Mikroekonomi
Programi i lëndës
I.Hyrje
II.Teoria e konsumatorit
III.Teoria e prodhuesit
IV.Strukturat e tregut
10 Principet bazë të ekonomiksit: 1. Pamjaftueshmëria 2. Llogjika (Racionaliteti) 3. Preferencat (të jashtme + të brendshme)
4. Restriksionet (Ndalimet) 5. Kosto Oportune (heqja dore nga nje produkt i parë për një produkt të dytë me cilësi më të mirë) 6. Principi ekonomik, është aplikimi i Racionalitetit në situatat e Pamjaftueshmërisë (Raporti i Racionalitetit me Pamjaftueshmërinë) 7. Efiçenca (aftësia për të shpërndarë një produkt sa më drejtë) 1
Mikroekonomi 8. Analiza Marxhinale (pjesëz për njësi) 9. Ekuilibret → Ekuilibri I Nash është më i rëndësishmi 10. Game Theory (Teoria e Lojës)
Ekonomiksi = Teori ekonomike (Bazat teorike). Ekonomi do të thotë menaxhim i burimeve familjare, shoqërore etj. Objekti i ekonomiksit mund të shikohet ne dy këndvështrime: 1. Objekti i përgjithshëm 2. Objekti i veçantë
Sqarim 1. Objekti i përgjithshëm i ekonomiksit → Ekonomiksi është një shkencë
ekonomiko – shoqërore që studion marrëdhëniet ndërmjet subjekteve ekonomike ose vendim marrëse ose agjentëve ekonomik në fushën ekonomike (d.m.th. studion: prodhimin, shpërndarjen, kombinimin etj.). 2. Objekti i veçantë i ekonomiksit → Ekonomiksi është një shkencë që studion marrëdhënie që kanë të bëjnë me alokimin (shpërndarjen) e burimeve të pamjaftueshme ndërmjet kërkesave konkuruese gjithmonë e në rritje të njerëzve. Ne qendër të studimit janë burimet e pamjaftueshme, të kufizuara, të limituara, të rralla etj. Këto burime janë burimet ekonomike si: Toka,Puna,Kapitali,Truri (aftësia intelektuale, manaxheriale,mendore) Burimet e pakufizuara → Ajri , Energjia Diellore etj.
Pamjaftueshmëria paraqitet në dy forma: 1. Kërkesa të mëdha (mungesë ofertash) → psh: Shqipëria para viteve
`90 2. Oferta të bollshme por me çmime shumë të larta → koha në ditët tona
Përkufizim: 2
Mikroekonomi Ekonomiksi nëpërmjet shpërndarjes (kombinimit) të burimeve të pamjaftueshme tenton të zbusë kontradiktën themelore të shoqërisë njerëzore që është: Kërkesa pa kufi , burime të kufizuara Ekonomiksi nëpërmjet zgjedhjes na mëson se si ta bëjmë jetën. Për këtë arsye ekonomiksi quhet ndryshe shkencë e zgjedhjes . • •
Shpërndarja duhet të jetë efiçente që do të thotë të arrish më të mirën duke i përdorur të gjitha burimet në dispozicion. Si konkretizohet objekti i veçantë i ekonomiksit ? → Konkretizohet nëpërmjet kufirit të mundësive prodhuese.
Bëjmë një sqarim → Bota e mallrave, të produkteve të gatshme është e ndarë sipas shkencëtarëve të ekonomisë në dy grupe: 1. Produkte të gatshme për konsum përfundimtar,ato përmblidhen në
shportën A(x1 ;x2) X1 → malli bazë X2 → malli i përbërë 2. Burimet apo lëndët e para janë të gjitha ato që përdoren në proçesin e përgjithshëm për produkte të caktuara. Burimet do i gjejme në shportën B( K ; L ) ku: Toka
Puna
K
L Kapitali
Aftësia mendore
Përkufizim: Kufiri i mundësive prodhuese shërben për të konkretizuar objektin e ekonomiksit si shkencë e zgjedhjes. *Kufiri i mundësive prodhuese = KMP KMP-ja formohet grafikisht nga të gjitha kombinimet e munshme të shportës A(x1 ;x2), nëse përdorim plotësisht apo në mënyrë efiçente të gjitha burimet në dispozicion që përfaqësohen nga shporta B( K ; L ). KMP-ja paraqitet grafikisht:
3
Mikroekonomi
Në pikën A të gjitha burimet përdoren vetëm për x2 ; në piken B të gjitha burimet përdoren vetëm për x1 . Themi se jemi efiçentë nëse ndodhet në një nga pikat e KMP. Pikat A dhe B janë kombinime ekstreme të burimeve të produkteve të gatshme. Firmave , Shoqërisë i del për detyrë të zgjedhë se çfarë kombinimesh të A(x1 ;x2) do të prodhojë me burimet B( K ; L ) në dispozicion derisa të arrijë zgjedhjen më të mirë. Ekonomiksi në qendër ka pamjaftueshmërinë. Për të arritur në zgjedhjen (kombinimin) e dëshiruar të A(x1 ;x2) duhet të japim x2 që të marrim një shtesë x1 . << Pra japim ∆x2 → x2 dhe marrim ∆x1 → x1 >> Për të analizuar pse KMP-ja konkretizon zgjedhjen, marrim grafikun e KMP vijëdrejtë :
4
Mikroekonomi
Sasia që duhet të japim nga x2 → ∆x2 për të marrë një sasi shtesë nga x1 që është ∆x1 quhet kosto oportune dhe vija AB (KMP-ja vijëdrejtë) quhet vijë e kostos oportune.
Përkufizim : Kosto oportune është shpenzimi për arritjen e alternativës më të mirë dhe matet me sasinë që duhet të japim nga x2 → ∆x2 për të marrë një njësi shtesë nga x1 → ∆x1 . Kosto oportune=∆x2∆x1=pjerrësi=b=y'=tan∝ x1
x 2
A
0
4
B
45
0
Kosto oportune realisht konkretizon objektin e ekonomiksit si zgjedhës, mbasi na tregon se sa bën zgjedhja më e mirë, a është në mundësitë tona. Vija e kostos oportune e ka
ekuacionin si çdo vijëdrejtë rënëse : y=a –bx
ku : a tregon pikëprerjen e vijës së kostos oportune me boshtin e y x2=a-bx1 ku : b=OAOB=∆x2∆x1=Kosto op.=tan∝=pjerrësi=y'
Tregon sa ndryshon funksioni nëse ndryshon përcaktori. “ Kosto oportune është një shpenzim që na tregon se sa na kushton zgjedhja ”. Supozojmë se ekuacioni i kostos oportune jepet nga : x2=4-5x1
5
Mikroekonomi Kosto oportune = koefiçenti këndor (b) = x2’ = -5 Duke ditur çmimet e (x1;x2) mund të japim saktësisht koston oportune.
Ushtrim mbi KMP dhe Koston oportune : Mundësitë
Stofra (x1)
Ushqime (x2)
Kosto oportune
A
0
15
-------
B
1
14
-1
C
2
12
-2
D
3
9
-3
E
4
5
-4
F
5
0
-5
∆x2∆x1=14-151-0=-11=-1
etj.
