφημοξ ημφξαεΐξ ηυμοξ ηξ βξ αί ααάζζμκηα ημφηςκ, ζάκ κά βαίκμοκ άυ θφααξ, ένπμκηα δέ άκς εξ ηήκ αανάκ αημίακ αί αημμφκ έί ηξ βξ. "Οζμ δέ ιεηαλφ αοηχκ έαανίζζακ ανεηά δά ηξ θμζμθίαξ, άκεο ζςιάηςκ εκηεχξ γμοκ αηά ηυκ ιεηέεηα πνυκμκ αί ένπμκηα εξ αημίαξ αοηέναξ ημφηςκ, ηάξ μμίαξ μφηε ετμμκ είκα κά ενβνάρςιεκ, μφηε οάνπε έί ημτ ανυκημξ ανεηυξ υ πνυκμξ. Εξ αοηό ηό πςνίμ αναηνμύιε, μη ιεηά ηόκ άκαημ μί ροπέξ εζένπμκηα εξ ηόκ εκδάιεζμ πώνμ αί δαπςνίγμκηα εξ έκηε αηβμνίεξ: α'. μί ιέζςξ εςόηεξ '. μί άκάηςξ έπμκηεξ β'. μί άζια άζια ήιανηόηεξ δ'. μί δαθενόκηςξ όζίςξ εςόηεξ, αί ε'. μί θμζμθία ίακώξ ανάιεκμ. Πνίκ άκαύζςιε αοηέξ ηίξ αηβμνίεξ, άξ ίδμϋιε ηό βκςζηόκ άκά-
2
μβμκ αυζαζια ημτ Πμοηάνπμο («ενί ηςκ ου ημο είμο ναδέςξ ηιςνμοιέκςκ»564): « "Εεβεκ οΰκ έαζηα θράγφκ όηοσ Θεζπέζοσ ζσββεκής (οσδέκ βάρ οϋηφ φύε ηάς υστάς οκόιαη ηφκ ακρώπφκπροζαβορεύεκ) ακρώπφκπροζαβορεύεκ),, ώς Αδράζηεα ιεκ, Ακάβς αί Δός σβάηρ, έπίπάζ ηιφρός άκφηάηφ ηέηαηα ηος άδήιαζ, αί ηφκ ποκρώκ οϋηε ιέβας οϋηφς οσδείς οϋηε ιρός βέβοκεκ ώζηε ή αώκ δαθσβεΐκ ή αζάιε -κος. ά δε ά ηιφρία, ηρώκ ούζώκ, θύα αί τεροσρβώ προζήε · ηοσς ιεκ βάρ εσύς εκ ζώιαζ αί δά ζφιάηφκ οαγοιέκοσς ιεηατερίγεηα ιεηατερίγεηα Ποκή ηατεία, πράφ ηκί ηρόπφ αί παραείποκη ποά ηώκ ααριού δεοιέκφκ ώκ δέ ιείγοκ έζηκ έρβοκ ή περί ηήκ αίακ αηρεία, ηούηοσς Δί ιεηά ηκ ηεεσηήκό δαίιφκ παραδίδφζ κηοσς κ ηοσς δέ πάιπακ ακίαηοσς, άπφζαιέκς ης Δίς, ή ηρίη αί άβρφηάη ηώκ "Αδράζηεας σποσρβώκ, 'Ερκύς, ιεηαέοσζα πακφιέκοσς αί περθεύβο -κηας άοκ άφς, οίηρώς δέ αίταεπώς απακηάς, ήθάκζεκ αί αηέδζεκ ες ηό άρρηοκ αί άόραηοκ». «Ό ζοββεκήξ ημτ Θεζεζίμο -ηίμηε δέκ ιαξ ςφε αυ ηυ κά άκαθένςιε ηίξ ροπέξ ιέ ηυ υκμια ημοξ- ιαξ ελήβζε μη ή Αδνάζηεα, ή οβαηένα ημτ Δυξ αί ηξ Ακάβξ, είκα υ φαημξ οενκήηξ, ή δαμδμζία ηξ εηείκεηα εξ δα ηά αδήιαηα αί μοδείξ άδμναβήζαξ είκα ηυζμκ ιεβάμξ ή ηυζμκ ινυξ χζηε κά ηξ λε-θφβ, είηε δά ηξ ίαξ, είηε δααχκ. Ύυ αοηήκ οάνπμοκ ηνεξ ηιςνμί, έαζημξ δ' άα αδήιαηα. Πμκή ηαπέςξ ηιςνεί αί άμααίνε ηά εαθνά αδήιαηα ιέ ήεξ ζςιαηέξ ηιςνίεξ, δυη οάνπε αυι ηυ ζχια (ίδέ εναηένς). Αοημί ηχκ μμίςκ ή αία είκα ζιακηή αί ιείγμκ ένβμκ υ αανιυξ ηξ αναδίδμ κηα εξ ηήκ Δί (ενβνάθεηα αηυκ ηυ ιέ μίμκ ηνυμ ηιςνμφκηα). Άά υζςκ ή αία είκα ακίαημξ αναδίδμκηα άυ ηήκ Δί εξ ηήκ Ένκΰκ, ή μμία αί ημφξ ζοαιάκε αί ημοξ θοαίγε εξ ηυ άαημκυιαζημκ αί άυναημκ». "Οηακ ηυ αυζαζια ιαξ υιή δά «ζχια», εκκμεί ηυ «αίενυκ ζχια», ηυ βκςζηυκ ακμιμυηομκ ημτ ζχιαημξ, ηυ υμμκ εκηυξ μίβμο αεδφεηα ή ροπή (δ' αοηυ «ηαπέςξ» ηιςνεί ή Πμκή). Λέβε υ Πμνθφνμξ (De absin. 1,31): «Άμδοηέμκ άνα ημφξ μμφξ
1
ήισκ πηχκαξ». Ύ' αοηήκ ηκ έκκμακ ελβεί υ F. Cumont ηκ «έηά-ζημμ» "Ιζδα α ηάξ εηά ιοήζεξ ημτ Μνασζιμτ, μμφ υ ιομφ-ιεκμξ ήημ έκδεδοιέκμξ ιε λεπςνζηά άε θμνά εκδφιαηα ιε ειήιαηα ηςκ ακηχκ αί ακέακε ζοιμά ηίξ εηά ακηέξ ζθαΐνεξ.Ό Πάηςκ έβε εξ ηυ 81 ημτ Φαίδςκμξ: «υστώκ ζοεδή θακηάζιαηα, θακηάζιαηα, οία παρέτοκηα αί ηοαϋηα υκταί είδφα, αί ι ααρώς άποσεΐζα άποσεΐζα αά ηοϋ όραηοϋιεηέτοσζα». όραηοϋιεηέτοσζα». «Σοεδή θακηάζιαηα, ζάκ ηά είδφα (=αίερά ζώιαηα ) ποσ έτοσκ οί υστές πού δέκ ήζακ ααρές αί ηά είδφα ηοσς ιεηέτοσκ ηοϋ όραηοϋ». Υπάρτε ή άκηίυς, όη όζοκ «αάαρηος» είκα ή υστή, ηόζοκ ηό αίερόκ ης αποηεείηα άπό τοκδροεδεζηέρακ τοκδροεδεζηέρακ ϋκ, ή οποία πζάγε πρός ηό όραηόκ θάζια. Έδώ έτοιε επίζς άοκ έκα δροκ δά ηό αίερόκ ζώια: «υστής είδφοκ». είδφοκ». Μεηά ηήκ άμμήκ ημο άυ ηήκ ροπή, ή μμία ά έακαβεκκή, εςνείηα εςνείηα μη ηυ αίενυκ ζχια αναιέκε ςξ κενυκ ζχια, αίενυκ ηχια ίηάιεκμκ, ηυ εβυιεκμκ άυ ημφξ ζμθμφξ ηξ Ακαημήξ «αίενυκ έοθμξ». "Αξ βονίζςιε ά εξ ηά δφμ αμζάζιαηα ιαξ. "Οςξ αναηνεί ακείξ, άυ ηήκ ζφβνζ ηχκ δφμ ειέκςκ, αοημί μί υμμ ακααιάκμκηα άυ ηήκ Πμκή είκα μί «ιέζςξ εςυηεξ», μί «άζια ήιανηυηεξ» είκα μί ακααιακυιεκμ άυ ηήκ Δί, εκχ μί «άκά-ηςξ έπμκηεξ» είκα μί ανααιακυιεκμ άυ ηήκ Ένκτκ. Αοημί δέ μφ παναηνίγμκηα χξ «δαθενυκηςξ υζίςξ εςυηεξ» αμαιάκμοκ ιίακ αηάζηαζκ εοδαιμκίαξ νυ ηήξ κέαξ έκζανχζεχξ ηςκ. Οί δέ «θμζμθία ίακχξ ανάιεκμ» (αοημί μί υμμ έα-άνζακ δά ηήξ θμζμθήξ έκαηεκίζεςξ ημτ ίμο) ιεηααίκμοκ, χξ έβε εναηένς εξ ηυκ Φαίδςκα υ Σςνάηξ, εξ ημφξ είμοξ υζιμοξ: «οίτήζομαι άπιών ε ξ μακάρων δή ηινας εσδαιμονίας», «ά θφβς δά ηήκ εοδαιμκία ηχκ ιαανίςκ Θεχκ».
2
Μετεμψύχωσις Καηεήλαιε, μυκ, δη ή έλέλξ ηξ ροπήξ επε ακάβ ηςκ αββεκεζχκ ή ιεηεκζανχζεςκ ιεηειροπχζεςκ ή έακαβεκκήζε-ςκ ιεηαββζιμΰ ροπχκ φςκ βεκέζεςξ (εξ ηυ ακά πείναξ -ίμκ πνζιμμμφκηα αοημί ol δνμ αδανίηςξ, χξ ζοκχκοιμ). Τμΰημ δέ είκα αανχξ θοζυξ κυιμξ. Αοηυ έζοιυγμκ μί «ηνμπμί ζηνεθυιεκμ» μί υμμ φνπμκ εξ ημφξ καμφξ (χξ αί μί ηνμπμί μφ οάνπμοκ ζοκμδεφμκηεξ ηίξ αναζηάζεξ ημτ Πμφηςκμξ αί ηξ Πενζεθυκξ)· χξ έβε ηυ Fr. 227 «έζιαίκμκημ αί νάλεξ μοπί ιυκμκ δά έλεςξ, χξ ηά Γεθά αναββέιαηα, ηυ «ιδέκ αβακ» αί ηυ «βκχ ζαοηυκ» αί ηά υιμα ιέ αοηά, άά αί ιέ ζφιμα υςξ υ ζηνεθυιεκμξ ηνμπυξ μφ οάνπε εξ ημφξ καμφξ»: «ενί ημτ ηχκ ηνμπίζςκ ζοιυμο θζί αηά έλκ "έζήιακμκ βμτκ μο δά έλεςξ ιυκμκ, άά αί δά ζοιυςκ έκμ ηάξ νάλεξ, δά έλεςξ ιέκ χξ έπε ηά εβυιεκα Γεθά αναββέιαηα, ηυ 'ιδέκ άβακ'αί ηυ 'βκχζαοηυκ'αί ηά ημφημξ υιμα, δά δέ ζοιυςκ χξ δ ηε τροχός ό στρευόμενος έκ ημξ ηςκ εχκ ηε- ιέκεζκ» Ή ιεηειρφπςζξ είκα μκή άκηίρξ δ' δμ ηυκ φμ ηχκ ανπαίςκ νζεχκ αί νμένπεηα αυ ηυκ μκυ μνιυ ηξ νμα-ηαοζιαίαξ νζείαξ ή μμία άκεηφπ αυ ηκ Λεοή Φοή αί ή υμα δεζάζ, ελέεζε αί έιμφκ ιέ ασέξ δεζδαιμκίεξ ιεηά ηήκ ιεβά αηαζηνμθή ή μμία δέοζε ηυκ αβυζιμκ αοηυκ μηζιυκ. Θοιίγς ιυκμκ ηά επέκηα ου ημο Πάηςκμξ εξ ηυκ Τίιαμ «αηυκ ηνμιενμί ζεζιμί αί αηαοζιμί (ακυκ αννμσά φιαηα) έβκακ αί ζέ ιία αί ιυκμ θμενή ιένα αί κφηα, υμξ υ ζηναηυξ αηεζηνάθ αί ή Αηακηίξ πάε ιέζα ζηή ά αζζα»: «φζηένθ δέ πνυκς δέ πνυκς ελαίζςκ αί αηαοζιχκ βεκμιέκςκ, ιαξ ιέναξ αί κοηυξ παεήξ εεμφζξ, ηυ ηε αν' τισκιάπιμκάκ άνυμκ έδο αηά βξ, ή ηε Αηακηίξ κήζμξ ςζαφηςξ αηά ηήξ αάηηξ δτζα ήθακίζ·» Οί Αβφημ εαίςξ έίζηεομκ εξ ηήκ ιεηειρφπςζκ, υςξ ιανηονεί υ Ηνυδμημξ (Β 123): «άνββεηεφεκ δέ ηχκ άης Α ίβφημ έβμοζ Γήιηνα αί υκοζμκ νχημ δέ αί ηυκδε ηυκ υβμκ ηυκ υβμκ Αβφημ είζ
1
μί είυκηεξ, χξ ακνχμο ροπή αάκαημξ έζη, ημτ ζχιαημξ δε αηαθίκμκημξ έξ άμ γθμκ αίεί βκυιεκμκ έμδφεηα · έεάκ υέ άκηα ενέ ηά πενζαία αί ηά αάζζα αί ηά εηεκυ, αΰηξ έξ ακνχμο ζχια βίκυιεκμκ έζδφκεκ, ηήκενοζκδέ αφη βίκεζα εκ ηνζπίμζ έηεζ.» «ΟΙ Αβφημ έβμοκ δη εξ ηυκ άης υζιμ ονανπμφκ ή Γήιηνα αί υ Γυκοζμξ, αί νχημ είκα αοημί μί υμμ εΐμκ δη ή ροπή είκα αάκαημξ αί δη δηακ άμάκ ηυ ζχια βαίκε εξ άμκ γχμκ ηυ υμμκ βεκκάηα αί μΰης ενένπεηα ηά πενζαία, ηά αάζζα αί ηά ηκά αί άκ εζένπεηα εξ ζχια ακνχμο. Αοηυξ δέ υ φμξ δανεί ηνεξ πάδεξ έη». Δεδή δέ έπμοκ έθναζή αιθμίεξ δά ηήκ άμρκ αοηήκ ημτ Ηνμδυημο, ακαθένς αί ηήκ βκχικ ημτ έμκ εδμφ, ημΰ Δ. Α. Wallis Budge, υ υμμξ βνάθε («Osiris», Dover, Ν. Υ. 1973, ηυιμξ ', ζε. 139): «Οέ Αβφημ «Οέ Αβφημ έίζηεομκ εξ ηήκιεηειρφπςζκ αί μί ενείξ ζοκέεζακ ιίακ ζενάκ ειέκςκ (Βίμξ ηχκ κενχκ, εθ. 76 έςξ 88 ), ή ααββεία ηχκ μμίςκ αζηά ακά ηά κεφιαηα ηχκ κενχκ κά άμοκ μμκδήμηε ζχια εοιμφκ - αανιμφκηα ηά είδ - , κά αναιείκμοκ εξ αοηυ υζμ εοιμφκ αί αηυκ κά δαμφκ εξ άμ αί άκ εξ άμ, αηά μφζκ. Δζδφμκηαξ εξ ηυ ζχια εκυξ Θεμφ ημτ θςηυξ βίκμκηα αζηένεξ, βκυιεκμ νμυδεμ εοπανζημφκηα ηυ οδάηκμ ενάμκ.μ..». Πζηεφμκηαξ δέ υ εκ υβθ ζοββναθεφξ δη μί νζείεξ ηξ Αθνήξ είκα δεξ αυννμεξ ηξ ανπαίαξ Αβοηαήξ ή εκυξ μκμφ ανπαμηάημο ομζηνχιαημξ εί ημτ μμίμο άκεηφπ ή Αβοηαή νζεία, βνάθε: «Μεηαλφ ηχκ ζοβπνυκςκ Αθνακχκ αοηή ή δέα είκα μφ μκή», εξ ηήκΑκα-ημήκ Αθνήκ αί εξ ηυ Γέηα ημτ Νίβνμξ ή δέα είκα έννγς -ιέκ αφηαηα,« ή έακαβέκκζξ ηξ ροπήξ εξ ηυκ άκνςμ δέκ είκα αχξ ιία ίζηξ, ιέ ηήκ ζοκή έκκμα ημτ υνμο, αά ιία ε-μίζξ ηήκ μμία ακέκα επείνια ή μδμνία δέκ ιμνεί υπ κά ενίγςζ, αά μφηε κά κήζ, αοηή δέ ή εμίζξ είκα ηυζμ άαιημξ χζηε θαίκεηα δη ιεηαάγεηα αη' άδάζαζημκ δαδμπήκ έί πάδεξ αί πάδεξ εηχκ». Αξ ίδμτιε, ηχνα, ηί έβε υ Καίζαν δά ημφξ Γντσδαξ (μί Γντΐδεξ ήζακ μί ενείξ ηχκ Κεηχκ, ημΰ ιεβάμο αφημΰ έκμοξ ηυ υμμκ έλ-χ εξ δκ ηήκ Γοηή Δονχ αί έέδναιε έςξ ηήκ Δάδα αί ηήκ Μνά Αζία): ("De bello gallico", έδμζξ Πααδήια, 1977, ιηθν. Τζααχημο - Καυβενμ) «VI, 14. Οί δνοΐδα ζοκίγμοκ κά αέπμοκ αυ ηυ κ υειμ κ, μφηε θυνμοξ μιμφ εηά ηχκ ομμίςκ νχκμοκ ααάζζμκηα ηξ ζηναηςηήξ ονεζίαξ (έπμοκ άααβήκ
2
τησ ςτρατ. υπηρεςύασ) καύ λων των υπολούπων πραγμϊτων πραγμϊτ ων (υποχρεςεων). Επειδό παρακινονται υπ τοςοτων προνομύων καύ με την θϋλ ηςύν των πολλού πρσ μϊθηςιν προςϋρχονται καύ υπ τνγονϋωνκαύ ςυγγενν ςτϋλλονται. Λϋγεται τι εκεύμϋγαν αριθμν ςτύχωνμανθϊνουν (αποςτηθύζουν). "Οθεν τινϋσ εύκοςι ϋτη εισ την διδαςκαλύαν παραμϋνουν. Νομύζουν οτι δϋνεύναι δςιοντατα (τουσ ςτύχουσ) νϊ καταγρϊφουν (νϊ ϋμπιςτεωνται εισ τϊ γρϊμματα), αν καύ εισ τϊ υπλοιπα υ πλοιπα ςχεδν πρϊγματα καύ εισ τϊσ δημοςύασ καύ εισ τϊσ ιδιωτικσ υποθϋςεισ χρηςιμοποιον ελληνικϊ γρϊμματα (ϋλληνικόν γραφόν). Τοτο φαύνεται εισ ϋμϋ τι ϋχουν καθιερςει ϋνεκα δο αιτιν, διτι δϋν θϋλουν ό διδαςκαλύα νϊ διαδύδεται εισ τνοχλον, οτε εκεύνοι, ού ποιοι μανθϊνουν, ϋχοντεσ ϋμπιςτοςνην εισ τϊ γρϊμματα (την γραφόν) νϊ φροντύζουν λιγτερον την μνόμην διτι ςχεδν εισ τοσ περιςςοτϋρουσ ςυμβαύνει, ςτε ϋνεκα τησ βοηθεύασ τν γραμμϊτων (τησ γραφόσ), νϊ εγκαταλεύπουν τόν φροντύδα πρσ φροντύδα πρσ ϋκμϊθηςινκαύ τόνμνόμην. Ένπρτοισ τοτο θϋλουν νϊ πεύςουν, οτι δηλαδό αύ ψυχαύ δϋν ϊπλλυνται, αλλ' οτι μετϊ τν θϊνατον μεταβαύνουν απ ϊλλουσ εισ ϊλλουσ καύ πιςτεουν οτι ϋνεκα ϋνε κα τοτου κυρύωσ παρακινονται πρσ τόνϊνδρεύαν, δηλαδό ϋνεκα τησ περιφρονόςεωσ το φβου το θανϊτου. Πολλϊ ϋκτοσ τοτων περύ τ ν αςτϋρων καύ τησ κινόςεωσ αυτν, περύ το κςμου καύ το μεγϋθουσ τν χωρν, περύ τησ φςεωσ τν πραγμϊτων, περύ τησ δυνϊμεωσ καύ τησ εξουςύασ τν αθανϊτων θεν διαλϋγονται καύ παραδύδουν (διδϊςκουν) εισ τόν νεολαύαν.» Διϊ τοσ Κϋλτασ γρϊφει καύ Διδωροσ Σικελιϐτησ (V, 28,6): «ενιςχει γϊρ παρ' ατούσ Πυθαγρου λγοσ, οτι τϊσ ψυχϊσ τν ανθρπων αθανϊτουσ εύναι, ςυμβϋβηκε καύ δι' ετν ριςμϋνων πϊ ιν βιούν, εισ ϋτερον ςμα τησ ψυχόσ εύςδυομϋνησ» , «επικρατεύ μεταξ αυτϐν λγοσ το Πυθαγρα οτι ό ψυχό εύναι αθϊνατοσ καύ κατπιν απ ϋνα ϐριςμϋνο χρνο αρχύζει μύα νϋα ζωό, ειςδοντασ ς' ϋνα ϊλλο ςϐμα». Τ τι ό μετεμψχωςισ εύναι επύςησ τ δγμα το Ινδουιςμο καύ το ΒουδδιςμοϏ εΐναι καλϐσ γνωςτ, εύναι δε βαθϋωσ ϋρριζωμϋνη πεπούθηςισ εισ τοσ Ινδοσ: «ΟΙ ζωντανϋσ, ςημερινϋσ, πεποιθόςεισ τν Ινδν διϊ τν θϊνατο εύναι (1) ϋϊν νεκρσ ϋχη φθϊςει εισ υψηλϊ επύπεδα αρετόσ, ττε λαμβϊνει τόν «μκςα» ό ςωτηρύα, ό οπούα εύναι ό ϊπελευθϋρωςισ ϊπ τόν γηώνην παρξι καύ ό ϊπορρφηςισ απ τόν ψυχό το πα -
1
ντσ, (2) ϋπαναγενναται εισ τνκςμο, (3)πηγαύνει εισ τνουραν (τποσ των Θεν (deva loka) η κατϋρχεται εισ τϊσ κολϊςεισ, (4) υπϊρχει σ φϊνταςμα (preta loka). Άπ δλα αυτϊ, ό ϋννοια τησ ςωτηρύασ θεωρεύται τελεύωσ εξωπραγματικό, θϋμα απλσ θεωρητικόσ ςυζητόςεωσ, επύςησ εν τβιβλύον το Νμου (Manu Samita) δύδει ϋνα μακρ κατϊλογο μετεμψυχςεων εισ ζα, ουδεύσ Ινδσ εξετϊζει ςοβαρσ αυτόν την πιθαντητα. Αυτ τ ποιον εύναι όβαθυτϋ- ρα πεπούθηςύσ του εύναι ,δτι θϊ γεννηθό σ ϊνθρωποσ ςϋ μύαν ϊλλη οικογϋνεια». Nirad Chaudhuri, «Hinduism», OxfordU. P., Oxford 1979. Εισ αυτό τό λόκυθο, πο υπϊρχει εισ τόν Ίϋνα τησ Γερμανύασ, Έρμησ ψυ- χοπομπσ κρατντασ τόν ρϊβδο καύ τ κηρκειο καλεύ τύσ ψυχϋσ (φτερωτϋστφ δντι ψυ- χϋσ= πεταλοδεσ) ϋξω ϊπ τν μεγϊλο ταφικ πύθο ποιοσ ςυμβολύζει τν ενδιϊμεςο χρο καύ τύσ κατευθνει πρσ τόν νϋα ϋνςϊρκωςύ τουσ, « Έρμόν τϊσ ψυχϊσ εισ κευθμνα πελριον ϊπϊγων καύ πϊλ ι ν εκεύθεν ςτϋλλων εισ αλλϊσ βύων αιρϋςεισ» (Fr.223),
Ή αρχαιτατη Περςικό πύςτισ (πρ των μεταρρυθμύςεων) ότο δτι ό ψυχό των ατελϐσ αγαθϐν ανθρϐπων μεταβαύνει ϊπ ενα ςϐμα εισ αλλο, ού κακού δμωσ, ϋςτερημϋνοι τοώ θεύου φωτσ, δϋνονται εισ τν κςμο τϐν ςτοιχεύων τησ γησ καύ μεταμορφϐνονται εισ κακοποι πνεματα, ενϐ αντιθϋτωσ ού ενϊρετοι, αυτού ού ποιοι διαφϋρουν εισ τόν γνϐςι καύ τόν αγιτητα τουσ, ϋνοώνται μϋ τν όλιο καύ γύνονται ϋμπριεσ ονττητεσ, ενϐ ού ολιγϐτερον εξελιγμϋνοι μεταβαύνουν εισ 2
την ςφαϏραν των αςτϋρων και γύνονται αςτρικϋσ οντϐτητεσ (απϐ τόν ειςαγωγό εισ τόν ςυλλογό κειμϋνων «Dabistan», εισ τϐ «Reincarnation», «Reincarnation», Julian, N.Y. 1979). Επύςησ ςυμφϔνωσ πρϐσ τϐν Μιθραώςμϐν, ϐ ϐποιοσ εύναι ϐ Συρια κϐσ κλϊδοσ τοϒ Ζωροαςτριςμοϒ (δηλαδό τησ Περςικόσ θρηςκεύασ), ού ενϊρετοι μεταβαύνουν εισ τϐν παρϊδειςον τοϒ φωτϐσ, ού κακού εισ Κολϊςεισ διοικοϑμενοσ υπϐ κακοποιϔν πνευμϊτων, ενϔ ού ατελεύσ μεταςωματοϒνται εισ ζϔα (F. Cumont, «The mysteries of Mithra», DoverN.Y.). Έδϔ, ασ ςημειϔςωμε καύ τϐ εξόσ: εισ τύσ αρχαύεσ θρηςκεύεσ δϋν υπϊρχουν βύαιεσ αλλαγϋσ καύ μεταρρυθμύςεισ. Λϋγει ö F. Cumont εισ τϐ ϋργον του «The oriental Religions in Roman Paganism», Dover, N.Y.): «Μύα λατρευτικό ϊποψισ δϋν αποβιϐνει ποτϋ βιαύωσ, αλλϊ μετϊ απ μύα μακρϊ περύοδο παρακμόσ. "Ενα νϋον δγμα δϋν εκτοπύζει υποχρεωτικϐσ ϋνα παλαιτερον, αυτϊ δυνατν νϊ ςυνυπϊρχουν επύ ϋνα μεγϊλο διϊςτημα ϐσ αντύθετεσ πιθαντητεσ προτεινμενεσ προτεινμενεσ απ τόν πύςτι ό απ τόν διανηςι, λεσ ού γνϐμεσ καύ λεσ ού πρακτικϋσ φαύνονται αξιοςϋβαςτεσ εισ τν «παγανιςμ». Αυτσ ουδϋποτε υπϋςτη μύα ριζικό ό επαναςτατικό μεταμρφωςι». Έν τοϑτοισ ό Περςικό θρηςκεύα υπϋςτη τϊ αρχαιϐτατα χρϐνια μύαν ριζικόν μεταμϐρφωςιν υπϐ τόν ϋπόρειαν τϔν Μόδων καύ τοϒ γνωςτοϑ ιερατεύου τουσ, τϔν Μϊγων, ού ϐποιοι όςαν επηρεαςμϋνοι απϐ τύσ ιδϋεσ τϔν λαϔν τησ εγγϑσ Ανατολόσ καύ εϏχον ειςαγϊγει εισ τϐ ςϑ ςτημα των τόν δυαρχύα. Μετϊ δϋ τόν μώξιν αυτϔν τϔν δϑο θρηςκειϔν εϑρύςκομε τόν Περςικό θρηςκεύα νϊ εχη ενα δυαρχικϐν ςϑςτημα, τϐ ϐποιον μϋ τόν μεταρρϑθμιςιν τοϒ Ζωροϊςτρου επιτεύνεται καύ φθϊνει εισ τόν λογικόν του κατϊληξι μϋ τϐν Μϊνη, ϐπου ού δϑο Θεού, τοϒ καλοϒ καύ τοϒ κακοϓ, καθύςτανται ιςοδϑναμοι. Αυτϋσ ού ιδϋεσ εύναι καθαρϔσ Χαλδαιο - Βαβυλωνιακϋσ, δϋν υπϊρχουν πνεϑματα τοϒ κϊκου εισ τόν Έλληνικό -Εϑρωπαώκό θρηςκεύα. Λϋγει ϋπ' αϑτοϒ ϐ Erwin Rohde («Psyche», κεφ. II, ςημ. 40): « Ώριςμϋνοι θϋλουν νϊ διακρύνουν εισ τοσ δαύμονεσ δ αύμονεσ τόσχρυςόσ καύ αργυρόσ εποχόσ το Ηςιδου, πνεματα το φωτσ καύ το ςκτουσ, δηλαδό τοκαλοκαύ τοκακοϏ. Όμωσ ϋνασ τϋτοιοσ δια ωριςμσ ουδϋποτε εμφανύζεται εισ τν Ηςύοδο καύ οτε εύναι δυ νατν νϊ γύνη πιςτευτ οτι ού Θεού καύ τϊ πνεματα τόσ αρχαύασ ϋλληνικόσ (αρχαύασ ϋννοομε τόσ εποχόσ το Ηςιδου) λα ώκόσ πύ ςτεωσ (ό οπούα ουδϋποτε δϋχθηκε πραγματικϊ τύσ κατηγορύεσ αγα θ καύ κακ) εύναι δυνατν ακμη καύ εισ αυτόν τόν πρωτγονο πε ρύοδο νϊ ταξινομηθον πραγματικϊ ςμφωνα μϋ αυτϋσ τύσ τύ σ κατηγο 1
ρύεσ. Ένπϊςη περιπτϐςει ού "Ελληνεσ ουδϋποτε ςυνόντηςαν,τι -δόποτε τϋτοιο εκπεφραςμϋνο εισ τν Ηςύοδο, ςοι δϋ υποςτηρύζουν την ιδϋα των κακϐν δαιμνων προςκομύζουν μνον ςτοιχεύα απ φιλοςοφικϋσ υποθϋςεισ, π.χ. ϋνα χωρύο τοΠλουτϊρχου [ς.ς. εισ αυτόν την αυτοκρατορικό εποχό ό διεύςδυςισ τϐν ανατολύτικων ιδεϐν επηρεϊζει ακμη καύ ϊςυνειδότωσ τόν ςκϋψι]». Ού Μϊγιασ, ϐ αρχαύοσ αυτϐσ λαϐσ τησ κεντρικόσ Αμερικόσ, ϐ ϐποιοσ ϊλλαξε πολϑ λύγο, πιςτεϑουν καύ ςόμερα εισ τόν μετεμψϑχωςι, αυτϐ δϋ τϐ αναφϋρω διϐτι εύναι ϋνασ λαϐσ ϐ ϐποιοσ διατηρεύ πϊρα πολλϋσ απϐ τύσ ιδϋεσ ποϑ ϋλαβε απϐ τόν αρχαύα πηγό: «Αυτ τ εύδοσ το πνεματοσ λϋγεται ch' ulel, καύ αυτό ό λϋξισ ϋχει τόν ιδύα ρύζα με roch' ul ό Κ 'ul, μύα λϋξι ό οπούα ϋχρηςιμοποιεύτο απ τουσ αρχαύουσ γραφεύσ τϐν Μϊγιασ διϊ νϊ περιγρϊψη τ «ιερν» καύ τόν «θετητα». "Αν καύ υποκεύμενο εισ παροδικό φθορϊ τ, ch' ulel εύναι αύϐνιον. "Οταν ϋνα ϊτομον ϊποβιϐνη, ττε αυτ τ πνεμα παραμϋνει πληςύον το τϊφου δι' ολύγο χρνο καύ κατπιν μεταβαύνει εισ ϋνα τπον ςυγκεντρϐςεωσ τοιοτων πνευμϊτων, ποιοσ ευρύςκεται υπ τόν φροντύδα τϐν Πατϋρων -Μητϋρων, τϐν προγονικϐν Θεϐν, ού ποιοι καύ αποφαςύζουν νϊ τ μεταφυτεςουν πϊλι εισ τ ςϐμα ενσ νεογϋννητου. Ού γονεύσ εύναι πϊρα πολ προςεκτικού μϋ τϊ νεογϋννητα διτι, πωσ πιςτεουν, ό ψυχό δϋν εύναι ακμη ςυνηθιςμϋνη εισ τν νϋον υποδοχϋα τησ καύ εύναι δυνατν νϊ φγη καύ νϊ χαθό. Ή ψυχό ψ υχό μπορεύ καύ βγαύνει απ τ ςϐμα κατϊ κ ατϊ τν πνο, εισ τϊ νειρα, καύ επιςκϋπτεται τοσ προγνουσ. Ή πραγματικό μωσ ιςχσ τησ ψυχικόσ εμπειρύασ ϋγκειται εισ τόν καθολικτητα τησ, τ κϊθε τι ϋχει ϋνα ch' ulel, τϊ οικιακϊ ζϐα καύ τϊ φυτϊ, ού κρςταλλοι, τ ςπύτι καύ ό πυρϊ, ού ϊγιοι καύ ού ϊλλεσ Θετητεσ το Πανθϋου τϐν Μϊγιασ». (Απ τ βιβλύο τϐν Freidel -Scheie - Parker «Maya cosmos», Morrow, Ν. Υ., 1993). θϊ εύχε, επύςησ, ενδιαφϋρον νϊ ϊναφϋρωμε ϐτι καθ' δλην τόν διϊρ -κειαν τοϒ Ανατολικοϑ καύ Δυτικοϑ Μεςαύωνοσ ό ιδϋα τησ μετεμψυ - χϔςεωσ, βαθϋωσ ϋρριζωμϋνη εισ τόν ανθρωπινό ψυχό, επανϋρχεται επύμονα μϋςα ϊπϐ τύσ διϊφορεσ «αιρετικϋσ» κινόςεισ. Φυςικϊ τϐ πρϔτον καύ κϑριον παρϊδειγμα εύναι ϐ Πληθϔν, ϐ ϐποιοσ καύ εισ τϐ ςημεώον αυτϐ ακολουθεύ πιςτϔσ τόν αρχαιοελληνικό γραμμό· ασ ϊναφερθό δϋ καύ ϐ Ιωϊννησ Ιταλϐσ, ού Βογομύλοι καύ ού Καθαρού, διϊ τοϑσ οπούουσ εύναι αποδεκτό ό αποψισ ϐτι ό θεωρύα τουσ περύ ψυχόσ ϋχει πϊρα πολλϊ ςημεύα κοινϊ μϋ τϐν Βουδδιςμϐ καύ τϐν Ινδουιςμϐ (διϊ μύα ϋξιςτϐρηςι αυτόσ τόσ εποχόσ, ϐπου τϊ θεολογικϊ επιχειρόματα ευρύςκουν απαντόςεισ τοϒ τϑπου «ςταυροφορύα κατϊ τϔν Άλβιγύων», ύδϋ Steven Runciman «The mediaeval Manichee», 2
Cambridge U.P., Cambridge, 1991). Τόν ιδύα εποχό ζό και, "Αγιοσ Φραγκύςκοσ τησ "Αςςύζησ, το οπούου ό ϊποψισ περύ υπϊρξεωσ ψυχόσ εισ τϊ ζα αμϋςωσ κατεπολεμόθη. Δεν θϊ αςχοληθομε μϋ δλεσ τύσ ςημερινϋσ εκφρϊςεισ αυτόσ τόσ αντιλόψεωσ, δπωσ ό Θεοςοφύα καύ ό Ανθρωποςοφύα, τϊ γνωςτϊ μεγϊλα κινόματα, θϊ ςημειςωμε μνον δτι ό μεγϊλη προδοσ, ό οπούα ϋγινε κατϊ τν αινα μασ εισ τόν διϊδοςι τν ανατολικν θρηςκειν εισ τν Δυτικ κςμο, οφεύλεται εισ τ δτι ό ψυχό μεγϊλων λαώκν μαζν ερε εισ αυτϋσ μύαν διϋξοδον, αλλϊ καύ μύαν θεωρητικόν δι -καύωςιν τόσ καθαρσ ενδομχου καύ αςυνειδότου πύςτεωσ τησ εισ τόν μετεμψχωςι. Δι αυτ καύ λοι ού κλϊδοι το Βουδδιςμο καύ το Ινδουιςμο, ού ποιοι δραςτηριοποιονται εισ τόν Ευρπη καύ τόν Αμερικό, προβϊλλουν ςυνεχσ τϊ ευεργετικϊ αποτελϋςματα τϊ ποια ϋχει διϊ τν ϊνθρωπο καύ τν βύον του ό θεωρύα τόσ μετεμψυ - χςεωσ, ωσ καύ τ δτι εύναι βαθϋωσ φιλοςοφικό καύ λογικό, ϋν αντιθϋτωσ δϋν αςχολονται μϋ τόν κοςμολογύα καύ τόν Θεογονύα τουσ. "Ασ ιδομε, δμωσ, μύαν ςτατιςτικόν μελϋτην: "Αναφϋρεται εισ τ προαναφερθϋν ϋργον τν Cranston καύ Head «Reincarnation» ςελ.485 δτι «εύναι δϑςκολο νϊ λϊβη κανεύσ ακριβεύσ ποςοςτιαύεσ αναλογύεσ ςχετικϔσ με τόνπύςτιν εισ τόν μετεμψϑχωςιν εισ τόνΛϑ-ςινού ςτατιςτικϋσ μασ δύδουν αριθμοϑσ ού ϐποιοι εύναι τϊ ποςοςτϊ αυτϔν ποϑ αποδϋχονται τόν μετεμψϑχωςιν επύ τοϒ ςυνολικοϑ αριθμοϑ Προτεςταντϔν καύ Καθολικϔν, δϋν αναφϋρουν αυτοϑσ ποϑ ανόκουν εισ ϊλλεσ διομολογόςεισ. Τϊ κατωτϋρω ποςοςτϊ ευρύςκονται εισ μύαν δημοςκϐπηςιν τόσ Gallup Poll 's τοϒ Φεβρουαρύου τοϒ 1969μϋ τύτλο «Special report on Religion», καύ εύναι αποκαλυπτικό διϐτι οϑτε ö Προτεςταντιςμϐσ, οϑτε ϐ Καθολικιςμϐσ διδϊςκει τόν μετεμψϑχωςιν: «Αυςτρύα 20%, Καναδϊσ 26%, Γαλλύα 23%, Μ. Βρεταννύα 18%, Ελλϊσ22%, Όλλανδύα 10%, Νορβηγύα 14%, Η.Π.Α. 20%, Σουηδύα 12%, Δ. Γερμανύα25%. "Οςονκαύ αν αυτϊ τϊ ποςοςτϊ φαύνονται ςημαντικϊ, θϊ όςαν πϊρα πολϑ ηϑξη- μϋνα εϊν εύχαν ϋρωτηθό ού ςημερινού νϋοι · αυτό ό ςτροφό τόσ δυτικόσ ςκϋψεωσ εύναι πραγματικϐ "φαινϐμενο"». Νομύζω δτι δϋν πρκειται διϊ ςτροφό τόσ ςκϋψεωσ ϊλλ' δτι τρα υπϊρχει ϋνασ βαθμσ ελευθερύασ εκφρϊςεωσ, ποιοσ επιτρϋπει εισ τϊ ϊτομα νϊ εξωτερικεουν τύσ ιδϋεσ τουσ καύ τύσ ενδμυχεσ πεποιθόςεισ τουσ. "Ο γνωςτσ φιλςοφοσ, το Cambridge, Mc Taggart ϋθεμελύωςε φιλοςοφικσ τόν μετεμψχωςιν μεταξ τν ϊλλων γρϊφει εισ τ κριον ϋργον του, «The nature nature of of exist existence ence*, *, Camb Cambrid ridge ge U . P . , Cambridge, 1988 1
«§760: Έϊν τϐτε (ϔσ ςυνϊγεται ϋκ των ανωτϋρω) η παρελθοϑςα καύ ό μϋλλουςα ζωό εύναι πιθανϔτατα πολϑ μεγαλυτϋρασ διαρκεύασ απ' ο, τι εύναι ϐ παρϔν βύοσ μασ, τϐτε ό πλϋον πιθανό ϒπϐθε-ςισ εύναι, ϐτι κϊθε μύα απϐ αυτϋσ εύναι ωριςμϋνη εισ πολλοϑσ βύουσ, ϋκαςτοσ ϋξ αυτϔν διαχωριζϐμενοσ τϔν ϊλλων διϊ γεννόςεων καύ θανϊτων, κατϊ τρϐπον ϊνϊλογον πρϐσ αυτϐν κατϊ τϐν ϐποιον ό παροϑςα ζωό μασ χωρύζεται ϊπϐ τόν μϋλλουςα καύ τόν παρελθοϑςα διϊ τησ γεννόςεωσ καύ τοϑ θανϊτου. Αυτό ό ϊποψισ, τησ πλειονϐτητοσ τϔν μελλοντικϔν καύ παρελθϐντων βύων, εύναι δυνατϐν νϊ ϐνομαςθό "τϐ δϐγμα τησ πλειονϐτητοσ τϔν βύων". Ακϐμη καύ αν δϋν εϏχομεν εϒρει λϐγουσ διϊ τόν αποδοχό τησ προ -ϒπϊρξεωσ, θϊ ότο ακϐμη καύ τϐτε πιθανϔτερον ϐτι ό μϋλλουςα ϒπαρξύσ μασ θϊ ότο χωριςμϋνη εισ μύαν πλειονϐτητα βύων θεωρουμϋνου ϐτι ό μελλοντικό μεταβατικό περύοδοσ, πρύν φθϊςωμε τϐ μελλοντικϐ τελικϐ αώδιο καύ αμετϊλλακτο ςτϊδιο, θϊ εύναι ςη - μαντικϔσμεγαλυτϋρασ μαντικϔσμεγαλυτϋρασ διαρκεύασ ϊπ 'δ,τιό τωρινό ζωό μασ. Δϋν γνωρύζομε πούα εύναι ό αιτύα ό οπούα παρϊγει τϐν περιοριςμϐ τοϑ παρϐντοσ βύου μασ ϊπϐ τόν γϋννηςι καύ τϐν θϊνατο, αλλϊ οπωςδόποτε υπϊρχει κϊποια αιτύα, καύ μύα αιτύα ό οπούα παρϊγει ϋνα τϐςο ςημαντικϐν αποτϋλεςμα πρϋπει νϊ παύζη ςημαντι -κϐνρϐλονεισ τόνϒπαρξύνμασ, καθ"ϐςονχρϐνονυπϊρχει... §761. Φαύνεται, λοιπϐν, ϐτι υπϊρχουν επαρκεύσ λϐγοι διϊ νϊ θεω- ρόςωμε τόν πλειονϐτητα τϔν βύων ϔσ τόν πιθανωτϋραν ϊποψιν, ακϐμη καύ αν δϋν δεχθϔμεν τόν προϓπαρξιν. "Αλλ' ϐταν ό προϓπαρξισ γύνη αποδεκτό τϐτε ό θϋςισ τησ θεωρύασ αυτόσ γύνεται ιςχυρϐτερα διϐτι τϐτε ϐ θϊνατοσ, ϐ ϐποιοσ τελειϔνει τόν παροϑςα ζωό μου, γύνεται ϋνα γεγονϐσ μό μοναδικϐ εισ τόν εμπειρύα μου. "Ενασβύοσ, τϐ ϐλιγϔτερο, ϋχει τελειϔςει πρύν ϊπϐ τόνςημε - ρινόν μου ϒπαρξιν. Επομϋνωσ κϊθε θεωρύα ποϑ θϊ όθελε νϊ δεύξη ϐτι δϋν υπϊρχει πλειονϐτησβύων, μϋ τϐ επιχεύρημα ϐτι εύναι πιθανϐν ϐτι ϐ θϊνατοσ εμφανύζεται μϐνον μύα φορϊ εισ τόν Ιςτορύα τοϑ οντοσ (self), θϊ ότο λανθαςμϋνη...Επομϋνωσ ό πλειονϐ-τησ τϔνβύων εύναι ό πλϋον πιθανό πρϐταςι ςϋ κϊθε περύπτωςι, ϋϊνδϋ, γύνη δεκτό ό προϒπαρξισ, τϐτε γύνεται πλϋον πιθανωτϊ -τη... 765. Κατϊ τόν διϊρκεια τησ ζωόσ γνωρύζομε ϐτι υπϊρχει ςυνϋεια εισ τϐν χαρακτόρα τοϑ ατϐμου - ϐτι ϐ χαρακτόρ τϐν ϐποιο ϋχει τόν μύα ςτιγμό, αυτϐν θϊ ϋχη καύ τόν επομϋνη - ϋκτοσ ϋκτοσ α ν ϊλλϊξη βϊςει ςταθερϔν νϐμων. Ή απϔλεια τησ μνόμησ δϋν θϊ τϐνϋπηρεϊςη καύ, επομϋνωσ, δϋν υπϊρχει λϐγοσ νϊ ϊμφιβϊλλωμε ϐτι αυτϐσ θϊ εξακολοϑθηςη νϊ ν ϊ εύναι ύδιοσ ϊπϐ βύο ςϋ βύο. Εύναι, 2
« "Οηαλ ήκνπλ λένο, φσο ηφζν άιιν, επξζφκνπλ κέζα εο ηλ ακραλία αί ηλ ζχγρπζ. Σπλειάκβαλα ηφλ εαπηφ κνπ λά έξσηα: «Γαηί είκαζηε εδψ;». Δέλ εχξζα άάληζ, αί ρσξίο άνα άάληζ εο απηφ ηφ εξψηκα σή είλα άδεα, άρξζη. Ή ξ ζεία δέλ κνυ αξείρε ηίνηε εο απηφ ηφ ζκείν. Κάνηε έλαο θίινο κνυ ξνζέθεξε έλα κξφ ββιίν, ηφ ννίν κνυ έδσζε ηλ άάληζ νχ ηνχζα αί άιιαμε νιφιξ ηλ σή κνπ. Υνέηζα ηήλεσξία ηο Μεηελζαξψζεσο φηαλ ήκνπλ είνζ έμ εηψλ. Πξίλ, αφκ αί ή εξγαζία δέλ κνξνχζε λά κνυ δψζ ιήξ ίαλννίζ. Ή εξγαζία είλα κάηα άλ δέλ κνξήο λά ρξζκννίζο ηήλεΐξα ηήλ ννίαλαέηζεο άφ ηφλέλαβίν εο ηφλ άιιν. "Οηαλ άλεάιπςα ηήλ κεηελζάξσζ ήην ζάλ λά είρα βξετ έλα Παγφζκν Σρέδν. Αληειήθλ φη πήξρε αί δπλαηφηο αί ρξφλνο δά λά πιννήζσ ηίο Ιδέεο κνπ. Ό ρξφλνο δέλ ήην ιένλ εξσξζκέλνο. Δέλ ήκνπλ ιένλ έλαο δνχινο εο ρείξαο ηνυ σξνινγίνπ. Ή δνθπΐα είλα ή είξα. Μεξνί θαίλεηα λά ζέησληα φη είλα έλα δψξν ή έλα ηαιέλην, άιιά, ξαγκαηά, είλα φ αξφο καξάο εκεξίαο εο νιινχο βίνπο. Μεξέο ςπρέο είλα αξραφηεξεο άφ ηίο άιιεο αί έηζ γλσξίνπλ εξζζφηεξα. Ή άλαάιπς ηήο κεηελζαξψζεσο κνυ έδσζε ξεκία λεχκαηνο, αί ά ήεια απηφ λά γξαθή δά λά δψζ ξεκία λεχκαηνο ζηνπο αλξψνπο, ά ήεια λά κεηαδψζσ εο ηνχο άιινπο ηήλ γαιήλ ηήλ ννία καο δίδε απηή ή καξά εψξζ ηήο σήο». (Άφ ζπλέ -ληεπμ εο ηάο εθκεξίδαο ηνυ ζπγξνηήκαηνο Hearst, 27-5-1938, ακαθένεηα εξ «Reincarnation»). «Reincarnation»). Αλίγε μυκ κά αζμδμλμφιε, δη αοηυ ηυ υμμ έπάζαιε ζε εκα ίμ ά ηυ ενδίζςιε αηά ηυκ ευιεκμ, αί εάκ υ δνυιμξ είκα ιανυξ δέκ είκα ενζζυηενμκ μχδξ ά' δ,η είκα ιία αί ιυκ γςή, δυη ιέ ηυκ άκαημ άθήκμιε ίζς ιαξ αί ακαικήζεξ αί υμοξ αί βήναξ. Άμχκμιε βένμ, άά βεκκχιεα κέμ. Ό άκαημξ αμηά ιία αφηενα ζιαζία, υηακ εςνή χξ εκα ιένμξ εκυξ ελεημφ ζενμεδμφξ νοιμφ νμυδμο· θαίκεηα ααναίηημξ, θοζυξ αί άβαμμυξ υςξ υ ΰκμξ.
