Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı
ABDULVEHHÂB’IN "MÜNTEHÂB--I Fİ’T--TIBB ABDULVEHHÂ B’IN "MÜNTEHÂB -I Fİ’T -TIBB " ADLI ESERİ
Serap GÖÇGÜN Yüksek Lisans Tezi
Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Hatice EMİNOĞLU
Sivas Aralık 2010
ABDULVEHHÂB’IN "MÜNTEHÂB--I Fİ’T--TIBB ABDULVEHHÂ B’IN "MÜNTEHÂB -I Fİ’T -TIBB " ADLI ESERİ
Serap GÖÇGÜN
Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı İçin Öngördüğü
YÜKSEK LİSANS TEZİ Olarak Hazırlanmıştır.
Sivas Aralık 2010
KABUL VE ONAY Serap GÖÇGÜN’ ÜN hazırlamış olduğu “Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Bir Tıp Metni” başlıklı bu çalışma, 29.12.2010 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak jürimiz tarafından, “Türk Dili ve Edebiyatı, Türk Dili Bilim Dalı”nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Prof. Dr. H. İbrahim DELİCE
Doç. Dr. Ahmet BOZDOĞAN
Yrd. Doç. Dr. Hatice EMİNOĞLU (Danışman)
Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım..../…./ Prof. Dr. Mehmet ARSLAN Enstitü Müdürü
ÖZET
GÖÇGÜN, Serap. Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Bir Tıp Metni (cümle incelemesi- hastalık adları, uzuv ve organ adları, ilaç ve faydalı yiyecekler- metin-dizin), Yüksek Lisans Tezi, Sivas, Aralık, 2010 Bu çalışmada Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait olduğu tespit edilen, Abdulvehhab’a ait bir tıp metninin metninin cümle incelemesi yapılmıştır. yapılmıştır. Çalışmamız Giriş, Metinde Yer Alan Uzuv Adları, İlaçlar Adları, Hastalıklar ve Rahatsızlıklar, Metin ve Dizin bölümlerinden oluşmaktadır Üzerinde çalışılan eser, yapılan cümle incelemesi yönüyle günümüz cümle yapısına uygunluk göstermektedir. Bu açıdan önem taşımaktadır. Bu eser, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Bölümünde, 3638 demirbaş numarasıyla kayıtlıdır. Sözcükler: Eski Anadolu Türkçesi dönemi, Abdulvehhab, tıp. Anahtar Sözcükler:
i
ABSTRACT
GÖÇGÜN, Serap. Serap. A medicine text belonging to Old Anatolian Turkish Period.(sentence review-disease-limb and organ,medicine terms-text-index)Postgraduate Thesis,Sivas,December In this study, sentence review of a medicine text belonging to Abdulvehhab was performed which was confirmed confirmed belonging to Old Anatolian Turkish Turkish Period. Our study consists of five parts ;Introduction, ,Text and Index. The production which is worked on , suits modern day in the way of sentence review.In this respect it has importance. This production ,numbered 3638.
is registered at Süleymaniye Library,Fatih Department
Key Words: Words Old Anatolian Turkish Period,Abdulvehhab Gazi,medicine.
ii
İ Çİ NDEK İLER
ÖZET ABSTRACT İÇİNDEKİLER KISALTMALAR ÖNSÖZ GİRİŞ METİN TERİMLER DİZİN KAYNAKÇA TIPKI BASIM
i ii iii iv v 1 13 86 123 310
iii
KISALTMALAR
?
: Bilinmeyen Kelime.
age.
: Adı geçen eser.
Ar.
: Arapça.
bkz .
: Bakınız.
c.
: Cilt.
F.
: Farsça.
s.
: Sayfa.
S.
: Sayı.
T.
: Türkçe.
v.
: Varak.
Yun.
: Yunanca.
iv
ÖN SÖZ
Eski Anadolu Türkçesi döneminin son zamanlarında yazıldığını düşündüğümüz eser, Abdulvehhāb’a ait bir tıp metnidir. Eserin yazılış tarihi tam olarak bilinmemektedir. Metinde ve kapağında herhangi bir tarih belirtilmemiştir. Bu çalışma Giriş, Metinde Yer Alan Uzuv Adları, İlaçlar Adları, Hastalıklar ve Rahatsızlıklar, Metin ve Dizin bölümlerinden oluşmaktadır. Uzuvlar kendi içinde "Dış uzuvlar" ve "İç uzuvlar" olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. İlaçlar ise ‘’ilaç yapımında kullanılan ağaçlar, otlar ve yapraklar, baharatlar, çekirdekler, hablar, kurslar, luǾūklar, maǾcunlar, maŧbuħlar, merhemler, ilaç yapımında kullanılan kimyasallar, aşlar ve etler, içecekler ve luǾāblar, meyveler, murabbālar, müzavvereler, rubblar, sular, sütler ve sütlerden yapılan yiyecekler, şarāblar, taneliler ve toħūmlar, tatlılar, unlar, yağlar, zamklar ve reçineler ve diğer ilaç niteliğindeki nesneler ‘’ olmak üzere 26 bölümden oluşmaktadır. Metin bölümünde eserin yazı çevirimi yapılmıştır. Dizin bölümünde metinde geçen tüm kelimelerin geçtiği varaklar ve sayfa numaraları, kelimelerin anlamları ve hangi dile ait oldukları hakkında bilgi verilmiştir. Anlamları bulunamayan kelimelere ‘’?’’ konulmuştur. Üzerinde çalıştığımız eser, yapılan cümle incelemesi yönüyle günümüz cümle yapısına uygunluk göstermektedir. Yüksek lisans öğrenciliğim esnasında ders aldığım, engin bilgi birikimlerden, kaynaklarından, fikirlerinden yararlandığım kıymetli hocalarım Sayın Prof. Dr. Bilal YÜCEL’e, Sayın Prof. Dr. İbrahim DELİCE’ ye, Sayın Yrd. Doç. Dr. Emin EMİNOĞLU’na; yüksek lisans danışmanlığımı yapan Sayın Doç. Dr. Ahmet BOZDOĞAN ’a; gerek ders dönemimde gerek tez çalışmam sırasında sabırla, özveriyle hep yanımda olan, bilgi ve deneyimleriyle beni yönlendiren tez danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Hatice EMİNOĞLU’ na ve bölümdeki tüm hocalarıma teşekkür ederim. Tez çalışmam esnasında her zaman yanımda olan, maddî-manevî desteklerini benden esirgemeyen babam Fahrettin GÖÇGÜN’ e, annem Müjgan GÖÇGÜN’ e, kardeşlerim Firdevs ve Samet’e teşekkür ederim.
v
GİRİŞ Eski Anadolu Türkçesi, 13.-15. yüzyıl arasında Anadolu, Azerbaycan ve 14. yüzyıl ortalarından sonra da Balkanlarda kullanılan ortak bir yazı dilidir.’’Eski Anadolu Türkçesi dönemi, Oğuz- Türkmen lehçesinin ilk defa sistemli olarak bir yazı diline dönüştüğü bir devredir. ‘’ (1) Eski Anadolu Türkçesi üzerinde bugüne kadar bir hayli araştırma yapılmıştır. Selçuklular devrinden günümüze kadar gelen eserler fazla sayıda değildir.(1) 14. yüzyıldan günümüze ulaşan eser sayısı çok çeşitli ve çok fazladır. Dolayısıyla bu dönemle ilgili metinler üzerinde daha etraflı ve çok sayıda araştırmalar yapılmıştır.(2) Bu dönemde edebî konulu olan eserlerin yanı sıra, konu bakımından farklılık gösteren ve Türkçe olarak tıp, tarih, astronomi, İslâm dini ve felsefeyle ilgili eserler, falnameler, kıyafetnameler, tabirnameler … bulunmaktadır. İncelediğimiz eser Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait bir tıp metnidir. Metinde eserin yazılış tarihiyle ilgili herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır. Fakat incelemelerimiz sonucu eserin 15. yüzyılda Çelebi Mehmed döneminde yazıldığını biliyoruz. Fakat yazılış yılı olarak eserde bir kayıt bulunmamaktadır. I. Eski Anadolu Türkçesi Dönemi Döneminnde Türk Tıbbı Türkler asırlarca yaşadıkları Orta Asya Türk coğrafyasında bir yandan şamanistmistik Türk tıbbını diğer yandan Eski Çin-Hint tıbbını uygulamış, X. yüzyıldan itibaren girdikleri İslâm medeniyet dairesinde ise hem Ortaçağ İslâm tıbbının etkisinde kalmış hem de bunun takipçisi ve uygulayıcısı olmuşlardır.(3) İslâm
tıbbının
doğuşu
ve
gelişimi
kabaca
üç
dönemden
geçmiştir:
1- Yabancı kaynakların Arapça’ya tercüme edildiği ilk dönem. Bu dönem yaklaşık olarak M. S. 7 ve 8. yüzyıllar arasına tekabül etmektedir. 2- Müslüman tıp adamlarının tıb bilime özgün katkılarının ve başarılarının olduğu ikinci dönem. Bu dönem M. S. 9-13. yüzyıllar arasındadır. 3- M. S. 13. yüzyıl sonrasındaki üçüncü dönem. Bu dönemde diğer bilim alanlarında olduğu gibi tıp alanında da bir durgunlaşma ve gerileme söz konusu olmuştur. 1) Z. Korkmaz, ‘’ Eski Anadolu Türkçesi Üzerindeki Çalışmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar’’, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, TDK Yay. , Ankara, 2005, s. 475-482 2) F. K. Timurtaş, Eski Türkiye Türkçesi , XV. Yüzyıl GRAMER-METİN-SÖZLÜK, Akçağ Yay. , Ankara 2005, s. 13 3) İ. Uzel, “Osmanlı Türk Tıbbı” ,Osmanlı Ansiklopedisi, Ankara, Ötüken Yayınevi, Cilt 6, 2000 s. 485 1
İlk dönemde Suriyeli ve İranlı bilginler Yunanca ve Süryanice antik literatürden felsefe, astroloji ve tıp gibi alanları da içeren bilim dallarından tercümeler yapmışlardır. Abbasi halifesi el-Memun gibi Müslüman idareciler tercümanları paraca destekleyerek bu faaliyetlerin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Tercümanların büyük çoğunluğu Hıristiyan olmakla birlikte Müslüman idareciler tarafından saygı görmüş ve faaliyetleri desteklenmiştir. M.S. 9. yüzyılda Hüneyn İbn İshak Yunan tıbbının babası Galen'in çok sayıda eserlerini Arapça'ya çevirmişti. Ayrıca Gundişapur'daki Ortaçağ Pers döneminin eserleri ve Hint dünyasından Suşruta Samhita, Çaraka Samhita gibi eserler de Arap diline aktarılmıştı. Kısa bir zaman sonra Müslüman doktorlar anatomi, bakteriyoloji, mikrobiyoloji, oftalmoloji, patoloji, farmakoloji, fizyoloji, psikoloji, cerrahî ve farmakolojik bilimler gibi tıbbın çeşitli alanlarında katkıda bulunmaya başladılar. İslâm doktor ve bilginleri bu medeniyetin önemli bir parçası olan tıp alanında teori ve pratiği bir araya getirdikleri geniş ve kompleks bir tıp literatürü oluşturmuşlardır. Galen ve Hipokrat'ın eserlerini de içeren Helen tıp bilgisi bu literatür vasıtasıyla daha sonra Batıya yeniden aktarılmıştır. XV. yüzyıl Anadolusunda hekimlik kurumu bir taraftan kendi değişimini ve gelişimini yaşarken diğer taraftan tıp bilimi alanında da önemli çalışmalar yapılmış, Türkçe’ye çok sayıda telif ve tercüme eser kazandırılmıştır. Bugünkü bilgilerimize göre Anadolu’da yazılmış en eski Türkçe tıp kitabı XIV. yüzyılda Aydınoğlu Umur Bey adına tercüme edilmiş “Müfredât-ı İbn-i Baytar” çevirisidir. Eser, adı bilinmeyen bir şahıs tarafından İbn-i Baytar’ın “Kitâbü’l CâmiǾi Fi’l-Edviyetü’l Müfrede” adındaki eserinden çevrilmiştir. (4) Yazılış tarihi kesin olarak bilinen ilk Türkçe tıp eseri ise 1390 yılında İshak bin Murad tarafından yazılmış olan Edviye-i Müfrede’dir. (5) Anadolu’da meydana getirilen eserlere zamanın geleneklerine uyularak çok kere yazılış tarihi konmaması yüzünden ilk Türkçe eserler, eseri yazanların veya eserin ithaf edildiği şahısların biyografilerine göre ve yaklaşık bir biçimde sıraya konulmuştur. Bu tahminî ve takribî değerlendirme kimi zaman gerçeği yansıtmadığı gibi karışıklıklara da meydan vermiştir. (6) Kendisi tabip olmayıp şair olan ve yalnızca tıbbî çeviri yapan Ahmed-i Dâî bir tabip gibi gösterilirken “Mürşîd” gibi göz hastalıkları alanında çok önemli bir eser yazmış Şirvânî sadece tarihçi kişiliği ile tanıtılmıştır.(7)
4) A. Adıvar, Osmanlı Türkleri’nde İlim , İkinci Tabı, İstanbul : Maarif Matbaası,1943, s. 3 5) M. Canpolat, “XIV. yüzyılda Yazılmış Değerli Bir Tıp Eseri Edviye-i Müfrede ”,1973, Türkoloji Dergisi Cilt 5, s.1 6) A. Haydar Bayat, “ Osmanlı Sarayına Sunulan İlk Türkçe Tıp Kitabı Müntehāb ”, İstanbul Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi, İstanbul Üniversitesi yayını Haziran, 2001, s.39. 7)Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî, Mürşid, (Hazırlayan Ali Haydar Bayat) Ankara; Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2004
2
Kaynakları tarayarak yaptığımız tespite göre XV. yüzyılın önemli belli başlı Türkçe tıp eserleri ve bu eserleri yazanlar şunlardır (8) : 1. Konyalı Hacı Paşa (1334-1417) ‘nın 1408'de yazdığını bildirdiği Müntahâb-ı Şifâ 2. Konyalı Hacı Paşa (1334-1417) ‘nın Teshilü’ş -Şifâ 3. Nasır-ı Tusî'nin Farsça Bahnamesinin Kitâb-ı Bah-nâme-i Şâhî ismi ile Germiyanoğlu II. Yakup Bey (1388-1390 ve 1403-1428) adına yapılan Türkçe tercümesi 4. Sinoplu Mü'min bin Mukbil tarafından Çandaroğlu İsfendiyar Bey (1392-1440) adına yazılan Miftâhü’n-Nûr ve Hâzâinü’s Sürûr 5. Sinoplu Mü'min bin Mukbil'in II. Murad (1421-1451 adına 1437'de yazdığı Zahire-i Murâdiyye 6. II. Murad’ın vezirlerinden Timurtaşpaşazâde Gazi Umur Bey adına Germiyanlı şair Ahmed-i Dâî tarafından yazılan Tıbb-ı Nebevî tercümesi (Kitâbü’ş-Şifâ fi-ehâdîsi’l-Mustafa) 7. Çandaroğullarından İsfendiyaroğlu Kasım Bey adına yazılan ve yazarı bilinmeyen Hülâsatü’t-Tıb 8. II. Murad devri (1421-1451) hekimlerinden Muhammed bin Mahmûd Şirvânî ’nin 1438’de tamamladığı Mürşîd 9. Sabuncuoğlu Şerâfeddin’in (1385?- ?) II. Bayezid’in şehzadeliğinde 1454 yılında Zahire-i Harzemşahî ‘den yaptığı Krabadin tercümesi 10. Sabuncuoğlu Şerâfeddin’in 1465 yılında yazdığı Cerrâhiyyetü’l Hâniyye 11. Sabuncuoğlu Şerâfeddin’in 1468 yılında yazdığı Mücerrebnâme
___________________________________________________________________________ 8) Ramazan Şeşen, “Ortaçağ İslâm Tıbbının Kaynakları ve XV. Yüzyılda Türkçeye Tercüme Edilen Tıp Kitapları “.İstanbul: Tıp Tarihi Araştırmaları S. 5,1993, s.11-20 ; K. Suveren, İ. Uzel, “İlk Türkçe Tıp Yazmalarına Genel Bir Bakış ”, İstanbul: Tıp Tarihi Araştırmaları,S. 2,1988, s.126-142 ; Bedii.N. Şehsuvaroğlu, ”Anadolu’da Türkçe İlk Tıp Eserleri, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, Cilt IV, S3, 1957, s.34-35 3
II. Münte Münteħħâ bFitǾǾ-Tıbb bb-ı Fit Müntehâb, XV. yüzyılda, Çelebi Mehmet döneminde Eski Anadolu Türkçesiyle yazılmış bir tıp kitabıdır. Bu eser, Süleymaniye Kütüphanesinin Fatih bölümünde 3638 demirbaş numarasıyla kayıtlıdır. Bu eserin tümü 124 varaktır ve her sayfasında 11 satır mevcuttur. Eserin adı Muhtasar-ı Tıb ve yazarı Abdulvehhâb olarak kaydedilmiştir; ancak bazı kaynaklarda yazarın ve eserin adında farklılıklar karşımıza çıkar. Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri adlı eserinde tıp kitabının adını Kitâb-ı Tıb olarak vermiş ve Abdulvehhâb Efendi tarafından on makale olarak yazıldığını söylemiştir.(9) Muhammet Yelten, Şirvânlı Mahmud’un Kemâliyye adlı eserinde çalıştığımız eserin adını Kitâb-ı Müntehâb olarak vermiş ve Çelebi Mehmet (1403-1413) adına "Hekim Abdulvahhâb" tarafından yazıldığını belirtmiştir.(10) Sadettin Özçelik de Kitâbü’l-Mühimmât adlı çalışmasında eserin adını Kitâb-ı Müntehâb olarak vermiş ve 1420 yılında Abdulvahhâb tarafından yazıldığını ifade etmiştir.(11) Emel Kaya Gözlü “Muhyiddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshil) Adlı eserinin Türk Dili ve Tıp Tarihindeki Yeri ve Önemi” adlı makalesinde kitabın adını Kitâbü’l-Mühtehâb fi’t-Tıb olarak vermiş ve 1420 yılında Abdulvehhâb Mardanî tarafından yazıldığını ifade etmiştir.(12) Meriç Güven eserdeki organ isimlerini incelediği makalesinde eserin adını Kitâbu’l-Mühtehâb fi’t-Tıb olarak vermiştir ve hekim Abdulvehhâb bin Yusuf tarafından yazıldığını belirtmiştir.(13) Eserin dil özelliklerini incelediği "Abdulvehhâb bin Yusuf’un Müntehâb fi’tTıb" adlı doktora tezinde eserin adını Kitâb-ı Müntehâb-ı fi’-Tıb olarak vermiş ve Abdulvehhâb bin Yusuf tarafından yazıldığını söylemiştir.(14) Bunlardan başka, ileride bahsini edeceğimiz nüshalarda da eser ve yazarı farklı isimlerle kaydedilmiştir.
_______________________________________________________________________ _______________________________________________________________________ 9) Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri , III. Cilt, İstanbul, 1333, s. 248. 10) Muhammed Yelten, Şirvanlı Mahmud Kemâliyye (Giriş-İnceleme-Cümle Bilgisi-MetinSözlük) , İstanbul, İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1993. s. 7. 11) Sadettin Özçelik, Kitâbü’l-Mühimmât , Ankara Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara, 2001. s.3. 12) Emel Kaya Gözlü, “Muhyiddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshil) Adlı Eserinin Türk Dili ve Tıp Tarihindeki Yeri ve Önemi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 25, Bahar 2009, s.119136. 13) Meriç Güven, “Kitâbu’l-Mühtehab fi’t-Tıb’daki Organ Adları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi , S. 23, (Bahar) 2008, s. 111-135. 14) Meriç Güven, Abdulvehhâb bin Yusuf’un Müntehab-ı fi’t-Tıb’ı (Dil İncelemesi-MetinDizin), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005. (Doktora Tezi)
4
Üzerinde çalıştığımız eserin kütüphane kayıtlarındaki künyesinde adı Münteħâb-ı fi’tTıb şeklindedir. Yazarına ait herhangi bir bilgi kütüphane kaydında bulunmamakla birlikte eserin 2a varak numarasında bir Abdulvehhâb adı geçmektedir. Yukarıdaki bilgilere de dayanarak eserin müellifinin Abdulvehhâb olduğu kanaatindeyiz. Tıp metni olarak yazılan eserde hastalıklar, bu hastalıkların vukû bulduğu uzuvlar ve bu hastalıkların tedavisinde kullanılabilecek ilaçlar ve uygulamalar yer almaktadır. Eserin 2a varağının 9. , 10. ve 11. satırlarında geçen ‘’ ǾAbdulvehhāb ķadįm ĥükemānuñ kitāblarından istiħrāc itdüm muħtaśar Türkįye dönderdüm tā mübtedįlere āsān ola ve bu kitābı on maķāle üzerine ķodum ‘’ ifadelerinden de anlaşıldığı üzere eser, 10 makale, yani 10 bölüm olarak düzenlenmiştir. Bu kısımlar da kendi içerisinde fasıllara ayrılmaktadır. Kitaptaki makaleler ve fasıllar şunlardır: 1. makale: Birinci Fasıl (el-faślü’l-evvel): Bedenin sağlığının korunması gerektiğini bildirir. İkinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį): Tıbbın bölümleri; insanı oluşturan unsurlar hakkında. Üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝālisü): Mizaçlar hakkında. Dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rabi u): Hıltlar hakkında. Beşinci Fasıl (el-faślü’l ħamisü): Organlar hakkında. Altıncı Fasıl (el-faślü’ś-śādisü): Kuvvetler hakkında. 2. makalede teşrihi anlatır. Birinci Fasıl (el-faślü’l-evvel): Kemikler hakkında. İkinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį): Sinirler hakkında. Üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝālisü): Hareketsiz damarlar hakkında. Dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rabi u): Şerrayin damarları hakkında. Beşinci Fasıl (el-faślü’l ħamisü ): Bağırsaklar hakkında. 3. makalede insanın bedeninin halleri anlatılır. Birinci Fasıl (el-faślü’l-evvel): Kan hakkında. İkinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį): Balgam hakkında. Üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝālisü): Safra hakkında. Dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rabi u): Sevda hakkında.
5
4. makalede nabız ve ķârûre anlatılır. Birinci Fasıl (el-faślü’l-evvel): Nabız ve idrar hakkında. İkinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį): Nabzın hızlı atması hakkında. Üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝālisü): Balgam ve nabzın yavaş atması hakkında. Dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rabi u): Nabzın kesik kesik atması hakkında. 5. makalede sahih kişilerin tedbiri anlatılır. Birinci Fasıl (el-faślü’l-evvel): Gıdalar hakkında. İkinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį): Sırt masajı hakkında. Üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝālisü): Hamamın tedbiri hakkında. Dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rabi u): Uykunun tedbiri hakkında. Beşinci Fasıl (el-faślü’l-ħamisü): Mevsimler hakkında. Altıncı Fasıl (el-faślü’ś-śādisü): Hamile kadınların ve küçük çocukların tedbiri hakkında. Yedinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝābi u): Büyük çocukların ve yaşlıların tedbiri hakkında. Sekizinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāminü): Hastaların ilaçları hakkında. Dokuzuncu Fasıl (el-faślü’t-tāsi u): Kan aldırmak hakkında. Onuncu Fasıl (el-faślü’l- āşirü): Kusma ve ishal hakkında. On birinci Fasıl (el-faślü’l-ĥādį aşer): Rüzgarlar hakkında. 6. makalede başta olan illetler anlatılır. Birinci Fasıl (el-faślü’l-evvel): Baş ağrısı hakkında. İkinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį): Sersam hastalığı hakkında. Üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝālisü): Māl-i ħulya hastalığı hakkında. Dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rabi u): Sar ʾ hastalığı hakkında. Beşinci Fasıl (el-faślü’l-ħamisü): Sekte ʾ hastalığı hakkında. Altıncı Fasıl (el-faślü’ś-śādisü): Felç hakkında. Yedinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝābi u): Raġşa hastalığı hakkında. Sekizinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāminü): Lakva hastalığı hakkında. Dokuzuncu Fasıl (el-faślü’t-tāsi u): Nezle hakkında. Onuncu Fasıl (el-faślü’l- āşirü): Göz hastalıkları hakkında. On birinci Fasıl (el-faślü’l-ĥādį aşer): Remed hastalığı hakkında. 6
On ikinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį aşer): Tarfe hastalığı hakkında. On üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāliŝü aşer): Zafre hastalığı hakkında. On dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rābi u aşer): Göze ak düşmesi hakkında. On beşinci Fasıl (el-fāślü’l-ħāmisü aşerü): Kıl biten gözün ilacı hakkında. On altıncı Fasıl (el-faślü’s-sādisü aşer): Göz zayıflığı hakkında. On yedinci Fasıl (el-faślü’l-sābi u aşer): Kulak hastalıkları hakkında. On sekizinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāminü aşer): Burun hastalıkları hakkında. On dokuzuncu Fasıl (el-faślü’t-tasi u aşer): Maşera hastalığı hakkında. Yirminci Fasıl (el-faślü’l- ışrūnį): Diş etlerinin şişmesi hakkında. Yirmi birinci Fasıl (el-faślü’l-ĥādį ve’l- ışrūn): Dilcik inmesi hakkında. Yirmi ikinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį ve’l- ışrūn): Hunaķ maddesi hakkında. 7. makalede gögüsten göbege değin olan illetler anlatılır. Birinci Fasıl (el-faślü’l-evvel): Öksürük hakkında. İkinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį): Sil hastalığı hakkında. Üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝālisü): Nefes darlığı hastalığı hakkında. Dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rabi u): Hafakan hastalığı hakkında. Beşinci Fasıl (el-faślü’l-ħamisü): Kan tükürme hakkında. Altıncı Fasıl (el-faślü’ś-śādisü): Mide zayıflığı hakkında. Yedinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝābi u): Gönül dönmesi hakkında. Sekizinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāminü): Sancı hakkında. Dokuzuncu Fasıl (el-faślü’t-tāsi u): Hıçkırık hakkında. Onuncu Fasıl (el-faślü’l- āşirü): İshal ve hayza hastalığı hakkında. On birinci Fasıl (el-faślü’l-ĥādį aşer): Kabız hakkında. On ikinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį aşer): Zehir hakkında. On üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāliŝü aşer): Kulunç hakkında. On dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rābi u aşer): Karındaki kurtlar hakkında. On beşinci Fasıl (el-fāślü’l-ħāmisü aşerü): Siroz hastalığı hakkında. On altıncı Fasıl (el-faślü’s-sādisü aşer): Sarılık hastalığı hakkında. On yedinci Fasıl (el-faślü’l-sābi u aşer): Talak hastalığı hakkında.
8. makalede kalan azaların marazları anlatılır. Birinci Fasıl (el-faślü’l-evvel): Böbrek ağrıları hakkında. 7
İkinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį): Mesanedeki taş hakkında. Üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝālisü): Basur ve nasır hakkında. Dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rabi u): İdrar tutamama hakkında. Beşinci Fasıl (el-faślü’l-ħamisü): Erkek cinsel organlarında meydana gelen hastalıklar hakkında. Altıncı Fasıl (el-faślü’ś-śādisü): Fıtık hakkında. Yedinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝābi u): Kadın hastalıkları hakkında. Sekizinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāminü): Yan ağrısı hakkında. Dokuzuncu Fasıl (el-faślü’t-tāsi u): Deval hastalığı hakkında. Onuncu Fasıl (el-faślü’l- āşirü): Fil hastalığı hakkında. 9. makalede bedenin taşra olan illetleri anlatılır. Şu fasıllara ayrılır: Birinci Fasıl (el-faślü’l-evvel): Sa ʾ fa hastalığı hakkında. İkinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį): Saç sakal dökülmesi hakkında. Üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝālisü): Bad-ı düşnam hastalığı hakkında. Dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rabi u): Bahak hastalığı hakkında. Beşinci Fasıl (el-faślü’l-ħamisü): Baras hastalığı hakkında. Altıncı Fasıl (el-faślü’ś-śādisü): Cüzam hastalığı hakkında. Yedinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝābi u): Uyuz hastalığı hakkında. Sekizinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāminü): Kızamık hakkında. Dokuzuncu Fasıl (el-faślü’t-tāsi u): Çiçek ve hasbe hastalığı hakkında. Onuncu Fasıl (el-faślü’l- āşirü): Verem ve veba hakkında. On birinci Fasıl (el-faślü’l-ĥādį aşer): Şişler hakkında. On ikinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį aşer): Seretan hastalığı hakkında. On üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāliŝü aşer): Hanazır hastalığı hakkında. On dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rābi u aşer): Beyza hastalığı hakkında. On beşinci Fasıl (el-fāślü’l-ħāmisü aşerü): Kelef ve şera hastalığı hakkında. On altıncı Fasıl (el-faślü’s-sādisü aşer): Demregü hastalığı hakkında. On yedinci Fasıl (el-faślü’l-sābi u aşer): Salil hastalığı hakkında. On sekizinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāminü
aşer): Sivilce ve çıbanlar hakkında.(Bu
bölümde ciltteki yaralar anlatılmıştır ve bu bölüm kendi içinde tekrar on dört fasıla ayrılır: Birinci Fasıl (el-faślü’l-evvel): Yaralar hakkında. İkinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį): El ayak yarılması hakkında. 8
Üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝālisü): Nemle hastalığı hakkında. Dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rabi u): Dahıs hatalığı hakkında. Beşinci Fasıl (el-faślü’l-ħamisü): Dübeyla hastalığı hakkında. Altıncı Fasıl (el-faślü’ś-śādisü): Salʾ a hastalığı hakkında. Yedinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝābi u): Hurrac hastalığı hakkında. Sekizinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāminü): Göğüs hastalıkları hakkında. Dokuzuncu Fasıl (el-faślü’t-tāsi u): Nar-ı faris hastalığı hakkında. Onuncu Fasıl (el-faślü’l- āşirü): Akile hastalığı hakkında. On birinci Fasıl (el-faślü’l-ĥādį aşer): Kırıklar hakkında. On ikinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį aşer): Yılan ve akrep sokması hakkında. On üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāliŝü aşer): Dügün vurmak hakkında. On dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rābi u aşer): Sıtma hakkında. 10. makalede yiyecekler ve içecekler anlatılır. Şu fasıllara ayrılır: Birinci Fasıl (el-faślü’l-evvel): Bakliyatlar hakkında. İkinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį): Et ve yumurta hakkında. Üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝālisü): Süt ve süt ürünleri hakkında. Dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rabi u): Otlar hakkında. Beşinci Fasıl (el-faślü’l-ħamisü): Yemişler hakkında. Altıncı Fasıl (el-faślü’ś-śādisü): Reyhanlar hakkında. Yedinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝābi u): Terkipler hakkında. Sekizinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāminü): Cevarişler hakkında. Dokuzuncu Fasıl (el-faślü’t-tāsi u): Kurslar hakkında. Onuncu Fasıl (el-faślü’l- āşirü): Şaraplar hakkında. On birinci Fasıl (el-faślü’l-ĥādį aşer): Luʾ uklar hakkında. On ikinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį aşer): Rublar hakkında. On üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāliŝü aşer): Murabbalar hakkında. On dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rābi u aşer): Ayaricler hakkında. On beşinci Fasıl (el-fāślü’l-ħāmisü aşerü): Matbuhlar hakkında. On altıncı Fasıl (el-faślü’s-sādisü aşer): Nukuʾ lar hakkında. On yedinci Fasıl (el-faślü’l-sābi u aşer): Yağlar hakkında. On sekizinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāminü aşer): Tılılar hakkında. On dokuzuncu Fasıl (el-faślü’t-tasi u aşer): Yakılar hakkında. Yirminci Fasıl (el-faślü’l ışrūnį): Gurmeler hakkında. 9
Yirmi birinci Fasıl (el-faślü’l-ĥādį ve’l- ışrūn): Nutullar hakkında. Yirmi ikinci Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝānį ve’l- ışrūn): Gargara hakkında. Yirmi üçüncü Fasıl (el-faślü’ŝ-ŝāliŝü): Kuturlar hakkında. Yirmi dördüncü Fasıl (el-faślü’r-rābi u ve’l- ışrūn): Merhemler hakkında. Yirmi beşinci Fasıl (el-faślü’l-ħāmisü ve’l- ışrūn): Zürurlar hakkında. Yirmi altıncı Fasıl (el-faślü’s-sādisü ve’l- ışrūn): Hukneler hakkında. Yirmi yedinci Fasıl (el-faślü’s-sābi u ve’l- ışrūne): Şiyaflar hakkında. III. Eserin Nüshaları Bazı kaynaklarda sadece birkaç nüshasından bahsedilen eserin Meriç Güven’in doktora tezinde verdiği bilgiye göre on bir adet nüshası vardır. Eserin nüshaları şunlardır: 1. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Bölümü, nu. 3638, Abdulvehhâb, Muhtasâr-ı Tıb, 123 varak.60 2. İstanbul: Şehid Ali Paşa Kütüphanesi nu. 2098/5, Müntahâb-ı fi’t-Tıbb, 126-135 varak. 3. İstanbul: İ.Ü. Merkez Kütüphanesi nu. 7041, Müntahâb-ı Aliye Tıb Mecmuası, Rıza Seyyid Ali, 15 varak. 4. İstanbul: Köprülü Kütüphanesi nu. 184, Kitâbü’l Teysîr, 1a-80b, istinsahı 1142 / 1729. 5. Bursa: Haraçoğlu Kitaplığı, nu. 1149/3, Muhtasârı’t-Tıbb, 57b-93a varak. 6. Bursa: Haraçoğlu Kitaplığı nu. 1149/5, Kitâb-ı Makâle, 106a-150b varak. 7. Manisa: İl Halk Kütüphanesi Türkçe Tıp Yazmaları, nu. 6517, Müntahâb-ı Fi’t Tıbb, 206 varak, istinsahı 848 /1444. 8. Tire: Necippaşa Kütüphanesi nu. 591, Kitâb-ı Müntahâb-ı fi’t-Tıbb, Müellifi Abdulvehhâb bin el Şeyhü’l- ecellü’l ʾ Âlimü’l nıhrīr el-Kâdı Cemâleddin Yûsuf bin Ahmed İbn-i Abdurrahman el-Mâlikî, 160 varak, yazılışı 823/1420. 9. İstanbul: Şehid Ali Paşa Kütüphanesi nu. 2098/5, Müntahâb-ı fi’t- Tıbb, 1-31 varak. 10. Konya: İzzet Koyunoğlu Kitaplığı, Müntahâb, Abdülkahir b. El-Şeyh Eclü’l- ʾ Alemü’l Nıhrîr el-Kadı Cemâleddin Yusuf b. Ahmed b. Abdurrahman el-Mâlikî, 112 varak. IV. Kitabın Yazarı Yazarı:: Yukarıdaki tüm verilerden hareketle eserimizin yazarının Abdulvehhâb olduğu konusunda bir şüphe bulunmamaktadır. Fakat yazarın tam adının belirlenmesi ve başka eserlerinin de bulunup bulunmadığı hususunda başka kaynaklardan da istifade ettik.
10
Nüshaların zahriyelerinde bulunan çeşitli kayıtlarda yazarın adının Abdulvehhāb bin Yūsuf ibn Ahmed el-Mârdânî olduğu bilgisine ulaşılmaktadır. Mesut Koman, Mârdânî’nin Mâlikî mezhebinden olanlara verilen bir isim olması sebebiyle, Abdulvehhâb’ın Mısır’a yerleşmiş Türklerden olduğu kanaatindedir. Bilindiği gibi, Mâlikîlik, merkezi Mısır olmak üzere, başlıca Kuzey Afrika, Endülüs coğrafyasında hayatiyetini devam ettirmiştir. (15) Mârdânîlerin, XIII. yüzyılda Kıpçak ülkesiyle Kafkasya’dan Mısır’a yoğun olarak yerleştirilmiş Memlük Türklerinden oldukları doğruysa, Mârdân’ın Mısır’da bir yerleşim bölgesi olduğu düşünülebilir. Dolayısıyla eserimizin yazarı Abdulvehhâb’ın Mısır’ın Mârdân şehrinden olduğu sonucu çıkarılabilir. V. Abdulvehhāb’ Abdulvehhāb’ın ın Diğer Eserleri Kaynaklarda yazar adı Abdulvehhâb Mârdânî şeklinde geçen birkaç esere daha rastlanmıştır: Tercüme-i Kânûnçe: Harezmli tabib ve astronom Çağmînî’nin (XIII. yüzyıl) Kānūnçe- i Tıb adlı eserinin tercümesidir. (16) Mârdânî, tercümesinin mukaddimesinde eserin adını zikretmemişse de, R. Şeşen, yaptığı karşılaştırmayla bunun Kânûnçe olduğunu tespit etmiştir. Çevirinin Bursa Haraçcıoğlu, No. 1144, 70 v. ve Hacı Mahmud, No. 5534/3 v. 91b- 124a nüshaları bilinmektedir. (17) Kitapçı İzzet Arda, Abdulvehhâb’ın Bâhnâme adlı 66 varaklık ve Menâfî adlı 23 varaklık iki eserinin daha olduğunu söylese (18) de bunların nerede oldukları bilinmektedir. VI. Türk Dili Açısından Münteh Müntehāb āb XII. yüzyıl sonlarında, Anadolu’daki aydın kesim arasında Arapça’nın yerini Farsça alırken, halkın konuşma dili zaten Türkçe idi. XIV. yüzyılda bu durum kısmen değişmiştir. Bu dönemde yazarlar, şairler de artık Türkçe yazarak güzel eserler meydana getirmişlerdir. Beylikler döneminde devlet adamları da bu durumu teşvik etmişlerdir. Bilhassa Osmanoğulları’nın ilim ve sanat adamlarını Türkçe yazmaya teşvikiyle, XV. yüzyılın ilk yarısına kadar birçok tıp kitabı telif ve tercüme edilmiştir. (19)
15) Eyyüb Said Kaya, " Mâlikî Mezhebi" , Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXVII, Ankara 2003, s. 519-535 16) Sadettin Ökten, "Çağminî", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. VIII., İstanbul 1993, s. 182-183. 17) İslâmî Tıp Yazmaları Kataloğu, s. 339 ; R. Şeşen, "Orta Çağ İslâm Tıbbının Kaynakları ve XV. Yüzyılda Türkçeye Tercümeler" , Tıp Tarihi Araştırmaları, S. 1993, s. 17. 18) A. Süheyl Ünver, "Abdulvehāb’ın Çelebi Sultan Mehmed’e Müntehabı" , İ. Ü. Tıp Fakültesi Mecmuası, S. 2; 1950’den ayrı baskı, s. 8 19) M. Fuad Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, 2. Baskı, İstanbul, 1980, s. 340-341, 356-359
11
Bu dönem eserlerinin büyük bir kısmı, halk diline yakın, külfetsiz ve oldukça sade bir dille yazılmıştır. XV. yüzyıl eserlerinin dili, sonraki dönem eserlerine nazaran bugün bize daha yakındır. (20) Kitâbü’l-Müntehâb Fî’t-Tıbb’ın, Anadolu’da yazılmış ilk Türkçe tıp kitaplarından biri olması dolayısıyla Eski Anadolu Türkçesinin dil özelliklerini taşıması, söz varlığının zengin olması kitabı Türk tıbbı açısından olduğu kadar, Türk dili açısından da önemli kılmaktadır. VII. Çalışmada İzlenen Yol İlk olarak metnin yazı çevirimi yapıldı. Yazı çevirimi yapılırken her sayfa başında varak numarası ve sayfası 2a, 2b, 3a… şeklinde gösterildi ve sayfalardaki satır numaraları da / / işareti ile verildi. Metinde geçen tüm sözcüklerin alfabetik sıraya uygun dizini hazırlandı. Madde başlarından sonra sözcüklerin hangi dile ait olduğu belirtilmiş ve Türkçe sözcükler için herhangi bir işaret kullanılmamıştır. Yalnızca birleşik kelime yapılarındaki Türkçe isimler belirtilmiştir. Anlamları bulunamayan kelimeler okunduğu gibi madde başı yapıldı ve anlamları yerine "?" işareti konulmuştur. Metinde cümlelerdeki sözcüklerin sayısı da parantez içerisinde varak ve satır numarasının yanında gösterilmiştir: [ 121a/5(2) ]. Sözcüklerin ek almasıyla sözcüğün sonunda meydana gelen ses değişikleri dizinde ayraç içinde gösterilmiştir: ayaķ (ġ) , yaprak(ġ)… Dizin bölümü hazırlandıktan sonra, metnimizde bulunan hastalık adları, uzuv adları, ilaçlar, şifalı bitkiler ve otlar, yani terimlerle ilgili olan konular listelendirilmiştir. Uzuvlar kendi içinde ‘’ Dış uzuvlar’’ ve ‘’İç uzuvlar’’ olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. İlaçlar ise ‘’ilaç yapımında kullanılan ağaçlar, otlar ve yapraklar, baharatlar, çekirdekler, hablar, kurslar, luǾūklar, maǾcunlar, maŧbuħlar, merhemler, ilaç yapımında kullanılan kimyasallar, aşlar ve etler, içecekler ve luǾāblar, meyveler, murabbālar, müzavvereler, rubblar, sular, sütler ve sütlerden yapılan yiyecekler, şarāblar, taneliler ve toħūmlar, tatlılar, unlar, yağlar, zamklar ve reçineler ve diğer ilaç niteliğindeki nesneler ‘’ olmak üzere 26 bölümden oluşmaktadır.
___________________________________________________________________________
20) Mecdud Mansuroğlu, "Anadoluda Türk Yazı Dilinin Başlama ve Gelişmesi" , İ. Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. IV. , S. 3, İstanbul 1951, s. 215-229
12
METİN 2a /1/
Bismillāhirrāhmānirrāhim
/2/
/5/ ammā ŧıb bilgil kim şerįf Ǿilmüñ birisidür ve şerefine /6/ delįl budur ki İmāmü’l-ĥaremeyn ve Seyyidü’ŝ-ŝaķaleyn Muĥammed Muśŧafā /7/ śallāhū Ǿaleyhi vessellem buyurur kim
/8/ didi pes eyle olsa bu żaǾif-ü naĥįf /9/ ǾAbdülvehhāb
ķadįm
ĥükemānuñ kitāblarından istiħrāc / 10/ itdüm muħtaśar Türkįye dönderdüm tā
mübtedįlere āsān /11/ ola ve bu kitābı on maķāle üzerine ķodum 2b /1/ el-maķāletü’lmaķāletü’l -ūlā umūr-ı ŧabįǾį bildirelüm ve bu maķāle /2/ birķaç faśla müştemildür el maķāletü’ maķāletü’ŝ el maķāletü’ maķāletü’ŝŝmaķāletü’ŝ-ŝānį /3/ ikinci maķālesinde teşrįhi beyān idelüm el maķāletü’ ŝāliŝü āliŝü/4/ ŝü üçünci maķālesinde insānuñ bedeninüñ aĥvālin bildirelüm /5/ elelel-maķāletü’rmaķāletü’r -rābiǾu rābiǾu dördünci maķālesinde nabżı ve ķārūreyi /6/ beyān idelüm el el--maķāletü’l maķāletü’l--ħāmisü beşinci maķālesinde
/7/ śaĥįĥ kişilerüñ tedbįrlerini bildirelüm el el--makāletü’s makāletü’s--sādisü /8/ altıncı
maķālesinde göz Ǿilletlerini beyān /9/ idelüm el el--maķāletü’s maķāletü’s--sābiu yedinci maķālesinde /10/ gögüsden göbege degin beyān idelüm el el--maķāletü’ maķāletü’ŝŝ- /11/ ŝāminü sekizinci maķālesinde ķalan Ǿāżālaruñ 3a /1/ marażını bildirelüm el el--maķāletü’tmaķāletü’t -tasiǾu tasiǾu ŧoķuzıncı maķālesinde /2/ bedenüñ ŧaşra olan Ǿilletlerin bildirelüm el el--maķāletü’l maķāletü’l--Ǿāşirü /3/ onuncı maķālesinde yimegi ve içmegi beyān idelüm /4/ ve daħı her maķāle birķaç faśla müştemildür el elel-maķāletü’lmaķāletü’l- /5/ ūlā evvelki
13
maķālesinde umūr-ı ŧabįǾį bildirelüm ŧıbbuñ /6/ ĥaddiyile bile ve bu maķāle birķaç faśla müştemildür el-faślü’l- /7/ evvel evvelki faśl bilgil kim ŧıb bir śanāǾatdur kim /8/ tendürüst bedenüñ śıĥĥatini nice śaķlamaķ gerek anı bildirür /9/ ve śıĥĥati zāyįl olıcaķ nice döndürmek gerek anı bildürür
/10/ el-faślü’ŝ-ŝānį ikinci faślında umūr-ı ŧıbbįǾiyyenüñ /11/ olanı
bildirelüm ammā ŧıb Ǿilmi şerįf ve güzįn Ǿilmdür iki 3b /1/ ķısm üzerine maķsūmdur biri Ǿilmįdür ve biri Ǿamelįdür bilgil /2/ insānuñ daħı bedeni iki ķısmdur biri saġlıķ ve biri /3/ sayrulıķ bunları bilmek yedi ķısm üzerinedür umūr-ı ŧıbbįǾiyyenüñ /4/ evveli erkāndur ikinci mizāclardur üçünci ħıltlardur dördünci
/5/
endāmlardur bişinci ķuvvetlerdür altıncı cānlardur yedinci /6/ işler bunlar erkāndan ġayrı erkān-ı bāsįŧ-i cismlerdür /7/ el-faślü’ŝ-ŝālisü üçünci faśılda mizācı bildirelüm /8/ bilgil kim mizāc bir keyfiyyetdür anuñ ĥudūŝ-ı /9/ keyfiyyāt-ı müteżaddınuñ tefāǾilindendür ve keyfiyeti /10/ müteżadde ki vardur birisi ĥarāret ve birisi bürūdet /11/ ve birisi ruŧūbet ve birisi yubūset vaķti ki bu dört 4a /1/ keyfiyyet biri biriyle ķarışsa mümtezic olur el-faślü’r-rabiǾu /2/ dördünci faśılda aħlāŧları bildirelüm bilgil kim /3/ ħılt bir cismdür kim hem raŧb ve hem seyyāldür ve ġıdā /4/ evvel aña müsteĥįl olur yaǾnį ġıdāyı kendüye /5/ dönderür bu dört erkānı sebeb eyleyüp ādemi bünyād /6/ ķıldı maķām-ı Ǿulvįde şeref ve Ǿizzet bulmaġı on biş dürlü /7/ cüzden tamām eyledi ķandan śafrādan balġamdan sevdādan /8/ deriden siñirden ŧamardan etden yaġdan saçanaķdan /9/ süñükden ilikden geyrekden dırnaķdan /10/ ķıldan ķıl mesāmir-i aǾžādur bilgil kim aħlāŧ /11/ dörtdür birisi ķandur ŧabįǾatı Ǿıssı ve terdür hevā 4b /1/ ŧabįǾatın dutar ve birisi śafrādur ŧabįǾatı Ǿıssı ve ķurudur /2/ od ŧabįǾatın dutar ve birisi balġamdur ŧabįǾatı sovuķ terdür /3/ su ŧabįǾatın dutar ve birisi sevdādur ŧabįǾatı sovuķ /4/ ķurudur ŧopraķ ŧabįǾatın dutar ve bu dört ħılŧdur el-faślü’l- /5/ ħamisü beşinci faśılda aǾżāyı bildirelüm bilgil /6/ kim aǾżā didügümiz cisimlerdür dördi aǾżā-yı /7/ re’isedür ve biri yürek biri baġır biri /8/ ħayādur bunlardan ġayrı ŧalaķdur bögrekdür źekerdür /9/ öddür öykendür el-faślü’ś-śādisü altıncı /10/ faśılda ķuvvāyı bildirelüm bilgil kim ķuvvet dörtdür biri /11/ ķuvvet-i cāźibe ve biri ķuvvet-i māsike ve biri ķuvvet-i hāżıma
14
5a /1/ ve daħı cānlar üçdür biri rūĥ-ı ŧabįǾį ve biri rūĥ-ı /2/ ĥayvānį ve biri rūĥ-ı nefsānįdür el el--maķāletü’ŝ maķāletü’ŝ-/3/ ŝānį fi’t-teşrįĥ ikinci maķālesinde teşrįĥi beyān idelüm /4/ bu maķāle birķaç faśla müştemildür el-faślü’l-ūlā /5/ evvelki faślında süñüklerüñ teşrįĥini beyān idelüm bilgil /6/ kim süñük Ǿażānuñ diregidür ve hem ķalķanıdur /7/ baǾżı kemük uzundur yumrudur baǾżınuñ içindedür dutar /8/ baǾżısı bendükşelerdür biribirine śoķuşmış başdan /9/ ayaġa degin kemük oñurġa ve eyegü şemāǾsim /10/ kemücekleriyle cemǾā iki yüz ķırķ sekiz kemükdür /11/ el-faśl’üŝ-ŝānį ikinci faślında siñirüñ 5b /1/ teşrįĥin bildirelüm bilgil kim siñirüñ mebdeyi /2/ dimāġdur andan iner cemǾi aǾżāya yayılur süñüklerüñ /3/ bendidür vaķtį ki bir Ǿużvuñ siñirine ħaŧā gelse ol /4/ užvuñ harekātı bāŧıl olur pes maǾlūm oldı ki /5/ cemįǾi aǾżānuñ harekātı siñirileyimiş cemįǾi siñirüñ /6/ uvaġı irisi üç yüz on ikidür ilki üzerinde /7/ süñük süñük üzerinde siñir siñir üzerinde /8/ et et üzerinde ŧamar ŧamar üzerinde Ǿażāl Ǿażāl /9/ üzerinde yaġ yaġ üzerinde deri deri üzerinde ķıl /10/ ķıl mesāmir-i Ǿażādur el-faślü’ŝ-ŝālisü /11/ üçünci faślında ĥareketsüz ŧamarları bildirelüm bilgil kim 6a /1/ evride ŧamarı baġıra taǾalluķdur cemįǾi aǾżāya yayılmışdur /2/ ĥükemā bu ŧamarlardan otuz iki ŧamarı ihtiyār etmişlerdür /3/ kim ķan alınur on altı saġ yaña on altı /4/ sol yaña ammā saġ yanında başda yāfuĥ Ǿurıķı’ş-şākįķa /5/ ħalefü’l-üźün māķu’l-Ǿayn Ǿurıķu’l-enf Ǿurıķu’ş-şefeteyn /6/ taĥte’l-lisān Ǿurıķu’l-veddācįne ķifāl ekĥel bāslįk /7/ hablü’ź-źirā ūseylįm sāfįn Ǿurıķu’n-nisā sol /8/ yanındaġı Ǿurıķu’l-cebhįle olda buncılayın bu ŧamarlar her /9/ bir rence mensūbdur el-faślü’r-rābiǾu dördünci /10/ faśılda şerrāyįn ŧamarlarını bildirelüm bilgil kim /11/ şerrāyįnüñ mebdeyi yüreķdür altıdur ikisi 6b /1/ boġazda ikisi ķolda ikisi butda veli şuǾbesi çoķdur /2/ Ǿażaya kuvvet virür bunlardan ķan alınmaz yire kim /3/ cān ŧamarıdur el-faślü’l-ħāmisü beşinci /4/ faśılda baġarsuķları beyān idelüm bilgil kim baġarsuķ /5/ altıdur biri bevvābdur biri emǾā-yı müstaķįmedür ĥāyim ķanavān /6/ baġarsuķ lefāifi dirler yaǾni ŧolaşuk iŝneyn Ǿaşerį dirler /7/ elel-makaletü’ŝ makaletü’ŝ-ŝālisü Münteħab kitābınuñ üçünci /8/ maķālesinde bedeninüñ aĥvālin bildirelüm el-faślü’l-evvel /9/ evvelki faśılda ahlātuñ cihetinden bedene delālet iden /10/ Ǿalāmetleri 15
bildirelüm bilgil kim bedende ķan ġālib /11/ olıcaķ baş aġrılanur ve beden ıssı olur esnemek ve gerinmek 7a /1/ çoķ olur ve uyķu ġalebe ider ve ĥavās bulanur ve belādet /2/ artar ve aġızuñ dadı ŧatlu olur ve beñzi ķızarur ħaśś /3/ dil göz şişer çapaķlanur sivilceler bedende çoķ olur ve ŧamarlar /4/ gicir el-faślü’ŝ-ŝānį ikinci faśılda balġamı bildirelüm /5/ bilgil kim balġam ġālib olıcaķ beñiz ve gevde aġrur /6/ ve beden sovuķ olur hem yumuşaķ olur ve aġzı śulanur /7/ ve śuśamak az olur ve aġızdan ekşi balġam gelür ve uyħu /8/ ve kāhellik artar ŧaǾām giç siñer bevli ġalįž aķ /9/ olur ve hem çig olur ve uyķuda aġırlıķ baśar el-faślü’ŝ /10/ ŝāliŝü üçünci faśılda śafrāyı bildirelüm bilgil /11/ kim śafrā ġālib olıcaķ beñzi śararur ve gözüñ 7b /1/ içi daħı śararur ve aġzı acı olur ve dil iri ķuru olur /2/ ve aġzı ve ŧamaķ ķuru olur śusamaķ ķatı artar göñül /3/ dönmek ve çıķmaķ ġālib olur ve südük śaru olur /4/ ķol ŧamarları tįz atar el-faślü’r-rābiǾu dördüncü faśılda /5/ sevdāyı beyān idelüm bilgil kim sevdā ġālib /6/ olıcaķ ķan ve beñiz daħı ķara olur bedene yübūset müstevlį /7/ olur ve maǾįde acır ve bevlüñ levni ķaraturaķ yā hem ķızıl /8/ hem ġalįž olur bedeni ķarartur ķılı artar ādem acıġur /9/ gibi gelür uyķuda ķorķulu düşler görür el elmakaletü’r-- /10/ rābi rābiǾu Ǿu dördünci maķālesinde nabżı ve el-makaletü’r ķarūreyi bildirelüm /11/ el-faślü’l-evvel bilgil kim nabżuñ inbisāŧı 8a /1/ ve inķıyādınuñ ĥaddi çoķdur nabż hareketdür şerāyinde taǾdįl /2/ itmegiçün nesįmile rūĥ-ı nabż yürekden gelür /3/ baslįķ
ŧamarınuñ altından bilege iner andan
barmaķlara /4/ yayılur nabż uzun tįz ata bevli ķızılsaġu yā ķızıl gül /5/ renginde ola gövdesi ıssı ola ķan ġāliblıġına delālet /6/ ider evvel emirde ķan alalar şarāb-ı Ǿunnāb vireler arpa /7/ luǾābın vireler el-faślü’ŝ-ŝānį vaķtį ki nabż ŧolu /8/ ve tįz ve ķatı atsa bevli śaru turunc renginde ve zaǾferān /9/ renginde gelür gövdesi yanar aġzını yar dutar /10/ başı aġrur kendüye mecāli olmaz evvel emirde baślįķdan /11/ ķan alalar sovuķ şerbet vireler içi ķabıž olmaya cevāv vireler 8b /1/ ħātūnduzluġıyla el-faślü’ŝ-ŝālisü üçünci faśılda /2/ balġamı bildirelüm vaķtį ki nabż süst ve kāhel ve baŧį /3/ atsa anuñ gibinüñ bevli aķ olur ķan almayalar muķavvį /4/ şarāblar 16
vireler ve ıssı ġıdālar vireler el-fasü’r-rābiǾu /5/ vaķtį ki nabż kesili kesili atsa giç giç bevli /6/ ķaramtuķ ve ġalįž gelür laŧįf şerbetler ve laŧįf ġıdālar vireler /7/ ve üç günde bir hammāma iledeler evet çok oturmaya el el--maķālelü’l maķālelü’l--/8/ ħāmisü beşinci maķālesinde śaĥįĥ kişilerüñ /9/ tedbįrlerin ve marįz kişilerüñ vech-i küllįyile Ǿilācların /10/ beyān idelüm el-faślü’l-evvelü evvelki faśılda ġıdā /11/ vaķtında ġāyet laŧįf ġıdā yiyeler tįzcek üzerine śu içmeyeler 9a /1/ śuśayıcaķ içe ġalįž ŧaǾāmdan śaķına peynir gibi keş /2/ badıncān balıķ ķurı et ne kim anuñ gibi varısa /3/ el-faślü’ŝ-ŝāni ikinci faśılda riyāżı /4/ yaǾnį arķa ovmaķ bedeni semirdür bendükşeleri berkidür /5/ ve ķanı śafį eyler arķun ovmaķ uyķu getürür gövdeyi /6/ rāĥat eyler el-faślü’ŝ-ŝalisü üçünci faśılda /7/ hammāmuñ tedbįrini bildirelüm bilgil kim hammāmuñ /8/ eyüsi oldur kim bünyādı eski ve içi giñ ķubbesi /9/ yüksek ola suyı ne ķatı ıssı ve ne ķatı sovuķ iǾtidālıla /10/ ve ne açla ve ne toķla girmeye yimegi miyāne ola derleyince /11/ otıra derlemek deri altındaġı Ǿilletleri çıķarur hammāmdan 9b /1/ çıķıcaķ sovuķ śu içmeyeler belki birķaç rufudan yumurda /2/ yiyeler hammāmdan çıķıcaķ ve bir iki ķadeĥ daħı şarāb-ı /3/ reyĥānį üstine içe yā şarāb-ı śandal içe yā /4/ şarāb-ı ĥummāż bir iki saǾāt uyıya tā kim mizāc /5/ müstaķįm ola kükürdlü śu yigitlere ve oġlancuķlara /6/ yaramazdur velį sal-ı ħurde pįrlere müfįddür el-faślü’r- /7/ rabiǾu dördünci faśılda uyumaġuñ tedbįrini bildirelüm /8/ bilgil kim uyķu ĥaķdan hidāyetdür uyķu bedenüñ raĥātıdur /9/ ammā açla uyumayalar ve ķorķulu yirde yatmayalar şāyed ġavġā /10/ ola ucuna beliñleye śarǾ yā sekte yā dimāġa ħalel /11/ irişe ammā uyķusuzluķ dimāġ ħuşkliginden 10 a /1/ olur beden süst olur ve yidigü ŧaǾām siñmez /2/ gövdesinüñ fiǾli bir dürlü daħı olur beñzi śararur /3/ gövdesi ıssı olur eger ifrāŧ olurısa delülige /4/ delālet ider el-faślü’l-ħāmisü beşinci /5/ faśılda yıluñ dört faślı muǾcibince tedbįrini bildirelüm /6/ bilgil kim bahār faślında ķan almaķ ĥacāmet itmek /7/ ot içmek ve üç günde bir kez hammāma girmek /8/ laŧįf ġıdālar yimek ve laŧįf şarāblar içmek gerek ammā /9/ yay günlerinde ıssı taǾāmlardan śaķınmaķ gerek śovuķ /10/ ve ter ġıdālar yimek gerek ve hevā degşürmek gerek /11/ ve istifrāġ itmek gerek żarūrį olıcaķ ķan da almaķ
17
10 b /1/ gerek ammā güz günlerinde ıssı ter ġıdālar yiyeler cimaǾ /2/ çoķ itmeyeler ve öyle güneşine oturmayalar ve ķan aldurmayalar /3/ ammā ķış günlerinde ıssı ŧaǾāmlar yiyeler ekşi ŧaǾāmlardan /4/ ve ġalįž yimeklerden śaķınalar laŧįf ġıdāyıla ķızıl şarāb /5/ tenāvül ideler el- faślü’ŝ-ŝādisü altıncı faśılda /6/ yüklü ve emzüklü Ǿavratlaruñ ve genç oġlancuķlaruñ /7/
tedbįrini bildirelüm bilgil kim yüklü ħatunuñ tedbįri /8/ budur kim ŧaǾāmlaruñ ķoķusından saķınmak gerek /9/ aġır yükden ve ķalķımaķdan ve ķan almaķdan ve iç geçürici /10/ ŧaǾāmlar ve şerbetler virmeyeler ammā genç oġlancuķlaruñ /11/ tedbįri budur kim yavaşça dutalar ķatı ķorķutmayalar
11 a /1/ ve uyķusuz ķomayalar tā kim oġlancuķ kendüyü bilince /2/ el-faślü’ŝ-ŝābiǾu yedinci faśılda büyük oġlanlaruñ /3/ ŧabiǾatı ıssıdur terdür sovuķ ve ķuru ŧabiǾatlu ŧaǾāmlar yiye /4/ ķocalaruñ ŧabiǾatı sovuķ ve terdür ıssı taǾāmlar yiye ve şarāb-ı reyĥānį /5/ tenāvül eyleye el-faślü’ŝ-ŝāminü sekizinci faśılda /6/ ħastalaruñ Ǿilācların bildirelüm bilgil kim ħastalıķ /7/ üç ķısımdur biri iç Ǿilācı ve biri beden Ǿilācı ve biri /8/ el Ǿilācı ammā ol kim iç Ǿilācıdur perhiz ve ġıdā ve şerbet /9/ ve hab ve otlardur ammā beden Ǿilācı cirāĥat olursa /10/ merāhim ve źürūrıla olur ve yā bir Ǿuzva mādde dökülse /11/ sancısa ve aġrısa ŧılle ve yaķu vuralar ŧola ve yumuşaya 11 b /1/ nişterile açalar dökile fetįl soķalar merhemile ve ol kim /2/ el ‛ilācıdur sünnet bigi ķan almaķ ve ĥacāmat bigi ve ciraĥātler /3/ işlemek bigi ve diş çıķarmaķ ve bertük ve sınuķ sarmaķ /4/ ve teşmį bigi el-faślü’t-tāsiǾu ŧokuzuncu faśılda /5/ faśdı ve ĥacāmatı bildirelüm bilgil kim ķan almaķ tenķįye-i /6/ bedendür ve istifrāġ-ı küllįdür ammā ħaŧāsı çoķdur üstāź /7/ ĥāźıķ olmayıcaķ ammā ĥacāmatuñ haŧāsı yoķ çevre yanından /8/ ķanı çeker baldır ĥacāmatı müfįddür bilden aşaġa /9/ zaĥmetlere el-faślü’l-Ǿāşirü onuncı faśılda /10/ kuśmaġı ve ishāli ve iĥtikānı bildirelüm bilgil kim /11/ ķusmaķ ve ķusdurıcı otlarıla ve tuzsuz erişteyile istifrāġ 12 a /1/ ide çoķ ķusmaķ göze ziyān ider ve boġazı ĥarāb ider /2/ ve gögüz ĥicābını yırtar aślı ġıdā çoķ yiyüp ķusmaķ /3/ gerek ammā şerbet içmek üç gün perhįz eyleye /4/ laŧįf ġıdā 18
yiye etmek yimeye üç śabāĥ muġlāb içe /5/ andan şerbet içe yā ĥab içe işleye elin yüzin yumaya /6/ öyle olunca śabr ide ve eger icābet itmezise ĥuķne /7/ ideler kim baġarsuķda sürre olmış ħılŧları indüre /8/ el-faślü’l-ĥādįǾaşer on birinci faśılda /9/ yilleri bildirelüm bilgil kim yil dörtdür maşrıķ /10/ yilidür śovuķ ķurudur zemherįye yaķın eser öyle yili ıssı /11/ ķurudur yay günlerinde ve güz günlerinde ħazān 12 b /1/ vaķtında eser maġrib yili sovuķdur terdür ķış günlerinde eser /2/ ve şimāl yili aña poyraz dirler yaz günlerinde eser el el--maķāletü’s maķāletü’s-- /3/ sādisü altıncı maķālesinde başda olan /4/ illetleri beyān idelüm ve bu maķāle birķaç faśla müştemildür /5/ el-faślü’l-ūlā baş aġrısı ıssıdan ya śovuķdan vaķįǾ /6/ olur ammā ķandan olan Ǿalāmeti budur kim başı ıssı /7/ olur başı ve şaķaķları aġrur gözlerüñ açamaz ķol /8/ ŧamarı tįz atar evvel ķifāl ŧamarından ķan alalar yā eñsesinden /9/ hacāmat ideler şarāb-ı nilüfer yā temürhindį şarābın yā Ǿunnāb /10/ yā erük şarābın içüreler yāħūź on biş dirhem śaru /11/ helileyi havānda ġāyet dögeler yüz ķırķ dirhem erük 13 a /1/suyıyıla ol kadar ezeler kim ķuvveti ol suya çıķa /2/ andan süzeler on biş dirhem terengübįn ezeler içüreler /3/ ķızıl gül benefşe aķ śandal marul toħumı nilüfer bişer dirhem /4/ dögeler un bigi iki dirhem afyūnı sirkeyile /5/ yumurda aġıyla havānda sahķ ideler bu otları ķatalar dürteler /6/ beze alnına vuralar şakįķayı bile duta berk baġlayalar bunuñıla /7/ def olmazısa śıġır yoġurdını süzme ideler bir beze dürteler /8/ alnına baġlayu ķoyalar śafrādan olanuñ daħı Ǿilācı böyle ammā /9/ śovuķdan olanuñ Ǿilācı budur kim başı ķatı aġrur /10/ gözlerü yaşarur ve dumaġı olur evvel emirde /11/ ķifāl ŧamarından birazcuķ ķan alalar ammā budur kim 13 b /1/ ĥabb-ı ayāric ile yā ĥabb-ı şebyār ile yā ĥabb-ı ķoķıyāyıla dimāġı /2/ arıdalar yā bunı ideler kerevüz toħımı içi on dirhem ķızıl üzüm /3/ çekirdegi çıķmış yigirmi dirhem bunları su ile ķaynadalar /4/ tā kim bir baħşı ķala süzeler içüreler başına bābūnac yaġın /5/ dürteler ammā süciden olan ħumār baş aġrısına evvel /6/ ĥammāma gide ılıcaķ sucuġaz dökine çıķıcaķ gül yaġın /7/ ve bādem yaġın dürtine daħı yigrek budur kim bir iki /8/ rūfidān yumurda yiye üstine bir iki ķadeĥ śulıca şarāb /9/ içe kim taǾdįl-i mizāc olına el-faślü’ŝ-ŝānį
19
/10/ ikinci faśılda sersāmı bildirelüm bilgil kim sersām /11/ bir Ǿilletdür kim dimaġuñ perdesinde olur yā ķandan 14 a /1/ yā śafrādan olur ammā mālāyaǾnį sözler söyler ve bu Ǿillet evvelinde /2/ ķifāl ŧamarından ķan alalar eger Ǿillet muĥkem oldıyısa /3/ ķan almayalar ve alın ŧamarından alalar başını ķazıdalar gül yaġın /4/ sirkeyile çalķayalar tā kim āmiħte ola başa dürteler ķabaķ /5/ yaġın benefşe yaġın dürteler śabāħ şarāb-ı nilüfer yā şarāb-ı benefşe /6/ içüreler ammā kepek ŧuz ħıtmįyile ķaynadalar ve ķoffalarda ayaklaruñ /7/ yuyalar bādem yaġın dürteler ammā śafrānuñ Ǿilācı böyledür ve daħı /8/ laŧįf ġıdālar vireler ġalįz ŧaǾāmlardan śaķınalar ve ķarañu /9/ eve ķoyalar kim gerekse üstine girmeye /10/ söyletmeyeler söyleyicek aġacıla ķorķudalar kim söylemeye ķatında /11/ gökçek āvāzıla saz çalalar ammā cevāv mayħoş nār suyıyla 14 b /1/ yaħūź ķabsuz mercimek aşı bādem yaġıyla ammā ol kim /2/ śafrādan olur ammā budur kim beñzi śararur /3/ ve dili üstini barak dutar daħı uyķusuz olur gözlerinden /4/ yaş gelür başını aşaġa dutar dutmayınca başını /5/ ķalduramaz ammā Ǿilāc yuķaruġı bigidür daħı ķadar hōşlıġa /6/ dönicek isfanāħ müzevveresin ķoruķ suyıyıla vireler yā /7/ ekşi enār suyıyla ola el-faślü’ŝ-ŝāliŝü /8/ üçünci faśılda māliħulyā Ǿilletin bildirelüm bilgil kim māliħulyā /9/ bir buħardur kim bulut güneşi nice ķaplarsa bu daħı /10/ dimaġı şöyle ķaplar Ǿaķlı perākende eyler ne gerekse /11/ söyler evvel emirde ķifāl ŧamarından ķan alalar ayārįc-i 15 a /1/ fayķarāyıla tenķıye-yi dimaġ ideler yā maŧbūħ eftįmūn vireler /2/ ġāyet müfįddür fürūc ile yā oġlaķ etiyle müzevvere /3/ ideler ve ĥammāmda başını ķazıdalar ķabaķ yaġın benefşe yaġın ķız /4/ oġlan emzürür Ǿavrat südin ķarışduralar başına bal /5/ dürteler yā bal pālūdesin vuralar ve şekeri palūde bādem /6/ yaġıyla yidüreler bir ħālį eve ķoyalar kim gerekse üzerine /7/ girmeye söyletmeyeler ķarşu çıbuġıla ķorķudalar vuralar /8/ ve laŧįf āvazıla ķatında saz çalalar el-faślü’r-rabiǾu /9/ dördünci faśılda saraǾyı bildirelüm yaǾni oġlan śayrulıġı /10/ bir Ǿilletdür kim dimaġdan iner ruĥuñ yolın baġlar /11/ bu Ǿillet oġlancuķlarda çoķ olur biş on yıla degin
20
15 b /1/ zāyil olursa ĥōş uzarısa ķomaķlıġı nādirdür /2/ uluda ve
kiçide ol ŧamar
dudduķlayın düşer aķlı /3/ gider gögerür ŧalabur aġzı köpürür baǾżılar /4/ cinnį fiǾildür dirler ammā ĥükemā bunı buyurmışlardur kim /5/ ķara eşegüñ üç tezegin alalar bir iki çanaġa ķoyalar /6/ on ķaşuķ deġirmen carħınuñ suyın üstine dökeler /7/ müşk bir denk ħazere bir denk ķurd baġrı bir dirhem on /8/ dirhem nebāt şeker bunları dögeler ol suya ķatalar /9/ bir ĥarįr örteler üzerine bir ķara saplu bıçaķ ķoyalar üzerine bir pāre /10/ etmek ķoyalar ayazda śabāħa-degin dura śabāħ /11/ süzeler buçuķ denk çivit ķatup ezeler içüreler nāfiǾ ola 16 a /1/ çanaġı göme ķoyalar el-faślü’l-ħāmisü beşinci /2/ faśılda sekteyi bildirelüm bilgil kim sekte bir Ǿilletdür /3/ kim dimaġuñ ķovuķlarundan iner yüregi ķaplar kişiyi /4/ dutıcaķ kendüden gider gögerür zirā kim /5/ cān ķıśılur tįzcek ķifālden yā ekĥelden ķan almaķ gerek /6/ eger giç kalursa aġzına āyine dutalar eger āyine /7/ reng dutarsa ĥükemā iźin virmişdür ķan almaķ gerek /8/ bu rence merg-i mefācān dirler biñde bir kişi /9/ ķurtılmaz yaramaz rencdür el-faślü’ŝ-ŝādisü /10/ altıncı faśılda felci bildirelüm bilgil kim felc bir Ǿilletdür /11/ kim
başdan iner yürege dökilür bir yanı 16 b /1/ dutılur el ayaķ hareketi olmaz gāh olur ki /2/ iki yanı bile dutılur erlikden daħı ķalur evvel /3/ emirde mutavassıŧ ĥuķneler dögeler āyāric-i fayķarāyıla dimaġın /4/ tenkįye ideler semüz ŧavuġıla isfanāħ müzevveresin /5/ yidüreler ekşi ve ġalįž ŧaǾām virmeyeler ammā kerefüs /6/ toħumı usŧūħūdūs anįsūn rāziyāne toħumı buyān bunları /7/ ķaynadalar süzeler gülengübįn şerbetiyle ķarışdurup śabāħ /8/ śabāħ içüreler üç günde bir ĥammāma ileteler gövdesine /9/ ferfiyūn yaġı bābūnac yaġı bigi çörek otı yaġı bigi /10/ mütevātır dürteler el- faślü’s-sābiǾu yedinci faśılda raġşayı /11/ bildirelüm bilgil kim raġşa bir Ǿilletdür kim balġāmį
17 a /1/ el baş ditrer oynar bu zahmet pįrlerde olur zirā kim /2/ ķuvvet-i ġalįži eksilür bürūdet ziyāde olur ve çoķ /3/ şarāb içmekden daħı olur bir iki ayaķ şarāb /4/ içüreler ki mizāc saķim ola bunuñ daħı Ǿilācı /5/ felc Ǿilācı bigidür ve bir dirhem tiryaķ-ı fārūķ /6/ virürlerse müfįddür el-faślü’ŝ-ŝāminü /7/ sekizinci faśılda laķveyi bildirelüm bilgil kim /8/ laķve Ǿilletdür kim başdan nāzil olur iki çeñenüñ /9/ siñirlerine dökilür hareketleri ayruķsı olur aġzı
21
/10/ egilür ekŝerį saġ yaña olur gülicek aġzı /11/ ķulaġa varur ol yañdaġı göz egilür ol demde ki 17 bb /1/ vaķǾį olur bir ħālį eve ķoyalar gözüñe baķduralar /2/ dönmezise rāziyāne yapraġın ķaynadalar süci ķatalar kiremüd /3/ ķızduralar ol śuya bıraġalar başını büriyeler tā kim derleye /4/ burnına süd dökeler ve bir cevz-ü bevvāyį ķabını yunalar /5/ çeñenüñ ol ŧarafına dutalar gelen tükrügi tüküre /6/ maśŧakį Ǿakır-ı ķarhā mevįzec dārıçįnį her birinden üçer /7/ dirhem on dirhem şeker şerbet ideler bu otları /8/ döküp ķatalar ılıdup bir ķaşuķ aġzına alup bir lahža /9/ ŧura girü döke her gün śabāħ böyle ide /10/ el-faślü’t-tāsiu ŧoķuzuncu faśılda zükāmį dumaġı /11/ olmaķlıġı bildirelüm bilgil kim zükām yā śovuķdan 18 a /1/ olur yā ıssıdan olur ıssıdan olan başı aġrur /2/ yüzinüñ rengi ķızıl olur ve burnından gelen sümük ġalįz /3/ gelür evvel emirde ķifāl ŧamarundan ķan almaķ gerek /4/ irtesi ĥammāma vara başın ķazıda bādem yaġı benefşe yaġın /5/ dürtine şarāb-ı benefşe ya şarāb-ı nilüfer içe śovuķdan /6/ ve rutūbetden olursa ĥammāma gide ıssı su dökine /7/ ŧaru ve kepek ve ŧuz bunları ķavuralar bize ķoyalar başına /8/ vuralar gök bizi yaķup burnına avādan dütsi vireler /9/ sarımsaġı ķara üzümile dögeler yidüreler zükāmı söke /10/ el-faślü’l-Ǿāşirü onuncı faśılda gözüñ /11/ Ǿilletlerün bildirelüm bilgil kim göze darb 18 b /1/ ŧokunsa berikip ķan ŧolsa evvel ķifāl ŧamarından ķan /2/ alalar hevelān-ı hindį ķız oġlan emzürür Ǿavrat südiyle /3/ ezeler üzerine dürteler yā mūm-ı bezįrile ovalar yumuşaķ ola göz /4/ miķdārı ķadarı yaśśıca ideler ıssıcaķ eyleyüp birķaç kez /5/ göze vuralar ammā nebāt şeker dögüp göze /6/ ekeler birķaç kez kim ķanın arıda el-faślü’l-ĥādi /7/ ‘aşer on birinci faśılda remedi bildirelüm bilgil kim /8/ remed bir Ǿilletdür kim başdan iner gözi ķanıla ŧoldurur /9/ sancır ve ķapaġı şişer başını yuķaru ķaldurmaġa sevmez /10/ evvel emirde yafūĥ ŧamarından ķan alalar yā māķü’l-Ǿayneynde /11/ yā ķifālde on günden śoñra bunı ideler üzerlik 19 a /1/ toħumı Ǿunnāb ile dögeler şāb şarĥā yaġıyla dögeler /2/ bunları birbirine ķatalar panbuġa dürtüp ıśıdup giceden /3/ vurup śabāħa-deġin ŧura şarāb-ı nilüfer yā şarāb-ı /4/ 22
Ǿunnāb yā şarāb-ı benefşe içüreler etden süciden /5/ yoġurtdan ķurı etden perhįz ideler gözine mülūkiyye /6/ yā cevāhir-i tūtiyā ķoyalar birķaç kez el-faślü’ŝanį Ǿaşer /7/ on ikinci faśılda ŧarfeyi bildirelüm bilgil kim /8/ ŧarfe didükleri nāgāh göz açulurken bir çöp /9/ yā aġaç yā parmaķ yā taş doķınsa pes aña ŧarfe dirler /10/ kim gözü fiǾl-ĥāl ķan ŧolar ol saǾāt bir ħorōs /11/ boġazlayalar ķanını ıssıcaķla göze ŧamzuralar andan 19b /1/ bu ŧılı ideler üzerlik toħumı rāziyāne toħumı noħūd unı Ǿunnāb /2/ nilüfer benefşe bunları dögeler afyūn kesnį suyıyla /3/ ezeler bunları ķaralar yumurda śarusıyla ılıcaķ ideler panbuġa /4/ dürteler göze vuralar gül yaġın ķatarsa eyü olur ammā /5/ ķan çoķ olurısa baş ŧamarından ķan alalar el-faślü’ŝ-ŝaliŝü /6/ ‘aşer on üçünci faśılda žafreyi bildirelüm /7/ bilgil kim žafre bir siñirsek etdür kim gözüñ /8/ bıñarından gelür biri yufķacuk ve biri ķalın olur /9/ ammā saźec-i Ǿadis on iki dirhem śamġ-ı Ǿarabį altı dirhem /10/ göyünmiş zāc iki dirhem jengār iki dirhem /11/ afyūn bir buçuķ dirhem afyūn-ı śamġ-ı sedāb suyına yā rāziyāne
20 a /1/ suyına sahķ ideler bu otları yumuşaķ dögeler birbirine ķarışduralar /2/ şıyāf ideler gölgede ķurıdalar ĥācet vaķtında ķız oġlan /3/ emzürür Ǿavrat südiyle bilegü üzerinde ezüp çalķoyun /4/ yaturup ol aracuġa ŧamzuralar bir lahža yata ŧurı gelicek /5/ başını gözini ıssıcaķ suyıyla çalķaya ve ammā eger Ǿilāc /6/ olmazısa müzmįn olur gelür gözinüñ bebegin /7/ örter sebel olur degme tūtiyā anı giderimez ammā /8/ anuñ tedbįri budur kim bir ince igneye at ķılı śaplayalar /9/ ignenüñ ucı sertįz olmaya çalķoyun yaturalar bir kişi /10/ yuķaru ķabaġın çeke oñatlıġıla igneyi žafrenüñ /11/ altından śoķalar geçüreler depredeler örümcek aġı bigi 20 b /1/ olur ķoparalar gözüñ bıñarundan ilteler maķaścuġıla /2/ yā nişterile taķŧiǾ ideler śabr-ı suķūturį ödi bir źerre ŧuz /3/ havānda sahķ ideler ol kesilen yirine vuralar üzerine panbuķ /4/ ķoyalar baġlayalar üç günden śoñra nebāt şeker ekeler /5/ el-faślü’r-rabi’u ‘aşer on dördünci faśılda göze /6/ aķ düştügini bildirelüm bilgil kim ķandan ve sancudan /7/ ve ķatı baş aġrısından ve ǾırķuǾş-şaķįķa aġrısından olur /8/ tįz timār olmazısa ķarĥa olur yā sebele döner ammā /9/ bebek üzerine örümcek aġı bigi ķablanur dutar evvel emirde /10/ şaķaķlarını ŧaġlayalar andan bunı ideler tūtıyā-yı erkān-ı /11/ rūşināyı delinmedük incü mercān dibi yaǾnį iki ķardeş 23
21 a /1/ ķanı altun iķlimyāsı dehne-i firengį her birinden birer dirhem /2/ bunları dögeler ġāyet ġubār olınca günde iki iki /3/ kez ekeler bir lahža yata śoñra śoñra ılıcaķ rāziyāne suyıyla /4/ yuyalar ve dilile silerlerse olur ve eger yufķa olursa /5/ yarasa ķanın ŧamzuralar veyāħūź aķ Ǿanzerūt deñiz köpügi /6/ nebāt şeker sahķ ideler ķarşu ekeler el-faślü’l- /7/ /7/ ħāmisü ‘aşer on bişinci faśılda ķıl biten gözüñ /8/ Ǿilācın bildirelüm bilgil kim sebebi dimaġdan ġalįž /9/ madde ķapaġa dökülmekden olur evvel emirde /10/ ĥabb-ı ķoķıyāyıla tenķıyeyi dimaġ itmek gerek andan /11/ ķapaġı devirmek gerek çımbızıla ol ķılları çekeler 21 b /1/ ammā bu terkįbi ideler śabr-ı süķūŧurį keçi ödi gögercin /2/ ķanıyla dürteler menǾ ola olmazısa ol çıķan ķıl yerini /3/ çuvalduzıla ŧaġlayalar daħı yigrek oldur kim /4/ sınduyıla teşmįr ideler el-faślü’s-sādisü ‘aşer /5/ /5/ on altıncı faśılda göz żaǾįflıġın bildirelüm bilgil kim /6/ göz żaǾįf olmaķ çoķ yemekden çoķ içmekden /7/ ve çoķ cimaǾdan vaķįǾ olur ve ince haŧ oķımaķdan /8/ olur tedbįri yufķa maraż -i tūtiyāyı dögeler rāziyāne /9/ yapraġı suyıyla saħķ ideler andan śoñra zencebįl-i zencebįl-i beledį /10/ aķ fulful ve dār-ı fulful māmį rāncįnį rāncįnį her birinden ikişer /11/ dirhem nişāsta bir dirhem bunları dögeler ol merezile 22 a /1/ ķarışduralar rāziyāne suyıyla girü havān içinde saħķ ideler /2/ ķoyalar ki girü ķurıya śoñra dögeler ġubār bigi ola /3/ altun milçāvile çekeler günde iki kez el-faślü’l- /4/ sābi’u ‘aşer on yedinci faśılda ķulaġuñ ķulaġuñ Ǿilletlerin /5/ bildirelüm bilgil kim śovuķdan yā yilden
olur yā ruŧūbetden /6/ olur evvel ayārįc-i fayķarāyıla tenķıye-yi dimaġ ideler ammā ol /7/ kim süddeden yā yilden ola ammā budur kim başı aġrılanur /8/ ve ķulaķ içi gülder ammā bu edviyyeyile Ǿilāc ideler bir denk /9/ ferfiyūn cünd bįseter buçuķ dirhem śabr-ı suķūturį maśŧaķį /10/ birer dirhem bunları dögeler sıġır ödiyle sahķ ideler acı /11/ bādem yaġın ķatalar ķulaġa ŧamzuralar ammā eger ķulaķda 22 b /1/ ķarħa olsa baş aġrur sancar içinden iriñ ve ķanluca su /2/ aķar ve hem ķoķar ammā budur kim sirke yedi dirhem bal sekiz /3/ dirhem jenġār iki dirhem sirkeyi balı ķaynadalar /4/ jenġārı üzerine ķoyalar arķun arķun ķarışduralar /5/ tā kim ķızıl ola andan fetįl ideler eski panbuķa dürteler /6/ soķalar günde iki kez tā kim ol iriñ su arına a rına /7/ gide bu fāyide itmezise 24
bunı ideler uşaķ günlük /8/ altışar dirhem jengār iki dirhem sarımsaķ biş /9/ dāne būre bir dirhem bal yigirmi biş dirhem sirke /10/ yigirmi dirhem bunları ķaynadalar tā kim sirke /11/ gide andan süzeler fetįle dürtüp ķulaġa soķalar günde 23 a /1/ iki kez ammā ķulaķda ķurd olsa şeftalü yapraġın /2/ dögeler suyın alalar śabr-ı suķūŧurį maĥmūde sirke daħı /3/ ķatalar biraz sahķ ideler ŧamzuralar helāk ide el-faślü’ŝ- /4/ /4/ ŝāminü ‘aşer on on sekizinci faśılda burun /5/ Ǿilletlerin bildirelüm bilgil kim başdan buruna /6/
Ǿillet dökülse burun şişer ķızıl ve ıssı olur ammā /7/ evvel burnından ķan alalar bir dirhem hevelān-ı hindi yā /8/ şıyāf-ı māminā bir denk kāfūr gül suyıyla ezeler dürteler /9/ śabāħ şarāb-ı nilüfer yā şarāb-ı Ǿunnābı içüreler et /10/ virmeyeler rūfidān yumurda yiye eger içinde üzüm /11/ dānesi bigi olurısa aña bevāśįr-i enf dirler 23 b /1/ eger açılup işlerse ķurś-ı zarnıc yā tįz şāf vuralar /2/ arıda eger açılmadın ele gelürse çekeler at /3/ ķılıyla yā ibrişimile berk baġlayalar kendü düşe /4/ düşmezise deleler tįz şāf śoķalar düşe ammā düşicek merhem-i /5/ baselįķūn ile istiǾmāl ideler ammā burun ŧomurmaķ şerāyįn ķan /6/ ŧolsa māķūl-Ǿayneyn ŧamarları ŧolar andan dökilür eger /7/ śayrunuñ olursa göresin ķara ise ķoyasın aķa ķızıl olınca /8/ dutmak tedbįri śamġ-ı Ǿarabį dört dirhem kāfūr bir denk /9/ ķızıl gül dögmesi dögeler un bigi maśrayıla burnına /10/ üfkürüler ammā eger ķuvvetlü kişiyse ķifālde ķan /11/ alalar bazuların berk baġlayalar ħayāsını śovuķ śuya ķoyalar 24 a /1/ sirke yumurda aġıyla çirişile ķaruşduralar alnına vuralar /2/ şaķaķların bile duta berk baġlayalar el-faślü’t-tasi’u ‘aşer /3/ /3/ on ŧoķuzuncı faśılda māşerāyı bildirelüm bilgil kim māşerā /4/ ısırġu dirler yüz göz ķapaġı şişer evvel ķifāl ŧamarından ķan alalar /5/ andan şiyāf-ı māmināyı gül suyıyla yā ķız oġlan emzürür Ǿavrat /6/ südiyle ezüp şişen yirlere dürteler yā hevelān-ı hindį daħı /7/ olur sakin olmazsa eşek ķanın dürteler śabāħ şarāb-ı /8/ nilüfer içüreler śu degürmeyeler et şorba virmeyeler ammā /9/ ġıdāsı bādem südiyle eriştecük yiye el- faślü’l- /10/ ‘ışrūnį yigirminci yigirminci faślında dil şişdügin ve diş /11/ etleri şişdügin beyān idelüm
bilgil kim dil
25
24 b /1/ şişse evvel ķifālden yā dil altından ķan alalar yā çardaķda /2/ ammā arpa ķaynatmaķ gerek biş dirhem ħıyārşenber daħı /3/ ezeler buyānı dögeler arpa suyına bunları ķarışduralar bunuñıla /4/ mażmaża ideler birķaç kez ammā aġzından salyā aķarsa /5/ bunı ideler Ǿāķır-ı ķarhā zencebįl mevįzec kişnic maśŧakį /6/ dögeler bal şerbetiyle mażmaża ideler birķaç kez oġlancuķlaruñ /7/ dili altında bend olsa ememez em emez dilini ķalduralar keseler /8/ aġzına şeker ķoyalar ammā ķulāǾ renci kim aġzı içinde olur /9/ uvaçuķ sivilceler olur ekser oġlancuķlarda olur ememez /10/ Ǿilācı gül toħumı nişāsta ŧebāşįr ķabı çıķmış mercümek /11/ töhmekān keŝirā nebāt şeker her birinden berāber dögeler 25 a /1/ gül suyıyla ķarışduralar birķaç kez aġıza dutalar ammā /2/ oġlancuķlarda olursa şābı göyündüreler nebāt şekerile /3/ çivit berāber dögeler aġzına dürteler birķaç kez ammā oġlancuķlaruñ /4/ salyaları çoķ aķarsa bunu ideler sıçan boķın sumāķ ile /5/ dögeler bir iki kez dürteler ayruķ gelmeye ammā /6/ aġızda ħure olsa yaǾni diş etleri çürüse ve ķanasa /7/ Ǿilācı ekşi nār ķabı maźu sumāķ şāb sirkeyile /8/ ķaynadalar śabāħ yuya ķurś-ı źernįħ dürteler günde iki kez /9/ bir zamān ŧura girü anuñla yuyalar et ve etlü şorba /10/ yimeye mercümek şorbasın yiye bir iki gündeñ ammā /11/ aġız ķoķusına turunc ķabı ķabı ŧopalaķ dārıçįnį ķaranfül 25 b /1/ zencebįl śamġ-ı Ǿarabį sünbül müşk bunları dögeler gülābile /2/ /2/ ezeler ĥab ideler aġızda dutalar ammā diş aġrırsa afyūn /3/ beg toħumı ķara ħarbak Ǿaķır-ı ķarhā mevįzec şaytarac bunları dögeler /4/ ķara üzümile ķarışduralar ĥab ĥācet vaķtı olıcaķ diş üzerine /5/ vuralar ammā dişler debrenürse śaru helįle ķabı ŧopalaķ /6/ yalıġun yemişi arduç yemişi saġ ŧuz ekşi nār ķabı /7/ maśŧakį maźu ķızıl gül göyünmiş arpa şāb /8/ turunc ķabı sumāķ cülnār ekşi nār ķabı her birinden berāber dögeler gül suyıyla /9/ śamġı ezeler ķarışduralar ķurslar ideler ķurıdalar andan istiǾmāl /10/ ideler el-faślü’l-ĥādį yigirmi birinci /11/ faśılda lihād yaǾni dilcik inmekdür anı bildirelüm 26 a /1/ bilgil kim dilcik dimaġdan māddedür ki üzüm /2/ dānesi bigi olur iner boġazı dutar tįz dil altından /3/ yā ķifāl ŧamarından ķan alalar ķulaķlarını berk çekeler /4/ çatlaya merzencūş büber serv ķozı dögeler yumurda śarusıyla /5/ ķarışduralar ılıcaķ eyleyüp depesine vuralar sarımsaķı /6/ dögeler köfte bigi eyleyüp iki ucuna śaplayalar /7/ üstüne büber ekeler 26
dilcik altına dutalar bir zamān uzanup /8/ dil üzerinde yaturısa çengelcuġıla çekeler sınduyıla /9/ keseler ķararursa muhātaradur el-faślü’ŝŝānį Ǿaşrūn /10/ yigirmi ikinci faśılda ħunāķı bildirelüm bilgil kim /11/ ħunāķ ħunāķ başdan iner bir maddedür boġazuñ iki yanına 26 b /1/ bile dökilür boġazı şişer yudınumaz ħır ħır ider evvel emirde /2/ dil altından yā ķifālden ķan alalar çoķ aķıtmayalar Ǿunnāb /3/ mercümek ķaynadalar śuyına şarāb-ı tut ezeler ıssıcaķla becįd /4/ mercümek ķaynadalar şarāb-ı benefşe ıssıcaķ içüreler yemegi /5/ bādem harįresi ola şekerile yerişte ola bādem /6/ südiyle şekerile boġazına bādem yaġın yā gül yaġın /7/ dürteler ķoyalar bir ķaç gün ŧabiǾat anı yumuşadınca dişile /8/ yā barmaġile arķun arķun ķarşu ķalduralar ne varise aķar /9/ el elmaķāle gögüsden /10/ göbege el-maķāletü’s -maķāletü’smaķāletü’s-sābiu -sābiu yidinci maķāle degin Ǿarız olan olan Ǿilletleri beyān ider /11/ el-faślü’l- evvel evvelki evvelki faśılda öksürüġi bildirelüm 27 a /1/ bilgil kim öksürük bir ġalįž balġamdur kim /2/ gögüsde ve maǾdede olur zaĥmet virür şarāb-ı /3/ benefşe yā şarāb-ı tin içe bādem südiyle ħaşħāş südiyle /4/ nişāstayile harįre ideler şeker ķata yiye ammā ķaz yaġı /5/ taķuķ yaġı bādem yaġı maśŧakį aķ mūm erideler ıssıcaķ ıssıcaķ /6/ ķarşu gögsine dürteler ĥabb-ı suǾali aġzında duta /7/ ezildügin yuda eger ķatı öksürük olursa /8/ eşek südin vireler içe el-faślü’ŝ-ŝānį /9/ ikinci faśılda sili bildirelüm bilgil kim sil /10/ öyken içinde olur ķurı öksürügi olur /11/ ve sıtması ve sancusı olur śol emcekinüñ üstinde 27 b /1/ olur evvel baslįķdan ķan alalar şerbeti şarāb-ı zūfā /2/ yā Ǿunnāb yā şarāb-ı benefşe ġıdāsı arpa cevā ve bādem südiyle /3/ ola saġılmış keçi südi ılıcaķ içe ammā žātü’l-cenb /4/ bir veremdür kim baġırda olur öksürür sancar /5/ ve sıtması olur yanına yatamaz evvel saġ elinüñ /6/ kiçi barmaġuñ üstinde üseylim ŧamarından ķan alalar alıcaķ /7/ śu içinde müleyyįn huķnāyıla için yumuşadalar arpa cevā ve /8/ bādem südiyle ħaşħāş yidüreler içmesi şarāb-ı Ǿunnāb /9/ yā şarāb-ı benefşe ola deşilürse sulŧān otın südile /10/ ķaynadalar helįmesinüñ bir üskūresin śabāħ içe ve bir /11/ üskūresin aħşam içe mütevātır el-faślü’ŝ-ŝālesüǾ 28 a /1/ üçünci faśılda rabv’į bildirelüm yaǾnį żıķǾu’n-nefesi ż ıķǾu’n-nefesi bilgil kim /2/ żıķǾu’n-nefes bir ġalįž balġamdur ki boġurtlaķ içinde olur /3/ ķatı yüriyicek śolur nefesin alımaz ammā eger 27
öķsürügi /4/ varısa Ǿilāca ķābildür ammā şarāb-ı zūfā yā şarāb-ı benefşe /5/ içmek gerek cevā ve bādem südiyle ħaşħāş ile şekerile /6/ yiye üç günde bir ĥammāma gide boynuna bādem yaġın /7/ dürteler ķızıl inek südin saġduġınlayın yere ķonmadan içe /8/ zaǾįf degülise heft miyve vireler icābet ide /9/ el-faślü’r-rabiǾ dördünci faśılda ħafaķānı bildirelüm /10/ yaǾnį yürek oynamaġın bilgil kim yürek oynaması ķavį ĥarāretten /11/ yā ķorķmaķdan yā ġuśśalanmaķdan olur evvel baslįķ ŧamarından 28 b /1/ ķan alalar bir dirhem reyvend-i çįnį buçuķ dirhem ħerze dökeler /2/ un bigi bir üskūre zerdālüyi suyıyla ezeler şeker ķatalar /3/ śabāħ içüreler öyleye degin yimek yimeye ġıdāsı ferrūc /4/ ķalyesi ķoruķ suyıyla ekşi enār suyıyla ammā içmesi şarāb-ı /5/ śandal yā elma şarābı yā memzūc şarābı reyĥānį vireler /6/ ķızıl gül biş dirhem aķ śandal on dirhem kil-i ermenį /7/ bunları dögeler (….) ķaŧūnāyı gül suyıyla çalķayalar bunları /8/ ķarışduralar bize dürteler yüregine vuralar devā olmasun daħı /9/ virürlerise müfįddür el-faślü’l-ħāmis /10/ beşinci faśılda nefesü’d-dem yaǾnį ķan tükürmegi bildirelüm bilgil /11/ kim evvel Ǿilāc baslįķ ŧamarından ķan almaķ gerek bir dirhem 29 a /1/ ķurś-ı kehrübā dögeler baġ yapraġınuñ suyın alup ķurś-ı kehrübāya /2/ ķarışdurup birķaç śabāĥ içe ferrūc ķalyesi ķoruķ suyıyla /3/ yā sumāķ suyıyla s uyıyla yiye ve şarāb-ı şa rāb-ı enārįn içe el-faślü’ś- /4/ śalis altıncı faśılda maǾįde żaǾįflıġın bildirelüm /5/ bilgil kim maǾįde żaǾįf
olıcaķ sebeb ĥarāret /6/ eksilüp balġam ziyāde olmaķdan olur iştihāsı /7/ olmaz ŧaǾām yiyicek ķarnı şişer ķatıraķ yüriyicek śolur ś olur ammā /8/ zencebįl dār-ı fulful nānħūħ maśŧakį günlük naǾne /9/ her birinden bişer dirhem altmış dirhem balı yoġuralar her gün /10/ bir iki barmaķ yiye ve zencebįl perverdesin yiye ve maǾcūn-u /11/ kemmūn daħı müfįddür ammā evlā budur kim maǾįdeyi 29 b /1/ arıdalar buyān ŧuraķ otı turb toħumı buları ķaynadalar bir ķaşuķ /2/ bal ķoyalar biraz ŧuz ķatalar bir üskūre şerbet ola śabāĥ /3/ bir çanaķ ŧuzsuz rişte yiye bu şerbeti ılıcaķ eyleyüp üstine içe /4/ kendüyi çalķaya istifrāġ ide ammā yaķu maǾde ya cevz-ü bevvā /5/ sünbül ŧopalaķ bunları dögeler maśŧakį biraz zeyt yaġıla erideler /6/ otları ķatalar maǾįde ķadarı yufķa meşine dürteler maǾįde üzerine /7/ vuralar ammā ekşi ġalįž ŧaǾāmlar yimeye laŧįf ġıdālar /8/ yiye üstine bir iki ķadeĥ şarāb-ı reyĥān içe el-faślü’s- /9/ sābiǾu yedinci faśılda 28
ġaŝā yaǾni göñül dönmeġi /10/ bildirelüm bilgil kim ġaŝā bir Ǿillettir kim andan /11/ göñül döner muħtelif ġıdālar yimekden maǾįde döner 30 a /1/ rubb-ı sefercel virmek gerek şarāb-ı naǾne yā şarāb-ı limon /2/ virmek gerek ve ferrūc ķalyesin ķoruķ suyıyla yiye yā ekşi nār /3/ yā turunc suyıyla yiye ammā olur kim śoġulcandan döner yatıcaķ /4/ aġzından śu aķar başı çekzinür gözi ķararur üç /5/ gün et şorba şorba yimeye ısfanāħ aşın yiye şırlaġun /6/ yaġıyla hamįrsızla yiye ammā ayva dāne evren yevşānį /7/ ħorasān ķaynadalar sirkeyile buçuķ dirhem rastuķ ŧaşı üç /8/ dirhem çörek otı dögeler ol suya ķatalar yedi ķaşuķ /9/ śabāĥ içe biş ķaşuġın öyleyin içe ikindüyin /10/ yimegin yiye ammā oġlancuķlarda çoķ olur śabr-ı süķūŧurį /11/ ayva dāne çörekotı turmūz-ı ħorasanį bunları dögeler 30 b /1/ yumurda śarusuyla ķarışduralar bir pāre bize dürteler göbegine /2/ uralar el-faślü’s- sāmiru sekizinci sekizinci faśılda maġśį /3/ ya‛nį sancuyı bildirelüm bilgil kim bu ‛illet ruŧūbetden /4/
olur yā saġ yañadan yā soldan olur her ķanķı yanında /5/ olursa evvel baslįķ ŧamarından ķan alalar ammā gilindire /6/ ķaynar su ķoyalar ol sancu üzerine dutalar zā’įl olmazısa tiryāķ-ı /7/ berşaǾįşe vireler yumuşaķ ĥuķne ideler ġıdā kepek ĥerįresin ĥerįres in /8/ bādem yaġıyla şekerile yiye ılıcaķ şarāb-ı benefşe içe /9/ el-faślü’t-tāsiǾ ŧoķuzuncu ŧoķuzuncu faśılda fuvāķ fuvāķ ya‛nį ya‛nį ınçķıruġı ınçķıruġı /10/ bildirelüm bilgil kim fuvāķ sebebi se bebi aç olmaķdan veya çoķ /11/ ŧaǾām yimekden ve istifrāġdan yā śovuķ sudan olur 31 a /1/ ve na‛ne maǾcūnını yimek gerek ve bādem yaġıyla şeker içürmek /2/ gerek ve anısūn suyıyla gülengübįn ezüp virmek gerek /3/ ammā laŧįf ġıda vireler yiye ve eger ħastalıķ śoñunda /4/ olursa muĥāŧaradur el-faślü’l-Ǿāşir onuncı /5/ faśılda ĥayżı ve ishāli bildirelüm bilgil kim ĥayżānüñ /6/ sebebi çoķ yimekden olur ma‛denüñ ķuvveti eksilür /7/ ŧa‛ām ekşir gegirür ishāl olur būre bigi /8/ geçer ġıdāsı ferrūcı sögülme eyleyeler gileydin /9/ sumaķ suyıyla ķaynadalar mirsin ŧoħumı ayva ŧoġrayup ķatalar ġāyet /10/ bişe pirinci ķavuralar içine bıraġalar maśŧakį darçįnį ķatalar /11/ yiye ammā içmesi şarāb-ı na‛ne ve şarāb-ı mirsin yā şarāb-ı
29