Për të ndërtuar grafikun mjafton te gjejmë pikat ekstreme :
6
Mikroekonomi
Parimet e ekonomiksit Parimi 1 Kosto oportune përbën ligjin numër një të ekonomisë. Çdo veprim shtesë ka një shpenzim shtesë.
Parimi 2 Njerëzit zakonisht bëjnë zgjedhje midis mundësive që iu paraqiten pa e matur vlerën e zgjedhjes. Pa e matur themi që kemi bërë Trade Off = zgjedhje pa e matur. P.sh.: Karrierë apo Familje ; Ambjentit apo Rritjes ekonomike.
Parimi 3 Njerëzit e mençur mendojnë për marxhina (shtesa) = ndryshesat që shkaktohen nga një veprim shtesë.
Marxhinat janë =
∆funksionit∆përaktorit=pjerrësinë=y'
Për të kuptuar marxhinat duhet të dimë se cilët janë funksionet bazë të analizës ekonomike. Shembull : Për prodhimin e materialeve të ndërtimit duhet të dimë (analizojmë) këto funksione : 1. Prodhimi 2. Shpenzimet = Kosto 3. Të ardhurat 4. Fitimi Këto funksione do ti analizojmë në teoritë e prodhuesit duke i gjetur marxhinat.
Përkufizim 1 Teoria e prodhuesit studion marrëdhëniet e prodhuesit me tregun. Këto marrëdhënie konkretizohen nëpërmjet shportës B( K ; L ).
Përkufizim 2 Teoria e Konsumatorit studion marrëdhëniet (sjelljet) e konsumatorit në treg. Këto marrëdhënie konkretizohen nëpërmjet shportës A(x1 ;x2). Teoria e konsumatorit është një pjesë tjetër e mikroekonomisë. 10 parimet e ekonomiksit na ndihmojnë që të kuptojmë dimensionet e zgjedhjes që janë : 1. Çfarë të prodhojmë 2. Si të prodhojmë 7
Mikroekonomi 3. Për kë të prodhojmë
Parimi 4 Tregu : nga pikëpamja fizike është vendi ku takohen shitësat, blerësat dhe prodhuesit. Tregu si përkufizim ekonomik : Është shprehje e shkurtuar e proçesit të pajtimit të vendimeve të shitësave,blerësave dhe prodhuesëve për atë se çfarë do të prodhohet, si do të prodhohët dhe ku do të prodhohen mallrat dhe sherbimet. Kjo arrihet nëpërmjet dorës së padukshme që është çmimi.
Parimi 5 Better Off (bëhesh më mirë). Njerëzit behen më mirë në qoftë se marin pjesë në tregëti me rregulla. Për të provuar këtë parim marrim një ushtrim. *Supozojmë se dy vende si USA dhe Japonia të cilët janë të njohur për prodhimin e kompjuterave dhe televizorëve kanë një tabele të tillë të prodhimit : Inicialet
Prodhimi
USA
Japonia
Raporti
C
Kompjuter
50
10
50/10
T
Televizor
50
40
50/40
Kosto oportune
1T dhe 1C
4T dhe 1C
USA me burimet në dispozicion mund të prodhojë 50 njësi kompjutera ose 50 njësi televizora *N.q.s në tregun ndërkombëtarë këto 2 vendeahsin me raportin 2T dhe 1C , a do të bëhen më mirë USA dhe Japonia nëse marrin pjesë në tregti? Ky ushtrim ndahet në dy pjesë: I) para pjesmarrjes në treg ; pjesmarrjes në treg.
II) pas
Në pjesën e I analizojmë : 1. Koston oportune për USA dhe Japoninë 2. Raportin relativ = T (USA)T (Japonia) ose C (USA)C (Japonia) 3. Avantazhi absolut (një vend ka avantazh absolut nëse prodhon më
shumë me të njëjtat njësi burimesh. Themi që USA ka avantazh absolut në të dy produktet.)
8
Mikroekonomi 4. Avantazhi krahasues (nëse një vend ka avantazh krahasues (USA ne
2 produkte) vendi tjeter ka avantazh krahasues në atë produkt ku raporti relativ është më i vogël.) Japonia ka avantazh krahasues ne T , ndërsa USA ka në të dy produktet (T dhe C).
Pjesa e II (pas pjesmarrjes ne treg): 1C → 2T 50 → x x = 100 “ Një kompjuter në tregun ndërkombëtar këmbehet me dy televizora ”
Ushtrim : Kombini mi
A
B
C
D
E
F
G
H
Mallra konsumi
0
1
2
3
4
5
6
7
Kapitali
23
22
20
17
13
9
5
0 9
Mikroekonomi Kosto oportun e
---
-1
-2
-3
a) Ndërto KMP
-4
-4
b)
-4
-5
Gjej koston
oportune Zgjidhje : a)
b) Kosto oportune = ∆x2∆x1 A=? B=22-231-0=-11=-1 203-2=-31=-3 E=13-174-3=-41=-4 4 H=0-57-6=-51=-5
C=20-222-1=-21=-2 F=9-135-4=-41=-4
D=17G=5-96-5=-41=-
Shënim 10 Parimet: 1. Njerëzit bëjnë trade off 2. Kosto oportune 3. Njerëzit racional mendojnë për marxhina 4. Njerëzit u përgjigjen nxitësve 5. Better off, pjesëmarrja në tregëti e bën çdokënd më mirë 6. Tregu 7. Ndonjëherë qeveria mund të rregullojë shit – blerjen 8. Standartet e jetesës së një vendi varen nga aftësia e tij për të prodhuar të mirat dhe shërbimet 9. Çmimet rriten kur qeveria shtyp shumë para 10. Shoqëria bën në afatin e shkurtër një “trade off” midis inflacionit dhe papunësisë.
Kërkesa dhe Oferta Kërkesa dhe oferta janë parametrat (matësat, dimensionet) e tregut. Nëse ne dimë kërkesën dhe ofertën mund të përcaktojmë tregun.
Përkufizim (Kërkesa): 10
Mikroekonomi Kërkesa është sasia e një malli X(Qx) që kërkohet për çmime të ndryshme. Kërkesa është sasi e një malli që blerësat janë njëkohësisht të gatshëm dhe në gjendje ta blejnë kundrejt çmimeve të ndryshme kur faktorët e tjerë i mbajmë të pandryshuar. *faktorët e pandryshuar quhen ndryshe ceterus paribus (CP)*
Karaktristikat e kërkesës 1. Tregon marrëdhëniet ndërmjet sasisë se kërkuar të një malli (Qx) me
çmimin e mallit (Px): *Kur çmimi ulet sasia e kërkuar rritet dhe anasjelltas. Pra kur ↑QDX / PDX ↓ ose ↓QDX / PDX ↑. 2. Kërkesa sipas përkufizimit mund të jepet me ekuacionin QDX = F
(PDX,PXY,I,Ph) Ku : I (income) ; PDX (çmimi i mallit) ; PXY (çmimi i mallit zëvëndësues) ; Ph (Preferencat) . Meqë faktorët e tjerë i mbajmë të pandryshuar ekuacioni shkruhet ne këtë mënyrë:
QDX = F (PDX)CP
3. Kërkesa mund të jepet nëpërmjet një
tabele:
PD
QD
X
X
*shënim: dallojmë kërkesën nga sasia e kërkuar e cila është vetëm për një çmim të caktuar, psh: QX = 10 ; PX = 2 4. QX paraqitet nëpërmjet një ekuacioni vijë lineare rënëse : 5. QX jepet nëpërmjet një vije lineare :
y = a – bx
Marrëdhëniet e konsumatorit me tregun shprehen nga vija e kërkesës , jepet nëpërmjet ligjit të kërkesës : ↑QDX / PDX↓ ose ↓QDX / PDX↑ . *Kërkesa për një produkt jepet si shumë e kërkesave individuale. Gjithashtu mund të jepet me anë të vijave të mëposhtme :
11
Mikroekonomi
Oferta Përkufizim (Oferta): Oferta është sasia e një malli që shitësat janë të gatshëm dhe në gjendje ta ofrojnë në treg kur faktorë e tjerë mbeten të pandryshuar. Oferta përfaqëson sjelljen e shitësit apo prodhuesit në treg.