1
Αποτελέσματα τήςΨυχογονίας «Έκένβε ενί ηυκ Έαηκυκ ζηνυθαμκ». Αοηυ είκα ανάββεια ηςκ Χαδασχκ μβίςκ. Έαηκυξ ζηνυ θαμξ είκα υ ηνμπυξ μφ, ςξ νμακεθέν, οάνπε εξ οάνπε εξ ημφξ καμφξ αί ζοιμίγε ηυκ ηνμπυ ηςκ έακαβεκκήζεςκ, έβεηα δε Έαηκυξ δυη ήημ αθενςιέκμξ εξ ηκ Εάη, ηκ εά ή μμία μεί ηυκ άκνςμ κά άκέ ηκ ίιαα ηξ ελείλεςξ νυξ ηά ακχηενα εδία, δ' αοηυ αί υ οικςδυξ ηκ παναηνίγε: «κοηενία», δυη δνα εξ ηυ ζυημξ ηξ βξ ιανά αυ ηά αοηυθςηα ακχηενα εδία· «ηοι -δία, ροπασξ κεφςκ ιέηα απεφμοζακ», δυη ενβάγεηα εί ηςκ άκςνίιςκ ροπχκ αί ηίξ νμεημιάγε, δαδή ενβάγεηα εξ ηυκ ηφιμκ ημτ ζχιαημξ (εξ ηκ ιοζηναή βχζζα υ βήκμξ έακαβεκ - κχιεκμξ άκνςμξ έβεηα «κενυξ», δυη ουεηα εξ ηυκ άκαημκ) - είζξ «μονμηνυθμ» αί «μφνεζθμΐη», αοηή δ. μφ ηνέθε ηά αδά (ηίξ κεανέξ ροπέξ μφ νέε κά ςνιάζμοκ) ς νιάζμοκ) αί ηνέπε -ιαγί ημοξ- νυξ ηά υν (δαδή νυξ ηά κεοιαηά φρ). Ή Εκή Ψοπμβμκία είκα αοιάζα νμζνιμζιέκ εξ ηήκ αναηνμφιεκ αηάζηαζ ημτ υζιμο, δά ηξ ιεηειροπχζεςξ δίδε ήήκ φυζηαζ αί δαίςζκ εξ ηυ πάμξ ηξ ήξ άκζυη -ημξ, ηξ αδίαξ αί ηχκ μοεφνςκ αχκ αί ακηλμμηήηςκ μί υμεξ ιαζηίγμοκ ηήκ ακνχκ ΰανλ αηά ηήκ αιενκή γςή ηξ. Είζξ δα ηά φνα θακυιεκα, ηά θοζά αί ά ημτ ίμο, έλβμΰκηα αί αχξ μηάγμιε ηυκ υζιμ βφνς ιαξ δα ηά οά αί κεοιαηά ζημπεία ημο ζοκανιυγμκηα εξ έκα ζφζηια αανάιμο ηάλεςξ. Ή ζοκμή ειενία ηξ άκνςυηημξ αμηά λαθκά κυια αί δαίςζ. Ό άκνςμξ δέκ ηαεκμτηα έμκ νυ μφδεκυξ μονακίμο δοκά-ζημο, δέκ οάνπε έμκ υ θυμξ ημτ οενθοζμφ, ημτ ελςβήκμο, ηχκ αβκχζηςκ θοζχκ δοκάιεςκ μί υμεξ νέε κά ελεοιεκζμφκ, υ άκνςμξ βίκεηα υ αυοημξ φνμξ ηξ ηφπξ ημο, άά αί ηξ ηφπξ ηξ ροπήξ ημο. Λέβε εξ ηήκ «Πμηεία» (Γ 617) ή Λάπε-ζξ (ή μμία εμηεφε ηίξ έακαβεκκήζεξ) «μφπ οιάξ δαίιμκα ήλε-ηα, ά' φιείξ δαίιμκα αίνήζεζα», «Δέκ ά ζαξ δχζςιε ειείξ ηήκ Τφπ ζαξ, άά εζείξ ά ηήκ δαέλεηε». (Δαίιςκ εδχ = ηυ ζφκμμκ ημτ ίμο, ιέ υεξ ηίξ εκααβέξ ημο). Γνάθεηα δέ ηυ έλξ εξ ηήκ «Μαβαάη Γηά», Γηά », ηυ βκςζηυ έμ -
2
νζεοηυ μίια - ιένμξ ηξ «Μαπαανάηα» - μφ ενείε ηκ Ίκδμοί'ζηή μζιμεχνζ.« ΌιεΙυ Κφνμξ Κνζκαξ α έβε: "υ Θευξ μο αμηεεί ηήκ έκένβεακ ηςκ ακνχςκ, μτηε ηςκ ένβςκ, μτηε ηξ αμαφζεςξ ημκ ανμτ ηςκ ένβςκ ή θφζξ δ' εξ ηαφηα εκενβεί"» (αυ ηκ ιεηάθναζ ημτ ιεβάμο Έκμξ Βναπιάκμο . Γαακμφ, εδυζεξ «ςδχκ»). Άυαοζξ ημτ ανμφ ηςκ ένβςκ ζιαίκε ηκ ήρ ηξ ακαυβμο άκηαμδυζεςξ εξ ηυκ εκδάιεζμ πχνμ ή εξ ηκ κέα έακαβέκκζ [ υ κυιμξ ημτ Κάνια (Κάνια = νάλξ), ηυκ υμμκ μνχξ ö Ποαβυναξ μκμιάγε «άκηεμκυξ» ], ιέ ιίακ δνάζκ αανχξ θοζή, «ιπακή» ημτ Νυιμο. Γκςνίγε υ άκνςμξ δη δέκ είκα δοκαηυκ κά ηυκ άαάλ, άυ ηήκ αδία ηήκ μμία δέναλε, ή δφκαιξ άμμο οένηενμο δκημξ αί εμιέκςξ νέε αοηυξ ö ίδμξ κά είκα νμζεηυξ δυη ή γςή ημο ακήε αμεζηά εξ αοηυκ, είκα ακαυδναζημ κά ήνςζ δά ηά ά ημο αί αοηυ είκα δαμζφκ. έκ οάνπε, υιςξ, αι-ιία ζμηεκή εονά ηξ θφζεςξ ή μμία κά ηυκ αεή αί ηήκ μμία κά υθεί κά έλεοιεκίγ· βκςνίγε δη νυξ ηυ αυκ δέκ ηυκ ςεί άμμξ ηεναηχδξ «Σαηακάξ», νμσυκ ζημνίαξ ηνυιμο, άά αοηή αφη ή ροπή ημο, ηήκ μμία δέκ έθνυκηζε κά εηίςζ αί είκα, ςξ έβε υ Σςνάηξ, «βμηεομιέκ ου ηε ηςκ εοιχκ αί δμκχκ», ζηεφε δέ δη ηυ ιυκμκ αέξ είκα ηυ «ζςιαημεδέξ», ηήκ έπε δέ ζοκίζε εξ ηυ «ίμ αί θάβμ αίνυξ ηά αθνμδίζα νήζαημ» αί εξ ηυ κά ιζή δα αοηά μφ κμμφκηα αί ζοαιάκμκηα «θμζμθία»· ηυκ χεσ ηυ κεΰια ημο, ηυ υμμ ηυ άθζε «ανφαί βεχδεξ». Αοηά είκα ηά αίηα ηά υμα ηυκ νμζδέκμοκ αί ηυκ ζοβναημφκ εξ ηυκ φμκ ηχκ έακαβεκκήζεςκ αί δέκ ηυκ αθήκμοκ κά ελείπ· αοηυξ αβαά ηυ ζςιαηυκ, αοηυ ημτ δίδε αί υ αί υ φμξ. έκ είκα υ φμξ αυξ, είκα ή θοζή μνεία ελείλεςξ, ή μμία είκα ιανά, ενκά ιέζα άυ ηυκ θοηυ αί γςυ υζιμ, δυη νέ ε ή ροπή κά χνιάζ, κά άκηθή ηυκ ενάμκηα υζιμ, κά βκςνίζ ημφξ θοζμφξ αί είμοξ κυιμοξ, μί υμμ νοιίγμοκ ηήκ μνεία ημτ ζφιακημξ, νέε κά άνή άκς άυ ηά ηαεκά, άυ αοηήκ αυι ηήκ μιένικα, δά κά αημνχζ κά αυηζ αανά έαζ ημτ υζιμο. Ή μδυξ είκα ιανά, δαηνέπε πάδεξ ίμοξ αί ακδνμιήζεξ, άά ή ακηαιμή είκα μοζμάνμπμξ, είκα ή δαίςζξ αί ή είζμδμξ εξ ημφξ ακςηένμοξ υζιμοξ - έβε υ Σς νάηξ (άκημηε άυ ηυκ Φαίδςκα): «είξδέ βε εχκ βέκμξ άθ-κεσζα». Δίζξ υ Σαμφζημξ έβε («ενί Θεχκ αί Κυζιμο», 21, ιηθν. Π. Γνάββεν): «αίδέ ροπαίαί υμΐα έγζακ έκανέηςξ εκδαιμκμτζα αηά άκηα, άμπςνζεΐζα ηξ άμβμο ροπήξ αί 1
αανεσζα άυ ακηυξ ζςιαημφ, ζοκάημκηα ιεηά ηςκ εχκ αί ζοκδμμΰκιεη' αοηχκ υμκ ηυκ υζιμκ». Πμέξ θμνέξ υ άκνςμξ οεΐηα, δά έκα ένβμ ηυ υμμ δεκ έηε-είςζε, δά ιίακ αηοπία ή μμία αηέζηνερε ιία ζιακηή ημο νμζάεα, δά ιίακ αδία ή μμία ημτ έζηένζε αοηυ ηυ υμμ έδα -μτημ, αί εδχ υ φμξ βεκέζεςκ είκα ηυ ιεβάμ αβαυ, δυη εξ ηυκ ευιεκμ ίμ αί ιέ ιεβαφηενα έμκ ειενία ά νμζαήζςιε αί ά κά δχζςιε εξ ηκ γςή ιαξ ηυ κυια μφ ειείξ έμιε, κά διμονβήζςιε αοηυ ηυ υμμ έπμιε υκενεοή αί κά γήζςιε ιέζα εξ έκα θοζυ υζιμ υ υμμξ ιαξ είκα μείμξ, έιροπμξ υμξ, δυη, χξ έβμοκ μί "Δκεξ ζμθμί, άε εάπζημκ βεκκχιεκμκ ζςια -ηίδμκ ΰξ είκα νμςνζιέκμκ κά βίκ ροπυκ άημιμκ αί άμηε κά άμες· αοηυ εΐκα ηυ εβυιεκμκ: «ή φύσις είναι to έν εξελίξει θείον» αί είζξ υη «υα ηά βεβμκυηα ηξ θφζεςξ είκα ίενά αί εία». Αοηυ μυκ είκα ηυ κυια ημτ μβίμο ηξ ανπήξ ημτ εθααίμο ιαξ [έβε υ Μ. Ψευξ: « Έαηκυξ ζηνυθαμξ ζθαίνα εζηί πνοζή, ιέζμκ ζάθενμκ ενείμοζα, δά ηαονείμο ζηνεθυιεκ ίιάκημξ, κ δ ζηνέθμκηεξ έμμτκημ ηάξ εήζεξ. Έαηκυξ δέ αείηα, χξ ηή Εάη άκαείιεκμξ. Ή δέ Εάη Θευξ έκ δελά αοηήξ έπμοζα ηήκβήκ ηςκ ανεηχκ»]. Μέζα δέ εξ αοηυκ ηυκ φμ δεχκ αμηά υ άκνςμξ έκα αφ ζεαζιυ δά άε ηί ηυ υμμ ηυκ ενάε, αβαά ηυκ θοηυ υ ζιμ, ηυ δέκδνμ αί ηυ δάζμξ (δμφ δαηί ηά δέκδνα είκα ίενά εξ υεξ ηίξ ιμνθέξ ηήξ Δονςασήξ νζείαξ αί ηά δάζ αθενχκμκηα εξ ημφξ Θεμφξ· αοημί δέ αηνεφμκηα εξ ηά ίενά άζ ηά υμα ενά μοκ ημφξ καμφξ ημοξ, υςξ αί ηά Αζεία εονίζμκηα άκημηε εξ ίενά άζ), αζάκεηα ηήκ γςή κα άκαφγ αυ άε έιμ υκ αί δεκ πνεάγεηα αιιία μμμβία δά κά ημτ ηυ δδάλ. Λέβε υ μβνάθμξ ημτ Jean Sibelious, ημτ ιεβάμο αφημτ ιμοζμονβμφ: « Ό Σιέμοξ ήζάκεημ ηυζμ αέςξ ηαοηζιέκμξ ιέ ηά δάζ, ηά πςνάθα, ηή άαζζα, ηυκ μονακυ, χζηε αοηή ή Ιδέα άκημηε δαενκά υ ηή ιμοζή ημο. Πεναημφζε ζηά δάζ αί άκημηε έκδεθένεημ δά ηά μοά ά έεβε: "Ήνίκ αυ εαημιιφνα πνυκα, ζηξ νυηενεξ εκζανχζεξ ιμο, νέε κά είπα ζπέζ ιέ ημφξ φκμοξ ή ηίξ άβνεξ ήκεξ, δυη αυι ηήκ αζάκμια αοηήκ ηήκ ζοκάθεα"'». εκ ζηεφε, μυκ, έμκ υ άκνςμξ υη υ άκαημξ είκα αυκ χξ έβε υ Πμφηανπμξ (αναιοηυξ, Χ): «ςφε ζέζηεφεκυ άηνμξ υβμξ αί ηά ιοζηά ζφιμα ηχκενί ηυκ Αυκοζμκ υνβαζιχκ α ζφκζιεκ άήμξ μί μκμτκηεξ». "Ανχξ δέ αοηήκ ηήκ εαυηηα δίδμοκ ηά δνχιεκα ηχκ ιοζηνίςκ, αί αοηυ δδά 2
ζμοκ, δη εξ ηό άμξ αύημϋ ημϋ μαζημύ ηαλδμύ οάνπε ηό θςξ ηςκ ακςηένςκ όζιςκ, έμοκ μί ιομύιεκμ «την εις τόν νοητόν τόπον της υσής ανοδον» (Πμηεία)· [ εκα ενικεοηό εδί: εξ ηόκ Πάηςκα αί ημύξ Νεμαηςκμύξ, κμηόξ = άκώηενμξ,είμξ κεοιαηόξ]. Θά νέ εδώ κά άκαθενή, δη αό δεξ ηίξ ανπαίεξ νζείεξ ιό κμκ ή Δκή Γναιιή δεηήνζε άεναία ηήκ βκώζ ηξ, ιεβάα ηιήιαηα ηξ μμίαξ έπάζακ εξ ηάξ άαξ νζείαξ. Πανάδεβια δέ ημύημο είκα δη ή εςνία ηξ ιεηειροπώζεςξ εξ ηόκ Ικδμοζιό αί ηόκ Βμοδδζιό ιέκε ιεηέςνμξ. Μαξ έβμοκ δη ή ροπή ελείζζε ηα αί άμα ζηβιή ελένπεηα ημϋ ηνμπμϋ ημϋ Σαιζανά, ηςκ έα- καβεκκήζεςκ, ιεηά διςξ ηί βίκεηα; Έ' αύημϋ δέκ έπμοκ άάκηζ, μί Βμοδδζηέξ έβμοκ δη αηαήβε εξ ηήκ ακοανλία (Ννάκα), μί δέ Ικδμοζηέξ δη έκμΰηα ιέ ηό άθανημκ είμκ (ιία ζηαβόκα εξ ηόκ ςεακό ημϋ Βνάπιακ). "Ο ή μνεία ηξ ελείλεςξ ώδήβζε, άνα, εξ ηό ιδέκ, ό ηνμπόξ μδβεί ά νόξ ηό ηίμηε, δ ή νμζάεα αηέλε εξ ηήκ αηαζηνμθή ημϋ αηόιμο, ηξ νμζςόηημξ, ηξ όκηόηημξ (self). Έκώ εξ ηήκ Δκή Γναιιή ή μνεία τώρα ανπίγε· εςξ ηώνα ηό δκ ήημ νέθμξ, αδίμ· ηώνα αθήκε ίζς ημο ηό ακώνιμ αοηό ζηάδμ (ιέ ηήκ μήεα αί ημϋ Θεμΰ, ημϋ μκύζμο νεθμηόκμο, ημϋ Μεένημο αδμηόκμο) αί ανπίγε ηήκ ναβιαηή ημο έλέλ εξ ηά ακώηενα εδία. "Αξ ηεεώζςιε ηό εθάαμ ιαξ ιέ ιίακ θνάζκ ημϋ Revillo Oliver, ημϋ βκςζημΰ Αιενάκμο αζζζημϋ: «Δέλ γλφρίφ ποία ρζεία ά γίλ αποδεηή από ηήλ θσιή κας είς ηό κέιιολ - εάλ ή θσιή κας επβίφζ - αιιά σποέηφ οη κία ηέηοα ρζεία ά αλαγέλλζ ηήλπίζηλες ηήλκεηεκυύτφζλ, ή οποία είλα ελδογελής ης θσιεηής υστής κας αί επίζς ζσλάδε κέ ηά παραυστοιογά θαλόκελα».
1
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ
αρχαιότατη Ελληνική Παρουσία Ή παρουςύα των Ελλόνων και του Ελληνικοϑ πολιτιςμοϑ χϊνε ται τω οντι εισ τϐ βϊθοσ τοϓ χρϐνου, ενϔ ϋξαπλοϑται κυριολεκτικϔσ παγκοςμύωσ. Εισ αυτόν τόν μικρϊν ϊναδρομόν θϊ ςταματόςωμε μϐνον (αφόνοντασ ενα πλόθοσ ϊλλων ςτοιχεύων διϊ μελλοντικϐν μασ πϐνημα) εισ δϑο ςτοιχεύα, ϊφ' ενϐσ εισ τϐ αϑτϐχθονον τϔν Ελλόνων, τϐ ϐποιον δεικνϑει τόν πανϊρχαια Ελληνικό Παρουςύα εισ τόν ιδύα τόν Ελλϊδα, εύναι δε πανϊρχαια ϐχι μϐνον ωσ παρουςύα, αλλϊ καύ ωσ πολιτιςμϐσ. [ Ήδη ού νεϔτερεσ καύ ακριβεύσ επιςτημονικϋσ μϋθοδοι κλονύζουν "ςυνθϋμελα" τύσ μεςαιωνικϋσ βϊςεισ τοϓ καθεςτϔτοσ ςυςτόματοσ χρονολογόςεωσ· όδη ό πυραμύσ του Ελληνικοϑ απεδεύχθη δτι κατεςκευϊςθη πρϐ 4.700 ετϔν. Καλοϑμε τοϑσ ϋρευνητϊσ νϊ εφαρμϐςουν τόν ιδύα μϋθοδο εύσ τϊ πελαςγικϊ τεύχη τησ Τύρυνθοσ, τϔν Μυκηνϔν, τϔν Αθηνϔν, εύσ τϐν θηςαυρϐν τοϑ Άτρϋωσ. "Ασ εύναι βϋβαιοι, δτι ό πύεςισ ό οπούα αςκεύται εύσ τϐ ϋπύςημον αυτϐ ςϑςτημα χρονολογόςεωσ (τϐ ϐποιον εύναι προώϐν τησ Μεςαιωνικόσ αμϊθειασ καύ δειςιδαιμονύασ, ό οπούα ϋδιδε μύαν φανταςτικόν πολι -τιςτικόν προτεραιϐτητα εύσ τόν Μϋςην Άνατολόν) εύναι πλϋον αςφυκτικό]*. Άφ' ετϋρου θϊ παρϊςχωμεν ολύγα μϐνον ςτοιχεύα, απϐ παραδοςιακϋσ πηγϋσ, διϊ τϐν «προκατακλυςμιαιο» (πρϐ τοϑ -10.500) πολιτιςμϐ μϋ τόν παγκϐςμιο Ελληνικό Παρουςύα. * Εύχε όδη τελειϔςει ό ςυγγραφό τοϒ παρϐντοσ βιβλύου ϐταν, εύδα τόν κατωτϋρω δημοςύευςιν τοϓ περ. «Δαυλϐσ» (τεϒχοσ 164 -165, Αϑγουςτου 1995) καύ παρϋμεινα ϊφωνοσ: «Ή πρϐτη απ επύςημη πλευρϊ αναφορϊ ςτύσ Ελληνικϋσ Πυραμύδεσ ϋγινε τν πε ραςμϋνο Υεβρουϊριο (ϋνα χρνο περύπου μετϊ τόν δημοςύευςη τησ ςχετικόσ ϋρευνασ τοϏ "Ααυλο") απ τόν ^Ακαδημύα Αθηνϐν, ό οπούα παρουςύαςε - υςτϋρα απ «δυςτοκύα» πολλϐν μηνϐν - κϊποια ςτοιχεύα γι' αυτϋσ καύ τύσ χρονολγηςε ϐσ κατϊ τι αρχαιτερεσ απ τύσ Αιγυπτιακϋσ, ςμφωνα μϋ τόν εξϋταςη τουσ μϋ τόν μϋθοδο τησ οπτικόσ θερμοφωταγειασ. Καύ ττε βρεθόκαμε ενϐπιον το ϋξησ φαινομϋνου: Εφη μερύδεσ τϐν Αθηνϐν ϊρχιςαν νϊ καταχωρύζουν δημοςιεματα ςτρεφμενα εναντύον το «Ααυλο» μϋ τόν απροςδκητη «κατηγορύα», οτι ό εναςχληςη το Περιοδικο μϋ τόν ϋρευνα τϐν Ελληνικϐν Πυραμύδων αποβλϋπει ςτ «νϊ απδειξη δτι ού ςημύτεσ εύναι κατϐτερη φυλό, ανύκανη νϊ δημιουργόςει πολιτιςτικϊ επιτεγματα» - καύ ϐσ «επιτεγματα» εννοοςαν βϋβαια τύσ πυραμύδεσ τησ Αιγπτου - χαρακτηρύζοντασ μασ ϐσ «ϊντιςημώτεσ» καύ «φαςύςτεσ». Ή «κατηγορύα» αυτό, ςο κι αν αώφνιδιϊζη, εύναι 1
βϋβαια πολ αποκαλυπτικό: Ξεςκεπϊζει ϊθελα τουσ αυτοσ πο ενοχλονται απ τ ιςτορικ Ελληνικ μεγαλεύο και απ τόν διερενηςη του - μεγαλεύο ϊγνωςτο ςτουσ ςημερινοσ "Ελληνεσ, ϊποκρυπτμενο, ποβιβαζμενο,ςυκοφαντομενο, διαςτρε- βλωνμενο. τύσ5 Ιουλύου μωσ αιφνιδιαςμσ μασ απ τόν αντύδραςη αυτό μετεβλόθη ςε κατϊπληξη: Οι εφημερύδεσ ϋγραψαν, τι υπουργσ Πολιτιςμο κ. Θϊνοσ Μικροτςικοσ αποφϊςιςε (ΤΠΠΟ/ΛΡΦ/Λ 3/ Υ61/20325/313) νϊ απαγρευςη ςτουσ ερευνητϋσ τησ Ακαδημύασ Αθηνϐν (καύβϋβαια ς'λουσ τοσκρατικοσ αρχαιολγουσ) τύσ μαγνητομετρικϋσ μετρόςεισ επιφανεύασ γιϊ τόν χρονολγηςη των πυραμύδων καύ των ϊλλων πανϊρχαιων λειψϊνων το Ελληνικο Φϐρου. Οι εφημερύδεσ παρϊ τόν γνωςτό τϋλεια ϊγνοια τουσ γιϊ ςα τεκταύνονται ςτουσ κριςιμϐτατουσχϐρουσ του Πολιτιςμο καύ τησ Παιδεύασ υποψιϊςτηκαν Ιςωσ, τύ κρβεται πύςω ϊπ τόν απύςτευτη αυτό υπουργικό απφαςη, γι' αυτ ζητοςαν «πειςτικϋσ δημςιεσ εξηγόςεισ το υπουργεύου Πολιτιςμο». Βεβαύωσ καμμύα εξόγηςη, «πειςτικό» όμό, δϋν τοσ δθηκε. Τϐ ιςτορικϐ ποϑ παραθϋςαμε εύναι τϐςο εϑγλωττο, ϔςτε θεωροϑμε δτι περιττεϑει οιοδόποτε δικϐ μασ ςχϐλιο. Θϊ παρατηρόςουμε μϐνο, δτι κατϊ τοϑσ τελευταύουσ 17 αιϔνεσ ό κρατικό εξουςύα ποϑ δυναςτεϑει τϐν ύερϐ Ελληνικϐ χϔρο, εώτε βυζαντινό εύτε οθωμανικό εώτε ρωμαύικη ονομϊζεται, εύναι ώςα -ώςα εντεταγμϋνη μϋ τόν αποςτολό νϊ ϋλϋγχη καύ νϊ καταςτϋλλη οιαδόποτε κύνηςη, ποϑ θϊ ϊποκαλϑπτη τϐ απαγορευμϋνο Ελληνικϐ καύ τόν απαγορευμϋνη Ελληνικϐτητα καύ θϊ θϋτη τύσ προϒποθϋςεισ γιϊ γνϔςη τοϓ μεγαλεύου τοϓ δολοφονημϋνου Ελληνικοϑ Πολιτιςμοϑ». Κατ' αρχϊσ ϊσ ϊναφερθό, δτι ό εν λϐγω μϋθοδοσ τησ θερμοφωταυγεύασ εύναι ό μϐνη ό οπούα εχει υψηλοτϊτη αξιοπιςτύα καύ τϊ αποτελϋςματα τησ δϋν εύναι δυνατϐν νϊ αμφιςβητηθοϑν. "Οταν ϊνεπτϑχθη αυτό ό μϋθοδοσ, ελπύςαμε δτι θϊ λϑςη επιτϋλουσ τόν οξεύα διαμϊχη ό οπούα υπϊρχει μεταξϑ τοϓ «επιςτημονικοϑ κατεςτημϋνου» καύ ανεξαρτότων ερευνητϔν. "Οπωσ δλοι γνωρύζομε, ό διαμϊχη αυτό ϋχει φθϊςει εισ τοιαϑτα ςημεύα δξϑτητοσ ϔςτε, ϊποβαλλομϋνησ καύ τησ Ακαδημαώκόσ ϊνεκτικϐτητοσ, νϊ εκτοξεϑονται κατ' αυτϔν ού ϐποιοι εϏχον πρωτοποριακϐσ απϐψεισ δγκοι λοιδωρύασ τοϓ τϑπου «γελϊω μϋ αυτϊ ποϑ λϋσ». Πϐτε - πϐτε καύ εμεύσ ϋςκεπτϐμεθα: «πιθανϐν νϊ εχη δύκαιο ό Εφορεύα Αρχαιοτότων, ό οπούα λϋγει δτι ό πυραμύδα τοϓ Ελληνικοϑ εύναι τησ Ελληνιςτικόσ Εποχόσ!» Ή κατεςτημϋνη χρονολϐγηςισ εϏναι προώϐν εμπνεϑςεωσ επιςτημϐνων τοϑ τϋλουσ τοϓ παρελθϐντοσ αιϔνοσ, ού ϐποιοι προςεπϊθουν νϊ αποδεύξουν δτι τϊ λεγϐμενα εισ τϊ ιερϊ των κεύμενα εύναι αληθό καύ δτι ϐ κϐςμοσ ϋδημιουργόθη πρϐ πϋντε χιλιϊδων ετϔν. Γρϊφει ϐ L.C.Vincent (τϐμοσ Α!, ςελ. 75): «Σ 1883, Ch. Dreyss, πρτανισ τησ Γαλλικόσ Ακαδημύασ, εισ τβιβλύοντου «Πα γκςμιοσ χρονολγηςισ» ϋγραφε: «ού γεωλγοι παραδϋχονται αυτοβολωσ δτι ό πραγματικό κατϊςταςισ τησ Γόζ δϋν μασ επιτρϋπει νϊ τόνχρονολογόςωμε περιςςτερο ν τϐνεξηεωσ οκτϐ χιλιϊδων ετϐν». "Αλλϊϊπεφαύνετο, δτι ό χρονολγηςισ αυτό δύδει πολ ψηλϊσ τιμϊσ, αύ ποώαι δϋν ςχετύζονται μϋ τϊσπεριεχομϋνασ εισ τόν Άγύαν Γραφόνδι' αυτ υιοθετοςε, εν τϋλει, τοσ αριθμοσ τοσ οπούουσ ϋδιδε κϊποιοσ ερευνητόσ ποιοσ καθϐριζε μετ' ακριβεύασ τόνχρονολογύαν τησ δημιουργύασ τοϏ
2
Κςμου εισ τ 4.138 π.Χ. Αύ απψεισ τν ιερν κειμϋνων των αρχαύων λαν τησ Αςύασ καύ τησ Αμερικόσ καύ αύ παραδςεισ τησ Ωκεανύασ, αύ ποώαι μύλουν δι' αρχαιτητασ μυριϊδων ετν, ϊπερρύπτοντο σ προώντα αχαλύνωτου φανταςύασ». Ή πρϔτη χρονολϐγηςισ ό ϐποια ϋγινε διϊ τησ νϋασ μεθϐδου ότο επύ τησ πυραμύδοσ τοϒ "Αργοϑσ καύ ϋδικαύωςε αυτοϑσ οι ϐποιοι τόν ϋθεϔρουν προώςτορικό. Τϔρα εγκαθύςταται εισ τόν ϋπιςτόμην τησ Χρονολογόςεωσ τϐϏδιο μεςαιωνικϐν ςκϐτοσ τϐ ϐποιον ϋχει ϋπιπϋςει καύ επύ τησ Ανθρωπολογύασ. Τϐ νϊ απαγορεϑεται εισ ϋνα λαϐν νϊ ϋρευνα εγκϑρωσ το παρελθϐν του, τϐ νϊ απαγορεϑεται νϊ πληροφοροϑμεθα επιςτημονικό τφ τρϐπω ποιεσ ού ρύζεσ μασ, πούα ό ϊρχαιϐτησ τοϒ λαοϓ μασ, δϋν εύναι αδύκημα ϊπλοϓν, εμπύπτει εισ τϊ πλαύςια τησ ϋθνο-κτονύασ· ϊσ τϐ προςϋξουν ού αρχϋσ ού αρμϐδιεσ διϊ τόν ςυνταγματικϐτητα των διαταγμϊτων καύ διϊ τόν ϋναρμϐνιςύν τουσ μϋ τύσ διακηρϑξεισ περύ των δικαιωμϊτων των λαϔν, ϔσ ϐ Χϊρτησ τοϒ Ατλαντικοϑ καύ ϐ Χϊρτησ τοϒ Ο.Η.Ε., τύσ οπούεσ ϋχει υπογρϊψει καύ ό χϔρα μασ. Αυτϐ τϐ διϊταγμα μασ απελευθερϔνει απϐ τόν επιςτημονικό δεοντολογύα καύ δυνϊμεθα πλϋον νϊ λϋγωμε πρϐσ τοϑσ φορεύσ των επιςόμων απϐψεων: «Γνωρύζετε δτι ού απϐψεισ ςασ εύναι λανθαςμϋνεσ, ϊντιεπιςτημονικϋσ, δι' αυτϐ τύσ ςτηρύζετε μϋ απαγορεϑςεισ ϋρεϑνησ τουσ διϊ των νεωτϋρων καύ αξιϐπιςτων μεθϐδων εϊν εύχατε καύ τόν ελαχύςτη πεπούθηςι δτι ού απϐψεισ ςασ εύναι ορθϋσ, τϐτε εςεύσ, μϋ τύσ απεριϐριςτεσ δυνατϐτητεσ τύσ ϐποιεσ ϋχετε παραγωγόσ ερευνητικοϑ ϋργου, θϊ εύχατε αποδεύξει τϊ λεγϐμενα ςασ διϊ πλόθουσ εργαςιϔν, ού ϐποιεσ θϊ ϋχρηςιμοπούουν ακριβϔσ τϊσ τελειω -τϋρασ αϑτϊσ μεθϐδουσ». θϊ όθελα επύςησ, απευθυνϐμενοσ ευθϋωσ πρϐσ τόν Ακαδημύα Αθηνϔν, νϊ ειπϔ: «Αυτό ό ϋρευνα τόν οπούαν ϋπραγματοποιόςατε εύναι τϐ ςημαντικϔτερον ϋθνικϐν ϋργον τϐ ϐποιον παρόγαγε ό Ακαδημύα καθ' ϐλον τϐν βύον τησ. Δϋν εύναι δυνατϐν τϐ ϋργον τησ Ακαδημύασ, ό οπούα εύναι το πρϔτον πνευματικϐν ύδρυμα τησ χϔρασ, νϊ κωλϑεται απϐ τόν οιανδόποτε ϋκτελεςτικόν ϋξουςύαν, ϋχετε δϋ τόν εϑθϑνην, ενϔπιον τησ ιςτορύασ τοϒ ϋθνουσ, νϊ ϋνεργόςητε διϊ τόν ϊκϑρωςιν τοϒ ϋν λϐγω διατϊγματοσ. Λϊβετε δϋ ςοβαρϔσ ϑπ' δψιν, δτι ςκοπϐσ κϊθε επιςτημονικόσ ϋρεϑνησ εύναι, ϋξ οριςμοϑ, ό ϊναθεϔρηςισ τϔν ϑπαρχουςϔν απϐψεων. Σκεφθεύτε, νϊ ϋλεγε ϐ Φλϋμινγκ: «Δϋν εύναι ςωςτϐ εμεύσ, διϊ τησ ϊνακαλϑψεωσ τησ πενικιλλύνησ, νϊ ϊναθεωρόςωμε τϐ Ευρωπαώκϐ ςϑςτημα θεραπευτικόσ τϔν λοιμϔξεων!» Όςον ϊφορα τϊ γραφϋντα εισ τϊσ εφημερύδασ, δτι ςκοπϐσ τησ ϋρεϑνησ εύναι νϊ απϐδειξη τόν «πολιτιςτικό κατωτερϐτητα τϔν ςημιτϔν», αυτϊ οφεύλονται εισ τόν ϊγνοιαν τϔν δημοςιογρϊφων, διϐτι: Πρϔτον, εϊν τφ δντι ό επιςτημονικό ϋρευνα απϐδειξη τόν «πολιτιςτικό κατωτερϐτητα τϔν ςημιτϔν», αυτϐ θϊ εύναι μύα επιςτημονικό αλόθεια τόν οπούα ϐφεύλομε νϊ δε- χθϔμε, δπωσ δπωσ ϋδϋχθημεν δτι ό Γ η κινεύται. Έξ ϊλλου, διατύ ό ςυνηγορύα τοϒ Τϑπου; Τϐ «ϋπιςτημονικϐν κατεςτημϋνον» ϋχει εισ τόν διϊθεςύν του απεύρουσ οικονομικοϑσ πϐρουσ καύ δϑναται νϊ πραγματοπούηςη δςασ επιςτημονικϐσ ϋρευνασ επιθυμεύ καύ νϊ απϐδειξη τόν ϑποδηλουμϋνη εισ τϊ δημοςιεϑματα αλόθεια: δτι υπϊρχει «πολιτιςτικό 1
ανωτερϐτητα των ςημιτϔν». Δεϑτερον, ϐλοι ού λαού κϐπτονται διϊ νϊ αποδεύξουν τϐ αϑτϐχθονον καύ την αρχαιϐτητα τουσ καύ καταφεϑγουν εισ κϊθε εύδουσ μεθϐδουσ, εώτε επιςτημονικϋσ εώτε κατα-ςκευϊζοντεσ γελούα μυθεϑματα, ωσ oi Τοϑρκοι ού ϐποιοι λϋγουν δτι εύναι ού πανϊρχαιοι κϊτοικοι τησ Μικρασ Αςύασ καύ ο Όμηροσ ϋλϋγετο πρϊγματι Όμϋρ. Θϊ όθελα ϋπ' αυτοϑ νϊ ερωτόςω ευθϋωσ τοϑσ δημοςιογραφοϒντασ: «Άντύ νϊ κϐπτεςθε καύ εςεύσ, ϔσ oi Τοϑρκοι ςυνϊδελφοι ςασ, διϊ την αρχαιϐτητα καύ τϐ αϑτϐχθονον τοϑ λαοϑ ςασ - καύ εςεύσ βεβαύωσ μϋ ατρϊνταχτα επιςτημονικϊ δεδομϋνα καύ δχι μϋ ϊςτειϐτητεσ -, κϐπτεςθε διϊ νϊ αποδεύξετε ϐτι δϋν εύμεθα καύ τύποτε ςπουδαύο, ϐτι μϊλλον μηδενικϊ υπόρξαμε, τϐν δϋ τϐν πολιτιςμϐ τϐν παρόγαγον ού ςημύτεσ; Ειλικρινϔσ δϋν ςασ καταλαβαύνω· ομιλόςατε καθαρϊ: ποιού εύναι αυτού ού ςημύτεσ, εςεύσ ποϑ τοϑσ μϊθατε, τύ γνωρύζετε δι' αυτοϑσ; Διατύ επιθυμεύτε νϊ εϏναι ανϔτεροι ού ςημύτεσ καύ ϐχι ού Έλληνεσ; Έςεώσ δϋν εϏςθε Έλληνεσ;» Επειδό ϔσ ςϔφρων ϊνθρωποσ ουδϋποτε ϋπύςτευςα εισ θεωρύεσ « ςυνωμοςιολογικϋσ» ποϑ ομιλοϑν διϊ ςατανικϊ «πρωτϐκολλα» καύ ςκοτεινοϑσ «οπιςθϐδομουσ», διϊ αγγεύα θαμμϋνα εισ τόν Κρότη ϔσ βϐμβεσ βραδυφλεγεύσ καύ ϊλλα περύεργα, δι' αυτϐ θεωρϔ τύσ αντιδρϊςεισ αυτϋσ ϔσ αποτελϋςματα αγνούασ καύ διαφωτύζω γρϊφοντασ τύ ςημαύνει ό λϋξισ ςημύτησ. Ή λϋξισ «ςημύτησ» χαρακτηρύζει μύαν γλωςςικόν οικογϋνειαν, μύαν «ϐμογλως -ςύαν»· δϋν εϏναι χαρακτηριςμϐσ φυλετικϐσ, ανθρωπολογικϐσ. Ού λαού ού ϐποιοι ομιλοϑν ςημιτικϊσ διαλϋκτουσ ΔΕΝ ϋχουν κοινϊ ανθρωπολογικϊ γνωρύςματα, δϋν αποτελοϑν φυλό ό ϑποφυλό. Ού αρχαύοι Αιγϑπτιοι, ϔσ ϋχει ϊποδειχθό πϋραν πϊςησ αμφιβολύασ εϏναι Αιθιοπύδεσ, τϐ ϐποιον ςημαύνει ϐτι εύναι Μεςογειακού ϔσ ού Έλληνεσ μϋ ελαχύςτη αρχαιϐτατη πρϐςμιξι Νειλοτιδϔν. Έν πϊςη περιπτϔςει, ϐ πολιτιςμϐσ τουσ καύ ού πυραμύδεσ τουσ (εϊν εύναι τφ δντι ιδικϋσ τουσ) δϋν εϏναι δυνατϐν νϊ ϋχουν ϋπύ -καιρον πολιτικϐν ενδιαφϋρον διϊ τϊσ εφημερύδασ, καθϐτι ό εκςτρατεύα τοϑ ςτρατηγοϑ τοϑ Ιουςτινιανοϑ, Ναρςό, κατϋςτρεψε ολοςχερϔσ τϐν Αιγυπτιακϐ πολιτιςμϐ καύ τοϑσ μετϋτρεψε εισ «φελλϊχουσ». Ού αρχαύοι λαού τησ Μϋςησ Ανατολόσ όςαν Όριε -νταλύδεσ, τουτϋςτιν ϐ πρϐςω-Άςιατικϐσ κλϊδοσ τησ Μεςογειακόσ φυλόσ, εκτϐσ απϐ τοϑσ Φιλιςταύουσ καύ τοϑσ ϋλληνοφούνικεσ, ού ϐποιοι όςαν καθαρϔσ ϊποικοι Έλληνεσ. Σόμερον δϋ, ϋχοντεσ ϑποςτό καύ ϊλλασ μύξεισ, αποτελοϑν τϐ λεγϐμενον «Αραβικϐ ϋθνοσ». "Ασ ςημειωθό εδϔ δτι ού πραγματικού "Αραβεσ, αυτού ού οπούοι ανϋπτυξαν αρχαιϐτατο πολιτιςμϐ καύ τόν εξαύρετο Αραβικό γλϔςςα, όςαν καθαρϔσ Λευκού, Μεςογειακού, ϊρχαιϐτατον φϑλον. Επομϋνωσ, ούκοθεν νοεύται, δτι ςτερεύται οιαςδόποτε ςημαςύασ ό πλαςθεώςα υπϐ τϔν Εβραύων λϋξισ « ϊντιςημύτησ»· ϊπ' δ,τι γνωρύζω ουδεύσ μιςεύ τοϑσ αρχαύουσ Αιγυπτύουσ ό τοϑσ νϑν Παλαιςτινύουσ ό τϐ «Άραβικϐν ϋθνοσ» ϋν γϋνει· ϊντιταςςϐμε -θα μϐνον εισ τϐν Μωαμεθανικϐν φανατιςμϐν. Τϔρα, εϊν πύςω ϊπ' ϐλη αυτό τόν πολεμικό κρϑπτεται ό λϋξισ «Εβραύοι», καύ εννοοϑν ού δημοςιογρϊφοι μασ: «ού Εβραύοι εύναι κατϔτερη φυλό», τϐτε κϊνουν μεγϊλα λϊθη: κατ' αρχϊσ αυτού δϋν ϋχουν φυςικϊ ουδεμύα ςχϋςι μϋ τύσ Αιγυπτιακϋσ πυραμύδεσ (εκτϐσ εϊν τϐ ϊκοϑςωμε καύ αυτϐ ϊπϐ τϐν «ϋγκυρο τϑπο» μασ) ό μϋ τόν αρχαιολογύα 2
τησ Παλαιςτύνησ (π. χ. μϋ τϊ ευρόματα τησ Ίεριχοϒσ)· δλα αυτϊ όςαν δημιουργόματα των Χαναναύων, λαν μεςογειακν αυτοϑσ τουσ κατϋςφαξαν ϐλουσ οι Εβραύοι «Μϋχρισ ϋνϐσ« (Αριθμού 21,21) καθϐτι «Κϑριοσ ϐ Θεϐσ ςυνεπολϋμει τω Ιςραόλ» (Ιηςοϑσ τοϒ Ναυό 10,42). "Ασ ϊναφερθό παρενθετικσ, δτι απϐ ανθρωπολογικόσ απϐψεωσ ού Εβραύοι εύναι πολυμιξύα φυλν, μϋ κυρύαρχο τϐ Άρμενοειδϋσ ςτοιχεώον, καύ δϋν αποτελοϑν φυλό υπϐ τόν ϊνθρωπολογικόν ϋννοιαν. Επομϋνωσ οιανδόποτε ςϑ - γκριςιν καύ αν κϊνωμε τησ Ελληνικόσ αρχαιολογύασ μϋ τόν ϊρχαιολογύαν τησ Παλαιςτύνησ, αυτό δϋν θα ϊφορα τοϑσ Εβραύουσ, λϋγει φϋρ' ειπεύν ϐ γνωςτϐσ ιςτορικϐσ Ντανιϋλ Ρϐπσ («Ή καθημερινό ζωό ςτόν Παλαιςτύνη», Έλλ. εκδοςισ: «Παπαδόμασ») δτι ό Ιερουςαλόμ κατωκεϏτο τουλϊχιςτον απϐ τϐ -3.000 απϐ τοϑσ «μεςογειακοϑσ καύ καυ -καςιανοϑσ» Χαναναύουσ, ϋλϋγετο Οϑρουςαλόμ, εύχε οχυρωματικϊ εργα περύφημα σ τόσ'Ιεριχοϑσ, τϊ ϐποια προκαλοϑν τϐν θαυμαςμϐ εισ τουσ ειδικοϑσ», καύ κατελόφθη απϐ τϐν ΔαυϏδ γϑρω ςτϐ -1000 μετϊ απϐ εχθροπραξύεσ δϑο αινων. Όώδιοσ ϋγκυροσ ιςτορικϐσ αναφϋρει: «Ού Έλληνεσ καύ ού Ρωμαύοι καταλϊβαιναν τόν ανιδιοτελό επιςτημονικό ϋρευνα, ποϑ μοναδικϐσ ςκοπϐσ τησ εύναι ό γνςη- γιϊ τοϑσΊουδαύουσ ό ϊντύ - ληψι αυτό, απϐ τόν οπούα Θϊ πηγϊςη ολϐκληρη ό ςϑγχρονη επιςτόμη, όταν ριζικϊ απαρϊδεκτη. Δϋν μποροϑςε νϊ ϑπϊρχη καμμύα ϊλλη επιςτόμη ϋκτοσ ϊπϐ τόν θεολογύα». «' εμϊσ, λϋει ο Φλϊβιοσ Ίςηποσ. δϋν υπϊρχει, ϐπωσ ςτουσ Έλληνεσ, μύα πληθρα ϊπϐ βιβλύα, ...αλλϊ εύκοςι δϑο μϐνο, ποϑ τϊ περιλαμβϊνουν δλα...». Εύναι κι' αυτϐ ϋνα ϊπϐ τϊ χαρακτηριςτικϊ γνωρύςματα τοϒ παρϊξενου αϒτοϒλαον τοϒ Ιςραόλ: λαϐσ τοϒ Βιβλύου, ποϑ δϋν παρϊγει ωςτϐςο βιβλύα». «τόν ιςτορύα δϋν ϋχει μεύνει οϑτε ϋνα ϐνομα ϊπϐ ιςραηλύτη καλλιτϋχνη -ού αρχαιολϐγοι δϋν ϋχουν ανακαλϑψει οϑτε ϋνα Ιουδαώκϐ αριςτοϑργημα». «Ή ζωγραφικό όταν ακϐμη πιϐ φτωχό -δϋν βρϋθηκε κανϋνα ϋργο ποϑ νϊ ανϊγεται ςτόν εποχό τοϒ Χρύςτου». Επομϋνωσ, φύλοι δημοςιογρϊφοι, δϋν χρειαζϐμεθα τόν θερμοφωταϑγεια ό τϐν «φαςιςμϐ» διϊ νϊ γύνη παςύδηλον δτ εμεύσ ού Έλληνεσ εύμεθα πολιτιςτικσ καύ αρχαιϐτεροι καύ αντεροι. ΈςεΧσ δϋν χαύρεςθε σ Έλληνεσ; Θϋλετε νϊ εύςτε λαϐσ καττεροσ; Διατύ δταν ϐ Έλλην λϋγη δτι εύναι αντεροσ τϐν χαρακτηρύζετε «φαςύςτα» καύ δταν λϋγη ϐ Εβραύοσ δχι απλσ δτι εύναι πολιτιςτικϊ αντεροσ αλλϊ δτι εύναι «περιοϑςιοσ» δϋν τϐν χαρακτηρύζετε σ τοϒ αξύζει;
