meslek_resim1

T.C.  MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI 

MEGEP  (MESLEKΠEĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN  GÜÇLENDİRİLMESİ PROJ ESİ) 

MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJ İSİ 

MESLEK RESİM 1 

ANKARA,2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; ·  Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile  onaylanan,  Mesleki  ve  Teknik  Eğitim  Okul  ve  Kurumlarında  kademeli  olarak  yaygınlaştırılan  42  alan  ve  192  dala  ait  çerçeve  öğretim  programlarında  amaçlanan  mesleki  yeterlikleri  kazandırmaya  yönelik  geliştirilmiş  öğretim  materyalleridir (Ders Notlarıdır). ·  Modüller,  bireylere  mesleki  yeterlik  kazandırmak  ve  bireysel  öğrenmeye  rehberlik  etmek amacıyla öğrenme  materyali  olarak hazırlanmış, denenmek  ve  geliştirilmek  üzere  Mesleki  ve  Teknik  Eğitim  Okul  ve  Kurumlarında  uygulanmaya başlanmıştır. ·  Modüller  teknolojik  gelişmelere  paralel  olarak,  amaçlanan  yeterliği  kazandırmak  koşulu  ile  eğitim  öğretim  sırasında  geliştirilebilir  ve  yapılması  önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. ·  Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik  kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. ·  Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. ·  Modüller  hiçbir  şekilde  ticari  amaçla  kullanılamaz  ve  ücret  karşılığında  satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR..............................................................................................................İİİ  GİRİŞ ..................................................................................................................................1  ÖĞRENME FAALİYETİ ­1 ................................................................................................2  1.BİRLEŞTİRME ELEMANLARI ......................................................................................2  1.1. Standardizasyon ........................................................................................................2  1.1.1 Standardizasyonun Önemi ...................................................................................2  1.1.2. TS 88 Kuralları...................................................................................................3  1.1.3. Çeşitli Standart Makine Elemanları.....................................................................4  1.2. Birleştirme Elemanları...............................................................................................5  1.2.1.Birleştirmelerin Tanımı, Önemi ve Çeşitleri.........................................................5  1.2.2. Sökülebilen Birleştirme Elemanları.....................................................................7  1.2.3. Sökülemeyen Sabit Birleştirmeler .....................................................................33  1.3. Kaynaklı Birleştirmelerin Resimde Gösterilmesi ve Sembolleri ...............................39  1.3.1.Kaynak Tanımı ve Kaynakların Sınıflandırılması...............................................39  1.3.2.Kaynaklı Birleştirme Çeşitleri............................................................................39  1.3.3.Kaynak Dikişleri ve Semboller ..........................................................................41  1.3.4.Teknik Resimlerde Kaynak Sembollerinin Kullanılması ....................................44  1.4.Kaynaklı Yapım Resimleri .......................................................................................47  UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................50  ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................64  ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..............................................................................................69  2. HAREKET İLETEN ELEMANLAR..............................................................................69  2.1. Dişli Çarklar............................................................................................................69  2.1.1. Düz Dişli Çarklar..............................................................................................71  2.1.2.Helis Dişli Çarklar.............................................................................................71  2.1.3. Konik Dişli Çarklar ..........................................................................................72  2.1.4. Sonsuz Vida ve Karşılık Dişlisi.........................................................................72  2.1.5. Zincir Dişli Çarklar...........................................................................................72  2.1.6. Kramayer Dişliler .............................................................................................72  2.1.7. Dişler ve Ortak Dişli Çark Terimleri .................................................................73  2.1.8. Diş Profilleri ve Çizimleri.................................................................................74  2.1.9. Dişli Çark Resimlerinin Çizilmesi.....................................................................83  2.1.10 Dişli Çark Yapım Resimleri.............................................................................85  2.2. Yaylar .....................................................................................................................88  2.2.1.Yayların Tanımı ve Çeşitleri..............................................................................88  2.2.2. Basma Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi ......................88  2.2.3. Çekme Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi......................90  2.2.4. Burulma Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi ...................92  2.3. Kamlar ....................................................................................................................93  2.3.1. Tanımı ve Çeşitleri ...........................................................................................93  2.3.2. İtici Tanımı ve Çeşitleri ....................................................................................95  2.3.3. Düzgün Hareket Sağlayan Kam Çizimi .............................................................95  2.3.4. İticiye Harmonik Hareket Sağlayan Kam Çizimi...............................................97  2.3.5 Düzgün Değişen Hareketli Kamın Çizilmesi ......................................................98  2.3.6. Pergel Yardımıyla Kam Çizimi .........................................................................99  i 

2.3.7. Kam Yapım Resmi ......................................................................................... 101  2.4.Kasnaklar ............................................................................................................... 102  2.4.1.Tanımı ve Çeşitleri .......................................................................................... 102  2.4.2.Kasnak Çeşitleri .............................................................................................. 103  2.4.3. Kasnak Yapım Resimleri ................................................................................ 107  2.5.Yataklar ................................................................................................................. 109  2.5.1. Tanımı ve Önemi  ve Çeşitleri ........................................................................ 109  2.5.2. Kayma Dirençli (Kaymalı) Yataklar................................................................ 110  2.5.3.Yuvarlama Dirençli Yataklar ........................................................................... 112  2.5.4.Yatak Çeşitleri................................................................................................. 114  2.5.5. Yatak Tipleri .................................................................................................. 117  UYGULAMA FAALİYETİ ......................................................................................... 123  MODÜL DEĞERLENDİRME......................................................................................... 142  CEVAP ANAHTARLAR ................................................................................................ 147  KAYNAKÇA .................................................................................................................. 148

ii 

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR  KOD  ALAN 

525MT0115  Motor lu Ar açlar  Teknolojisi 

DAL / MESLEK 

Otomotiv Elektr o Mekanikçiliği ­ Otomotiv Gövdeciliği 

MODÜLÜN ADI 

Meslek Resim 1 

MODÜLÜN  TANIMI 

TSE  standar tlar ı,  standar dizasyon,  bir leştir me    ve  har eket    ileten    eleman    r esimler i  konular ı  içer en  öğr enim  mater yalidir . 

