INTERNACIONALNI UNIVERZITET U NOVOM PAZARU VISOKOSKOLSKA JEDINICA U NISU PRAVO UNUTRASNJIH POSLOVA
NARKOKRIMINALITET Seminarski rad iz Peve Pevencij ncij e kr imi nal iteta
Profesor,
Student,
Prof. Dr. Enver Medjedovic
Lazar Ristic 2-1517
Nis,Maj,2014.
1
SADRŽAJ
UVOD .................................................................................................................... 3 1. POJAM I POJAVA NARKOKRIMINALA I NARKOTIKA ......................... 4 2. NARKOMANIJA I KRIMINALITET ............................................................. 6 2.1. Nedozvoljena trgovina narkoticima .............................................................. 2.2. Putevi ilegalne trgovine drogom i podjela tržišta .........................................
7 9
ZAKLJUČAK ......................................................................................................... 11 LITERATURA ....................................................................................................... 13
2
UVOD
Narkomanija, zloupotrebe i krijumčarenje opojnih droga predstavljaju njznačajniji bezbjednosni, društveni, zdravstveni i socijalni problem u najvećem broju zemalja svijeta. Opasnosti od droga u pojedinim državama dostižu takve razmjere, da nastali problemi duboko zadiru u socijalnu i ekonomsku sferu društva.Ilegalna trgovina i krijumčarenje droga, povezano je sa širenjem organizovanog kriminala i korupcije, posebno u državama u kojima nije uspostavljena vladavina prava i ne postoje ili ne funkcionišu odgovar ajuće institucije, što može zaustaviti ili usporiti proces razvoja u tim društvima. Proizvodnja i trgovina narkoticima je u jednom broju država postala nacionalna privredna djelatnost, koja kao svojevrsna podzemna ekonomija organizovanim kriminalnim grupama obezbjeĎuje enorman kriminalni profit i uticaj u tim državama.Zloupotreba opojnih sredstava posljednjih godina doživljava svoju ekspanziju, naročito zabrinjava činjenica da je sve veći broj narkomana mlaĎe životne dobi. Savremeni razvoj čovječanstva karakteriše kontinuirani porast različitih socijalnopatoloških pojava, meĎu kojima se, po naročito teškim posljedicama, izdvaja narkomanija, čije žrtve su prije svega sami narkomani, porodica, kao i društvo u cjelini. Zloupotrebe i krijumčarenje opojnih droga p ovezane su i sa drugim kriminalnim aktivnostima kao trgovina oružjem, ljudima, zelenaštvom i sve više pranjem novca zbog nastojanja kriminalaca da novac zaraĎen trgovinom drogama investiraju u legalne poslove. I pored preduzetih mjera koje sve države preduzimaju na nacionalnom nivou, kao i kroz sve intezivniju meĎunarodnu saradnju, narkomanija predstavlja najznačajniji bezbjednosni problem. Stoga, glavni cilj je smanjenje ponude i potražnje narkotika, što uključuje mjere prevencije zavisnosti, mjere ljiječe nja, rehabilitacije i resocijalizacije zavisnika o drogama, mjere smanjenja štete od upotrebe droga, kao i mjere suzbijanja kriminaliteta u vezi zloupotreba narkotika.
3
1. POJAM I POJAVA NARKOKRIMINALA I NARKOTIKA
Postoje brojni dokazi da ljudi već hiljadama godina koriste različita prirodna sredstva koja mijenjaju njihovu svijest, raspoloženje, mišljenje i ponašanje. Drevne knjige starih naroda koje govore o religioznim i filozofskim poimanjima života, zdravlja i smrti govore i o čovjekovoj potrebi da pobjedi bol i da nepodnošljivi svijet realnosti zamjeni svijetom fantazija, u kome je, makar na trenutak, lakše živjeti. 1 Droge i njihovi efekti su predstavljali jedan od odgovora na pitanje kako se život može učiniti ljepšim, kako izbjeći bol i frustracije. Još od starog Rima poznata je izreka „Dolarum sedare divinum opus est“ (ublažiti bol, božansko je delo). 2 Razvojem civilizacije, tokom vremena, došlo je do nekontrolisane upotrebe opojnih droga, koje u svom krajnjem ishodu razaraju čovjekovu ličnost i duhovno i fizički. Prema definiciji Svjetske zdravstvene organizacije – Komiteta eksperata za droge, narkomanija je „stanje