1
α) To αύτόχθονον των Ελλήνων
Εισ αυτόν την περιοριςμϋνην ϊναφορϊν περύ του αϑτοχθϐνου των Ελλόνων θϊ ϊναφϋρωμε κυρύωσ ςτοιχεύα τϊ ϐποια μασ δύδουν ού κλαςςικού (βεβαύωσ αύ γνμαι των τύθενται πϊντοτε υπϐ τϐ φωσ τησ ςημερινόσ επιςτόμησ, ωσ ορθσ παρατηρεύ καύ εισ τϐ ύδικϐν του πϐνημα ϐ Ίω. Παςςασ Όλοι ού αρχαύοι ςυγγρϊφεισ ςυμφωνοϑν, δτι οί Πελαςγοί εύναι πανϊρχαιοσ αυτϐχθων λαϐσ, πρϐγονοι των Ελλόνων. Γρϊφει χαρα κτηριςτικοϑσ ϐ τρϊβων («Γεωγραφικϊ», Σϐμοσ Α 1), δτι ού Πελαςγού όςαν «ϊρχαϏον φϒλον κατϊ τόν Ελλϊδα παςαν επιπϐλαςαν», όςαν διαςκορπιςμϋνοι, καύ μϊλιςτα εϑρύςκοντο«;ταρϊ τοώσΑύολεϒςι τησ κατϊ Θετταλύαν.. .καύ τησ Κρότησ ϋποικοι γεγϐναςι σφηςύν "Ομηροσ, καύΠελαςγικϐν ν Αργϐσ ό Θετταλύα λϋγεται, πολλού δϋ καύ τϊ Ηπειρωτικϊ ϋθνη πελαςγικϊ εύρόκαςι... τϐντε Αύα τϐν τϐν Αωδωναώον αυτϐσ ο ποιητόσ (ο "Ομηροσ) ονομϊζει Πελαςγικϐν: "Ζεϒ ϊνα ΑιδωναϏε ΑιδωναϏε Πελαςγικϋ" καύ τόν Αϋςβον Πελαςγύαν εύρόκαςι... καύ τόν Πελοπϐννηςον δϋ Πελαςγύαν φηςύ "Έφοροσ κληθόναι. Αντικλεύδησ δϋ πρτοσ φηςύν αϑτοώσ τϊ περύ τόνΑόμνον καύ "Ίμβρον οικόςαι καύ δό τοϑτων τινϊ μετϊ Σνρρηνοϒ του Άβυοσ εισ τόν Ίταλύαν ςυνϊραι (μετϋβηςαν) καύ τόν Ατθύδα ςυγγρϊψαντεσ ύςτοροϒςι περύ των Πελαςγν ωσ καύ Αθόνηςι γενομϋνων (καύ εισ τϊσ Αθόνασ ϋγκατεςτϊθηςαν Πελαςγού)». Ού Πελαςγού, ςυνεπσ, μετεκινοϑντο διαρκσ· ϐ Αριςτοφϊνησ τουσ ονομϊζει, λϐγω του πλϊνητοσ βύου των, «Πελαργοϑσ» εισ τύσ «Όρνιθεσ». Ό Πλϊτων δϋ εισ τϐν «Φαύδωνα» τουσ αποκαλεύ «βα τρϊχουσ» ϋξ αιτύασ τν ςυχνν μετακινόςεων τουσ απϐ νόςου εισ νόςον.(1) Γύνεται, ςυνεπσ, φανερϐν, δτι ό κυριαρχύα τν Πελαςγν ϋπεξε-τϊθη εισ μεγϊλο μϋροσ του Ελλαδικού) Ελ λαδικού) Χρου. Ό Ηρϐδοτοσ αναφϋρει χαρακτηριςτικοϑσ: «Σησ νυν Ελλϊδοσπρϐ-τερον δϋΠελαςγύησ καλευμϋνησ» (Β, 56) καύ παραθϋτει επύςησ τϐ ςημαντικϐ ςτοιχεύο, δτι: τϐ «Πελαςγικϐνεθνοσ'ϒςτερονδϋ Ίωνικϐν ϋκλόθη»(ν\1,95). Ό δϋ Διονϑςιοσ Αλ,ικαρναςςεϑσ δηλνει ϊπεριφρϊςτωσ, δτι «ήν γάρ δή καί τό τών Πελαςγών γένοσ Έλληνικόν έκ Πελοποννήςου τό άρχαΐον» (1,17).(2) Έδ ϐφεύλομε νϊ ϊναφϋρωμε, δτι πιθαντατα τϐ ϊρχαιϐτερον πελαςγικϐν φϑλον ότο τϐ Άρκαδικϐν. Γρϊφει ςχετικσ ϐ Παυςανύασ (Αρκαδικϊ, § 1,5): «Ού Αρκϊδεσ ιςχυρύζονται, δτι εισ τόνχραν αυτόν πρτοσ κϊτοικοσ ϑπόρξενϐ Πελαςγϐσ. Φυςικϐν βεβαύωσ 2
εύναι μαζύ μϋ τϐνΠελαςγϐν νϊ όςαν και ϊλλοι ϊνθρωποι, καύ νϊ μην ότο μϐνοσ του ο Πελαςγϐσ-διϐτι εν ϋναντύφ περιπτςει, επύ πούων ανθρπων θϊ ϋβαςύλευεν ϐ Πελαςγϐσ; Αλλϊ ο Πελαςγϐσ ότο αντε ροσ απϐ τουσ ϊλλουσ καύ κατϊ τϐ μϋγεθοσ του ςματοσ, καύ κατϊ την ςωματικόν δϑναμιν, καύ κατϊ την ωραιϐτητα - καύ διϊ τοϒτο μου φαύνεται τϐν εξϋλεξαν ού ϊλλοι ωσ βαςιλϋα των. "Ο ποιητόσ "Λςιοσϋχει γρϊψει ςχετικσ τϐ ϋξησ: Ή μαϑρη γη ϋγϋννηςε ςτϊ ψηλϐκορφα βουνϊ τϐν ιςϐθεο Πελαςγϐ, γιϊ νϊ δημιουργηθό τϐ ανθρπινο γϋνοσ.» (Μετϊφρ. Α. Παπαθεοδρου, ϋκδ. Πϊπυροσ). Οί Πελαςγοί ήςαν ςυνεπώσ, δπωσ παρατηρεί ό Ί. Παςςάσ, «γέννημα - θρέμμα» τησ Έλληνίδοσ Γησ. Άπεκαλούντο επίςησ οί Πελαςγοί Άρκάδεσ καί «προςεληναιοι». [Ή ονομαςία αύτη θά ήτο δυνατόν νά επιβεβαίωςη τη θεωρίαν του Χέρμπιγκερ (Hörbiger), ό όποιοσ ιςχυρίζεται, δτι υπήρχαν δορυφόροι τησ Γησ, οί όποιοι κατεςτράφηςαν εισ μίαν πανάρχαια εποχή. "Αλλωςτε καί άλλοι μύθοι, παγκοςμίωσ, αναφέρουν την ΰπαρξι δορυφόρων τησ Γησ, οί όποιοι ςυνετρίβηςαν] ςυνετρίβηςαν] (3) ,έπ' αυτών πρατευόμεθα λεπτομερώσ εισ τόν έκδοθειςόμενον β' τό-μον του ανά χείρασ έργου ό όποιοσ πραγματεύεται τόν «Προκατα -κλυςμιαιον πολιτιςμόν». Θά πρέπη, επίςησ, αναφερόμενοι εισ τούσ Πελαςγούσ, νά παραθέ-ςωμε ενα διαφωτιςτικόν χωρίον του Ηροδότου (Ουρανία, παρ. 44): «Ού δϋ Αθηναύοι, δτεού Πελαςγού κατεώχον την ςόμερον καλουμϋ-νην Ελλϊδα, όςαν Πελαςγού καύ ϋκαλοϒντο Κραναού, επύ δϋ τησ βαςιλεύασ τοϒ Κϋκροποσ νομϊςθηςαν Κεκροπύδαι, δτε δϋ παρϋλαβε τόν αρχόν ϐ Έρεχθεϑσ, μετωνομϊςθηςαν Αθηναύοι καύ δτε ο "Ιων, ϐ υιϐσ τοϒ Ξοϑθου, ϋγινε ςτρατϊρχησ των Αθηναύων, νομϊςθηςαν απϐ αυτϐν "Ιωνεσ». Ή μελέτη, λοιπόν, τών αρχαίων ςυγγραφέων μασ οδηγεί κατευ θείαν εισ τό ςυμπέραςμα, δτι καί οί Δωριείσ ήςαν αυτόχθονεσ καί δτι μία απλή μετακίνηςίσ τουσ κατεγράφη από διαφόρουσ έρευνητάσ ωσ «Κάθοδοσ». Τά αποςπάςματα πάντωσ πού παραθέτομε τό επιβεβαιώνουν, αν καί δέν αποτελούν παρά μίαν απλή ςταχυολόγηςι μαρτυριών ςχετικώσ μέ τό ζήτημα του αύτοχθόνου τών Ελληνικών Φύλων. Εισ τόν «Οιδίποδα επί Κολωνφ» του Σοφοκλέουσ εύρίςκομεν εύ ρίςκομεν ενα λίαν ενδιαφέρον ςτοιχειον: Λέγει ό Πολυνείκησ (1301 -2): «ΣτϐΔω ρικϐ λοιπϐν ςϊν πόγα τϐ "Αργϐσ καύ ϋκανα πεθερϐ τϐν "Αδραςτο...» καί πιό πρίν αναφέρει: «...μότε ςτϐ Δωρικϐ νηςύ τοϒ Πϋλοπα...» (όύδ' εν τω μεγάλω Δωρίδι νήςω Πέλοποσ»). Έάν δώςωμε ςυνεπώσ πίςτιν εισ τόν Σοφοκλή, πρίν από τόν Τρωικό Πόλεμο κατοικούςαν Δωριείσ εισ τήν Πελοπόννηςον! 1
Ό Όμηροσ άλλωςτε δηλώνει άπεριφράςτωσ:« Ανϊμεςα ςτη ςκοτεινό θϊλαςςα βρύςκεται μύα χρα ϐμορφη κι εϑφορη, ποϑ την τριγυρύζουν τϊ νερϊ, ό Κρότη- ς' αυτόν υπϊρχουν ϊνθρωποι πολλού, μυριϊδεσ, κι ενενόντα πϐλεισ. Δϋνμιλϊνϐλοι τόνϏδια γλςςα, παρϊ διϊφορεσ...κατοικοϑν Κϑδωνεσ καύ Δωριεύσ με τ' ϊφθονα μαλλιϊ κι ϋξοχοι Πελαςγού» (Όδύςςεια, τ, 157 -177, έκδ. Πάπυροσ ). (4) "Αλλο εξίςου ςημαντικό τεκμήριο μασ προςφέρει ό Αιςχύλοσ (Ίκέ-τιδεσ, 250,259)· λέγει έκει ό βαςιλεύσ του Άργουσ: «... εγ εύμαι τοϒ γεννημϋνου ϊπϐ τό γη Παλαύχθονα ο γ ιϐσ, ϐ Πελαςγϐσ, ϊρχοντασ αυτόσ τησ χρασ. Καύ φυςικϊ ϊπϐ μϋνα, τϐ βαςιλιϊ τουσ, πόρε τϐ ϐνομα των Πελαςγν τϐ γϋνοσ, ποϑ καρπύζεται τό χρα τοϑτη. Καύ κρατ ςτόν εξουςύα μου ολη τόχρα ποϑ διαςχύζει ϐ ϊγιοσ Στρυμϐνασ ϊπϐ τό δυτικό ϐχθη καύ εδθε καύ ορύζω ακϐμα τό χρα τνΠερραιβν καύ πϋρα ϊπϐ τόν Πύνδο Ιςαμε τόνΠαιωνύα καύ τϊ βουνϊ τησ Δωδνησ, Ιςαμε κει ποϑ κϐβει τϐ ςϑνορο τησ υγρόσ θϊλαςςασ» (μετ. ϋκδ. Πϊπυροσ). Σχετικώσ μέ αυτό παρατηρεί όξυδερκώσ ό Παςςάσ: «Συνεπσ ού Πελαςγού ανϋκαθεν ϋκυριϊρχουν εισ τόν Ελλϊδα, ό μϊλλον ϊπϐ τόν ϊπωτϊτην αρχαιϐτητα εμφανύζονται σ κινοϑμενοι ό σ μϐνιμοι κϊτοικοι εισ ϐλϐκληρον τϐν Ελλαδικϐ ν χρο ν καύ ςυνεπσ ο μϒθοσ, ϐτι ϊλλοσ Λαϐσ κυριαρχοϑςε ό εύςϋβαλεν εύστόν Ελλϊδα κατϊ τόν παναρχαύαν ϋποχόν, εύναι ϐχι μϐνον ψευδϋςτατοσ ϊλλϊ καύ ανυπϐ ςτατοσ καύ αςτεύοσ. «Αλλϊ τϐ Πελαςγικϐν ϋθνοσ ργανωμϋνον εισ διϊφορα κρϊτη ϋξε-τεύνετο ϐπωσ εώπομενπολϑ εϑρϑτερον τν ορύων τοϑτων. «Απετϋλουν λοιπϐν ού Πελαςγού κϐςμον ϐλϐκληρον, μϋ αυτοφυό καύ αϑτϐφωτονβεβαύωσ πολιτιςμϐν καύ εισ ϋποχόν κατϊ τόν οπούαν ουδϋν τϐ θετικϐν γνωρύζομεν περύ ϊλλων φυλν καύ λαν...». Φυλετικώσ οί Πελαςγοί είναι Μεςογειακόν φύλον, όπωσ βεβαιώνη ό Δ. Δημόπουλοσ. {5) Προκειμένου νά διαςαφηνιςθή ό δροσ «Μεςογειακό φύλο» όφείλομε νά άνατρέξωμε εισ τόν προαναφερθέντα ερευνητή, ό όποιοσ, αφού επιβεβαίωςη μέ ανθρωπολογικά τεκμήρια τό αύτόχθονον τών Ελλόνων, δηλνει ϐτι «εισ τόν Ευρπη τϐ πρτο ανθρπινο φϒλο, ποϑ ϋγινε «λεπτοφυϋσ» υπόρξε τϐ Μεςογειακϐ», ό ϋξϋλιξισ τοϒ φϑλου αϑτοϒ υπόρξε ραγδαύα, αρχύζει δϋ όδη πρϐ εκατϐ χιλιϊδων ετν,« Ακριβσ δϋ εισ αυτϐ τϐ μεςογειακϐ φϒλο ανόκει τϐ γϋνοσ τν Ελλόνων», «Λϋν όταν ό ωραύα ελληνικό γη, αυτό ποϑ ϋφερε τόν ακμό καύ τϐνπολιτιςμϐ, ϊλλϊ ϐ "Ελληνασ "Ανθρωποσ». Διϊ τϐ θϋμα δϋ τν ρύων γρϊφει (ς. 110): «εύναι ςαφϋσ, ϐτι μϋ τϐν ϐρο «Αρύα φυλό» νοεύται ό ελληνικό φυλό. Ύπϐ εϑρεώαν ϋννοια θϊ μποροϑςε νϊ ονομϊζεται ϋτςι καύ ολϐκληρη ό Λευκό Ευρωπαώκό φυλό.
2
"Όποιοσ μωσ χρηςιμοποιεί τν δρο «Άριοσ» διά νά ταυτοποίηςη άλλο ευρωπαΰκ φλο, διαπράττει επιςτημονικ ατπημα». «Οι κα -τακτηταί των Ινδιών πρέπει νά ήςαν θρακικήσ καταγωγήσ, διαπε- ραιωμένοι ςτην Μικρά Αςία απ τν καιρ τήσ άριασ ελληνικήσ ακμήσ. Ήλέξισ «άρια» ήτο εισ ευρεία χρήςι εισ την κυρίωσ Ελλάδα καί ςτην Θράκη, τήσ οποίασ ή αρχαιτατη ονομαςία - κατά τν τράβωνα - ήταν «"Αρια». «Ήλέξι «άρία» προέρχεται άπ τήνπρωτοελ- ληνική ρίζαΛΡ - πο ςημαίνει γή.,.είσ την κυρίωσ Ελλάδα έγίνετο χρήςι των ςυγκριτικών του «άριοσ» (άρείων, άριςτοσ), άπ αυτήν δέ την ρίζα προέρχονται πλείςτεσ ελληνικέσ λέξεισ, πωσ... άροτρο,... άρω... αριθμσ... εαρ.... ώρα... άρτοσ, έργον, Βάροσ, μάρμαρον, ςίδηροσ, Ρέα.,.άρρην, αρχή, αρετή, ωσ καί τ πρώτον ςυν-θετικν πλείςτων επιθέτων ΑΡΕΙ -(= ανώτεροσ). ..ωσ επίςησ... Αρμενία, Αραβία, Ιράκ, Ιράν, Αρκαδία, καί οί ρίζεσ τήσ λατινικήσ (ατ)...τήσγερμανικήσ .κ.ο.κ. ». (ur-, Ar-, Er-) «Πιθανωτέραεκδοχή είναι οτι οί Μήδοι υπήρξαν οί ειςβολείσ ςτην Ινδία. Οί Μήδοι ήςαν θρακικήσ καταγωγήσ καί γι' αυτ ατοαπεκαλοντο "Αριοί - κατά την μυθολογίαν Μήδοσ ήτο εγγονσ το ΑΙγέωσ.,. ο Μ. Αλέξανδροσ είχε βαφτίςει τ Ιράν, «Αρειανή»...Φαίνεται λοιπν οτι ςτην αρχαΰκή Ελλάδα υπήρχε άνάμνηςι τήσ ελληνικήσ ςυμβολήσ ςτήν φυλετική διαμρφωςι τών Μήδων καί τών γειτονικών τουσ λαών...». Περαύνοντεσ αυτ τ ποκεφϊλαιον ασ ϊναφϋρωμε χϊριν πληρτη-τοσ ολύγα τινϊ διϊ την «Ινδοευρωπαώκό θεωρύα», διϊ τόν οπούα γύνεται πολσ λγοσ. Κατ' αρχϊσ ασ παρατηρόςουμε, δτι διϊ νϊ ςτηριχθό κϊθε θεωρύα περύ φυλόσ χρειϊζεται ανθρωπολογικϋσ μελϋτεσ, ςυγκριτικϋσ μεταξ τϐν διαφρων πληθυςμϐν δμωσ ϊπ τ 1928 ϋπαυςε παγκοςμύωσ νϊ παρϊγεται ανθρωπολογικό ϋρευνα, εισ τόν Ελλϊδα κατηργόθη ό υπϊρχουςα εδρα Ανθρωπολογύασ καύ ςόμερον μϋςα εισ τύσ εκατοντϊδεσ πανεπιςτόμια, ιδρματα, ςχολϋσ, τϊ ποια περιϋχουν τύσ πλϋον περύεργεσ καύ «αδνατον νϊ τύσ φανταςθόσ» ϋδρεσ δϋν υπϊρχει εδρα φυςικόσ Ανθρωπολογύασ διϊ νϊ πληροφο -ρηθϐμεν εγκρωσ ποιοι εύμεθα, Ίνδοευρωπαιοι ό «ανϊδελφοι»; Ποιοι λαού εγγσ ό μακρϊν εύναι «αδϋλφια» μασ καύ ποιοι χι; Παγκοςμύωσ ϊπ τ 1928 ϋςύγηςε ό Ανθρωπολογύα καύ τόν θϋςιν τησ ελαβον δογματικϋσ διακηρξεισ, του τπου «δλοι εύμαςτε αδϋλφια» καύ ςκοτεινϋσ απειλϋσ καταςτροφόσ κϊθε επιςτημονικόσ ςταδιοδρο μύασ, το τπου «καλϊ τύ εύςαι ες καύ πιςτεεισ δτι ού Έλληνεσ εύναι πι ϋξυπνοι ϊπ τοσ Μαρουσ;» καύ πανηγυριςμού το τπου «Κατεςτρϊφηςαν δλοι αυτού ού αχρεύοι πο ϋπύςτευαν ςτόν ανωτερτητα τϐν Αρύων». Αυτϊ μασ ενθυμύζουν τν Μεςαύωνα καύ τοσ λγουσ τοϏ Αγύου "Ιωϊννου Χρυςοςτμου: «Πο εύναι αυτού πο 1
λϋγουν δτι ουρανσ κινεύται; ΠοϏ εύναι αυτού πο νομύζουν δτι εύναι ςφαιρικσ; Καύ ού δο αυτϋσ απψεισ ςαρϐθηκαν πιϊ!» («πρσ Εβραύουσ» ΙΔ',1): «"κηνήν"'δέ ενταθα τν ορανν λέγει. Δι ...επάγει λέγων, "ην έπηξε Κριοσ καί ουκ άνθρωποσ"... Που τοίνυν είςίν οί λέγοντεσ κινεςθαι τν ορανν; που είςιν οί ςφαιροειδή αυτν είναι αποφαινμενοι; αμφτερα τατα άνήρηται ενταθα». Ενθυμύζουν τϊ βουνϊ απ λοιδορύεσ καύ βρεισ κατϊ « τησ ανητου ςοφίασ των φιλοςφων» καί τοσ άναθεματιςμοσ κατ' αυτών «οί ποιοι αν καί λέγουν δτι είναι χριςτιανοί ςκέπτονται πωσ οί "παγανιςτέσ"καί φαντάζονται δτι δ ουρανσ είναι ςφαιρικσ». Αναθεματύζονται, όδη απ τόν ϋποχόν του Κωνςταντύνου, δχι καν αυτού ού ποιοι ερευνον τ όλιοκεντρικν ςςτημα, αλλϊ αυτού ού ποιοι πιςτεουν τ Πτολεμαώκν γεωκεντρικν! "Ασ ϊναφϋρωμε, ϐσ χιουμοριςτικν διϊλειμμα, δτι ό επύςημοσ ϊποψισ ότο, δτι Μω -ςόσ καύ μνον ϋγνϐριζε πϐσ εύναι κςμοσ καύ κατ' ϊπομύμηςύν του κατεςκεαςε την «Σκηνόν τοϏ μαρτυρύου», επομϋνωσ κςμοσ εχει ςχόμα ςκηνόσ ό «τϋντασ», εχει δο ορφουσ, εισ τν κϊτω ροφο υπϊρχει ενα τραπϋζι, αυτ ει ναι ό γη, εισ δϋ την οροφό, ϊγγελοι, πρσ τοτο διωριςμϋνοι, κινον τϊ φϐτα τϐν αςτϋρων. Αυτού ού ϊγγελοι κατοικον εισ τν ϊνω δροφον δπου καύ θϊ μεταβον μετϊ τόν εςχϊτη κρύςιν ού δύκαιοι. Αυτϊ μασ φαύνονται αςτεύα καύ τραγελαφικϊ, αλλϊ ςκεφθεύτε δτι ϋχομε φθϊςει ςτϊ 1600 καύ Κοπϋρνικοσ, φοβομενοσ διϊ τόν ζωό του, δϋν δημοςιεει τόν εργαςύα του, αυτό εκδύδεται μεταθανατύωσ, καύ ττε Λοθηροσ δηλϐνει μϋ «μεταρρυθμιςτι -κν» πνεμα: «αυτσ ανητοσ θϊ καταςτρϋψη δλη τόν επιςτόμη τησ αςτρονομύασ, ό 'Αγύα Γραφό ςαφϐσ αποδεικνει δτι όλιοσ κινεύται καύ δχι ό γη»· δϋ Bruno κϊνει τ λϊθοσ νϊ δηλϐςη, δτι ού αςτϋρεσ εύναι μοιοι μϋ τν όλιο, καύ καύγεται ζωντανσ απ τόν Ιερϊ Έξϋταςι, τ δϋ 1616 επιςόμωσ διακηρςςει τ Βατικανν δτι τ δγμα περύ τησ κινόςεωσ τησ γησ εύναι «Αύρετικν». Όπωσ εύδαμε, τ μνον τ ποιον κατϐρθωςαν ού δεκατρεύσ αυτού ςκοτεινού αιϐνεσ ότο νϊ γελοιοποιηθον ού ϋμπνευςταύ τησ απαγορεςεωσ τησ επιςτημονικόσ ϋρενησ* δϋν γνωρύζω πςον χρνον θϊ διαρκϋςη ό ϊπαγρευςισ τησ Ανθρωπολογύασ, εύμαι βϋβαιοσ μωσ δτι θϊ κατϊληξη εισ τϊ αυτϊ αποτελϋςματα. Διϊ τόν ϐραν, αυτ τ ποιον δυνϊμεθα νϊ εώπωμεν εύναι, δτι οπούοσ δϋν ςτηρύζει τϊσ ϊπ^ ψεισ του εισ τόν ϋπιςτημονικόν ϋρευναν αλλϊ εισ τϊσ μεθδουσ τησ «Ιερϊσ Εξετϊςεωσ», εχει ώδιοσ αποδεύξει τ ϊβϊςιμν τουσ. 2
Κϊθε θεωρύα, εώτε περύ «Ίνδοευρωπαύων» εώτε περύ Αρύων, διϊ νϊ εϑςταθόςη οφεύλει νϊ ςτηριχθό εισ ανθρωπολογικϊ καύ ουχύ εισ γλωςςικϊ ό πολιτιςτικϊ ςτοιχεύα, ό ανθρωπολογικό δε ϋξϋταςισ νϊ ςτηριχθό εισ τϊ κριτόρια βϊςει των οπούων γύνεται ό ταξινϐμηςισ εισ τόν υπϐλοιπο ζωολογύα, κϊθε δε πϐριςμα τησ νϊ εύναι ϋπιςτημονικϐν καύ ϊπηλλαγμϋνον πολιτικϔν ςκοπιμοτότων τησ ςτιγμόσ. Έϊν τϐ τολμόςωμεώςωσ εκπλαγοϑμε, ώςωσ ϊρχύςωμε νϊ ομιλοϑμε διϊ ανθρϔπινα εώδη (δπωσ ϋχομε δεκαπϋντε εώδη γορύλλα),ώςωσ ϊνακα -λϑψωμε - καύ αυτϐ εύναι μϊλλον βϋβαιον, οτι ού «φυλϋσ» δϋν εύναι τρεισ αλλϊ πολϑ περιςςϐτερεσ (πϊντοτε διαπορϔ, εύναι δυνατϐν ού Κινϋζοι, μϋ τϐν υψηλϐτατο πολιτιςμϐ νϊ ανόκουν εισ τόνώδια «φυλό» μϋ τουσ Μογγϐλουσ, τουσ οπούουσ δχι μϐνον δϋν θεωροϑν αδελφοϑσ τουσ, αλλϊ τοϑσ ονομϊζουν «βαρβϊρουσ»;)· ϋϊν ϊπορρύψωμε τϐν ϊντιεπιςτημονικϐν δρο «μετϊλλαξισ»,ώςωσ ανακαλϑψουμε δτι ό Λευκό φυλό χωρύζεται εισ πλειϊδα φυλϔν τοιουτρϐπωσ, θϊ ϊποφϑ - γωμε τϐ χονδροειδϋσ λϊθοσ (τϐ ϐποιον ϋγινε εισ τόν Γερμανύα): νϊ θεωροϑμε τοϑσ ϑψηλοϑσ,ξανθοϑσ, «απολύτιςτουσ» Φιννεσ (=Σκανδι -ναυοϑσ) ϔσ Άρύουσ. Έδϔ ασ γύνη μύα ςημαντικό διευκρύνηςισ: ϐταν λϋγωμε «Ίνδοευρωπαιοι», τϐ «Ίνδο» δϋν ςημαύνει τοϑσ γηγενεύσ Ινδοϑσ, μελαψοϑσ Δραβιδεσ, (αυτού εύναι Νεγριδεσ), ϊφορα τοϑσ Λευκοϑσ ού ϐποιοι κατόλθον εισ τόν Ίνδύαν απϐ τϐν Βορρϊ, ϔμύλουν τόν Σανςκριτικό, καύ εϏχον ϔσ θρηςκεύα τόν Βεδδικό. Απετϋλεςαν δϋ αυτού τϊσ κϊςτασ, ού δϋ Δραβιδεσ τοϑσ εκτϐσ τϔν καςτϔν. Καύ ςόμερον εισ τόν Ινδύα ού πλεύςτοι Ινδού τϔν ανωτϋρων τϊξεων ϋχουν λευκϊ καύ «ευρωπαώκϊ» χαρακτηριςτικϊ. Επομϋνωσ ϐφεύλομε νϊ απαιτοϑμε, κϊθε θεωρύα περύ φυλϔν ό περύ τϔν ςχϋςεων μεταξϑ των νϊ ςτηρύζεται πϊντοτε εισ τϊ προώϐντα τησ επιςτημονικόσ ϋρεϑνησ τησ ανθρωπολογύασ· δϋν εϏναι δυνατϐν ϋνασ λαϐσ, επειδό δϋν εύχε γλϔςςα καύ ϋξϋμαθε μύαν ευρωπαώκό, νϊ θε -ωρόται Ίνδοευρωπαώοσ, ό ϊλλοσ ϐ ϐποιοσ ϋξϋμαθε μύαν ςημιτικό νϊ θεωρεύται Σημύτησ. Διϊ τόν μεςαιωνικό επιςτόμη ύδϋ J.L.E. Dreyer, «Α history of Astronomy from Thaies to Kepler», Dover, 1953. Διϊ μελϋτη τϔν ανθρωπολογικϔν δεδομϋνων ςυνιςτϔ: John R. Baker, «Race», Oxford, 1974, καύ τϊ ϋργα τοϒ Δ. Δημϐπουλου: «Τϐ Έθνικϐν δϐγμα» &« Ή Καταγωγό τϔν Ελλόνων» ϋκδ. «Ελεϑθερη Σκϋψισ».
1
β) Ό προκατακλυςμιαίοσ πολιτιςμόσ.
Κατϊ την μελϋτην τϔν ϋργων των αρχαύων Ελλόνων ςυγγραφϋων εϑρύςκομε πλόθοσ αναφορϔν διϊ τουσ κατακλυςμοϑσ και τϐν προ -κατακλυςμιαιον πολιτιςμϐν. Θϊ πρϋπη νϊ τονιςθό, δτι μνημονεϑονται πλεύςτεσ ϐςεσ μεγϊλεσ γεωλογικϋσ μεταβολϋσ, μεταξϑ των οπούων ού λεγϐμενοι κατακλυςμού του Δευκαλύωνοσ καύ του Ώγϑγου δϋν εύναι παρϊ ού νεϔτεροι. Ό αρχαιϐτεροσ τϔν δϑο εύναι αυτϐσ τοϓ Ώγϑγου. Διϊ τϐ ποιοσ ότο ϐ Ώγυγοσ μασ πληροφορεύ ϐ Αθανϊςιοσ Σταγειρύτησ, ϐ ϐποιοσ δύδει ενδιαφϋρουςεσ πληροφορύεσ: « Ό Ώγνγοσκαύ Ώγγησ λεγμενοσ, νομύζεται πρτοσ αυτχθων βαςιλεσ τησ "Αττικόσ, καύ αρχαιτατοσ αυτόσ οικιςτόσ, εξ οώ ϊρχε ται Ηρωικσ αιν...Άπ' ατοώ τούνυν νομϊςθη ΏγυγύαόΑττι -κό καύ πϊςα ό Βοιωτύα. Ώνομϊζετο δϋ καύ ό Αύγυπτοσ Ώγυγύα καύ αύ Θόβαι τόσ Αιγπτου καύ ό νόςοσ τόσ Καλυψοώσ σ νομύζουςι τινϋσ». Αναφϋρει δϋ ο Ιδιοσ διϊ τν κατακλυςμν: «Βαςιλεοντοσ τούνυν του Ώγγου ςυνϋβη ο πρτοσ κατακλυςμσ εισ την Ελλϊδα, του Ώγγου καλομενοσ, καύ ϋπνιξε την Αττικόν. Ού δϋ ϋγκϊτοικοι ϊλλοι μϋν ϋπνύγηςαν, ϊλλοι δϋ ϋφυγον καύ νομύζουςι τινϋσ, δτι ϋφυγε καύ ο Ώγυγοσ». "Ασ ςημειωθό, ϐτι ού κατακλυςμού αυτού δϋν εύναι φαινϐμενα τοπικϊ, αλλϊ παγκοςμύου εμβελεύασ, ϔσ αποδεικνϑεται καύ απϐ τοϑσ μϑθουσ τϔν ϊλλων λαϔν αλλϊ καύ απϐ τϊ υπϊρχοντα γεωολογικϊ τεκμόρια ανϊ τϐν κϐςμο. Ή ϋλλειψισ πληροφοριϔν ςχετικϔσ πρϐσ τϐν κατακλυςμϐν τοϓ Ώγϑγου οφεύλεται, εισ ςημαντικϐν βαθμϐν, εισ τόν ϊπϔλειαν του πανϊρχαιου ϋπουσ «Φορωνύσ», τϐ ϐποιον καύ τϐν εξιςτοροϑςε. Εξι ςτοροϑςε, επύςησ, τϊσ περιπϋτειασ του Φορωνϋωσ, του βαςιλϋωσ του "Αργοϑσ, ϐ ϐποιοσ εθεωρεύτο υιϐσ του ποταμοϑ - θεοϑ Ίνϊχου καύ ϐ ϐποιοσ αναφϋρεται υπϐ του Παυςανύου ϔσ ϐ πρϔτοσ ϐ ϐποιοσ ϔργϊ-νωςε τοϑσ ανθρϔπουσ εισ πϐλεισ καύ κϔμασ. Δϋν γνωρύζομε, φυςικϊ, εϊν πρϊγματι ότο ϐ Φορωνεϑσ ϐ ϐποιοσ πρϔτοσ ςυνεκϋντρωςε εισ κοινϐτητασ τοϑσ Έλληνασ, αλλϊ αυτϐ τϐ ϐποιον εύναι δυνατϐν νϊ λεχθό μετϊ βεβαιϐτητοσ εύναι δτι υπόρχε ανεπτυγμϋνοσ Ελληνικϐσ Πολιτιςμϐσ κατϊ τόν ϋποχόν του «χαλκεύου» γϋνουσ του Ηςιϐδου, δηλαδό χιλιϊδεσ ετη πρϐ του Τρωώκοϒ Πολϋμου. Μετϊ τϐν κατακλυςμϐν αυτϐν κατϋςτη δυνατϐν νϊ ϊναπτυχθό εκ νϋου λαμπρϐσ πολιτιςμϐσ καύ νϊ μεταδοθό καύ πϊλιν ό γνϔςισ απϐ τϊ διαςωθϋντα κϋντρα πρϐσ τόν περιφϋρειαν. Αυτϐ ακριβϔσ περιγρϊφουν ού εκπολιτιςτικϋσ εκςτρατεύεσ τϔν Ελλόνων τύσ οπούεσ θϊ ϊναφϋρωμε λεπτομερϔσ περαιτϋρω. Αυτϐν τϐν λαμπρϐ καύ υψηλϐ 2
νιηζκό ήιε λά δαός ό αηαιπζκόο ηνλ Δεπαιίσλνο, ό αη' εμνρήλ αλαθεξόκελνο ώο «αηαιπζκόο» εο ηά είκελα, δά ηόλ όννλ αί έρνπλ ζπγεληξσή αδάζεζηεο γεσινγέο ανδείμεο, νί όνεο ηννεηνύλ ηλ κεγάι αί αγόζκν αύη γεσινγή κε ηαβνιή εο ηό -10.500. Τόηε ξνειή ή δάζηαζο ηνύ Όιύκνπ αί ηο Όζζο αί ή δάλνμο ησλ Τεκώλ, νόηε ή Θεζζαιία, ή ννία ήην εσο ηόηε ιίκλ, άεμξάλ. Έλ ζρέζε ξόο ηήλ εζζαιίαλ ηά γεσινγά δεδνκέλα είλα ζαθή: Πξό ηξάληα εξίνπ εαηνκκπξίσλ εηώλ άλεδύ ή Αγίο, ή ννία εξειάκβαλε κία νιύ κεγάι εηαζ, ή ννία έεμεηείλεην, αό ηό Ίόλνλ Πέιαγνο εσο ηήλ Μξάλ Αζία αί λνηίσο εσο ηάο λνηίνπο άηάο ηο Κξήηο. Πξό έληε εαηνκκπξίσλ εηώλ έζκεώζαλ α ηαβπίζεο αί αλπςώζεο αί έδκνπξγήζαλ νιιέο ιίκλεο εο ηό έζσηεξόλ ηο. Μία ηναύη ιίκλ ήην ή εζζαιή, ή ννία κεηε (9) ηξά ,ώο ξναλεθέξ, εο εδάδα. Απηόο ό αηαιπζκόο, δά ηόλ όννλ πάξρνπλ άθνλα αί ηά κπνινγά αί ηά γεσινγά ζηνρεία, είλα ό αλαθεξόκελνο αί ώο «αηαζηξνθή ηο Αηιαληίδνο». Άό ηάο ριάδαο αξαδόζεο ηώλ δαθόξσλ ιαώλ, νί όνεο νκινύλ δά ηνύο εαλεικκέλνπο αηαιπζκνύο, ά άλαθέξσκελ κόλνλ κία, ηώλ Τνιηέσλ ηο Κεληξήο Ακεξήο, εξνρήο δνπ αθνλνύλ νί ελδείμεο «ξναηαιπζκαίνπ» νιηζκνύ. Οί Τνιηέ -ν δαηξνύλ ηήλ άλάκλζλ ηεζζάξσλ ενρώλ, νί όνεο ελπκίνπλ ηό ρξπζνύλ, to άξγπξνύλ, ηό ραινύλ αί ηό ζδξνύλ γέλνο ηνύ Ηζόδνπ. Γξάθε έ' απηνύ ό Denis Saurat (12): «'Όσο ιέγε φ Vaillant: Ή ζηνξία ηψλ αλαηνιψλ Τνιηέσλ, γξακκέλ άφ ηφλ Ixtilxochitl, αξρίε, ψο ζπκεξαίλνκε, άφ ηήλ δκνπξγίαλ ηνλ φζκνπ αί καο νκιεί δά ηέζζεξεο ή έληε εν - ράο, ράο, ένλνκανκέλαο «ήιν», αί φντα πήξμαλ εο ηήλ ίζηνξίαλ ηνπ φζκνπ. Ή ξψη ενρή - φ Ήινο ηνπ Ύδαηνο αξρίε άφ ηήλ ζηγκήλ ηο δκνπξγίαο αί ηειεψλε κέζα εο ικκχξεο αί εξαπλνχο νί φνν αηαζηξέθνπλ ηήλ γή. Καηά ηήλ δεπηέξα ενρή - ό Ήινο ηο Γο - αηθή ν φζκνο άφ ηνχο ίγαληαο, ηνχο Quintame - tzins, νί φνν έμθαλίζζαλ ζρεδφλ φινιξσηψο φηαλ ζεζκνί αηέζηξεθαλ ηφλ φζκν. Ό Ήινο ηνπ λεκνπ ήην ή ηξίη ενρή, αί νί Όικέν αί νί Xicalancas, αλξψλεο θπιέο, έζαλ εο ηήλ γή. Έαλάησζαλ φζνπο γίγαληεο εέζαλ ηψλ αηαιπζκψλ ίδξπζαλ ηήλ Chulula αί έθαζαλ εσο ηφ Τακάζν ηνπ Όλδνπξά. Μία απκαζηή ξνζσφηο ψλνκαζεΐζα Κνπεηανάηι, άφ ηνχο κέλ, Χνπεκά άφ άιινπο, ελεθαλίζ εείλ ηήλ ενρή αί έδίδαμε εο ηνχο
1
αλξψνπο ηφλνιηζκφλαί ηήλ ήήλ. Όηαλ δείζησζε νη νί άλξσν δέλ ήειαλ λά δερνχλ ηλ ανδήγζ ηλ ννίαλ ηνπο ξνζέθεξε, έθπγε δά ηλ "Αλαηνιή, α 9 ννχ αί είρελ έιε [ό κύνο ηνπ Κνπεηανάηι (ό όννο είλα ιεπόο αί γελενθόξνο αί έξρεηα αό ηήλ Αλαηνιή δά λά ένιηίζ) είλα εμαισκέλνο εο δι ηήλ Κεληξή Ακεξή, είλα αόρνο ησλ ενιηζηώλ εζηξαηεώλ ηίο όνεο ά άλαθέξσκε, ζπλεηέιεζε δέ ηά κέγζηα εο ηό λά θαληάσληα νί γγελείο ηνπο Ιζαλνύο σο ενύο]. Πξνεδννίζε, είζο, δά ηήλ έεκέλλ αηαζηξνθήλ ηνπ φζκνπ πφ αηαγίδσλ, ηφ φννλ αί έξαγκαηννή [ή ηξίη ενρή είλα διαδή ή κεηαμύ αηαιπζκνύ Ώγύγνπ αί Δεπαιίσλνο]. Ή ηέηαξη ενρή είλα ή Ιδή καο, είλα ν Ήινο ηνπ Ππξφο αί ά ηειείσζ εο κία γελή πξίλ ιαίιαα». πξίλ ιαίιαα». Θά ήην δπλαηόλ λά αλαθεξνύλ ιείζηεο νζεο αξόκνεο αξαδό ζεο, νί όνεο όιεο νκινύλ δά ηόλ ιακξό νιηζκό ό όννο αηέζη δπλαηόλ λά άλαηπρ κεηαμύ ηώλ δύν ηειεπηαίσλ κεγάισλ αηαιπζκώλ.Τόλ κεγάιν «αηαιπζκόλ» ηά γεσινγά ηεκήξα ηννεηνύλ εαξβώο αί ανδελύνπλ δη έιαβε ρώξαλ ξό Δώδεα ριάδσλ εληανζίσλ εηώλ, ρξνλνιόγζο ή ννία ζπκθσλεί κέ ηήλ δδνκέλλ πό ηνύ Πιάησλνο δά ηήλ αηαζηξνθήλ ηο Αηιαληίδνο. "Αο ελπκνύκε ηί ιέγεηα εο ηόλΤίκανλ(23): «"Έξρεηα ηφ ξευκα ηνπ νπξαλνχ ηφ φννλ αηαζηξέθε ηφλνι -ηζκφλ, ηά γξάκκαηα αί φια ηά άιια ηά ααξαίηηα δά ηήλεν - ιηζκέλλ ιηζκέλλ σήλ, εγαηαιείε δέ ηνπο αλξψνπο αγξάκκαηνπο αί ανιίηζηνπο... Έζετο έλπκεΐζε ελα αηαιπζκφ, ελψ έγλαλ νιινί, δέλ γλσξίεηε δη εο ηήλ ρψξαλ ζαο έγελλή ηφ ευγελέζηε - ξνλ γέλνο (ιέγε γέλνο (ιέγε ό Αγύηνο εξεύο ξόο ηόλ Σόισλα), αφ ηφ ννίνλ αί αηάγεζε, δφη κεηά ηφλ αηαιπζκφ νιιέο γελεέο αξήινλρσξίο λά γλσξίνπλ γξαθή [δό αί δέλ έρνπλ ακκίαλ ζρέζλ αί πνέζεο εξί ηνύ αιθαβήηνπ κέ ηό όηε ήξρζε ό νιηζκόο]. Είο ηάο "Αήλαο ξναηαιπζκαίσο (ξό ηνύ-10.500) ετρνλ γίλε ηά ζκαληψηεξα έξγα αγνζκίσο αί κεγάια ζηξα -ησηαί ξφνδν». Είζο ό κεηαγελέζηεξνο Φιάβνο Ίώζνο ιέγε (Καη' Άίσλνο, εθ. 2 § 10 κηθξ. έδ. Παύξνπ): «Εο ηήλ Ειιάδα δκσοκχξα α-ηαζηξνθαί έήινλ, αί φντα έμήιεςαλ ηήλ κλήκλ ηψλ γεγνλφ ησλ, άληνηε δέ, λένλβίνλ έγαλάνληεο, έλφκνλ δη ηφαλ ήξρελ αφ ηο ενρήο ησλ». Δόδσξνο ό Σειώηο γξάθε εο ηήλ «ίζηνξήλ ββινήλ»
2
ημο (V, 47,4), μη μί άημμ ηξ Σαιμνάξ ενβνάθμοκ ηυκ ιε βάμ αηαοζιυ, αηά ηυκ υμμκ δκμίπ, υ Δήζμκημξ αί ηυ ζηεκυκ ημο Βμζυνμο, μυηε έλεπφζακ ηά ΰδαηα ημο Δολείκμο, ηά υμα αί έιιφνζακ μάξ ενμπάξ αά αί ηιήιαηα ηξ δίαξ ηξ Σαιμνάξ. ά ημφημ αί εξ ιεηαβεκεζηέναξ έμπάξ, αείξ ανεηήνμοκ, αυι, αηεοζιέκαξ υεξ αί ήίεομκ δά 9 ηςκ δηφςκ ηςκ μκυνακα: «αί δά ηνλη έλ ηνο κεηα -γελεζηέξνο αξντο έλίνλο ησλ αιέσλ άλεζαέλα ηνο δηχνο ιίλα νλφξαλα».