31 b /1/ ayva içe ammā ishāl olmaķ yidügi siñmez içi geçer suyı /2/ çoķ içer pirinci ķavuralar bişüreler keçinüñ bögregi yaġın ķoyalar /3/ sumāķile yiye su yerine mersįn şarābın içe ayvayı delük delük /4/ ideler her delügine bir maśŧakį ķoyalar yaş na‛neyile /5/ śaralar ħamįrile ķaplayalar oda gömeler bişe bişicek şekere /6/ bana bana yiye ŧuhmegānı ķavuralar dögeler su ile çalķayalar /7/ sıġır yoġurdun süzeler bu su ile ayran ideler demür boķın /8/ ķızduralar içine bıraġalar śovıyıcaķ su yerine içe ve daħı /9/ yigrigi budur kim bir miŝķāl ķurś-ı kehrübārı dögeler /10/ rūfidūn yumurdayile śabāĥ içe ammā bu ķurś-ı ma‛cūn daħı müfįddür /11/ ammā ķızıl üzüm çekirdegi yüz ķırķ dirhem mersįn toħumı 32 a /1/ yetmiş dirhem ikisin sürme bigi dögeler keçiboynuzın /2/ gülnārį günlük ve ‛adbį ve nanħūre her birisinden /3/ otuzar dirhem bunları daħı dögeler iki bunlarca ķıvama gelmiş /4/ balile yoġuralar her śabāĥ bir kiçirek ķoz ķadarı yiye ve bu yaķuyı /5/ ķarnına vuralar çörek otı kemmūn maśŧakį śamġ-ı ‛arabį /6/ maźu balamut berāber dögeler śırf şarābile yā ayva suyıyla yoġuralar /7/ ve bize dürteler vuralar el-faślü’l-ūlāǾaşer on birinci /8/ faśılda ķabzı bildirelüm bilgil kim ķabz olmaķ /9/ ıssı śayrulıķdan yā ķurı ŧa‛ām yimekden olur ammā /10/ ‛unnāb erük zerdālü ısfanaħıla ķaynadalar süzeler bu su ile /11/ arpa cevāvın ideler şirlaġun yaġın daħı ķatalar yiye ammā 32 b /1/ içmesi şarāb-ı benefşe eger harāreti ķatı olursa on /2/ biş dirhem temürhindį on dirhem ħıyārşenber erük suyıyla /3/ ezeler on dirhem şeker ķatalar śabāĥ içe geçmezse /4/ yumuşaķ huķne ideler ammā bu şāf daħı müfįddür benefşe /5/ türbüd būre şıblık bir çekirdek maĥmūde saġ ŧuz birer dirhem /6/ dögeler yımşaķ bal ĥelvāsıyla şāflar ideler barmaķ uzunu isti‛māl /7/ ideler ammā oġlancuķlarda olursa balı oda koyalar üzerine /8/ saġ ŧuz ķoyalar ķarışduralar tā kim śaru olınca çıķaralar /9/ kiçirek şāfları ideler kütürdeler el-faślü’ŝ- ŝānį Ǿaşer /10/ on ikinci faśılda zehįri bildirelüm bilgil kim /11/ zehįr göbek burısıdur
śovuķdan olur şarāb-ı encübār 33a /1/ yā şarābü‛l-mersįn vireler ġıdāsı pirinci ķavuralar śaru ola bişüreler /2/ keçinüñ bögregi yaġın ķatalar sumāġıla yiye ve sögülme /3/ olmış ayva daħı müfįddür ve rūfidūn yumurda sumāġıla yiye /4/ ammā zarı daħı ķatı olurısa ķancuġaz gelürise şāf-ı zehįr /5/ 30
kötürdeler olur kim ķatı ıķınmakdan śagra şuķāķ /6/ olur şişer aġrır sancur zor olur muķul ezreķ yumurda śarusıyla /7/ gül yaġıyla ķarışduralar fetįlile isti‛māl ideler ammā /8/ ayva ŧane mütevežža girmedü śabr-ı suķūŧurį ikişer /9/ dirhem bunları dögeler un bigi ola ķaŧrānį /10/ yidi kez śovuķ suyile yuyalar bu otları ķarışduralar göbegine /11/ vuralar ķurś-ı kehrübā daħı müfįddür rūfidān yumurdayıle 33 b /1/ śabah yidüreler el-faślü’ŝ-ŝaliŝü ‘aşer on /2/ üçünci faśılda ķuluncı bildirelüm bilgil kim ķulunc yā /3/ ġaliž yilden yā ġaliž balġamdan ķolon baġarsuġuñ içinde olur /4/ ķarnı içi sancu olur bögürleriyile ammā ħıyārşenber on biş /5/ dirhem içini suyile ezeler içine bir miŝķāl ayārįc-i fayķarā /6/ ķatalar şekker-i nebāt yigirmi dirhem içüreler ammā gitmezise /7/ bir miŝķāl berşaǾįşe yā tiryāk-ı erba‛a yā fulūniyye içüreler ammā /8/ ġıdāsı bişmiş etile noħūd āb ola ammā ķuvvetlü ihtiķān /9/ ideler el-faślü’r-rabiǾu ‘aşer on dördünci faśılda /10/ ķarında düriyen ķurtları bildirelüm bilgil kim ķarında üç dürlü /11/ ķurt olur biri śoġulcan ve biri namāz börü ve biri daħı uvacuķ 34 a /1/ peynir siñircesine beñzer ammā śoġulcan ‛ilacı iki üç gün /2/ ġıdāyı az yiye ayva ŧane evren yevşānį çörekotı usŧūħūdūs /3/ ħorasānį ķāśnį ķovan otı çiçeġi bunları sirkeyle /4/ ķaynadalar süzeler ķoyalar bir gice ŧura śabāħ bir üskūre /5/ içe üstine üç ķaşuķ şırlaġun içe bir lahžadan ammā /6/ namāz börü Ǿilacı turmus saru ħas ķanbįl ŧoħumı suħt ikişer /7/ dirhem demür boķı bir dirhem dögeler yoġurdile ķarışduralar üç /8/ gün ħamįrsuzla ķoz yiye üçünci gün ŧura anı yiye /9/ śabāħ ammā birāzdan üstine bir üsküre süd çürügüni /10/ içe düşe gide el-faślü’l-ħāmisü‘aşer /11/ on beşinci faśılda istisķāyı bildirelüm bilgil kim
34 b /1/ istisķā üç nev‛dür biri şişer aña ŧablį dirler /2/ ve biri daħı el ayaķ şişmekdür aña lahmį dirler ve biri /3/ istisķā-ı ķazķı dirler Türkįce ince aġrı dirler istisķā-yı /4/ ŧablį ‛ilācı ĥabb-ı māźaryūn vireler żaǾįf ise śabāħ /5/ şarābuǾl āśūl vireler mütevātır ammā ġıdā ķoyun etiyle ķalye içine /6/ rāziyāne ķoyalar bile ķaynaya yiye etmegi az yiye ammā ķullapa otı /7/ süciyile ķaynadalar süzeler zeyt yaġın ķoyalar on dirhem maśŧakį /8/ oġlan aşı dāne çadır sekizer dirhem ķaynadalar tā aña degin kim /9/ süci gide ol yaġı gövdesine bulamadı dürteler ıssıcaķ /10/ lahmįnuñ daħı ‛ilacı böyledür ammā istisķāyı zıķķımüşkiler gider /11/ zirā ki ishāli küllį olur ne dilerse yiye el-faślü’ś- śalis ‘aşer 31
35 a /1/ on altıncı faśılda yaraķānı bildirelüm bilgil kim yaraķān ġalebe-i /2/ śafrādan olur eger ķuvvetlüyise evvel emirde baślįķ /3/ ŧamarından ķan alalar eger ķara ise aķıdalar ve eger ķızılısa /4/ girü dutalar ġıdā arpa cevāvı ola temürhindüyile yiye ammā /5/ bu otlarla isħāl ittüreler śaru helįle erük ķuru benefşe /6/ temürhindį terengübįn onar dirhem ezüp içüreler şekerile /7/ daħı yigregi budur kim bir dirhem rįvend buçuķ dirhem /8/ zerde çavdar delüsüyile ezeler şeker ķatalar śabāħ /9/ içe icābet eyleye ammā şarābu’l āsūl ve sirkengübįn /10/ büzūrį daħı müfįddür içe üç günde bir kez /11/ hammāma gide ılıcaķ śuda gine tizcegez bādem yaġın
35 b /1/ dürteler gövdesine el-faślü’ŝ-ŝābiǾu ‘aşar on yedinci /2/ faśılda ŧalaķ rencin bildirelüm bilgil kim ŧalaķ sevdanuñ /3/ sebebi ķatı sayruluķdan ve ıssı istimādan ve ġalįž ŧaǾāmlar yimekden /4/ olur ve çoķ śu içmekden olur ŧalaķ yillenür ve üsti şişer /5/ yüriyicek śolur iştihāsı olmaz ve suyı çoķ içer olur /6/ gelür maǾdeyi örter ammā Ǿilac evvel emirde ķolı üstünde /7/ üseylim ŧamarından ķan alalar śabāħ şarābu’l āśūl ve sirkengübįn /8/ buzurį vireler içe ammā ġıdā ķoyun etiyle ķalye yā ķavun yā ķoruķ /9/ suyıyıla ola yā ekşi enār suyıyıla ola etmek az yiye /10/ ammā yaķu enciri sirkeyile (ıśladalar dögeler havānda merhem bigi ola arpa unı sirkeyile) ķaynadalar kebere dibi āyid /11/ toħumı gögercin boķın bunları birbirine ķatalar biraz bezįr ķoyalar 36 a /1/ ķaynadalar ġaliž ola bize dürteler ŧalaġı üzerine vuralar bir iki /2/ defǾa ideler ammā bu yaķu daħı müfįddür yigirmi dirhem /3/ uşaķ sirkede ıśladalar ŧava içinde od üstünde ķıvāma /4/ getüreler kebere biş dirhem zaǾferān iki dirhem /5/ mürriśāfį dört dirhem dögeler havānda ķaruşduralar yufķacuķ /6/ mişine dürteler ŧalaġı üzerinde bir hefta ķadarı ŧura /7/ huķne ve daħı tiryāķ-ı erbaǾa daħı müfįddür el elmaķāletü’ŝŝ /8/ sāmįn sekizinci maķālesinde el-maķāletü’ ķalan /9/ aǾžalaruñ marażını bildirelüm ve bu maķāle birķaç faśla /10/ müştemildür el-faślü’l evvelį evvelki faśılda iki bögregüñ /11/ aġrısın bildirelüm bilgil kim bögrek aġrısınuñ
32
36 b /1/ sebebi burūdetdür kim baġırdan iner südde sancar beli aġrır /2/ diklendürmez timār olmazısa erlikden daħı ķor evvel /3/ emirde baślįķdan ķan alalar ıssı ŧaǾamlar yiye ammā śovuķ taǾāmlardan /4/ śaķına ammā zencebil perverdesin yiye ammā beline yaķu fulful dār-ı fulful /5/ zencebįl Ǿaķįr-ı karha ħūvlincān ikişer dirhem dögeler bir dirhem /6/ ferfiyūn ķatalar yigirmi dirhem maśŧakį biş dirhem /7/ zeyt yaġı maśŧakile erideler bu otları ķaralar bir yıfķa meşine /8/ dürteler biline yabışduralar çörek otı on biş dirhem dögeler /9/ yigirmi dirhem bal on biş dirhem zeyt yaġı on dirhem /10/ şeker ķaynadalar huķne dögeler bilşāf daħı müfįddür /11/ el-faśl’üŝ-ŝānį ikinci faśılda meŝānedeki ŧaşı 37 a /1/ bildirelüm bilgil kim sebebi bir Ǿilletdür kim bögrekden /2/ ķavuġa iner harāretden yumrulanur vardukça büyük olur südük /3/ yolın baġlar ķasuġın içi aġrır sidügi ŧamlayu ŧamlayu /4/ acuyı acuyı gelür śoñunda ķanluca sümük bigi gelür tamām /5/ işeyimez ammā ķara çaltu toħumı demürdikeni ķaynadalar süzeler ħıyār /6/ toħımı ķavun toħımı ķarbuz toħımı būy toħımı bunları dögeler bu suyile /7/ avķalar birden süzeler bal ķatalar üç gün birer çanaķ içüreler /8/ ammā ķuşaġın berk baġlayalar andan soñra bābūnac ħaŧmi /9/ ŧuraķ otı kerefis dibi būy toħumı benefşe demürdikenü /10/ berr-i siyāvşān
kepek ŧoz bunları
ķaynadalar üç gün suyına gire /11/ otura belini ķasuġunı ovalar ol taş aşaġa ŧabaġaya iner andan śoñra 37 b /1/ bir kişi yüksek otura anı dizine ala anuñ dizlerin baġlaya berk dutalar /2/ üstād śol elinüñ orta barmaġın śafrāsına śoķa saġ /3/ elinüñ yumruġın ķasıġuna baśa ŧaşı avlaya hayāsınuñ altına /4/ maydāna getüre barmaġıla yite ol yumrulanan yiri zahmı keşle /5/ yara çengel śoķa çıķara bir tavuķ boġazlayalar üstüne vuralar /6/ çalķoyun yata ol gün su virmeyeler irtesi gül yaġın /7/ dürteler kāfūrį merhem vuralar eger oġlancuklarda olsa /8/ demürdikenü ķaynadalar suyına bir denk hecrüǾl-yahud ķatalar şekerile /9/ içe ķaśnį oġlan aşı zeytile kaynadalar hammāmda çükini ol ķoyalar /10/ bir lahža dura śoñra ılıcaķ suya ķoyalar bilini ovalar çıķıcaķ /11/ bu yaġıla çüküni śıġayalar anası birķaç kez ammā ol taş gelür 38 a /1/ lūleye iner eger pelūde gelüp çıķmazısa altından yarup /2/ çıķaralar Ǿanzerūt ile bal vuralar baġlayalar el-faślü’ŝ-ŝālisü /3/ üçünci faśılda bevāsīrı ve nevāsırı bildirelüm bilgil kim 33
/4/ bevāsįr üç nevǾdür biri ķuŧnįdür bilde olur ķaraca büber /5/ bigi ve biri Ǿinebdür śafrā içinde olur ve biri Ǿadesidür /6/ śafrānuñ başında olur ammā ol ki Ǿinebdür ikinecik üzüm dānesi /7/ bigi iner śarķar sümük bigi ķanluca gelür Ǿilāc iki /8/ çekirdek māzeryūn dögeler çig südile ķaruşduralar şeker /9/ ķatalar üç śabāħ açla içüreler ne varise śafrāya indürür /10/ ammā şįşe vuralar kim śafrā gele çıķa māzeryūnı /11/ dögeler bezįrile ķarışduralar panbuġıla üzerine vuralar dutalar śafrā 38 b /1/ içerü gidicek panbuġı bile soķalar bir zamān ŧura ķurıda /2/ düşüre bu daħı olur kim fetįlile tiryāk soķalar bu daħı düşürür /3/ irtesi gül yaġın yumurda aġıyla çalķayalar dürteler tamām düşicek /4/ merhem-i kāfūrį vuralar günde iki kez ammā ġıdā ferrūcıla /5/ pirinc helįmesi ola ammā ol kim śafrānuñ ŧaşında olur /6/ kelebek ķanadına beñzer sulanur ķanar ammā igneyile delüp /7/ ebrįşim geçüreler baġlayalar kereyile dibinden keseler /8/ sarımsaķ saġ ŧuzsız meduķ say yaġı dögeler merhem bigi /9/ ola panbuġıla üzerine vuralar bir gün ŧura śoñra kāfūrį merhem /10/ vuralar ammā nevāsīr delükdür śafranuñ üstünde olur /11/ dāǾįm iriñi suyı eksük olmaz Ǿilācı tįz fetil soķalar 39 a /1/ ol ŧura ammā bunı ideler murdār ilik ekşi ħamır zaǾferān /2/ dögeler bezįr ķatalar biş altı gün vuralar günde iki /3/ kez ol naśūr et gele çıķa eski panbuķ fetilin /4/ soķalar bir iki gün içi tamām arına merhem-i hevāriyyūn ile /5/ istiǾmāl ideler ammā şuķāķ śufra yerilmekdür ķatı ķabżdan olur /6/ suluca ķancuġaz gelür Ǿilāc arduc ķaŧrānın on kez /7/ yuyalar sovuķ suyıla aķ olınca Ǿanzerūt mürr mukul günlük /8/ iki ķardaş ķanı bunları dögeler ol ķaŧrāna ķarışduralar /9/ od görmedük bal ķatalar ammā mersįn yapraġını süciyile ķaynadalar /10/ yabana varıcaķ anuñıla ıssıcaķla ŧahāretlene andan bu merhemi /11/ fetįlile günde iki kez yā merhem-i kāfūrį kim 39 b /1/ içinde ŧoñuz yaġı ķatılmış ola ammā śafrā şişse /2/ ayazdan yāħūż yürimekden olur aķ śoġanı oda gömeler /3/ bişe śıġır yaġıyla havānda dögeler merhem bigi ola bir iki /4/ üç kez dürteler ammā śafrā çıķsa oġlancuķlarda çoķ olur /5/ ammā mersįn yapraġın süciyile ķaynadalar bir iki dāne maźu daħı /6/ ķatalar çıķacaķ ıssıcaķla yuyalar śaru śabr cevz-ü bevvā dögeler śafrā /7/ miķdārı geçe keseler ol ķaynamış suya ıśladalar bu dögülmiş /8/ śabr-ı cevzi üstine ekeler śafrāya vuralar kiremüd ķızdıralar /9/ üzerine süci dögeler buġulana bir nesneye 34
śaralar üzerine otura /10/ śafrā çıķduġına ve bevāsįr ķanın kesmege müfįddür /11/ günlük gülnār maźu aķaķıyā şāb śamġ ikişer dirhem 40 a /1/ yumuşak dögeler sumāķ suyıyla şıyāf idüp istiǾmāl ideler /2/ ammā śafrā içinde ķurtcuġazlar olur ‘izā virür ķoyun /3/ öykenini yaralar üzerine otura gelür dökilür baķıyye /4/ ķalursa şeftālü yapraġın dögeler śabr ķatalar ĥuķne bigi /5/ śafra içine dögeler ķırıla gide el- faślü’r-rabiǾu /6/ dördünci faśılda selesü’lbevli bildirelüm bilgil kim /7/ selesü’lbevl irādet
südük gelmekdür bögrek /8/ żaǾıflıġından olur ve hem oġlancuklarda çoķ olur ammā /9/ Ǿanzerūt śamġ ŧopalaķ kimnūn günlük ŧabāşįr /10/ ķurı belūŧ mersįn toħumı bunlardan bişer dirhem ķara üzüm /11/ elli dirhem zift yigirmi dirhem dögeler birbirine ķatalar 40 b /1/ maǾcūn bigi ola her gice üç fınduķ kadarın yiye ekşi /2/ ŧaǾāmlardan śaķına suyı çoķ içmeye ammā ihtibāsuǾl /3/ bevl kim südük ŧutulmaķdur ekŝeri yübūsetden olur ammā /4/ gelen bevl az gelür ol daħı zahmetile ammā noħūd şalġam /5/ soġan bişüreler içine bādem südin ķatalar şeker yā bal /6/ ķatalar yiye su yirine şarāb-ı helyūn yā şarāb-ı āsūl içe ammā /7/ anısūn rāzıyāne toħumı kimnūn kerefüs toħumı helyūn /8/ toħumı demürdikenü ķara çaltu toħumı bunları ķaynadalar süzeler /9/ içine hecrǾül-yehūd ezeler şeker ķatalar ķarşu içe su yirine /10/ ammā iki yir baġarsuġın dögeler üzerine su ķoyalar avķalar /11/ on dirhem şeker on dirhem say yaġı ķatalar ılıcaķ 41 a /1/ idüp içüreler öyle olunca yürideler ammā ķan işese evvel /2/ emirde baślįķdan ķan alalar ammā babādyayı süciyle ķaynadalar /3/ ılıcaķla ħayasına ķasıġuna vuralar arpa cevāvın vireler bādem /4/ südiyle yiye yā ısfanāħ müzevveresin ferrūcile yiye śabāħ /5/ şarāb-ı benefşe içe el-faślü’l- ħamisü /6/ beşinci faśılda zekerüñ ve ħayanuñ marażların bildirelüm /7/ bilgil kim zeker şişse ıssı olsa baślįķdan /8/ ķan almaķ gerek sirkede ıślanmış keŝirā yumurda /9/ aġın gül yaġın nişāsta ķatalar havānda sahķ ideler merhem /10/ bigi ola bize dürteler ķaśuġına baġlayu ķoyalar ammā hażdan /11/ becl olsa yaǾni murdār iliķ evvel giciyü çıķar ķabarcuķ olur
35
41 b /1/ sulanur baş olur ve urduķça büyür tįz Ǿilāc ideler evvel /2/ ılıcaķ süciyle yuyalar culnār Ǿanzerūt zāc-ı ķıbrūzį birer /3/ dirhem ġubār dögeler üzerine ekeler sirke merhemile /4/ istiǾmāl ideler yuķaru baġlayu ķoyalar śalındurmayalar bu daħı /5/ olur rāsuht ŧaşı dögeler sirkeyile ķaynadalar tā kim /6/ sirke gide ķurıya yara ŧaşı ķatalar ekeler bu daħı /7/ Ǿāmdur kim yılan ödin banbuķ ile vuralar eger öd ķuruyise /8/ südile ezeler ol cirāhate dürteler üzerine banbuķ vuralar baġlayalar /9/ açmayalar kendü ķopunca ammā ħaya şişse ġaliž madde /10/ inmekdendür evvel baslįķdan ķan almaķ gerek ögliyi /11/ oyalar şol ķadar kim ħaya içine gire bezįr ķoyalar 42 a /1/ ħamırla sıvayalar ocaġa gömeler bişe çıķaralar ılıcaķ olıcaķ /2/ içine ķoyalar ŧura gitmezise bunı ideler būy toħumı ketān /3/ toħumı iklįlü’l- melik bir iki ħaŧmi bābūnac bunları dögeler /4/ sāy yaġı zeyt mūmile erideler bu otları ķaralar yumurda śarusı /5/ zaǾferān havānda sahķ ideler āmįhte olınca ammā kepek /6/ ŧoz ķaynadalar ħayasın ıssıcaķla yuyalar bu yaķudan günde vuralar /7/ bir kez ıssıcaķ ıssıcaķ yā budur kim ŧaġıla yā ŧola ŧolarsa /8/ deşeler merhem-i baselįķūn ile istiǾmāl ideler ammā teni renginde /9/ olursa baķla unı burçaķ unı sulŧān otı südüle /10/ ķaynadalar babādya yaġı yā sedāb yaġı bile ķaynadalar ķoyu olıcaķ /11/ bize dürteler ıssıcaķ ıssıcaķ günde bir kez ammā ġıdāsı 42 b /1/ bādem südiyile pirinc harįresi yā rūfidūn yumurda ola śabāħ /2/ şarāb-ı benefşe içe el-faślü’ś-śādisü altıncı faśılda /3/ fetaķ yaǾni ķavlıc bildirelüm bilgil kim fetaķ ķavlıcdur
sebebi /4/ aġır yük götürmekden ve ķalġımaķdan ve ķatı çaġırmaķdan /5/ ve ķatı ķabżdan ķasuķ içindeki ol cild yarılur yumurda bigi /6/ iner ħayāya muttaśıl olur baǾżısı tizcek içerü gider /7/ tımār ideler ıssıcaķla kim nāśūr olmaya ammā Ǿilacı /8/ mürr- į śāfį aķāķıyā maśŧakį günlük serv ķozı ŧobalaķ /9/ maźu śamġ anzerūt sirįş üçer dirhem dögeler balıķ yemliyile /10/ ķaruşduralar bir uzunca bize dürteler iki ayaġın yuķaru ķalduralar /11/ ħayāyı śıġayalar dibinden berk dolayalar ķasuġınada ol yaķu vuralar 43 a /1/ birden śamśa bigi yaśtuķ dikeler üç bendi ola iki /2/ bendin biline baġlayalar( bir bendin ħayası altından biline baġlayalar ) yedi gün çalķoyun yata śaru aġac /3/ cevz-ü hindi ķaynadalar içine mūmįyā-yı hindi ķoyalar şekerile /4/ yedi gün śabāħ içe ġıdāsı ısfanāħ 36
müzevveresi /5/ yā rūfidūn yumurda yiye yedi günden śoñra açalar girü /6/ baġlayalar eger defǾ olmazısa bileler kim yaruķ büyükdür /7/ anuñ tedbįri anı nerdübāna baġlayalar ħayāsın yaralar ol eninleri yatıralar /8/ yuķaru gide ħayayı ayırtlayalar ħayaya iner bendi digeler /9/ ebrūşümile berk baġlayalar ŧaġlaġucıla keseler ħayayı gidereler /10/ günlük maśŧakį çām saķızı dögeler için ŧolduralar /11/ ebrūşümile dikeler aşaġadan dolucak ķoyalar iriñi suyı 43 b /1/ aķa merhem-i baselįķūn istiǾmāl ideler ammā oġlancuķlarda olur lāzān /2/ oġlan aşı seźāb ķāsnį śabr-ı süķūŧırį zeytun yaġı bunları /3/ ķaynadalar ıssıcaķ ıssıcaķ dürteler yā yir saķızıyla baġlayalar anası ekşi /4/ śovuķ ŧaǾām yimeye śaķına el-faślü’ŝ-ŝābiǾu yedinci /5/ faśılda Ǿavratlara mensūb olan Ǿilletleri bildirelüm bilgil kim /6/ Ǿavrat oġlan eylemese sebebi zihrānda bürūdet ve ruŧūbet cemǾ /7/ olmaķdan olur harāreti eksilür şehveti çekmez ammā bu şāf /8/ ideler kim ol Ǿilleti arıda buġday ķaramuġı uşaķ ķaśnį /9/ dāne çādır cevşįr ŧopalaķ ekįr çörek otı zift berāber /10/ dögeler çekürdegi çıķmış ķara üzüm ķatalar şāflar ideler /11/ her gice birin götürene yete birķaç gün ve ayu ödinden bir kiçirek 44 a /1/ baķla ķadarı şekerile içse yüklü ola hem er ŧoġurur /2/ bu daħı vardur kim ŧaraķlıķ içinde bir ķurtcuġaz olur yazın /3/ ķışın anuñ içinde diri olur anuñ birin ĥayżı kesilicek /4/ bir nesneyile dirile yutmaķ gerek oġlana ķalur ammā ĥayż ķanı /5/ durmasa nažar ķılmaķ gerek eger ķuvvet ġalibise hem /6/ imtilā olsa kesmemek gerek eger żaǾįf olursa /7/ baġlayalar bu otlarıla aķ Ǿanzerūt demüǾl-aħvįn mezük (…) /8/ śandulūsı gülnār kil-i maħtūm ikişer dirhem ġāyet /9/ dögeler rūfidūn yumurda ile içüreler iki kez bazuların /10/ rekbendile baġlayalar ammā ġıdāsı ferrūcıla yunmaduķ pirinc aşın /11/ sumāġıla yiye śabāħ şarābüǾl-encübār yā şarābüǾl-ās içe 44 b /1/ ammā bu şāf daħı eyüdür kim buġdayı çeyneyeler saķız bigi /2/ ola örümcek aġına yuvalayalar sirkeye ısladalar zāc śamġ /3/ ķızıl gül dögmesin dögeler ol şāfı bulayalar götürüne ayaķların /4/ yüksek ķoya yumurda aġıyla siriş maźu balamūd unı bunları /5/ ol yumurda aġıyla ķarışduralar bize dürteler biline vuralar berk baġlayalar /6/ iki gün ŧura el- faślü’ŝ-ŝāminü sekizinci /7/ faśılda vecaǾül-verk yaǾni yan aġrısı ve Ǿırķu’n-nisā ve niķrįs
/8/ beyān idelüm bilgil kim bunlar bir Ǿilletdür kim dimāġdan /9/ iner bend köşeler içine
37
dökilür ammā vecaǾül-verk nişānı /10/ budur yan başı aġrır sancar gice ve gündüz rahātlıķ /11/ virmez evvel emirde bunuñla istifrāġ ideler buyān biş dirhem 45 a /1/ turb toħumı on dirhem ŧuraķ otı bir dutam ķaynadalar süzeler /2/ bir üsküre bundan bir ķaşuķ bal biraz ŧuz andan śoñra /3/ yavan ħamırsuz rişte ŧuzsuz bişüreler śabāħ bir üsküre /4/ diler dilemez yiye üzerine ol şerbeti ıssıcaķ içe kendüyi çalķaya /5/ istifrāġ ide ammā bu yaġı dürteler on biş dāne sarımsaķ /6/ oġlan aşı biş dirhem Ǿāķır-ı ķarhā sekiz dirhem zencebįl /7/ dört dirhem büber on dirhem günlük maśŧakį üçer /8/ dirhem bunları dögeler altmış dirhem zeyt yaġıyla ķaynadalar /9/ bizden süzeler on dirhem neft ķatalar ķarşu öd kenarında /10/ dürteler her śabāħ bir miŝķāl maǾcūn sürincān yiye üzerine /11/ od görmedük bal şerbeti içe ġıdāsı ferrūc ķalyesi
45 b /1/ yā rūfidān yumurda yiye żaǾįf degülise śaffįn ŧamarından /2/ ķan alalar ihtiķān daħı müfįddür sakin olmazısa /3/ dögün vuralar işleye ammā Ǿırķu’n-nisā yan başında dize /4/ iner ŧopuġa degin zahmeti Ǿažįm olur evvel emirde dizi /5/ altından ķan almaķ gerek yā śaffįndan ammā Ǿilācı /6/ yan başı Ǿilācı gibidür bu daħı Ǿāmdur kim ŧopuķdan /7/ yuķaru dört barmak üzerinde dügün vuralar ŧaş yüzinden /8/ işleye ammā niķrįs baş barmaķda olur sızlar ŧalāķ /9/ üsti şişer ısıtması olur śaġ yanındayise śol ķolından /10/ baślįķ ŧamarından ķan almaķ gerek hevelān-ı hindį zaǾferān /11/ afyūn bādem yaġı ķaz yaġı aķ mūm erideler havānda bunları 46 a /1/ sahķ ideler dürteler eger teni renginde olurısa ferfiyūn /2/ yaġı bābūnac yaġı dürteler ayaġını ıssı śıġır boķuna ķoyalar etden /3/ yimişlerden perhįz eyleye pirinc harįresi tere yaġıyla yiye /4/ rişte bādem südiyle yiye maǾcūn-ı sürincān ve şarāb-ı benefşe /5/ daħı müfįddür ve ĥuķne ideler el-faślü’t-tasi’u /6/ ŧoķuzuncı faśılda devālį bildirelüm bilgil kim devāl /7/ bir Ǿilletdür kim baldırda olur gök ŧamarlaru buǾin ŧolaşuķ /8/ ŧolaşuķ olur ammā budur kim ol ŧamarından ķan alalar bir /9/ ŧūlāġıla berk baġlayalar dizinden ŧopuġuna degin el-faślü’l /10/ ‘āşįru onuncı faśılda dāǾul-fįli bildirelüm bilgil /11/ kim bu Ǿillet ġaliž
maddedür kim ayaġa dökilür
38
46 b /1/ tiz timār olmazısa ol ayaġı büyük olur bir ayaġından /2/ evvel emirde śaffįn ŧamarından ķan alalar ve bu yaķuyı düzeler /3/ serv ķozı maźu mürr-ü mekki aķāķıyā śabr-ı süķūŧurį muķul sirįş /4/ kesirā bunları dögeler sirke ve yumurda aġıyla /4/ yoġuralar ŧopuķdan dizine degin bize dürtüp muĥkem śaralar /6/ ĥabb-ı sūrincān ve şarāb-ı benefşe müfįddür ġaliž ve ekşi /7/ ŧaǾāmlardan śaķına laŧįf ġıdā yiye ammā nāsūr olıcaķ /8/ Ǿilāc müşkildür el elelmaķālelü’t tasi’u /9/ ŧoķuzuncı maķālesinde bedenüñ ŧaşra yüzinde olan /10/ Ǿilletleri beyān idelüm ve bu maķāle bir ķaç faśla müştemildür /11/ el-faślü’l- evvel evvelki faśılda saǾfe rencin bildirelüm 47 a /1/ bilgil kim başda ve yüzde başcuġazlar olur kim /2/ oġlancuķlaruñ çoķ olur ammā büyük kişinüñ evvel /3/ ķifāl ŧamarından ķan alalar yā hacāmet ideler ve başuñ /4/ ķanķı ŧamarı büyük ise ķan alalar heft miyveyile ishāl /5/ itdüreler ġaliž ŧaǾām virmeyeler ammā rūfidūn yumurda yiye /6/ ammā muķul erük aġacı pusı śarf sirkeyile ısladalar havānda /7/ sahķ ideler evvel başını ķazıdalar bunı dürteler oġlancuķlarda /8/ sirke merhemi yā zincifre merhemi dürteler anasına perhįz /9/ itdüreler el-faślü’ŝ-ŝānį ikinci faśılda dāǿü’ŝ-/10/ ŝǾaleb saç saķal dökülmekdür ve dāǿü’l-ĥayye yılan /11/ derisi bigi yüz ķavlar evvel iki veddaceyni açalar 47 b /1/ ayārįc-i feyķarā vireler yā maŧbūħ eftįmūn vireler saçın /2/ saķalın ķazıdalar bizile süzeler kim şol ķadar ŧamarlar gerile /3/ ammā bu otlarıla Ǿilāc ideler merzencūşi ķaynadalar süzeler suratın /4/ ve başın ıssıcaķ yuyalar üstine haŧaŧ dürteler bir gün ve bir /5/ gice ŧura andan śoñra mersįn suyıyla yuyalar /6/ ve mersįn yaġı dürteler yaħūż ayu yaġın dürteler yā ķurt yaġın /7/ sirkeyile sahķ ideler ammā bu ot saç bitürür deñiz /8/ köpügi on dirhem būre ħardal kükürd yabān /9/ kerefüs toħumı ferfiyūn ikişer dirhem mevįzek zerārįh /10/ birer dirhem bunları dögeler andan śoñra baśalüǾl-Ǿunsūl /11/ ħardal perr-i siyāvşān acı bādem zerdalü çekirdegi 48 a /1/ mersįn toħumı bunları süciyle zeyt yaġıyla ķaynadalar süzeler /2/ girü ķaynadalar tā kim süci gide zeyt ķala bu otları /3/ ķarışduralar dürteler ammā śaru kertekeleyi göyündüreler /4/ dögeler sürme bigi ola turunc ķabın havānda dögeler merhem /5/ bigi ola bir 39
ķaşuķ tere yaġı kertekele unı /6/ dögilmiş turunc tere yaġıyla ķarışduralar merhem bigi ola dürteler /7/ el-faślü’ŝ-ŝālisü üçünci faśılda baǾdidüşnāmı /8/ bildirelüm bilgil kim baǾdidüşnām bir Ǿilletdür kim /9/ başdan yüze iner çıķın çıķın ķızıl ķızıl olur yüzüñ /10/ levnini bozar Ǿilāc burnından ķan alalar ayārįc-i feyķara ile /11/ tenķıye ideler jįveyi kükürdile sahķ ideler isfidāc 48 b /1/ būre çinārek bunları acı yaġıla sahķ ideler gice dürteler /2/ arpayı ķaynadalar süzeler ılıcaķ arpa suyıyla yüzün yuya ġaliž /3/ ŧaǾāmları yimeye el-faślü’r-rabiǾu dördünci faśılda behaķı /4/ bildirelüm bilgil kim behaķ iki dürlüdür biri aķ /5/ ve biri ķaradur gövdede pul bigi olur ammā ol kim /6/ aķ olur balġamı ishāl ider ĥab vireler yā şarāb ammā bu terkįb /7/ ideler ķızıl boya şeytarāc turb toħumı kündüs ħardal tere toħumı /8/ turmus berāber dögeler sirkeyile sahķ ideler ammā kepek ŧuz /9/ ķaynadalar süzeler ol behaķ yirin yuya çıķıcaķ bir iri bizle süresin /10/ ķanda varısa tā kim yirleri ķızıl ola bu otı dürteler geceye dek /11/ ŧura śabāħ girü hammāma vara ammā ķara olurısa 49 a /1/ maŧbūh-ı eftįmūn içireler üvelik dibin dögeler birāz nişādır /2/ būre ķatalar dögeler havānda merhem bigi ola hammāma /3/ gideler śu dögünmedin dürtine ķatı ķatı ovalar biraz otıra andan /4/ yuna el-faślü’l- ħamisü beşinci faśılda baraśı bildirelüm/5/ bilgil kim baraś derinüñ altında çürük balġamdan olur /6/ çıķar aķça deñlü varduķça yayılur Ǿażayı dutar ammā /7/ evvel emirde ķuśduralar ve için ishāl itdüreler bu ĥabbile /8/ aķ turbdan iki dirhem śabr-ı süķūŧurį bir dirhem ĥabbuǾ-nįli /9/ yaǾni çivįt toħumı bir dirhem şahmü’l-hanžal buçuķ dirhem maĥmūde
/10/ üç çekirdek yımşaķ dögesin su ile yoġurasın hablar idesin /11/
gölgede ķurıdasın şerbeti iki dirhem ola 49 b /1/ andan śoñra bu maǾcūndan günde iki dirhem yiye /2/ ekrį-i fulful ķara helįle çām saķızınuñ perverdesi ġāyet aķ /3/ olur maśŧakį günlük zirā vendedifūn toħumı berāber dögesin /4/ balıla yoġurasın viresin ammā dürtecek şeyŧarāc ħarbaķ jengār /5/ üçer dirhem ķalye kireç ķara zernįc śaru zernįc dörder dirhem /6/ şehbūlfār buçuķ dirhem bunları dögeler Ǿırāķı śabūn oġlan /7/ südügiyle śarf sirkeyile havānda sahķ ideler bulamac /8/ bigi ola bu otları ķarışduralar hammāma gire çıķıcaķ iri /9/ bizile sürtine tā kim ķızıl ola dürtine acısına ķatlana
40
śabāħ /10/ girü hammāma vara bu daħı vardur kim baķām aġacın /11/ ķızıl boyayile ķaynada hammāmda dürtine su vurına ķızıl şarāb içe 50 a /1/ memzūc ola ve laŧįf ŧaǾāmlar yiye ġaliž ŧaǾāmlardan śaķına /2/ el-faślü’ŝ-ŝādisü altıncı faśılda cüzāmı bildirelüm bilgil /3/ kim ķan ve śafra göynümekden ŧamarları içinde südde olur /4/ ol sebebden bedenüñ levni azar bu marażlar peydā olur bādidüşnām /5/ dāǿü’ŝŝǾaleb dāǿü’l-ĥayye behaķ baraś kereb gövde çıķın çıķın /6/ olmaķ beden uyuşmaķ demregü dırnaķ kör olmaķ ol ayaķ yarılmaķ /7/ daǾu’l-Ǿāsed ayaķda elde başbart olmaķ bunlar ıślāĥa /8/ gelür Ǿilāc olıcaķ olur ammā gözi ħalķalanursa āvāzı /9/ boġuķ olurısa burın oturursa ayruķ Ǿilācı olmaz /10/ ammā evvel ibtidāsında ekhel ŧamarından ķan alalar üç günden /11/ śoñra veddaceyn ŧamarların açalar maŧbūħ-ı eftįmūn vireler
50 b /1/ her gün hammāma gide noħūd unı baķla unı būy toħumı /2/ unı südile ķarışduralar hammāmda gövdesine ķatı ķatı /3/ dürteler çıķıcaķ benefşe yaġı yā ķabaķ yaġı dürteler gövdesine her /4/ śabāħ süd çürügini içe mütevātır ġıdā oġlaķ eti /5/ ķuzı eti ħamırlu rişte yiye ġalįž ŧaǾāmlardan śaķına /6/ su yirine bir iki ķadeĥ şarāb içe memzūc ola el-faślü’ŝ /7/ ŝābiǾu yedinci faśılda uyuzı ve gicigi bildirelüm bilgil /8/ kim uyuz iki nevǾdür biri sulu ve biri ķurı ammā /9/ ķan ve śafrā göynümekden olur ammā sivilceler çıķar gicir /10/ iriñlenür bir mühmel Ǿilletdür kim cemįǾi aǾżaya /11/ yayılur ammā evvel heft miyve ile içini ishāl itdüreler 51 a /1/ andan śoñra iki eli üstinde hablu’z-ziraǾ ŧamarından /2/ ķan alalar ılıcaķ su içinde ve bu otı dürteler jįve on /3/ dirhem kükürd yedi dirhem çinārek biş dirhem sülügen /4/ biş dirhem şeyŧerāc altı dirhem bunları havāna ķoyalar jįveyi /5/ bile sahķ ideler tā kim ola ķözi yaķalar için alalar dögeler /6/ acı yaġıla sahķ ideler andan bu otları ķarışduralar hammāma /7/ gire gice dürtine yata śabāħ girü hammāma gide kepek dürtine /8/ bir lahža ovına yıķana çıķa ammā ol kim ķurı uyūzdur /9/ boza ŧuz gündüs mįǾa ķalye kirec bunları gül suyıyla /10/ ķarışduralar hammāmda dürtineler acıyınca otura yuna çıķa /11/ yā tere yaġı yā gül yaġın dürtüneler çıķıcaķ ammā giciyük kim
41
51b /1/ ķurı ola kil-i maħtūm yā kil-i ermenį üçer dirhem /2/ kāfūr zaǾfrān buçuġar dirhem zerdālüyi śarf sirkeyile /3/ ıśladalar ezeler biraz ŧuz bunlara ķatalar ķarışduralar hammāma gireler /4/ dürtineler biraz oturalar kepek dürtineler yuna çıķa yaħūż şalġamı /5/ ħaŧmiyile ķaynadalar noħūd unın ve nişāsta ķatalar hammāmda dürtineler /6/ yā defni yaġın dürtineler el-faślü’ŝ-ŝāminü sekizinci /7/ faśılda şerāyı yaǾni ķızamuġı bildirelüm bilgil kim ķızamuķ /8/
ķanuñ Ǿufūnetinden olur eger büyücek olur evvel /9/ emirde ekhel ŧamarından ķan alalar śabāħ sirkengübįn /10/ yā şarāb-ı Ǿunnāb yā maǾu’l-cübin içe ġıdāsı ķuzı eti yā /11/ oġlaķ etiyile ısfanāħ müzevveresi ola yā ferrūcile ammā 52a /1/ oġlancuķlarda çoķ olur zirā anasından duta gelür /2/ śıġır südin şekerile içüreler el- faślü’t-tasi’u /3/ ŧoķuzuncı faśılda çiçegi ve ħaśbeyi bildirelüm bilgil kim /4/ göyünmüş śafrā
ile balġamdan olur yigitlerde ve oġlancuķlarda /5/ vāķiǾ olur çıķmazdan öndün etile derinüñ arasına /6/ yayılur ısıtması ve suśalıġı olur çıķınca zahmet çeker /7/ ammā yigitde olurısa ekhel ŧamarından ķan alalar tamām /8/ çıķıcaķ ķoyalar kim ŧola gül yaġın dürteler gözine sürme-i /9/ ıśfahānı yā sirke çekeler yāħūż sumāķı gül /10/ suyında ıśladasın dembedem gözüne ŧamzurasın ve ġarġara /11/ itdüresin tā kim boġazdan yuķaru sirāyet itmeye yir yirin 52 b /1/ deşeler kim dökile andan śoñra hammāma vara çiçek yirleri /2/ çuķur olurısa bunı dürteler nişāsta arpa unı keŝįrā bāçe /3/ yaġıyla ķaruşduralar becid dürteler kim yerine gele ammā oġlancuķlarda /4/ olurısa śıġır südü ile kil-i irmeni bir iki üç dirhem /5/ ķatalar ezeler içüreler iki üç kez su istedükçe ammā ħaśpe /6/ yavuz Ǿilletdür ķatı hastalıķda yā ŧāǾūndan yā vebādan olur /7/ eger ħastalıķ içinde burnı domurursa eyüdür ħaśpesi /8/ boġazlanur ve eger ŧaşra dökilüp ķızıl olırısa ekhel /9/ ŧamarından ķan alalar şarāb-ı Ǿunnāb içüreler yā çig keçi /10/ südün içüreler eger ķara olurısa muħātaradur /11/ el-faślü’l-Ǿāşirü onuncı faśılda ŧāǾūnı 53 a /1/ ve vebāyı bildirelüm bilgil kim ŧāǾūn buŧ ve ķoltuķ ve ķulaķ /2/ ardında olur çıķar göz bigi baǾżısı žahir olur baǾżısı /3/ girü batar ve mizācı ķuvvetlü olıcaķ ŧolar deşilür ķatı istimāsı /4/ olur ve istifrāġ çoķ olur yanması olur gövdesi /5/ od bigi yanar ammā evvel ķan alalar çoķ aķıtmayalar istifrāġ /6/ ve ishāl olurısa almayalar bölüci yaralar ıssıcaķ üzerine vuralar /7/ sovuķ nesne vurmayalar su yirine şarāb-ı ĥummāż ezeler içine /8/ kil-i irmeni veyā 42
zehr-i ĥayvānį ezeler gül suyuyla /9/ nebāt şekkeriyle içüreler ħavfı üç günedek yā yedi /10/ güne degindür ammā ol kim vebādur gökçe /11/ çıķar giciyü ķızılca çoġı boġazda olur şişer ve ısıtması 53 b /1/ olur ve cemǾi aǾżāda daħı olur dırnaķdan ve sudan /2/ śaķınalar ammā kireç büber dökeler śabunı aġız yarıyıla /3/ sahķ ideler ķarışduralar merhem bigi ola üzerine vuralar baġlayalar /4/ ol gün ŧura hevelān-ı hindį kil-i irmeni kāfūr /5/ gül suyıyla ezeler dört yanına dürteler soyunmazısa tiryāk /6/ vuralar yā demürle ŧaġlayalar yā ķurś-ı zernįc ekeler biş altı gün /7/ geçerise yaķmayalar ķurbaġayı yaralar şekerile üzerine vuralar /8/ ŧura andan merhemi kāfūrį vuralar el-faślü’l-ĥādį /9/ Ǿaşer on birinci faśılda evrāmları yaǾni şişleri /10/ bildirelüm bilgil kim şişüñ sebebi yā ķandan yā /11/ śafrādan yā sevdādan olur ammā ķandan olursa 54 a /1/ rengi ķızıl ve hem ıssı olur ve ķatı śovuķuldār ammā śafrādan /2/ olursa od bigi yanar ve hem acır evvelkiden bunuñ ıssılıgı /3/ ziyāde olur ammā sevdādan olurısa ŧaş bigi ķatı olur /4/ hem śovuķ rengi ķaramturaķ olur sızısı olmaz ammā balġamdan /5/ olurısa gegşek olur barmaġıla basıcaķ yumuşaķ olur /6/ rengi aķ olur hem śovuķ ve sızusı az olur ammā ķandan /7/ ve śafradan olan şişe evvel ķan almaķ gerek andan /8/ rādıġ ŧılı vuralar ħaŧmi yapraġı ķızıl gül benefşe nilüfer /9/ bunları dögeler bezįr ķaŧūnā luǾābın alalar sirke gül yaġın /10/ yumurda aġın ķatalar ħıyārşenber balile bunları ķarışduralar vuralar /11/ birķaç kez gitmezise muĥallil yaķu vuralar tā kim ŧola deşeler 54 b /1/ ammā ol şiş kim sevdādan yā balġamdandur eger bedende /2/ imtilā varısa istifrāġ ide balġamiyye yaķular vuralar sevdāviyye /3/ dāħılyūn vuralar andan yigrek yoķdur el- faślü’ŝanį Ǿaşer /4/ on ikinci faśılda sereŧānı bildirelüm bilgil kim /5/ sereŧān sevdāvį Ǿilletdür
gelür çıķar baķla bigi ķaramtu /6/ varduķça yayılur ķaśķatı boġa ķabı bigi olur kökleri çoķ /7/ olur Ǿilācı müşkildür ķuvveti olurısa maŧbūħ eftįmūn /8/ vireler bu merhem aña müfįddür isfidāc yunmış marażı tūtiyā /9/ yunmış berāber dögeler bezįr ķaŧūnā luǾābile havānda sahķ ideler ķıvāma /10/ gele istiǾmāl ideler ħuśuśa kim Ǿavrat emcekinde olursa /11/ ayruķ aña çāre yoķdur el-faślü’ŝ-ŝaliŝü ‘aşer
43
55 a /1/ on üçüncü faśılda ħanāzįrı bildirelüm bilgil kim ħenāzįra /2/ ŧoñuz başı dirler tuhme olmaķdan vāķiǾ olur ķulaķ altında /3/ fınduķ bigi çıķar varuraķ ķoz bigi olur büyür ķatı olur /4/ ķuzılar yanında birķaç olur ammā Ǿilāc bir pare bize sirįş dürteler /5/ orta yerin delük ķoyalar ħanāzįra yapışduralar ol delük /6/ tiryāk vuralar bu daħı olur sarımsaķ bembāl ķurdı ħarbaķ /7/ berāber dögeler acı yaġıla ķarışduralar ol delüge panbuġıla /8/ vuralar üstine ķoz ķabıyıla ķaplayu ķoyalar bundan daħı āsān /9/ demürcükile gey vuralar dügün yeri ķoyıcaķ nuħaǾ vuralar /10/ ķurś-ı zarnįc ekeler yedi sekiz günde oynaya dört /11/ yanını eski panbuġile çivileyeler gele çıķa yerine panbuķ vuralar 55 b /1/ yā sünger andan śoñra merhem-i hevāriyyūn yā merhem-i baselįķūn /2/ yā merhem-i zincifre ile istiǾmāl ideler el-faślü’r-rabiǾu ‘aşer /3/ on dördünci faśılda beyżāyı bildirelüm bilgil kim beyżā /4/ bir maddedür kim dimāġdan iner ķulaķ ardına dökilür yumurda /5/ bigi olur sancar ısıtması olur teni renginde /6/ olur gövdesi yanar evvel ķifāl ŧamarından ķan alalar andan śoñra /7/ muĥallil yaķular vuralar şįşe vuralar birķaç kez hem açmasından /8/ taǾcįl itmeyeler tā kim madde nużc ola altından nişterile /9/ soytarı açalar çoķ aķıtmayalar merhem-i baselįķūn fetile istiǾmāl /10/ ideler ġıdāsı rūfidūn yumurda yā yaġlu pirinç şorbası ola /11/ ammā oġlancuķlarda çoķ olur anasından duta gelür yaķu vuralar 56 a /1/ açmasına ivmeyeler şāyed kim içi ŧopŧolu ķan ola ammā /2/ boġazuñ ŧaşu yüzüne madde dökülse anuñ daħı Ǿilācı /3/ böyledür yaķularla ŧola deşile el-faślü’l- ħāmisü ‘aşer /4/ on bişinci faśılda kelefi ve şerāǾı bildirelüm bilgil /5/ kim kelef didügümiz yüzde olan çiġde /6/ dirler ekser yüklü Ǿavratlaruñ çoķ olur ammā evvel burnından /8/ ķan alalar bu terkįbi ideler zįyaķ biş dirhem kümiş /9/ putesiyle havānda sahķ ideler ġubār olınca kaġıda ķoyalar /10/ isfidāc būzeydān deñiz köpügi aķ Ǿanzerūt maśŧakį /11/ günlük dörder dirhem bunları dögeler un bigi ola 56 b /1/ şįrlagūn otuz dirhem on biş dirhem aķ mūm erideler bunları /2/ ķarışduralar yumurda aġın ķatalar sahķ ideler arpa ķaynadalar su ile /3/ yüzün yuya gice bundan dürtineler yata śabāħ bu su ile yüzün /4/ yuya ammā şare-i ķurdeşeni dirler yaśśı pul bigi olur gicir /5/ ķaşıyıcaķ ķalķar evvel ekhel yā baślįķ ŧamarından ķan alalar /6/ heft miyve ile içini ishāl 44
itdüreler ve sovuķ ġıdālar vireler /7/ su yerine şarāb-ı Ǿunnāb vireler içe zerdālüyi sirkeyile ıślayalar /8/ ezeler çekürdegi çıķa içine kiremüd unıyile arpa unı /9/ ķatalar ķarışduralar hammāma gire dürtüne bir zamān ŧura yayķana /10/ çıķa el-faślü’s-sādisü ‘aşer on altıncı /11/ faśılda ķubāyı yaǾni demregüyi bildirelüm bilgil kim 57 a /1/ demregü ķan göynümekden ve sevdādan olur ammā Ǿilācı /2/ bunı ideler ol azāyı ılıcaķ su ile yuyalar iri bizile süreler /3/ tā kim ķızıl ola jengār iki dirhem boza bir dirhem /4/ benbül ķurdı iki dirhem şeyterāc dört dirhem dögeler /5/ acı yaġıla sarımsaġı dögeler ķarışduralar dürteler bir gice ŧura /6/ ķoparur üzerine tere yaġın dürteler yā śaru zarnįc firengį ķalye /7/ kireç bişer dirhem ķara zarnįc bunları dögeler śabun /8/ suyıyla ķarışduralar hammāmda dürteler oturalar acıyınca andan /9/ śoñra yayķana çıķa sirke merhemin dürteler günde /10/ iki kez ammā tiryāk daħı eyüdür andan mücerreb yoķdur /11/ ve hem maŧbūħ eftįmūn vireler sevdāyı arıda 57 b /1/ el-faślü’l sābi’u ‘aşer on yedinci faśılda ŝalili /2/ bildirelüm bilgil kim aña sigil dirler ġalįž balġamdan /3/ ve siñirden olur yumrıcaķ olur özerür üsti yarılur /4/ ammā Ǿilācı dırnaķile dibini berk baśalar çepçevre tā kim dibi /5/ incele çekeler çıķa ķan çıķmadın yerine saġ ŧuz ŧolduralar /6/ berk baġlayalar eger dırnaġa gelmezise badıncān üzerine ġāyet süreler /7/ kendü düşer yaħūż tiryāk dürteler çıķarur ammā sigile /8/ beñzer tūt bigi olur yarılur ķanar aña tuŝe dirler aña daħı /9/ tiz şāf soķalar yā tiryāk yā ķurś-ı zarnįc vuralar çıķa yerini merhemile /10/ bitüreler ammā çoķ olurısa uvacuķ butraġı günde bir dānesin /11/ ķırķ günedek yiye mahv ola el-faślü’ŝ ŝāminü ‘aşer 58 a /1/ on sekizinci faśılda ĥumre ve buŝūrları bildirelüm bilgil /2/ kim ĥumre bir veremdür kim hem ķandan ve śafrādan /3/ olur ammā baǾżısı baķla bigi ķızıl olur baǾżısı kiçirek /4/ olur kimerisi döner ķızıl iken gök olur çevre /5/ yanı şişer ġāyet ıssı olur hem ısıtması olur baǾżısı /6/ aya deñlü olur ammā evvel baślįķ ŧamarından ķan alalar andan /7/ maŧbuħ temirhindi ile için ishāl ideler merhem-i kāfūrį /8/ vuralar üzerine pazu yapraġın yā öyken vuralar gül yaġıyla /9/ ammā buŝūr kim sivilcelerdür ŧaru bigi çıķar sancar ve acır /10/ ammā baślįķ ŧamarından ķan alalar heft miyveyile içini /11/ ishāl itdüreler andan ħıyārşenber içini sirkeyle ezeler biraz 45
58 b /1/ gül yaġın yumurda aġın ķatalar bile ķarışduralar dürteler yā kāfūrį /2/ yā sirke merhemin dürteler faśl bu faśılda /3/ cirāhatleri beyān idelüm bu faśıl daħı birķaç faśla müştemįldür /4/ el-faślü’l- evvel evvelki faśılda cirāhati bildirelüm bilgil kim /5/ cirāhat vaķiǾ olmaķ ķılıçdan yā oķdan yā süñüden yā bıçaķdan yā çomaķdan /6/ yā ŧaşdan yā maddeden ammā başa darb ŧoķunsa domalsa /7/ bilesin kim ķafa uvanmışdur bir aġaç vireler ıśıra ķatı aġrır dirse /8/ ħavfı var ol urulan yirüñ derisi çuķur olursa /9/ gözleri ķan olur bilesin kim ķafa uvanmışdur ol /10/ aracuġı ħecek yaralar her başına igneyile ķızıl ebrişüm /11/ geçüreler kim ķafa açıla ķanını ķarşu süngerile alalar 59 a /1/ ŧamarı kesilürse ŧaġlaġucıla ŧaġlayalar uvanmış kemügüni /2/ berkekile çıķaralar göreler kim beynine ķan inmişmi /3/ şeker ekeler ol delük üzerine ivlādį ķoyalar eski panbuķ yā /4/ ısfūnkar gerü ķoyalar yaturalar deñiz mevcį bigi beyni ŧaşra /5/ bıraġur ķanı kendüyi arıdur pāk ider ol kesilen derileri /6/ sileler yerine maśŧakį Ǿanzerūt günlük maĥm ūde ekeler birikdüreler /7/ dikeler altlarında delücek ķoyalar merhem vurmayalar mūmlu balı dökeler /8/ bize dürtüp başına vuralar eger beynine ħardal deñlü ħaŧa ŧoķunursa /9/ iki üç günde helāk olur ammā ķafa uvanmayup yumrılanursa /10/ zehmi kesile yaralar ol ķara ķan döküle gide ammā ķılıçdan /11/ şaķ olup ŧamar kesilürise ĥummāż ekesin eski panbuġıla yumurda śarusun 59b /1/ vurasın üstüne berk baġlayalar yā keçe yaķup vuralar üç gün /2/ ŧura süciyile zeyt yaġın ķaynadalar ķarşu anuñıla ıśladalar /3/ panbuķ yā keçe ķopa çevre yanında saçı varısa sınduyıla /4/ gidereler mįlile arayalar kemük ne varısa arıdalar /5/ merhem-i hevāriyyūn yā baselįķūn istiǾmāl ideler ammā oķ /6/ zaħmį olsa mįlile arayasın yā mūmile yaķında ise şaķ idip /7/ çıķarasın ıraķdayısa demren kesile çıķarasın demren /8/ etde durmaz gezer kemükde eglenür baselįķūnıla /9/ istiǾmāl ider ammā süñüden ve bıçaķ zaħmında şarāyın /10/ kesilse ķanı durmasa ħun banduralar berk baġlayalar /11/ dört biş günden śoñra açalar günde iki kez merhem
46
60 a /1/ vuralar ammā bunlaruñ zaħmından baġarsuķ ŧaşra çıķsa yaġı /2/ varısa keseler eger kiçirek olup baġarsuķ śıġmazsa yaraya /3/ büyücek açalar ayaġın yuķaru ķalduralar baġarsuġı zeyti süciyile /4/ yuyalar gögsüne eksüzden śovuķ su vuralar baġarsuķ /5/ içerü çekilür andan dikeler ammā süd çürüġüyle hıyār/6/ şenber içüreler ġıdāsı bādem südiyile rişte ola eger /7/ baġarsuķda ħaŧa varısa muķayyed olmayalar el-faślü’ŝ-ŝānį /8/ ikinci faśılda şuķāķ kim el ayaķ yarılmaķdur anı bildirelüm /9/ bilgil kim ķan göynümekden ve sevdādan olur evvel /10/ maŧbuħı eftįmūnile içi ishāl itdüreler andan śoñra /11/ ħaŧmi yapraġın şalġam yapraġın kepek bunları süciyile ķaynadalar elini 60 b /1/ ayaġın yuyalar tā kim ķızıl ola andan keŝįrā śamġ nişāsta /2/ ayva çekirdegi bezįr ķaŧūnā luǾabın alalar birbirine ķatalar dürteler yā merhem-i /3/ kāfūrį dürteler yā bögürtlen yapraġın yılan bıçaġı dibiyle dögeler /4/ boġa ķanın ķatalar dürteler el-faślü’ŝ-ŝālisü üçünci faśılda /5/ namle rencin bildirelüm bilgil kim namle bir rencdür kim uyuz /6/ bigi çıķar açılur delük delük olur ķarınca ini bigi yir yir /7/ deşilür işler iriñi aķar ekŝeri gögüste olur ammā /8/ delinmedin anı ŧaġıdalar açılıcaķ çoķ zahmet ider evvel heft meyveyile /9/ tenķįye ideler etlü ġıdā virmeyeler yaġıla pirinç aşın vireler ŧaǾdicį /10/ otlar ķızıl śandal şāf-ı māmışā isfidāc ŧin-i irmeni /11/ keŝįrā kāfūr her birinden birer dirhem afyūn buçuķ dirhem 61 a /1/ suyıla ezeler fınduķ bigi ideler ĥācet vaķtında gül suyıyla /2/ yā sirkeyile ezeler vuralar deşilürse tiz şāf soķalar yā ķurś-ı zarnįc /3/ ekeler aça naśūr etleri yiye merhem-i hevāriyyūn ile işleye /4/ el-faślü’r-rabiǾu dördünci faśılda dāħisi bildirelüm /5/ bilgil kim dāħis ķurlıġandur bir Ǿilletdür kim dırnaķ /6/ dibine dökilür ķızarur sancar zahmet virür evvel ıssı suya ķoya /7/ yā ıssı yaġ yaķar içine ķoyalar sakin ola eger sakin /8/ olmazısa bunı ideler enciri ķaynadalar südüle ġalįž olunca /9/ ve ķoz ve zift bile havānda dögeler yaķu eyleyeler vuralar ammā /10/ artuķ et biterse üsfünkar vuralar jengārıla merhem-i /11/ baselįķūnıla istiǾmāl ideler el-faślü’l- ħamisü 61 b /1/ beşinci faśılda dübeylāyi bildirelüm bilgil kim dübeylā bir Ǿiletdür kim /2/ arķaya dökilür yumrı olur sancusı az olur aġrımaz teni /3/ renginde köknar ķozaġına beñzer ammā evvel ol araya /4/ ķuru şişeyile çekeler andan śoñra yumuşaducı yaķu vuralar tamām ŧola /5/ 47
niştirile açalar dökile fetilile merhem istiǾmāl ideler ammā /6/ būd içinde olana enverse dirler ŧopuķ üstünde olana /7/ falġamūnį dirler üzerine baķasın eger rengi benefşe renginde /8/ olurısa saķınasın yarmayasın zira ķanuñ anasıdur ayruķ /9/ dutulmaġa çāre olmaz helāk olur velį berk dutucı yaķular vuralar /10/ berk baġlayalar ayaġa dökilür büyük veremdür ıssı ĥummāsı olur /11/ ve aŧeşi çoķ olur buña daħı sovuķ yaķular vuralar kişnįcile açmayalar 62 a /1/ el-faślü’ŝ-ŝādisü altıncı faśılda salǾāyı bildirelüm /2/ bilgil kim salǾa balġāmį Ǿilletdür bedende çıķar yumrıcaķ fınduķ /3/ bigi teni renginde olur aġrımaz varduķça büyür tįzcek /4/ yaralar çıķaralar yā demürile gey vuralar eger büyük olurısa /5/ ele gelürse dibinden baġlayalar ķaŧǾ ideler birini ŧaġlayalar /6/ eger ele gelmezise bir iki yerde dileler tiz şāf vuralar ammā /7/ yarması oladur çıķıcaķ yerine panbuķ vuralar bir gün ŧura /8/ śoñunda merhem-i baselįķūnıla istiǾmāl ideler el-faślü’ŝ- /9/ ŝābiǾu yedinci faśılda ħurrācı bildirelüm bilgil kim /10/ ħurrāc bir veremdür kim mafśallara dökilür ıssı olur /11/ baǾżısı teni renginde yumrılanur deşilür iriñi
62 b /1/ mütevātır gelür ammā naśūr olurısa tizliginden iriñi /2/ kemügi çürütmeyince ķomaz ammā evvel açılmadın rāzıǾ yaķular /3/ vuralar yā ķurşunı çürideler suluken berāber isfidāc-ı /4/ mürdeseng berāber dögeler ħıyārşenber balıyla havānda sahķ /5/ ideler sümüklü ķurdı bir ķaba ķoyalar üzerine ŧuzlu su ķoyalar /6/ ķuśar abbaķ köpük olur anuñıla sahķ ideler bunları ol /7/ araya dürteler deve yüniñ vuralar baġlayalar eger ŧolarsa /8/ büyücek açalar yoġun ķuru fetil yā üsfünkār soķalar eründüķden /9/ śoñra göreler kemükde ħaŧa varısa /10/ arıdalar görinür yirdeyise eger kemük görünmezse /11/ merāhimile istiǾmāl ideler el-faślü’ŝ- ŝāminü
63 a /1/ sekizinci faśılda emcek Ǿilletlerin bildirelüm bilgil kim /2/ emcek aġrısınuñ sebebi muħālif yimekler yimekden yaħūż /3/ ümsünmeķden olur şişer ķızıl olur sancar istimāsı /4/ olur evvel ekhel ŧamarından ķan alalar etlü aş virmeyeler mercimek /5/ yā rişte ħatunŧuzluġıla tere yaġıyla yiye ve şarāb-ı benefşe /6/ śabāħ içe kil-i irmeni aķ śandal ŧebāşįr-i hindį dögeler /7/ yumurda aġıyla gül yaġıyla bir dirhem kāfūrı ezeler /8/ ķarışduralar dürteler üzerine
48
çükündür yapraġın ķoyalar śaralar /9/ eger ŧaġılmazısa yimüşe daħı yaķular vuralar tā kim ucı /10/ belüre açalar dökile fetilile nebāt şekerile merhem-i kāfūrį /11/ dürteler günde iki kez ħōş fetili kesmeyeler
63 b /1/ tā kim söküle andan gögsin emeler süd gele eger /2/ ucı deriñ ise kim emmege gelmezise yarım ķoz içini /3/ orta yirden deleler üzerine ķoyalar śaralar gelür çıķar emcek /4/ ayruķ Ǿużva beñzemez Ǿilāc gökçek gerekdür ammā /5/ yaķuyıla uç virmezise şişi gökçil ve ķatı olurısa yarmasından /6/ śaķınalar el-faślü’t-tasi’u ŧoķuzuncı faśılda nār-ı fārisį /7/ bildirelüm bilgil kim nār-ı fāris ayaķda olur çıbancuķlardur /8/ ķızılca giciyü çıķardalar delük olur śaru su aķar dökdüġü /9/ yirde daħı çıķar yayılur filūrį deñlü olur ekŝer bu renc /10/ cüllāhlarda olur ammā ķan Ǿufūnetinden olur ammā evvel iki /11/ śaffįn ŧamarından ķan alalar ılıcaķ su içinde irtesi hammāmda 64 a /1/ ādem sacıyıla yuyalar sirke merhemi dürteler içinde sülügen /2/ ķatılmış ola bu daħı olur kim śarf sirkeyile kili ıśladalar /3/ üzerine biş dirhem zerdeçūpe ķatalar sahķ ideler dürteler birķaç kez /4/ eger nāśūr olurısa çoġı ķurha olur ammā eyle onuñ ķurś-ı zarnįc ekeler /5/ irtesi nuħaǾ vuralar tā ol çürükler çıķınca iki üç kez /6/ ķuru panbuķ vuralar andan śoñra bitürici merhem vuralar günde /7/ iki kez yara düz olıcaķ zürūr ekeler el-faślü’l-Ǿāşirü /8/ onuncı faśılda ākileyi bildirelüm bilgil kim ākile yinür /9/ başdur ol bir veremdür kim aǾżāda çıķar ķızılca çevre /10/ yanı gökçe olur şişer varduķça çürük ķoķar yinür elde /11/ gövdede ayaķda olur ammā ayaķda elde olan kemügi 64 b /1/ çüridür ħarāb idüp ķarha olur ammā evvel emirde öykenile /2/ şeker vuralar yā merhem-i kāfūrį vuralar eger nāśūr olmış /3/ olursa ķurs-ı zarnįc ekeler üzerine çıķınca nuħaǾ vuralar /4/ biş on günde ol murdār et çıķar kemük açılursa /5/ şeker ekesin üç gün ķazıyasın eger kemükden /6/ ķan çıķarsa bilesin kim ol kemük yaramaz ķarşu şeker /7/ ekesin eski panbuķ ķoyasın baġlayasın tā cehd idesin kim /8/ ol kemügi çıķarasın zira ol Ǿillet kemügi arasına /9/ girür kemügi ķaldurır çünki kemügi çıķarasın /10/ çevre yanına merhem-i baselįķūn vurasın orta yerine eski panbuķ /11/ vurasın kim gele berāber ola ortada artuķ et bitmeye
49
65 a /1/ tamām berāber olıcaķ sirke merhemin yā zürūr ekesin /2/ velį ħōş kemendin muĥkem baġlayalar el-faślü’l-ĥādį /3/ Ǿaşer on birinci faśılda sınuķ ve bertükleri bildirelüm /4/ bilgil kim sügsün çıķmaķ sebebi yā düşmekden yā /5/ vurmaķdan olur nişānı başına ķalduramaz saġına śolına /6/ dönemez Ǿilācı hammāma ķoyalar gül yaġıyla sıġayalar andan ılıcaķ /7/ su ile yuyalar baġdaş ķura bir kişi dizi üstinde otura /8/ bilini berk ķucaķlaya ķulaġı berāberinden bir yaġlıķ baġlayalar ol /9/ yaġlıġı oynadıraķ ġafil iken muĥkem çekeler yirine gele /10/ çatlaya saġına śoluna döndüre ķīrūŧį dürte ammā köprücek /11/ śınsa ķol aşaġa düşer kemük sırılanur baǾżısı yarılur 65 b /1/ ŧaşra çıķar ammā Ǿilāc bir kişi ķoltuġı altından muĥkem /2/ duta bir kişi daħı ķolunı çeke bir kişi ķucaķlaya ol /3/ kemügün üstüni sıġayalar düz ola maśŧakį çirįş yumurda ile /4/ ķarışduralar bize dürteler üzerine vuralar panbuķdan yaśduķ ideler /5/ üzerine ķoyalar köbrüçek özini bir taħta vuralar ķoltuġına ŧop /6/ ķoyup ħōş kemendile berk śaralar elini boynına aśalar kim /7/ hareket itmeye biş on gün ammā omuz çıķsa eli aşaġa /8/ düşer elini başına iledimez omuzuñ yiri ķoķ olur omuz aşaġa /9/ ķoltuķ içine girür ammā çalķoyun yaturalar ķuşaġıla baġlayalar ol /10/ ķuşaġun ucunı bir kişi aşaġa çeke bir kişi gögsini /11/ baśa daħı ol ķolunı çeke ŧoġru ayaķ ökçesiyile ķaķıvireler 66 a /1/ eger birķaç gün üzerine geçdiyise hammāma ilede gül /2/ yaġıyla ova ħuŧābcılar merdānesi bigi bulalar biz ve keçe ŧolayalar /3/ ķoltuġı altına ķoyalar ķolunı yuķaru dirseginden dutup /4/ muĥkem çekeler yüzden yaña çevireler baśıvireler ol /5/ kemük yerine varur girü yaķu vuralar ŧopıla muĥkem śaralar /6/ ammā çeñe çıķsa ķatı esnemekden olur aġzı yumulamaz /7/ ve sulanur salyası aķar ammā gül yaġıyla ŧolukların yaġlayalar /8/ sıġayalar ardından iki baş barmaġın aġzına śoķa tā çeñe /9/ dibine degin ķalan barmaķlarıyla çeñeyi ķavzaya muĥkem /10/ duta nazārulayu içerü barmaġıla ol çeñe bendini aşaġa /11/ baśa dışraġı barmaķlarıyla yuķaru ķaldura yirine varur 66 b /1/ bir iki gün harįre içe nesne çeynemeye ammā dirsek /2/ çıķsa biraz müşkildür bir ķaç gün üzerine geçerse /3/ zahmetlü olur ammā śamān defni yapraġı ħaŧmi yapraġı /4/ 50
köyegü otı kepek ŧoz bunları süciyle ķaynadalar dirsegi /5/ yuyalar tā kim ķızıl ola yaġıla sıġayalar baġdaş kurup /6/ otura bir kişi ardından muĥkem duta ol ķan alınur yire /7/ bir pāre keçe ķoya ve bir kişi bazūsından berk duta /8/ deprenmeye bir terkü bıraġa iki ucun baġlaya kendü ayaġını /9/ içine ķoya bilegin berk dutalar ķaldurıraķ ķagıra ayaġıla /10/ yirine vara ammā bilek çıķsa barmaķların yuķaru ķaldurımaz /11/ ammā ılıcaķ suyıla yuyalar çekeler muĥkem çatlaya yirine vara varmazısa 67 a /1/ bilegine bir aġır ŧaş baġlayalar bir kişi dirseginden berk duta /2/ ŧaşı eksüzde ķoyuvire eliyle silkivire yirine vara /3/ ammā yan başı çıķsa ayaġını bu kez śızlar aķsar ammā /4/ evvel ılıcaķ su ile yuyalar andan baġdaş ķura ol ayaġını bir ayaġı /5/ üzerine ķoya bir yaġlıķ ile berk baġlaya ŧopuķların bir kişi ardından /6/ duta muĥkem bu öginden bu öninden baśıvire berk yirine vara /7/ oġlancuķlaruñ olurısa bilinden bir kişi berk duta bu /8/ öninden baldırın duta oña tilceġile yuķaru ķaldura /9/ yirine vara yaħūż çıkıvire yaħūż baldırın duta bir elinüñ /10/ ayasıyla baśıvire ammā diz çıķsa ayaġın egemez ve dirşüremez /11/ zirā kim dizüñ degirmeni yirinden çıķar ammā ılıcaķ
67 b /1/ su ile yuyalar yaġıla ovalar yuķaru berk yayı serer bigi sereler kim /2/ ol degirmen sıvışmaya bir çuķurcuķ ideler yirde ol kişi /3/ yüzün ķoyu teyüreler ol ķoyu berāberinden diz ŧaşra ayaġınuñ urışan /4/ dizinü içine ķoya bir kişi üzerine otura kim deprenmeye /5/ bir ayaġın uyluġına baśa iki eliyle incigin duta muĥkem /6/ yuķaru çeke şöyle ege kim çatlaya diz çuķura gire /7/ yaķu vura baġlaya ammā ŧopuķ çıķsa bir yanına egilür baśamaz /8/ ammā yiri ķoyucaķ ideler üzerine ķoyalar baśıvireler yerine vara yaħūż /9/ muĥkem çekeler çatlaya yirine vara ammā ķol bilek būd incük /10/ śınsa herķanķı olsa bir taħta üzerinde çekeler ŧoġruldalar /11/sıġayalar yaķu ile śaralar ħōş kemend idüp taħtalarıla berkideler 68 a /1/ eger sinüķ derü yarup çıķdıysa eger çıķmaluyıśa /2/ çıķaralar berk ise çeke yirine vara baġlaya cirahāt yirin /3/ açuķ ķoyalar merhem vurmaġa ķolay ola su yirine śaru aġaç /4/ suyın içe ammā gök süsen dibin ķaynadalar su yirine mūmyā /5/ ķatalar şekerile içe tā kim kemügi muttaśıl ola ammā /6/ siñir bozulsa cirāhatden defni yapraġı yarbūz güyegü otı /7/
51
śamān evren yavşānı merzenkūş rāziyāne dibi kerefüs /8/ dibi ħaŧmį yapraġı şalġam kepek ŧuz bunları süciyle ķaynadalar ol /9/ Ǿużvı bunuñıla yuyalar kim ķızıl ola andan bu yaġı dürteler geyik /10/ iligi śıġır incügi iligi eşek iligi ķaz yaġı taķuķ yaġı /11/ paça yaġı ķuyruķ yaġı maśŧakį bunları erideler içine
68 b /1/ aķ neft ķatalar dürteler yir baġarsuķı ķuyruķ yaġı balçıķ ħurmā bunları /2/ merhem bigi dögeler ol siñir üzerine vuralar birķaç kez /3/ el-faślü’ŝanį Ǿaşer on ikinci faśılda /4/ yılan ve Ǿaķreb ve bu soķduġın bildirelüm bilgil kim yılanlardan /5/ afǾį bigi yavuz yılan yoķdur Türkçe aña engerek dirler /6/ aġu ve tiryāk andan olur ādami vursa helāk ider ayruķ /7/ yılan bigi degül ol vurduġı yirden ķan çıķmaz /8/ yiri ķapķara olur aġrısından Ǿaķlı zāyil olur eger /9/ barmaķda olurısa fiǾl-ĥāl dibinden berk baġlayalar ki /10/ aġu yuķaru sirāyet eylemeye kesmelü yirdeyise keseler /11/ kesmelü yirde degülise kesmeyeler oyalar içine sarımsaķ 69 a /1/ tavuķ boķın ŧuz dökeler ķoyalar ammā ol ki aġusız yılandur soķıcaķ ķan /2/ çıķar gögermez şişer sancar ol yiri derhāl dört /3/ biş yirde gereyile yaralar şįşe vuralar ķanın çekeler ammā şįşe /4/ çeken kişi aç olmaya aġzına gül yaġın dürtüne sarımsaķ /5/ taķuķ boķun dökeler vuralar tiryāķ-ı erbaǾa dürteler hem içüreler ammā /6/ Ǿaķreb ve bu soķduġına bulūc vuralar yā kendüyi sarımsaķ /7/ ve ŧuzıla vuralar yā tiryāķ dürteler defǾ ola ammā ādemi ķuduz it /8/ dalasa evvel ol azāyı hecāmet ideler ķanın çekeler /9/ ammā su geçmesinden śaķınalar hem dili altından ķan alalar /10/ iki denk ķuduz böcegini dögeler südile içüreler tiryāķ /11/ içüreler eger ŧoñuz ödini denk içürürlerise mücerrebdür 69 b /1/ el-faślü’ŝ-ŝaliŝü ‘aşer on üçünci faśılda /2/ key vurmaġı bildirelüm yaǾni dögün vurmaġı bilgil kim /3/ dögün eski baş aġrısına depeye vuralar ve her mafśalda kim /4/ śızı olur Ǿilācıla gelmez üzerine dögün vuralar ŧaǾūnı /5/ vurmaķ gerek vardur kim ķatı maddeler dögilür ammā /6/ şol evrām ki yaķuyıla işlemeye dögün vuralar başıġa /7/ işleye ammā od göynügüne evvel emirde ŧāhįn dürteler yā merhem-i /8/ kāfūrį dürteler yā sirke merhemin vuralar yā sirkeyile /9/ yumurda aġıyla kili sahķ ideler havānda kettān bizine dürtüp /10/ yanuġa vuralar el-faślü’r-rabi’u ‘aşer on dördünci /11/ faśılda ĥummāyı yaǾni ısıtmayı bildirelüm bilgil kim ısıtma
52
70 a /1/ yay ve güz günlerinde vaķįǾ olur şol Ǿistimā kim /2/ üşütmez bedenüñ harāreti ziyāde olur yüzi ve ķulaķları ķızarur /3/ ve ŧamarları gerilür ve bevli ķızılsaġu gelür evvel /4/ emirde ekhel ŧamarından ķan alalar içini heft miyve ile /5/ ishāl ideler ve ıssı ŧaǾāmlardan śaķınalar ġıdāsı arpa /6/ cevāvı ve temürhindį ile yiye su yirine şarāb-ı Ǿunnāb ola /7/ bunuñ bigi ısıtma tįz zāil olur bu ısıtma ĥummā-yı yevmį dirler /8/ ammā ol ĥummā kim balġamıla śafrādan olur bir zamān üşüdip /9/ ditredür andan śoñra bedeni ķızdırur ŧasalandurur başı /10/ aġrılanur göñli döner bir zamān dutar derlemeyince ayılmaz /11/ baǾżısı olur kim bir gün ķurı bir gün dutar olur kim 70 b /1/ iki gün dönmez bir gün dutar buña ĥummā-yı ġıb dirler /2/ ammā tedbįri ġıdāsı arpa cevāvı ola temürhindį ile yā ķabaķ /3/ müzevveresi ķoruķ suyıyla yā bādem yaġıyla śabāħ nār şarābın /4/ yā sirkengübin içe ve göñlü dönerse ķuśduralar üç /5/ günde bir hammāma gide ammā ĥummā-yı źįķ kim harāreti zāyil /6/ olmaz gice ve gündüz şol deñlü dutar kim bedenüñ /7/ etini arıdur śoñra öksürük ider muħāŧaradur bunuñ /8/ bigi ısıtmaluya göñlü ne dilerise vireler ammā bilgil kim /9/ ısıtmanuñ nevǾi çoķdur el elel-maķāletü’lmaķāletü’l -Ǿāşirü /10/ onuncı maķālesinde yimegi ve içmegi bildirelüm bu maķāle daħı /11/ birķaç faśla müştemįldür el-faślü’l- evvel evvelki faśılda 71 a /1/ dāneleri bildirelüm bilgil kim buġday ıssı ve terdür evvelki /2/ derecede dāneler içinde insanuñ ŧabiǾatına andan muvāfıķ yoķdur anı /3/ çigle yimeyeler maǾįdeye aġır gelür ve içi yilile ŧoldurur /4/ ve ķarında ķurt tevellüd eyler ammā buġdayuñ ķabın giderüp bişiricek /5/ şehvet arturur içegüyi berk ider ve ķuvvet virür ammā arpa /6/ sovuķ terdür taġdiyesi buġday taġdiyesinden azdur ķarnı baġlar yavuz /7/ ħılŧları tevellüd eyler ammā ŧaru sovuķ ķurudur hażmı giç olur /8/ ve ishāli baġlar ammā noħūd ıssıdur terdür giç siñer /9/ ammā taġdįyesi çoķdur ve erlik suyın arturur yüzüñ rengini /10/ eyü eyler ve āvazı śāfį eyler ve Ǿavratuñ südin ziyāde eyler ve /11/ cimāǾa ķuvvet virür ve südügi sürer bögrek yolunı arıdur 71 b /1/ ammā baķla yaşı sovuķ terdür balġamı arturur ķurusı sovuķ /2/ ķurıdur yil eyler ve ķarnı şişirür bişmişi içi baġlar ķarnı ŧoķ /3/ dutar velį su içürür ammā mercümek sovuķ 53
ķurudur śafranuñ /4/ ve ķanuñ tįzligin giderür giç siñer becid yeçek /5/ cüzām rencin getürür yiyicek yaġıla yimek gerek ammā bögrülce /6/ ıssı terdür bedeni semirdür ve cimāǾ ķuvvetin artturur gögüse /7/ öykene fāyide ider ve ĥayżı açar çoķ yicek yil eyler yaġ ve sirkeyile /8/ yiyeler ammā pirinç ıssıdur hem ķabıżdur ve eyüdürler pirinç muǾtedįldür /9/ yiyeler ammā pirinc yumadın bişürüp yirlerise maǾide aġrısın giderür /10/ ve ķabż eyler yüzüñ rengin ħūş eyler ve gövdeyi semirdür ammā /11/ ķulunçlu kişiye yaramazdur ammā küncid ıssı terdür bedeni semirdür 72 a /1/ ķabuķlısı tįz siñer ķabsuzı artuķ semirdürligin maǾideyi /2/ gekşedür ammā ħaşħāş sovuķ ķurudur öksürügi sakin /3/ ider ve uyķu getürür ve dimāġdan anın balġamı arıdur ve erlik /4/ suyın arŧurur ammā ħurmā ıssı ķurudur ķoyu ķan tevellüd eyler gögüse /5/ öykene yarar bend köşeleri yumşadur erlik suyın arturur /6/ çoķ yiyicek baş aġrıdur ammā ŧuhmegān sovuķdur cigerüñ /7/ ıssılıgın giderür ve ıssı istimalara fāyide eyler ķurup /8/ suyın içerlerise ķan gelmesini içden baġlar çoķ içecek /9/ şehvet keser ammā zeytün ıssı ķurudur baǾżıları sovuķdur /10/ ķurudur dir maǾįdeyi sovuķ ħılŧlardan arıdur yüzüñ śaruluġun /11/ giderür ŧaǾām arzūsun getürür erlik suyun 72 b /1/ arturur çoķ yiyicek sevdā arturur ammā Ǿunnāb muǾtedįl yaşdur /2/ ķanuñ ĥiddetin giderür ve śāfį eyler gögüsi yımşadur /3/ anı erük suyıyla ıśladup içerlerise śafrayı tenden /4/ sürer ve nezleyi zāyil eyler ve giç hażm olur ammā mersįn /5/ sovuķdur ķurıdur yüregi maǾįdeyi ķuvvetlendürür yürek /6/ ditremesin giderür ve içi baġlar ammā çörek otı ıssı /7/ ķurıdur göyünmüş śafraları tenden sürer süddi açar /8/ ŧumaġuyı giderür ve anuñ yaġı bend köşe aġrısına süreler /9/ fāyide ider ammā bādem ıssıdur terdür südi gögüs aġrısına /10/ ve ķatı öksürüge fāyidesi vardur ve hem laŧįf ġıdādur /11/ el-faślü’ŝ-ŝānį ikinci faśılda etleri ve yumurdayı 73 a /1/ bildirelüm bilgil kim irkek şişek eti ıssıdur terdür cemįǾi /2/ etlerde irkek şişek etinüñ mertebesi artuķdur cemįǾi etlerden /3/ güzįndür ķan arturur bedene ķuvvet virür şehveti arturur /4/ ammā teke eti barid yābisdür yaǾni sovuķdur ķurıdur hażmı giç olur /5/ sevdāyı ķatı arturur ŝaķįl ŧaǾāmdur ammā sıġır eti sovuķdur /6/ ķurıdur taġdiyesi ġalįždür hażmı giçdür sevdā arturur /7/ yaz günlerinde eyüdür ammā buzaġu eti muǾtedįldür hażmı tizdür /8/ 54
ammā oġlaķ eti muǾtedįldür tįz hażm olur ķuzı etine /9/ yaķındur semiz kişilere ķoyun ķuzı etinden yigdür ammā /10/ balıķ eti sovuķdur terdür āvāzı śāfį eyler erlik suyın arturur /11/ cimāǾa şehvet virür ve eski cirāhatleri açar ammā
73 b /1/ ķuzı eti muǾtedįldür ol kişiler kim erüķ ve żaǾif /2/ anda emlūya muvāfıķdur tįz siñer ve gövdeyi semirdür ve eyü /3/ ķan eyler ammā geyik eti ķurıdur tiz siñer anı yaġıla bişirüp /4/ ekşi nesnelerile yiyeler ammā at eti ıssıdur ķoyı ķan eyler tįz /5/ hażm olur yiyicek az yiyeler ve erlik suyına yardım ideler ammā /6/ deve eti ķatı ıssıdur yil dutan kişilere eyüdür sovuķ renclü ādemlere /7/ muvāfıķdur ammā ŧavşan eti sovuķdur sevdā eyler ķanını ķurıdalar /8/ ezeler aġulu nesneler yimiş ola giderür anuñ ziyānın ammā bidinüs /9/ eti şorbası ķulınç raġşa żįķu’n-nefes bend köşe aġrısına /10/ muvāfıķdur ve maǾįdedegi yili sürer bir dirhem bidinüs tersine /11/ iki dirhem dārçįnį iki dirhem köknar içi döküp 74 a /1/ süciyile ķarışduralar yidüreler şuña kim böġreginde yaħūż /2/ su yolında ŧaş bitmiş ola eride ve hem çıķara kettān toħumı /3/ luǾābıla ķarışduralar meŝāne aġrısın giderür ķuduz /4/ it daladuġı yire bidinüs yarup vurursa ziyānı gidere /5/ ammā tavuķ eti yumurdlamaduķ olsa ķatı laŧįfdür Ǿaķlı tįz eyler ve tįz /6/ siñer beñzi ħūb ider tavuķ beynisi ruǾāfı durġurur /7/ soķıcaķ ammā bıldırcın eti ıssıdur anda ķuvvet vardur velį /8/ çoġı yaramazdur ammā dürrāc eti muǾtedįldür dükeli ķuşlardan /9/ eti yigrekdür dimaġ arturur fehmi tįz eyler cimāǾ /10/ şehvetin getürür Ǿavrat südün ziyāde eyler maǾįde yiyincek olur /11/ ġıdāsında ve śayrulıķdan ŧuru gelmiş kişileri 74 b /1/ śalāhatte getürür dürrāc yaġın çıķmış ķıl dibine süreler /2/ ayruķ bitmeye ammā süglün dürrāc etinden laŧįfraķdur /3/ tįz siñer dimaġ arturur fehmi tįz eyler ammā keklik eti /4/ ıssıdur cimāǾ şehvetin erlik suyın arturur tįz hażm olur gövdeye /5/ ķuvvet virür maǾįdeye ve bögrege ıssılıķ virür ammā gögercin /6/ eti ıssıdur yaşdur felc ve laķve endām süstlüġına aśśı /7/ ider ve sovuķ mizāclu kişilere fāyidesi çoķdur gögercin /8/ ķanın yumurdasıyıla ķarışduralar burnu ŧomurmış kişinüñ /9/ alnına ve burnına dürteler gögercin boķı üç dirhem /10/ şeker biş dirhem süciyıla şol kişilere içüreler kim /11/ süti yolında ŧaş ola oġlan olurısa buçuķ dirhem 55
75 a /1/ büyük ise bir dirhem ammā serçe eti ıssıdur ķurudur cimāǾ ķuvvetin /2/ ķatı arturur ħāśśa beynisi ve yavrısı yumurda śarusıyıla /3/ ķavrılıcaķ cimāǾ ķuvvetin ġāyet arturur mahrūr kişilere yaramaz /4/ ammā yumurda taġdiyesi ķoyun eti taġdiyesine yaķındur ammā tavuķ /5/ yumurdasınuñ üç ħaśiyyeti vardur ķana tiz döner ŝifli /6/ azdur andan ĥāśıl olanın ķan yürege tįz iner aġı sovuķdur /7/ andan ġalįž leżic balġam ĥāśıl olur ammā yumurda yedi saǾātde /8/ ķan olur et on altı saǾātde ķan olur şarāb bir saǾātde /9/ ķan olur ve ķatı ki maǾįde muħālif ġıdā bulmaya el-faślü’ŝ- /10/ ŝālisü üçünci faśılda südi ve südlerden ĥāśıl /11/ olanı bildirelüm bilgil kim südler cemįǾi sovuķdur 75 b /1/ terdür ammā ķoyun südi öksürüge ıssıcaķla şekerile /2/ içicek sākin ider ve yili sürer teni arıdur uyuzı /3/ giciyügi giderür yüz rengin gökçek eyler ve semirdür /4/ südi çoķ içmek ziyān eyler balıla yiyeler ŧatlu süd yürege /5/ ķuvvet virür dimaġ arturur ammā śıġır südi yaġluraķ ve ķoyuraķdur /6/ dükeli südlerden giç hażm olur ķulınç bal ķatup yiyeler /7/ ammā Ǿavrat südi dükeli südlerden efżaldür ādem mizācına /8/ andan muvāfıķ yoķdur maǾįdeden tįz iner gövdeyi berkidür /9/ ve ķuru śayruluķlara yarar żįķu’n-nefesi açar baş aġrısına /10/ dürterlerise giderür göz aġrısına ŧamzururlarısa /11/ diñlendürür ammā at südi ĥayżı sürer südük yolun 76 a /1/ açar ķarnı yumşadur eski öksürügi keser beñzi /2/ ķızıl eyler bedeni semirdür cimāǾa ķavi ider ammā eşek südi /3/ yavuz sayrulıķlara yarar yil dutmış kişi bigi cüzām bigi /4/ içüreler mütevātır dögeli südlerden tįz siner fāyidesi tįz /5/ belürür ammā deve südi tazesin içicek ķarnı baġlar girü /6/ tįz açılur istisķanuñ śaru suların ķatı sürer ammā /7/ keçi südi balġam eyler ıssı mizāclu kişiye müfįddür /8/ ammā süd çürügi sovuķdur ķurudur ķarnı geçürür yüregi śovıdur /9/ aħlaŧuñ tįzligin sürer giderür ve südük yolunı /10/ açar ve ıssı ısıtmalara menfaǾati var ve muǾtedįl ķan /11/ eyler ve susalıġı keser ammā say yaġı ıssıdur terdür maǾįdeyi 76 b /1/ gegşedür ve taġdiyesi ķamu yaġlaruñ taġdiyesinden /2/ artuķdur ammā tere yaġı muǾtedįldür yımşadıcıdur öksürüge /3/ müfįddür ŧabįǾatı nerm ider ŧaǾamuñ iştihāsın getürür 56
/4/ ammā piynir tazesi taġdiyesi ve hażmı daħı miyānedür ķurusı /5/ içi baġlar sevdā arturur baġıra yaramaz susalıķ getürür /6/ ammā keşk ıssı ķurudur piynirler mizācına yarar sevdā arturur /7/ iç baġlar ķanı göyündürür başbart ider bedende el-faślü’r- /8/ rabiǾu dördünci faśılda gök otı yemi bildirelüm /9/ bilgil kim gendāne ıssı ķurudur hażmı giç olur /10/ ve maǾįdeye mużırdur likin içden giçen ķanı dutar /11/ ġalįžleri keser ve ġaliž yilleri sürer ammā soġan ıssı terdür 77 a /1/ erlik suyın arturur ve çoķ şehvet eyler ve dürlü hevālu sular /2/ içmişüñ mażeretin giderür ķarnı yumuşadur saçı saķalı /3/ uzadur ve tene ķuvvet virür maǾįdeye dibāġet eyler göñül /4/ şādılıġın getürür ŧaǾāmı hażm ider ammā menfaǾati bişmişindedür /5/ ħāmı śafrā eyler çoķ yiyicek baş aġrısın getürür göz /6/ nūrına ziyān eyler gice aġızdan su getürür hem Ǿaķla /7/ mużırdur ıślāĥı sirke ve yoġurddur ammā sarımsaķ ıssı /8/ ķurudur bedenüñ harāretin arturur ŧaǾāmı hażm ider ġaliž /9/ yillileri sürer sovuķ aġrılaruñ tiryāķıdur boġazı balġamdan /10/ arıdur bişirüp yiyicek boġaza sülük yapışsa yiyicek /11/ düşer içegüde ķurtları ķırar ve ŧumaġu yiyicek söker
77 b /1/ ammā marul sovuķ terdür ķamu terlerden efżaldür sirkeyle yiyicek /2/ ķanı śāfį eyler harāreti keser śafrayı baśar maǾįdeye /3/ ķuvvet virür südük yolun açar ammā ısfanāħ muǾtedįldür /4/ tiz siñer boġaza öykene öksürüge ķatı fayide /5/ ider ŧabįǾatı yımşadur śafranuñ ve ķanuñ ĥiddetin sįr keser /6/ ammā kerefüs ıssı ķurudur yillileri sürer baġıruñ ŧalaġuñ /7/ süddelerin açar maǾįdeye andan münāsıb tere yoķdur likįn /8/ giç hażm olur ve yüklüye ve emzüklüye ķatı /9/ mużırdur çoķ yiyicek žarǾ ider ammā ŧarħun ıssı ve ķurudur /10/ ŧaǾamı siñirür maǾįdeye ķuvvet virür ve yillileri defǾ /11/ iderligin kendü giç siñer ammā naǾne ıssı 78 a /1/ ķurudur maǾįdeye ķuvvet virür ve cimāǾ şehvetin arturur ķuśmaġı /2/ ve ögürmegi defǾ iderligin kendü giç hażm olur /3/ ammā pazu sovuķdur terdür boġazuñ ŧalaġuñ süddelerin açar /4/ balġam arturur mużırdur ammā ŧuraķ otı ıssıdur ķurudur /5/ aşda bişicek yil aġrısına ve yil fayide ider ve suyı göñül /6/ dönderür nücārı başa ziyān ider ammā kāsnį sovuķ ķurudur /7/ boġazuñ ŧalaġuñ süddesin açar yaraķānı giderür /8/ ve dögüp ķatı şişlere vursalar gidere ve 57
aġızdan su gelmegi /9/ keser çoķ yicek maǾįdeye ziyān ider giç siñer /10/ ıślāĥı sirkengübįndür ammā tere ıssı ķurudur ġaliž /11/ ħılŧları keser ve śoġulcanı öldürür ve cimāǾ şehvetin virür 78 b /1/ likin maǾįdeye mużırdur hem çoķ yiyicek uyuz ve giciyük eyler /2/ ammā ķabaķ sovuķ terdür içi yumşadıcıdur ısıtmalu kişiye öksürüge /3/ mercimekile müfįddür ammā tohmegān sovuķ terdür harārete /4/ ķatı müfįddür ĥummā-yı muĥrıķaya ve yaraķāna ġāyet eyüdür ve yüregi /5/ taze dutar ammā turb ıssı ķurudur ġalįždür maǾįdede çoķ /6/ eglenür giç ve kekridürligin balġamı maǾįdeden /7/ keser erlik arturur sovuķdan olmış öksürügi keser /8/ suyın ķulaġa ķoyarlarısa yili açar yılan ve Ǿaķreb soķmışa /9/ yiyicek ziyānın giderür turb yil eyler çoķ yiyicek bit /10/ eyler dişe ve başa ziyānı var yaluñuz ķabın yerlerise /11/ ķusdurur ammā kelem ıssı ķurudur boġazı yımşadur öksürügi 79 a /1/ giderür südük yolunı açar yürek oynaduġın giderür /2/ ammā maǾįdeye ve göze ziyān ider ammā keşür ıssı /3/ ķurudur cimāǾ şehvetin arturur bedeni berk ider velį toħūmı /4/ ķuvvetde artuķdur sögülmesi cimāǾa yardım idicidür ammā /5/ şalġam ıssıdur terdür taġdiyesi artuķdur tiz siñer ve cimāuñ /6/ ķuvvetin artuķ ider ve andan çoķ menį ĥāśıl olur ve göz /7/ nūrına ķuvvet ider gögüsi yımşadur ve tįz hażm olur /8/ ammā çükündür sovuķ terdür yapraġın dökip suyıla baş yusalar /9/ baş ķoñaġın arıdur ve ıssı marażlara ve evrāmlara /10/ yapraġın vursalar ıssısın çeke kendüyi semüz /11/ ķoyun etiyle bişürüp yirlerise tįni semirdür ammā rāziyāne ıssı 79 b /1/ ķurudur döküp suyın göze çekerlerise su inmegi menǾ ider /2/ yılan güneşde yatmaķdan gözleri yūş olur rāziyāne /3/ yapraġına gözün sürer yuşın giderür sübhān Allah /4/ aşile bile bişicek Ǿavratuñ südün ziyade eyler ve südük /5/ yolun açar ve ķavuġı ħılŧdan arıdur pāk ider /6/ ve gövdeden yilleleri sürer ve içi yımışaķ dutar ammā su /7/ gerdemesi ıssı ķurudur maǾįdeyi arıdur ŧaǾāmı siñirür /8/ südük yolunı açar bögrekde ŧaş olsa arıdur /9/ giderür ammā ŧaŧranbū tuz gice ķovan otı dirler /10/ ıssı ķurudur endāmlardan sevdāyı sürer göñli /11/ şād eyler ġuśśayı giderür gövdeyi semirdür yillüleri
58
80 a
/1/ maǾįdeden sürer yaraķānı giderür beñzi ħūb ider /2/ ve cemįǾi sevdādan olan
śayrulıķlara fayide ider baġırı /3/ yüreġi kuvvetlendürür hażma yardım ider ve zihni śāfi eyler yürek /4/ ditremesin giderür ıncķuruġı menǾ ider ve ol başına /5/ müferricdür dāǾim ġıdāyı anuñ ile yise el-faślü’l- /6/ ħamisü beşinci faşılda yimişleri bildirelüm bilgil kim /7/ encīr ıssı ve terdür taġdiyesi miyānedür andan ĥāśıl olan /8/ ķan ķamu yimişlerden hāśıl olan ķandan yigrekdür /9/ tįz hażm olur tabīǾatı yımşadur gögüsi öykeni bögregi /10/ arıdur ħılŧdan öksürüge ġāyet müfįddür bedeni /11/ semirdür meniyi arturur çoķ yiyicek bit eyler hamıraġı yil eyler 80b
/1/ hem ķulunç ider açla çoķ yimeyeler ammā üzüm ıssı terdür ķan /2/ arturur tiz siñer
ķanı yil eyler hem içi yımşadur /3/ ve bedeni semirdür beñzi ķızıl ider eyüsi oldur kim /4/ ķanı yıfķa ola yimişlerde laŧįf ġıdādur ammā tūt iki /5/ żıfdur birisi ġāyet datlu aķ ve birisi ķara aġı bedeni /6/ yımşadıcıdur ķan eyler ķarası harāreti keser susalıġı /7/ giderür boġaz aġrısın yımşadur ķızıl sumaķ bedelidür /8/ ķabıżdur ammā ķoruķı ıssı ĥummālara ve baġıra müfįddür ammā /9/ şeftalü śovuķdur terdür tiz siñer balġam arturur zerdalü /10/ bigi ŧaǾāmı fesāda virmez harāretlü kişiye müfįddür /11/ ve śoġulcanı ķırar çoķ yiyicek ısıtma getürür muślıhı baldur 81 a
/1/ ve yapraġın döküp ķurt düşmiş cirahāte vursalar cemįǾi ķırar /2/ ammā nār iki
nevǾdür biri ekşi datlusı /3/ maǾīdeye ķuvvet ider ve baġırı taze ider beñzi ķızıl ider /4/ bedeni laŧīf ider ekşisi ķuśmaġı baġlar ve śafradan /5/ olan maddeleri śır giderür susalıġı defǾ ider /6/ ammā hayva maǾīdeye ķuvvet virür ķuśmaġı baġlar ve içi baġlar /7/ ve yürege ġāyet ķuvvet ider iştāha getürür otda /8/ sögülme idüp yirlerise maǾīdeye beġāyet ħūbdur ammā /9/ elma ıssıla terde muǾtedįldür maǾīdeye ve yürege ķuvvet /10/ ider ve beñzi ķızıl ider tiz siñer ķan arturur /11/ ekşisi ķabızdır ķusmaġı baġlar balġam ziyade ider
59
81 b
/1/ ammā emrūd muǾtedįldür ķaçan datlu ve sulu olsa mizāca /2/ eyüdür ġıdā yirin
dutar ol kim ekşidür ve gögerdür /3/ ve ħāmdur ķabızdur ve giç hażm olur ammā erük sovuķ /4/ terdür içi sürer śafrāyı śır ĥummālu kişilere suyı /5/ müfįddür ammā ķavun ıssı terdür tīz siñer ve südük yolunı /6/ açar çiġidi bahaķı deriden arıdur ķavun mümtezicdür maǾīdede /7/ balġam belürse döner śafra belürse döner sevdā belürse /8/ döner ammā ħıyār śovuķ terdür harāreti söyündürür ve susalıġı /9/ keser südük yolunı açar açla yiyicek maǾīdeyi mürreħ /10/ ider balile yā şeker ile yiyeler ammā ķarbuz śovuķ terdür harāreti /11/ söyündürür susalıġı keser śafradan olan ısıtmaya 82 a
/1/ müfīddür eger suyına şeker ķoyup içerlerise yaraķānı /2/ arıdur ŧalaġa fāyide ider
südük yolunı açar balıla yeseler /3/ ammā ķaz ıssı terdür balġamı hāl ider namāzbörlü kişiye fayide /4/ ider anı çok yimeyeler ısıtma getürür başınuñ harāretin /5/ arıdur Ǿavratuñ südün arturur eskisi ķatı mużırdur ammā fınduķ /6/ ıssı ķurudur ġalīż giç siñer ve ŧoķ dutar taġdiyesi /7/ çoķdur ve bedeni semirdür ammā bādem ıssı terdür taġdiyesi miyānedür /8/ gögüs aġrısına öksürüge yavlak müfįddür gögüsi /9/ öykeni ġaliż ħıltlardan arıdur ŧabīǾatı yımşadur eger encįrile /10/ yirlerise bedeni semirdür acısı endāmları ħılŧdan arıdur /11/ baġıruñ böġregüñ ŧalaġuñ süddelerin açar acılıġı 82 b
/1/ ne ķadarise fāyidesi ol ķadardur ammā turunc śovuķ ķurudur /2/ iştihā açar
maǾīdeyi yevincidür śafrāyı śır yüklü Ǿavrata /3/ virmeyeler ammā sumaķ śavuķ ķurudur maǾīdeye ķuvvet ider susaġı /4/ keser göñül dönmegi dutar śafra ġalebesin giderür ve ķarından /5/ ķan gelmeġi keser ammā ķadınŧuzluġı śovuķ ķurudur baġırı /6/ ıssı ħılŧlardan arıdur ısıtmalu kişilere ġāyet müfįddür /7/ maǾīdeyi dirşürür içi baġlar el- faślü’ŝ-ŝādisü /8/ altıncı faśılda reyĥānları ve otları bildirelüm bilgil kim haķ /9/ teǾālā üç biñ dürlü ot yaratmışdur biñi ādemiçün /10/ biñi ħınniçün biñi ĥayvāniçün ammā gül sovuķ ve ķuruya /11/ meyl ider dimaġı terŧįb ider mem tahfīf ider ve buharları 60
83a
/1/ defǾ ider ve ıssı baş aġrısına müfįddür ammā śaru nergis ıssı terdür dimāġa
müfīddür ve dimāġdaġı ġalīż /2/ ruŧūteyi tahlįl ider ve talŧįf ider ammā benefşe śavuķdur /3/ müleyyindür śafrādan ve ķandan olan baş aġrısına müfįddür /4/ uyķu getürür dimaġuñ harāretine ve yubūsetine müfįddür /5/ ve tabīǾatı telįn ider mizācı laŧįf ider ammā süsen ıssı /6/ ķurudur dimāġdaġı balġamı ve yilleri talŧįf ider ammā müşk /7/ ıssı ķurudur mülaŧŧifdür yürege ve dimāġa yardım ider śovuķ /8/ mizāclu kişi olıcaķ ammā Ǿanber ıssı ķurudur fiǾlü müşk /9/ fiǾline yaķındur ammā ķalye müşk ıssı terdür dimāġa ve yürege /10/ ķuvvet ider ammā śandal śavuķdur terdür dimāġa ve baş aġrısına /11/ ve yürek ķuvvetlendürmege ķatı müfįddür ve yürek ıssısına 83 b
/1/ gül suyıyla ezeler dürteler ammā kāfūr śavuķ ķurudur ķokusı ıssı /2/ dimāġuñ
harāretin defǾider ve ķatı harāretten olan baş aġrısına /3/ müfįddür ve maǾįde ve baġır ıssısına kafūrį vurıcaķ hāraretin /4/ defǾ ider meniyi ķurudur ve cimāǾ şehvetin keser ve anı yiyen kişinüñ /5/ oġlı ķızı olmaz ammā zaǾferān ıssı ķurudur beñzi ħūş /6/ ider bevli idrār ider süciyile içicek ħumārı defǾ ider /7/ göze inen ruŧūbeti menǾ ider ve cimāǾ iştihāsın getürür /8/ bil aġrısın giderür uyķu getürür südük yolun açar /9/ bir dirhemden artuķ yimeyeler ve göñli ferāh ider maǾīdeye /10/ ķuvvet virür ammā ķaranfül ıssı ķurudur śavuķ ve żaǾįf dimāġa /11/ müfįddür ve yürege ħayli muķavvīdür ve maǾīdeyi ķuvvetlendürür 84 a
/1/ ve göze su inmeġi menǾider ve dimāġda śavuķdan olan /2/ marażları zāyil ider
ammā sünbül ıssı ķurudur dimāġa ķuvvet /3/ virür ve baġır yolların açar ve balġamı ishāl ider ammā /4/ ķaķule ıssı ķurudur śovumış baġıra eyüdür ŧaǾāmı siñirür /5/ göñül dönmegin giderür ve śarǾ rencin defǾider /6/ ammā kebābe ıssı ķurudur baġır yolun açar baş ve şaķīķa aġrısına /7/ śabrıla yaķu itseler defǾ ide maǾīdeyi baġarsuķları başı fāsid ħılŧlardan /8/ arıdur kimnūn cavārįşiyle yiyeler ve cimāǾ şehvetin götürür /9/ ve çür kebābe aġızda çeyneyeler āvāzı śafħį eyler ve zekere /10/ dürterlerise aġız yarıyıla cimāǾda Ǿavrata çoķ lezzet virür /11/ 61
ammā babādya ıssı kurudur siñirlere ķuvvet virür sevdāyı 84 b
/1/ śayrulıķlara eyüdür ve anı ķaynadıp suyına oturmaķ gerek /2/bögrekdeki ŧaşı tahlįl