periodične ili hronične intoksikacije, štetno kako za pojedinca, tako i za društvo, do koje dolazi 3 ponovljenim uzimanjem neke dro ge (prirodne ili stintetičke). Narkomanija je uveliko poprimila status privredne grane, kao svojevrsna podzemna ekonomija kojom se ostvaruju enormni kriminalni profiti. MeĎunarodni karakter trgovine drogom, potvrĎuje činjenica da se njeno tržište može podm iriti samo uvozom iz jednog broja zemalja Bliskog, Srednjeg ili Dalekog istoka, kao i prekookeanskih zemalja, u 4 kojima je proizvodnja drogama postala nacionalna privredna djelatnost. Postavlja se pitanje šta je i u
čemu je uzrok enormnog rasta potrošnje i profita od narkotika. PreovlaĎuju mišljenja, da je interes za profitom prouzrokovao pojavu epidemija narkomanije više nego svi drugi uzroci zajedno. Profiti iz meĎunarodne ilegalne trgovine drogom omogućili su stvaranje tzv. podzemne ekonomije. Sve se teže otkrivaju plantaže sirovina, ilegalne laboratorije, skladišta narkotika, privatni aerodromi i prevozna sredstva 5 . Da je droga jedan od najprofitabilnijih proizvoda u strukturi organizovanog kriminaliteta
upozorava se i u najvišim tijelima meĎunarodne zajednice. Organizovani kriminalitet i mreža rasturača počele su aktivno promovisati droge koje bi podstakle njihovu potražnju. 6 Profitabilnost poslova u vezi sa drogom, bez obzira koja je vrsta u pitanju, obezbjeĎuje kriminalcima enormne zarade, što dodatno d ovodi do ohrabrivanja kriminalaca da se uključe u zloupotrebe i trgovinu narkoticima. Ove poslove najčešće organizuju i kontrolišu organizovane kriminalne grupe iz države i regiona, koje ostvaruju i direktne veze sa proizvoĎačima. Zloupotrebe i krijumčare nje opojnih droga povezivane su sa drugim kriminalnim aktivnostima: trgovinom oružja, ljudi, pranjem novca, zelenašenjem, iznudama i dr.Posljedice širenja narkomanije i zloupotreba opojnih droga osjećaju se u čitavom društvu, a posebno u zdravstvenoj zašti ti, porodičnom nasilju i kriminalu povezanom sa drogom (kraĎe, provale, razbojništva, i druga krivična djela sa elementima nasilja), što zahtjeva angažovanje svih subjekata društva na prevenciji i sprečavanju vršenja ovih krivičnih djela, liječenju i rehabilitaciji zavisnika, smanjenju ponude droga na tržištu, borbi protiv krijumčarenja opojnih droga i organizovanih kriminalnih grupa, meĎunarodnu i meĎuagencijsku saradnju svih subjekata u sistemu bezbjednosti, jačanju tehničkih i materijalnih resursa službi za borbu 1
Već više hiljada godina na pojedinim kontinetima ljudi su neke vrste biljaka sa narkotičkim dejstvima koristili kao
lijek ili su ih upotrebljavali prilikom religioznih ceremonija. 2
http://www.blogovanje.com/narkomanija M.Boškovi ć, Z.Skakavac, Organizovani kriminalitet – Karakteristike i pojavni oblici, Novi Sad, 2009, str.246 4 M.Bošković, Kriminologija , Novi Sad, 2007, str. 384 3
5 6
M.Nicović, Droga carstvo zla, Beograd, 1996, str.180 www.moravek.net/ovisnost/narkodržava 4
protiv zloupotreba opojnih droga.Rasprostranjenost i posljedice zloupotreba droga dostižu epidemijske razmjere, a njihovo sprečavanje iziskuje angažovanje svih institucija i država u svijetu . Poseban akcenat se stavlja na pojavu zloupotrebe droga kod mladih, koja zbog svojih posljedica osobenosti zahtjeva
specifičan stručni i društveni pristup. Za razliku od narkomana iz prethodnih perioda koji su predstavljali «odraslu» populaciju, usmjerenu obično na zloupotrebu jedne droge (morfin, kokain), ml adi narkomani pokazuju izrazitu tendenciju ka politoksikomaniji (zloupotrebi više droga istovremeno).