Karakteristikat e Ofertës 1. Tregon marrëdhëniet ndërmjet sasisë se ofruar të një malli (Qx) me çmimin e mallit (Px): *Kur çmimi ulet dhe sasia e ofruar ulet dhe anasjelltas. Pra kur ↓QSX / PSX↓ ose ↑QSX / PSX↑ PS QS X
X
2. Jepet ne mënyrë tabelare:
3. Oferta sipas përkufizimit mun të jepet me ekuacionin
QSX = F (PSX )
CP. 4. Duke i përfshirë faktorët e tjerë do të kemi
QSX = F (PSX,Pinpute,T )
5. Gjithashtu jepet nëpërmjet ekuacionit y = -c + dx 6. Oferta paraqitet grafikisht :
Ekuilibri Ekuilibri është situatë specifike në treg që karakterizohet nga sasia ekuilibër : QE = QD = QS dhe çmimi ekulibër PE = PD = PS . Në këtë situatë ofruesin dhe konsumatorin i imagjinojmë “të përqafuar” me njëri – tjetrin. 12
Mikroekonomi
Ushtrim: Supozojmë që në një treg janë 10 000 konsumatorë identik dhe 1 000 prodhues. QDX = 12 – 2PDX QSX = 20PSX 1. Gjeni funksionin e kërkesës dhe ofertës në treg. 2. Paraqitni në mënyrë tabelare kërkesën dhe ofertën.
3. Gjeni ekuilibrin. 4. Paraqitni në mënyrë matematike ekuacionin e kërkesës dhe çmimit në treg.
Zgjidhje : 1. Tregu
QDX = 10 000 (12 – 2PX) QSX = 1 000 (20PSX)
2. PX
QDX
QSX
6
0
120 000
5
20 000
100 000
4
40 000
80 000
3
60 000
60 000
2
80 000
40 000
1
100 000
20 000
13
Mikroekonomi 3. QDX = QSX = QE = 10 000 (12 – 2PX) = 1 000 (20PSX) = 20 000 PX
PE = 3
QE = 60 000
Është e rëndësishme të dallojmë ndikimin e secilit faktor në kërkesë /
ofertë. Tek kërkesa : QDX = F (PDX,PXY,I,Ph) Tek oferta : QSX = F (PSX,Pinpute,T )
*Px sipas ligjit të kërkesës ↑QDX / PDX↓ dhe anasjelltas. Me ndryshimin e çmimit në kërkesë kemi të bëjmë me lëvizje përgjatë kurbës së kërkesës . *N.q.s marrim faktorin e tretë I (të ardhurat) kemi rritje të kërkesës → ↑ I / Q ↑ cp pra kemi zhvendosje të kurbës së kërkesës.
14
Mikroekonomi
N.q.s ndryshon çmimi i mallit zëvëndësues dhe plotësues do të kemi : *Pxy (mallra zëvëndësues) janë mallrat që zëvëndësojnë njëri – tjetrin në përdorim. Nëse x është malli bazë dhe y zëvëndësuesi i tij atëherë me rritjen e Py do të rritet malli bazë. Mallrat plotësues quhen të gjithë mallrat që përdoren detyrimisht së bashku në proporcion të caktuar. N.q.s çmimi i mallit plotësues rritet sasia e mallit bazë ulet ↑Py / Qx ↓. *Ph (preferencat) mund ta përmbysin kurbën e kërkesës. (Magnetofonat, CD/DVD etj.)
Elasticiteti Si koncept që pëdoret në shumë fusha, në fushën e ekonomisë në raport me kërkesë/ofertën tregon masën e reagueshmërisë të kërkesë/ofertës në varësi të faktorëve përcaktues. Elasticiteti mat masën e reagueshmërisë në përqindje (%) të kërkesë/ofertës. Elasticiteti sipas përkufizimit mund të jepet me një formulë : E=% ≠ funksionit% ≠përcaktorit = % Elasticiteti mat masën e ndryshimit të funksionit n.q.s. ndryshon përcaktori. Elasticiteti i kërkesës tregon si reagon kërkesa nëse ndryshon veçmas secili faktor. ;
EQDx=% ≠QDx% ≠(Px,Pxy,I)
EQSx=% ≠QSx% ≠(Px,Pinpute,T)
Për secilin faktor dallojmë një tip të E(elasticitetit) të QDx (kërkesës) si më poshtë : Lidhur me çmimin (P) dallojmë E(elasticitetin) e P(çmimit) së Q(kërkesës). Px→EPx= % ≠ QDy% ≠Px=% => tregon sa ndryshon Q nese ndryshon P. Pra E=∆Qx∆Px•PxQx
QDx (joelastike) -∞
-1
QDx (elastike) 0
1
∞
Epx > 1 → kërkesa është elastike ; Epx < -1 → kërkesa është joelastike ; ǀEpxǀ=1 → kërkesa është njësi elastike ose ndryshe elasticitet njësi , pra aq sa ndryshon P aq ndryshon dhe Q. 15
Mikroekonomi Elasticiteti i tërthortë → Epx=∆Qx∆Py•PyQx është malli zëvëndësues.
ku x është malli bazë , y plotësues (-)
EPxy=% ≠Qx% ≠Py=%∆Qx∆Py•PyQx
zëvëndësues (+) -∞
-1
0
1
∞ Nëse mallrat janë zëvëndësues të njëri-tjetrit EPxy është madhësi pozitive (+) pra malli është zëvëndësues. Dhe nëse EPxy është madhësi negative (-) malli është plotësues. Elasticitetii i të ardhurave (EI): EI=% ≠ QDx% ≠I=∆Q∆I•IQ plotësues (-) zëvëndësues (+) -∞ -1 0 1 ∞ Nëse EI është madhësi pozitive (+) mallrat quhen normale Nëse EI është madhësi negative (-) mallrat quhen inferiore Nëse EI > 1 mallrat janë luksi Nëse EI < 1 mallrat janë mallra të domosdoshëm
Përkufizim :
Mallra normale quhen ato mallra që me rritjen e të ardhurave rritet kërkesa për to. Mallrat quhen mallra luksi kur rriten shumë të ardhurat dhe ne i blejmë këto mallra. Mallra të domosdoshme janë ato mallra që me rritjenn e të ardhurave , kërkesa për to nuk ndryshon fare. Elasticiteti i të ardhurave jep informacion mbi tipet e mallrave : 1) normale ; 2) luksi ; 3) inferiore ; 4) domosdoshme
Rastet ekstreme të kërkesë/ofertës
16
Mikroekonomi
Rasti A → sado që të rritet çmimi (P),kërkesa (Q) nuk ndryshon, plotësisht joelastike. Epx=∆Q∆P•PQ=0 Rasti B → ne këtë rast themi që kërkesa është plotësisht elastike. Epx=∆Q∆P•PQ=∞
Ushtrim 1: Të ardhurat
Sasia
%e≠Q
%e≠I
E
A
8 000
5
100
50
---
B
12 000
10
2
C
16 000
15
1,5
D
20 000
18
0,8
E
24 000
20
0,5
F
28 000
19
-0,3
G
32 000
18
-0,3
ZGJIDHJE : EI=∆Q∆I•IQ
B:
C:
EI=10-512-8•85=2
EI=15-1016-
12•1210=1,5
D:
EI=18-1520-16•1615=0,8 17
Mikroekonomi E:
F:
EI=20-1824-20•2018=0,5
EI=19-2028-
24•2420=-0,3
G:
EI=18-1932-28•2819=-0,3
Ushtrim 2: Qx
Px
EPx
A
25
5
---
B
35
4
-2
C
40
3
-0,57
D
50
2
-0,75
ZGJIDHJE : EI=∆Q∆P•PQ
B:
C:
EPx=35-254-5•525=-2
EPx=40-353-
4•435=-0,57
D:
EPx=50-402-3•340=-0,75
Politika Qeveritare .