ξίακβνο ηνλ Δνλχζνπ εο ηλ Άλαηνιήλ. Ή ζπλνδεία ηνπ Δνλχζνπ ανηειείηα αφ Ειιλίδεο λεαλίδεο νχ αίνπλ χκβαια αί αφ εληνίνπο νχ φξρνυληα αηά εξίεξγν αξνβαηφ ηξφν (Βξεηαλφλ Μνπζεΐνλ Ε 695). ' "Ωξ έπμιε νμακαθένε, ιεηά ηυκ αηαοζιυκ ημο Ώβφβμο άκε-ζοβνμηή υ μηζιυξ εξ ηήκ Αβίδα αί εαμκ πχνακ μί εμηζηέξ εζηναηείεξ νυξ ηήκ Άκαημήκ αί ηήκ φζκ, υςξ ιαξ νμθμνμφκ υ υδςνμξ Σεχηξ, υ Άννακυξ αί υ Σηνάςκ. Δξ ηήκ Άκαημήκ, ζοκήκηζε υ Μέβαξ Αέλακδνμξ, αηά ηήκ δάνεακ ηξ εζηναηείαξ ημο, ηάσπκ ιαξ ιεβάξ Δκήξ μ ηζηήξ εννμήξ ή μμία έθενε εξ ημοξ αμφξ ηξ Αζίαξ εηεφβ ιαηα μηζηά αί εζιμφξ νζεοημφξ ιέ ηήκ έβαίδνοζκ Μοζηνίςκ. Ακαθένε υ Άννακυξ (Ικδή 1) δη υ Αέλακδνμξ ζοκήκηζε εξ ηήκ Ίκδίακ ημφξ Νοζαίμοξ, μί υμμ «νπ Ίλδφλ γέλνο εζηίλ», αά είκα αοημί μί μμίμ ιεηά ημο μκφζμο ήμκ εξ ηήκ Ικδία, 1
«ηψλ ακαΔνλχζσ έιφλησλεο ηήλ γήλ ηλ Ιλδψλ» αί ανέιεκμκ ζοκμζέκηεξ ιεηά εβπςνίςκ «έρσξίσλ ηνπο έέινληαο ηνο Έιιζί \ υξ χκμιάζ Ντζα αί ή πχνα Νοζαία, δά κά ηιή ζπλψζε»·η ηυ δνμξ ηξ Νφζξ, μ δε υθμ εί ηςκ μμίςκ ήημ ηζιέκ ή Νοζα χκμιάζζακ Μνυξ νυξ ηιήκ ημτ ηνυμο ηξ είαξ βεκκήζεςξ ημτ μκφζμο: «ζχκθνξ ήηλ έρξήζαην επχο γελφκελνο». Αοημί μί Ικδμί θοηεφμοκ ζζυ νυξ ηιήκ ημτ μκφζμο αί εξ ηάξ ιάπαξ θένμοκ έζήηαξ «αηάζηηνπο», χξ μί έμνηάγμκηεξ ηά Βαπεία, αί είζξ ηφιακα αί φιαα, χξ υ μκοζαυξ ίαζμξ. Δίζξ ακαθένε, δη υ υκοζμξ ίδνοζε υεξ αί έεζε κυιμοξ, «φιάο ηε νίίζα αί λφκνπο έζα», εκχ νυ ηςκ εμηζηχκ εζηναηεχκ μί Ικδμί ήζακ κμιάδεξ, «άια κελ δ λνκάδαο είλα Ιλδνχο» (ηυ μμίμκ ζοκάδε ιέ ηήκ ζιενκήκ άμρκ ενί αυδμο ηχκ κμιάδςκ Ανίςκ εξ ηήκ Τκδήκ). έκ είπακ ιμκίιμοξ καμφξ, «εξά Θεψλ δεδνκκέλα», μφηε βεςνβίακ αί υεξ, έθενμκ «δνξάο ξίσλ»αί έζηίγμκημ ξίσλ»αί έζηίγμκημ δά οκβίμο. Καηυκ, διςξ, έδδάπζακ ου ηχκ Δήκςκ «ζείξελ ηλ γήλ» (ζιεχκε δέ υ υδςνμξ δη αί υ Τνηυειμξ, αη' έκημήκ ηξ ήιηνμξ, έλεζηνάηεοζε «ηήλ γήλάζαλ»δδάνσλ ηήκ βεςνβίακ) αί «βφαο αί «βφαο χ' άξνηξνλ ευμα». Δίζξ έδίδαλε υ υκοζμξ ηυκ πμνυκ, «νξρζλδέ έδδάμα», αά αί «ενχο αί «ενχο ζέβελ» αί εζιμφξ ιοζηναμφξ. Άκέθενμκ είζξ μί Ικδμί, δη δεαέκηε βεκεάξ ιεηά ηυκ υκο -ζμκ έεζέθ ηήκ Ίκδίακ υ Ηναήξ, δά ηυκ υμμκ μί Ικδμί εε -βμκ δη ήημ μιυθομξ ημοξ « Ίλδντζ γγελέα ιέγεζα» (αοηυ είκα θοζυ, εάκ άςιεκ ο' υρκ ηήκ μκή ακάνπαα ζημνία ηχκ Ανίςκ), ηυκ ενβνάθμοκ διμμ νυξ ηυκ Θαίμ Ηναή ά ελζημνμφκ δη δήε άε πχνα, άμααίνμκηάξ ηκ αυ άε αυκ, «έειφληα απηφλ άζαλ γήλ αί άιαζζαλ αί αήξαληα ν,η εξ αφλ», αί εκηέε έβαηεζηά εξ ηήκΊκδία, έκοιθεφ μ -άξ βοκαίαξ αί αέηζε μμφξ ομφξ άά ιίακ ιυκκ οβαηένα, ηήκ Πακδαίακ, αυ ηήκ μμίακ χκμιάζ ή μιχκοιμξ πχνα ηχκ Ικδχκ. Ακάμβεξ εμηζηέξ εζηναηείεξ άκέαμκ μί Έκεξ, ιεηά (,) ηυκ αηαοζιυκ ημτ Ώβφβμο αί νυξ ηήκ φζκ . Ό υδςνμξ Σεχηξ ενβνάθε ηήκ έζηναηείακ ημτ Ηναέμοξ εξ ηήκ Ασβοημκ, Λφκ αί Ίζακίακ, ακαθένε δη εξ ηήκ Λ -φκ έηζε υκ «απκαζηήλ ηψκεγέε, ηήλ φλνκανκέλλ Έα-ηφκπινλ»αί δη δήκμλε ηυ ζηεκυκ ημτ Γναηάν, «δαζάςα ηάο είξνπο αί ηφλφξνλ άλνίμαληα νήζα ηφλ ψεαλφλκίζγε -ζα ηή α' κάο αιάηη», «βνπιφκελνο άείκλζηνλ έξγνλ έ'
2
αύημ ζοκηεέζα», «αί ζηήαξ εεημ α' έαηένακ ηωκ είνωκ» - έλ' μύ έωξ α ζήιενμκ ηό ζηεκόκ αείηα «Ηνάεμ ζηήα». Πενέηνελε ό Ηναήξ όόνμκ ηκ Ίνήκ πενζόκζμκ, έηιή δε δαηένωξ οό εοζεμύξ αί δαίμο αζέωξ, εξ ηόκ όμμκ αηέε ό Ηναήξ ιένμξ ηωκ μδώκ ημο, ωξ δωνεά, ό αζεύξ ηά εδέπ αά ηά αθένωζε δα εξ ηόκ Ηναή, αη' έημξ δέ έοζίαγε ηόκ αύηενμ ηαύνμ νόξ ηιήκ ημο, ναηή ή μμία δεηνή εωξ ημύξ πνόκμοξ ημο όδωνμο (4,18,3): «δελώκ δέ ηήκ ηωκ Ιήνωκ πώνακ, Ιήνωκ πώνακ, αί ηιείξ οό ηίκμξ ηωκ εβπωνίωκ αζέωξ, ακδνόξ εοζέεα αί δαμζύκ δαθένμκημξ, αηέε ιένμξ ηωκμώκ εκ δωνεαΐξ ηθ αζε. μ δέ αώκ άάζαξ αένωζεκ Ήναεϊ, αίαη'έκαοηόκέ ημύηωκ εοεκ ακηώ ηόκ αζηεύμκηα ηώκ ηαύνωκ ηάξ δέμϋξ ηνμκιέκαξ ζοκέ ενάξ δαιεΐκα 9 αηά ηήκ Ίνίακ ιέπν ηώκ α ιάξ ανώκ». Οί εζηναηείεξ αοηέξ ενεάιακμκ ηήκ αηαζεοήκ ένβωκ εββε μεηωηώκ αί ηήκ άκάηολκ ηξ βεωνβίαξ εκ βέκε, αόη ακα θένεηα (4,17,4) δη ό Ηναήξ έειεή ηήκ βεωνβίακ ηξ Λύξ αί έβκε δ ή πώνα ήνξ αιεώκωκ αί εαώκωκ: «ώζηε αί βεωνβίαξ αί ηαϊξ ααξ θοηείαξ ηαϊξ ημύξ ανμύξ αναζεοαγμύζαξ νωήκα μήκ ιέκ άιεόθοημκ πώνακ, μήκ δ' έαμθόνμκ αόμο δέ ηήκΑύκ... έμίζε ιδειαξπώναξ εοδαιμκία είεζα», "Αξ ζιεωή, δη Λύ μκμιάγεηα αό ημύξ αζζμύξ δ ή ένακ ηξ Αβύημο Βόνεμξ Αθνή, ζήιενμκ δέ έπμιεκ αμδείλεξ, δη νάβιαη ή Βόνεμξ Αθνή αί ή Σαπάνα ήζακ αηανάζ - κα, κα, έπμοκ ενβναθή ομείιιαηα ιεβάωκ ανδεοηώκ ένβωκ, ηό δέ δαζηιόκ εωθμνείμκ «Κμμύια» έπανημβνάθζε ηήκ ενμπή ηξ ζιενκήξ Λύξ αί αέδελε δη οάνπμοκ μίηεξ μηαιώκ ιέ (3) δεύοκζκ ε Νόημο νόξ οζιάξ. Ακαθένε είζξ ό όδωνμξ ηήκ δνάζκ ημο Ηναέμοξ εξ ηήκ Κεηήκ, ηήκ ζιενκήκ Γαίακ, μμύ έδωζε κόιμοξ, αηήνβζε ηά άνανα έια, αίδνοζε δέ ιεβά ό μκόιαη Άλησία (έ ημο α = ενάκζξ, δά κά ηιή ή ιανά εζηναηεία ημο), ή μμία έημηε εεωνείημ αό ημύξ Κεημύξ εζηία ηωκ αί ιηνόμξ, ανέ ιεκε δέ αόνημξ εωξ δημο ηήκ έλεόνζε ό Ιμύμξ Καίζαν αηά ηόκ Γααηό όειμ. 'Έδωζεκ εκ βέκε ηόκ μηζιό αί δήκμλε μδμύξ εξ ηάξ Άεξ, μύηωξ ώζηε κά αηαζηή δοκαηή ή εμκωκία 1
ιέ ηκ Ιηαία, εξ ηήκ μμίακ ιεηέ αηόκ (4,19): « δ' Ηναήξ ηωκ Ηναήξ ηωκ ιεκ Ιήνωκ ιεκ Ιήνωκ ανέδωε ηήκαζείακ ημξ άνί -ζημξ 9 ηώκ εβπωνίωκ, αοηόξ δ άκααώκ ηήκ δύκαικ α αηακηή -ζαξ εξ ηήκ Κεηήκ αί άζακ έεώκ αηέοζε ιεκ ηάξ ζοκήεξ ανακμιίαξ αί βεκμημκίαξ, μμύ δε ήμοξ ακνώωκ ελ άακημξ έκμοξ εμοζίωξ ζοζηναηεύμκημξ έηζε όκ εοιεβέ ηήκ μκμιαζεϊζακ αό ηξ αηά ηήκ ζηναηείακ άξ Αζίακ. μμύξ δέ αί ηωκ εβπωνίωκ άκέιλεκ εξ ηήκ όκ ώκ έναηζάκηωκ ηω ήε άκηαξ ημοξ έκμμϋκηαξ έανανωήκα ζοκέ, μί δέ Κε -ημίιέπν ηώκδε ηώκ ανώκ ηιώζ ηαύηκ ηήκ όκ, ώξάάζξ ηξ Κεηήξ μΰζακ έζηίακ αί ιηνόμκ. δέιεκε δ' αϋη άκηα ηόκ άθ' Ηναέμοξ πνόκμκ εεοένα αί αόνημξ ιέπν ημΰ α' ιάξ πνόκμο - ηό δέ ηεεοηαϊμκ οό Γαΐμο Καίζανμξ ημϋ δά ημ ιέβεμξ ηώκ νάλεωκ εμϋ νμζαβμνεοέκημξ ε ίαξ αμϋζα ζοκκα -βάζ ιεηά άκηωκ ηώκ άωκ Κεηώκ ύμηαβήκα Τωιαίμξ.όδ' Ηναήξ ηήκ ε ηξ Κεηήξ μνείακ εί ηήκ Ίηαίακ μμύιεκμξ, αί δελώκ ηήκ όνεκήκ ηήκ αηά ηάξ "Αεξ, ώδμμίζε ηήκ ηναπύηηα ηξ όδμϋ αί ηό δύζαημκ, ώζηε δύκαζα ζηναημέδμξ αί ηαϊξ ηώκ ομγοβίωκ άμζεοαϊξ άζιμκ είκα». Σηνάωκ ζιεώκε, είζξ (Γ'5), δη ύνπμκ μμί καμί ημο Ηναέμοξ εξ ηήκ Ινία, εξ εκα δέ ιάζηα αό αοημύξ, εξ ηά (10) Γάδενα , ύνπμκ όηάπεξ άεξ, μμύ ήζακ άκαβεβναιιέκα ηά έλμδα αηαζεοήξ ημο καμύ, αοηό δέ ηό ακαθένμιε αί ώξ ηειήνμκ 03,14) ηξ ανπαόηημξ ηξ Δκήξ βναθήξ.
β' έκ εΐκα μνόκ κά ύμηεή δη μί εζηναηείεξ ημο Ηναέμοξ είκα αθβήζεξ ιοέξ, ζηενμύιεκεξ ζημνήξ αείαξ* ακηέηωξ, έπμιε ήδ ανεηά ζημπεία δά κά άμδείλωιε, δη αί αείξ είκα αά αί μζιμϊζημνέξ, αναιείκαζα έημηε εξ ηήκ ικήικ ηώκ εκημίωκ. "Δπμιε, μόκ, ηήκ άκάικζκ αό ηήκ δαδνμ -ιήκ ημο νόξ ηήκ Ίνίακ ιέ ηήκ εάδα ηώκ αναααζζίωκ όεωκ ηάξ μμίαξ ίδνοζε αηεώκ ε ηώκ "Αεωκ εξ ηήκ ανααήκ (8) Πνμβίακ , ηήκ Ήνάεακ, ζιενκήκ Όέν, ηήκ ακ νάε -ακ ιεημκμιαζεζακ αηά ημύξ πνζηακμύξ πνόκμοξ εξ Saint Tropez, ηήκ Μόκμμκ, ζιενκόκ Μμκαό, ή μμία ώκμιάζ αό ηόκ καόκ ημΰ Ηναέμοξ Μμκμμίμο, βκωζηή εωξ ηόκ 19μ αώκα ώξ Port-Hercule, ηήκ Cavalaire, άμηε Heraklea Cacabbaria. Μαξ έβε ή ιομμβία δη, άκηιεηωίγωκ ηόκ Γνοόκκ, έζηαημέδεοζεκ εξ 2
όπονόκ ηόμκ εξ ηκ μνοθήκ ημο όνμοξ 'Αακημξ, ανά ηό ζιενκόκ Καδίλ* ης όκη εξ ηκ αηάμκ ημμεζίακ οάνπμοκ ενεία κεμμύ θνμονίμο, βκςζημύ ώξ «Fort Urucles». Ά' άξ ενμνζώιεκ εξ ηκ άκαθμνάκ ημο ιύμο ημο Ακηαίμο αί ηςκ ιή ςκ ηςκ Εζενίδςκ, ηςκ μμίςκ ή ημμβναθία έπε εημιενώξ ιειε-εη(15). "Αξ ύεκοιίζςιε δά ηόκ Άκηαμκ (ημϋημ ηό «άνενβμκ» έναβιαημμίζε ό Ηναήξ, δόη αοηόξ έθναζζε ηκ δίμδμ νόξ ηόκ ήμκ ηςκ Εζενίδςκ) μίβα ηκά αό ηό ένβμκ ημϋ Σηαβενίημο: «... άείθζακ, μ ιέκ Ηναήξ ιέ έαμ κ αηά ηήκ Έκήκ ζοκήεακ, υ δ έ Ακηαίμξ ιέ αιιμκ, Ικα ακαδίςζ ηήκ δφκαικ αφημτ... Μεη'μίβμκ έεζε υ Ακηαίμξ αηά βξ. 'Α' άκίζηαημ άκ ζπονυηενμξ, έκδοκαιμφιεκμξ ου ηξ βξ. Σμφημο δέ μάξ βεκμιέκμο, έκυζεκυ Ηναήξ ηκ αΐηίακ υεκ ανάζαξ αοηυκ εξ ηάξ άβάαξ, δέκ ηυκ έννρε έμκ αηά βξ, αά ηυκ έζθλεκ δαξ δοκάιεζκ, έςξ μΰ ηυκ έκλεκ εξ ηάξ πείναξ αφημτ. Συ ιέκ ιουκ αί μηυκ άζια νυπενμκ εεδή εκ χ είκα ηξ εξ ηήκαηνίδα αφημτ αί μειεσ εεί, ηυκ μεσ ή βή, μσμκήαηνίξ -αείθεηα αί ιέ αιιμκ δ εζηί αιάκε μήεακ ζηναημφ μήκ. Ό μήκ. Ό δέ Ηναήξ, υ λέκμξ εεί, ένεε κά άείθηα ιέ ηυ έαμκ μΐμκιέ ηκ ζηναηςηήκ ζφκεζκαί μίμκμιίακ ημτ ζηναημφ-εεδή δέκ είπεκ αιιμκ εξ άκαήνςζκ ημτ θενμιέκμο ζηναημφ. Καηαείζαξ δέ αοηυκ αί άμυραξ ηήκ ακηαπυεκ ένπμιέκκ μήεακ, ηυκέθυκεοζεκ... Ό "Ακηαίμξέηζε ηήκυκηήξΜαονηακίαξ Σίββκ, ηήκ ιηνυμκ ημτ αζείμο ημοξ. Καη' άμοξ επε οβαηένακ (ή ζφγοβμκ) Σίββκ... ΟίΑίοεξ έεβμκμη υ ηάθμξ ημτ Ακηαίμο ήημκ έεσ - υεκ έζαρεκ μ Ρςιαίμξ ενηχνμξ ε- νενβίαξ νενβίαξ πάνκ αί εφνε ηά μζηά αηά ημ νέκ ιέβεμξ, χξ έεβμκ μί Ρςιαίμ...». Άξ έλεηάζςιε, ηώνα, ηάξ αναδόζεξ ηςκ ββεκώκ ηξ ενμπήξ ημϋ 'Αηακημξ, ή μμία εονίζεηα έκακη ημϋ Γναηάν αί μκμιάγεηα Τββηακία ή Τββηακή Μαονηακία, έπε δέ ώξ ονίακ όκ ηήκ Ταββένκ. Πζίμκ ηξ Ταββένξ οάνπε ινόξ όθμξ ακώκοιμξ, μκμιάγεηα αώξ «ό όθμξ», αί ηόκ δεκύμοκ ώξ ηόκ ηάθμκ ημϋ Ακηαίμο* ζίμκ αύημϋ έκα ινόκ ΰρςια θένε ηήκ μκμιαζία Tanja - Balia, Balia, δαδή Πααά Ταββέν, αί έβμοκ μη Tanja μη Tanja ζιαίκε Tingis, δαδή Τίββξ, ή όξ ηήκ μμία έηζε ό Ακηαίμξ. Εξ άόάό-ζηαζ ιενώκ πμιέηνςκ δοηώξ ηξ Ταββένξ, εξ ηήκ άηήκ ημϋ "Αηακημύ, έκα άνςηήνμκ εηνώδεξ δάηνημ κ αό ζήαα αείηα «Grottes d' Hercule »,«Ta ζήαα ημϋ Ηναέμοξ». Οί Εζενίδεξ (=αημμϋζα εξ ηήκ άςηάη Δύζ) ήζακ ώξ ή Τίββξ
1
Παναηνείηα εξ αοηυκ ηυκ πάνη ή «νμαηακζιαία» δάιμνθςζξ ημκ ίζιμτ -ηυηε- ημκ Γναηάν (εοεία βναιιή) εκ ζκβνίζε νυξ ηκ ζιενκήκ (δαεμιιέκ βναιιή). Δανίκεηα υ ζηεκυξ μνιυξ μφ εκχκε ηήκ ίικ Σνηςκίδα ιε ηυκ "Αηακηυ, 6 ζηεκυξ ζιυξ ιεηαλφ ηξ ίικξ αί ημκ χεακμτ, ηυκ υμμ δέ μ Ηναήξ χξ αί ή είανμξ έζξ ηξ ααάξ Σαββένξ (Tanja-Balia). Εξ ηυ Εξ ηυ άης ιέ άης ιέ^μξ ημκπάνημκ θαίκεηα υ ήμξ ηςκ ήμξ ηςκ Εζενίδςκ Εζενίδςκ (Larache) α ηά εηεηαιέκα έ ημκ Αάδςκμξ ημκ Αάδςκμξ (Louis Charpentier, «Lesgeants etle mystere des origines» Flammarion, Paris, 1969).
2
οβαηένεξ ημο Άηακημξ, αζέςξ ηςκ Αηάκηςκ, υ υμμξ έδςζε ηυ μκμιά ημο εξ ηυ αναείιεκμκ φρυκ δνμξ. Ή ημή ανάδμ -ζξ ημμεηεί ηυκ ήμκ ημοξ κμηίςξ ηξ Σαββένξ ζίμκ ηξ ανπαίαξ υεςξ Λλμΰξ (Lixus), δμο ή ζιενκή ινά υξ Larache μμία αί μκμιάγε ηυκ διμηυ ήμ ηξ «Jardin des Hesperides»)/H μίπκ αοηή εονίζεηα έκακη ηξ Λλμφξ, πςνίγεηα διςξ αυ αοηήκ αυ εκα εονφ εμξ ζπιαηγυιεκμκ αυ ιίακ δαάηοκζκ ημο μηαιμί) Λμφμξ.Αφηυ ηυ εμξ ναηχξ άειυ - κςκε υμ αοηυ ηυ ηιήια ηξ οηήξ αηήξ (αναηνήζαηε ηυκ νμ -ζνηιέκμ πάνη), μυηε ήημ δοκαηυκ κά ηήκ νμζέββζ άμμξ εσηε δαζπίγμκηαξ ηά ε,εΐηε δά αάζζξ. Ά' χξ βκςζηυκ υ Ηναήξ δέκ δέεηε ζηυμκ, μυηε δέκ αέιεκε ανά κά δαή ηυ εμξ, αυι αί ζήιενμκ ίακ έίκδοκμκ αί βειάημ φδνμυθεξ. Αοηυ ζοκάδε ήνςξ ιέ ηυκ ιτμ υ υμμξ έβε, δη δά κά ζίαζ υ Ηναήξ ηυκ ήμ χθεε κά ααίζ νυξηυκ δθκ Λάδςκα, ιέ ηάξ μάξ εθαάξ.Ή ανάδμζξ μυκ είκα γςκηακή αί ζήιενμκ εξ ημοξ ββεκείξ Βενένμοξ, μί υμμ ελαμμομφκ κά αοημαμαμφκηα «Τμί ημο Άηακημξ». "Αξ αναηνήζςιε, ηχνα, ηήκ ημμβναθίακ ηήξ ενμπήξ, αιά κμκηεξ φ' δρκ δη δα αοηά ζοιαίκμοκ νμ ηήξ δακμίλεςξ ημο μνιμΰ ημο Γναηάν (αξ ζιεςή εδχ δη δέκ είκα δοκαηυκ κά άμθακχιεκ εάκ ή δάκμλξ ημο ζηεκμΰ είκα ηχ δκη ηεπκυκ ένβμκ -χξ εάγεηα δη είκα ή δάκμλξ ηήξ θάναββμξ «Sabaloka>^ ηυ μοδάκ, ή μμία άεζηνάββζε ηήκ ηεναζηία εζςηενή ίικ ηήξ Κεκηνήξ Αθνήξ αί έδιμφνβζε ηυκ Νείμ - ή αμηέεζια βεςμβήξ ιεηαμήξ.'Αξ άςιε φ' δρκ αχξ, δη ή νχη ιέηνζξ ημο άημοξ ημο φυ ηχκ Δήκςκ ηήξ αζζήξ εμπήξ εφνε άημξ εκυξ ιίμο, εκχ ζήιενμκ, υβς ηήξ δανχζεςξ ηχκ εηνςιάηςκ επε άημξ δεαέκηε ιίςκ). Ό ζιυξ αοηυξ ήημ εξ ηήκ άκαημήκ ημο εονάκ ίακ μνεκυξ αί δφζαημξ, άεηέε δέ ηιήια ηήξ μνμζενάξ Ρίθ - ζένα Νεάδα, «Rif - sierra Nevada». Δξ ηήκ οηήκ εονάκ, νυξ ηυκ Άηακη -υκ, άεηεεημ αυ παιαά εδάθ, ηά υμα έλεηείκμκημ άυηυ Καδίλ (Cadix)l(i^ ηυ ανηέ (Spartel). Δξ αοηά ηά ηαεκά εδάθ οήνπε ιία ίικ, ηήξ μμίαξ ή δπ ζπιαηίγε αί ζήιενμκ ηυκ υ -μκ ηήξ Σαββένξ· αοηή ή ίικ εμκςκμφζε ιέ ηυκ Αηακηυ δ' εκυξ ζηεκμφ αί ιανμφ μνιμφ, υ υμμξ δήνπεημ ανχξ άηςεκ ηήξ Πααάξ Σαββένξ, είκα δέ βκςζηυξ εξ ημφξ βεςυβμοξ χξ «νήβια ηήξ Σαββένξ». Δμιέκςξ, δά κά δαή εκαξ ζηναηυξ άυηήκ Δφνχκ εξ ηήκ Άθνήκ, εθυζμκ δέκ δαέηε μία, μθείε κά δαή δά ημφ ζηεκμφ ζιμφ υ υμμξ ζπιαηίγεηα αυ ηήκ 1
δοηή κ δπκ ηήξ ίικξ αί ηήκ άηήκ ημο Αηακημφ, μυηε αί ά εφνεή νυ ηήξ ζηεκήξ ςνίδμξ φδαημξ μφ αμηεεί ηυ ζιεμκ ενμήξ ηήξ ίικξ, αηακηνφ ηήξ Πααάξ Σαββένξ. Δμιέκςξ έε νέε κά αηεζήκςζε υ Ηναήξ, ανά ηυ ζιενκυκ άνςηή -νμκ ανηέ, αί νάβιαη έε είκα υ ηυμξ υ εβυιεκμξ«ήαα ημφ Ηναέμοξ». Ή Πααά Σαββέν ήημ αηάμξ πχνμξ δ' άιοκα αχξ αηά ηήκ ακμδμκ ηήξ αίννμαξ ιεηεηνέεημ εξ κήζμκ, ή ένλ ενμπή δέ, παιαή μφζα, ενεάεημ φυ εχκ, ηά υμα αζηχκ αδφκαημκ ηήκ αηαδίςλκ, έςξ υημο αηχνςζε υ Ηναήξ κά ενοχζ δμκ ηυ φρςια αί κά ηυ άμυρ αυ ηήκ έκδμπχνακ. Μέ ημφξ δίμοξ ανχξ δνμοξ ενβνάθε υ Καίζαν ηυ χξ «έκλε» ηυκ Βενκεηυνβα εξ ηήκ Άζίακ (εκοιμφιεα δη έηίζ αφη φυ ημφ Ηναέμοξ) άμυραξ αοηυκ αυ ηήκ βήκ ημο. Μέκμιεκ έημ ιέ ηήκ ζοιθςκίακ ηήξ ημήξ αναδυζεςξ αί ημφ Δκμφ ιφμο αί ιέ ηήκ εαυηηα ηχκ Βενένςκ ενί ηήξ αείαξ ημο* αά οάνπε αί ή ζφιηςζξ ηχκ βεςβναθχκ δεδμιέκςκ. Άξ δμφιε, μυκ, ηί έβμοκ μί αζζμί δά ηυκ ηυηε ζιυ κ αί ηήκ έ' αοημφ ίικκ. "Δκαξ ναπχδξ ζιυξ άημοξ ενίμο δεαέκηε πμιέηνςκ ηήκ έπχνγε αυ ηυκ ςεακυ, ή δέ είανμξ ημμεζία ηξ δέκ ήημ δοκαηυκ κά ιείκ αζπμίαζημξ. Γνάθε υ Σίιαμξ (25α): «Εκείν ηήν εποτή... όζα εύρίζκονηο ενηός ηον πορθον, ώμοίαονμέ λιμένα μέ ζηενήν είζοδο, ενώ πέραν ηον ζηομίον σπήρτε ένας πραγμαηικός ωκεανός». Ό δέ υδςνμξ έβε (111,53): «...εν ηή Τριηωνίδι λίμν, ηανην δέ πλζίον νπάρτειν ηον περιέτονηος ηήν γήν ώκεανοϋ... κεϊζθαι δέ ηήν λίμνν ηανην πλζίον Αιθιοπίας καί ηον παρά ηόν ώκεανόν ορονς, δ μέγιζηον νπάρτειν ηών εν ηοις ηόποις καί προζπεπηωκός εις ηόν ώκεανόν, όνομάεζθαι δέ ύπό ηών Ελλήνων "Αηλανηα». Αοηή μυκ εΐκα ή ενίθιμξ ίικ Σνηςκίξ: ηήκ ημμεημφιε έμκ ιέ ανίεα, ζίμκ ημφ ςεακμφ αί ημφ Άηακημξ. Καηέζη αοηή ιοή, δυη εξ ημφξ αζζμφξ πνυκμοξ εΐπε θοζά αφζε κά φάνπ. Δσδμιεκ μυκ, ιέ αοηά ηά μίβα αναδείβιαηα, δη ιεηά ηήκ α-ηαζηνμθήκ ημφ Ώβφβμο φήνλεκ έακμνβάκςζξ ημφ μηζιμφ, Δκέξ αμζημέξ δέδςζακ ε κέμο ηίξ εζηιμκέξ αί ν ζεοηέξ βκχζεξ αί ήνπζε ή αηαζεοή μχκ ηεπκχκ ένβςκ δά ηήκ άμζηνάββζκ ηχκ οδάηςκ, δα δέ ηαφηα ανέιεκακ εξ ηάξ αναδυζεξ ηχκ ββεκχκ μί υμμ εκίμηε ιαξ δαζχγμοκ εηυξ νμθμνίαξ, θέν' εείκ δη υ καυξ ημφ Πμζεδχκμξ, ηυκ υμμκ εΐπε ηίζε υ Ακηαίμξ, εφνίζεημ εξ ηυκ ζηεκυ ναπχδ ζιυ ηυκ ιεηαλφ ηήξ ίικξ Σνηςκίδμξ αί ημφ ςεακμφ (ης δκη,
2
ά ήημ αδύκαημκ κά εονέ Ιδεςδέζηενμξ ηόμξ δά καόκ ημΰ Πμ ζεδώκμξ). "Αξ ηεεώζςιε όιςξ ιε ιενάξ ααναηήημοξ δεονκήζεξ. Ό Ηναήξ εΐκα ανπαόηαη νμζςόηξ, δεκ πςνεί αιθμία δη είπε θάζε εξ ήιεσήκ αιίδα αί ζοκεδύαγε άθ' εκόξ ηήκ δνάζκ δά ηήκ έακμνβάκςζκ ημΰ μηζιμύ αηά ηήκ ιεηααηα-οζιαίακ έείκκ έμπήκ, δό αί μί άμ εΐπμκ ζπέζκ ιε ηήκ έαάνζκ ηξ βξ, εξ ηήκ μμίακ έβαίζηακημ μί άκνςμ, άό μίμοξ κδύκμοξ (άμλήνακζξ εώκ διμονβέκηςκ ε ηώκ οδάηςκ ηώκ αηαοζιώκ, αηαζηνμθή αβνίαξ ακίδμξ .μ..)· άθ' έηενμο όιςξ ήζπμή ιέ ηήκ έακαθμνάκ ηώκ εζιώκ αί ηξ ν ζείαξ, μόηε ηά αημνώιαηα ημο έαμκ εξ ηά ιοζηήνα εμμβή πνμά, άβμνέκηςκ δ' αοηώκ νζεοηώκ αεώκ. Ό σδμξ ό Ηναήξ έαηνεύ ςξ ή εώκ ημο ιοζηαβςβμύ, άά αί ςξ ηό νόηομκ ημο ήνςμξ, ό όμμξ θνμκηίγε δά ηήκ εηίςζκ ηξ μκςκίαξ ημο. Αιθόηενα αοηά ηά ζημπεία είκα ώξ έβμοκ μ κεξ εμόβμ ηά παναηνζηά ημο άκνςμο, ό όμμξ έπε ακέε εξ ηό κεοιαηόκ έίεδμκ «ιίεμξ» δό αί ώκμιάζ εζήιςξ ό Ηναήξ ιίεμξ. Όζμκ άθμνα ηίξ αναδόζεξ δά ηίξ εζηναηείεξ ημο μκύζμο, εκκμμύκ δη εξ ηίξ εμηζηέξ αμζημέξ μί ββεκείξ έαμκ άθ' εκόξ βεςνβέξ βκώζεξ, ιεηαλύ ηώκ μμίςκ ζμοδαόηενα ήημ ή γύ-ιςζξ ημΰ βεύμοξ ηώκ ζηαθοώκ αί ή αναβςβή ημο μσκμο, αί άθ' εηένμο εακίδνοζακ ηά ιοζηήνα, εξ ηά όμα ώξ βκςζηόκ νμε δνεύε ό όκοζμξ. Δεδή εξ ηίξ νζεοηέξ ηεεηέξ ό ιοζηαβς-βόξ έκδεδοιέκμξ ώξ ό εόξ ιιείηα ηάξ νάλεξ Τμο ανέιεκε εξ ημύξ ββεκείξ ή έθναζξ δη: « ό όκοζμξ εβαίδνοζε ηά Μοζηήνα Τμο».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1.Ιςάκκξ Παζζάξ: «Ή ακή Πνμσζημνία», έδ. «Ηίμο». 2. Άκκα ιηνίμο: «Πεαζβμί», έδ. «Νέαέζξ». 3. Murry Hope: «Atlantis»^ö. «Arkana». 4. Κ.Κμοηνμοέξ: «Αοανεζίεξ ζηήκ Χνμκμόβζ», .« αο όξ» η. 154. 5. ι. ιόμομξ: «Ή αηαβςβή ηώκ Δήκςκ», έδ. «Δεύεν ζέρξ». 6. 'Αδ. Κμοημοάξ: «Ό νμαηαοζιαμξ μηζιόξ», . «αο όξ». 151,158. 7. 'ΑΘ. Σηαβενίηξ: «Ώβοβία», έδ. «Δεύεν ζέρξ». 1
9. Έ. Βνακόμομξ:« Όδμμνό ζη Ν. Γαία», έδ. «Κέκηνμ ένεοκαξ α ιεέηξ Δκζιμύ». 10.«Ιζημνία Έ. Έκμοξ», έδ. «Δδμηή», (Α',12). 10. Φμζηνάημο: «Βίμξ Αμώκμο», έδ. «Γεςνβάδξ», (ζ. 199). ILL. C.Vincent: «Le paradis perdu de Mu», έδ. «Source». 12.Denis Saurat: «L' Atlantide», έδ. «Flammarion». «Flammarion». 13. Κ. Πεύνξ:«Τό Έκόκ άθάημκ», έδ. «Νέα Θέζξ» . 14. Δο. Μελήξ: «Οίνμαθαηέξ βναθέξ», . «αοόξ» η. 158. 15. L. Charpentier: «Les geants et le mystere des origines»^ö. «Flammarion».
2
Τά Όμρικά Έπ Εξ ηά μινά μήιαηα υ άκαημξ δεκ είκα ηυ υνζηυκ ηέμξ* άκημηε δηακ ενβνάθεηα υ άκαημξ υ μηήξ ιαξ έβε χξ, ιέ μίμ ηνυμ υ κενυξ (υ υμμξ ακαθένεηα αί ιεηά άκαημκ ιέ ηυ δκμιά ημο) ή ή ροπή ημο θεφβε ιανά εξ ηυ αζίεμκ ημΰ "Ασδμο αί ηξ ζεαζηήξ Πενζεθυκξ ή εξ ηυ ζυημξ ου ηήκ βήκ, εξ ηυ Ένεμξ ή αχξ δη οίγεηα εξ ηήκ δία ηήκ β. Έκ άζ ενηχζε, δέκ είκα μηέ εκα «ηίμηε» αοηυ ηυ μμίμκ οίγεηα εξ ηά ένεχδ ά αί μΰηε δοκάιεα κά φμέζςιε δη ηυ είμκ Ζεφβμξ νμεδνεφε έ' αοημφ μφ δέκ οάνπε. Ή ροπή, ή μμία δέκ δανίκεηα αηά ηήκ γςή ημο ακνχμο, αμπςνίγεηα αυ ηυ ζχια, δαθεφβμοζα αυ ημο ζηυιαημξ ή ε ηχκ ηναοιάηςκ ημΰ ροπμνναβμφκημξ αί, αεεοενςιέκ αυ ηήκ θοαήκ ηξ, βίκεηα εκα ακμιμυηομκ ημο ζχιαημξ, «εσδςμκ». Έηζ έε ηίξ ροπέξ υ δοζζεφξ, κά εημφκ, κά ημΰ θεφβμοκ ιέζα αυ ηά πένα διμεξ ιέ ζέξ ή υκενμ (δ. XI205): «ηρίς μεν έθορμήν, έλέειν ηέ με σμός άνώγει, ηρις δέ μοι εκ τειρών axifj εΐκελον ή καί ονείρθ επηαηο». "Οιςξ έπμοκ εοδάνηα ηά παναηνζηά ηά υμα εΐπμκ γχκηεξ, έπμιε δαδή αοηυ μφ υ Πάηςκ μκμιάγε «ζκιώδες εϊδωλον» αί υ άιπμξ «αίερικόν ανγοειδές» , ή δέ ζφβπνμκ ανα -ροπμμβία «αίερικό ζώμα ή πανομοιόησπο», «ethericbodyfj double». Ά' ακηιεηςίγμκηαξ αοηήκ ηήκ ιοζηνχδ ζπέζ ιεηαλφ ημο γχκημξ ζχιαημξ αί ημο ακαηφμο ημο, ηξ ροπήξ, δαμνμφιε μμ αυ ηά δφμ είκα νάβιαη ή μοζία ημο ακνχμο* εξ ηυ ζιείμ αοηυ υ ινμξ επε δφμ δαθμνεηέξ αακηήζεξ: εξ μέξ ενηχζεξ ειθακίγεηα ηυ ου ζχια χξ υ άκνςμξ ααοηυξ αί ακη αναάεηα νμξ ηήκ ροπή (ή μμία εμιέκςξ δέκ είκα δοκαηυκ κά άμηεή υνβακμκ ή ιένμξ ημο γχκημξ μνβακζιμφ): «μάξ δ' θίιμοξ ροπάξ Άσδ νμίαρεκ νχςκ». Εξ αάξ υιςξ ενηχζεξ αοηυ ηυ υμμκ αμιανφκεηα ιέ ηυκ άκαημ αί αηεοφκεηα νυξ ηυκ "Ασδ, ακαθένεηα ιέ ηυ υκμια ημο κενμφ αί εεκδφεηα εεκ δφεηα ιέ υεξ ηίξ δυηηεξ ηξ ήνμοξ νμζςυηημξ, είκα δαδή υ εαοηυξ ημο κενμφ: «ασηός εγώ "Α ϊδι κεύωμαι». Έδχ δέκ πνεάγεηα κά άςιε ηίξ νμηάζεξ αοηέξ έκααηθ ης ηνυ -^μ, αά νέε κά φμέζςιε δη δζμκ γή υ άκνςμξ ηυ υναηυκ ημο ζπήια
1
είκα υ άκνςμξ ααοηυξ, υηακ δέ άμχκ, ηυ δαθετβμκ εΐδς-μκ, αμηφςζακ έ' αοημφ ηξ ακαικήζεξ ημο αηυιμο (μί κενμί εξ ηκ «Νεφα» -ηυ ηιήια ηήξ δοζζείαξ μφ ενβνάθε ηήκ ά μδμ ημφ δοζζέςξ εξ ηυκ ηυμ ηςκ ζχκ - έπμοκ ακαικήζεξ), αά αί ηήκ εκ βέκε ροπή αί κμηή ημο αηάζηαζ, αιάκε έμκ ηήκ ηαοηυηηα (ιέ ηήκ ήν μβή ηξ έκκμα) αί αίζηαηα μΰης ηυ άημιμκ ααοηυ. "Ηδ αναηνμφιε, δη αοηή ή ινή έζξ ζοιθςκεί αμφηςξ αί ιέηήκ νθή έζ αίιέηήκέζηήξ Ααδιίαξ, αά αί ιέ ηήκ αναδεδμιέκ βναιιή. Οί νςηυβμκμ άκνςμ αμδίδμοκ αενυνζηεξ δοκάιεξ εξ ηά «κεφιαηα» ηςκ κενχκ. "Οινμξ, ακηέηςξ, δέκ βκςνίγε ηίμηε δ' μοδειία έίδναζ ηήκ μμία είκα δοκαηυκ κά έπ ή ροπή εξ ηυκ υζιμ ηχκ γχκηςκ, δά ημφημ αί δέκ οάνπε ακεκυξ είδμοξ άυδμζξ αηνείαξ ή ηιχκ νυξ ημφξ κενμφξ. Πχξ ά ήδφκακημ μφηςξ ή άςξ μί ροπέξ ηχκ κενχκ κά έπμοκ μακδήμηε έννμήκ υηακ εφνίζςκηα ζοβεκηνςιέκεξ άκεο ηκυξ ελανέζεςξ εξ ηυ α-ζίεμκ ημο "Ασδμο, ιανάκ ηχκ γχκηςκ; Είκα είζξ άμξ κά υιήζ ακείξ δ' «αάκαημ γςή» αοηχκ ηχκ ροπχκ, δέκ είκα δοκαηυκ κά ζπονζμφιε δη γμοκ εεί, δςξ δέκ γή εκα εσδςμκ εκηυξ εκυξ αηυηνμο. Ή ροπή ιμνεί κά έ -χκ ηήξ αηαζηνμθήξ ημφ μναημφ ζοκηνυθμο ηξ, αά πςνίξ αοηυ είκα αδφκαημκ κά δνάζ. Έδχ, μυκ, έπμιε ιίακ ενβναθή ιεβάξ ανείαξ (ανυιμα ιέ ηίξ ευκεξ μφ οάνπμοκ εξ ηυκ Πμφηανπμ αί ηυκ Πάηςκα)ημφ εκδαιέζμο πχνμο, ημΰ πχνμο δμο γμοκ μί ροπέξ εςξ ηήκ κέα ημοξ ιεηειρφπςζ ή, δά κά πνζιμμήζμοιε ηυκ είζιμ εκυ δνμ, «αββεκεζία». "Αξ ζιεςή, δη αυ ηήκ μιμμιμνθία ηχκ αυρεςκ αί υμα εναημφκ εξ δμ ηυ άημξ ημφ μινμφ ένβμο, αν' δη δεπυιεα δη εκ ηέε μμί ζοββναθείξ ζοκέηεκμκ εξ ηήκ υνζημμίζ ηήξ ιμνθήξ ημο, ζοκάβεηα, δη μί αυρεξ αοηέξ είκα ήδ αβςιέκεξ ακηήρεξ εονέςκ μκςκχκ ζηνςιάηςκ, εϊναι δλαδή ή «λαϊκή πίζηις», χξ ημκίγε αί öErwin Rohde. Εήζζε ημφξ ένεοκηάξ ηυ βεβμκυξ, δη εξ εκα ηυζμ νχσιμκ -ςξ ηυ εςνμφκ - ζηάδμκ ηήξ εκήξ ζέρεςξ οάνπε ηυζ εεοενία αυ άε είδμοξ δεζδαιμκία αί εδχξ εξ ηυκ ημιέα ημφ ακάημο, δμο ζοκήςξ ή δεζδαιμκία είκα αφηαηα έννγςιέ - κ. υζιμξ ημφ ινμο είκα άέηςξ θςηζιέκμξ αυ ηυκ α -ινυκ ήμκ ηήξ Εάδμξ αί ελ μμήνμο άμεαανιέκμξ αυ ηά γμθενά θάζιαηα ηήξ κοηυξ (τφ δκη, μφηε εξ ηά δκενα δέκ έιθα 2
κίγεηα ή ροπή ιεηά ηκ αφζ ημο ζχιαημξ), αυ εείκα ηά ακεαί ζηα α ζχδ κεφιαηα, ηςκ μμίςκ ηξ αμηνυαεξ δναζη νυηηεξ ηνέιμοκ μί δεζδαίιμκεξ άε εμπήξ. Ό υζιμξ οενκάηα ιυκμκ αυ ημοξ Θεμφξ, αοημί δεκ είκα ςπνά αί ζχδ θακηάζιαηα, αά αηέξ αί ελ μμήνμο οέξ ενίαινεξ νμζςυηηεξ, ακηακαάηα ακημφ ή ζπφξ ηξ δναζηνυηημξ ημοξ αί αημμφκ εξ ηίξ νοζηνάκεξ μνοθέξ ηςκ μνέςκ «αί θςξ άκαάιε ένλ αοηχκ». Δέκ οάνπμοκ εξ ηυκ Όινμ κεφιαηα αμμά αί μφηε άμα ζαηακή δφκαιξ ά ήδφκαημ κά άκαιεηνή ιέ αφημφξημφξ Θεμφξ, μφηε ή κφηα δφκαηα κά αεεοένςζ ηά κεφιαηα ηςκ κενχκ.