5
2. NARKOMANIJA I KRIMINALITET
Uživanje narkotika predstavlja ozbiljan zdravstveni, socijalni i društveni problem u svim zemljama svijeta. Narkomanija je u najtješnjoj vezi sa kriminalitetom od svih socijalno patoloških pojava. Problem odnosa narkomanije i kriminaliteta može se tumačiti s nekoliko stanovništva, prvenstveno kao nedozvoljena proizvodnja i promet opojnih droga. U vezi s tim kriminalitet narkomana možemo posmatrati kao direktni i indirektni kriminalitet. Direktni se ogleda u raznim
formama delikventnog ponašanja da bi se pribavila droga, dok se indirektni odnosi na kriminalne radnje kojima se pokušava doći do sredstava pomoću kojih bi se ku pila droga. Narkomanija je kriminogenog karaktera u svim svojim elementima. Naime, proizvodnja i promet
narkotika u svijetu jedan je od najvećih biznisa, a u skoro svim zemljama ilegalna prodaja droga okvalifikovana je kao krivično djelo; drugo – kriminalitet se javlja i kao posledica potrebe narkomana da po svaku cijenu doĎe do narkotičnih preparata; i treće, samo podsticanje (nagovranje) na upotrebu narkotika u mnogim zemljama predstavlja kriičnu radnju.7 Droga je jedan od najprofotabilnijih proizvoda u strukturi organizovanog kriminaliteta. Opojne droge
mogu držati u malim količinama pravna lica, koja se bave naučnoistraživačkim radom, i zdravstvne ustanove u cilju dozvoljenog liječenja. Svi drugi subjekti koji drže opojne droge, sa stanovništa zakonitosti, to čine neovlašćeno. Manifestovanje organizovanog kriminaliteta u oblasti zloupotrebe opojnih droga i psihotropnih supstanci može se reflekovati kroz ilegalnu trgovinu drogama, kako zahvaljujući ilegalnoj proizvodnji i preradi,
odnosno kao rezultat diverzija na tzv. legalne izvore (bolnice, apoteke, skladišta ljekova), tako i uključivanjem u meĎunarodnu ileganu trgovinu, što je jedna od osnovnih oblika ove vrste kriminala.
7
M.Boškovi ć, Z.Skakavac, Organizovani kriminalitet – Karakteristike i pojavni oblici, Novi Sad, 2009, str.254
6
2.1.Nedozvoljena trgovina narkoticima Pod nedozvoljenom trgovinom podrazumijevaju se protivpravni vidovi prometa raznih roba definisani kao jedan od oblika privrednog kriminaliteta. Organizovani kriminalitet prisutan je u svim oblicima trgovine deficitarnom robom, ro bom čiji je promet zabranjen ili se nalazi pod posebnim režimom, čiju
cijenu formira ilegalno tržište, a koji donosi brzu i veliku zaradu. Mnogobrojni su primjeri takvih djelatnosti: trgovina nakoticima, oružjem i ljudima, kao i drugim manje prisutnim i pr ofitabilno manje značajnim. Gdje god je proizvodnja neke skupocjene robe ograničena, ili te robe nedostaju na tržištu, tamo je prisutna pojava njenog krijumčarenja, ilegalno tržište i kriminalni profit. Razlog je, što su u pitanju, uz ozbiljne rizike, veli ke i brze zarade, jer je cijenom obuhvaćena vrijedost robe, zarada, provizija i rizik. U ovom slučaju, nije riječ o običnoj kupoprodaji već je to cio priramidalni sistem i lanac organizacije od ilegalne proizvodnje, prenosilaca i trgovaca drogom, do krajnj ih potrošača, od kojih je svaki u nekom obliku krivično odgovornog odnosa. 8 Nedozvoljena trgovina narkoticima odvija se svuda po sistemu ureĎene organizacije i mreže koja funkcioniše po principu hijerarhije, od proizvoĎača droga, nakupaca i vlasnika skladišta, do transportne mreže i organizacije za preraspodjelu u potrošačkim područjima.9Po svim mjerilima, trgovina drogom predstavlja glavnu prijetnju. Laka dostupnost svih vrsta droge, po cijenama koje su sve niže, uništava društva i živote širom svijeta. Oči gledne posljedice se osjećaju u zdravstvenoj zaštiti, nasilju povezanom sa drogom i sticanjem novca, a postoje i mnoge druge indirektne finansijske i socijalne posljedice. Uprkos činjenici, da je teško doći do tačnih procjena, naročito kada se radi o upotrebi kokaina u prahu, može se reći da se godišnja ponuda droge A klase (Velika Britanija) mjeri desetinama tona. Smanjenje potražnje mora biti ključni dugoročni cilj, ali trenutno je potražnja i dalje velika, a kada se radi o crack kokainu, čini se da se tržište povećava i širi u nove oblasti. 