➢ Çmimi tavan ➢ Çmimi dysheme ➢ Taksa : 1. Mbi konsumatorin ; (direkt në prodhim) ➢ Subvencionet
2. Mbi prodhuesin ;
3. Aksiza
Çmimi tavan → janë çmime të ligjëruara nga shteti në formën e një detyrimi (maksimumi legal) , janë çmime nën çmimin ekuilibër. *Vendosja e çmimit tavan nxit tregun e zi, racionimin (tollonat) etj. Çmimi dysheme → është minimumi legal (çmimet maksimale të vendosura nga shteti) p.sh. renta.
18
Mikroekonomi Teoria mbi taksat 1. Taksat janë pagesa të kryera nga publiku(prodhuesi, konsumatori) me
2.
3.
4.
5.
1. 2.
qëllim që ato t`i kthehen në formën e mallrave publike (rrugë, shkolla, institucione etj.) Taksat mund të vendosen mbi konsumatorin, prodhuesin, aksiza (direkt në prodhim). Pavarësisht mbi kë vendosen taksat, atë e paguajnë njëkohësisht si konsumatori ashtu dhe prodhuesi. Se sa do të paguajnë konsumatori dhe prodhuesi kjo varet nga elasticiteti i kërkesë/ofertës. Në rast se kërkesë/ofertat janë inelastike ose më pak elastike, pjesën më të madhe të taksës do ta paguajë ai që ka inelastike kërkesë/ofertën. Vendosja e një takse bën që xhepat e konsumatorit dhe prodhuesit të lehtësohen, d.m.th. mirëqenia e konsumatorit dhe prodhuesit prishet, zvogelohet, ulet. *Mirëqenia e konsumatorit jepet nga teprica konsumatore e cila varet nga diferenca midis çmimit maksimal dhe çmimit me taksë. Ajo kufizohet nga lart nga vija e kërkesës dhe nga poshtë nga vija e çmimit ekuilibër. *Mirëqenia e prodhuesit jepet nga teprica e prodhuesit, të cilat me vendosjen e taksës zvogëlohen. Ajo kufizohet nga lart nga vija e çmimit ekuilibër dhe nga poshtë nga vija e ofertës. Me vendosjen e një takse çmimi që paguan konsumatori do të rritet, sepse do të paguajë taksën dhe çmimi që thith prodhuesi nga shitjet do të zvogëlohet. Shteti duhet të ndërhyjë në lidhje taksat për dy qëllime: a) Mirëpërdorimin e taksave b) Zvogelimin e punës për thithjen e taksave nëpërmjet informatizimit të taksave. Pasoja kryesore: “ me vendosjen e taksës prishet ekuilibri i tregut ” Me vendosjen e taksës (T) pakësohet sasia (vlera e përdorur në treg) QE – QDT .
19
Mikroekonomi
Trekëndëshi AEC (∆ AEC) është teprica e konsumatorit pas taksës. ∆ ECB është teprica e prodhuesit pas taksës.
Përkufizim 1 Teprica e konsumatorit që përfaqëson mirëqënien e konsumatorit kufizohet nga lart nga vija e kërkesës (D) dhe nga vija e çmimit të ekuilibrit.
Përkufizim 2 Teprica e prodhuesit kufizohet nga lart nga vija e çmimit të ekuilibrit dhe nga poshtë nga vija e ofertës (S).
Dallojmë dy raste të vendosjes së taksës: 1. Mbi konsumatorin 2. Mbi prodhuesin .
-Taksa mbi konsumatorin Nëse taksa vendoset mbi konsumatorin kurba e kërkesës do të zhvendoset majtas nga D në D’ dhe sasia e ekuilibrit nga QE në QD me taksë. Pikat M dhe N janë sasi e kërkuar dhe sasi e ofruar dhe kanë çmimet përkatëse si në grafik. QE – QDT = sasia reale me të cilën do të paguhet taksa.
20
Mikroekonomi *pasojë ekstra: me vendosjen e taksës pakësohet sasia (vlera e përdorur në treg) që jepet nëpërmjet QE – QDT . Me vendosjen e taksës teprica konsumatore zvogëlohet → ∆ ALM . Edhe teprica prodhuese zvogëlohet → ∆ NGB . Taksa totale për konsumatorin është katrori □MLCF . Taksa totale për prodhuesin është katrori □CGNF . Taksa për njësi : taksa për njësi për konsumatorin → ME ;taksa për njësi për prodhuesin → NE Taksa totale → □GLMN = □CLMF + □GCFN = QDT • T(MN). Kjo është taksa totale që e thith shteti dhe e fut në diagramën e rrjedhës ciklike. Ajo përdoret për nevojat e publikut. Shihet nga grafiku që PDT < PE (PDT është më e vogël se PE). ∆ MEN është humbje e vdekur që nuk futet në diagramën e rrjedhës ciklike por janë pagesa që bëhen për të mbajtur sistemin tatimor. Për ta pakësuar ∆ MEN përdoren politika qeveritare që çojnë në modernizimin e sistemit tatimor. Sa më të vogla të jenë shpenzimet aq më e vogël është humbja neto.
-Taksa mbi prodhuesin Nëse taksa vendoset mbi prodhuesin kurba e ofertës do të zhvendoset nga brenda duke u zvogëluar sasia nga QE në QST. Pasojat e vendosjes së taksës 1. Sasia e hedhur në treg zvogëlohet QE - QST , sepse taksa paguhet me para. 2. Çmimi që paguan konsumatori pas vendosjes së taksës mbi prodhuesin është PDT > PE . 3. PST < PE që do të thotë që taksa që paguan prodhuesi e bën atë të thithë më pak para nga shitja e mallit. 4. Mirëqenia e konsumatorit dhe prodhuesit (teprica e konsumatorit dhe prodhuesit) zvogëlohet me vendosjen e taksës. Para Pas Teprica e konsumatorit
∆ ACE
∆ ALM
Teprica e prodhuesit
∆ ECB
∆ NGB
5. Taksa totale për konsumatorin = □MLCF = QST • Tnjësi/kons = QST • MF Taksa totale për prodhuesin = □GCFN = QST • FN
□LMNG do ti kalojë shtetit për tu futur në diagramën e rrjedhës ciklike. 6. ∆ MNE është humbje neto që vjen nga mbledhja e taksave. 7. Me vendosjen e taksës kalohet në një situatë të re ekuilibri , atje ku vija e re e ofertës pritet me kërkesën. Pika N → ekuilibër.