ider ve ĥayżı açar ammā /3/ usŧūħūdūs ıssı ķurudur sevdāyı sürer dimāġı ħılŧdan /4/ arıdur ammā āsārūn ıssı ķurudur ve cemįǾi mefāsıla /5/ Ǿırķu’n-nisāya müfįddür balġamı ishāl ider cimāǾyı ziyade /6/ ider levni śāfį ve gökçek ider ve siñirleri berk ider /7/ ammā efsaşįn ǾArabçadur Türkçe evren yavşanı dirler ıssı /8/ ķurudur śafrāyı ishāl ider bedeni ķavį ider maǾįdeyi /9/ arıdur süddeleri açar ammā besbāse ıssı ķurudur /10/ bir miŝķāl andan yiyeler cimāǾ şehvetin getürür maǾįdeyi /11/ ıssı ider endām süstliġın giderür yili sürer ammā 85 a
/1/ besfāyic ıssı ķurudur maǾįdeyi ķavį eyler yili sürer endām /2/ süstliġın giderür üç
dirhem şorbaya ķatup yirlerise /3/ sevdāyı balġamı sürer edviyyeye ķatarlarısa iki dirhem /4/ yiter ammā ħıyārşenber muǾtedįldür balġamı ishāl ider /5/ baġra ve yaraķāna fayide ider ammā temürhindį śovuķ ķurudur /6/ iç geçürür istimalede müfįddür ķuśmaġı susalıġı keser /7/ ammā cevz-ü bevvā ıssı ķuru yilleri sürer maǾīdeyi öykeni ķavį /8/ dutar ŧaǾām arzusın getürür aġız ķoķusın ħōş /9/ eyler endāma ķuvvet virür göñüli ferāh eyler ammā dārçınį /10/ ıssı ķurudur göñül şādılıġın getürür ve balġamı ısıtmalara /11/ fāyide ider ve yüz renginüñ śaruluġın giderür 85 b
/1/ gövdeyi ıssı dutar göze çekerler ise aśśı ider gögüsi /2/ balġamdan arıdur maǾįdeye
ķuvvet virür ammā ŧopalaķ ıssı /3/ ķurudur aġız ķoķusın fehūś eyler ve dişüñ etlerin bitürür /4/ berk ider maǾįdeyi cigeri ķuvvetlendürür ve taǾām arzusın /5/ getürür yilleri sürer bögrekdeki ŧaşı çıķarur /6/ bögregi ıssı dutar anlamaķlıġı tįz eyler ammā zencebįl ıssı /7/ ķurudur fālice ve laķveye ve śovuķdan olan rençlere fayide ider /8/ balıla yirler ise başda irkilen balġam sevdā varısa /9/ tahlįl ider endāmı berk ider yilleleri sürer añlamaġı /10/ tįz 62
eyler aġızdan yaş aķmaġı keser gözi rūşen ider /11/ maǾīdeyi ıśıdur ŧaǾāmı siñirür cimāǾ iştihāsın 86 a
/1/ götürür ammā Ǿāķır-ı ķarħā ıssı ķurudur lezįc balġamları /2/ gövdeden sürer
maǾīdeyi eridür diş aġrısın /3/ giderür endām süstliġına müfįddür ammā büber /4/ ıssı ķurudur hażm idicidür balġamı sevdāyı sürer /5/ giderür ammā dār-ı fulful ıssı ķurudur maǾįdeyi /6/ lezįc balġamdan arıdur śovuķ marażları defǾ ider ammā /7/ sürincān ıssı ķurudur vecaǾ mefaśıla nıķrįse /8/ Ǿırķu’n-nisāya müfįddūr hem şehvet arturur ammā /9/ ħuvlincān ıssı ķurudur bögrek aġrısına ķulınca meni arturmaġa /10/ fāyide ider ammā kimnūn ıssı ķurudur yilleleri defǾider /11/ ŧaǾām hażm ider maǾįdeyi baġarsuķları ħılŧlardan 86 bb
/1/ arıdur ve ķuluncı ŧaġıdur ammā günlük ıssı ķurudur /2/ maǾīdeye ve baġıra yardım
ider ŧaǾāmı hażm ider ħılŧları /3/ menǾ ider ammā maśŧakį ıssı ķurudur maǾįdeye ķuvvet /4/ virür zihin aru ider ve ishāl olmaġa yardım ider /5/ ve balġamı sevdāyı dimaġdan arıdur ammā maĥmūde ıssı /6/ ķurudur śafrāyı endāmlardan sürer gövdeyi ķavį eyler /7/ saç saķal dökülmesine ve yaraķāna eyüdür ammā śaķınalar bir ķıraŧ /8/ andan buçuķ dirhemdeġin içerlerise śafrayı sürer ammā /9/ ayva dāne ıssı ķurudur namāzboz ķurdın ķırar anı ķaynadıp suyına /10/ otursalar bögrekdeki ŧaşı ĥāl ider ammā nįlüfer śovuķ /11/ terdür ŧabīǾatı ishāl ider baş aġrısına fayide ider 87 a
/1/ ammā perr-i siyāvşān Türkçe baldırıķara dirler ŧabīǾatı /2/ müleyyin ider ħılŧları
nużc ider yaraķāna eyüdür öykenden /3/ fażalātı giderür ammā ķuru üzüm ıssı ve terdür maǾįdeye /4/ cigere aśśı ider añlamaķlıġı tįz eyler gövdeyi semirdür /5/ çekirdegile bile yirse çekirdeksüz yiyicek aruġ eyler /6/ ķuru üzümi etmegile yirlerise göbek burusuna aśśı ider /7/ ķuru üzüm ishāl ider hem saġlık śaķlar el-faślü’ŝ- /8/ ŝābiǾu yedinci faśılda terkįbātları
63
bildirelüm /9/ ammā maǾcūna fülūniyāneleri defǾider ne ķadar dert olsa /10/ sākin ider ħaśśa ķulunca ve içden ķan geçire ĥayżı /11/ çoķ gören Ǿavrata aķ büber beg toħūmı sünbül-i hindį 87 b /1/ onar dirhem afyūn biş dirhem zaǾfrān iki dirhem /2/ kerefüs toħūmı üç dirhem salıĥa ĥabbüǾl-belesān Ǿaķır-ı /3/ ķarhā ferfiyūn birer miŝķāl ayru ayru döġeler üç bunlarca /4/ķıvāma gelmiş balıla ķarışduralar şerbeti iki denk ķulınca /5/ ŧuraķ otı suyıyıla ciger aġrısına şeker şerbetile maǾįde /6/ aġrısına kimnūn suyıyla öyken aġrısına anısūn /7/ suyıyla ķan giçene sumaķ suvıyla ķavuk śafra aġrısına /8/ bādıncān suyıyla ammā maǾcūn-ı nūş dārū ġussaya ve ķorķuya /9/ ve yürek uġunmaġına ve aġız ķoķusuna ve beñiz śaruluġına /10/ ve saç saķal giç aġarmaġa ķızıl gül altı dirhem /11/ ŧopalaķı biş dirhem maśŧakį sünbül āsārūn üçer dirhem 88 a
/1/ zürneb ķırfe birer dirhem döġeler yüz dirhem emlecit /2/ sekiz yüz dirhem suyıla
kaynadalar üç baħşda bir baħş /3/ ķala seksen dirhem bal ķatalar ķıvama getüreler bunları /4/ ķaralar bir ay ķadarı arpa içinde ola şerbet dört /5/ dirhem ammā maǾcūn-ı kimnūn maǾįdeyi ķuvvetlendürür /6/ ġalīż yilleleri sürer ŧaǾāmı hażm ider kimnūn yüz /7/ dirhem śarf sirke içinde bir gün bir gece ŧura /8/ tepsi içinde ķavuralar büber zencebīl onar dirhem būre /9/ üç dirhem ķurı sedāb on dirhem dögeler /10/ iki bunlarca ķıvama gelmiş balıla ķaralar şerbet bir miŝķāl /11/ ammā maǾcūn felāsıfa zihin arturur unutsaķlıġı giderür 88 b
/1/ Ǿaķlı ziyāde ider balġamı keser ŧaǾāmı hażm ider /2/ yüreġi ķuvvetlendürür nefes
yolun açar yilleleri sürer şehveti /3/ arturur żekeri ķavį ider bögür sancusın giderür /4/ bend köşeler śızısın sürer ve arķa aġrısın giderür /5/ dişleri berk ider bu maǾcūna maddeüǾl-hayvāķ dirler balįlec-i emlec /6/ fulful dār-ı fulful şeyŧarac zencebīl dārçīni zira on derade harc köknar /7/ içi bābūnac dibi ħuśbetüǾl-saǾleb cevz-i hindī onar dirhem /8/ bunları dögeler yüz dirhem
64
çekirdegi çıķmış ķızıl /9/ üzümile yoġuralar iki bunlarca ķıvama gelmiş balıla ķaralar /10/ bir ķoz deñlü yiyeler ammā maǾcūn-ı berşā ʾ įŝā sancuya ķan giçene /11/ göbek burusuna ve çoķ derdlere müfįddür afyūn 89 a
/1/ maśŧakī üçer dirhem cünd sünbül zencebil ķaranfül Ǿāķır-ı /2/ ķarha bişer dirhem
günlük üç dirhem cevz-ü bevvā on biş /3/ dirhem zaǾferān on dirhem beg toħūmı biş dirhem /4/ bunları dögeler üç bunlarca ķıvama gelmiş balile /5/ ķaralar şerbet buçuķ miŝķāl ammā maǾcūn ķubad kim şehvet /6/ arturur cimāǾ ķuvvet ider göñli ferah eyler ķaranfül /7/ besbāse kebābe cevz-ü bevvā dārīçīni būzeydān anısūn zaǾferān /8/ bişer dirhem afyūn bir dirhem bunları dögeler iki bunlarca /9/ ķıvāma gelmiş bal ķatalar üç dirhem yiyeler ammā maǾcūn /10/ usķūn śafrāyı balġamı sürer arıdur saķmūniya türbüd bişer /11/ miŝķāl fulful ķaķule üçer miŝķāl zencebīl dārçīni emlāc 89 b
/1/ ķaranfül besbāse cevz-ü bevvā ikişer miśķāl üç bunlarca /2/ ķıvama gelmiş balıla
ķaralar şerbet altı dirhem ammā maǾcūn /3/ devā-yı levzįne balġamı ve śafrāyı ishāl ider maǾįdeyi /4/ pāk ider saķmūniya on dirhem Ǿasfūr toħūmı on dirhem /5/ bādem biş dirhem zaǾfrān bir dirhem şeker yigirmi /6/ dirhem şerbet bir miŝķāl ammā maǾcūn-ı ıŧrįfıl kim maǾįdeyi /7/ ķuvvetlendürür dimāġa ķuvvet ider hem dimāġuñ fażiletin /8/ çeker arıdur zihni ħūb ider bevāsįra daħı eyüdür /9/ belīlec emlec śaru helįle ve kābili bunları ķabuġından /10/ arınmış berāber dögeler bādem yaġıyla yoġuralar iki /11/ bunlarca ķıvama gelmiş balıla ķaralar şerbet bir dirhemden 90 a
/1/ dört dirhem degindür fayidesi üç yıla degindür /2/ arpa içinde dutalar ammā
maǾcūn-ı tiryāķ kim erbaǾ dirler /3/ aġulu canavarlar ıśırduġına dürterler sancuya içüreler defǾ /4/ ide mürcinŧayāne zirā on defni toħūmı onar dirhem dögeler /5/ iki bunlarca ķıvama gelmiş balıla ķaralar şerbet bir miŝķāl /6/ eger biş dirhem mūmyā-yı hindį daħı ķatarlarısa /7/ daħı yig ola el-faślü’ŝ-ŝāminü sekizinci /8/ faśılda cevārişleri bildirelüm ammā cevārişi kimnūn kim /9/
65
maǾįdeyi ķuvvetlendürür ŧaǾāmı hażm ider balġamdan olan /10/ ısıtmalara fāyide ider kimnūn yüz dirhem sirkede bir gün /11/ bir gice ŧura ķurudalar tepsi içinde od üzerinde
90 b /1/ maśŧakį günlük bişer dirhem fulful zencebīl ikişer dirhem /2/ cevz-ü bevvā üç dirhem bunları dögeler iki bunlarca ķıvāma /3/ gelmiş balıla ķaralar şerbet üç miŝķāl ammā cevāriş-i ūd kim /4/ maǾįdeyi cigeri yüregi ķuvvetlendürür beñzi ħūb /5/ ider ŧaǾāmı tįz siñirdür aġız ķoķusın gökçek ider /6/ ķaranfül kebābe cevz-ü bevvā sünbül dārçīni ħuvlıncān maśŧakį /7/ dār-ı fulful zencebīl ikişer dirhem zaǾfrān bir miŝķāl /8/ Ǿūd biş dirhem mişk bir dirhem bunları dögeler gül suyıyla /9/ ezeler şekeri od üzerinde ķıvāma getüreler bunları /10/ ķaralar mermer üzerine dögeler şerbet bir dirhem ola ammā /11/ cevāriş-i maśŧaķį kim maǾįdeden ġalīz yilleleri sürer çıķarur 91 a /1/ maśŧaķį yigirmi dirhem yüz dirhem şeker ķıvāma /2/ getüreler ķaralar mermer üzerinde dögeler günlük cevāriş daħı /3/ böyle olur ammā cevāriş-i şehriyārān içi sürer maǾįdeden /4/ fažlaları sürer eridür ve ķulınca ġāyet eyüdür saķmūniya /5/ kemmūn fulful zencebīl sedāb dārçīni ħuvlincān /6/ bişer dirhem bunları dögeler üç bunlarca ķıvāma /7/ gelmiş balıla ķaralar şerbet üç dirhem el-faślü’t-tāsiǾu /8/ ŧoķuzuncu faśılda ķurśları bildirelüm ammā ķurś-ı kehrübā /9/ ķan geçtügin baġlar ĥayżı dutar kehrübā toħmegān /10/ mercān dibi bişer dirhem göynümiş geyik boynuzı kil-i maħtūm /11/ beg toħūmı ķızıl gül tebāşįr nişāsta śamġ-ı Ǿarabį 91 b /1/ ķavrılmış ķuru kişnic bişer dirhem śedef cülnār üçer /2/ dirhem zaǾfrān afyūn birer dirhem bunları dögeler /3/ baġ yapraġı suyıla yoġuralar şerbet bir miŝķāl ammā ķurzı /4/ kākinec bögrekde olan başa ve ķasuķ içinde /5/ olan vereme südük zahmetile geldügine ħıyār toħūmı içi /6/ on dirhem kākinec üç dirhem kerefüs toħūmı kenevür /7/ toħūmı kil-i irmenį śamġ-ı Ǿarabį demǾül aħvįn beg toħūmı afyūn birer /8/ dirhem dögeler demürdiken suyıyla yoġuralar şerbet üç dirhem /9/ ammā ķurś-ı ziyvend beñiz śarulıġına ve çoķ su içene ve baġır /10/ aġrısına ve ŧalaġı şişene ve bögür sancusına ve ıssı /11/ ısıtmalara rįvend yedi dirhemlük yunmış dört dirhem
66
92 a /1/ kerefüs toħūmı anısūn üçer dirhem bunları dögeler gül /2/ suyıyla yoġuralar şerbet bir miŝķāl ammā ķurś-ı büzūrį göbek /3/ burusına baġarsuķ başlarına ve ķan giçene ve ŧaǾām /4/ hażm olmaduġına rāziyāne toħūmı anısūn nānheva kerefüs /5/ toħūmı beg toħūmı onar dirhem mersīn toħūmı iki dirhem /6/ afyūn bir dirhem dögeler ayva suyıyla ķaralar şerbet /7/ bir dirhem ammā ķurśı ķurı öksürüge kim nāśūr /8/ olmış ola büyan dibi benefşe otuz dirhem ħıyār toħūmı içi /9/ ķabaķ toħūmı içi terengübįn bişer dirhem bezįr ķuŧūnā luǾāb ile /10/ yoġuralar şerbet iki miŝķāl şarāb-ı benefşeyile ammā ķurś-ı /11/ kāfūrį ħafaķana ve yürek ŧaśasına ŧabāşįr 92 b /1/ ħıyār toħūmı töħmekān ķızıl gül aķ śandal bişer dirhem /2/ dögeler bir arpa aġırı ķadarı ķafūr ķatalar elma suyıyla /3/ yoġuralar ķurślar ideler her ķurś iki miŝķāl ola gül /4/ suyıyile ezeler ħaśśa vebāya ve ŧaǾūn çıķarana içüreler /5/ ġāyet müfįddür ammā ķurś-ı müşk yürek oynaduġına /6/ ve yürek ŧalduġına maśŧakī Ǿöd dārçīni ķaranfül /7/ sünbülsük cevz-ü bevvā kebābe ķaķule birer miŝķāl müşk bir denk /8/ Ǿanber bir denk eyü süciyile yoġuralar şerbet bir miŝķāl bir ķadeĥ /9/ süciyile içe yā şeker culābıla ammā ķurś-ı ħāşħāş öksürüge /10/ ve gögüs aġrısına ve ısıtmaya ve ķan giçene ve uyķusuza /11/ ķızıl gül śamġ nişāsta keŝirā aķ ħaşħāş rubb-ı sūs 93 a /1/ ikişer dirhem ŧebāşįr zaǾfrān buçuġar dirhem dögeler /2/ ayva suyıyla ķurś ideler gölgede ķurıdalar şerbet /3/ bir miŝķāl ammā ķurś-ı cülnār ķanı baġlar ve zūrı keser ve göbek /4/ burusun giderür ķızıl gül cülnār aķāķıya onar dirhem /5/ ŧįn-i maħtūm śamg-ı Ǿarabį salıĥa bişer dirhem keŝįrā /6/ bir miŝķal dögeler sumāķ suyıyıla yoġuralar şerbet iki dirhem /7/ ammā ķurś dikberdįk cirāhatüñ çürük etlerin yir ħanāzįre /8/ nāśūr olmış cirāhatlere bir kez ekeler arıda /9/ demregüyi giderür ķızıl zarnīc śaru zarnįc onar /10/ dirhem māzū iki dirhem mürr bir dirhem kireç biş /11/ dirhem jengār bir dirhem şāb nişādır buçuġar dirhem 93 b /1/ zāc bir dirhem şıblıķ iki dirhem ķalye üç dirhem /2/ ħarbaķ sünbül fār iki dirhem gühercile üç dirhem /3/ bunları Ǿırāķ-ı śābūn suyıyla havānda sahķ ideler bulamac /4/ bigi bu otları ķaralar ķurś idip istiǾmāl ideler balıla /5/ ĥācet vaķtında ammā bir ħaśśasiyet daħı vardur bir çiçeġe /6/ mūmlayalar yazu bigi arıdalar bunı dürteler yazu eyleye /7/ öyle 67
vaķtinden ikindüye dek ŧura ammā ķurś-ı zarnīcı aġız /8/ ħūresine ve diş dibleri ķanaduġına ve nāśūr olmış /9/ cirāhatlere ve ayaķda olan ķurclara ekeler pāk ide śaru /10/ zernįc ve ķara zernįc kireç ķalye firengi aķāķıya onar /11/ dirhem dögeler śabun suyıyla yoġuralar ķurślar ideler 94 a /1/ ĥācet vaķtında istiǾmāl ideler ammā ķurś-ı demende baş aġrısına /2/ ve ķatı şişlere ve nezleye suyıla ezeler dürteler ve hem burnına ŧamzuralar /3/ nezleyi döker Ǿāķır-ı ķarhā zürünbāz cünde ferfiyūn mevįzec /4/ fulful zencebįl çörekotı gündüs śamġ-ı Ǿarabį keŝirā /5/ Ǿanzerūt birer dögeler kerefüs suyıyla yoġuralar /6/ ķurślar ideler ķurudalar mūmı erideler biraz jengār ķatalar /7/ ol ķurśları ol mūma banduralar kim ķuvveti gitmeye /8/ ĥācet vaķtında istiǾmāl ideler ammā terkibi tiryāk /9/ bevāsįra demregüye baraśa ħanāzįre sigile ve eski /10/ cirāhatlere dürteler arıdur pāk ider otuz dirhem kireç /11/ firengį ķalye ķırķ dirhem sögüd güli yigirmi dirhem 94 b /1/ bunları dögeler ıśladalar bir gice ŧura süzeler suyın alalar /2/ ŧencerede arķun arķun ķıvama getüreler bellūŧ gülin /3/ ķoyalar ġalįż olmaġiçün çıķaralar ķurşun hoķķaya ķoyalar ĥācet /4/ olıcaķ istiǾmāl ideler el-faślü’l-Ǿāşirü onuncı /5/ faśılda şarābları bildirelüm ammā şarāb-ı benefşe baş aġrısına /6/ öksürüge žātü’l-cenb rencine ve baġır öyken aġrısına /7/ fayide ider benefşe üç ķabža yuyalar ķaynadalar tįz yire ķoyalar /8/ süzeler şeker ķatalar od üzerinde ķoyalar ķaynayıcaķ üzerine yumurda /9/ aġın çalķayalar vuralar ķarşu kefin alalar girü süzeler andan /10/ śoñra arķun arķun ķıvama getüreler şerbet on /11/ dirhem ammā şarābı nilüfer baş aġrısın giderür ve bedene 95 a /1/ tezlik getürür gögüsi yımşadur mizācı laŧįf /2/ ider nilüfer bir rıŧl su dört rıŧl ķaynadalar süzeler şekerile /3/ ķıvama getüreler ammā şarāb-ı anār susaluġı keser ķuśmaġı /4/ baġlar ve śafrayı śir baġıra ķuvvet virür ekşisiyle /5/ datlusınuñ suyı bile ola bu daħı eyle bişer ammā şarāb- ı /6/ sefercel maǾįdeyi ķuvvelendürür ve ķuśmaġı baġlar susalıġı /7/ ishāli baġlar bu daħı eyle bişer ammā şarāb-ı tuffāĥ yürek /8/ ķuvvetlendürür dimaġa yardım ider ve şerāyin ķanına yardım /9/ ider elmayı erideler mermer havānda dögeler sıķalar bir rıŧl bu sudan /10/ buçuķ rıŧl gülāb iki rıŧl şeker ile ķıvama getüreler /11/ bir denk müşk ķatalar ammā şarāb-ı naǾne ķuśmaġa göñül dönmege 68
95 b /1/ ıncķuruġa ġāyet müfįddür ve datlu ve ekşi enār suyu /2/ bir dutam naǾne ķaynadalar süzeler bir rıŧl suyına iki rıŧl /3/ şeker ķatalar ķıvama getüreler ammā şarābü’śśanal /4/ yüregi ķuvvetlendürür ve gögüs renclerine ve saġlıķ śaķlamaġa /5/ yardım ider dörpilenmiş aķ śandal kettān bizine ķoyalar /6/ suyile ķaynadalar süzeler şeker ķatalar ķıvama getüreler /7/ ammā şarāb-ı fātih żıķ’un-nefese beġāyet ħūbdur Ǿunnāb sübüstān /8/ benefşe śaru encir zūfā berāber ķaynadalar süzeler şeker /9/ ķatalar bir denk rįvend ķatalar ķıvama getüreler şerbet /10/ on dirhem ammā şarāb-ı dįnārı baġır süddesin açar /11/ susalıġı keser ŧalaķ şişin giderür ısıtmalara 96 a /1/ fayide ider nār suyı ekşi elma suyı ķadınŧuzluġı /2/ suyı limon suyı bunlardan buçuġar rıŧl üç rıŧl /3/ şekerile ķıvama getüreler ammā şarāb-ı mersįn maǾįde /4/ żaǾįflıġına ve ķuśmaġa içi geçene fayide ider /5/ mersįn toħūmın biraz ķaynadalar śoñra havānda dögeler /6/ avķalar süzeler bir rıŧlına üç rıŧl şeker ķatalar ķıvāma /7/ getüreler ammā şarābu’l-ħaşħāş öksürüge /8/ ve žātü’l-cenbe ve gögüs ħışıldaduġına ve uyķu /9/ getürür ħaşħāşı ķabıyıla ķaynadalar dögeler havānda süzeler /10/ şeker ķatar ķıvama getüreler ammā şarābu’l-asūl /11/ balġamı ķaŧǾ ider ħılŧları bişürür süddeleri açar yillileri 96 b /1/ tahlįl ider kāsni dibinüñ ķabı rāziyane dibi kerefüs /2/ dibi hem toħumları yigirmişer dirhem çekirdegi çıķmış /3/ ķızıl üzüm üç ķaynadalar süzeler bir rıŧlına üç rıŧl /4/ şeker ķatalar yā bal ķatalar ķıvama getüreler ammā şarābü’t- /5/ tūt ħunāķa eyüdür bir rıŧl tūt suyı üç rıŧl şekerile /6/ ķıvama getüreler ammā şarāb-ı sirkengübįn el-büzūrį /7/ śafrayı śır ısıtmaya fayide ider susaluġı keser /8/ cigeri śovıdur ekşi nār suyı üç rıŧl bir rıŧl /9/ sirke iki rıŧl şeker ile ķıvama getüreler ammā /10/ şarāb-ı sirkengübįn sükkeri susalıġı keser /11/ śafradan olmış istimāyı keser baġırı śovıdur bevli 97 a /1/ açar göbek burusuna yaramaz eyü sirke bir rıŧl /2/ buçuķ rıŧl su iki rıŧl şeker ķıvama getüreler gül suyın /3/ daħı ķatalar ammā maǾü’l-fakiha göz aġrısına /4/ ve baş aġrısına ve gövdeden ġaliž ħılŧları sürmege /5/ ve maǾįdeyi pāk itmege bu laŧįfdür Ǿunnāb sübüstān /6/ zerdalü yigirmişer dāne erük on dāne ķızıl gül /7/ biş dirhem benefşe üç dirhem nilüfer iki 69
dirhem bunları /8/ ķaynadalar süzeler on dirhem terengübin ve şir-i ħışt ķatalar /9/ śabāĥ içe gicirek işlerise maǾü’l-cübin içe ammā maǾü’l- /10/ cübin göynümiş ħılŧları ve sevdāyı ishāl ider baġırsuķları /11/ yur ħuśuśa ki eftįmūn ve ħıyārşenber ķatup içeler 97 b /1/ ammā şarābu’t-tįn öksürüge maǾįde aġrısına fayide /2/ ider eyü saġ enciri bir gice ıśladalar andan ķaynadalar /3/ avķalar süzeler suyın alalar buyān yigirmi dirhem ķızıl /4/ üzüm yüz dirhem ķaynadalar içine ķaranfül on dirhem anısūn /5/ biş dirhem rāziyane toħumı on dirhem bunları bize ķoyalar /6/ bile ķaynaya süzeler bir rıŧl bu suya iki rıŧl bal ķatalar /7/ ķıvama getüreler andan istiǾmāl ideler el-faślü’l- /8/ ĥādįǾaşer on birinci faśılda luǾūķātı bildirelüm /9/ ammā luǾūķ-ı ħaşħāş öksürüge gögüs aġrısına /10/ öyken aġrısına baġır aġrısına ve uyķusuzlıġa ve başdan /11/ inmiş nezle gögüsdedür defǾ ider aķ ħaşħāş ķabiyle 98 a /1/ dögeler bir gün bir gice su içinde ŧura śoñra /2/ bişüreler yarısı ķalınca iki ol su ķadarı şeker /3/ ķatalar yımışaķ od üzerinde ķıvama getüreler biş dirhem /4/ dögülmiş keŝirā ķatalar ķarışduralar palūde bigi ola /5/ yalayalar ammā luǾūķ-ı sübüstān öksürüge ve baġır /6/ aġrısına ve gögüs aġrısına ve sancuya sübüstān /7/ yüz dāne ķaynadalar süzeler bir rıŧl suya iki rıŧl şeker /8/ ķatalar yalayalar ammā luǾūķ-ı Ǿanber bārįs ıssı ĥummālara ve baġır aġrısına /9/ ve ķatı harārete ķadunŧuzluġı yüz dirhem suyile ezeler iki /10/ rıŧl şekerile Ǿaķd ideler ammā luǾūķ-ı ĥülbe āvāz dutulduġına /11/ ķatı öksürüge ve żıķ‘un-nefese fayide ider kettān toħūmı 98 b /1/ būy toħūmı yigirmişer dirhem arınmış bādem köknar içi /2/ yigirmişer dirhem śamġ-ı Ǿarabį biş dirhem bunları dögeler /3/ suyıla avķalar birden süzeler bal yā şeker ķatalar Ǿaķde getüreler /4/ ammā luǾūķ-u zūfā żıķǾun-nefes rencine gögüsden ġalįž balġamları gidermege gögüs yımşatmaġa /5/ sübüstān ķırķ dāne Ǿunnāb otuz dāne encir on dāne buyān /6/ ħaŧmį toħūmı berr-i siyāvşān bişer dirhem zufā yedi dirhem /7/ benefşe biş dirhem mercimek ķabı çıķmış üç dirhem ķaynadalar /8/ iki rıŧl suyıla süzeler bal yā şeker ķatalar Ǿaķde getüreler /9/ ammā luǾūķ-u rāziyāne süddeleri açar baġır yolun arıdur öksürügü /10/ keser bögrekleri ķuvvetlendürür südük yolun açar yan /11/ başı aġrısın ķomaz sürer rāziyāne dibi kerefüs dibi rāziyāne toħūmı
70
99 a /1/ kerefüs toħūmı yigirmişer dirhem anısūn on dirhem /2/ üç rıŧl suyıla ķaynadalar bir rıŧl ķala şeker ķatalar Ǿaķde /3/ getüreler ammā luǾūķ-ı ħıyārşenber śafrayı sürer ŧabįǾatı /4/ telįn ider ıssılıġı sürer maǾįdeyi pāk ider ħıyārşenberi /5/ suyıla ezeler bir rıŧl suyına buçuķ rıŧıl şeker ķatalar ġalįž /6/ olınca el-faślü’ŝanį Ǿaşer on ikinci /7/ faśılda rubbları bildirelüm ammā rubb-i sefercel iç geçdügine /8/ ve śafrā ġalebe ķılduġına ve maǾįdeyi ķuvvetlendürmeġe arınmış /9/ ayvayı dögeler bişüreler iki suyıla süzeler iki rıŧl /10/ şeker ķatalar ķıvama getüreler barmaġıla yiyeler ammā rubb-u /11/ tuffāĥ yüregi ķuvvetlendürür śafrayı śır ķuśmaġı 99 b /1/ iç geçmegi baġlar bu daħı sefercel biġi olur ammā rubb-ı rümānį /2/ susalıġı keser ısıtmayı giderür ekşi nār suyun /3/ ķaynadalar bir baħş ķala biraz naǾne ķatalar andan şekerile Ǿaķde /4/ gele ammā rubb-ı ĥıśrum ıssı istimalere ve ķuśmaġa ve śafrayı /5/ ishāl ider ķoruķ suyın ķaynadalar ķoyalar ŧurıla süzeler /6/ börkden bir rıŧl bu sudan buçuķ rıŧl şeker ile yımşaķ /7/ od ile rubb ideler ammā rubb-ı turunc ķusmaġı keser /8/ ve susalıġı giderür ve ıncķurıġı giderür yüregi /9/ ķuvvetlendürür aġu virilmiş kişiye fayide ider bu daħı /10/ ķoruķ bigidür ammā rubb-ı ħaşħāş gögüs aġrısına ve żıķǾun- /11/ nefese ve baġır sancusına fayide ider aķ ħaşħāş dörder 100 a
/1/ yaralar ķabıyıla ķaynadalar kettān bizi içinde dökeler avķalar /2/ suyun alalar bir
rıŧl suyına bir rıŧl aķ bal ķatalar rubb idüp /3/ istiǾmāl ideler el-faślü’ŝ-ŝaliŝü ‘aşer on üçünci /4/ faśılda murabbāları bildirelüm ammā halįle murabbāsı dimāġa yulaķ /5/ ķuvvet ider ve nezleyi çeker ve saķalı giç çıġardur gözüñ /6/ nūrın artturur hem bevl yolunı arıdur helįle-i kābili /7 / yaş ķum içinde ķuma ķoyalar ķarşu üzerine ılıcaķ su /8/ dökeler biş gün ŧura girü /9/ ķoyalar on gün ŧura çıķaralar yuyalar her biri erük bigi /10/ olur bal şerbetiyle od üzerinde arķun arķun ķaynadalar /11/ śoñra ķıvama gelmiş bala bıraġalar ammā ol kim tazesidür
71
100 b
/1/ laŧįf olur ammā zencebįl zencebįl murabbāsı gözden gözden çoķ yaş /2/ indügine fayide fayide ider şehvet
arturur cimaǾa ķavi ķavi ider maǾįdeyi /3/ ķızdurur balġamı keser zencebįli beledi yigirmi yigirmi gün su /4/ içinde ķoyalar ondan çıķaralar bal şerbetile arķun arķun /5/ ķaynadalar ġalįż olunca olunca ammā şaķāķul murabbāsı murabbāsı şehvet arturur /6/ cimaǾa ķuvvet ķuvvet virür şaķāķulı arıdalar yigirmi gün /7/ su içinde ķoyalar ondan bal şerbetile ķaynadalar bişicek çıķaralar çıķaralar /8/ ayruķ ayruķ balı zaǾfrānıla zaǾfrānıla ķıvama getüreler içine ķatalar ķatalar ķarışduralar /9/ ıssı otlardan dāriçįni kebābe besbāse besbāse ķatarlarısa igen ħūb /10/ olur ammā turunc ķabı ķabı murabbāsı maǾįdeyi ķuvvetlendürür ķuvvetlendürür yürege /11/ fāyide ider iştihā getürür turunc ķabınuñ için ve ŧaşın arıdalar 101a /1/ bal şerbetiyle ķaynadalar zaǾfrān ve ŧopalaķ ķatalar ġalįż olınca ammā /2/ sefercel ve tuffāĥ murabbāsı böyle olur ammā gül murabbāsı /3/ güli yapraķ ideler bir gün ŧura balı aġda ideler sovıya /4/ ķarışduralar güneşde ķırķ gün ŧura ķarşu ķarışduralar /5/ śoñra balı zaǾfrānıla ķıvama getüreler ķarışduralar biraz /6/ maśŧakį unın ķarışduralar bādem daħı ķatarlarısa ħūb ola /7/ el-faślü’r-rabi’u ‘aşer on dördünci dördünci faśılda /8/ /8/ ayārįc habları bildirelüm ammā ayārįc başda olan renclere /9/ ve maǾįde aħlāŧın sürmege beġāyet müfįddür türbüd-i beyz /10/ selįħa gül od belesān ħabbu belesān dāriçįnį zaǾfrān /11/ maśŧakį sünbül asārūn ikişer dirhem śabr-u suķuŧurı 101 b /1/ dört dirhem dögeler eleyeler bu otları kim terkįbdür /2/ ayārıcdur ĥabbı budur kim göz ve baş aġrısına ve başda /3/ ne ķadar marażlar olsa çeker maǾįdeye indürür icābet /4/ ider ayāric-i fıķarā turbud onar dirhem śaru helįle ve kābili /5/ arınmış çekürdegi çıķmış bişer dirhem ānısūn biş dirhem /6/ bunları dögeler kerefüs suyıyla ĥāb ideler sevdāyı /7/ daħı sürsin diseñ biş dirhem eftįmūn ķatalar şerbet /8/ iki dirhem andan geçse buçuķ dirhem ammā ĥabbı /9/ barmagı başı arıdur aħlaŧı sürer ve remleri arıdur śabr /10/ suķūŧurį şahmü’l-ħażl yedişer dirhem sünbül ve zaǾfrān /11/ dāriçini asārūn asā rūn ĥabbu’l-belesān maśŧakį saķmūniya turbud 102 a /1/ birer dirhem salįĥa buçuķ dirhem dögeler eleyeler ılıcaķ suyıla /2/ hāb ideler yā içine bādem yaġın dürteler şerbet iki miŝķāl /3/ ammā ĥabb-ı camiǾ ulu terkįbdür śafrāyı 72
balġamı sevdāyı /4/ sürer dimāġı olan ħılŧları çeker arıdur baġıra fayide /5/ ider ķulaķ saġırlıġın açar ısıtmalara fāyide ider bedende baş /6/ bart olduġın giderür ve bevāsįra ġāyet müfįddür /7/ āyāric on dirhem śaru helįle ve ķara helįle çekirdegi /8/ çıķmış yedişer dirhem maśŧakį anısūn Ǿeśare-i afsantįn /9/ ikişer dirhem ılıcaķ suyla ħablar ideler şerbet iki dirhem /10/ ola gice yuda yata ya ta ammā ħabb-ı ķūķyā gövdeden /11/ ġaliż ħılŧları sürer ve göze cilā virür ve nūr yolın 102 b /1/ arıdur śabr-ı süķūŧurį maśŧakį bişer dirhem şahmüǾl ĥażal /2/ saķmuniya ikişer dirhem kerefüs suyıyla ĥab ideler /3/ şerbet iki dirhem ola ammā ĥabbu’z-zehb bedeni arıdur /4/ ħılŧlardan ve gözüñ nūrına yardım ider śabr yigirmi dirhem /5/ śaru helįle on dirhem ķızıl gül biş dirhem zaǾfrān /6/ maśŧakį saķmuniya keŝira üçer dirhem hablar eyleyeler /7/ şerbet iki dirhem ola ammā ĥabb-ı efāviye balġamı ħılŧları /8/ sürer śafrayı ve sevdayı arıdur ħuśuśa maǾįdeye /9/ pāk ider dāriçini ķaśabü’ź-źerine idħir ĥabbü’l-belesān /10/ ķırfe salıĥa onar dirhem śabr-ı süķūŧırį biş dirhem /11/ dögeler yaġmur suyıyla ķarışduralar mür zaǾfrān maśŧakį 103 a /1/ üçer dirhem iżāfet olursa ķuvvetlü olur şerbet üç dirhem /2/ ola ammā ĥabb-ı sürincān Ǿırķu’n-nisāya ve bend köşe aġrısına /3/ fāyide ider śaru helįle ħaś śabr-ı süķūŧurį sürincān /4/ bişer dirhem dögeler ĥāb ideler şerbeti üç dirhem ammā /5/ ĥabb-ı mazaryūn istisķanuñ śaru suyın döker /6/ ķola yā yapraġı on dirhem sirkede ıśladalar on gün /7/ ŧura çıķaralar gölgede ķurıdalar dögeler bir dirhem ne /8/ bir denk maĥm ūde
ķatalar ve bir
dirhem şeker keŝirā /9/ ķatalar hablar ideler şerbet bir buçuķ dirhem ammā bu hab sevdāyı /10/ sürer uyuzı ve giciyügi arıdur śaru helįle ve kābili /11/ ve ķara helįle śabr-ı süķūŧırį birer dirhem seķmuniye
103 b /1/ buçuķ denk muķul bir denk şahterec toħūmı bir dirhem dögeler /2/ girü şahterec suyıla hablar ideler ammā bu hab /3/ iç baġlar mazü’l-cülnār mersįn toħūmı ŧin-i irmenį śamġı Ǿarabį /4/ ikişer dirhem dögeler ayva suyıyla hablar ideler /5/ biş dirhem yudalar ammā bir dürlü daħı nār ķabı maźu sumaķ kişnic /6/ ķavrılmış mersįn toħūmı üzüm çekirdegi birer dirhem afyūn buçuķ /7/ dirhem dögeler ayva çekirdegi luǾābıla hablar ideler /8/ biş dirhem 73
yudalar ammā ĥabb-ı suǾāl gögüsi yımşadur /9/ öksürügi sakin ider ķabaķ toħūmı ħıyār toħūmı /10/ ķavun toħūmı içleri nişāsta śamġ-ı Ǿarabį ħaşħāş datlu /11/ bādem kesira buyān şeker benefşe üçer dirhem 104 a /1/ afyūn buçuķ dirhem bunları ayva çekirdegi luǾābıla yoġuralar /2/ hablar ideler istiǾmāl ideler ammā ĥabbü’l-misk aġız ķoķusun /3/ gökçek ider nefesi ħūb ider ve cimaǾa ķavį ider /4/ turunc ķabı śamġ-ı sünbül ķaranfül cevz-ü bevvā Ǿūd-ı ħam /5/ dāriçįnį suǾd besbāse kebābe birer dirhem bunları /6/ dögeler iki denk müşk gül suyıyla ezeler /7/ bunları ķatalar hablar ideler her ĥabbı büberden büyük ola dil /8/ altında dutalar el-faślü’l- ħāmisü‘aşer on beşinci /9/ faśılda maŧbūħları bildirelüm muġla muġla ħılŧları bişürür /10/ maŧbūha
āsān ider kerefüs toħumı rāziyāne toħūmı /11/ anısūn buyān dibi birer dirhem ķızıl üzüm çekirdegi çıķmış 104 b /1/ encir onar dirhem dirhem ħaŧmį ħaŧmį ķabı soyılmış perr-i perr-i siyāvşān siyāvşān
/2/ benefşe benefşe Ǿunnāb üçer
dirhem ķaynadalar süzeler yigirmi /3/ dirhem yā şeker yā bal ķatalar üç śabāħ içe ammā /4/ bu maŧbūħ kim ıssı marażlara sersām bigi ve ıssı ısıtmalara /5/ ve ķatı susalıġa datlu erük ķırķ dāne Ǿunnāb yigirmi dāne /6/ benefşe üç dirhem kāśnį toħūmı biş dirhem /7/ sübüstān on dāne ķaynadalar üç baħşden bir baħş ķala /8/ yigirmi dirhem temürhindį on dirhem terengübin ol /9/ suyıla ezeler süzeler ŧañıla içeler ammā maŧbūh eftįmūn sevdāyı /10/ sürer sevdādan olmış ne ķadar Ǿillet varısa defǾ ide /11/ ķara helįle ve kābilį śaru helįle emlec arınmış bişer dirhem 105 a /1/ lisānü’ŝ-ŝevr besfāyic nįm güft dökülmiş bāzįrencbūye bā zįrencbūye /2/ üsŧūħūdus dörder dirhem aķ türbüd iki dirhem şahterec /3/ yedi dirhem erük yigirmi dāne ķızıl üzüm çekirdegi /4/ çıķmış on dirhem bunları dört rıŧl suyile ķaynadalar /5/ yarusı ķala eftįmūnı kettān bizinden bir torbaya ķoyalar /6/ evvel bir suyıla yuyalar bu suyıla ķaynadalar bir bahş ķala süzeler /7/ yigirmi dirhem ħıyārşenber balın ķatalar bir dirhem ġārįķūnıla /8/ yuġuralar bu şerbet içinde ezeler içeler ammā maŧbūħ-ı ħıyār /9/ şenber ġalįż ħıltları sürer pāk ider śaru helįle arınmış /10/ on dirhem temürhindį yigirmi dirhem erük ķırķ dāne /11/ Ǿunnāb otuz dāne benefşe biş dirhem ķızıl üzüm çekürdeksüz
74
105 b /1/ dört dirhem ķızıl gül biş dirhem dört rıŧl suyıla /2/ ķaynadalar yüz dirhem ķala süzeler yigirmi dirhem ħıyārşenber /3/ balın bal ın on dirhem terengübinile ezeler śabāħ içeler ammā /4/ maŧbūħ heft miyve sevdāyı arıdur bedende ķatı uyuzı /5/ ve ķuru giciyügi arıdur erük zerdalü ķayısı otuzar dāne /6/ encir kāsnį toħūmı helįle kābilį yedişer dirhem /7/ Ǿunnāb elli dāne üzüm çekirdeksüz yigirmi dāne /8/ sinā-yı mekkį on dirhem benefşe üç dirhem nilüfer dört /9/ dirhem ķızıl gül iki dirhem naǾne türbüd aķ besfāyic /10/ arıdılmış nįm güft olmış on dirhem temürhindį on /11/ dirhem eftįmūn yedi dirhem sināyımekkį eftįmūn bizden 106 a /1/ kiseye ķoyalar suyıla ķaynadalar süzeler yigirmi dirhem /2/ şeker ķatalar śabāħ içe ammā maŧbūħ sürincān bend köşeler /3/ śızısına eyüdür sürincān üç dirhem śıġır ķuyruġı dibi birer /4/ / 4/ dirhem būzeydān iki dirhem türbüd dört dirhem kerefüs /5/ toħumı anısūn şahmü’lĥanżal ikişer dirhem ķamusın /6/ bir vaķıyye suyıla ķaynadalar tā yarusı ķala süzeler yigirmi /7/ dirhem şeker ķatalar içeler ammā maŧbūh öksürüge /8/ ķatı fāyide ider Ǿunnāb sübüstān encir onar dāne ķaynadalar /9/ bir baħş ķala yedi dirhem ħıyārşenber balın ķatalar on dirhem terengübin ile /10/ ılıcaķ içe ammā matbūh helįle śafrādan olmış śayrulıġa /11/ ve gün aşuru olan ısıtmaya ve yaraķāna fayide ider ķızıl 106 106 b /1/ üzüm çekürdegi çıķmış yigirmi dirhem ķızıl gül /2/ dört dirhem kāsnį yabraġı bir dutam śaru helįle biş /3/ dirhem şahterec bir dutam Ǿunnāb yigirmi dāne sübüstān /4/ on dāne nilüfer üç dirhem ķaynadalar üç vaķıyye ķala /5/ süzeler yigirmi dirhem temürhindį ve sekiz dirhem ħıyār /6/ şenber balın bir dirhem nüzbud bir denk maĥm ūde ezeler içe /7/ el-faślü’s- on altıncı faśılda /8/ nuķūǾları bildirelüm nuķūǾlar iç aġrısına maǾįde żaǾiflıġına sādisü ‘aşer on /9/ göbek burusuna nār toħūmı on dirhem sumāķ ĥabbü’l /10/ ās belūŧ kimnūn sirkede ıślanmış ķurımış ola kişnįc /11/ birer dirhem keçiboynuzı Ǿöd birer dirhem bunları dögeler 107 a /1/ ķuvvet bigi yalayalar ammā nuķūǾ ıssı ısıtmalara ve baġır ıssısına ıs sısına /2/ ve susalıġa ve boġaz ķurıduġına töħmekān ħıyār ķabaķ /3/ toħūmı bişer bişe r dirhem ķızıl gül ŧebāşir üçer dirhem /4/ rubbǾs sūs buçuķ dirhem nebāt şeker biş dirhem dökeler /5/ cülābile içeler ammā bu nuķūǾ balġamı sürer ve sevdāyı /6/ çoķ sürer ayāric śaru helįle ve kābilį birer dirhem /7/ ġārįķūn türbüd birer dirhem eftįmūn bir miŝķāl efsentįn /8/ buçuķ dirhem yunmış laciverd üç dirhem 75
bunlarca şeker /9/ ķatalar ılıcaķ su ile içeler ammā bu nuķūǾ aħlaŧı sürer /10/ āyāric miŝķāl ġārįķūn bir dirhem şahmü’l- hanżel keŝirā /11/ eftįmūn buçuġar dirhem maĥm ūde bir denk milh denk 107 b /1/ bunlarca şeker ķatalar ılıcaķ suyıla içeler ammā bu nuķūǾ /2/ maǾįdeye ķuvvet virür ŧaǾām hażm ider sünbül dāriçini /3/ cevz-ü bevvā ikişer dirhem şeker bunlarca dögeler /4/ iki dirhem yiyeler ammā bu nuķūǾ iç baġlar züri ve ķanı keser /5/ cülnār ekşi nār toħūmı śamġ-ı Ǿarabį ķavrulmış geyik /6/ boynuzı göynümiş birer dirhem buçuķ eftįmūn dögeler /7/ iki dirhem rūfıdūn yumurdayıla yiyeler el-faślü’l- sābi’u ‘aşer /8/ on yedinci faśılda yaġları bildirelüm benefşe yaġı baş /9/ aġrısına gögüs boġaz şişine müfįddür benefşe /10/ arınmış śabından yüz dirhem bir vaķıyye şırlaġun yaġıyla /11/ ķırķ gün güneşde ķoyalar ammā gül yaġı yüz şişlere 108 a /1/ ve cirāhat şişlerine müfįddür ķızıl gül toħūmından /2/ arınmış yüz dirhem zeyt iki yüz dirhem şırlaġun /3/ yaġı ķırķ gün güneşde ķoyalar ammā maśŧakį maǾįde /4/ ve siñir aġrısına ve ķarın sancusına müfįddür yüz dirhem /5/ maśŧakį yüz dirhem şırlaġun yaġı şişeye ķoyalar /6/ ķazana su ķoyalar ortasına aśalar ķaynaya maśŧakį ĥāll ola /7/ ammā mersįn yaġı saçları ve saķalları ķarardur ve giç aġardur /8/ mersįn toħūmı ve yapraġı iki süci bir zeyt ķaynadalar süzeler /9/ śoñra girü ķaynadalar tā kim süci buħār ola /10/ gide zeyt ķala ammā ferfiyūn yaġı falįc rencine ve bend köşeler /11/ aġrısına dürteler zencebįl Ǿāķır-ı ķarhā egir bişer dirhem cund 108 b /1/ mevįzec kündüs bābūnec çörek otı sarımsaķ bunları dögeler /2/ süciyle ķaynadalar süzeler zeyt yaġın ķatalar girü ķaynadalar /3/ tā kim süci gide zeyt ķala on dirhem ferfiyūn havānda ķarşu /4/ bu yaġıla ĥāl ideler ammā bādem yaġı ķoz yaġı ħaşħāş yaġı /5/ ķabaķ yaġı kene yaġı bunlar ve bunlaruñ bigileri hevānda ġāyet /6/ dögeler sini içinde od üzerinde biraz su sepeler ovalar /7/ çıķar bādem yaġı veremlere ķabaķ yaġı uyķusuzlara ħaşħāş /8/ yaġı öksürüge ammā bābūnac śovuķ veremlere ve śızılara /9/ bābūnac yüz dirhem iki yüz dirhem zeyt yaġı ķırķ gün /10/ güneşde ŧura ammā bu yaġ saç saķal bitürür ħassa /11/ daǾu’ŝ- ŝaǾlebe ve mem saç saķal dökülmegin saķlar
76
109 a /1/ ayva ŧane perr-i siyāvşān bābūnec onar dirhem dirhem suyıla süciyle /2/ ķaynadalar tā tā kim muhaddā ola süzeler elli dirhem ķoz ve bādem /3/ yaġın ķatalar ķaynadalar suyı gide ammā bu yaġ saç saķal /4/ / 4/ bitürür ladānı süciyile ezeler mersįn yaġın ķatalar hammāmda dürteler /5/ ammā bu yaġ bögrek żaǾįflıġına ve ķasuķ aġrısına ve meni /6/ arturur ve bend köşeler śızısına ve selesü’l-bevle ve südük /7/ acıyı geldügine ve zekeri ķıvama getürmege /8/ dürticek ķaranfül zencebil cevz-ü bevvā dāricini Ǿāķır-ı ķarhā /9/ ħuvlįncān turb toħūmı havıc toħūmı soġan toħūmı ķuş /10/ dili acı bādem fustuķ içi cevz-ü hindį panbuķ çigidi /11/ ikişer dirhem ayru ayru dögeler bir ķıyya süci içinde ķoyalar 109 b /1/ bir gün ve gice ŧura śoñra ķaynadalar tā kim yarusı /2/ ķala süzeler elli dirhem zeyt yaġın ķatalar girü ķaynadalar /3/ tā kim süci gide zeyt ķala ķırķ gün güneşde ŧura /4/ el- faślü’ŝ- ŝāminü ‘aşer on sekizinci /5/ faśılda ŧılıları bildirelüm ammā bu ŧılı ıssı veremlere
śandal /6/ aķāķıya ħużaż şiyāfı- māmįnā bişer dirhem tin-i irmenį on /7/ dirhem mürdesenc isfidāc birer dirhem ķaya ķoruġı /8/ suyile ķarışduralar ammā bu ŧılı sovuķ veremlere vuralar ķabı /9/ śoyılmış mercimek arpa unı yumurda śarusıyla ķaruşduralar /10/ ammā bu ŧılı baş aġrısıçün mürr-ü zaǾfrān afyūn beg toħūmı /11/ günlük berāber dögeler yumurda aġıyla ķarışduralar 110 a /1/ ammā bu ŧılı nıķrįse ķızıl gül ŧin-i irmenį ķızıl śandal afyūn /2/ fulful dökeler kişnįc suyıyla ķarışduralar ammā bu ŧılı /3/ śovuķ niķrįse mürsabr aķāķıya cünd miǾa yumurda śarısıyla /4/ ķarışduralar ammā bu ŧılı demregüye ĥabbü’s-selāŧįn /5/ ķabın dökeler acı yaġıla ķarışduralar ammā bu ŧılı sigile /6/ dürteler badıncānı dögeler sürteler çıķar ammā bu ŧılı bahaķ içün i çün /7/ turb toħūmı gündüs yaş ķoz ķabın dögeler birāz sirke /8/ / 8/ ķatalar ķat alar hammāmda dürteler ammā bu ŧılı yaş ve sulı uyuz içün /9/ zįbaķ on dirhem biş dirhem kükürdile sahķ ideler çinārek /10/ on dirhem otuz dirhem acı yaġıla ķarışduralar dürteler ammā /11/ bu ŧılı ķuru uyuz içün ķalye kireç berāber suyıla ķarışduralar 110 b /1/ hammāmda dürteler acıyınca otura yuna çıķa tere yaġın dürtine ammā /2/ bu ŧılı yavuz uyuz kim ķatu ħarāb olmış ola cimaǾı gövdede /3/ ola paça süñügi küli śabr-ı süķūŧırį mürdeseng /4/ altūn putesi zerdeçūpe şab śaru zarnįc zibaķ bişer /5/ dirhem bunları dögeler 77
ġāyet sahķ ideler acı yaġıla ķarışduralar /6/ ammā bu ŧılı başda olan başbartı giderür /7/ zįbaķ aķ kükürd defni yapraġı ķundus ķalye mürdeseng /8/ berāber dögeler sirkeyle yoġuralar hammāmda su dökmedin /9/ dürteler biraz ŧura girü yuya gül yaġın dürte ammā /10/ bu ŧılı burun ŧomurduġın dutar alçu çiriş berāber sirkeyile /11/ ķarışduralar tizcek alnına vuralar burnına ķoyalar ammā bu ŧılı 111 a /1/ ıssı şişlere ķızıl śandal şiyāf-ı māmįnā kil-i irmenį /2/ isfidāc birer dirhem afyūn buçuķ dirhem hevelān-ı hindį /3/ daħı ķatalar bunları dögeler gül suyıyla ķarışduralar /4/ vuralar eger fınduķ bigi düzüp ķurudurlarısa olur /5/ ammā bu ŧılı oġlancuķlar uyuzu içün közi şol deñlü yaķalar kim /6/ ķabı yana için çıķaralar ziǾbaķ kibrit berāber sahķ ideler /7/ ķuyruķ yaġıyla ķarışduralar dürteler zahmet itmez el-faślü’t- /8/ tāsiǾu Ǿaşer on ŧoķuzuncu faśılda yaķuları bildirelüm /9/ bu yaķu fetaķ içindür mürsūǾd maźu śamġ günlük bişer /10/ dirhem serv ķozı maśŧakį dörder dirhem dögeler /11/ balıķ yemliyle yoġuralar ol yaruķ yirine vuralar berk baġlayalar 111 b /1/ ammā bu yaķu maǾįde aġrısına ve yillendügine ve żaǾfına /2/ sünbül ķaranfül dāriçini günlük ŧopalaķ birer dirhem maśŧakį /3/ otuz dirhem üç dirhem zeyt yaġıyla arıdalar bu otları /4/ ķaralar saħtiyāne dürtüp maǾįde üzerine vuralar ammā bu yaķu ŧalaķ /5/ şişine ve sançuduġına yigirmi dirhem uşaķ śerb /6/ sirkede ıślanmış ķaynadalar ġalįž olınca bir dirhem zaǾfrān /7/ ķatalar iki dirhem burayıla meşine dürteler vuralar ammā bu yaķu /8/ ķarın şişine müfįddür kimnūn būre arpa unı /9/ ŧopalaķ burçaķ unı bunları balıla ķarışduralar bize dürteler ķarnına /10/ vuralar ammā bu yaķu gözüñ ķanına ve aġrısına fayide ider /11/ kimnūn üzerlik toħūmı kettān toħūmı noħūd unı Ǿunnāb
112 a /1/ nilüfer buçuġar dirhem eger göz ıssısına buçuķ dirhem /2/ afyūn ķatalar yumurda aġıyla ideler śovuķ olsa yumurda śarusuyla /3/ ammā bu yaķu demregüyi giderür şeyterāc benbul ķurdı turb /4/ ŧoħūmı bunları dögeler acı ŧuzlu yaġıla dürteler ammā bu yaķu /5/ çıbanları yımşadur encįri ķaynadalar havānda dögeler içine /6/ būre zift ekşi ħamır gögercin tersin ķatalar biraz /7/ bezįr iżāfet ideler ammā bu yaķu maddeleri tahlįl ider buy /8/ toħūmı kettān toħūmı ħaŧmi toħūmı sulŧān otı bunları /9/ dögeler eleyeler südile ķaynadalar ġalįž 78
olınca bābūnec /10/ zaǾfrān benefşe dögeler üzerine ķatalar zeyt yaġıyla /11/ mūmı erideler bunları birbirine ķatup sahķ ideler tamāmu yaķu ola 112 b /1/ ammā bu yaķu evrāmları tįz ŧoldurur zift ladān uşaķǾudane /2/ çādır ve miǾa bunları mūmıla erideler havānda sahķ ideler /3/ ķarşu zeyt ŧamzuralar tā kim yımşaķ ola ammā bu yaķuya /4/ nuħaǾ dirler esenligile ŧoldurur maddeyi murdār ilik /5/ ekşi ħamır zaǾfrān dögeler biraz bezįr ķatalar oġlancuķlara /6/ iken müfįddür ammā bu yaķu barmaķda çıķan ķurluġana /7/ müfįddür bezįri ķaŧūnayı sirke ve yumurda aġıyla çalķayalar /8/ dögilmiş kesira ķatalar barmaġa vuralar el-faślü’l- ‘ışrūnį /9/ yigirminci faśılda ġumreleri bildirelüm bu ġumre çiçek yirlerin /10/ giderür baķıla on biş dirhem arġun toħūmı iki /11/ dirhem mürdeseng buçuķ dirhem dār-ı fulful iki dirhem 113 a /1/ ķusŧ iki dirhem dögeler arpa suyıyla yoġuralar hammāmda dürtüne /2/ çıķıcaķ benefşe kepek suyıyla ķarşu yuna ammā bu ġumre yüz rengin /3/ ġāyet aķ ider būzįdān Ǿanzerūt isfidāc deñiz /4/ köpügi günlük maśŧakį ŧopalaķ bunları dögeler şırlaġun /5/ yaġıyla aķ mūmı erideler ķarışduralar andan yumurda aġıyla /6/ ıślanmış keŝįrāyı havāna ķoyalar yumurda aġın ķatalar bundan /7/ az az ķatalar sahķ ideler aķ olınca daħı ķuvvetlü olsun /8/ dise altun putesiyle jiyveü’l-dūre ķata el-faślü’l- /9/ ĥādi ‘ışrūn yigirmi birinci faśılda noŧūlları /10/ bildirelüm bu noŧūl ıssı baş aġrısına benefşe nilüfer /11/ ħaşħāş ķabı ħaŧmį ķaynadalar suyıla ılıcaķ vuralar ammā
113 b /1/ bu noŧūl uyķusuzlıġa ħaşħāş ķabı benefşe bezrüǾl-benec bişer /2/ dirhem ķaynadalar depe üzerine vuralar ammā bu noŧūl ķulunç aġrısına /3/ vuralar bābūnec yarpuz iklįlü’l-milk merzencūş ŧuraķ otı /4/ bunları ķaynadalar ıssıcaķla vuralar ammā ķasuķ aġrısına bābūnec /5/ kettān toħūmı sedeb dökülmiş būy toħūmı bunları süciyle /6/ ķaynadalar ıssıcaķ vuralar ammā bu noŧūl maķǾat aġrısına /7/ ve şişine müfįddür kettān toħūmı biş dirhem zaǾferān /8/ bir dirhem afyūn buçuķ dirhem beg toħūmı bir dirhem dögeler śoġanı /9/ śıġır yaġıyla ve taķuķ yaġıyla ķaynadalar ĥāl ola bu otları /10/ ķaralar süciyile mersįn yapraġın ķaynadalar bu suyla yuyalar andan śoñra /11/ dürteler el-faślü’ŝ-ŝānį ‘ışrūn yigirmi ikinci faśılda 79
114 a /1/ ġarġarayı bildirelüm bu ġarġara dimāġı arıdur ve baş /2/ oynaduġın ve laķve rencine müfįddür ħardal būyān yarbuz /3/ suyıla ķaynadalar bir miŝķāl āyāric ķatalar bal şerbetiyle ġarġara /4/ ideler ammā bu ġarġara diş aġrıların giderür Ǿāķır-ı ķarhā /5/ zencebil maśŧakį kişnic çörek otı bunları dögeler /6/ bal şerbetile ideler ammā bu ġarġara başdan nezleyi çeker /7/ dimāġı arıdur ħardal zencebil Ǿāķır-ı ķarhā kişnįc maśŧakį /8/ fulful berāber dögeler bal şerbetile ideler ammā bu ġarġara /9/ diş dibleri şişine ve debrenmesine müfįddür ŧuraķ /10/ otı şāb nār ķabı sumāķ berāber ķaynadalar mażmaża ideler /11/ ammā bu ġarġara diş etlerin berk ider śaru aġaç dibi 114 b /1/ ķoz yapraġı cülnār maźu berāber sirke ideler ammā /2/ bu ġarġara śayru aķśurdur dimāġı arınmaya fażālatden /3/ yardım ider gündüs çörek otı ferfiyūn fulful cünd /4/ Ǿāķır-ı ķarhā būre berāber dögeler buçuķ dirhem balıla aġzında /5/ duta mażmaża ide ammā bu ġarġara ħunāķ rencine fāyide /6/ ider mercimek Ǿunnāb ķaynadalar suyın alalar tūt şarābın ezeler /7/ içine anuñıla ġarġara ide ammā bu ġarġara boġaza sülük /8/ yabışduġın düşürür ŧuz ve būre şuresiyle ezeler içine /9/ gül yaġın ķatalar ġarġara ideler el-faślü’ŝ-ŝālisü /10/ ‘ışrūn yigirmi üçünci faśılda ķuŧūzları /11/ bildirelüm bu ķuŧūz burundan yaramaz rāyıĥa gelse giderür 115 a /1/ sünbül ķaranfül üçer dirhem süciyle ķaynadalar süzeler burnına /2/ çekeler ammā bu ķuŧūz aġrısı kim ıssıdan ola /3/ fāyide ider bir denk afyūn biraz gül yaġıyla ezeler ŧamzuralar /4/ ammā bu ķuŧūz ķulaķdan iriñ ve çirk aķarsa fāyide ider /5/ sabr günlük būre birer dirhem jencār buçuķ dirhem Ǿanzerūt /6/ maśŧakį uşaķ üçer dirhem balıla sahķ idüp dögeler /7/ ammā aķ saçı ve saķalı ķarardur māzū yigirmi dirhem /8/ bezįrile çölmekde ķavuralar tā kim māzū yarıla çıķaralar /9/ kiçeye basalar kiçe yaġın alur rāsuħt ŧaşı şāb /10/ ŧoz ķına dögeler suyıla yoġuralar gice dürtine śabāħ /11/ yuyalar ammā bu ķuŧūz et yir bevāsįra eyüdür ve eski cirāhatleri 115 b /1/ yirü ve ħanāzįrı açar bu terkįbe tiryāk dirler ķatı ögüldür /2/ ķalye kireç otuzar dirhem śabun suyıyla bir gice bir gün /3/ ŧura süzeler od üzerinde ķoyalar ķıvāma gelince 80
śoñra /4/ üzerine balūŧ ve süķut gülin ķatalar şişeye yā ķurşun /5/ ķaba ķoyalar aġzın berkideler ĥācet vaķtında istiǾmāl /6/ ideler ammā bu ķuŧūz cirāhati açar ħanāzįra vursalar /7/ dügūn bigi ider śaru zernįc ķalye kireç nūşādur /8/ jive kibrit bunları sahķ ideler gümiş suyıyla ķarışduralar /9/ şişeye ķoyalar berkideler hem bu terkibe dik berdįk dirler /10/ ammā dişlerüñ rengin aķ ider ŧuz deñiz köpügi /11/ çini çanaķ dökeler un bigi dişe süreler ammā aġız 116 a /1/ ķoķusın gökçek ider diş etlerin berk ider ve diş aġrısın /2/ giderür göyünmüş arpa ŧuz şāb cülnār māzū göyünmiş /3/ geyik boynuzı aķāķıya sumāķ dem’ül-ahvįn bunları dögeler /4/ mercimek unı ķızıl gül ķaynadalar suyına bu otlardan ķatalar /5/ dişler dibine süreler bir zamān ŧura sirkeyile yuyalar /6/ el-faślü’r-rabiǾu ‘ışrūn yigirmi dördünci /7/ faśılda merhemleri bildirelüm bu merhem-i mıśrįdur kim /8/ ķulaķdan iriñ aķsa ve içinde başbart olsa sancusı /9/ olsa fāyide ider sirke yedi dirhem bal sekiz /10/ dirhem ķaynadalar üzerine iki dirhem jengār śalalar /11/ arķun arķun ķarışduralar ķıvama gelince ammā bu merhem-i 116 b /1/ ebyaż ıssı cirāhatlere ve od göynügine isfįzāc /2/ on dirhem mürdeseng biş dirhem gül yaġıyla şırlaġun /3/ yaġıyla havānda sahķ ideler yigirmi dirhem aķ mūm ķırķ /4/ dirhem şırlaġun erideler birbirine ķatalar ammā bu merhem-i /5/ kāfūrį nār-ı farseye ıssı evrāmlara ŧāǾūna müfįddür /6/ isfįzāc kim yigirmi dirhem elli dirhem şırlaġun yaġıyla /7/ havānda ġāyet sahķ ideler śoñra aķ mūm erideler şırlaġun /8/ yaġıla miķdārca anuñıla ķaralar birbirine śovımaġa yaķın /9/ olıcaķ yumurda aġın bir dirhem kāfūrile havānda sahķ ideler /10/ daħı birbirine ķatalar dest-i henk vuralar aķ laŧįf olınca /11/ ammā bu merhem-i jengār cirahātüñ artuķ etin yir ve cirahāti 117 a /1/ ıślāha getürür jengār biş dirhem çam saķızı on /2/ dirhem sahķ ideler yigirmi dirhem zeyt yaġıyla śoñra /3/ mūmı zeytile erideler üzerine dökeler sahķ ideler ammā bu merhem-i /4/ rūhı cemįǾi cirāhatleri ıślāha getürür bitürür mürdeseng /5/ on dirhem rāsuħt ŧaşı sirkede ķaynamış biş /6/ dirhem jengār iki dirhem zeyt otuz dirhem zeytile /7/ sahķ ideler śoñra ılıcaķ od üzerinde ķıvāma getüreler /8/ ammā bu merhem-i baselįķūn cirāhatleri ıślāha getürür /9/ ve bitürür zift çam saķızı yigirmişer dirhem zeyt /10/ yüz dirhem mūm ķırķ dirhem śıġır bögregi yaġı on dirhem /11/ bunları ķaynadalar süzeler dört dirhem dāne çādır ķatarlarısa 81
117 b /1/ ġāyet ħūb olur ammā bu merhem-i aśfar ķılıç ve bıçaķ zaħmlarına /2/ eyüdür bitürür çam saķızı on dirhem maśŧakį günlük /3/ ikişer dirhem nebāt şeker bir dirhem şırlagun yaġı /4/ yüz dirhem ķırķ dirhem mūmıla erideler on dirhem ŧoñuz /5/ yaġın ķatarlarısa cirāhati igen tiz oñarur ammā bu merhem-i /6/ ħal başbarta od göynügine nār-ı fārsaya müfįddür /7/ mürdesenc yigirmi dirhem isfidāc biş dirhem /8/ zerdeçūpe üç dirhem sülügen on dirhem altmış /9/ dirhem zeyt yaġıyla sahķ ider otuz dirhem śerb sirkeyile /10/ sahķ ideler tā kim ġalįž ola iki yumurda aġın ķatup /11/ girü sahķ ideler ammā bu merhem-i zincifre ķatı veremlere ħenāźįre 118 a /1/ açılmış sereŧāna zincifre on dirhem sülügen mürdeseng /2/ bişer dirhem yigirmi dirhem zeytile sahķ ideler śoñra /3/ elli dirhem zeyt otuz dirhem mūmıla erideler bunları ķarışduralar /4/ ammā bu merhem-i āhek yaǾni kireç çıbanları ķurıdur od /5/ göynügüne müfįddür kireci kettān bizi içinde /6/ baġlayalar su içinde ķoyalar ovalar süd bigi gelür çıķar ķoyalar kim /7/ ŧurıla süzeler girü ılıcaķ suyıla çalķayalar girü ŧurıla /8/ yedi kez zeyt yaġıyla havānda sahķ ideler ġalįž olınca /9/ ammā bu merhem-i rusl buña merhem-i hevāriyyūn dirler /10/ açılmış veremlere sereŧāna ħanāzįra ŧevāǾına nevāśīra /11/ bevāsįra ve nāśūr olmış cirāhatlere müfįddür 118 b /1/ çam saķızı on dirhem cavşįr jengār dāne çādirmürd /2/ ikişer dirhem uşaķ yedi dirhem zerāvendi ŧavįl günlük /3/ üçer dirhem muķul dört dirhem mürdeseng iki dirhem /4/ uşaķ-ı dāne çadırį cevāşiri sirkeyile ĥāl ideler ķalanın /5/ dögeler yetmiş dirhem zeyt yigirmi biş dirhem mūmıla /6/ erideler bu otları ķatalar śoñra bu sirkeyile olmuşı od üzerinde /7/ ġalįż ideler havānda birbirine ķatalar sahķ ideler ammā bu merhem-i /8/ dāħilūn ķatı veremlere ħanāzįra ve vure çıbanlara kettān toħūmı /9/ būy toħūmı ħaŧmį dibi ķaynadalar luǾābın alalar yigirmi dirhem /10/ mürdeseng ķırķ dirhem zeyt yaġıyla sahķ ideler ŧencereye /11/ ķoyalar arķun arķun od üzerinde ķarışduralar ol luǾābdan 119 a /1/ az az dökeler ķarışduralar tā kim ġalįż ola indüreler /2/ soyıcaķ çekeler sönerse tamām olmışdur ammā bu merhem-i /3/ isfidāc başbart kim ķandan olur müfįddür biş /4/ 82
dirhem isfidāc on dirhem zeytile sahķ ideler yigirmi /5/ dirhem şırlaġun yaġı on dirhem mūmile erideler /6/ śoñra havānda girü sahķ ideler bir yumurda aġın ķatalar /7/ ķarışınca sahķ ideler ammā bu merhemi yaraları bitürür ve ķurudur /8/ arduç ķaŧrānın yedi kez yuyalar śovuķ suyile zerdeçūpe /9/ dögeler yumurda śarusıyla bu ķaŧranıla ķarışdıralar ammā /10/ bu merhem cirāhatlere śızısın götürür ve hem tįz ider sünnete beġāyet /11/ müfįddür buña alacehl dirler eñlik bir dutam 119 b /1/ şırlaġun yaġı elli dirhem mūm yigirmi biş dirhem /2/ bunları ķaynadalar tā rengi çıķa süzeler istiǾmāl ideler /3/ ammā ķįrūŧį dırnaķlar yarılduġına ve ķatı şişlere aķ mūm /4/ gül yaġı şırlaġun ķaz yaġı benefşe yaġı tūt yaġı /5/ bādem yaġı śıġır incügi iligi maśŧakį günlük lāzan /6/ ve zinc her birinden erideler havānda sahķ ideler cemįǾi /7/ śızılara beġāyet ħūbdur el-faślü’l-ħāmis ‘ışrūn /8/ yigirmi beşinci faśılda zürūrları bildirelüm bu zürūr /9/ cirāhat etin bir ve ķanın baġlar zāc şāb māzū ve nār ķabı /10/ yigirmişer dirhem rāsuħt ŧaşı on dirhem mürr demü’l-aħaveyn /11/ göyünmiş bunları ġubār ideler ekeler arıdur ammā bu zürūr 120 a /1/ ŧamar ķanın baġlar kireç alçu ķızıl boya zāc ŧuz bunları ādem /2/ ķanıyla yoġuralar ķurıdalar ĥācet vaķtında istiǾmāl ideler /3/ ammā bu zürūr yaraya ekeler bitüre deri getüre /4/ ķızıl gül dārıçįnį çam ķabı dögeler un bigi ekeler /5/ ammā bu zürūr ķanı dutar cirāhati bitürür benefşe dibi /6/ isfidāc günlük ķanı çam ķabı maśŧakį mersįn /7/ yapraġı nebāt şeker bögürtlen yapraġı esrār berāber /8/ dögeler eleyeler ekeler ammā bu zürūr śofra ayruġına /9/ cülnār aķ it boķı māzū demü ola huveyn berāber dögeler /10/ ekeler ammā bu zürūr ķan dutmaġa Ǿacāyibdür yir baġarsuġın /11/ igneyile iplige dizeler ķurıdalar dögeler ŧamar üzerine 120 b /1/ ekeler baġlayalar ayruķ açmayalar ammā bu zürūr śofra çıķduġına /2/ śabr-ı süķūŧurį cevz-ü bevvā dögeler yuyalar ekeler ammā /3/ bu zürūr ķoķar cirāhatlere ekeler temiz eyleye ŧopalaķ ķızıl /4/ zarnįc kireç ķalye feslegen toħūmı berāber dögeler /5/ ekeler el- faślü’ŝ-ŝādisü ‘ışrūn /6/ yigirmi altıncı faśılda ĥuķneleri bildirelüm bu ĥuķne /7/ bil aġrısına
ve ruŧūbete çörek otı otuz dirhem dögeler /8/ ķaynadalar süzeler ŧuz ķatalar bal ķatalar dögeler ammā bu /9/ ĥuķne sersām rencine ķatı harārete ve iç ķabżına sübutsān /10/ zerdalü Ǿunnāb yigirmişer dāne benefşe bir avuç ħaŧmį /11/ ebemgümeci yapraġı ķaynadalar süzeler bir dirhem būre on dirhem 83
121 a /1/ şeker on dirhem bādem yaġı dögeler ammā bu ĥuķne /2/ ķulunç giderür sübüstān sināyimekkį benefşe ŧuraķ /3/ otı demürdiken ķaynadalar süzeler bir dirhem būre on /4/ dirhem şeker on dirhem zeyt ķatalar ammā bu ĥuķne /5/ ķabıż içün ve ķulunç içün encįr yigirmi dāne /6/ besfāyįc yincilmiş benefşe ħaŧmį toħūmı sübüstān būy /7/ toħūmı kettān toħūmı ŧuraķ otı bunları ķaynadalar süzeler /8/ on dirhem ħıyārşenber fülūsįn içinde ezeler iki denk /9/ būre bir dirhem ayāric iżāfet ideler şeker biş /10/ dirhem on dirhem şırlaġun yaġın ķatalar ammā bu ĥuķne /11/ baġarsuķ yillerin giderür gendere suyın dögülmiş 121 b /1/ arpayıla ķaynadalar süzeler śıġır ödi yigirmi dirhem būsū /2/ daħı yigirmi dirhem dögeler ammā bu ĥuķne şehvet /3/ arturur arķayı berk ider bögrekleri ķuvvetlendürür siñirleri /4/ berk ider bābūnac iklįlü’l- melik demürdiken turb toħūmı /5/ şalġam toħūmı tere toħūmı susam köknar içi defni toħūmı /6/ nānħūħ arınmış bādem ĥabbetü’l ħażrā aķ behmez bunlardan /7/ üçer dirhem altmış dirhem zeyt yaġıyla havānda sahķ /8/ / 8/ ideler avādan dögeler ammā bu ĥuķne Ǿażim ādemį /9/ semirdür ķoyun başıñ köfte bigi dögeler buçuķ vaķıyye /10/ ķuyruķ yaġın bir vaķıyye süd ķırķ dirhem buġday elli dirhem /11/ noħūd otuz dirhem pirinç çölmege ķoyalar su ķoyalar ķaynadalar 122 a /1/ süzeler biş dirhem ķoz yaġı on dirhem bādem yaġı /2/ biş gice mütevātır dökine el- faślü’ŝ-ŝābiǾu ‘ışrūn yigirmi yedinci faśılda şıyāfları /4/ bildirelüm bu şıyāf ķabıżı açar
şahmu’l-ħažal benefşe şıblıķ /5/ būre türbüd birer dirhem maĥm ūde bir denk ķıvama gelmiş balıla /6/ şāflar ideler ammā bu şıyāf daħı ķabżı açar bįzahmet /7/ oġlancuķlara müfįddür balı ķıvāma getüreler saġ ŧuz ķatalar /8/ şol ķadar ola kim bal rengi ķarara şāflar ideler /9/ ammā bu şıyāf žahir göbek burusına ve zūra ve ķan /10/ giçene ve maķǾad aġrısına a ġrısına müfįddür kündür mür-i /11/ zaǾfrān muķul aķāķıya demü’l-aħvįni śamg-ı Ǿarabį ikişer dirhem 122 b /1/ cünd bir dirhem afyūn bir dirhem dögeler yumurda aġıyla /2/ yoġuralar şāf ideler her şāfı ķızılcuķ çekirdegi /3/ ķadarı ola ammā bu şıyāf bilde ve yan başında śızı /4/ olsa çeker balġamı döker çoķ fayide ider /5/ maśŧakį günlük uşaķ dāne çādir cāvşir ikişer /6/ dirhem mevįzec ķaśnį ŧopalaķ ikişer ikişer dirhem egir /7/ ħuvlıncān cevz-ü bevvā üçer dirhem dirhem çörek otı 84
üzerlik /8/ toħūmı birer birer avuç zift biş dirhem ķalye iki dirhem /9/ anısūn bir avuç kişnic rāziyāne toħumı būy toħumı /10/ birer avuç deve örgüci iki dirhem baķır tuvālı üç dirhem /11/ zerdālü çekirdegi bir avuç ķara üzüm bir avuç a vuç bunları 123 a /1/ ayru ayru dögeler dögeler birbirine ķatalar şāflar ideler gice /2/ yatıcaķ götüre götüre ammā bu şıyāf nāśūr olmış cirāhatlere /3/ kim aġzı güccük ola iriñ ve su aķa birin soķalar /4/ merķalāy ide rehc biş dirhem uşaķ üç dirhem uşaķı /5/ it üzümi suyıyıla ĥāl ideler śoñra rehc ķoyalar sahķ /6/ ideler biraz ķına ķatalar ķatı ola uvaķ şāflar ideler her /7/ şāfı sıçan boķı bigi ola ammā bu şıyāf Ǿavratuñ /8/ fercin ŧār ider gülnār nār ķabı şāb ķaranfül /9/ māzū ŧopalaķ sumaķ śamg-ı Ǿarabį ikişer dirhem /10/ mersįn yapraġı daħı bunları dögeler çeynenmiş buġdayıla /11/ yoġuralar şāflar ideler götürüne ammā bu şıyāf 123 b /1/ Ǿavrat fercin ıssı ider zencebįl Ǿāķır-ı ķarħā ħuvlincān /2/ kebābe fulful beraber dögeler ķızıl üzümile düzeler /3/ ammā bu şıyāf göz aġrısına ve çapaķlanduġına ve harāretine /4/ yunmış ısfıźāc on dirhem Ǿanzerūt üç dirhem nişāsta /5/ keŝirā birer dirhem afyūn buçuķ dirhem dögeler yumurda /6/ aġıyla ķarışduralar düzeler ammā bu şıyāf Ǿalāyi göz /7/ giciyüne ķanına sancusına ve ķuruluġına aķ śandal /8/ ķızıl śandal bişer dirhem ķızıl gül on dirhem śamġ /9/ keŝirā śabr üçer dirhem zaǾfrān afyūn birer dirhem /10/ dögeler gül suyıyla düzeler ammā bu tūtıyā göz /11/ ķanın ve beyāżın giderür maraż-ı tūtıyā on dirhem ikiķardeşķanı 124 a /1/ ruşināyı ikişer dirhem delünmedük incü dahne-i firengi /2/ altun iķlimiyāsı berāber dögeler ġāyetde göze /3/ bundan laŧįf tūtıyā yoķdur ammā sürme göz yaşın keser /4/ maraż-ı tūtıyā on dirhem mercān dibi śaru helįle /5/ ķabı śabr-ı süķūŧurį fulful birer dirhem dögeler /6/ ammā kühl-i rūşināyı gözü’ gözü’ ķaraġuluġın giderür /7/ şahmüǾl- ĥażal fulful zaǾfrān buçuġar dirhem śabr būre /8/ birer dirhem gümiş Ǿiķlimyāsı bir dirhem dögeler /9/ ġayetde sürme ola çeker
85
METİNDE GEÇEN UZUV, İLAÇ VE HASTALIK ADLARI 1. METİNDE GEÇEN UZUV (ORGAN) ADLARI
1. 1. Dış Uzuvlar: aġ aġġız: ız:
Ağız , vücuttaki organ.
alın:
Yüzün, kaşlarla saçlar arasındaki bölümü.
avuc:
Elin iç tarafı, apaz, hapaz; elin yarı yumulmuş durumu, avuç
aya:
Elin parmak dipleriyle bilek arasındaki iç bölümü, avuç içi.
ayaķ:
Ayak, bacakların bilekten aşağıda kalan ve yere basan kısmı, kadem.
aǾ żā: aǾǾżā:
Organlar, uzuv.
baldır: Baldır, bacağın dizden ayak ayak bileğine kadar olan bölümü, bölümü, incik. barmaķ: barmaķ barmaķ:: İnsanda ve bazı hayvanlarda ellerin ve ayakların son bölümünü oluşturan, oluşt uran, boğumlu, oynak, uzunca organların her biri. baş:
Baş, kafa, vücudun üst üst bölümü cimcime, kıhıf.
bazu:
Kolun omuz ile dirsek arasında kalan kalan kısmı, pazu; adud; mec. güç, güç, kuvvet ve istidat.
beden:
Gövde, vücut.
bel:
Bel, İnsan bedeninde göğüsle göğüsle karın, sırtla kalçalar arasında daralmış daralmış bölüm.
beñ(i)z: beñ(i)z: Beniz, yüzün rengi. ber:
Göğüs, sine.
bil:
Bel, İnsan bedeninde göğüsle göğüsle karın, sırtla kalçalar arasında daralmış daralmış bölüm.
bilek:
Bilek, el ile kolun ayakla ayakla bacağın birleştiği bölüm misemül yed, yed, unkul kadem.
boġaz: boġaz:
Boğaz; boynun ön bölümü ve bu bölümü oluşturan organlar, imik, kursak.
boġurtla boġurtlaķ ġurtlaķķ: ķ : Gırtlak, boğaz. boy(u)n: boy(u)n: Gövdenin başla omuz arasında kalan kalan bölümü vidac, unk burın:
Burun, duyu organı, organı, menhir.
buŧ: buŧ:
İnsan vücudunun kalça ile diz arasındaki bölümü; hayvanların, arka bacaklarının gövdeye bitişik olan dolgun, etli bölümü. 86
çeñe: Çene, dişlerin saplı saplı bulunduğu bulunduğu kemik kemik parçası, parçası, fek. çük:: çük
Erkeklik organı.
depe: Tepe, başın üst bölümü. deri: Deri, cilt, insan ve hayvan vücudunu kaplayan canlı örtü. dırnaķ: dırnaķ: Tırnak. dil:
Dil tat alma ve konuşma organı.
dirsek: Kol ile ön kol arasındaki eklemin arka yanı. diş:
Diş, çene kemiklerine dizili organ.
diz: el:
Kaval, baldır ve uyluk kemiğinin birleştiği yer. Kolun bilekten parmak uçlarına kadar olan, tutmaya ve iş yapmaya yarayan bölümü.
emcek: Meme. endām:Vücut, endām: beden, boy bos. eñse: Boynun arkası. ferc:
Dişilerde tenāsül âleti, avret yeri.
göbek: göbek: Göbek, karın ortasında ortasında bulunan çukurluk , sürre. sürre. gögis: Göğüs, boyun ile karın arasında, solunum ve dolaşım organlarını kapsayan vücut bölümü sadır. gövde: gövde: İnsan bedeninde baş, kol kol ve bacaklar dışında kalan bölüm. bölüm. göz: Göz, görme organı. ħaya: Testis, taşak. ķafa: Kafa, baş, ense. ķapaķ: Göz kapağı. ķarın: kenarlarından ķasıklara kadar olan ön bölgesi. ķar ın: Karın, gövdenin kaburga kenarlarından ķası ıġ: Karın ile uyluk arası. ķasıġ: ķol:
Kol, insan vücudunda omuz başından parmak uçlarına kadar uzanan bölüm.
ķoltuķ: Kolun gövde ile birleştiği yer. ķulaķ: Kulak, işitme organı. organı. 87
maķǾad: maķ Ǿad: Kıç, makat. omuz: Omuz, kolların gövdeye bağlandığı bölüm. ökçe:
Ayağın topuga doğru olan sert ve çıkıntılı bölümü.
parmaķ: parmaķ parmaķ:: İnsanda ve bazı hayvanlarda ellerin ve ayakların son s on bölümünü oluşturan, boğumlu, oynak, uzunca organların her biri. şaķaķ: şaķaķ:
Şakak, göz ile kulak arasında bulunan çukurumsu yer.
ten:
Gövde, beden.
ŧopuķ: ķ: ŧopu
Topuk, ayağın bölümü, ökçe.
ŧuluk:
Yanak; şakak.
uyluk:
Kalçadan dize kadar olan bacak bölümü.
yanbaş(ı): Kalça kemiğinin üst başı, uca. yanbaş(ı): yüz: zeker:
Çehre. Erkek cinsel organı.
1. 2. İç Uzuvlar: aħlat: aħlat:
Karışan şeyler, insan vücudunda farz olunan dört unsur.
aǾ żā: aǾǾżā:
Organlar, uzuv.
baġarsu baġarsuķ: ġarsuķ: Bağırsak, mideden anüse kadar olan sindirim organı. baġ baġır: ġır:
Bağır ; ciğer, bağırsak gibi vücut boşluklarında bulunan organların ortak adı.
balġam: balġam:
Vücutta farzolunan farzolunan balgam, kan, kan, safra safra ve sevda sevda gibi gibi dört dört unsurdan unsurdan biri.
baselįķūn: baselįķūnn:: Şahdamarı. baselįķūn bebek:
Göz bebeği.
becl:
Aşık kemiğinin altında bulunan bulunan bir küçük kemik.
bendükşe: bendükşe: bendükşe kşe: Eklem, kiriş. bevvāb: bevvāb:
Midenin on iki parmak bağırsağına bağırsağına açıldığı geçit.
88
beyni:
Beyin, dimağ, kafatasının iki yanında duyum ve bilinç merkezlerinin bulunduğu organ.
gözüñ bıñarı: bıñarı:Göz pınarı. bögrek: bögrek:
Böbrek, kandaki zararlı maddeleri süzen organ.
bögrek yolu: Böbrek Böbrek kanalı, yolu. bögür: bögür:
Böğür; kaburga altı boşlukları. boşlukları.
cān ŧamarı: Hayat cevheri olan damar. cān ŧamarı: ciger: Akciğerlerle karaciğerin ortak adı. dimaġ: ġ: dima
Dimağ, mağz, kafatasının iki yanında duyum ve bilinç merkezlerinin bulunduğu organ. ekhel ŧamar ŧamarı: ı:Orta damar, kolun iç tarafındaki ana damar. ı: evride:
Karaciğerden biten toplar damar.
eyegü:
Kaburga kemiği.
geyrek: geyrek:
Yumuşak kemik, kıkırdak; eğe kemikleri.
ħıl ħılŧ ılŧŧ::
Eski hekimlerin insan vücudunda var saydığı: safra; sevda;dem;balgam gibi dört unsurdan biri.
ĥicāb: ĥicāb:
Vücudu örten zar.
Ǿır Ǿırķu’n ır ķu’n-nisā: Siyatik, siyatik sinirleri. ķu’n-nisā: içeegü: içeegü:
İç organlar.
ilik:
Kemiklerin iç boşluklarını dolduran yağlı madde.
incig:
Bacağın dizkapağı ile topuk arası ve bunun etli kısmı.
jenġ jenġār: ġār: kavuķ: kavuķ:
Safra; bakır pası yeşilinde arı safra, en sıcak ve her şeyin öldürücüsü safra. Sidik torbası.
ķifāl:
Şahdamar, baş damarı.
ķolon:
Kolon bağırsağı.
mafśal:
Oynak yeri, eklem, vücuttaki kemiklerin uç uça ve yan yana gelerek birleştikleri yer. Mide.
maǾ maǾįde: Ǿįde:
89
meŝ meŝāne:
Mesane, idrar torbası, sidik kavuğu.
murdār murdār ilik: Omurga içindeki kanal boyunca uzanan sinir dokusu nuħāǾ. nuħa Mundar ilik, omurilik. nuħaǾ: ħaǾ: oñurġa: oñur ġa: ög:
Bel kemiği, omurga, kafatasından kuyruk sokumuna kadar kemiklerin bütünü. Akciğer, göğüs.
öyken:
Akciğer.
saçanaķ: saçanaķ:
Kas, adale, vücutta hareketleri sağlayan organ ve bu organın telsi dokusu.
sāfįn:
Şah damar , kanı başa ve yüze götüren aort damarlarından her biri.
sevdā:
Vücuttaki dört ana öğeden kara śafrā māddesi.
siñir: śufra:
Sinir, duygu ve hareket uyarılarını beyine ileten beyazımsı teller asap. Safra.
süñük:
Kemik.
şerrāyįn: şerr āyįn:
Hareketli damarlar, atardamarlar.
ŧabį ŧabįǾiyye:
Kişinin bedeninin korunmasından ve üremesinden sorumlu olan kuvvet veya kabiliyet ile ilgisi olan organlar. (karaciğer gibi) Dalak, midenin arkasında diyaframın altında damarlı dokudan oluşmuş organ,
ŧalaķ: ŧalaķ:
tahal. ŧamaķ: ŧamaķ:
Damak.
ŧamar:
Damar kimi canlılarda kanın dolaştığı veya aktığı kanal.
yaraķl araķlııķ: ķķ : yürek:
El ve ayak parmaklarındaki küçük kemikler. Yürek, kalp.
90
2. İLAÇLAR İLAÇLAR
2. 1. 1.İlaç İlaç Yapımında Kullanılan Ağaçlar Ağaçlar: :
arduc:
Ardıç, servigillerden güzel kokulu, yemişi ilaç olarak da kullanılan ağaç.
besbāse:
Bir ağaç adı.
çam: çam:
Çamgillerin örnek bitkisi olan, dört mevsim yeşil kalabilen, iğne yapraklı, yurdumuzda birçok türü yetişen bir orman ağacı.
defin:
Defnegiller familyasından, yaprakları baharat olarak kullanılan, meyvelerinden yağ elde edilen, yapraklarını dökmeyen, sarı çiçekli çalı ya da ağaççıklar.
gülnār:
Yabani nar ağacı.
ikiķarda ikiķardaş ķardaşķanı: ķanı: Kardeşkanı ağacı. ķadunŧuzluġ ķadunŧuzluġı: Amberbaris de denilen yabani, çalı şeklinde, sarıçiçekli bir ağaçtır. köbrüçek:
Saban okunun üstüne konan delikli bir ağaç.
köknar içi:
Köknar içi.
mersįn:
Yaprakları yaz kış yeşil kalan, beyaz çiçekli bir ağaç.
oġlanaşı: ġlanaşı:
Cavşir ağacı ve bu ağacın usaresi, çaşur.
śandal:
Sandalgillerden sert ve kokulu bir ağaç.
temürhindį:
Meyvesi yenilen baklagillerden bir ağaç.
Ǿūd:
Öd ağacı dulaptal otugillerden sıcak bölgelerde yetişen bir ağaç.
Ǿunnāb: Ǿunnāb:
Kızıl iğde, üvez ağacı.
2. 2. Yapraklar: 2 . Otlar ve Yapraklar:
afǾ af Ǿį:
Evren yavşanı.
afsantįn:
Pelin otu, acı pelin, birleşikgillerden hekimlikte de kullanılan acı ıtırlı bir bitki.
afyūn:
Haşhaş bitkisinden elde edilen uyuşturucu madde, afyon.
aķāķıy aķāķ ıyā: ıyā:
Akasya ağacı, boya ve tanen maddelerinden yaralanılan baklagillerden bitki.
91
aķır aķ ırır -ı ķarhā:
Yapışkan otu, pire otu, nezle otu.
anısūn: anısūn:
Anason; maydanozgillerden içki ve ilaç yapımında kullanılan kokulu bitki.
Ǿanzerūt: Ǿanzer ūt:
Göz otu.
arpa:
Buğdaygillerden taneleri un yapımında kulanılan bitki.
babādya:
Papatya.
bābūnac:
Papatya, birleşikgillerden ilaç yapımında da kullanılan otsu bitki.
bādem:
Gülgiller familyasından, 4-8 m yükseklikte, pembe ya da beyaz çiçekli, meyveleri tazeyken çağla olarak, olgunken kuruyemiş olarak yenen, tohumlarından yağ elde edilen, dikensiz ağaçlar; çağla, payam.
badıncān: badıncān:
Patlıcan.
baġ yapraġı:ı: baġ yapraġ
Üzüm kütüklerinin dikili bulunduğu bitkinin yaprağı.
baķ bbaķ( aķ (ı)la:
Baklagillerden, yurdumuzun her yerinde yetiştirilen, yeşil kabuklu ve taneli bir bitki; bu bitkinin yeşil ürünü veya kuru tanesi, bakla; şahtere dedikleri ota "baklat-ül melik" derler; semizotu denilen bitki.
baldırıķara: baldırıķara:
Venüs saçı olarak da adlandırılır. Yaprak parçaları açık yeşil renkli ve böbrek şeklinde olup, uç tarafları loplara ayrılmıştır. Metnimizde ‘’perr-i siyavşān’’ şeklinde de kullanılmıştır.
banbuķ:
Pamuk.
belesān:
Balsam ağacı, Mekke pelesengi.
belįlec:
Belile otu.
bellūŧ güli:
Meşe ağacının çiçeği.
benefşe:
Menekşegillerden güzel kokulu bitki ve çiçeği.
berr berr -i siyāvş siyāvşān:
Eğreltiotgillerden nemli bölgelerde yetişen bitki, baldırıkara.
besfāyic:
Bir ot kökü ki, içinde fıstığa benzer bir yemişi olur.
bilşāf: bilşāf:
(?) Bit bitki.
bögrülce:
Fasulyeye benzer yeşil yapraklı bitki, börülce.
bögürtlen yapraġ yapraġı: Böğürtlen bitkisinin yaprakları. bulamad:
Palamut. 92
burçaķ burçaķ: ķ
Baklagillerden yem bitkisi.
buyān:
Meyan, hekimlikte kullanılan fasulyegillerden bir bitki.
būzeydān:
Salep, salep, tilki taşağı, salepgillerden tek kanatlı bir bitki.
büber:
Biber.
cavşįr: cavşįr:
Çavşır otu, kunduz taşağı.
cevzcevz-ü bevvā:
Hindistan cevizinin küçüğü.
cülnār:
Gülnar; narçiçeği.
çād ādır ırį: ır į:
(?)
çādirmürd:
(?) Bir bitki.
çaltu:
Bir bitki.
Kuraklığa dayanıklı gıda ve yağ hammadde kaynağı olan ve halk arasında gebere otu olarak bilinen ot.
çam ķabı: ķabı:
Çam kabuğu.
çinārek: çinārek:
(?) Bir bitki.
çükündür:
Pancar.
dahne:
(?) Bir bitki.
dārdār -ı fulful:
Baş biberi, uzun biber.
defin yapra yapraġġı:
Defne yaprağı.
defne yapra yapraġġı:
Defne ağacının yaprağı.
demürdiken:
Tek yıllık, çiçekli bir bitkidir; dünyanın birçok yerinde doğal olarak yetişir.
ebemgümeci: ebemgümeci:
Ebe gümeci familyasına ait bir bitki.
ebemgümeci yapraġġı: Ebe gümeci denilen btikinin yaprakları. ebemgümeci yapra efsaşįn: efsaşįn:
Evran yavşanı.
eftįmūn:
Bağboğan, serent.
ekrį:
(?) Bir bitki.
emlec:
Emle, amla bitkisi.
93
emlecit:
(?) Bir bitki.
encübār:
Irmak kenarlarında yanındaki ağaçlara sarılarak yetişir, bu bitkinin kökündeki sudan yararlanılan bitkidir; çıyancık, kurt pençesi,yılan kökü isimleriyle de anılır.
eñlik:
Kökü kızıl ot.
evren yav yavşanı: şanı:
Pelin otu, acı pelin, birleşikgillerden hekimlikte de kullanılan acı ıtırlı bir bitki.
ferfiyūn:
Sütleğen otu ve bunun zamkı. Ferbiyon, şebrem.
fınduķ: fınduķ:
Fındık.
fulful:
Biber.
fustuķ:
Fıstık.
ġārįķūn:
Katranköpüğü, çayır mantarı yenilebilen mantarların genel adı.
gebere:
Asıl adı kapari olan, halk arasında gebere olarak adlandırılan, Akdeniz ikliminin egemen olduğu bölgede yetişen bitkidir.
güft:
(?) Bir bitki.
güherc: güherc:
(?) Bir bitki.
güyegü otı:
Güveği otu, zater.
ħarbaķ: ħarbaķ:
Zanbakgillerden beyaz ve siyah türleri bulunan bitki.
harc:
Buğday.
ħaşħ ħaşħā şħāş:
Gelincikgillerden, kapsüllerinden afyon elde edilen, tohumlarından yağ çıkarılan bir yıllık ve otsu bir kültür bitkisi.
ħatunŧuzluġ ħatunŧuzluġı:
Berberis, karamuk,diken üzümü adlarıyla da anılan bitki.
ħaŧmį ħaŧmį yapraġ yapraġı: Hatmi bitkisinin yaprağı. ħaŧmį: ħaŧmį:
Hatmi, yaprakları hekimlikte kullanılan ebemgümecine benzer bitki.
hecrüǾl hecrüǾlǾl-yahud: (?) Bir bitki. helįle:
Tohumları tıbda müshil olarak kullanılan bir bitki.
helyūn:
Halyun, kuşkonmaz zambakgillerden yapraksı bitki.
94
hevelānhindį:į: Bir bitki. hevelān-ı hind ħıyār ıyārşenber: ār şenber:
Hıyar çember, acur.
ĥummāż: ĥummāż:
Kuzu kulağı.
ħuvlincān: ħuvlincān:
Ĥavlıcān,zencefilgillerden köksapları ilaç ve baharat olarak kullanılan bitki.
ısfanaħ: ısfanaħ:
Ispanak, ıspanakgillerden bir bitki.
iklįlü’lmelik:: Keçiboynuzu bitkisi ve bunun pekmezi. iklįlü’l - melik incü:
İnci çiçeği, zambakgillerden bitki ve çiçeği.
ivlādį: ivlādį:
? Bir bitki.
kabaķ:
Kabak, kabakgillerden bitki ve türler.
kāfūr:
Kāfur, kafur ağacından elde edilen ıtırlı madde.
kākinec:
Kanbel otu. (İt üzümünün bir nevidir.)
ķaķule:
Kakula otu, hil otu zencefilgillerden bir bitki ve bunun baharı.
ķaranfül:
Karanfil. Mersingillerden ağaç ve bunun ilaç yapımında kullanılan siyah tomurcuğu.
ķāśnį:
Yaban marulu, hindiba.
kāsnį yapra yapraġġı:
Yaban marulu yaprağı.
ķaŧūnā:
Pireotu, karnıyarık otu.
ķavun:
Kabakgillerden sürüngen gövdeli, iri meyveli bitki.
kebābe:
Kebabe, kebabiye, kuyruklu biber.
kebere:
Gebre otu, kedi tırnağı, gebre otugillerden dikenli bitki.
keçiboynuzı:
Keçiçiboynuzu, harnup baklagillerden bitki ve meyvesi.
kelem:
Lahana.
kenevür:
Kendirgillerden sapındaki liflerden halat, çuval vb. kaba örgüler yapılan, iki evcikli bir bitki, kendir.
kereb:
Hurma ağacının kökü.
kesni:
(?) Bir bitki
ķına: ķķ ına:
İki çeneklilerden bitki ve bunun ilaç olarak kullanılan yaprakları.
kişnic:
Kişniş otu maydanozgillerden baharat da olarak kullanılan bir bitki.
ķoķıy ķoķ ıyā: ıyā:
Yapraklarından kokain elde edilen sarımtırak renkli iki çeneklilerden bitki
ķovan ķovan otu:
Oğul otu.
95
ķoz yapra yapraġġı:
Ceviz ağacının yaprakları, kökü.
ķullapa otu:
Dulavrat otu da denen bitki.
ķübād:
Ağaç kavuğunu andıran, iri ve yumuşak bir limon.
küncid:
Susam, susamgillerden sıcak bölgelerde yetişen bitki ve tohumu.
kündüs:
Çoğan otu, çöven otu, ağu kunduzu.
lisānü’ŝ lisānü’ŝ-ŝevr:
Sığırdili bitkisi.
maĥm maĥmūde: ĥmūde:
Bingöz otu, sakmanya.
māmį rāncįnį:
Mamiran . kırlangıç otu büyük helile.
māzeryūn:
Defne.
maźu:
Mazı; servigillerden bitki.
mercimek:
Mercimek, baklagillerden bitki ve bunun tohumu.
mersįn yapraġġı: Yaprakları yaz kış yeşil kalan, beyaz çiçekli bir ağacın yaprakları. mersįn yapra merzencūş: merzencūş:
Bir ot cinsi.
merzenkūş: merzenkūş:
Mercanköşk çiçeği ballıbabagillerden kokulu bitki, sıçan kulağı otu.
mevįzec:
Yaban üzümü, dağ üzümü bit otu.
mülūkiyye:
Müluhıyye otu.
na‛ne: na‛ne:
Nane, ballıbabagillerden ıtırlı bitki.
nānħūħ:
Anason, mısır anasonu maydanozgillerden ilaç yapımında kullanılan kokulu bitki.
nilüfer:
Nilüfer çiçeği.
nįm:
Bir ot cinsi.
noħ noħūd:
Nohut.
pazu:
Ispanakgillerden, yaprakları sebze olarak kullanılan bir bitki, yaban pancarı, yabani ıspanak.
pazu yapraġ yapraġı:
Yaban pancarı ya da yabani ıspanak denilen bitkinin yaprakları.
perrsiyāvşān: perr -i siyāvş
Nemli yerlerde yetişen birçok eğrelti otu türünün ortak adı, karabaldır.
pirinc: ppirinc:
Pirinç, Buğdaygillerden, kökleri bol su içinde yetişen bir bitki.
rāziyāne:
Rezene otu.
96
rāziyāne yapra yapraġġı: Rezene otunun yaprağı. reyĥ reyĥān:
Ballıbabagillerden kokulu, otsu bitki, fesleğen.
reyvendreyvend-i çįnį: çįnį:
Aşgın, ravend bitkisi ve bu bitkinin ilaç yapımında kullanılan
rįvend:
Ravend bitkisi.
sarımsaķ: sarımsaķ:
Sarımsak, zambakgillerden soğan biçimli bitki.
sedāb:
Sedefotu.
serv ķoz ķozı:ı:
Servi ağacının meyvesi, cevizi.
sināyımekki: sināyımekki:
Sinameki, hekimlikte iç sürdürücü olarak da kullanılan baklagillerden bitki.
soġan: soġan:
Soğan; zambakgillerden ıtırlı bitki ve yumrusu.
sögüd:
Söğüt.
Sögüd güli:
Söğüt ağacının çiçeği.
su gerdemesi:
Su teresi de denen turpgillerden otsu bir bitki.
sulŧan sulŧan otı:
Sütleğengiller familyasındandır. Diğer adları yerfesleğeni, parten, parşen, köpek lahanası.
sumaķ: sünbül:
Antep fıstığıgillerden ağaç. Sumak ağacı ve tohumu. Sümbül, zambakgillerden türlü renklerde kokulu bitki.
sünbülsünbül-i hindi: Hint sümbülü. sürincan:
Şekil ve kabuğu kestaneye benzeyen bir ot kökü.
süsen:
Süsengillerden, yaprakları kılıç biçiminde, çiçekleri iri ve mor renkli, güzel görünüşlü ve kokulu, çok yıllık bir süs bitkisi, susam.
şahterec:
Şahtere otu.
şalġam: şalġam:
Şalgam, turpgillerden yumru köklü bitki ve bunun kökü.
şalġam yapraġı:ı: Turpgillerden yumru köklü bitkinin yaprakları. şalġam yapraġ şara:
Bir nevi zerdali.
şeftalü yapra yapraġġı: Şeftali ağacının yaprakları. şeyŧar şeyŧarāc: ŧar āc:
Diş otu.
tere:
Yeşil sebzeler, tere.
97
tiryāķ:
Ağılanmaya ve bazı hastalıklara karşı kullanılan panzehir, afyon.
tohmegān:
Semizotu, semizotugillerden mayhoş otsu bitki.
turb:
Turp, turpgillerden bitki ve bu bitkinin kökü.
türbüd:
Türbüt otu.
ŧopalaķ: ŧopalaķ:
Yer miski, havlican.
ŧuraķ otı: ŧuraķ otı:
Torak otu, dereotu, rezene.
Ǿunsūl: Ǿunsūl:
Adasoğanı.
usŧ usŧūħūdūs:
Lavanta çiçeği, keşiş otu, karabaş otu.
üvelik:
Yaprakları yenilebilen, tohumlarından da çay yapılan ıspanağa benzeyen bir çeşit ot, labada.
yarbuz:
Yarpuz, nanegillerden kokulu bir bitki.
yavşan:
Eskiden mide hastalıklarında ilâç olarak kullanılmış olan acı bir ot, veronika.
zaǾfer zaǾferān: Ǿfer ān:
Güzel kokulu meşhur bir çiçek.
zarnıc:
Sütleğengillerden, mavi çiçekli, tohumları fare zehri olarak kullanılan bir bitki.
zerāvend:
İlaçlarda kullanılan bir cins bitki, loğusa otu.
zerdalü:
Sarıerik, kayısı ağacının küçük meyveli türü.
zerde:
Safran.
zeyt:
Zeytin (yağı), zeytingillerden bitki ve yağlı meyvesi.
zeytun:
Zeytin.
zūfā:
Çördük otu, zufa otu.
2.3. Baharatlar Baharatlar: :
dārıç dār ıçįnį: ıçįnį:
Tarçın, defnegillerden bir ağaç ve bahar gibi kullanılan kabuğu.
efāviye:
Yemeklere konulan kokulu baharat.
feslegen:
Ballıbabagillerden, Akdeniz ülkelerinde yetişen, yaprakları güzel kokulu, beyaz veya pembe çiçekli, bir yıllık ve otsu bir süs bitkisi, reyhan.
98
kemmūn:
Maydanozgillerden ıtırlı, otsu bitki ve bunun tozu, kimyon.
ķırfe: ķķ ırfe:
Darçın.
selįħa:
Seylan tarçını.
sısam:
Susam.
ŧuz:
Tuz.
zencebil:
Zencefil, zencefilgillerden bitki ve bunun baharatı.
2. 4. Çekirdekler: Çekirdekler:
ayva çekirdeği:
Ayva çekirdeği.
ķara helile çekirdeği: Helile çekirdeği. ķızıl ķķ ızıl üzüm çekirdeği: Kırmızı renkteki üzümün çekirdeği ķızılcu ķ çekirdegi: ķķ ızılcuķ ızılcu
Kızılcık ağacının güzün olgunlaşan, kırmızı, tek çekirdekli, reçeli ve şerbeti yapılan, buruk bir tadı olan yemişin çekirdeği.
üzüm çekirdeği:
Üzüm çekirdeği.
zerdalü çekirdeği:
Zerdali çekirdeği.
2.5 2.5 Hablar Hablar (Yutulacak ilaç, hap):
ĥabbķoķıy ıyā: ĥabb-ı ķoķ ıyā:
Yapraklarından kokain elde edilen sarımtırak renkli iki çeneklilerden olan bitkiden yapılan hap.
ĥabbmāźaryūn: āźaryūn: ĥabb-ı m
Mazaryun, gulepeden yapılan hap.
ĥabbĥabb-ı ssūrincān: ūrincān:
Kestaneye benzeyen bir kökten yapılan hap.
ĥabbĥabb-uǾl Ǿl-- belesān: belesān:
Balsam ağacından yapılan hap
ĥabbetü’l ħa ħażrā: żrā:
Melengiç ağacı ve bunun mercimekten büyük buruk tatlı meyvesi
2. 6. İlaç): 6 . Kurslar (Hap Biçiminde İlaç):
ķursķurs-ı zarnįc:
Sütleğengillerden, mavi çiçekli, tohumları fare zehri olarak kullanılan bitkiden yapılan ilaç.
ķursķurs-ı kehrübā:
Kehribardan yapılan ilaç.
99
ķursşħāāş: ķurs-ı ħāşħ
Gelincikgillerden, kapsüllerinden afyon elde edilen, tohumlarından yağ çıkarılan bir yıllık ve otsu bir kültür bitkisinden yapılan ilaç.
ķursķurs-ı ma‛c ma‛cūn: ‛cūn:
Macun şeklindeki ilaç.
ķursbūzūrį: ķurs- būzūrį:
Çeşitli bitkilerin karıştırılıp kaynatılmasından oluşan ve şurup ve merhem gibi kullanılan bileşik şeklindeki ilaç.
ķursķurs-ı kāfūrį:
Kāfur, kafur ağacından elde edilen ıtırlı maddeden yapılan ilaç.
ķursķurs-ı müşk:
Miskden yapılan ilaç.
ķursķurs-ı gülnār:
Yabani nar ağacından yapılan ilaç.
ķursķurs-ı zarnīc:
Sütleğengillerden, mavi çiçekli, tohumları fare zehri olarak kullanılan bitkiden yapılan ilaç.