10Veliki dio meĎunarodne ilegalne trgovine drogama, posebno one koja se odnosi na opijum, kokain, heroin, i dio one koja se odnosi na cannabis obično je organizovan i vrši se tajno u vidu komercijalnih poduhvata od stra ne meĎunarodnih bandi specijalizovanih za taj posao. Različite etape te trgovine brižljivo su planirane i izvršavaju se tako da pružaju trgovcima maksimalne šanse za uspjeh, a profiti su tako veliki da svi učesnici u krijumčarskom lancu mogu biti dobro plaćeni. Najveće zarade ostvaruju organizatori i finansijeri ilegalne trgovine drogom. 11 Profitabilnost različitih kriminalnih aktivnosti je teško odrediti jer stalno varira, ali je sigurno da trgovina drogom, bez obzira na to koja je vrsta u pitanju, obezbjeĎuje značajnu zaradu u svim fazama trgovine, od uzgajanja ili proizvodnje, preko uličnog dilovanja, što dovodi do ohrabrivanja kriminalaca svih nivoa da se uključe u krijumčarenje i trgovinu drogama. Da trgovina predstavlja globalni fenomen, potvrĎuje se u Godišnjem izvještaju o drogama za 2010. godinu, UNODC – Kancelarija Ujedinjenih nacija za drogu i kriminal, gdje se navodi, da je droga i dalje realna prijetnja stabilnosti, bezbjednosti i zdravlja u mnogim djelovima svijeta. Iako
Izvještaj pokazuje neki pozitivan razvoj, kao što su pad globalnog tržišta heroina i kokaina, upozorava se na nove trendove u proizvodnji ljekova. U izvještaju se procjenjuje da je, izmeĎu 149 i 272 miliona ljudi, ili 3,3% do 6,1% stanovništva starosti 15 - 64 godine, koristlo ilegalne supstance najmanje jednom godišnje. MeĎu ovim supstancama, kanabis je daleko najrasprostranjeniji, a zatim stimulansi tipa amfetamina, opioidi i kokain. U Izvještaju se takoĎe upozorava na nove sintetičke droge koje nijes u pod 8
M.Bošković, Kriminologija, Novi Sad, 2007, str.382 M.Bošković, Kriminologija, Novi Sad, 2007, str.386 10 NCIS (Britanska nacionalna kriminalističko -obavještajan služba), Britanska procjena prijetnje (UK Treat assessment), Opasnost od te ških krivičnih djela i organizovanog kriminala, 2003 11 V.Rakočević, Otkrivanje i suzbijanje zloupotreba droga, Podgorica, 2003, str.325 9
7
meĎunarodnom kontrolom. Što se tiče proizvodnje opijuma, Avganistan je i dalje najveći proizvoĎač. Gajenje opijumskog maka povećano je za oko 20% u Mjanmaru. Navodi se da je proizvodnja koke smanjenja u Kolumbiji, ali je povećana u Peru i Boliviji.Prema podacima italijanskog n edeljnika «Espresso», kokain proizvode četiri južnoameričke države: Kolumbija, Bolivija, Peru, Venecuela. Radi se o 100% čistom kokainu, koji se uzgaja na 190 hiljada hektara zemlje, a na kojima se proizvodi ukupno oko 920 do 980 tona kokaina godišnje.Kokainskim biznisom obrne se godišnje oko 1000 – 1500 milijardi godišnje, što je jednako cifri od 2% svjetskog bruto proizvoda.Države proizvoĎači prodaju kilogram 100% čistog kokaina po cijeni od 5 do 10 hiljada eura po kilogramu. 12 Dok putuje posredničkim ruta ma kilogram 50% čistog kokaina dostiže cijenu od 30 do 40 hiljada eura. Šverceri kokaina ka Evropi imaju povrat četiri do pet hiljada procenata u odnosu na uloženo.Iskustvo mnogih zemalja pokazalo je da je najvažniji faktor u pogledu zloupotrebe droga jedn ostavno njihova korisnost. Prirodan tok stvari je sledeći: ukoliko neka droga postane rijetka ili skupa, oboje, rasturači i konzumenti odmah prelaze na drugu drogu. Izvori snabdijevanja i kanali kroz koje prolaze droge, takoĎe se mijenjaju zavisno od potražnje i srazmjerno korisnosti droga. Generalno posmatrano trgovina narkoticima se seli iz jednog predjela ili zemlje gdje narkotika ima dovoljno na raspolaganju i gdje je slaba kontrola, u drugu gdje je