SÜRE  ÖN KOŞUL  YETERLİLİK 

40 / 32  Teknik Resim 3 Modülünü başarmış olmak  Genel Amaç: 

MODÜLÜN  AMACI 

Bu  modüldeki  eğitim  ve  öğretim  faaliyetlerini  başarı  ile  tamamlayan  her  öğrenci  TSE  standartlarına  ve  teknik  resim  kurallarına  göre  birleştirme  ve  hareket  ileten  elemanların  resimlerini  çizebilecek,  sembollerini  gösterebilecek,  kataloglardan resimlerini okuyabilecektir  Amaçlar :  Ø  TSE  Standartlarına  ve  teknik  resim  kurallarına  göre  birleştirme elemanlarının resmini çizebileceksiniz.  Ø  TSE  standartlarına  ve  teknik  resim  kurallarına  göre  hareket ileten elemanların resmini çizebileceksiniz.. 

EĞİTİM ÖĞRETİM  Or tam: Teknik resim sınıfı  ORTAMLARI VE  Donanım: Teknik resim araç ve gereçleri, teknik resim sınıfı.  DONANIMLARI 

Öğrenci her modülün sonunda sınıf geçme yönetmeliğine  ÖLÇME VE  DEĞERLENDİRME  göre çeşitli ölçekler ile ölçüp sonuçları değerlendirecektir. 

iii 

GİRİŞ GİRİŞ  Sevgili Öğr enci,  Dünyada  ve  ülkemizde,  siyasal  ve  ekonomik  gelişmeler,  dinamik  bir  karakter  kazanarak sanayide ve her alanda inanılmaz mesafeler kat etmektedir. Bu gelişmeler dikkate  alındığında meslek resmindeki standartlaşmanın da kaçınılmaz olduğu görülmektedir.  Otomotiv  sektörü  ülkemizde  ve  dünyada  çok  önemli  bir  pazara  sahiptir.  Dışarıdaki  rekabeti  de düşünerek  mesleğinizde  iyi bir donanıma  sahip  olmanız  gerekmektedir. Teknik  resim ve meslek resim derslerinde öğreneceğiniz konular bir teknik eleman olarak her zaman  size gerekecek ve karşınıza çıkacaktır. Meslek Resim 1 modülün de bulunan bilgileri en iyi  bir şekilde  öğreniniz. Bu sayede  kendinize  olan  güveniniz artacak ve iyi bir teknik  eleman  olmanıza yardımcı olacaktır.  Bir  teknik  elemanın,  meslek  resimle  ilgili  kuralları  ve  esasları  öğrenmesi  ve  bilmesi  zorunludur.  Çünkü  sahip  olduğunuz  mesleği  tamamlayan  bir  konudur.  Meslek  resim  tüm  mesleklerde standart ve kuralları içeren ortak bir lisandır.  Sizler daha önce Teknik Resim modüllerini başararak teknik resmi okumayı, çizmeyi  ve kuralları öğrendiniz.  Bu  modülde  birleştirme  elemanları  ve  hareket  ileten  elemanlar  konularında  sizlere  bilgi ve beceri kazandırılması amaçlanmaktadır.  Bu  modülü  başarı  ile  tamamlayan  her  öğrenci,  TSE  standartlarına  ve  teknik  resim  kurallarına göre birleştirme elemanlarının, hareket ileten elemanların resimlerini çizebilecek,  imalat resimlerini ve katalogları okuyabilecek ve yorumlayabilecektir.  Dersi  başaracağınızı  umut  ediyor  ve  şimdiden  bütün  çalışmalarınızda  başarılar  diliyoruz. 

1 

ÖĞRENME FAALİYETİ ­1  ÖĞRENME FAALİYETİ ­1  AMAÇ  Bu modüldeki eğitim ve öğretim faaliyetlerini başarı ile tamamlayan her öğrenci; TSE  standartlarına  ve  teknik  resim  kurallarına  göre  birleştirme  elemanlarının  resimlerini  çizebilecek, sembollerini gösterebilecek, kataloglardan resimlerini okuyabilecektir 

ARAŞTIRMA TSE standartlarından ve teknik resim kurallarına göre çizilen birleştirme elemanlarının  resimlerini ve sembollerini gösteren katalogları inceleyiniz. İlgili TSE standartları araştırınız. 

1.BİRLEŞTİRME ELEMANLARI  1.1. Standar dizasyon  1.1.1 Standardizasyonun Önemi  Endüstri  üretiminde  teknik  ve  ekonomik  bakımından  bir  esasa  bağlamak,  kullanılan  aletlere  ve  makine  elemanlarına  uygun  biçim  ve  ölçüleri  vermek,  yapılan  seri  üretimde  uygunluk sağlamak amacıyla standartlaşmaya gidilmiştir. Örneğin çeşitli cıvatalar, somunlar,  pimler, kamalar, kasnaklar, kayışlar, rulmanlar, yataklar, vb gibi makine elemanları ölçü ve  biçim bakımından standartlaştırılmıştır. Dünyanın herhangi bir yöresinde standart bir parçayı  temin etmek mümkündür.  Standartların  kullanılması  maliyet  masraflarını,  işletme  masraflarını,  cins  ve  çeşit  sayısını  azaltır.  Ticari  alanda  mağaza  ve  depo  yönetim  işlerini  basitleştirir.  Gereç  ve  eşya  temininde  kolaylık  sağlar  ve  zaman  kazandırır.  Gerektiği  zaman  kolaylıkla  yedek  parça  temin edilebilir.  Standartlaşma  önce  devletlerin  kendi  bünyesinde  başlamış  (örneğin  1917  yılında  Almanya’da  DIN,  Amerika’da  ASA,  Japonya’da  JIS  gibi),  fakat  kullanılan  standartlar  yönünden  bazı  ayrıcalıklar  ve  uyuşmazlıklar  meydana  gelmiştir.  Bu  bakımdan  devletlerarasında  standartlarda  bir  birlik  temin  etmek  amacıyla,  Uluslararası  Standartlar  Organizasyonu  (ISO)  adı  altında  bir  teşkilat  kurulmuştur.  Bu  teşkilata  üye  olan  devletler,  ISO’nun tespit ederek yayınladığı standartlara uyarak kendi standartlarını düzenlerler.  Türkiye’de, bilhassa endüstri dalında Alman Standartları (DIN) benimsenmiş ve uzun  yıllar kullanılmıştır. Türk standartları Enstitüsü, önce 1954 yılında sanayi odaları bünyesinde  kurulmuştur.  1960  yılında  da  kuruluş  kanununa  kavuşan  Türk  Standartları  Enstitüsü,  günümüze  kadar  çeşitli  konuları  içeren  birlerce  Türk  Standartlarını  yayınlamış  2 