21
Mikroekonomi 8. Zvogëlimi i humbjes neto bëhet edhe nëpërmjet kualifikimit të
punonjësve. Sa më i zhvilluar të jetë vendi aq me e vogël do jetë humbja neto (∆ MNE). Konkluzion Taksat nuk e prishin mirëqenien e konsumatorit dhe prodhuesit por duke u futur taksa totale në rrjedhën e diagramës ciklike, kemi mundësi për më shumë mallra publike. Të njëjtat pasoja do të ketë taksa n.q.s. do vendoset direkt në prodhim, por do të kemi një zhvendosje të menjëhershme të ekuilibrit.
Subvencionet Subvencionet mund ti quajmë si taksa pozitive, kanë ndikim të kundërt nga taksa. N.q.s. taksat e ulin sasinë e ekuilibrit pra QE > QET , tek subvencionet ndodh e kundërta, ato e rrisin sasinë ekuilibër QE < QES . Nëse e paraqesim grafikisht do të kemi :
Tema : Teoria e konsumatorit Instrumentat e Teorisë së Konsumatorit janë : 1. Drejtëza e Buxhetit (e cila ka : përkufizimin, ekuacionin, pjerrësinë dhe ndërtimin) 2. Kurba e Indiferencës (përkufizimi, ekuacioni sipas tipave të mallit, pjerrësia) 3. Parimi i Racionalitetit në teorinë e konsumatorit 4. Zgjedhja e shportës më të mirë e konsumatorit “ E(x1*;x2*) ” 5. Pak njohuri matematike Qëllimi i teorisë së konsumatorit është orientimi shkencor i tregjeve ose planifikimi shkencor i produktit në treg. 22
Mikroekonomi Teoria e konsumatorit studion marrëdhëniet e konsumatorit me çmimet (tregun). Këto marrëdhënie konkretizohen duke përdorur shportën A(x1 ;x2) që përfaqëson produktet e gatshme për konsum përfundimtar. Ne studiojmë teorinë e konsumatorit racional që merr vendime duke bashkëvepruar me të tjerët duke pasur parasysh parimet bazë. Konsumatori ka dy anë : buxhetin dhe preferencat. Të ardhurat jepen nëpërmjet drejtëzës së buxhetit.
Përkufizim Drejtëza e Buxhetit që përfaqëson të ardhurat ose shpenzimet e konsumatorit formohet grafikisht nga të gjitha kombinimet e shportës A(x1 ;x2) që janë produkte të gatshme për konsumim përfundimtar, me çmimet n.q.s. përdorim të njëjtin nivel të ardhurash. Drejtëza e Buxhetit realisht formohet nga shuma e shpenzimeve :
P1x1 + P2x2 = I Ushtrim 1: P1 = 2 P2 = 5 I = 40
2x1 + 5x2 = 40 Ndërtojmë drejtëzën e buxhetit duke gjetur pikat e kstreme :
x
x
1
2
0
2 0
8
Marrim ekuacionin e drejtëzës së buxhetit P2x2 = I – P1x1 X2 = IP2-P1P2x1 ; P1P2 ose - P2P1 → pjerrësia e drejtëzës së buxhetit.
0
23
Mikroekonomi Ushtrim 2: P1 = 2 P2 = 4 24 I = 24
2x1 + 4x2 =
pj = -P2P1= -42=
A
X
X
1
2
0
6
-21=-2
B
1 2
0
Ndërtojmë grafikun si më poshtë:
Përkufizim: Drejtëza e buxhetit është njëkohësisht dhe kurba e kërkesës.
Kurba e Indiferencës Përkufizim: Kurba e indiferencës përfaqëson preferencat (dëshirat) e konsumatorit. Kurba e indiferencës formohet grafikisht nga kombinimet e shportës A(x1 ;x2) që japin të njëjtin nivel kënaqësie. Ekuacioni (funksioni) i kurbës së indiferencës jepet në formën: U(x1 ;x2) U(x1 ;x2) U(x1 ;x2) U(x1 ;x2) U(x1 ;x2)
= = = = =
varet nga tipi i mallit : x1∙x2 → për mallra normale min(x1 ;x2) → për mallra plotësues x1+x2 → për mallra zëvëndësues A x1αx2β → për mallra Cobb Douglas
24
Mikroekonomi Ku α është koefiçenti i elasticitetit për mallin x1 që tregon sa ndryshon dobia nëse ndryshon x1 në përqindje.
U = utility = dobi Dobia është kënaqësia që marrim nga konsumi i shportës A(x1 ;x2). Dobia mund të rradhitet dhe kjo të çon te preferencat. Dobia dhe sasia e përdorur ecin sipas grafikut të paraqitur në të djathtë. Dobia totale është më e kuptueshme n.q.s. fusim konceptin e dobisë marxhinale. Dobia marxhinale (MU) mat shtesën në dobinë totale n.q.s. konsumi rritet me njësi të njëpasnjëshme. MU=∆TU∆Q=∆y∆x=pjerrësi=y'
Max Aꞌ të MU bëhet negative që do të thotë se vepron ligji i të ardhurave rënëse. Konkluzion: Max i dobisë totale (TU) shoqërohet me min e dobisë marxhinale (MU) dhe mbasi MU = 0 vepron ligji i të ardhurave rënëse (↓MR↓). Max i pjerrësisë së TU shoqërohet me min e MU. Dobia Totale përfaqëson kënaqësinë e marrë nga e gjithë sasia e konsumuar. Dobia Marxhinale përfaqëson kënaqësinë e marrë nga çdo njësi shtesë e konsumuar.
Analizojmë dobinë për mallrat normalë Dobia që jepet nga kurbat e indiferencës grafikisht paraqitet si më poshtë: Siç e shohim grafiku është i lugët. Pjerrësia është raporti me të cilin konsumatori i këmben mallrat. 25
Mikroekonomi Për të bërë zgjedhjen efiçente duhet që raporti me të cilin këmben tregu mallrat te jetë i barabartë me raportin me të cilin konsumatori këmben mallrat. Grafikisht duhet qe drejtëza e buxhetit të takohet tangencialisht me kurbën e indiferencës. Pjerrësia : pj.=-MU2MU1
(raporti i këmbimit sipas konsumatorit)
Parimi i Racionalitetit Nga trajtimi i drejtëzës së buxhetit dhe kurbës së indiferencës nxorëm që: Llogjikisht duhet që raporti i këmbimit sipas konsumatorit duhet të jetë i
barabartë me raportin e këmbimit sipas tregut. Sipas konsumatorit → -MU2MU1 ; Sipas tregut → -P2P1 -MU2MU1= -P2P1
(1)
-MU2-P2= MU1P1 (2) -MU2-P2 → dobia marxhinale e lekut (e njësisë së fundit të lekut)
Dobia marxhinale e njësisë së fundit të
lekut për mallin e dytë duhet të jetë e barabartë me dobinë marxhinale e njësisë së fundit të lekut për mallin e parë. Grafikisht situata (1) dhe (2) paraqitet në këtë mënyrë: Drejtëza e buxhetit takohet tangencialisht me kurbën e indiferencës. Duke realizuar kushtet (1) dhe (2) do arrijmë shportën më të mirë.