veća potražnja. Organizovani kriminalitet i mreža rasturača počele su aktivno promovisati droge koje bi podstakle njihovu potražnju. Veze narkomafije i vlasti pojedinih zemalja su evidentne. U funkciji organizovanog kriminaliteta droge nalaze se razne fktivne firme i poslovi namijenjeni za konspiraciju poslovanja i pranje novca, s principom odvojenosti pojedinih stupnjeva organizacije. 13 Najveći broj teških
organizovanih kriminalnih aktivnosti je direktno ili indirektno povezan sa zaradom novca. MeĎutim, iako postoje dobri obavještajni podaci o cijenama droge (na raznim stupnjevima lanca snabdjevača), veoma je teško procijeniti zaradu kriminalaca od pojedinačnih dilova (poslova) i ukupnu zaradu. Postoje odreĎeni troškovi vezani za voĎenje kriminalnih poslova. Teški organizovani kriminalci moraju da plate objekte, robe i usluge, kao što su skladišta, vozila, lažni pasoši i korumpirani služb enici.14 Novac koji je zaraĎen od ilegalne trgovine drogom fizički se unosi u finansijski sistem. U slučaju ilegalne trgovine drogom, prihodi koji se zaraĎuju od uličnih prodaja gotovo su nepromijenjeni u obliku gotovine i generalno su u novčanicama male vrijednosti. Najpogodniji način plasiranja tog novca jeste polaganje u banke. Jedan od najvećih problema protiv kojeg se bore svi koji rade na suzbijanju ilegalne trgovine drogom jeste pranje novca.Na ilegalnom tržištu droge kriminalni profit ostvaruje se isključivo u efektivnom novcu. Novac u gotovom se predaje posredniku, licu koje dobro poznaje finansijsko zakonodavstvo i obično radi u banci odreĎene države. Poznavajući kriminogene finansijske činioce i slabosti finansijskog sistema, gotovinska sredstva dir ektno se ulažu na pojedinačne račune.Prema procjenama Interpola od trista milijardi profita od godišnje trgovine drogom preko 70% se „pere“ i investira u legalnu ekonomiju, što dovodi do ozbiljnih poremećaja u svjetskom platnom prometu.Za ove potrebe su of ormljene kriminalne organizacije – gangovi na svim kontinentima, koje su organizovale lanac trgovine, transporta i distribucije. Iz tih
poslova obezbjeĎuju se enormne zarade, koje iz tako ogromnih profita omogućavaju nosiocima posla da obezbjede podršku javnih službi i finansijskih organizacija. 15
12
Italijanski nedeljnik Espresso M.Bošković, Kriminologija, Novi Sad, 2007, str.385 14 NCIS (Britanska nacionalna kriminalističko -obavještajan služba), Britanska procjena prijetnje (UK Treat assessment), Opasnost od te ških krivičnih djela i or ganizovanog kriminala, 2003 15 M.Boškovi ć, Z.Skakavac, Organizovani kriminalitet – Karakteristike i pojavni oblici, Novi Sad, 2009, str.260 13
8
Prema EU procjeni opasnosti od organizovanog kriminala, kriminalne grupe koje posluju sa različitim vrstama droga (polidrogama) su sljedeće: 16 Zapadno – afričke organizovane kriminalne grupe, naročito nigerijske ali i one koje dolaze iz zemalja gdje se govori francuski, su meĎu najuspejšnim u trafikingu poli-trogama, organizujući transport kokaina, heroina, biljnog kanabisa i ekstazija na tržišne destinacije Evropske Unije.Albanske organizovane kriminalne grupe bave se poli-drogama i poli kriminalne su. U
okviru EU grupe koje se služe albanskim jezikom su aktivne u oblastima trafikinga kokaina, heroina, sintetičkih droga i kanabisa. Litvanske organizovane kriminalne grupe su brokeri za brojnu nelagalnu robu u Sjevernoj i Zapadnoj Evro pi i Bivšem Sovjetskom Savezu. Kriminalne motociklističke bande aktivne su u trafikingu kokaina iz Bugarske, Rumunije i Grčke i Balkana i sintetičkih droga iz Holandije i Belgije. TakoĎe, imaju veze sa marokanskim grupama za nabavku smole kanabisa. Multinacionalne kriminalne grupe nastale na osnovu etničkog porijekla su koncentirsane u regionu Kosova, Makedonije, a naročito u Albaniji. Uočen je značajan porast u angažovanju graĎana Makedonije u trafikingu heroina i kokaina.