Lu Ǿūķlar ( 2. 7. Y Lu Ǿūķlar ūķlar (Yalanacak alanacak ma’cunlar) 7. LuǾ
luǾ luǾūķūķ -ı ħaşħ ħaşħā şħāş:
Haşhaş bitkisinden yapılan macun.
luǾ luǾūķūķ -ı ħıyār ıyārşenber: ār şenber: Acurdan yapılan macun. luǾ luǾūķūķ -ı hülbe:
Şiddetli etki eden macun.
luǾ luǾūķūķ -ı Ǿanber:
Amberden yapılan macun.
luǾ sübüstān ān luǾūķūķ -ı sübüst
?
luǾ luǾūķūķ -u rāziyāne:
Rezene otundan yapılan macun.
luǾ luǾūķūķ -u zūfā:
Çördük otundan yapılan macun.
2. 8. 8. MaǾc kıvamına ıvamına getirilmiş ilaçlar): ilaçlar): Ma Ǿcūnlar Ǿc ūnlar (Hamur k
āyāric:
Felç, sar’a, cüzzam ve sağırlık gibi bir çok hastalıkta ilaç olarak kullanılan bir grup macuna verilen genel ad.
felāsıfa: felāsıfa:
Hastalıklarda kullanılan hamur kıvamında ilaç.
gülengübįn:
Gül ve baldan yapılan bir çeşit macun.
ħardal:
Hardal, iştah açmakta kullanılan macunsu madde.
maǾc maǾcūn Ǿcūn ıŧrīfil: ŧr īfil:
Su yoncası ile yapılan macun.
maǾc maǾcūn Ǿcūn kimnūn:
Kimyondan yapılan macun.
maǾc maǾcūn Ǿcūn nūş: nūş:
Tatlı şerbet gibi içilecek şeyden yapılan macun.
maǾc maǾcūn Ǿcūn tiryāķ:
Afyondan yapılan macun.
maǾc maǾcūn Ǿcūn sürincān:
Şekil ve kabuğu kestaneye benzeyen otun kökünden yapılan macun.
100
2. 9. Maŧb Ma ŧbūħlar ŧb ūħlar (Bitkilerin kaynatılması veya haşlanması ile hazırlanmış (sıvı) ilaçlar.):
maŧb maŧbūħ ŧbūħ eftįmūn:
Bağboğan otuyla yapılan sıvı ilaç.
maŧb ıyār maŧbūħ ŧbūħ hhıy ıyārşenber: ār şenber:
Acurdan yapılan sıvı ilaç.
2. 10 10.. Merhemler Merhemler: :
alacehl:
Ardıç katranı, zerdeçūpe ve yumurta akıyla yapılan merhem.
cevāriş: cevāriş:
Haricen kullanılan bir grup macunun genel adı.
dāħilūn:
Dâhilî olarak kullanılan merhem.
fayķarā:
Felç, sar’a, cüzam ve sağırlık gibi bir çok hastalıkta ilaç olarak kullanılan bir grup macuna verilen genel ad.
merhemmerhem-i āhek
Kireç merhemi.
merhemmerhem-i aśfar:
Sıfırlayan, hastalığı tamamen iyileştiren merhem.
merhemmerhem-i baselįķūn:
Şahdamarı için kullanılan merhem.
merhemdāħilūn: merhem-i dāħilūn:
Hastalıkları tedavide dahili olarak kullanılan macunların genel adı.
merhemmerhem-i ebyaż:
Beyaz merhem.
merhemmerhem-i ħal:
?
merhemmerhem-i hevāriyyūn: ? merhemmerhem-i isfidāc:
Üstübeç kurşun karbonat.
merhemmerhem-i Jengār:
Bakır pasıyla yapılan merhem.
merhemmerhem-i kāfūrį: Kâfur ağacından elde edilen, hekimlikte kullanılan, beyaz ve yarı saydam, kolaylıkla parçalanan, güzel kokulu bir madde ile yapılan merhem. merhemmıśr: merhem-i mıśr:
Mısır ile yapılan merhem.
merhemrūhı: merhem-i rūhı:
?
merhemmerhem-i rusul:
?
merhemmerhem-i zincifre: Cıvanın indirgeme yolu ile elde edildiği cevherle yapılan merhem. sirke me mer rhemi: rhemi:
Sirkeden yapılan merhem.
rusl:
Hastalıkların tedavisinde haricen kullanılan bir çeşit pomat
zincifre merhemi:
Civa ile kükürt karışığı bir çeşit kırmızı boyayla yapılan merhem.
101
3. KİMYASALLAR 33 . İLAÇ YAPIMINDA KULLANILAN KİMYASALLAR
baķır: baķ ır:
Bakır.
būre:
Borat. Hekimlikte kullanılan sodyum tuzu, tenekâr.
demür boķ boķı:ı:
Demir dışığı, ergime durumundaki demirin yüzeyinde toplanan camsı madde.
isfidāc:
Üstübeç kurşun karbonatı.
jive:
Civa.
ķıbr ķķ ıbrūzį: ıbr ūzį:
Baķır sülfat.
kibrit:
Kükürt.
ķurşun: ķur şun:
Kurşun.
kükürd:
Kükürt; toz durumunda başka cisimlerle bileşik halde bulunan element.
mürdeseng:
Doğal kurşun oksit
şāb:
Amonyum ve potasyum sülfatdan oluşan antiseptik madde.
şıblıķ: şıblıķ:
Sürfürük asit.
tūtiyā:
Çinko.
ziǾba ziǾbaķ: Ǿbaķ:
Civa.
zift:
Katran ve diğer organik maddelerin buharlaşmasından veya damıtılmasından elde edilen, kolay kırılan, az ısı ile eriyen, katı, siyah, parlak madde, karasakız.
zincifre:
Civa ile kükürt karışığı bir çeşit kırmızı boya.
4. FAYDALI YİYECEKLER VE İÇECEKLER İÇECEKLER
4.1. Aşlar ve Etler: Etler:
āsūl:
Asul hindisi.
at eti:
Atın eti.
102
balıķ balıķ eti:
Balığın eti.
bıldırcın eti:
Bıldırcının eti.
bidinüs eti:
Horoz eti.
buzaġu buzaġu eti:
İnek ve benzeri hayvanların yavrusunun eti
cevā: cevā
Arpa ile yapılan bir tür yiyecek, bulamaç.
deve eti:
Devenin eti
dürrāc eti:
Keklik cinsinden kuş, çil ķuşu tura kuşunun eti.
erişte:
İnce ince kesilip kurutulan hamur ve bundan yapılan yiyecek.
geyik eti:
Geyiğin eti
gögercin eti:
Güvercinin eti
ısfanaħ ısfanaħ aşı: aşı:
Ispanak yemeği.
İrkek şişek eti:
Erkek eşeğin eti.
keçinüñ bögregi: Keçinin böbreği. keçinüñ bögregi: keklik eti:
Keklik kuşunun eti
ķoyun eti:
Koyunun eti.
ķuzı ķuzı eti:
Koyun yavrusunun eti
mercimek aşı:
Mercimek yemeği
oġlaķ ġlaķ eti:
Oğlak, keçi yavrusunun eti.
pirinc aşı:
Pirinç yemeği
pirinc harįresi:
Pirincin yoğunlaşıncaya kadar pişirilmesiyle yapılan yemek.
serçe eti: eti:
Serçe kuşunun eti.
sıġ sıġır eti:
Sığır eti.
şişek eti:
İki yaşındaki koyunun eti.
tavuķ eti:
Tavuğun eti.
teke eti:
Erkek keçinin eti.
ŧavşan ŧavşan eti:
Tavşanın eti.
103
4.2. : 4.2 . İçecekler İçecekler ve LuǾ Lu Ǿāblar Ǿāblar: āblar
arpa luǾ luǾābı: ābı:
Arpa suyu.
ayva çekirdegi lu luǾǾābı: ābı: Ayva çekirdeğinden çıkartılan su. boza:
Arpa, darı, mısır, buğday vb. tahılların hamurunun ekşitilmesiyle yapılan koyuca, tatlı veya mayhoş içecek.
cülāb:
Gülsuyu, cüllâb; ishal veren şerbet, müshil.
ķaŧuna lu luǾǾābı: ābı:
Karnıyarık otundan çıkarılan su.
kettān toħum toħumıı lu luǾǾābı: ābı:
Keten tohumundan elde edilen su.
maǾü’l maǾü’lǾü’l-cübin:
Bedeni ishal ettiren bir içecek.
maǾü’l maǾü’lǾü’l-fakiha:
Göz ve baş ağrısına iyi gelen bir içecek.
sirkengübįn:
Bal ile sirkenin karıştırılmasından meydana gelen şerbet.
süci:
Şarap.
şerbet:
Müshil olarak içilen ilaç.
şir:
Süt.
4.3. Meyveler: Meyveler:
arġun: ar ġun:
Bir çeşit yabani armut.
ayva:
Ayva, gülgillerden ağaç ve bu ağacın meyvesi.
balūŧ:
Palamut, kayıngillerden ağaç ve ağacın meyvesi.
bellūŧ:
Bot, meşe ağacı; meşe ağacının meyvesi olan palamut.
bembāl benbul:: bbembāl, embāl, benbul
Ekşi elma.
bögürtlen:
Böğürtlen, gülgillerden, bahçe çitlerinde, yol kenarlarında kendiliğinden yetişen dikenli ve çok yıllık bir çalı, diken dutu, it üzümü.
cevz:
Ceviz, cevizgillerden iki çenekli bir bitki ve bunun meyvesi.
ekşi enār: enār:
Ekşi nar.
104
elma:
Elma.
encir:
İncir.
erük:
Erik.
hanżal:
Ebucehil karpuzu.
havıc:
Havuç.
heft miyve:
‘’Yedi meyve’’: kuşüzümü, üzüm, incir, kayısı, şeftali, hurma, erik.
hayva:
Ayva.
ĥıśrum:
Koruk.
ħurmā: ħurmā:
Hurma, hurma ağacını yemişi.
Ǿınebu’ŝ ınebu’ŝ ŝaǾleb:
İt üzümü.
ineb:
Üzüm.
itüzümi:
İt üzümü.
ķara ķara üzüm:
Siyah üzüm.
ķarbuz:
Karpuz.
ķayısı: ķayısı:
Kayısı.
keçiboynuzı:
Keçiçiboynuzu, harnup baklagillerden bitki ve meyvesi.
keşür:
Havuç.
ķoz:
Ceviz, cevizgillerin örnek bitkisi ve bunun yemişi.
miyve:
Meyve.
nār:
Nar, nargillerden çiçekli bitki ve bunun meyvesi.
sefercel:
Ayva.
sübüstān:
Sebestan, mısır nabkı sibistan ağacı ve meyvesi.
şaķāķul: şaķāķul:
Yabanî havuç.
şeftalü:
Şeftali.
tin:
İncir.
tuffāĥ: tuffāĥ:
Elma gülgillerden ağaç ve bunun tatlı, ekşi, mayhoş meyvesi.
105
turunc:
Turunç, turunçgillerden ağaç ve portakala benzeyen meyvesi.
tūt:
Dut.
üzüm:
Üzüm, asmanın salkım surumunda olan meyvesi.
4.4.. Murabbālar ( ( Reçeller 4.4.. Murabbālar ( Reçeller ): ) :
gül murabbās murabbāsı: ı:
Gül reçeli.
halįle murabbās murabbāsı: ı:
Helile bitkisinden yapılan reçel.
tuffāc murabbās murabbāsı:ı:
?
turunç ķabı murabbās āsı: ķabı murabb āsı: Turunç meyvesinin kabuğundan yapılan reçel. zencebįl murabbās murabbāsı:ı:
Zencefil reçeli.
4.5.. Müzavvereler (Çorbalar): 4.5.. Müzavvereler (Çorbalar):
ısfanāħ ısfanāħ müzavveresi:
Ispanak çorbası.
ķabaķ ķabaķ müzavveresi:
Kabak çorbası.
pirinç şorbası:
Pirinçle yapılan çorba.
4.6.. (Pekmezler): ler): 4.6.. Rubblar Rubblar (Pekmez
rubbħaşħ şħā rubb-ı ħa şħāş:
Haşhaş pekmezi.
rubbrubb-ı ĥıśrum:
Koruk pekmezi.
rubbrümānį: ānį: rubb-ı rüm
Nar pekmezi.
rubbrubb-ı sefercel:
Ayva pekmezi.
rubbrubb-ı turunc:
Turunç pekmezi.
rubbǾs ūs: rubbǾs ssūs:
Buyan pekmezi.
4. 7. 7... Sular suları) Sular (Bitki suları)
anısūn suyı: ı: anısūn suy
Anasonun sıkılmasıyla elde edilen su. 106
arpa suyı:
Arpanın sıkılmasıyla elde edilen su.
ayva suyı:
Ayvanın sıkılmasıyla elde edilen su.
bādınc suyı: ı: bādıncān ıncān suy
Patlıcanın sıkılmasıyla elde edilen su.
baġ baġ yapraġınuñ yapraġınuñ suyı:
Bağ, Üzüm kütüklerindeki yaprakların suyu.
demürdiken suyı:
Yabani otun sıkılmasıyla elde edilen su.
ekşi enār enār ār suyı:
Tadı ekşi olan narın sıkılmasıyla elde edilen su.
elma suyı:
Elmanın sıkılmasıyla elde edilen su.
erük suyı:
Eriğin sıkılmasıyla elde edilen su.
gülāb:
Gül suyu.
gül suyı:
Gül bitkisinden çıkarılan su.
helįme:
Buğday, pirinç gibi bazı hububatın kaynamasıyla hâsıl olan koyu ve yapışkanlı su.
kepek suyı:
Kepeğin sıkılmasıyla elde edilen su.
kerefüs suyu:
Kereviz, maydanozgillerden bitkiden çıkarılan su.
kesnį suy suyı: ı:
Kesni bitkisinin sıkılmasıyla elde edilen su.
kimnūn suy suyı:ı:
Kimyonun sıkılmasıyla elde edilen su.
kişnįc kişnįc suyı:
Kişnişin sıkılmasıyla elde edilen su.
ķoruķ suy suyı: ı:
Henüz olgunlaşmamış ekşi üzümün sıkılmasıyla elde edilen su.
limon suyı:
Limon suyu
mayħo nār suyı: suyı: mayħoş ħoş nār
Tadı az ekşi olan narın sıkılmasıyla elde edilen su.
mersįn suy suyı: ı:
Mersinin sıkılmasıyla elde edilen su.
pirinc helįmesi:
Pirincin kaynatılmasıyla elde edilen yapışkan su.
rāziyāne suy suyı:ı:
Rezene otunun sıkılmasıyla elde edilen su, su.
rāziyāne yapra yapraġġı suyı:
Rezen otunun yaprağının sıkılmasıyla elde edilen su.
śab:
Bir acı otun suyu.
śaru aġac suyı:ı: aġac suy
Sarıağaç bitkisinin suyu.
sumāķ suy suyı: ı:
Antep fıstığıgillerden ağacının bitkisinin sıkılmasıyla elde edilen su.
turunc suyı:
Turunç, turunçgillerden ağaç ve portakala benzeyen meyvesinin sıkılmasıyla elde edilen su.
ŧuraķ otı suyı: ŧuraķ otı
Rezenenin sıkılmasıyla elde edilen su.
107
zerdālü suy suyı:ı:
Sarı erik, kayısı ağacının küçük meyveli türünün sıkılmasıyla elde edilen su.
4. 8. Süt S ütler Yiyecekler: S üt ler ler ve Sütten Yapılan Yiyecekler:
at südi:
Atın sütü.
Ǿavrat südi:
Bebeği olan kadınların memelerinden gelen süt.
bādem südi:
Çağla yada payam da denilen bitkiden çıkarılan sıvı.
deve südi:
Devenin sütü.
eşek südi:
Eşeğin sütü.
ħaş ħaşħāş südi:
Gelincikgillerden, kapsüllerinden afyon elde edilen, tohumlarından yağ çıkarılan bitkiden elde edilen süt.
haŧaŧ: haŧaŧ:
Sütün kaymağı.
keçi südi:
Keçini sütü.
kızıl inek südi:
Kızıl inek denilen bir cins ineğin sütü.
ķoyun südi:
Koyunun sütü.
piynir: ppiynir:
Peynir.
śıġır südi:
Sığırın sütü.
süd çürügü:
Kesilmiş süt.
yoġurd:
Yoğurt, Maya katılarak koyulaştırılmış beyaz, kıvamlı bir süt ürünü.
4. 9. Şarāblar Şar āblar: Şar āblar :
elma şar şarāb ābı: ābı:
Elmadan yapılan şurup.
erük şar şarāb ābı: ābı:
Erik şarabı.
şarāb şar ābāb-ı anār: anār:
Nardan yapılan şurup.
şarāb şar ābāb-ı āsūl:
Asul hindisi denilen bitkiden elde edilen şurup.
şarāb şar ābāb-ı ayva: ayva:
Ayvadan yalpan şurup.
şarāb şar ābāb-ı benefşe:
Menekşegillerden olan güzel kokulu bitkiden yapılan şurup.
şarāb şar ābāb-ı enārįn:
Nardan yapılan şurup.
108
şarāb şar ābāb-ı encübār: encübār:
Kurt pençesinden yapılan şurup.
şarābu’l şar ābu’lābu’l-ħaşħ ħaşħā şħāş:
Haşhaş bitkisinden yapılan şurup.
şarāb elyūn: şar ābāb-ı hhelyūn:
Kuşkonmaza benzeyen bitkiden yapılan şurup.
şarāb ummāż: şar ābāb-ı hhummāż:
Kuzu kulağı bitkisinden yapılan şurup.
şarāb şar ābāb-ı limon:
Limondan yapılan şurup.
şarāb şar ābāb-ı mirsin: mirsin:
Mersin ağacının yemişinden yapılan şurup.
şarāb naǾne: Ǿne: şar ābāb-ı na
Naneden yapılan şurup.
şarāb şar ābnilüfer:: āb-ı nilüfer
Nilüfer çiçeğinden yapılan şurup.
şarāb reyĥĥān: şar ābāb-ı rey
Fesleğenden yapılan şurup.
şarāb reyĥĥānį: şar ābāb-ı rey
Reyhandan yapılan şurup.
şarāb şar ābāb-ı śandal:
Sandal ağacından yapılan şurup.
şarāb şar ābāb-ı sefercel: sefercel:
Ayvadan yapılan şurup.
şarāb şar ābāb-ı sirkengübįn:
Bal ile sirkenin karıştırılmasından meydana gelen şerbetten yapılan şurup.
şarāb şar ābāb-ı tin:
İncirden yapılan şurup.
şarāb tuffāĥ: ĥ: şar ābāb-ı tuffā
Elma gülgillerden ağaç ve bunun tatlı, ekşi, mayhoş meyvesinden yapılan şurup.
şarāb şar ābāb-ı tūt:
Duttan yapılan şurup.
şarāb Ǿunnāb: āb: şar ābāb-ı Ǿunn
Kızıl iğde şurubu.
şarāb şar ābāb-ı zūfā:
Çürdek otundan yapılan şurup.
4. 10 10.. Taneliler Taneliler ve Tohumlar: Tohumlar:
arġun toħūm ūmı: ar ġun toħ ūmı:
Bir çeşit yabani armudun çekirdeği.
arpa cevāv cevāvı:ı:
Arpa taneleri.
āyid toħūm toħūmı:ı:
Beş parmak ağacının tohumu.
beg toħ toħūmı:
Kuşyemi.
109
bezįr:
Ekilecek tohum, tane; keten tohumundan çıkarılan bir yağ; bu yağ, yağlıboya yapmakta kullanılır.
bezrü bezr ü’l benec:
Türkçede "benek" adı verilen bir ot cinsinin tohumuna verilen addır.
buġday: buġday:
Buğdaygillerin bitki ve bu bitkinin tanesi.
būy toħūmı: toħūmı:
Çemen tohumu.
çaltu toħ toħūmı: ūmı:
Kuraklığa dayanıklı gıda ve yağ hammadde kaynağı olan ve halk arasında gebere otu olarak bilinen otun çekirdeği.
çivįt çivįt toħūmı: toħūmı:
Sıcak ülkelerde yetişen bir otun çekirdeği.
çörek otı:
Çörek otu, düğün çiçeğigillerden bitki ve bunun siyah tohumu.
defin to toħħūmı: ūmı:
Defnegiller
(Lauraceae) familyasından, yaprakları baharat o larak
kullanılan, meyvelerinden yağ elde edilen, yapraklarını dökmeyen, sarı çiçekli çalı ya da ağaççıkların çekirdekleri. defne to toħħūmı: ūmı:
Defne ağacının çekirdeği.
feslegen toħ toħūmı: ūmı:
Fesleğen çekirdeği.
gül toħ toħūmı: ūmı:
Gül bitkisinin çekirdeği, tohumu.
ħaŧmi toħ toħūm ūmı: ūmı:
Ebegümecine benzeyen, hatmi bitkisinin çekirdeği.
havıc toħ toħūmı: ūmı:
Havuç çekirdeği.
helyūn toħ toħūmı: ūmı:
Kuşkonmaz bitkisinin çekirdeği.
ħıyār toħūmı: ı: ıyār toħūm
Salatalık çekirdeği.
ķabaķ toħūm toħūmı:ı:
Kabak çekirdeği.
ķanbįl ŧoħū ŧoħūmı: mı:
Kambil otu tohumu.
ķarbuz toħūmı: toħūmı:
Karpuz çekirdeği.
kāśnį toħūm toħūmı: ı:
?
ķavun toħū toħūmı: mı:
Kavun çekirdeği.
kehrübā toħūm toħūmı:ı:
Kehribar çekirdeği.
kenevür to toħħūmı: ūmı:
Kendir bitkisinin çekirdeği.
kerefüz to toħħūmı: ūmı:
Kereviz çekirdeği.
110
kettān toħūm toħūmı:ı:
Keten bitkisinin çekirdeği.
ķızıl toħūmı: ķķ ızıl gül toħ ūmı:
Kızıl gülün çekirdeği.
marul to toħħūmı: ūmı:
Marul çekirdeği.
mersįn toħūmı: toħūmı:
Mersin bitkisinin çekirdeği.
nār toħūm toħūmı:ı:
Nar çekirdeği.
rāziyāne toħūm toħūmı:ı:
Rezene otunun tohumu.
soġan toħūm ūmı: soġan toħ ūmı:
Soğan çekirdeği.
şahterec to toħħūmı: ūmı:
Şahtere otunun çekirdeği.
şalġam toħūm ūmı: şalġam toħ ūmı:
Turpgillerden yumru köklü bitki olan şalgamın çekirdeği.
tere toħ toħūmı: ūmı:
Tere tohumu.
turb toħ toħūmı: ūmı:
Turp bitkisinin çekirdeği
ŧaru:
Darı, buğdaygillerden bitki ve un olarak kullanılan daneleri.
üzerlik toħ toħūmı: ūmı:
Semen pegani diyede bilinen, kurt dusurucu, uyusturucu ozelligi olan , sakinlestiren bitkinin çekirdeği.
vendedifun to toħħūmı: ūmı: ?
4.11. Tatlılar: Tatlılar:
bal:
Bal,Ǿasel.
ĥelvā: ĥelvā:
Helva, şeker, yağın veya irmikle yapılan tatlı.
nebāt şeker:
Nöbet şekeri. Asıl şekerdir, toz ve kesme şeker vb. şekerler, nöbet şekerinden yapılır.Ağız yaraları için, gün boyu devamlı ağızda emilir.Şifalı çaylara katılması; o çayın şifasını yükseltir.
perverde: pperverde:
Meyve ve sebzelerin özünden elde edilen yiyecek, üzüm şırasından yapılan bir çeşit tatlı.
4. 12 12.. Unlar Unlar: : :
arpa unı:
Arpanın öğütülmesiyle elde edilen un.
baķla unı: ı: bbaķla un
Baklanın öğütülmesiyle elde edilen un.
111
balamūd unı: unı:
Palamudun ezilmesiyle elde edilen un.
burçaķ burçaķ unı: unı:
Burçağın öğütülmesiyle elde edilen un.
kertekele unı:
Kertenkelenin ezilmesiyle elde edilen un.
kiremüd unı:
Kiremidin ezilmesiyle elde edilen un.
maśŧakį unı: maśŧak į unı:
Sakız ağacından elde edilen bir tür reçinenin ezilmesiyle elde edilen un.
mercimek unı:
Mercimeğin öğütülmesiyle elde edilen un.
nişā: nişā:
Nişasta.
nişāsta: nişāsta:
Nişasta.
noħ noħūd unı: unı:
Nohudun öğütülmesiyle elde edilen un.
palūde:
Nişasta, tahıl tanelerinden ve bazı baklagillerden çıkarılan un.
4. 13 13.. Yağlar Yağlar: :
babādya yaġ yaġı:
Papatya yağı.
bābūnac ya yaġġı:
Papatya yağı.
bāçe yaġġı: bāçe ya
Yavru hayvanların vücudundaki yağ.
bādem yaġ yaġı:
Badem yağı.
benefşe yaġ yaġı:
Menekşegillerden güzel kokulu bitkinin yağı.
bezįr:
Ekilecek tohum, tane; keten tohumundan çıkarılan bir yağ; bu yağ, yağlıboya yapmakta kullanılır.
çörek otı yaġ yaġı:
Çörek otu yağı.
defni ya yaġġı:
Defne ağacından çıkarılan yağ.
dürrāc yaġ yaġı:
Keklik cinsinden kuş, çil ķuşu tura kuşunun yağı.
ferfiyūn yaġ yaġı:
Sütleğen otu yağı.
gül yaġ yaġı:
Gül bitkisinden elde edilen yağ.
ħaşħ yaġı: ħaşħā şħāş yaġ
Haşhaş bitkisinden çıkarılan yağ.
ķabaķ yaġ yaġı:
Kabak yağı.
ķaz yaġ yaġı:
Kaz, perde ayaklılardan bir tür hayvanın yağı.
112
keçinüñ bögregi ya yaġġı: Keçinin böbreğindeki yağ. ķoz ya yaġġı:
Ceviz yağı.
ķuyruķ ya yaġġı:
Hayvanları kuyruk bölümündeki yağ.
mersįn ya yaġġı:
Mersin otunun yağı.
neft:
Neft yağı. Çam gibi bazı ağaçlardan çıkarılan, tutuşabilen bir yağdır ve boyacılıkta vesaire sanayide kullanılır.
say yaġ yaġı:
Tere yağı.
sedāb yaġ yaġı:
Sedef otu yağı.
śıġır bögregi ya yaġġı:
Sığır hayvanının böbreğindeki yağ.
śıġır ya yaġġı:
Sığırın vücudundaki yağ.
şırlaġun yaġı:ı: şırlaġun yaġ
Susam yağı.
taķuķ ya yaġġı:
Tavuğun vücudundaki yağ.
tere yaġ yaġı:
Tere yağı.
tūt yaġ yaġı:
Duttan elde edilen yağ.
ŧoñuz ya yaġġı:
Domuzun yağı.
zeyt ya yaġġı:
Zeytin yağı.
zeytun yaġ yaġı:
Zeytinyağı.
5. REÇİNELER 55 . ZAMKLAR VE REÇİNELER
cavşįr: cavşįr:
Çavşır otu ve bundan elde edilen zamk, kunduz taşağı.
çam saķ saķızı: ķızı:
Çam sakızı.
kesįrā:
Geven dikeninden çıkarılan bir tür zamk.
ladān:
Çamdan çıkarılan zift gibi siyah ve kokulu zamk.
maśŧakį: maśŧak į:
Sakız, sakız ağacından elde edilen bir tür reçine.
mürr:
Arap beldesinde bir ağacın zamkı.
mürrmürr -ü mekki:
Arap beldesinde özellikle Mekke çevresindeki ağacın zamkı.
mürrmürr - į śāfį:
Arap beldesindeki ağacın katışıksız zamkı.
śabr:
Sabırlık otu ve bu ottan elde edilen tibbî zamk.
113
saķız: saķ ız:
Bazı ağaçların kabuğundan sızan, çiğnendiğinde yumuşayan, hoş kokulu, beyaz renkli reçine.
śamġ: śamġ:
Çeşitli bitkilerden elde edilen ve tıpta kullanılan reçine.
siriş:
Başmakçı çirişi, çiriş otunun kökünden su ile yapılan ve tutkal gibi kullanılan sarı toz, ayakkabıcı zamkı.
uşaķ: uşaķ:
Çadır kuşağı otu ve bundan elde edilen zamk.
6. DİĞER İLAÇ NİTELİĞİNDEKİ NESNELER: aġda:
Kaynatılarak çok koyu ve yapışkan bir macun durumuna getirilen pekmez veya limonlu şeker eriyiği; şekerle yapılan ürünlerin hazırlanması veya beklemesi sırasında şekerin ulaştığı koyuluk.
alçu:
Alçı taşının pişirilip toz durumuna getirilmesinden elde edilerek yapılarda, sanatta, mimarlıkta ve dişçilikte kullanılan madde.
Ǿanber:
Amber balığından çıkarılan güzel kokulu bir madde olup kül rengindedir; adını çıkarıldığı balıktan almaktadır; sağlıkta ve esans yapımında kullanılmıştır.
bulamac:
Sulu, cıvık hamur.
buzūrį: buzūrį:
Çeşitli bitkilerin karıştırılıp kaynatılmasından oluşan ve şurup ve merhem gibi kullanılan bileşik.
cavāriş: cavāriş:
Hazmı kolaylaştıran ilaç.
çivit:
Sıcak ülkelerde yetişen ot ve bundan elde edilen boya.
çür:
Balı alınmış petek.
demüǾl demüǾlǾl-aħvįn: ħvįn: Ceylan kanı. deñiz köpügi: Lüle taşı. deve yüni:
Deve tüyü.
dütsi:
Tütsü.
egir:
Kasıkotu, azakeğeri, hazambel karın ağrısını sağaltmada kullanılan ilaç.
114
erük aaġac ġacı pusı: Erik ağacının kütük ve dallarındaki yosun. ġacı pusı: esrār:
Hint kenevirinden çıkarılan ve kullanılacak miktara göre uyarıcı, sarhoş edici veya uyuşturucu etkileri olan bir madde.
. eşek kanı:
Eşeğin kanı.
eşek iliġi: iliġi:
Eşeğin iliği.
fetil:
Fitil, derin yaraların tedavisinde, yara içine salınan steril gazlı bez şeridi.
fulūniyye:
(?) Bir tür ilaç.
gögercin ķan ķanı:ı:
Güvercin kanı.
ĥażal: ĥażal:
Selem ağacının kökünden çıkan bir nesne ki, suda ıslatıp yerler.
ķaŧrān:
Katran, damıtma yoluyla elde edilen yağ kıvamında organik bir madde.
kehrübā:
Kehribar. Bir yere hızlıca sürüldüğü zaman, hafif şeyleri kendine çeken bergâmi taş.
kil: kk il:
Kil, kolayca biçimlendirilebilen yumuşak toprak.
kilkil-i irmenį:
Kil ermeni, Rumeli kili.
kilmaħtūm: kil-i maħt ħtūm:
Kil mahtum.
kirec:
Kireç, kireç taşından yüksek ısıda elde edilen madde.
ķundus:
Su künklerinin içinde gelişen ve suyun akmasına engel olan bitki kökleri.
laciverd:
Hekimlikte kullanılan lacivert taşı.
maħt maħtūm: ħtūm:
Mühürlü, uyuz ve benzeri dermatolojik hastalıklarda kullanılan tıbbî bir tür kil.
mercān:
Denizde geniş resif meydana getiren ve mercanlar takımının örneği olan hayvan ve bunun kalkerli yatağından çıkarılan çoğu kırmızı renkte ve ince dal şeklinde bir madde.
muĥallil: muĥallil:
Yumruları, şişleri ve urları iyi eden ilaç
müşk:
Misk, Asya’da yaşayan erkek ceylan derisinin altından çıkarılan güzel kokulu madde.
öd:
Öd, safra. (keçi ödi, śıġır ödi, yılan ödi, ŧoñuz ödi, ayu ödi)
rastuķ ŧaşı: ŧaşı:
Kadınların kaşlarını veya saçlarını boyamak için sürdükleri siyah boya.
115
rufüdan:
Rafadan, suda az pişirilmiş yumurta.
saķmūniya:
Bir gözotu, müshil gibi kullanılan bir madde.
sıçan bo boķ ķı: ķı:
Sıçanın, farenin dışkısı
sirke:
Sirke.
sürke:
Sirke.
şāf:
Fitil.
şıyāf: şıyāf:
Çeşitli hastalıklarda kullanılmak üzere hazırlanmış ilaçlar, fitiller.
tabāş tabāşįr: įr
Bambu şekeri, hintkamışı şekeri.
taķuķ boķu:
Tavuk dışkısı.
tavuķ yumurdası: Tavuk yumurtası. terengübįn:
Ana maddesi bal olup sirke ve diğer bitkilerin karışımıyla yapılan bir çeşit kuvvet helvası.
ters:
Hayvan pisliği.
ŧılı:
Hamur.
yaķu:
Yakı, ağrıları iyi etmekte kullanılan ve çeşitli ot ve nesnelerden yapılan em, ilaç.
yılan:
Yılan, sürüngenlerden hayvan.
yılan derisi:
Yılanın derisi.
yumurda:
Yumurta.
yumurda aķ aķı:ı:
Yumurtanın beyaz kısmı.
yumurda śarusu: Yumurtanın sarı kısmı. zerdeçüpe:
Zerdeçal boyası.
116
7. HASTALIKLAR VE RAHATSIZLIKLAR
açılaçıl-: ırlıķ: aġırlı ķ:
Yarılmak. Kabūs.
aġr ġrıı-: ākile:
Ağrımak, ağrılı olmak. Yenirce adı verilen yara.
aķsaaķsa-:
Aksamak, hafifçe topallamak.
aķśūraķśūr -:
Hapşırtmak.
aruġ: aruġ:
Geğirme.
aŧe ŧeş: ş:
Ateşlenmek, vücut ısısının artması.
bādidüşn bādidüşnām: şnām: (?) baraś:
Bir cilt hastalığı.
Vücutta yer yer beyaz ve alaca renkler meydana getiren ve tedavisi mümkün olmayan bir çeşit hastalık, alaca.
başcuġaz: başcuġaz:
Başta çıkan küçük yara, çıban.
başbart:
Yara, çıban, sivilce, yara bere.
behaķ:
Abraşlık
hastalığı, deride pul pul beyazlıķ ve alaca renk meydana getiren
hastalık. belādet:
Akılsızlık, izansızlık.
bertük: bertük :
İncinme, burkulma.
bevāsįr: bevāsįr :
Basur, mayasıl, kalın bağırsağın altında ve anüste toplardamar genişlemesi.
bevāśįr bevāśįr -i enf: Şiddetli basur. bil aġr aġrısı: ġr ısı:
Bel ağrısı.
boġaz boġaz aġrısı: aġr ısı: Boğaz ağrısı. boġaz boġaz şişi:
Boğaz şişi.
bögreg aġr aġrısı: ġr ısı: Böbrek ağrısı. burı: buŝ buŝūr:
Ağrı, sancı. Sivilceler.
bürūdet:
Soğukluk; soğuk olmak; hararetsizlik; mc; münasebetteki soğukluk.
117
ciger aaġr ġrısı: ġr ısı:
Ciğer ağrısı.
cüzām:
Hansel basilinin (mikrobunun) sebep olduğu bulaşıcı bir deri hastalığı.
çapaķlan çapaķlanķlan-:
Çapak oluşmak.
çıbancuķ: çıbancuķ:
Küçük halde olan çıban.
çıban:
Deride irin birikmesi.
çiçek:
İrinli kabarcıklar dökerek yüzde izler bırakan, ateşli, ağrılı bir hastalık.
çürük:
Vurma veya sıkıştırma yüzünden vücutta oluşan mor leke.
dāħis:
Dolama hastalığı.
daǾu’l daǾu’lǾu’l-Ǿāsed: Ayak ve elde oluşan çıban. dāǾul dāǾulǾul-fįl:
Ayak şişmesi.
dāǿü’l dāǿü’lǿü’l-ĥayye: Deri soyulması biçiminde görülen hastalık. dāǿü’ŝ dāǿü’ŝǿü’ŝ-ŝǾaleb: Saç sakal dökülmesi biçiminde görülen hastalık, saçkıran. delülik: derlederle-:
Deli olma durumu veya delice davranış, cinnet. Terleme, terleme hastalığı.
devālį:
Damar hastalığı, varis.
dumaġ: dumaġ:
Titreme hastalığı.
dutulmak:
Bir organ veya bir şey hareket edemez olmak.
dübeylā:
Bacakta olan bir bir hastalık.
emcek a emcek aġrısı: ġr ısı: Meme ağrısı. Bacakta olan dübeyla hastalığı. enverse: evrām:
Veremler, vücudda hâsıl olan yumrular, şişler.
fālic: felc:
Yarım inme, vücudun yarısına inen inme, felç. Felç, inme.
falġam falġamūnį: ġamūnį:
Deri altındaki iltihaplar ve yanıklar.
fuvāķ:
Hıçkırık.
gegirgegir -:
Geğirmek, midedeki gazı çıkarmak.
giciyük:
Kaşıntı, uyuz hastalığı.
118
göbek burısı: Karın ağrısı. göñül dön--: göñül dön ħafaķān: ħafaķān:
Midesi bulanmak. Kalp sıkışması,çarpıntı.
ħanāzįr: ħanāzįr: ĥaśbe: ĥa śbe:
Ekseriyā boyunda çıkan şiş, ur , sıraca da denilen bir tür çıban. Kızamık hastalığı.
ĥayż: ĥayż:
Aybaşı, [regl] dönemi.
ħır ħır idid-:
Hırıl hırıl nefes almak.
ħumār: ħumār:
İçkiden sonra gelen baş ağrısı sersemlik.
ĥummā: ĥummā: ĥumre:
Sıtma, ateşli hastalık. Kandan ve safradan meydana gelen bir veremdir.
ħure:
Diş etlerinin çürümesi ve kanaması hastalığı.
ħurrāc: ħurr āc:
Bir çeşit eklem hastalığı.
ıncķ Hıçkırık diyaframın istem dışı kasılması sonucu nefes borusunun kapanması. ıncķırı ķırıķ: ırı ķ: ırķu ķuǾǾş-şa şaķįķa: ķįķa:Yarım baş ağrısı. Ǿır ķu ķįķa: ısıtma:
Sıtma hastalığı.
ici geç geç--:
Bağırsakları bozulmak.
imtilā:
Kan toplanma, kan birikme.
ishāl: istifrāġ: istifrāġ:
İshal, hafifleme, azalma, mülayim dışarıya çıkma. Kusma, kay.
istisķā: ķabarcuķ:
Siroz hastalığı, vücudun herhangi bir yerinde su birikmesi. Vücutta olan kabarıklık hastalığı.
ķab(ı) ķab(ı)ž: ı)ž:
Dışkının katılığı yüzünden büyük abdest bozamama veya güçlükle bozma durumu, peklik, kabızlık, ishal karşıtı.
ķarın ķar ın sancusu: Karın ağrısı. ķarın ķar ın şişi:
Karında olan şişkinlik.
ķavlıc: ķavlıc:
Fıtık hastalığı
ķızamu ķ: ķķ ızamuķ: ızamu
Kızamık hastalığı genellikle küçük yaşlarda görülen ateşli, döküntülü bulaşıcı hastalık. Temriye hastalığı, reflü.
ķuba:
119
ķuduz:
Köpek, kedi, tilki vb. memeli hayvanlardan ısırma, tırmalama veya salya yolu ile insana geçen, genellikle çırpınma, sudan korkma şeklinde beliren, zamanında aşı yapılmazsa ölümle sonuçlanan hastalık
ķulınc ķulınc: ınc: ķurc:
Kulunç, bağırsaklarda peyda olup omuz başlarına gelen ağrı. (?) Ayakta olan bir hastalık.
ķurdeşen: ķurdeşen:
Ciltte 1-2 santim çapında kırmızı, kabarık, kasıntılı, yer değiştiren döküntülerin görüldüğü, alerjik bir hastalık.
ķurha: ķurha:
Çıban.
ķurlı ķurlıġan:
Dolama hastalığı.
ķusmaķ:
Kusma, istifra etmek hali.
ķuŧūz:
Kuduz hastalığı.
lahmį:
İstiska, vücutta su toplanması hastalığı.
laķve:
Yüz felci, ağız çarpılması.
maġ maġś:
Sancı, iç organlarda batar veya saplanır gibi duyulan, nöbetlerle azalıp çoğalan ağrı.
mālįħulyā: māşer şerā: mā şer ā:
Melânkoli, kara sevda. Yüz ve göz kapağının şişmesi hastalığı.
merkmerk -i mefācān: Felç, inme. meŝ ġrısı: meŝāne aaġr ġr ısı:
İdrar torbasındaki ağrı.
muĥr muĥrı ĥr ıķaya: nāśūr:
Ateşli sıtma ateşin gün aşırı yükseldiği ve terleme ile düştüğü sıtma. Basur, hemoroid.
nefesü’dnefesü’d-dem:
Kan tükürme hastalığı.
nezle:
İltihap, burun akması.
nıķrįs: nıķrįs:
Ayak şişmesi, gut hastalığı.
noŧ noŧūl:
Nodül;
tiroit bezinin içinde normal tiroit dokusundan faklı bir yapıdaki
yumru şeklinde ve leblebi, nohut veya bazen de ceviz veya portakal büyüklüğünde olabilen anormal doku büyümeleri. ögüögü-:
Midesi bulanmak, kusmak. 120
öksüröksür -:
Solunum yolları zarlarının
rahatsızlığı sebebiyle akciğerlerdeki havayı
birdenbire ve gürültülü bir sesle dışarı vermek. öyken aaġr ġrısı: ġr ısı: Akciğer ağrısı. rabv:
Nefes darlığı, tık nefes.
raġ şa:: raġşa
Korku veya soğuktan ürkme, kısmi felç, inme nüzül.
remed: remed: renc:
Göz ağrısı, göz ağrıması. Ağrı, sızı.
ruǾ ruǾāfi:
Burun kanaması.
sa’fe: ŝalil:
Genellikle başta ve yüzde görülen kaşıntılı cilt hastalığı [dermatit] Siğil, deride, özellikle ellerde oluşan zararsız, pürtüklü küçük ur.
sancu:
İç organlarda batar veya saplanır gibi duyulan, nöbetlerle azalıp çoğalan ağrı
saraǾ: saraǾ:
Sara hastalığı, kendini kaybederek düşme ve ağız köpürmesi biçiminde görülen sinir hastalığı tutarık.
sebel:
Bulanık görme, göze perde inmesi.
sekte:
Felç, inme, bir organın durması.
selesü’lbevli: Sidiği tutamama, sidik kaçırma. sereŧ sereŧān:
İyileşmez çıban, kanser ve çeşitleri.
sersām:
Menenjit hastalığı, ateş baş ağrısı, kusma gibi belirtilerle ortaya çıkan beyin zarı iltihabı.
sevdāvį: śınuk:
Kara safra maddesinin baskın olduğu bünye ve bu bünyede meydana gelen hastalıklar. Kırık.
sıtma:
Anofel türü sivrisineğin sokmasıyla insandan insana bulaşan, titreme, ateş ve ter nöbetleriyle kendini gösteren bir hastalık, ısıtma, malarya.
śızı:
Hafif, ince ağrı.
sızlasızla-:
Hafifçe ağrımak.
sigil:
Deride, özellikle ellerde oluşan zararsız, pürtüklü küçük ur.
sil:
Verem, tüberküloz.
siñil: siñil:
Siğil; deride, özellikle ellerde oluşan zararsız, pürtüklü küçük ur.
121
sivilce: suǾal: suǾal:
Sivilce, içinde irin bulunan küçük çıban. Öksürük.
śuda:
Baş ağrısı.
susalıķ: susalıķ: şaķiķa: şa ķiķa:
Suya kanmama hastalığı susama, susuzluk. Yarım baş ağrısı, migren.
şerā: şer ā: ŧarfe:
Küçük yaşlarda görülen ateşli, bulaşıcı hastalık. Göz seğirmesi.
ŧāǾūn: tuhme:
Yersin basilinin sebep olduğu, ateşli, bulaşıcı hastalık, yumurcak. Mide dolgunluğu; hazımsızlık.
tuŝe: tuŝe:
Siğile benzer bir cilt hastalığı.
Ǿufūnet: Ǿuf ūnet:
İltihap, yangı.
unutsaķlı unutsaķ lıġ: lıġ:
Unutkanlık.
uyuz: üşüd--: üşüd
Uyuz, uyuz böceğinin yaptığı bulaşıcı hastalık. Üşütmek, ısı düşmesinden etkilenmek.
vebā:
Salgın bir hastalık; taun.
vecaǾ: vecaǾ:
Sızı, ağrı, acı; ağrıyıp acımak.
verem:
Verem hastalığı.
yaraķān:
Sarılık hastalığı.
yumrı:
Ur, vücuttaki şiş, bez, gudde, kabarcık, tümsek, müdevver.
żaǾf: żaǾf:
Zayıflık. Kuvvetsizlik. İktidarsızlık.
žātü’lžātü’l-cenb:
Akciğer zarı iltihabı.
zehir:
Sancılı ağrı, basur ve mesane iltihabında olan ağrılı ıkıntı.
żıķǾu’n ķķ Ǿu’nǾu’n -nefes : Nefes darlığı, tık nefes. Nezle, soğuk algınlığından ileri gelen burun akması ve aksırma ile beliren zükam: hastalık.
122
DİZİN
a.-ılmadın 23b/2, 62b/2
-A -
a.-mayalar abbaķ abbaķ :
Bembeyaz 62b/6
Acıkmış olma;
a. -masından 55b/7
Ǿacāyib Ǿacāyib: āyib:
a.-masına 56a/1
yemek
yenmesi
a.-ıla 58b/11
gereken ;
tok karşıtı 30b/10,69a/4
a.-ılur 60b/6, 76a/6
Sağduyuya,
a. -açılıcaķ 60b/8
olağana
göreneğe,
aykırı,
61b/11,
120b/1
Abdülvehhāb: Abdülvehhāb: Eserin yazarının ismi 2a/9 ac:
41b/9,
garip,
a.-a 61a/3
tuhaf,yadırganan, yabansı.
a.- ılursa 64b/4
a.+dür 120a/10 açla: açla:
Aç iken 9b/9,38a/9,81b/9
açaç-:
Bir şeyi kapalı konumundan
acı:
a. -ılmış 118a/1, 118a/10 Acı, tatlı olmayan. 22a/11 , 47b/11, 48b/1, 51a/
6, 55a/7,
açık konumuna getirmek
57a/5,
a. -alar 11b/1,43a/5,47a/
110a/10, 110b/5, 112a/4
11,50a/11,55b/9,59b/11,
a.+sı 81b/10,82a/10 a. +sına 49a/9 Acıkmak.
60a/3,61b/5,62b/8,63a/10 acıġ acıġ-:
a. –maz 12b/7
109a/10,
110a/5,
a.-ur 7b/8
a.-ar acılıķ: acılıķ:
71b/7,72b/7,73a/11,75b9,76/1,76a/10,77b/3,77b/7
Acılık. a.+ (ġ)ı 82a/11
,78a/3,78a/7,78b/8,79a/1,
acıacı-: Acımak, acılı ağrılı olmak.
79b/5,79b/8,81b/6,81b/9,
a. -r 7b/7, 54a/2, 58a/9
82a/2,82a/11,82b/2,83b/8, 84a/3,84a/6,84b/2,84b/9,8
a. -yı 109a/7
8b/2,95b/10,96a/11,97a/1,
a.
98b/9,98b/10,102a/5,115b
110b/1
/1,115b/6,122a/4,122a/6
-yınca
51a/10,
a. -(u)yı 37a/4(2)
a. –ulurken 19a/8
aç: aç:
a. –ılup 23b/1 123
Tok olmayan 30b/10
57a/8,
açılaçıl-:
112a/2, 113b/8, 115a/3, 122b/1, 123b/5, 123b/9 a. +ı 13a/4 a. -ı śamġ-ı sedāb suyına 19b/
Yarılmak a.-a 58b/11
açılaçıl-:
Açılmak
11
a. -ıcaķ 60b/8 açuķ: açuķ:
Açık. 68a/3
ādem:
(Ar.) Adam , insan 7b/8
aġac:
a+ı 47a/6 a. +ın 49b/10
a.+ lere 73b/6
a. +ıla 14a/10
a. mizācına 75b/7
aġar ġart( t(d t(d)-: Beyazlatmak
a–içün 82b/9
a. -ur 108a/7
a. ķanıyla 120/2
‛adbį: ‛adbį: adesi:
aġda:
Kaynatılarak çok koyu ve
İnsana ait olan. 69a/7, 86b/6,
yapışkan
121b/8
durumuna getirilen pekmez
(Ar.)
şekerle
Mercimek şeklinde
mahdub olan. aġır:
a. +dür 38a/5 Evren yavşanı 68b/5
afsantįn:
(Ar.) Pelin otu, acı pelin,
macun
yapılan
ürünlerin
hazırlanması veya beklemesi
camı gibi ortası terfinden
afǾ af Ǿį:
bir
veya limonlu şeker eriyiği;
(?) Bir bitki. 32a/2
olarak dürbün ve gözlük
sırasında
şekerin
koyuluk.
101a/3
Ağır;
ulaştığı
fazla. 67a/1 , 71a/3
a. +ı 92b/2
birleşikgilleden hekimlikte de kullanılan acı ıtırlı bir bitki 102a/8 afyūn:
43a/2, 58b/7 ,68a/3,
114a/11
a. saçıyile 64a/1
ādemį:
Ağaç
aġırlıķ: ırlıķ:
Kabus. 7a/9
aġız:
Ağız, vücuttaki organ 53b/ 2, 84a/10, a.+a 25a/1 a.+da 25a/6, 25b/2, 84a/9
Haşhaş bitkisinden elde edilen uyuşturucu madde, afyon 19b/2, 19b/11, 25b/2, 45b/11, 60b/11, 87b/1, 88b/11, 89a/8, 91b/2, 91b/7, 92a/6, 103b/6, 104a/1, 109b/10, 110a/1, 111a/2,
a.+dan 7a/7, 77a/6, 78a/8, 85b/10 a.+uñ 7a/2
124
a.+ -ın 115b/5
yil a. 78a/5
a. ķoķusuna 25a/11, 87b/9 a. ħūrasına 93b/8
şaķīķa a. 84a/6 bögreg a. 8a-9
a.+ı 7a/6, 7b/1, 7b/2, 15b/
öyken a.
3, 17a/9, 17a/10, 24b/8,
97b/10
66a/6, 123a/3
śafra a.87b/7
a.+ını 8a/9
aġrı: ġr ı:
87b/6, 94b/6,
arķa a. 88b/4
a. +ına 16a/6, 17b/8, 24b/8, 25a/3,66a/8, 69a/4 a. –ından 24b/4, 27a/6,
baġır
30a/4, 114b/4
ic a. 106b/8
Ağrı, vücudun herhengi bir yerinde duyulan acı, vecā 34b/3 a. +ların 114a/4
siñir a. 108a/4
91b/10,
97b/10,98a/5
bend köşeler a.108a/11 gözüñ a.111b/10
a. +laruñ 77a/9
ķasuķ a.113b/4
a.+sı 12b/5,44b/7,115a/2
maķǾat a.113b/6, 122a/10
a.+sına
bil a.120b/7
baş a. 13b/5, 75b/9, 83a/1,
a.
83a/3
a.+sından 20b/7 , 20b/7
,
a.+sın
83a/10,83b/2,86b/11, 94a/1,94b/5,97a/4,101b/
bögregüñ a. 36a/11
2, 107b/9, 113a/10
maǾide a.71b/9
köşe a. 72b/8, 73b/9
meŝāne a. 74a/3
gögüs a. 72b/9 , 82a/8,
baş a.77a/5, 94b/11, 98b/11
92b/10, 97b/9, 99b/10
boġaz a. 80b/7
göz a. 75a/10, 97a/3,
bil a. 83b/8
123b/3
diş a. 86a/2, 116a/1
ciger a. 87b/5
a. +sınuñ 36a/11 , 63a/2
maǾide a. 87b/6, 97b/1, 111b/1
aġrı ġr ı-: 125
Ağrımak.
a. –dur 72a-/6
113a/5,
a. - lanur 6b/ 11, 22a/7, 70a/10, 70a/10 a. - sa 11a/11
116b/7
113a/7,
116b/3,
a. +ıyla 113a/5, 24a/1,38b/3, 44b/4, 44b/5, 63a/7, 109b/11, 112a/2, 113a/5
a. - ur 12b/7 a. - rsa 25b/2
y. +n 41a/9, 54a/10, 94b/ 9, 113a/6, 116b/9, 117b/10, 119a/6
a. - r 33a/6 , 36b/1, 37a/3, 44b/10, 58b/7 aķaķ -:
a. - maz 61b/2, 62a/3 aġu:
Zehir. 68b/6, 68b/10
aġusuz:
a. +lu 73b/8, 90a/3 Zehirsiz. 69a/1
aġżā:
(Ar.) Uzvun çoğulu.
a. -ar 22b/2, 22b/8, 30a/4, 60b/7, 63b/8, 66a/7 a. -arsa 24b/4, 116a/8 aķāķıy aķāķ ıyā: ıyā:
a.+da 53b/1 āhek:
(F.)
Kireç. Merhem-i ā
118a/4 aķça: aķ ça: aħlat:
(Ar.) Karışan şeyler, insan vücudunda farz olunan dört unsur (kan,salya,safra,dalak) 4a/10 a.+ı 107a/9
ahvāl:
(Yun.) Akasya ağacı, boya ve tanen maddelerinden yaralanılan baklagillerden bitki.39b/11,42b/8,46b/3,93 a/3,93b/10,109b/6,110a/3,1 16a/3,122a/11 Beyazımsı. 48b/6
aķd:
aķı aķ ıŧ(d)(d)-:
Akıtmak.
a.+ları 4a/2
a. -alar 35a/3
a.+uñ 6b-9
a. –mayalar
26b/2,
53a/5,55b/9
Akşam. 27b/11 aķmaġ: aķmaġ:
(Ar.) Durumlar.
Akma. a.+ı 85b/10
a.+in 2b/4,6b/8 aķ:
Düğümleme,düğümlenme ,bağ bağlama,bağlanma. a. –e 98b/3, 99b/3
a.+ın 101a/9
aħşam:
Akmak.
aķır aķ ırır -ı ķarhā:
Beyaz 39a/7, 39b/2, 48b/4,49a/
(Ar.) Yapışkan otu, pire otu, nezle otu. 17b/6,
8, 54a/6, 56b/1 113a/3, 126
ākile:
24b/5, 25b/3, 36b/5,
46b/2, 47a/3, 47a/4,
45a/6, 87b/3, 89a/2,
48a/10, 50a/10, 51a/2,
94a/3,
108a/11,
51a/5, 51b/9, 52a/7,
109a/8,
114a/4,
52b/9, 53a/5, 54a/9,
114a/7,
114b/4,
55b/6, 56a/8, 56b/5,
123b/1
58a/6, 58a/10, 58b/11,
Yenirce adı verilen
60b/2, 62a/4, 63b/11,
yara. 64a/8
69a/9,
94b/1, 94b/9, 97b/3,
a. +yi 64a/8 Ǿaķl:
aķreb:
100a/2,
Akıl,us. a.+ı
14b/10,15b/
a. -mayalar 14a/3, 52a/6
Akrep. 68b/4, 69a/6,
a. durmayalar 10b/2
Aksamak,
a. -ınur 6a/3, 66b/ 6 hafifçe
a. –maz 28a/3 a. -ınmaz 6b/2
a. –r 67a/3
a. up 17b/8, 29a/1
Hapşurtmak
a. –ur 115a/9
a. –dur 114b/2 alal-:
8b/3,
2,68b/8,74a/5, 88b/1
topallamak.
aķśur aķśurt rt -:
114b/6,
118b/9
78b/8 aķsaaķsa-:
70a/4,
alacehl:
Almak.
Ardıç katranı,zerdeçūpe ve
yumurta
a. –alar 8a/6 , 8a/11,
yapılan
12b/8,
119a-11
13a/11,
14a/2,14a/3, 14b/11,
almak:
15b/5, 18b/2, 18b/10,
akıyla merhem.
Alma. 10a/6 , 10a/11, 11b/2, 11b/5, 16a/5,
19b/5, 23a/2, 23a/7,
16a/7, 18a/3, 28b/11,
23b/11, 24a/4, 24b/1,
41a/8, 41b/10, 45b/5,
26a/3, 26b/2, 27b/1,
45b/10, 54a/7
27b/6, 28b/1, 30b/5, alāmet:
35a/3, 35b/7, 36b/3, 41a/2, 45b/2, 46a/8,
A. Belirti. a.+i 12b/6
127
alçu:
a.+leri 6b/10 Alçı taşının pişirilip toz
altı:
39a/2,51a/4,
durumuna elde
a. +dur 6a/11, 6b/5
yapılarda,
altıncı:
sanatta, mimarlıkta ve dişçilikte
kullanılan
madde.
110b/10,
Altıncı. 2b/8, 3b/5, 4b/9, 10b/5, 12b/3, 16a/10, 29a/4, 42b/2, 50a/2, 62a/1,82b/8 on a. 21b-5, 35a1, 56b-10, 106b-7
120a/1 alın:
Yüzün, kaşlarla saçlar altışar:
yigirmi a.120b-6 Altışar. 22b/8
altmış:
Altmış sayısı 29a/9,
arasındaki bölümü. a. damarından 14a/3 a.+ına 13a/6, 13a/8, 24a/
45a/8, 117b/8, 121b/7
1, 74b/9, 110b/11 Allah:
Allah, her şeyi var eden, yaratıcı. 79b/3
alt:
Alt.
altun:
Altın. 22a/3 a. iķlimyāsı 21a/11 a. putasıyla 113a/8
ām:
a.+ından 8a/3, 20a/11,
Herkese âit; umuma âit; hususi
24b/1, 24b/7, 26a/2, 26b/2,
53b/6,
75a/8,87b/10,89b/2
getirilmesinden edilerek
Altı rakamı. 6a/3, 19b/9,
ve
mahsus
38a/1, 43a/2,
bazılara olmayan;
45b/5, 55b/8, 65b/1,
umumi.
69a/9
a. +dur 41b/7, 45b/6 amelį:
a. +ındaġı 9a/11 a.+ına
26a/7,
Amele
mensup ve
müteallik olan; fiil
37b/3,
olarak;işlemek
66a/3
suretiyle;pratik;
a. +ında 49a/5, 55a/2, 104a/8 a. +larında 59a/7
tecrübeli. a. +dür 3b/1 āmįhte:
(F.) karışık. 42a/5
128
Karışmış,
ammā:
(Ar.) Ama, fakat, lakin,
38a/6, 38a/10, 38b/4,
halbuki
38b/5, 38b/6, 38b/10,
2a/5,
3a/11,
6a/4, 9b/9, 9b/11, 10a/8,
39a/1,
10b/1, 10b/3, 10b/10,
39b/1, 39b/4, 39b/5,
11a/8,
40a/2,
11a/9,
11b/6,
39a/5, 40a/8,
39a/9, 40b/2,
11b/7, 12a/3, 12b/6,
40b/3, 40b/4, 40b/6,
13a/8, 13a/11, 13b/5,
40b/10, 41a/1, 41a/2,
14a/1,
14a/7,
41a/10, 41b/9, 42a/5,
14a/11, 14b/1, 14b/2,
42a/8, 42a/11, 42b/7,
14b/5, 15b/4, 16b/5,
43b/1, 43b/7, 44a/4,
18b/5, 19b/4, 19b/9,
44a/10, 44b/1, 44b/9,
20a/5,
20a/7,
20b/8,
45a/5, 45b/3, 45b/5,
21b/1,
22a/6,
22a/7,
45b/8, 46a/8, 46b/7,
14a/6,
22a/8, 22a/11, 22b/2,
47a/2,
23a/1,
23b/4,
47b/3, 47b/7, 48a/3,
23b/5, 23b/10, 24a/8,
48b/5, 48b/6, 48b/8,
24b/2, 24b/4, 24b/8,
48b/11, 49a/6, 49b/4,
25a/1,
25a/5,
50a/8, 50a/10, 50b/8,
25a/10, 25b/2, 25b/5,
50b/9, 50b/11, 51a/8,
27a/4,
27b/3,
28a/3,
51a/11, 51b/11, 52a/7,
28a/4,
28b/4,
29a/7,
52b/3, 52b/5, 53a/5,
29a/11, 29b/4, 29b/7,
53a/10, 53b/2, 53b/11,
30a/3, 30a/6, 30a/10,
54a/1,
54a/3,
54a/4,
30b/5, 31a/3, 31a/11,
54a/6,
54b/1,
55a/4,
31b/1, 31b/10, 31b/11,
55b/11, 56a/1, 56a/7,
32a/9, 32a/11, 32b/4,
56b/4, 57a/1, 57a/10,
32b/7,
57b/4, 57b/7, 57b/10,
23a/6,
25a/3,
33a/4,
33a/7,
47a/5,
33b/4, 33b/6, 33b/7,
58a/3,
33b/8,
34a/5,
58a/10, 58b/6, 59a/9,
34a/9, 34b/5, 34b/6,
59a/10, 59b/5, 59b/9,
34b/10, 35a/4, 35a/9,
60a/1,
35b/6, 35b/8, 35b/10,
61a/9, 61b/3,
36a/2, 36b/3, 36b/4,
62a/6, 62b/1, 62b/2,
37a/5, 37a/8, 37b/11,
63b/4, 63b/10, 64a/4,
34a/1,
129
58a/6,
47a/6,
60a/5,
58a/9,
60b/7, 61b/5,
64a/11, 64b/1, 65a/10,
79a/11, 79b/6, 79b/9,
65b/1, 65b/7, 65b/9,
80b/1, 80b/4, 80b/8,
66a/6,
81a/2,
66a/7,
66b/1,
81a/6,
81a/8,
66b/3, 66b/10, 66b/11,
81b/1, 81b/3, 81b/5,
67a/3, 67a/10, 67a/11,
81b/8, 81b/10, 82a/3,
67b/7, 67b/8, 67b/9,
82a/5,
68a/4,
68a/5,
69a/1,
82b/3, 82b/5, 82b/10,
69a/3,
69a/5,
69a/7,
83a/1,
83a/2,
83a/5,
69a/9, 69b/5, 69b/7,
83a/6,
83a/8,
83a/9,
70a/8, 70b/2, 70b/5,
83a/10, 83b/1, 83b/5,
70b/8,
71a/4,
71a/5,
83b/10, 84a/2, 84a/3,
71a/7,
71a/8,
71a/9,
84a/6, 84a/11, 84b/2,
71b/1, 71b/3, 71b/5,
84b/4, 84b/7, 84b/9,
71b/8, 71b/9, 71b/10,
84b/11, 85a/4, 85a/5,
71b/11, 72a/2, 72a/4,
85a/7,
85a/9,
85b/2,
72a/6,
72b/1,
85b/6,
86a/1,
86a/3,
72b/4, 72b/6, 72b/9,
86a/5,
86a/6,
86a/8,
73a/4,
73a/7,
86a/10, 86b/1, 86b/3,
73a/8, 73a/9, 73a/11,
86b/5, 86b/7, 86b/8,
73b/3, 73b/4, 73b/5,
86b/10, 87a/1, 87a/3,
73b/7, 73b/8, 74a/5,
87a/9,
74a/7,
74b/2,
88a/11, 88b/10, 89a/5,
74b/3, 74b/5, 75a/1,
89a/9, 89b/2, 89b/6,
75a/4,
90a/2,
72a/9, 73a/5,
74a/8, 75a/7,
75b/1,
82a/7,
87b/8,
90a/8,
82b/1,
88a/5,
90b/3,
75b/5, 75b/7, 75b/11,
90b/10, 91a/3, 91a/8,
76a/2,
76a/6,
91b/3, 91b/9, 92a/2,
76a/8, 76a/11, 76b/2,
92a/7, 92a/10, 92b/5,
76b/4, 76b/6, 76b/11,
92b/9,
77a/4,
77b/1,
93b/5, 93b/7, 94a/1,
77b/3, 77b/6, 77b/9,
94a/8, 94b/5, 94b/11,
77b/11, 78a/3, 78a/4,
95a/3,
78a/6, 78a/10, 78b/2,
95a/11, 95b/3, 95b/7,
78b/3, 78b/5, 78b/11,
95b/10, 96a/3, 96a/7,
79a/2,
96a/10, 96b/4, 96b/6,
76a/5,
77a/7,
79a/4,
79a/8, 130
93a/3,
95a/5,
93a/7,
95a/7,
96b/9,
97a/3,
97a/9,
113b/4, 113b/6, 114a/4,
97b/1, 97b/9, 98a/5,
114a/6,
114a/8,
98a/8, 98a/10, 98b/4,
114a/11,
114b/1,
98b/9,
114b/5, 114b/7, 115a/2,
99a/3,
99a/7,
99a/10, 99b/1, 99b/4,
115a/4,
115a/7,
99b/7, 99b/10, 100a/4,
115a/11, 115b/6, 115b-
100a/11,
100b/1,
10, 115b/11, 116a/11,
100b/5,
100b/10,
116b/4,
116b/11,
101a/ 1, 101a/2, 101a/8,
117a/3, 117a/8, 117b/1,
101b/8,
102a/3,
117b/5,
102a/10,
102b/3,
118a/4, 118a/9, 118b/7,
102b/7, 103a/2, 103a/4,
119a/2, 119a/7, 119a/9,
103a/9, 103b/2, 103b/5,
119b/3,
103b/8, 104a/2, 104b/3,
120a/3, 120a/5, 120a/8,
104b/9, 105a/8, 105b/3,
120a/10,
106a/2,
106a/7,
120b/2, 120b/8, 121a/1,
106a/10,
107a/1,
121a74,
117b/11,
119b/11, 120b/1, 121a/10,
107a/5, 107a/9, 107b/1,
121b/2, 121b/8, 122a/6,
107b/4,
122a/9, 122b73, 123a/2,
107b/11,
108a/3, 108a/7, 108a-
123a/7,
123a711,
10,
108b/8,
123b/3,
123b/6,
109a/3,
123b/10,
124a73,
108b/4,
108b/10,
109a/5, 109b/5, 109b/8, 109b/10,
124a/6
110a/1,
aña:
Ona.
12b/2, 34b/1,
110a/2, 110a/4, 110a/5,
34b/2, 34b/8, 54b/8,
110a/6,
110a/8,
54b/11,
110a/10,
110b/1,
68b/5
110b/6,
110b/9,
110b/11,
111a/5,
ana:
57b/2, 57b/8,
Anne.
111b/1, 111b/4, 111b/7,
a.+sı 37b/11, 43b/3
111b/10,
a.+sına 47a/8
112a/3,
112a/4, 112a/7, 112b/1,
a.+sından
112b/3, 112b/6, 113a/2, 113a/11,
55b/11
113b/2, 131
52a/1,
a. +sıdur 61b/8 Ǿanber:
(Ar.)
102a/8, 106a/5, 122b/9
Anber balığından
çıkarılan güzel kokulu
añlamak(ġ) añlamak(ġ): ġ):
bir madde olup kül rengindedir.
Anlama. a.+ı 85b/9
Adını
çıkarıldığı
anlamaķlık: anlamaķ lık:
balıktan
Anlama.
almaktadır. Sağlıkta ve
a.(ġ)+ı
esans
87b/6
yapımında
kullanılmıştır.
104a/11,
83a/8,
anuñ:
85b/6, 87a/4,
Onun. 8b/3, 9a/2, 20a/8,
92b/8, 98a/8
37b/1,43a/7,44a/3,
anda:
Onda. 74a/7
56a/2, 72b/8, 73b/8,
andan:
Ondan. 24a/5, 37a/11,
80a/5 anuñıla:
47b/5, 47b/10, 49b/1,
116b-8
51a/1, 52b/1, 53b/8, 54b/3, 55b/1, 55b/6,
Ǿanzerūt: Ǿanzer ūt:
Gözotu. 21a/5,
38a/2,
60b/1, 61b/4, 64a/6,
41b/2, 42b/9, 44a/7,
65a/6,
56a/10, 59a/6, 94a/5,
67a/4,
68a/9,
ǾArabça:
97b/2, 97b/7, 99b/3,
ara:
Onu. 37b/1, 43a/7, 60b/8, 82a/4,
İki şeyi birbirinden ayıran boşluk,
ilaç
yapımında
kullanılan
kokulu
bitki.31a/2,
40b/7,
87b/6,
89a/7,
92a/1,
92a/4,
97b/4,
99a/1,
mesafe;
olguyu,
Anason;
iki
birbirinden
maydanozgillerden içki ve
Arapça.
uzaklık, açıklık, aralık,
84b/1,
86b/9 (F.)
40a/9,
A.-dur 84b-7
101b/8, 113b/10
72a/3,
39a/7,
113a/3, 115a/5, 123b/4
79a/6, 84b/10, 94b/9,
anısūn: anısūn:
(F.)
57a/8, 60a/5, 60a710,
68b/6, 70a/9, 75b/8,
ānı: ānı:
Onunla. 25a/9, 59b/2,
iki olayı
ayıran
zaman, fasıla; kişilerin veya
toplulukların
birbirine
karşı
olan
durumu veya ilgisi. a. +sına 52a/5, 64b/8
132
araara-:
a. +ya 61b/3,62b/7
80a/10, 81b/6, 82a/2,
Aramak.
82a/5, 82a/9, 82a/10, 82b/6, 84a/8, 84b/4,
a. -yalar 59b/4
aracuķ:
84b/9, 85b/2, 86a/6,
a. -yasın 59b/6
86b/1, 86b/5, 89a/10,
Yer, mahal.
89b/8, 94a/10, 98b/9, 106a/6, 101b/9, 102a/4,
a. +(ġ)a 20a/4
ard:
102b/1, 102b/3, 102b/8,
a. +(ġ)ı 58b/10
103a/10,
Art, arka, geri.
105b/5, 114a/1, 114a/7,
a. +ına 55b/4
119b/11 arınarın-:
a. +ından 66a/8, 66b/6,
arġun: ar ġun:
a. -maya 114b/2
Ardıç, servigillerden güzel kokulu,
yemişi
ilaç
a. - mış 89b/10,98b/1,
olarak da kullanılan
99a/8, 101b/5, 104b/11,
ağaç. 39a/6, 119a/8
105a/9,
Bir çeşit yabani armut.
108a/2, 121b/6 Ǿarız: Ǿar ız:
a. toħumı 112b/10 arıt(d)arıt(d)-:
Temizlenmek. a. -a 22b/6, 39a/4
67a/5 arduc:
105b/4,
107b/10,
(Ar.) Sonradan ortaya çıkan;
Arıtmak.
bulaşmış,
musallat
a. -a 18b/6, 23b/2, 43b/8,
olmuş.
26b/10
57a/11, 93a/8
arķa:
Bir şeyin temel tutulan
a. -alar 13b/2, 29b/1,
yüzünün tam ters yanı,
59b/4, 93b/6, 100b/6,
ön karşıtı; bir şeyin sırt
100b/11, 111b/3
durumunda olan yüzeyi.
a. - ılmış 105b/10
9a/4, 88b/4
a. -ur 59a/5, 70b/7,
a.+ya 61b/2
71a/11, 72a/3, 72a/10,
a. +yı 121b/3
75b/2, 77a/10, 79a/9,
arķun:
79b/5, 79b/7, 79b/8,
Aheste, yavaş, ağır, sakin. 9a/5,
133
22b/4,
26b/8,
94b/2, 94b/10, 100a/10, 100b/4,
arpa:
artuķ:
116a/11,
64b/11, 72a/1, 79a/6,
118b/11
83b/9, 116b/11
Buğdaygillerden taneleri
a.+dur 73a/2, 76b/2,
un yapımında kulanılan
79a/4, 79a/5
bitki.
8a/6,
24b/2,
arturmaķ:
24b/3, 25b/7, 27b/2,
Artırma. a. +(ġ)a 86a/9
27b/7, 32a/11, 35a/4, 35b/10, 41a/3,
48b/2,
aru: aru:
Temiz. 86b/4
52b/2,
56b/8
aruġ: aruġ:
(F.) Geğirme. 87a/5
56b/2,
70a/6, 70b/2
,71a/5,
88a/4,
92b/2,
90a/2,
arzu:
(F.) İstek; dilek; meyil; emel;hahiş.
109b/9, 111b/8, 116a/2
a.+sın
a. +yı 48b/2
72a/11, 85a/8,
85b/4
a. +yile 121b/1 artart-:
Fazla, ziyade. 61a/10,
aśaś-:
Artmak.
Asmak; bir şeyi aşağıya sarkacak bir biçimde bir
a. -ar 7a/2, 7a/8, 7b/2,
yere iliştirip sarkıtmak.
7b/8
a. -alar 65b/6, 108a/6
a. -urur 71a/5, 71a/9,
āsān:
71b/1, 71b/6, 72a/5, 72b/1,
73a/3,
(F.)
Kolay; suhuletli;
yesir. 104a/10
73a/5,
āsārun:
73a/6, 73a/10, 74a/9,
(Yun.)
Kedi otu,
anason. 84b/4
74b/3, 74b/4, 75a/2, 75a/3,
75b/5,
77a/1,
āsūl:
Asul hindisi. 40b/6
77a/8,
78a/1,
78a/4,
aşaġa: aşaġa:
Aşağı. alt 11b/8, 14b/4,
78b/7, 79a/3, 80a/11,
37a/11, 65a/11, 65b/7,
80b/2, 80b/9, 81a/10,
65b/8, 65b/10, 66a/10
82a/5, 86a/8, 88a/11,
a. +dan 43a/11
88b/3, 89a/6, 100a/6,
aş:
100b/2, 100b/5, 109a/6,
Yemek, taam. a. +da 78a/5
121b/3
134
a.+ı
14b/1,34b/8,
a.-lar
37b/9, 43b/2, 45a/6
96a/6, 97b/3, 98b/3,
a.+ın
100a/1
30a/5, 44a/10,
60b/9 Ǿaşer Ǿaşerį: şer į:
avlaavla-:
(Ar.)
Ondalığa âit.
Öşür
hesapları
Ǿavrat:
24a/6, 43b/6,54b/10,
At. Atgillerden, binme,
74a/10, 75b/7, 123b/1
yük çekme, taşıma vb.
a. +a 82b/2, 84a/10,
hizmetlerde kullanılan,
87a/11
tek tırnaklı hayvan.
a. +lara 43b/5
20a/8, 23b/2, 73b/4, 75b/11
a. +laruñ 10b/6, 56/7
Atmak. 8a/4
a.+uñ 71a/0, 79b/4, 82a/5, 123a/7
a. -ar 7b/4, 12b/8 avuç: avuç:
a. -sa 8a/8, 8b/3, 8b/5 aŧeş: ŧeş:
avādan avādan:
Ateşlenmek,
vücut
elin
yarı
yumulmuş
durumu;
ısısının artması.
avuç.
120b/10,
a.+i 61b/11
122b/8,
(F.) İyice, adamakıllı.
122b/10, 122b/11 aya:
122b/9,
Elin parmak dipleriyle
Seda, yüksek ses. 98a/
bilek
10
bölümü,
arasındaki avuç
iç içi.
58a/6
a. +ı 84a/9 , 71a/10
a.+sıyla 67a/10,
a. +ıla 14a/11, 15a/8 avķaavķa-:
Elin iç tarafı, apaz, hapaz;
18a/8 āvaz:
(Ar.) Kadın, zevce. 15a/4, 18b/2, 20a/3,
Ondalık. 6b/6
atat-:
Tutmak. a. +ya 37b/3
nev'inden. On sayıları.
at:
37a/7, 40b/10,
ayaķ ((ġ): ġ):
Ellerle sarsmak.
Ayak,
bacakların
bilekten
aşağıda
kalan ve yere basan kısmı, kadem (bkz.
135
ayaķ) 16b/1, 17a/3,
ayılayıl-:
Sarhoşluk,
baygınlık
34b/2, 50a/6, 60a/8,
gibi
durumdan
65b/11
kurtulmak,
a. +a 46a/11, 61b/10
gelmek.
a. +ın 42b/10, 60a/3,
a. -maz 70a/10
60b/1, 67a/10, 67b/5
ayırtlaayırtla-:
seçmek,
temizlemek.
a. +ını 46a/2, 67a/3,
a. -yalar 43a/8 āyid:
a. +ınuñ 67b/3
a.+da
āyine:
(F.)
Ayna, mirǾāt.
16a/6
50a/7, 63b/7,
64a/11, 93b/9
ayran:
Yoğurdun sulandırılıp çalkalanmasıyla
a.+ ların 44b/3, 66b/8 (Yun.)
Beş parmak ağacı. 35b/11
a. +ile 66b/9
yapılan içecek. 31b/7
Felç, sar’a, ayru:
cüzzam ve sağırlık
Ayrı, başka.
(Eski
gibi bir çok hastalıkta
Anadolu metinlerinde
ilaç olarak kullanılan
ayruķ biçiminde)
bir
a…a…
grup
verilen
macuna
genel
ad. ayruķ:
114a/3,121a/9 a. -i fayķarā
87b/3,
109a/11, 123a/1
102a/7,107a/10,
ayaz:
Ayıklamak,
kendine
a. +ından 46b/1
67a/4
āyāric:
bir
Başka, diğer, gayri, maada, artık, bundan
16b/3,
sonra, bir daha. 25a/5,
101b/4, 107a/6
50a/9, 54b/11, 61b/8,
a. +dur 101b/2
63b/4, 68b/6, 74b/2, 100b/8, 120b/1
Duru, sakin havada çıkan
a. +(ġ)ına 120a/8
kuru soğuk;
(hava ve gece içi)
ayruksı:
Başka, diğer. 17a/9
soğuk.
ayva:
Ayva,
a. +da 15b/10, 39b/2
gülgillerden
ağaç ve bu ağacın 136
meyvesi
30a/6,
babādya:
30a/11, 31a/9, 31b/1,
b. +yı 41a/2
32a/6, 33a/3, 34a/2,
bābūnac:
60b/2, 86b/9, 88a/8,
13b/4, 16b/9, 37a/8,
a. -yı 31b/3, 99a/9
42a/3,
88b/7,
108b/1, 108b/8, 108b/9,
34a/2, 35b/9, 54a/6,
109a/1, 112a/9, 113b/3,
61b/2, 73b/5
113b/4, 121b/4
a.a. 113a/7, 119a/1
bāçe: bāçe:
(?) Bir bitki. 52b/2
a. +dur 71a/6, 75a/6
bādem:
Gülgiller
(Rosaceae)
Yara, hastalık etkili,
familyasından, 4-8 m
tehlikeli
yükseklikte, pembe ya
duruma
da
beyaz
meyveleri
a. -ar 50a/4
çiçekli, tazeyken
çağla olarak, olgunken
(Ar.) Organlar, uzuv.
kuruyemiş
a.+da 64a/9
yenen, yağ
a.+dur 4a/10, 5b/10
Ǿażāl: Ǿażāl:
46a/2,
Çok olmayan,az.7a/7,
gelmek
aǾżā:
yapımında da
kullanılan otsu bitki.
103b/7, 104a/1,109a/1
az-:
Papatya, birleşikgillerden ilaç
92a/6, 93a/2, 103b/ 4,
az:
Papatya. 42a/10,84a/11
olarak
tohumlarından elde
edilen,
dikensiz ağaçlar. Çağla,
a.+laruñ 2b/11,36a/9
payam. 72b/9 , 82a/7,
a. +nuñ 5a/6, 5b/5
89b/5, 98b/1, 101a/6,
a. +ya 6b/2, 69a/8
121b/6
a. +yı 57a/2
acı b. 47b-11, 109a-10 b. Harįresi 26b/5
(Ar.) Kas, adale, vücutta hareketleri sağlayan organ ve bu organın telsi dokusu 5b/8(2)
b.Südin 40b/5 b. Südiyle 24a/9, 26b/6,
-
27a/3, 27b/ 2, 27b/8,
B-
28a/5,
41a/4,
46a/4, 60a/6
137
42b/1,
b. Yaġı 13b/7, 14a/7, 14b/1,
ba ġdaşş: bbaġda
15a/6,
18a/4,
sol ayağı sağ uyluğun
22a/11, 26b/6,
27a/5,
altına almak.
28a/6,
31a/1,
30b/8,
bagdaş
35a/11, 45b/11, 70b/3,
b. –up 66b/5, 72a/7
121a/1, 122a/1 baġ baġır:
datlu b. 103b/11 (F.) Patlıcan.
bulunan
b. aġrısına 91b/10,
Bir cilt hastalığı.
97b/10, 98a/6, 98a/8
50a/4, 48a/7, 48a/8
b. ıssısına 83b/3,
Bağ, Üzüm kütüklerinin
107a/1
dikili bulunduğu toprak
b. sancusına 99b/11
parçası.
b. süddesin 91b/10,
b.yapraġınuñ 29a/1
97b-10, 98a/6, 98a/8
b. Yapraġı 91b/3 baġarsu baġarsuķ: ġarsuķ:
organların
ortak adı. 4b-7, 94b-6
b.+ı 110a/6
baġ: baġ:
Bağır ; ciğer, bağırsak gibi vücut boşluklarında
9a/2,
57b/6
(?)
Bağdaş
b. –a 65a/7, 67a/4
108b/7, 109a/3 119b/5,
bādidüşn bādidüşnām: şnām:
kur-:
kurmak.
89b/10, 108b/4, 102a/2,
badıncān: badıncān:
Sağ ayağı sol uyluğun,
b. yolların 84a/3
Bağırsak, mideden anüse kadar
olan
b.
sindirim
yolun
84a/6,
98b/9
organı. 6b/4, 6b/6, 60a/ 1,60a/2,60a/4,92a/3,
b. +a 6a/1, 76b/5, 80b/8,
121a/11
84a/4,85a/5,
86b/2,
95a/4, 102a/4
b.+ı 60a/3, 68b/1
b. +da 27b/4
b.+uñ 33b/3
b. +dan 36b/1
b.+ın 40b/10,120a/10
b.+ı 15b/7, 80a/2,81a/
b.+da 12a/7, 60a/7
3, 82b/5, 96b/11
b.+ları 6b/4,84a/7,86a/
b.+uñ 82a/11
11,97a/10 138
baġla baġlaġla-:
Bir şeyi bir yere veya bir şeye
b.+dan 104b/7
tutturmak;
baķ baķ -:
düğümlemek; yara ilaç
üzerine çevirmek.
koyup bezle sarmak.
b. -asın 61b/7
b. -r 15a/10, 37a/3
b. -duralar 17b/1
b. -ya 37b/1, 66b/8,67a/
baķām: baķām:
5, 67b/7,68a/2
(Ar.) Bakam ağacı. b.+n 49b/10
b. -yalar 13a/6, 20b/4, baķıla: baķ ıla:
23b/3, 23b/11, 24a/2,
Baklagillerden,
37a/8,
38a/2,
38b/7,
yurdumuzun
41b/8,
43a/2,
43a/6,
yerinde
43a/7,
43a/9,
43b/3,
yeşil kabuklu ve taneli
44a/7, 44a/10, 44b/5,
bir bitki; bu bitkinin
46a/9, 53b/3, 57b/6,
yeşil ürünü veya kuru
59b/1,59b/10,61b/10,
tanesi. 112b/10
62a/5,
62b/7,
65a/2,
65a/8,
65b/9,
67a/1,
68b/9, 111a/11,118a/6,
her yetiştirilen,
baķır: baķ ır:
Bakır. 122b/10
baķıyye: baķ ıyye:
(Ar.) Artan, geri kalan, artı. 40a/3
120b/1 baķla:
b. -yasın 64b/7
bahaķ:
Bakmak, bakışı bir şeyin
Bakla; şahtere dedikleri ota "baklat-ül melik"
b. -yu 13a/8, 41a/10,
derler; semizotu denilen
41b/4
bitki.
54b/5,
71b/1
Göz patlama veya patlatma. 110a/7
bal:
Bal,
Ǿasel. 15a/4,
15a/5, 22b/2, 22b/9,
b. +ı 81b/6 bahar:
Bahar. 10a/6
baħ baħş:
(Ar.) bölük.
50b/1,
Parça, kısım, 88a/2, 99b/3,
29b/2,
37a/7,
38a/2,
39a/9,
40b/5,
45a/2,
75b/6,
88a/3,
89a/9,
96b/4, 97b/6, 98b/3,
104b/7, 106a/9
98b/8, 104b/3, 116a/9,
b.+da 88a/2
120b/8
139
aķ b. 100a/2
palamudu, torik, sivri,
b.ĥelvāsıyla
altıparmak,
32b/6
adlarını alan, pulsuz bir balık, sivri.32a/6, 34b/9,
b. rengi 122a/8
44b/4
b.şerbetiyle 24b/6,
balçıķ: balçıķ:
45a/11, 100a/10, 100b/4,
100b/7,
101a/1,
114a/3,
piçuta”
Bal tadında ve kıvamında. 68b/1
baldır:
114a/6, 114a/8
Baldır, bacağın dizden ayak bileğine kadar olan
b.+a 100a/11
bölümü, incik. 11b/8
b. +dur
b. +da 46a/7
b.+ı
80b-11
b. +ın 67a/8, 67a/9
22b/3, 29a/9,
32b/7, 59a/7, 100b/8,
baldırıķara: baldırıķara:
Venüssaçı
olarak
101a/3, 101a/5, 122a/7
adlandırılır.
b.+ın 105a/7, 105b/3,
parçaları
106a/9, 106b/6
renkli şeklinde
b. +ıyla 62b/4
da
Yaprak açık
ve
yeşil böbrek
olup,
tarafları
uç
loplara
b. +ıyla 62b/4
ayrılmıştır. (Metnimizde
b. +ile 32a/4 , 49b/4,
‘’perr-i
54a/10, 75b/4, 81b/10,
şeklinde
82a/2, 85b/8, 87b/4,
kullanılmıştır.) 87a/1
88a/10, 88b/9, 89a/4,
balġam: balġam:
Vücutta
siyavşān’’ de
farzolunan
89b/2, 89b/11, 90a/5,
balgam, kan, safra ve
90b/3, 91a/7, 93b/4,
sevda
111b/9, 114b/4, 115a/6,
unsurdan biri 7a/5, 7a/7,
122a/5
29a/6,
75a/7,
dört 78a/4,
80b/9, 81a/11, 81b/7,
balamūt(d balamūt(d): t(d): Uskumrugillerden, ortalama 1-2 kilogram
gibi
85b/8
gelen,
eti esmer, büyüklüğüne
b.+dan
göre
49a/5,
“çingene
140
4a/7, 33b/3, 52a/4,
54a/4,
57b/2,
75a/7,
77a/9,
b.-a b. -a 31b /6
85b/2, 86a/6, 90a/9
b. -duralar 59b/10,94a/7
b. +dandur 54b/1
banbuķ:
Pamuk. 41b/7,41b/8
b.+dur
baǾ baǾżı:
(Ar.)
4b/2, 27a/1,
28a/2
kimi. 5a/7, 105a/1
b.+ı 7a/4, 8b/2, 48b/6,
b.+lar 15b/3
71b/1, 72a/3, 78b/6, 82a/3,
83b/6,
84a/3,
84b/5,
85a/3,
85a/4,
b.+ları 72a/9 b.+nuñ 5a/7
85a/10, 86a/4, 86b/5,
b.+sı
88b/1, 89a/10, 89b/3,
53a/2,
96a/11, 100b/3, 102a/3,
62a/11, 65a/11, 70a/11
102b/7,107a/5, 122b/4
baraś:
(Ar.) vücutta yer yer meydana
(Ar.) bünyede balgamı
Balık,
16b/11,
ve
mümkün
olmayan
bir
çeşit
hastalık,
alaca.
49a/
5,50a/5 b. +a 94a/9
omurgalılardan
b. +ı 49a/4 barid:
9a/2, 73a/10, 111a/11 (Yun.)
(Ar.) soğuk, soğuk özelliğe sahip
Palamut,
nesne
,
hoş
olmayan. 73a/4
kayıngillerden ağaç ve barmaķ( bbarmaķ(ġ): armaķ(ġ):
ağacın meyvesi. 115b-
İnsanda
ve
bazı
hayvanlarda ellerin ve
4
ayakların son bölümünü
Katı bir şeyi sulu veya tuz, biber
getiren
tedavisi
suda yaşayan hayvan.
ban ban-:
58a/5,
b. +iyye 54b/2
62a/2
balūŧ:
58a/3,
beyaz ve alaca renkler
üstün olan
balıķ balıķ: ķ
5a/8, 42b/6,
b. +ile 70a/8
b. +ları 86a/1, 98b/4 balġam balġamį: ġamį:
Bazı, birazı,
vb.
oluşturan,
toz
boğumlu,
oynak,
durumundaki
uzunca
organların her biri.29a/
maddelerin içine batırıp
10, 32b/6, 45b/7
çıkarmak, bandırmak. 141
b.+a 112b/8
basfāyic: basfāyic:
fıstığa benzer bir yemişi
b.+ı 101b/9
olur.105a/1,105b/9,
b.+ın 66a/8
121a/6
b.+ile 26b/8,37b/4,54a/5,
baślįķ:
66a/10 ,99a/10 b.+da
45b/8,68b/9,
Şahdamarı.
30b/5 b. +dan 27b/1, 41b/10
b.+lara 8a/3
baş:
Baş, kafa, vücudun üst
b. +ların 66b/10
bölümü cimcime, kıhıf.
b. +larıyla 66a/9,66a/11
b. 6b/11, 12b/5, 13b/5,
b.+uñ 27b/6, 37b/2
17a/1, 19b/5, 20b/7,
Basmak,
bir
22b/1, 41b/1, 45b/8,
şeyle
66a/8, 69b/3, 75b/9,
bastırmak. b. -a
37b/3, 65b/11,
72a/6, 77a/5,
79a/8,
79a/9,
83a/3,
83a/1,
66a/11
83a/10, 83b/2, 84a/6,
b. -alar 115a/9, 57b/4
86b/11, 94a/1, 94b/5,
b. -amaz 67b/7
97a/4,101b/2,
107b/9,
113a/10, 114a/1
b. -ar 7a/9,77b/2
b.+da
b. -ıcaķ 54a/5
baselįķūn:
(Yun.)
8a/3, 28a/11, 28b/11,
112b/6
bamśak:
Bir ot kökü ki, içinde
6a/4,
12b/3,
47a/11, 85b/8, 101a/8,
b. -ıvire 67a/6, 67a/10
101b/2, 110b/6
b. -ıvireler 66a/4, 67b/8
b.+dan 5a/8, 16a/11,
(Yun.)
17a/8,
Şahdamarı.
18b/8,
23a/5,
23b/5,42a/8,43b/1,55b/1
26a/11, 48a/9, 97b/10,
,55b/9,59b/5,64b/10,
114a/6
117a/8
b. +dur 64a/9
b.+ile 59b/8, 61a/11,
b.+ı
62a/8
12b/7,
8a/10, 12b/6, 13a/9,
18a/1,
22a/7, 30a/4, 44b/10,
142
45b/6,
55a/2,
70a/9,
67a/3,
b.+dan 8a/10, 27b/1,
80a/4,
36b/3 41a/2, 41a/7
84a/7,98b/11, 101b/9
b. ŧamarından
b. +ıġa 69b/6
45b/10, 56b/5, 58a/6,
b.+ın
18a/4,
58a/10
47b/4,
121b/9
bāŧıl: bāŧıl:
13b/4,
baŧ baŧį:
15a/4,
65a/5, 65b/8
bazu:
14a/3,
Güç, kuvvet ve istidat.
14b/4,
15a/3, 17b/3, 18b/9,
b. +ların 23b/11, 44a/9
20a/5, 47a/7
b. +sından 66b/7
Bir
bebek:
şeyin genellikle becid:
münhemik, düşkün; sık
Başta çıkan küçük yara,
sık,
devamlı
olarak;
çıban.
çok,
ziyade;
gerek,
26b/3,
52b/3,
lâzım. 71b/4
Yara, çıban, sivilce, yara bere.
50a/7,
becl:
76b/7,
Aşık kemiğinin altında bulunan
116a/8, 119a/3
bir
küçük
kemik. 41a/11
b. +a 117b/6
bedel: bedel:
b. +ı 110b/7 baślįķ:
Çabuk, acele, derhal;
b. +larına 92a/3
b. +lar 47a-1 başbart:
Göz bebeği. 20b/9 b. +in20a/6(gözinüñ b.)
toparlakça ucu.
başcuġaz: başcuġaz:
( F.) Kolun omuz ile kısmı, pazu. Adud; mc:
b. +ınuñ 82a/4 baş:
Ağır hareketli; ağır;
dirsek arasında kalan
38a/6, 45b/3,
122b/3 b.+ını
Boş, beyhude,
yavaştan. 8b/2
18a/7, 58b/10, 59a/8,
b.+ında
(Ar.)
çürük. 5b/4
b.+uñ 47a/3 b.+ına
35a/3,
(Ar.) Karşılık, bedel. b. +idür 80b/7
(Yun.) Şahdamarı.
143
beden:
(Ar.) 6b/11,
Gövde,vücut. 7a/6,
10a/1,
behmez:
Pekmez. 121b/6
belādet:
(Ar.)
11a/7, 11a/9, 50a/6 b.+de
6b/10,
izansızlık 7a/3,
belesān:
102a/5, 105b/4
101a/ 10(2), 101b/11,
b. +dür 11b/6
102b/9
b. +e 6b/9, 7b/6, 73a/3,
belįlec:
(F.) Belile otu. 89b/9
94b/11
bel:
Bel,
insan bedeninde
b.+i 3b/2, 7b/8, 9a/4,
göğüsle
70a/9, 71b/6, 71b/11,
kalçalar
76a/2, 79a/3, 80a/10,
daralmış bölüm.
80b/3, 80b/5, 81a/4,
b.+i 36b/1
sırtla
arasında
b.+ini 37a/11 beliñlemek:
b.+üñ 3a/2, 3a/8, 9b/8,
Belinleme işi. b. +ye 9b/10
46b/9,50a/4,70a/2, 70b/8, 77a/8
bel( bel(l)ūŧ:
Bot. Meşe ağacı; meşe ağacının meyvesi olan
Kuş yemi. 25b/3,89a/3,
palamut.
87a/11, 91a/11, 91b/7, 92a/5, 109b/10, 113b/8 ( Ar.)
karın,
b.+ine 36b/4
b.+inüñ 2b/4, 6b/8
behaķ:
Balsam ağacı,
mekke pelesengi. 87b/2,
102b-3
beġ beġāyet:
(Ar.)
7a-1
54b/1, 62a/2, 76b/7,
82a/7, 82a/10, 84b/8,
beg toħum toħumı: ħumı:
Alkılsızlık,
belūŧ:
94b/2
Bot. Meşe ağacı; meşe ağacının meyvesi olan
Aşırı, pek çok.
81a/8, 95b/7, 101a/9,
palamut.
119a/10, 119b/7
106b/10 belür belür -:
(Ar.) Abraşlık hastalığı, deride pul pul beyazlıķ
Belirme. b. -e 63a/10
ve alaca renk meydana
b. -se 81b/7 (3)
getiren hastalık. 48b/4,
b. -ür 76a/5
48b/9, 50a/5 bembāl:
b.+ı 48b/3 144
(F.) Ekşi elma.
40a/10,
benbul:
b. ķurdı 55a/6
103b/11,
104b/2,
(F.) Ekşi elma 57a/4
104b/6,
105a/11,
105b/8,
107b/8,
107b/9,
112a/10,
113a72,
113b/10,
b. ķurdı 112a/3 bend:
( F.)
Bağlanan;
bağlanmış;
bağ;
113b/1, 119b-4, 120a-
boğum; mafsal. 24b/7,
5,
44b/9, 72a/5, 72b/8,
121a/6, 122a/4
73b/9, 88b/4, 103a/2, 106a/2,
b.+yile 92a/10
108a/10, beñ(i)z:
109a/6
7b/6,
87b/9,
7a/2,
7a/11,
91b/9
b.+idür 5b/3
b.+i
b .+in 43a/2 (2)
10a/2, 14b/2, 74a/6,
b. +ini 66a/10
76a/1, 80a/1, 80b/3, 81a/3, 81a/10, 83b/5,
Eklem, kiriş.
90b/4
b.+lerdür 5a/8
beñze beñze-:
b. +leri 9a/4 benefşe:
Beniz, yüzün rengi. 7a/5,
b.+i 43a/1, 43a/8
bendükşe:
120b/10, 121a/2,
Benzemek. b.-r
(F.) Menekşegillerden
34a/1,
38b/6
57b/8, 61b/3
güzel kokulu bitki ve
b. -mez 63b/4
çiçeği. 13a/3, 14a/5, berāber:
15a/3, 18a/4, 18a/5,
(F.) Bir arada, eşit,
19a/4, 19b/2, 26b/4,
farksız 24b/11, 25a/3,
27a/3 , 27b/2, 27b/9,
25b/8, 32a/6, 43b/9,
28a/4, 30b/8, 32b/1,
48b/8, 49b/3, 54b/9,
32b/4, 35a/5
37a/9,
55a/7, 62b/3, 62b/4,
41a/5, 42b/2, 46a/4,
64b/11, 65a/1, 89b/10,
46b/6, 50b/3, 54a/8,
95b/8,
61b-7, 63a-5, 83a/2,
110a/11,
110b/8,
92a/8, 94b/5,
110b/10,
111a/6,
114a/8,
114a/10,
114b/1,
114b/4,
94b/7,
95b/8, 97a/7, 98b/7,
145
109b/11,
ber:
120a/7,
120a/9,
88b/5,114a/11,116a/
120b/4,
123b/2,
1, 121b/3, 121b/4
124a/2
b. -eler
b.+inden 65a-8, 67b-3
115b/9
Göğüs, sine.
b. –ür. 9a/4
b.+dik: Göğüs gibi,
berkekile:
(?) Bir nesne. 59a/2
sine gibi.
berik berik -:
Birikmek.
93a/7,
115b/9 berk:
b. -ip 18b/1
Sağlam, sıkı, kuvvetli.
berrsiyāvşān: (Ar.) Eğreltiotugillerden berr -i siyāvş
61b/9 , 67a/6, 68a/2
nemli
bölgelerde
b. baġlamak 13a/6,
yetişen
23b/3, 23b/11, 24a/2,
bitki,baldırıkara
37a/8, 43a/9, 44b/5,
(metinde
kimi
46a/9, 57b/6, 59b/1,
yerlerde
‘perr-i
59b/10, 61b/10, 67a/5
siyāvşān’
olarak
68b/9, 111a/11
geçmektedir.*)
b. baśmak 57b/4
b. 37a/10, 47b/11*,
b. çekmek 26a/3
87a/1*,98b/6,
b. dolamak 42b/ 11
104b/1*,109a/1*
b. 37b/1,61b/9,
berşaǾ berşaǾįşe:
dutmak
( Ar.)
Bir tür
macun. 33b/7
66b/7,
66b/9, 67a/1, 67a/7
bertük:
İncinme, burkulma.
b. ķucaķlamak 65a/8
11b/3
b. śarmak 65b/6
b. +leri 65a/3 besbāse: besbāse:
b. yaymak 67b/1 berk it(d) it(d)-:
115b/5,
Bir
ağaç adı.
84b/9,89a/7,89b/1,
Kuvvetlendirmek.
100b/9,104a/5
b. -er 71a/5, 79a/3,
besfāyic:
84b/6, 85b/4, 85b/9,
Bir ot kökü ki, içinde fıstığa
146
benzer
bir
yemişi
beşinci:
beyān id(t)id(t)-:
Bildirmek,
söylemek,
105a/1,105b/9,121a/6
ileri
Beşinci.
anlatmak.
6b/4,
bevāsįr:
olur.
2b/6 ,4b/5,
8b/8,
10a/5,
sürmek,
b.–elüm
2b/3,
16a/2, 28b/10,34a/11,
2b/6, 2b/9, 2b/10,
41a/6, 49a/4, 61b/1,
3a/3, 5a/3, 5a/5,
80a/6, 104a/9,119b/8
6b/4, 7b/5, 8b/10,
(Ar.) Basur, mayasıl,
12b/4,
kalın
44b/8,46b/10,
bağırsağın
altında
ve
58b/3
anüste
toplardamar genişlemesi.
b. –er 26b/10 38a/4,
beyāż:
39b/10 b.+a
24a/11,
Beyaz,ak. b. +ın 123b/11
89b/8, 94a/9,
beyin:
102a/6,
Beyin,
dimağ
kafatasının
115a/11,118a/11
iki
yanında duyum ve
b.+ı 38a/3
bilinç
bevāśįr bevāśįr -i enf:
Şiddetli basur. 23a/11
merkezlerinin
bevl:
İdrar, sidik, çiş, böbrek
bulunduğu organ.
ve kandan süzülerek
59a/4
dışarı
b.+ne 59a/2, 59a/8
atılan
sıvı.
40b/4,100a/6
b.+si 74a/6, 75a/2
b.+i 7a/8, 8a/4, 8a/8, 8b/3,
8b/5,
beyża:
70a/3,
musibet. 55b/3
83b/6, 96b/11
b.+yı 55b/3
b.+üñ 7b/7 bevvāb:
(Ar.)
Afet, dâhiye, belâ,
bez: Midenin on
iki
parmak
bağırsağına
açıldığı
Pamuk veya keten ipliğinden yapılan dokuma, çaput. b.+e 13a/6, 13a/7
geçit b.+dur 6b-5 147
bezr bezr -ül benec:
Türkçede "benek" adı
bidinūs:
verilen bir ot cinsinin tohumuna
bezįr:
verilen
bigi:
Gibi edatı. 11b/2 ,11b/2,
addır. 113b/1
11b/3, 11b/4, 13a/4,
Ekilecek tohum, tane;
16b/9, 20a/11, 20b/9,
keten
tohumundan
22a/2, 23a/11,
23b/9,
çıkarılan bir yağ. Bu
26a/2, 26a/6,
28b/2,
yağ,
yağlıboya
31a/7,
33a/9,
yapmakta
kullanılır.
35b/10, 37a/4, 38a/5,
35b/11, 39a/2, 41b/11
38a/7(2), 38b/8, 39b/3,
,54a/9, 54b/9, 60b/2,
40a/4, 40a/10, 40b/1,
92a/9, 112a/7, 112b/5
42b/5, 43a/1, 44b/1,
b.+i 112b/7
47a/11,
115a/8
32a/1,
48a/4, 48a/5,
48a/6, 48b/5,
49a/2,
49b/8,
52a/2,
53a/5,
53b/3,
54a/2,
54a/3
Bıçak, Bir sap ve çelik
55b/5, 54b/5, 54b/6,
bölümden
oluşan
55a/3(2)
kesici
15b/9,
56b/4, 57b/8, 58a/3,
araç.
56a/11,
117b/1
58a/9, 59a/4, 60b/6(2),
b.+dan 58b-5
61a/1,
62a/3,
66a/2,
67b/1, 68b/2, 68b/5,
b. +ı 60b/3 bıñar:
73b/8,
73b/10, 74a/4
b.+ile 18b/3, 38a/11,
bıçaķ bıçaķ( ķ( ġ): ġ):
(Yun.) Horoz.
68b/7, 70a/7, 70b/8,
Pınar, çeşme.
76a/3(2),
b.+ından 19b/8
93b/4, 93b/6, 98a/4,
80b/10,
100a/9, 104b/4, 107a/1,
bıraķ( bıraķ(ġ): ķ(ġ): bırakmak,koymak,kat
111a/4,115b/7, 115b/11,
mak,ilave etmek
118a/6, 120a/4, 121b/9, 123a/7
b. -a 66b/8
b.+dür
b. -alar 17b/3, 31a/10,
14b/5, 17a/5,
99b/10
31b/8, 100a/11
b.+leri 108b/5
b. -ur 59a/5
148
bil:
bil aġr aġrısı: ġr ısı:
Bel,
İnsan bedeninde
19a/7, 19b/7, 20b/6,
göğüsle karın, sırtla
21a/8, 21b/5, 22a/5,
kalçalar
23a/5, 24a/3, 24a/11,
arasında
daralmış bölüm.
26a/1, 26a/10, 27a/1,
Bel ağrısı.
27a/9, 28a/1, 28a/10, 28b/10, 29a/5, 29b/10,
b. +sın 83b/8
30b/3, 30b/10, 31a/5,
b. +sına 120b/7
32a/8, 32b/10, 33b/2,
b.+e 13a/6 ,38b/1
33b/10, 34a/11, 35a/1, 35b/2, 36a/11, 37a/1,
b.+de 38a/4, 122b/3
38a/3, 40a/6, 41a/7,
b.+den 11b/8
42b/3, 43b/5, 44b/8,
b.+inden 67a/7
46a/6, 46a/10, 47a/1,
b.+ine36b/8, 43a/2(2),
48a/8, 48b/4, 49a/5,
44b/5
50a/2, 50b/7, 51b/7, 52a/3, 53a/1, 53b/10,
b.+ini 37b/10 ,65a/8 bil bil-:
Bilmek,
54b/4, 55a/1, 55b/3,
anlamak,
56a/4, 56b/11, 57b/2,
açıklamak.
58a/1, 58b/4, 60a/9,
b. -esin 58b/7, 58b/9,
60b/5, 61a/5, 61b/1,
64b/6
62a/2, 62a/9, 63a/1,
b. -gil 3b/1,
63b/7, 64a/8, 65a/4,
2a/5, 3a/7, 3b/8,
68b/4, 69b/2, 69b/11,
4a/2,
70b/8, 71a/1, 73a/1,
4a/10, 4b/5, 4b/10, 5a/5,
5b/1,
75a/11, 76b/9, 80a/6,
5b/11,
82b/8
6a/10, 6b/4, 6b/10, 7a/5,
7a/10,
7b/5,
7b/11,
9a/7,
9b/8,
b. -ince 11a/1 bildir bildir -:
10a/6, 10b/7, 11a/6,
Herhangi bir şeyi haber vermek.