bulunmaktadır.  Ayrıca  bu  standartların  adını  ve  numarasını  gösteren  kataloglar  çıkarmaktadır.  Türk  standartları  TS  rumuzu  ve  standartlara  verilen  numaralarla  belirtilir.  Standart  almak  isteyenler  bölge  müdürlüklerinden  veya  Internet  ortamından  www.tse.org.tr  sitesine  girerek istedikleri standardı satın alabilirler.  Örneğin TS 88, bu standart teknik resim metotlarını ve çizim kurallarını belirtir. TS 88  ifadesinde,  TS  rumuzu  Türk  standartlarına  uygunluğu,  88  sayısı  ise  forma  numarasını  belirtir. 

1.1.2. TS 88 Kuralları  Resimler,  eğer  önceden  belirlenmiş  kurallar  ve  metotlar  kullanılarak  grafik  olarak  çizilmişse, endüstriyi ilgilendiren bir resim türü ortaya çıkar. Bir parçanın yapımı için gerekli  olan  bütün  bilgileri  eksiksiz  olarak  taşıyan  resimlere  “teknik  resim  “denir.  Tasarlanan  eşyanın üretimi, çalışma prensipleri, çeşitli devre şemaları, diyagramlar ve diğer özellikler de  belirlenerek resmi çizilir. Teknik resim bu konudaki kabul edilmiş çizim kural ve metotlarını  bilen ve uygulayabilen kişilerce çizilebilir ve okunabilir. Bu resimler serbest elle, çizim araç  ve gereçleriyle veya bilgisayar ortamında çizilir.  Teknik haberleşme dili olarak teknik resim; temel kurallara ve uluslararası standartlara  uygun çizildiği zaman  dünyanın  her  yerinde  kolaylıkla okunup bütün bilgileri anlaşılır. Bu  birliği sağlamak için ISO ve ona bağlı olan TSE standartlarından yararlanılır. Teknik alanda  çizilen resimlerle mühendis, teknisyen ve teknik elemanlar, yapılacak üretim ve işlerle ilgili  diyalog  kurup  anlaşırlar.  Teknik  elemanların,  teknik  resim  bilgisiyle  karşılıklı  olarak  anlaşmasından dolayı, teknik resme bir “teknik iletişim dili” diyebiliriz.  Standart  dizaynda  teknik  resim  mal,  hizmet,  eşya  ve  makinenin  belirli  esaslara  bağlanması, kullanılacak olan her türlü alet, avadanlık vb şeylere uygun şekiller verilmesi ve  seri  imalat  sistemine  uygunluğunun  sağlanması  gerekir.  Bunun  için  standartlar  oluşturulmuştur.  Ülkemizdeki  standartlaştırma  işi,  1960  yılında  kurulan  Türk  Standartları  Enstitüsü  (TSE)tarafından  yapılmaktadır.  Türk  Standartları  Enstitüsü,  standartlaştırdığı  çeşitli  şekil,  bilgi  ve  mallara  ait  birer  numara  verir  ve  bunları  yayınlar  ISO  (International  Standards  Organization Uluslararası Standartlar Organizasyonu)  içinde yer  alan ülkeler, bu  teşkilat tarafından kabul edilen standartlara uymak ve bunları alıp kendi bünyesine uydurarak  standartlarını  düzeltmek  zorundadır.  Standartların  kullanılması  birçok  bakımdan  fayda  sağlar.  Özellikle  imalatta  maliyet  ve  isletme  masraflarını  azaltır.  Malzeme  ve  yapılmış  eşyaların  temini  konusunda  anlaşılmazlıkları  ortadan  kaldırır.  Ticari  bakımdan  depolama  yöntemlerini  basitleştirir  ve ihtiyaç  duyulan  depo alanlarını azaltır. Bu şekilde,  mal teslimi  kısa zamanda sağlanabilir. Gerektiğinde yedek parça temini mümkün olur.  TS  88  Standardları,  makine,  elektrik,  inşaat  mühendisliği  ve  mimari  konularla  ilgili  teknik resimlerde uyulması gereken genel kuralları kapsar.  Eğitimini  almış  olduğunuz  Teknik  Resim  1,2,3  modüllerinde  revize  edilmiş  TS  88  standartları ile çizim metotlarını öğrendiniz ve uygulamalarını yaptınız.  Modül  içersinde  birleştirme  elemanları  ve  hareket  ileten  elemanların  çizim  uygulamalarını yapacaksınız.  Bazı TS 88 Standart’ının örnek numaraları; 3 