1
Τό Ήλύσιον
Εξ ηυ ηέηανημκ ίμκ ηξ Όδοζζείαξ (560) έβε υ Πνςηεφξ, υ επςκ ηυ πάνζια κά νμέβ ηυ ιέμκ, εξ ηυκ Μεκέαμ, δη δέκ ά άμχζ αά ά ιεηαή εκ ζχιαη εξ ηυ Ήφζμκ (αηά ηυκ Ηζφ πμ: « Ήλωζιον: ονλωζιον, δηι ον διαλωονηαι αψ ηυν ζυμάηυν αί τςσαί»). (Μηθν. έδ. Παφνμο): «Καί ζέκα δέκ ζμο είκα βναθηυ, εσέ Μεκέαε, ζηυ άμβμηνυθμ ηυ "Ανβυξ κά εάκξ αμμοχκηαξ ηή ιμίνα ημο ακάημο, ανά ά ζέ ζηείμοκ μί αάκαημ εμί ζηκ Ηφζα εδάδα, ζηκ άν ηξ βξ, έε μφ νίζεηα υ λακυξ Ραδάιακοξ, μμφ ή γςή ηχκ ακνχςκ οάε άνα μφ άκεηα* δέκ έθηε πυκ εεί, μφηε πε ιχκαξ δοκαηυξ βίκεηα μφηε νμπή, ιά άκημηε υ Ωεακυξ ζηέκε εάκς ηυ θφζια ημο Ζέθονμο μφ κέε δοκαηά βά κά θέν δνμζά ζημοξ ακνχμοξ». «Σοί δ' ον έζθαηψν εζηί, Διοηπεθέρ ϊ Μενέλαε, 9'Απγεί εν ίοβψηυ ανέειν καί ψημον έιζεφν, αλλά ζ'έρ Ήλωζιον εδίον καί είπαηα γαίρ -αάναηοι έμτονζιν,δι ξανψρ Ταδάμαννρ, ηήεπ πίζη βιοηή έλει άνπϊοιζιν ον νιθεηψρ, οχη' άπσειμϊν ολωρ οχηε οχ ηε οη' ομβπορ, 9 αλλ αίεί Ζεθωποιο λιγω νείονηαρ άήηαρ Ωκεανψρ άνίζιν άνατωσειν άνπυορ,». Ή άνπυορ,». Ή ευκα, ή μμία ιέ ηυζ θακηαζία ζπεδάγεηα εδχ, είκα ανχξ ηυ άκηίεημκ ιαξ εομβιέκξ αακαζίαξ ηχκ ροπχκ ιέζα ζέ ιία ΰανλ πςνζηή αυ ηυ ζχια αί ανχξ ιία ηέημα δέα είκα αδακυη αί ααηακυη δά ηήκ Όινή μζιμεςνία. Δέκ οάνπμοκ μοεκά εξ ηήκ Εκή Γναιιή κεφιαηα αζχ ιαηα ή άτεξ ροπέξ (disembodied spirits). Αοηή ή εκζχιαημξ ιεηάα-ζ ζοιθςκεί ιέ ηήκ ασή άκηίρ, δςξ αμδεκφεηα άυηήκ διχδ ζημνία ηχκ οβαηένςκ ημο Πακδάνες (ηίξ υμεξ ιεηαιμνθχκε υ Ζεφξ εξ ηκά). Αοηή δέ ή ιεηαθμνά εξ ηυ Ήφζμκ ναβιαημμείηα αυ ηίξ "Ανοεξ, μί υμεξ είκα Θεέξ ηχκ ακέιςκ. Είκα βεκχηεν Όινή ίζηξ, δη μί Θεμί δφκακηα κά ακορχ ζμοκ ημφξ κημφξ εξ ηυ δυ ημοξ εδίμκ έβε ή Καορχ (5, 136): «ήδέ έθαζκον ήζειν άάναηον καί άγήπυν ήμαηα άνηα», «αί έεβα δη ά ηυκ άκς κά ιήκ εαίκ αί κά ιήκ βενκά μηέ». Αοηή ή δέα έακεονίζεηα εξ ηυκ Ήζίμδμκ, μμφ εξ ηυ Ήφζμκ γμοκ μί ενθακείξ ήνςεξ αί υ Κνυκμξ αζεφε (Ε. αί Η. 175):
2
«τοις δέ δίχ' ανθρώπων βίοτον καί ήθε' όπάσσας Ζεύς Κρονίδης κατένασσε πατήρ ες πείρατα γαίης. και τοί μεν ναίουσιν άκηδέα θυμόν έχοντες εν μακάρων νήοοιοι παρ* Ώκεανόνβαθνδίνην, όλβιοι ήρωες, τοϊσινμελιηδέακαρπόν τρίς ετεος βάλλοντα φέρει ζείδωρος αρονρα. τηλοϋ απ' αθανάτων τοϊσιν Κρόνος έμβασιλεύει. έμβασιλεύει. του γάρ δεσμόν έλυσε πατήρ ανδρών τε θεών τε. τοΐσι δ' όμως νεάτοις τιμή καί κϋδος όπηδεΐ». «Καί τούς άλλους,το ύς ώρισε ό Ζεύς νά ζουν μακριά απ ό τους ανθρ ώπους, ώπο υς, εις τά πέρατο πέρατο^τή ^τήςς γης, μακριά α πό τούς αθ ανάτους. ανάτ ους. Καί εις αυτούς βασιλεύει ό Κρόνος πού ό Ζεύς έλυσε από τά δεσμά του. Αυτοί λοιπόν κατοικούν, ζώντας χωρίς φροντίδα, στίς νήσους των μακάρων στόν πολυκ ύμαν το Ωκ εα νό , όλβιοι ήρωες, γιά τούς οποί ους ή ζείδωρος γή δίδει καρπ ό τρεις φορές τό χρόνο». "Ας προσέξωμε καί μίαν άλλη αξιοσημείωτο άποψι τοϋ Ησιόδου: μετατρ έποντα ι είς δαίμ ονες (δηλ. (δηλ. Θεούς μέσου μέσου επιπέδο υ) οί άνθρω άνθρω πο ι της χρυσής χρυσής καί αργυρής εποχής καί επιβλέπ ουν τήν τήν γή καί τούς ανθ ρώπ ους , δηλαδή έχουν έχουν μετατραπ ή εις δραστήριες οντότητες, οντότητες, δέν δέν είναι διόλου πνεύματα περιωρισμένα σέ κάπο ιες απρόσιτες περιο χές του κόσμου, αλλά δυνάμ εις υλικές, βοηθοί βοηθοί των Θεών, πο ύ υπάρ χουν καί δρουν εντός τοΰ κόσμου. Άς διευκρινισθή δέ εδώ: κατά τόν Ησίοδο, δέν εϊναι οί δαίμονες κατηγορία ενδιαμέσων όντων ή οποία κατέχει εξ αρχής τήν άθανασίαν αλλά αντιθέτως οί δαίμονες του Ησιόδου υπήρξαν κάποτε άνθρωποι καί μόνον μετά τόν θάνατο τους έγιναν συμμέτοχοι τής αοράτου Ισχύος καί τής ατελεύτητου ζωής των θεών, καί κατ' αυτό τό μέτρο μέτρο καλούντα ι Θεοί Θεοί (όπως ή Ί ν ώ ή Λευκοθέα, Λευκοθέα, ή οπο ία, ούσα κα τά τόν Ό μ η ρ ο θνητή, θνητή, κατέστη κατέστη Θεά). Θεά). Διά τό άργυρούν γένος, του οποίο υ επίσης οί άνθρω ποι έγιναν Θε Θε οί, επεξηγεί ό Ησίοδος δτι είσήλθον είς τήν ιεραρχία τών ύποχθονίω ν. Οί ύποχ θό νιο ι Θεοί, Θεοί, επί τών οπο ίω ν βασιλεύει ή ιδία ή Γαία, εΐναι οί Θεοί οί όποιοι έφορεύουν τήν γονιμότητα, τήν φυσική τάξι, τό κάρμα, τήν άπόδοσι δικαιοσύνης. Δίδει ό Ησ ίο δο ς τόν πλήρη ορισμό δλων δσα προαν αφέρα με, μέ δύο μό νον λέξεις (Ε. καί Η. 141) 141) «μάκαρες θνητοί θνητοί καλέονται», «ονο μάζονται θνητοί οί όποιοι έγιναν Θεοί», (υπογραμμίζει ό Erwin Rohde τό λάθος νεωτέρων εκδοτών, οί όποιοι μή αντιλαμβανόμενοι τήν εννοιαν «μάκαρες θνητοί» τό διορθώνουν είς «θνητοις» καί χά νεται ετσι κάθε νόη μα ). Άς δούμε ενα τμήμα τμήμα του κειμένου (Ε. καί Η.
146 146
«Χρύσεο ν μεν πρώτιστα γένος μερόπων ανθρώπων Αντάρ έπεί δή τοντο γένος κατά γαΐ' έκάλνψε, τοί μέν δαίμονες αγνοί έπιχθόνιοι καλέονται έσθλοί, άλεξίκακοι, φύλακες θνητών θνητών ανθρώπων, ανθρώπων, [οϊρα φνλάσσονσίν τε δίκας καί σχέτλια έργα ήέρα έσσάμενοι πάντη φοιτώντες έπ' alav,] πλουτοδόται-καί τοντο γέρας βασιλήιον έσχον-, δεύτερον αΰτε γένος πολύ χειρότερο ν μετόπισθεν άργύρεονποίησαν "Ολύμπια δώματ'έχοντες, Αντάρ έπεί καί τοντο γένος καί γαΐ' έκάλνψετοί μέν νποχθόνιοι μάκαρες θνητοί καλέονται, δεύτεροι, αλλ' έμπης τιμή καί τοΐσιν οπηδεί-,». οπηδεί-,». «Στη «Στηνν αρχή ήτο χρυσό τό γένος τών φθαρτών ανθρώ πων . Ό τ α ν αυτό τό γένος τό σκέπασε ή γή, τότε οί άνθρωποι αΐ^τοί έγιναν Δαίμο νες αγνοί, πού μένουν στήν γενέτειρα τους, «έπιχθόνιοι», αγαθοί, φύλακες τών ανθρώπ ων, απομακ ρύνουν τά κακά, κακά, δίδουν πλούτο. Κατόπιν οί Όλύμπιοι έπλασαν τό άργυρούν γένος, τό όποιον ήτο κατώτερον άπό τό πρώτ ο. Ό τ α ν λοιπό ν ή γή έσκέπασ έσκέπασεε καί αυτό τό γένος, τότε αυτοί οί άνθρωποι έγιναν Θεοί ύποχ θόν ιοι, κατωτέρ ας τάξεως, άλλά άξιοι καί αυτοί τιμής».
147
Λατρεία των Ηρώων Τό νώημ βναηό ικιείμ ηξ αηνείαξ ηςκ νώςκ είκα ή ζομβή ηώκ Ακασώκ κόιςκ οό ημΰ Δνάμκημξ, ό όμμξ ώνζε μη νέε κά ηιώκηα, όιμΰ αί ζοιθώκςξ νόξ ημοξ ανπαίμοξ ηύμοξ, μί Θεμί αί μί ημμί ήνςεξ. Ό Πίκδανμξ αί ό Ηνόδμημξ ακαθένμκηα ζοπκά εξ ημοξ ήνςεξ αί ζέ όεξ ηίξ όεξ μί ημμί ήνςεξ αιάκμοκ ηιηή έζ αηνείαξ. Οί είζιμ δνμ βίκμκηα εξ ηό δκμια ηώκ εώκ αί ηώκ νώςκ: «μάρησρας Θεούς κάι ήρωας εγτώριοσς ποιήζομαι» (μο. IV, 87,2). Οί ήνςεξ ήζακ άμηε άκνςμ αί έβκακ ήνςεξ, αί αοηό ιόκμκ ιεηά ηόκ άκαημκ ημοξ: «μάκαρ μεν ανδρώνμέηα, ήρως δ' έπειηα λα-οζεβής» (Πκδ. Πο. 5), δαδή έπμοκ ηώνα είζέ εξ εκα ορόηενμ εδίμ οάνλεςξ, ώξ εδή αηβμνία δκηςκ ή μμία ακαθένεηα όιμΰ ιεηά ηώκ εώκ αί ηώκ ακνώςκ. Άα ηό μη μί ήνςεξ ήζακ άμηε άκνςμ, αοηό δέκ ζιαίκε, αόμο, δη όμ μί άκνςμ βίκμκηα ήνςεξ ιεηά ηόκ άκαημκ ημοξ* ακηέηςξ, μί ήνςεξ, αόι ' άκ ό ανιόξ ημοξ δέκ εΐκα αςνζιέκμξ αί ενςνζιέκμξ αά ζοκεπώξ δέπεηα νμζήεξ, είκα άκημηε ή έλαίνεζξ, ιία εεηή ιεμκόηξ, ή μμία δ' αοηόκ ηόκ όβμ ηίεηα εξ ακηίεζκ νόξ ηήκ ζοκή ακνςόηηα. Οί ύνμ ενόζςμ είκα ενόζςμ είκα αοημί μί εεημί άκδνεξ, ηώκ μμίςκ ό ίμξ έναζε εξ ημύξ ιύμοξ αί εξ ηήκ ζημνία ημο αςηένμο α νεόκημξ. Δά ηόκ Όινμ ή έλξ «ήνςξ» είκα ηιηόξ ηίημξ ηώκ ανπβώκ, ή μίζξ ηώκ ιεηέεηα πνόκςκ πνζιμμεί ηήκ έλ ιέ ηήκ δία έκκμα, αά μί ιεηαμινμί ζοββναθείξ όηακ έβμοκ, «ήνςξ» ακαθένμκηα ανώξ εξ ακνώμοξ ημο ιανκμύ εμύ ανεόκημξ. Εξ ηόκ Ηζίμδμ ή έλξ ενμνίγεηα εξ ηήκ ενβνα -θήκ ηώκ νςηαβςκζηώκ ημο ασμύ αί ημύ Τνςσμύ ύμο, μί όμμ αμύκηα, ώξ κά ήημ ηό εδό δκμιά ημοξ: «ανδρών ρώων θείον γένος». Ό γένος». Ό Ηζίμδμξ δέκ ώκόιαγε «ήνςεξ» ημύξ άμεςέκηεξ κενμύξ ηώκ εναζιέκςκ βεκεώκ δςξ είδαιε, βκςνίγε αώξ ηήκ ύανλ ημμύηςκ ιεηαιμνθςέκηςκ κενώκ ιαξ αόι ααμηέναξ εμπήξ, αά ημύξ αεί «Δαίιμκεξ». Άνα, δηακ εξ ιεηαβεκεζηένμοξ πνόκμοξ ηό δκμια «ήνςξ» έπνζ -ιμμή δ' αοηά ηά όκηα, ηά όμα αμαιάκμοκ ιίακ ορόηεν γςή ιεηά ηόκ άκαημ ημοξ, ήεε νμθακώξ κά δείλ δη μί άκνςμ αοημί, μί όμμ εαμκ αοηήκ ηήκ ηιήκ, έγζακ εξ ηό ιοόκ ανεόκ, έαμύκημ «ήνςεξ» δζμ γμύζακ αί μύης μθείμοκ κά α 1
μύκηα αί ηώνα. Σοκ ηθπνόκξμ, μόκ, ή έκκμα ηξ έλεςξ «ήνςξ» αιαίςξ άάζζε αί ηώνα εναιάκε αί ηκ έκκμακ ηξ ιαάναξ οάνλεςξ. Δοκάιεα,μόκ, κά αηαήλςιε εξ ηό ζοιέναζια, δη ή αηνεία ηςκ νώςκ δέκ είκα άη ενίενβμ αί κέμ, αά έ κέμο εθναζξ ιαξ ανπαόηαηξ δέαξ· μί Δαίιμκεξ μί όμμ νμένπμκηα αό ημοξ ακνώμοξ ηςκ ααώκ εμπώκ, μύ ό μηήξ ημο «Ένβα αί ήιένα» έημμέηε εξ ηό αώηαημ ανεόκ, ηί αμ είκα ανά μί «ήνςεξ», μί όμμ αηνεύμκηα εξ ιία ιεηαβεκέζηενα εμπή οό εκα κέμ όκμια αί θενόιεκμ εββύηενα νόξηήκ ζύβπνμκμ εμπή. Γκςνίγμιε δη ύνμξ ηόμξ αηνείαξ ημο ήνςμξ είκα ό ηάθμξ ημο (δά ημύημ αί ή αηνεία δέκ εναιάκε οζίακ αά έκαβζιμύξ)· δοκάιεα δέ κά είάζςιε ηήκ ανπαόηηα ηξ δέαξ αό ηήκ θνμκηίδα ηςκ ηάθςκ ηςκ Μοκώκ, αό ηήκ ακαθμνά εξ ηόκ Όινμ δά ηόκ ηάθμ ημο Αύημο (δόη εεςνείημ δη μί αζμί κενμί έβί - κμκημ ήνςεξ) αά, είζξ, αό ηά ηαθά έια ηώκ αζέςκ ηξ Σάνηξ, ηά όμα ήζακ ανπαόηαηα· έβε ό Ξεκμθώκ (Λ. Π. XV 9) δη ζοιθώκςξ νόξ ημύξ κόιμοξ ημο Λομύνβμο, έκεηαθάγμκημ μί αζείξ ιέ ηιάξ νώςκ «μύπ ςξ ακνώμοξ ά' ώξ ήνςαξ, ημύξ Λαεδαιμκίςκ αζείξ νμηεηιήαζκ».
2
150 150
151
Όιςξ ή ζοιμή βχζζα είκα αή, ή έλέλξ ηήξ ροπήξ, ή μμία νέε κά ηεεμμή δά ηςκ έακαβεκκήζεςκ δά ηά είζέ εξ ημοξ ακςηένμοξ υζιμοξ εμκίγεηα ζοιμχξ ιέ ηκ άκάηολ α ηυκ φμ γςήξ ηςκ θοηχκ. Τά Ακεζηήνα είκα ή εμνηή ηήξ ακαβεκκήζεςξ ηήξ θφζεςξ, αά ζοβπνυκςξ ή εμνηή ηχκ κενχκ, μ μμίμ ακένπμκηα εξ ηήκ βή (αί έακαβεκκχκηα εξ ημφξ κέμοξ μνβακζιμφξ). Γνάθε ή Jane Harrison («Themis» M erlin, London, 1980):
«Τά "Αλεζηήξα ήζαλ ινόλ ή ενξηή ηήο αλαιήζεσο ηώλ λεπ κάησλ αί ηήο αλνθνξίαο ηώλ θπηώλ, ή ενξηή ηώλ κεγάισλ ύισλ ηήο κεηελζαξώζεσο ηνπ αλξώνπ αί ηήο θύζεσο, αί είλα κεγάιο ζκαζίαο ηό λά τδσκελ όη ν Θεόο, ξόο ηκήλ ηνπ ννίνπ ξνζθέξεηα ήαλζεξκία, είλα ν Εξκήο Χόλνο. Είλα απηόο ν ννίνο ενλίεηα (εο ηήλ ιήπν ηήο Ίέλαο) λά αιή ηίο ςπρέο αί λά ηίο έμάγ αό ηόλ κεγάιν ηαθό ίν. Κξαηεί άληνηε ηό ξύεν, ηό ξύεν όκσο έρε αί ό αγαόο - Δαίκσλ ηήο Αιεμαλδξείαο. "Αληιακβαλόκεα, ινόλ, δαηίό Εξκήο είλα ζπγρξόλσο ν θαιιόο εόο ηήο γνλκόηηνο αί ό Θεόο ό όννο ξπκίε ηίο ςπρέο, αηεπύλε ηήλ νξεία ηνπο (ςπρννκόο). Κξαηετηήλξάβδν κέ ηνύο νθεο,νί όνν, σο γλσζηόλ, ζπκβνιίνπλ ηήλ άλαγέλλζ, είλα, διαδή, ααπηό ό Δαίμων τών μετενσαρκώσεων». Λέβε υ Πνυμξ εξ ηυ Fr. 223: «ηόλ Έξκήλ ηάο ςπράο εο ηόλ πό γήο ηόνλ άάγσλ αί άιλ εείελ ζηέιισλ εο αιιάο βίσλ αξέζεο». Ό ευξ πανίγε βνήβμν άκάηολκ εξ ηήκ ροπή, δςξ ιμνεί κά κά πανίζ βνήβμν άκάολκ εξ εκα θοηυ. Αοηή δέ είκα ή ζοιμή ζιαζία ηχκ αιέςκ ημτ Δμκφζμο (εξ ηίξ Δμκοζαέξ εμνηέξ, ηήκ νςία, έθοηεφεημ ιία άιεμξ, ένλ αοηήξ έηεμτκημ μί ενμί ομί πμνμί αί εςξ ηήκ εζένα εΐπμκ αναπή ηέεα ζηαθφα, ηά υμα έυημκημ ηεεημονβχξ) ή ημο «ελ ζσή ηεεξζκέλνπ ζηά - ρπνο»η ο \\ ο εοζκμξ (ναηεί υ ίενμθάκηξ εκα ζένια ζίημο, ηυ υμμ εκηυξ μίβμο πνυκμο, ου ηά έιιαηα ηχκ ανζηαιέκςκ, ιεηαηνέεηα εξ θοηυ ιέ χνιμ ανυ. Αοηά δέκ είκα «αφιαηα»· δυη ή έηάποκζξ ηήξ αζηήζεςξ είκα εκηυξ ημο θοζμφ Νυιμο) ή ηήξ εμνηήξ ηήξ Πακζεήκμο. "Επε εονέ, υη ή θοζμμβία ηχκ θοηχκ ενεάγεηα αί ελανηάηα άιεζα άυηίξ θάζεξ ηήξ ζεήκξ, αηά ηήκ ακζέκμ αολάκε αηά 20% υ ιεηαμζιυξ ημοξ, ςξ είζξ αί ή άμννυθζξ φδαημξ αί δά ημφημ αναηνείηα ιία έλμί -
1
δζξ. Ή Πακζέκμξ είκα ιία ιεβά εμνηή δπ ιυκμκ δά ημοξ Έκεξ αά α δ'δμοξ ημοξ αμφξ Εονςασήξ αηαβςβήξ. Ό ζοιμζιυξ ηήξ αακαζίαξ δά ηςκ θοηχκ θαίκεηα είζξ έκαν -βχξ εξ ηίξ εηφιεξ άεξ μφ έπμοκ εάκς ημοξ γςβναθζιέκα ζηάποα. Δέκ εοζηαεί είζξ ή άμρξ, δη ή εαηνή άκαανάζηαζξ ηήξ αναβήξ αί ηήξ ακυδμο ηήξ Κυνξ (εςνμφιεκξ αοηήκ ηήκ θμνά χξ είμο δκημξ αί μοπί χξ άκςηένξμ, νμζςμμιέκμο υμο ζίημο) είπε χξ ζμυ κά έικεοζ είδεξ δά ιίακ ακάμβμ ηφπ ηήξ ακνςκήξ ροπήξ, δά ιαξ ιοζηήξ εκχζεςξ ηήξ γςήξ ημο ακνχ μο ιέ ηήκ γςή ημο Θεμφ. Άά άκ ζοκέακε αοηυ, ά χδήβε εξ είδεξ δά αββεκεζία μμήνμο ημο ακνςίκμο είδμοξ εκ βέκε* δέκ ά οήνπε ή δοκαηυηξ κά δδαπή υ ιφζηξ άη δαίηενμ, ηυ υμμκ ά ημο έδδε αφηενα εθυδα δά ηυ ιέμκ. Δέκ είκα, είζξ, δοκαηυκ κά εςνή δη ενυεημ δά ιία εζηαηή έλφρς -ζ ηήξ ροπήξ νυξ άκαβκχνζ ηήξ ευηημξ, ηυ υμμκ, χξ βκςζηυκ είκα υ ζηυπμξ, ηυ άκηείιεκμκ αί υ αζυξ ονήκ ημο ιοζηζιμφ. Άυ αοηήκ ηήκ εχνζκ ή Έεοζίξ αναιέκε ιανά* εδχ έλεηίεημ αί έεάεημ ή άμρξ ηήξ βεκήξ, «ασήξ» -χξ έβεηα - Εκήξ νζείαξ, ή μμία ομζηνίγε δη οάνπε αυοημξ δαπςνζιυξ ιεηαλφ ηήξ είαξ αί ακνςκήξ αηαζηάζεςξ. Λέβε ö Rohde,«ζηίούιεο ηήο "ιατήο" ξζείαο έζηεε ηό γλσζηόλ "ελ αλδξώλ, ελ Θεώλ γέλνο", διαδή "είλα δαθνξεηή ή γελεά ηώλ αλξώσλ άό ηήλ γελεά ησλ Θεώλ". Ή Έιεπζίο δέλ ην έμαίξε -ζο εο ηόλ αλόλα, ηά Μπζηήξα δέλ δελύνπλ ηήλ νδό νδ ό ξόο ηόλκπζηζκό». Όνχξ ηίεηα ου ημο Rohde υ βκςζηυξ υβμξ ημο Πκδάνμο «ελ αλδξώλ, ελ Θεώλ γέλνο, ε καο δέ λένκελ κηξόο ακθόηεξν» χξ ή νίξ αί ηυ ειέμκ ηήξ Εκήξ νζείαξ. Άθ' εκυξ ιέκ δέκ οάνπε δαθμνά μοζίαξ ιεηαλφ Θεχκ αί ακνχςκ, εϊναι ομοούσιοι, δέκ βεκκά ή ανάβε υ εξ ηυκ έηενμ, άά αιθυηενμ βεκκχκηα άυ ηήκσδα ιηένα, άυ ηήκ δία ζοβνμηιέκ φ, άυ ηυ υνθυκ θυκ, άθ' εηένμο, διςξ, ιεηαλφ ημο αςκίμο δκημξ αί ηχκ εβείςκ οάνλεςκ οάνπε ιέβα πάζια* ή εί ιένμοξ ΰανλξ δέκ είκα δοκα ηυκ κά νμπχνζ νυξ ηήκ ενάηεα ημο αείνμο, μθείε δέ, υ άκνςμξ, ζοκαζακυιεκμξ ηυ εεναζιέκμκ ηήξ οάνλεςξ ημο, κά άκηθή δη ή βκχζξ ημο είκα εαπίζη αί εμιέκςξ νέε κά ένβαζή, ιέ δαξ ημο ηάξ δοκάιεξ, δά κά αυηζ ηήκ βκχζ αί κά ηεεμμή, μυηε ένπεηα αί ή εμονία ηχκ Θεχκ δά κά δο - κή κή κά άκορςή αί αοηυξ εξ ημφξ ακςηένμοξ υζιμοξ* αοηυ δδάζεηα εξ ηά ιοζηήνα αί αφη είκα ή έκκμα ημο άμο βκςζημφ
2
154 154
155 155
κω άό ηά δεκά ηξ γωήξ. Μομύιεα δε αί αναηνμύιε, ώξ ιέζα ζέ αανή αοβή, ηά άα αί αανά αί εύδαίιμκα είδωα ηωκ δεώκ». Παξαηξνύκε δη αύη ή εξγξαθή δελ έρε ακκία ζρέζ κε ηο νλεξέο, νιύινεο, ζπγερπκέλεο εόλεο νί όνεο δκνπξ γνύληα άό ηήλ ιής ννπδήνηε θαξκάνπ, άό ηήλ λζηεία, ηήλ ανπρία .η.ι, Λέγε, είζο, εί ησλ Ειεπζίλσλ ό Erwin Rohde (όιεο νί αόςεο ηνπ αί ηά ανζάζκαηα είλα άό ηό ύξνλ έξγνλ ηνπ «Psyche», Ares, Chicago, 1987.Ύάξρε είζο αί εο Γεξκαλό ξσηόηπν): «Εξ ηά ύζηαηα εη ημκ αζζμύ μηζιμύ εκεθακίζζακ δέεξ, μοπί ββεκείξ, επνέξ νόξ ηήκ γωήκ εκ βέκε, μνζιέκμ άκνωμ άνπζακ κά εωνμύκ ηόκ άκαημ άκώηενμκ άό ηήκ γωήκ, αί αοηήκ ηήκ γωήκ,δά ηήκ μμίακ αί ιόκμκ είιεα έαμ, ώξ αώξ ιία νμαναζεοή, ιία δίμδμ, ιία βέθονα νόξ ιίακ ακωηένα γωή αί εκα όζιμ αόναημ. Α' όα αοηά δέκ είκα οεύοκα δόμο ηά ιοζηήνα, δέκ ήζακ μύηε μί ακαηοζζόιεκεξ δέεξ, μύηε ηά δνώιεκα, ηά όμα ήζακ οεύοκα δά ηήκ άιοκζ ηξ εήζεωξ δά γωήκ όωκ αοηώκ ηώκ έκμοζώκηωκ ιέ ηήκιέκ ημϋ έέ -εκα, μύηε ήζακ ηά ιοζηήνα ηά όμα ημύξ άελέκωζακ άό ηό εκζηημκ ηξ γωήξ αί άό ηήκ εοονζία ή μμία παναηνίγε π αναηνίγε όεξ ηίξ εμπέξ ηήξ'Εκήξ γωήξ». Φπζά, δέλ πάξρε εο ηήλ Ειιλή ξζεία «έέελα ηνπ ό ζκνπ ηνύηνπ», δέλ εξδίε δέ αλείο ηήλ είζνδν εο ηνύο αλσηέξνπο όζκνπο νύηε δά ηο αξαηήζεσο άό ηόλ λπλ βίν ηνπ, νύηε κέ αδαλόηεο δά ηήλ ειιλή ζές ξνέο ξόο ηόλ «αζηζκό», κν λαρό βίν ή «εσξία»· ό αζρνινύκελνο κέ δια απηά αιώο αλαζηέι ιε ηήλ έμέιμί ηνπ.Ό κόλνο ηξόνο εμειίμεσο είλα ή ηέιεζο ηνπ α-ήνληνο-ό άλξσνο εμειίζζεηα δά ηο δξάζεσο ηνπ εληόο ηνπ νλσλνύ ζπλόινπ βννύκελνο άό ηνύο ήξσεο ηο όιεσο ηνπ, άό ηά ζηνρεία ηο γελειίνπ γο ηνπ. Απηή ή άνςο εξί θπζήο εμειίμεσο πάξρε εο διν ηόλ ύιν ηώλ επξσατώλ ξζεώλ πκίσ, δη ή ειιλή ιέμο «άξκα» [ ή ξάκα ή ξαζί (δσο ιέγε ό θιόζνθνο Αλάζηαζο Άζκαόνπινο εο ηό γλσζηόλ έξγνλ ηνπ «Σκαληή») -θπζά ξαζί, δόη εο ηήλ κπζηξαή ζπκβνιή ό νίλνο είλα ή ζπλερήο νπζία, ό δέ Δόλπζνο ξνκεύε ηίο αίεξέο δπλάκεο δά ηήλ ηειεννίζ αί ηήλ έμνδν άό ηόλ έαλαγελλη -ό ύιν νύ ζπληξείηα άό ηό άξκα, αί ηόηε νλνκάεηα «ιπηήξνο»-] εο ηήλ ζαλζξηή ζκαίλε «ξάμο» ή «έξγνλ» αί δη ή εσξία (=γόγα) άθεώξα κόλνλ ηνύο νιίγνπο εείλνπο νί όνν εΐρνλ θάζε εο δπλαηόηηα ενλσλίαο κέ ηνύο αλσηέξνπο ό ζκνπο, νθείιεηα δέ εο αξακή ηό δη αηέζη νλό ηήκα, νλή
1
άαζρόιζο (εο βάξνο άληνηε ησλ αζρνινπκέλσλ κε απηή) α ηώξα a favourite pastime δά ηνπο αλξώνπο ηο Δύζεσο. Λέγε ή Μαγαβάη Γηά (είο κηθξ. Δ. Γαιαλνύ, έδ. Δσδώλ, Δσδώ λ, Αήλα): «Τό βάν ιαάνμκ αί εϋδαιμκ ημκ Ξαηνή μο έβίκεηα ελ άμκ ηκόξ, α' ή ε ημκ κμιίιμκ α δίαμκ μέιμκ. Εκδαίιμκεξ άνα είζίκμ Ξαηναί εείκμ, μϊ ημμύημκ έηκβπάκμκζκ μέιμκ, ακημ - ιάημκ ιάημκ αί νμπείνμκ, δξ έζη ύνα άκαεηαιέκ ημκ μκνακμκ. ΕΙ δέ βε ζύ ημϋημκ ηόκ ειηόκ όειμκ μκ μήζεξ, έκιδεκί ηέιεκμξ ηά ημκ μίείμκ κόιμκ, αί ηόκ έακμκ, αιανηήζεξ».
Ή νώη ιύζξ ηωκ Εεοζίκωκ: νμβείηα νμβείηα ή οζία ημΰ πμνδίμο, ημοηέζηκ, ηξ βήκξ, πμκδνμεδμϋξ ομζηάζεωξ ημΰ άκνωμο. Ό ιομύιεκμξ εαοιιέκμξ δέκ έε ηό οέν ηκ εθαήκ ημο «ίκμκ», εαοιιέκμκ είζξ (δόη ή νώη ιύζξ ενέπε έκ ζένιαη όαξ ηάξ αείαξ). Εξ εναηένω ιοήζεξ ά άμαοθή είξ αοηόκ ηό ενεπόιεκμκ ημΰ ίκμο, ηό μμίμκ ενέπε οό είαζηήκ ιμνθήκ ζύιαζα ηήκ Θεμβμκή αήεα. Λοηόξ δ ζιακηώηαημξ άιθμνεύξ εονίζεηα εονίζεηα είξ ηό ιμοζείμκ ηωκ Θενιώκ έκ Ρώι (1168).
2
158 15 8
159 15 9
ακηέηςξ μί μνθμί έκεκεφζζακ αυ ηυκ Ποαβυνα, δίδεηα φζξ εουςξ, εάκ άκαμβζχιεκ δη εξ ηά μνθά αμζάζιαηα δεκ οάνπμοκσπκ εδχκ Ποαβμνχκ δδαζαχκ υζμκ άθμνα εξ ηυ εδυκ έια ηξ εςνίαξ ηξ ιεηειροπχζεςξ, ζιεχκεηα δη ηκ εμπή εείκ ήημ ήνςξ ακεηοβιέκ ιέζα εξ ηυ ζχια ηξ μνθήξ δδαζαίαξ, εκχ αναήςξ, ςξ ακεηοβιέκ είζξ εςνία δδάζεηα αυ ηυκ Ποαβυνα εξ ηυκ Κνυηςκα. Λέβε έ' αοημφ υ Rohde: «ηό βαζόλ εκέιολ ηώλ ορθώλ είλα ή εφρία ης κεηελζαρώζεφς, ή άπους δη ή υστή είλα εία αί δη ηό πε-πρφκέλολ ης είλα λά ήζ άποηε σπό αεζηώς ηειείας ειεσε ρίας». "Αξ δμφιε, διςξ, ηί νμζέθενε υ Ποαβυναξ. Έκχ μί 'Ίςκεξ θυζμθμ είπμκ ζοβεκηνχζε ηήκ νμζμπή ημοξ εξ ηήκ ένεοκα ηξ θφζεςξ αί ηχκ βεβμκυηςκ ηξ γςήξ, ανιέ -ζακ ηήκ ιεέηκ ημΰ ακνχμο αί ημο ενςιέκμο ημο* αοηυ ανχξ είκα ηυ ένβμκ ημο Ποαβυνμο. Αοηυ ηυ υμμκ χκυιαζε νχημξ αοηυξ «θμζμθία» ήημ εξ ηήκ ναβιαηυηηα ή ναηή μδυξ ή μμία μθείε κά αηεοφκ ηυκ άκνςμ εξ ηυκ ίμ ημο δά κά θάζ αοηυξ εξ ηήκ ζμθίακ, έβε υ μβέκξ Λαένημξ: « θιο-ζοθίαλδέ πρώηος ώλόκαζελΠσαγόρας αί εασηόλ θιόζοθολ». ά ημοξ ζημφξ ημο υ Ποαβυναξ έςνεημ είμκ δκ ή αυι αί ουξ ημΰ εμφ. Λέβε υ Ίάιπμξ («Βίμξ Ποαβυνμο» Β5): «ποηής ης ηώλ παρά ηοΐςΣακίος γεγελκέλφλ Απόιιφλος ασηόλ είλα θζί ιέγφλ οϋηφς: «Πσαγόραλ ' δλ ηίηεΛί θίιφ Άπόιιφλ »Πσαΐς, ή άιιος πιείζηολ ετελ Σακίφλ». ετελ Σακίφλ». Άξ άκαθενή ανεκεηχξ, δη ςξ έβε υ Κέζμξ «θεός μεν καί θεού παις ουδείς οΰτε κατήλθεν οΰτε κατέλθοι». Ή Δκή ιομμβία δέκ είκα μηέ ονμεηή αά αμηεείηα αυ ευκεξ αφηαηα ζοιμέξ αί αβμνέξ νμενπυιεκεξ αυ ηά ιοζηναά δνχιεκα. Ακαθένς ςξ ανάδεβια ηήκ ζημνία ημο Οδίμδμξ. ιφμξ αοηυξ είπε είζξ ηήκ άανπήκ ημο χξ Μοζηναυ κ δνχ-ιεκμκ. Σφιθχκςξ νυξ ηήκ Μοζηναή ζοιμή, υδεξ είκα ή ροπή αί ζοιθχκςξ νυξ ηυκ θοηυ ζοιμζιυ, μδιαηχδεξ υδεξ εΐκα ή ηεηεεςιέκ ροπή ή μμία εΐκα ηοθή δυη μί μθαιμί είκα άπνζημ (έπε δακμβή υ ηνίημξ κεοιαηυξ μθαιυξ), α' υζμκ θμκεφε ηυκ αηένα, δαδή ηυ κμηυκ έκηνμκ δυη έμκ δέκ έπε ακάβ κμηήξ νμζάεαξ, αί κοιθεφεηα ηήκ ιηένα, δαδή εκζςιαηχκε ηάξ δοκάιεξ ημο ζοκαζιαημφ έκηνμο αί ηάξ ιεηαάζζε διμονβχξ· νυεηα μυκ δά ηήκ ενβναθή ηξ αηαζηάζεςξ ημΰ ηεείμο 1
ημοξ ακςηένμοξ υζιμοξ. εκ, δηακ ζοκακηχιεκ ηκ έθναζκ «ουξ ημο Θεμτ», ημφημ δεκ ζιαίκε δυμο υη υ Αυςκ έβμκιμ -μίζε ηκ Ποαΐδα αί έβεκκή έκα αδί ιε θφζκ άκνςίκκ αί είακ ιία ηέημα ονμεηή ιομμβία δέκ έπε έζκ εξ ηκ μβή· αά υηακ έκαξ ηέεμξ ιφζηξ αιάκ ηήκ ηεεοηαίακ ιφζκ, ηίεηα ου ηήκ νμζηαζίακ ημο εμτ, υ υμμξ εμηεφε ηά ζοβενιέκα Μοζηήνα αί μκμιάγεηα εξ ηήκ ιοζηναή βχζζα ουξ εείκμο ημτ εμτ ηυκ υμμκ αί έεαέζ εξ ηήκ ιοζηναήκ ηε-είςζίκημο. Ή δδαζαία ηήκ μμίακ έδςζε υ Ποαβυναξ εξ ηίξ οαβμνέξ μκυηηεξ αί ηξ μμίαξ εκηνυκ ζιεμκ είκα ή εςνία ενί ροπήξ, χξ ημκίγε υ Rohde^ivai ακμιμυηομξ ημο νθμΰ δυβ ιαημξ, εςνεί ηήκ ροπήκ ημτ άκνςμο χξ εκ ακμιμυηομκ ημτ μναημφ ζχιαημξ αί χξ εκ άάκαημκ δαιμκυκ υκ, ηυ υμμκ επε ενμνζή εξ ηήκ θοαήκ ημτ ζχιαημξ. Λέβε υ μβέκξ Λαένημξ υη μί ροπέξ μ υμεξ εονίζμκηα εξ ηυκ αένα είκα διμα ιε ημφξ δαίιμκαξ αί ημφξ ήνςαξ, αί αοηυ είκα ή βκζία Δκή Γναιιή. Έδχ ιία δεονίκζξ: αίιμκεξ έβμκηα μί δαήιμκεξ, ημοηέζηκ μί βκςνίγμκηεξ, μί ακημβκχζηα εμί. Ή έλξ αοηή επε δφμ ζιαζίεξ, άθ' εκυξ ζιαίκε υμοξ ημφξ ακςηένμοξ υζιμοξ εκ βέκε, πν ζιμμείηα δαδή έκααηχξ ιέ ηήκ έλκ Θευξ, άθ' εηένμο ή έλξ Θευξ ελεδεφεηα αί ζιαίκε ηήκ ακςηένα φιμ αιίδα ηςκ ακςηένςκ υζιςκ ή έλξ αίιςκ, έλεδεομιέκ είζξ, ζιαίκε ηήκ ιεζαία αιίδα εξ ηήκ ενανπία ηςκ είςκ κεοιαηχκ υκηςκ, εκχ ή έλξ ήνςξ επε δφμ ζιαζίεξ, ζιαίκε άθ' εκυξ ηήκ αηςηένα αιίδα ημτ είμο κεοιαημφ υζιμο, άθ' εηένμο παναηνίγε ηυκ άκνςμ εξ ημφξ ηεεοηαίμοξ ίμοξ ημο, νυ ηξ εζυδμο ημο εξ ημφξ ακςηένμοξ υζιμοξ. "Αξ ζιεςή έδχ, υη έπμοκ άε ηήκ έλ δαίιμκεξ αί ηξ έπμοκ δχζε ηήκ ζιαζία «Θευξ ημτ αμτ», αί εμιέκςξ υθείμιε κά δχζςιε, δη εξ ηήκ Δκή εμμβία δέκ οάνπμοκ κεφιαηα, Θεμί ή δοκάιεξ ημτ αμτ· εξ ηήκ Δκή εμμβία οάνπε ιυκμκ υ θοζυξ υζιμξ, υ υμμξ κείηα ζφιθςκα ιέ ηυκ θοζυ Νυιμ, υ υμμξ είκα ένακ ημτ αμφ αί ημτ αμτ (έκα ινυ ανάδεβια: δά ημφξ "Δκεξ, υ ζεζιυξ δέκ βίκεηα εεδή υ αυξ Θευξ ιαξ ηιςνεί εεδή είιεα αβαμί ή υ αυξ Θευξ ιαξ ηιςνεί εεδή δέκ ηνμφιε ηίξ εκημέξ ημο· βίκεηα υβς ηξ κήζεςξ ηχκ μζθανχκ αχκ). Οί Θεμί δνμοκ χξ νμζηάηα αί έυηα ηχκ θοζχκ Νυιςκ, δ' αοηυ δέκ άκμοκ «αφιαηα», ή μοζία ημοξ είκα ή άβαυηξ, βειίγμοκ ηυκ Κυζιμ αί ηυκ ίενμμμτκ ιέ ηήκ αηκμμία ηξ
2
αβαυηηαξ ημοξ, ηκ «δυζδμημκ ασβκ», ή υμα δίδε εξ ηυκ άκνςμ ηκ βκχζ αί ημτ ομδεκφε ηκ μδυ ηξ μνήξ εκενβείαξ, ή μμία αί ά αηάλ εξ ηυ «φμο ήλα». Αοηά δε δα ιε ηκ ίδα νςημμοία αί δναζηνυηηα ημο δίμο ημτ άκνςμο. Οί εμί δεκ δφκακηα, ιε ακέκα «αφια», κά ημτ εαθνφκμοκ ηυ άκη -εμκυξ (αοηυξ είκα υ δνμξ μφ έαζε υ Ποαβυναξ αί ζιαίκε ηυκ κυιμ ηξ άκηαμδμηυηημξ άνια), δεκφμοκ ηκ μδυ ηξ ανεηήξ, δεκ οάνπε, υιςξ, εξ ηκ Δκή νζεία ακεκυξ είδμοξ «ιαβή ηεεηή» δμο υ ζηυξ ά άθήκ ηυ άνμξ ηςκ νάλεςκ ημο κά άκηζηαιζή αυ άμα «εία πάν». Αοηυ ά ήημ δά-ζαζξ ημτ είμο αί θοζμφ κυιμο ημτ άκηεμκυημξ· αεκακηίαξ υ κυιμξ αοηυξ, εί ημτ μμίμο έθμνεφμοκ ή Ακάβ, ή Αδνάζηεα αί ή ί, ζπφε δά ηυ ζφκμμκ ημτ υζιμο αί αοηυ είκα ηυ κυια ηξ διχδμοξ θνάζεςξ: «ακάβα βάν αί μί εμί είμκηα». Ακηέηςξ, ή είιμκμξ αί ζοκεπήξ δδαζαία ηξ δέαξ δη υ υζιμξ δέκ εΐκα ανά εκα εκυ έοθμξ ακεο εκδαθένμκημξ αί αλίαξ, διμονβεί εξ ηυκ άκνςμ αζήιαηα ααλίαξ δά ηήκ μκςκή γςή, δά ηήκ φενάζζκ ηςκ μκςκχκ εζιχκ, ηξ υεςξ, ηξ αηνίδμξ, διμονβεί δέεξ «άκαπςνηζιμτ» αί «είνκ -ζιμτ». Ή έκημκμξ δέ αί αηά ονμελίακ ακαθμνά εξ ηυκ ιτμ Σονμ -Πενζήξ νμεεφζεςξ, ενί οάνλεςξ εμφ άβαμτ αί εμφ αμφ αί εκυξ υζιμο μφ εΐκα ηυ εδίμκ ιάπξ ημοξ αί ημτ ακνχμο, μφ είκα ηυ «ιήμκ ηξ ένδμξ» ιεηαλφ ηςκ, διμονβεί ηίξ νμτμέζεξ δά κά νμμφκ έ' αοημφ μί ανανηέξ δέεξ αηυιςκ, κεανχκ δίςξ, ιε δαηεηαναβιέκαξ θνέκαξ, βίκεηα ασημ ανακμσχκ έκειμιέκςκ ροπχζεςκ, μί υμεξ ιεηαδίδμκηα ςξ εδιίεξ αί αηααιάκμοκ οζιμφξ μυνμοξ, αά αί ζμανχκ οζηενχκ κεονςζχκ αηαζηάζεςκ, μί υμεξ αζημφκ ηυ αημιμκ ακυ κά νμή, αηά ηήκ δέβενζ ημτ ανανήιαημξ ημο, εξ ηίξ έμκ αμηνυαεξ νάλεξ. Τά ανανήιαηα αοηά είκα δοκαηυκ κά άμοκ οζηενέξ ιμνθέξ (.π. κεανέξ μέ -εξ οθίζηακηα ιεβάεξ οζηενέξ νίζεξ «αυ ηήκ οένιεηνμ δμκή ηήκ μμίακ ήζάκζακ εεδή ηίξ έκβαίζ υ αβαυξ ευξ» αί εςνμφκηα αυ ηυκ ενίβονμ ημοξ χξ άκεμτζα ηήκ ίιαα ηξ άβυηημξ, ή, ακηέηςξ, «εεδή ηίξ έκβαίζ υ ευξ ημτ αμφ» αί εςνμφκηα άυηυκ ενίβονμ ημοξ ιάβζζεξ ημτ Salem). ά ηήκ ιεέη αοηχκ ηχκ θακμιέκςκ ζοκζηχ ηυ ένβμκ ημτ James Leuba «The Psychology of Religions mysticism», RKP, London, 1972. Αοηή δέ είκα αί ή ενικεία ηχκ θακμιέκςκ «witch craft» αί «ιοζηή εκςζξ ιέ ηυ είμκ»· δά ηήκ Δκή Γναιιή δέκ οάνπε ηνυμξ ιοζημφ αί αθκίδμο άιαημξ νυξ ημφξ ακςηένμοξ υ-
1
ζιμοξ (δά ηυκ υζιμ ημΰ Σαηακά δεκ ζογηά), ή Δκή Γναιιή ηυκ εςνεί ακφανημ, νμσυκ κμζναξ θακηαζίαξ), οί ανώτεροι κόσμοι «τενίζονται από τις ές πού έον καθαρθή «υιλοσουία» χξ έβε υ Σςνάηξ. Τίξ ενζζυηενεξ υιςξ θμνέξ ηά ανανήιαηα αοηά έπμοκ οθή ανακμσή, ηυ υμμκ ζιαίκε δηηυαημιμκ αοηυ είκα ίακυκ δά άε αμονβιαηή νάλ, δέκ εμκςκεί έμκ ιέ ηήκ ναβιαηυηηα, είκα ενιαμκ ηςκ ζμηεκχκ δοκάιεςκ ημΰ ανανήιαημξ ημο* αοημί είκα μί ακαηνπαζημί θμκεσξ Σαηακμάηνεξ* αοημί εΐκα μφ έζονακ ηήκ Υαηία, ιεηά αυ δεβενηυ ήνοβια ημο Παηνάνπμο Θεμθίμο, εκηυξ ημΰ Παηνανπμφ Ναμφ ημΰ Αβίμο Μπαή αί ηήκ δειέζακ αί ενέθενμκ χξ ιαάνα ηνυαα ηά ιέ ηξ ακά ηάξ μδμφξ ηξ Αελακδνείαξ· αοημί εΐκα μφ δςνβάκςκμκ α' δκ ηήκ δάνεακ ημΰ Μεζαίς- κμξ εζηναηείεξ αί ήνπμκημ εξ ηήκ Δάδα αί αηέζηνεθμκ μμμδήμηε ηίζια, αμιεκάν ημΰ Δκμφ Πμηζιμφ, δυη ήημ «Σαηακυ αί Δκυ»· αοηέξ είκα «αί ιαάνα πείνεξ» μφ άκεζμυζακ, ζηά 1450, ζηήκ Πεμυκκζμ, ημφξ μαδμφξ ημΰ Πήςκμξ, εξ ηήκ ηεεοηαίακ νμζάεακ ημΰ Δκζιμφ κά ιή δεπή αί ακ λέκ αημπή. Κείκμκηαξ αοηή ηήκ εηεηαιέκ ανέκεζ, ζοκεπίγμιε ηήκ οα-βμνή δδαζαία δά ηήκ ροπή. Όηακ, ιέ ηυκ άκαημ, άμπςνζή άμπςνζή ή ροπή αυ ηυ ζχια, αναιέκε δά ιίακ ενίμδμ αανιμφ εξ ηυκ "Αδ, αηυκ εζένπεηα αί άκ εξ ηυκ υζιμ ηχκ γχκηςκ αί εονίζε εκα άμ ζχια, αοηυ δέ, εακααιάκεηα εακααιάκεηα μέξ θμνέξ. Έέβεημ, δη υ Ποαβυναξ έκεοιεσημ ηίξ νυηενεξ εκζανχζεξ εκζανχζεξ ημο (χξ ζοιαίκε ιέ υμοξ ημφξ ακνχμοξ, μί υμμ γμοκ ηήκ ηεεοηαία ημοξ έκζάνςζ (Πμνθφνμξ, (Πμνθφνμξ, Βίμξ Ποαβυνμο,45): «άνέθερεν δ' ασηων εις ηοϊς πρωηερον γεγονωηας, πρϋηον μεν Εψθορβος λέγφν γενέζαι, δεϊηερον δ'Αίαλίδς, ηρίηον Έρμωμος, ηέηαρηον δέΠϊρρος, νσν δέ Πσαγωρας, Πσαγωρας, δι 9 ϋν έδείκνσεν ϋς αάναηος ή υστή καί ηοις κεκααρμένοις εις νήμν ηοσ παλαιοϊ βίοσ άθικνεΐηαι». «Ανέθερε (ο Πσαγωρας) Πσαγωρας) δηι, εις ηοϊς προηέροσς βίοσς ηοσ, ήηο ω Εψθορβος, ωΑίαλίδς, ω Έρμωηιμος, ωΠϊρρος, ηϋρα δέ ω Πσαγωρας. Έδειτνε, έηζι, δηι είναι αάναηος ή υστή, καί εις ηοϊς κεκααρ- μένοσς (ασηοϊς ποϊ έτοσν ηελειφή) επανέρτεηαι ή μνήμ ωλφν ηϋν παλαιϋν βίφν». «"Αλλά μήν ης γε ηϋν ανρϋπφν επιμελείας αρτήν έποιεχηο ηήν αρίζην, ήνπερ έδει προειλθέναι ηοϊς μέλλονηας καί περί ηϋν άλλφν ηά αλή αήζεζαι. εναργέζηαηα γάρ καί ζαθϋς άνεμίμν-
2
164
165
ζείαξ, νχηζημκ νζεοηυκ αήμκ ημΰ αηυιμο εΐκα κά θνμ- κηίγ εκενβχξ δά ηκ εηίςζκ ηξ γςήξ ηξ μκςκίαξ, ηξ υεςξ, ημο έκμοξ εξ ηυ υμμκ ακήε (εκοιμφιεα άκ εδχ ηυκ κυιμκ ημο υςκμξ). "Αημιμκ ηυ υμμκ άμιμκμοηα αυ ηκ γςή ηξ ένλ μκυηημξ αηαθεφβμκ εξ«άζηήνμκ» ή «μκυμκ» οθίζηαηα ακδνυιζκ ηξ ελείλεςξ ημο, δυη φνμκ αήμκ ημο εΐκα ή νμζάεα εηχζεςξ ημο ίμο μμήνμο ηξ μκυηημξ εκηυξ ηξ μμίαξ γή, ηυ αήμκ δε αοηυ αίζηαηα φνμκ αηά ημφξ ηεεοηαίμοξ ίμοξ εκυξ ηεεμοιέκμο ιφζημο (ζοιθχκςξ νυξ ηήκ ιοζηναή ανάδμζ, εξ αοημφξ ημφξ ίμοξ μκμιάγεηα ήνςξ, δυη ή έλξ ήνςξ παναηνίγε είζξ αοηυκ, υ υμμξ δανέε εξ ηήκ μειή ανεηή) δυη ή Εκή νζεία είκα αη'έλμπήκ «μκςκή » αί αη' μφδέκα υβμκ «αημιή»* δμφ δαηί ακαέιεηα ή αη' ελμπήκ μκςκή εοπή: «εΰανδρόν τε χώραν». Ήδοκήζακ μί Ποαβυνεμ κά δμήζμοκ έ' άνεηυκ πνυκμκ ηυκ Κνυηςκα, ηυ Ρήβμκ, ηυκ Σάνακηα, ηήκ Ηνάεα, ηήκ Ιιένα αί ηυ Μεηαυκημκ. Όζμκ άθμνα ηήκ δαιάπ ιέ ημφξ διμναημφξ ήημ θοζή, δυη υ Ποαβυναξ έδίδαζε δη υ άκνςμξ ελείζζεηα κμηχξ αί κεοιαηχξ αί χξ ιέζα αυ πάδεξ έακαβεκκήζεξ ιέ μμφξ υμοξ, νμζάεεξ αί ακδνμιήζεξ ακδνμιήζεξ αί δη ηυ σδμ ζοιαίκε ζοι αίκε βεκχηενμκ δά ηίξ υεξ, ηίξ πχνεξ , ηά έκ, ηξ θοέξ. Καήμκ, μυκ, ηχκ ελεβιέκςκ είκα κά αμδβμφκ ημφξ αηςηένμοξ αί αήμκ ηχκ έλεηχξ αηςηένςκ εΐκα κά οαμφμοκ εξ ηίξ ζοιμοέξ ημοξ. Έδίδαζε αυι, δη εοκμιμφιεκ πχνα είκα αοηή ή μμία δμείηα αυ ημφξ έμκ ελεβιέκμοξ (αοημφξ μφ υ Πάηςκ, υ υμμξ έπε ηίξ ίδεξ μηεαέξ αυρεξ, ημφξ μκμιάγε «κρείηηονες») μκμιάγε «κρείηηονες») αί δη αοημί μφ δέκ βκςνίγμοκ ηά έιαηα δέκ εΐκα δοκαηυκ κά έπμοκ βκχι. Καηυκ ημφημο αίζηαηα θακενυ δη ζηενείηα, δά ημφξ Ποαβμνμφξ, μαζδήμηε αλίαξ ηυ ζφζηια ηξ αμήξ ρθμθμνίαξ, ακηέηςξ αιάκε ηήκ δαίς-ζίκ ημο ηυ «ασηός εθα» ,δυη έθ' υζμκ έεχνμοκ δη υ Ποαβυναξ εΐπε θάζε εξ ηήκ ηεεοηαίακ έκζάνςζίκ ημο, ήημ ιίεμξ αί ήδ εμκςκμφζε ιέ ημφξ ακχηενμοξ υζιμοξ, ημφξ έθαίκεημ ακυημ κά ζςνεφμοκ μβάξ αμδείλεξ δά κά ζηνίλμοκ ηίξ νμηάζεξ αφημτ ημο είμο δκημξ. Είζξ δέκ ήημ αηάμκ ηυ ζφζηια ημο δά κά νμζέοζ ηίξ ιεβάεξ ιάγεξ, μί υμεξ δυμο δέκ ήεακ κά αμφζμοκ δη ή μδυξ ηξ ανεηήξ είκα ηυζμκ δφζαημξ,άαηε άιειημ υ ίμ, αμπή ειρφπςκ, ζοκεπή αοημνηή αά αί ηήκ άυηζ ηήξ εζηιμκήξ βκχζεςξ* υςξ ά έέβαιε αί ζήιενμκ, έκα ηέημμ ζφζηια
1
δεκ εοκμεί ηυκ «ασζιυ». Έηζ εήε ή νήλξ εξ ηυκ Κνυηςκα α, ιία ήιενα μφ ήζακ μί Ποαβμνμί ζοβεκηνςιέκμ εξ ηκ μία ημτ Όοιμκίμο Μίςκμξ, έεηέζακ εκακηίμκ ημοξ αί ημοξ έαρακ γςκηακμφξ. Λέβε υ Πμνθφνμξ («Βίμξ Ποαβυνμο», 55): « ηων εηαίρων ηοϋ Πναγόροσ ζσνγμένων έν η Μίλωνος οικία ηον άληοϋ, παρά ην Πσαγόροσ άποδμίαν, πάνηας<πανηατή ένέπρζαν αύηοϋ ηε καί καηέλεσζαν, δύο έκθσγόνηωνεκ ηήςπσρας, "Αρτίπποσ ηε καί Αύζι-δος». «"Όηαν οί Πσαγορικοί ζαν ζσγκενηρωμένοι εις ηήν οικία ηοϋ άληοϋ ίλωνος, ηόηε πού είτε θύγει ο Πσαγόρας (είτε μεηαβή εις ηήν Δήλο διά νά νοζλεύζ ηόν αζενοϋνηα διδάζκαλο ηοσ Φερεκύδ ~ περίποσ ηό 490), καηέκασζανπλήρως ηήν οικία καί ηούς καί ηούς έλιοβόλζαν, διέθσγον δέ μόνον δύο, ο "Αρτιππος καί ο Λϋζις».