11b/5, 11b/10, 12a/9,
b. -elüm 2b/1, 2b/4,
13b/10, 14b/8, 16a/2,
2b/7, 3a/1, 3a/2, 3a/5,
16a/10, 16b/11, 17a/7, 17b/11, 18a/11, 18b/7,
149
3a/11,
3b/7,
4a/2,
4b/5,
4b/10,
5b/1,
5b/11, 6a/10, 6b/8,
91a/8, 94b/5, 97b/8,
6b/10, 7a/4, 7a/10,
99a/7, 100a/4, 101a/8,
7b/10,
9a/7,
104a/9,
106b/8,
9b/7, 10a/5, 10b/7,
107b/8,
109b/5,
11a/6, 11b/5, 11b/10,
111a/8,
112b/9,
12a/9, 13b/10, 14b/8,
113a/10,
114a/1,
15a/9, 16a/2, 16a/10,
114b/11,
116a/7,
16b/11, 17a/7, 17b/11,
119b/8,
120b/6,
18a/11, 18b/7, 19a/7,
122a/4
19b/6, 20b/6, 21a/8,
b. -ür 3a-8
8b/2,
21b/5, 22a/5, 23a/5,
bile:
24a/3, 25b/11, 26a/10,
İle, birlikte, vasıtasıyla 3a/6, 13a/6, 16b/2,
26b/11, 27a/9, 28a/1,
24a/2, 26b/1, 34b/6,
28a/9, 28b/10, 29a/4,
38b/1, 42a/10, 51a/5,
29b/10, 30b/3, 30b/10,
58b/1, 61a/9, 79b/4,
31a/5, 32a/8, 32b/10,
87a/5, 95a/5, 97b/6
33b/2, 33b/10, 34a/11, bilegü:
35a/1, 35b/2, 36a/9, 36a/11, 37a/1, 38a/3,
İlaç karıştırma tablası. 20a/3
40a/6, 41a/6, 42b/3,
bilek:
43b/5, 46a/6, 46a/10,
Bilek, el ile kolun ayakla
46b/11, 48a/8, 48b/4,
birleştiği
49a/4, 50a/2, 50b/7,
bacağın bölüm
misemül yed, unkul
51b/7, 52a/3, 53a/1,
kadem. 66b/10, 67b/9
53b/10, 54b/4, 55a/1, 55b/3, 56a/4, 56b/11,
b.+e 8a/3
57b/2, 58a/1, 58b/4,
b.+ine 67a/1
60a/8, 60b/5, 61a/4,
b. +in 66b/9
61b/1, 62a/1, 63a/1,
bilmek:
Bilme. 3b/3
68b/4, 69b/2, 69b/11,
bilşāf: bilşāf:
(?) Bit bitki. 36b/10
70b/10, 71a/1, 73a/1,
biñ:
Bin rakamı. 82b/9
63b/7, 64a/8, 65a/3,
75a/11, 76b/8, 80a/6,
b.+i 82b/9, 82b/10 (2)
82b/8, 87a/8, 90a/8, 150
bir:
b.+de (bir) 16a/8
39a/4, 39b/3, 39b/5,
Bir rakamı,tek. 3a/7,
39b/9, 42a/3, 42a/7,
3b/8, 4a/3, 5b/3, 6a/9,
42b/10, 43a/2, 43b/11,
8b/7,
9b/4,
44a/2, 44a/4, 44b/8,
10a/2, 11a/10, 13a/7,
45a/1, 45a/2(2), 45a/3,
13b/4, 13b/7, 13b/8,
45a/10, 46a/7, 46a/8,
13b/11, 14b/9, 15a/6,
46b/1,
15a/10,
15b/5,
48a/5, 48a/8, 48b/9,
15b/9(3),
49a/8, 49a/9, 50b/6,
16a/2, 16a/10, 16a/11,
50b/10, 51a/8, 52b/4,
16b/8, 16b/11, 17a/3,
55a/4, 55b/4, 56b/9,
17a/5, 17b/1, 17b/4,
57a/3, 57a/5, 57b/10,
17b/8(2),
18b/8,
58a/2, 58b/7, 60b/5,
19a/8, 19a/10, 19b/7,
61a/5, 61b/1, 62a/6,
20a/4, 20a/8, 20a/9,
62a/7, 62a/10, 62b/5,
20b/2, 21a/3,21b/11,
63a/7, 64a/9, 65a/7,
22a/8, 22b/9, 23a/7,
65a/8,
65b/1,
23a/8, 23b/8, 25a/5,
65b/2(2),
65b/5,
25a/9, 25a/10, 26a/7,
65b/10(2),
66b/1,
26a/11, 27a/1, 27b/4,
66b/6,
66b/7(2),
27b/10(2),
66b/8,
67a/1(2),
9b/2,
15b/7(2),
28a/2,
47b/4(2),
28a/6, 28b/1, 28b/2,
67a/4, 67a/5(2), 67a/7,
28b/11, 29a/10, 29b/1,
67a/9, 67b/2, 67b/4,
29b/2, 29b/3, 29b/8,
67b/5, 67b/7, 67b/10,
29b/10, 30b/1, 31b/4,
70a/8,
31b/9, 32a/4, 32b/5,
70a/11(2),
33b/5,
33b/7,
70b/5, 73b/10, 75a/1,
34a/4(2),
34a/5,
75a/8, 83b/9, 84b/10,
34a/7, 34a/9, 35a/7,
86b/7, 88a/3, 88a/4,
35a/10, 36a/1, 36a/6,
88a/7(2),
88a/10,
36b/5, 36b/7, 37a/1,
88b/10(2),
89a/8,
37b/1, 37b/5, 37b/8,
89b/5, 89b/6, 89b/11,
37b/10, 38b/1, 38b/9,
90a/5, 90a/10, 90a/11,
70a/10, 70b/1,
90b/7, 90b/8, 90b/10, 151
91b/3, 92a/2, 92a/6,
122b/9,
92a/7, 92b/2, 92b/7,
124a/8
92b/8(3),
biñde b. 16a/8
93a/3,
93a/6, 93a/8, 93a/10, 93a/11,
93b/1,
93b/5(2),
94b/1,
b.
122b/11(2)
buçuk
19b/11,
103a/9
95a/2, 95a/9, 95a/11,
b.+er
95b/2(2),
95b/9,
22a/10, 32b/5, 37a/7,
96a/6, 96b/3, 96b/5,
41b/2, 47b/10, 60b/11,
96b/8, 97a/1, 97b/2,
87b/3, 88a/1, 91b/2,
97b/6,
91b/7, 92b/7, 94a/5,
98a/1(2),
21a/1,
98a/7, 99a/2, 99a/5,
102a/1,
103a/11,
99b/3,
99b/6,
103b/6,
104a/5,
101a/3,
104a/11,
106a/3,
106b/11(2),
107a/6,
100a/2(2), 103a/7,
103a/8(2),
103b/1(2),
103b/5,
107a/7,
107b/6,
104b/7,
105a/5,
109b/6,
111a/2,
105a/6(2),
105a/7,
111b/2,
115a/5,
106a/6,
106a/9,
122a/5,
122b/8,
106b/2,
106b/3,
122b/10,
123b/5,
106b/6(2),
107a/7,
123b/9,
124a/5,
107a/10,
107a/11,
124a/8
107b/10,
108a/8,
b.+i 3b/1(2), 3b/2(2),
109a/11,
109b/1,
4a/1, 4b/7(2), 4b/10,
111b/6,
113b/8(2),
114a/3,
4b/11(2),
5a/1(2),
115a/3,
5a/2,
6b/5(2),
115b/2(2),
116a/5,
11a/7(3),
116b/9,
117b/3,
33b/11(3),
34b/1,
119a/6,
119a/11,
34b/2(2),
38a/4,
119b/9,
120b/10,
38a/5(2),
48b/4,
120b/11,
121a/3,
121a/9,
121b/10,
122a/5,
122b/1(2),
19b/8(2),
48b/5, 50b/8(2), 81a/2 her b. 100a/9
152
b.+in
43b/11,44a/3,
b.+ne
20a/1,
123a/3
35b/11, 40a/11, 60b/2,
b. +ini 62a/5
112a/11,
116b/4,
116b/8,
116b/10,
b.+inden
17b/6 ,
118b/7, 123a/1
21a/1, 21b/10, 24b/11, birden:
25b/8, 29a/9, 60b/11,
Bir defada; ansızın. 37a/ 7, 43a/1, 98b/3
119b/6 b.+isi
birikdür birikdür -:
3b/10(2),
Toplayıp
yığmak,
3b/11(2), 4a/11, 4b/1,
biriktirmek.
4b/2,
b. -eler 59a-6,
4b/3,
4b/7,
80b/5(2)
birķaç: birķaç:
Birkaç. 2b/2, 3a/4, 3a/6,
b.+isidür 2a/5
5a/4, 9b/1, 12b/4, 26b/7,
b. +isinden 32a/2
29a/2, 36a/9, 43b/11, 46b/10, 55a/4, 58b/3,
b. +iyle 4a/1 birinci:
19a/2,
66b/2, 70b/11
Birinci.
b. kez 18b/4, 18b/6,
on b. 18b/7, 32a/7,
19a/6, 24b/4, 24b/6,
53b/9, 65a/3, 97b/8
25a/1, 25a/3, 37b/11,
yigirmi b.25b/10, 113a/9
54a/11, 55b/7, 64a/3,
bir kez:
Bir kez. 10a/7, 42a/11
biraz: biraz:
Biraz.
66a/1, 68b/2 Bismillāhirrāhmānirrāhim: 2a/1
23a/3, 29b/2,
biş:
29b/5, 35b/11, 45a/2,
Beş.
4a/6 15a/11,
51b/3,
22b/8, 22b/9, 24b/2,
51b/4, 58a/11, 66b/2,
28b/6, 30a/9, 32b/2,
94a/6,
99b/3,
36b/4, 36b/6, 39a/2,
101a/5, 108b/6, 110a/7,
44b/11, 45a/6, 51a/3,
110b/9, 112a/6, 112b/5,
51a/4,
115a/3, 123a/6
59b/11, 64a/3, 64b/4,
49a/1,
49a/3, 96a/5,
53b/6,
56a/8,
65b/7, 69a/3, 74b/10,
birāzcuķ:
Birazcık, iyice az.13a/11
birāzdan:
Az sonra. 34a/9
89b/5, 90a/6, 90b/8,
birbiri: birbiri:
Birbiri.
93a/10, 97a/7, 97b/5,
87b/1, 87b/11, 89a/3,
153
98a/3, 98b/2, 98b/7,
b. -icek 31b/5,
100a/8, 101b/5, 101b/7, 102b/5,
78a/5,79b/4,100b/7
102b/10,
bişir bişir -:
103b/5, 103b/8, 104b/6, 105a/11,
pişmiş
105b/1,
113b/7, 116b/2, 117a/1,
b. -icek 71a/4
117a/5, 117b/7, 118b/5,
b. -üp 73b/3, 77a/10
119a/3, 119b/1, 121a/9,
bişmiş:
122a/1, 122a/2, 122b/8,
b.+i 71b/2
on b. 12b/10, 13a/2,
b.+indedür 77a/4
33b/4, 36b/8, 36b/9, 45a/5,
56b/1,
89a/2,
bişür bişür -:
112b/10 b.+er
(bkz. bişir-) b. -eler 31b/2, 33a/1,
13a/3, 29a/9,
40b/5, 45a/3, 98a/2,
40a/10, 57a/7, 89a/2, 89a/8, 89a/10,
99a/9
90b/1,
b. -üp 71b/9, 79a/11
91a/6, 91a/10, 91b/1, 92a/9,
Pişmiş, pişmiş hale gelmiş. 33b/8
123a/4
92b/1,
b. -ür 96a/11, 104a/9
93a/5, bit:
98b/6, 101b/5, 102b/1,
Yarım kanatlılar alt
103a/4,
104b/11,
takımına
107a/3,
108a/11,
insan
ve
109b/6, 110b/4, 111a/9,
hayvanların
113b/1, 118a/2, 123b/8
vücudunda olarak
Beşinci. 3b/5
31a/10,
memeli asalak yaşayan
80a/11
Pişmek, olgunlaşmak. b.-e
giren,
böcek, kehle. 78b/9,
on b. 21a/7, 56a/4 biş biş-:
hale
getirmek.
106b/3, 107a/4, 110a/9,
bişinci:
Pişirmek, olgunlaştırmak,
bit bit-:
31b/5,
Beklenmedik zamanda ortaya çıkmak.
39b/3, 42a/1
b. -miş 74a/2
b. -er 95a/5, 95a/7
154
bitür bitür -:
Bitirmek, tamamlamak, noksanını
3a/11, 3b/7, 4a/2, 4b/5,
gidermek;
4b/10, 5b/1, 5b/11, 6a/10,
tükenmek; bitki, tüy,
6b/8, 6b/10, 7a/4, 7a/10,
saç vb. şeyler çıkıp
7b/10, 8b/2, 9a/7, 9b/7,
yetişmek
10a/5,
10b/7,
11a/6,
b. -e 120a/3
11b/5,
11b/10,
12a/9,
13b/10,
14b/8,
15a/9,
b. -eler 57b/10
biz:
16a/2, 16a/10, 16b/11,
b. -ici 64a/6
17a/7, 17b/11, 18a/11,
b. –ür 47b/7, 85b/3,
18b/7,
19a/7,
19b/6,
108b/10, 109a/4,117a/4,
20b/6,
21a/8,
21b/5,
117a/9, 117b/2, 119a/7,
22a/5, 23a/5, 24a/3, 25b-
120a/5
11, 26a/10, 26b/11, 27a/9, 28a/1,
28a/9,
28b/10,
29a/4,
29b/10,
30b/3,
28b/8,
30b/10,
31a/5,
32a/8,
36a/1,
32b/10, 33b/2, 33b/10,
Bez, kumaş. 66a/2 b.+e
18a/7,
30b/1,
32a/7,
41a/10, 42a/11, 42b/10,
34a/11,
35a/1,
35b/2,
44b/5, 46b/5, 55a/4,
36a/9,
36a/11,
37a/1,
59a/8, 65b/4, 97b/5,
38a/3,
40a/6,
41a/6,
11b/9
42b/3,
43b/5,
46a/6,
b.+i
18a/8,
46a/10, 46b/11, 48a/8,
100a/1,
48b/4,
49a/4,
50a/2,
50b/7,
51b/7,
52a/3,
53a/1,
53b/10,
54b/4,
55a/1,
55b/3,
56a/4,
56b/11,
57b/2,
58a/1,
b.+ine 69b/9, 95b/5
58b/4,
60a/8,
60b/5,
b.+le 48b/9
61a/4,
61b/1,
62a/1,
62a/9,
63a/1,
63b/7,
64a/8,
65a/3,
68b/4,
118a/5 b.+ile
47b/2,
49b/9,
57a/2 b.+inden 105a/5
bildir bildir -:
Herhangi bir şeyi haber vermek. b.-elüm
69b/2, 69b/11, 70b/10, 2b/1, 2b/4,
71a/1,
73a/1,
75a/11,
2b/7, 3a/1, 3a/2, 3a/5,
76b/8,
80a/6,
82b/8,
155
87a/8,
90a/8,
91a/8,
94b/5,
97b/8,
99a/7,
boġazla boġazlaġazla-:
keserek
öldürmek.
106b/8, 107b/8, 109b/5,
b. -yalar 19a/11, 37b/7 boġazlan boġazlanġazlan-:
Boğazlanmak. b. –ur 52b/8
119b/8, 120b/6, 122a/4 Tavukgillerden, boz renkli,
boġu boġuķ: ġuķ:
Kısılmış. (ses) 50a/9
benekli, yurdumuzda en
boġurtla boġurtlaķ: ġurtlaķ:
Gırtlak, boğaz. 28a/2
boķ:
Dışkı.
çok sonbaharda eti için avlanan,
etinden
ve
yumurtasından
b.+ı
yararlanılan göçebe kuş.
123a/7
74a-7
b.+ın 25a/4, 35b/11,
74b/9, 120a/9,
69a/1, 69a/5
Boğa,damızlık erkek sığır.
b.+una 46a/2
54b-6, 60b-4 boġaz: boġaz:
insanı
100a/4, 101a/8, 104a/9,
114a/1, 114b/11, 116a/7,
boġa: boġa:
veya
boğazından
111a/8, 112b/9, 113a/10,
bıldırcın:
Hayvan
boya:
Boğaz, Boynun ön bölümü
Boya. 48b/7 , 120a/1 b.+yile 49b/11
ve bu bölümü oluşturan organlar, imik, kursak.
boy(u)n: bboy(u)n:
Gövdenin başla omuz
80b/7,107a/2,107b/9
arasında kalan bölümü
b.+a
vidac, unk.
77a/10, 77b/4,
114b/7
b. +ına 28a/6, 65b/6
b. +da 6b/1, 53a/11
boynuz:
Boynuz.
b. +dan 52a/11
b.+ı
b. +ı 12a/1, 26a/2, 26b/1,
116a/3, 106b/11
77a/9 , 78b/11
b.+ın 32a/1
b. +ına 26b/6 b.+uñ
26a/11,
boz boz-:
91a/10, 107b/6,
Bir şeyi kendisinden beklenilen
56a/2,
yapamayacak
78a/3, 78a/7
getirmek.
156
işi duruma
boza:
b. -ar 48a/10
b.+i
Arpa, darı, mısır, buğday
80a/9, 85b/6,117a/10
vb.tahılların hamurunun
b.+inde 74a/1
ekşitilmesiyle
b.+leri 98b/10, 121b/3
yapılan
koyuca,
tatlı
veya
mayhoş
içecek.51a/9,
b. +üñ 36a/10 bögrülce:
57a/3 bozul bozul-:
71b/5 bögür:
Böcek,eklem bacaklıların, altı
bacaklı,
kanatlı
ve
çoğu
kaburga altı 88b/3,
91b/10
vücutları
b.+leriyle 33b/4 bögürtlen:
oluşmuş
Böğürtlen, gülgillerden, bahçe çitlerinde, yol
hayvan sınıfı, haşere.
kenarlarında
b. +ini 69a-10 bögrek:
Böğür; boşlukları.
baş, göğüs, karın olarak eklemlerden
Fasulyeye benzer yeşil yapraklı bitki, börülce.
Bozulmak. b. -sa 68a/6
böcek( böcek(g k(g):
31b/2, 33a/2,
kendiliğinden
yetişen
Böbrek, kandaki zararlı
dikenli ve çok yıllık bir
maddeleri süzen organ.
çalı, diken dutu, it
40a/7, 71a/11, 109a/5
üzümü. 60b/3,120a/7
b. aġrısı
börk:
b. +na 86a/9
Yaprak. b.+ den 99b/6
b. +nuñ 36a/11
böyle:
Bunun gibi, buna benzer.
b. +de 79b/8 , 91b/4
13a/8,
b.+deki (ŧaşı) 84b/2,
101a/2
85b/5, 86b/10
b.+dür 14a/7, 34b/10,
b.+den 37a/1
56a/3
b.+dür 4b/8
bu:
Bu.
17b/9,
91a/3,
2a/8, 2a/11, 2b/1,
3a/6, 3b/11, 4a/5, 4b/4,
b.+e 74b/5
5a/4, 6a/2, 6a/8, 12b/4, 13a/5, 157
14a/1,
14b/9,
15a/11, 16a/8, 17a/1,
110a/6,
110a/8,
17b/7, 19b/1, 20a/1,
110a/11,
110b/2,
21b/1, 22a/8, 22b/7,
110b/6,
110b/10,
29b/3, 30b/3, 31b/7,
110b/11,
111a/5,
31b/10, 32a/4, 32a/10,
111a/9, 111b/1, 111b/3,
32b/4, 33a/10, 35a/4,
111b/4,
111b/7,
36a/2,
111b/10,
112a/3,
36a/9,
36b/7,
37a/6, 37b/11, 38b/2,
112a/4, 112a/7, 112b/1,
39a/10, 39b/7, 41b/4,
112b/3, 112b/6, 113a/2,
41b/6,
42a/4,
42a/6,
113a/10,
43b/7,
44a/2,
44a/7,
113b/2, 113b/6, 113b/9,
113b/1,
44b/1, 44b/11, 45a/5,
113b/10,
45b/6, 46a/11, 46b/2,
114a/4, 114a/6, 114a/8,
46b/10, 47b/3, 47b/7,
114a/11,
114b/2,
48a/2, 48b/6, 48b/10,
114b/5,
114b/7,
49a/7, 49b/1, 49b/8,
114b/11,
115a/2,
49b/10, 50a/4, 51a/2,
115a/4,
115a/11,
51a/6,
115b/1, 115b/6, 115b/9,
54b/8,
55a/6,
114a/1,
56a/8, 56b/3, 58b/2,
116a/4,
116a/7,
58b/3, 63b/9, 64a/2,
116a/11,
116b/4,
67a/6(2), 67a/7, 68a/9,
116b/11,
117a/3,
68b/4,
117a/8, 117b/1, 117b/5,
69a/6,
70a/7,
70b/10, 88b/5, 92a/8,
117b/11,
118a/4,
93b/4,
95a/5,
95a/7,
118a/9,
95a/9,
97a/5,
97b/6,
118b/7, 119a/3, 119a/7,
118b/6(2),
99b/1, 99b/6, 99b/9,
119a/9,
119a/10,
101b-1, 103a/9, 103b/2,
119b/8,
119b/11,
104b/4, 105a/6, 105a/8,
120a/3, 120a/5,120a/8,
107a/5, 107a/9, 107b/1,
120a/10,
107b/4,
108b/4,
120b/3, 120b/6, 120b/8,
108b/10,
109a/3,
121a/1,
121a/4,
109a/5, 109b/5, 109b/8,
121a/10,
121b/2,
109b/10,
110a/1,
121b/8, 122a/4, 122a/6,
110a/2, 110a/4, 110a/5,
122a/9, 122b/3, 123a/2, 158
120b/1,
123a/7,
b.+nları
3b/3, 13b/3,
123a/11,123b/3,123b/6,
15b/8,16b/6,18a/7,19a/2
123b/10
,19b/2,19b/3,21a/2,21b/ 2a/6, 10b/8,
11,22a/10,22b/10,24b/3,
10b/11, 12b/6, 13a/9,
25b/1,25b/3,28b/7(2),29
13a/11, 13b/7, 14b/2,
b/5,30a/11,32a/3,33a/9,
20a/8,
b.+dur
22a/7,
22b/2,
34a/3,35b/11,37a/6,37a,
29a/11, 31b/9,
35a/7,
/10,39a/8,40b/8,42a/3,
42a/7, 44b/10, 46a/8,
43b/2,44b/4,45a/8,
101b/2
45b/11,46b/4,47b/10, 48a/1,48b/1,49b/6,51a/4
b.+nları 29b/1 b.+ña
,51a/9,54a/9,54a/10,56a 61b/11,
/11,56b/1,57a/7,60a/11,
70b/1,118a/9, 119a/11
62b/6,66b/4,68a/8,68a/1
b. +ndan 45a/2, 55a/8,
1,68b/1,88a/3,88b/8,
56b/3, 113a/6, 124a/3
89a/4,89a/8,89b/9,90b/2
b.+nı
,90b/8,90b/9,91a/6,91b/
13b/2, 15b/4,
2,92a/1,93b/3,94b/1,97a
18b/11, 20b/10, 22b/7, 24b/5,
39a/1,
42a/2,
47a/7,
52b/2,
57a/2,
/7,97b/5,98b/2,101b/6, 104a/1,104a/5,104a/7, 105a/4,106b/11,108b/1,
61a/8, 93b/6 b.+nlar
3b/6,
110b/5,111a/3,111b/9, 44b/8,
112a/4,112a/8,112a/11,
50a/7, 108b/5
112b/2,113a/4,113b/4,1
b.+nlara 51b/3
13b/5,114a/5,115b/8,
b.+nlarca
116a/3,117a/11,118a/3,
32a/3,87b/3,
88a/10,88b/9,89a/4,89a
119b/2,119b/11,120a/1,
78,89b/1,89b-11,90a/5,
121a/7,122b/11,123a/10
90b/2,91a/6,107a/8,107
b.+nlaruñ 60a/1,108b/5
b/1, 107b/3
b.+nu 25a/4
b.+nlardan 4b/8, 6b/2,
b.+nuñ 16a/4, 54a/2,
40a/10,96a/2,121b/6
70a/7,70b/7
159
b.+nuñıla 13a/6,24b/3,
b. -a 39b/9
44b/11,68a/9
buħar: buħar:
Buhar, ısı
bu kez:
Bu defa. 67a/3
sıvıların
buçuk: buçuk:
Yarım, yarı.
katıların
22a/9,
dönüştükleri
b. -ları 82b/11
30a/7,
35a/7,49a/9,49b/6,
bul bul-:
Bulmak,
herhangi bir
60b/11,74b/11,86b/8,
şeye erişmek, ulaşmak.
101b/8,102a/1,103a/9,
b. -maya 75a/9
103b/6,104a/1,107a/4,
bulmaķ(ġ): bulmaķ(ġ):
107a/8,111a/2,112a/1, 112b/11,
bula bula-:
b. miŝķāl 89a/5 b.
rıŧl
Bulma. b.+ı 4a/6
113b/8,
114b/4,115a/5, 123b/5
Bulamak. b. -lar 66a/2
95a/10,97a/2,
bulamac:
99a/5,99b/6
Sulu, cıvık hamur. 49b/7, 93b/3
b. aftimūn 107b/6
bula bula-:
Bir nesnenin her yanını
b. vaķıyya 121b/9
bir
b.+ar
üstünü
51b/2, 93a/1,
şeye
değdirerek onunla
93a/11, 96a/2, 107a/11,
kaplamak, bir nesneyi
112a/1, 124a/7
başka
bir
maddeye
batırmak.
bud:
But. 101b/4
buġday: buġday:
Buğdaygilleren bitki ve
b. -yalar 44b/3 bulut:
Bulut. 14b/9
71a/1,71a/6,121b/10
buncılayın:
Bunun gibi. 6a/8
b.+uñ 71a/4
buǾin: buǾin:
?
b.+ile 123a/10
burçaķ: burçaķ:
Baklagillerden
bu
buġulan buġulanġulan-:
bazı
b. -dur 14b/9
19b/11,
28b/1,
ve
gaz durumu. 108a/9
b. denk 15b/11,103b/1 b. dirhem
etkisiyle
bitkinin
tanesi.
46a/7 yem
bitkisi. 42a/9 , 111b/9
Üzerinde buğu oluşmak, buğu ile kaplanmak. 160
būre:
(F.)
Borat; hekimlikte
kullanılıan
b.+suna 87a/6, 88b/11,
sodyum
97a/1,106b/9
tuzu, tenekâr. 22b/9,
buŝ buŝūr:
31a/7, 32b/5, 47b/8, 48b/1,
49a/2,
b.+ları 58a/1
88a/8, butraķ(ġ): butraķ(ġ):
111b/8, 112a/6, 114b/4, 114b/8,
115a/5,
120b/11,
121a/3, buŧ: buŧ:
ile
Burun, duyu organı,
bölümü;
hayvanların,
menhir.(bkz.
arka
bacaklarının
burun)
diz
arasındaki
gövdeye bitişik olan dolgun, etli bölümü.
Ağrı,sancı (bkz. buru)
53a/1 buy:
b.)
Çemen.
112a/7 ( b.
toħumı)
Burun,
duyu organı,
buyān:
menhir. 23a/4, 23a/6,
Meyan,
hekimlikte
kullanılan
23b/5, 110b/10
fasulyegillerden
bir
b.+a 23a/5
bitki.
b.+dan 114b/11
97b/3,98b/5,103b/11,
b.+ına
104a/11
17b/4, 18a/8,
23b/9, 74b/9, 94a/2,
16b/6, 29b/1,
b.+ı 24b/3
110b/11, 115a/1
buyur buyur -:
b.+ından 18a/2, 23a/7,
Buyurmak. b. -mışlardur 15b/4
48a/10,56a/7
b. -ur 2a/7
b.+u 74b/8 buru:
İnsan vücudunun kalça
b. -yile 111b/7
b.+sıdur 32b-11 (göbek
bur(u)n:
içinde biten,
b.+ı 57b/10
50a/9 burı:
Ekinler
yapışkan dikenli bir ot.
121a/9, 122a/5,124a/7
burın:
Sivilceler. 58a/9
buzāġu: buzāġu:
ve
benzeri
Ağrı,sancı. ( bkz. burı)
hayvanların
yavrusu.
b.+sına 92a/3, 122a/9
73a/7 ( b. Eti)
b.+sun 93a/4 161
İnek
būzeydān:
(F.)
Salep, sahlep, tilki
taşağı,
b.+cek 51b/8, 60a/3,
salepgillerden
62b/8
tek kanatlı bir bitki.
b.+dür 43a/6
56a/10,106a/4 buzūrį:
(F.)
büyü büyü-:
Çeşitli bitkilerin
veya bu bütünün bir
karıştırılıp
bölümünde,
kaynatılmasından
artmak,
oluşan ve şurup ve
eskisinden
merhem gibi kullanılan
duruma gelmek.
bileşik. 35b/8, 92a/2,
Biber.
boyutlar irileşmek, büyük
b.-r 41b/1, 55a/3,62a/3
96b/6 büber:
Organizmanın bütününde
26a/4,26a/7,
-C-
28a/4,45a/7,53b/2,86a/3 ,87a/11,88a/8 b.+den 104a/7
cān:
(F.)
Yaşayış. Diride
bülūc:
Civciv, piliç. 69a/6
olan
bünyād:
(F.) Asıl,temel,esas. 4a/5
Hayat cevheri. 16a/5
b. +ı 9a/8
c. ŧamarıdur 6b/3
Örtmek,sarmak.
c.+lar 5a/1
b.-yeler 17b/3 ( başını
c. +lardur 3b/5
büri büri-:
b.) bürūdet:
canavar:
kudret,
kuvvet.
Yaratık, masallarda sözü
Soğukluk, soğuk olmak.
geçen yabani, yırtıcı
hararetsizlik;
hayvan.
mc:
münasebetteki soğukluk,
c.+lar 90a/3
münaferet,
muhasama.
cavāriş: cavāriş:
3b/10,
Hazmı kolaylıştıran ilaç. c.+iyle 84a/8 (kimnūn
17a/2, 43b/6
c.)
büyük:
c.+leri 90a/8
Büyük.11a/2,37a/2,46b/ 1,47a/2,47a/4,61b/10,62 a/4,75a/1,104a/7 162
cavşįr: cavşįr:
Cavşir otu ve bundan elde
cāźibe:
edilen
c. +ın 32a/11, 41a/3
zamk,
cevz:
cevizgillerden iki çenekli
(Ar.) Çekim,
bir
alım,
cevzbevvā: cevz-ü bevvā:
(Ar.) Bütün, hep. c.+i
50b/10,
73a/1,
cevzcevz-ü hindi:
yiyecek,
29b/4,
39b/6,
85a/7,
89a/2,
89a/7,
90b/2, 90b/6,
Hindistan cevizi.43a/3, 88b/7, 109a/10
bulamaç. 27b/2, 27b/7, 28a/5
ciger:
Akciğerlerle karaciğerin
Cevherler. Çok kıymet
ortak adı.
verilen ve az bulunan
Aġrısına)
şeyler,
çok
c.+e 87a/4
mâden
veya
kıymetli taşlar.
87b/5 ( c.
c.+i 85b/4, 90b/4,96b/8
19a/6 ( c. –i tūtiyā)
c.+üñ 72a/6
(F.) Haricen kullanılan bir
cihet:
grup macunun genel
Miktar. c.+inden 6b/9 (ahlātuñ
adı. 91a/2
c.)
c.-i maśŧakī 90b/11 cilā:
c. –şehriyārān 91a/3
Bir şeyi parlatmak için kullanılan
kimyasal
c –i ud 90b/3
bileşik;
parlaklık.
c. +leri 90a/8
102a/11
c.+i 90a/8, 118b/4 cevāv:
küçüğü.
c.+yį 17b/4
(Ar.) Arpa ile yapılan tür
cevizinin
109a/8, 120b/2, 122b/7
119b/6
cevāriş: cevāriş:
bunun
92b/7, 104a/4, 107b/3,
81a/1, 84b/4, 117a/4,
cevāhir:
ve
Hindistan
89b/1,
73a/2, 75a/11, 80a/2,
bir
bitki
meyvesi.
4b/11 (ķuvvet-i c.)
cevā:
Ceviz,
kunduz taşağı. 118b/1
alımlılık.
cemįǾ: cemįǾ:
(Ar.)
cimāǾ: cimāǾ:
(Ar.)
İnsanda
cinsel
birleşme.10b/1,71b/6,
Taneler. 8a/11, 14a/11,
74a/9,74b/4,75a/1,75a/3
c. +ı 35a/4, 70a/6 , 70b/2 163
,78a/1,78a/11,79a/3,
c.+üñ 93a/7, 116b/11
83b/4,83b/7,84a/8,84b/5
cism:
,84b/10,85b/11,89a/6
olan,
c.+a
uzunluğu, genişliği ve
71a/11, 73a/11,
ciheti,
derinliği olan şey.
100b/6, 104a/3
c.+dür 4a/3
c.+da 84a/10
c.+lerdür 3b/6 cülāb:
Gülsuyu,
cüllâb; ishal
c.+ı 84b/5, 110b/2
veren şerbet, müshil.
c.+uñ 79a/5
c. +ile 92b/9, 107a/5
Cinn taifesinden olan.
cülnār:
15b/4 cirāĥat: cirāĥat:
mekânı,
76a/2, 79a/4, 100b/2,
c.+dan 21b/7
cinnį:
Varlığı bilinen, hayyiz
Gülnar,
nar
25b/8, 91b/1,93a/3, 93a/4
Yaradan akan irin. Yaralı
cünd:
vücudda toplanan kandaki yuvarlardan)
(?) Bir bitki. 108a/11, 110a/3,114b/3,122b/1
küreyvât-ı beyzâdan (ak
c.+e 94a/3
mürekkeb
cüllah:
kan. Yaradan akan beyaz
(F.) Örümcek, ankebut. c.+larda 62b/10
akıcı cisim. 11a/9,58b/5, 68a/2,119b/9
cüz(z)ām:
Hansel (mikrobunun)
c.+e 41b/8, 81a/1
76a/3
116b/11, 117b-5,120a/5
c.+ı 50a/2
c.+ler 11b/2
cüz: 93b/9,
9a/10,120b/3,123a/2 58b/3,
Kısım, parça. c +den 4a/7
94a/10,116b/1,118a/11,11
c.+leri
sebep
deri hastalığı. 71b/5,
c.+i 58b/4,115b/6,
93a/8,
basilinin
olduğu bulaşıcı bir
c.+den 68a/6
c.+lere
çiçeği.
73a/11,
115a/11,117a/4,117a/8
164
kalabilen, iğne yapraklı, yurdumuzda birçok türü
-Ç-
yetişen bir orman ağacı. 120a/4, 120a/6
çādır: ādır:
(F.)
Kuzu sarmaşığı,
ç. saķızı
çadır çiçeği. 34b/8,
9,117b/2,118b/1
122b/5 (dane ç.) çādır ādırį: ır į:
(?)
117a/1,117a/
çanaķ: çanaķ:
Toprak,
Bir bitki. 118b/4
metal
maddeden
vb. bir yapılmış
(dane ç.)
yayvan,
çādirmürd:
(?) Bir bitki. 118b/1
29b/3, 37a/7, 115b/11
çaġ çaġırmaķ: ırmaķ:
Bağırma, haykırma.
ç.+a 15b-5
ç. +dan 42b/4
ç. +ı 16a-1
çalçal-:
çalķa çalķaķa-:
çapaķlan çapaķlanķlan-:
Vurarak veya sürterek
ç. -duġına 123b-3
ç. -alar 14a/11,15a/8
ç. -ur 7a-3 çardak:
(?) Dil bağı.
ç. -ya 20a/5,29b/4,45a/4 -yalar
ç. +da 24b/1
14a/4,94b/
9,112b/7,118a/7,14a/4, 28b/7,31b/6,38b/3,94b/9,
çāre:
Çare.54b/11,61b/9
çatlaçatla-:
Çatlmak. ç. -ya 26a/4, 65a/10,66b/
112b/7,118a/7 çalķoyun: çalķoyun:
Sırtüstü.
11,67b/6,67b/9
20a/3, çekçek -:
20a/9, 37b/6,43a/2,65b/9 çaltu:
çam:
kap.
Çapak oluşmak.
ses çıkartmak.
Çalkalamak; sarsmak
ç.
çukurca
Uzatmak, tartmak, sıralamak
Kuraklığa dayanıklı gıda
ç.
ve
10,65b/11,67b/6,68a/2,79a/
yağ
hammedde
–e
20a/10,65b/2,65b/
kaynağı olan ve halk
10
arasında gebere otu olarak
ç. -eler 21a/11 ,22a/3,23b/2
bilinen ot. 37a/5,40b/8
,26a/3 ,26a/8, 42b/4, 52a/9,
Çamgillerin örnek bitkisi
57b/5,61b/4,65a/9,66a/4,66
olan, dört mevsim yeşil
165
b/11,67b/9,67b/10,69a/3,
çengelcük(g): Küçük çengel,
69a/8,115a/2,119a/2
ameliyatında
ç. -en 69a/4
bir âlet.
ç. –er
ç.+ile 26a/8
11b/8,52a/6,89b/8,
100a/5,101b/3,102a/4,114a/
çepçevre: çepçevre:
6,122b/4,124a/9 çevirçevir -:
çevre yanı: 13b-3, 31b/11,
43b/10, 47b/11,
56b-8,
60b/2,
96b/2,
88b-8,
87a/5,
çeyneçeyne-:
Ağza alınan bir şeyi dişler arasında ezmek, öğütmek. ç. -meye 66b-1
105a/11,
105b/7
ç. -nmiş 123a/10
Dönmek.
ç. -yeler 44b/1,84a/9
ç. -ür 30a-4 Çene,
çıbancuķ: çıbancuķ: Küçük halde olan çıban.
dişlerin
saplı
ç.+lardur 63b/7
bulunduğu kemik parçası,
çıban:
fek. 66a/6, 66a/8, 66a/10
ç.+ları 112a/5,118a/4
ç. +yi 66a/9 Bir
yere
Çıban, deride irin birikmesi. ç.+lara 118b/8
ç. +nüñ 17a/8, 17b/5
çengel:
Etrafı. 58a/4, 64a/9
ç.+ına 64b/10
6a/1,122b/2,122b/11
çeñe:
yönünü
ç.+nda 59b/3
7,104a/1,104a/11,105a/3,10
çekzinçekzin-:
şeyin
ç.+dan 11b/7
101b5,102a/7,103b/6,103b/
ç.+süz
Bir
ç. -eler 66a/4
32b/5,38a/8,
49a/10 ç.+i
Bütün yanlarını kuşatacak
değiştirmek.
ç. –mez 43b/7 Çekirdek.
kullanılan
biçimde, fırdolayı. 57b/4
ç. -erlerise 79b/1
çekirdek:
göz
çıķ çıķķ- :
takılmaya,
Çıkmak; bulunduğu yerden dışarıya geçmek; oluşmak,
geçirilmeye yarayan eğri
meydana gelmek.
ve ucu sivri demir. 37b/5
ç. -a 13a/1, 38a/10, 39a/3, 51a/8, 51a/10, 51b/4, 55a/11,
166
56b/8,56b/10,57a/9,57b/5,
ç. -sa
57b/9,110b/1,119b/2
65b/7,
ç. -acaķ 39b/6
67a/3, 67a/10, 67b/7 çı( çı(ġ)arar -:
ç. -an 21b/2, 112b/6 ç. -ar
Birinin
39b/4, 60a/1, 66a/6,
veya bir şeyin
çıkmasını
41a/11, 49a/6, 50b/9,
66b/10,
sağlamak,
çıkmasına sebep olmak.
53a/2,53a/11,54b/5,55a/3, 58a/9, 60b/6, 62a/2, 63b/3,
ç. -a 37b/5, 74a/2
63b/9, 64a/9, 64b/4, 65b/1,
ç. -alar 32b/8,38a/2,42a/1,
67a/11, 69a/2, 108b/7,110a/6,
59a/2,62a/4,62a/5,68a/2,
118a/6
94b/3,100a/9,100b/4,100b
ç. -dıysa 68a/1
/7,103a/7,111a/6,115a/8
ç. -duġına 39b/10, 120b/1
ç. -ana 92b/4
ç. -ıcaķ 9b/1, 9b/2, 13b/6,
ç. -asın
37b/10,
48b/9,
49b/8,
64b/9
50b/3,
51a/11,
52a/8,
ç. -dalar 63b/8
59b/7(2),64b/8,
62a/7, 113a/2
ç. -arsa 64b/6
ç. -ınca 52a/6,64a/5,64b/3
ç. -arur
ç. -ıvire 67a/9
85b/5,90b/11
ç. -madın 57b/5
çıķ çıķın: ķın:
ç. -maluyise 68a/1
9a/11,57b/7,
Oyuk, delik. ç. ç. 48a-9, 50a-5
ç. -maz 68b/7
çıkmak:
Çıkma. 7b/3, 65a/4
ç. -mazdan 52a/5
çıkarmaķ: çıkarmaķ:
Çıkarma. 11b/3 (diş ç.)
ç. -mazısa 31a/1
çımbız:
ç.
-mış
Kıl vb. ince şeyleri tutmak veya çekmek için kullanılan
13b/3,24b/10,
43b/10,74b/1,88b/8,96b/2
küçük maşa.
,98b/7,101b/5,102a/8,
ç. +ıla 21a/11
104a/11,105a/4,106b/1
çiçek:
İrinli kabarcıklar dökerek yüzde izler bırakan, ateşli, ağrılı bir hastalık. 112b/9
167
çiçek(g):
Bir
bitkinin,
üreme
çivit:
organlarını taşıyan çoğu
bundan
güzel
boya.15b/11,25a/3
kokulu,
renkli
bölümü.
çig:
çiġ: çiġ:
çok:
çinārek: çinārek:
çiriş:
ve aşırı olan, az karşıtı. 7a/1,7a/3,8b/7,10b/7,12a/1,
Taze olmayan. 7a/9, 38a/8
12a/2,15a/11,17a/2,19b/5,
ç.+le 71a/3
21b/6(2),21b/7,25a/4,26b/2,
Benek.
30a/10,30b/10,31a/6,31b/2, 35b/4,35b/5,39b/4,40a/8,40b/ 2,47a/2,52a/1,53a/4,53a/5,
ç. +di 81b/6
55b/9,55b/11,56a/6,57b/10,
Çekirdek.
60b/8,61b/11,71b/7,72a/6,72a
ç.+i 109a/10(panbuķ ç.)
/8,72b/1,75b/4,77a/1,77a/5,77 b/9,78a/9,78b/1,78b/5,78b/9,
(?) Bir bitki. 51a/3, 48b/1,
79a/6,80a/11,80b/1,80b/11, 82a/4,82a/7,84a/10,87a/11,
Sırlı ve süslü, pişmiş balçıktan
88b/11,91b/9,100b/1,107a/6,
yapılan; porselen. 115b/11
122b/4
Çiriş
ç.+(ġ)ı 53a/11,64a/4,74a/8
ile
otunun
kökünün
karılarak
tutkal
ç.+dur 6b/1,8a/1,11b/6,70b/9,
gibi
71a/9,74b/7,82a/7
kullanılan esmer, sarı bir toz; çomaķ: çomaķ:
dağ pırasası. 110b/10
Ucu topuzlu değnek. ç. +dan 58b/5
ç.+ile 24a-1
çivileçivile-:
nicelik, değer, güç,
ç. -i 34a/3 (ķovan otı ç. )
öğütülmesiyle yapılan ve su
çirk:
edilen
derece vb. bakımından büyük
110a/9 çini:
Sayı,
elde
ç. -e 93b/5
ç. +de 56a/5
çigid:
Sıcak ülkelerde yetişen ot ve
çömlek:
Yarada olan irin ve kan.
Çömlek, topraktan kap.
115a/4
ç.+e 121b/11
Bir şeyi bir yere çivi ile
ç.+de 115a/8
tutturmak, mıhlamak.
çöp:
(F.) Çöp. 19a/8
ç. -yeler 55a/11
çörek otı: Çörek otu, düğün çiçeği gillerden bitki ve bunun 168
siyah
tohumu.
30a/8,
çürük:
Vurma
veya sıkıştırma
30a/11,32a/5,34a/2,36b/8,
yüzünden vücutta oluşan mor
43b/9,72b/6,94a/4,108b/1,
leke. 49a/5, 93a/7
114a/5,114b/3,120b/7,
ç.+ler 64a/5
122b/7
çürük: Çürümüş,bozulmuş olan. 64a/10
ç. yaġı 16b/9 çuķur: çuķur:
Vücudun diğer uzuvlara göre
-D-
daha aşağı çökmüş kısmı , hufre.52b/2,58b/8 ç. +a 67b/6
dad:
çuķurcuķ: çuķurcuķ:
Küçük çukur. 67b/2
çuvalduz:
Çuval
çük:
vb.
Tat,lezzet. d.+ı 7a/2 (aġızuñ d.)
dokumalar
daħ daħı:
Dahi, de, hatta, bile.
9b/2,
dikmekte kullanılan, ucu
10a/2,13a/8,13b/7,14a/7,14b/
yassı ve eğri, büyük iğne.
3,14b/5,14b/9,16b/2,17a/3,
ç.+ ile 21b/3
17a/4,21b/3,23a/2,24a/6,24b/ 2,28b/8,29a/11,31b/8,31b/10,
Erkeklik organı.
32a/3,32a/11,32b/4,33a/3,
ç. +(g)üni 37b/9,37b/11
33a/4,33a/11,33b/11,34b/2,
çükündür:
Pancar. 79a/8
34b/10,35a/7,35a/10,36a/2,
çünki:
Çünkü, şundan dolayı, şu
36a/7(2),36b/2,36b/10, 38b/2(2),39b/5,40b/4,41b/4,
sebeple, zira. 64b/9 çür:
41b/6,44a/2,44b/1,45b/2,
Balı alınmış petek. 84a/9
45b/6,46a/5,49b/10,53b/1,
çürit(d)çürit(d)-: Çürümesine sebep olmak.
55a/6,55a/8,56a/2,57a/10,
ç. -eler 62b/3
57b/8,58b/3,61b/11,63a/9, 63b/9,64a/2,65b/2,65b/11,
ç. -meyince 62b/2 çürüçürü-:
70b/10,76b/4,89b/8,90a/6,
Genellikle mikroorganizmaların etkisiyle, değişikliğe
90a/7,91a/2,93b/5,95a75,
kimyasal
95a/7,97a/3,99b/1,99b/9,
uğrayarak
101a/6,101b/7,103b/5,111a/3,
bozulup dağılmak.
113a/7,116b/10,121b/2,
ç. -se 25a/6
122a/6,123b/10
169
dāħilūn: (Ar.) Dâhilî olarak kullanılan
d.+i 46a/10
merhem. 118b/8 (merhem-i
dāǿü’l ĥayye:(Ar.) dāǿü’lǿü’l-ĥayye
Deri
soyulması
d.)
biçiminde görülen hastalık.
dāħis:
Dolama hastalığı. 61a/5
47a/10,50a/5
dahne:
(?) Bir bitki. 124a/1
dāǿü’ŝ ŝǾaleb:Saç dāǿü’ŝǿü’ŝ-ŝǾaleb:
( d.-i
sakal
biçiminde
firengi)
dökülmesi görülen
hastalık,saçkıran.
dāim:
Daima, sürekli. 80a/5
daladala-:
Köpek, kurt vb. hayvanlar
47a/9,
50a/5, 88b/7, 108b/11 d.+e 108b/11
dişlemek, ısırmak. darb:
d. -duġı 74a/4
Çarpma, vurma. 18a/11, 58b-6
d. -sa 69a/8 dāne:
(F.)Tohum,çekirdek
30a/6,
dārıç dār ıçįnį: ıçįnį: (F.) Tarçın,defnegillerden bir
30a/11, 34b/8, 43b/9, 86b/9, 117a/11,
118b/4,
ağaç ve bahar gibi kullanılan
118b/1,
kabuğı. 17b/6,25a/11,120a/4
122b/5
dārfulful:: (F.+Ar.) dār -ı fulful
d.+ler 71a/2
biber. 21b/10, 29a/8, 36b/4,
d.+leri 71a/1
86a/5, 88b/6, 90b/7, 112b/11
d.+si 23a/11, 26a/2, 38a/6
datlu:
Tane, sayı. 45a/5,
97a/6(2),
98a/7,
d.+sınıñ 95a/5 debren ebren--: Kımıldamak, hareket etmek,
105a/3, 105a/10, 105a/11,
sarsılmak.
105b/5, 105b/7(2), 106a/8, 106b/4,
d. -mesine 114a/9
120b/10,
121a/5
d. -ürse 25b/5
daǾu’l ve elde oluşan çıban. daǾu’lǾu’l-Ǿāsed:Ayak āsed:
defǾ: def Ǿ:
50a/7 dāǾul dāǾulǾul-fįl:
80b /5,
d.+sı 81a/2
22b/9, 39b/5,
98b/5(3), 104b/5(2), 104b/7,
106b/3,
Tatlı, yumuşak.
81b/1,95b/1,103b/ 10,104b/5
d.+sin 57b/10 dāne:
Başbiberi, uzun
Savmak, def etmek. d. id- -e 84a/7,90a/3,104b/10
(Ar.) Ayak şişmesi.
170
d. id-
-er 81a/5,83a/1,83b/2,
delālet it(d) it(d)--: Yol
83b/4,83b/6,84a/5,86a/6,86a/10
göstermek,anlatmak.
,87a/9,97b/11
d. –en 6b/9
d. id- -erligin 77b/10, 78a/2
d. –er 8a/5,10a/4
d. ol-
–a 69a/7
delįl:
d. ol- –mazısa 13a/7,43a/6
Defnegiller yaprakları
malumun sıhhatını isbat etmekte vasıta ve âlet
familyasından, baharat
ittihaz
olarak
edilen,
deldel-:
yapraklarını
d. -üp 38b/6
da ağaççıklar; har, nehtel,
d. –ücek 59a/7 delindelin-:
d. yapraġı 66b/3,68a/6,110b/7
d. –medük 124a/1 2b/10,
delük(g):
5a/9,15a/11,15b/10,26b/10,
31b/3,
55a/5, 55a/5(2), 59a/3,
46b/4, 66a/9
60b/6, 60b/6(2), 63b/8
d. +dür 53a/10, 90a/1(2)
d.+e 55a/7
degirmen: Değirmen. 67b/2
d.+ine 31b/4
d.+i 67a/11
d.+dür 38b/10
Her, herhangi bir,gelişigüzel,
delü:
rastgele. 20a/7 degül:
Delik, bir yandan bir yana açılı deşik.
28b/3, 34b/8, 45b/4, 46a/9,
degme:
Delme işi yapılmak. d. -medin 60b/8
d. toħumı 90a/4,121b/5 Kadar, dek, denli.
husus.
Delmek.
dökmeyen, sarı çiçekli çalı ya tefrün.
degin:
olunan
2a/6
kullanılan, meyvelerinden yağ elde
Kılavuz. Doğru yolu gösteren; meçhûlü keşfetmekte ve
defǾa: def Ǿa: (Ar.) Kere, kez. 36a/2 defni:
göstermek;
Aklını yitirmiş olan, akli dengesi bozulmuş olan,
Değil. 68b/7
mecnun.
d.+ise 28a/8, 45b/1,68b/11
d.+süyile 35a/8
degşürdegşür -: Değiştirmek.10a/10
delülik(g):
Deli olma durumu veya delice davranış, cinnet.
171
dem:
dembedem:
d.+e 10a/3
yüzeyinde toplanan camsı
(F.) Vakit vakit, daima.
madde. (demir cürufu)
d.+de (ol d.) 17a/11
d. 34a/7
(F.) Vakit vakit, daima
d.+n 31b/7 demürdiken: demürdiken: Tek yıllık, çiçekli bir
52a/10 demen:
bitkidir. Dünyanın birçok
Heybetli, güçlü, kuvvetli,
yerinde
azametli, cesim.
yetişir.
d. +de 94a/1 (ķurś-ı d.)
116a/3
d. +i 37a/5
d.+i 122a/11
d.+ü 37a/9,37b/8,40b/8 deñiz:
50a/6, 57a/1
deñiz köpügi: Lüle taşı. 21a/5, 47b/7, 56a/10, 113a/3, 115b/10 4.875 gram ağırlığındaki denk:
56b/11,
93a/9,
eşit eski bir ağırlık ölçüsü.
Temren, okların ucuna
415b/7(2),15b/11,22a/8,
demir
sarıdan
23a/8,23b/8,37b/8,69a/10,
takılan parçaya verilen
69a/11,87b/4,95a/11,95b/
addır. 59b/7(2)
9,103a/8,103b/1,103b/1
Demir.
(2),104a/6,106b/6,107a/
veya
11,107a/11(2),115a/3,
d.+le 53b/6
121a/8,122a/5
d.+ile 62a/4
demürboķı: demürboķ ı:
Deniz. 59a/4 (d. Mevcį)
miskalinin dörtte birine
112a/3
demürcük:
ot
Temriye hastalığı, reflü.
d.+yi
demür:
yabani
olarak bilinmektedir.
d.+ye 94a-9, 110a-4
demren:
olarak
Genellikle
bahçelerde
demüǾl demüǾlǾl-aħvįn: ħvįn: Ceylan kanı. 44a/7 ,91b/7,
demregū:
doğal
deñlü:
Gibi. 49a/6, 58a/6, 59a/8,
Küçük demir.
63b/9,
d. +ile 55a/9
111a/5
Demir
dışığı,
durumundaki
ergime
depe:
demirin
70b/6,
Tepe, başın üst bölümü. d.+sine 26a/5 d +ye 69b/3
172
88b/10,
deprendepren-:
Kımıldanmak, sarsılmak, harekete getirilmek.
d. –eler 54a/11
d. -meye 66b/8,67b/4 depret(d)depret(d) -:
derāde: derd:
deşildeşil-:
Kımıldatmak, sarsmak, harekete getirmek. d. -eler 20a/11 (?) Bir ölçü birimi.
d. -ür 60b/7,62a/10,62a/11 d. -ürse 27b/9,61a/2
88b/6 devā:
Dert.
d.-yı levzine 89b/3
Derece. devālį:
Deri, cilt, insan ve hayvan vücudunu kaplayan canlı örtü. 5b/9(2)9a/11,120a/3 d.+den 4a/8,81b/6
deve:
Damar hastalığı,
Deve 62b/7,73b/6,76a/5, 122b/10
devirmek:
Devirmek. 21a/11
dırnaķ( dırnaķ(ġ): ķ(ġ):
Tırnak. 50a/6,61a/5
d.+nüñ 49a/5,52a/5
d.+a 57b/6
d.+si 47a/11,58b/8
derlederle- :
(Ar.)
varis. 46a/6
d.+leri 59a/5
deriñ:
(Ar.) Çare, tedbir, ilaç. 28b/8,89b/3
d.+de 71a/2 deri:
Deşilmek,açılmak, yarılmak. d. -e 56a/3
d.+lere 88b/11 derece:
42a/8,52b/1,
d.+dan 4a/9,53b/1
Derin. 63b/2
d.+ile 57b/4
Terlemek, terleme hastalığı
d.+lar 119b/3
d. -meyince 70a/10
dışraġ dışraġı:
d. -ye 17b/3
Dışarıdaki, dışarıda kalan. 66a/11
d. -yince 9a/10
didi-:
Demek,söylemek.
derlemek:
Terleme. 9a711
d. -dügümiz 4b/6,56a/5
dert:
Dert. 87a/9
d. -dükleri 19a/8
derü:
(bkz. derü) 68a/1
d. –rler 6b/6(2), 12b/2,
dest -i henk henk: ? 116b/10 deşdeş-:
Deşmek, açmak, yarmak.
15b/4,
16a/8,
19a/9,
24a/4,
34b/1,
34b/3,
34b/3(2), 55a/2, 56a/6,
173
56b/4,
57b/2,
61b/6,
57b/8,
d.+inüñ 96b/1 (kāsni d.)
61b/7, 68b/5,
70a/7,
70b/1,
84b/7,
d.+iyle 60b/3
79b/9,
d.+leri 93b/8,114a/9
87a/1, 88b/5, dikdik -:
90a/2, 112b/4
d.
d. –rse 58b/7
101b/7,
dik:
114a/4,
43a/1,
43a/11,
Bir işin bir durumun sona erdiği zamanı veya yeri
114a/9, 114a/11 dib:
-eler
59a/7,60a/5
d. –se 113a/8 d.–señ
Dikmek.
gösterir. 93a/7, 115b/9
Kök.
diklendürdiklendür -: Ayakta durdurmak.
d.+i 35b/11
d. -mez 36b/2
bābūnac d. 88b/7
dil:
Dil tat alma ve konuşma
benefşe d. 120a/5
organı.7a/3,7b/1,24a/10,
buyān d. 104a/11
24a/11,24b/1,26a/2,26a/8,
ħaŧmi d. 118b/9
26b/2,104a/7
kerefis
d.+i 14b/3, 24b/7, 69a/9,
d.
37a/9,68a/8,96b/2,
98b/11
109a/10
mercān d. 20b/11,91a/10,124a/4
d.+ile 21a/4
rāziyāne d. 68a/7,98b/11
d.+ini 24b/7 dildil-:
śaru aġac d. 114a/11
d. –eler 62a/6
śıġır ķuyruġı d. 106a/3 dilcik:
yan d. 92a/8
Küçük dil, uvala. 25b/11, 26a/1,26a/7
d.+in 49a/1,68a/4 d.+inden
Dilim haline getirmek.
diledile-:
38b/7,42b/11,62a/5,
Bir şeyin yapılmasını istemek, rica etmek, arzu etmek.
68b/9
d. -mez 45a/4
d. +ine 61a/6,74b/1,116a/5
d. -r 45a/4
d. +inedegin 66a/9
d. -rise 70b/8
d. +ini 57b/4 174
dimaġ: dimaġ:
22b/8(2),22b/9(2),22b/10,
(Ar.)Dimağ, mağz, kafatasının iki yanında duyum ve bilinç merkezlerinin bulunduğu organ. 74a/9, 74b/3, 9b/11, 74a/9,75b/5 d.+a 9b/10, 83a/1, 83a/7,
23a/7,23b/8,24b/2,28b/1(2), 28b/6(2),28b/11,29a/9(2), 30a/7,30a/8,31b/11,32a/1, 32a/3,32b/2(2),32b/3,32b/5,
83a/9, 83a/10, 83b/10, 84a/1,
33a/9,33b/5,33b/6,34a/7(2),
84a/2, 89b/7, 95a/8, 100a/4
34b/7,34b/8,35a/6,35a/7(2) 36a/2,36a/4(2),36a/5,
d.+daġı 83a/1, 83a/6
36b/5(2),36b/6(2),36b/8,
d.+dan 15a/10, 21/-8, 44b/8,
36b/9(3),39b/11,40a/10,
55b/4, 72a/3, 86b/5
40a/11(2),40b/11(2),41b/3,
d.+dur 5b/2
42b/9,44a/8,44b/11,45a/1, 45a/6(2),45a/7(2),45a/8(2),
d.+ı 13b/1, 14b/10, 82b/11, 84b/3,
102a/4,
45a/9,47b/8,47b/9,47b/10,
114a/1,
49a/8(2),49a/9(2),49a/11,
114a/7, 114b/2
49b/1,49b/5(2),49b/6,
d.+ın 16b/3
51a/3(3),51a/4(2),51b/1,
d.+uñ 13b/11, 16a/3, 83a/4,
51b/2,52b/4,56a/8,56a/11,
83b/2, 89b/7
56b/1(2),57a/3(2),57a/4(2), 57a/7,60b/11(2),63a/7,
diñlendürdiñlendür -: Dinlendirmek, istirahat ettirmek.
64a/3,73b/10,73b/11(2), 74b/9,74b/10,74b/11,75a/1,
d. -ür 75b/11 direg:
dirhem:
85a/2,85a/3,87b/1(3),87b/2,
Direk.
87b/10,87b/11(2),88a/1(2),
d. +idür (Ǿażānuñ d.)
88a/2,88a/3,88a/5,88a/7, 88a/8,88a/9(2),88b/7,88b/8,
(Ar.)Okkanın dörtyüzde biri değerinde bir ağırlık ölçüsü.
89a/1,89a/2(2),89a/3(3), 89a/8(2),89a/9,89b/2,
12b/10,12b/11,13a/2,13a/3,
89b/4(2),89b/5(2),89b/6,
13a/4,13b/2,13b/3,15b/7,
90a/4,90a/6,90a/10,
15b/8,17a/5,17b/7(2),
90b/1(2),90b/2,90b/7,90b/8
19b/9(2),19b/10(2),19b/11,
(2),90b/10,91a/1(2),91a/6,
21a/1,21b/11(2),22a/9,
91a/7,91a/10,91b/1,
22a/10,22b/2,22b/3(2),
91b/2(2),91b/6(2),91b/8(2), 175
91b/11,92a/1,92a/5(2),
106b/11(2),107a/3(2),
92a/6,92a/7,92a/8,92a/9,
107a/4(2),107a/6,107a/7,
92b/1,93a/1(2),93a/4,93a/5,
107a/8(2),107a/10,107a/11,
93a/6,93a/10(3),93a/11(3),
107b/3,107b/2,107b/6,
93b/1(3),93b/2(2),93b/11,
107b/7,107b/10,108a/2(2),
94a/10,94a/11(2),94b/11,
108a/4,108a/5,108a/11,
95b/10,96b/2,97a/7(3),
108b/3,108b/9(2),109a/1,
97a/8,97b/3,97b/4(2),
109a/2,109a/11,109b/2,
97b/5(2),98a/3,98a/9,98b/1,
109b/6,109b/7(2),110a/9(2)
98b/2(2),98b/6(2),98b/7(2),
110a/10(2),110b/5,
99a/1(2),101a/11,101b/1,
111a/2(2),111a/10(2),111b/
101b/4,101b/5(2),101b/7,
2,111b/3(2),111b/5,111b/6,
101b/8(2),101b/10,
111b/7,112a/1(2),112b/10,
102a/1(2),1012a/7,102a/8,
112b/11(3),113a/1,113b/2,
102a/9(2),102b/1,102b/2,
113b/7,113b/8(3),114b/4,
102b/3,102b/4,102b/5(2),
115a/1,115a/5(2),115a/6,
102b/6,102b/7,102b/10(2),
115a/7,115b/1,115b/2,
103a/1(2),103a/4(2),103a/6,
116a/9,116a/10(2),
103a/7,103a/8,103a/9,103a/
116b/2(2),116b/3,116b/4,
11,103b/1,103b/4,103b/5,
116b/6(2),116b/9,117a/1,
103b/6,103b/7,103b/8,
117a/2(2),117a/5,117a/6(3),
103b/11,104a/1,104a/5,
117a/9,117a/10(3),117a/11,
104a/11,104b/1,104b/2,
117b/2,117b/3(2),117b/4(3)
104b/3,104b/6(2),104b/8(2)
117b/7(2),117b/8(2),117b/9
,104b/11,105a/2(2),105a/3,
(2),118a/1,118a/2(2),118a/3
105a/4,105a/7(2),
(2),118b/1,
118b/2(2),
105a/10(2),105a/11,
118b/3(3),
118b/5(2),
105b/1(2),105b/2(2),105b/3
118b/9, 118b/10,119a/4(2),
105b/6,105b/8(2),105b/9(2)
119a/5(2),119b/1(2),
105b/10,105b/11(2),106a/1,
119b/10(2),120b/7,
106a/3,106a/4(3),106a/5,
120b/11(2),121a/1,121a/3,
106a/7,106a/9(2),106b/1,
121a/4(2),121a/8,121a/9,
106b/2,106b/3,106b/4,
121a/10(2),121b/1,121b/2,
106b/5(2),106b/6,106b/9,
121b/7(2),121b/10(2),121b/ 176
11,122a/1(2),122a/5,
d. +leri 88b/5
122a/11,122b/1(2),
d. +lerüñ 115b/10
122b/6(2),122b/7,122b/8(2)
d. +üñ 85b/3
122b/10(2),123a/4(2),123a/ ditreditre-:
9,123b/4(2),123b/5(2), 123b/8(2),123b/9(2),
d. -dür 70a/9
123b/11,124a/1,124a/4,
d. –r 17a/1
124a/5,124a/7,124a/8(2)
ditreme: Titreme.
d. deġin 86b/8
d. +sin 72b/6,80a/4
d. degindür 90a/1 diz:
d.+den 83b/9,89b/1 dirhemlük: Dirhemlik. 91b/11 diri:
Canlı. 44a/3
Kaval, baldır ve uyluk kemiğinin birleştiği yer. 67a/10, 67b/3, 67b/6 d.+e 45b/3 d.+i 45b/4,65a/7
d.+le 44a/4
d. +inden 46a/9
dirsek(g): Kol ile ön kol arasındaki eklemin arka yanı. 66b/1
d. +ine 37b/1,46b/5 d.+inü 67b/4
d.+i 66b/4
d. +lerin 37b/1
d.+inden 67a/1
d. +üñ 67a/11
dirşürdirşür -: Toplamak,derlemek,bir araya dizdiz-:
getirmek.
Dizmek. d. -eler 120a/11
d. -emez 67a/10 doķın doķ ının-:
d. –ür 82b/7 diş:
Titremek.
Değmek. d. -sa 19a/9
Diş, çene kemiklerine dizili organ. 11b/3, 24a/10, 25a/6, 25b/2, 25b/4, 86a/2, 93b/8, 114a/4, 114a/9,114a/11,116a/1(2) d.+e 115b/11,78b/10,115b/11
doldol-:
Dolmak. d. -ucak 43a/11
doladola-:
d. +ile 26b/7
Dolamak. d. -yalar 42b/11
d. +ler 25b/5, 116a/5
domaldomal-: Dizler bükük baş ileride, çömelmiş bir durum almak. 177
d. -sa 57b/6
94a/5,94b/1,95a/9,96a/5, 96a/9,98a/1,98b/2,99a/9,
domur domurr- : Kesilen yerden kan deri üstüne
101b/1,101b/6,102a/1,
damla halinde çıkmak.
102b/11,103a/4,103a/7,
d. –ursa 51b/7 dögdög-:
103b/1,103b/4,103b/7,
Ezmek.
104a/6,106b/11,107b/3,
d. -eler 12b/11,13a/4,15b/8,
107b/6,108b/1,108b/6,
16b/3,18a/9,19a/1(2),19b/2,
109a/11,109b/11,110a/6,
20a/1,21a/2,21b/8,21b/11,
110a/7,110b/5,110b/8,
22a/2,22a/10,23a/2,23b/9,
111a/3,111a/10,112a/4,
24b/3,24b/6,24b/11,25a/3,
112a/5,112a/9,112a/10,
25a/5,25b/1,25b/3,25b/8,
112b/5,112b/8,113a/1,113a/4,
26a/4,26a/6,28b/7,29a/1,
113b/8,114a/5,114a/8,114b/4,
29b/5,30a/8,30a/11,31b/6,
115a/6,115a/10,116a/3,
31b/9,32a/1,32a/3,32a/6,
118b/5,119a/9,120a/4,120a/8,
32b/6,33a/9,34a/7,35b/10,
120a/9,120a/11,120b/2,
36a/5,36b/5,36b/8,36b/10,
120b/4,120b/7,120b/8,
37a/6,38a/8,38a/11,38b/8,
121a/1,121b/2,121b/8,121b/9,
39a/2,39a/8,39b/3,39b/6,
122b/1,123a/3,123a/10,
39b/7,39b/9,40a/1,40a/4,
123b/2,123b/5,123b/10,
40a/5,40a/11,40b/10,41b/3,
124a/2,124a/5,124a/8
41b/5,42a/3,42b/9,43a/10,
d. –eli 76a/4
43b/10,44a/9,44b/3,45a/8,
d. -esin 49a/10,49b/3
46b/4,47b/10,48a/4,48b/8,
d.-ün
49a/1,49a/2,49b/6,51a/5,
45b/3,69b/2, 69b/3,
69b/4,69b/6
54a/9,54b/9,55a/7,56a/11, 57a/4,57a/5,57a/7,60b/3,
d. -ünmedin 49a/3
61a/9,62b/4,63a/6,68b/2,
d. -üp 18b/5
69a/10,88a/9,88b/8,89a/4,
dögildögil-:
89a/8,89b/10,90a/4,90b/2,
Dövülme işi yapmak. d. -ür 69b/5
90b/8,90b/10,91a/2,91a/6, 91b/2,91b/8,92a/1,92a/6,
dögilmiş: Dövülmüş, ezilmiş.
92b/2,93a/1,93a/6,93b/11,
98a/4,112b/8
178
48a/6,
dökdök -:
Dökmek.
döndön-:
d.-eler 15b/6, 17b/4, 28b/1,
d. –emez 65a/6
53b/2,59a/7,69a/1,69a/5,
d.–er
100a/1,100a/8,107a/4,110a/2,
30a/3,58a/4,70a/10,70b/4,
110a/5,115b/11,117a/3,
75a/5,81b/7,81b/8
119a/1
d. -icek 14b/6
d. -ip 79a/8
d. -mez 70b/1
d. -medin 110b/8
d. -mezise 17b/2
d.–üp 73b/11, 78a/8, 79b/1,
dönmek(g): Dönme. 7b/3
81a/1
d.+e 95a/11
Dökülme işi yapmak.
d.+i 82b/4
d.-e dönderdönder -:
11b/1,52b/1,59a/10,61b/5,
Döndermek.
63a/10
d. -düm 2a/10
d. -üp 52b/8
d. –ür 4a/5,78a/6
d.-ür
16a/11,17a/9,23b/6,
döndürdöndür -:
26b/1,40a/3,44b/9,46a/11,
Döndürmek. d. -e 65a-10
55b/4,61a/6,61b/2,61b/10, 62a/10
döndürmek: Döndürme. 3a/9
d. -mesine 86b/7
dört:
Dört rakamı.3b/11, 4a/5, 4b/4, 10a/5, 23b/8, 36a/5, 45a/7,
d. -miş 105a/1,113b/5
45b/7, 53b/5, 55a/10, 57a/4,
d. -se 11a/10,23a/6,56a/2
59b/11, 69a/2, 88a/4, 90a/1, 91b/11,
dökilmek: Dökülme.
92a/5,
101b/1,
105a/4, 105b/1, 105b/8,
d.+den 21a/9
dökindökin-:
20b/8,29b/11(2),
d. -erse 70b/4
d. -er 94a/3,103a/5,122b/4
dökildökil-:
Dönmek.
106a/4, 106b/2, 117a/11,
d.+dür 47a/10
118b/3
Dökünmek.
d.+i 4b/6
d. -e 13b/6,18a/6,122a/2
d.+ür 4a/11,4b/10,12a/9
179
dörder:
Dörder.49b/5, 56a/11, 99b/11,
dördünci:
d. -an 73b/6
105a/2, 111a/10
d.-ar 4b/1,4b/2, 4b/3,4b/4, 5a/7,
Dördüncü. 2b/5, 3b/4, 4a/2,
8a/9,10b/11,13a-6,14b/3,14b/4,
6a/9, 7b/10, 9b/7, 15a/9,
20b/9,26a/2,49a/6,70a/10,
28a/9, 40a/6, 48b/3, 61a/4,
70a/11,70b/1,70b/6,71b/3,73b/6
76b/8
76a/3,76b/10,78b/5,79b/6,81b/2
on d. 20b/5, 33b/9, 69b/10,
82a/6,82b/4,85a/8,85b/1,85b/6,
101a/7
90a/2,91a/9,95b/2,98a/10,104a/ 8,106b/2,106b/3,110b/10,
yigirmi d. 116a/6
120a/5
dördüncü: Dördüncü. 7b/4
d. -arsa 16a/7
dörpilendörpilen-: Törpüleme işi yapılmak.
d. -ıcaķ 16a/4
d. -miş 95b/5 dut( dut(d t(d)-:
d. -ılur 16b/1,16b/2
Tutmak.
d. -mayınca 14b/4
d. -duķlayın 15b-2 dumaġ: dumaġ:
d. -mış 76a/3
Titreme hastalığı.
d. -up 66a/3
d.+ı 13a/10,17b/10 durdur -:
dutmak: Tutma. 23b-8
Durmak.
d.+maġa 120a/10
d. -a 15b/10,37b/10
dutucı: Tutucu, önleyici. 61b-9
d. -masa 44a/5,59b/10
dutuldutul-: Bir organ veya bir şey hareket
d. -maz 59b/8 dutdut-:
edemez olmak.
Tutmak.
d. -duġına 98a/10
d.-a 24a/2,27a/6,52a/1, 55b/11,
dutulmaķ(ġ): dutulmaķ(ġ): Tutulma.
65b/2,66a710,66b/6,66b/7,
d.+a 61b-9
67a/1,67a/6,67a/7,67a/8,67a/9, 67b/5,114b/5
dutam:
Bir avuçluk. 45a/1,119a/11
d.-alar
duyduy-:
Duymak.
16a/6,17b/5,25a/1,
25b/2,26a/7,30b/6,35a/4,37b/1,
d. -an 2a-8
38a/11,66b/9
180
dübeylā: Bacakta olan bir hastalık.
57a/5,57a/6,57a/8,57a/9,
61b/1
57b/7,58b/1,58b/2,60b/2,
d.+yi 61b/1
60b/3,60b/4,62b/7,63a/8,
dügün:
Düğüm. 55a/9 ( d. yeri)
dükeli:
Hep, hepsi.
63a/11,64a/1,64a73,65a/10, 65b/4,68a/9,68b/1,69a/5,
74a/8, 75b/6,
69a/6,69b/7,69b/8,74b/9,
75b/7
75b/10,83b/1,84a/10,93b/6, 94a/2,94a/10,102a/2,
düriyen düriyen: yen: Türeyen. 33b/10 dürlü:
108a/11,109a/4,110a/6,
Çok çeşitli özellikleri olan,
110a/8,110a/10,110b/1,
çeşit çeşit, muhtelif. 4a/6,
110b/9(2),111a/7,111b/7,
10a/2, 33b/10, 77a/1, 82b/9,
111b/9,112a/4,113b/11
103b-5 dürrāc:
dürtdürt-:
d. -erler 90a/3
(Ar.) Keklik cinsinden kuş, çil ķuşu tura kuşu. 74a/8,74b/1,74b/2 Sürmek, sürtmek.
d. -erlerise 75b/10,84a/10 d. -icek 109a/8 d.-üp
d.-e 65a/10,110b/9
59a/8,69b/9,111b74
d.-ecek 49b/4 d.-eler
19a/2,22b/11,46b/5,
dürtindürtin-:
13a/5,13a/7,13b/5,
Sürünmek.
14a/4,14a/5,14a/7,15a/5,
d.-e
16b/10,18b/3,19b/4,21b/2,
49b/9,49b/11,51a/7(2),
22b/5,23a/8,24a/6,24a/7,
51b/4,110b/1,115a/10
25a/3,25a/5,25a/8,26b/7,
d.-eler
27a/6,28a/7,28b/8,29b/6,
51b/5,51b/6,56b/3
30b/1,32a/7,34b/9,35b/1,
13b/7,18a/5,49a/3,
51a/10,51b/4(2),
dürtündürtün-: Sürünmek.
36a/1,36a/6,36b78,37b/7, 38b/3,39b/4,41a/10,41b/8,
d.-e 56b/9,69a/4,113a/1
42a/11,42b/10,43b/3,44b/5,
d.-eler 51a/11
45a/5,45a/10,46a/1,46a/2,
düşdüş-:
47a/7,47a/8,47b/4,47b/6(2), 48a/3,48a/6,48b/1,48b/10,
Düşmek; azalmak, gücü takatı kesilmek. d. -e 23b/3,23b/4,34a/10
49b/4,50b/3(2),51a/2,52a/8,
d. -icek 23b/4,38b/3
52b/2,52b/3,53b/5,55a/4, 181
d.-er
15b/2,57b/7,65a/11,
116b-1 ( merhem-i e.)
65b/8,77a/11
efāviye:
d. -mezise 23b/4
baharat. 102b/7
d. -miş 81a/1
efsaşįn: efsaşįn:
Evran yavşānı. 84b/7
d. -tügini 21b/6
eftįmūn:
Bağboğan, serent.
d. -üre 38b/2
(bkz. iftįmūn) 15a/1,47b/1,
d. -ürür 14b/8, 38b/2
50a/11,54b/7,57a/11,97a/11 101b/7,104b/9,105b/11(2),
düşmek: Düşme işi.
107a/7,107a/11,107b/6
d.+den 65a/4 düş:
e.+ ı 105a/5
Rüya.
e.+ile 60a/10
d.+ler 7b/9
efżal:
dütsi:
Tütsü. 18a/8
düzdüz-:
Düzmek, hazırlamak. d.-eler
egeg-:
46b/2,123b/2,123b/6,
e.-e 67b/6 e.-mez 67a/10 eger:
-E-
getirilenkelime,şayet.10a/3, 12a/6,14a/2,16a/6(2),20a/5,
ait bir bitki. 120b/11 ( e.
21a/4,22a/11,23a/10,23b/1,
yapraġı) bükülmüş
23b/2,23b/6,23b/10,27a/7,
ipek
28a/3,31a/3,32b/1,35a/2,
iplik.(bkz. Ebrişüm) 38b/7
ebyāż:
Şart anlamını güçlendirmek için şartlı cümlelerin başına
Ebem gümeci gümeci. Ebe gümeci familyasına
ebrişüm:
Düz olan bir şeyi eğik duruma getirmek.
d.–üp 111a/4
Kalınca
Alçak,âdi ve aşağılık kişiler. e.+dür 75b/7,77b/1
123b/10
ebrişįm: ebrişįm:
Yemeklere konulan kokulu
35a/3(2),37b/7,38a/1,41b/7,
(bkz. Ebrişįm) 58b/10
43a/6,44a/5,44a/6,46a/1,
e.+ile 43a/9, 43a/11
51b/8,52b/7,52b/8,52b/10, 54b/1,57b/6,59a/8,60a/2,
Beyaz; akça; parlak; daha
60a/6,60a/7,61b/7,62a/4,
parlak. Sefid olan.
62a/6,62b/7,62b/10,63a/9,
182
63b/1,64a/4,64b/2,64b/5,
120a/10,120b/1,120b/2,
66a/1,68a/1(2),68b/8,
120b/3,120b/5
69a/11,82a/1,82a/9,90a/6,
egilegil-:
ekhel:
111a/4,112a/1
tarafındaki
Bir yana doğru eğik duruma
50a/10,51b/9,52a/7,52b/8,
gelmek.
56b/5,63a/4,70a/4
e. -ür 17a/10,17a/11,67b/7 egir:
Kasıkotu, hazambel
ekrį:
karın
49b/2 ( e.-
ekser:
Genellikle 24b/9,56a76
sağaltmada kullanılan ilaç
eksileksil-:
Azalmak,az duruma gelmek e. -üp 29a/6,
Vakit geçirmek, beklemek,
e. -ür 17a/2,31a/6,43b/7 eksük ol ol--: Eksik olma.
dinlenmek.
e. –maz 38b/11
e.-ür 59b/8,78b/6 eksüz:
Tane ya da toz halindeki bir şeyi serpmek; yemeğe tuz, biber
vb.
(?) e. -de 67a/2
şeyleri
e. -den 60a/4
ekmek.(bkz. ekele-) e.-esin 59a/11,64b/5,64b/7, 65a/1 ekeleekele-:
(?) Bir bitki.
damar.
ağrısını
kalmak, oyalanmak, durup
ekek -:
ana
fulful)
azakeğeri,
108a/11,122b/6 egleneglen-:
(Ar.) Orta damar, kolun iç
eñlik:
Kökü kızıl ot. 119a/11
ekşi:
Sirke veya limon tadında olan.Tatlı olmayan. 81a/2
Tane ya da toz halindeki bir şeyi serpmek; yemeğe tuz,
e. balġam 7a/7
biber vb. şeyleri ekmek.
e. elma suyı 96a/1
(bkz. ek-)
e. enār 14b/7
e.-r
e. nār ķabı 25a/7, 25b/6,
18b76,20b/4,21a/3,
21a/6,26a/7,39b/8,41b/3,
25b/8
41b/6,53b/6,55a/10,59a/3,
e. enār suyıyla 28b/4,35b/9,95b/1
59a/6,61a/3,64a/4,64a/7, 64b/3,93a/8,93b/9,119b/11,
e. ħamır 39a/1,112a/6,112b/5
120a/3,120a/4,120a/8,
e. nār 30a/2 183
e. nār suyı 96b/8, 99b/2
109b/2,116b/6,118a/3,119b/1,
e. nār toħumı 107b/5
121b/10 elma:
e. nesnelerile 73b/4
Elma. 81a/9
e. ŧaǾām 16b/5, 43b/3
e. şarābı 28b/5
e. ŧaǾāmlar 29b/7
e. suyı 96a/1
e. ŧaǾāmlardan 10b/3,40b/1,46b/6
e.+yla 92b/ 2
e. +dür 81b/2
e. +yı 95a/9
e. +si 81a/4, 81a/11
emem-:
Emmek.
e. +siyle 95a/4
eme(bil)eme(bil)-: Emme imkânı veya olasılığı bulunmak.
ekşiekşi-: Ekşi duruma gelmek.
e. -mez 24b/7,24b/9
e. -r 31a/7 el:
emcek:
Kolun bilekten parmak uçlarına kadar olan, tutmaya ve iş
e. +inde 54b/10 (Ǿavrat e.)
yapmaya yarayan bölümü.
e. +inüñ 27a/11 ( e. üstinde)
e.+de 50a/7,64a/10,64a/11
emir:
İş buyurma;
buyurulan şey;
e.+e 23b/2,62a/5,62a/6
madde, husus, hâdise.
e.+i 51a/1,65b/7
e.+de 8a/6, 8a/10, 13a/10, 14b/11, 16b/3, 18a/3, 18b/10,
e. +in 12a/5
20b/9, 21a/9, 26b/1, 35a/2,
e. +inüñ 27b/5,37b/2,37b/3,67a/9,
35b/6, 36b/3, 41a/2, 44b/11,
e. +iyle 67a/2,67b/5
45b/4, 46b/2, 49a/7, 51b/9, 64b/1, 69b/7, 70a/4
eleele-: Elek yardımıyla ayıklamak veya incesini
kabasından
emlec:
ayırmak,
Emle, amla bitkisi. 88b/5, 104b/11
elekten geçirmek.
elli:
Meme. 63a/1,63a/2,63b/3
e.-yeler 101b/1,102a/1,112a
emlecit:
/9, 120a/8
emmek(g):
(?) Bir bitki. 88a/1 Dudak,
dil
ve
soluk
Elli rakamı. 40a/11, 105b/7,
yardımıyla bir şeyi içine
109a/2,
çekmek, somurmak. e.-e 63b/2 184
emrūd:
Armut. 81b/1
engerek:
emzüklü:
Süt emziren. 10b/6
köşeli, rengi siyah veya siyaha yakın, taşlık ve
e. +ye 77b-8 emzüremzür -:
güneşli yerlerde yaşayan
Kadın veya dişi hayvan,
zehirli bir yılan. 68b/5
memesindeki sütü yavruya
encübār:
vermek.
İncir.
enin:
95b/8,98b/5,
eñse:
e.+i 35b/10, 61a/8, 97b/2, 112a/5
enverse: sarılarak
erbaǾ: erbaǾ:
Dört. 90a/2,33b/7,69a/5
erit(d) erit(d)-:
Eritmek,katı halden sıvı hale
sudan yararlanılan bitkidir.
getirmek.
Çıyancık, kurt pençesi,yılan
e. -e 74a/2
kökü isimleriyle de anılır.
e.-eler
32b/11,44a/11
27a/5,29b/5,36b/7,
42a/4,45b/11,56b/1,68a/11,
Vücut, beden, boy bos.74b/6,
94a/6,95a/9,112a/11,112b/2,
84b/11,85a/1,86a/3
113a/5,116b/4,116b/7,117a/3,
e.+a 85a/9
117b/4,118a/3,118b/6,119a/5,
e.+ı 85b/9
119b/6
e.+lardan 79b/10,86b/6
e. -ür 86a/2,91a/4
e.+lardur 3b/5
erişte:
İnce ince kesilip kurutulan hamur.
e.+ları 82a/10 enf:
Bacakta olan dübeyla hastalığı. 61b/6
Irmak kenarlarında yanıdaki yetişir,bubitkinin kökündeki
endām:
Boynun arkası. e. +sinden 12b/8
e.+ile 82a/9
ağaçlara
Acı ve sızıdan inleyiş. e. +leri 43a/7
104b/1,105b/6,106a/8,121a/5
encübār:
Kurt pençesi de denilen bitki. 32b/11,44a/11
e.-ür 15a/4,18b/2,20a/3,24a/5 encir:
Engerekgillerden, başı üç
e. +yile 11b/11 (tuzsuz e.)
Burun. Koku ve teneffüse mahsus âzâ. 6a/5
eriştecük: Eriştecik. 24a/9
185
erkān:
(Ar.) Esaslar, destekler 3b76,
e.-er 12a/10,12b/1(2),12b/2
20b/10
eski:
e.+dan 3b76
çok zaman geçmiş bulunan,
e.+ı 4a/5
yeni karşıtı. 9a/8,22b/5,39a/3, 55a/11,59a/3,59a/11,64b/7,
e.+dur 3b/4 erlik:
64b/10,69b/3,73a/11,76a/1,
Erkeklik. 78b/7
94a/9,115a/11
e.+den 16b/2,36b/2
e.+si 82a/5
erlik suyı: Meni.
esnemek: Esneme. 6b/11
e.+n 71a/9, 72a/3, 72a/5,
e.+den 66a/6
72a/11, 73a/10, 74b/4, 77a/1
esrār:
e.+na 73b/5 erük:
81b/3, 97a/6, 100a/9, 104b/5,
uyuşturucu etkileri olan bir
105a/3, 105a/10, 105b/5
madde. 120a/7 eşek:
Atgillerden, uzun kulaklı binek ve hizmet hayvanı, merkep, karakaçan,
uzun
kulaklı.
e. şarābın 12b/10
24a/7,27a/8,68a/10,76a/2
(?)
e. +üñ 15b/5 et:
Et. 9a/2, 23a/9, 24a/8, 25a/9,
Eski zamanlardan rivāyet ve
30a/5, 39a/3, 61a/10, 64b/4,
hikāye edilegelen bilgi ve
64b/11, 75a/8, 115a/11
haberlerin neticesi.102a/8
e.e. 5b/8
Esen olma durumu, sağlık,
e.+de 59b/8
afiyet,
sıhhat,
selamet,
e.+den 4a/8,19a/4,19a/5,46a/2
hastalık karşıtı.
e. +dür 19b/7
e. +ile 112b/4 eses-:
göre
uyarıcı, sarhoş edici veya
e.-düķden 62b/8
esenliġ: esenliġ:
miktara
32a/10, 35a/5,
Erik.
e.suyıyıla12b/11,32b/2,72b/3
Ǿeśare: Ǿeśare:
Hint kenevirinden çıkarılan ve kullanılacak
e. aġacı 47a/6
erünerün-:
Çoktan beri var olan, üzerinden
e.+i 74a/9
Hava bir yönden bir yöne
at e. 73b/4
akmak, rüzgâr olmak.
186
balıķ e. 73a/10
e.+iyle 15a/2, 34b/5, 35b/8,
bedinüs e. 73b/9
79a/11
bıldırcın e. 74a/7
e.+lerde 73a/2
buzāġu e. 73a/7
e.+lerden 73a/2
deve e. 73b/6
e.+leri 24a/11, 25a/6, 61a/3, 72b/11
durrāc e. 74a/8
e.+lerin
geyik e. 73b/3
85b/3,
93a/7,
114a/11, 116a-1
gögercin e. 74b/6
etet-:
keklik e. 74b/3
Bir işi yapmak. e. -mişlerdür 6a/2
ķoyun e. 75a/4
etlü:
ķuzı e. 50b/5,51b/10,73b/1
Etli. 25a/9,60b/9,63a/4
etmek(g): Ekmek.12a/4,15b/10,35b/9
oġlaķ e. 50b/4,73a/8
e.+i 34b/6
serçe e. 75a/1
e.+ile 87a/6
sıġır e. 73a/5
ev:
şişek e. 73a/1
Ev, hane. e.-e 14a/9,15a/6,17b/1
tavuķ e. 74a/5
evlā:
Daha iyi, birincisi,başta
ŧavşan e. 73b/7
gelmesi
teke e. 73a/4
29a/11 evrām:
e.+ile 33b/8,52a/2
lâzım geleni.
Veremler, vücudda hasıl olan yumrular, şişler.
e.+in 116b/11,119b/9
69b/6
e.+den 73a/9,74b/2
e.+lara 79a/9,116b/5
e.+ine 73a/8
e.+ları 53b/9,112b/1
e.+ini 70b/7
evren yevş yevşānį: ānį: (Ar.) pelin otu, acı pelin,
e.+inüñ 73a/2
birleşikgilleden
e.+iyile 51b/11
hekimlikte de kullanılan acı
ıtırlı
bir
30a/6,34a/2,68a/7 187
bitki.
evride: evvel:
Karaciğerden biten toplar
36a/10, 46b/11, 58b/4,
damar. 6a/1
70b/11, 71a/1
(Ar.) İlk, birinci, ilkin,
e. +kiden 54a/2
ilkönce. 4a/4, 12b/8, 13b/5,18b/1,22a/6, 23a/7,
24a/4,
24b/1,
eyegü:
Kaburga kemiği. 5a/9
eyle:
Öyle,
eyleeyle-:
28b/11, 30b/5, 41a/11,
getirmek.
47a/7, 47a/11, 50a/10,
e. -di 4a/7
50b/11, 53a/5, 54a/7,
e. -mese 43b/9
55b/6, 56a/7, 56b/5, 60a/9,
e. -meye 68b/10
60b/8,
61a/6, 61b/3, 62b/2,
e.-r 9a/5,9a/6, 14b/10,
63a/4, 63b/10, 67a/4,
71a/4,71a/7,71a/10(3),
69a/8, 105a/6
71b/2,71b/7,71b/10(2),
e.+i 3b/4
72a/4,72a/7,72b/7,72b/4 73a/10,73b/3,73b/4,
e.+inde 14a/1
evvelki:
Demek, yapmak, …hale
41b/1, 41b/10, 47a/2,
58a/6,
2a/8,
64a/4,95a/5,95b/7
27b/1, 27b/5, 28a/11,
evvel emir:
öylece.
73b/7,74a/5,74a/9,
(Ar.) Her şeyden evvel,
74a/10,74b/3,75b/3,
işin başlangıcında.
75b/4,76a/2,76a/7,
e.+de
76a/11,77a/1,77a/3,
8a/6, 8a/10,
13a/10, 14b/11, 16b/3,
77a/5,77a/6,77b/2,78b/1
18a/3, 18b/10, 20b/9,
78b/9,78b/10,79b/4,
21a/9,
35a/2,
79b/11,80a/3,80a/11(2),
35b/3, 36b/3, 41a/2,
80b/2,80b/6,84a/9,85a/1
44b/11, 45b/4, 46b/2,
85a/9(2),85b/3,85b/6,
49a/7, 51b/6, 54b/1,
85b/10,86/-6,87a/4,
69b/7, 70a/4
87a/5,89a/6
(Ar.) İlk olan, önceki,
e.-ye 11a/5,12a/3,35a/9,
evvelki.3a/5, 3a/7, 5a/5,
46a/3,93b/6,120b/3
6b/9, 8b/10, 26b/11,
e.-yeler
26b/1,
102b/6 188
31a/8, 61a/9,
eyü:
e.-yüp 4a/5,18b/4,26a/5,
e.-ildügin 27a/7
26a/6,29b/3
e.-üp 20a/3,24a/6,31a/2,
İyi.
73b/2,92b/8,
35a/6
97a/1,97b/2 e. eyle- 71a/10 e.+dür
-F-
44b/1,52b/7,
57a/10,73a/7,73b/6, falġam falġamūnį: ġamūnį:
78b/4,81b/2,84a/4,84b/1
ve yanıklar. 61b/7
86b/7,87a/2,89b/8,91a/4 96b/5,106a/3,115a/11,
fālic:
(Ar.) Yarım inme, vücudun yarısına inen inme, felç.108a/10
faśd:
(Ar.) Damarı kesmek yoluyla kan alma. f. +ı 11b/5
fāsid:
(Ar.) Kötü, fena, yanlış,
117b/2 e.+dürler 71b/8 e.ol- 19b/4 e.-si 9a/8,80b/3 ezez-:
Deri altındaki iltihaplar
Üstüne basarak veya bir
bozuk. 84a/7
şey arasına sıkıştırarak faśl:
yassılaştırmak, biçimini
(Ar.)
Bölüm , kısım.
değiştirmek.
3a/7,58b/2,58b/3
e.-eler
f.+a 2b/2, 3a/4, 3a/6,
13a/1,13a/2,
15b/11,18b/3,19b/3,
5a/4,
23a/8,24b/3,25b/2,25b/9
46b/10, 58b/3,70b/11
26b/3,28b/2,32b/3,
f.+da 58b/2
33b/5,35a/8,40b/9,41b/8
12b/4,
36a/9,
f. +ı 10a/5
51b/3,52b/5,53a/7,53a/8
f.-ında
53b/5,56b/8,58a/11,
3a/10,5a/2,5a/11,5b/11, 10a/6,26b/11
61a/1,61a/2,63a/7,73b/8 83b/1,90b/9,92b/4,94a/2
f.-da
98a/9,99a/5,104a/6,
10,27a-9,36b-1,47a-9,60a-8,72b-
104b/9,105a/8,105b/3,
11
106b/6,109a/4,114b/6, 114b/8,115a/3,120a/8
189
ikinci f. 7a-4,9a-3,13b-
üçünci
f.
3b-7,7a-10,8b-1,9a-
on bişinci f. 21a/7,34a/11,56a/4,
6,14b-8,28a-1,38a-3,48a-7,60b-
104a/9
4,75a-10
on altıncı f. 21b/5,35a/1,56b/11,
dördünci f. 4a-2,6a-10,7b-4,9b-
106b/7
7,15a-9,28a-9,40a-6,48b-3,61a-
on yedinci f. 22a/4,35b/2,57b/1,
4,76b-8
107b/8
beşinci
f.4b-5,6b-4,10a-5,16a-
on sekizinci f.
2,28b-10,41a-6,49a-4,61b-1,80a-
23a/4,58a/1,
109b/5
6
on ŧoķuzuncı f. 24a/3,111a/8
altıncı f.4b-10,10b-5,16a-10,29a-
yigirminci f. 24a/10,112b/9
7,42b-2,50a-2,62a-1,82b-8
yigirmi birinci f. 25b/11,113a/9
evvelki f.6b-9,8b-10,36a-10,46b11,58b-4,70b-11
yigirmi ikinci f. 26a/10,113b/11
yedinci
yigirmi üçünci f. 114b/10
f.
11a-2,16b-10,29b-
9,43b-5,50b-7,62a-9,87a-8
yigirmi dördünci f. 116a/7
sekizinci f.
yigirmi beşinci f. 119b/8
11a-5,,17a-7,30b-
2,44b-7,51b-7,63a-1,90a-8
yigirmi altıncı f. 1120b/6
ŧokuzuncu f. 11b-4,17b-10,30b-
yigirmi yedinci f.122a/3
9,46a-6,52a-3,63b-6,91a-8 onuncı f.
fātih:
11b-9 ,18a-10,31a-
Tezhir eden 95b/7 (şarāb-ı f.)
fayide: Fayda.
5,46a-10,52b-11,64a-8,94b-5 on birinci f. 12a-8,18b-7,32a-
f. ider 72b/9,77b/4,78a/5,80a/2,
8,53b-9,65a-3,97b-8
82a/3,85a/5,85b/7,86a/10, 86b/11,90a/10,94b/7,96a/1,
on ikinci f. 19a-7,32b-10,54b-
96a/4,96b/7,97b/1,98a/11,99b/9
4,68b-3,99a-7
99b/11,100b/2,100b/11,102a/4,
on ücünci f. 19b/6,33b/2,55a/1,
102a/5,103a/3,106a/8,106a/11,
69b/1,100a/4
111b/10,115a/3,115a/4,116a/9,
on dördünci f 20b/5,33b/8,55b/3,
122b/4
69b/11,101a/7
f. +si 72b/10,90a/1
190
fayķarā:
fażalat:
(Yun.) Felç, sar’a, cüzzam ve sağırlık gibi bir çok hastalıkta ilaç olarak kullanılan bir grup macuna verilen genel ad. ( bkz. ayārįc-i fayķarā) 33b/5 f.+yıla 15a/1,16b/3,22a/6
f. +in 123a/8, 123b/1 ferfiyūn:
(Ar.) Sütleğen otu ve bunun zamkı.ferbiyon, şebrem. 16b/9, 36b/6, 46a/1, 47b/9, 87b/3, 94a/3, 108a/10, 114b/3 (Ar.) Piliç. 28b/3,29a/2,
ferrūc:
Necasetler,pislikler.
30a/2,45a/11
f. +ı 87a/3
f.+ı 31a/8
f. +den 114b/2 fażilet:
f.+ile 38b/4, 41a/4, 44a/10,
Değer; meziyet, iyilik, ilim ve
51b/11
iman, irfan itibarı ile olan
fesād:
yüksek derece.
f.-a virmez 80b/10
f. +in 89b/7 fažla:
feslegen:
Gereğinden,alışılmıştan çok,
güzel kokulu, beyaz veya
f. +ları 91a/4
pembe çiçekli, bir yıllık ve otsu
(Ar.) Anlama, anlayış.
bir
fetaķ:
fehūś eyle eyle--: Ayırtmak,ayıklamak
ferah:
ferc:
bitkisi,
reyhan.
Kasığı
şişmiş olan kimse.
42b/3(2), 111a/9
f. –r 85b-3,
felc:
süs
120b/4
f. +i 74a/9,74b/3
felāsıfa: felāsıfa:
Ballıbabagillerden, Akdeniz ülkelerinde yetişen, yaprakları
aşırı olan, ziyade;fazlalık.
fehm:
(Ar.) Bozukluk.
fetil:
(Ar.)Fitil,
derin
yaraların
(Ar.) Hastalıklarda kullanılam hamur kıvamında ilaç.88a/11
tedavisinde, yara içine salınan
Felç, inme.
11b/1,22b/5,38b/11, 62b/8
steril
16a/10, 17a/5,
gazlı
bez
şeridi.
74b/6
f.+e 22b/11,55b/9
f. +i 16a/10
f.+i 63a/11
Gönül açıklığı, sevinme.
f.+ile33a/7,38b/2,39a/11,61b/5,
f. ider 83b/9
63a/10
f. eyler 89a/6
f.-in 39a/3 feyķara: (bkz. ayārįc-i f.)
(Ar.) Dişilerde tenāsül âleti, avret yeri. 191
fınduķ: fınduķ: Fındık.
40b/1,55a/3,61a/1,
ġafil:
62a/2,82a/5,111a/4 fiǾil: fiǾil:
filūrį:
iyi düşünmeyen,
uyanık olmayan. 65a/9
İş, kār, emel.
gāh:
(F.) Zaman. 16b/1
f. +dür 15b/4
ġalebe:
(Ar.)
Üstün gelmek, galip
f. +i 10a/2
olmak.7a/1, 99a/8
f. +ine 83a/9
ġ. -i śafrādan 35a/1
f. +ü 83a/8
ġ. +sin 82b-/4
(?)
ġālib:
63b/9
fiǾl fiǾlǾl-ĥāl: (Ar.) Muhakkak, hemen, derhal. 19a/10, 68b/9
ġalįž: ġalįž:
93b/10, 124a/1 (Ar.)
Biber.
(Ar.) Daha kuvvetli, üstün gelen, yenen. 6b/10,7a/5, 7a/11,7b/3,7b/5 ġ. +liġine 8a/5 ġ. +ise 44a/5
firengį: (F.) Avrupa ile ilgili, Avrupai.
fulful:
Dikkatsiz,
(Ar.) Yoğun, kesif, yapışkan. 27a/1,75a/7,117b/10
21b/10,29a/8,
36b/4,49b/2,86a/5,87b/6,89a/11
ġ. +dür 73a/6
90b/1,90b/7,91a/5,94a/4,110a/2
ġ. +i 17a/2
112b/11,114a/8,114b/3,123b/2,
ġ. +leri 76b/11
124a/5 fulūniyye: (?) Bir tür ilaç. 33b/7 fustuķ:
Fıstık. 109a/10 (f. içi)
fuvāķ:
Hıçkırık. 30b/9,30b/10
ġarġara:
(Ar.) Suyu, ilacı veya içilen herhangi bir sıvıyı ağızda çalkalama; mazmaza. 52a/10, 114a/3, 114a/4, 114a/6, 114a/8, 114a/11, 114b/2, 114b/5, 114b/7, 114b/9 ġ.+yı 114a/1
ġārįķūn:
(Ar.) Katran köpüğü, çayır
fülūniyāne: (?) f.-leri 87a/9
mantarı
yenilebilen
mantarların
genel
adı.
107a/10
-G-
ġ. +ile 105a/7 ġavġā: ġavġā: (F.) Döğüşme, kavga, vuruşma. Gürültü. harp. 9b/9 192
Savaş,
muhârebe,
ġāyet: (Ar.) Çok, fazla, son derece.
g.+ye 48b/10
21a/2,31a/9,44a/8,49b/2,57b/6,
g.+ye dek 48b/10
58a/5,80a/10,82b/6,91a/4,92b/5
geçürgeçür -:
95b/1,102a/6,108b/5,110b/5,
takmak.
117b/1
g. -eler 20a/11,38b/7,58b/11
ġ.+de 124a/2, 124a/9 ġayrı: ġayr ı:
g. -ür 76a/8,85a/6
(Ar.) “-sız”, “değil”, başka.
gegirgegir -:
3b/6, 4b/8 gebere: geber e:
olan, halk
gebere
olarak
gazı
g.-dürligin 78b/6 gegşet(d)gegşet(d)-: Gevşetmek.
egemen olduğu bölgede yetişen bitkidir. 35b/10,36a/4
g.–ür 76b/1
gitmek; geçmek,
iyileşmek;
gegşek:
bağırsakları
gelgel-:
bozulmak. 31b/1
Gevşek. 54a/5 Akmak, dökülmek; toplanmak birikmek;
gelmek,
g.-diyise 66a/1
kaynaklanmak
g.–e 39b/7
kıvamını
geçmek, bulunmak;
bulmak;
geçmek,
ulaşmak.
g.–er 31a/8
g.-dügine 91b/5, 109a/7 109a/7
g.–erise 53b/7
g.-en 17b/5,18a/2,40b/4
g.–erse 66b/2
g.-icek 20a/4
g.–ire 87a/10
g.-ince 115b/3,116a/11
g.–se 101b/8
g.-mesini 72a/8
g.–tügin 91a/9
g.-meye 25a/5
geçmek geçmek(g): k(g): Geçme.
g.-mez 69b/4
g.+i 99b/1 gece:
midedeki
g. -ür 31a-/7
adlandırılan, Akdeniz ikliminin
geç(c)geç(c)-: Geçmek,
Geğirmek, çıkarmak.
Asıl adı kapari arasında
İp ve kıl cinsinden şeyleri
g.-mezise 57b/6, 62a/6, 63b/2
Genellikle saat 22'den itibaren gün ağarıncaya kadar geçen
g.-miş
süre, tün, şeb. 88a/7
88a/10,88b/9,89a/4,89a/9,89b/2 193
32a/3,74a/11,87b/4
89b/11,90a/5,90b/3,91a/7,
getürgetür -:
100a/11, 122a/5
çıkartmak; kıvama getirmek;
g.-se 5b/3,114b/11
Ǿaķde
g.-ürse 23b/2, 33a/4, 62a/5
uyumasına yol açmak; sıhat
Genç. 10b/6,10b/10
getirmek,iyileştirmek; iştahlandırmak. g.-e 37b/4, 120a/3
buğday ya da arpa. 76b/9
g.-eler
gender: Toplumsal cinsiyet.
36a/4, 88a/3, 90b/9
91a/2, 94b/2, 94b/10, 95a/3,
g.+e 121a/11
95a/10, 95b/3, 95b/6, 95b/9,
gerek: Gerekmek, lāzım olmak.
96a/3, 96a/7, 96a/10, 96b/4,
g. 3a/8, 3a/9, 10a/8, 10a/9,
96b/6, 96b/9, 97a/2, 97b/7,
10a/10(2),
98a/3, 98b/3, 98b/8, 99a/3,
10a/11,
10b/1,
10b/8, 12a/3, 16a/5, 16a/7,
99a/10,
18a/3, 21a/10, 21a/11, 24b/2,
117a/7, 122a/7
28a/5, 28b/11, 30a/1, 30a/2,
g.-mege 109a/7
31a/1, 31a/2(2), 41a/8, 41b/10,
g.-ür
44a/4, 44a/5, 44a/6, 45b/5,
100b/8,
101a/5,
9a/5, 71b/5, 72a/11,
72a/3 74a/10, 74b/1, 76b/3,
45b/10, 54a/7, 69b/5, 71b/5,
76b/5, 77a/4, 77a/5, 77a/6,
84b/1
80b/11, 81a/7, 82a/4, 83a/4,
g.+dür 63b/4
83b/7, 83b/8, 84b/10, 85a/8
g.+se 14a/9,14b/10,15a/6
85a/10, 85b/5, 95a/1, 96a/9
Gergin duruma gelmek.
100b/11,
117a/1,
117a/4,
117a/8
g.-e 47b/2 g.-ür 70a/3 gerinmek:Gerinme. 6b/11 gerinmek: gerü:
çıkarmak,
boşaltmak; uyku getirmek,
gendāne:Dibekte dövülerek yeek yapılan gendāne:
gerilgeril-:
getirmek
(düğümlemek);
g.-üp 38a/1
genç:
Meydana getirmek,meydana
Başka, gayrı, yine tekrar, bir daha, artık. 59a-4
gevde:
Gövde. 7a/5
gey:
Pek, çok, sağlam. 55a/9,62a/4
geyrek:
Yumuşak kemik, kıkırdak; eğe kemikleri. g.+ den 4a/9
194
geyik: gezgez-:
Geyik, yırtıcı olmayan dört ayaklı hayvan. 68a/9, 73b/3, 91a/10, 107b/5, 116a/3 Gezmek,dolaşmak.
g.-rek 97a/9 giciyük: giciyük Kaşıntı,
g.+yügi 75b/3, 103a/10, 105b/5 erken olmayan. 7a-8, giç(c); Geç,
(Ar.) İnsanı besleyen maddeler.