TS 88­20 EN ISO 128­20 00  TS 88­21 EN ISO 128­21 2000  TS 88­23 ISO 128­23 :2003  TS 88­24 ISO 128­24 :2003  TS 88­30 ISO 128­30 :2003  TS 88­34 ISO 128­34 :2003  TS 88­40 ISO 128­40 :2003  TS 88­44 ISO 128­44 :2003  TS 88­50 ISO 128­50 :2003 

Şekil 1.1: Türk standar t ör neği 

1.1.3. Çeşitli Standart Makine Elemanları  Üretim sektöründe ve bakım servisi gerektiren hizmet sektöründe teknik ve ekonomik  bakımından bir esasa bağlamak, kullanılan aletlere ve makine elemanlarına uygun biçim ve  ölçüleri  vermek,  yapılan  seri  üretimde  uygunluk  sağlamak  amacıyla  standartlaşmaya  gidilmiştir.  Örneğin  çeşitli  cıvatalar,  somunlar,  pimler,  kamalar,  kasnaklar,  kayışlar,  rulmanlar,  yataklar,  vb  gibi  makine  elemanları  ölçü  ve  biçim  bakımından  standartlaştırılmıştır.  Bu standart makine elemanlarının bazılarını şöyle sıralayabiliriz.

4 

01  02  03  04  05  06  07  08  09  10  11  12  13  14  15  16  17  18  19  20  21  22  23  24  25  26  27  28  29  30  31  32 

STANDART NO  TS 1021 / 1  TS 1026 / 1  TS 79 / 1  TS 2337  TS 69  TS 2339  TS 2424  TS 147  TS 94  TS 2279  TS 1440  TS 1443  DIN­ISO 4379  TS 11706  TS 479  TS 3578  TS 148  DIN 471  DIN 472  TS 3577  DIN 5419  TS 6923  TS 3004  TS 908  TS 912  TS 910  TS 911  DIN 2573  DIN 59410  DIN 2448  TS 3025  DIN 668  DIN 178  DIN 176 

STANDART ADI  Cıvatalar  Somunlar  Rondelalar  Pimler  Pernolar  Kupilyalar  Sıkma kovanı  Kamalar  Perçinler  Silindirik Mil Ucu ( Muylu )  Basınç Yayı  Disk Biçimli Çelik Yaylar  Kaymalı Yatak Burçları  Bilyeli Yataklar  Dişli Çarklar  Zincir ve Dişlileri  Kasnaklar  Miller için emniyet segmanı  Delikler için emniyet segmanı  ­ O – Ring  Keçe  ( Bilezik )  Gresörlükler  Kaynaklar  Eşkenar Köşebent  Çelik U Profili  Geniş I Profili  T Profili  Flanş  Kare ve Dikdörtgen Profil  Dikişsiz ve Dikişli Boru  Çelik Lamalar  Daire, Kare, Altıgen Şekilli Çubuklar 

1.2. Bir leştir me Elemanlar ı  1.2.1.Birleştir melerin Tanımı, Önemi ve Çeşitleri  Tanımı:  Makine  parçalarının  birbirine  sökülebilir  veya  sökülemez  nitelikte  bağlanmasına birleştirme denir.  Önemi:  Bir  makinenin  oluşumu,  çeşitli  parçaların  birleştirilmesiyle  gerçekleşir.  Bu  nedenle, parçaların uygun  olarak birleştirilmesi,  makinenin  görevini yapabilmesi  yönünden  en önemli koşuldur. 5 

Çeşitler i: Birleştirme çeşitleri aşağıda sınıflandırılmıştır: 

Vidalı Birleştirme 

Şekil 1. 2: Vidalı bir leştir me 

Sökülebilen  Birleştirmeler 

Kamalı Birleştirme 

Şekil 1. 3: Kamalı birleştir me 

Pimli Birleştirme 

Şekil 1. 4: Pimli birleştir me 

Sökülemeyen  Birleştirmeler 

Perçinli Birleştirmeler 

Şekil 1. 5: Perçinli birleştir me 

Kaynaklı  Birleştirmeler 

Şekil 1. 6: Kaynaklı birleştir me

6 

Sıcak Geçmeler  Şekil 1. 7: Sıcak geçme 

1.2.2. Sökülebilen Bir leştir me Elemanları  1.2.2.1. Vidalar  Vida, iç ve dış silindirik yüzeylere açılan helisel oluklara vida denir.  Çeşitli  profillerde  vidalar  yapılmıştır.  Bu  gün  standartlaştırılan  ve  en  çok  kullanılan  üçgen,  trapez,  testere  ve  yuvarlak  vida  profilleri  görülmektedir.  Vidalar  diş  profili,  profil  açısı, adımı  ve diğer ölçüleri bakımından standartlaştırılmıştır. TS­61 vida dişi biçimleri ve  vidalar hakkında bilgi verilmiştir.  Başlıca vida çeşitleri şunlardır:

Şekil: 1. 8: Vida çeşitleri 

Genellikle  üçgen  vidalar  parçaların  bağlanmasında;  trapez,  testere  ve  yuvarlak  dişli  vidalar ise hareket ve kuvvet iletiminde kullanılır. 7 

Şekil 1. 9: Vida helisinin oluşumu ve kısımlar ı 

Ø  Metr ik Vidalar  (TS 61)  Metrik  veya  Whitwort  ölçü  sistemine  göre  yapılır.  Metrik  vida  (TS  61/1)  diş  profil  açısı 60° olup dişlerinin kesiti eş kenar üçgen biçimindedir. Cıvatada diş uçları teorik üçgen  yüksekliğinin  1/8'i  somunda  1/4  'ü  kadar  düzeltilmiş  olduğundan,  boşlukludur.  Cıvata  diş  dipleri,  üçgen  yüksekliğinin  1/6'sına  eşit  bir  yarıçapla  kavislendirilmiştir  (yuvarlatılmıştır).  Böylece  dişlerin,  yüklenmelere  karşı  dayanımı  arttırılmış  olmaktadır.  Vidanın  en  önemli  elemanı olan adım (P), bir diş dolusu ile bir diş boşluğundan oluşur. Metrik vidalarda adım,  milimetre  cinsinden  belirtilir.  Vidanın  elemanları  adıma  göre  hesaplanır,  Metrik  vidanın  adsal ölçüsü, diş üstü çapına göre verilir. Metrik ince diş vida (TS 61/8­4): Bu vidanın adımı,  ayni çaptaki normal metrik vidaya göre daha küçüktür, dişler sık ve incedir.