2.2. Putevi ilegalne trgovine drogom i podjela tržišta
Neovlašćenom trgovinom kokaina prenstveno se bave kolumbijske narkomafije koje kontrolišu proizvodnju ove droge na 820 do 855 metričkih tona u zemljama na području Anda. Kolumbijski labavi konzorcijum nezavisnih grupa direktno rukovode svim aspektima trgovine kokainom, od gajenja koke do proizvodnje na planinskom lancu Anda i transporta do veleprodaje u SAD. Tokom poslednjih godina Kolumbijci su koristili grupe za transport iz Meksika i Kariba, kako bi prevezle kokain do jugozapada,
odnosno jugoistoka SAD. Glavni centri za distribuciju droge u SAD nalaze se u južnoj Kaliforniji, južnom Teksasu, njujorku i Floridi. Dobar dio kolumbijskih grupa angažovan je u ilegalnoj trgovini kokainom. Te grupe usredsredile su se na narko mafiju čiji je centar u Kaliju i u manjem obimu u Medeljinu. Kolumbijski ilegalni trgovci sakrivaju višetosnke količiene kokaina u pomorskom kontejnerskom ili rasutim teretu i uspješno krijumčare kokain u SAD i Evropu. U Zapadnoj Evropi luke Amsterdam, Barselona i Hamburg ključne su tačke ulaska za južnoamerički kokain. 17Heroin koji se može naći u SAD proizvodi se u 4 zone porijekla: Jugoistočna Azija, Jugozapadna Azija, Srednji istok i Južna Amerika. SAD tržištem preovladavao je heroin visoke čistoće iz Jugoistočne Azije, preovlaĎujući na jugoistoku i duž istočne obale. Veze izmeĎu snabdjevača i brokera povezivale su prekomorsku kinesku kriminalnu populaciju sa kineskim veletrgovcima, distriburterima u SAD. Marihuana je najčešće zloupotrebljavana i n ajdostupnija zabranjena droga. Agencije za suzbijanje droge izvještaju o kontinuiranom porastu isporuka iz Kolumbije, Venecuele, Jamajke i td.Ilegalni trgovci povremeno su koristili SAD kao tranzitnu zemlju za krijumčarenje kokaina u Kanadu, Evropu i na Da leki istok.
Glavni tokovi ilegalnog prometa zavise od područja proizvodnje i područja tražnje. Činjenica je, da se područje proizvodnje pretežno nalazi u zemljama u razvoju, a područje potražnje i kupovine u industrijski 16
EU Procjena opasnosti od organizovanog kriminala - OCTA 2011, Europol – 02 – Analize i saznanja, Hag 18/04/11, Broj fajla: 2530-274 17 V.Rakočević, Otkrivanje i suzbijanje zloupotreba droga, Podgorica, 2003, str.327
9
razvijenim zemljama koje imaju v isok životni standard. Polazna tačka krijumčarenja opijata polazi iz područja gdje se ove droge proizvode, a to je područje tzv. Zlatnog mjesečenog luka (Pakistan, Avganistan, Iran), Zlatni trougao (izmeĎu Laosa, Tajlanda i Burme), i Meksiko. Putevi krijumčarenja su usmjereni prema američkom i evropskim tržištu. Jugoistočna Azija (Zlatni trougao) je region koji je
poznat kao najveći proizvoĎač opijata namijenjenih za ilegalnu trgovinu. Sa ovog područja se droga transportuje u pravcu Sjedinjenih Američkih Država (SAD), Kanade, Hongkonga, Japana i pre ma zemljama u Zapadnoj Evropi. Za razliku od opijata, kokain se nalazi u Južnoj Americi i krijumčari se pretežno u SAD.Tradicionalni proizvoĎači kanabisa su region Bliskog istoka, Srednji istok i Indijski potkontinent. Širok je spektar puteva i kanala krijumčarenja ove droge. Ti tokovi ne zaobilaze ni našu zemlju kopnenim, vazdušnim i vodenim putem. Region Zapadnog Balkana je centar trafiking droge u i iz Evropske Unije (EU). Zalihe heroina iz Turske i kokaina iz La tinske Amerike smještaju se u regionu, prije nego se transportuju u EU. Kanabis za potrošnju u EU se takoĎe uzgaja u ovom regionu, Acetatni anhidrid i sintetičke droge iz EU putuju u suprotnom pravcu istom rutom. 18Uprkos napretku zemalja sa prostora bivše Jugoslavije u borbi protiv trgovine drogom, one i dalje ne čine dovoljno na njenom suzbijanju, tako da Balkan i dalje ostaje jedna od glavnih tranzitnih ruta za heroin iz Avganistana i drugih
svjetskih centara namenjenih evropskom tržištu, konstatuje se u Izveštaju američkog Stejt departmenta (State department).Do početka oružanih sukoba na teritoriji bivše Jugoslavije, najveći dio evropskog tržišta i manjim dijelom tržišta SAD snabdjevan je narkoticima krijumčarenim tzv.balkanskom rutom. Iz zemljama porijek la (Pakistan, iran, Avganistan) i Turske, gdje je sirovina za narkotike preraĎivana, ova ruta je vodila preko Grčke, Bugarske, Republika bivše Jugoslavije, Rumunije, MaĎarske, Češke, Slovačke do Austrije, Njemačke, Italije, Švajcarske i drugih zapadnoevropskih zemalja.19
Podjela tržišta na meĎunarodnom planu je evidenta. Sicilijanski gangovi upravljaju meĎunarodnim kokainskim transakcijama u SAD i na relaciji prekomorske zemlje – Evrope. U Evropi je dugo vremena turska mafija držala monopol u kontroli prometa droge, naoričito heroina, dok afrički azilanti osvajaju uličnu prodaju droga u gradskim centrima. MeĎutim poslednjih godina se u taj posao ozbiljno ubacila albanska mafija, ruska mafija i druge