71a/7, 71a/8, 71b-4, 72b/4,
34b/5, 35a/4, 35b/8, 50b/4,
77b-11,
81b/2
g. g. 8b/5
ġ.+lar 56b/6
g.+dür 73a/6
ġ.+sı 43a/4
g. kal- 16a/6
ġ.+sında 74a/11
g. ol- 73a/4, 75b/6, 76b/9,
ġ.+yı 34a/2,80a/5
77b/8, 78a/2, 81b/3
Gibi. 7b/9, 9a/1, 9a/2
giçgiç-:
g.+dür 45b/6
Gece.
giçen:
34a/4, 40b/1, 43b/11,
92b/10, 122a/10
56b/3, 57a/5, 70b/6, 77a/6, 79b/9, gidgid-:
90a/11, 94b/1, 97b/2, 98a/1, 109b/1,
kendinden geçmek. g.-e 22b/7, 28a/6, 34a/10,
g.+den 19a/2
34b/9,
35a/11,
41b/6,
50b/1, 59a/10, 108b/3,
Kaşınmak, uyuz hastalığına tutulmak.{gicişmek, gircimek} g.+yü 41a/11, 53a/11, 63b/8
109a/3, 109b/3 g.-eler 49a/3
g.+yüne 123b/7 gicigici-:
Akmak; gitmek; kaybolmak, geçmek, geçip gitmek;
115a/10,
115b/2, 122a/2, 123a/1
gici:
Geçen. g.+e 87b/7, 88b/10, 92a/3
44b/10, 47b/5 ,48b/1, 51a/7,
102a/10,
Geçmek. g.-en 76b/10(içden g. ķanı)
g.+nüñ 8b-3 gice:
78a/9, 78b/6, 82a-6
87b-10, 100a-5, 108a/7
ġ.+dur 80b/4
gibi:
hastalığı.
51a/11,78b/1
g. -er 59b/8 ġıdā: ıdā:
uyuz
g.-er 16a/4, 42b/6
Gicimek, kaşınmak.
g.-icek 38b/1
g.-r 7a/4, 51b/9, 56b/4
195
gidergider -:
Gitmek, kaybolmak, geçmek, geçip gitmek; hastalıktan
g.-e 37a/10, 49b/8, 51a/7, 56b/9, 67b/6
kurtulmak; çıkartmak.
g.-eler 51b/3
g.-e 74a/4, 78a/8
g.-er 41b/11
g.-eler 43a/9, 59b/4
g.-medü 33a/8
g.-imez 20a/7
g.-meye 9a/10,14a/9,15a/7
g.-üp 71a/4
g.-ür 65b/9
g.-ür
72a/11,
72b/6,
72b/8,
75b/3,
76a/9,
77a/2,
78a/7,
79a/1,
79b/9,
79b/11,
80a/1,
80a/4,
80b/7,
81a/5,
84a/5,
84b/11,
86a/5,
87a/3,
88a/11,
88b/4,
93a/4,
93a/9,
94b/11,
95b/11, 99b/2, 99b/8(2),
girmek:
Girme. 10a/7
girü:
Geri. 17b/9, 22a/1, 22a/2, 25a/9, 35a/4, 43a/5,48a/2, 48b/11, 49b/10, 51a/7, 53a/3, 66a/5, 76a/5, 94b/9, 100a/8, 103b/2, 108a/9, 108b/2, 109b72, 110b/9,117b/11, 118a/7(2), 119a/6
gitgit-:
Gitmek, kaybolmak, geçmek, geçip gitmek. g.-meye 94a/7
110b/6, 112a/3, 112b/10, 114b/11
g.-mezise
gidermeķ(g): gidermeķ(g): Giderme.
33b/6, 42a/2,
54a/11
g. +e 98b/4
göbek(g):
g.+e 30b/5
Göbek, karın ortasında bulunan çukurluk , sürre. 32b/11, 87a/6, 88b/11, 92a/2, 93a/3, 97a/1,96b/9, 122a79 g.+e 2b/10, 26b/10
giñ:
Geniş. 9a/8
g.+ine 30b/1,33a/10
girgir -:
Girmek,yıkanmak;girmek,
gileydin:
(?) 31a/8
gilindir:
Küçük toprak testi.
yerleşmek;
gögercin:
dışarıdan
Güvercin. 21b/1, 35b/11, 74b/5, 112a/6
içeriye girmek; katılmak,
gögergöger -:
ilave edilmek; giymek;
Gök rengine dönüşmek. g.-ür 81b/2
oturmak.
g.-mez 69a/2
196
gögerdgögerd-: Gök rengine dönüştürmek.
gökcek:
75b/3, 84b/6, 90b/5, 104a/3,
g.-ür 15b/3,16a/4
116a/1
gögis: Göğüs, boyun ile karın arasında, solunum ve dolaşım organlarını kapsayan vücut bölümü sadır. g.+i 72b/2
gökçil:
Mavi gibi, mavimsi renk. 63b/5
gölge:
gögüs: Göğüs, boyun ile karın arasında, solunum ve dolaşım organlarını kapsayan vücut bölümü sadır. 72b/9, 82a/8, 92b/10, 95b/4, 96a/8, 97b/9, 98a/6, 98b/4, 99b/10, 107b/9 g.+de 27a/2
Gölge. g.+de 20a/2, 49a/11, 93a/2, 103a/7
gömgöm-:
Gömmek,yerin altına koyup üzerini toprakla örtmek.
g.+dedür 97b/11
g.-e 16a/1
g.+den 2b/10, 26b/9, 98b/4
g.-eler 31b/5, 39b/2, 42a/1
g.+e 71b/6, 72a/4
göñül:
g.+i 79a/7, 80a/9, 82a/8,85b/1,
göñül göñül döndön-: Midesi bulanmak.
Gönül, yürek.
95a/1, 103b/8
g.-er 29b-11; g. (-i) 70a/10
g.+in 63b/1
g.- erse 70b/4
g.+ine 27a/6
g.-derür 78a/5
g.+ini 65b/10
g.-i 79b/10, 83b/9, 85a/9,
g.+te 60b/7
89a/6 göñül dönmek: Midesi bulanma. 7b/2
g.+üne 60a/4
g.+(ġ)i 29b/9, 82b/4
gögüz: Göğüs, boyun ile karın arasında, solunum ve dolaşım organlarını kapsayan vücut bölümü sadır. 12a/2 Mavi, yeşil, mor, morarmış. gök:
g.+(ġ)e 95a/11 g.+(ġ)in 84a/5 görgör -:
18a/8, 46a/7, 58a/4,68a/4,76b/8 gökçe:
Göğe kadar. 14a/11, 63b/4,
Mavi gibi,
Görmek. g.-eler 59a/2, 62b/9
mavimsi renk.
g.-en 87a/11
53a/10,64a/10
g.-esin 23b/7 g.-me 100a/7 197
göringörin-:
g.-medük 39a/9, 45a/11
göynügöynü-:
Görülür duruma
göynümiş: Yanmış. 52a-4,72b-7,91a/10,
gelmek,
görülür olmak, gözükmek.
107b/6, 116a/2(2)
g.-ür 62b/10 götürgötür -:
Taşımak,
göynümek: Yanma. ulaştırmak veya
g.+den 50a/3, 50b/9, 57a/1,
koymak.
60a/9
g. -e 123a/2
göyü göyün-:
Yanmak.
g.-ene43b/11,44b/3,123a/11
g.-miş
g.-mekden 42b/4
116a/2, 119b/11
19b/10,
İnsan bedeninde baş, kol ve
g.-eler 25a/2,48a/3
bacaklar
g.-ür 76b-7
dışında
25b/7,
göyündürgöyündür -: Yakmak.
g.-ür 84a/8,86a/1,119a/10 gövde:
Yanmak.
kalan
bölüm. 50a/5
göz:
Göz,
görme organı; ayn.
g.+de 48b/5,64a/11,110b/2
2b/8, 7a/3, 17a/11, 18b/3,
g.+den 79b/6, 86a/2, 97a/4,
19a/8, 21b/5, 21b/6, 24a/4,
102a-10
53a/2, 75b/10, 77a/5, 79a/6, 97a/3,
g.+si 8a/5, 8a/9, 10a/3,
101b/2,
112a/1,
123b/3, 123b/6, 123b/10,
53a/4, 55b-6
124a/3
g.+sine 16b/8, 34b/9, 35b/1,
g.+den 100b/1
50b/2, 50b/3
g.+e
g.+sinün 10a/2
12a/1,
18a/11,
18b/5(2), 19a/11, 19b/4,
g.+ye 74b/4
20b/5, 79a/2, 79b/1, 83b/7,
g.+yi 9a/5, 75b/10, 73b/2,
84a/1,
75b/8,
124a/2
79b/11,
85b/1,
86b/6, 87a/4
67b/7,
102a/11,
g.+i 18b/8, 30a/4, 50a/8, 85b/10
göynü(k)g: Yanmış, yanık, kızarmış. g.+ine
85b/1,
g.+ine 19a/5, 52a/8
116b/1,
117b/6, 118a/5
g.+ini 20a/5
198
g.+inüñ 20a/6
gül:
g.+leri 58b/9,79b/2,79b/2 g.+lerinden 14b/3
28b/6, 44b/3, 54a/8, 82b/10,
g.+lerü 13a/10
87b/10,
91a/11,
92b/1,
g.+lerün 12b/7
92b/11,
93a/4,
97a/6,
g.+ü 19a/10, 124a/6
101a/10, 102b/5, 105b/1, 105b/9, 106b/1, 107a/3,
g.+ün 7a/11, 18a/10, 19b/7,
108a/1,
20b/1, 21a/7, 79b/3, 100a/5,
g.+in 94b/2
Toz. 22a/2, 41b/3
g. murabbāsı 101a/2
ġ. ol- 21a/2,56a/9
g. suyı 23a/8, 24a/5, 25a/1,
ġ. it(d)- 119b/11
ġuśśa: ġuśśa:
ġuśśalan ġuśśalanśśalan-:
25b/8, 28b/7, 51a/9, 52a/9,
Çiçek hastalığı gibi hastalıklardan sonra vücutta kalan çukurca izler. 112b/9, 113a/2 ġ.+leri 112b/9
53a/8, 53b/5, 61a/1, 83b/1, 90b/8, 92a/1, 92b/3, 97a/2, 104a/6, 111a/3, 123b/10 g. toħumı 24b/10
Gam,keder,sıkıntı,tasa.
g. yaġı 13b/6, 14a/3, 19b/4,
ġ.+ya 87b/8
26b/6, 33a/7, 37b/6, 38b/3,
ġ.+yı 79b/1
41a/9, 51a/11, 52a/8, 54a/9,
Sıkıntılanmak,tasalanmak.
58a/8, 58b/1, 63a/7, 65a/6, 66a/1,
ġuśśalanmaķ ġuśśalanmaķ: śśalanmaķ Sıkıntılanma, tasalanma.
(?) Bir bitki.105a/1, 105b/10
güherc: güherc:
(?) Bir bitki.
69a/4,
115a/3, 116b/2, 119b/4
Küçük, ufak. 123a/3
güft:
66a/7,
107b/11, 110b/9, 114b/9,
ġ.+dan 28a/11 gücük:
116a/4,
g.+i 94a/11, 101a/3, 110b/3
g.+üne 17b/1, 52a/10
ġumre:
110a/1,
120a/4, 123b/8
102b/4, 111b/10
ġubār: ġubār:
Gül, gülgillerden iki çenekli bitki ve bunun çiçeği. 8a/4, 13a/3, 23b/9, 25b/7,
gülāb:
Gül suyu. 95a/10 g.-ile 25b/1
güldegülde-:
g.+ ile 93b/2
(?) g.-r 22a/8
199
gülgül-:
Gülmek.
g.+lerinde 10b/3,
g. -icek 17a-10
10a/9,
10b/1,
12a/11(2),
12b/1,
12b/2, 70a/1, 73a/7
gülengübįn: (F.) Gül ve baldan yapılan bir çeşit macun.16b/7,31a/2
gün aşuru: Gün aşırı. 106a-11
gülnār:
günlük:
(F.) Yabani nar ağacı. 39b/11, 44a/8, 123a/8 g.+ı 32a/2
gümiş:
Gümüş. 115b/8, 124a/8
gün:
Gün, gündüz. 12a/3, 17b/9,
2,39a-7,39b-11,40a-9,42b8,43a-10,45a-7,49b-3,56a11,59a-6,86b-1,89a-2,90b1,91a-2,109b-11,111a9,111b-2,113a-4,115a-
26b/7, 29a/9, 30a/5, 34a/1,
5,117b-2,118b-2,119b-
34a/8, 37a/7, 37a/10, 37b/6,
5,120a-6,122b-5
38b/9, 39a/2, 39a/4, 43a/2,
gündüs: Günün aydınlık bölümü. 51a/9,
43a/4, 43b/11, 44b/6, 47b/4,
94a/4,110a/7,114b/3
50b/1, 53b/4, 53b/6, 59b/1, 62a/7, 64b/5, 65b/7, 66a/1,
gündüz:
66b/1, 66b/2, 70a/11(2), 100a/8,
aydınlık
bölümü.
günedek: Güne kadar. 53a/9, 57b/11
100a/9,
g.+ündür 53a/10
100b/3, 100b/6, 101a/3, 101a/4, 103a/6,
Günün
44b/10,70b/6
70b/1(2), 88a/7, 90a/10, 98a/1,
Günlük. 22b/7, 29a-8, 32a-
107b/11,
güneş:
Güneş, güneşin yaydığı ısı ve
108a/3, 108b/9, 109b/1,
ışık.
109b/3, 115b/2
g.+de 79b/2, 101a/4, 107b/11,
g.+de 8b/7, 10a/7, 16b/8,
108a/3,
21a/2, 22a/3, 22b/6, 22b/11,
108a/3, 108b/10, 109b/3
25a/8,28a/6, 35a/10, 38b/4,
g.+i 14b/9
39a/11,
42a/6,
42a/11,
55a/10,
57a/9,
57b/10,
ġüyegü ot otı:ı:Güveği otu, zater. 68a/6 ı: güz: Güz mevsimi. 10b/1, 12a/11,
70b/5
25a/10,
18b/11,
109b/3,
g.+ine 10b/2
59a/9, 63a/11, 64b/4, 64a/6,
g.+den
108b/10,
70a/1
20b/4, güzin:
43a/5, 50a/10,
59b/11
Seçilmiş; beğenilmiş. 3a/11 g.+dür 73a/3
200
ħ.+a 92a/11
-H-
ħ.+ı 28a/9 ĥaķ: ĥaķ:
ĥab:
Yutulacak ilaç, hap.
11a/9,
ĥ.+dan 9b/8
12a/5, 21a/10, 25b/2, 25b/4, 27a/6, 34b/4, 46b/6, 48b/6, 49a/8,
87b/2,
101b/6,
101b/11,
102a/3,
102b/2,
102b/3,
102b/7,
102b/9,
103a/2,
103a/5,
103b/8,
104a/2,
106b/9,
halel.
101a/10,
(Ar.)
Bozukluk, eksiklik.
9b/10 ĥāl idid-:
Çözümlenmek, sonuçlanmak. 86b/10,,
108a/6,
108b/4,
113b/9, 118b/4, 123a/5 ħalķalan ħalķalanķalan-: Halka biçiminde oluşmak.
110a/4
ħ.-ursa 50a/8
ĥabbetü’l ĥabbetü’l ħażrā: ħażrā: (Ar.) Melengiç ağacı ve bunun mercimekten büyük buruk tatlı meyvesi. 121b/6 ĥ+ı 101b/2, 101b/8, 104a/7
ħām:
Yenecek kadar olgun olmayan (meyve), olmamış. ħ. +dur 81b-3
ĥ.+ile 49a/7 ħamır: ħamır:
ĥ.+lar 49a/10
Hamur. 39a/1, 112a/6,112b/5 ħ.+aġı 80a/11
ĥ. +ları 101a/8
ħ.+la 42a/1
ĥacāmet: ĥacāmet: (Ar.) Vücudun bir organına boynuz veya şişe ile kanı topladıktan sonra nişter veya mengene ile bu kanı alma. 12b/9, 47a/3 (Ar.) İhtiyaç, lüzum. 20a/2, ĥācet:
ĥad:
(Ar.) Dava ve iddiada hakikate uygunluk, doğruluk.
ħ.+suzla 45a/3 ħamır ħamırlu ır lu: lu
Hamurlu. 50b/5
hammām: (Ar.) Banyo, hamam.
25b/4, 61a/1, 93b/5, 94a/1,
h.+a
94a/8, 94b/3, 115b/5, 120a/2
48b/11, 49a/2, 49b/8, 49b/10,
(Ar.) Derece, sınır, bir şeyin
50b/1, 51a/6, 51a/7, 51b/3,
8b/7, 10a/7, 35a/11,
52b/1, 56b/9, 65a/6, 66a/1,
sonu.
70b/5
ĥ.+i 8a/1
h.+da 37b/9, 49b/11, 50b/2,
ĥ.+iyle 3a/6
51a/10, 51b/5, 57a/8, 63b/11,
ħafaķān: ħafaķān: (Ar.) Kalp sıkışması,çarpıntı.
201
109a/4,
110a/8,
110b/1,
47b/8, 47b/11, 48b/7, 59a/8,
110b/8, 113a/1
114a/2, 114a/7
h.+da 9a/11, 9b/2
ĥarekāt: ĥarek āt:
h. +uñ 9a/7(2)
ĥ.+ı 5b/4, 5b/5
ħanāzįr: ħanāzįr: (Ar.) Ekseriyā boyunda çıkan şiş, ur , sıraca da denilen bir tür çıban. (bkz.doñuz başı) ħ.+ı 55a/1, 115b/1 ħ.+a
ĥareket:
(Ar.) Hareket, devinim. 65b/7 ĥ. +dür 8a/1 ĥ.+ i 16b/1
55a/1, 55a/5, 93a/7,
ĥ. +leri 17a/9
94a/9, 115b/6, 118a/10, 118b/8
ĥareketsüz: Hareketsiz. 5b/11
hanżal:
(Ar.) Ebucehil karpuzu. 49a/9, 106a/5, 107a/10 ĥarāb id--: Harap duruma getirmek. ĥar āb id
harįre:
Ocakta yoğunlaşıncaya kadar pişirilmiş yiyecek. 27a/4, 66b/1
ĥ.-er 12a/1
h.+si 26b/5, 42b/1, 46a/3
ĥarāret: ĥar āret: (Ar.) Sıcaklık.
h.+sin 30b/7
ĥ.+den 37a/2 ĥaśbe: ĥaśbe:
ĥ.+e 78b/3, 98a/9, 120b/9 ĥ.+i
Hareketler.
(Ar.) Kızamık hastalığı. ĥ.+yi 52a/3
22b/1, 43b/7, 70a/2, ĥāśıl: āśıl: ĥāśıl āśıl olol-:
70b/5, 77b/2, 80b/6, 81b/8, 81b/10
(Ar.) Peyda olan. Peyda olmak. 75a/7, 75a/6, 75a/10, 79a/6, 80a/7, 80a/8
ĥ.+in 77a/8, 82a/4, 83b/2 ħaśiyyet: ħaśiyyet:
ĥ.+ine 83a/4, 123b/3
Hususi fayda,
kuvvet ve
menfaat, tesir, keyfiyet.
ĥ.+lü 80b/10
ħ. +i
ĥ.+ten 83b/2
ħaśpe ħaśpe: śpe:
ħarbaķ: ħarbaķ: (Ar.) Zanbakgillerden beyaz vesiyah türleri bulunan bitki. (ilaç, deva) 25b-3, 49b-4, 55a6, 93b-2 harc: Buğday. 88b/6
(Ar.)
75a/5 Kızamık hastalığı.
52b/5 ħ.+sı 52b-7 ħāśśa:
ħardal: (Ar.) Hardal, iştah açmakta kullanılan macumsu madde.
202
(Ar.) Özellikle. 75a/2
haśśasiyet: Hassaslık; duygulu olmak; ihtimamlılık;
ħatun:
dikkatlilik.
ħ.+uñ 10b-7(tedbįri)
93b/5 ħasta:
ħastalı ħastalıķ:
(Ar.) Bayan, hanım.
ħatunŧuzluġi: ħatunŧuzluġi:Berberis,karamuk,diken ġi:
(F.) Hasta, sayru.
üzümü adlarıyla da anılan
ħ. +laruñ 11a/6
bitki.
Organizmada
birtakım
değişikliklerin
ħ.+le 63a-5
ortaya
çıkmasıyla
sağlığın
bozulması
durumu,
havān:
rahatsızlık, çor, dert, sayrılık,
(Ar.) Havan, içinde bir şey dövülüp ufatılmaya yarayan kap. 22a/1 h.+a 51a/4, 113a/6
illet, maraz, maraza, esenlik
h.+da 13a/5, 20b/3, 35b/10,
karşıtı. 11a/6, 31a/3, 52b/7
36a/5, 39b/3, 41a/9, 42a/5, 45b/11, 47a/6, 48a/4, 49a/2,
ħ.+da 52b/6
49b/7, 54b/9, 56a/9, 61a/9,
ħaşħ ħaşħā şħāş: Gelincikgillerden, kapsüllerinden afyon
elde
62b/4, 69b/9, 93b/3, 95a/9,
edilen,
96a/5, 96a/9, 108b/3, 112a/5,
tohumlarından yağ çıkarılan
112b/2,
116b/3,
116b/7,
bir yıllık ve otsu bir kültür
116b/9,
118a/8,
118b/7,
bitkisi. 27a/3, 27b/8, 28a/5,
119a/6, 119b/6, 121b/7
72a/2, 92b/9, 92b/11, 96a/7, 97b/9,
97b/11,
99b/10,
99b/11,
103b/10,
108b/4,
ħavf:
(Ar.) Korku, korkma. ħ.+ı 53a/9, 58b/8
108b/7, 113a/11, 113b/1
havıc:
Havuç. 109a/9
ħ. +ı 96a-9
ħaya:
(F.)
Testis, taşak. 41b/9,
ħāŧ:
(Ar.) Yazı. 21b/7
41b/11
haŧaŧ: haŧaŧ:
Sütün kaymağı. 47b-4
ħ.+dur 4b/8
ħaŧmį: ħaŧmį:
Hatmi, yaprakları hekimlikte
ħ.+nuñ 41a/6
kullanılan
ħ.+sı 43a/2
ebemgümecine
benzer bitki. 68a/8, 104b/1,
ħ.+sın 42a/6, 43a/7
113a/11
ħ.+sına 41a/3
ħ.+yile 51b/5
ħ.+ya 42b/6, 43a/8 203
hazmetme işinin sindirim. h.+a 80a/3
ħ.+yı 42b/11, 43a/8, 43a/9 ĥāyim:
Susuz, aştan. 6b/5
ħayli:
(F.) Oldukça; epeyce; çok; bir
h.+ı 71a/7, 73a/4, 73a/6,
takım; kesir; bol. 83b/11 hayvāķ:
73a/7, 76b/4, 76b/9
Dişleri sağlamlaştıran madde.
h. id- 77a/4, 77a/8, 86a/4,
88b/5
86b/2,
88a/6,
havya:
Ayva. 81a/6
90a/9, 107b/2
ĥayvān: ĥayvān:
Hayvan.
h. idicidür 86a/4
ĥ.içün 82b/10
h. ol-
ĥayvānį: ĥayvānį: (Ar.) Hayvânî kuvvet, hayatın çeşitli fonksiyonlarını yapabilen, duyu ve hareket faaliyetini ütlenen kuvvet. 5a/2, 53a/8 ĥayż: (Ar.) Aybaşı, [regl] dönemi. ĥayż:
haż:
ĥażal: ĥażal:
72b/4, 73a/8,
73b/5,
74b/4,
75b/6,
77b/8,
78a/2,
79a/7,
h. olma- 92a/4
44a/4
ħażrā: ħażrā:
ĥ.+dan 41a/10
hecrüǾl hecrüǾlǾl-yahud: (?) Bir bitki. 37b/8, 40b/9
ĥ.+ı
heft miyve: ‘’Yedi meyve’’: kuşüzümü,
31a/5, 44a/3, 71b/7,
(bkz. ĥabbenu’l ħażrā)
üzüm,
incir,
kayısı,
şeftali, hurma, erik. 28a/8,
(Ar.) Regl olma.
50b/11,
ĥ.+nüñ 31a/5
105b/4
Hoşlanma, zevk.
h.+yile
h. +dan 41a/10
60b/8
56b/6,
70a/4,
47a/4, 58a/10,
Selem ağacının kökünden çıkan
hefte:
(F.) Hafta. 36a/6
bir nesne ki, suda ıslatıp
helāk:
(Ar.)Mahvolma, harcanma.
yerleri.102b/1, 106a/5, 124a/7
23a/3, 59a/9, 61b/9, 68b/6
hāżıma: hāżıma: (Ar.) Yenilen şeyleri midede hazmettiren kuvvet ve hazmetme işinin süreci sindirim. 4b/11 hażm:
88b/1,
80a/9, 81b/3
75b/11, 84b/2, 87a/10, 91a/9 ĥayżā: ĥayżā:
süreci
helįle:
Tohumları tıbda müshil olarak
kullanılan
bir
bitki.25b/5, 35a/5, 49b/2,
(Ar.) Yenilen şeyleri midede hazmettiren kuvvet ve
89b/9, 100a/4, 101b/4,
204
102a/7(2),102b/5, 103a/3, 103a/10,
her:
(F.) Her, bütün, hep.
103a/11,
3a/4, 6a/8, 17b/6, 17b/9,
105a/9,
21a/1, 21b/10, 24b/11,
105b/6, 106a/10, 106b/2,
25b/8, 29a/9(2), 31b/4,
107a/6, 124a/4
32a/2,
104b/11(2),
50b/3, 58b/10, 60b/11,
h.+yi 12b/11
69b/3, 92b/3, 100a/9,
helįme: Buğday ve pirinç gibi bazı
104a/7, 119b/6, 122b/2,
hububatın kaynamasıyla hâsıl
123a/6
olan koyu ve yapışkanlı su.
h. ķanķı 30b/4, 67b/10
h.+si 38b/5 (pirinc h.)
ħerze:
(F.) Boş söz; saçmasapan
h.+sinüñ 27b/10
söz; boş lâkırdı. 28b/1
(Ar.) Helva, şeker,yağun veya irmikle yapılan tatlı.
hevā:
Hava. 4a/11, 10a/10 h.+lu 77a/1
ĥ. +sıyla 32b/6 (bal ĥ)
hevelānhevelān-ı hindį: hindį: Bir bitki. 18b/2, 24a/6,
helyūn: (Ar.) Halyun, kuşkonmaz zambakgillerden yapraksı bitki. (bkz. mārçūba) 40b/6,40b/7 hem:
ħenāźįr: ħenāźįr:
henk:
40b/1,
43b/11, 45a/10, 50b/1,
h. -i kābili 100a/6
ĥelvā: ĥelvā:
32a/4,
45b/10, 53b/4, 111a/2 h.+yā 23a/7
(Ar.) Hem, aynı, aynı zamanda. 5a/6, 7a/6, 7a/9, 22b/2, 40a/8, 44a/1, 44a/5, 54a/1, 54a/2, 54a/4, 54a/6, 55b/7, 57a/11, 58a/2, 58a/5, 69a/5, 69a/9, 71b/8, 72b/10, 74a/2, 77a/6, 78b/1, 86a/8, 87a/7, 89b/7, 96b/2, 100a/6, 115b/9, 119a/10 h. h. 4a/3, 7b/8, 80b/2
hevāriyyūn:
? 39a/4, 55b/1, 59b/5, 61a/3, 118a/9 (merhemi h.)
ħılŧ: ılŧ:
Eski hekimlerin insan vücudunda var saydığı: safra; sevda;dem;balgam gibi dört unsurdan biri. ħ. +dur 4b/4 ħ.+lardan
72a/10, 82a/9,
Hınzırlar, domuzlar.
82b/6, 84a/7, 86a/11, 102b/4
ħ.+ı 117b/11
ħ.+ları 12a/7, 71a/7, 78a/11, 86b/2, 87a/2, 96a/11, 97a/4,
Kuvvetli, katı yağmur.
97a/10,
116b/10
205
102a/4,
102a/11,102b/7,
104a/9,
doğru yola girmek. Dalâletten
105a/9
ve bâtıl yoldan uzaklaşmak.
ħ.+dan 79b/5, 80a/10, 82a/10,
h.+dür 9b/8
84b/3 ħınn:
ĥiddet: ĥiddet: (Ar.) Keskinlik.
Cinden bir tâife.
ĥ.+in 72b/2, 77b/5
ħ.+içün 82b/10
hindi:
ħır ħır id id--: Hırıl hırıl nefes almak.
Hinte ait. 23a/7 (hevelān-ı h.) cevz-ü h. 43a73
ħ.-er 26b/1
mūmįyā-yı h. 43a/3
ĥıśrum:
Koruk. 99b/4 (rıbbü’l- h.)
mūmyā-yı h. 90a/6
ħışıldaışılda-:
Hışıltılı ses çıkarmak.
sünbül-i h. 87a/11
ħ.-duġına 96a/8
ŧebāşįr-i h. 63a/6
ħışt:
Kerpiç, tuğla. 97a/8
ħıŧmi:
(bkz. ħaŧmį)
yapılmış
ħ.-yile 14a76
biçimindeki kap. (bilhassa
ħıyār: ıyār:
hoķķa:
Cam, seramik veya metalden küçük
kutu
içine mürekkep konulur.)
Salatalık. 37a/5, 81b/8, 91b/5,
h.+ ya 94b/3
92a/8, 92b/1, 103b/9, 105a/8, 107a/2
ħorasān ħorasānį ānį: Tuğla tozu ile kireçten yapılan bir nevi sağlam harç ismi. 30a/7, 30a/11, 34a/3
ħıyār ıyārşenber: ār şenber: (Ar.) Hıyar çember, acur. 24b/2, 32b/2, 33b/4, 54a/10, 58a/11, 60a/5, 60a/6, 62b/4,
ħorōs ħor ōs :
(F.) Horoz. 19a/10
85a/4, 97a/11, 99a/3, 105a/7,
ħōş:
(F.) Güzel, iyi, tatlı. 63a/11,
105a/9, 105b/2, 106a/9, 106b/5,
65a/2, 65b/6, 67b/11, 85a/8
106b/6, 121a/8
ħ. -lıġa 14b/5
ħ.+i 99a/4
ħūb:
ĥicāb: ĥicāb: (Ar.) Vücudu örten zar. ĥ. +ını 12a/2
(F.) Hoş, güzel, iyi. ħ. it(d)- 74a/6 , 80a/1, 89b/8, 90b/4, 104a/3
hidāyet: (Ar.) Doğruluk. İslâmlık. Hakkı
ħ. ol- 100b/9, 101a/6, 117b/1
hak, bâtılı da bâtıl olarak görüp
ħ.-dur 81a/8, 95b/7, 119b/7
206
ĥudū ĥudūŝ:
(Ar.) Sonradan peyda olma.
ħ.+ı 62a/9
3b/8 ĥuķne: ĥuķne:
(Ar.)
ħuśuś ħuśuśa śuśa: Tenkiye âleti, şırınga.
102b/8
36a/7, 36b/10
ħuşklik(g): ħuşklik(g): Soğukluk, kabalık.
ĥ. it(d)- 32b/4
ħ.inden 9b/11 (dimāġ ħ.)
ĥ. -ler 16b/3, 120b/6
ħuŧābc ħuŧābcı: ābcı:
ĥ. -yıla 27b/7 ħumār: ħumār:
(Ar.) Özellikle.54b/10, 97a/11,
(Ar.+T) Hutbe okuyan. ħ.+lar 66a/2
(Ar.) İçkiden sonra gelen baş ağrısı sersemlik. 13b/5 ħ.+ı 83b/6
huveyn:
Hayvancık; çok küçük canlı. 120a/9
ħuvlincān: ħuvlincān: Ħavlıcān, zencefilgillerden
ĥummā: ĥummā: (Ar.) Sıtma, ateşli hastalık. 70a/7, 70a/8, 70b/1, 70b/5, 78b/4
köksapları ilaç ve baharat olarak
ĥ.+lara 80b/8, 98a/8 ĥ.+sı 61b/10
kullanılan
36b/5, 86a/9, 91a/5, 122b/7, 123b/1
ĥ.+yı 69b/11 ĥummālu: ĥummālu: Sıtmalı. 81b/4 ( ĥ. kişilere)
ħużaż: ħużaż:
Hazaz; yosun. 109b/6
ĥükemā: ĥükemā:
Âlimler; çok bilgili kimseler.
ĥummāż: ĥummāż: Kuzu kulağı.9b/4,53a/7,59a/11
6a/2, 15b/4, 16a/7
ĥumre: Kandan ve safradan meydana
ĥ.+nuñ 2a/9
gelen bir veremdir. 58a/1,58a/2 ħun:
bitki.
ĥülbe:
Şiddet. 98a/10
Kan, dem 59b/10
ħunāķ: ħunāķ: Boğazda olan şiş. 26a/11, 114b/5
-I-
ħ.+a 96b/5 ħ.+ı 26a/10
ıkınmak:
Soluğunu içinde tutarak
ħurde: (F.) Bir şeyin küçüğü, ufağı.9b/6
kendini zorlama.
ħure:
ı. dan 33a/5 (ķatı ı.)
Diş etlerinin çürümesi ve kanaması hastalığı. 25a/6
ılıcaķ: ılıcaķ:
ħurmā: ħurmā: (F.) Hurma, hurma ağacını yemişi. 68b/1 ħurrāc: ħurr āc: Bir çeşit eklem hastalığı. 62a-10
Ilıkça. 13b/6, 19b/3, 21a/3, 26a/5,
27b/3,
29b/3,
30b/8, 35a/11, 37b/10,
207
40b/11,
41b/2,
42a/1,
48b/2,
51a/2,
57a/2,
ı.-ur 85b/11 ıśırır -:
Isırmak.
63b/11, 65a/6, 66b/11,
ı.-a 58b/7
67a/4, 67a/11, 100a/7,
ı.-duġına 90a/3
102a/1, 102a/9, 106a/10, 107a/9, 107b/1, 113a/11,
ısıtma:
Sıtma hastalığı.
117a/7, 118a/7
ılıdılıd-:
80b/11, 82a/4
ı.+la 41a/3
ı.+lara
Hafif ısıtmak.
90a/10, 91b/11, 95b/11,
ılık:
Ilık. 112b/4
ıncķ ıncķırı ķırıķ( ırı ķ(ġ): ķ(ġ):
Hıçkırık diyaframın istem dışı kasılması sonucu nefes borusunun kapanması. (bkz. fuvāķ) ı.+ı 30b/9, 80a/4, 99b/8
ı.+nuñ 70b/9 ı.+sı 45b/9, 52a/6, 53a/11, 55b/5, 58a/5 ı.+ya
ısıtmalu:
ı.+luya 70b/8
Ǿırķu’n ır ķu’nķu’n-nisā: (Ar.)Siyatik,siyatik sinirleri. ıśla śla--:
44b/7, 45b/3
Islatmak, ıslak duruma getirmek. ı.-yalar 56b/7
Ǿı.+ya 84b/5,86a/8,103a/2
ıslat( ıslat(d t(d)-:Islatmak, ıslak duruma getirmek.
Ǿırķu şaķįķa: ķįķa: Yarım baş ağrısı 20b-7 ır ķuǾ ķuǾş-şa
ı. -alar 44b/2,47a/6
ısfanaħ ısfanaħ: (Yun.)Ispanak, ıspanakgillerden bir bitki. 14b/6, 14b/6, 16b/4, 30a/5, 41a/4, 43a/4, 51b/11 ,77b/3 ı.+ıla 32a/10
Isıtmak.
Sıtma hastalığına yakalanan kimse. 78b/2,82b/6
ı.+dayise 59b/7
ıśıdıd-:
92b/10,
ı.+yı 99b/2
Uzak.
(?)
81b/11,
96b/7, 106a/11
ı.+a 95b/1
ısfūnkar: ısf ūnkar:
76a/10, 85a/10,
102a/5, 104b/4, 107a/1
ı.-up 17b/8
ıraķ: ıraķ:
70a/7(2),
ı. -asın 52a/10 ı. -up 72b/3 ıślā ślāĥ: ĥ:
59a/4
(Ar.) İyileştirme, düzeltme. ı.+a 50a/7 ı.+ı 77a/7, 78a/10
ı.-up 19a/2
208
ıślanmış: ślanmış:
Islak
hale
41a/8,
gelmiş
106b/10,
olan.
ı.+dur 11a/3, 71a/8, 71b/8, 72b/9,
111b/6,
73a/1, 73b/4, 73b/6, 74a/7, 74b/4,
113a/6 ıssı:
74b/6, 75a/1, 76a/11, 78a/4,
Sıcak, hararet. 8b/4,
79a/5
4a/11, 4b/1,
9a/9, 10a/9,
10b/1,
ı.+sın 79a/10
10b/3, 11a/4, 12a/10, 18a/6,
ı.+sına 83a/11, 83b/3, 83b/5,
32a/9, 35b/3, 36b/3, 46a/2,
107a/1, 112a/1
61a/6, 61a/7, 61b/10, 70a/5,
ı. ol- 6b/11, 8a/5, 10a/3, 12b/6, 23a/6, 41a/7, 54a/1, 58a/5, 62a/10 ıssıcaķ: ıssıca ķ: Sıcak. 18b/4, 20a/5, 26b/4,
71a/1, 71b/6, 71b/11, 72a/4, 72a/9, 72b/6, 76a/7, 76a/10, 76b/6, 76b/9, 76b/11, 77a/7, 77b/6, 77b/9, 77b/11, 78a/10,
34b/9,
78b/5, 78b/11, 79a/2, 79a/9,
113b/6
79a/11, 79b/7, 79b/10, 80a/7,
ı.+la 19a/11, 26b/3, 30a/10,
80b/1, 80b/8, 81b/5, 82a/3,
42a/6,
82a/6,
113b/4
82a/7,
82b/6,
83a/1(2), 83a/5, 83a/7, 83a/8,
45a/4,
42b/7,
47b/4,
75b/1,
53a/6,
81a/9,
ısılıķ( ısılıķ(ġ) ķ(ġ): ġ): Sıcaklık. 74b/5
83a/9, 83b/1, 83b/10, 84a/2, 84a/4, 84a/6, 84a/11, 84b/3,
ı.+(ġ)ı 54a/2, 99a/4
84b/4, 84b/7, 84b/9, 84b/11,
ı.+(g)ın 72a/7
85a/1, 85a/7, 85a/10, 85b/1,
ıŧr ŧrįf įfıl: įf ıl: (Ar.) Su yoncası, yoncagillerden bitki. 89b/6
85b/2, 85b/6(2), 86a/1, 86a/4,
ıtrıfal,
86a/5, 86a/7, 86a/9, 86a/10, 86b/1, 86b/3, 86b/5, 86b/9,
-İ-
87a/3, 91b/10, 98a/8, 99b/4, 100b/9,
104b/4,
104b/4,
107a/1,
109b/5,
111a/1,
113a/10,
116b/1,
116b/5,
ibrişim: İpek ipliği, bükülmüş ipek i.+ile 23b/3
123b/1
ibtidā: (Ar.) İlkin, en önce, başta, başlangıç. i.+sında 50a/10
ı. ı. 27a/5, 42a/7, 42a/11, 43b/3 ı.+dan 12b/5, 18a/1(2), 115a/2
icābet:
Kabul olmak, kabul etmek. 12a/6, 28a/8, 35a/9, 101b/3
209
iç:
İç, insanın ya da herhangi bir
68b/11, 97b/4, 100b/8, 102a/2,
şeyin içi.
112a/5, 114b/7, 114b/8
i.+den 72a/8, 76b/10, 87a/10
i.+ini 33b/5, 50b/11, 56b/6, 58a/10,
i.+i 7b/1, 8a/11, 9a/8, 13b/2,
58a/11, 61b/2, 70a/4
22a/8, 31b/1, 33b/4, 37a/3, 39a/4,
i.+leri 103b/10
56a/1, 60a/10, 71a/3, 71b/2,
i.+ün
72b/6, 73b/11, 76b/5, 78b/2,
110a/11, 111a/5, 121a/5(2)
79b/6, 80b/2, 81a/6, 81b/4, 82b/7,
94b/3,
110a/6,
110a/8,
içiç-: İçmek.
88b/7, 91a/3, 91b/5, 92a/8, 92a/9,
i.-e 9a/1, 9b/3(2), 12a/4, 12a/5(2),
96a/4, 98b/1, 109a/10, 121b/5
13b/9, 18a/5, 27a/3, 27a/8, 27b/3,
i.+in 27b/7, 43a/10, 49a/7, 51a/5,
27b/10, 27b/11, 28a/7, 29a/2,
58a/7, 100b/11, 111a/6
29a/3, 29b/3, 29b/8, 30a/9(2),
i.+inde 22a/1, 23a/10, 24b/8,
30b/8, 31b/1, 31b/3, 31b/8, 31b/10
27a/10, 27b/7, 28a/2, 33b/3,
i.-ecek 72a/8
36a/3, 38a/5, 39b/1, 40a/2, 44a/2, 44a/3, 50a/3, 51a/2, 52b/7, 61b/6,
i.-eler 97a/11, 104b/9, 105a/8,
63b/11, 64a/1, 71a/2, 88a/4,
105b/3, 106a/7, 107a/5, 107a/9,
88a/7, 88a/8, 90a/2, 90a/11,
107b/1
91b/4, 98a/1, 100a/1, 100a/7,
i.-er 31b-2,35b-5
100b/4, 100b/7, 105a/8, 108b/6,
i.-erlerise 72a-8,72b-3,82a-1,86b-8
109a/11, 116a/8, 118a/5, 118a/6, 121a/8
i. -icek 75b-2,76a-5,83b-6
i.+indedür 5a/7
i.-mesi 27b/8,28b/4,31a/10,32b/1
i.+indeki 42b/5
i.-meye 40b/2
i.+inden 22b/1
i.-meyeler 8b/11,9b/1
i.+indür 111a/9
i.-se 44a-1 içegü: içegü: İç organlar.
i.+ine 31a/10, 31b/8, 33b/5, 34b/5, 40a/5, 40b/5, 40b/9, 41b/11,
i.+ de 77a/11
42a/2, 43a/3, 44b/9, 53a/7, 56b/8,
i.+yi 75a/5
61a/7, 65b/9, 66b/9, 67b/4, 68a/11,
içen: İçen.
210
i.+e 91b/9 içerü:
idrār:
İç bölüm, içeri. 38b/1, 42b/6,
idrar
60a/5, 66a/10
dışarıya atılan sıvı, sidik, küçük
ifrāŧ: (Ar.) Aşırı olma, aşırılık. 10a-3
İçmesine yol açmak, içmesini
igne:
İğne.
sağlamak.
i.+nüñ 20a/9
i. -eler 49a/1
i.+ye 20a/8 i.+yi 20a/10
75b/4
i.+yile 38b/6, 58b/10,120a/11
i.+den 17a/3, 21b/6, 35b/4,
ihtibās: Tutulmak,tutukluk.
17a/3, 21b/6, 35b/4
i. -uǾl bevl 40b/2
i.+i 3a/3, 70b/10
iĥtikān: ĥtik ān: (Ar.) Bağırsağa ilaç şırınga etme.
İçmiş.
i+ı 11b/10
i. +üñ 77a/2 içüriçür -:
aracılığıyla
i.+ene 96a/4
içmek: içmek : İçme. 10a/7, 10a/8, 12a/3, 28a/5,
içmiş: içmiş:
yolları
abdest, hacet. 83b/6
içi geç--: Bağırsakları bozulmak. içi geç içiriçir -:
Böbreklerde kandan süzülerek
ihtiyār: İhtiyar, yaşlı. 6a/2
İçirmek. İçmesine yol açmak, içmesini sağlamak. i.-eler
12b/10, 13a/2, 13b/4,
iken:
İken.
112b/6
iki:
İki rakamı. 3a/11, 9b/2, 13b/7, 15b/5, 17a/8, 19b/9, 19b/10(2),
14a/6, 15b/11, 16b/8, 17a/4,
22a/3, 22b/3, 22b/6, 25a/8,
19a/4, 23a/9, 24a/8, 26b/4,
25a/10, 32a/3, 34a/1, 36a/1,
28b/3, 33b/6, 33b/7, 35a/6,
39a/2, 39a/4, 39a/11, 40b/10,
37a/7, 38a/9, 41a/1, 44a/9,
42a/3, 42b/10, 44a/9, 48b/4,
52a/2, 52b/5, 52b/9, 52b/10,
49b/1, 50b/6, 57a/3, 57a/4,
53a/9, 60a/6, 69a/5, 69a/10,
57a/10, 62a/6, 64a/7, 66a/8,
69a/11, 74b/10, 76a/4, 90a/3,
66b/1, 66b/8, 69a/10, 70b/1,
92b/4
73b/11, 80b/4, 81a/2, 85a/3,
i.-ür 71b/3
87b/1, 87b/4, 89a/8, 89b/10,
i.-ürlerise 69a/11
90a/5, 90b/2, 92a/5, 93b/1, 93b/2, 95a/10, 95b/2, 97a/7,
içürmek: İçirme. 31a/1
97b/6, 98b/8, 99a/9(2), 102a/9, 211
104a/6, 107b/7, 108a/8, 111b/7,
ile:
117b/10, 112b/10, 118b73
13b/3, 15a/2, 19a/1, 23b/5,
i.-dür 5b/6
25a/4, 28a/5, 31b/6, 31b/7, 32a/10, 38a/2, 39a/4, 41b/7,
i.-necik 38a/6 i.-şer
ikinci:
İle, için, birlikte. 13b/1(2),
42a/8, 44a/9, 48a/10, 49a/10, 36b/5, 90b/7,
52a/4, 52b/4, 55b/2, 55b/8,
93a/1, 102b/2, 106a/5,
56b/2, 56b/3, 56b/6, 57a/2,
107b/3, 117b/3, 124a/1
58a/7, 61a/3, 65a/7, 65b/3,
İkinci. 2b/3, 3a/10, 5a/3,
67a/4, 67a/5, 67b/1, 67b/11,
7a/4, 9a/3, 13b/10, 19a/7,
70a/4, 70a/6, 70b/2, 80a/5,
26a/10, 32b/10, 54b/4,
81b/10, 92a/9, 95a/10, 96b/9,
60a/8, 72b/11, 113b/11
99b/6, 99b/7, 106a/9, 107a/9 ilet(d) let(d)--: Götürmek,ulaştırmak,nakletmek,
iki ķardaş ķardaşķanı: ķanı: Kardeşkanı ağacı. (bkz. ķardaşķanı)39a/8,123b/11
geçirmek. i .-e 66a/1
ikindü:
Öğle ile akşam arasındaki
i.-eler 8b/7
zaman dilimi.
i.-imez 65b/8
i.-yedek 93b/7
i.-eler 16b/8
i.-yin 30a/9
ilik(g): Kemiklerin iç boşluklarını dolduran yağlı madde. 5b/6, 39a/1 i.+i 68a/10(3), 119b/5
iklįlü’liklįlü’l- melik: (Ar.) Keçi boynuzu bitkisi ve bunun pekmezi .42a/3, 121b/4 İklimlerin hepsi. iķlimyā:
i.+den 4a/9
i.+sı 21a/1, 124a/8 Ǿilāc: Ǿilāc:
ilk:
(Ar.) İlaç Ǿi.+ı
İlk, birinci. i.+i 5b/6
11a/7(2), 34a/1, Ǿillet:
34a/6, 34b/10, 38b/11,
(Ar.) Hastalık, sakatlık. 14a/1, 14a/2, 15a/11, 23a/6, 30b/3,
42b/7, 117a/7
46a/11, 64b/8, 104b/10
Ǿi.+ıdur 11a/8, 11b/2
Ǿi.+dür 13b/11, 15a/10, 16a/2,
Ǿi. +ile 69b/4
16a/10, 16b/11, 17a/8, 18b/8, 37a/1, 44b/8, 46a/7, 48a/8,
212
50b/10, 52b/6, 54b/5, 61a/5,
incelincel-:
61b/1, 62a/2
i.-e 57b/5
Ǿi. +i 43b/8
incig: Bacağın dizkapağı ile topuk arası ve bunun etli kısmı. i.+in 67b/5
Ǿi. +in 14b/8 Ǿi.+leri 9a/11, 12b/4, 26b/10,
incü: (F.) (inci, dürr) inci çiçeği, zambakgillerden bitki ve çiçeği. 20b/11, 124a/1
43b/5, 46b/10 Ǿi.+lerin 3a/2,22a/4,23a/5,63a/1
Ǿi. +lerün 18a/11
incük(g): Bacağın dizkapağı ile topuk arası ve bunun etli kısmı. 67b/9 i. +i 68a/10, 119b/5
Ǿi. +tir 29b/10
inin-:
Ǿi. +lerini 2b/8
Ǿilm:
i. -dügine 100b/2
Ǿi. +dür 3a/11
i. -en 83b/7
Ǿi. +i 3a/11
i.-er 5b/2, 8a/3, 15a/10, 16a/3,
Ǿi. +ü 2a/8
16a/11, 18b/8, 26a/2, 26a/11, 36b/1, 37a/2, 37a/11, 38a/1, 38a/7, 42b/6, 43a/8, 44b/9, 45b/4,
İlimle, bilgi ile alâkalı. İlme ait ve
müteallik.
Câhilce
48a/9, 55b/4, 75a/6, 75b/8
ve
i. -megi 79b/1
tetkiksizce olmayan.
i. -mekdendür 41b/10
Ǿi. +dür 3b/1 ilte-: ilte
i. -mekdür 25b/10
(?)
i. -miş 97b/11
i.-ler 20b/1 imtilā:
i. -mişmi 59a/2
Kan toplanma, kan birikme.
indürindür -: İndirmek.
44a/6, 54b/2
i . -e 12a/7
inbisāŧ: Gönül açıklığı. Kalb ferahlığı.
i. -eler 119a/1
i.+ı 7b/11 ince:
İnmek.
(Ar.) İlim.
Ǿi. +üñ 2a/5 Ǿilmį:
İnce duruma gelmek.
Kalın olmayan; hafif.
i. -ür 38a/9, 101b/3 20a/8,
ineb:
21b/7, 34b/3
Üzüm. i. +dür 38a/5, 38a/6
213
inek:
İnek. 28a/7
in:
Yaban hayvanlarının kendilerine
irkilirkil-: Toplanmak, birikmek. i.-en 85b-8
yuva edindikleri kovuk.
irmeni: Ermeni. 52b/4, 53a/8, 53b/4,
i. +i ķarınca 59b/6
60b/10, 63a/6, 91b/7, 103b/3, 109b/6, 110a/1,111a/1
inķıy inķ ıyād: ıyād: Boyun eğme; muti olma; teslim olma; itaat etme; imtisal.
irtesi:
38b/3, 63b/11, 64a/5
i. +ınuñ 8a/1 insan:
Ertesi gün. 18a/4, 37b/6,
ise:
İnsan.
Olunca, olursa, olsa da, -ince, -diği için, -diği vakit. 23b/7,
i.+uñ 71a/2
54b/4, 35a/3, 47a/4, 59b/6, 63b/2, 68a/2, 75a/1, 85b/1,
iplik(g): Pamuk, keten, yün, ipek, naylon
85b/8
vb. dokuma maddelerinin uzun,
irādet: İstemeler, meram etmeler. 40a/7
isfidāc: (F.) Üstübeç kurşun karbonatı. 48a/11, 54b/8, 56a/10, 60b/10, 62b/3, 109b/7, 111a/2, 113a/3, 116b/1, 116b/6, 117b/7, 119a/3, 119a/4, 120a/6, 123b/4
iri:
ishāl:
ince liflerinden her biri. i.+e 120a/11
Büyük, kocaman. 7b/1, 48b/9, 49b/8, 57a/2 i+si 5b/6
iriñ: Organizmanın herhangi bir yerinde oluşmuş iltihaplı sıvı. 22b/1, 22b/6, 115a/4, 116a/8, 123a/3 i.-i 38b/11, 43a/11, 60b/7, 62a/11, 62b/1
71a-/8, 95a/7
iriñleniriñlen-: İltihaplanmak.
isteiste-:
i. -ür 50b/10 irişiriş- :
(Ar.) İshal, hafifleme, azalma, mülayim dışarıya çıkma. 31a/7, 31b/1, 47a/4, 48b/6, 49a/7, 50b/11, 53a/6, 56b/6, 58a/7, 58a/11, 60a/10, 70a/5, 84a/3, 84b/5, 84b/8, 85a/4, 86b/4, 86b/11, 87a/7, 89b/3, 97a/10, 99b/5 i. +i 11b/10, 31a/5, 34b/11,
İstek duymak, arzulamak. i.-dükce 52b/5
Ulaşmak, kavuşmak.
istifrāġ: istifrāġ: (Ar.) Kusma, kay. 10a/11, 11b/11, 29b/4, 44b/11, 45a/5,
i.-e 9b/11
53a/4, 53a/5, 54b/2
irkek: Erkek, canlıların dişiyi dölleyebilecek olanı.
i. -dan 30b/11 i.-ı 11b/6
73a/1, 73a/2
214
istiħr istiħrāc: ħr āc: (Ar.) Netice çıkarma, anlam çıkrma. 2a/9 (i. it- )
i.-r 3b/6, 60b/7 i.-rse 23b/1
istimā: istimā: Birisinin ziyaretine gitme.
i.-rise 97a/9
70a/1
i.-ye 12a/5, 45b/3, 45b/8, 61a/3,
i. +dan 35b/3
69b/7
i. +lere 72a/7, 99b/4
işlemek: İşleme. 11b/3
i. +sı 53a/3, 63a/3
iştah:
(Ar.) İştah, yemek yeme isteği. 100b/11
i. 4yı 96b/11 istiǾmal: istiǾmal: (Ar.) Kullanma.
i.+a 81a/7, 82b/2
i. it-
i.+sı 29a/6, 35b/5
23b/5, 25b/9, 32b/6,
33a/7, 39a/5, 40a/1, 41b/4,
i.+sın 76b/3, 83b/7, 85b/11
42a/8, 43b/1, 54b/10, 55b/2, 55b/9, 59b/5, 59b/9, 61a/11, 61b/5, 62a/8, 62b/11, 93b/4,
İt(d) İt(d)(d)-:
Etmek, bir işi yapmak. i.-düm 2a/10
100a/3, 104a/2, 115b/5, 119b/2,
i.-e 12a/1, 12a/6, 17b/9, 23a/3,
120a/2
28a/8, 29b/4, 45a/5, 54b/2, 90a/4, 93b/9, 104b/10, 114b/5, 114b/7, 123a/4 i.-eler 10b/5, 12a/7, 12b/9,
i.+de 85a/6
13a/5, 13a/7, 13b/2, 15a/1,
istisķā: (Ar.) Siroz hastalığı, vücudun herhangi bir yerinde su birikmesi. 34b/1, 34b/3 i.+ nuñ 76a/6, 103a/5
15a/3, 16b/4, 17b/7, 18b/4, 18b/11, 19a/5, 19b/3, 20a/1, 20a/2, 20b/2, 20b/3, 20b/10, 21a/6, 21b/1, 21b/4, 21b/9,
i. +yı 34a/11, 34b/10
22a/1, 22a/6, 22a/8, 22a/10,
Çiş yapmak.
22b/5, 22b/7, 23a/3, 23b/5,
i. -yimez 37a/5 işleişle-:
Köpek. 74a/4, 120a/9
94a/1, 94a/8, 94b/4, 97b/7,
istimale: Avutmak; meylettirmek; cezbettirmek.
işeişe-:
it:
24b/4, 24b/5, 24b/6, 25a/5,
Bir şeye emek vererek onu daha
25b/2, 25b/9, 25b/10, 27a/4,
elverişli bir duruma getirmek.
30b/7, 31b/4,
31b/7, 32a/11,
i.-meye 69b/6
32b/4, 32b/6,
32b/7, 32b/9,
215
33a/7, 33b/9, 36a/2, 39a/1,
122b/2, 123a/1, 123a/5, 123a/6,
39a/5,
123a/11
40a/1, 41a/9, 41b/1,
41b/4, 42a/2, 42a/5, 42a/8,
i.-elüm 2b/3, 2b/6, 2b/9, 2b/10,
42b/7, 43b/1, 43b/8, 43b/10,
3a/3, 5a/3, 5a/5, 6b/4, 7b/5,
44b/11, 46a/1, 46a/5,
8b/10, 12b/4, 24a/11, 46b/10,
47a/3,
47a/7, 47b/3, 47b/7, 48a/11(2),
58b/3
48b/1, 48b/7, 48b/8, 49b/7,
i.-en 6b/9, 48b/6
51a/5, 51a/6, 53b/3, 54b/9, 54b/10, 55b/2, 55b/10, 56a/8,
i.-er 7a/1, 8a/6, 10a/5, 12a/1(2),
56a/9, 56b/2, 57a/2, 58a/7,
26b/1, 26b/10, 59a/5, 59b/9,
59b/5, 60b/9, 61a/1, 61a/8,
60b/8, 68b/6, 70b/7, 71a/5,
61a/11, 61b/5, 62a/8,
62b/5,
71b/7, 72a/3, 72b/9, 74a/6,
62b/6, 62b/11, 64a/3, 65b/4,
74b/7, 75b/2, 76a/2, 76b/3,
67b/2, 67b/8, 69a/8, 69b/9,
76b/7, 77a/4, 77a/8, 77b/5,
70a/5, 73b/5, 92b/3, 93a/2,
77b/9, 78a/5, 78a/6, 78a/9,
93b/3, 93b/4, 93b/11, 94a/1,
79a/2, 79a/3, 79a/6, 79a/7,
94a/6, 94a/8, 94b/4, 97b/7,
79b/1,
98a/10,
99b/7,
100a/3,
80a/3, 80a/4, 80b/1, 80b/3,
101a/3(2),
101b/6,
102a/2,
81a/3(3), 81a/4, 81a/5, 81a/7,
79b/5, 80a/1, 80a/2,
102a/9, 102b/2, 103a/4, 103a/9,
81a/10(2),
103b/2,
103b/7,
82a/2, 82a/3, 83a/1, 83a/2,
108b/4,
83a/5(2), 83a/6, 83a/7, 83a/10,
110a/9, 110b/5, 111a/6, 112a/2,
82b/2, 82b/11(3), 83a/2, 83b/3,
112a/7,
112a/11,
112b/2,
83b/4, 83b/6(3), 83b/7, 83b/9,
113a/7,
114a/4,
114a/6,
84a/1, 84a/2, 84a/3, 84a/5,
114a/10,
114b/1,
114a/8,
84a/7, 84b/2, 84b/5, 84b/6(3),
114b/9,
115b/6,
115b/8,
84b/8(2), 84b/11, 85a/4, 85a/5,
116b/3, 116b/7, 116b/9, 117a/2,
85a/11, 85b/1, 85b/4, 85b/7,
117a/3,
85b/9(2),
104a/2(2),
117b/11,
103b/4, 104a/7,
117a/7, 118a/2,
117b/10,
81a/11,
85b/10,
81b/10,
86a/6,
86a/10(2), 86a/11, 86b/2(2),
118a/8,
118b/4, 118b/7(2), 118b/10,
86b/3,
119a/4, 119a/6, 119a/7, 119b/2,
86b/11(2),
119b/6,
119b/11, 120a/2,
87a/6, 87a/7, 87a/9, 87a/10,
121a/9, 121b/8, 122a/6, 122a/8,
88a/6, 88b/1(2), 88b/3, 88b/5, 216
86b/4(2), 87a/2(2),
86b/10, 87a/4,
89a/6, 89b/3, 89b/4, 89b/7,
i.-eler
89b/8, 90a/9, 90a/10, 94a/10,
49a/7, 50b/11, 56b/6, 58a/11,
90b/5(2), 94b/7, 95a/2, 95a/8,
60a/10
95a/9, 96a/1, 96a/4, 96a/11,
i.-esin 52a/11
96b/1, 96b/7, 97a/10, 97b/2, 97b/11,
98a/11,
99a/4(2),
99b/5,
99b/9,
99b/11,
iǾtid Ǿtidāl: āl:
100b/2(2), 100b/11, 101b/4, 102a/5(2),
102b/4,
35a/5, 47a/5, 47a/9,
(Ar.) Aşırı olmama ortalama, ölçülülük. i.+ıla 9a/9
it(d)mek(g) it(d)mek (g): (g):Etme. 10a/6, 10a/11, 21a/10
102b/9,
103a/3(2), 103b/9, 104a/3(3),
i.+e 97a/5
104a/10,
105a/9,
116a/1,
i.+içün 8a/2
106a/8,
106a/11,
107b/2,
111b/10,
112a/7
114a/11,
114b/3, 114b/6, 115a/3, 115a/4, 115b/7,
115b/10,
116a/1,
116a/9,
117b/9,
119a/10,
hali,
itüzümi: ivlādį:: ivlādį
İt üzümü. 123a/5 (?) Bir bitki. 59a/3
iżāfet:
Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak. 103a/1, 112a/7, 121a/9
121b/3, 121b/4, 123a/8, 123b/1 Ǿizzet:
i. -erligin 77b/11, 78a/2
(Ar.) Değer, kıymet, hürmet, saygı. 4a/6
i. -esin 49a/10, 64b/7(cehd i.) i. -icidür 79a/4, 86a/4
- J-
i. -ip 59b/6, 93b/4 i.-meye 52a/11, 65b/7 jencar: (bkz. Jengār) 115a/5
i.-meyeler 10b/2, 55b/8
jenġ jenġār: (F.) Safra. bakır pası yeşilinde arı safra, en sıcak ve her şeyin öldürücüsü safra. 19b/10, 22b/3, 22b/8, 49b/4, 57a/3, 93a/11, 94a/6, 116a/10, 116b/11, 117a/1, 117a/6, 118b/1 j. +ı 22b/4
i.-mez 111a/7 i.-mezise 12a-6,22b-7 i.-seler 84a-7 i.-üp
40a/1, 41a/1, 64b/1,
67b/11, 81a/8, 100a/2, 115a/6
j. +ile 61a/10
it(t)dürit(t)dür -: Ettirmek, bir işi yaptırmak.
jive:
(F.) Civa. 115b/8 j. +yi 48a/11, 51a/4
217
j.ü’l-dūre 113a/8
peklik, kabızlık, ishal karşıtı. 8a/11, 32a/8,71b/10, 121a/5 ķ.+a 94b/7
-K KK-
ķ.+dan 39a/5, 42b/5 ķab:
ķ.+dır 81a/11
Kap; kabuk.
ķ.+dur 71b/8, 80b/8, 81a/11,
ķ.+a 62b/5, 115b/5 ķ.+ı
81b/3
24b/10, 25a/7, 25a/11,
ķ. +ı 32a/8, 122a/4, 122a/6
25b/5, 25b/6, 25b/8(2), 54b/6,
ķ. +ına 120b/9
96b/1, 98b/7, 100b/10, 103b/5, 104a/4, 104b/1, 109b/8, 111a/6, 113a/11,
113b/1,
ķābil:
119b/9,
Kabul eden. Olabilir, istidatlı, mümkün olan, önde ve ileride
120a/4, 120a/6, 123a/8, 124a/5
olan.
ķ.+ın 48a/4, 71a/4, 78b/10,
ķ.+dür 28a/4
110a/5, 110a/7
kābilį:
ķ.+ını 17b/4
(Ar.) Birink, birink kabulü. 89b/9, 100a/6, 101b/4, 103a/10, 105b/6
ķ.+ınuñ 100b/11 ķ.+ıyile 96a/9, 100a/1
ķablanķablan-: Çepeçevre sarılmak, kuşatılmak.
ķ.+iyle 55a/8, 97b/11
ķ. –ur 20b/9
ķ.+suz 14b/1
kabaķ:
ķabuķ(ġ): ķabuķ(ġ): Kabuk.
ķ.+sūzı 72a-1
ķ.+ından 89b/9
Kabak, kabakgillerden bitki ve türler. 14a/4, 15a/3, 50b/3, 70b/2, 78b/2, 92a/9, 103b/9, 107a/2, 108b/5, 108b/7 ķ. +ın 20a/10
ķ. +lısı 72a/1
ķabarcuķ:Vücutta ķabarcuķ:
olan
kabarıklık
hastalığı. 41a/11 ķab(ı) ķab(ı)ž: ı)ž: Dışkının katılığı yüzünden büyük abdest bozamama veya güçlükle
bozma
durumu, 218
ķaçan: ķaçan:
Ne zaman, ne suretle. 81b/1
ķadar:
(Ar.) Gibi, mikdarınca, derecede, eşit. 13a/1, 14b/5, 41b/11, 47b/2, 87a/9, 104b/10, 122a/8 ķ. +dur 82b/1
ķ.+ı
ķaķule:
18b/4, 29b/6, 32a/4,
36a/6, 44a/1, 88a/4, 92b/2, 98a/2, 122b/3 ķalķal-:
ķ.+ın 40b/1
ķ.-a 13b/4, 48a/2, 88a/3,
ķ.+ise 82b/1 ķadeĥ: ķadeĥ:
99a/2, 99b/3, 104b/7, 105a/5,
İçki içmeye yarayan ayaklı bardak. 9b/2, 13b/8, 29b/8, 50b/6, 92b/8
ķadįm:
ķalan:
ķadunŧuzluġ ķadunŧuzluġı:Amberbaris ı:
de
yabani,
şeklinde,
çiçekli bir ağaçtır.
denilen
kāfūr:
Kafa, baş, ense. 58b/11, 59a/9
sarı
ķaldurķaldur -:
82b/5,
58b/7, 58b/9,
106a/9,
106b/4,
108a/10,
Kalan. 2b/11, 36a/8, 66a/9
Kaldırmak, iyileştirmek, yürütmek. ķ.-a 66a/11, 67a/8
60a/3
(Ar.) Kāfur, kafur ağacından elde edilen ıtırlı madde. 23b/8, 83b/1, 92b/2 k. +ile 116b/9
ķ. -amaz 14b/5, 65a/5 ķ. -ımaz 66b/10 ķ. -ır 64b/9
ilgili. 37b/7, 53b/8, 83b/3
ķ. -ıraķ 66b/9
Kağıt.
ķ. -maġa 18b/9 ķalġ ķalġımaķ: ımaķ: Koşma, sıçrama.
k.+a 56a/9 kāhel:
106a/6,
ķ.-alar 24b/7, 26b/8, 42b/10,
kārūrį: (Ar.) Kafurdan yapılmış, kafurla kaġ kaġıd:
105b/2,
ķ. +anın 118b/4
96a/1, 98a/9 ķafa: ķafa:
105a/6,
108b/3, 109b/2, 109b/3
Eski zaman. 2a/9
çalı
(Ar.) Kakula otu, hil otu zencefilgillerden bir bitki ve bunun baharı. 84a/4, 89a/11, 92b/7 Arta kalmak, artmak.
ķ.+dan 42b/4
Durgun,hareketsiz. 8b/2 ķalın: ķalın:
kāhellik: Güçsüzlük, tembellik. 7a/8
Sık, yoğun, sert. 19b/8 ķ. +ca 98a/2
ķaķıvir ķaķ ıvirıvir -: Vurmak ķalķan:
k. -eler 64b/11
Koruyucu. ķ. +ıdur 5a/6
kākinec: Kanbel otu. (İt üzümünün bir nevidir.) 91b/4, 91b/6
ķalķıma ķalķ ımaķ ımaķķ- : Sıçramak, hoplamak, kalkmak.
219
ķalķal-:
ķ. -dan 10b/9, 10b/9
47a/3, 47a/4, 48a/10, 50a/10,
Kalmak.
51a/2, 51b/9, 52a/7, 52b/9, 53a/5, 54a/7, 55b/6, 56a/8,
ķ. -ur 16b/2, 44a/4
ķalye:
56b/5, 58a/6, 58a/10, 63a/4,
ķ. -ursa 16a/6, 40a/4
63b/11, 66b/6, 69a/9, 70a/4
(Ar.)
ķ. ŧol-: 18b/1, 19a/10, 23b/5
Kavurma, kızartma.
34b/5, 35b/8, 49b/5, 51a/9,
ķ.çıķ- 57b/5, 64b/6, 68b/7,
57a/6, 83a/9, 93b/1, 93b/10, 94a/11,
110a/11,
69a/1
110b/7,
ķ. eyle- 73b/3, 73b/4, 76a/10,
115b/2,115b/7,120b/4,122b/8
80b/6
ķ.+si 28b/4, 29a/2, 45a/11
ķ. geç- 87a/10, 87b/7,88b/10,
ķ.+sin 30a/2 ķamu:
91a/9, 92a/3, 92b/10, 122a/9
Bütün, her, herkes.
76b/1,
ķ. gel- 72a/8, 82b/5
77b/1, 80a/8
ķ.+a 75a/5
ķ.+sın 106a/5 ķan:
Kan.
ķ.+cuġaz 33a/4, 39a/6
6b/10, 7b/6, 8a/5,
19b/5, 28b/10, 41a/1, 50b/9,
ķ. +da 48b/10
56a/1, 57a/1, 58b/9, 59a/2,
ķ.+dan
59a/10, 60a/9, 63b/10, 72a/4,
20b/6, 53b/10, 53b/11, 54a/6,
73a/3, 75a/6, 75a/8(2), 75a/9,
58a/2, 80a/8, 83a/3, 119a/3
80a/8, 80b/1, 81a/10
ķ.+dur 4a/11
ķ. al- 6a/3, 6b/2, 8a/6, 8a/11,
ķ.+ı 9a/5, 11b/8, 44a/4, 59a/5,
8b/3, 10a/6, 10a/11, 10b/2,
59b/10, 76b/7, 76b/10, 77b/2,
10b/9, 11b/2, 11b/5, 12b/8,
80b/2, 80b/4, 93a/3, 107b/4,
13a/11, 14a/2, 14a/3, 14b/11,
120a/5, 120a/6
16a/5, 16a/7, 18a/3, 18b/1,
4a/7, 12b/6, 13b/11,
ķ.+ıla 18b/8
18b/10, 19b/5, 23a/7, 23b/10, 24a/4, 24b/1, 26a/3, 26b/2,
ķ.+ın
27b/1, 27b/6, 28b/1, 28b/11,
39b/10 60b/4, 69a/3, 69a/8,
30b/5, 35a/3, 35b/7, 36b/3,
74b/8, 119b/9, 120a/1, 123b/11
41a/2, 41a/8, 41b/10, 45b/2,
ķ.+ına 95a/8, 111b-10, 123b/7
45b/5, 45b/10, 46a/8, 46b/2, 220
18b/6, 21a/5, 24a/7,
ķ. +ını 19a/11, 58b/11, 73b/7
ķ. -alar 19b/3, 36b/7, 42a/4,
ķ. +ıyla 21b/2, 120a/2
88a/4, 88a/10, 88b/9, 89a/5, 89b/2, 89b/11, 90a/5, 90b/3,
ķ. +luca 22b/1, 37a/4, 38a/7 ķ.+uñ
51b/8,
61b/8,
90b/10, 91a/2, 91a/7, 92a/6,
71b/4,
93b/4,111b/4,113b/10,116b/8
72b/2, 77b/5(2) ķanaķana-:
ķara:
Kanamak. ķ. -duġına 93b/8
ķ. çaltu toħumı 37a/5, 40b/8
ķ. -r 38b/6, 57b/8
ķ. ħarbak 25b/3
ķ. -sa 25a/6
ķ. helįle
ķ. ol- 7b/6, 48b/11, 52b/10 ķ. üzüm
kanavān: Oluklar. 6b/5 ķanbįl:
Kambil otu. 34a/6
ķañire: ķañire:
Kıyı, kenar. 66b/9
ķanķı: ķanķ ı:
Hangi. 30b/4, 47a/4, 67b/10
49b/2, 102a/7,
103a/11, 104b/11
ķ.+ına 38b/6
18a/9, 25b/4,
40a/10, 43b/10, 122b/11 ķ. zernįc
49b/5, 57a/7,
93b/10 ķ.+dur 48b/5
ķapaķ(ġ): ķapaķ(ġ): Göz kapağı, cefn.
ķ. +gulugın 124a/6
ķ.+a 21a/9
ķ. +sı 80b/6
ķ.+ı 18b/9, 21a/11, 24a/4
ķaraca: Kara renginde. 38a/4
ķapķara: Çok kara, her yanı kara,
ķaramtu: (bkz. Ķaramturaķ) 54b/5
simsiyah. 68b/8
karamtuķ: (bkz. Ķaramturaķ) 8b/6
Kaplamak.
ķaramturak: Kara gibi. 7b/7, 54a/4
ķ.-r 14b/10, 16a/3
ķaranfül: (Ar.) Karanfil. mersingillerden ağaç ve bunun ilaç yapımında kullanılan siyah tomurcuğu. 25a/11, 83b/10, 89a/1, 89a/6, 89b/1, 90b/6, 92b/6, 97b/4, 104a/4, 109a/8, 111b/2, 115a/1, 123a/8 ķarañu: ķara ñu: Karanlık. 14a/8
ķ.-rsa 14b/9 ķ.-yalar 31b/5 ķ.-yu 55a/8 ķarķar -:
15b/5, 15b/9,
23b/7, 35a/3, 59a/10, 80b/5
ķanat(d): Kanat.
ķaplaķapla-:
Kara siyah.
Karıştırmak.
221
ķarar ķararr- :
Kararmak.
65b/4, 74a/1, 74a/3, 74b/8, 87b/4,
ķ.-a 122a/8
102b/11, 109b/8, 109b/9,
ķ.-ursa 26a/9
109b/11, 110a/2, 110a/4, 110a/5, 110a/10, 110a/11,
ķarart(d)ķarart(d) -: Rengini karaya çevirmek,
110b/5, 110b/11, 111a/3,
siyahlaştırmak.
111a/7,
ķ. -ur 7b/8, 108a/7, 115a/7
111b/9,
113a/5,
115b/8, 116a/11, 118a/3,
Karpuz. 37a/6, 81b/10
118b/11, 119a/1, 119a/9, 123b/6
ķardeş ķardeşķanı: ķanı: Kardeşkanı ağacı. 20b/11, 123b/11 ķarın: ķar ın:
100b/8,
101a/4(2), 101a/5, 101a/6,
ķ.-ur 30a/4
ķarbuz:
98a/4,
ķ. -up 16b/7, 29a/2
Ķarın, gövdenin kaburga kenarlarından ķasıklara kadar olan ön bölgesi. 108a/48, 111b/8 ķ. +da 33b/10(2), 71a/4
ķar(ı)n: ķar(ı)n:
İnsan
ve
hayvanlarda
gövdenin
kaburga
kenarlarından
kasıklara
kadar olan ön bölgesi.
ķ. +dan 82b/4
ķ.+ı 29a/7, 33b/4, 71a/6,
ķarınca: ķar ınca:
Karınca. 60b/6
71b/2(2),
ķarış ķar ışış-:
Karışmak.
76a/8, 77a/2
ķ.-ınca 119a/7
ķ.+ına 32a/5, 111b/9
ķ.-sa 4a/1 ķarışdur ķar ışdurışdur -:
ķarşu: ķar şu:
76a/1,
76a/5,
Sırası gelince, karşılığında. 15a/7, 21a/6, 26b/8, 27a/6,
Karıştırmak.
40b/9, 45a/9, 58b/11, 59b/2,
ķ.-alar 15a/4, 20a/1, 22a/1,
64b/6,
22b/4, 24a/1, 24b/3, 25a/1,
94b/9,
100a/7,
101a/4, 108b/3, 112b/3,
25b/4, 25b/9, 26a/5, 28b/8,
113a/2
30b/1, 32b/8, 33a/7, 34a/7, 36a/5, 38a/8, 38a/11, 38a/8,
ķārūre
38a/9, 42b/10, 44b/5, 48a/3, 48a/6, 49b/8, 50b/2, 51a/6, 51a/10, 51b/3, 52b/3, 53b/3,
(Ar.) 1.. Gözün siyahı, göz bebeği. 2.. Sırçadan yapılan kap. 3.. İdrar tahlili için kullanılan cam kap. ķ.+yi 2b/5, 7b/10
54a/10, 55a/7, 56b/2, 56b/9, 57a/5, 57a/8, 58b/1, 63a/8, 222
ķası ķasıķ(ġ ķ(ġ):Karın ile uyluk arası. 91b/4, 109a/5, 113b/4 ķ.+una 37b/3, 41a/3
92b/2, 94a/6, 94b/8, 95a/11, 95b/3, 95b/6, 95b/9(2), 96a/6, 96b/4(2), 97a/3, 97a/8, 97b/6,
ķ.+ın 37a/3
98a/3, 98a/4, 98a/8, 98b/3,
ķ.+ına 41a/10
98b/8, 99a/2, 99a/5, 99a/10, 99b/3, 100a/2, 100b/8, 101a/1,
ķ.+ınada 42b/11
101b/7, 103a/8, 103a/9, 104a/7,
ķ.+unı 37a/11
104b/3, 105a/7, 106a/2, 106a/7, 106a/9, 107a/9, 107b/1, 108b/2,
ķaśķatı: ķaśķatı: Çok katı. 54b/6 ķāśnį:
(F)Yaban
marulu,
109a/3, 109a/4, 109b/2, 110a/8,
hindiba.
111a/3, 111b/7, 112a/2, 112a/6,
34a/3,43b/8 ķaşı ķaşışı-:
112a/10,
Kaşımak.
15b/6, 17b/8, 29b/1,
30a/8, 34a/5, 45a/2, 48a/5 ķ. +ın 30a/9 ķatķat-:
112b/8,
113a/6, 113a/7, 114a/3, 114b/9,
ķ. -yıcaķ 56b/5 ķaşu ķaşuķ: şuķ: Kaşık.
112b/5,
115b/4,
116a/4,
116b/4,
116b/10,
118b/6,
118b/7,
119a/6,
120b/8(2),
121a/4,
121a/10,
122a/7,
123a/1,
123a/6,
Katmak, ilave etmek.
ķ. -ar 96a/10
ķ.-a 27a/4, 113a/8
ķ.-arsa 19b/4
ķ.-alar 13a/5, 15b/8, 17b/2,
ķ.-arlarısa
17b/8, 19a/2, 22a/11, 23a/3,
85a/3, 90a/6,
110b/9, 111a/6, 117a/11,117b/5
28b/2, 29b/2, 29b/6, 30a/8, 31a/9, 31a/10, 32a/11, 32b/3,
ķ.-up 15b/11, 75b/6, 85a/2,
33a/2, 33b/6, 35a/8, 35b/11,
97a/11, 112a/11, 117b/10
36b/6, 37a/7, 37b/8, 38a/9,
ķatıl ķatılıl-:
39a/2, 38a/9, 39b/6, 40a/4,
Katılmak, ilvave edilmek. ķ.-mış 39b/1, 64a/2
40a/11, 40b/5, 40b/6, 40b/9,
ķatı: ķatı:
40b/11, 41a/9, 41b/6, 43b/10,
İyice, çok, çok fazla; katı, sıkı, ağır, koyu, sert; kesinlikle,
45a/9, 49a/2, 51b/3, 51b/5,
muhakkak. 7b/2, 8a/8, 9a/9(2),
52b/5, 54a/10, 56b/2, 56b/9,
10b/11, 13a/9, 20b/7, 27a/7,
58b/1, 60b/2, 60b/4, 64a/3,
28a/3, 32b/1, 33a/4, 33a/5,
68a/5, 68b/1, 88a/3, 89a/9,
35b/3, 39a/5, 42b/4, 42b/5, 223
49a/3(2),
50b/2(2),
52b/6,
ķ.-r 47a/11
53a/3, 54a/1, 54a/3, 55a/3,
ķavlıc: ķavlıc: Fıtık hastalığı. 42b/3
58b/7, 63b/5, 66a/6, 69b/5,
ķavrıl ķavr ılıl-: Kavrulmak,
72b/10, 73a/5, 73b/6, 74a/5, 77b/8, 78a/8, 78b/4, 82a-/5,
ķ.-ıcaķ 75a/3
83a/11, 94a/2, 98a/9, 98a/11,
ķavrılmış: ķavr ılmış: Kavrulmuş.
104b/5, 105b/4, 106a/8, 110b/2, 117b/11,
118b/8,
ķavuķ:
ķ.+ı 79b/5
ķ.+raķ 29a/7
ķavun: Kabakgillerden sürüngen gövdeli, iri meyveli bitki. 35b/8, 37a/6, 81b/5, 81b/6, 103b/10 ķavur--: Bir şeyi bir kabın içinde su ķavur
Bulunulan yer. ķ.+nda 14a/10, 15a/8 Katılmak, ilvave edilmek.
katmadan kızartarak pişirmek.
ķ.-mış 39b/1, 64a/2
ķ.-alar
ķatlanķatlan-: Dayanmak,tahammül etmek.
18a/7, 31a/10, 31b/2,
31b/6, 33a/1, 88a/8, 115a/8
ķ.-a 49b/9
ķavzķavz-:
ķaŧrān: (Ar.) katran, damıtma yoluyla elde edilen yağ kıvamında organik bir madde. ķ.+ın 39a/6, 119a/8
Bağlamak. ķ.-aya 66a/9
ķ.+ile 119a/9
ķaya:
Kaya. 109b/7
ķayısı: ķayısı:
Kayısı. 105b/5
ķaynaķayna-: Kaynamak.
ķaŧūnā. (Ar.) Pireotu, karnıyarık otu. 54a/9, 54b/9, 60b/2
ķ.-r 30b/6 ķ.-ya 34b/6, 97b/6, 108a/6
ķ.+yı 28b/7 ķavį:
Sidik torbası. 87b/7 ķ.+a 37a/2
ķ. ķatı 49a/3, 50b/2
ķatıl ķatılıl-:
91b/1, 103b/6,
107b/5
119b/3, 120b/9, 123a/6
ķatı: ķatı:
işi
yapılmak.
75a/2, 75a/9, 76a/6, 77b/4,
115b/1,
kavurma
ķ.-yıcaķ 94b/8
Sağlam, metin, zorlu, kuvvetli, güçlü. 28a/10, 76a/2, 84b/8, 85a/1, 85a/7, 86b/6, 88b/3, 100b/2, 104a/3
ķaynamış: ķaynamış: Kaynar duruma gelmiş. 39b/7, 117a/5
ķavlaķavla-: Kabarıp dökülmek, soyulmak.
ķaynat(d)ķaynat(d) -: Kaynatmak. 224
ķ.-a 49b/11
ķ. –ıp 84b/1, 86b/9
ķ.-alar 13b/3, 14a/6, 16b/7,
ķaynatmaķ: Kaynatma. 24b/2
17b/2, 22b/3, 22b/10, 25a/8,
ķaz:
26b/3, 26b/4, 27b/10, 29b/1, 30a/7, 31a/9, 32a/10, 34a/4,
68a/10, 82a/3, 119b/4
34b/7, 34b/8, 35b/10, 36a/10,
ķazan:
36b/10, 37a/5, 37a/10, 37b/8,
42a/10(2),
41b/5, 43a/3,
Çok miktarda yemek pişirmeye veya bir şey kaynatmaya
37a/9, 39a/9, 39b/5, 40b/8, 41a/2,
Kaz, perde ayaklılardan bir tür hayvan. 27a/4, 45b/11,
yarayan büyük, derin kap.
42a/6,
ķ.+a 108a/6
43b/3,
45a/1, 45a/8, 47b/3, 48a/1,
ķazı ķazı-:
48a/2, 48b/2, 48b/9, 51b/5,
Kazımak. ķ.-yasın 64b/5
56b/2, 59b/2, 60a/11, 61a/8,
ķazı t(dd)-: Kazıtmak. ķazıt(
66b/4, 68a/4, 68a/8, 88a/2, 94b/7, 95a/2, 95b/2, 95b/6,
ķ.-a 18a/4
95b/8, 96a/5, 96a/9, 96b/3,
ķ.-alar 14a/3, 15a/3, 47a/7,
97a/8, 97b/2, 97b/4, 98a/7,
47b/2
98b/7, 99a/2, 99b/3, 99b/5, 100a/1,
100a/10,
100b/5,
100b/7,
101a/1,
104b/2,
104b/7,
105a/4,
105a/6,
105b/2,
106a/1,
106a/6,
106a/8,
106b/4,
108a/8,
kebābe: (Ar.) Kebabe, kebabiye, kuyruklu biber. 84a/6, 84a/9, 89a/7, 90b/6, 92b/7, 100b/9, 104a/5, 123b/2 kebere:
108a/9, 108b/2(2), 109a/2,
keçe:
(Ar.) Gebre otu, keditırnağı, gebre otugillerden dikenli bitki. 35b/10, 36a/4 Yapağı veya keçi kılının
109a/3,
109b/1,
109b/2,
dokunmadan
111b/6,
112a/5,
112a/9,
dövülmesiyle
113a/11,
113b/2,
113b/4,
kaba kumaş. 59b/1, 59b/3,
113b/6,
113b/9,
113b/10,
114a/3,
114a/10,
114b/6,
115a/1,
116a/4,
116a/10,
117a/11,
118b/9,
119b/2,
120b/8,
120b/11,
121a/3,
yalnızca elde
edilen
66a/2, 66b/7 keçi:
121a/7, 121b/1, 121b/11
Keçi, gevişgetirenlerden evcil hayvan. 20b/2, 21b/1, 27b/3, 52b/9, 76a/7 k.+niñ 31b/2, 33a/2
keçiboynuzı:Keçiçiboynuzu, harnup keçiboynuzı:
225
baklagillerden bitki meyvesi. 106b/11 k.-n 32a/1 kef:
ve
k. +ile 65b/6 k. +in 65a/2 kemmūn: (Ar.) Maydanozgillerden ıtırlı, otsu bitki ve bunun tozu, kimyon. 29a/11, 32a/5, 91a/5
Köpük. k.+ in 94b/9
kehrübā: Kehribar. Bir yere hızlıca sürüldüğü şeyleri
zaman,
kemücek: Kemikcik, küçük kemik.
hafif
kendine
k.+leriyle 5a/10
çeken
kemük(g):Kemik. kemük(g):
bergâmi taş. 29a/1, 33a/11,
62b/10, 64b/4, 64b/6, 65a/11,
91b/8, 91b/9
66a/5
k.+ya 29a/1 kehrübār: Kehribar.
k.+i 62b/2, 64a/11, 64b/8(2),
Bir yere hızlıca
64b/9(2), 68a/5
sürüldüğü zaman, hafif şeyleri
k.+ün 65b/3
kendine çeken bergâmi taş.
k.+üni 59a/1
k.+ı 31b/9 keklik: keklik : Sülüngillerden,
k.+de 59b/8, 62b/9
güvercin
büyüklüğünde, eti için avlanan,
k.+den 64b/5
tüyü boz, ayakları ve gagası
k.+dür 5a/10
kırmızı renkte bir kuş. 74b/3 kelebek: Pul
kenar: kenar : Kenar.
kanatlılardan, vücudu,
k.+ında 45a/9
kanatları ince pullarla ve türlü
kene ya yaġġı: Kene otu denilen hindistanda yetişen ve keneyi andıran tohumlarından yağ çıkarılan bitki. 108b/5 kendü: Kendi, kendisi. 23b/3, 41b/9,
renklerle örtülü, dört kanatlı, çok
sayıda
5a/7, 5a/9, 59b/4,
türleri
olan
böceklere verilen genel ad. 38b/6
57b/7, 66b/8, 77b/11, 78a/2 kelef:
Yüzdeki benek. 56a/5
k.+den 16a/4
k.+i 56a/4
k.+ye 4a/4, 8a/10
kelem: (F.) Lahana. 78b/11
k.+yi 29b/4, 45a/4, 59a/5, 69a/6,
kemend: Eskiden idam için boyna geçirilen yağlı kayış. 67b/11
79a/10 k.+yü 11a/1 226
kenevür: Kendirgillerden sapındaki
kepek:
k.-er 72a/9, 76a/1, 76a/11,
liflerden halat, çuval vb.
76b/11, 77b/2, 77b/5, 78a/9,
kaba örgüler yapılan, iki
78a/11, 78b/7(2), 80b/6, 81b/9,
evcikli bir bitki, kendir.
81b/11, 82b/4, 82b/5, 83b/4,
91b/6
85a/6, 85b/10, 88b/1, 93a/3,
Kepek.
95a/3, 95b/11, 96b/7, 96b/10,
14a/6, 18a/7, 30b/7,
96b/11, 98b/10, 99b/2, 99b/7,
37a/10, 42a/5, 48b/8, 51a/7,
100b/3, 107b/4, 124a/3
51b/4, 60a/11, 66b/4, 68a/8,
kereb:
113a/2
k.-mege 39b/10
Hurma ağacının kökü. 50a/5
k.-memek 44a/6 kesilkesil-:
kerefüs:(Ar.)Kereviz, maydanozgillerden kerefüs: bitki.
Kesilmek, parçaya ayrılmak; tıkanır hale gelmek.
16b/5, 40b/7, 47b/9,
68a/7, 77b/6, 87b/2, 91b/6,
k.-e 59a/10, 59b/7
92a/1, 92a/4, 94a/5, 96b/1,
k.-ecek 44a/3
98b/11, 99a/1, 101b/6, 102b/2,
k.-se 59b/10
104a/10, 106a/4
k.-ürse 59a/1
kerevüz: (bkz. Kerefüs) 13b/2
k.-ürise 59a/11 kere:
Tereyağı.
kesilen kesilen: en:
k.+yile 38b/7
kesili kesili: kesili: Kesik kesik. 8b/5
kerfis: (bkz. Kerefüs) 37a/9
kesįrā:
(Ar.) Geven dikeninden çıkarılan bir tür zamk. 24b/11, 46b/4, 52b/2, 60b/1, 60b/11, 93a/5, 93a/11, 94a/4, 98a/4, 103b/1, 1107a/10, 112b/8, 123b/5, 123b/9 k.+yı 113a/6
kesni:
(?) Bir bitki.
kertekele:Kertenkele. 48a/5 kertekele: k.+yi 48a/3 keskes-:
Kesmek,
parçalamak;
def
etmek, gidermek, durdurmak; azaltmak, önlemek. k.-eler
Kesilen. 20b/3, 59a/5
24b/7, 26a/9, 38b/7,
keş:
39b/7, 43a/9, 60a/2, 68b/10
Yoğurt peyniri, yağsız âdi peynir. 9a/1
k.-melü 68b/10, 68b/11
k.+le 37b/4
k.-meyeler 63a/11, 68b/11
227
19b/2
keşk:
keşür:
Keşkek, unla berâber dövülmüş et ve buğdaydan yapılan ve ortasına kızdırılmış yağ dökülen bir yemek. 76b/6 Havuç. 79a/2
ketān:
(bkz. Kettān)
ķıbr ķķ ıbrūzį: ıbr ūzį: Baķır sülfat. 41b/2 ķıl: ķķ ıl: Kıl, deride çıkan ipliksi uzantı. 4a/10, 5b/9, 5b/10, 21a/7, 21b/2, 74b/1 ķ.+dan 4a/10 ķ.+ı 7b/8, 20a/8
ketān toħum toħumı: ħumı: Keten tohumu. 42a/2 kettān: kettān:
ķ.+ıyla 23b/3
Keten bitkisi ve b undan elde edilen bez. 69b/9, 95b/5, 100a/1, 105a/5, 118a/5
ķ.+ları 21a/11 ķıl ķķ ılıl -: Kılmak, yapmak, eylemek.
kettān toħum toħumı: ħumı: (bkz. ketān toħumı) 74a/2, 98a/11, 111b/11, 112a/8, 113b/5, 113b/7, 118b/8, 121a/7
k.-dı 4a/6 ķ.-duġına 99a/8 ķılıc: Kılıç. 117b/1 ķķ ılıc:
keyfiyyāt: (Ar.) Nitelikler, hususlar,bir şeylerin iyi veya kötü olması. k.+ı 3b/9
ķ.+dan 58b/5, 59a/10 ķılma ķķ ılmaķ: ılma ķ: Kılma. 44a/5 ķına: Kına. 115a/10, 123a/6 ķķ ına:
keyfįyyet: (Ar.) Nitelik, bir şeyin iyi veya kötü olması. 4a-1 k.+dür 3b/8 key vurvur -:
ķır ķķ ırır -: Gücünü, etkisini azaltmak k.-ar 77a/11, 80b/11, 81a/1, 86b/9
Yara açmak.
ķırf ķķ ırfe: ırf e: Darçın. 88a/1, 102b/10
k. –(ġ)ı 69b/2 kez:
ķırıl ķķ ırılırıl -: Kırma işine konu olmak, bir veya
Defa, kere, sefer. 10a/7, 18b/4,
birçok parçaya ayrılmak.
18b/6, 19a/6, 21a/3, 22a/3, 22b/6,
k.-a 40a/5
23a/1, 24b/4, 24b/6, 25a/1, 25a/3, ķır ķķ ırķ: ır ķ:
25a/5, 25a/8, 33a/10, 35a/10, 37b/11,
38b/4,
39a/3,
Kırk sayısı.
5a/8, 12b/11,
31b/11, 57b/11, 94a/11, 98b/5,
39a/6,
39a/11, 39b/4, 42a/7, 42a/11,
101a/4,
44a/9,
107b/11, 108a/3, 108b/9, 109b/3,
52b/5,
54a/11,
55b/7,
104b/5,
57a/10, 59b/11, 63a/11, 64a/3,
116b/3,
64a/5, 64a/7, 67a/3, 68b/2, 93a/8,
118b/10, 121b/10
118a/8, 119a/8
ķīrūŧį: (?) 65a/10
228
117a/10,
105a/10, 117b/4,
ķı ķķ ı śılıl-: Sıkıştırılmak.
ķızdır ķķ ızdırızdır -:
ķ.-alar 39b/8
ķısım: (Ar.) Kısım, çeşit. (bkz. ķısm) ķķ ısım: ķ.+dur 11a/7
ķ.-ur 70a/9
(Ar.) Kısım, çeşit, bölük. 3b/1,
ķızdur -: (bkz. ķızdır-) ķķ ızdurızdur
3b/3
ķ.-alar 17b/3, 31b/8, 39b/8
ķ.+dur 3b/2 ķış ķķ ış: ış :
kızgın hale
getirmek.
ķ.-ur 16a/5
ķısm: ķķ ısm:
Kızdırmak,
ķ.-ur 70a/9, 100b/3
Kış mevsimi. 10b/3, 12b/1
ķızıl: ķķ ızıl:
ķ.+ın 44a/3
13a/3, 13b/2, 23a/6, 23b/9, 25b/7, 28a/7, 28b/6, 44b/3,
ķıvam: Kıvam, koyuluk derecesi. ķķ ıvam: ķ.+a
Kızıl, kırmızı. 7b/7, 8a/4, 10b/4,
48b/7,
32a/3, 87b/4, 88a/3,
60b/10, 80b/7, 87b/10, 88b/8,
89b/11, 90a/5, 90b/2, 91a/6,
91a/11, 92b/1, 92b/11, 93a/4,
94b/2, 94b/10, 95a/3, 95a/10,
93a/9, 96b/3, 97a/6, 97b/3,
95b/3, 95b/6, 95b/9, 96a/3, 96a/6, 96a/10, 96b/4, 96b/6, 96b/9, 97a/2, 97b/7, 98a/3, 100a/11,
100b/8,
101a/5,
109a/7,
116a/11,
?
ķız: ķķ ız:
Kız. 15a/3, 18b/2, 20a/2, 24a/5
102b/5,
104a/11,
105a/3,
105a/11,
105b/1,
105b/9,
106a/11,
106b/1,
107a/3,
108a/1,
110a/1(2),
111a/1,
116a/4, 120a/1, 120a/4, 120b/3,
117a/7, 122a/5, 122a/7 ķıyya: ķķ ıyya:
51b/11,
54a/1, 54a/8, 58a/4, 58b/10,
88a/10, 88b/9, 89a/4, 89b/2,
99a/10,
49b/11(2),
123b/2, 123b/8(2)
109a/11
ķ. eyle- 76a/2 ķ..
ķ.+ı 83b/5
it(d)-
80b/3,
81a/3,
81a/10
ķızamu ķ: Kızamık hastalığı genellikle ķķ ızamuķ: ızamu küçük yaşlarda görülen ateşli, döküntülü bulaşıcı hastalık. 51b/7 ķ.+(ġ)ı 51b/7
ķ. ol- 18a/2, 22b/5, 23b/7
ķızar ķķ ızarızar -:
ķ. ķ. 48a/9 ( ķ.. ķ..olur)
48b/10, 49b/9, 52b/8, 57a/3, 58a/3, 60b/1, 63a/3, 66b/5, 68a/9
Kızarmak, hararetlenmek, yanmak.
ķ.+ısa 35a/3
ķ.-ur 7a/2, 61a/6, 70a/2 229
kil: kil:
ķ.+saġu 8a/4,70a/3 ķızıl ķķ ızıl boya: Boya kökü, kızıl boya kökü. 48b/7, 120a/1 ķ. +yile 49b/11 ķızılca: ķķ ızılca:
Allık, kızıllık.
kilkil-i irmenį: (Ar.) Kil ermeni, Rumeli kili. 51b/1, 52b/4, 53a/8, 53b/4, 63a/6, 91b/7, 111a/1 kilkil-i maħt maħtūm: ħtūm: (Ar.)Kil mahtum. 44a/8, 51b/1, 91a/10 Kuvvetlendirme edatı; ki. kim:
53a-11,63b-
8,64a-9 ķızılcu ķ: ķķ ızılcuķ: ızılcu
Kızılcık
ağacının
olgunlaşan,
güzün
kırmızı,
2a/5, 2a/7, 3a/7(2), 3b/8,
tek
4a/2, 4a/3, 4a/10, 4b/6,
çekirdekli, reçeli ve şerbeti
4b/10, 5a/6, 5b/1, 5b/11,
yapılan, buruk bir tadı olan yemişi.
122b-2
6a/3, 6a/10, 6b/2, 6b/4,
(ķ.
6b/10, 7a/5, 7a/11, 7b/5,
çekirdegi) ki:
(F.) Kil. k.+i 64a/2, 69b/9
7b/11, 9a/2, 9a/7, 9a/8,
(F.) Ki bağlaç. 2a/6, 3b/10,
9b/4, 9b/8, 10a/6, 10b/7,
3b/11, 5b/3, 5b/4, 8a/7,
10b/8,
10b/11,
11a/1,
8b/2, 8b/5, 16b/1, 17a/4,
11a/6,
11a/8,
11b/1,
17a/11, 22a/2, 26a/1, 28a/2,
11b/5,
11b/10,
12a/7,
34b/11, 38a/6, 68b/9, 69a/1,
12a/9,
12b/6,
13a/1,
69b/6, 75a/10, 97a/11
13a/9,
13a/11,
13b/4,
kibrit:
Kükürt. 111a/6, 115b/8
13b/7,
13b/9,
13b/10,
kiçi:
Küçük, genç. 27b/6
kiçirek:
ķifāl:
13b/11,
14a/4,
14a/9,
14a/10,
14b/1,
14b/2,
k.+de 15b/2
14b/8,
14b/9,
15a/6,
Küçücük, küçükçe, daha küçük. 32a/4, 32b/9, 43b/11, 58a/3, 60a/2
15a/10,
15b/4,
16a/2,
16a/3,
16a/4,
16a/10,
16a/11, 16b/11(2), 17a/1, 17a/7,
(Yun.) Şahdamar, baş damarı
17a/8,
17b/3,
17b/11, 18a/11, 18b/6,
6a/6, 12b/8, 13a/11, 14a/2,
18b/7,
14b/11, 18a/3, 18b/1, 24a/4,
19a/10, 19b/7(2), 20a/8,
26a/3, 47a/3, 55b/6
20b/6,
ķ.+de 18b/11, 23b/10
21b/5, 22a/5, 22a/7(2),
ķ.+den 16a/5, 24b/1, 26b/2
230
18b/8, 21a/8,
19a/7, 21b/3,
22b/2,
22b/5,
22b/6,
22b/10,
23a/5,
24a/3,
24a/11,
24b/8,
26a/1,
59a/2,
60a/8,
60a/9,
26a/10, 27a/1(2), 27a/9,
60b/1, 60b/5(2), 61a/5(2),
27b/4,
61b/1(2), 62a/2, 62a/9,
28a/1,
28a/10,
28b/11, 29a/5, 29a/11,
62a/10,
63a/1,
63a/9,
29b/10(2), 30a/3, 30b/3,
63b/1,
63b/2,
63b/7,
30b/10,
31b/9,
64a/2,
64a/8,
64a/9,
31a/5,
32a/8,
32b/8,
32b/10,
64b/6,
64b/7,
64b/11,
33a/5,
33b/2,
33b/10,
65a/4,
65b/6,
66b/5,
35a/1,
67a/11,
67b/1,
67b/4,
36a/11,
67b/6,
68a/5,
68a/9,
36b/1, 37a/1(2), 38a/3,
68b/4,
69b/2,
69b/3,
38a/10,
38b/2,
38b/5,
69b/5,
69b/11,
70a/1,
39a/11,
40a/6,
40b/3,
70a/8, 70a/11(2), 70b/5,
41a/7,
41b/5,
41b/7,
70b/6,
70b/8,
71a/1,
41b/11,
42a/7,
42b/3,
73a/1,
73b/1,
74a/1,
42b/7,
43a/6,
43b/5,
74b/10, 75a/11, 76b/9,
43b/8,
44a/2,
44b/1,
80a/6,
80b/3,
81b/2,
44b/8(2), 45b/6, 46a/6,
82b/8,
89a/5,
89b/6,
46a/7, 46a/8, 46a/11(2),
90a/2,
90a/8,
90b/3,
47a/1(2), 47b/2, 48a/2,
90b/11,
92a/7,
94a/7,
48a/8(2), 48b/4, 48b/5,
100a/11, 101b/1, 101b/2,
48b/10,
49a/5,
49b/9,
104b/4, 108a/9, 108b/3,
49b/10,
50a/3,
50b/8,
109a/2, 109b/1, 109b/3,
50b/10,
51a/5,
51a/8,
110b/2, 111a/5, 112b/3,
51a/11,
51b/7,
52a/3,
115a/2, 115a/8, 116a/7,
52a/8,
52a/11,
52b/1,
116b/6, 117b/10, 118a/6,
52b/3,
53a/1,
53a/10,
119a/1, 119a/3, 122a/8,
34a/11, 35a/7,
34b/8, 35b/2,
53b/10, 54a/11, 54b/1,
123a/3
54b/4,
54b/10,
55a/1,
k.+erisi 58a/4
55b/3,
55b/4,
55b/8,
56a/1,
56a/5,
56b/11,
57a/3,
57b/2,
57b/4,
kimnūn:
58a/2(2), 58a/9, 58b/4, 58b/7,
58b/9,
58b/11, 231
(bkz. kemnūn) 40a/9, 40b/7, 84a/8,
86a/10,
87b/6,
88a/5,
88a/6,
90a/8,
kirec:
90a/10, 106b/10, 111b/8,
k.+ı 2a/11
111b/11
k.+ınuñ 6b/7
Kireç, kireç taşından yüksek ısıda elde edilenmadde. 49b/5, 51a/9, 53b/2, 57a/7, 93a/10, 93b/10, 110a/11, 115b/7 k.+i 118a/5
k.+larından 2a/9 ķoca:
ķ.4laruñ 11a/4 ķoffa: Kova.
kiremüd: kiremüd: Kiremit. 17b/2, 39b/8, 56b/8 kise:
ķ. +larda 14a/6
(F.) Küçük boy torba, kap.
ķoķķoķ -:
k.+ye 106a/1 kişi:
Kişi, insan, şahıs.
Kokmak. ķ.-ar 22b/2, 64a/10
16a/8,
69a/4, 76a/3, 83a/8
ķoķıy ķoķ ıyā ıyā: (Yun.) Yapraklarından kokain elde edilen sarımtırak renkli iki çeneklilerden bitki. ķ.+yıla 13b/1, 21a/10
k. +ler 73b/1
ķoku:
20a/9, 37b/1, 65a/7, 65b/2, 67a/1, 67a/5, 67a/7, 67b/2,
Koku.
k.+lere 73a/9, 73b/6, 74b/7,
ķ.+sı 83b/1
74b/10, 75a/3, 81b/4, 82b/6
ķ.+sın 85a/8, 85b/3, 90b/5,
k. +leri 74a/11
116a/1
k. +lerüñ 2b/7, 8b/8, 8b/9
ķ.+sına 25a/11
k. +nüñ 47a/2, 74b/8, 83b/4
ķ.+sından 10b/8
k.+ye 71b/11, 76a/7, 78b/2,
ķ.+sun 104a/2
80b/10, 82a/3
ķ.+suna
k.+yi 16a/3
ķol:
k.+yse 23b/10 kişnic: (F.) Kişniş otu maydanozgillerden baharat da olarak kullanılan bir bitki. 24b/5, 91b/1, 103b/5, 110a/2, 114a/5, 122b/9 k.+ile 61b/11 kitāb:
Yaşlı, ihtiyar.
87b/9
Kol, insan vücudunda omuz başından parmak uçlarına kadar uzanan bölüm. 7b/4, 12b/7, 65a/11, 67b/9 ķ.+a 103a/6 ķ. +da 6b/1 ķ.+ı 35b/6 ķ.+ından 45b/9
(Ar.) Kitap. 232
ķ. +unı 65b/2, 65b/11, 66a/3 ķolay:
ķ.-alar 14a/10, 15a/7
Sıkıntı çekmeden, yorulmadan yapılabilen,
ķ.-mayalar 10b/11
emeksiz,
ķoruķ:Henüz olgunlaşmamış ekşi üzüm, ķoruķ: hışrım. 14b/6, 28b/4, 29a/2, 30a/2, 35b/8, 99b/5, 99b/10 ķ. +ı 109b/7
zahmetsiz, güç ve zor karşıtı. 68a-3 ķolon: Kolon bağırsağı. 33b-3
ķovān otu: Oğul otu. 34a/3, 79b/9
ķoltuķ: Kolun gövde ile birleştiği yer. (ıbıt) 53a-1, 65b-9
ķovuķ:Bir ķovuķ:
ķo(y)ķo(y)-: Ad
ķomaķlı ķomaķlıķ: ķķ : Bırakma, terk etme.
koymak,
ķ.-a 44b/4, 66b/7, 66b/9, 67a/5,
Koyma işi yapılmak.
67b/4
ķ.-madan 28a-7
ķ.-alar 13a/8, 14a/9, 15a/6, 15b/5,
Parçalanmak, kopmak.
15b/9, 15b/10, 16a/1, 17b/1, 18a/7, 19a/6, 20b/4, 22a/2, 22b/4,
ķ.-a 59b-3
23b/11, 24b/8, 26b/7, 29b/2,
ķ. -unca 41b-9, ķoparķopar -: Kopmasını sağlamak, kopmasına
30b/6,
31b/2,
31b/4,
32b/7,
32b/8,
34a/4,
34b/6,
34b/7,
35b/11, 37b/9, 37b/10, 40b-/0,
yol açmak.
41a/10, 41b/4, 41b/11, 42a/2,
ķ.-alar 20b-1
ķorķu:
vermek;
bırakma; yerleştirmek.
ķ.+(ġ)ı 15b-1
ķorķķorķ -:
durumunda
ķ.+larundan 16a/3
ķ. +ına 65b-5
ķopķop-:
oyuk
bulunan iç bölümü.
ķ.+ı 65b-1, 66a-3
ķonķon-:
şeyin
43a/3, 43a/11, 46a/2, 51a/4,
ķ.-ur 57a/6
52a/8, 55a/5, 55a/8, 56a/9, 59a/3,
Korkmak.