8 

Şekil 1. 10: Metr ik vida ölçüleri ( ISO )

9 

Ø 

Whitwor t (vitvor t) Vida (TS 61/16) 

Diş  profil  açısı  55°  olup  dişlerinin  kesiti  ikiz  kenar  üçgen  biçimindedir.  Vida  dişlerinin  uçları  ve  dipleri,  teorik  üçgen  yüksekliğinin  1/6  'si  kadar  kesilip  yuvarlatıldığımdan  boşluksuzdur.  Vidanın  elemanları  adıma  göre  belirlenir.  Whitwort  vidalarda adım, parmaktaki diş sayısı olarak verilir. 

Şekil : 1. 11  Whitwor t Vida Ölçüler i 

Dış vida çiziminde diş üstü çapı (d) esas alınır. Diş dibi kısımları, diş dibi çapına (d1)  göre  sürekli  ince  çizgi  ile  gösterilir.  Vida  sonu,  sürekli  kalın  çizgi  ile  kapatılır.  Dairesel  görünüşte diş dibi 3/4’lük yay olarak gösterilir. 

Şekil 1.12: Dış vida ve bölümler i

10 

İç vida çiziminde ise diş  dibi çapı (D1) esas alınır. Teorik olarak D1  çaplı deliğe vida  açıldığında  diş  üstü  kısımları  D  çapına  göre  sürekli  ince  çizgilerle  çizilir.  Diş  üstü  dairesi  3/4’lük dış yay olarak gösterilir. 

Şekil 1.13: İç vida 

Şekil 1.14: Kesit gör ünüşte iç vida 

Vidalar  görünüş  çiziminde  görünmeyen  bir  tarafta  ise  normal  olarak,  diş  üstü  kısımları,  kesik  çizgiler  olarak  çizilir.  Ancak  bu  tür  görünüşler  tercih  edilmez.  Kör  delikli  vidalarda delik derinliğinin, vida boyundan uzun olması gerektiği unutulmamalıdır. 

Şekil 1.15: Kesitler de iç vida

11 

Şekil 1.16: Gör ünmeyen iç vida 

Vida ölçülerinin gösterilmesi Şekil 1.17’de belirtilmiştir. Vida resimlerindeki doğru ve  yanlış olan ölçülendirmeleri dikkatlice inceleyiniz. 

Şekil: 1. 17: Vidaların ölçülerinin göster ilmesi

12 

Şekil: 1. 18: Vida ölçülerinin resimler de göster ilişi 

1.2.2.2. Cıvataların Resimlerde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi  Dış vida açılmış bir gövdesi ve biçimlendirilmiş bir baş kısmı bulunan elemana cıvata  denir.  Cıvatalar  baş  kısmının  biçimine  (elle,  tornavida  ve  anahtarla  döndürülmesine  )  göre 13 

adlanmıştır.  (Örneğin,  altı  köşe  başlı,  silindirik  başlı  cıvata  gibi  ).  Cıvatalar  kullanma  amaçlarına göre anma çapları ve baş  kısımlarının biçimlerine  esas  alınarak standart  ölçüler  içinde yapılırlar. 

Şekil 1. 19: Cıvatanın temel elemanlar ı 

Şekil TS 8201 standardına göre cıvatanın standart gösterimi görülmektedir. 

Şekil:1. 20: Cıvata standar dı 

Şekil  1.20’de  bir  cıvatanın  yapımı  için  hangi  ölçülerin  konulacağı  gösterilmiştir.  Ayrıca  bu  ölçülerin  yazı  ile  nasıl  belirtileceği  ve  standart  numaraları  verilmiştir.  Standartlaştırılmış  cıvata  resimlerinde  cıvataların  piyasada  hazır  bulunduğu  kabul  edilerek  bütün  ölçüler  verilmez. Resim üzerinde sadece cıvata anma çapı  ve  cıvata boyunun  ölçüsü  verilir. Ayrıca resmin altına veya yazı alanındaki açıklama hanesine cıvata anma çapı, cıvata  boyu  standart  numarası,  gereci  ve  bazı  özelliklerini  belirten  semboller  yazılır.  Çok  defa  standart  cıvata  ve  somunların  resimleri  çizilmez  ve  sadece  cıvatanın  veya  somunun  özelliklerini belirten semboller komple resimle parça listesine yazılır.

14 

Şekil: 1. 21: Çeşitli vida ve cıvataların ölçülendir ilmesi 

Ø 

Cıvata Çizimi 

Metrik cıvata ölçüleri ve elemanlarının hesabı:  Altı köşe başlı bir cıvatanın elemanları şunlardır.  p 

: Adım 

d 

: Diş üstü çapı 15 

d 1 

: Diş dibi çapı 

(d1  = d ­ 1,2269 . P) 

e 

: cıvata başı köşegeni 

(e = 2 . d) 

AA  : Anahtar ağzı 

(AA = O,866 . e) veya  ( 1,7 . d  ) 

l 

: Cıvata boyu (değişken) 

(1 = 4,5 . d) 

b 

: Vida boyu (değişken) 

(b = 2,5 . d ) 

k 

: Cıvata başı kalınlığı 

(k = 0,7 ­ 0,8 . d ) 