Përkufizim (Parimi i Racionalitetit):
Përmblidhet në shprehjen: Përfitimi shtesë nga një veprim shtesë duhet të jetë i barabartë me shpenzimin shtesë. Ne teorinë e konsumatorit parimi i racionalitetit do të marrë formën: E ardhura marxhinale = Kosto marxhinale MR = MC Ky është kushti i zgjedhjes më të mirë. 26
Mikroekonomi Konsumatori mund të blejë 1,2 ose më shumë mallra. Shikojmë se çfarë forme merr parimi i racionalitetit në secilin rast. 1 Mall 2 Mallra ku P1=P2 2 Mallra ku P1≠P2
MU = P(çmimi) MU1=MU2=P MU1P1=MU2P2
Grafikisht 1 mund të paraqitet duke bërë transformimin 2. MU1P1=MU2P2
(1)
MU2MU1= P2P1
(2)
Arritëm në të njëjtin konkluzion duke bërë arsyetimin llogjik më parë dhe duke përdorur parimin e racionalitetit. Cilën shportë do blejmë më të ardhurat që kemi në dispozicion. Pika E është pikë ekuilibri, pikë efiçente.
Ushtrim :
Njësitë e konsumu ara (Q)
MUx1
1
10
10
24
12
2
8
8
20
10
3
7
7
18
9
4
6
6
16
8
5
5
5
12
6
6
4
4
6
3
7
3
3
4
2
MU1P1
MUx2
a) Çfarë studion teoria e
MU2P2
konsumatorit. b) Gjeni shportën më të
mirë me anë të parimit të racionalitetit. Konkretizojeni duke e zgjidhur në mënyrë analitike dhe grafike duke u bazuar në të dhënat e mëposhtme. P1 = 1 P2 = 2 x1 + 2x2 = 10 I = 10
Zgjidhje : Hapi i 1 Duke u bazuar te Parimi i Racionalitetit në mënyrë analitike dhe grafike gjej shportën më të mirë MU1P1=MU2P2 ; Së pari duhet të plotësojmë tabelën. Nga tabela shohim që dalin 4 zgjedhje, pra MU1P1=MU2P2 = 10 ; 8 ; 6 dhe 3. Njëra nga këto duhet të jetë zgjedhja më e mirë ku zbatohet rregulli ku takohen tangencialisht MU2MU1= P2P1 (1). Shohim për secilin rast nëse shporta e zgjedhur e vërteton drejtëzën e buxhetit: për rastin kur zgjedhja është 10 → x1 = 1 dhe x2 = 2 -rë
27
Mikroekonomi x1 + 2x2 = 10 => 1•1 + 2•2 ≠ 10 shohim rastin e dytë kur zgjedhja është 8 → x1=2 dhe x2=4 atëherë do të kemi 1•2 + 2•4 = 10 , nga kjo shohim që zgjedhja më e mirë është në rastin e dytë kur MU1P1=MU2P2=8. Kjo do të thotë gjithashtu që nuk kemi nevojë që të analizojmë më raste të tjera sepse zgjedhja më e mirë është gjetur. Hapi i 2-të Ndërtojmë drejtëzën e buxhetit dhe gjejmë pjerrësinë e saj.
x1 + 2x2 = 10
A
B
X
X
1
2
0
1 0
5
0
Hapi 3-të Ndërtojmë kurbën e indiferencës duke supozuar që mallrat janë normal : U(x1 ;x2) = x1∙x2= 8 x2=8x1 Kushti që e vërteton që është shporta më e mirë është që pjerrësia e drejtëzës së buxhetit duhet të jëtë e barabartë pjerrësinë e indiferencës, pra pika E. X X U(x1 ;x2) = x1∙x2 → pj.=-42=-2 1 2 2
4
4
2
Tema : Teoria e Prodhuesit
Çështjet :
a) Prodhimi b) Kostot e prodhimit c) Prodhimi (çështjet) – Prodhimi si proçes ekonomik – Prodhimi në afatin e shkurtër, të gjatë dhe të mesëm. – Prodhimi total në afatin e shkurtër (TPL) – Prodhimi Marxhinal (MPL) – Prodhimi Mesatar (APL) 28
Mikroekonomi –
Lidhjet : prodhim total, marxhinal dhe mesatar
Përkufizim 1
Prodhimi është një proçes i bashkimit të inputeve (burimeve) të caktuara sipas një teknologjie të caktuar në kohë e vend të caktuar për prodhimin e sasive të caktuara. Prodhimi përcaktohet nga afati kohor dhe kemi : – Prodhim në afatin e gjatë – Prodhim në afatin e shkurtër – Prodhim në afatin shumë të gjatë Në afatin e gjatë ndryshojnë të dy tipet e inputeve → B(K,L) , ndryshon K dhe L. Në afatin e shkurtër ndryshon ndryshon vetëm njëri input (inputi variabël) , B(K,L) K nuk ndryshon , vetëm L ndryshon. Në afatin shumë të gjatë ndryshon teknologjia e kohës. Prodhimi në afatin e shkurtër mund të kuptohet jo vetëm duke mbajtur evidenca mbi ecurinë e prodhimit por duke analizuar edhe prodhimin mesatar dhe marxhinal. Prodhimi Marxhinal → MPL=∆TPL∆L=∆y∆x=pjerrësi e TPL=y’ Prodhimi Mesatar → APL=TPLL Përkufizim 2 Prodhimi Marxhinal është shtesa në Prodhimin Total si rezultat i ndryshimit të inputit variabël me njësi të njëpasnjëshme si çdo marxhinale tjetër. Marxhina = ∆funksionit∆përcaktorit = MPL Përkufizim 3 Prodhimi mesatar përfaqëson ose jep prodhimin për çdo punëtorë. * Shembull: Për të parë ecurinë e prodhimit (TPL, MPL, APL) le të marrim një firmë që i ka të dhënat sipas tabelës së mëposhtme: Tok a
L
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Pun a
K
1
1
1
1
1
1
1
1
1
TPL
0
0
2
5
9
12
14
15
15
14
MPL
-
-
2
3
4
3
2
1
0
-1
APL
0
0
2
5/2
3
3
14/5
15/6
15/7
14/8
MPL=∆TPL∆L=2-01-0=2
Shembull për të kuptuar prodhimin marxhinal : Nëse numri i punëtorëve arrin 3 prodhimi marxhinal është 4 që do të thotë që për punëtorin e 3-të shtesa në prodhim total është 4 njësi.