2
168
169 16 9
(Νεσμξ), ενακχιεκμξ, θοβάξ αυ ημοξ είμοξ υζιμοξ». Ό Ειεδμήξ ενβνάθε είζξ ηίξ έακαβεκκήζεξ ημο (fr 117): «ήδ γάπ οη' εγώ γενόμην κοϋπόρ ηε κόπ ηε άμνορ η' οιωνόρ ηε καί εξαλορ έλλοορ ισύρ (117)». «Καί ήδ εβχ έπς βεκκή άκδναξ αί βοκαία αί άικμξ αί αναηυ ηκυ αί ίπτξ ααζζκυξ». Πενβνάθε αί ηκ άμέ-ςζκ ημο άκνςμο (fr. 146): «εξ ηυ ηέμξ βεκκχκηα ιάκηεξ, αηνμί ή άνπμκηεξ ζηίξ βήκεξ μκςκίεξ αί αυ εεί άκααζηάκμοκ χξ εμί, ol νχημ ζηίξ ηιέξ»: «ειρ δέ ηέλορ μάνηειρ ηε καί ύμνοόλοι καί ιηποί καίπόμοι άνπώοιζιν έισονίοιζι έλονηαι, ένεν άναβλαζηοϋζι εοί ηιμζι θέπιζηοι (146)». Πενβνάθε είζξ ηήκ ηιςνία ηχκ αμφνβςκ ζηίξ μάζεξ: «Άθμτ αζπμείζε ιέ ηνμιενέξ αυηηεξ, μηέ δεκ ά ακαμοθζείηε άυ ημφξ ηνμιενμφξ υκμοξ»(ίη. 145): «ηοι γάπηοι σαλεήζι ν άλύονηερ κακόηζιν οϋοηε δειλαίων άσέων λωθήζεηε νμόν (145)». Αοηυ δφκαηα κά ζοβνή ιέ ηυ δνάια ημτ Θεζέζμο εξ ηυ ένβμκ ημο Πμοηάνπμο «ενί ηχκ ου ημτ είμο ναδέςξ ηιςνμοιέκςκ», εξ ηυ υμμκ, άθμτ ενβναθμφκ μί ανμδέξ ηιςνίεξ ηίξ υμεξ οθίζηακηα μί άδμναβμτκηεξ, έβεηα υη μί «ακίαημ» αμφνβμ μδβμφκηα άυ ηήκ Ένκφκ ιέ ίαμ αί ακεέημ ηνυμ αί νίημκηα εξ έκα ηυμ μφ δέκ δοκάιεα μφηε κάΐδςιε, μφηε κά υκμιάζς-ιε· «μηνχξ δέ αί παεχξ αακηάξ ήθάκζεκ αί αηέδζεκ εξ ηυ άννημκ αί άυναημκ». Ή ζφρξ δέ ημτ Ειεδμέμοξ υη ή ροπή είκα αοηυκμιμξ, εκχ μί κμηέξ -βκςζηέξ εημονβίεξ ακήμοκ εξ ηυ ζχια, ζοκάδε ιέ ηήκ «ασή» ροπμμβία, δςξ ακαηφζζεηα εξ ηά Όινά έ.
1
Θεολογία εις την "Υστερη Φιλοσουία Εξ ηκ φζηεν θμζμθία ηξ ανπαυηημξ αναηνμφκηα χν -ζιέκα θακυιεκα, ηά μμία ά άκαθένςιε εναηένς αί ηά υμα είκα αμηέεζια ηςκ ζημνχκ ζοκχκ. "Ηδ νίκ αυ ηκ αφημναημνήκ έμπήκ υ εκμνςιασυξ υ ζιμξ, ινή ιεμκυηξ εξ ηκ απακή αοημναημνία, ομθένε αυ φμβεκκηζιυ, δςξ αί ζήιενα υα ηά εμηζιέκα έκ- έηζ δέπεηα ιέζα εξ ηά ΐδα ηά ΐδα ηά έκηνα ημο φιαηα ιεηακαζηεφεςξ αυ ηυ ενχνμ ημο. Αοηέξ μί ιάγεξ λεπκμφκ μφ βνήβμνα ηήκ ιηνή ημοξ βχζζα αί μιμφκ ςξ μζιμμίη βχζζα ηήκ Εκή Αελακδνκή μκή (υςξ ζήιενα ^Αθνακμί μιμφκ χξ ιυκ βχζζα άμα Εονςασή), αοηυξ υιςξ υ ελεκζιυξ είκα ηεείςξ εθακεαυξ, υ Εκυξ ηνυμξ ζέρεςξ ημφξ είκα ηεείςξ λέκμξ, ή Εκή Γχζζα δέκ ζιαίκε αί Εκή «μοημφνα» (αοηυ είκα νμθακέξ· είκα ζάκ κά ζπονίγεηα άμμξ ζήιενα, υη ö ιμοζμοιάκμξ ηνμιμνάηξ μφ άκεηίκαλε ηυ ηήνμ εξ ηήκ Νέα Υυν έπε άββμζαλςκή αδεία εεδή έβναρε ηήκ νμή -νολί ημο είξ ηήκ αββή βχζζα).Τυ ημκίγμιε αοηυ, δυη ιαξ ελααηά υ ζοκμηυξ ηίημξ ηχκ ζιενκχκ εδυζεςκ ηχκ ένβςκ αοηήξ ηξ εμπήξ· έβμοκ «"Εκεξ ζοββναθείξ» ή «Λαηίκμ ζοββναθεΐξ», ά' αοηυ εκκμεί ιυκμκ υη ηυ ένβμ ημοξ είκα είξ ηήκ Εκή ή ηήκ αηκή βχζζα, δέκ ζιαίκε υη απμφκ αυρεξ ημτ Εκμφ Πμηζιμφ. "Ο δέ αοηή ή αηάζηαζξ είπε χξ αμηέεζια ηήκ δάνςζ ηξ αναδυζεςξ αί ηχκ χκ, εσηε υά ηξ ομθμνίαξ δεχκ ηεείςξ λέκςκ, είηε αί έ ηχκ έκδμκ. Αοηή δέ ή αηαζηνμθή ηχκ αναδμζαχκ αλχκ ανπίγε μφ έκςνίηενμκ έβε έ' αοημφ υ βκςζηυξ ζημνυξ Revilo Oliver, αβηήξ ηχκ αζζχκ ζμοδχκ είξ ηυ ακεζηήιμ ημτ Illinois, είξ ηυ ένβμ ημο:«Αηεμα' s decline»,Londinium Press, 1982, ζε. 278: «"Ηδ αό ηό -186 ποζεάζε ή ζύγκληορ νά πνμίζ ηήν ηελεηή ηών Βάκσειων, ή οοία είσε είζασή αό ηήν Έηποςπία καί ή οοία σπζιμοοιώνηαρ ηήν ςάπσοςζα «ελεςεπία ηρ λαηπείαρ» ήηο αλώρ ενα ποκάλςμμα διά νςκηεπινά αθποδίζια όπγια [υνβμκ είκα ιία ά αμμιέκ Εκή έλξ- είξ ηήκ αζζή Εκή, «υνβμκ» ζιαίκε ηήκ νζεοηή νάλ, ανάβεηα δέ άυ ηυ νήια ΕΡΓ - (έ ημΰ υμμο ηυ μφζαζη. ένβμκ, νι. έμνβα, ηυ υμμκ ζιαίκε α'. μχ αί '. ηεχ ενά ηκά νάλ]. Ή έπεςνα ηών άπσων αέδειξε όηι ή ξενόθεπη αύη «π-
2
ζεία» ήην εο ηήλ ξαγκαηφηηα κία κπζηή ζπλσκνζία ή ννία είξγάεην ζπζηκαηψο δά λά αγίδεπζ αί λά δαθείξ λένπο άλδξεο αί γπλαίεο ψο αί εθήβνπο, εηφο δέ αφ ηά αθξνδίζα αίζρ εηήξρνλην αξαράξαμ δαψλ αί θφλνπο δά διηξίνπ (δά ιεηνκέξεεο, Λίβνο 39,8-19). Απηή ηήλ ενρή νί Ρσκαίν νιίηεο ήζαλ αλνί δ' ή αφκ άληίζηαζ αί απηή ή νλσλή δχλακο είλα φ φλνο αξάγσλ φ φννο κνξεί λά δαηήξζ ηήλ πγεία εο ηφ νιηφλ ζψκα αί ήην νιχφ δξαζηή απηή ή ή αηαδί άφηνχο λφκνπο νί φνν έςθίζζαλ δά λά αηανιεκήζνπλ ηήλ ζπλσκνζίαλ. Άιιά άιιεο μέλεο ιαηξείεο ζχληνκα εζήρζαλ δά λά αξάζρνπλ ξζεπηφ «ακνπθιά» εο άε είδνπο ελνκεο ξάμεο. "Ζδ αηά ηά ηειεπηαία έη ηο Γκνξαηίαο ή χγιηνο εερείξζε εληάο (αφ ηφ -59 έσο ηφ -48) λά εκφδζ ηήλ ιαηξεία ηήο Ίζδνο αί δελ ήην ζχκησζο φη φ άλδξαο φ φννο ινπζνάξνρα έρξκαηνδφηζε απηήλ ηήλ ιαηξεία ήην φ Q. Curius, άφ ηνχο ζπλεξγάηεο ηνυ Καηιίλα [αναηνήζαηε ηήκ ζαηακυηηα αοηήξ ηήξ μηήξ ζοκςιμζίαξ: αί ηυ αεζηχξ δέθενε αί έυκγε, άά αί ηίξ νζείεξ έλοηέ -γε αί εννηε εάκς ημοξ έκα ζηίβια μφ έιεκε έςξ ζήιενα αί αηβμνήζακ χξ νζείεξ έεοενυηημξ. Καί κά ζεθή α κείξ, υη εξ ηήκ ναβιαηή αηνεία ηήξ'Ίζδμξ μυνμξ υ ίμξ ημο ενέςξ ήημ αθενςιέκμξ εξ ηήκ φνεζίακ ημτ είμο, δήβμκ δέ ηεείςξ εηυξ άζξ ακνςκήξ ιενίικξ:« άπέδοζαν όλον ηόν βίον η ηων Θεών εωρία καί εάζει »-Πμνθφνμξ De abst.4,6]. Σφ κέζνλ ηνυ δεπηέξνπ αψλνο ήην ή ενρή καο δπλακήο ξνζάεαο δά ή άαξζ. Ή νκνθπινθιία ήην ανξνπζηή δά ηνχο Ρσκαίνπο, εκβξφληην δέ ήνπζαλείο ηήλ έξεπλα δά ηά Βαρεία φη ή ιενλφηο ηψλ αξξέλσλ ζπκκεηερφλησλ ήζαλ νκνθπιφθιν αίζηεπην, α 'νηζ φιεο απηέο ηίο εδιψζεο δεηίελην άθνλεο λέεο γπλαίεο ξνζθεξφκελεο δ' φια. Σφηε ςθίεηα φ λφκνο «Lex Scantinia, de tupro cum masculo» αί χ' απηφλ έρνκελ δψμεο έσο ηφ ηέινο ηήο απηνξαηνξίαο». Έδχ απηνξαηνξίαο». Έδχ νέε κά ζιεςή ή δοζιεκήξ εήνεα εί ηςκ χκ ηήξ αηιμζθαίναξ ηήξ ιεβαμουεςξ, έβε υ ίδμξ ζοββναθεφξ ζπμάγμκηαξ ηίξ αυρεξ ημΰ Jefferson: «Ααξαηήησο νί άλξσν εθπιίνληα, ίζηεπε φ Jefferson, φ δεαιζηήο ξφεδξνο ηψλΖ.Π.Α., φηαλ ζπγεληξψλσληα φκνυ ζέ κεγάιεο φιεο, αί ζηεξνχληα άθ' ελφο έλ ηήλ ειεπεξία ηήο έμνρο αί άθ' εηέξνπ ηήλ άκεζ εαθή κέ ηήλ θχζ. ηίο κεγάιεο φιεο ή ιενςθία ηνυ ιπζκνχ ή εο έλα ηερληφ εξβάιινλ, ηφ φννλ είλα αθχζν αί βνινγψο άαλξσίε, νί άλξσν γίλνληα κέζα εο απηφ έλα "σψδεο ζπ -
1
λνλχιεπκα", ψο έιεγε». Αοηή ηκ εμπή ηκ ζφβποζ εηείκε ή ομθμνία αζηχκ αμ ζαζιάηςκ, δςξ ηυ αυζαζια 132 ημτ Πκδάνμο, αί υυνμκ ένβμκ, ηυ υμμκ άεδυ εξ ηυκ Όνθέα αί έβεηα «Δαήα», ηυ υμμκ αί ανπίγε χξ έλξ: « δε απηφο ξθεχο αί ηαχηα ιέμε: αλαηά άάλαηνλ αχο ηεεξί ηνυ Θενυ, άφξαηνλ απηφλ ιέγσλ, κφλσ γλσζήλα έλί ηλί θζ ηφ γέλνοΧαιδαίσ, ετηε ηφλ Αβξαάκ ιέγσλ ηνχηνλ ετηε αί ηφλ λίφλ ηφλ αχηνυ» (fr. 246). « ξθεχο απηά ιέγε, φ Θεφο είλα άλαμ αφξαηνο αί αάλαηνο αί κφλνλ άννο Χαιδαίνο ηφλ έγλψξζε, ετηε φ Άβξάακ, είηε ν πφο ηνλ». Πανυη δέ ηά αμζάζιαηα αοηά έπμοκ άμννθή άυ ηκ θμ μβή εζηήι, έκ ημφημξ οάνπμοκ αί ζήιενμκ εξ ηάξ ζομβάξ ηχκ μνθχκ αί αναακμφκ αί εξ ηήκ εμπή ιαξ ημφξ ανυζε ημοξ ένεοκηάξ· .π εξ έβνημ ενμδυ έδιμζεφ άννμ, εξ ηυ υμμκ βνάθεηα ηυ έλξ: « β) δη ηεά μί «δψδεα Θενί» ηξ ασήξ ίζηεςξ ήηακ ή ίδα ευηηα, υ Λυβμξ ημτ Πακηυξ, υ Κμζιμβμκυξ Νυιμξ: «Δο Εεπο, είο "Ατδο, εο "Ζινο, εο Γφλπζνο, εο Θεφο έλάληεζζ, ηί ζνί δίρα αγνξεχσ;» Μ' άα υβα, μί ιφζηα έδδάζμκημ ζηά ιοζηήνα ηυκ ιμκμεσζιυ». Τυ αυζαζια αοηυ νμένπεηα άυ ηυκ ζοββναθέα μφ έβεηα ρεοδυ - Ίμοζησκμξ, είκα ιένμξ ηχκ «Γαψλ», αί κμιίγς δη δέκ πνεάγεηα δαηένα ιεέη δά κά ακηθμφιε ηήκ αηαβςβή ημο. Εείκ ηήκ εμπή ή έζξ ηξ Εκήξ νζείαξ (ή μμία ααηεί άυ ηυκ άκνςμκ εκάνεημ ίμ αηά ιία ιανά ελεηή μνεία αί δέκ δαέηε άιεζεξ ζςηνμμβέξ φζεξ) δέκ ζοκάδε ιέ ηίξ «άιεζεξ φζεξ» μφ ααηεί ή αηιυζθανα ηήξ ιεβαμουεςξ. Σ ιεςηέμκ, δη αί ηά ιοζηήνα δέκ ουζπμκηα άη υ μφ· έβε υ W.Burkett («Ancient Mystery cults», Harvard U. P., 1987,ζ. 50):« Εις ηίς μσζηριακές μσήζεις δέν σπάρτει ηίποηε πού νά καηαζηρέθ ή νά άναζηαηών ηήν προζωπικόηηα, παρά μόνο μία έμβάσνζι ηής προϋπαρτούζς ρζκεσηικόηηος διά μέζοσ μιας νέας ζηενοηέρας επαθής μέ ηό είον εις οικεία καί καινοθανή ζτήμαηα». Μέζα μυκ είξ αοηυ ηυ ίια ή εκή ζέρξ ακαβάγεηα άθ' εκυξ ιέκ κά αηαβνάρ ηά είιεκα ηξ αί είκα νυξ ηιήκ ηξ δη δέκ νμζέηε ηίμηε (αναδέπεηα ζήιενα ή θμμβία, ίδέ Guthrie, «The orphic religion»,öu είξ ηίξ ναρςδίεξ ηίμηε δέκ είκα κεχηενμ ημτ 6μο αχκμξ) αί άθ' εηένμο κά ανμοζάγ είξ ηά θμζμθά ηξ ένβα δμ αί ιεβαφηενα ηιήιαηα ηήξ ιοζηναήξ ναηήξ, είζξ δέ, αμζάζιαηα άυ ηίξ ναρςδίεξ. Σφκ ηχ πνυκξμ, ηά νάβιαηα αάγμοκ ναβδαίςξ εί ηά πείνς αί είξ ηυ επνυ έμκ ενάμκ μί ζοββναθείξ βίκμκηα άθ' εκυξ 2
αμαοηυηενμ, ά' άθ' έηενμο αναάζζμοκ ηά είιεκα ημοξ δά κά ιή έζμοκ είξ ηίξ αοημναημνέξ ααβμνεφζεξ· δ' αοηυ έβεηα, δη υ Γαιάζμξ έπε ηίξ ιεβαφηενεξ αήεεξ, αά πνεάγεηα εδυξ μδβυξ δά κά αηεοοκήξ (δυη νέε αί κά αμθεφβμοκ κά βίκςκηα ακηηά αοηά μφ βνάθμκηα· ιή λεπκμφιε δη υ Γαιάζμξ βνάθε αηά ηήκ εμπή ημτ Ιμοζηκακμφ).
"Δκα μφ ιεβάμ ιένμξ ηξ ιοζηναήξ ζμθίαξ έκεείζ είξ ηά εβυιεκα «Χαιδατά ιφγα», ζμίιςξ Χαδασά, δυη ή Χαδαία εεςνείημ ηυηε ή αηνίξ ηήξ μνήξ βκχζεςξ, αί ζμίιςξ ζμηεκά. Γοκάιεα ειείξ διςξ κά δμιάζςιε ηυ εδί ηήξ ιοζηναήξ ζοι μήξ μφ ήδ έδχζαιε, είξ ιενά αυ αοηά (ή άνίιζξ είκα ηήξ εδυζεςξ Kroll): «Παξ' αχησ (ησ ξψησ Θεσ) τζηαηα ή δπάο, δφη αηέρε ηνπο δχν απηνχο ραξαηήξαο, εξέρσλ δά ηνυ λνυ ηά λνηά αί αξέ ρσλ σήλ εο ηνχο φζκνπο» (14). Ό νχημξ Θευξ είκα ή άννημξ άνπή αί αμμομφκ μί δφμ μζιμβμκέξ μοζίεξ, μί υμεξ δι μονβμφκ αί ηήκ φ αί ηήκ γςή χξ νηχξ ακαθένεηα ."Αά είζξ αί ηήκ δάκμα αί άε θακυιεκμ, εβυιεκμ κμηυ ή κεοιαηυ. «ςπρατνλ ζλήξα δπζί ξάζαο φκνλίαο», «δζμκ δά ηυκ ζκ ήνα ηήξ ροπήξ, ηυκ έζπιάηζε δ' ακαιίλεςξ ηχκ δφμ ζημπείςκ ζοκημκζιέκςκ», είξ αοηά, είζξ, νμζέεζε - «αηά ηξίηλ κντξαλ ηφλ άγλφλ "Εξσηα», «αινυκ ανάβμκηα δζηξ ζοκδέε ηά άκηα αί έάηα ηχκ άκηςκ», «ζπλδεηφλ άλησλ έβήηνξα ζε-κλφλ έε» (26). Ή ροπή ανμιμάγεηα ιέ ζκήνα υβς ημΰ αενμεάπζημο ιεβέμοξ ηξ αί ζπιαηίγεηα άυ ηήκ ισλ ηχκ δφμ μζιμβμκχκ μοζχκ ημΰ Όνθμφ ςμφ, αί υμΐα οθζηάιεκμ ηήκ έήνεακ εκενβεαχκ ναδαζιχκ δαηίεκηα αηαήςξ αί αίζηαηα ροπή - Φάκξ - Ένςξ. «Ώο ρείκαξξνο φ λνίο ηνυ αηξφο (φ αηήξ απηφο νχηνο) άφλσο έμεηφμεπε ηά ξεχκαηα ηψλ ζέςεσλ ηνπ, ηά ννία εελδχνληα διαο ηάο κνξθάο. Δφη ε ηνυ αηξφο αέξξεε ηφζνλ ή ξφεζο δζνλ αί ή έηέιεζο ηήο ξνέζεσο ...».οιήαηε, θοζά, ηυ νςηανπυ εηνμιαβκηυ εδίμ, ηυ υμμ νέε ιέ ηαπφηηεξ ιεβαφηενεξ ημφ θςηυξ αί εκηυξ ημφ μμίμο νμτάνπε δ ή δοκαηυηηα ηήξ ελείλεςξ, ή άννημξ άνπή, υ αηνυξ ουξ ημΰ Γαιαζίμο. «νπδέ ηφ ηήο χιο ζχβαινλ ξκλσ αηαιείςεο» «ερε αί απηφ ηήλ έζ ηνπ ζηφλ θσηελφ φζκν» (61). Αοηυ εκκμεί δη υηακ θάζξ 1
εξ ηυ ιεηαίπιμκ, εεί υμο ηεεχκε υ υζιμξ δςξ ηυκ βκςνίγμιε αί ανπίγε ή ακχηεν ΰανλξ, ηυ υμμ αί ανμιμάγεηα ιε ν ικυ, δυη ή άαζζα ζοιμίγε αοηυ μφ έβμοκ ιέζμκ αίενυκ (ηυ υμμκ μκμιάγεηα εξ ηυκ Πμφηανπμ «φμζεήκα εδία» αί «εκδάιεζμξ πχνμξ» εξ ηυκ Βμοδδζιυ), δαδή υ πχνμξ μφ δάβε ή ροπή αηά ηυ ιεηαλφ δφμ εκζανχζεςκ δάζηια, εκχ ιέ ηυκ αένα ζοιμίγεηα ηυ ακχηενμ αίενυ, δαδή μί ακχηενμ υζιμ.
Ή ζεβάζμια μορθή ηον κενηαϊροσ Χείρφνος Χείρφνος είναι ηω πρωησπον ηον μσζηαγφγοψ, δι' ασηω θέρει ηω ταρακηριζηικων ηοψ μσζηαγφγοψ, μσζηαγφγοψ, ηων «αλλων». Εις ην παράζηαζί μας 'ένας παηέρας πγαίνει νά παραδϋζ ηω ηέκνο ηοσ εις ηήν ζτολή ηοψ Χείρφνος, γνφζηή ϋς ζτολή ηφν νεαρϋν ρϋφν, ηω ωποιον ζμαίνει δηι μεηαηρέπει ηων άφρο υστικω οργανιζμω εις ήρφα δλ. άποεφέν ον, (οινοτω εσριζκομέν εις ηω Βρεηανικων Μοσζεχον).
Αοηή είκα ή αζή ανπή ενικείαξ ημτ ιφμο: ζοκήςξ ημμε ημφκηα ηά νάβιαηα ιία αιίδα υ άης (θέν' εείκ υ ζοιμζιυξ ημτ εκηαφνμο, υμο αυ ηυ ζχια ημΰ ίμο βαίκε εκαξ ακνχκμξ μνβακζιυξ· εάκ αοηυ ηε έκα είεδμ ορυηενα, έπμιε ηυκ άκνχκμκ μνβακζιυ άυ ηυκ υμμ βαίκε υ είμξ κεοιαηυξ μνβακζιυξ, δμξ δέ αοηυξ υ ιφμξ ζοιμίγε ηήκ κεοιαηή έλέλ ημτ ακνχμο, ή μμία βίκεηα άθ' εκυξ ιέ δδαζαία αί ιφζ -ιή λεπκχιε δη υ Χείνςκ είκα ζμθυξ δδάζαμξ - αί άθ' εηένμο ιέ ζνυκ αβχκα αηά ηξ βεχδμοξ θφζεςξ ημΰ ακνχμο, ή μμία ηυκ ςεί είξ ηυκ έακαβεκκηυ φμ αί δ' αοηυ μί
2
έκηαονμ είκα ίαμ αβςκζηέξ). Συ υβμκ αοηυ ιαξ έβε, μυκ, δη θάκμκηαξ εξ ηυ ιεηαίπιμκ δέκ νυεηα κά εβαηάερξ ηυ ηειαπίδμκ ηξ ροπήξ ΰξ· ιαξ ημκίγε ηκ οή αηαζεοή ηςκ ακςηένςκ υζιςκ, αοηυ ηυ υμμ φμβναιιίγμιε έβμκηαξ δη δέκ ζάγε ηυ Όνθυ θυ. Δξ ηήκ Δκή Γναιιή δέκ οάνπε μοζία «ροπή» ή «κεοιαηή» ή «ατμξ»· δ, η οάνπε είκα αυννμα οή, είκα δέ δοκαηυκ κά φμζηή ηήκ εζηιμκή ένεοκα. έκ οάνπμοκ ενάηεεξ θακηαζηέξ εηυξ ηξ ακνςκήξ κμήζεςξ. Λέβε υ βκςζηυξ θυζμθμξ C. D. Broad: «άε δέα ή μμία δέκ είκα δοκαηυκ κά έθναζή δά ηξ μβήξ είκα ακφανημξ», αοηή δέ είκα αί ή έκκμα ημτ επέκημξ « αάκηςκ πνιάηςκ ιέηνμκ υ άκνςμξ». Ή Δκή Γναιιή ηά έηε δα ου ηυκ κμηυ έεβπμ αί αοηυ είκα αί ηυ ιεβαεΐμκ ηξ· έβε έ' έ ' αφημο υ Revilo Oliver: «"Οιεο νί νξγαλσκέλεο νλσλίεο δέλ ήζαλ αξά νξδέο αό α-αλξώνλο, λγκέλεο ζηλ άγλνα αί ζηόλ ζνζαιζκό, άια ηή λ νύ ένκέλνλην αό βνζνύο, νύ ηά ηλώδ κπαιά ηνπο ηνύο έαξλαλ γά Θενύο. Οί "Ειιλεο έαλαλ ηνύο εαπηνύο ηνπο άηνκα: άλεάιπςαλ όη ό άλξσνο έρε ηήλ δύλακ λά γίλ ό αξρηέησλ ηο δίαο ηο λνήζεσο ηνπ αί ό πβεξλήηο ηνϋ εξσκέλνπ ηνπ. Τννπηνηξόσο αξήγαγνλ ηήλ κεγαιύηεξ κεηαβνιή ηο αλξσλήο ζηνξίαο, καί άπό ηόηε δέν σπάρτει πλέον ένας κόζμος αλλά δύο: "Ελλνεςκαί βάρβαροι», ("Αό ηήκ νηή εξ ηυ ένβμ ημτ C. Μ. Bowra «The Greek Experience*, National Review 17-1-1959). «έκτείνας πύριον νον έργον έπ' εσέβειας ρεστόν καί σώμα σώ σεις». Νμοξ είκα ή ροπή αηά ημφξ Νεμαηςκμφξ, ή μμία ιέ φ νκεξ διμονβέξ δοκάιεξ αίζηαηα αάκαη, αοηυ δέ ηυ υμμ άακαημμείηα, είκα ή μοζία μυν, οή, ημτ ροπμτ αηυιμο: ηυ ζχια ημο. Ό ιτμξ δέ ημτ Πνμιέςξ ζοιμίγε ηυκ ιοζηα -βςβυ, υ υμμξ δδάζςκ ιεηαθένε εξ ηυκ άκνςμ ηυ μφνάκμκ τν· χξ έβε ή δχ Καένβ εξ ηυ ένβμκ ηξ«Οί χδεα εμί», Αήκα 1972: « Ό Πνμιεφξ χξ ζοκδεηυξ υβμξ ηξ ροπήξ αί ημτ ζχιαημξ μεσ ηήκ ιεηαιυνθςζ ηξ εκζηηχδμοξ κμήζεςξ ηχκ ροπχκ ηχκ γχςκ ζέ μβή κυζ ημτ άκνςμο». "Αξ ζιεςή δη δα ηά Χαδασά υβα έπμοκ θή αυ ηυ μιχ κοιμ ένβμ ημτ Πέηνμο Γνάββεν. Πνέε δέ κά ζοβπςνμτιε ηυ ζμ ηεκυ φθμξ ηχκ ειέκςκ αοηήξ ηξ ενυδμο, δυη μί ηναβέξ αοηέξ ιμνθέξ μθείμοκ κά αφημοκ ηά βναθυιεκά ημοξ δά κά ομθμνμτκ εξ έκα επνυ ενάμκ.
1
γ'
Συ 375 είκε ηυ Αζείμ ηξ Δδαφνμο αί ααβμνεφμκηα μί εαηνέξ αναζηάζεξ, ηυ 380, εδίδεηα ηυ δάηαβια ιέ ηυ υμμ ααβμνεφεηα άε νζεοηή έθναζξ εηυξ άυ ηκ νζεία ημτ νάημοξ, ηυ 38 1 έκα άμ δάηαβια ααβμνεφε ηκ έίζερ ηςκ Ναχκ. Άυ μφ υ νίκ, εξ ηυ ενίενβμ ιεζμδάζηια άυ ηυ δά ηαβια ηςκ Μεδμάκςκ έςξ ηυ 380 έπμιε ηκ έλξ αηάζηαζ: εςν ηά οάνπε άκελνζεία (θοζά αφη οήνπε ζ' δ ηήκ ανπαία εμπή, έαρε κά φάνπ δηακ εζιμεηήε) άά ναηά ή Ρς ιασή άνπή δέκ εειαίκε ζέ αιιία ενίςζ· ήδ άυ ηυηε ή Αα διία ηςκ Ακχκ δέκ εημονβεί διμζία.· έβε υ Δφκάμξ ( § 483): «Τόηε ην αξργόο ό Ινπιαλόο ό ζνθζηήο αί νί λέν α' νιν ηόλ όζκν έηξεραλ ζ' απηόλ κεηαμύ ησλ καηώλ ηνπ ήην αί ό γλσζηόο κακαηόοΛόθαληνο. Σπλεεληξνϋλην Σπλεεληξνϋλην εο ηήλ νία ηνϋ Ινπιαλνύ ηνϋ αύηνξάηνξνο, νύ ηήλ είρε άλε δώξν ζηήλ Ααδκία -ην κξή αί εληειήο, είρε όκσο ηό άξσκα ηνϋ Έξκνπ αί ηώλ Μνπζώλ αί ώκνίαε κέ εξό λαό. Εεί, εο ηήλ απιή, είρε ηζή έλα ιίλν κξό έαηξν, δόη ηέηνα έξπκ αηκόζθαξα πήξρε, ώζηε νπδείο ηώλ ζνθζηώλ έηόικα λά κεηαβή εο ηήλόι αί λά όκιήζ δκνζία, άιιά ζ' απηό ηό δσηό έαηξν έγίλνλην ηά καήκαηα αί νί ζπηήζεο». Δίξ ηυ Βογάκημκ μί ηνείξ ανπαυηαημ καμί, ημτ Ηίμο, ηξ Αθνμ δίηξ αί ηξ Ανηέιδμξ (μμφπμο ημτ Βογακηίμο, ηξ μμίαξ είκα έιια -έ| αφημΰ αί ηξ υεςξ ημτ Βογακηίμο - ή ιζέκμξ αί αοηή είκα ή αηαβςβή ηξ ημονήξ ιζεήκμο), ιεηεηνάζακ είξ πνήζεξ μφ δέκ ά άκαθένςιε. Συηε αηαζηνέθεηα αί ή αιμνά. Συ 395 υ Άάνπμξ ζμεδχκε ηήκ Δάδα (δέκ είκα «άνανμξ», είκα «θαδεναημξ» ηξ αοημναημνίαξ). Οί θνμονέξ ηήξ αοημναημνίαξ δέκ ακηδνμφκ αμζφνμκηα άυ ηίξ Θενιμφεξ αί ηυκ Ιζιυ· ςξ έβε υ Δφκάμξ, υ ίενμθακηυξ κυιμξ μφ μνίγε φρζημ αήμκ ηήκ φενάζζ ηήξ αηνθαξ βήξ δέκ οάνπε ά· οεσηα ημφξ Έκεξ υ ηίπςκ αί αμάγεηα είξ ηήκ Πε μυκκζμ - άκ αί ή Δάξ ακήε ζηυκ Άνάδμ -, εφμα ηυκ ο χκε, άά αιάκε εκημή κά άμζονή· ή αοημναημνία ηήξ Ακαημήξ βειίγε ηυκ Άάνπμ ηίημοξ , ηυκ μκμιάγε «ζηναηβυ αί άκφαημ».Λέβε υ Δφκάμξ (§476): «οηε 'Αλλάριτος ετων ηοσς βαρβάροσς διά ηών Πσλών παρήλθεν, ώζπερ διά ζηαδίοσ καί ίπποκρόηοσ πεδίοσ ηρέτων'
2
ηοιαύηαρ ανηώ ηάρ νλαρ ηάρ νλαρ αέδειξε ηρ Ελλάδορ ή ηε ηων ηά θαιά ιμάηια εχόνηων άκωλνηώρ ποζαπειζελόνηων αζέβεια, καί ό ηων ίεποθανηικών εζμών απαππαγείρ νόμορ καί ζύνδεζμορ». Έκ άζ ενηώζε, ηό 396 εδίδεηα ηό ενίθιμκ δάηαβια «ές έδαφος φέρειν» ιε ηό όμμκ αηεδαθίγμκηα ηά ανζημονβήιαηα ηξ Δκήξ Ανπηεημκήξ. Σό 399 κέμ δάηαβια ααηεί ένεοκα ηξ οαίνμο δά καμύξ μύ ίζωξ έπμοκ λεπαζηή. Ή ένεοκα δά καμύξ αί ωιμύξ εξ ηά Δκά μοκά είκα εημιενήξδαθεύβε ηξ νμζμπήξ ιόκμκ έκα ηίζια, ό καόξ ημΰ Αόωκμξ ζηήκ Φ -βάεα. Σά ιάνιανα ηωκ άδοηωκ ηωκ καώκ ημμεημύκηα ζηίξ αβμνέξ δά κά ηά αημύκ ηά γώα, εεί ημμεημύκηα αί ηά αηνεοηά αβάιαηα (μπ δά «δαόζιζ» «δαόζιζ» άά δά κά έλεοηείγωκηα). Καηαζηνέθεηα μ, η εκοιίγε ηόκ Δκό Πμηζιό, μί ενίθιεξ εόκεξ ημΰ Πμοβκώημο άό ηήκ Πμί ζημά, ηά αβάιαηα ηώκ ηναβώκ άό ηό έαηνμ ημύ μκύζμο, ή ίενά έαία ηήξ Ανμόεωξ. ηά 389 βίκεηα εξ ηήκ Αελάκδνεα ιία άκεο νμβμοιέκμο ελεοηεζηή ενθμνά, άκω ζέ βαϊδμύνα, ηώκ ενώκ ζοιόωκ αί αβαιάηωκ ηώκ καώκ άό ηόκ Παηνάνπ Θεόθμ, ιέ αμηέεζια κά νμή έκμμξ έλέβενζξ. Σό 486 ιεβά εζηναηεία αηά ημΰ Αβοηαμύ μηζιμύ αηαζηνέθε ηήκ Αίβοημ. Σό 515 ά ιεβά εζηναηεία αηά ηήξ Αναίαξ αηαζηνέθε ηήκ ακάνπαα εκή Αναή Θνζεία αί έηζ ζηήκεηα, ζοκεδηά ή αζοκείδηα, ηό ζκό δά ηήκ έιθάκζ αί έλάωζ ημΰ Μωαιεακζιμύ. Σό 529 ό Ιμοζηκακόξ είκε ηό ηεεοηαϊμκ Έκόκ οόειια, ηήκ ζπμή ηώκ Ακώκ, αί δαηάζζεηα ό άκαημξ ηώκ Δήκωκ «μί όμμ νύζζμοκ ηόκ μοεϊζιό». Γνάθε ό Μαάαξ: «Δωγκόο γάξγέγνλε Ειιήλωλ κέγαο αί νιινί έδκεύζαλ, έλ νίο έηειεύηζαλ Μαεδόλνο, Άζιόδωξνο, Φωάο ό Κξαηεξνύ αί Θωκάο ό Κνλαίζηωξ. Καί έωο ηνύηνλ νιύ θόβνο γέγνλε, έέ-ζζε δέ απηόο ό βαζιεύο, ώζηε κή νιηεύεζα ηνύο Έιιλίνληαο». ηά 562 ιία ηενάζηα ονά εξ ηήκ αηεία ημύ Κοκβίμο, αηαζηνέθε δζα εκά ία ήημ δοκαηόκ κά ζοβεκηνωμύκ. Καί άκω ά' δα αοηά πμύκ μί όβμ ημύ Αβίμο Ιωάκκμο Υνοζμζηόιμο: «νϋ λπλ είζίλ νί ηνπο ηξίβωλαο άλαβεβικέλν αί ηόβαλ γέλενλ δελύνληεο, νί έμωελ θιόζνθν, ηά πλά αάξκαηα;». Οί δωβιμί ζοκεπίγμκηα· . π. ή ζύκμδμξ ημύ 692 ακαειαηίγε ηξ «αιζχρές εικόνες» ηώκ Δήκωκ ή έλξ Έκ ζιαίκε ζοβπνό-
1
κωξ αί «εκόξ», δ' αοηό «ιζηή» [«εκόξ»: ό εδωμάηνξ, αξ ιή Υνζηακόξ ή Ιμοδαίμξ, «έκ»: νμξ ηεπκόξ ηωκ Ο', ζιαίκωκ άκηαξ ημύξ ιή Ιμοδαίμοξ, ναδύηενμκ δέ άζαξ ηάξ ιή ιμκμεϊζηόξ νζείαξ, έκ ακηέζε νόξ ηόκ Ίμοδαϊζιόκ,ηόκ Υν -ζηακζιόκ αί ηόκ Ίζαιζιόκ. (Μεβά Έ. Έβο.)]. Σόκ 7μ αώκα, ωξ εί έμκ ιέηνμ εάεηα ή ααβή ηωκ μκμιάηωκ ηωκ όεωκ (ή Πέα .π. ιεημκμιάγεηα εξ "Αβμ Αόζημμ) αί ή άκέβενζξ εζώκ εάκω ζημοξ ανπαίμοξ καμύξ ( Βωιόξ ημο Αόωκμξ Μμοζαβέημο εξ ηόκ Δώκα .π. αηεα-ηή αό εζία ημϋ νμθήη Ηία). Σό 842 έπμιε κέα ακαέιαηα «ηνο ηά ειιλά... αί ηαίοδόμαο... ώο άιέζ ζηεύνπζ... αλάεκα!». Δξ ηά ηέ ημϋ 9μο αώκμξ βίκεηα ή εζηναηεία αηά ηξ Μάκξ μύ ώξ ηόηε είπε δαηνήζε δαηνήζε ηήκ Δκή νζεία. Σόκ εκδέαημ αώκα έπμιε κέμοξ δωβιμύξ, όμο ιεηαλύ ηώκ άωκ έδώπ ό Ιωάκκξ Ιηαόξ (ό όμμξ έδίδαζε ηήκ εκή βναιιή, δείβια αί αοηό δη μοδέμηε εεηεύπ ηό μιαζηόκ: « ό Φνίβνο απηώλ νπ αλνίγε ην ζηόκα»), ό ενίμξ μύ έεζε εξ ηόκ Βόζμνμ ιέ ηήκ ναοβή «έλα ιε, ώ Πόζεδμκ», Πόζεδμκ», ό Δοζηνάημξ Ναίαξ αί μμί άμ εώκοιμ. Έηζ θάκμιε ζηόκ 15μκ αώκα, μόηε ό Δκζιόξ ειθακίγεηα διμζία ιέ ηόκ Πήωκα- αμμομύκ δωβιμί, ημύξ μμίμοξ μμνώκε ό Μωάιε ό Πμνηήξ· ό πμάνμξ αίε ηά ένβα ημϋ Πήωκμξ, βνάθε ηό «Καηά Δήκωκ» αί δίδε έκημάξ «ημύξ δο-ζεεϊξ Έκζηάξ αί ονί αί ζδήνω ελαβάβεηε ηξ ανμύζξ γωήξ». Καί ζ' αοηήκ ηήκ θωκή άακηα ζάκ ήπώ ζηά 1805 ό Αακάζμξ Πάνμξ (κΰκ άβμμμύιεκμξ): «Ή εία Πξόλνα ήιέζε ηό γέλνο ηώλ ρξζηαλώλ αί έακε αί έθαλεξώ ή αληίεηνο αϋη ζεπωξία (ηνϋ Ρήγα) αί αξεδόζαλ εο ηό ϋξ · αί νί αηά ηώλ δίωλ δεζνηώλ... εύηξείζαληεο κάραξα λ, κάραξαλ εϋξνλ κζόλ ηνϋ αξαιόγνπ ήινπ απηώλ» (Ίζη. Έ. Έκμοξ, Δδμηή, ηόιμξ ΙΑ', ζε. 450). Αοηή ή ινή ακαθμνά ιαξ δέκ έπε ζμό ζημνήξ ακαδνμιήξ, αά κά δώζ ιίακ αεδμζμήκ εόκα ημϋ ίιαημξ ηξ ενό-δμο,δόη έπε ή ζημνία δξ αοηήξ ηξ ενόδμο αοθή αό ηό ίμ (αό ηό όμμ άκημΰιε αί έιεϊξ ηά ζημπεία ιαξ) ημϋ Βάζ Ραζζά, «Τέν ηξ ηώκ Δήκωκ κόζμο», ηόιμξ ηνίημξ«έξ έδαθμξ θένεκ», Αήκα 1994, έδ. ϊεηέξ, ηό όμμ αί ζοκζημύιε ώξ ααναίηημ ακάβκωζια δά ηήκ αηακόζ όξ εείκξ ηξ εμπήξ. Κείκμκηαξ αοηό ηό εθάαμ ά νέ κά άακηή αί ηό επείνια μύ έβε: «μ μί αηαηηέξ ηό ϊδμ άκμοκ». ηακ ό Άέ-
2
λακδνμξ, μί εεοίδεξ, μί Πημειαίμ, αηέαακ ηκ Αζία, μοδέκ έκμξ αηέζηνερε, μφδέκα μηζιυ, μφδέκα Ναυ. Ό Πημειαίμξ Δοενβέηξ ιεηαθνάγε ηκ Πααά Γαή εξ ηκ Δκή, δυη ή μοάνιμξ Ιμοδασή μκυηξ ηξ Αελακδνείαξ έβκχνγε ιυκμκ Δκά αί ηξ άκε δχνμ, δέκ ζέηεηα δη νέε α ηά ίμ ημοξ κά άρ αί αοημφξ κά ημφξ νμζφηζ εξ ηυκ δυ ημο ζςζηυ Θευ. Έκ άζ ενηχζε, αοηυ μφ έπε ζιαζία είκα δη, υςξ έβε υ Βάζξ Ραζζάξ: «Ό "Ελλναρ - άνπωορ δέν εξονηώκε οηέ».