istočnoevropske grupacije, a naoričito gruzijska i jermenska mafija.Do početka oružanih sukoba na teritoriji bivše Jugoslavije, najveći dio evropskog tržišta i manjim djelom tržišta SAD snabdjevan je narkoticima krijumčarenim tzv.balkanskom rutom. Iz zemalja porijekla i Turske, gdje je sirovina za narkotike preraĎivana, ova ruta je vodila preko Grčke, Bugarske, Repulibika bivše Jugoslavije (Srbija, Hrvatska, Slovenija), Rumunije, MaĎarske, Češke, Slovačke, do Austrije, Njemačke, Italije, Švajcarske i drugih zapadnoevropskih zemalja.20
18
EU Procjena opasnosti od organizovanog kriminala - OCTA 2011, Europol – 02 – Analize i saznanja, Hag 18/04/11, Broj fajla: 2530-274, Balkanska osa 19 M.Boškovi ć, Z.Skakavac, Organizovani kriminalitet – Karakteristike i pojavni oblici, Novi Sad, 2009, str.263 20 M.Bošković, Z.Skakavac – Organizovani kriminalitet – karakteristike i pojavni oblici, Novi Sad, 2009, str.262263
10
ZAKLJUČAK
Ilegalna trgovina narkoticima i pored svih napora i angažovanja svjetske zajednice, relevantnih
meĎunarodnih institucija i najvećeg broja država, uz meĎunarodi terorizam i dalje predstavlja najznačajniji problem u svijetu. I pored ostvarenih rezultata i preduzetih mjera, potražnja za drogama se ne smanjuje, što će usloviti da i u narednom periodu proizvodnja, ilegalna trgovina i krijumčarenje droga, kao i širenje narkomanije, budu najznačajniji bezbjednosni problemi u najvećem broju država. Trgovina narkoticima je u jednom broju država postala nacionalna privredna djelatnost, koja kao svojevrsna podzemna ekonomija doživljava svoju ekspanziju. Manifestovanje organizovanog kriminaliteta u oblasti zloupotrebe opojnih droga i psihotropnih supstanci može se reflekovati kro z ilegalnu trgovinu drogama, kako zahvaljujući ilegalnoj proizvodnji i preradi, odnosno kao rezultat diverzija na tzv. legalne izvore (bolnice, apoteke, skladišta ljekova), tako i uključivanjem u meĎunarodnu ileganu trgovinu, što je jedna od osnovnih oblika ove vrste kriminala. Da trgovina narkoticima predstavlja globalan fenomen, potvrĎuju procjene (2010. god. – Kancelarija za drogu i kriminal (UNODC) prema kojima je ukupan broj korisnika droge u svijetu izmeĎu 149 i 272 miliona ljudi, što predstavlja 3,3% do 6,1% svjetskog stanovništva. Oko 203 miliona ljudi koristi marihuanu, 57 stimulante tipa amfetamina i 28 miliona ekstazi. Kokain koristi od
15 do 20 milona ljudi kao i opijate, dok oko 14 miliona koristi heroin, što istovremeno daje sliku tržišta i značaja problema. Naročito zabrinjava činjenica da je sve veći broj narkomana mlaĎe životne dobi. Heroin i kokain, bez obzira na to što je upotreba marihuane najrasprostanjenija, zbog posljedica koje izazivaju, predstavljaju najproblematičnije droge. Ilegalna proizvodnja opijuma i dalje je stabilna i pored mjera koje se preduzimaju na područjima uzgajanja, dok se proizvodnja lišća koke smanjuje. Najveći dio opijuma (90%) proizvodi se u Avganistanu i Mijanmaru, a trećina ukupne količine lista kok e u Kolumbiji.Aktivnosti i programi koji se realizuju na smanjenju potražnje za drogama u jednom broju razvijenih država, doprinijele su zaustavljanju rasta širenja narkomanije i trgovine narkoticima. U najvećem broju država zbog nedostatka finansijskih sredstava, ulaganja na smanjenju potražnje za drogama su ograničena, a time i rezultati. Liječenje od bolesti zavisnosti droga omogućeno je relativno malom broju ljudi, posebno su pogoĎene najsiromašnije zemlje – kontinenti (Afrika).U većem broju ekonomski razvijenih zemalja Evropske unije naro čita se pa žnja posvećuje razvijanju efikasnih sistema i programa prevencije. Va žno mjesto zauzimaju programi primarne prevencije usmjereni na op štu populaciju djece i omladine, njihove porodice, nastavno osoblje i ostale relevantne subjekte.Da bi se
smanjila proizvodnja i krijumčarenje opojnih sredstava, a time i suzbijala ilegalna trgovina, potrebno je pored angažovanja policije i svih bezbjednosnih struktura i društva u cjelini, na njihovom otkrivanju i sprečavanju, poboljšati ekonomski status stanovništva kao i sistem obrazovanja. Potrebno je pojačati nacionalne, socijalne i političke institucije, vladavinu prava i brobu protiv svih vidova kriminala, što je posebno teško zbog sukoba i ratova koji se vode i u blizini područja, gdje se droge uzgajaju.MeĎunarodna saradnja, efikasna razmjena informacija izmeĎu nadležnih institucija i izmjene i usklaĎivanje propisa sa standardima, korišćenje novih ovlašćenja i tehnika, omogućili su efikasnije oduzimanje i konfiskovanje imovine i sredstava stečenih vršenjem krivičnih djela, a posebno opojnih droga. Enormno visoka sredstva u posjedu organizovanog kriminala opasna su za svako društvo koliko i sami kriminalni akti, bez obzira da li se radi o: trgovini drogama, oružjem, ljudima i drugim djelima sa elementima nasilja.