29
Mikroekonomi Interpretojmë tabelën : Vëmë re në tabelë që max i MPL është e barabartë me 4 për 3 punëtorë. MPL = 0 → Për 7 punëtorë dhe kur arrin max TPL = 15. Për punëtorin e 8të MPL = (-1) (negative) APL = MPL → Për 4 punëtorë. APL për punëtorin e 4 arrin max. Max APL = MPL =3 për 4 punëtorë. Për ta bërë më të qartë situatën nga këto të dhëna i paraqesim grafikisht TPL, MPL, APL. Pas punëtorit të 7 nuk duhet të vërë më punëtorë në punë sepse vepron ligji i të ardhurave rënëse. Analizojmë grafikët për të parë lidhjen ndërmjet TPL, MPL, APL. Nga grafiku shohim më qartë marëdhëniet e grafikut total, masatar dhe marxhinal. 1. Max TPL shoqërohet me Min MPL dhe pjerrësia është TPL = 0 sepse MPL = pj. e TPL . Pas këtij momenti fillon të veprojë ligji i të ardhurave Marxhinale rënëse. Të Ardhurat Marxhinale i shënojmë me MR . MR = MPL ∙ PTPL = -MPL ∙ PTPL = -MR është vlerë negative . Punëtori i 8-të nuk prodhon vlerë shtesë por përkundrazi ai paguhet nga produkti i punëtorëve të mëparshëm. 2. Max i pjerrësisë së TPL shoqërohet me max e MPL = 4 njësi sepse MPL është pjerrësi. 3. Max APL barazohet me MPL atje ku ato grafikisht ndërpriten.
Përmbledhje 1. Max TPL ⟹ Min MPL = 0 ;
Pj. TPL = 0 2. Max Pj. TPL ⟹ Max MPL 3. Max APL = MPL (atje ku ndërpriten) Për të bërë analiza të prodhimit e për të marrë vendime duhet të dimë jo vetëm se si ecën prodhimi total (rritet, arrin në max, pastaj bie) por duhet të analizojmë edhe prodhimin mesatar e marxhinal me qëllim që të 30
Mikroekonomi shikojmë se cila sasi inputi (L) jep shtesën më të mirë të prodhimit në mënyrë që të marrim vendime të qëndrueshme lidhur me prodhimin. Për ti dhënë përgjigje pyetjes që bëmë , grafiku duhet të ndahet në disa nivele, si më poshtë: Niveli I : 0 → Max MPL Niveli II : Max MPL → Max TPL Niveli III : Min MPL → dhe në vazhdim. Ne mund të themi me një shikim të parë që do të zgjedhim Nivelin II . Për ta arsyetuar më thellë duhet të fusim eshe faktorë të tjerë në analizë. Nënvizojmë që në analizat tona jemi nën ndikimin e shkallës marxhinaliste.
Ushtrim 1 Rastet
Toka
Plehu kimik/ha
TPL
MPL
APL
MR
A
1
1000
0
-
0
-
B
1
1250
1
250
1250
500
C
1
1550
2
300
775
600
D
1
1900
3
350
633,3
700
E
1
2000
4
100
500
200
F
1
2450
5
450
490
900
G
1
2600
6
150
400
300
H
1
2650
7
50
378
100
PTPL = 2$ Plehu kimik = 350 $/kv MPL=∆TPL∆L=pj.TPL
APL=TPLL
N.q.s. në 1 ha/tokë mund të hedhim deri në 3 kv pleh kimik, e ardhura marxhinale është 700, ne duhet të mbajmë nivelin e çmimeve 1900, të mos e kalojmë këtë nivel se toka dëmtohet. Arrijmë në përfundimin se duhen kombinuar proçeset teknologjike me vendimet ekonomike që të arrijmë fitime maksimale. Shtrohet pyetja “si llogaritet fitimi ?”. Fitimi do të llogaritet si diferencë: ∏T = Të Ardhura Totale – Kosto Totale = TR – TC TR = Q · P
;
TC = ATC · Q ; 31
Mikroekonomi ∏T = Q · P – ATC · Q = Q (P - ATC) ∏njësi = P – ATC
Kostot e Prodhimit Kosto e prodhimit analizon kostot nga pikëpamja ekonomike. Duke qenë se Burimet i ndajmë në dy grupe B( K ; L ), në përputhje me këtë ndarje analizojmë dy tipe shpenzimesh : K → kosto fikse ; L → kosto variable Kosto fikse + Kosto variable = Kosto Totale = Kosto Kontable TFC + TVC = TC Kosto Kontable përfshin të gjitha shpenzimet e faturuara (shumën e faturave). Por kosto totale është e ndryshme nga kosto oportune. Kosto oportune përbëhet nga dy pjesë , nga kosto eksplicite , e shprehur(faturat) siç është kosto e kontabilitetit dhe nga kosto implicite , kosto e nënkuptuar, janë ato kosto që përftohen nga përdorimi manaxherial i burimeve. Kosto oportune është e barabartë me koston ekonomike. Kosto Oportune = Kosto eksplicite + Kosto implicite
➢
Analizë e kostove fikse dhe variable.
Kostot fikse në natyrë janë toka, kapitali (në para dhe natyrë (ndërtesa, makineri, pajisje)) Në linjën e kostove fikse dallojmë: Kostot fikse mesatare AFC → na tregon se sa njësi nga inputi fiks i takon çdo njësie prodhimi. AFC=TFCQ Kostot variable TVC → përfshin të gjitha shpenzimet e tjera (krahu i punës, shpenzime për lëndë të para, transporti etj), veç kostove fikse. Kostot variable mesatare AVC=TVCQ (sa kohë pune duhet, sa lëndë e parë duhet të përdoret ,etj) Kostot fikse TFC → janë të njëjta për çdo njësi prodhimi edhe kur s`ka prodhim. Kosto totale mesatare ATC=TCQ Kostot marxhinale MC=∆TC∆Q=∆y∆x=pj.TC=y' (MC është shtesa e TC për çdo shtesë të prodhimit nëse shtojmë prodhimin me njësi të njëpasnjëshme)
Ushtrim: Përcaktoni kostot e firmës në afatin e shkurtër. Q
TFC
TVC
TC
MC
AFC
AVC
ATC
0
60
0
60
-
-
0
1
60
40
100
40
60
40
100
2
60
68
128
28
30
34
64 32
Mikroekonomi 3
60
88
148
20
20
29
49
4
60
102
162
14
15
25,5
40,5
5
60
112
172
10
12
22,4
34,4
6
60
130
190
18
10
21,6
31,6
7
60
150
210
20
8,5
21,4
29,9
Karakt eristika
Nga tabela ndërtohet grafiku :
Lidhja e prodhimit me kostot Kujtojmë dhe një herë që kostot për njësi kanë formën e paraqitur në grafikun djathtas : ➢ Nga pikëpamja llogjike lidhja e
kostove me prodhimin duhet të jetë inverse. Flitet për marrëdhëniet e kostove për njësi me prodhimin. Prodhimi Total rritet dhe Kosto Totale rritet (TPL ↑ TC ↑), (TPL ↑ AVC↓ MC↓ ATC↓).
33
Mikroekonomi ➢ Fillimisht e shikojmë në mënyrë analitike lidhjen e kostove për njësi
me prodhimin. MC=∆TC∆Q=∆(TFC+TVC)∆TPL=∆TVC∆TPL=∆L·PL∆TPL=∆L∆L·PL∆TPL∆L=PL∆TPL∆L =PLMPL
Pra MC=PLMPL . Shohim nga rezultati që marrëdhëniet e MC me MPL janë inverse (të kundërta). Pra max MPL shoqërohet me min MC ose max MC shoqërohet me min MPL. max MPL ⇄ min MC max MC ⇄ min MPL
Ne mund të themi që në grafik lidhja do të jetë max MPL ⇄ min MC.