59a/4, 59a/7, 61a/7, 62b/5(2),
ķ.-maķdan 28a/11
63a/8, 63b/3, 65a/6, 65b/5, 66a/3, 67b/8, 68a/3, 69a/1, 94b/3(2),
Korku.
94b/7,
94b/8,
95b/5,
97b/5,
ķ.+ya 86b/8
99b/5, 100a/7, 100a/9, 100b/4,
ķorķulu: Korku veren. 7b/9, 9b/9
100b/7, 105a/5, 106a/1, 107b/11, 108a/3, 108a/5, 108a/6, 109a/11,
ķorķut(d)ķorķut(d)-: Korkutmak.
110b/11, 113a/6, 115b/3, 115b/5, 233
115b/9,
118a/6(2),
118b/11,
kök:
Kök. k.-leri 54b/6
121b/11(2), 123a/5
köknār: Köknar. 61b/3, 73b/11, 98b/1
ķ.-arlarısa 78b/8
köprücek: (bkz. köbrüçek) 65a/10
ķ.-asın 23b/7, 64b/7
köpük: Köpük. 62b/6
ķ.-dum 2a/11
k.+i
ķ.-ıcaķ 55a/9
113a/4, 115b/10
ķ.-mayalar 11a/1
21a/5, 47b/8, 56a/10,
köpürköpür -: Köpük yapmak, köpük oluşmak,
ķ.-maz 62b/2, 98b/11
köpük çıkararak kabarmak.
ķ.-ucaķ 67b/8
k. -ür 15b/3
ķ.-up 65b/6, 82a/1
kör:
Keskinliği yeterli olmayan. 50a/6
ķ.-uvire 67a/2
köşe: Köşe. 72b/8, 73b/9, 103a/2 k.+ler 44b/9, 88b/4, 106a/2,
ķoyı: ķoyı: Koyu, yoğun. (bkz. ķoyu) 73b/4
108a/10, 109a/6
ķoyu: Koyu, yoğun. 42a/10, 67b/3(2),
k.+leri 72a/5
72a/4 ķ.+caķ 67b/8
köyegü: ? 65b/4
ķ.+rakdur 75b/5
ķöz:
Küçük kor parçası. k. +i 51a/5, 111a/5
ķoyun: Geviş getirenlerden evcil hayvan. 34b/5, 35b/8, 40a/2, 73a/9, 75a/4,
ķuba:
75b/1, 79a/11, 121b/9
Temriye hastalığı, reflü. ķ.+yı 56b/11
ķoz: Ceviz, cevizgillerin örnek bitkisi
ķubbe: Yarım küre biçiminde olan ve
ve bunun yemişi.
yapıyı örten dam, kümbet.
ķ.+ı 26a/4, 42b/8, 46b/3, 111a/10
ķ.+si 9a/8
ķōzāķ ķōzāķ: ķ: Koza, kozalak.
ķucaķlaķucaķla-: Kollarla sarıp göğüs üzerine bastırmak.
ķ.+(ġ)ına 61b/3
ķ.-ya 65a/8, 65b/2
köbrüçek:Saban okunun üstüne konan köbrüçek: delikli bir ağaç. 65b/5
ķuduz: Köpek, kedi, tilki vb. memeli hayvanlardan ısırma, tırmalama
köfte: Hamur topağı. 26a/6, 121b/9
veya salya yolu ile insana 234
geçen,
genellikle
çırpınma,
engel olan bitki kökleri.
sudan korkma şeklinde beliren, zamanında
aşı
110b-7
yapılmazsa
ķurba ķurbaġa: rbaġa: Kurbağa.
ölümle sonuçlanan hastalık.
ķ..+yı 53b/7
69a/10, 74a/3 ķurc:
ķulaķ(ġ): ķulaķ(ġ): Kulak, işitme organı. 22a/8,
k. lara 93b/9
53a/1, 55a/2, 55b/4, 102a/5 ķurd:
ķ.+a 17a/11, 22a/11, 22b/11,
ķ.+ı 55a/6, 57a/4, 62b75,
ķ. +ı 65a/8
112a/3 ķurdeşen: ķurdeşen: Ciltte
degistiren
ķ. +dan 115a/4, 116a/8
görüldüğü,
ķ.+ları 70a/2
hastalık.
ķ. +larını 26a/3
ķ.+i 56b/4
(Ar.) Kulunç, bağırsaklarda peyda olup omuz başlarına gelen ağrı.75b/6 ķ.+a 86a/9, 87b/4, 91a/4
döküntülerin alerjik
bir
ķurha:
Çıban. 64a/4
ķurı: ķur ı:
Kurutulmuş, taze ve yeşil olmayan; olmayan;
ķulınclu: ķulınclu: Kulunç ağrısı olan. 71b/11
suyu
ve
nemi
salgı salmayan,
salgısız olan. 9a/2, 19a/5,
ķullapa otu: Dul avrat otu da denen bitki.
27a/10, 32a/9, 40a/10, 50b/8,
34b/6
51a/8, 51b/1, 70a/11, 88a/9,
Kulunç, bağırsaklarda peyda olup omuz başlarına gelen ağrı. 33b/2, 80b/1, 112b/2, 121a/2, 121a/5 ķ.+a 87a/10
92a/7 ķurı ķur ı-:
Kurumak, ıslaklığını nemini yitirmek. ķ.-ya 22a/2, 41b/6, 41b/6
ķ.+ı 33b/2, 86b/1 ķundus:
1-2 santim çapinda
kirmizi, kabarik, kasintili, yer
ķ. +da 22a/11, 23a/1
ķulunc:
Kurt. 23a/1
78b/8
ķ. +uñ 22a/4
ķulınc: ķulınc:
(?) Ayakta olan bir hastalık.
ķurıd ķur ıdıd-:
Su künklerinin içinde gelişen ve suyun akmasına
Kurutmak, ıslaklığını nemini yitirtmek. ķ.-a 38b/1
235
ķ.-alar 20a/2, 25b/9, 73b/7, 93a/2,
103a/7,
ķ.+lar 40a/2
120a/2,
ķurtulķurtul-:
120a/11
ķ.-maz 16a/9
ķ. -asın 49a/11
ķuru:
kurutulmuş,
ķ.-ur 71b-2,72b-5,72b-7,73a-
olmayan; salgı salmayan, salgısız
4,73a-6,73b-3,118a-4
olan. 7b/1, 7b/2, 11a/3, 35a/5, 87a/3,
yeşil
87a/6,
87a/7,
91b/1,
ķ.+sı 71b/1, 76b/4 92b/3,
ķ.+yise 41b/7
93a/2, 93b/4
ķ.+luġına 123b/7
ķ. +dik 93a/7
ķuruķuru-: Nemini, ıslaklığını kaybetmek.
ķ.+ı 23b/1, 25a/8, 29a/1(2),
ķ.-ya 82b/10
31b/9, 31b/10, 33a/11, 53b/6,
ķurudķurud-: Nemini, ıslaklığını gidermek, kuru duruma getirmek.
55a/10, 57b/9, 64b/3, 91b/9, 92a/2, 92a/7, 92a/10, 92b/5, 93a/3, 93b/7, 94a/1
ķ.-alar 90a/11, 94a/6
ķ.-lar 25b/9, 92b/3, 93b/11,
ķ.-ur 4b/1, 4b/4, 12a/10, 12a/11,
94a/6
71a/7, 75a/1, 76a/8, 76b/6,
ķ.+ları 91a/8
76b/9, 77a/8, 77b/6, 77b/9, 78a/1, 78a/4, 78a/6, 78a/10,
Kurşun. 94b/3, 115b/4
78b/5, 78b/11, 79a/3, 79b/1,
ķ.+ı 62b/3 ķurt:
ve
105b/5, 110a/11
ķ.+dur 61a-5 Hap biçiminde ilaç.
taze
61b/4, 62b/8, 64a/6, 75b/9, 85a/7,
ķ.+a 112b-6
ķurşun: ķur şun:
Suyu ve nemi olmayan;
ķ.-uġına 107a/2
ķurlı ķurlıġan: Dolama hastalığı.
ķurś:
Atlatmak, kurtulmak.
Bağırsak yabani
79b/7, 79b/10, 82a/6, 82b/1, asalağı, parazit; hayvan.
82b/3, 82b/5, 83a/6, 83a/7,
15b/7,
83a/8, 83b/1, 83b/4, 83b/5,
33b/11, 47b/6, 71a/4, 81a/1
83b/10, 84a/2, 84a/4, 84a/6,
ķ.+ları 33b/10, 77a/11
84a/11, 84b/3, 84b/4, 84b/8, 84b/9, 85a/1, 85a/5, 85a/7,
ķurtcuġaz: ķurtcuġaz: Bağırsaklardaki küçük kurt.
85b/3, 85b/7, 86a/1, 86a/4,
44a/2
86a/5, 86a/7, 86a/9, 86a/10, 236
ķuvvet:
86b/1, 86b/3, 86b/6, 86b/9, 119a/7 ķ.-urlarısa 111a/4 kurz:
Dağarcık, torba. k.+ı 91b/3
ķuśdurķuśdur -: Kusturmak, istifra ettirmek. ķ.-alar 49a/7, 70b/4 ķ. -ur 78b/11
ķ.+i 13a-1,31a-6,54b-7,94a-7
ķusdurıcı: ķusdur ıcı: Kusturan, istifra ettiren şeyler.
ķuvvet-i cāźibe 4b-11
11b/11
ķuvvet-i ġalįži 17a-2
ķusmaķ: Kusma, istifra etmek hali.
ķuş: ķuş:
(Ar.) Güç, kudret, insan bedenindeki organlar ve bunların psiko-fizik fonksiyonları. 4b/10, 6b/2, 44a/5, 71a/5, 71a/11, 73a/3, 74a/7, 74b/5, 75b/5, 77a/3, 77b/3, 77b/10, 78a/1, 79a/7, 81a/3, 81a/6, 81a/7, 81a/9, 82b/3, 83a/10, 83b/10, 84a/2, 84a/11, 85a/9, 85b/2, 86b/3, 89a/6, 89b/7, 95a/4, 100a/5, 100b/6, 107a/1, 107b/2 ķ.+de 79a-4
11b/11, 12a/1, 12a/2
ķuvvet-i hāżıma 4b-11
ķ.+(ġ)ı 81a/11, 99b/7
ķuvvet-i māsike 4b-11
Omurgalı uçan hayvan ların
ķ.+in 71b/6, 75a/1, 75a/3,
ortak adı.
79a/6
ķ.+lardan 74a/8
ķ.+lerdür 3b/5 ķuvvetlendürķuvvetlendür -: (Ar.) Kuvvetli duruma
ķuşa ķuşaķ( şaķ(ġ): ķ(ġ): Bele sarılan uzun ve enli kumaş.
getirmek.
ķ.+ın 37a/8
ķ.-meġe 83a/11, 99a/8
ķ.+ile 65b/9
ķ.-ür
72b/5, 80a/3, 83b/11,
85b/4, 88a/5, 88b/2, 89b/7,
ķ.+un 65b/10
90a/9, 90b/4, 95a/6, 95a/8,
ķuş ķuş dili:
Kuş dili. 109a/9
95b/4, 98b/10, 99a/11, 99b/9,
ķuŧūz:
Kuduz hastalığı. 114b/11,
100b/10, 121b/3
115a/2
ķuvvā:
ķuvvetlü: (Ar.)
Kuvvetli.
23b/10,
ķ.+ları 14b/10
33b/8, 35a/2, 53a/3, 103a/1,
Kuvvet çoğulu.
113a77 ķ.+yise 35a/2
ķ.+yı 4b/10
237
ķuyruķ(ġ): hayvanlarda gövdenin ķuyruķ(ġ):Kuyruk ġ): arkasında omurganın uzantusı
kütürdekütürde-:
esnek organ. 68a/11, 68b/1,
Kütürdemek. k.-ler 32b/9
111a/7, 121b710 ķ. +ı 106a/3 ķuzı: ķuzı:
-L-
Koyun yavrusu.50b/5, 51b/10, 73a/8, 73a/9, 73b71 ķ. +lar 55a/4
laciverd: Hekimlikte kullanılan lacivert taşı. 107a/8 ladān: (F.) Çamdan çıkarılan zift gibi
ķüb(b)ād: Ağaç kavuğunu andıran,iri ve yumuşak bir limon. 89a/5 kühl:
siyah ve kokulu zamk. 112b/1
Sürme. Göz için sürme boyası.
l. +ı 109a/4
124a/6 kükürd:
lahmį:
(F.) Kükürt. toz durumunda başka cisimlerle bileşik halde bulunan element. 47b/8, 51a/3, 110b77 k.+ile 48a/11, 110a/9
hastalığı. 34b/2 l. +nuñ 34b/10 lahža:
küllį:
Göz açıp kapayacak kadar kısa zaman; bir an; en kısa zaman;
k.+lü 9b/5 kül:
İstiska, vücutta su toplanması
göz ucu ile bir bakış; zaman.
Kül.
17b/8, 20a/4, 21a/3, 37b/10,
k.+i 110b/3
51a/8
(Ar.) Genel, bütün. 34b/11
l.+dan 34a/5
k.+dür 11b/6 k.+yile 8b/9, 11b/7
(Ar.) Yüz felci, ağız çarpılması. 17a/8, 74b76, 114a/2,
kümiş:
Gümüş. 56a/8
l.+ye 85b/7
küncid:
Susam, susamgillerden sıcak bölgelerde yetişen bitki ve tohumu. 71b/11
l.+yi 17a/7
kündür: kündüs:
laķve:
laŧ laŧįf: įf :
Temiz, hoşa giden, hoş. 8b/6, 8b/6, 8b/11, 10a78(2), 10b/4,
Vahşi hımar, yabani eşek. 122a-10
12a/4, 14a/8, 15a/8, 29b/7, 31a/3, 46b/7, 50a/1, 72b/10,
(Ar.) Çoğan otu, çöven otu, ağu kunduzu. 48b-7,108b-1
80b/4, 81a/4, 83a/5, 95a/1, 100b/1, 116b/10, 124a/3 238
lefāif:
levn:
levz:
l. +dür 74a/5, 97a/5
luǾūķ-ı ħaşħāş 97b/9
l. +raķdur 74b/2
luǾūķ-ı
Sargılar, örtüler.
99a/3
l. +i 6b/6
luǾūķ-ı hülbe 98a/10
(Ar.) Renk, nevi, çeşit.
luǾūķ-ı sübüstān 98a/5
l.+i 7b/7, 84b/6, 50a/4
luǾūķ-u rāziyāne 98b/9
l.+ini 48a/10
luǾūķ-u zūfā 98b-4
ħıyārşenber
-M-
Sığınma, himâyesine girme. l. +ine 89b/3
leżic:
maǾc maǾcūn: Ǿcūn: (Ar.) Hamur kıvamına getirilmiş ilaç. 40b/1, 45a/10,
(Ar.) Yoğun, yapışkan. 75a/7, 86a/1, 86a/6
88a/11, 89a/5, 89a/9, 89b/2
lezzet:
Tat. 84a/10
likin:
(F.) Lâkin, eğer, amma,
ķurś-ı maǾcūn 31b/10 maǾcūn -ı ıŧrīfil 89b/6
fakat. 76b/10,77b/7,78b/1 limon:
maǾcūn-ı kemnūn 29a/10
Limon. 30a/1, 96a72
lisānü’ŝ lisānü’ŝ-ŝevr: Sığırdili bitkisi.105a/1
maǾcūn-ı kimnūn 88a/5
luǾ luǾāb:
(Ar.) Bitki suyu. 92a/9
maǾcūn-ı nūş 87b/8
l. +dan 118b/11
maǾcūn-ı sürincān 46a/4
l.+ın 8a/7, 54a/9, 60b/2,
maǾcūn-ı tiryāķ 90a/2
118b/9 l.+ile
m.+a 87a/9, 88b/5 54b/9,
74a/3,
m.+dan 49b/1
103b/7, 104a/1 lūle:
m.+ı 88b/10
Halka gibi dürülmüş şey.
m.+ını 31a/1
l.+ye 38a/1 luǾ luǾūķ:
ma‛de: ma‛de: (bkz. maǾįde)
Yalanacak ma’cun.
m.+e 29b/4
l.+ātı 97b/8
m.+de 27a/2
luǾūķ-ı Ǿanber 98a/8
m.+nüñ 31a/6 239
m.+yi 35b76
(bkz. kil-i maħtūm.) 44a/8, 51b/1, 91/10
madde:(Ar.) Madde, cevher, vücutta madde: görevi olan organlar ve onların hayatî güçleri. 21a/9, 41b/9, 55b/8, 56a/2 m.+den 58b/6
mahv ol ol--:Bozulup yararsız duruma gelmek. m.-a 57b/11
m.+dür 26a711, 46a/11, 55b/4
maķāle:
(Ar.)
Bölüm. 2a/11, 2b/1,
m.+ler 69b/5
3a/4, 3a/6, 5a/4, 12b/4, 26b/9,
m.+leri 81a/5, 112a/7
36a/9, 46b/10, 70b/10 m.+sinde 2b/3, 2b/4, 2b/5,
m. -üǾl-hayvād 88b/5
2b/6, 2b/8, 2b/9, 2b/11,
m. +yi 122b/4
3a/1, 3a/3, 3a/5, 5a/3, 6b/8,
mafśal: (Ar.) Oynak yeri, eklem, vücuttaki kemiklerin uç uça ve yan yana gelerek birleştikleri yer. m.+da 69b/3
7b/10, 8b/8, 12b/3, 36a/8, 46b/9,70b710 maķām:
m. -ı Ǿulvįde 4a/6
m.+lara 62a/10 maķaś:
maġrib: maġrib: (Ar.) Batı, garb. 12b-1 maġ maġś:
m.+ ıla 20b71 maķǾad: maķ Ǿad: maķsūm:
m.+dur 3b/1
İçi hararetli olan , ateşli.
mālāyaǾni: mālāyaǾni:
Mânasız, faydasız, boş söz. 14a/1
75a/3 maħt maħtūm: ħtūm: Mühürlü, uyuz ve benzeri dermatolojik
Taksim edilmiş, ayrılmış, bölünmüş.
106b/6,
107a/11, 122a/5 mahrūr:
(Ar.) Kıç, makat. 113b/6, 122a/10
maĥm maĥmūde: ĥmūde: (Ar.) Bingöz otu, sakmanya. 23a/2, 32b/5, 49a/9, 59a/6, 103a/8,
Makas.
maķaścuķ(ġ): maķaścuķ(ġ): Küçük makas.
(Ar.) Sancı, iç organlarda batar veya saplanır gibi duyulan, nöbetlerle azalıp çoğalan ağrı. m. +į 30b/2
86b/5,
Kat; mevki, yer.
mālįħulyā:
Melânkoli, kara sevda. 14b/8(2)
māminā:
? 23a/8 (şiyāf-ı m.)
hastalıklarda
kullanılan tıbbî bir tür kil.
m.+yı 24a/5 (şiyāf-ı m.) 240
māmįrāncįnį: (Ar.) Mamiran . kırlangıç otu büyük helile. 21b/10
85b/2,
māmış māmışā: ışā:
107b/2
(F.) Çiçekleri kırmızı renkte olan kırmızı boynuzlu gelincik. 60b/10
maǾl maǾlūm: Ǿlūm:
(Ar.) Bilinen, belli, belli 5b/4
maǾü’l maǾü’lǾü’l-cübin: Bedeni ishal ettiren bir
Mide.7b/7,29a/5, 29b/6(2),
içecek. 51b/10, 97a/9(2)
29b/11,74a/10,75a/9, 83b/3, 101a/9, 108a/3, 111b/4
maǾü’l fakiha:Göz ve baş ağrısına iyi maǾü’lǾü’l-fakiha: gelen bir içecek. 97a/3
m. żaǾįflıġı 29a/4, 96a/3, 106b/8 maraż:
m. aġrısına 71b/9, 87b/5, 97b/1, 111b/1
(Ar.) Hastalık, maraz, sayrı. 123b/11, 124a/4
m. +de 78b/5, 81b/6
m.+ı 54b/8
m.+deġi 73b/10 m.+den
86b/3,
87a/3, 101b/3, 102b/8,
olan. maǾ maǾįde:
86b/2,
m.+ını 2a/1, 36b/9
75b/8, 78b/6,
80a/1, 90b/11, 91a/3
m.+lar 50a/4, 101b/3
m.+i 72a/1,76a/11
m.+lara 79a/9, 104b/4
m.+yi
29a/11, 72a/10,
m.+ları 84a/2, 86a/6
72b/5,
79b/7,
81b/9,
m.+ların 41a76
82b/2,
82b/7,
83b/11,
84a/7,
84b/8,
84b/10,
85a/1,
85a/7,
85b/4,
85b/11,
86a/2,
86a/5,
86a/11,
88a/5,
89b/3,
89b/6,
90a/9,
90b/4,
95a/6,
97a/5,
99a/4,
marįz:
(Ar.) Hastalıklı, marazlı 8b/9
marul:
Marul. 13a/3
māsike:
(Ar.) Tutan, besinleri değişinceye ve sindirilinceye kadar vücutta tutan kuvvet ve bu tutmanın süreci. 4b/11
maśra:
Dokuma tezgâhında
99a/8, 100b/2, 100b/10 m.+ye
71a/3,
74b/5,
76b/10,
77a/3,
77b/2,
atkı ipliklerinin
77b/7,
77b/10,
78a/1,
sarıldığı ağaç parçası.
78a/9,
78b/1,
79a/2,
m. +yıla 23b/9
81a/3,
81a/6,
81a/8,
81a/9,
82b/3,
83b/9,
maśŧakį: maśŧak į: (Ar.) Sakız, sakız ağacından 241
elde edilen bir tür reçine. 17b/6,
mażeret: Özür; bahane.
22a/9, 24b/5, 25b/7, 27a/5,
m.+in 77a/2
29a/8, 29b/5, 31a/10, 31b/4,
māzeryūn: māzeryūn: Defne. 38a/8 m.+ı 38a/10
32a/5, 34b/7, 36b/6, 42b/8, 43a/10, 45a/7, 49b/3, 56a/10,
mażmaża: (Ar.) Ağza su alma, ağzı çalkalama. m. id- 24b/4, 24b/6, 114a/10,
59a/6, 65b/3, 68a/11, 86b/3, 87b/11, 89a/1, 90b/1, 90b/6, 90b/11, 91a/1, 92b/6, 101a/6,
114b/5
101a/11,
101b/11,
102a/8,
102b/1,
102b/6,
102b/11,
108a/3,
108a/5,
108a/6,
maźu: (F.) Mazı, servigillerden bitki. 25a/7, 25b/7, 32a/6, 39b/5,
111a/10,
111b/2,
113a/4,
39b/11, 42b/9, 44b/4, 46b/3, 103b/5, 111a/9, 114b/1
114a/5, 114a/7, 115a/6, 117b/2, 119b/5, 120a/6, 122b/5
mazü’lmazü’l-cülnār: 103b/3
m. +le 36b/7
mebde: (Ar.) Başlangıç, prensip, ilk unsur, evvel.
māşer māşerā: şer ā: Yüz ve göz kapağının şişmesi
m.+yi 5b/1, 6a/11
hastalığı. 24a/3
mecāl: (A.) Güç, kuvvet, takat.
m.+yı 24a/3
m.+i 8a/10
maşrıķ: maşrıķ: Doğu. 12a/9
meduķ: ? 38b-8 (ŧuzsız m.)
maŧb maŧbūħ: ŧbūħ: (Ar.) Bitkilerin kaynatılması veya haşlanması ile hazırlanmış (sıvı) ilaçlar. 15a/1, 47b/1, 49a/1, 50a/11, 54b/7, 57a/11, 58a/7, 104b/4, 104b/9, 105a/8 105b/4, 106a/2, 106a/7, 106a/10 m.+a 104a/10
mefācān: ? 16a/8 (merg-i m.) mefasıl: Mafsallar;
vücuttaki oynak
yerleri, eklenti yerleri. m.+a 84b/4, 86a/7 mem:
m.+ı 60a/10
Her türlü gelenek, düşünce tarzı, yaşam biçimi vs. gibi insanın
m.+ları 104a/9
sosyal ve kültürel hayatının
maydāna getür getür--: Meydana getirmek.
yeniden üretilmesi için gerekli
m.-e 37b/4
inşa planını (reçetesini) içeren
mayħo mayħoş: ħoş: Tadı şekerli ve az ekşi olan
bilgi kodlarıdır.82b/11, 108b/11
14a/11
memzūc: (Ar.) Karışmış, karışık. 28b/5 242
m. ol- 50a/1, 50b/6 menǾ: menǾ:
m.+si 66a/2
(Ar.) Önleme, durdurma, bırakmama. m. ol- 21b/2
merhem: (Ar.) Melhem, deriye sürülerek kullanılan ilaç. 35b/10, 37b/7, 38b/8, 38b/9, 39b/3, 41a/9,
m. ide- 79b/1, 80a/4, 83b/7,
48a/4, 48a/6, 49a/2, 53b/3,
84a/1, 86b/3
54b/8, 59a/7, 59b/11, 61b/5,
menfaǾat: menfaǾat: (Ar.) Yarar, fayda.
64a/6, 68a/3, 68b/2, 119a/10
meni:
m.+i 76a/10, 77a/4
m.+i 39a/10, 119a/7
(Ar.) Belsuyu, dölsuyu, erkek eşeylik hücresi. 79a/6, 86a/9,
sirke m. 47a/8, 64a/1, 65a/1 zincifre m. 47a/8
109a/5
merhemmerhem-i āhek: 118a-4
m.+yi 80a/11, 83b/4
merhemmerhem-i aśfar: Hastalığı tamamen
mensūb: (Ar.)Bir şeyle ilgisi bulunan.
iyileştiren merhem. 117b-1
43b/5
merhemmerhem-i baselįķūn: Şahdamarı için
m.+dur 6a/9
kullanılan merhem. 23b/4, 42a/8, 43b/1, 55b/1, 55b/9,
merāhim: Acımalar, merhametler.11a/10
64b/10, 117a/8
m.+ile 62b/11
m. +ile 61a/10, 62a/8
mercān: Denizde geniş resif meydana
çıkarılan çoğu kırmızı renkte
merhemmerhem-i dāħilūn: (Ar.) Hastalıkları tedavide dahili olarak kullaınılan macunların genel adı. 118b/7 merhem--i ebyaż: Beyaz merhem.116a/11 merhem
ve ince dal şeklinde bir
merhemmerhem-i ħal: 117b/5
getiren
ve
mercanlar
takımının örneği olan hayvan ve bunun kalkerli yatağından
madde.
20b/11,
91a/10,
merhemmerhem-i hevāriyyūn: (?) 39a/4, 55b/1,
124a/4
59b/5, 118a/9
mercimek: (F.) Mercimek, baklagillerden bitki ve bunun tohumu. 14b/1, 63a/4, 98b/7, 109b/9, 114b/6, 116a/4 m.+ile 78b/3
merhemmerhem-i isfidāc: F. üstübeç kurşun karbonatı 119a/2 merhem--i jengār: Bakır pasıyla yapılan merhem merhem. 116b/11
merdāne: Merdane.
243
merhemmerhem-i kāfūrį: Kâfur ağacından elde
96a/5, 108a/7,
beyaz
113b/10, 120a/6, 123a/10
ve
yarı
saydam, mertebe:
38b/4,
m.+si 73a/2
39a/11,
53b/8, 58a/7, 60b/2, 63a/10,
merzencūş: merzencūş: Bir ot cinsi. 26a/4, 113b/3
64b/2, 69b/7, 116b/5
merzenkūş: çiçeği merzenkūş:Mercanköşk ş: ballıbabagillerden kokulu bitki, sıçan kulağı otu. 68a/7 m.+i 47b/3
merhemmıśr:Mısır ile yapılan merhem. merhem-i mıśr: śr: m.4įdur 116a/7 merhemrūhı: ı: (?) 117a/3 merhem-i rūh
mesamįrmesamįr -i aǾ aǾžā: Uzuvların çivisi.
merhemrusul: 118a/9 merhem-i rusul:
m.+dur 4a/10, 5b/10
merhemmerhem-i zincifre: Cıva nın indirgeme yolu ile elde edildiği cevherle yapılan
merhem.
meŝ meŝāne:
(Ar.) Mesane, idrar torbası, sidik kavuğu. 74a/3 m.4deki 36b/11
meşin:
İşlenmiş koyun derisi.
55b/2,
117b/11 merhemüǾl merhemüǾlǾl- Hevāriyyūn 61a/3
m+e 29b/6, 36b/7, 111b/7
m.+ile 11b/1, 41b/3, 57b/9
mevcį:
m.+in 57a79, 58b/2, 69b/8
(Ar.) Dalga şeklinde. 59a/4
mevįzec:
(F.) Yaban üzümü, dağ üzümü bit otu. 94a/3, 108b/1, 122b/6 meyl it(d) it(d)--: Eğilmek; gönül vermek.
m.+leri 116a77 merkmerk -i mefācān: Felç, inme. 16a/8 merķalāy: (?) 123a-4 (m. İde)
m.-er 82b/11
Kireçtaşının başkalaşımı ile
meyve:
Meyve.
oluşmuş bir kayaç. 90b/10,
m.+yile 60b/8
91a/2, 95a79 mersįn: mersįn:
109a/4
(Ar.) Derece, rütbe.
kokulu bir madde ile yapılan merhem.
108a/8,
103b/6,
edilen, hekimlikte kullanılan, kolaylıkla parçalanan, güzel
mermer:
103b/3,
mezük: ?
Yaprakları yaz kış yeşil kalan,
44a/7
mıśrį: mıśrį: Mısırlı.
beyaz çiçekli bir ağaç. 31b/3, 31b/11, 33a/1, 39a/9,
m.+dur 116a/7
39b/5, 40a/10, 47b/5, 47b/6
miǾa: miǾa:
48a/1, 72b/5, 92a/5, 96a/3, 244
?
110a/3
miķdār: (Ar.) Kısımbölük, parça, kıymet, değer, derece. m.+ca 116b/8
karıştırılmış olan başka şey. 3b/8, 9b/4, 13b/9, 17a/4 m.+a 81b/1
m.+ı 18b/4, 39b/7
m.+ı 3b/7, 53a/3, 83a/5, 95a/1
milh:
Tuz. 107a/11
mįl:
İğne gibi ince ve uzun bir âlet.
m.+ına 75b/7, 76b/6 m.+lardur 3b/4
m. +ile 59b/4, 59b/6
mizāclu: Mizaçlı. 74b/7, 76a/7 83a/8
mirsin: Mersin, iki çenekli, yeşil yapraklı ıtırlı bitki ve yemişi. 31a/9, 31a/11
muġla: muġla:
misk:
(F.) Ceylanlardan elde edilen güzel kokulu madde. 104a/7
muhaddā: Aldana aldana bilgi ve tecrübe
miŝ miŝķāl: (Ar.) Diremin 14/24 ü nispetinde ağırlık ölçüsü. 31b/9, 33b/5,
muħ ālif:(Ar.)Aykırı, karşı. 63a-2, 75a-9 muħālif:
33b/7, 45a/10, 84b/10, 87b/3,
muĥallil muĥallil :(Ar.) Yumruları, şişleri ve urları
88a/10,
89a/5,
(?) 104a/9
muġl muġlāb: ġlāb: (?) 12a-4 sâhibi olan. 109a-2
iyi eden ilaç. 54a/11, 55b/7
89a/11(2),
89b/1, 89b/6, 90a/5, 90b/3,
muhātara: Zarar, ziyan, hasar.
90b/7, 91b/3, 92a/2, 92a/10,
m.+dur 26a/9, 31a/4, 52b/10,
92b/3, 92b/7, 92b/8, 93a/3,
70b/7
93a/6, 102a/2, 107a/7, 107a/10,
muĥkem: muĥkem: (Ar.) Kuvvetli , berk, sağlam, sağlamlaştırılmış. 14a/2,
114a/3 mişin:
mişk:
(bkz. Meşin)
46b/5, 65a/2, 65a/9, 65b/1,
m. +e 36a/6
66a/4, 66a/5, 66a/9, 66b/6,
Aşı dedikleri kızıl toprak. 90b/8
66b/11, 67a/6, 67b/5, 67b/9
70a/4, 105b/4
muĥr muĥrı ĥr ıķaya: (Ar.) Ateşli sıtma ateşin gün aşırı yükseldiği ve terleme ile düştüğü sıtma; sıtmaya yol açan sporozoitin (merozoit ve şizontların) vücuda yerleşmesi ve bunun etkileri. 78b/4
m.+yile 47a/4, 58a/10
muħta muħtaśar: ħtaśar:
miyāne: (Ar.) Orta, mutedil. 9a/10 m.+dür 76b/4, 80a/7, 82a/7 miyve: Meyve.28a/8, 50b/11, 56b/6,
mizāc: (Ar.) Huy, tabiat, bir şeyle
245
(Ar.) Kısaltılmış kısaltma, kısa. 2a/10
şey,
muħte muħtelif: ħtelif: muķavvį:
(Ar.) Türlü, çeşitli, çeşit
m.+dür 71b/8, 73a/7, 73a/8,
çeşit. 29b/11
73b/1, 74a/8, 76b/2, 77b/3,
(Ar.) Kuvvet veren, kuvvetlendiren. 8b/3 m.+dür 83b/11
81a/9, 81b/1, 85a/4 murabbā: Meyve suyu tatlısı; reçel; ezme.
muķayyed: (?) 60a/7 muķul:
mūm:
m.+ları 100a/4
(Ar.) Mekke pelesengi, balasan ebūcehl ķozınuñ pusı. 33a/6, 39a/7, 46b/3, 47a/6, 103b/1, 118b/3, 122a/11 Mum. 26a/5, 44b/11, 55b/1,
m.+sı 100b/5,
murdār:
118b/1, 118b/3
112a/11,
113a/5, 117a/3 m.+ile
42a/4,
muślıh: muślıh:
59b/6,
112b/2, 117b/4, 118a/3,
16b/3
m.+lu 59a77
muttaśıl: muttaśıl:
İttisâl
zift ve kāfur karışımı. 68a/4
Bitşik; hiç eden,
aralıksız; durmadan. ulaşan,
kavuşan. 42b/6, 68a/5
m. -yā-yı hindi 90a/6 muvāfı muvāf ıķ:
?
(Ar.) Uygun; yerinde; denk. 71a/2, 75b/8
m.+ ince 10a/5
m.+dur 73b/2, 73b/7, 73b/10
muǾted muǾtedįl: Ǿtedįl: Orta halde bulunan; münasip, mülayim,
(Ar.)
fâsılasız;
(F.) Mumya denilen bir ilaç;
uygun;
(Ar.) Islah eden, iyileştiren.
mutavassıŧ: utavassı ŧ: Vasıta olan, yardım eden.
m.+layalar 93b/6
muǾcib muǾcib: Ǿcib:
(F.) İslâmiyetin gösterdiği kaidelere uygun olmıyarak kesilmiş hayvan. 64b/4
m. +ı 80b/11
118b/5, 119a/5
mūmįyā: mūmįyā:
100b/10, 101a/2,
murdār ilik: (A.) Omurga içindeki kanal boyunca uzanan sinir dokusu nuħāǾ. 39a/1, 41a/11, 112b/4
m.+a 94a/7 94a/6,
100b/1,
101a/2
115b/3, 115b/7, 116a/10,
m.+ı
100a/4,
sert mużır: mużır:
olmayan. 72b/1, 76a/10
246
(Ar.) Zararlı, zarar veren.
m.+dur
bakılmamış. 50b/10 (m. Ǿilletdür)
76b/10, 77a/7,
77b/9, 78a/4, 78b/1, 82a/5 mübtedį:
mülaŧŧif: mülaŧŧif: (Ar.) Yumuşatan, yumuşatıcı.
(Ar.) Yeni başlayan, acemi.
m.+dür 83a/7
m. +lere 2a/10
müleyyin: Yumuşatan,
mücerreb: Tecrübe olunmuş; sınanmış; denemesi yapılmış; ahvâl ve tavırları tecrübe edilmiş. 57a/10
veren, yumuşaklık verici. 87a/2 m.+dür 83a/3
m. +dür 69a/11
mülūkiyye: Müluhıyye otu. 19a/5
müferric: (F.) Ferah veren, iç açıcı.
mümtezic: Birbirine tamamen uygun olarak karışmış olan. 4a/1
m.+dür 80a/5 müfįd:
yumuşaklık
(Ar.) Faydalı. m.+dür 81b/6
m.+dür 9b/6, 11b/8, 15a/2,
münāsıb: Uygun, yerinde, yakışık. münāsıb:(Ar.) ıb:
17a/6, 28b/9, 29a/11, 31b/10,
77b/7
32b/4, 33a/3, 33a/11, 35a/10,
Müntehab: Seçkin, seçilmiş.;eserin Münteha b:(Ar.) b:
36a/2, 36a/7, 36b/10, 39b/10,
adı. 6b/7
45b/2, 46a/5, 46b/6, 54b/8, 76a/7, 76b/3, 78b/3, 78b/4,
mürcinŧay mürcinŧayāne: ŧayāne: ?
80a/10, 80b/8, 80b/10, 81b/5,
90a/4
mürdesenc:(bkz. Mürdeseng) 109b/7, mürdesenc:
82a/1, 82a/8, 82b/6, 83a/1(2),
117b/7
83a/3, 83a/4, 83a/11, 83b/3,
mürdeseng:(F.) Doğal kurşun oksit. mürdeseng:
83b/11, 84b/5, 85a/6, 86a/3, 86a/8, 88b/11, 92b/5, 95b/1,
62b/4,
101a/9,
102a/6,
107b/9,
112b/11,
108a/1,
108a/4,
111b/8,
118a/1, 118b/3, 118b/10
112b/6,
112b/7,
113b/7,
114a/2,
114a/9,
116b/5,
zamkı.
117b/6,
118a/5,
118a/11,
119b/10
119a/3,
119a/11,
122a/7,
mürr:
110b/3, 116b/2,
110b/7, 117a/4,
Arap beldesinde bir ağacın 39a/7,
93a/10,
mürrmürr -ü mekki: Arap beldesinde özellikle
122a/10
Mekke çevresindeki ağacın zamkı. 46b/3
mühmel: İhmâl edilmiş; bırakılmış; kıymet verilmemiş; 247
mürrmürr - į śāfį: Arap beldesindeki ağacın
m.+sin 14b/6, 16b/4, 41a/4
katışıksız zamkı. 42b/8 mürreħ: mürreħ:
(?)
müzmįn:
81b/9
(Ar.) Üzerinden zaman geçmiş, süregen hastalık. 20a-6
müstaķįm: Eğri olmayan, düz, dik. 9b/5 m.+medür 6b/5
- NN N
müste müsteĥ teĥįl: Lâyık ve ehil olan. 4a/4 müstevlį: (Ar.) Yayılan, her tarafı kaplayan. 7b/6 müşk:
müşkil:
na‛ne: na‛ne: (Ar.) Nane, ballıbabagillerden ıtırlı bitki. 29a/8, 30a/1, 31a/1,
(F.) Misk, asyada yaşayan erkek ceylan derisinin altından çıkarılan güzel kokulu madde. 15b/7, 25b/1, 83a/6, 83a/8, 83a/9, 92b/5, 92b/7, 95a/11, 104a/6
31a/11, 77b/11, 95a/11, 95b/2, 99b/3, 105b/9 n.+yile 31b/4 nabż:
(Ar.) Güç, zor, çetin. m.+dür 46b/8, 54b/7, 66b/2
müştemil: (Ar.) Kavrayan, içine alan. m.+dür
2b/2, 3a/4, 3a/6,
n.+uñ 7b/11
5a/4, 12b/4, 36a/10, 46b/10, nādir:
58b/3, 70b/11
halk arasında söylenilen; iki ortası.
(Ar.) Ender bulunan, seyrek. n.+dür 15b/1
mütevātır: mütevātır: (Ar.) Ağızdan ağza dolaşan, hareketin
(Ar.) Nabız, kan basıncından dolayı atardamarlara basıldığında duyulan kımıldama. 8a/1, 8a/2, 8a/4, 8a/7, 8b/2, 8b/5 n.+ı 2b/5, 7b/10
nāfiǾ: nāfiǾ:
16b/10,
Menfaatli; faydalı; yarar; şifalı. 15b/11
27b/11, 34b/5, 50b/4, 62b/1, 76a/4, 122a/2
nāgāh: Zamansız. 19a78
mütevežža: (Ar.) Dağıtılmış. 33a/8
naĥ naĥįf:
müteżadde: (Ar.) Birbirine zıt olan, birbirinin zıddı olan. 3b/10
? 2a/8
namāz börü: Karında oluşan kurtlardan biri. 33b/11, 34a/6
m.+nuñ 3b/9
n.+ķürden 86b/9
müzavvere: müzavvere: (A.) Sebzelerden yapılmış çorbalar. 15a/2 m.+si 43a/4, 51b/11, 70b/3
namāz börülü börülü: Karnında kurt olan. 82a/3 nānħūħ: (F.) Anason, mısır anasonu 248
maydanozgillerden ilaç yapımında kullanılan kokulu bitki. 29a/8, 121b/6
ne:
nār:
(F.) Nar, nargillerden çiçekli bitki ve bunun meyvesi. 14a/11, 25a/7, 25b/6, 25b/8, 30a/2, 63b/6, 63b/7, 70b/3, 81a/2, 96a/1, 96b/8, 99b/2, 103b/5(2), 106b/9, 107b/5, 114a/10, 116b/5, 117b/6, 119b/9, 123a/8 nāśūr: (Ar.) Basur, hemoroid. 46b/7,
(F.) Karşılaştırma edatı. yok, değil. "-ma, - me, -sız, -siz" n. n. 9a/9, 9a/10
nebāt şeker: Nöbet şekeri; asıl şekerdir, toz ve kesme şeker vb. şekerler, nöbet şekerinden yapılır; ağız yaraları için, gün boyu devamlı ağızda emilir.Şifalı çaylara katılması; o çayın şifasını yükseltir. 15b/8, 18b/5, 20b/4, 21a/6, 24b/11, 107a/4, 117b/3, 120a/7 n.+ile 25a/2, 53a/8, 63a/10,33b/6
61a/3 n.ol- 42b/7, 62b/1, 64a/4,
nefes: (Ar.) Soluk. (bkz. żıķǾu’n-nefes)
64b/2, 92a/7, 93a/8, 93b/8, 118a/11, 123a/2
28a/2, 73b/9, 98b/4
nayi:
Susuz. 112b/7
n.+e 95b/7, 98a/11, 99b/11
nažar:
Bakma, göz atma, düşünme.
n.+i 28a/1, 75b/9, 104a/3
n. ķıl- 44a/5
n.+in 28a/3 n. yolun 88b/2
nazārulanazārula-: Nazar değdirmek.
nefesü’dnefesü’d-dem: Kan tükürme hastalığı.
n. -yu 66a/10
28b/10
nazaryūn: 103a/5 (habb-ı n.) nāzil:
Felç, inme. 7a/8
ne:
Ne, nasıl, ne kadar, hangi.
nefsānį:(Ar.) Canlılığın uyandırdığı arzu. nefsānį: n.+dür 5a/2 neft:
Neft yağı;
çam
gibi
bazı
(zamir olarak) 103a/7
ağaçlardan çıkarılan, tutuşabilen
n. kim 9a/2
bir yağdır ve boyacılıkta vesair sanayide kullanılır. 45a/9, 67b/1
n.varise 26b/8, 38a/8, 59b/4
nemle: Vücutta olan karıncalanma.
n.dilerse 34b/11, 70b/8
60b/5(2)
n. gerekse 14b/10
nerdübān: Merdiven.
(zarf olarak)
n.+a 43a/7
ne ķadar 87a/9, 101b/3, 104b/10
nergis: (F.) Nergisgilleden güzel kokulu hafif uyuşturucu çiçek. 83a/1
ne ķadarise 82b/1
249
nerm: (F.) Yumuşak. 76b/3
97a/7, 105b/8, 106b/4, 112a/1,
nesįm: Hoşa giden, hafif ve lâtif esen
113a/10
rüzgâr.
nįm:
Bir ot cinsi. 105a/1, 105b/10
n. +ile 8a/2
nişā: nişā:
(F.) Nişasta.
nesne: Nesne, şey. 53a/7, 66b/1
n.+dır 49a/1, 93a/11
n.+ler 73b/8
nişān: nişān: İşaret, iz, belirti, alamet.
n.+lerile 73b/4
n.+ı 44b-6, 65a-5
n.+ye 39b/9
nişāsta: nişāsta: Nişasta.
9,51b-5,52b-2,60b-1,91a-
n.+yile 44a/4
11,92b-11,103b-10,123b-4
nev‛: nev‛: (Ar.) Tür, çeşit.
n.+yile 27a-4
n.+dür 34b/1, 38a/4,50b/8,81a/2
nişter: (F.) Neşter, hekim bıçağı.
n.+i 70b/9
n.+ile 11b-1,20b-2,55b-8
nevāsīr: Basur delikleri. 38b/10
noħ noħūd: (F.) Nohut.
n.+a 118a/10
33b-8,40b-4,71a-
8,121b-11
n.+ı 38a/3
n. unı 19b-1,50b-1, 111b-11
nezle: (Ar.) İltihap, burun akması.
n.+n 51b-5
97b/11
noŧ noŧūl:
Nodül;
tiroit bezinin içinde
n.+ye 94a/2
normal tiroit dokusundan faklı
n.+yi72b/4,94a/3, 100a/5, 114a/6
bir yapıdaki yumru şeklinde ve leblebi, nohut veya bazen de
nıķrįs: nıķrįs: (Ar.) Ayak şişmesi, gut hastalığı.
nice:
21b-11,24a-10,41a-
ceviz
veya
portakal
n.+e 86a/7, 110a/1
büyüklüğünde olabilen anormal
Nasıl, ne kadar, nice, bir çok.
doku
3a/8, 3a/9, 14b/9
10,113b-1,113b-2,113b-6
büyümeleri.
113a-
n.+ları 113a-9
nilüfer: (F.) Nilüfer çiçeği. 12b/9, 13a/3, 14a/5, 18a/5, 19a/3, 19b/2, 23a/9,
nuħa nuħaǾ: ħaǾ: (Ar.) Mundar ilik, omurilik. 55a-
24a/8, 54a/8, 94b/11, 95a/2,
9,64a-5,64b-3, 112b-4
250
nuķuǾ: nuķuǾ: Temren. 107a-1,107a-5,107a-
o.+a 44a/4
9,107b-1,107b-4
o.+laruñ 11a+2
n.+lar 106b-8
o. +ı 83b/5
n. +ları 106b-8 nūr:
oġlan aaşı: şı: Cavşir ağacı ve bu ağacın usaresi, çaşur. 34b/8, 37b/9, 43b/2, 45a/6
(Ar.) Aydınlık, parıltı, parlaklık. 102a-11 n.+ın 100a-6 (gözüñ n.)
oġlancuķ: ġlancuķ: Çocuk, küçük çocuk. 11a/1
n.+ına 102b-4 (gözüñ n.) nūş: nūş:
nūş nūşā:
nużc:
o. +lar 111a/5
(F.)Tatlı şerbet gibi içilecek şey.
o. +lara 9b/5, 112b/5, 122a/7
87b-8 (maǾcūn-ı n.)
o.+larda 15a/11, 24b/9, 25a/2,
Şerbet gibi içilecek gibi olan.
30a/10, 32b/7, 37b/7, 39b/4,
n. +dur 115b-7
40a/8, 43b/1, 47a/7, 52a/1,
(Ar.) Olgunlaşma, kemale erme. n. it(d)- 87a/2
52a/4, 52b/3, 55b/11
yetişme,
o.+laruñ 10b/6, 10b/10, 24b/6, 25a/3, 47a/2, 67a/7
n. ol- 55b/8 nücārı: nücār ı:
?
nüzbud: ?
oķ:
78a/6
Ok. o.+dan 58b/5
106b/6
oķıma oķ ımaķ ımaķķ- : Okumak. o. -dan 21b/7
-Ood:
ol:
Ateş. 4b/2, 36a/3, 39a/9 o. +a 39b/2
Oğlak, keçi yavrusu.
13a/1(2),
114b/1,
15b/2,
17a/11(2),
17b/3,
17b/5,
21b/2, 21b/11, 22a/6, 22b/6, 30a/8(2), 30b/6, 34b/9, 37a/11,
15a/2,
37b/4, 37b/6, 37b/9, 37b/11,
50b/4, 51b/11, 73a/8 oġlan:
5b/3, 5b-8, 11a/8, 11b/1,
19a/10, 20a/4, 20b/3, 21a/11,
o. +dur 4b+9 oġlaķ: ġlaķ:
O.
38a/6, 38b/5, 39a/1, 39a/3,
Erkek olsun, kız olsun evlat.
39b/7, 40b/4, 41b/8, 42b/5,
15a/4, 15a/9, 18b/2, 20a/2,
42b/11, 43a/7, 43b/8, 44b/3,
24a/5, 43b/6, 49b/6, 74b/11
44b/5, 45a/3, 46a/8, 46b/1, 251
48b/5, 48b/9, 50a/4, 50a/6,
56a/1, 56a/11, 57a/3, 57b/11,
51a/8, 53a/10, 53b/4, 54b/1,
60a/6, 60b/1, 61a/7, 64a/2,
55a/5, 55a/7, 57a/2, 58b/8,
64b/11, 65b/3, 66b/5, 68a/3,
58b/9, 59a/3,
59a/5, 59a/10,
68a/5, 68a/9, 69a/7, 70a/6,
61b/3, 62b/6, 64a/5, 64a/9,
70b/2, 73b/8, 74a/2, 74b/11,
64b/4, 64b/6, 64b/8(2), 65a/8,
80b/4, 88a/4, 90a/7, 90b/10,
65b/2, 65b/9, 65b/11, 66a/4,
92a/8, 92b/3, 95a/5, 98a/4,
66a/10, 66b/6, 67a/4, 67b/2,
101a/6,
102a/10,
102b/3,
67b/2, 67b/3, 68a/8, 68b/2,
102b/7,
103a/2,
104a/7,
68b/7, 69a/1, 69a/2, 69a/8,
106b/10,
108a/6,
108a/9,
70a/8, 73b/1, 80a/4, 81b/2,
109a/2,
110b/2,
110b/3,
82b71,
94a/7(2),
112a/11,
112b/3,
113b/9,
100a/11,
104b/8,
115a/2,
117b/10,
119a/1,
118b/11
119b/10,
120a/9,
122a/8,
o.+a 67a-8
122b/3, 123a/3, 123a/6, 123a/7,
98a/2, 111a/11,
124a/9
o.+ndan 100b-4,100b-7,
o.-adur 62a/7
o.+dur 9a-8,21b-3,80b-3
o.-da 6a/8
o. +nuñ 64a-4 olol-:
o. -dı 5b/4
Olmak.
o. -dıyısa 14a/2
o. -a 2a/11, 8a/5(2), 9a/9, 9a/10, 9b/5, 9b/10, 14a/4, 14b/7,
o. -duġın 102a/6
15b/11, 17a/4, 18b/3, 21b/2,
o.-dur 9a/8, 21b/3, 80b/3
22a/2, 22a/7, 22b/5, 26b/5(2),
o.-ıcak 3a/9, 6b/11, 7a/5,
27b/3, 27b/9, 29b/2, 33a/1,
7a/11, 7b/6, 10a/11, 25b/4,
33a/9, 33b/8, 35a/4, 35b/9(2),
29a/5, 42a/1, 42a/10, 46b/7,
35b/10, 36a/1, 38b/5, 38b/9,
50a/8, 53a/3, 64a/7, 65a/1,
39b/1, 39b/3, 40b/1, 41a/10,
94b/4, 116b/9
42b/1, 43a/1, 44a/1, 44b/2,
o.-ınca
48a/4, 48a/5, 48a/6, 48b/10,
21a/2, 23b/7, 29b/8,
39a/7, 42a/5, 56a/9, 99a/6,
49a/2, 49a/11, 49b/8, 49b/9,
101a/1, 111b/6, 112a/9, 113a/7,
50a/1, 50b/6, 51a/5, 51b/1,
116b/10, 118a/8
51b/11, 53b/3, 55b/8, 55b/10, 252
o. -rısa 52b/8
22a/5, 22a/6, 23a/6, 24a/7,
o. -maduġına 92a/4
24b/8, 24b/9(2), 26a/2, 27a/2, 27a/10(2),
o. -masuñ 28b/8
27a/11,
27b/1,
27b/4, 27b/5, 28a/2, 28a/11,
o.-maya 8a/11, 20a/9, 42b/7,
29a/6, 30a/3, 30a/10, 30b/4(2),
69a/4
30b/11, 31a/6, 31a/7, 32a/9,
o.-mayalar 60a/7
32b/11, 33a/5, 33a/6(2), 33b/3, 33b/4, 33b/11, 34b/11, 35a/2,
o. -mayıcaķ 11b/7
35b/4(2), 35b/5, 37a/2, 38a/4,
o.-maz 8a/10, 16b/1, 29a/7,
38a/5, 38a/6, 38b/2, 38b/5,
35b/5, 38b/11, 50a/9, 54a/4,
38b/10, 39a/5, 39b/2, 39b/4,
61b/9, 70b/6, 83b75
40a/2, 40a/8(2), 40b/3, 41a/11,
o.-mazısa 13a/7, 20a/6, 20b/8,
41b/1, 41b/5, 42b/6, 43b/1,
21b/2, 30b/6, 36b/2, 43a/6,
43b/7, 44a/2, 44a/3, 45b/4,
45b/2, 46b/1, 61a/8
45b/8, 45b/9, 46a/7, 46a/8,
o. -mazsa 24a/7
46b/1, 47a/1, 47a/2, 48a/9, 48b/5, 48b/6, 49a/5, 49b/3,
o. -sa 2a/8
50a/3, 50a/4, 50a/8, 50b/9,
o. -sun 113a/7
51b/8(2), 52a/1, 52a/4, 52a/5,
o. -unca 12a/6, 41a/1, 61a/8
52a/6,
52b/6,
53a/2(2),
53a/4(3),
53a/11,
53b/1(2),
o. -up 59a/11, 60a/2
53b/11, 54a/1, 54a/3(2), 54a/4,
o.-ur 4a/1, 4a/4, 5b/4, 6b/11,
54a/5(2),
7a/1, 7a/2, 7a/3, 7a/6(2), 7a/7,
54b/7, 55a/2, 55a/3(2), 55a/4,
7a/9(2), 7b/1(2), 7b/2, 7b/3(2),
55a/6, 55b/5(2), 55b/6, 55b/11,
7b/6, 7b/7, 7b/8, 8b/3, 10a/1(2),
56a/6, 56b/4, 57a/1, 57b/3(2),
10a/2, 10a/3, 11a/10, 12b/6,
57b/8,
12b/7, 13a/10, 13b/11, 14a/1,
58a/5(2), 58a/6, 58b/9, 59a/9,
14b/2, 14b/3, 15a/11, 16b/1,
60a/9, 60b/6, 60b/7, 61b/2(2),
17a/1, 17a/2, 17a/3, 17a/8,
61b/9, 61b/10, 61b/11, 62a/3,
17a/9, 17a/10, 17b/1, 18a/1(2),
62a/10, 62b/6, 63a/3(2), 63a/4,
18a/2, 19b/4, 19b/8, 20a/6,
63b/7, 63b/8, 63b/9, 63b/10(2),
20a/7, 20b/1, 20b/7, 20b/8,
64a/2, 64a/4, 64a/10, 64a/11,
21a/4, 21a/9, 21b/7, 21b/8,
64b/1, 65a/5, 65b/8, 66a/6, 253
54a/6(2),
58a/3(2),
54b/6,
58a/4(2),
66b/3, 68b/6, 68b/8(2), 69b/4,
o.+anın 75a/6
70a/1, 70a/2, 70a/7, 70a/8,
o.+anuñ 13a/8, 13a/9
70a/11(2), 71a/7, 72b/4, 73a/4,
olınolın-:
73a/8, 73b/5, 74a/10, 74b/4,
o. -a 13b/9
75a/7, 75a/8(2), 75a/9, 75b/6, 76b/9, 77b/8, 78a/2, 79a/6,
olmaķ(g): Yaratılma,vücut bulma. 21b/6,
79a/7, 79b/2, 80a/9, 81b/3,
31b/1, 32a/8, 50a/6(2), 50a/7,
91a/3, 99b/1, 100a/10, 100b/1,
58b/5, 94b73
100b/10,
101a/2,
103a/1,
o.+a 86b/4
111a/4, 117b/1, 119a/3
o.+dan 29a/6, 30b/10, 43b/7,
o.-urısa 10a/3, 19b/5, 23a/11,
55a/2
33a/4, 46a/1, 48b/11, 50a/9,
o.+lıġı 17b/11
52a/7, 52b/2, 52b/4, 52b/10, 53a/6, 54a/3, 54a/5, 54b/7,
olmış olmış: mış:
Olmuş.
12a/7, 33a/3, 64b/2,
57b/10, 61b/8, 62a/4, 62b/1,
78b/7, 92a/8, 93a/8, 93b/8,
63b/5, 64a/4, 67a/7, 68b/9,
96b/11,
104b/10,
105b/10,
74b/11
106a/10,
110b/2,
118a/11,
o.-ursa 11a/9, 15b/1, 18a/6,
123a/2
21a/4, 23b/7, 25a/2, 27a/7,
o.+dur 119a/2
30b/5, 31a/4, 32b/1, 32b/7,
o.+ı 118b/6
42a/9, 44a/6, 53b/11, 54a/2,
omuz: Omuz, kolların gövdeye bağlandığı bölüm. 65b/7, 65b/8
54b/10, 58b/8, 64b/3, 103a71 olan:
Olunmak.
Olan. 3a/2, 12b/3, 12b/6, 13b/5,
o.+uñ 65b-8
18a/1, 26b/10, 43b/5, 46b/9, 54a/7, 56a/5, 64a/11, 80a/2, 80a/7, 80a/8, 81a/5, 81b/11, 83a/3, 83b/2, 84a/1, 85b/7,
on:
90a/9, 91b/4, 91b/5, 93b/9, 101a/8,
102a/4,
On rakamı. 2a/11, 5b/6, 13b/2, 15a/11, 15b/6, 15b/7, 17b/7,
106a/11,
18b/11, 28b/6, 32b/3, 34b/7,
110b/6
36b/9, 39a/6, 40b/11(2), 45a/1,
o. +a 61b/6(2)
45a/5, 45a/7, 45a/9, 47b/8, 51a/2,
o.+anı 3a/11, 75a/11
64b/4, 65b/7, 75a/8, 88a/9, 88b/6,
254
89a/3, 89b/4(2), 90a/4, 91b/6,
36b/8, 36b/9, 56b/1,
94b/10, 95b/10, 97a/6, 97a/8,
89a/2, 112b/10
97b/4,
99a/1,
on bişinci: bişinci: Onbeşinci.
102a/7,
102b/5,
21a/7, 56a/4, 104a/8
103a/6(2), 104b/7,
104b/8,
on dördünci: On
97b/5,
100a/9,
98b/5,
105a/4, 105a/10, 105b/3, 105b/8,
dördüncü. 20b/5, 33b/9,
105b/10(2),
106b/4,
55b/3, 69b/10, 101a/7
106b/9, 108b/3, 109b/6, 110a/9,
on iki: On iki. 19b/9,
110a/10, 116b/2, 117a/1, 117a/5,
32b/10
117a/10, 117b/2, 117b/4, 117b/8,
on ikinci: On ikinci.
118a/1, 118b/1, 119a/4, 119a/5,
19a/7, 54b/4, 68b/3,
119b/10,
99a/6
106a/9,
120b/11,
121a/1,
121a/3, 121a/4, 121a/8, 121a/10,
on sekizinci: On
122a/1, 123b/4, 123b/8, 123b/11,
sekizinci. 23a/4, 58a/1,
124a/4
109b/4
o.+ar 35a/6, 87b/1, 88a/8, 88b/7,
on ŧoķuzunc ŧoķuzuncı: ķuzuncı: On
90a/4,
dokuzuncu. 24a/3,
92a/5,
93a/4,
93a/9,
93b/10, 101b/4, 102b/10, 104b/1,
111a/8
106a/8, 109a/1
on üçünci: On üçüncü.19b/6, 33b/1,
o.+uncı 3a/3, 11b/9, 18a/10,
55a/1, 69b/1, 100a/3
31a/4, 46a/10, 52b/11, 64a/8,
on yedinci: On yedinci..
70b/10, 94b/4
22a/4, 35b/1, 57b/1,
on altı: on altı 6a/3(2)
107b78 oñaroñar -: Hastalığı, yarayı iyileştirmek.
on altıncı: On altıncı. 21b/5, 35a/1, 56b/10,
o. -ur 117b/5 (tiz o.)
106b/7
oñurġa: oñur ġa: Bel kemiği, omurga, kafatasından kuyruk sokumuna kadar kemiklerin bütünü. 5a/9 Ara, orta. 37b/2, 55a/5, 63b/3, orta:
on birinci: On birinci. 12a/8, 18b/7, 32a/7, 53b/9, 65a/3, 97b/8 on biş: On beş. 4a/6,
64b/10
12b/10, 13a/2, 32b/1,
o. +da 64b/11
32b/2, 33b/4, 34a/11,
o. +sına 108a/6
255
ot:
Kokulu tohumlar, baharat. 10a/7,
o. -alar 51b/4, 57a/8
47b/7, 82b/9
o. -maya 8b/7
o.+da 81a/7
o. -mayalar 10b/2
o.+ı
16b/9,
29b/1,
30a/8,
o. -salar 86b/10
30a/11, 32a/5, 34a/2, 34a/3,
o. -ursa 50a/9
34b/6, 36b/8, 37a/9, 42a/9, 43b/9, 45a/1, 48b/10, 51a/2,
oturmaķ: Oturma. 84b/1
66b/4, 68a/6, 72b/6, 76b/8,
otuz:
Otuz rakamı. 6a/2, 56b/1, 92a/8,
78a/4, 79b/9, 87b/5, 94a/4,
94a/10,
98b/5,
108b/1, 112a/8, 113b/3, 114a/5,
110a/10,
111b/3,
117a/6,
114a/10,
117b/9,
118a/3,
120b/7,
114b/3,
120b/7,
105a/11,
121a/3, 121a/7, 122b/7
121b/11
o.+ın 27b/9
o. +ar 32a/3, 105b/5, 115b/2
o.+lar 60b/10
ovov-:
o.+lardur 11a/9
Okşamak, bir şeyin üzerinde “basa basa” el gezdirmek, masaj yapmak. o. -a 66a/2
o.+ları 13a/5, 17b/7, 20a/1,
o.-alar 18b/3, 37a/11, 37b/10,
29b/6, 33a/10, 36b/7, 42a/4,
49a/3, 67b/1, 108b/6, 118a/6
o.+lardan 100b/9, 116a/4
48a/2, 49b/8, 51a/6, 82b/8,
ovınovın-:
93b/4, 101b/1, 111b/3, 113b/9,
Ovma işi yapılmak. o.-a 51a/8
118b/6
ovmak: Ovma. 9a/4, 9a/5
o.+larıla 11b/11, 44a/7, 47b/3 o.+larla 35a/5
oyoy-:
Keskin, sivri uçlu bir cisimle bir şeyi yontarak veya delerek
otırotır -: (bkz. otur-)
çukur oluşturmak.
o.-a 9a/11
o. -alar 41b/11, 68b/11
oturotur -: Oturmak.
oynaoyna-:
o.-a 37a/11, 37b/1, 39b/9, 40a/3,
Hareket etmek, kalbi çarpmak. o.-duġına 79a/1, 92b/5, 114a/2
49a/3, 51a/10, 65a/7, 66b/6,
o.-ması 8a/10
67b/4, 110b/1 256
ökçe:
o.-r 17a/1 o.-ya 55a/10 oynamaķ(ġ): oynamaķ(ġ): Oynama.
Ayağın topuga doğru olan sert ve çıkıntılı bölümü. ö.+siyile 65b-11
öksüröksür -: Solunum yolları
o.+ın 28a/10
rahatsızlığı
sebebiyle
akciğerlerdeki
oynadoynad-: Herhangi bir canlıya istenilen
zarlarının havayı
birdenbire ve gürültülü bir sesle
hareketleri yaptırmak.
dışarı vermek.
o. -ıraķ 65a-9
ö. –ür 27b-4 öksürük(g): Öksürük, solunum organlarının kasmasıyla ciğerlerdeki havanın gürültülü bir şekilde çıkması. 27a/1, 27a/7, 70b/7 ö.+e 72b/10, 75b/1, 76b/2,
-Ö-
öd:
Öd, safra. 41b/7, 45a/9, 92b/6,
77b/4, 78b/2, 80a/10, 82a/8,
106b/11
92a/7, 92b/9, 94b/6, 96a/7,
ö.+i
97b/1, 97b/9, 98a/5, 98a/11,
20b/2, 21b/1, 104a/4,
121b/1
106a/7, 108b/8
ö.+in 41b/7
ö.+i 27a/10, 72a/2, 76a/1, 78b/7, 78b/11, 103b/9
ö. +ini 69a/11
ö.+ü 98b/9
ö. +inden 43b/11
öldüröldür -: Öldürmek.
ö. +iyle 22a/10
ö. -ür 78a/11 ög:
ön:
Akciğer, göğüs.
ö.+inden 67a/6, 67a/8
ö. +inden 67a/6
öndin: Önce, ilkönce, önceden. 52a/5
ö.+üldür 115b-1
örküc: Devenin
ö.+liyi 41b-10 ögüögü-:
Ön.
sırtındaki
tümsek,
çıkıntı.
Midesi bulanmak, kusmak.
ö.+i 122b/10
ögümek(g): Midesi bulanma.
örtört-:
ö.+i 78a-2
Örtmek, gizlemek, görünmez kılmak.
257
ö.-eler 15b/9 ö.-er 20a/7, 35b/6
paça:
ayağı. 68a/11, 110b/3
örümcek:Örümcek. 20a/11, 20b/9, 44b/2 örümcek: öyken:
pāk:
Akciğer. 27a/10, 58a/8, 87b/6,
p. it(d)- 59a/5, 79b/5, 89b/4,
ö.+den 87a-2
93b/9, 94a/10, 97a/5, 99a/4, 102b/9, 105a/9
ö. +e 71b/7, 72a/5, 77b/4
ö. -ile 64b-1
palūde: (F.) Nişasta, tahıl tanelerinden ve bazı baklagillerden çıkarılan un. 15a/5, 98a/4 p.+sin 15a-5
ö. -ini 40a-3 (ķoyun ö.)
panbuķ(ġ): panbuķ(ġ): (F.) Pamuk. 20b/3, 39a/3,
ö. +i 80a/9, 82a/9, 85a/7
55a/11, 59a/3, 59b/3, 62a/7,
Onun gibi olan, ona benzer.
64a/6, 64b/7, 64b/10, 109a/10
12a/6, 41a/1 öyle:
Temiz.
94b/6, 97b/10
ö.+dür 4b/9
öyle:
Kasaplık hayvanların kesilmiş
p.+a 19a/2, 19b/3, 22b/5
Gün ortası, öğlen, öğle vakti.
p. +ı 38b/1
10b/2, 12a/10, 93b/7
p.+ile 38a/11, 55a/7, 55a/11,
ö.+ye 28b/3
59a/11
ö.+yin 30a/9
p.+ıla 38b/9 p.+dan 65b/4 pare:
öz:
Bir şeyin en kuvvetli veya kıvamlı
Parça. 55a/4
parmaķ: İnsanda ve bazı hayvanlarda
bölümü, hülasa, zübde, ekstre.
ellerin
ve
ayakların
son
ö.+ini 65b/5
bölümünü oluşturan, boğumlu,
özerözer -: Olgunlaşmak.
oynak, uzunca organların her biri. 19a/9
ö. –ür 57b/3 pazu:
Ispanakgillerden,
yaprakları
sebze olarak kullanılan bir bitki, yaban pancarı, yabani
-P-
ıspanak. 58a/8, 78a/3 258
perākende: perākend rākende:Düzenli e: olmayan, ayrı ayrı, pe rākende:
p. -i 31a/10, 31b/2, 33a71 33a71
dağınık, perişan. 14b/10 perde:
pįr: Yaşlı, koca, ihtiyar kimse
Bölme.
p.+lerde 17a/1
p.+sinde 13b/11
p.+lere 9b/6
perhiz: Diyet, rejim. 11a/8
piynir: (bkz. (bkz. peynir.) 76b/4
p. eyle- 12a/3, 46a/3
p.+ler 76b/6
p. it(d)- 19a/5, 47a/8
poyraz:Kuzeydoğudan poyraz:Kuzeydoğudan poyraz: :
perrsiyāvşşān: perr -i -i siyāv şān: Nemli yerlerde yetişen
soğuk
rüzgâr. 12b/2
birçok eğrelti otu türünün ortak
pul:
adı, karabaldır. 87a/1, 104b/1,
Küçük
ve ince tabakacıklar.
48b/5, 56b/4
109a/1
pus:
perverde: perverde: Meyve ve sebzelerin özünden elde edilen yiyecek, üzüm şırasından yapılan bir çeşit tatlı. p.+si 49b/2
pes:
esen
Ağaçların kütük ve dallarındaki yosun. p.+ı 47a/6
pute:
İçinde mâden eritilen tava.
p.+sin 29a/10, 36b/4
p.+si 110b/4
(F.) Böylece, imdi, nihayet.
p.+siyle 56a/9, 113a/8
2a/8, 5b/4, 19a/9 peydā:
(F.) Meydana, açığa çıkma. p. ol- 50a/4
peynir: Peynir. Peynir. 9a/1, 34a71
-R RR - -R
pirinc: Pirinç; buğdaygillerden, kökleri bol su içinde yetişen bir bitki. rabvį: (Ar.) Nefes darlığı, tık nefes.
71b/8(2), 71b/9, 121b/11
28a/1
p. aşın 44a/10, 60b/9
raġ raġşa: ġşa: (Ar.) Korku veya soğuktan ürkme, kısmi felç, inme nüzül. 16b/11, 73b/9 r. +yı 16b710
p. harįresi 42b/1, 46a/3 p. helįmesi 38b/5 p. şorbası 55b/10
259
rahat: rahat:
Tasasız,kedersiz
bir
halde
r.+ine 94b/6, 98b/4, 108a/10,
bulunma.
114a/2, 114b/5, 120b/9
r.+ıdur 9b/8
r.+lere 101a/8
rahatlıķ: rahatlıķ: Üzüntüsü, sıkıntısı, tedirginliği
r.+lerine 95b/4
olmama durumu, rahat. 44b/10
renclü: Ağrılı, sızılı. 73b/6
rastuķ ŧaşı: ŧaşı: Adınların kaşlarını veya saçlarını
boyamak
reng:
için
r.+i 18a/2, 54a/1, 54a/4, 54a/6,
sürdükleri siyah boya. 30a/7
61b/7, 119b/2, 122a/8
rasuht: Rastuk taşı. 41b/5 raŧb: raŧb:
(F.) Renk. 16a/7
r.+in 71b/10, 75b/3, 113a/2,
Rutubetli, nemli özelliğe sahip. 4a/3
115b/10 r.+inde 8a/5, 8a/8, 8a/9, 42a/8,
rāyı ıĥa: (Ar.) Koku. 114b/11 rāyıĥa:
46a/1, 55b/5, 61b/3, 61b/7,
rāziyāne: rāziyāne: (F.) Rezene otu. 79a/11,
62a/3, 62a/11
79b/2, 92a/4, 104a/10, 122b/9 rehc: (Ar.) Toz. 123a/4, 123a/5
r.+ini 71a/9 r.+inūñ 85a/11
rekbend: ?
reyĥ reyĥān: ĥān: (Ar.) Ballıbabagillerden kokulu, otsu bitki, fesleğen. 29b/8 r.+ları 82b/8
r. -ile 44a/10 remed: Göz ağrısı, göz ağrıması. 18b/8 r. +i 18b/7 rem:
rey reyĥ yĥānį: ĥānį: (Ar.) Reyhanla ilgili,reyhana ait. 9b/3, 11a/4, 28b/5
(F.) Ürkme, titreme. r. +leri 101b/9
reyvendreyvend--ii çįnį: çįnį: (Ar.) Işgın, ravend bitkisi ve bu bitkinin ilaç yapımında kullanılan kökü. 28b/1
renc: (F.) Ağrı, sızı. 63b/9 r.+buye 105a/1 r.+dür 16a/9, 60b/5
rıŧl: rıŧl:
r.+e 6a/9, 16a/8
(Ratıl) Eskiden kullanılan sıvı ölçüsü olup bâzı yerlerde yüzotuz
r.+i 24b/8
dirhem sayılmıştır. Bâzen oniki
r.+in 35b/2, 46b/11, 60b/5,
kıyyedir. Kıyye kırk dirhemdir.
71b/5, 84a/5
95a/2(2),
260
95a/9,
95a/10(2),
95b/2(2), 96a/2(2), 96a/6, 96b/3,
rūĥ: ĥ: rū
(Ar.) His, duygu, can, canlılık.
96b/5, 96b/8(2), 96b/9, 97a/1, 97a/2(2),
97b/6(2),
r.+uñ 15a/10
98a/7(2),
ruǾǾāfi: ru Ǿāfi:
98a/10, 98b/8, 99a/2(2), 99a/5(2), 99a/9,
99b/6(2),
(Ar.) Burun kanaması. r.+idür 74a/6
100a/2(2),
105a/4, 105b/1
rusl:
(Ar.) Hastalıkların tedavisinde (dermatolojide ve dahili tıpta) haricen kullanılan bir çeşit pomat. 118a/9 (merhem-i r.) r.)
r.+ına 96a/6, 96b/3 rişte: İnce ince kesilip kurutulan hamur. 29b/3, 45a/3, 46a/4, 50b/5, 60a/6, rūşen: rūşen:
63a/5
(F.) Parlak, aydın; belli, āşikâr. r. id- 85b/10
rįvend:Ravend bitkisi. 35a/7, 91b/11, rįvend: 95b/9
ruşinā: ruşinā:
riyāż: Sırt ovmak.
(bkz. Rūşen) r.+yı 124a-1
r.+ı 9a/3
ruŧubet: ruŧubet: (Ar.) İnsan vücudunda yapı itibarı ile nemli özelliklere sahip mizacın ve bu özelliklere sahip organların (karaciğer, balgam, kan ) vücuttaki etkileri. 3b/11, 43b/6 r.+den 18a/6, 22a/5, 30b/3
rubb: (Ar.) İç, öz, öz, meyve meyve ve sebzelerin sebzelerin özü. 99b/7, 100a/2 r.+ileri 99a/7 rubbpekmezi. 99b/10 rubb--ıı ħaşħ ħaşħā şħāş: āş:Haşhaş ş: rubbıśrum: Koruk pekmezi. 99b/4 rubb--ıı ĥĥııśrum:
r.+e 120b/7
rubbrümānį: ānį: Nar pekmezi. 99b/1 rubb-ı -ı rüm
r. +i 83b/7
rubbrubb-ı -ı sefercel: Ayva pekmezi. 30a/1 rubbǾs rubbǾs sūs: sūs: Buyan pekmezi. 92b/11,
-S S-S-
107a/4 rubbtuffāĥĥ:: Elmagillerden bir bitkinin rubb-u -u tuffāĥ
saǾat: Ǿat:(Ar.) Saatler, vakitler. 9b/4, 19a/10 saǾat:
pekmezi. 99a/10
s.+de 75a/7, 75a/8(2)
rubbrubb-ı -ı turunc: Turunç pekmezi. 99b/7 rufudan: rufudan:
śabāĥ :(Ar.) Sabah. 12a/5, 14a/5, 15b/10, śabāĥĥ::(Ar.)
Rafadan, suda az pişirilmiş
16b/8, 17b/9, 23a/9, 24a/7, 25a/8,
yumurta. 9b/1 rūfidün: fidün: rūfidün:
27b/10, 28b/3, 29a/2, 29b/2, 30a/9,
(bkz. rufudan) 42b/1, 43a/5
31b/10, 32a/4, 32b/3, 33b/1, 34a/4, 261
34a/9, 34b/4, 35a/8, 35b/7, 38a/9,
s.+ıyile 64a/1
41a/4, 42b/1, 43a/4, 44a/11, 45a/3,
saç:
51a/7, 51b/9, 56b/3, 57a/7, 63a/6,
(bkz. sac) 86b/7, 87b710, 108b/10, 108b/11, 109a73 s.+ı 59b/3, 77a/2, 115a/7
70b/3, 97a/9, 105b/3, 106a/2,
s.+ları 108a/7
45a/10, 48b/11, 49b/9, 50b/4,
115a/10
saçanaķ: saçanaķ: Kas, adale, vücutta hareketleri sağlayan organ ve bu organın telsi dokusu. s.+dan 4a/8
ś. degin degin 15b/10, 19a/3 s. s. 16b/7 śab: Bir acı otun suyu.
sa’fe:
Genellikle başta ve yüzde görülen kaşıntılı cilt hastalığı. 46b/11
śafį:
Katışıksız; temiz, süzülmüş ve temiz. 9a/5, 84a/9
sāfįn:
(Ar.) Şahdamar, kanı başa ve yüze götüren aort damarlarından her biri. 63b/11
23a/2, 30a/10, 33a/8, 43b/2, 46b/3,
śaffin:
(bkz. sāfįn) 45b/1, 46b72
49a/8, 101b/9, 102b/1, 102b/10,
śafrā:
(Ar.) Öd, eskilerin ahlāt-ı erbaa dedikleri dört hılttan vücudun sindirimini düzenleyen temel sıvılarının biri. 7a/11, 38a/5, 38a/10, 38a/11, 39b/1, 39b/4, 39b/6, 39b/10, 40a/2, 40a/5, 50a/3, 50b/9, 52a/4, 77a/5, 81b/7, 82b/4, 87b/7, 99a/8 ś.+dan 4a/7, 13a/8, 14a/1,
ś.+ından 107b/10 śabr: (Ar.) Sabırlık otu ve bu ottan elde edilen tibbî zamk. 39b/6, 40a/4, 102b/4, 115a/5, 123b/9, 124a/7 ś.+ile 84a-7 ś.-ı cevzi 39b-8 ś-ı suķūturį 20b/2, 21b/1, 22a/9,
103a/3, 103a/11, 110b/3, 120b/2, 124a/5
śabr
id:Sabır id--::Sabır
göstermek,
sabırlı
14b/2, 35a/2, 53b/11, 54a/1,
davranmak.
54a/7, 58a/2, 70a/8, 81a/4,
ś. -e 12a/6 śabūn:
81b/11, 83a/3, 96b/11, 106a/10
Sabun. 49b/6, 93b/11, 115b/2
ś.+dur 4b/1
ś.+ı 53b/2 sac:
ś.+ları 72b/7
Saç, baş derisini kaplayan kıllar. 47a/10, 47b/7 s.+ın 47b/1
ś.+nuñ 14a/7, 38a/6, 38b/5, 38b/10, 71b/3, 77b/5
262
ś.+sına 37b/2
23a/3, 41a/9, 46a/1, 47a/7, 47b/7,
ś.+ya 38a/9, 39b/8
48a/11, 48b/1, 48b/8, 49b/7, 51a/5, 51a/6, 53b/3, 54b/9, 56a/9,
ś.+yı 7a/10, 72b/3, 77b/2,
56b/2, 62b/5, 62b/6, 64a/3, 69b/9,
81b/4, 82b/2, 84b/8, 86b/6,
93b/3, 110a/9, 110b/5, 111a/6,
86b/8, 89a/10, 89b/3, 95a/4,
112a/11, 112b/2, 113a/7, 115b/8,
96b/7, 99a/3, 99a/11, 99b/4,
116b/3, 116b/7, 116b/9, 117a/2,
102a/3, 102b/8 saġ: ġ: sa
Yön,
117a/3,117a/7, 117b/10, 117b/11,
cephe olarak sağ. 6a/3,
118a/2, 118a/8, 118b/7, 118b/10,
6a/4, 17a/10, 27b/5, 30b/4,
119a/4, 119a/6, 119a/7, 119b/6,
37b/2
121b/8, 123a/6
s.+ına 65a/5, 65a/10 saġ: ġ: sa
saħtiy saħtiyān: ħtiyān: (F.) Boyanmış, cilâlanmış deri;
Temiz, saf, halis. 25b/6, 25b/6, 32b/5,
tabaklanmış deri.
32b/8, 38b/8, 57b/5, 97b/2,
s.+e 111b/4
122a/7 saġ saġġ--::
saķal: Yetişkin erkeklerde yanak ve alt
Sağmak;
memeyi parmaklar
çenede çıkan kılların tümü.
arasında
sıkarak
47a/10, 86b/7, 87b/10, 108b/10,
sütünü
akıtmak.
108b/11, 109a/3
s.- duġınlayın 28a/7
s.+ı 77a/2, 100a/5, 115a/7
s. -ılmış 27b/3
s.+ın 47b/2
saġ saġırlı ġırlıġ: ırlıġ: Sağar olma durumu.
s.+ları 108a/7
s.+ın 102a/5 saġl ġlık: ık:Vücudun sa ġlık:
hasta
śakın śak ının--:: Uzaklaşmak, kaçınmak. olmaması
ś.-a
durumu, vücut esenliği, esenlik,
9a/1, 36b/4, 40b/2, 43b/4,
46b/7, 50a/1, 50b/5
sıhhat, afiyet. 3b/2, 87a/7, 87a/7, 95b/4
ś.-alar
10b/4, 53b/2, 63b/6,
śagra: ? 33a/5
69a/9, 70a/5
śaĥĥĥįįĥ: śa įĥ: (Ar.) Sağlıklı, sıhatli. 2b/7, 8b/8
ś. -asın 61b/8
sahķ it(d) it(d)---:: Ezmek
śaķınma ınmaķ: ķ: Sakınma. 10b/8 śaķ ınma
s.- eler 13a/5, 20a/1, 20b73, 21a/6, 21b/9, 22a/1, 22a/10,
263
saķız: saķ ız: Bazı ağaçların kabuğundan sızan,
salküçük olma durumu. durumu. sal--ıı ħurde: Başın küçük
çiğnendiğinde yumuşayan, hoş
9b/6
kokulu, beyaz renkli reçine.
salıĥa: salıĥa: ? 87b/2, 93a/5, 102a/1, 102b/10
s.+ı 117a/1, 117a/9, 117b/2,
śalındur śalındurındur --:: Sallandırmak.
118b/1
ś. -mayalar 41b/4
s.+ınuñ 49b/2
ŝalil: Siğil; deride, özellikle ellerde
s.+ıyla 43b/3
oluşan zararsız, pürtüklü küçük ur.
saķim: Hasta, keyifsiz, sağlam olmayan. olmayan. 17a/4
ŝ.+i 57b/1
sakin: (Ar.) Sakin, dindirilmiş. 24a/7,
salǾa: salǾa: Belā, afet. 62a/2
45b/2, 61a/7(2), 72a/2, 87a/10,
s.+yı 62a/1
103b/9
salyā: Salya, kimi vücutrahatsızlıklarında sinirlerin refleksi olarak ağızdan sızan sıvı, lûab. 24b/4 s.+ları 25a/4
śaķlakorumak. śaķla--:: Muhafaza etmek, korumak. ś. -r 108b/11 śaķlamaķ(ġ) ġ)::Muhafaza :Muhafaza etme, koruma. śaķlamaķ(ġ)
s.+ŝı 66a/7
3a/8
śaman: Saman. 66b/3, 68a/7
ś.+a 95b/4
śamġ: śamġ: (Ar.) Çeşitli bitkilerden elde edilen ve tıpta kullanılan reçine. 39b/11, 40a/9, 42b/9, 44b/2, 60b/1, 92b/11, 111a/9, 123b/8 śamg-ı 23b/8, 25b/1, 32a/5,
saķmūniya: (Yun.) Bir gözotu, müshil gibi kullanılan bir madde. 89a/10, 89b/4, 91a/4, 101b/11, 102b/2, 102b/6
91a/11, 91b/7, 104a/4, 107b/5, 122a/11, 123a/9 ś. -ı 25b/9 śamśa: Bir tür hamur. 43a/1
śalāhat: Sâlihlik, günahsız ve temiz oluş, dindarlıkta çok ileri olmak hâli.
sancasanca--:: Sancımak.
s.+te 74b/1
s.-r
22b/1, 27b/4, 36b/1,
44b/10, 55b/5, 58a/9, 61a/6,
śalśal--:: Koymak, katmak.
63a/3, 69a/2
ś. -alar 116a/10
sancısancı--:: (bkz. sanca-) 264
s.-r 18b/9
ś.-alar
s.-sa 11a/11
63a/8,
63b/3,
65b/6,
66a/5,
67b/11
sancusancu-: (bkz. sanca-)
saraǾ: saraǾ: (Ar.) Sara hastalığı, kendini kaybederek düşme ve ağız köpürmesi biçiminde görülen sinir hastalığı tutarık.
s. -r 33a/6 s. -ya 88b/10, 90a/3, 98a/6 sancu: İç organlarda batar veya saplanır
s.+yı 15a/9 śararśarar -: Sararmak.
gibi duyulan, nöbetlerle azalıp çoğalan ağrı. 30b/6, 33b/4
ś.-ur 7a/11, 7b/1, 10a/2, 14b/2
s.+dan 20b/6
śarf: Eskimiş. 47a/6, 49b/7, 51b/2,
s.+sı 27a/11, 61b/2, 116a/8
64a/2, 88a/7
s.+sın 88b/3
sarımsaķ( sarımsaķ(ġ): ķ(ġ): Sarımsak, zambakgillerden soğan biçimli bitki. 22b/8, 38b/8, 45a/5, 55a/6, 68b/11, 69a/4, 69a/6, 77a/7, 108b/1 s.+ı 18a/9, 57a/5, 26a/5
s.+sına 91b/10, 99b/11, 108a/4, 123b/7 s. +yı 30b/3
śarı: śar ı:
śandal: Sandalgillerden sert ve kokulu bir ağaç.
31b/5, 39b/9, 46b/5,
Sarı. ś.+sıyla 110a+3
9b/3, 13a/3, 28b/5
28b/6, 60b/10, 63a/6, 83a/10,
śarķśarķ -: Aşağıya doğru uzamak veya
92b/1, 95b/5, 109b/5, 110a/1,
uzanmak.
111a/1, 123b/7, 123b/8
ś. -ar 11b/3
śandulū: (?)
śaru:
ś. -sı 44a/8
Sarı. 7b/3, 8a/8, 12b/10, 25b/5, 32b/8, 33a/1, 35a/5, 39b/6, 43a/2, 48a/3, 49b/5, 57a/6,
sap: Bir aracı tutmaya yarayan bölüm.
63b/8, 68a/3, 76a/6, 83a/1,
śaplaapla-: Sokmak, saplamak.
89b/9, 93a/9, 93b/9, 95b/8,
s.-yalar 20a/8, 26a/6 saplu: Saplı. 15b/9
101b/4,
102a/7,
102b/5,
103a/3,
103a/5,
103a/10,
104b/11,
śarśar -: Çevresini çevirmek, çepeçevre
107a/6,
dolanmak, çevrelemek.
105a/9, 110b/4,
115b/7, 124a/4 ś.+sı 42a/4 265
106b/2, 114a/11,
ś.+sıyile 75a/2
s. -yüp 4a/5
ś.+sıyla 19b/3, 26a/4, 30b/1,
sebel:
33a/6, 109b/9, 119a/9
inmesi. 20a/7
ś.+sun 59a/11
s.+e 20b/8
ś.+suyla 30b/1, 112a/2
sedāb: Sedefotu. 19b/11, 42a/10, 88a/9,
śarulı śarulıķ(ġ): ķ(ġ): Sarı olma.
91a/5, 113b/5
ś.+ına 87b/9, 91b/9
śedef:
ś.+un 72a/10
sefercel:Ayva. 95a/6, 99a/7,99b/1,101a/2 sefercel:
Soğuk. 82b/3, 83b/1, 83b/10
sekiz:
s.+er 34b/8
say ya yaġġı: Tere yağı. 42a/4,76a/11
sekizinci:Sekizinci. 2b/11, 11a/5, 17a/7, sekizinci:
Hasta.
23a/4, 30b/2, 36a/8, 44b/6,
ś.+nuñ 23b/7
51b/6, 58a/1, 63a/1, 90a/7, 109b/4
śayrulı śayrulıķ(ġ): ķ(ġ): Hastalık. 3b/3
seksen: Seksen sayısı. 88a73
ś.+ı 15a/9
sekte:
ś.+dan 32a/9 ś.+lara 35b/3, 75b/9, 76a/3
Felç, inme, bir organın durması. 9b/10,16a/2 s.+yi 16a/2
Çalgı. 14a/11, 15a/8
selesü’lbevl: (A.) Sidiği tutamama, sidik kaçırma. 40a/7
saźecsaźec-i Ǿadis: (?) 19b/9 sebeb:
5a/10, 22b/2,
116a/9
ś.+dur 83a/2, 82a/10
saz:
Sekiz rakamı.
45a/6, 55a/10, 88a/2, 106b/5,
ś.+dan 84a/1
śayru:
Sert, parlak ve şeffafa yakın madde; inci kabuğu. 91b/1
ś.+ın 85a/11
śavuķ:
(Ar.) Bulanık görme, göze perde
(Ar.) Sebep, neden. 29a/5
s.+e 109a/6
s.+den 50a/4
s.+i 40a-6
s.+i 21a/8, 30b/10, 31a/6, 35b/3,
selįħa: Seylan tarçını, kurfa. 101a/10 semirt(d) semir t(d)t(d)-: Şişmanlatmak.
36b/1, 37a/1, 42b/3, 43b/6, 53b/10, 63a/2, 65a/4
s.-ür 9a/4, 71b/6, 71b/10, 71b/11,
sebeb eyleeyle-: Sebep etmek.
73b/2, 75b/3, 76a/2, 79a/11, 266
79b/11, 80a/11, 80b/3, 82a/7,
s.+dan 4a/7, 53b/11, 54a/3,
82a/10, 87a/4, 121b/9
54b/1, 57a/1, 60a/9, 80a/2, 104b/10
semi(ü)z: Tavlı, eti, yağı bol; besili.
s.+dur 4b/3
16b/4, 73a/9, 79a/10
s.+nuñ 35b/2
śerb: Bozulmak, fâsid olmak. 111b/5, serser -:
117b/9
s.+yı 7b/5, 57a/11, 73a/5,
Yaymak.
79b/10, 84a/11, 84b/3, 85a/3, 86a/4, 86b/5, 97a/10, 101b/6,
ś. -eler 67b/1
102a/3, 102b/8, 103a/9, 104b/9,
s. -er 67b/1
105b/4, 107a/5
serçe: Serçegillerden, insanlara yakın yerlerde
yaşayan,
sevdāvį: (A.) Kara safra maddesinin baskın olduğu bünye ve bu bünyede meydana gelen hastalıklar. 54b/5
kışın
göçmeyen, koyu boz renkli, ötücü küçük bir kuş. 75a/1
sevdāvįyye:(Ar.) Kara safra maddesiyle sevdāvįyye: ilgili. 54b/2
sereŧ sereŧān: (A.) İyileşmez çıban, kanser ve çeşitleri. 54b/5 s.+ı 54b/4
sevsev-:
Sevmek. s. -mez 18b/9
s.+e 118a/1, 118a/10
seyyāl: (A.) Akıcı, akan, akışkan.
sersām: (F.) Menenjit hastalığı, ateş baş ağrısı, kusma gibi belirtilerle ortaya çıkan beyin zarı iltihabı. 13b/10, 104b/4, 120b/9 s.+ı 13b/10
s.+dür 4a/3
sertiz: (F.) Baştarafı sivri olan, ucu sivri,
sıçan:
Sıçan, fare. 25a/4, 123a/7
sıġa sıġaġa-:
Okşamak, sıvazlamak s.-yalar 37b/11, 42b/11, 65a/6,
keskin. 20a/9
65b/3, 66a/8, 66b/5, 67b/11 serv: Selvi, servi. 26a/4, 42b/8, 46b/3, 111a/10 sevdā:
(A.)Vücuttaki dört ana öğeden kara śafrā māddesi. 7b/5, 72b/1, 73a/6, 73b/7, 76b/5, 76b/6,
sıġ sıġır:
Sığır. 22a/10, 31b/7
śıġ-:
Yerleşmek. ś. -mazsa 60a/2
81b/7, 85b/8
śıĥĥat: (A.) Sağlık, sıhhat. 267
sıķ sıķķ- :
ś.+i 3a/9
ś.+sına 106a/3, 109a/6
ś.+ini 3a/8
ś.+sı 54a/6
Bir şeyin suyunu, yağını, sıvı kısmını
basınçla
sızlasızla-: Hafifçe ağrımak.
çıkarıp
s. -r 45b/8
akıtmak.
sidüg: Sidik, çiş.
ś. -alar 95a/9 sındu:
s.+i 37a/3
Makas.
ŝifl:
s.+-yile 21b/4, 26a/8, 59b/3 śınuk:
Kırık. 11b/3, 65a/3
śırf:
(A.) Yalnız, ancak, tamamıyla.
ŝ.+i 75a/5 sigil:
57b/2
sırılansırılan-: (?)
s.+e 57b/7, 110a/5
s. -ur 65a/11 Anofel
türü
silsil-: sivrisineğin
Silmek, temiz duruma getirmek. s. -eler 59a/6
sokmasıyla insandan insana
s. -erlerse 21a74
bulaşan, titreme, ateş ve ter nöbetleriyle kendini gösteren
sil:
bir hastalık, ısıtma, malarya.
(A.) Verem, tüberküloz. 27a/9 s.+i 27a/9
s.+sı 27a/11, 27b/5 sıvasıva-:
Deride, özellikle ellerde oluşan zararsız, pürtüklü küçük ur.
32a/6
sıtma:
(A.) Posa, artık.
silkivir silk ivirivir -: Silkivermek.
Bir şey ile kaplamak.
s. -e 67a/2
s. -yalar 42a/1
siñsiñ-: Hazmolunmak, vücuda mal olmak.
sıvışmasıvışma-: Sıyrılıp çıkmak, çekilip
s.-er
gitmek.
7a/8, 71a/8, 71b/4, 72a/1,
73b/2, 73b/3, 74a/6, 74b/3, 76a/4,
s. -ya 67b/2
77b/4, 77b/11, 78a/9, 79a/5, 80b/2, 80b/9, 81a/10, 81b/5,
śızı: Hafif, ince ağrı. 69b-4,122b-3
82a/6
ś.+lara 108b/8, 119b/7
s. -mez 10a-1,31b-1
ś.+sı 54a/4
sināyımekki: sināyımekki: (A.) Sinamaki, hekimlikte iç sürdürücü olarak da kullanılan
ś.+sın 88b/4, 119a/10
268
baklagillerden bitki. 105b/11, 121a/2 sini:
105b/8,
kökünden su ile yapılan ve tutkal gibi kullnılan sarı toz, ayakkabıcı zamkı. 42b/9, 44b/4, 46b/3, 55a/4
Üzerinde yemek de yenilebilen yuvarlak, bakır veya pirinçten
sirke:
büyük tepsi. 108b/6
Sirke.
22b/2, 22b/9, 22b/10,
23a/2, 24a/1, 41b/3, 41b/6,
siñil: Siğil; deride, özellikle ellerde
46b/4, 47a/8, 52a/9, 54a/9,
oluşan zararsız, pürtüklü küçük
57a/9, 58b/2, 64a/1, 65a/1,
ur.
69b/8, 77a/7, 88a/7, 96b/9,
s.+e 94a/9
97a/1, 110a/7, 112b/7, 114b/1, 116a/9
siñir: Siñir, duygu ve hareket uyarılarını beyine ileten beyazımsı teller asap. 5b/5(2), 68a/6, 68b/2, 108a/4 s.+cesine 34a/1
s.+de 36a/3, 40a/8, 90a/10, 103a/6,
111b/6,
117a/5
s.+den 4a/8, 57b/3
s.+yi 22b/3
s.+dür 90b/5
s.+ye 44b/2
s.+ine 5b/3
s.+yile 13a/4, 14a/4, 25a/7, 30a/7, 35b/10(2), 45b/5, 47a/6,
s.+lere 84a/11
47b/7, 48b/8, 49b/7, 51b/2,
s.+leri 84b/6, 121b/3
56b/7, 61a/2, 64a/2, 69b/8,
s.+lerine 17a/9
71b/7, 110b/10, 116a/5, 117b/9, 118b/6
s.+üñ 5a/11, 5b/1, 5b/5
s.+yle 34a/3, 58a/11, 77b/1,
siñirsiñir -: Besinleri sindirim organında değişikliğe uğratarak kana geçecek duruma getirmek, hazmetmek. s.-ür 77b/10, 79b/7, 84a/4,85b/11
110b/8 sirkengübįn: (F.) Bal ile sirkenin karıştırılmasından meydana gelen şerbet. 35a/9, 35b/7, 51b/9, 70b/4, 96b/6, 96b/10 s.+dür 78a/10
siñirsek: (Ar.) Sinire benzer. 19b/7 sirāyet: Hastalık başkalarına geçme,
sisam: sisam:
bulaşma. 52a/11, 68b/10 siriş:
106b/10,
Başmakçı çirişi, çiriş otunun
Susam. 121b/5
sivilce: Sivilce, içinde irin bulunan küçük çıban. 269
śofra:
s.+ler 7a/3, 24b/9, 50b/9
soñra: Sonra. 37a/8, 37a/11
s.+lerdür 58a79
śovı śovı-: Soğumak, serinlemek.
Sofra. 120a/8, 120b/1
ś. -ya 101a/3
soġan: soġan: Soğan; zambakgillerden ıtırlı bitki ve yumrusu. 40b/5, 76b/11, 109a/9 ś.+ı 39b/2
ś. -yıcaķ 31b/8 śovıd śovıdıd-:Soğutmak. ś.-ur 76a/8, 96b/8, 96b/11
śoġulcan: veya yassı, uzun śoġulcan:Yuvarlak ġulcan:
sovuķ: Soğuk özellikte olmak, hastalıkların sebepleri [etiyolojisi] arasında soğuk mizacın ve soğuk nesnelerin etkisi olanlar. 4b/2, 4b/3, 7a/6, 8a/11, 9a/9, 9b/1, 11a/3, 11a/4, 39a/7, 53a/7, 56b/6, 61b/11, 71a/6, 71a/7, 71b/1(2), 71b/3, 72a/2, 72a/10, 73b/6, 74b/7, 77a/9, 77b/1, 78a/6, 78b/2, 78b/3, 79a/8, 81b/3, 82b/10, 109b/8 s.+dan 78b/7
kurtlara verilen genel ad. ś.+dan 30a/3 ś.+ı 78a/11, 80b/11 śoķśoķ -:
Sokmak, yerleştirmek. s.-alar
11b/1, 22b/6, 22b/11,
38b/1, 38b/2, 38b/11, 39a/4, 57b/9, 61a/2, 62b/8, 123a/3
s.+dur
ś. -duġın 68b/4
72b/5, 73a/4, 73a/5, 73a/10,
ś. -duġına 69a/6
73b/7, 75a/6, 75a/11, 76a/8,78a/3
ś. -ıcaķ 69a/1,74a/7
śovumaķ(ġ): śovumaķ(ġ): Sovuma.
ś. -mışa 78b/8
ś.+a 116b/8
ś. -uşmış 5a/8 śol:
12b/1, 72a/6, 72a/9,
śovumış: śovumış: Soğumuş. 84a/4
Vücudun yön ve taraf olarak solu, eyser. 6a/4, 6a/7 ś. -dan 30b/4
soysoy-:
Soymak , deriyi kaldırmak. “ ameliyatla almak” s. –ıcaķ 119a/2
ś. -una 65a/10
s. -ılmış 104b/1 soytarı: (?) 55b/9
śoluśolu-: Solumak, nefes alıp vermek
soyunsoyun-: İçinden çıkmak.
ś.-r 28a/3, 29a/7, 35b/5
s.-mazısa 53b/5
śoñ: śoñ: Bir şeyin bitimi, son bulması sögüd:
ś.+unda 31a/3, 37a/4, 62a/8 270
Söğüt. 94a/11
sögülme: Kebap. 31a/8, 33a/2, 81a/8
68a/3, 68a/4, 70a/6, 71b/3, 74a/2, 77a/6, 78a/8, 79b/1, 79b/6, 84a/1,
s.+si 79a/4 söksök -:
91b/9, 95a/2, 97a/2, 98a/1, 98a/2,
Balgam vb.nin çıkması, akması
100a/7, 100b/3, 100b/7, 103b/8,
kolaylaşmak.
107a/9, 108a/6, 108b/6, 110b/8,
s.-e 18a/9
118a/6, 121b/11, 123a/3
s.-er 77a/11
s.+cugaz 13b/6
sökülsökül-: Balgam vb.nin çıkarılması.
sönsön-:
ś.+da 35a/11, 114b/8
s. -e 63b/1
s.+dan 30b/11,53b/1,95a/9,99b/6
Tükenmek, yok olmak, yitmek.
ś.+lar 77a/1
s.-erse 119a72
s.+ların 76a/6
söylesöyle-: Söylemek, konuşmak.
ś.+ya 13a/1, 15b/8, 17b/3, 23b/11, 30a/8, 37b/10, 39b/7, 61a/6,
s.-meye 14a/10
97b/6, 98a/7
s.-r 14a/1, 14b/11
s.+yı 9a/9, 31b/1, 35b/5, 38b/11,
s.-yicek 14a/10
40b/2,43a/11,78a/5,95a/5,96a/1(2
söyletsöylet-: Söyletmek, konuşturmak
96a/2(2), 96b/5, 96b/8, 109a/3
s.-meyeler 14a/10, 15a/7
ś.+yına 37a/10, 37b/8, 73b/5, 82a/1, 84b/1, 86b/9, 95b/2, 99a/5,
söyündür söyündüründür -: Söndürmek, harareti kesmek
söz:
s.-ür 81b/8, 81b/11
100a/2, 116a74
Kelam, laf
s.+yile 33a/10, 33b/5, 37a/6, 39a/7, 61a/1, 66b/11, 79a/8,
s.+ler 14a/1 śu:
Su.
87b/5, 88a/2, 91b/3, 94a/2, 95b/6,
4b/3, 13b/3, 18a/6, 22b/1,
98a/9, 98b/3, 98b/8, 99a/2, 99a/5,
22b/6, 27a76, 30b/6, 31b/3,
99a/9, 102a/1, 103b/2, 104b/9,
31b/6, 31b/7, 31b/8, 32a/10,
105a/4,
37b/6, 40b/6, 40b/9, 40b/10,
106a/1, 106a/6, 107b/1, 109a/1,
49a/10, 49b/11, 50b/6, 51a/2,
109b/8,
52b/5, 53a/7, 56b/2, 56b/3, 56b/7,
114a/3, 115a/10, 118a/7, 119a/8,
57a/2,
123a-5
60a/4,
62b/5,
63b/8,
63b/11, 65a/7, 67a/4, 67b/1,
105a/6(2), 110a/11,
s.+yla 102a/9, 113b/10 271
105b/1, 113a/11,
śu:
s.+yu 95b/1
sütleğengiller familyasından
s.+yun 72a-11,99b-2,100a-2
bir bitkidir. 42a/9, 112a/8
Meyve ve sebzelerin sıkılmasıyla elde edilen sıvı. s.+yın 15b/6, 23a/2, 29a/1,
s.+n 27b/9 su gerdemesi: Su teresi de denen turpgillerden otsu bir bitki.
68a/4, 72a/8, 78b/8, 79b/1, 94b/1,
79b/7
97a/2, 97b/3, 99b/5, 103a/5,
śuda:
114b/6, 121a/11
Baş ağrısı. s.+dasıyla 114b/8
ś.+yına 19b/11, 20a/1, 24b73 s.+yında 52a/10
śufra:
Safra. 39a/5
s.+yıyıla 13a/1, 14b/6, 35b/9(2)
suħt: suħt:
Haram mal, her nevi haram. 34a/6
s.+yıyla 14a/11, 14b/7, 19b/2,
suķūturį: (Yun.) Sabir otunun bir türü.
20a/5, 21a/3, 21b/9, 22a/1, 23a/8, 24a/5,
25a/1,
25b/8,
20b/2, 21b/1, 22a/9, 23a/2,
28b/2,
30a/10, 33a/8, 43b/2, 46b/3,
28b/4(2), 28b/7, 29a/2, 29a/3,
49a/8,
30a/2, 30a/3, 31a/2, 31a/9, 32a/6,
110b/3, 120b/2, 124a/5
53b/5, 57a/8, 61a/1, 70b/3, 72b/3, śulı: śulı:
83b/1, 87b/6, 87b/7, 87b/8,
Sulu. 110a/8
90b/8, 91b/8, 92a/2, 92a/6, 92b/2, 93a/2,
93a/6,
s.+ca 13b78
93b/3,
śulu:
93b/11, 94a/5, 101b/6, 102b/2,
(bkz. sulı) 50b/8, 81b/1
102b/11, 103b/4, 104a/6, 110a/2,
ś.+ca 39a/6
111a/3, 113a/1, 113a/2, 115b/2,
s.+ken 62b/3
115b/8, 123b/10
sumaķ:
(A.) Antep fıstığıgillerden ağaç. sumak ağacı ve tohumu. 25a/4, 25a/7, 25b/8, 29a/3, 31a/9, 40a/1, 80b/7, 82b/3, 87b/7,93a/6, 103b/5, 106b/9, 114a/10, 116a/3, 123a/9 s.+ı 52a/9
s.+yuyla 53a/8 sulan sulan-:
102b/1,
102b/10, 103a/3, 103a/11,
32b/2, 40a/1, 47b/5, 48b/2, 51a/9,
92b/4,
101b/9,
Sulu hale gelme. s. -ur 38b/6, 41b/1, 66a/7
s.+ile 31b/3
sulŧan sulŧan otı: Yer fesleğeni, parten, parşen
s.+(ġ)ile 33a/2, 33a/3, 44a/1
ve köpek lahanası da denilen; 272
suǾal: suǾal: Öksürük. 103b/8
s.+yle 39b/5, 41b/2, 48a/1, 66b/4, 68a/8, 108b/2, 109a/1, 113b/5,
s.+i 27a/6
115a/1
suǾd: suǾd: (?) 104a/5
süd: Süt kadınların ve memeli dişi hayvanların memelerinden gelen sıvı; bazı bitkilerin organlarındaki öz su. 17b/4, 75b/4 s.+i 27b/3, 72b/9, 75a/10, 75b/1,
surat: Surat, yüz. s.+ın 47b/3 susalıķ( susalıķ(ġ): ķ(ġ): Suya kanmama hastalığı susama, susuzluk. 76b75 s.+a 104b/5, 107a/2
75b/4, 75b/5, 75b/7, 75b/11, 76a/2, 76a/5, 76a/7
s.+ı 52a76, 76a/11, 80b/6, 81a/5,
s.+ile 27b/9, 38a/8, 41b/8, 50b/2,
81b/11, 82b/3, 85a/6, 95a/3,
112a/9
95a/6, 95b/11, 96b/7, 96b/10,
s.+in 15a/4, 27a/8, 28a/7, 40b/5,
99b/2, 99b/8
52a/2, 71a/10
śuśaśuśa-: Susamak.
s.+iyle 18b/2, 20a/3, 24a/6, 24a/9,
ś. -yıcak 9a71
26b/6, 27a/3(2), 27b/2, 27b/8,
śuśamak: Susama. 7a/7
28a/5, 41a/4, 46a/4
śuvuķuldār: ? 54a/1
s.+ler 75a/11
sübhān: Allah (c. c.) 79b/3
s.+lerden 75a/10, 75b/6, 75b/7, 76a/4
sübüstān: Sebestan, mısır nabkı sibistan ağacı ve meyvesi. 95b/7, 97a/5,
s.+üle 42a/9, 61a/8, 69a/10
98a/5, 98a/6, 98b/5, 104b/7,
s.+ün 52b/10, 74a/10, 79b/4, 82a75
106a/8, 106b/3, 120b/9, 121a/2, 121a/6 s.+iyile 42b/1, 60a/6, 63b/1,
süci: Şarap. 17b/2, 34b/9, 39b/9, 48a/2,
118a/6, 121b/10
108a/8, 108a/9, 108b/3, 109a/11,
süd çürügi: Süt çürüğü.