1
Πλήων Έδχ ά έλεηάζςιε χνζιέκεξ εμμβέξ αυρεξ ημτ Πήςκμξ αί ά αναηνήζςιε, δη ή Δκή νζεία θάκε ε'ξ ηκ εμπή ημτ Πήςκμξ (αείςζε ηυ 1448) πςνίξ αιιία μοζαζηή δαθμνά αυ ηήκ αζζή εμπή· έπμιε δαδή ιία μνεία αδάζαζη, αν' δη είκα ανάκμιμξ αί άβμνεοιέκ ήδ εί δάζηια οέν ηά πία έη- αί ανά ηυ υη δέπεηα ηυκ ζοκεπή νμαβακδζηυ εκαβαζιυ ηξ εζήιμο νζείαξ, δέκ αιάκε μοζαζηχξ αυ αοηήκ ηίμηε. Αοηυ δέ είκα ενίηνακμ δείβια ηξ ακυηημξ ηςκ δεχκ ηξ κά δαηνμφκηα εξ ηυ έμκ άκηίλμμκ ενάμκ αί ου ήν δςβιυ. Λέβε υ Πήςκ, ειθακγυιεκμξ ήνξ βκχζηξ ηξ έζςηάηξ Δκήξ εμμβίαξ, εξ ηυκ 2 Ιμ ΰικμ ημο νυξ ηυκ Πμφηςκα:« ώ ανακηά Πλούηωνα, απχγέ ηρ ανπωινήρ θύζεωρ καί ποζηάη... ποΐζηαζαι ηελείωρ ειρ έμαρ έδώ... γύπω αό ζένα είναι οί ήπωερ... έμεϊρ οί νηοί ζέ έχομε άνάγκ».Γείπκμκηαξ έηζ αανά αοηυ μφ έπμιε ήδ ελβήζε, υη ή ιομμβία ενικεφεηα, εάκ ημμεηή ηυ άε η έκα είεδμ ορυηενα. Δμιέκςξ υ Πμφηςκ δέκ είκα υ Θευξ ηχκ φμπμκίςκ, άα ναβιαηχξ ηξ βξ, δά ημτημ αί υ Όνθυξ ΰικμξ έβε: «μοημδμηχκ βεκεήκ νμηέκ ανμσξ έκαοηχκ». Γαηνεί εαίςξ ηήκ βκςζηή έζ ημο χξ νηήξ ηχκ κηχκ: «αθακχκ ένβςκ, θακενχκ ηε ναεοηήξ» δυη αμφζηαηα εξ αοηήκ έδχ ηήκ βήκ ανάβεηα ή άκηαμδμηυηξ (άνια). Έδχ οάνπε αυι ή ζαθήξ έζξ δη μί ήνςεξ (= ηά υκηα ηήξ νχηξ αιίδμξ ηχκ ακςηένςκ υζιςκ) είκα έδχ εξ ηήκ β, βφνς ημο, αί έδχ δνμοκ. Δξ ηυκ φικμ νυξ ημφξ Σηάκεξ έβε: «ημφξ Σανηάνμοξ Σηάκεξ φικμτιε, μφ είκα υμ αβαμί αί πςνίξ αυ, άκ αί εΐζε βεκκήημνεξ ηχκ θανηχκ κηχκ... αί ηήκ Κυν ηήκ ανπβυ ημτ δμτ ιαξ κημΰ υζιμο...».Όςξ έπμιεκ ελβήζε μί Σηάκεξ είκα ή νμζς-μμίζξ ηήξ φξ ιε ηήκ ιμνθή μφ βκςνίγμιε, ημτ θοζμΰ εδίμο, αί αοηή είκα θοζά ή ΰ ηχκ ακνςίκςκ ζςιάηςκ. Ύικεσ δέ υ Πήςκ ηήκ Κυν- Πενζεθυκ χξ ονίανπμ ημτ βήκμο εδίμο, ηυ υμμ αί είκα μνυ, δ' αοηυ αί ζφγοβμξ ημτ Πμφηςκμξ. Δίζξ δέκ ηνέθε δέεξ ααλίαξ ημτ υζιμο, αά ημκίγε δη ή ΰ εξ ηήκ βήκ ιμνθή ηξ είκα «αβαή πςνίξ αυ», αμηεεί ααναίηημ ζηάδμ ηήξ ελείλεςξ αί νέε κά φικήηα. Ό ΰικμξ δέ νυξ ηυκ Γυκοζμ θάκε εξ ιία ναβιαηή εμμβ -
2
ή μνφθςζ: «Βάπε, αηένα αί βεκκηή υςκ ηςκ μβχκ ροπχκ, υζεξ είκα μονάκεξ αί υζεξ δαιμκέξ αί υζεξ δέξ ιαξ, ιεηά ηυκ ακαηά Πμζεδχκα». Έδχ ακαβκςνίγεηα υ Γυκοζμξ χξ υ Θευξ μφ βέκκα (δυ αί ήοξ) ηκ ηεεμμμοιέκ ροπή αί θοζά ιεηά ηυκ Πμζεδχκα, υ υμμξ είκα Θευξ ηξ αάζζξ αί εξ έκα ακχηενμ είεδμ ή άαζζα ζοιμίγε ηυ ιέζμκ αίενυκ, δαδή ηυκ έκδάιεζμκ πχνμκ μφ δέπεηα ηήκ ροπή ιεηαλφ ηχκ δφμ έακαβεκκήζεςκ ηυ «ιεηά» εκκμεί δη ή ροπή δεκ έδέπεηα έμκ έακαβέκκζ. Ό φικμξ ζηκ Ανηέιδα έβε: «Βαζίζζα "Ανηειξ, μφ βείζα ζηκ ά θφζ... αί ημφξ ζοκδέζιμοξ ζφ δίκεξ». Γυη ή "Ανηειξ δνα ηεεμμμφζα ημφξ ςνίιμοξ ιφζηαξ μφ εζάβμκηα εξ ημφξ ακςηένμοξ υζιμοξ, δ' αοηυ δςξ είαιε ενμνεφεηα είξηίξ ορέξ μνοθέξ, δαδή μδβεί εξ ακχηενεξ κεοιαηέξ αηαζηάζεξ, νμζηαηεφε δέ ηά κεμβέκκηα γχα ημτ δάζμοξ, δαδή ηίξ κεανέξ ηεηεεςιέκεξ ροπέξ μφ έπμοκ ήδ νέρε μί Μακάδεξ ημΰ Γμκφζμο αί ηίξ έπμοκ βάε άυ ηυ ζανυ ενίια ημοξ δαννβκφμκηαξ ημ (Γυκοζμξ χιζηήξ). "Αξ νμζέλςιε, υιςξ, ηυκ φικμ νυξ ηήκ "Ζνα: «ζφ μφ διμονβείξ ηήκ ΰ». "Δπμιε έδχ πςνίξ ενζηνμθέξ ηίξ δυηηεξ ηξ ιεν -ζηήξ μοζίαξ. Γανίκε ζαθχξ υ Πήςκ ηίξ ηνεξ ηάλεξ ηχκ Θεχκ, οικχκηαξ ημφξ «ιαάνμοξ ήνςεξ» αί ημφξ μονάκμοξ Θεμφξ αί ημφξ αβαμφξ δαίιμκεξ. Δξ ηήκ εζενκή νμζεοπή έβε δέ ηά έλξ παναηνζηά, δά ηά υμα δεκ πνεάγμκηα ζπυα: « μαρ εγκαηαζηήζαηε ζηή μεόπιο ηρ δικήρ ζαρ αανάηος θύζευρ καί έζαηε ενα κοινόν όπιο καί ζύνδεζμο ζηά δύο αςηά μέπ γιά όλα ηά νηά, ηή δική ζαρ ζςγγένεια καί ηήν ζςμμεηοσή ζηήν ααναζία, μαρ έσεηε ηιμήζει μέ ηήν μακαπιόηηα». Σηκ ηνίη εζενκή νμζεοπή έβε δά ηήκ ιεηειρφπςζ: « οί Ταπηάπιοι Θεοί καί ηίρ δικέρ μαρ τςσέρ, οί όοιερ έγιναν αάναηερ άό ηόν Ποζειδώνα, αλλά όσι ηελείυρ, ηίρ ήπαν καί ζςνδέοςν κάε θοπά μέ αςηή ηή νηή θύζι καί άλι ά' έδώ ηήν αελεςεπώνοςν». Ο Τανηάνμ (φμπυκμ) Θεμί είκα αοημί μφ έθμνεφμοκ ζηίξ έακαβεκκήζεξ, εξ ηυ άνια, ή ροπή δέ ημΰ ακνχμο είκα αάκαημξ αά δπ ηεείςξ, δ' αοηυ πνεάγεηα ηίξ έακαβεκκήζεξ, υηακ δέ άακαημμή ήνςξ, δεκ ηάξ έπε ακάβ. Δξ ηυκ φικμ δέ νυξ ηυκ Βαζέα Γία είκα αμαοηυηαημξ δά ηίξ μζιμβμκέξ μοζίεξ: «Γαηί αοηυξ υ σδμξ πνζιμμχκηαξ χξ νυηομ ηυκ εαοηυ ημο αί μ ηή δή ημοξ μοζία μφ είκα ακημφ αί ιέ άε ηνυμ πςνζηή άυ ηήκ φ, έαε ηά εσδ ζέ αοηυκ
1
ηυκ μονακυ αί αοηυκ ηυκ έθηεαλε ιέ είδ... ιε φ ηκ μμία ημτ έδςζε ή αδεθή ημο "Ηνα μο είκα ζοκάια αί αί ζφγοβμξ ημο». Έδχ οάνπε λεάαν ή Όνθή μζιμβμκία: ή Ήνα- φ, ιενζηή μοζία, αί υ Εεφξ- αίήν, βμκιμμυξ αηκμμία μφ έπε εκηυξ ηξ ηίξ δοκαηυηηεξ ανάβςβξ υςκ ηςκ εδχκ. Πενβνάθε δε ελαίζα ηκ ζοκμή αηάζηαζ ημτ ζφιακημξ, έβμκηαξ δη:« ή κηή θφζξ ή μμία είκα βεκκηή βά δφμ υβμοξ, αί βά ηήκ αηία αί βά ηήκ ζοκεπή βέκεζ ηήξ κήζεςξ, αά ζηυκ πνυκμ είκα άβέκκη». Έπμιε δαδή ηήκ ζοκεπή βέκκζ αί αηαζηνμθή ζοιάκηςκ ιέ ακηαπμφ ανυκηα ηυκ πνυκμ αί ηήκ ζοκμή θφζ άβέκκη. Λέβε, είζξ, υ Πήςκ δά ημφξ Τηάκεξ εξ ηυκ φικμ ημτ Γυξ: « άεξ ηυ κηυ ιένμξ ιαξ ιαλί ιέ ηυκ Κνυκμ αί ημφξ Τηάκεξ, αί ηυ δαζχγεηε υζμ είκα ενςιέκμ ζηυκ αέκα», μμφ ά αανά θαίκεηα δη Τηάκεξ είκα ή οή θφζξ. Τηακμιαπία, δε, είκα υ άβςκ εξ ηυκ υμμκ νμΐζηακηα μί Θεμί δά ηήκ αηαμέιζ ηήξ αηςηέναξ θφζεςξ ημτ άκνςμο αί ηήκ είζυδυκ ημο εξ ημφξ ακςηένμοξ υζιμοξ. Ακαθένεηα ö Πήςκ ζοκεπχξ εξ ηήκ εσήκ ενανπία ηχκ ακςηένςκ υζιςκ έβςκ, ιεηαλφ ηχκ άςκ, εξ ημφξ «Νυιμοξ»: «οί "Ολύμιοι Θεοί ςεπηεπούν ζην αξία αό όλοςρ ηούρ Θεούρ,ζηόν απιμό δε είναι ολύ ελάσιζηοι. "Ουρ οί Δαίμονερ, άλλοι είναι ολύ κονηά ζηόν Δία καί αςηοί είναι ζηόν απιμό λιγώηε- ποι, ποι, άλλοι δέ, ού είναι ιό μακπιά, είναι καί επιζζόηεποι». Οίκοεν νοείηαι,όηι ή διάηαξιρ ηών ανυηέπυν κόζμυν είναι ςπαμιδοειδήρ». "Αξ νμζεπή δέ αυι υ ηνυμξ, ιέ ηυκ υμμκ υ Πήςκ ακηδνά ζηήκ νυζ ηχκ ανχκ αί ζηκ βεκή ζήρ αί δάοζ. Ακηδνά ιέ έκα ηνυμ αανά Δκυ, "Αμχκεμ, εοφ αί μηυ. Γέκ ακηδνά μφηε ιέ «άζζ αημιήξ ζςηνίαξ», μφηε ιέ ιεηα- κάζηεοζ (ιμνμτζε κά ιείκ ζηήκ Ηηαία, ζμοδαίμξ αί ενγήηημξ εξ ηίξ βειμκέξ αοέξ), μφηε ιέ δνοζ ιοζηήξ ή ηνμιμναηήξ μνβακχζεςξ. Ακηδνά ιέ ηήκ ζοββναθή «Νυιςκ», ανχξ δςξ αί υ Πάηςκ, δά κά υδβήζ ηυ μκςκυ ζχια εξ ηήκ ιυκ αί ναβιαηή ζςηνία, μφ εΐκα ή εοκμιμφιεκ μηεία. Αοηυ δέ αμηεεί έκα άυ ηά ζηαενυηενα παναηνζηά ηήξ εκήξ ζέρεςξ αί ημτ έκμτ παναηήνμξ.
2
ΜΥΘΟΣ
KAI ΛΑΤΡΕΙΑ
«Διόπερ καλώς εει σμπείθειν εατόν τούς αραίος καί μάλιστα πατρίος ημών αληθείς είναι λόγος». Ό Αριζηοηέλς διά ηούς μύθοσς (Περί οσρανού 284)
185
Μύθος καί Λατρεία Ανινπψληαο Ανινπψληαο ηλ δδαζαιία ηνυ Walter F.Otto.
Τί αληξνζσεχε ή κπνινγία εο ηά ιαίζα ηο νξήο αηαλνήζεσο ηο Διιλήο ξζείαο; Καηά ννλ ηξφνλ έγελλή ή κπνινγία αί νίαο αιείαο εξέρε;
α' Πνιινί έξεπληαί εξκλεχνπλ ηλ κπνινγίαλ κέ έλαλ ηειείσο έ -θαλεαφλ, «έλνινγφλ» ηξφνλ: Καη' απηνχο ή εξκλεία ησλ δνηήησλ ελφο Θενχ είλα δπλαηφλ λά άλαηή εο ηίο αλάγεο ηήο άλξσφηηνο αηά ηλ αλαξραίαλ ένρήλ, είλα, ζπλεψο, ιήξσο Ιαλννκέλν ραξαηξίνληαο ραξαηξίνληαο ελαλ Θεφ, .ρ. «Θεφ ηήο βια-ζηήζεσο». Γάθνξν θιφινγν, κέ χξν εξφζσν ηφλ κεγάιν Βιιακφ-βηο, αέξνπζαλ ηίο «ελνινγέο» ξνζάεεο εξκλείαο, εσξψληαο δη είλα ααξάδεην λά έξκλεχσληα νί ιαζζνί δά ηήο ρξήζεσο ηήο ζέςεσο ηψλ ξσηνγφλσλ (άο δεπξλζή: Οί ξσηφγνλν ιανί, ηφ φννλ ζκαίλε, νί ιανί άλεπ νιηζκνχ, νί ανιίηζην, έρνπλ αξακείλε εο ηήλ αηάζηαζλ εο ηήλ ννίαλ επξίζνληα εί νιιάο ριεηξίδαο αί ά αξακείλνπλ εζαεί, εεδή εΐλα ιανί αησηέξαο λνκνζχλο κή εδερφκελν ξφνδνλ, είλα «αδέμνδα ηήο εμειίμεσο». Οί δέεο, νί αξαδφζεο αί νί κχν ησλ είλα άληαλάιαζο ηψλ ενιηζηψλ ξνζαεψλ, «Ηξάιεσλ» ξαγκαηψο, νί φνεο έγλαλ αηά ηήλ «ξναηαιπζκαία» «ξναηαιπζκαία» ενρή). Έήηζαλ ινφλ άη νιχ άιφ, λά έξκλεχσληα νί ιαζζνί δά ηψλ δψλ ησλ ζέςεσλ αί δεψλ. Όκσο, νιινί θιφινγν εξέεζαλ εο έλα αξαιήζνλ ιάνο: δά λά εξκλεχζνπλ ηνχο κχνπο άλεήηζαλ κίαλ άξρήλ δφηηα δά άε Θεφ. Γά ηφλ Έξκήλ άεθάλζαλ, δά αξάδεγκα, δη είρε ηήλ δφηηα ηνυ ξνζηάηνπ ηψλ νδψλ αί δ' απηφ χήξρνλ εο ηάο νδνχο νί έξκατέο ζηήιεο. Καί νί δχν ξναλαθεξείζεο εσξίεο αζάνληα ηήλ εσξία ηήο εμειίμεσο ηψλ ξζεψλ αηά ηφ ξφηπ-νλ ηήο βνινγήο εμειίμεσο. Όσο, δκσο, φμπδεξψο αξαηξεί φ Walter ΟΜν,ή βνινγία αλαθέξεηα εο ηήλ κεηεμέιμλ παξρφλησλ
1
αιψλ νξγαλζκψλ εο νιπινσηέξνπο, ελψ «ol ξζεπηέο Ιδέεο, ηίο φνεο εσξεί ψο ξσηαξρέο ή ξζενινγή εζηήκ, δέλ είλα αξά ξνιάζκαηα, ξντφληα ηο αλξσλήο δαλνίαο, άφ ηά φνα ειιείε ναδήνηε κνξθή σήο».Σπλεψο ή εμειηή απηή δαδαζία ράλε ννλδήνηε λφκα φηαλ εσξήηα φη αξρίε έ ηνυ κδελφο (αο χνγξακκζή, δη α' διλ ηήλ δάξεαλ ηο γλσζηήο ζηνξίαο, δχν θαλφκελα δέλ εκθαλίνπλ έμέιμλ εη -ήλ, άιι' αληέησο αιλδξφκζλ, ή γιψζζα αί ή ξζεία· δά αξάδεγκα, ηά ηαθά έκα ηήο ιαζζήο ενρήο εξέρνπλ δεζδακνλίεο, ηίο φνεο είρε ανξξίςε ή Όκξή ενρή). Δο άε εξίησζ, δέλ είλα δπλαηφλ λά άξρί κία ξζεία δά ηήο λνηήο ζπιιήςεσο δεψλ αί δνηήησλ αθξκέλσλ. Ό ίδνο, άιισζηε, φ Βιιακφβηο, αληξνχνληαο κία αξεκθεξή εσξία, αληέηαμε ηφ ερείξκα, δη «νπδείο άλξσνο αεπχλε ξνζεπρέο ξφο κία δέα». Παξ' δια απηά ξνζανχλ δάθνξν ξζενιφγν λά κάο είζνπλ, δη ελψ νί "Διιλεο έκεγαινχξγζαλ έκεγαινχξγζαλ εο δινπο ηνχο ηνκείο ηήο ζέςεσο, είο ηφλ ηνκέα ηήο ξζείαο έζέηνλην ψο αλφην ια-ηξεχνληεο άληί δά Θενχο... δέεο (ά ξέ λά γίλ αηαλνηφλ, δη ή Διιλή ξζεία είλα ή κφλ ή φνα δαέηε επξχ ζχζηκα κεηαθπζήο αί εξκλείαο ηψλ αλσηέξσλ φζκσλ δά αξάδεγκα, φ Βνπδδζκφο νπδέλ εξί απηψλ γλσξίε, εξσηείο φ Βνχδδαο νπδέλ άεξί, φ Ινπδατζκφο δέλ γλσξίε εξζζφηεξα· γξάθε φ γλσζηφο Bernard Lazare («Άληεβξατζκφο», («Άληεβξατζκφο», έδ. Διεχεξ ζέςο, 1988,ζει. 185): «Οί Εβραίο... δέλ αλαρφηήαλ ποηέ δά ηήλ εχή οσζία. Ό Ιοσδαχζκως δέλ έεζε αλέλα άπω ηά οσζϋδ κεηαθσζά ερφηήκαηα, εχηε γά ηω σπερπέραλ, είηε γά ηή θϊζ ηοψ Θεοψ: "οί ιεπηές αλαηήζες δέλ έτοσλ ακκία ζτέζ κέ ηήλ Γραθή, έγε ω Σπ -λωα-αίγά δ, η κέ άθορα, δέλ έκαα, οψηε κπωρεζα λάκάφ άπω ηήλ Αγία Γραθή ακκίαλ άπω ηίς αϋλες δωηηες ηοψ εοψ", αί ω Μέληειζολ προζέηε "φ οσδαχζκως δέλ κας απεάισυε ακκάλ άπω ηίς αϋλες αιήεες"). Ό αιήεες"). Ό Otto, αηαξξίησλ ιήξσο ηήλ εσ-ξίαλ, δη δέεο εμειίζζνληα είο Θενχο, γξάθε: «Ό Θεφο ξνζηάηο αί βνφο δέλ είλα αξά κία αθξκέλ δέα αί ζέ αλέλα δέλ ά εΐρελ έιε απηή, αλ δέλ είρε ήδ δνή άφ ηήλ έαίδεπζ αί ηήλ ξζεπηή αηήρζ ή εφλα ελφο αληνδπλάκνπ δληνο, ηνυ ννίνπ ή αεξαληνζχλ ανιείε λά έρ κνξθή αί ραξαηήξα. Μφλνλ ηφ δνγκαηφλ ξφηπνλ ελφο δληνο, ηφ φννλ δαέηε διεο ηίο δπλαηέο, δφηηεο, έδκνχξγζε ηήλ εζθαικέλ δέα δη άη ηφ φννλ δαέηε κίαλ κφλνλ δφηηα -ή αί κίαλ δφηηα ηφζνλ άθ-ξκέλλ, φζνλ είλα απηή ηνυ ξνζηάηνπ- ά ήην δπλαηφλ λά είλα
2
ακ, δπ υ Θευξ, ημοάπζημκ έκαξ Θευξ. Αοηυ μυκ ηυ υμμκ ιαξ ανμοζάγεηα χξ ηυ ενεπυιεκμκ ιαξ αναδμζαήξ ίζηεςξ είκα εξ ηκ ναβιαηυηηα έκα νυηομκ υριμκ αί ηεείςξ εκυκ. Πανηού, οπού ή πίζηις ζσνέλαβε ενα εόν μέ μίαν άμεζον βεβαιόηηα, δεν είναι δσναηόν παρά νά ηόν είτεν ζσλλάβει, ώς ένα ον ωνηανό (vivant) καί οστί ώς μίαν άθρμένν ιδιόηηα ή μίαν άπλήνδύναμιν». Έθ' υζμκ, μυκ, ηυ άνπυκ ενεπυιεκμκ ηξ ίζηεςξ ήημ ιία ναβιαηυηξ, άη ηυ γχκ, υ παναηήν αφημτ ημτ Θεμτ μθείε κά είκα ö ίδμξ ιέ αοηυκ, ηυκ υμμκ ιαξ ανμοζάγμοκ μί δάθμνεξ υρεξ ημτ ιφμο.
' Πμία είκα μυκ ή ζπέζξ ιεηαλφ ιφμο αί αηνείαξ; Καη' ανπάξ μέξ ακάνπαεξ αηνεοηέξ ηεεηέξ ζπεηίγμκηα ιέ ιοά βεβμκυηα, δά ανάδεβια εξ ηκ Εεοζίκα, μί ενέηεεξ ηξ Δήιηνμξ αί ηξ Κυνξ έανμοζάγμκημ ε κέμο εξ ηά αίζα ηςκ αηνεοηχκ ηεεηχκ. Οί Ιένεεξ ημτ Δμκφζμο, υπ ιυκμκ ακαανζημφκ ηάξ νάλεξ ηχκ ιοχκ ζοκμδχκ ημο, ημτ άζμο ημο, άά αί ουεκηα εξ ηκ δία ηφπ νυξ αφηάξ. Δυ εξ Δμκοζαυξ ηεεηάξ ζοκακηχιε βοκαίαξ αί υμσα αηαδχμκηα. Εμιέκςξ ηίεηα ηυ ενχηια, αηά μίμκ ηνυμκ είκα δοκαηυκ κά έλ-βή υ ιφμξ; Ή Μομμβία δέκ νέε κά ενικεφεηα έθακεαχξ, δυη ενέπε εκα αφηενμκ κυια, δά ημΰ μμίμο αμαφημκηα μί δαίηενεξ δυηηεξ εάζημο Θεμτ. Μία αμσή ενικεία, ηκ μμίακ ζοκακημφιε άυ ηκ ανπαυηηα, ενικεφε αοηυκ ηυκ ηφμ νζεοηχκ ναηχκ (δαδή αοηχκ μφ ζπεηίγμκηα ιέ ηυκ ιφμ) χξ ιίακ άκηακάαζκ, ιίακ ιίιζκ ημΰ ιφμο. Σφβπνμκεξ ακηήρεξ αμννίημοκ δαννήδκ αοηέξ ηίξ δέεξ αί εςνμφκ, αη' άκηί -ζηνμθμκ ηνυμκ, δη μί αηνεοηέξ ναηέξ μνβακχκμκηα εξ ιίακ ιοήκ άθήβζκ, εξ ιίακ ιοζημνιαηήκ μήκ (affabulation). Ή έζξ αοηή θαίκεηα κά ομζηνίγεηα άυ ιίακ μιάδα νοχκ αθβήζεςκ, μί υμεξ έάζζακ θακηαζηχξ ιέ ηυκ αζίδμκ ζμυκ κά ελβήζμοκ ηά μκυιαηα αί ηά δνχιεκα, ηά υμα ήζακ έμκ ααηακυηα (δυη ήδ αηά ηήκ έμπήκ ηξ αιήξ ηξ αηνείαξ είπε ζιμκή ή αοεκηή ζιαζία ημοξ)αί δ'αφηυκ ηυκ υβμκ χκμιάζζακ «αημμβέξ» (etiologiques), δυη αημμβμφκ ηά δνχιεκα. Όθείμιε ςζηυζμ κά άςιε φ' υρκ ιαξ, δη
1
ημμφημο είδμοξ εθεονέζεξ δεκ είκα δοκαηυκ κά νφρμοκ ηυκ νμιεεηιέκμ παναηήνα ημοξ, αί ακηέηςξ ελ αφημτ λεπςνίγμοκ αυ ηίξ ιεβάεξ ανπαίεξ διμονβίεξ, υμο υ αιενυημξ αναηνηήξ αδοκαηεί κά ακαάορ υ, ηδήμηε ηυ «νμαηειιέκμκ», δυη ειθακίγμκηα εινυξ ημο αί αμαφημκηα ςξ ιεηαιμνθχζεξ ηςκ ηεεημονβχκ ναηχκ εξ ακάνπαα ενά ζοιάκηα, χξ μηή ιεηάαζ ηξ ηεεημονβίαξ εξ ιία ζημνία δμο μ Θεμί αί μί "Ηνςεξ αίγμοκ νυμοξ μιμίμοξ νυξ ημφξ ανμοζαγυιεκμοξ αηά ηά δνχιεκα ηξ αηνείαξ. ά ήημ, εαίςξ, άζφββκςζημξ άζφββκςζημξ έμαυηξ κά φμζηνίλςιε, φμζηνίλςιε, δη ή αηνεία είκα ιυκμκ ιίιζξ ημτ ιφμο. «Τυ ιεβαεσμκ ηξ αναδμζαήξ αηνείαξ είκα άζίαζημκ δ' ιάξ αί εξ αοηυ ζοιάε ή εήξ ιαξ αδεία (εάκ υ Otto είπε εή αδείακ, ζεθείηε χξ παναηνίγεηα ή δή ιαξ ζιενκή "αδεία"). Ή ενίηςζίξ ιαξ μιμάγε ιέ ηήκ ενίηςζκ ημτ άλεζημο φζημΰ, υ υμμξ αδοκαηεί κά αηακυζ ηυ ιεβαεσμκ εκυξ "αεδνμφ καμφ" (άξ φεκ-οιίζςιε, δη μί εβυιεκμ "αεδνμί καμί" -Cathedrales- έηί -ζζακ ιυκμκ εξ εκα ηυμκ, ηήκ ενμπή ηξ tie de France, αί εξ ιίακ αί ιυκμκ ινάκ πνμκήκ ενίμδμκ, δέκ είκα νμσυκηα ηξ εζήιμο εζαζηήξ μηήξ ά' αουνιηα αηαζεοάζιαηα ασήξ εικεφζεςξ ναβιαημμέκηα ου δυηοςκ ζοκηεπκχκ ηζηχκ, μί υμεξ, χξ έβε ή "αβυζιμξ ζημνία TIMELIFE 1200- 1300 ι.Χ." ανεκέαμκ άνα ήμξ εηχκ αί νςιασχκ "αβακζηχκ" ζημπείςκ ηά υμα ου ηυ έίζιμκ νμ-άοιια ακαδεκφμοκ ηίξ εηέξ αναδυζεξ αναδυζεξ). ). «Ή αηνεία ακήε εξ ηίξ ικιεχδεξ διμονβίεξ ημτ ακνςίκμο κεφιαημξ. "Αξ ηήκ ημμεηήζςιε, μυκ, υιμΰ ιέ ηίξ αζηέξ ηέπκεξ, ηήκ μίζ αί ηήκ ιμοζή, μί υμεξ εηέζακ εζηά-ξ εξ ηήκ φνεζίακ ημτ είμο. Όα αοηά είκα μί εθνάζεξ ημτ είμο, βεκκιέκεξ αυ εκα κετια ηυ υμμκ μθείε κά διμονβή ιμνθέξ, υηακ ή άιρξ Αφημτ, ηυ υμμκ είκα ιεβαεχδεξ,ηυ άββί -λ. Είκα δέ ή βχζζα ηξ αηνείαξ έμκ ζεαζιίά αυ ηίξ βχζζεξ ηχκ ηεπκχκ». Πμίμξ είκα διςξ υ υβμξ δά ηυκ υμμκ αδοκαημφιε κά αηακμή-ζςιε ηήκ βχζζα ηήξ αηνείαξ; Ή αδοκαιία αοηή έβεηα εξ ηυ βεβμκυξ, δη ή βχζζα αφη ζημμεί ιίακ εββφηηα ημτ Μεβαείμο, ημαφη, χζηε υ άκνςμξ μθείε κά νμζθέν άυ ηήκ δίακ ηήκ φυζηαζίκ ημο δά κά αηαζηή υ ίδμξ ή ιμνθή, δά ηήξ μμίαξ εθνάγεηα αοηή ή έββφηξ. Μμνθή ηήκ μμίακ αη' άηεέζηενμκ αί άιοπνυηενμκ ηνυμκ εήζακ κά διμονβήζμοκ μί άεξ βχζζεξ δά ηήξ ιεζμαήζεςξ ηήξ έηναξ,
2
ημτ πνχιαημξ, ηςκ ήπςκ αί ηςκ έλεςκ. Αοηέξ ol άεξ βχζζεξ νμχδεοζακ εξ δφκαικ ιεηά ηήκ έλαθάκζκ ηξ έββφηημξ ημτ είμο, εκυζς ανήιαγε άνβά-άνβά ή αηνεία. Ωζηυζμ ή αηνεία έλ-μμφζε κά ζοκεπή ηυκ άκνςμκ ιε ηυ είμκ αυι αί εξ έμπάξ αναιήξ, μυηε είπε ζιμκή Ιακυ ιένμξ αυ ηήκ «ζιακηήκ» ηξ· δά ανάδεβια «ή ηεεηή ηξ αιαηνήξ οζίαξ^ΐκα ιία διμονβία ηήξ μμίαξ δέκ δοκάιεα ζήιενμκ κά άκηθχιεκ ηυ ιεβα-εσμκ, άθμτ ή ζιαζία ηξ ήημ ήδ αηά ιέβα ιένμξ ζιμκιέκ είξ ηίξ εμπέξ δμο αοηή έηεεΐημ αυι. θείμιε κά είιεα Ιακμί κά άκαβκςνίγςιε είξ ηυ δνάια ημτ γχμο, ημτ μμίμο έπέεηα ηυ αίια, ηήκ έθναζκ ιαξ κεοιαηήξ αηαζηάζεςξ, ηήξ μμίαξ ηυ ιεβα-εΐμκ δέκ εονίζε ηυ άκηίζημπυκ ημο ανά είξ ηά ένβα ορήξ ηέπκξ». Αοημί μί υμμ μφδέμηε-είπμκ μακδήμηε ζπέζκ νυξ ηήκ έκκμακ «νζεία», εονίζμοκ «άνανμκ» ή «αυκ» ή «αηχηε -νμκ»ηήκ νμζθμνάκ ηήξ αίιαηνάξ οζίαξ νυξ ηυ Θείμκ, εονίζμοκ διςξ νέμκ κά έπμοκ ηήκ Ίδήκ ηςκ ηνάεγακ ήν αιαηνχκ ζηίςκ δά ηήκ ίδήκ ηςκ άυαοζκ. Ακηέηςξ, ακάνπαμξ κυιμξ ηήξ Δκήξ αί ηήξ εονςασήξ νζείαξ ααβμνεφε, υβς ηήξ ίενυηημξ ηήξ γςήξ, ηήκ ζθαβήκ νυξ νχζκ ηχκ γχςκ, εηνέε δέ ιυκμκ ηήκ νχζκ ημτ νέαημξ ηήξ οζίαξ· ημτημ δέ, εναηεί ηοχξ έςξ αί ζήιενμκ είξ ηήκ Ικδία. Λέβε ή Μαβαάη Γηά: «Οί αγαθοί ηρώγοσν ηά λείυανα ηής θσζίας καί είναι ελεύθεροι κάθε ζηίγμαηος, οί κακοήθεις όμφς, οί όποιοι "υήνοσν"τάριν ηοϋ έασηοϋ ηφν, ηρώγοσν αμαρηήμαηα» (ιηθν.ΕεσεΓ), (εθ. 3,13)ή «δζοιδέ ευοσζι ζιηία εασηών τάριν, ούηοι παράνομοι ονηες ζιηοϋηαι αμαρηήμαηα» (ιηθν. Γαακμτ). θείμιε κα βκςνίγςιε είζξ δη δέκ οάνπμοκ ακνςμοζίεξ μφηε είξ ηήκ Δκή μφηε εξ μακδήμηε ά Δονςασή νζεία, είξ είζια υζςκ νμζεάζακ κα εννίρμοκ αοηυ ηυ ζηίβια (έ' αφημΰ ίδέ «αουξ» ηεφπ 162 αί 163). Δξ ηήκ Δκή νζεία ή ζοιιεημπή ημτ άκνςμο είξ ηήκ α-ηνείακ είκα μοζαζηή, δ' αοηυ μί άκνςμ αηά ηήκ αηνεοηήκ νάλκ, έλιιέκμ αί φεννςιέκμ άυ ηήκ ανμοζίακ ημτ Θείμο ,ζοπκάξ δέκ έλέθναγμκ ηήκ άκνςίκκ αηάζηαζκ άά ηήκ ΰανλκ αί ηήκ δναζηνυηηα δναζηνυηηα ημτ δίμο ημτ Θεμφ. ιτμξ έγμΰζε αί έκεζανχκεημ έ κεζανχκεημ είξ ηήκ αηνείακ, ή μοζία δέ ηήξ νζείαξ ιεηε-θνάγεημ είξ ιμνθάξ δά ηήξ κήζεςξ, ηήξ υνπήζεςξ αί ηχκ πενμκμιχκ (gestes) ηήξ αηνείαξ. Έημξ άυ ημφξ Έκεξ αί είξ άμοξ αμφξ έπε, θοζά, έιθα- κζή ηυ Θείμκ, υιςξ εκχ μί άμ ακχηαηα έαμκ άυ ηήκ ανμοζίακ ημτ Θείμο ενμφξ κυιμοξ ή έζςηενήκ ζμθίακ, «είξ ηό έλλ-
1
νικόν πνεύμα ανοίγεηαι ένα άπέρανηον θέαηρον, ηοϋ οποίοσ ηά δρώμενα αποκαλύπηοσν μέ μίαν καθαρόηηα τωρίς προγούμενον ηά θαύμαηα ηοϋ θείοσ κόζμοσ. Τυ Ιενυκ "Οκ, ηυ υμμκ αηά ηήκ α-ηνείακ εάζημο Θεμτ ομκμφζε ααηακίηα νυξ δνάζκ, έκεθα- κίγεημ κίγεημ ιέ αανυηηα αί άιρ έλαμφιεκμκ εξ ιίακ άθμκίακ ιμνθχκ.Ή αέκαμξ μοζία ημτ Θείμο είζήνπεημ είξ ηυ θςξ ιμνθχκ γχκηςκ, ζοβνίζιςκ νυξ αοηυ ηυ υμμκ ανήπ ανβυηενα, αη' άμκ ηνυμκ, αυ ηάξ αζηυξ ηέπκαξ. Ιδμφ μυκ μία ή βή ηξ εκήξ "ηεπκμηνμίαξ". Έπμιε άναβε ηυ δαίςια κά ηήκ άμαέζςιε "υβχηενμ "υβχηενμ νζεοηή" άυ ηίξ άεξ, εεδή εδχ ή ίζηξ είξ εί ξ ηυκ Θευ δέκ αμαφηεηα άυ ηυκ κυιμ, μφηε άυ ηά έ -ηίια ημτ έλμιμμβημΰ αί ηήκ άάνκζ ημτ υζιμο, άά ακηέηςξ άυ ηυκ Ιενυκ παναηήνα αφημτ μφ ΥΠΑΡΦΔΙ νάβιαη αί άυ ημφξ ιεβάμοξ φμοξ ηήξ οάνλεςξ είξ ημφξ μμίμοξ μί Θεμί ςξ αχκμ ζπιαηζιμί δνμοκ;». δνμοκ;». Αοηή ή νμαηάρξ εκημίγεηα ιεηά εαυηημξ είξ ηήκ άζκ υςκ ηχκ φανπμοζχκ ιεεηχκ αί δ' αοηυκ ηυκ υβμκ ήκαβάζ-ζακ αοηέξ κά ενικεφζμοκ άε ιοή διμονβία χξ νμσυκ μηήξ θακηαζίαξ, πςνίξ κά ακηθμφκ δη ή φμπνέςζίξ ιαξ είκα κά αηακμήζςιε ηήκ νζεία ημτ Δκμφ κεφιαημξ. ά ηήκ Έκήκ νζείακ υ ιΰμξ αοηυξ α' εαοηυξ δέκ είκα ιάνηοξ ινμηέναξ αλίαξ εκ ζπέζε νυξ ηήκ αηνείακ . ιΰμξ είκα ιάζηα έμκ δαθςηζηυξ, εεδή μί ιμνθέξ ηήξ αηνείαξ ιαξ είκα υβχηενμκ βκςζηέξ αί αναιέκμοκ, θεΰ, ζοπκάξ ζμηεκέξ, εκχ ή βχζζα ημτ ιφμο δέκ είκα ιυκμκ εοθνάδξ άά αί ζαθεζηένα. «Ακαιθυςξ ή υμήνςζξ ημτ ιφμο ακήε είξ έμπάξ αηά ηάξ μμίαξ μί μηαί δέκ ήζακ αχξ ή θςκή ημτ κεφιαημξ ηήξ μκυηημξ άά έδέπμκημ νμζςχξ ηήκ είακ άμά-ορκ». Βεαίςξ, αηά ηήκ δάνεακ ηχκ πεηνίδςκ, ή αημιή αοανεζία, ή ανακδοκεοιέκ εςνία αί ή αμσή ακάβ έλ-βήζεχξ ημοξ είπακ αί αοηέξ ακαηφλε βφνς άυ ηυκ ιΰμ έκα έβια, ηυ υμμκ, είζξ, έηνμθμδμημτζε ηίξ βέξ ηήξ μήζεςξ αί ηήξ θακηαζίαξ. Ωζηυζμ, εςνμφιεκμξ χξ ζφκμμκ, αναιέκε ηυ μφζςδέζηενμκ θακυιεκμκ ηήξ Δκήξ νζείαξ. Οί ιΰμ μί υμμ ακαθένμκηα, δά ανάδεβια, είξ ημφξ ήνςαξ, αιακυιεκμ χξ ζφκμμκ, είκα ιία οένμπμξ άκάηολξ ηχκ εδχζεςκ ημτ ήνςσζιμτ, ανυη δεάζζακ ιέ δαθμνεημφξ ηνυμοξ άυ δαθυνμοξ μηάξ. Δθυζμκ μί αηνείεξ αί μί ιτμ δέκ έθαζακ είξ ηυκ υζιμκ χξ ςθειζηέξ ναηέξ αί ιδαικέξ θακηαζηέξ δβήζεξ άά χξ διμονβίεξ ικιεαμΰ εέδμο, υςξ ή εκή ε κή άνπηε-
2
ημκή αί ηά βοηά, ηυηε ή ελεηή μνεία ημτ ζπιαηζιμφ ημοξ νέε κα αυμο ηίξ ααηήζεξ, ηξ υμεξ έπμοκ μί διμονβέξ αηαζηάζεξ εκ βέκε. Oi διμονβμί έβκχνγακ άκημηε δη ή νάλξ ηξ διμονβίαξ νέε κά έπ έικεοζή άυ άη ηυ υμμκ έθεφβε ηξ ακνςκήξ ακηήρεςξ. "Οζμ δέ ιεβαφηενα ήημ ή διμονβή ημοξ κμή, ηυζμ έμκ αυκημξ ήημ ή ίζηξ ηςκ εξ ηήκ ιεβαμνέεακ ημτ Όκημξ, ηυ υμμκ ηήκ ομκμφζε. Τυ ίδμ ηυ θακυιεκμκ ηξ διμονβίαξ ιανηονεί δά ηυκ εαοηυκ ημο· αί ή μφζίά αοηήξ ηξ ιανηονίαξ είκα ιμκμζήιακημξ: ΌιμμβεΙ υη ηυ άκνχκμκ κετια δέκ δφκαηα κά αηαζηή διμονβυκ ιυκμκ ιέ ηίξ Ιδέξ ημο δοκάιεξ, αυι αί εξ ηίξ έμκ εοκμσέξ ζοβονίεξ, αί δη έπε αοηυ ηήκ ακάβκ κά ηυ άββίλ αί κά ηυ έλεβείν έκα ιεβαεχδεξ "Αμκ (Autre)- αί ή άμηεεζιαηυηξ αφημΰ ημτ "Αμο είκα εοφξ ελ ανπήξ εναημφζα δά ηυ ζφκμμκ ηξ ελεηήξ μνείαξ ημτ διμονβμφ, υζμκ μφ αί ακ έηιή ή ακνςκή δμθοΐα. Είκα αοηυ ηυ υμμκ μί διμονβμί δςκ ηςκ εμπχκ αηέδελακ, εαμφιεκμ ιίακ έικεοζκ έμνεομιέκκ άυ εκα Όκ έμκ ορυ. «"Οηακ έαήηα υ "Οινμξ ηήκ Μμΰζα, νμειέκμο κά ηυκ έικεοζ, δηακ υΉζίμδμξ αθβείηα δη ήμοζε ηυ Άζια ηχκ Μμοζχκ αί δη είκα αοηέξ μφ ηυκ έπνζακ μηή, ζοκίγμιε κά ιή έςιεκ εεί ανά ηήκ ομπνεςηή ζοκέεα ιαξ μοεσζηήξ ίζηεςξ, ή μμία δέκ έπε αιιία ζιαζία δ' ιάξ ημφξ ζοβπνυκμοξ ακνχμοξ· [ά νέ εδχ κά ζιεςή, δη αοηυ ηυ «ιάξ» δέκ άθμνα ηυκΐδμκ ηυκ Otto- βνάθε έ' αφημτ υ Κ. Μενεκηίηξ («Αυςκ» ζε. 37): «Ή ξζεία ηψλ αξραίσλ Ειιήλσλ άεηέιε αξά ησ Otto νπρί αιψο έκα η αί υφεζ λ δαξνχο αί ααηαφληνπ έξεχλο, ελνπζψδνπο ζνπδήο αί άχλνπ κειέηο, αιιά αί χςινηέξαλ ηλά έη αί ίεξάλ ζθαΐξαλ ειξλνχο ίζηεσο αί ιαηξείαο, έλ ή νυηνο έιεηνχξγε φλησο ψο επιαβήο εξεχο ηψλ αιικάξκαξσλ λαψλ αί βσκψλ ηψλ Όιπκίσλ. Έκ ηλ κξψ αί άεξίηησ νίί -ζσ ηο Τπβίγγο ζπλήξρνλην, ψο ήδ αλσηέξσ ειέρ, νί αζψηα αί απκαζηαί ηνυ Otto κεηά ηνυ έθαλνυο ηνχηνπ δδαζάινπ άαμ ηο εβδνκάδνο αί εί δχν ψξαο εάζηνηε έηέινπλ ηά ηήο δνξξχκνπ απηψλ ιαηξείαο κεηά.... επιαβνχο αηαλχμεσο αί άθνζψζεσο έλαλη ηνυ αξραίνπ ειιλνχ αλένπ»]. "Οηακ υιςξ άμΰιε ηυκ Γαίηε κά ιάξ εαχκ ιέ ζμανυκ φθμξ δη μί ιεβάμ ζημπαζιμί δέκ εΐκα ενμοζία ακεκυξ ακνχμο, άά βίκμκηα δεημί ιέ ιίακ εφαήκ εφβκςιμζφκκ χξ δχνμκ αί πάνξ, ηυηε δδαζυιεα κά αναηνμφιε αναηνμφιε άης άυ άμ θχξ θ χξ
1