11
Profitabilnost različitih kriminalnih aktivnosti je teško odrediti jer stalno varira, ali je sigurno da trgovina drogom, bez obzira na to koja je vrsta u pitanju, obezbjeĎuje značajnu zaradu u svim fazama trgovine, od uzgajanja ili proizvodnje, preko uličnog dilovanja, što dovodi do ohrabri vanja kriminalaca svih nivoa da se uključe u krijumčarenje i trgovinu drogama. Enormna sredstva ostvarena trgovinom droga, organizovane kriminalne grupe ulažu šireći poslove i nastojeći da kroz pranje novca sredstva ulažu u legalne poslove, a time da obezbijede pozicije i uticaj u zajednici. Zbog povezanosti sa organizovanim
kriminalnim grupama u inostranstvu, velike finansijske moći i predstavljaju najizraženiju prjetnju. Zbog enormnih sredstava sa kojima raspolažu, njihove aktivnosti mogu se pratiti i kroz finansijska ulaganja u nekretnine i kupovinu luksuznih automobila, jahti i drugih dobara, što je trend, koji je u Crnoj Gori pos tao evidentan posljednih godina U našem krivičnom zakonodavstvu Neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojn ih droga i Omogućavanje uživanja opojnih droga spadaju u poglavlje Krivičnih djela protiv zdravlja ljudi. Za rješavanje problema širenja narkomanije, zloupotreba i krijumčarenja opojnih droga, je neophodno značajno veće angažovanje svih subjekata bezbjednosti i cijelog društva na prevenciji i sprečavanju ovih krivičnih djela, liječenju i rehabilitaciji zavisnih i dr. Smanjenje ponuda droga na tržištu, borba protiv krijumčarenja opojnih droga i organizovanih kriminalnih grupa, jačanje meĎunarodne policijske saradnje, jačanje stručnih, tehničkih i materijalnih resursa službenika, angažovanih u borbi protiv zloupotrebe opojnih droga, a posebno na stvaranju uslova i efikasnom oduzimanju imovine i sredstava stečenih ovim i drugim nedozvoljenim radnjama, treba da budu jedan od najznačajnijih prioriteta.
12
LITERATURA
1. Dr Vladimir Krivokapic, Prevencija kriminaliteta,Beograd,2008 2. Hana Korac, Aleksandar R. Ivanovic, Alisa Begovic, Prevencija kriminaliteta, Beograd,2010 3. Dr Velimir Rakočević, Otkrivanje i suzbijanje zloupotrebe droga, Podgorica, 2003 4. ĐorĎević Marija, Izvještaj o socijalnim i ekonomskim posledicama ilegalne trgovine drogama u Srbiji i Crnoj Gori, OEBS, 2003 5. EU Procjena opasnosti od organizovanog kriminala - OCTA 2011, Europol – 02 – Analize i saznanja, Hag 18/04/11, Broj fajla: 2530-274
6. NCIS (Britanska nacionalna kriminalističko-obavještajan služba), Britanska procjena
prijetnje (UK Treat assessment), Opasnost od teških krivičnih djela i organizovanog kriminala, 2003 7. Prof.Milo Bošković, Kriminologija, Novi Sad, 2007 8. Prof.Milo Bošković, Zdravko Skakavac, Organizovani kriminalitet – karakteristike i pojavni oblici, Novi Sad, 2009 9. http://narkomanija-narkomanija.blogspot.com/2010/04/vrste-droga-i-njihove-posledice.html
13