109b/3
60a/5, 76a/8
s.+den 13b/5, 19a/4 südd:
s.+yile 34b/7, 39a/9, 41a/2, 49b/2, 92b/8,
92b/9,
Mani, engel. s.+i 72b-/
60a/3, 60a/11, 64a/1, 74b/10, 83b/6,
34a/9, 50b74,
109a/4,
südde: (Ar.) Vücutta ve deri üzerindeki
113b/10 273
deliklerde tutkunluk.
36b/1,
s.+en 51a/3,64a/1, 117b/8,
50a/3
118a71
s.+den 22a/7
sümük:
Sümük bezlerinin nemli, akıcı salgısı. 18a/2, 37a/4, 38a/7 sümüklü ķurdı: sümük lü ķurd ı: Sümüklü böcek. 62b/5
s.+leri 84b/9, 96a/11, 98b/9 s.+lerin 77b/7, 78a/3, 82a/11 s.+sin 78a/7, 95b/10
sünbül:
südük(g): Sidik, bevl. 7b/3, 37a/2, 40a/7, 40b/3, 75b/11, 76a/9, 77b/3, 79a/1, 79b/4, 79b/8, 81b/5, 81b/9, 82a/2, 83b/8, 91b/5, 98b/10, 109a/6
süglün:
s.+i 71a/11
sünbülsünbül-i hindi: Hint sünbülü. 87a/11
s.+iyle 49b/7
sünger:
(?) 74b/2 sünnet:
s. +sinden 69a/9 Şeker.
(?)
Erkek çocukta, erkeklik organının
ucundaki
derinin
çepeçevre
kesilmesi. 11b/2
s.+i 96b/10 süķut:
(Yun.) Sünger. 55b/1 s.+ile 58b/11
sükceme: (?)
sükker:
Sümbül, zambakgillerden türlü renklerde kokulu bitki. 25b/1, 29b/5, 84a/2, 87b/11, 89a/1, 90b/6, 92b/7, 93b/2, 101a/11, 101b/10, 104a/4, 107b/2, 111b/2, 115a/1 s.+sük 92b/7
s.+e 119a/10
115b-4
süñsün:
(?) 65a/4
süñü:
(?) s. -den 58b/5, 59b/9
sülük:
Sülükgiller sınıfına
süñük(g): Kemik. 5a/6, 5b/7(2), 68a/1
bağlı halkalı
s.+den 4a/9
solucanların ortak adı.
s.+i 110b/3
a. bk. tıp sülüğü, at
s.+lerüñ 5a/5, 5b/2
sülüğü. 77a-10,114b7
sürsür - :
Sürmek,
sıvamak
işi;
yumuşatmak, telyin etmek.
274
s.-eler 57a/2, 57b/6, 72b/8,
s. -eler 110a/6
74b/1, 115b/11, 116a/5
sürtinsürtin-: Sürünmek.
s. -esin 48b/9 s.-er
s. -e 49b/9
71a/11, 72b/4, 72b/7,
süsen: Süsengillerden, yaprakları kılıç
73b/10, 75b/2, 75b/11, 76a/6,
biçiminde, çiçekleri iri ve mor
76a/9, 76b/11, 77a/9, 77b/6,
renkli,
79b/3, 79b/6, 79b/10, 80a/1,
kokulu, çok yıllık bir süs bitkisi,
81b74, 84b/3, 84b/11, 85a/1,
susam. 68a/4, 83a/5
85a/3, 85a/7, 85b/5, 85b/9,
süst:
86a/2, 86a/4, 86b/6, 86b/8,
99a/3, 99a/4, 101b/9, 102a/4,
s.+ına 74b/6, 86a/3
107a/5, süt:
107a/6, 107a/9
Süt. s.+i 74b/11
s. -mege 97a/4, 101a/9 süzsüz-:
s. -sin 101b/7
Süzmek. s.-eler
sürincan: Şekil ve kabuğu kestaneye
13a/2, 13b/4, 15b/11,
kökü.
16b/7, 22b/11, 31b/7, 32a/10,
45a/10, 46a/4, 86a/7, 103a/2,
34a/4, 34b/7, 37a/5, 37a/7,
103a/3, 106a/2, 106a/3
40b/8, 45a/1, 45a/9, 47b/2,
benzeyen
bir
ot
47b/3, 48a/1, 48b/2, 48b/9,
Sirke.
94b/1, 94b/8, 94b/9, 95a/2,
s.+yile 118b/4 sürme:
Gevşek, tembel, sölpük.
s.+ın 84b/11, 85a/2
102a/11, 102b/8, 103a/10,
sürke:
ve
süstliġ: süstliġ: (F.) Gevşeklik, tembellik.
90b/11, 91a/3, 91a/4, 98b/11,
105a/9,
görünüşlü
8b/2, 10a/1
88a/6, 88b/2, 88b/4, 89a/10,
104b/10,
(F.)
güzel
95b/2, 95b/6, 95b/8, 96a/6, 96a/9, 96b/3, 97a/8, 97b/3,
Sürme mantargillerden bitki ve bunun isi. 32a/1, 48a/4,
97b/6, 98a/7, 98b/3, 98b/8, 99a/9, 99b/5, 104b/2, 104b/9,
124a/3, 124a/9
105a/6, 105b/2, 106a/1, 106a/6,
s.-i ıśfahānı 52a/8
106b/5, 108a/8, 108b/2, 109a/2,
sürre: (Ar.) Para kesesi. 12a/7
109b/2,
115a/1,
115b/3,
sürtsürt- : Sürmek, ovmak, ovuşturmak.
117a/11,
118a/7,
119b/2,
275
120b/8,
120b/11,
121a/3,
bulunan çukurumsu yer.
121a/7, 121b/1, 122a/1
ş.+ları 12b77
süzme: Süzme. 13a-7
ş.+ların 24a/2 ş.+larını 20b/10
-Ş-
şaķāķul: şaķāķul: (Ar.) Yabanî havuç. 100b/5 ş.+ı 100b/6
şāb:
şād:
Amonyum ve potasyum sülfatdan oluşan antiseptik madde. 110b-4 (F.) Sevinçli, ferahlı, memnun,
şaķiķa: şaķiķa: (Ar.) Yarım başağrısı, migren. 20b/7, 84a/6 ş.+yı 13a/6
mesrur, şen, bahtiyar.
şalġam: şalġam: (F.) Şalgam, turpgillerden yumru köklü bitki ve bunun kökü. 40b/4, 60a/11, 68a/8, 79a/5, 121b/5 ş.-ı ħaŧmiyile 51b/4
şādılı ādılıġ: ılıġ: (F.+T.) Neşe, sevinç. ş.+ın 77a/4, 85a/10 şāf:
Fitil.
şarāb: şar āb: (Ar.) İçilecek şey, şurup, şarap.
ş.+ı 44b/3, 122b/2, 123a/7
10b/4, 13b/8, 17a/3(2), 48b/6,
ş.+lar 32b/6, 43b/10, 122a/6,
49b/11, 50b/6, 75a/8
122a/8, 123a/1, 123a/6,123a/11
ş. anār 95a/3
ş.+ları 32b/9 şahm:
(A.)
ş. āsūl 40b/6
Sebze ve meyvelerin et
kısmı.
ş. ayva 31a/11
ş. -ü’l-hanžal 49a/9, 101b/10,
ş. benefşe
102b/1,
106a/5
19a/4, 26b/4, 27a/2, 27b/2,
,107a/10,
27b/9, 28a/4, 30b/8, 32b/1,
122a/4, 124a/7
41a/5, 42b/2, 46a/4, 46b/6,
şahterec: Şahtere otu. 103b/1, 103b/2,
63a/5, 92a/10, 94b/5
105a/2, 106b73 şaķ: şaķ:
ş. dįnārı 95b/10
Yarma, yarılma, çatlama.
ş. enārįn 29a/3
ş. ol- 59a/11
ş. encübār 32b/11
ş. it(d)- 59b/6 şaķaķ: şaķaķ:
14a/5, 18a/5,
ş. fātih 95b/7
Şakak, göz ile kulak arasında 276
ş. helyūn 40b/6
şarābu’l āśūl 35b/7, 34b/5, 35a/9,
ş. ĥummāż 9b/4, 53a/7
96a/10
ş. limon 30a/1
şarābüǾl-encübār 44a711
ş. mirsin 31a/11, 96a/3
şarābu’l-ħaşħāş 96a/7
ş. naǾne 30a/1, 31a/11, 95a/11
şarābü‛l-mersįn 33a/1
ş. nilüfer
şarābü’ś-śanal 95b/3
12b/9, 14a/5,
18a/5, 19a/3, 23a/9, 24a/7,
şarābü’t- tūt 96b/4
94b/11
şarābu’t-tįn 97b/1
ş. reyĥān 29b/8
şara: Bir nevi zerdali.
ş. reyĥānį 9b/2, 11a/4
ş.+yın 59b/9
ş. śandal 9b/3, 28b/4
şare: (?)
ş. sefercel 95a/5
ş.+i 56b/4
ş. sirkengübįn 96b/6, 96b/10
şāyed: (F.)
ş. tin 27a/3
Eğer, olabilir ki, olur ki.
9b/9, 56a/1
ş. tuffāc 95a/7
şebyār: (A.) (?) 13b/1
ş. tut 26b/3
şeftalü: Şeftali. 23a/1, 40a/4, 80b/9
ş.Ǿunnāb 8a/6, 19a/3, 23a/9,
şehbülfār: şehbülf ār: ? 49b/6
27b/8, 51b/10, 52b/9, 56b/7,
şehriyārān: şehriyārān: ? 91a/3
70a/6
şehvet:Aşırı istek *cinsel istek. 71a/5, şehvet:
ş. züfā 27b/1, 28a/4
72a/9, 73a/11, 77a/1, 86a/8,
ş.+ı 28b/5(2)
89a/5, 100b/2, 100b/5, 121b/2
ş.+ın
12b/9, 12b/10, 31b/3,
ş.+i 43b/7, 73a/3, 88b/2
70b/3, 114b/6
ş.+in 74a/10, 74b/4, 78a/1,
ş.+ile 32a/6
78a/11, 79a/3, 83b/4, 84a/8,
ş.+lar 8b/4, 10a/8
84b/10
ş.+ları 94b/5 şeker: (F.) Şeker. 15b/8, 17b/7,
şarābüǾl-ās 44a711
18b/5, 20b/4, 21a/6, 24b/8, 277
24b/11, 27a/4, 28b/2, 31a/1,
atardamarlar.
32b/3, 35a/8, 36b/10, 38a/8,
95a/8
40b/5, 40b/9, 40b/11, 59a/3,
ş.+üñ 6a/11
64b/2, 64b/5, 64b/6, 74b/10,
ş. +de 8a/1
81b/10, 82a/1, 87b/5, 89b/5, 91a/1, 92b/9, 94b/8, 95a/10,
şerbet: (Ar.)Müshil olarak içilen ilaç;
95b/3, 95b/6, 95b/8, 96a/6,
şerbet. 8a/11, 11a/8, 12a/3,
96a/10, 96b/4, 96b/9, 97a/2,
12a/5, 17b/7, 29b/2, 88a/4,
98a/2, 98a/7, 98b/3, 98b/8,
88a/10, 89a/5, 89b/2, 89b/6,
99a/2, 99a/5, 99a/10, 99b/6,
89b/11, 90a/5, 90b/3, 90b/10,
103a/8,
103b/11,
104b/3,
91a/7, 91b/3, 91b/8, 92a/2,
106a/2,
106a/7,
107a/4,
92a/6, 92a/10, 92b/8, 93a/2,
107a/8,
107b/1,
107b/3,
93a/6, 94b/10, 95b/9, 101b/7,
117b/3,
120a/7,
121a/1,
102a/2, 102a/9, 102b/3, 102b/7,
121a/4, 121a/9
103a/1, 103a/9, 105a/8
ş.+e 31b/5
ş.+i
27b/1,
29b/3,
45a/4,
45a/11, 49a/11, 87b/4, 103a/4
ş.+i 15a/5, 90b/9
ş.+ile 87b/5, 100b/4, 100b/7,
şekker-i nebāt 33b76
114a/6, 114a/8
ş.+ile 25a/2, 26b/5, 26b/6,
ş.+iyle 16b/7, 24b/6, 100a/10,
28a/5, 30b/8, 35a/6, 37b/8,
101a/1, 114a/3
43a/3, 44a/1, 52a/2, 53b/7,
ş.+ler 8b/6, 10b/10
63a/10, 68a/5, 75b/1, 95a/2, 96a/3, 96b/5, 98a/10, 99b/3
şeref:
ş.+iyle 53a/9
(Ar.) Büyüklük, yükseklik. 4a/6 ş.+ine 2a/5
şemā şemāǾsim: Gümüş mumlu fitil. 5a/9 şerā: şer ā:
6a/10, 23b/5,
şerįf: şer įf: (Ar.)Şerefli, kutsal , itibarlı. 2a/5, 3a/11
Küçük yaşlarda görülen ateşli, bulaşıcı hastalık. ş. +yı 51b/7
şeyŧar otu. 25b/3, 48b/7, 49b/4, şeyŧarāc: ŧar āc:Diş āc: 51a/4, 57a/4, 88b/6, 112a/3 şıblıķ: şıblıķ: Sürfürük
şerrāyįn: şerr āyįn: (Ar.) Hareketli damarlar,
asit. 32b/5 ,93b/1,
122a/4 şıyāf: şıyāf: 278
(Ar.) Çeşitli hastalıklarda
kullanılmak üzere hazırlanmış ilaçlar, fitiller. 20a/2, 40a/1, 122a/4, 122a/6, 122a/9, 122b/3, 123a/2, 123a/7, 123a/11, 123b/3, 123b/6 şiyāf+ı 23a/8, 24a/5, 109b/6,
ş. -er 7a/3, 18b/9, 23a/6, 24a/4, 26b/1, 29a/7, 33a/6, 34b/1, 35b/4, 45b/9, 53a/11, 58a/5, 63a/3, 64a/10, 69a/2 ş. -se 24b/1, 39b/1, 41a/7, 41b/9
111a/1
ş. -en 24a/6
ş.+ları 122a/3 şimāl: şimāl:
ş. -ene 91b/10
Kuzey. 12b/2
şişek: İki yaşında koyun. 73a/1, 73a/2
şįrlaġ yağı. 32a/11, 56b/1, įrlaġūn:Susam ūn:
şişirşişir -: Şişkin bir duruma getirmek.
117b/3 şiǾ şiǾşe:
ş. -ür 71b/2
Şişe. 88b/10
şişmek: Şişme.
ş.+ye 108a/5, 115b/4, 115b/9
ş.+dür 34b/2
ş.+yile 61b/4 şir:
şol:
Süt. 122b/5
70b/6, 74b/10, 111a/5, 122a/8
şir-i ħışt 97a/8 şiş:
şorba: Çorba. 24a/8, 25a/9, 30a/5
Şişmiş, şişkin, ur. 54b/1
ş.+sı 55b/10, 73b/9
ş.+e 54a/7
ş.+sın 25a/10, 30a/5
ş.+i 63b/5
ş.+ya 85a/2
ş.+in 95b/11 ş.+ine 107b/9, 111b/5, 111b/8,
şöyle: Bağlama edatı. 14b/10, 67b/6
113b/7, 114a/9
şuña: Şuna. 74a/1
ş.+lere 78a/8, 94a/2, 107b/11,
şuķāķ: şuķāķ: (Ar.) Yarıklar, çatlaklar, şukûk. 39a/5, 60a/8
111a/1, 119b/3
ş. ol- 33a/5
ş.+leri 53b/9
şure: Çorak, tuzlu, verimsiz toprak.
ş.+lerine 108a/1
ş.+siyle 114b/8
ş.+üñ 53b/10 şişşiş-:
Şu. 41b/11, 47b/2, 69b/6, 70a/1,
şuǾbe: şuǾbe: Bölük, bölüm.
Şişmek, vücudun herhangi bir sebepten şişmesi, kabarması. ş. -dügin 24a/10, 24a/11
ş.+si 6b/1
279
ŧabį ŧabįǾį:
-T-
(Ar.) Kişinin bedeninin korunmasından ve üremesinden sorumlu olan kuvvet veya kabiliyet. 2b/1, 3a/5, 5a/1
tā: tā: (F.)Değin, …..-a / e kadar, tā. 64b/7 t. kim
ŧabį ŧabįǾiyye: (Ar.) Kişinin bedeninin korunmasından ve üremesinden sorumlu olan kuvvet veya kabiliyet ile ilgisi olan organlar. (karaciğer gibi) ŧ.+nüñ 3a/10, 3b/3
11a/1, 13b/4, 14a/4,
17b/3, 22b/5, 22b/6, 22b/10, 32b/8, 41b/5, 48b/10, 49b/9, 51a/5, 52a/11, 54a/11, 55b/8, 57a/3, 57b/4, 63a/9, 63b/1,
ŧablį: ŧablį:
66b/5, 68a/5, 108a/9, 108b/3,
(Ar.) Davula benzer, davul gibi. 34b/1, 34b/4
109b/1, 109b/3, 112b/3, 115a/8, 117b/10, 119a/1
taǾcil: taǾcil:
Acele ettirme, hızlandırma. 55b/8
taalluķ: (Ar.) İlişiği, ilgisi olma, ait olma. taǾdil: taǾdil:
t.+dur 6a/1
Hafifletmek. 8a/1 t.-i mizāc 13b/9
taǾ taǾām: (Ar.) Yemek, yiyecek, aş. 85b/4
taġdiye: taġdiye: (Ar.) Gıdalandırma, besleme;
t.+lar 11a/4
beslenme.
t.+lardan 10a/9, 36b/3
ŧ.+si
ŧabaġa: ŧabaġa: Tabaka, katman. ŧ.+ya 37a/11
71a/6, 71a/9, 73a/6,
75a/4, 76b/1, 76b/4, 79a/5, 80a/7, 82a/6, 82a/7
tabāş tabāşįr: (Ar.) Bambu şekeri, hintkamışı şekeri. 40a/9, 92a/11
ŧ.+sinden 71a/6, 76b/1 ŧ.+sine 75a/4
ŧabiǾat: ŧabiǾat: (Ar.) Huy, tabiat, mizaç . bünyenin kan, safra, sevda ve balgamdan meydana gelen dört öğesinin herbiri. 4a/11, 4b/1, 4b/2, 4b/3, 11a/3, 11a/4, 76b/3, 77b/5, 80a/9, 82a/9, 83a/5, 86b/11, 87a/1, 99a/3 ŧ.+ın 4b/1, 4b/2, 4b/3, 4b/4
tahfif:
(Ar.) Hafifletme. t. it(d)- 82b/11
tahlįl:
(A.) Halletme, geçirme, dağıtma. t. it(d)- 83a/2, 84b/2, 85b/9,
ŧ.+ına 71a/2
96b/1, 112a/7 taħta: taħta: 280
Tahta. 65b/5, 67b/10
t.+larile 67b/11
28a/11, 28b/11, 30b/5, 35a/3, 35b/7, 45b/1, 45b/10, 46a/8,
taĥte’l taĥte’lĥte’l-lisān: ? 6a76
46b/2, 47a/3, 50a710, 50a/11,
taķŧi: (Ar.) Kesme; kesilme; parça parça
51b/9, 52a/7, 52b/9, 55b/6, 56b/5,
etme; parçalara bölme. 20b/2
58a/6,58a/10,63a/4,63b711,70a/4
taķuķ: Tavuk, horoz. (bkz. tavuķ) 27a/5,
ŧ.+ıdur 6b/3 (cān ŧ.)
68a/10, 69a/5, 113b/9 ŧalaķ: ŧalaķ: Dalak,
midenin
diyaframın
ŧ.+ınuñ 8a/3 (baslįķ ŧ.)
arkasında
altında
ŧ.+undan 18a/3 (ķifāl ŧ.)
damarlı
dokudan oluşmuş organ, tahal.
ŧ.+dan 4a/8
35b/2(2), 35b/4, 95b/11, 111b/4
ŧ.+lar 6a/8, 7a/3, 47b/2
ŧ.+a 82a/2
ŧ. -lardan 6a/2
ŧ.+dur 4b/8
ŧ.+laru 46a/7
ŧ.+ı 36a/1,36a/6,91b/10
ŧ.+ları 5b/11, 7b/4, 23b/6, 50a/3,
ŧ.+uñ 77b/6, 78a/3,78a/7,82a/11
70a/3 ŧ.+ların 50a/11
talŧ talŧįf: (Ar.) yumuşatma, yumuşatacak ilaç gibi kullanma. t. it(d)- 83a/2, 83a/6
ŧ.+larını 6a710 ŧamzurŧamzur -: Damlatmak.
tamām: (Ar.) Tamam, bütünüyle, tamamen. 37a/4, 38b/3, 39a/4,
ŧ. -alar
22a/11, 23a/3, 94a/2, 112b/3,
52a/7, 61b/4, 65a/1
115a/3
t. ey- 4a/7
ṭaraķlı araķlıķ: ķķ : El ve ayak parmaklarındaki
t. ol- 119a/2
küçük kemikler. ʾ.+ı 44a/2
ŧamaķ: ŧamaķ: Damak. 7b/2 ŧarfe:
ŧamar: Damar kimi canlılarda kanın dolaştığı veya aktığı kanal. 5b/8(2), 15b/2, 59a/11, 120a/1, 120a/11 ŧ.+ı 6a/1, 6a/2,12b/8, 47a/4,59a/1 ŧ.+ından
ŧaru:
12b/8, 13a/11, 14a/2, 24a/4,
26a/3,
(Ar.) Göz seyirmesi. 19a/8,19a/9 ŧ.+yi 19a/7
14a/3, 14b/11, 18b/1, 18b/10, 19b/5,
19a/11, 20a/4, 21a/5,
27b/6, 281
taş:
Darı, buğdaygillerden bitki ve un olarak kullanılan daneleri. 58a/9, 71a/7 Taş, kaya. 19a/9, 37a/11,37b/11
tatlu:
Acı olmayan, tatlı.7a/2, 75b/4
ŧāǾūn: (Ar.) Yersin basilinin sebep olduğu, ateşli, bulaşıcı hastalık, yumurcak. 53a/1 tavuķ: Tavuķ, sülüngillerden kümes hayvanı. (bkz. taķuķ) 37b-5 69a-
t.+yile 35a/4 t.+den 72b/3, 72b/7 t.+e 77a/3 t.+i 42a/8, 46a/1, 55b/5, 61b/2,
1, 74a-5, 74a-6, 75a-4
62a/3, 62a/11, 75b/2
taze: Dinç, yıpranmamış, yorulmamış;
tenāvül: (A.) Alıp yeme, alınıp yenilme.
bozulmamış, bayatlamamış olan. 78b-5, 81a-3
t. it(d)- 10b/5
t.+si 76b-4
t. eyle- 11a/5
t.+sidür 100a-11
ŧencere: İçinde pişime yapılan kap.
t.+sin 76a-5
ŧ.+de 94b/2
tebsi: Fincan, tabak, bardak vb. şeyleri taşımaya
yarayan,
ŧ.+ye 118b/10
derinliği
tendürüst: (F.) Sağlıklı, sağlam, sağlam vücutlu. 3a/8
olmayan, türlü büyüklükte düz kap. 90a-11
tenķıye: tenķ ıye: (Ar.) Şırınga ile bağırsağa ilaç verme lavman. 16b/4, 48a/11,
tedbįr: (Ar.) Önlem. t.+i 10b/7, 10b/11, 20a/8, 21b/8,
60b/9
23b/8, 43a/7, 70b/2
tenķıye-i bedendür 11b/5
t.+ini 9a/7, 9b/7, 10a/5, 10b/7
t.+yi 21a/10
t.+lerin 8b/9
tenķıye-yi dimaġ 15a/1, 22a/6
t.+lerini 2b/7 ter:
tefāǾil: tefāǾil: (Ar.) Karşılıklı etkileşme. t.-indendür 3b/9
(F.) Rutubetli, ıslak, yaş; taze. 10a/10, 10b/1 t.+de 81a/9
teke: Erkek keçi. 73a/4
t.+dür 4a/11, 4b/2, 11a/3,
telįn: Lânetlemek; lânet etmek.
11a/4, 12b/1, 71a/1, 71a/6, 71a/8, 71b/1, 71b/6, 71b/11,
t. it(d)- 83a/5, 99a/4
72b/9, 73a/1, 73a/10, 75b/1,
temürhindį:(F.) Meyvesi yenilen temürhindį: baklagillerden bir ağaç. 12b/9, 32b/2, 35a/6, 70a/6, 70b/2, 85a/5, 104b/8, 105a/10, 105b/10, 106b/5
76a/11, 76b/11, 77b/1, 78a/3, 78b/2, 78b/3, 79a/5, 79a/8, 80a/7, 80b/1, 80b/9, 81b/4, 282
81b/5, 81b/8, 81b/10, 82a/3,
terŧ ter ŧįb:
82a/7, 83a/1, 83a/9, 83a/10, 86b/11, 87a/3
t. it(d)- 82b/11
t.+lerden 77b/1 tere:
teşmį: teşmį: Mumlama, bal mumuna batırma.
(F.)Yeşil sebzeler, tere. 77b/7,
11b/4
78a/10
teşmir: Sıvama veya sıvanma. 21b/4
t. toħumı 48b/7, 121b/5
teşrįh: teşr įh: (Ar.) Anatomi, bedenin yapısı ve bunu inceleme. t.+i 2b/3, 5a/3
tere yaġ yaġı: Tere yağı. 48a/5, 51a/11,76b/2 t.+n 57a/6, 110b/1
t.+in 5b/1
t.+yla 46a/3, 48a/6, 63a/5
t.+ini 5a/5
terengübįn: (Ar.) Ana maddesi bal olup sirke ve diğer bitkilerin karışımıyla yapılan bir çeşit kuvvet helvası. 13a/2, 35a/6, 92a/9, 97a/8, 104b/8, 106a/9 t.+inile 105b/3 terkįb:
tevellüd: (Ar.) Doğma, ortaya çıkma. t. eyle- 71a/4, 71a/7, 72a/4 teyürteyür -: ?
(Ar.) Birkaç şeyi birleştirip karışık şey meydana getirme, bileşim. 48b/6 t.+dür 101b/1, 102a/3
t. -eler 67b/3 tezlik: Tez olma durumu, tezleşme. 95a/1
t.+e 115b/1, 115b/9
terkįbāt:
tezek( tezek(g k(g):Yakıt
kullanılan
kurutulmuş sığır dışkısı.
Terkipler;
t.+in 15b+5
birkaç
şeyin meydana
ŧıb:
gelen şeyler.
(Ar.)
Tabiblik,
hekimlik,
doktorluk. 2a/5, 3a/7, 3a/11
t.+ları 87a/8
ŧ.+uñ 3a/5
Bırakma, salıverme.
ŧılı:
Hamur.
19b/1, 54a/8, 109b/5,
109b/8, 109b/10, 110a/1, 110a/2,
t.+ü 66b/8 ters:
olarak
t.+i 21b/1, 56a/8, 94a/8
karıştırılmasıyla
terk:
(Ar.) Tertip, düzene koyma, hazırlama, düzme.
110a/4, 110a/5, 110a/6, 110a/8,
Hayvan pisliği.
110a/11,
t.+in 112a/6
110b/2,
110b/10, 110b/11, 111a/5
t.+ine 73b/10 283
110b/6,
ŧ.+ları 109b-5
toħum: toħum: Çekirdek.
tilceġ: tilceġ: ?
tin:
arġun t.+ı 112b/10
t.+ile 67a/8
Ǿasfūr t.+ı 89b/4
İncir. 27a/3
āyid t.+ı 35b/11
t.+i 79a/11
beg t.+ı 25b/3, 87a/11, 89a/3,
ŧįn: (Ar.) Kil.
91a/11, 91b/7, 92a/5, 109b/10,
109b/6 (t.-i irmeni)
113b/8
tiryāķ:(Ar.) Ağılanmaya ve bazı tiryāķ: hastalıklara karşı kullanılan panzehir, afyon. 38b/2, 53b/5, 55a/6, 57a/10, 57b/7, 57b/9, 68b/6, 69a/7, 69a/10, 90a/2, 94a/8, 115b/1 tiryaķ-ı fārūķ 17a/5
tiz:
būy t.+ı
37a/6, 37a/9, 42a/2,
50b/1, 98b/1, 112a/8, 113b/5, 118b/9, 121a/7, 122b/9 çaltu t.+ı 37a/5, 40b/8
tiryāķ-ı berşaǾįşe 30b/6
çivįt t.+ı 49a/9
tiryāk-ı erba‛a 33b/7, 36a/7,
defin t.+ı 90a/4, 121b/5
69a/5
feslegen t.+ı 120b/4
t.+ıdur 77a/9
gül t.+ı 24b/10
Çabuk, tez.
ħaŧmi t.+ı 121a/6
t./dür 73a/7
ħaŧmi t.+ı 98b/6, 112a/8
ŧoġra ŧoġraġra-: Doğramak, katmak, ilave etmek.
havıc t.+ı 109a/9
ŧ. -yup 31a/9
helyūn t.+ı 40b/8
ŧoġru: ŧoġru: Doğru. 65b/11 ŧoġrul ŧoġrult( ġrult(d t(d)-:
Doğrulmasını
ħıyār t.+ı 37b/6, 91b/5, 92a/8, 92b/1, 103b/9
sağlamak,
doğru duruma getirmek.
ķabaķ t.+ı 92a/9,103b/9, 107a/3
ŧ. -alar 67b/10
ķarbuz t.+ı 37a/6
ŧoġur ŧoġurġur -: Doğurmak , dünyaya getirmek.
kāśnį t.+ı 104b/6, 105b/6
ŧ. –ur 44a/1
ķavun t.+ı 37a/6, 103b/10
tohmegān:(F.) Semizotu, tohmegān: semizotugillerden mayhoş otsu bitki. 78b/3, 91a/9
kenevür t.+ı 91b/7
284
kerefüz t.+ı 13b/2, 16b/6, 40b/7,
ŧ. -sa 18b/1, 58b/6
47b/9, 87b/2, 91b/6, 92a/1,
ŧ. -ursa 59a/8
92a/5, 99a/1, 104a/10, 106a/5
ŧoķuz ŧoķuzıncı: ķuzıncı: Dokuzuncu. 3a/1, 11b/4,
kettān t.+ı 42a/3, 74a/2, 98a/11,
17b/10, 30b/9, 46b/9, 52a/3,
114b/11,
93b/5, 91a/8
112a/8,
113b/5,
113b/7, 118b/8, 121a/7
on ŧ. 24a/3, 111a/8
marul t.+ı 13a/3
ŧolŧol-: Dolmak.
mersįn t.+ı 31b/11, 40a/10,
ŧ.-a 11a/11, 42a/7, 52a/8, 54a/11,
48a/1, 92a/5, 96a/5, 103b/3,
56a/3, 61b74
103b/6, 108a/8
ŧ.-ar 19a/10, 23b/6, 53a/3
nār t.+ı 106b/9, 107b/5 rāziyāne
ŧ.-arsa 42a/7, 62b/7
t.+ı 16b/6, 19b/1,
ŧ.-sa 18b/1, 23b/6
40b/7, 92a/4, 97b/5, 98b/11, 104b/10, 122b/9
ŧolaŧola-: İplik, şerit, tel vb. nesneleri bir
soġan t.+ı 109a/9
şeyin üzerine döndürerek sarmak.
şahterec t.+ı 103b/1
ŧ. -yalar 66a/2 ŧoldurŧoldur -:Dolmasını
şalġam t.+ı 121b/5
ŧ. -alar 43a/10, 57b75
turb t.+ı 29b/1, 45a/1, 48b/7,
ŧ. -ur
109a/9, 110a/7, 121b/4 t.+ı
19a/1,
dolu
duruma getirmek.
tere t.+ı 48b/7, 121b/5
üzerlik
sağlamak,
18b/8, 71a/3, 112b/1,
112b/4
19b/1,
111b/11, 122b/7
ŧolaşuk: ŧolaşuk: Dolaşmış. 6b/6, 46a/7, 46a/8
velį t.+ı 79a/3
ŧolu:
vendedifun t.+ı 49b/3
ŧomurŧomur -: Şişmek, genişlemek.
Dolu durumda olan. 8a/7
t.+ından 108a/1
ŧ. -duġın 110b/10
t.+ları 96b/2
ŧ. -mış 74b/8
toķla: Tok iken. 9a/10
ŧomurmaķ: ŧomurmaķ: Şişme, genişleme. 23b/5
ŧokunŧokun-: İsabet etmek, düşmek; karşı
ŧoñuz: Domuz. 55a/2
koymak, karşı durmak.
ŧoñuz yaġġı: Domuz yağı. 39b/1 ŧoñuz ya 285
tuffāĥ: tuffāĥ: Elma gülgillerden ağaç ve bunun tatlı, ekşi, mayhoş meyvesi. 95a/7, 99a/11, 101a/2 ŧuluk: Yanak; şakak.
ŧ.+ın 117b/4 ŧopalaķ: miski, havlican. ŧopalaķ:Yer ķ:
25a/11,
25b/5, 29b/5, 40a/9, 43b/9, 85b/2, 101a/1, 111b/2, 111b/9, 113a/4,
ŧ.+ların 66a-7
120b/3, 122b/6, 123a/9
ŧurŧur -:
ŧ.+ı 87b/11
Durmak, dinmek. ŧ.-a 17b/9, 19a/3, 25a/9, 34a/4,
ŧopraķ: ŧopraķ: Toprak, insan ve diğer canlıların cisimlerinin temel unsurlarından basit, dingin cevher. 4b/4 ŧopŧolu: Büsbütün dolu. 56a/1
34a/8, 36a/6, 38b/1, 38b/9, 39a/1,
ŧopuķ( ŧopuķ(ġ): ķ(ġ): Topuk, ayağın bölümü, ökçe.
62a/7, 88a/7, 90a/11, 93b/7,
42a/2, 44b/6, 47b/5, 48b/11, 53b/4, 53b/8, 56b/9, 57a/5, 59b/2, 94b/1, 98a/1, 100a/8, 100a/9,
67b/7, 61b/6 ŧ.+a 45b/4
101a/3, 101a/4, 103a/7, 108b/10, 109b/1, 109b/3, 110b/9, 115b/3,
ŧ.+dan 45b/6, 46b/4
116a/5
ŧ.+ların 67a/5
t.-ur 101b/11
ŧ.+una 46a/9 torba: Genellikle
plastikten
ŧuraķ otı: ı: Torak otu, dere otu, rezene. ŧuraķ ot 29b/1, 37a/9, 45a/1, 78a/4, 87b/5,
veya
113b/3, 114a/9, 121a/2
kâğıttan yapılmış, içine öteberi koymaya
yarayan,
çeşitli
büyüklükte
olabilen
taşıma
t.+ya 105a/5
turb: Turp, turpgillerden bitki ve bu bitkinin kökü. 29b/1, 45a/1, 48b/7, 78b/5, 78b/9, 109a/9, 110a/7, 112a/3, 121b/4 t. +dan 49a/8
Çok küçük parçacıklara bölünmüş
ŧurıl ŧur ılıl-: Durulaşmak, duru hale
gereci, poşet.
ŧoz:
olan herhangi bir madde. 37a/10,
gelmek.
42a/6, 66b/4, 115a/10
ŧ. -a 99b/5, 118a/7(2)
töhmekān: Semiz
otu. 24b/11, 92b/1,
turmus:Kül içinde pişen ekmek. 34a/6, turmus:
107a/2
48b/8
tuhme:Mide dolgunluğu; hazımsızlık. tuhme:
ŧuru: Duru. 74a/11
55a/2
turunc:Turunç, turunçgillerden ağaç ve turunc: portakala benzeyen meyvesi. 8a/8, 25a/11, 25b/8, 30a/3, 48a/4, 48a76, 286
tuŝe: tuŝe: tut:
82b/1, 99b/7, 100b710, 100b/11, 104a/4 Siğile benzer bir cilt hastalığı.
türbüd: (F.) Türbüt otu. 32b/5, 89a/10, 101a/9, 105a/2, 105b/9, 106a/4, 107a/7, 122a/5 Türkçe: Türkçe. 68b/5, 84b/7, 87a/1
57b/8
Türkį:
(F.) Dut. 26b/3, 57b/8, 96b/4
34b/3
tūtiyā: (Ar.) Çinko. 19a/6, 20a/7, 20b/10, 21b/8, 54b/8, 123b/10, 123b/11, 124a/3, 124a/4
-U-
ŧutulmaķ ŧutulmaķmaķ -: Alıkonulma, engel olunma, tıkanma.
uç(c): uç(c):
ŧ. -dur 40b/4 tuvāl: Uzun.
u.+una 9b/10, 26a/6
Tuz. 14a/6, 18a/7, 20b/2, 25b/6,
u.+unı 65b/10
29b/2, 32b/5, 32b/8, 48b/8, 51a/9, 51b/3, 57b/5, 68a/8,
Ǿūd: (Ar.) Öd ağacı dulaptal otugillerden sıcak bölgelerde yetişen bir ağaç. 104a/4 (ū.-i ħam)
69a/1, 79b/9, 114b/8, 115b/10, 116a/2, 120a/1, 120b/8, 122a/7 ŧ.+ile 69a/7 ŧuzlu:
Bir şeyin veya yerin en kenarda kalan kısmı. u.+ı 20a79, 63a/9, 63b/2 u.+un 66b/8
t.+ı 122b/10 ŧuz:
Türkçe yazılmış (eser). 2a/10,
Ǿufūnet: Ǿuf ūnet: (Ar.) İltihap, yangı.
Tuzlu. 62b/5, 112a74
Ǿu.+inden 51b/8, 63b/10
ŧuzsuz: Tuzsuz. 29b/3, 38b/8
uġunmaķ( ġunmaķ(ġ): ķ(ġ): Bayılacak hale gelme.
tükrük(g): bezlerinin tük rük(g):Tükrük rük(g):
u.+ına 87b/9
salgıladığı bir sıvı.
ulu:
t.+i 17b/5
Büyük, yüce. 102a/3 u.+da 15b/2
tükürtükür -: Tükürmek.
Ǿulvį: Ǿulvį:
t. -e 17b/5
Yüksek, yüce. u.+de 4a/6
tükürmek(g): Tükürme.
umūr: İşler,hususlar,maddeler,şeyler.
t.+i 28b/10
u.-ı ŧıbbįǾiyyenüñ 3a/10, 3b/3
287
un:
Un,
otu, karabaş otu. 16b/6, 34a/2, 84b/3
öğütülerek toz durumuna
getirilmiş tahıl ve başka besin uşaķ: uşaķ:
maddeleri.13a/4, 23b/9, 28b/2, 33a/9, 56a/11, 115b/11 u.+ı
43b/8, 111b/5, 112b/1, 115a/6,
19b/1, 35b/10, 42a/9(2),
118b/2, 112b/5, 123a/4
44b/4, 48a/5, 50b/1(2), 50b/2, 52b/2, 56b/8, 109b/9, 111b/8,
u.+ı 118b/4, 123a/4
111b/9, 111b/11, 116a/4
uşaķǾudane 112b/1
u.+ın 51b/5, 101a/6
uvacuķ: Çok ufak, küçücük. 24b/9, 33b/11, 57b/10
u.+ıyile 56b/8
uvaķ(ġ): uvaķ(ġ): Küçük, ufak. 123a/6
Ǿunnāb: Ǿunnāb: (Ar.) Kızıl iğde, üvez ağacı. 8a/6, 12b/9, 19a/1, 19a/4, 19b/1, 26b/2, 27b/2, 27b/8, 32a/10, 51b/10, 52b/9, 56b/7, 70a/6, 72b/1, 95b/7, 97a/5, 98b/5, 104b/2, 104b/5, 105a/11, 105b/7, 106a/8, 106b/3, 111b/11, 114b/6, 120b/10 Ǿu. -ı 23a/9 (şarāb-ı Ǿu.)
u.+ı 5b/6 uvanuvan-: Parçalanmak, ufalanmak. u. -mayup 59a/9 u. -mış 59a/1 u. -mışdur 58b/7, 58b/9
Ǿunsūl: Ǿunsūl: (Ar.) Adasoğanı. 47b/10 unutsaķlı unutsaķlıķ(ġ): ķ(ġ): Unutkanlık. u.+ı 88a/11 urur -:
Çadırkuşağı otu ve bundan elde edilen zamk. 22b/7, 36a/3,
uyħu: uyħu:
Uyku. 7a/7
uyıuyı-:
Uyumak. u. -ya 9b/4
Sürmek.
uyķu: Uyku. 7a/1, 9a/5, 9b/8(2), 72a/3,
u.-alar 30b/2
83a/4, 83b/8, 96a/8
u.-duķca 41b/1
u.+da 7a/9, 7b/9
u.-ışan 67b/3
u.+uza 92b/10
urulurul-: Kesilmek.
uyķusuz: Uykysuz. 11a/1, 14b/3
u.-an 58b/8
u.+lara 108b/7
usķūn: Bir tür macun. 89a/10
uyķusuzluķ( uyķusuzluķ (ġ): ġ): Uyuyamamış olma hali. 9b/11
usŧ usŧūħūdūs: (Yun.) Lavanta çiçeği, keşiş
u.+a 9b/10, 113b/1
288
uyluk(ġ): dize kadar olan bacak uyluk(ġ):Kalçadan ġ):
u.+a 11a-10
bölümü.
u.+ı 68a-9
u.+ına 67b/5
u.+uñ 5b-3
uyuuyu-: (bkz. uyı-) u. -mayalar 9b/9
-Ü-
uyumaķ(ġ): uyumaķ(ġ): Uyuma. u.+un 9b/7
üç:
Üç rakamı. 5b-6,8b/7,10a-
uyuşuyuş-: Kan pıhtılaşmak.
7,11a-7,12a-3,12a-4,15b-5,16b-8,20b-
uyuşmaķ: uyuşmaķ: Uyuşma. 50a/6
4,28a-6,30a-4,30a-7,33b-10,34a-1,34a5,34b-1,38a-4,49a-10,50a-10,52b-4,52b-
uyuz: Uyuz, uyuz böceğinin yaptığı
5,53a-9,59a-9,59b-1,64a-5,64b-5,70b-
bulaşıcı hastalık. 50b/8, 60b/5, 78b/1, 110a/8, 110a/11, 110b/2 u.+dur 51a/8
4,74b-9,75a-5,82b-9,87b-2,88a-2,88a9,89a-2,89a-4,89b-1,90b-3,91a-6,91b8,93b-1,94b-7,96a-2,96a-6,96b-3,96b-
u.+ı 50b/7, 75b/2, 113a/10,
5,96b-8,97a-7,98b-7,99a-2,103a-1,103a-
115b/4
4,104b-3,104b-6,104b-7,105b-8,106a-
u.+u 111a/5
3,106b-4(2),107a-8,111b-3,117b-8,122b10,123a-4,123b-4
uzauza-: Uzamak.
ü.+dür 5a-1
u. -rısa 15b/1
ü.+er
uzaduzad-: Uzatmak.
17b-6,42b-9,45a-7,49b-5,
51b-1,87b-11,89a-1, 91b-1,92a-1,102b-
u. -ur 77a/3
6,103a-1,103b-11,104b-2,107a-3,115a-
uzanuzan-: Boylu boyunca yatmak.
1,115a-6,118b-3,121b-7,122b-7,123b-9 (ü.Dirhem) ; 89a-11(ü. Miŝķāl)
u. -up 26a/7
üçünci:
uzun: Uzun. 8a/4
Üçüncü. 2b-4,3b-4,3b-7,6b-
7,7a-10,33b-2,34a-8,38a-3,48a-7,60b-
u.+ca 42b/10
4,75a-10,100a-3,114b-10
u.+dur 5a/7 u. -u 32b-6
üfkürüfkür -: Üfürmek.
uż(u)v: Urgan.
ü.-üler 23b/10 289
ümsünmeķ: ?
üşüdüşüd-:Üşütmek, ü. -ip 70a/8
üseylim: ? 27b/6, 35b/7 (ü. ŧamarından)
üşütüşüt-: Üşütmek,
üsfünkār:? üsfünkār: 61a/10, 62b/8
üvelik: Yaprakları yenilebilen, tohumlarından da çay yapılan
ü.+sin 27b/10, 27b/11
ıspanağa benzeyen bir çeşit ot,
Üst.
labada. 49a/1
ü.+i 35b/4, 45b/9, 57b/3
üzeri: Üzerine, üzerinde.
ü.+ine 9b/3, 13b/8, 14a/9,
ü.+nde
15b/6, 29b/3, 29b/8, 34a/5,
5b/6, 5b/7(2), 5b/8(2),
5b/9(3), 20a/3, 26a/8, 36a/6,
34a/9, 39b/8, 47b/4, 55a/8
45b/7, 90a/11, 90b/9, 91a/2,
ü.+ini 14b/3
94b/8, 98a/3, 100a/10, 108b/6,
ü.+ünde 35b/6, 36a/3, 38b/10,
115b/3, 117a/7, 118b/6, 118b/11
61b/6
ü.+ne 2a/11, 3b/1, 8b/11, 15a/6,
ü.+inde 27a/11, 27b/6, 51a/1,
15b/9(2), 18b/3, 20b/3, 20b/9,
65a/7
22b/4,
25b/4,
29b/6,
30b/6,
32b/7, 36a/1, 38a/11, 38b/9,
ü.+üne 26a/7, 37b/5, 59b/1
üstāź:
düşmesinden
ü. -mez 70a/2
45a/3
üstād:
ısı
etkilenmek.
(F.) Tas, çorba tası. 28b/2, 29b/2, 34a/4, 34a/9, 45a/2,
üst:
düşmesinden
etkilenmek.
ü.+den 63a/3
üsküre:
ısı
39b/9(2), 40a/3, 40b/10, 41b/3,
ü.+üni 65b/3
41b/8, 45a/4, 45a/10, 53a/6,
İlim veya san'atta üstün olan
53b/3, 53b/7, 57a/6, 57b/6, 58a/8,
kimse.
Usta,
san'atkâr.
59a/3, 61b/7, 62b/5, 63a/8, 63b/3,
Muallim,
profesör.
Bilgide
64a/3, 64b/3, 65b/4, 65b/5, 66a/1,
veya san'atta veya amelde
66b/2,
67a/5,
meharetli zât. (bkz. üstāź)
67b/10, 68b/2, 69b/4, 90b/10,
37b/2
94b/8, 100a/7, 111b/4, 112a/10,
(bkz. üstād) 11b/6
113b/2, 115b/4, 116a/10, 117a/3, 120a/11
üsŧ üsŧūħūdus: ? 105a/2
ü.+nedür 3b/3
290
67b/4,
67b/8,
üzerlik toħum ħumı: üzerlik to ħumı: Semen pegani diyede bilinen,
kurt
var:
dusurucu,
76a/10, 78b710
uyusturucu ozelligi olan ,
v.+dur
sakinlestiren, terleten sifali bir bitkidir.
18b/11,
Var, mevcut olan, varlık. 58b/8,
3b/10,
44a/2,
69b/5,
72b/10, 74a/7, 75a/5, 93b/5
19b/1,
v.+ısa 9a/2, 28a/4, 48b/10, 54b/2,
111b/11, 122b/7
59b/3, 59b/4, 60a/2, 60a/7, 62b/9,
üzüm: Üzüm, asmanın salkım surumunda olan meyvesi. 13b/2, 23a/10, 26a/1, 31b/11, 38a/6, 40a/10, 43b/10, 80b/1, 87a/3, 87a/7, 96b/3, 97b/4, 103b/6, 104a/11, 105a/3, 105a/11, 105b/7, 106b/1, 122b/11 ü.+i 87a/6, 123a/5
85b/8, 104b/10 v.+ise 26b/8, 38a/9 varvar -: Varmak, ulaşmak, erişmek. v.-a 18a/4, 48b/11, 49b/10, 52b/1, 66b/10, 66b/11, 67a/2, 67a/6, 67a/9, 67b/8, 67b/9, 68a/2
ü.+ile 18a/9, 25b/4, 123b/2
v.-duķça 37a/2, 49a/6, 54b/6, 62a/3, 64a/10
-V-
v.-ıcaķ 39a/10 vaķi:
v.-mazısa 66b/11
Vuku bulmak, gerçekleşmek.
v.-ur 17a/11, 66a/5, 66a/11
v. ol- 12b/5, 17b/1, 21b/7,
v.-uraķ 55a/3
55a/2, 58b/5, 70a/1 vaķıyye: vaķ ıyye:
Dörtyüz 106a/6,
dirhemlik 106b/4,
ve:
tartı.
2a/8, 2a/11, 2b/1, 2b/5, 3a/3,
107b/10,
3a/4, 3a/6, 3a/9, 3a/11, 3b/1,
121b/9, 121b/10 vaķt:
(F.) Ve; bağlama edatı. 2a/5, 2a/6,
3b/2, 3b/9, 3b/10, 3b/11(2),
(Ar.) Vakit.
4a/3(2), 4a/6, 4a/11, 4b/1(2),
v.+i 3b/11, 5b/3, 8a/7, 8b/2,
4b/2, 4b/3, 4b/4, 4b/7, 4b/11(2),
8b/5, 25b/4
5a/1(2),
v.+inde
8b/11, 12b/1, 20a/2,
6b/11(2), 7a/1(3), 7a/2(2), 7a/3,
61a/1, 93b/5, 94a/1, 94a/8,
7a/5, 7a/6(2), 7a/7(3), 7a/8, 7a/9,
115b/5, 120a/2
7a/11, 7b/1(2), 7b/2(2), 7b/3(2), 7b/6,
v.+inden 93b/7
5a/2,
7b/7(2),
5a/6,
7b/10,
5a/9,
8a/1,
8a/8(3), 8b/2(2), 8b/4, 8b/6(2),
291
8b/7, 8b/9, 9a/5, 9a/8, 9a/9,
51a/2, 51b/5, 52a/3, 52a/4, 52a/6,
9a/10(2), 9b/2, 9b/5, 9b/9, 10a/1,
52a/10, 52b/8, 53a/1(3), 53a/3,
10a/7, 10a/8, 10a/10(2), 10a/11,
53a/4, 53a/6, 53a/11, 53b/1(2),
10b/2(2),
10b/6(2),
54a/1(2), 54a/2, 54a/6, 54a/7,
10b/9(3), 10b/10, 11a/1, 11a/3,
56a/4, 56b/6, 57a/1, 57a/11,
11/4(2),
11a/8(2),
57b/3, 58a/1, 58a/2, 58a/9, 59b/9,
11a/9(2), 11a/10(2), 11a/11(3),
60a/9, 61a/9(2), 61b/11, 63a/5,
11b/1, 11b/2(2), 11b/3(3), 11b/4,
63b/5, 65a/3, 66a/2, 66a/7, 66b/7,
11b/5,
67a/10, 68b/4(2), 68b/6, 69a/6,
10b/4, 11a/7(2),
11b/6,
11b/10(2),
11b/11(2), 12a/1, 12a/2, 12a/6,
69a/7,
12a/11, 12b/2, 12b/4, 12b/7,
70a/3(2), 70a/5, 70a/6, 70b/4,
13a/10, 13b/7, 14a/1, 14a/3,
70b/6, 70b/10, 71a/1, 71a/3,
14a/6, 14a/7, 14a/8, 14b/3, 15a/3,
71a/4,
15a/5, 15a/8, 15b/2, 16b/5, 17a/2,
71a/10(3), 71a/11, 71b72, 71b/4,
17a/5,
71b/6,
17b/4,
18a/2,
18a/6,
69b/3,
71a/5,
70a/1,
71a/8,
71b/7(2),
70a/2,
71a/9, 71b/8,
18a/7(2), 18b/9, 19b/8, 20a/5,
71b/10(2), 72a/3(3), 72a/7, 72b/2,
20b/6,
72b/4(2),
20b/7(2),
21a/4(2),
72b/6,
72b/8,
21b/7(2), 21b/10, 22a/8, 22b/1,
72b/10(2), 72b/11, 73a/11, 73b/1,
22b/2, 23a/6, 24a/10, 25a/6,
73b/2(2), 73b/5, 73b/10, 74a/2,
25a/9, 27a/2, 27a/11(2), 27b/2,
74a/5, 74a/11, 74b/5, 74b/6,
27b/7, 27b/10, 28a/5, 29a/3,
74b/7,
29a/10(2),
30b/11,
75a/10, 75b/2, 75b/3, 75b/5,
31a/1(2), 31a/2, 31a/3, 31a/5,
75b/9, 76a/9, 76a/10(2), 76a/11,
31a/11, 31b/8, 32a/2(2), 32a/4,
76b/1, 76b/4, 76b/10, 76b/11,
32a/7, 33a/2, 33a/3, 33b/11(2),
77a/1(2), 77a/3, 77a/7, 77a/11,
34b/2(2), 35a/3, 35a/9, 35b/3(2),
77b/5, 77b/8(2), 77b/9, 77b/10,
35b/4(2), 35b/5, 35b/7, 36a/7,
78a/1, 78a/2, 78a/5(2), 78a/8(2),
36a/9, 38a/3, 38a/5(2), 39b/10,
78a/11(2),
40a/8, 41a/6, 41b/1, 42b/4(2),
78b/6, 78b/8, 78b/10, 79a/2,
42b/5, 43b/6, 43b/11, 44b/7(2),
79a/5, 79a/6(2), 79a/7, 79a/9(2),
46a/4,
46b/4,
79b/4, 79b/5, 79b/6(2), 80a/2,
46b/6(2), 46b/10, 47a/1, 47a/3,
80a/3, 80a/4, 80a/7, 80b/3, 80b/5,
47a/10, 47b/4(2), 47b/6, 48b/5,
80b/8, 80b/11, 81a/1, 81a/3,
49a/7, 50a/1, 50b/7, 50b/8, 50b/9,
81a/4,
30a/2,
46a/5,
46b/2,
292
74b/9,
75a/2,
78b/1,
81a/6,
75a/9,
78b/4(2),
81a/7,
81a/9,
81a/10, 81b/1, 81b/2, 81b/3(2),
107a/5, 107a/6, 107b/4, 108a/1,
81b/5, 81b/8, 82a/6, 82a/7, 82b/4,
108a/4(2), 108a/7(2), 108a/8,
82b/8, 82b/10, 82b/11, 83a/1(2),
108a/10,
83a/2, 83a/3, 83a/4, 83a/5, 83a/6,
108b/11,
83a/7, 83a/9, 83a/10, 83a/11(2),
109a/6(3),
83b/2, 83b/3(2), 83b/4(2), 83b/7,
110a/8,
83b/9,
83b/11(2),
111b/10, 112b/2, 112b/7, 113b/7,
84a/1(2), 84a/3(2), 84a/5, 84a/6,
113b/9, 114a/1, 114a/2, 114a/9,
84a/8, 84a/9(2), 84b/1, 84b/2,
114b/8, 115a/4, 115a/7, 115a/11,
84b/4, 84b/6(2), 85a/5, 85a/10,
115b/1, 115b/4, 116a/1, 116a/8,
85a/11, 85b/3, 85b/4, 85b/7(2),
116b/1, 116b/11, 117a/9, 117b/1,
86b/1, 86b/2, 86b/4, 86b/5,
118a/11,
118b/8,
119a/7,
86b/7, 87a/3, 87a/10, 87b/8,
119a/10,
119b/3,
119b/6,
87b/9(3), 87b/10, 88b/4, 88b/11,
119b/9(2),
89b/3,
91b/4,
83b/10,
108b/5, 109a/2,
108b/8, 109a/5(2),
109a/7,
109b/1,
111b/1(2),
111b/5,
120b/7,
120b/9,
121a/5,
122a/9(2),
122a/10,
91b/9(2), 91b/10(3), 92a/3(2),
122b/3,
123a/3,
92a/11, 92b/4, 92b/6, 92b/10(4),
123b/7, 123b/11
89b/9,
93a/3(2),
91a/4,
93b/8(2),
93b/9,
vebā: Salgın bir hastalık; taun.
93b/10, 94a/2(3), 94a/9, 94b/6,
v.+dur 53a/10
94b/11, 95a/4, 95a/6, 95a/8, 95b/1(2),
95b/4(2),
v.+dan 52b/6
96a/4,
96a/8(3), 97a/4(2), 97a/5, 97a/8,
v.+ya 92b/4
97a/10, 97a/11, 97b/10(2), 98a/5,
v.+yı 53a/1
98a/6(2), 98a/8, 98a/9, 98a/11, 99a/8(2),
99b/4(2),
99b/10,
99b/11,
vecaǾ: vecaǾ: Sızı, ağrı, acı; ağrıyıp acımak.
99b/8(2),
86a/7
100a/5(2),
100b/11, 101a/1, 101a/2, 101a/9, 101b/2(2),
101b/4,
101b/9,
101b/10,
102a/6,
102a/7,
102a/11(2), 103a/2,
102b/4,
103a/8,
123b/3(2),
v.ül-verk 44b/7, 44b/9, 44b/1 vechvech-i küllį: Bütün yönleri. v.+yile 8b/9
102b/8,
veddaceyn veddaceyn: aceyn: (Ar.) Boğazın altındaki iki
103a/10(2),
103a/11, 104a/3, 104b/4, 104b/5,
damar. 50a/11
104b/11,
105b/5,
106a/11(2),
v.+i 47a/11
106b/5,
107a/1,
107a/2(2), 293
veli: Velakin, amma, fakat. 6b/1, 9b/6,
74b/5(2), 75b/5, 77a/3, 77b/3,
61b/9, 65a/2, 71b/3, 74a/7, 79a/3
77b/10, 78a/1, 78a/11, 81a/6, 83b/10, 84a/3, 84a/10, 84a/11,
vendedifun: ? 49b73
85a/9,
verem: (Ar.) Verem hstalığı.
85b/2,
86b/4,
95a/4,
100b/6, 102a/11, 107b/2
v.+dür 27b/4, 58a/2, 61b/10,
v. -ürlerise 28b-9
62a/10, 64a/9
v. -ürlerse 17a-6
v.+e 91b/5
virmek: Verme. 30a-1,30a-2,31a-2
v.+lere 108b/7, 108b/8, 109b/8,
vurvur -:
109b/5, 117b/11, 118a/10, 118b/8
Sürmek;
takmak,
bağlamak;
veyā: (Ar.) Veya. 30b/10, 53a/8
vurmak
koymak, fiili;
uygulamak, basmak, koymak;
veyāħūź: Veya, veyahut. 21a/5
dökmek; elini veya elinde tuttuğu
virvir - : Vermek.
bir şeyi bir yere hızla çarpmak.
v.-eler
8a/6,
8a/7,
v.-a 67b/7
8a/11(2),
8b/4(2), 8b/6, 14a/8, 14b/6,
v.-alar 11a/11, 13a/6, 15a/5,
15a/1, 18a/8, 27a/8, 28a/8, 28b/5,
15a/7, 18a/8, 18b/5, 19b/4, 20b/3,
30b/7, 31a/3, 33a/1, 34b/4, 34b/5,
23b/1, 24a/1, 25b/5, 26a/5, 28b/8,
35b/8, 41a/3, 47b/1(2), 48b/6,
29b/7, 32a/5, 32a/7, 33a/11,
50a/11, 54b/8, 56b/6, 56b/7,
36a/1,
57a/11, 58b/7, 60b/9, 70b/8
38a/10, 38a/11, 38b/4, 38b/9,
v.-esin 49b/4
38b/10, 39a/2, 39b/8, 41a/3,
37b/5,
37b/7,
38a/2,
41b/7, 41b/8, 42a/6, 42b/11,
v.-ilmiş 99b/9
44b/5, 45b/3, 45b/7, 53a/6, 53b/3,
v.-meyeler 10b/10, 16b/5, 23a/10,
53b/6,
24a/8, 37b/6, 47a/5, 60b/9, 63a/4,
54a/10, 54a/11, 54b/2, 54b/3,
82b/3
55a/6, 55a/8, 55a/9(2), 55a/11,
v.-mez 44b/11, 80b/10
55b/7(2),
v.-mezise 63b/5
58a/8(2), 59a/8, 59b/1, 60a/1,
53b/7,
53b/8,
55b/11,
54a/8,
57b/9,
60a/4, 61a/2, 61a/9, 61a/10,
v.-mişdür 16a/7
61b/4, 61b/9, 61b/11, 62a/4,
v.-ür 6b/2, 27a/2, 40a/2, 61a/6,
62a/6, 62a/7, 62b/3, 62b/7, 63a/9,
71a/5, 71a/11, 73a/3, 73a/11,
64a/5, 64a/6(2), 64b/2(2), 64b/3, 294
64b/10, 65b/4, 65b/5, 66a/5,
14a/5, 14b/6, 15a/1, 15a/2, 15a/5,
68b/2, 69a/3, 69a/5, 69a/6, 69a/7,
16a/5, 17b/11, 18a/1, 18a/5,
69b/3, 69b/4, 69b/6, 69b/8,
18b/3, 18b/10, 18b/11, 19a/3,
69b/10, 74a/4, 94b/9, 109b/8,
19a/4, 19a/6, 19a/9(3), 19b/11,
110b/11,
111a/11,
20b/2, 20b/8, 20b/11, 22a/5(2),
111b/4, 111b/7, 111b/10, 112b/8,
22a/7, 23a/9, 23b/1, 23b/3, 24a/5,
113a/11, 113b/2, 113b/3, 113b/4,
24a/6, 24b/1(2), 25a/6, 26a/3,
113b/6
26b/2,
v.-asın 59b/1, 64b/11
27b/2(2), 27b/9, 28a/1, 28a/4,
111a/4,
26b/6,
26b/8,
27a/3,
28a/11(2), 28b/5(2), 29a/3, 29b/4,
v.-duġı 68b/7
30a/1, 30a/2, 30a/3, 30b/4(2),
v.-ıcaķ 83b/3
30b/11, 31a/11, 32a/6, 32a/9,
v.-ına 49b/11
33a/1, 33b/2, 33b/3, 33b/7(2), 35b/8(2), 35b/9, 39a/11, 40b/5,
v.-mayalar 53a/7, 59a/7
40b/6, 41a/4, 42a/7(2), 42a/10,
v.-sa 68b/6
42b/1, 43a/5, 43b/3, 44a/11,
v.-salar 78a/8, 79a/10, 81a/1,
45b/1, 45b/5, 47a/3, 47a/8, 47b/1,
115b/6, 116b/10
47b/6, 48b/6, 50b/3, 51a/11(2),
v.-up 19a/3
51b/1, 51b/6, 51b/10(3), 51b/11, 52a/9, 52b/6(2), 52b/9, 53a/9,
vure: (?) 118b/8
53b/6(2),
53b/10(2),
53b/11,
vurmaķ( vurmaķ (ġ): ġ): Vurma. 69b/5
54b/1, 55b/1(2), 55b/2, 55b/10,
v.+a 68a/3
56b/5, 57a/6, 57b/9(2), 58a/8, 58b/1, 58b/2, 58b/5(4), 58b/6(2),
v.+dan 65a/5
59a/3, 59b/1, 59b/3, 59b/5, 59b/6,
v.+ı 69b/2(2)
60b/2, 60b/3, 61a/2(2), 61a/1, 61a/7, 62a/4, 62b/3, 62b/8, 63a/5, 64b/2, 65a/1, 65a/4(2), 69a/6,
-Y-
69a/7, 69b/7, 69b/8(2), 70b/2, 70b/3, 70b/4, 81b/10, 92b/9, 96b/4, 98b/3, 98b/8, 102a/2,
yā: (F.) Ya, veya, yahut. 7b/7, 8a/4,
103a/6, 104b/3(2), 115b/4
9b/3(2), 9b/10, 11a/10, 12a/5, 12b/5, 12b/8, 12b/9(2), 12b/10, 13b/1(2), 13b/2, 13b/11, 14a/1, 295
ferfiyūn y. 16b/9, 46a/2, 108a/10
yabān: Doğada kendiliğinden yetişen. 47b/8
gül y. 107b/11, 119b/4
y.+a 39a/10
ħaşħāş y. 108b/4, 108b/8
yabışyabış-: Yapışmak.
ķabaķ y. 50b/3,108b/5,108b/7
y. -duġın 114b/8
ķaz y. 27a/4, 45b/11, 68a/10, 119b/4
yabışduryabışdur -: Yapıştırmak. y. -alar 36b/8
kene y. 108b/5
yābis: Kuru; dokuların çalışmaması, kanalların daralması duygusal yıkım gibi sebeplerle vücudun durumu ve bu duruma etki eden kuru sınıfından etmenler inatçı yaratılıştaki mizaç. y.+dür 73a/4
ķoz y. 108b/4, 122a/1 mersįn y. 47b/6, 108a/7 sāy y. 38b/8, 40b/11, 42a/4, 76a/11 sedāb y. 42a/10
yafuĥ: yafuĥ: (Ar.) Baş damarı. 18b/10
śıġır bögregi y. 60a/1,117a/10
yaġ: atılması gereken yaġ: Vücudun, amonyak, üre vb. maddelerini içine alarak deriden sızan ve ter kokusunu veren madde; yağ, ıtırlı bitkileden çıkarılan uçucu, sıvı, kokulu madde. 5b/9(2), 61a/7, 71b/7, 109a/3, 109a/5
şırlaġun y. 108a/3, 108a/5, 117b/3, 119a/5, 119b/1 taķuķ y. 27a/5, 68a/10 tere y. 48a/5, 51a/11, 76b/2
y.+dan 4a/8
tūt y. 119b/4
y.+ı 34b/9, 45a/5, 68a/9, 72b/8, 108b/10
ŧoñuz y. 39b/1
babādya y. 42a/10
zeyt y. 36b/7, 36b/9, 108b/9
bābūnac y. 16b/9, 46a/2
zeytun y. 43b/2
bādem y. 18a/4, 27a/5, 45b/11, 108b/4, 108b/7, 119b/5, 121a/1, 122a/1 benefşe y. 119b/4
y.+ıla 29b/5, 37b/11, 48b/1, 51a/6, 57a/5, 60b/9, 66b/5, 67b/1, 71b/5, 73b/3,
50b/3, 107b/8,
89b/10,
108b/4,
112a/4, 116b/6, 116b/8
çörek otı y. 16b/9
296
110a/5,
y.+ın 13b/4, 13b/6, 13b/7, 14a/3, 14a/5(2), 14a/7, 15a/3(2), 18a/4, 19b/4, 22a/11, 26b/6(2), 28a/6, 31b/2, 32a/11, 33a/2, 34b/7, 35a/11, 37b/6, 38b/3, 41a/9, 47b/6(2), 51a/11, 51b/6, 52a/8, 54a/9, 57a/6, 58b/1, 59b/2, 69a/4, 74b/1, 102a/2, 108b/2, 109a/3, 109a/4, 109b/2, 110b/1, 110b/9, 114b/9, 115a/9, 117b/5, 121a/10, 121b/10
yāħuz: (F.) 47b/6,
y.-alar 51a/5, 111a/5 y.-mayalar 53b/7 y.-up 18a/8, 59b/1 yaķın: yaķ ın: Yakın, az bir ara veya süre ile birbirinden ayrılan; benzeyen andıran. 12a/10, 116b/8
48a/6, 52b/3, 58a/8, 63a/5,
y.+da 59b/6
63a/7, 65a/6, 66a/2, 66a/7,
y.+dur 73a/9, 75a/4, 83a/9
70b/3,
107b/10,
111a/7,
111b/3,
112a/10,
113a/5,
yaķu: Yakı, ağrıları iyi etmekte kullanılan ve çeşitli ot ve nesnelerden yapılan em, ilaç. 29b/4, 35b/10, 36a/2, 36b/4, 67b/11, 111a/9, 111b/1, 111b/4, 111b/7, 111b/10, 112a/3, 112a/4, 112a/7, 112a/11, 112b/1, 112b76 y. vur- 11a/11, 42b/11,
113b/9(2), 115a/3, 116b/2, 116b/3,
117a/2,
63a/2,
y.-ar 61a/7
39b/3, 45a/8, 46a/3, 48a/1,
117b/9,
118a/8, 118b/10, 121b/7 y.+ları 107b/8
54a/11,
y.+laruñ 76b/1
55b/11,
61b/4,
66a/5, 67b/7
Yağlı, üzerinde veya içinde
y. it- 84a/7
yağı olan. 55b/10
y. eyle- 61a/9
yaġlura yaġluraķ: ġluraķ: Yağlı gibi. 75b/5
y.+dan 42a/6
yaġl yaġlı ġlıķ(ġ): ķ(ġ): Mendil, peşkir, bez parçası.
yaġmur: yaġmur:
57b/7,
yakyak -: Koymak, sürmek; yakmak.
30a/6, 30b/8, 31a/1, 33a/7,
yaġla yaġlaġla-:
51b/4,
67a/9(2), 67b/8, 74a/1
y.+ıyla 14b/1, 15a/6, 19a/1,
yaġlu: yaġlu:
Yahut, veya, yoksa. 14b/1,
65a/8, 67a/5
y.+lar 54b/2, 55b/7, 61b/9,
y.+ı 65a/9
61b/11, 62b/2, 63a/9
Yağlamak.
y.+ları 111a/8
y. -yalar 66a/7
y.+larla 56a/3
Yağmur. 102b/11
y.+ya 112b/3
297
yaǾni: yaǾni:
y.+yı 32a/4, 46b/2 y.+yile 63b/5, 69b/6
20b/11, 25a/6, 25b/11, 28a/1,
yalayala-: Yalamak.
28a/10, 28b/10, 29b/9, 30b/3,
y.-yalar 98a/5, 98a/8, 107a/1
30b/9, 41a/11, 42b/3, 44b/7, 49a/9, 51b/7, 53b/9, 56b/11,
yalıġun yemişi: şi: ? 25b/6 yalıġun yemi
69b/2, 69b/11, 73a/4, 118a/4
yaluñuz: Yalnız, tek başına. 78b/10
yanuķ(ġ): açılan yara izi. yanuķ(ġ):Gövdede ġ):
yanyan-: Yanmak, ısısı artmak.
y.+a 69b/10
y.-a 111a/6 yapışyapış-:
y.-ar 8a/9, 53a/5, 54a/2, 55b/6
Yapışmak. y. -sa 77a/10
y.-ması 53a/4 yān:
(Ar.) Sözün kısası, doğrusu, şu demek. 4a/4, 6b/6, 9a/4, 15a/9,
yapışduryapışdur -: Yapıştırmak.
Yan, taraf. 92a/8
y. -alar 55a/5
y.+a 6a/3, 6a/4, 17a/10, 66a/4
yaprak(ġ): yaprak(ġ): Yaprak. 101a/3
y.+adan 30b/4
y.+ı 21b/9, 54a/8, 66b/3(2),
y.+daġı 17a/11
68a/6, 68a/8, 91b/3, 103a/6,
y.+ı 16a/11,16b/2,58a/5,64a/10
106b/2, 108a/8, 110b/7, 114b/1,
y.+ına 26a/11, 27b/5, 53b/5,
120a/7(2), 120b/11, 123a/10
64b/10, 67b/7
y.+ın 17b/2, 23a/1, 39b/5,
y.+ında 6a/4,30b/4, 55a/4, 59b/3
40a/4, 58a/8, 60a/11(2), 60b/3, 63a/8, 79a/8, 79a/10, 81a/1,
y.+ından 11b/7
113b/10
y.+ındaġı 6a/8
y.+ına 79b/3
y.4ındayise 45b/9
y.+ını 39a/9
y.+ını 55a/11
y.+ınuñ 29a/1
yanbaş(ı): Kalça kemiğinin üst başı, uca. 45b/6, 98b/10
yar:
Ağızdan taşan tükrük. 8a/9
y.+nda 45b/3, 122b/3
yaryar -:
Cerahati boşaltmak için yarık açmak. y.-a 37b/5, 41b/6, 64a/7
298
y.-alar 40a/3, 43a/7, 53a/6, 53b/7,
yarılmaķ: yarılmaķ: Yarılma. 50a/6
58b/10, 59a/10, 62a/4, 69a/3,
y.+dur 60a/8
100a/1
yarı: Bir bütünü oluşturan iki eşit
yarayara-: Yaramak, uygun gelmek,
parçadan her biri, nısıf.
yaraşmak.
y.+sı 98a/2
y.-maz 16a/9, 64b/6, 75a/3, 76b/5,
y.+yıla 53b/2, 84a/10
97a/1, 114b711
yarım:Bütün bir şeyin ayrıldığı iki eşit yarım:
y.-mazdur 9b/6, 71b/11, 74a/8
parçadan her biri. 63b/2
y.-r 72a/5, 75b/9, 76a/3, 76b/6
yaryar - : Yarmak.
y.-sa 21a/5
y.-mayasın 61b/8
yara: Yara.
y.-up 38a/1, 68a/1, 74a/4
y.+ları 119a/7
yaraķān: (Ar.) Sarılık hastalığı. 35a/1
y.+ya 60a/2, 120a/3
y.+a 78b/4, 85a/5, 86b/7, 87a/2,
yaratyarat-:Allah, olmayan bir şeyi var etmek.
106a/11
y.-mışdur 82b/9
y.+ı 35a/1, 78a/7, 80a/1, 82a/1
yarbuz:Yarpuz, nanegillerden kokulu bir yarbuz: bitki. 68a/6, 113b/3, 114a/2
yarma: Yarma. y.+sı 62a/7
yardım it(d)it(d)-: Kendi gücünü, imkânlarını başka
birinin
iyiliği
y.+sından 63b/5
için
yaru: Bir bütünü oluşturan iki eşit
kullanmak.
parçadan her biri, nısıf.
y.-eler 73b/5
y.+sı 105a/5, 106a/6, 109b/1
y.-icidür 79a/4
yaruk: Yarılarak
y.-er 80a/3, 83a/7, 86b/2, 86b/4,
açılmış yer, geniş
çatlak. 43a/6, 111a/11
95a/8(2), 95b/5, 102b/4, 114b/3
yasduk: Yastık. 43a/1, 65b/4
yarılyarıl-: Delinmek, yırtılmak.
yaśśı: yaśśı: Yayvan, basık ve düz, musattah. 56b/4
y.-a 115a/8 y.-duġına 119b/3
y.+ca 18b/4
y.-ur 42b/5,57b/3,57b/8,65a/11
299
yaş:
Nemli, ıslak, kuru karşıtı; kendi
yavşan: Eskiden midehastalıklarında
suyunu, canlılığını yitirmemiş,
ilâç olarak kullanılmış olan acı bir ot,
kurumamış,
veronika. 68a/7
kurutulmamış,
taze; su. 14b/4, 31b/4, 85b/10,
y.+ı 30a/6, 34a/2, 84b/7
100a/7, 100b/1, 110a/7, 110a/8
yavuz: Sert, kızgın, keskin, güçlü, çetin,
y.+dur 72b/1, 74b/6
yaman, şiddetli.
y.+ı 71b/1
71a/6, 76a/3, 110b/2
52b/6, 68b/5,
y.+ın 124a/3
yay:
Yaz mevsimi. 12a/11
yaşaryaşar -: Islanmak, nemlenmek.
yay:
Yay.
y.-ur 13a/10 yatyat-:
y.+ı 67b/1
Yatmak.
yayılyayıl-: Yayılmak, dağılmak.
y.-a 20a/4, 21a/3, 37b/6, 43a/2,
y. -mışdur 6a/1
51a/7, 56b/3, 102a/10
y.-ur
y.-amaz 27b/5
52a/6, 54b/6, 63b/9
y.-ıcaķ 30a/3, 123a/2
yayķanyayķan-: Yıkanmak, yunmak.
y.-ıralar 43a/7
y.-a 56b/9, 57a/9
y.-mayalar 9b/9
yaz: Yaz mevsimi. 12b/2
y.-uralar 20a/9, 59a/4, 65b/9
y.+ın 44a72
y.-urısa 26a/8
yazu: ? 93b/6(2)
y.-urup 20a/4
yeye-:
yatmaķ: Yatma.
y.-seler 82a72
yavan: Yağı az. 45a-3 yavaşça: Oldukça
Yemek. y.-rlerise 78b/10
y.+dan 79b/2
yedi: Yedi rakamı. 3b/3, 22b/2, 30a/8, 43a/2, 43a/4, 43a/5, 51a/3, 53a/9,
yavaş bir biçimde,
55a/10, 75a/7, 91b/11, 98b/6,
usulca. 10b-11
105a/3, 105b/11, 106a/9, 116a/9,
yavlak: Çok, pek, oldukça. 82a-8 yavrı:
5b/2, 8a/4, 49a/6, 50b/11,
118a/8, 118b/2, 119a/8
Yavru.
y.+şer 101b/10, 102a/8, 105b/6
y.+sı 75a-2 300
yedinci:Yedinci. 2b/9, 3b/5, 11a/2, yedinci:
yerilmek: Birikme, toplanma, dolma.
16b/10, 22a/4, 29b/9, 35b/1,
y.+dür 39a/5
43b/4, 50b/7, 57b/1, 62a/9, 87a/8,
yerişte: Erişte. 26b/5
107b/8, 122a/3
yetyet-:
yem: Yem.
karşılayacak,
y. -e 43b/11
yemek: Yemek yemek.
yevinci: ?
y. -den 21b/6
y.+dür 82b/2
yemek(g): Yemek.
yevmį: Günlük, gündelik. 70a/7
y.+i 26b/4
yıfķa: yıf ķa: Zayıf, ince, dayanıksız. 36b/7,
yemiş:Meyve. 8b/7 yemiş:
80b/4
y.+i 25b/6, 25b/6
yıl:
yeml: Yem.
Yıl, sene. y.+a 15a/11, 90a/1
y.+iyile 42b/9, 111a/11
y.+uñ 10a/5
Bir şeyin, bir kimsenin kapladığı veya
gereksinimi
giderecek nicelikte olmak.
y.+i 76b/8
yer:
Bir
kaplayabileceği
yılan: Yılan, sürüngenlerden hayvan.
boşluk,
41b/7, 47a/10, 60b/3, 68b/4,
mahal, mekân; gezinilen, ayakla
68b/5, 68b/7, 78b/8, 79b/2
basılan taban.
y.+dur 69a/1
y.+de 62a/6
y.+lardan 68b/4
y.+e 28a/7
yımışaķ: yımışaķ: Sert karşıtı. 79b/6, 98a/3
y.+i 55a/9
yımşaķ: 32b/6, 49a/10, 99b/6, yımşaķ:Yumuşak. ķ:
y.+in 55a/5
112b/3
y.+ini 21b/2, 57b/9
yımşat(d)yımşat(d) -: Sertliğini gidermek, yumuşak
yerine:Bir yerine: şeyin veya bir kimsenin yerini
duruma getirmek.
almak üzere. 31b/3, 31b/8, 52b/3,
y.-ur 72b/2, 77b/5, 78b/11, 79a/7,
55a/11, 56b/7, 57b/5, 59a/6,
80a/9, 80b/2, 80b/7, 82a/9, 95a/1,
62a/7, 64b/10, 66a/5, 67b/8
103b/8, 112a/5
301
yımşatıcı: Yumuşatıcı.
y.-yeler 8b/11, 9b/2, 10b/1,
y.+dur 76b/2, 80b/6
10b/3,
71b/8,
71b/9,
73b/4,
73b/5, 75b/4, 75b/6, 81b/10,
yımşatmaķ( yımşatmaķ(ġ): ķ(ġ): Yumuşatma.
84a/8, 84b/10, 88b/10, 89a/9,
y.+a 98b/4
99a/10, 107b/4, 107b/7
yırtyırt-: Yok etmek, bastırmak.
y.-yen 83b/4
y. -ar 12a/2
y.-yicek
29a/7, 71b/5, 72a/6,
72b/1, 77a/5, 77a/10, 77a/11,
yiyi-: Yemek.
77b/1,
y.-cek 71b/7, 78a/9, 78b/9
77b/9,
78b/1,
78b/9,
80a/11, 80b/11, 81b/9, 87a/5
y. -dügi 31b/1
y.-yincek 74a/10
y. -meye 12a/4, 28b/3, 29b/7,
y.-yüp 12a/2
30a/5, 43b/4, 48b/3
yidüryidür -: Yedirmek.
y.-meyeler 71a/3, 83b/9
y.-eler 15a/6, 16b/5, 18a/9, 27b/8,
y.-rlerise 71b/9, 79a/11, 81a/8,
33b/1, 74a/1
82a/10, 85a/2, 87a/6 yig:
y.-rse 87a/5
Daha iyi, üstün. 90a/7 y.+dür 73a/9
y.-se 35a/2, 80a/5
yigirmi: Yirmi rakamı. 13b/3, 22b/10,
y.-ye 11a/3, 11a/4, 12a/4, 13b/8,
33b/6,
23a/10, 24a/9, 25a/10, 27a/4,
36a/2,
36b/6,
36b/9,
40a/11, 89b/5, 91a/1, 94a/11,
28a/6, 29a/3, 29a/10(2), 29b/3,
97b/3, 100b/3, 100b/6, 102b/4,
29b/8, 30a/2, 30a/3, 30a/5, 30a/6,
104b/2, 104b/5, 104b/8, 105a/3,
30a/10, 30b/8, 31a/3, 31a/11,
105a/7, 105a/10, 105b/2, 105b/7,
31b/3, 31b/6, 32a/4, 32a/11,
106a/1, 106a/6, 106b/1, 106b/3,
33a/2, 33a/3, 34a/2, 34a/8(2),
106b/5, 111b/5, 115a/7, 116b/3,
34b/6(2), 34b/11, 35a/4, 35b/9,
116b/6, 117a/2, 117b/7, 118a/2,
36b/3, 36b/4, 40b/1, 40b/6,
118b/9, 119a/4, 121a/5, 121b/1,
41a/4(2), 43a/5, 44a/11, 45a/4,
121b/2
45a/10, 45b/1, 46a/3, 46a/4, 46b/7, 47a/5, 49b/1, 50a/1, 50b/5,
y. birinci 25b/10, 113a/9
57b/11, 61a/3, 63a/5, 70a/6
y. ikinci 26a/10, 113b/11
302
y. üçünci 114b/10
y.+lerin 121a/11
y. dördünci 116a/6
y.+lileri 77a/9, 77b/10
y. biş 22b/9, 118b/5, 119b/1
y.+leleri 79b/6, 85b/9, 86a/10,
y. beşinci 119b/8
90b/11
y. altıncı 120b/6
y.+lüleri 79b711 yillenyillen-: Kalın bağırsaktaki gazı çıkarmak,
y. yedinci 122a/3 y.+şer
osurmak.
96b/2, 97a/6, 98b/1,
98b/2, 99a/1, 117a/9, 119b/10,
y.-dügine 111b/1
120b/10
y.-ür 35b/4
yigirminci: Yirminci. 24a/10, 112b/9
yimek yimek(g): mek (g): Yeme. 10a/8
yigit: Yigit, genç, delikanlı.
y.+den
y.+de 52a/7
32a/9, 35b/3, 63a/2
y.+lerde 52a/4
y.+i 3a/3 yimek(g): Yemek, aş. 28b73
y.+lere 9b/5
y.+i 9a/10
yigrek(g): Daha iyi, daha üstün. 13b/7, 21b/3, 54b/3
y.+in 30a/10
y.+i 35a/7
y.+ler 63a/2
y.+dür 74a/9, 80a78
y.+lerden 10b/4
y.+i yil:
29b/11, 30b/11, 31a/6,
Yel.
31b/9
yityit-:
71a/3, 73b/6, 78a/5(2),
y.-e 37b/4
80a/11, 80b/2
yityit-:
y.+den 22a/7 y.+i
12a/10,
İttirmek.
Yetmek. y. -er 85a/4
12b/1,
12b/2,
yoġun: yoġun: Çapta kalın. 62b/8
73b/10, 75b/2, 78b/8, 84b/11,
yoġur yoġurġur -:Katı veya toz durumundaki bir
85a/1
maddeyi herhangi bir sıvı ile
y.+idür 12a/10
karıştırarak
y.+ile 71a/3
getirmek.
y.-leri 76b/11, 83a/6, 85a/7,85b/5 303
hamur
durumuna
y.-alar 29a/9, 32a/4, 32a/6, 46b/5,
yuyu-:
88b/9, 89b/10, 91b/3, 91b/8,
y.-madın 71b/9
92a/2, 92a/10, 92b/3, 92b/8,
y.-r 97a/11
93a/6, 93b/11, 94a/5, 104a/1, 110b/8,
111a/11,
y.-salar 79a/8
113a/1,
115a/10, 120a/2, 122b/2,123a/11
y.-ya 12a/5, 25a/8, 48b/2,
y.-asın 49a/10, 49b/4
48b/9, 56b/3, 56b/4, 110b/9 katılarak
y.-yalar 14a/7, 21a/4, 25a/9,
koyulaştırılmış beyaz, kıvamlı bir
33a/10, 39a/7, 39b/6, 41b/2,
süt ürünü.
42a/6, 47b/4, 47b/5, 57a/2,
yoġurd: yoġurd:Yoğurt, ġurd:
Maya
60a/4, 60b/1, 64a/1, 65a/7,
y.+dur 77a/7
66b/5, 66b/11, 67a/4, 67b/1,
y.+ını 13a/7
68a/9, 94b/7, 100a/9, 105a/6,
y.+ile 34a/7
113b/10,
y.+un 31b/7
119a/8, 120b72
yudyud-:
y.+dur 54b/3, 54b/11, 57a/10, 71a/2,
75b/8,
77b/7,
Yutmak. y.-a 27a/7, 102a/10
124a/3 yol:
y.-alar 103b/5, 103b/8
Geçiş yeri, yol.
yudınyudın-: Yutkunmak.
y.+ın 15a/10, 37a/3, 102a/11
y.-umaz 26b/1
y.+ında 74a72, 74b/11
yufķa:
İnce, dayanıksız. 21a/4,
y.+ların 84a/3
21b/8, 29b/6
y.+un 75b/11, 77b/3, 79b/5,
y. -cuk 19b-8,36a-5
83b/8,
116a/5,
y.-ine 83a/4
Yok, mevcut olmayan yok. 11b/7
68b/5,
115a/11,
yubūset: (Ar.) Kuruluk. 3b/11
y.+dan 19a/5 yok:
Yıkamak, arıtmak.
84a/6,
88b/2,
98b/9,
yuķaru: yuķaru: Yukarı. 18b/9, 20a/10, 41b/4,
98b/10
42b/10, 43a/8, 45b/7, 52a/11,
y.+unı 71a/11, 76a/9, 79a/1,
60a/3, 66a/3, 66a/11, 66b/10,
79b/8,
67a/8, 67b/1, 67b/6, 68b/10
81b/5,
81b/9,
82a/2,
100a/6
y.+ġı 14b/5 304
yulaķ:
?
100a/4
69b/9, 94b/8, 109b/11, 112a/2,
yumrı: Ur, vücuttaki şiş, bez, gudde,
112b/7, 113a/5, 113a/6, 116b/9,
kabarcık, tümsek, müdevver.
117b/10, 119a/6,122b/1,123b/5
61b/2
y. śarusı 19b/3, 26a/4, 30b/1,
y.+caķ 57b/3, 62a/2
33a/6, 42a/4, 59a/11, 75a/2, 109b/9, 110a/3, 112a/2, 119a/9
yumru: (bkz. yumrı)
y.+sıyile 74b/8
y.+dur 5a/7
y.+sınuñ 75a/5
yumrılanyumrılan-:Yuvarlak biçim, durum almak, toplanmak, top olmak.
y.+yı 72b/11
y. -an 37b/4
y.+yile 31b/10, 33a/11, 107b/7 yumurdlayumurdla-:Tavuk, kuş, balık vb. yumurta
y. -ur 37a/2, 62a/11
yapmak.
y. -ursa 59a/9
y.-maduķ 74a/5
yumruġ: yumruġ: Parmakların kapanmasıyla elin aldığı biçim.
yumuşayumuşa-: Yumuşamak.
y.+ın 37b/3
y.-ya 11a/11 yumuşadyumuşad-: Yumuşatmak.
yumşadyumşad-: Yumuşatmak.
y.-alar 27b/7
y. -ur 72a/5
y.-ınca 26b/7
yum(u) yum(u)şadıcı: (u)şadıcı: Yumuşatıcı.
y.-ur 76a/1, 77a/2
y.+dur 78b/2
yumuşaducı: yumuşaducı: Yumuşatıcı. 61b/4
yumulyumul-: Kapanmak, büzülmek.
yumuşak:Yumuşak, şiddeti az, hafif; yumuşak:
y. -amaz 66a/6
yumuşak, iç.
yumurda:Yumurta. 9b/1, 13b/8, 23a/10, yumurda:
7a/6, 18b/3,
20a/1, 30b/7, 32b/4, 40a/1,
33a/3, 42b/1, 42b/5, 43a/5,
54a/5
44a/9, 47a/5, 55b/4, 55b/10, yunyun-:
65b/3, 75a/4, 75a/7
Yıkanmak.
y. aġı 13a/5, 24a/1, 38b/3,
y.-a 49a/4, 51a/10, 51b/4,
41a/8, 44b/4, 44b/5, 46b/4,
110b/1, 113a/2
54a/10, 56b/2, 58b/1, 63a/7,
y.-alar 17b/4
305
y.-maduķ 44a/10
y.+ine 28b/8
y.-mış 54b/8, 54b/9, 91b/11,
yüriyüri-:
107a/8, 123b/4 yuş: yuş:
y.-yicek 28a/3, 29a/7, 35b/5
?
yüridyürid-: Yürütmek.
y.+ ın 79b/3 yutyut-:
y.-eler 41a/1
Yutmak.
yürümek:Yürüme. yürümek:
yutmaķ: Yutma. 44a/4
y.+den 39b/2
yuvalayuvala-: Yuvarlamak.
yük:
yüz:
90a/10, 91a/1, 97b/4, 98a/7,
Yük. 42b/4
98a/8,
107b/10,
108a/4,
108a/5,
108b/9, 117a/10, 117b/4
Gebe, hamile. 10b/6, 10b/7,
iki y. 108b/9 iki y. ķırķ sekiz 5a/10
y.+ye 77b/8
sekiz y. 88a/2
yüksek: Yüksek. 9a/9, 37b/1, 44b/4
üç y. on iki 5b/6
Yün.
y. ķırķ 12b/11, 31b/11
y.+in 62b/7 yüz:
yürek(g): Yürek, kalp. 4b/7, 28a/10, 87b/9,
Çehre, yüz. 24a/4, 47a/11, 75b/3, 85a/11, 107b/11, 113a/2
28a/10, 72b/5, 79a/1, 80a/3, 83a/11(2),
105b/2,
108a/2(2),
44a/1, 56a/6, 82b/2
yün:
Yüz rakamı. 88a/1, 88a/6, 88b/8,
y.-yalar 44b/2
y.+den 10b/9 yüklü:
Yürümek.
y.+de 47a/1, 56a/5
92a/11,
92b/5, 92b/6, 95a/7
y.+den 66a/4
y.+den 8a/2
y.+e 48a/9
y.+dür 6a/11
y.+i 70a/2
y.+e 16a/11, 75a/6, 75b/4,
y.+in 12a/5
81a/7, 81a/9, 83a/7, 83a/9,
y.+inde 46b/9
83b/11, 100b/10
y.+inden 45b/7
y.+i 16a/3, 72b/5, 76a/8, 76b/4,
y.+inüñ 18a/2
80a/3, 88b/2, 90b/4, 95b/4, 99a/11, 99b/8
306
y.+üñ 48a/9, 48b/2, 56b/3(2),
zahmet: (Ar.) Sıkıntı, eziyet, yorgunluk.
67b/3, 71a/9, 71b/10, 72a/10
17a/1, 27a/2, 52a/6, 60b/8, 61a/6,
y.+üne 56a/2
111a/7 z.+i 45b/4
-Z-
z.+ile 40b/4, 91b/5 z.+lere 11b/9 z.+lü 66b/3
zaǾfer zaǾferān: Ǿfer ān: Güzel kokulu meşhur bir çiçek. 8a/8, 36a/4, 39a/1, 42a/5,
zahmį: Zamka ait. 59b/6
45b/10, 83b/5, 89a/3, 89a/7,
żaǾ żaǾįf: (Ar.) Zayıf, güçsüz, kansız, arık, gevşek. 28a/8, 34b/4, 44a/6
113b/7 zaǾfr zaǾfrān Ǿfr ān: ān: (bkz. zaǾferān)
51b/2, 87b/1,
ż-ü naĥįf 2a/8
89b/5, 90b/7, 91b/2, 93a/1, 101a/1,
101a/10,
101b/10,
102b/5,
102b/11,
109b/10,
111b/6,
112a/10,
112b/5,
żaǾ żaǾįflı įflıķ(ġ): ķ(ġ): Zayıflık, güçsüzlük. ż.+ına 96a/4, 109a/5 ż.+ından 40a/8
122a/11, 123b/9, 124a/7
zail:
Geçen, geçici; devamlı olmayan; tükenen. 70a/7
z.+ile 100b/8, 101a/5
zamān:(Ar.) Zaman. 25a/9, 26a/7, 38b/1, zamān:
żaǾf: żaǾf: Zayıflık;kuvvetsizlik; iktidarsızlık.
56b/9, 70a/8, 70a/10, 116a/5
ż.+ına 111b/1 zar:
zahm: (F.) Yara.
Birbirine sımsıkı yapışık hücre veya moleküllerden oluşan ve
z.+ı 37b/4
bitkilerin çeşitli bölümlerini bir
z.+ında 59b/9
kın gibi saran ince tabaka, cidar,
z.+ından 60a/1
çeper.
z.+larına 117b/1
z.+ı 33a/4 zarnıc:Sütleğengillerden, mavi çiçekli, zarnıc:
žahir: (Ar.) Görünen, açık, belli, meydanda. 122a/9
tohumları
fare
zehri
olarak
kullanılan bir bitki. 55a/10, 57a/6, 57a/7, 57b/9, 61a/2, 64a/4, 64b/3, 93a/9(2), 110b/4, 120b/4 307
zencebil: (Ar.) Zencefil, zencefilgillerden bitki ve bunun baharatı. 24b/5, 25b/1, 29a/8, 29a/10, 36b/4, 36b/5, 45a/6, 85b/6, 88a/8, 88b/6, 89a/1, 89a/11, 90b/1, 90b/7, 91a/5, 94a/4, 100b/1, 108a/11, 109a/8, 114a/5, 114a/7, 123b/1 z.-i beledį 21b/9, 100b/3
z.+ı 93b/7 żarūrį:(Ar.) Zorunlu. 10a/11 żarūrį: žātü’lžātü’l-cenb: (Ar.) Akciğer zarı iltihabı 27b/3, 94b/6 ž. -e 96a/8 zāyil: Sona eren, geçmiş, devamlı olmayan.
zerārįh: Kuduz böcekleri. 47b/9 zerāvend: (F.) İlaçlarda kullanılan bir
z. ol- 15b/1, 70b/5
cins bitki, loğusa otu.
z. eyle- 72b/4
z.+i 118b/2
z. it(d)- 84a/2
zerdalü: (F.) Sarı erik, kayısı ağacının küçük meyveli türü. 32a/10, 47b/11, 80b/9, 97a/6, 105b/5, 120b/10, 122b/11 z.+yi 28b/2, 51b/2, 56b/7
zeheb: Altın. 102b/3 zehir: (Ar.) Sancılı ağrı,basur ve mesane iltihabında olan ağrılı ıkıntı. 32b/11, 33a/4
zerde:
z.+i 32b/10
Safran. 35a/8
zerdeçüpe:Zerdeçal zerdeçüpe:
z.-i hayvānį 53a/8
boyası.
64a/3,
110b/4, 117b/8, 119a/8
zeh(i)m: Yağlı ve kirli. z.+i 59a/10 zeker: (Ar.) Erkek cinsel organı. 41a/7 z.+dür 5b/8 z.+e 84a/9 z.+i 109a/7 z.+üñ 41a/6 zemheri:Ayaz,dondurucu soğuk,kışın en zemheri: şiddetli zamanı.
zerre:
Pek küçük parça. 20b/2
zeyt:
(Ar.) Zeytin (yağı), zeytingillerdenbitki ve yağlı meyvesi. 29b/5, 34b/7, 36b/7, 36b/9, 42a/4, 45a/8, 48a/1, 48a/2, 59b/2, 108a/2, 108a/8, 108a/10, 108b/2, 108b/3, 108b/9, 109b/2, 109b/3, 111b/3, 112a/10, 112b/3, 117a/2, 117a/6, 117a/9, 117b/9, 118a/3, 118a/8, 118b/5, 118b/10, 121a/4, 121b/7 z.+i 60a/3 z.+ile 37b/9, 117a/3, 117a/6,
z.+ye 12a/10
118a/2, 119a/4 zeytun: Zeytin. 43b/2, 72a/9
308
żı f: İki kat. Bir şeyin miktarca iki katı.
ziyān: (F.) Zarar, kayıp.
z.+dur 80b/5
z. it(d)- 12a/1, 78a/9, 79a/2
zıķķ zıķķımüşkiler: ķķ ımüşkiler: ? 34b/10
z. eyle- 75b/4, 77a/6
żıķǾu’n Nefes darlığı, tık ķķ Ǿu’nǾu’n -nefes:(Ar.) nefes: nefes. 28a/2, 73b/9, 98b/4 ż.+i 28a/1, 75b/9
z.+ı 74a/4, 78b/10 z.+ın 73b/8, 78b/9 ziyvend: (?) 91b/9
ż.+e 95b/7, 98a/11
zūfā: (Ar.) Çördük otu, zufa otu. 27b/1, 28a/4, 95b/8
ziǾba ziǾbaķ: Ǿbaķ: (Ar.) Civa. 110b/4, 111a/6 zift:
Katran
ve
maddelerin veya
diğer
organik
zūr:
buharlaşmasından
damıtılmasından
z. +a 122a/9
elde
edilen, kolay kırılan, az ısı ile
z. +i 107b/4
eriyen, katı, siyah, parlak madde,
zükam: (Ar.) Nezle, soğuk algınlığından
karasakız. 40a/11, 43b/9, 61a/9,
ileri gelen burun akması ve
112a/6, 112b/1, 117a/9, 122b/8
aksırma ile beliren hastalık.
zih(i)n:(Ar.) Bilinç, dimağ. 86b/4,88a/11 zih(i)n:
17b/11
z.+i 80a/3, 89b/8
z.+ı 17b/10, 18a/9
zihrān: (?)
zürneb: Zerneb; turunç kokusu gibi güzel kokan bir ot. 88a/1
z. +da 43b/6 zinc:
zürūr: Soluk çoğulu.
(? ) 119b/6
kırmızı boya.
120a/8, 120a/10, 120b/1, 120b/3
47a/8, 55b/2,
z.+ları 119b-8
117b/11, 118a/1 (F.)
64a/7, 65a/1,
119b/8, 119b/11, 120a/3, 120a/5,
zincifre: Civa ile kükürt karışığı bir çeşit
zira:
(F.) Kuvvet, güç.
zürünbāz: (?) 94a/3
Çünkü. 16a/4, 17a/1,
34b/11, 49b/3, 52a/1, 61b/8, 64b/8, 67a/11, 88b/6, 90a/4 ziyade: (Ar.) Fazla, bol, aşırı. 17a/2, 29a/6, 54a/3, 70a/2, 71a/10, 74a/10, 79b/4, 81a/11, 84b/5, 88b71 309
KAYNAKÇA
Adıvar, Ahmet. Osmanlı Türkleri’nde Türkleri’nde İlim İlim, İkinci Tabı, İstanbul, Maarif Matbaası,1943. Aktaş, Esra Gül, (2010), ǾAbdulvehhab’ın ǾAbdulvehhab’ın MÜNTEHAB Adlı Tıp Kitabı (İnceleme(İnceleme-MetinMetinDizinli Sözlük), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas. Bayat, A. Haydar. “ Osmanlı Sarayına Sunulan İlk Türkçe Tıp Kitabı Müntehab ”, İstanbul Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi, İstanbul Üniversitesi yayını Haziran, 2001. Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri Müellifleri, III. Cilt, İstanbul, 1333, s. 248. Canpolat, Musafa. “XIV. yüzyılda Yazılmış Değerli Bir Tıp Eseri Edviye-i Müfrede ”,1973, Türkoloji Dergisi Cilt 5. Clauson, Sir Gerard. An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford, The Clarendon Press, 1972. Derleme Sözlüğü, XII Cilt. Ankara, TDK Yayınları, 1963. Devellioğlu, Ferit. “Kitâbu’l Müntahab Fi’t-Tıbb’daki Türkçe Organ Adları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 23 (2008), 111-135. ______________. El-Kânûn Fi’t-Tıbb İbn-i Sina İkinci Kitap. Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2003. ______________. İbn-i Sînâ El-Kânûn Fi’t-Tıbb Birinci Kitap. Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1995. ______________. Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, Doğuş Matbaası, 1970. Doğan, Şaban. “Eski Oğuz Türkçesinde Tıp Dilinin Oluşumu ve Özellikleri.” Turkish Studies 5/1 (2010), 313-373. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi Tarihi,, Cilt 12, İstanbul, Çağ Yayınları, 1993. Gözlü, Emel Kaya. “Muhyiddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshil) Adlı Eserinin Türk Dili ve Tıp Tarihindeki Yeri ve Önemi” Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 25 (2009), 119-136. Güven, Meriç, (2005), ǾAbdulvehhab bin Yusuf’un Müntehab Müntehab--I Fi’t Fi’t--Tıbbı (Dil İncelemesi İncelemesi-Metin--Dizin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli. Metin Güven, Meriç. “Kitâbu’l-Mühtehab fi’t-Tıb’daki Organ Adları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 23, (Bahar) 2008. İhsanoğlu, Eklemeddin. Osmanlı Osmanlı Astronomi Astronomi Literatürü Tarihi Tarihi, İstanbul, 1997, Cilt 1. İslâmî Tıp Yazmaları Katalogu, Katalogu s. 339.
310
Kahya Esin, (1978),”İki Osmanlıca Metinden Derlenmiş Anatomi ve Fizyoloji Terimleri” Ankara, Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe s. 233-269 Kâhya, Esin. “İki Osmanlıca Metinden Derlenmiş Anatomi ve Fizyoloji Terimleri.” Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe. (1978), 233-269. Kaya, Eyyüb Said, " Mâlikî Mezhebi", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXVII, Ankara 2003, s. 519-535. Koman Mesut, (1949)," Abdulvehhâb ve Müntahab", İstanbul, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Yayını No: 15. Korkmaz, Zeynep. ‘’ Eski Anadolu Türkçesi Üzerindeki Çalışmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar’’, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, TDK Yay. , Ankara, 2005. Köktekin, Kâzım. “Hazâinü’s-Sa ʾ âdat’ta Geçen Tıp Terimleri.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 35 (2007), 13-27. Köprülü, M. Fuad, Türk Edebiyatı Tarihi, 2. Baskı, İstanbul, 1980, s. 340-341, 356-359. Mansuroğlu, Mecdud, "Anadoluda Türk Yazı Dilinin Başlama ve Gelişmesi" , İ. Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. IV. , S. 3, İstanbul 1951, s. 215-229. Muhammed bin Mahmûd Mahmûd--ı Şirvânî, Mürşid Mürşid, (Hazırlayan Ali Haydar Bayat) Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2004. Ökten, Sadettin, "Çağminî", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. VIII., İstanbul 1993, s. 182-183. Önler, Zafer. “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Yazılmış İki Tıp Kitabında Yer Alan Sağlık Bilgisi Terimleri.” TDAY Belleten (1985), 89-130. Özçelik, Sadettin. Kitâbü’lMühimmât. Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Kitâbü’l-Mühimmât 2001. Suveren K. , Uzel, İ. “İlk Türkçe Tıp Yazmalarına Genel Bir Bakış ”, İstanbul, Tıp Tarihi Araştırmaları, S. 2,1988. Şehsuvaroğlu Bedii N. "Anadolu’da Türkçe İlk Tıp Eserleri", İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, Cilt IV, S3, 1957. Şemseddin Sami. (1899), Kâmus-ı Türkî. İstanbul. Şeşen, Ramazan. “Ortaçağ İslâm Tıbbının Kaynakları ve XV. Yüzyılda Türkçeye Tercüme Edilen Tıp Kitapları “.İstanbul, Tıp Tarihi Araştırmaları S. 5,1993. Tarama Sözlüğü. VIII Cilt. Ankara, TDK Yayınları, 1988. Timurtaş, Faruk. Eski Tür Türkiye kiye Türkçesi, Türkçesi XV. Yüzyıl GRAMER-METİN-SÖZLÜK, Akçağ Yay. , Ankara 2005. Uçar, İlhan. “Türkçede Eş Anlamlılık Ve Eski Anadolu Türkçesi Tıp Yazmalarında Eş Anlamlı Kelime Kulanımı.” Zeitschrift für die Welt der Türken 2/1 (2010), 37-48. 311
Unat, Ekrem Kadri, Eklemedin İhsanoğlu ve Suat Vural. Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü. Ankara, TTK Basımevi, 2004. Uzel, İ. “Osmanlı Türk Tıbbı” ,Osmanlı Ansiklopedisi, Ankara, Ötüken Yayınevi, Cilt 6, 2000. Ünver Süheyl, (1950), “Abdulvehab’ın Çelebi Sultan Mehmed’e Müntahabı”, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. Yelten, Muhammed,, Şirvanlı Şirvanlı Mahmud – Mahmud Kemâliye ( Giriş – – İnceleme –– – Cümle Bilgisi –– – Metin ––– Sözlük )). İstanbul, İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1993.
312