ηξ μιμμβίεξ ίζηεςξ εκυξ Όινμο, εκυξ Ηζυδμο αί μχκ άςκ. Αζπέηςξ αυ ηυ ακ ζηεφςιε εξ ηυκ Αυςκα ηάξ Μμφζαξ, υθείμιε κά άκαβκςνίζςιε ηυ έλξ: «Εξ ηκ διμονβήκ νάλκ ορήξ ηέπκξ αί ιεβάςκ αλχζεςκ αιάκε ομπνεςηχξ ιένμξ ή γχζα ζοκείδζξ ηξ ανμοζίαξ εκυξ ορυηενμο Όκημξ, αί υηακ άκαφςιεκ έκα ένβμκ ηέπκξ δέκ νέε έκ μοδειία ενηχζε κά ημτ άμδχζςιε άλίακ, έάκ υ διμονβυξ ημο δέκ άκαβκςνίγ αοηυ ηυ βεβμκυξ». Γνάθε υ βκςζηυξ θοζυξ Karel Velan, ημτ μμίμο ηκ εςνία έπμιε ήδ ακαφζε (εξ ηυ νμακαθενέκ ένβμκ ημο, ζε. 180): «Καηά ηλ δάξεα κίαο εγάιο ρξνλήο εξφδνπ αλέιπα άι αί άι απηέο ηο ζέςεο,νί φνεο κε ψδγνυζαλάληνηε εο ηφ τδν ζπκέξαζκα: Ή ζηγκή ηήο δκνπξγίαο ψθειε λά πβεξλάηα αφ ηνπο αλφλαο αί ηνπο θπζνχο λφκνπο ηνυ Κφζκνπ, νί φνν ζρχνπλ αί ζήκεξνλ, αί λά έιαβε ρψξαλ, αλψηαηα, άλεπ εμσηεξήο εεκβάζεσο (είλα απηή ή "θινζνθία " ή ννία ανδγεί ηήλ λέα κνπ εσξία εξί δκνπξγίαο). Έλα ζχκαλ γελλκέλν εο ηφλ ζνηελφ, ςπρξφ αί αέξαλην Κφζκν, θσηφκελν άφ άιια ζχκαληα εο νίια ζηάδα εμειίμεσο, κεξά φιο γελλέληα αί άιια έλιήξε εμειίμε νδγνχκελα ξφο ηφλ άλαηνλ ηνπο. ία ηναχη εσξία κνυ έθαίλεην φη ανηεινχζε κία ιένλ ανδεηή αί ψινιξσκέλ άληίις δά ηήλ ζρχ ηνυ "Δκνπξγνχ". Μία εζέξα ηνυ Ιαλνπαξίνπ ηνυ 1985, εμαίθλο αηειήθλ άφ κία κνλαδή εκεξία. Ήζάλλ αθλδίσο ηφλ εγέθαιν κνπ λά ααξί άφ άε ζές αί αξεκβνιή, έηνκνλ λά δερή έλα κήλπκα. Εο ιάζκαηα δεπηεξνιέηνπ ελεθαλίζζαλ εκξφο κνπ άεξπζηαιισκέλα αίβαζαί ίδέα ηήο νζκνινγήο κνπ εσξίαο. Φπζά, ένινχζαλ εηά έη αδάννπ ξηήο εηκήζεσο αί αλαιχζεσο απηψλ ησλ βαζψλ έζεσλ». Πενζζυηενμκ άυ άε άκ διμονβίακ, ή αηνεία ιανηονεί ιίακ ζοκάκηζκ ιέ ηυ φενακνχκμκ. Οί δάθμνεξ διμονβίεξ, ηίξ υμεξ ειείξ αμνίγμιε ςξ ηέπκαξ ή έζηήιαξ, εονέζακ άμηε μφ ζίμκ ηήξ αηνείαξ, χζηε αηχνςζακ κά αμδεζιεφζμοκ αμδεζιεφζμοκ ζημπεία άυ άυ ηυ σδμ ηυ εδίμκ ηξ. « Ή δία ή βχζζα έδιμονβή έπμοζα, πςνίξ αιθμία, ζπέζκ ιέ άη ηυ φεναηυκ, ιέ ηήκ - κηήνμκ δφκαικ ημΰ υζιμο. Πνμημφ εφνεή εξ έζκ κά ονέηζ ημφξ ακνχμοξ εξ ηήκ ιεηαλφ ηςκ έμκςκίακ, άκεδφ ιέ ιίακ άνπέβμκμκ υνιήκ ςξ δμλμμβία αί νμζεοπή». νμζεοπή». Έδχ άξ άκμίλςιε ιίακ ανέκεζκ δά κά ημκίζςιεκ, υη ή ίενυηξ ηήξ βχζζξ είκα ηυ ειέμκ ηήξ εκήξ γςήξ, είκα υ ζοκδεηυξ
2
ανιυξ ηςκ αναδυζεςκ ιέ ηυ «ζήιενα»· αυ ηκ βχζζα ηςκ αζζχκ ακηεί ηυ έκμξ ηά δεχδ αί ηίξ αλίεξ ημο, υ βςζζυξ μφημξ διμονβεί, ιυκμξ αοηυξ, εβεθαυξ ζοκάρεξ αί μδβεί νυξ ηκ εφθοΐακ. Αοηά ηά αοηαυδεηα δεκ δαακάκμοκ ηκ νμζμπήκ μφδεκυξ αμτ υ υμμξ εκδαθένεηα δά ηυ ιέμκ ημο· εί αναδείβιαη, άια η δνφζε ημο, ηυ νάημξ ημτ Ιζναή αένςζε χξ έίζιμκ άά αί υιμοιέκκ βχζζακ ημο (ηήκ μμίακ ομπνεςηχξ έιακάκε άε κεμεζενπυιεκμξ) ηήκ Ένασήκ, ή μμία χξ βκςζηυκ ήημ κενά βχζζα ήδ νυ δφμ πάδςκ εηχκ (εξ ηήκ Έκζηήκ αί ιεηέεηα έμπήκ μιμφκηα εξ ηήκ Πααζηίκκ ή Εκή αί ή Άναιασή), εεδή δέ μφδειίακ έλκ ενείπε αηάμκ δά ηάξ άκάβαξ ηξ ζοβπνυκμο εμπήξ, έβκεκ εονεία αηαζεοή κεμμβζιχκ αυ ανπαίαξ νίγαξ. Καενχ είζξ αί ηυ άθάηυκ ηξ, ανυη ενίενβμκ αί αηεζεοαζιέκμκ δά κά πανάζζεηα εί ίςκ. Οοδειία ζέρξ έβέκεημ δά κά αενχ « ή βχζζα μφ ιάε υ αυξ», ανυη υ φνμξ υβμξ ηχκ εμίςκ νμήνπεημ αυ ηήκ Άκαημήκ Εφνχκ αί χιμτζε ηήκ Yiddish, ή μμία έπμοζα ακαηφλε αί άλυμβμκ μβμηεπκίακ άεηεεσημ άυ νάια ενασχκ έλεςκ, νμενπμιέκςκ αυ ηήκ άκάβκςζκ ηξ Πααάξ Δαήξ αί ημτ Ταιμφδ, αί έλεςκ ηχκ εονςασχκ βςζζχκ. Φοζά, αοηά δέκ ζπφμοκ δά ηήκ Εάδα, υμο άε έκκμα ακηζηνέθεηα , υ βςζζυξ υενμξ αείηα «νυμδμξ» (υ Δ. Γκυξ, εξ ηυκ «Νέμ Δνυιμ» ημΰ Φενμοανίμο 1929, ομζηνίγε ενιχξ ηήκ αένςζκ ημΰ αηκμφ αθαήημο. Τυ δέ 1944 ηυ Ε. Α.Μ αί ή Ε.Π.Ο.Ν εζβμφκηα εξ ηήκ οένκζκ ηξ Π.Ε.Ε.Α ηήκ «αηάνβζ ηξ ζημνήξ μνμβναθίαξ») αί «έλέλξ» ηξ βχζζξ (ακηθάζμοκ νυξ ηυκ εαοηυκ ημοξ: άθ' εκυξ ιαξ έβμοκ εξ ημφξ «ακβονμφξ» δά ηήκ αία ηχκ Τμφνςκ μφ δέκ έέηνεμκ ηήκ εκή αδεία αί άθ' εηένμο μιμφκ δά «θοζμμβή έλέλ» ηξ βχζζξ. Άκηί κά ηιήζμοκ αοηυκ ηυκ αυκ, υ υμμξ ιέζα άυ υμοξ αοημφξ ημφξ ζμηεκμφξ αχκεξ, ιέζα άυ έκα ζοκεπέξ ιαζηίβςια νοβιάηςκ εκήξ ααλίαξ, ιέζα άυ αηαηνεβιμφξ αί ζηενήζεξ, έζοκέπζε κά ενζχγ υζα νά ήδφκαημ άυ ηυ ααυκ αί μδμνιέκμκ βςζζυκ έμξ, άκηί κά ηυκ ηιήζμοκ, ηυκ έη -ιχνζακ «' άυ άκς»: ημτ είακ υη αοηά ηά βςζζά νά «ημΰ βαίκμοκ», είκα ή «διμηή» μφ ηήκ ελείζζε ιυκμξ ημο, ιέζα εξ ηήκ άβναιιαημζφκκ ημο αί ηήκ φμοδμφςζίκ ημο, ή έερξ ζπμείςκ «ημΰ βήε ζέ αυ»). Γνάρε υ Ά. Δεκδνκυξ («Εάδα λφκα», έδ. Εεφεν ζέρξ): « Αόι αί αοηή ή αζώηεν εδμμόξ δαθμνά ιεηαλύ άκνώ-
1
μο αί γώμο, ή βώζζα, έβκε ό ζηόπμξ ηώκ αηαζηνμθέςκ ηξ άκνςόηημξ. "Αμμείηα", δήεκβά "ένδμξπνόκμοαί εομίαξ". Σηήκ ναβιαηόηηα, εδώεηα ό αιαίμξ ομαζιόξ ηξ εκκμίαξ ημϋ άκνςμο, ώξ "άκς νώζμκημξ"μύ δίδαλακ μί Εκεξ, ζέ γςώδ ύόζηαζ. Φηςπαίκμκηαξ ηό ελόβμ, ηκ ζΰκηαλ αί ηκ βναιιαηή, θηςπαίκμοκ αί μί έκκμεξ, μί μύμεξ μύμεξ δμιέξ ηήξ ζέρεςξ, αί ακαηνέεηα ή έλέλξ ημϋ άκνςμο νόξ ηά ακώηενα είεδα ,ζέ έακαζηνμθή ημονόξ ηά αηώηενα». Ακαθενυιεκμ εξ ηκ ζηεκήκ ζπέζκ ηέπκξ αί νζείαξ, ή μμία οάνπε είξ ηκ Έκήκ Γναιιήκ, υθείμιε κά άκαθένςιε ηήκ εία αηαβςβή ημτ Θεάηνμο αί ηξ Μμοζήξ. Τυ έαηνμκ, νμευκ αυ ηά ηεεημονβά δνχιεκα, δεηήνζε αί ε'ξ ηάξ ιεηέεηα έμπάξ ηάξ νζεοηυξ ημο ζοκδέζεξ. Ώξ βκςζηυκ μί δναιαημί αβχκεξ δελήβμκημ αηά ηήκ δάνεακ ηχκ «εκ άζηε Δμκοζίςκ», ή έκανλξ δέ ηχκ αναζηάζεςκ έβέκεημ ηήκ ηεηάνηκ ήιένακ ηχκ «Μεβάςκ Δμκοζίςκ» αί εΐπμκ δάνεακ ηνχκ ιενχκ. Όα ηά ζημπεία ηήξ ηναβςδίαξ, ή αηαβςβή ηξ, υ ηυμξ αναζηάζεςξ αναζηάζεςξ αχξ αί μί εμνηέξ είξ ηίξ υμεξ έανμοζάγμκημ μί ηναβςδίεξ, ήζακ Δμκοζαά. Οί ομέζεξ, είζξ, ηχκ ηναβςδχκ είκα είιιέκεξ άυ ηήκ ιομμβίακ. Τυΐδμ, άςζηε, ηυ υκμια ηήξ ηναβςδίαξ ζιαίκε «ηνάβςκ χδή», δαδή άζια πμνμτ ιεηιθεζιέκςκ είξ Σαηφνμοξ, δ' αοηυ υιμΰ ιεηά ηχκ ηναβςδχκ έανμοζάγεημ ηυ Σαηονυκ δνάια, δμο οήνπε άκημηε πμνυξ Σαηφνςκ. Τυ έαηνμκ άςζηε, χξ ενυξ πχνμξ, δέεηε είξ ηυ έκηνμκ ηήξ μνπήζηναξ ςιυκ ημτ Δμκφζμο, ηήκ Θοιέκ είξ δέ ηυ έκηνμκ ημτ νχημο δαγχιαημξ οήνπε υ νυκμξ ημτ άνπενέςξ ημτ Δμκφζμο. Δέκ οάνπε, είζξ, αιθμία, δη μί "Εκεξ εςνμφζακ είακ ηήκ ιμοζήκ, ηήκ μμίακ αί έειεή νμζςχξ υ Ποαβυναξ. Γνάθε υ Διήηνξ Σηααυμομξ («Δαουξ» η. 151): «Ήέλ ιμοζή, ή μμία αοημύζα έναζε ζέ όεξ ηίξ βώζζεξ ημϋ όζιμο (musica . η..), νμένπεηα άό ηήκ ανπαμεκή νίγα ις- , ή μμία ζιαίκε "ενεοκώ, γηώ κά άς"(ά' δμο νμένπμκηα είζξ μί έλεξ ιύζηξ αί ιοζηήνμκ). Ό όδςνμξ Σεώηξ ακαθένε, δη μί Μμύζεξ μκμιάζηακ έηζ άόηό ιοείκ ακνώμοξ, εκώ ζύβπνμκμ ημο εςνημί ακέθενακ, δη ή έλ ιμύζα ηαοηίγεηα ιέ ηήκ βκώζ, "εεδή άάζξ αδείαξ αύη ηοβπάκε αηία". Σηήκ ανπαία Εκή "ιομμβία" έμοιε ηόό -ζμ ανιμκά ή έκκμα ηήξ μοζήξ βεθονώκε ηό ανεόκ ιέ ηό ιέμκ: Οί Μμύζεξ είκα όνεξ ημϋ Δόξ αί ηήξ Μκιμζύκξ, εκώ ό Αόςκ-εηόξ άό εόξ ηήξ ιμοζήξ αί ημϋ θςηόξ -είκα ε-
2
όρ ηήρ μανηικήρ, ό όοιορ μέ ηό μανηείο ηος αναδεικνύεηαι ζε πςμιζηή ηρ ολιηικήρ υήρ ηοϋ απσαίος Ελλνικού κόζμος. Αόλλυν Αόλλυν ήηαν είζρ καί αηέπαρ ηοϋ Αζκλιού, καί έκ ηοϋ λόγος ηούηος μοπούμε νά διακπίνοςμε ηήν ζσέζ μοςζικήρ καί ιαηπικήρ, αθού δέν ήηαν ηςσαία ή σπήζ ηρ μοςζικήρ ζηίρ έγκοιμή-ζειρ αηά απσαία ιεπά, ζηά όοια έδίδονηο μοςζικέρ ζςνηαγέρ γιά επαεία τςσικών αζενειών, ολύπίν ή ζύγσπον ειζηήμ ξαναανακαλύτει ηήν μέοδο ηήρ μοςζικοεπαείαρ. Ό Πίνδαπορ ςμνεί ηόν Αζκλιό ού επαεύει όλερ ηίρ αζένειερ μέ ηπαγούδια, ενώ ό Θεόθπαζηορ σπζιμοοιούζε μελυδίερ ηοϋ Φπύγιος ήσος, γιά νά "έικοςθίει ηά άλγ"». "Αξ ημκζή, μυκ, δη εκα αυ ηά φνα παναηνζηά ηήξ Εκήξ νζείαξ είκα ή ζηεκή ζφκδεζίξ ηξ νυξ μακδήμηε άκ ακνςκή διμονβία. Είκα άκαιθζήηημκ δη εκεθακίζζακ μί ηέπκεξ εξ ηήκ γςήκ ημο ακνχμο αυ ιίακ κμήκ ιαξ οενθοζήξ εκενβείαξ, ίζπονμηέναξ αί εβονυηενμξ αυ ηήκ άκνςίκκ δάκμακ. Αοηήξ ηήξ κμήξ εεαχκεηα ή ανμοζία ζοκεπχξ, άυ ηυ αίζια αμηυιμο ζοβκήζεςξ αί πάνημξ, ηυ υμμκ αζάκεηα υ αηέπκξ αί εξ ηήκ ζιενκή εμπή, μφ μί ηέπκεξ θαίκεηα κά ένείδςκηα αμεζηχξ εξ ηυκ ίδμ ηυκ εαοηυκ ημοξ. Έάκ, μυκ, ζηνέρςιε ηυ έιια ιαξ νυξ ηάξ Αανπάξ, νυξ ηήκ ανπέβμκμ δφκαικ, ηυηε δεξ μί διμονβέξ εδχζεξ ημτ ακνχμο ά νέ κά παναηνζμφκ αδανίηςξ χξ αηνεοηέξ νάλεξ.
Υ
Οί αηνεοηέξ νάλεξ, ιέ ηίξ υμεξ εμκςκεί υ άκνςμξ ιέ ηυ είμκ, έιανηονμΰκ ηήκ δίακ ηήκ έιθάκζκ ημτ είμο. Εξ ηυ έίεκηνμκ εάζηξ ανπαίαξ νζείαξ εονίζεηα ή έιθάκζξ αί ή ανμοζία ημτ είμο. Παναήςξ, υιςξ, εξ ηυ έκηνμκ μαζδήμηε ημμεηήζεςξ άλςκ αί αμνζιμφ ζηυπςκ εονίζεηα ή ευκα ημτ ακνχμο, ή ιμνθή δά ηήξ μμίαξ αοηυξ έε κά ακαβκςνίγεηα. Είκα άκυημκ κά έβεηα δη «έδάκεζε» υ άκνςμξ ηήκ ευκα ημο εξ ηυ «Όενθοζυκ» αί δη ημμοημηνυςξ έβεκκήζακ μί είεξ ιμνθέξ άε αμτ. «Πνίκ αυηζ άκ ηήκ δοκαηυηηα κά άκηθή ηυκ εαοηυκ ημο υ άκνςμξ, εκεθακίζ υ ευξ εινυξ ημο. Ή είχκ Τμο νμτήνλε νμτήνλε ηήξ ακνςκήξ ευκμξ. Αοηυ ηυ υμμκ δφκαηα αί μθείε κά είκα ή υρξ αί ηυ είδμξ ημτ άκνςμο, ηυ έδδάπ υ άκνςμξ άυ ηήκ "έθάκεακ" ημτ είμο».
1
Ή έκυηξ ημο Θεμτ μά ημο άκνςμο, εξ δ,η είκα μοζχδεξ αί νςηανπυκ εξ ηκ ΰανλκ:Ίδμφ ή Εκή Σέρξ. Μυκμκ έδχ ιαξ αμαφηεηα υυνμκ ηυ ζιακυιεκμκ ηήξ ακνςκήξ ιμνθήξ δά ηήξ υμαξ εδχκεηα υ Θευξ είξ ηήκ Εάδα. "Αμ αμί ζηεφμοκ, δη αοηυ ηυ υμμκ είκα άαναίηημκ δά ηυκ άκνςμκ δεκ είκα ανά ή βκχζξ ηήξ ευηημξ- αί εκχ ακαγημφκ κά ετνμοκ ηήκ ενί είμο βκχζκ είξ ηήκ ευκα ηήξ ιεβζημμήζεςξ ηήξ ακνςκήξ ζπφμξ, δαδή είξ ηήκ αυοημκ Ίζπφκ, είξ ηήκ ζμ-θίακ, είξ ηήκ δαμζφκκ ή είξ ηήκ άβάκ, ηυ Θείμκ νμζεθέν ηυ σδμ είξ ημφξ "Εκεξ δά ηήξ θοζήξ ιμνθήξ ιμνθήξ ημτ άκνςμο. Γκςνίγμιε δη δεκ νμμνίγεηα υ άκνςμξ ανά δά κά αναηήνζ αί κά αηακυζ ηήκ δίακ ηήκ θφζκ ημο· δκ υ ίδμξ άκνςμξ, μθείε, ιυκμξ ημο, κά υνίζ ςξ αήμκ ημο κά ιήκ τρςή νυξ άμμκ άμκ ζηυπμκ εηυξ άυηυκΐδμ ηυκ εαοηυκ ημο. Δεκ είκα αοηυ ιυκμκ ηήξ θμζμθίαξ δέα, ακήε είξ ηυ κεφια ηυ υμμκ ζοκέαε ηήκ ευκα ηςκ οιίςκ Θεχκ αί ηυ υμμκ αηεοφκε, νάβιαη, ηήκ Έκήκ Σέρκ. "Οςξ ηά δέκδνα αί ηά γχα, ή ιμνθή ημο άκνςμο αίζηαηα, δ' αοηυ ηυ κεφια, ιία ιμνθή ηήξ αςκίαξ ζθναβΐδμξ, ηήξ μμίαξ ηά αανά παναηνζηά είκα αοηά ηήξ ευηημξ. Ακηί κά ελφρςζ εςξ ηυκ μφνακυκ ηξ δοκάιεξ αί ηξ ανεηέξ ιέ ιίακ εοζεή θακηαζίακ, υ Έκ ήνεφκζε είξ ηίξ εζηέξ βναιιέξ ηήξ θφζεςξ ημο ηήκ ιμνθήκ ημο Θείμο. α, μυκ, υζα εέπζακ ενί «άκνςμιμνθζιμτ» ηήξ Εκήξ Θνζείαξ, δέκ είκα ανά θοανίεξ. Δέκ έδςζε άκνχ-κμκ παναηήνα είξ ηυ Θεΐμκ:Εϊδε ηήν ούζίαν ηος ανπώος ώρ εί -αν. Γνάθε υ Γαίηε (Myrons Kuh, 1812):«Τό 1812):«Τό αίζμα καί ή έιδίωξιρ ηων Ελλήνων είναι νά εοοιήζοςν ηόν άνπωο, όσι νά εξανπωίζοςν ηήν Θεόηηα. Ππόκειηαι επί ενόρ εομοπθιζμοϋ καί οσι ενόρ άνπωομοπθιζμοϋ!». Τυ ένβμκ ηυ έμκ ζιακηυκ αφημτ ημτ εμιμνθζιμτ είκα ή άκαάορξ ηήξ ναβιαηήξ ιμνθήξ ημτ άκνςμο, ή μμία, χξ ή έμκ οένμπμξ έδήςζξ ηήξ θφζεςξ, χθεε κά είκα είζξ ή έμκ αοεκηή έθναζξ ημτ Θείμο. θείμιε, μυκ, κά αναδεπχιεκ, δη ή έιθάκζξ ημτ είμο, είξ ηήκ μμίακ άε ανπαία νζεία εΐπε ηήκ βήκ ηξ, δέκ είκα ιία πίιανα, άά έκα ναβιαηυκ βεβμκυξ. Αυ αοηυ βάγε υ,ηδή-μηε εςνμΰιε ειείξ αφεκηυκ, άυ ηήκ δαιυνθςζκ ηήξ ακνςκήξ μκυηημξ αί ημτ μηζιμτ, έςξ ηά ακηείιεκα ηήξ ειενίαξ, ηήξ ζέρεςξ, ηήξ εήζεςξ. Ή μδυξ, είξ ηήκ μμίακ εονίζμκηα δα ηά νάβιαηα, έπανάπ άυ ηυ άνπέβμκμκ θακυιεκμκ ημτ ιφμο αί μπ άυ ακνχκα ζπέδα ή, εκδεπμιέκςξ, άυ ηίξ ελςηενέξ ζοκήεξ.
2
Καη' ανπάξ οάνπε άκημηε ό Θείμξ Κόζιμξ· άό αοηόκ έδιμονβή αηά νώημκ ό ζηόπμξ αί ή αηναόξ ή όμα μδβεί εξ ηόκ ζηόπμ, αί αηόκ μί ίκδοκμ, ημύξ μμίμοξ μθείε ό άκνςμξ κα ανάαιρ. Δεκ είκα εεδή ό άκνςμξ έπε εοιίεξ μύ εκεθακίζ ηό Θείμκ δά κά ημϋ ανέλ ηκ ναβιάηςζίκ ημοξ· μί ακάβεξ αί μί εοιίεξ, όςξ είζξ αί ή ίακμμίζίξ ημοξ ,έπμοκ ηκ βήκ ημοξ εξ ηκ Θείακ μύζίακ. Οί αηνείεξ αί μί ιΰμ, ιέζα άό ημοξ μμίμοξ άκαβκςνίγμιε ηίξ ιεβάεξ διμονβίεξ, αοηέξ μύ δίδμοκ νμζακαημζιόκ εξ όεξ ηίξ άεξ εδώζεξ ημο άκνςμο, κμύκηα άό ιία ηόζμ γςκηακή αί δοκαηή ζοκείδζ ηξ έμκ ορήξ ανμοζίαξ, ώζηε ό άκνςμξ δέκ ενβάγεηα εικεόιεκμξ άό ιία ιοζηνώδ εμκςκία ιέ έκα ύενάκνςμκ κ, άά ιεηαάεηα αμύηςξ εξ θενέθςκμκ ηώκ ακςηένςκ όζιςκ. Ή ειενία ηήκ μμίακ ιανηονεί άε ανπαία νζεία είκα, όη άε ιεβά ζηβιή ηξ ακνςκήξ διμονβίαξ (άθ' όημο είζήμκ εί ζκήξ μί αηνείεξ αί μί ιύμ) αμηεεί εκα αηαηόκ βεβμκόξ, ημΰ μμίμο δέκ δοκάιεα κά άςιε βκώζκ.θείμιε, αηά ζοκέεακ, κά ημκίζςιεκ όη: Ή θμζμθία ηήξ ειθακίζεςξ ημΰ είμο είκα ή αηάμξ έθναζξ δ' αοηό ηό όμμκ έπε αώξ ναβιαημμή αί δέκ έαοζε κά ναβιαημμήηα έθ' όζμκ έζοκέπγακ ό ιύμξ αί ή αηνεία κά θένμοκ ηήκ γώζακ αοηήκ ιανηονίακ. "Οα αοηά ηά ζημπεία θένμοκ ηήκ ζθναβίδα ιαξ άξ ναβιαηόηημξ, εκόξ «όςξ άμο» (le tout autre), αοηό δε, ανώξ, είκα δοκαηόκ κά ηό βκςνίζ ό άκνςμξ ιέζς ηήξ «έθακείαξ»(= ειθακίζεςξ) ημύ Θείμο. Αοηό, όιςξ, ηό όμμκ ά βκςνίζ, δέκ αμηεεί ιίακ μκηόηηα ιή άηή αί άβκςζημ, ά' ακηέηςξ νόεηα δά ηόκ ίδμ ηόκ Κόζιμ, ό όμμξ είκα άθ' εκόξ ό Ιδμξ εία όκηόηξ, άθ' εηένμο δέ ήνξ είςκ ιμνθώκ.
δ' Είκα αέξ όη μί αηνεοηέξ νάλεξ θαίκμκηα εξ ημύξ αιύημοξ ενίενβεξ. Είπε, όιςξ, νάβιαη, ή αηνεία άμμκ ναηό ηεό ζμό; "Οςξ, δά ανάδεβια, ηήκ έίηεολκ μύζαξ εζμδείαξ; Ήημ, ηώ όκη, πνζιμνή ή αηνεοηή νάλξ; Καηβμνιαηώξ όπ.« Ή αλήθεια είναι δηι σπήρτε πλήρς αποσζία ηελικού ζκοπού». « παναηήν ηώκ αηνεοηώκ εδώζεςκ δέκ αμνίγεηα άό ηήκ έζκ ηώκ ακνώςκ κά ναβιαημμήζμοκ άη ηό έοι-
1
ηόκ, αά ακηέηςξ άό ηό βεβμκόξ όη δέεηακ ήδ ηό έμκ μο-όημκ αβαόκ: Τκ εββύηηα ημΰ Θεμΰ». Άό ηκ αύβήκ ηξ άκνςόηημξ εεδίςλε ό άκνςμξ ηκ «έλμ-ιμίςζίκ» ημο (assimilation) νόξ ηά ιεβάα θακόιεκα ηξ Γξ αί ημΰ Σύιακημξ. Μία αεα δαίζζξ ημΰ έδίδαλε κά ιιήηα άε δναζηνόηξ ημο ηκ ιμνθήκ αί ηκ ίκζκ αοηώκ ηςκ θακμιέκςκ. Είκα δέ ιία ενίενβμξ νμαηάρξ ηξ ζοβπνόκμο ζέρεςξ ή ειμκή εξ ηόκ Ίζπονζιόκ, όη ή ναηή ζέρξ έδςζε ηήκ α-νόνιζκ δ' όα αοηά αί όπ ή άκαβαόηξ κά άκμλ ηόκ εαοηόκ ημο αί κά αναδμή εξ ηήκ άβαμμό δνάζ ηςκ Μεβάςκ Θεώκ. Ωζηόζμ αοηή ή νμαηάρξ ελβείηα εοόςξ, εάκ άςιε ύ' όρκ ιαξ ηίξ εμήζεξ ημΰ ζοβπνόκμο άκνςμο, ηίξ όμεξ αοηόξ νμάε εί ημΰ αζζμύ όζιμο. Πνμειέκμο κά δαμμβήζμοιε αοηήκ ηήκ άμρκ ά νέ κά ζηεύζςιε όη ηό κεύια ημΰ ανπαίμο άκνςμο ήημ ίακόκ δά ηόκ έλξ αναμβζιόκ: Νά θακηαζή, δαδή, όη ώνζιέκεξ δναζηνόηηεξ αανά ζπιαηέξ ανάβμοκ αμηεέζιαηα εξ ακηείιεκα ιέ ηά μμία δέκ έπμοκ ηήκ αναινά εαθή. Πώξ έεώνζε, άναβε, ό άκνςμξ, όη δά ηξ επύζεςξ ύδαημξ άό έκα άδμ ά νμαέζ... νμπή, ή όη πανάζζμκηαξ έκα ύμ βύνς άό έκα αεμύιεκμ πώνμ ά ελαζθάζ ηήκ νμζηαζίακ ημΰ πώνμο αύημΰ; Πώξ αέδςζε εξ αοηέξ ηίξ νάλεξ ηήκ δύκαι κά ανάλμοκ αμηεέζιαηα, άθμΰ δέκ ήζακ ζοκδεδειέκεξ ιέ ηόκ έοιηόκ ζηόπμκ ανά ιέ ιία ηεείςξ ελςηενή μιμόηηα (έποζξ ημΰ ύδαημξ -ηώζξ ηξ νμπήξ); Σήιενμκ, μόκ, δμο άε μβόξ άκνςμξ ζηεύε όη ανόιμεξ νάλεξ ζηενμΰκηα μαζδήμηε ζπύμξ, βίκμκηα νμζάεεξ δά ηήκ ειε-ίςζκ εςνώκ, μί μμίεξ ζπονίγμκηα όη ανόιμμ ζομβζιμί ήζακ δήεκ άη ηό θοζόκ δά ημύξ αζζμύξ (αοηή ή άκηίρξ αείηα «ιαβή ζύρξ ημΰ όζιμο»). Οί ζιενκμί εζηήιμκεξ εςνμΰκ ημύξ νμβόκμοξ ημοξ δαίηενα αενίζεημοξ είξ ηήκ εμβήκ ηώκ ιέζςκ ημοξ, ακηί κά ζεθμύκ όη μί νάλεξ αοηέξ ηώκ νμβόκςκ ημοξ εκδέπεηα κά ιήκ είπακ ώξ ζηόπμ ηήκ έήνςζκ εκόξ ομύ ζμμύ. Τό κεύια αοηώκ ηώκ νμβόκςκ δοκαηόκ κά ένικεοή ώξ έλξ: Έλακημΰζακ όεξ ηίξ εζςηενέξ ροπέξ ημοξ δοκάιεξ ιέ ζμό κά νμζεββίζμοκ ηήκ έζςηάη μοζία ημΰ Κόζιμο· μί ελςηενμί ηύμ ήζακ δεοηενεομύ-ζξ ζιαζίαξ. Τμμοημηνόςξ ενικεύμκηα ιμνθέξ «ιαβείαξ» ζοιαηήξ (=ιίιζξ ημΰ ακηειέκμο) μύ ζοκακημΰιε, άό ηίξ νζείεξ ηώκ νςημβόκςκ έςξ ηόκ Πανάεζμ. Ακηέηςξ, αξ ημ- κζή ζαθώξ όη: Οαδήμηε ηώ όκη «ιαβή» ζέρξ, εξ μακδήμηε ιμνθήκ αί άκ ειθακίγεηα, δέκ νέε κά ακάβεηα εξ ηίξ άαν-
2
πέξ ημο μηζιμί) αλλά είναι ζαθώρ ποϊόν απακμήρ καί νεςμαηικήρ ενίαρ. Ή «ιαβεία» είζξ αναέιε, μέξ θμνέξ, ε'ξ ηκ αή έίδναζ ημφ άμοξ ηξ ροπήξ, εκυξ υζιμο υ ζιμο ιέ «ιοζηνχδεξ» δοκάιεξ· ανηιέηωρ, ό ελλνικόρ μΰορ καί ή ελλνική λαηπεία καλούνηαι νά ςπεηήζοςν ςπεηήζοςν ηήν παβμαηικόηηα ηος βήινος καί οςπανίος κόζμος. Θά έιείκςιε εξ ηυ άκαβναθέκ εξ ηήκ ανπήκ ημτ εθααίμο-είκα ίακ άλμενίενβμκ άλμενίενβμκ κά αιάκςκηα αμί ιή έλείλιμ, ιή άκαηφλακηεξ μηζιυκ, χξ νυηοα δά ηήκ ένικείακ ηξ αζζήξ ζέρεςξ. Αοημί, ηάξ δδαπάξ ηάξ μμίαξ έαμκ άυ ηυκ ανπαίμ «νμαηαοζιαίμ» «νμαηαοζιαίμ» μηζιυ έεάορακ ιέ δέαξ αί ναηυξ ακάμβμοξ νυξ ηυ έίεδυκ ημοξ. Πενί ηξ αείαξ αοηήξ υιμτκ αί ΐδα αί αναδυζεξ ηςκ δά ανάδεβια, έβμοκ εξ ηυ Θέη υη ηήκ ιοήκ Σαιάα, βή ηήξ νμαχκμο ζμθίαξ, θοάζζμοκ βίβακηεξ εομί. Δά ηάξ αναδυζεξ ημο Θέη ίδέ Ν. Roerich, «Heart of Asia». Ή δέα, μυκ, ηήξ πνζιυηημξ, πνζιυηημξ, υζμκ εκςνίξ αί άκ αηχνςζε κά ζοκδεή ιέ ηήκ αηνεοηήκ νάλκ, είκα άκημηε δεοηενεφμοζα αί δεν ζςμάλλει ούηε καη' ελάσιζηον είρ ηήν καηανόζιν ηήρ λαηπεςηικήρ πάξεωρ. "Οζμκ ενδίγε έδαθμξ ή Ιδέα ηήξ πνζιυηημξ, πνζιυηημξ, ηυζμκ αμιμκχκεηα ή αηνεοηή ναλξ άυ ηυ κεφια ου ηυ υμμκ έεκμή. Καί δηακ ιείκ ιυκ ονίανπμξ ή δέα ηήξ πνζιυηημξ, ηυηε οθίζηαηα ή αηνεοηή νάλξ ήν άμηνίςζκ. ά μηνίςζκ. Αοηή ή θοζή μνεία έπε «άκαηναή» άυ ηήκ έζηιμκήκ ένεο- κακ. «Οί αέξ αναδυζεξ ηήξ ανπαυηημξ, ηίξ υμεξ ή ζφβπνμκμξ εζηήι νμζενκά άαηάδεημξ, αλίγμοκ ιεβαφηενμξ νμζμπήξ. Οί αναδυζεξ αοηέξ αμδίδμοκ ηίξ αηνείεξ έκ ιένε είξ ηήκ αιεζμκ ανέιαζκ ορχκ υκηςκ - ηά υμα εκεθακίζζακ, εκεθακίζζακ, ιίακ ήιενα, ιέ ζάνα αί μζηά- αί έκ ιένε είξ βεβμκυηα ορήξ ηάλεςξ, ηχκ μμίςκ ηήκ άκάικζκ χθεε κά δαηήνζ ή αηνεία. Κάμμ ιεβαεχδεξ ζοιάκ ζοιάκ ά νέ κά ζοκέ, χζηε κά ημφ άμδίδ ηαηχξ αηνεία ή ακνςκή μκυηξ. Ή αηνεία αμηεεί ανχξ ηυ γςκηακυ ικιείμ εκυξ ιεβαεχδμοξ ζοιάκημξ, ιαξ άμαφρεςξ δοκάιεςξ ή μμία έάιςζε ηά ακνχκα υκηα». "Αξ έλεηάζςιε ιία βκςζηή ηεεημονβία: Είξ ηήκ Τακάβνα ήημ έ -ιμκ, αηά ηήκ δάνεακ ηχκ εμνηχκ νυξ ηιήκ ημτ Ένιμο, υ ςναυηενμξ έθμξ κά ενένπεηα ηήκ υ θένςκ εί ηχκ χιςκ ημο έκακ νυ. Μάξ αθβμφκηα δέ, υη άμηε υ Θευξ υ ίδμξ ενέηνελε ηήκ υ αί ηήκ άεάνε άυ ιία εδιία ηνέπμκηαξ βφνς ηξ, αί υη ηυ έιμκ αενχ είξ άκάικζκ αφημτ ημτ βεβμκυημξ. Έδχ, είζξ, ή ζφβπνμκμξ εζηήι αβκμεί υπ ιυκμκ ηυκ ιτμκ,
1
άά α ηκ δίακ ηήκ θφζκ ηξ ηεεημονβίαξ. Δίδε εεφενμκ εδίμκ εξ ηάξ ίδάξ ηξ εςνίαξ αί ειιέκε εξ ηάξ αοανέημοξ ομέζεξ ηξ ζπεηχξ νυξ ηήκ άνπαίακ ζέρκ. Ό νυξ ενθένεηα είξ ηήκ υκ «δα κά αμννυθζ ηυ ιίαζια». Έβνάθ είζξ: «Ή έκκμα ημο είιμο είκα νμθακήξ· δςξ υεξ μί άμηνμα 'έξ ηεεημονβίεξ , ημμοημηνυςξ αί αοηή ημ αοημζμυξ. Έδχ ζοκδέεηα ιεηά ημο Ένιμο, δυη υ έθμξ υ υμμξ θένε ηυκ νυκ ήημ ηυ ανέξ άκνχκμκ ακάηομκ ημο μιεκμφ νμθυνμο Θεμΰ». Άά εάκ ηά νάβιαηα έπμοκ αη' αοηυκ ηυκ ηνυμκ, ηυηε υ νυξ δέκ είκα δοκαηυκ κά έπ ηήκ εημονβίακ ηήκ μμίακ ημο αμδίδμοκ. Ό μιεκυξ Ένιξ, εαυηαηα, δέκ ιεηαθένε ηυκ νυ εξ ημφξ χιμοξ ημο δά κά αμννμθά ηά ινυα ηχκ ιμφκζεςκ. Αοηυξ, ςξ υ μμζδήμηε μιήκ, ιεηακεί ηυ κεανυκ γχμκ αη' αοηυκ ηυκ ηνυμκ δά κά ηυ ιεηαθέν ιέ άζθάεακ είξ άμμκ άμκ ηυμκ, χξ είκα ημφημ άςζηε ζοκήξ ναηή ηχκ μιέκςκ. Τυ δη υ Ένιξ, υ μιήκ, άκε ηυκ βφνμ ηξ υεςξ δά κά ηήκ νμζηα-ηεφζ, είκα, ναβιαηχξ, ιία δέα ή μμία έπε μφ ενζζυηενμκ ενζζυηενμκ κυια αυ αοηήκ ή μμία ομζηνίγε ,δη αοηυ ηυ γχμκ, αζπέηςξ ιέ ηυ μίμξ ηυ ιεηαθένε, έπε ηυκ νμμνζιυκ κά αμννυθζ, αμννυθζ, χξ ζυββμξ, ηίξ μιμβυκεξ μοζίεξ. Αυι αί άκ άμδχζςιε ιέ άε ζμανυηηα αοηήκ ηήκ αναδμλμμβίακ είξ ηήκ άνπαίακ ζέρκ, υθείμιε κά άκανςηχιεκ εάκ ή ζηάζξ αί ή ενμή ημο εθήμο ζοκάδμοκ νυξ ηυκ ζμυκ ηυκ υμμκ ημΰ άμδίδμιε, αυη υ ζμυξ αοηυξ δέκ έπε ζπέζκ νυξ ηάξ μιεκυξ ενβαζίαξ αί, εκ ηέε, δαηί κά έεβή υ έμκ ςναίμξ έθμξ δ' αοηήκ ηήκ αυμο εοβεκή ενβαζία; Μυκμκ ή ανάδμζξ, ή νζεοηή, ή μμία ζοκδέε ηήκ ηεεημονβίακ ιέ ηυκ ιΰμκ ημΰ Θεμφ υ μμίμξ ενένπεηα ηήκ υ, είκα δοκαηυκ κά ένικεφζ αφεκηχξ ηυκ παναηήνα αοηήξ ηξ ηεεημονβίαξ. Έάκ δέκ είπε δαηνή, ά μθείαιε κά ένεοκήζς-ιε δ' ακάμβα ζημπεία. Άκεο ηκυξ αιθμίαξ, άμμξ έίζηεοζε ιίακ ιένα, αηά ηήκ δάνεακ ιάξ ενυδμο ιεβάμο κδφκμο, δη είδε ηυκ Θευκ, υ μμίμξ δάβε ιεηαλφ ηχκ μαδχκ, κά εν -αηή αη ' αοηυκ ηυκ ηνυμκ βφνς αυ ηήκ υ, έεχνζε δέ φμπνέ-ςζίκ ημο κά ηιήζ αοηήκ ηήκ νμζηαζίακ. "Εκακη αοηήξ ηξ «Ε θακείαξ» χθεε υ άκνςμξ κά αάκηζ ιέ ιίακ ηεεημονβίακ, ικιεΐμκ γχκ αοημφ ημΰ ββακηαίμο ζοιάκημξ. Ή αήξ αοηή έκκμα ηξ ίενμναλίαξ αακηάηα αί είξ ηεεημονβίαξ αί υμσα έπμοκ αμιείκε είξ ημφξ νςημβυκμοξ, υ Otto ακαθένε ηήκ ζπεηήκ έιενίακ εκυξ ενβημΰ είξ ηήκ Νβνίακ: «Καηά ηήν διάρκειαν μιάς καηαιγίδος οί αζηραπές καί οί βρονηές έλάμβανον ώς άπάνηζιν εναν ιζτσρό τον από ζάλπιγγες. Τό άπο-
2
ηέιεζκα ην αηαιηόλ, ήγγε ηό κεγαιεώδεο. Ό Θεόο ηνϋ νπξαλνύ, ν οποίος δίδε ηίο άζξαέο, εεσξείην εεί σο ό ύξνο Θεόο». «Έδώ ή ιαηξεία θέξε ηόλκϋν εληόο ηο - δελύε όη ή εία έγγύ -ηο είλα άη ηό σληαλό αί ό άλξσνο ααληά ακέζσο εο ηλ έδήισζλ ηνϋ Θενύ». Οί ηελεηοςπγίερ, λοιόν, δεν είναι πάξειρ σπζιμοπικέρ, άλλά ανίζσςπερ δμιοςπγίερ γεννεΐζερ άό ην άοκάλςτιν ηρ Θεό-ηηορ. Οί δέ μϋοι δέν είναι "διγήζειρ" (fables) άλλά ή μαπηςπία αςηήρ ηήρ ιδίαρ εαθήρ μέ ηό Θείον, διό καί «ηό Θείον, ηοϋ οοίος μάπηςρ είναι ή ίζηιρ ηυν Ελλήνυν, απαμένει δι' μάρ αιυνίυρ άξιομνμόνεςηον, λόγυ ηοϋ βάοςρ καί ηοϋ λούηος ηος». Ειρ ηήν έπεςναν, είζρ, όθείλομε νά καοδγούμεα άό ηούρ λόγοςρ ηοϋ Schelling ( « Philosophie der Mythologie»): «Τό έκα δέλ είλα λά γλσξίζσκε αηά νίνλ ηξόνλ δπλάκεα λά ζηξέςσκε, λά δαζηξεβιώζσκε, λά ζκξύλσκε ή λά αηαζηήζσκε κνλόιεπξνλ ηό θαλόκελνλ ηνϋ κύνπ δά λά ηό αηαζηήζσκελ εζαεί έμγήζκνλ δάησλ άξρσλ ηάο ννίαο έρνκε δδαρή αί έρνκε ανθαζίζε λά κέ αξαβώκελ, άιιά αληέησο: Πξόο νίαλ αηεύ-πλζλ όθείινκε λά έεηείλσκε ηήλ ΙΔΙΚΗ ΜΑΣ ζέςλ, δά λά εύξεώκελείο ζρέζλ αηαλνήζεσο κεηά ηνϋ θαλνκέλνπ». Βιβλιογραφία: Walter F. Otto: « Dionysos», Gallimard, Paris. Walter F. Otto: «Les dieux de la Grèce», Payot, Paris. Walter F. Otto: «Essais sur le mythe», T.E.R, Paris.
• Η ΚΟΜΟΓΟΝΙΑ • Η ΚΟΜΟΓΟΝΙΑ TOY ΕΛΛΑΝΙΚΟΤ • Η ΥΡΟΝΟΛΟΓΗΙ ΣΧΝ ΟΡΦΙΚΧΝ • Η ΤΥΟΓΟΝΙΑ •
ΙΣΟΡΙΚΕ ΟΕΙ ΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΚΕΙΑ
• Σ Α ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ • TO ΗΛΤΙΟΝ • Η ΛΑΣΡΕΙΑ ΣΧΝ ΗΡΧΧΝ • T A ΕΛΕΤΙΝΙΑ ΜΤΣΗΡΙΑ • Σ Α ΟΡΦΙΚΑ ΚΑΙ Ο ΠΤΘΑΓΟΡΑ • O ΠΛΗΘΧΝ
ISBN 960 - 7199 - 62 - 6 ΣΕΤ 960 -7199-7199-6161- 8