Po në mënyrë grafike shikojmë lidhjen e APL me AVC. AVC=TVCQ=PL·LTPL=PL·LLTPLL=PLAPL
max APL ⇄ min AVC
Lidhja: 1. TPL → MPL, APL { max TPL ⇄ min MPL ; max MPL ⇄ max pj.TPL ; max APL ⇄ pikëpreje MPL me APL } Do të kërkojmë max e prodhimit në nivelin e II ⇒ Q*max = ∏max 2. 1 + AVC, MC { max MPL ⇄ min MC ; max APL ⇄ min AVC }
=∏
max
Q*max
= ??? 34
Mikroekonomi
Llogarisim fitimin: ∏ = TR – TC = Q · PTPL – ATC · Q = Q (PTPL - ATC) = Q (PTPL – (AFC - AVC)) ∏njësi = P - AFC – AVC = P – AVC ∏max do të përcaktohet sipas strukturave të tregut.
Për të gjetur nivelin Qmax që jep ∏max duhet ti referohemi edhe duke patur parasysh Parimin e Racionalitetit (MR ≥ MC). Nga pikëpamja grafike Parimi i Racionalitetit do të ketë këtë grafik :
35
Mikroekonomi AB është drejtëza e buxhetit të prodhuesit që quhet izokosto, e cila e ka ekuacionin B( K ; L ) apo B( PK ; PL ) PK · K + PL · L = TCo pj.izokosto = -PKPL
Pj.izokosto jep raportin e këmbimit në treg të inputeve. Ajo duhet të jetë më shumë kapital dhe më pak punë, pra duhet të jetë në favor të kapitalit. P.sh.
PK = 10 PL = 1 10K + 1L = TCo
Kurba e indiferencës së prodhimit quhet izokuant (sasi të barabarta). Në të gjitha pikat C,D,E,F,G prodhohet e njëjta sasi prodhimi por me sasi të ndryshme inputesh dhe teknologji të ndryshme. ➢ Izokuanti shpreh nivelin e prodhimit që zgjedh prodhuesi për sasi të
ndryshme inputesh. Se cila do të jetë më e mira ajo caktohet nga pika E nga Parimi i Racionalitetit (MR ≥ MC). Përfitimi shtesë duhet të jetë pak më i madh se shpenzimi.
Ekuacioni i Izokuantit: Q( K ; L ) = varet nga tipi i inputeve Q( K ; L ) = K · L inpute normal Q( K ; L ) = min ( K ; L ) inpute plotësues Q( K ; L ) = K + L inpute zëvëndësues Q( K ; L ) = = AK α+BK β inpute Cobb Douglas
Strukturat e Tregut 36
Mikroekonomi Çështjet :
Konkurenca perfekte a) Tiparet b) Kërkesë/Oferta në kushtet e konkurencës perfekte c) Llogaritja e fitimit në afatin e shkurtër d) Interpretimi grafik Konkurenca perfekte është një strukturë bazë e tregut. Dallojmë këto tipare : 1. Ka shumë shitësa, shumë prodhues në një degë ekonomike 2. Firmat prodhojnë produkte homogjene me të njëjtat standarte 3. Firmat janë çmim marrëse nga tregu (price taker), mbasi firmat prodhojnë sasi produktesh që nuk mund të influencojnë te çmimi 4. Konkurenca qëndron te kostoja (tek elementët e kostos) 5. Vija e kërkesës është një vijë e drejtë lineare plotësisht elastike, mbasi produktet në treg shiten me të njëjtin çmim. (elasticiteti = 1) 6. Llogaritja e fitimit si në çdo strukturë tjetër të tregut jepet :
∏ = TR – TC = P · Q – ATC · Q = Q (P - ATC) ∏total = Q(P – ATC) Në konkurencën perfekte do të dallojmë 3 raste të llogaritjes së fitimit : a) N.q.s. çmimi është = me ATC , pra P = ATC ⇒ ∏=0 b) P > ATC ⇒ ∏ > 0 (fitim ekonomik) c) P < ATC ⇒ -∏ (humbje) 1. Një tipar tjetër i
konkurencës perfekte është që : MR = AR = P . Në pikën E → MR = MC ,është kushti për të zgjedhur nivelin më të mirë të prodhimit (Parimi Racionalitetit). Nëse do të prodhohet me çmim më të ulët, pra poshtë pikës së ekuilibrit do të kemi fitim. Nëse është sipër kësaj pike, do të kemi humbje. Kushti MR = MC është vetëm kushti për të zgjedhur nivelin më të mirë të fitimit. Por për të gjykuar për fitimin duhet të kemi parasysh dhe ATC dhe AVC. Nëse marrim në konsideratë ATC janë tre rastet e mësipërme. ➢ Kur P = ATC
⇒ ∏=0
, Në teorinë ekonomike kjo pikë quhet pikë kthese ose infleksioni (break even point).
37
Mikroekonomi
P = MR = AR
MR = MC (Q*) në të tre grafikët TC = Q ATC = OGLK TR = OMEK ∏ = GMEL
Vija e ofertës do të jetë pjesa e sipërme e MC, mbi pikëprerjen MR = MC.
MR=∆TR∆Q=MPL PTPL AR=TRQ
Nga pikëpamja grafike MR = pj.TR AR → të ardhurat mesatare.
Mardhëniet e TR me TC ∏ → grafikisht 38
Mikroekonomi • •
Mbyllja e firmës Analiza e firmës në afatin e gjatë
Ushtrim 1: ∏ to ta
Q
P
TR
TC
0
8
0
800
-800
100
8
800
200 0
-200
200
8
160 0
230 0
-700
300
8
240 0
240 0
0
400
8
320 0
252 4
-676
500
8
400 0
277 5
122 5
600
8
480 0
320 0
160 0
650
8
520 0
351 0
169 0
700
8
560 0
400 0
160 0
800
8
640 0
640 0
0
Jepet tabela. Llogarit fitimin, humbjen etj.
l
-∏ ∏=0 +∏ max∏ ∏=0 TR=P∙Q Πtot=TR-TC
Për Q (0 - 20) firma ka -∏, është me humbje. Për Q = 300 , ∏ = 0 Për Q (400 - 700) firma ka +∏, është me fitim. Për Q = 800 , ∏ = 0 Për Q = 650 , kemi max ∏
39
Mikroekonomi
Shembull : Pikat e ekuilib .
Q
P
ATC 15.0 0
∏njësi
∏total
4.00
2.40 0
D4
A
600
19
D3
B
500
14
14.0 0
0
0
D2
C
400
10
15.0 0
5.00
2.00 0
D1
F
300
7
16.3 3
9.33
2.80 0
Kemi të bëjmë me 4 vija kërkese. Do të gjykojmë vendimet që merr firma duke ju referuar AVC sepse kosto fikse (AFC) nuk ndryshojnë kurse ato variable (AVC) po.
P = MR sepse jemi në kushtet e konkurencës perfekte. Nga tabela shohim që kemi 4 nivele çmimi dhe i referohemi konkurencës perfekte. Vija e çmimit dhe vija e
40
Mikroekonomi kërkesës për secilin çmim është e njëjtë sepse kërkesa është marrëdhënie çmim – sasi.
41