Ör nek : Adımı P = 2,5 mm olan M 20 cıvatanın elemanlarını hesaplayalım  Çözüm :  d = 20 mm  d1  = d ­ 1,2269 . P = 20 ­1,2269 . 2,5 = 16, 9 mm  e =  2.d = 2 . 20  = 40 mm  AA =  0,866 . e = 0,866 . 40 = 34 mm  ( 1,7 . d  =  1,7 . 20  =  34 mm )  k =  O, 7 . d = O,7 . 20 = 14 mm  l =  4,5 . d = 4,5 . 20 = 90 mm  b =  2,5 . d = 2,5 . 20 = 50 mm olur.  Dikkat  Yapılan hesaplama, çap esasına göredir. Hesap sonucu ortaya çıkan eleman boyutları,  sembolik  ve  pratik  bir  çizim  için  kullanılabilir.  Bu  boyutlar,  birleştirme  (bağlama)  elemanının standart  (gerçek) boyutlarıyla uyuşmayabilir. Çizimi, gerçek boyut  esasına göre  yapmak gerektiğinde ilgili standart çizelgesinden yararlanılır.

16 

Şekil 1.22: Cıvata resmi

17 

Şekil:1.23: Çeşitli Cıvata ve vidalar 

1.2.2.3Somunların Resimlerde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi  İç vida açılmış deliği bulunan ve dış kısmı biçimlendirilmiş ( elle, anahtarla, tornavida  ile döndürülen )  elemanlara somun denir. Somunlar vida anma çapı  ve dış  kısmın biçimine  göre standart ölçülerde yapılırlar.

18 

Genellikle  somunların  resmi  çizilmez.  Sadece  somunun  adı,  anma  ölçüsü,  standart  numarası ve diğer özelliklerini belirten semboller komple resimde parça listesine yazılır. 

Şekil : 1.24 Somun 

Şekil  TS 8201 standardına göre somunun standart gösterimi  görülmektedir. 

Şekil 1. 25: Somun standar dı 

Ø 

Somun Çizimi ·  Metr ik somun ölçüler i ve elemanlar ının hesabı: 

Altı köşe bir  somunun elemanlar ı şunlar dır .  P 

: Adım 

D 

: Diş üstü çapı 

D1 

: Diş dibi çapı 

(D1 = D ­ 1,0825 . P) 

e 

: Somun köşegeni 

(e = 2D) 

AA  : Anahtar ağzı 

(AA = O,866 . e)  veya  ( 1.7 . D ) 

m 

(m = 0,8 . D) 

: Somun kalınlığı 

Ör nek :  Adımı P = 2,5 mm olan M 20 somunun elemanlarını hesaplayalım.  Çözüm :  D = 20 mm  D1  = D ­ 1,0825 . P = 20 ­ 1,0825 . 2,5 = 17,3 mm 19 

e = 2. D  =2 . 20 = 40 mm  AA =  0,866 . e  =  0,866 . 40  =  34 mm  ( 1,7 . 20  =  34 mm )  m =  0, 8 D = 0, 8 . 20  = 16 mm olur. 

Şekil 1. 26: Somun r esmi

20 

TS 1026 / 1’e Revizyonu yapılmış yeni somun çeşitleri somun çeşitleri; 

Şekil:1.27: Somun çeşitleri

21 

1.2.2.4.Rondelâların Resimde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi  Birim  alana  gelen  sıkma  kuvvetini  azaltıp  işin  yüzeyini  korumak  için  somun  altına  konan elemana rondela denir. Rondela’nın TS 79 göre ölçüleri Şekil 1.29 da verilmiştir. 

Şekil 1.28: Rondela ile bir leştir me 

Şekil 1.29: Rondela Ölçüler i

22 

Başlıca rondela çeşitleri; 

Şekil 1.30 :Rondela çeşitler i

23 

Ø 

Vidalı Bir leştir meler

Şekil 1.31 : Vidalı bir leştir me 

Ø 

Cıvata ile Bir leştir me 

Birleştirilecek  parçalardan  birine  diş  üstü  çapından  büyük  delik  açılır,  diğerine  vida  çekilir. 

Sekil 1.32 : Cıvata ile birleştir me

24 

Ø 

Cıvata ve Somun ile Bir leştir me 

Birleştirilecek  parçaların  ikisine  de  diş  üstü  çapından  büyük  delik  açılır,  somun  ile  bağlantı yapılır. 

Şekil 1. 33 : Cıvata ve somun ile bir leştir me 

Ø 

Saplamalı bir leştir me 

Parçalardan birine  diş  üstü çapından büyük  delik açılır, diğerine  vida çekilir, somun  ile bağlantı yapılır. 

Şekil 1.34 : Saplamalı birleştir me

25 

Ø 

Tor navida Kanallı ve Havşa Başlı Cıvatalar la Yapılan Çeşitli Bir leştir me 

Şekil 1.35 : Tor navida kanallı ve havşa başlı cıvata ile birleştir me 

Ø 

Somunlar ın Çözülmemesi için Uygulanan Yöntemler 

Somunların  kendiliğinden  çözülmemesi  için  bağlantılarda  uygulanan  baslıca  yöntemler aşağıda şekillerde gösterilmiştir. 

Şekil  1.36: Somun emniyetler i 

1.2.2.5. Pimlerin ve Pernoların Resimde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi  Ø  Pim  Birbirine  takılan  makine  parçalarının,  karşılıklı  konumlarının  sağlanmasında  kullanılan sökülebilir birleştirme elemanlarına pim denir

26 

Şekil 1.37 : Silindir ik pim 

Şekil  : 1.38  Pimler  ve kullanımı 

Şekil :1.39: Pim toler ansı 

Ø  Pimlerin TS 233l ' ye Göre Çeşitleri :  ·  Silindirik pimler  ·  Konik pimler Ø  Silindirik  (paralel)  pimler  (TS  2337/1­11)  :  Yerlerine  alıştırılarak  takılır.  Alıştırma  toleransı  m6,  h8,  h  10,  h11  Silindirik  pimlerin  çeşitlerine  göre  standartları  tablolarda  belirtilmiştir. 27 

Pimler  standart  olarak adı,  standart  numarası,  çapı,  toleransı,  boyu,  tipi  ve  malzeme  cinsi belirtilerek gösterilir. 

Şekil 1.40 : Pimin standar t göster imi 

Ø Konik pimler  ( TS 2337 / 12 – 16 )  Yerlerine itilip sıkıştırılarak takılır. Konik pimlerin konikliği 1:50 oranındadır. Konik  pimlerin delikleri, önce kademeli olarak delinir, sonra raybalanır. Pim, serbest takıldığında 4  mm kadar dışarıda olmalıdır. Sıkıştırıldığında ise yerine tam oturur ve görevini yapar.  Sökme işlemini kolaylaştırmak yönünden konik pimler, vidalı olarak da yapılır. (Şekil  1.41)  Konik  pimlerin  değişik  tiplerine  ait  standart  ölçüleri  ilgili  standart  tablolarında  verilmiştir. 

Şekil 1.41:  Konik pimler 

Ø 

Kopilyalar  ( TS 2339 )

28 

Cıvata,  somun  ve  bağlantı  parçalarının  kendiliğinden  çözülmesini  önlemeye  yarayan  elemandır. Kopilyalar çelik tel veya sacdan maşa, yay veya kama biçiminde yapılır. ( Şekil  1.42 )  Çok  kullanılan  maşa  kopilyanın  geçeceği  delik  çapına  (  d  )  göre  standart  ölçüleri,  Şekil 1.43’te verilmiştir. 

Şekil 1.42: Kopilyalar 

Şekil 1.43: Maşa kopilyanın standar t ölçüler i 

1.2.2.6.Kamaların Resimde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi  Ø 

Kama 

Dişli  çark,  kasnak,  volan  gibi  makine  parçalarını  dönen  millere  sökülebilir  olarak  birleştiren elemanlara kama denir.

29 

Şekil 1.44 :  Kamanın montaj resmi 

Ø 

Kamalar , TS 147’ye Gör e Sınıflandır ması  · 

Enine kamalar 

· 

Boyuna kamalar  o  Eğimli kamalar  o  Eğimsiz kamalar  o  Yarım ay kamalar 

Enine  kamalar   :  Mil  eksenine  dik  olarak  çalışır.  Bu  kamalar,  sık  sık  sökülüp  takılması gereken eklemli bağlantılarda kullanılır.  Boyuna  kamalar   :  Mil  ekseni  boyunca  çalışır.  Bu  kamalar,  moment  taşıyarak  bağlantı görevi yapar. Boyuna kamalar TS 147’ ye göre üç sınıfa ayrılır.  Eğimli  kamalar   :  Kamanın  üst  yüzeyine  1:100  oranında  eğim  verilir.  Eğimli  kamalarda montaj itme ile olurken, mil ve göbek sıkışarak çalışır. 

Şekil 1.45 : Eğimli kama

30 

Şekil  1.46 : Kama ölçüler i 

Eğimsiz kamalar  : Bu kamaların üst yüzeyleri boşluklu olup yan yüzeyleri kuvvetleri  iletir.Eğimsiz  boyuna  kamalar,  mil  kanallarına  alıştırılarak  takılır.  Eğimsiz  kamalar,  kalın  ince ve memeli türde olur.  Eğimsiz kama tipleri ve standart ölçüleri, Şekil 1.49’da verilmiştir. 

Şekil 1.47 : Eğimsiz kamanın çalışması 

Şekil  1.48 : Eğimsiz kamanın ölçüler i

31 

Şekil 1.49 : Eğimsiz kama tipleri 

Yar ım  ay  kamalar   (  TS  147  /  12  )  :  Millerin  konik  kısımlarında  ve  belli  açılarda  oynak  (esnek  )  birleştirmelerde  kullanılır.  Bu  kamanın  standart  ölçüleri,  Şekil  1.51’de  verilmiştir.  Standart gösterim:  Kama TS  147 / 12 – B x h  Kama TS  147 / 12 ­  5  x  6,5 

Şekil 1.50 : Yar ımay Kama

32 

Şekil 1.51 : Yar ım Ay Kama Ölçüleri 

1.2.3. Sökülemeyen Sabit Birleştir meler  1.2.3.1.Perçinlerin Resimlerde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi  Tanımı:  Bir  başı  hazır  olan  ve  diğer  başı  birleştirme  anında  oluşturulan  sökülmez  bağlantı elemana perçin denir.  Per çin  çapı  ve  boyu  :  Perçinleme  işleminde  normal  olarak  perçin  çapı  (  d  )  sac  kalınlığının (s ) 1,8 katı olup, d = 1,8 s’ dır.  Perçin boyu, perçinin çeşidine ve işlem türüne göre aşağıdaki gibi hesaplanır. 

Şekil 1.52 : Per çin bağlantı ölçüler i 

Yuvarlak başlı perçin  (Soğuk perçinlemede )  Yuvarlak başlı perçin ( Sıcak perçinlemede )  Havşa – mercek başlı perçin 

I  = lı +  1, 5 d  I  = lı  + 1,75 d  I  = lı  +  0,7 d 

Havşa – düz başlı  perçin 

l  =  lı  +  0,5 d 

Per çin  delik  ve  havşalar ı  :  Perçin  delikleri,  perçinlemenin  soğuk  veya  sıcak  yapılışına göre açılır.  Soğuk  perçinlemede  (18  mm  çapa  kadar):  Delik  çapı  =  perçin  çapı  +  0,1  .  0,5  mm  olur.  Sıcak perçinlemede ( 18 mm den büyük çap):Delik çapı = perçin çapı + 1 mm olur.  Delik  çapının  perçin  çapından  büyük  olması,  perçinin  kolay  takılmasını  ve  genleşmeye karşı uyumunu sağlar. Perçin başının iyi oturması için delik ağızları, 90° havşa  matkabı ile havşalanır. 33 

Per çin Çiviler inin Çeşitler i  1. Başlı perçin  Ø 

Havşa mercek başlı 

Ø 

Havşa yassı mercimek başlı 

Ø 

Havşa düz başlı 

Ø 

Silindir başlı 

2. Delikli Perçin  Ø 

Banttan yapılan 

Ø 

Borudan yapılan 

Ø 

İki parçalı 

Ø 

Kör ( pop ) 

3. Başsız Perçin  Ø 

A tipi  delikli 

Ø 

B tipi  havşalı

·  Başlı per çinler : Genellikle çelik konstrüksiyonlarda kullanılır. ·  Delikli per çinler : Genellikle balata, kayış gibi elemanlarda kullanılır. ·  Başsız per çinler : Genellikle borularda kullanılır.  Perçin standart olarak gösterilirken adı, standart numarası, çapı, boyu, tipi ve malzeme  cinsi belirtilir. 

Şekil 1.53 : Ör nek per çin kot numar ası 

Balata perçini, TS 94 / 11 = 86 x 30 = Al 34 

Perçinlerin çeşitlerine göre standart çap ve boyları Şekil1.54’te verilmiştir 

Şekil 1.54 : Per çinler in standar t Ölçüler i

35 

Perçinleme  işlemlerinde  yuvarlak  başlı  ve  havşa  düz  başlı  perçin  çivileri  çok  kullanılır. Yapılacak perçinli birleştirmede yuvarlak başlı veya havşa düz başlı perçinle ilgili  boyutlar ve çizimleri aşağıda verilmiştir. 

Şekil 1.55 : Per çinler in çapları 

Şekil 1.56 : Per çin çivisinin boyutlar ı 

Birleştirmelerde perçin çivisine göre kesit görünüşlerin durumu 

Şekil 1.57 : Birleştir meler de per çin çivisine gör e kesitler

36 

Per çinli Bir leştir me Çizimler i 

Şekil  1.58 : Perçinleme Çeşitleri 

Şekil 1.59 : Çift sır a per çin ölçüleri

37 

Perçinli  birleştirmelerde  parçaların  yırtılmaması  için  gerekli  boyutlar  perçin  çapı  cinsinden verilir.  Perçin adımı 

t = 3,0…. 3,5 d 

Perçin uzaklığı 

e1  =  2,0…. 2,5 d 

Sıra uzaklığı 

e2  =  1,5…. 2 d 

Sıra aralığı 

e3  =  3,0…..3,5 d 

Şekil 1.60 : Per çinli bir leştir meler in r esim üzer inde göster imler i 

Şekil 1.61 :  Perçin semboller i

38 

Örnek  resim  sembollerle  gösterilen  bir  perçinlemeye  aittir.  Resimde  iki  L  profil  (yükseklik 80, en 40,kalınlık 8, boy 450) demirin, 80 mm adımla  16 mm  çapında iki tarafı  yuvarlak başlı perçinle bir!eştirildiği açıklanmaktadır. 

Şekil  1.62 : Ör nek per çinleme resmi 

1.3. Kaynaklı Bir leştir meler in Resimde Göster ilmesi ve Semboller i  1.3.1.Kaynak Tanımı ve Kaynakların Sınıflandırılması  Ø Kaynak:  Aynı veya birbirine benzer özellikteki metal veya plastik iş parçalarında, ek  yerlerinin  ergitilmesi  veya  yaklaşık  ergime  sıcaklıklarında  basınç  suretiyle  iki  parçaya ait kristallerin birleştirilmesine kaynak denir.  Ø Kaynaklı  bir leştir me:  Malzemelerin,  ısı  veya  basınç  altında  dolgu  malzemesi  kullanarak  veya  kullanmadan,  çözülemez  olarak  bağlanmasıyla  meydana  getirilen  birleştirmedir.  Ø Kaynak  yer i  :  Parçaların  kaynakla  birleştirildiği  kısmıdır.  Kaynak  yeri  uzatma,  mukavemet arttırma vb amaçlara göre çeşitli şekillerde olabilir.  Ø Kaynak dikişi : Kaynak yerinde parçalar kaynak dikişiyle birleştirilir.Kaynak yerinin  durumu  ve  kaynak  dikişi  malzeme  veya  kaynak  metoduna  göre  çeşitli  şekillerde  yapılır.  Kaynak  arıza  yapan  bazı  makine  parçalarının  tamirinde  boru  ve  kazan  imalatında,  çelik  ve  saç  konstrüksiyonlarında  çok  kullanılır.  Günümüzde  kaynağın  kullanılma  alanı  oldukça  geniştir.  Cıvata  ve  perçinli  birleştirme  yerine  kaynaklı  birleştirme  tercih  edilmektedir.  Az  sayıda  yapılacak  parçalarda  döküm  yerine  kaynaklı  birleştirme  kullanılmaktadır. 

1.3.2.Kaynaklı Bir leştir me Çeşitleri  Birleştirilecek  parçaların  durumuna  göre  kaynaklı  birleştirmeler  Şekil:  1.63’te  görüldüğü gibi çeşitli şekillerde yapılabilir.

39 

Şekil 1.63 : Kaynaklı bir leştir me çeşitler i

40 

1.3.3.Kaynak Dikişleri ve Semboller  Kaynak yerinin durumu, malzeme veya kaynak metoduna göre çeşitli kaynak dikişleri  ve bunları ifade eden semboller vardır. Bu semboller ‘’ TS 3004 EN 22553 ­ Kaynaklı, sert  ve yumuşak lehimli birleştirmeler – sembolik gösteriliş’’ standardında ele alınmıştır. 

1.3.3.1.Esas Semboller  Çeşitli  birleştirme  türleri,  ilgili  kaynak  şekline  benzeyen  bir  sembolle  belirtilir.  Semboller, uygulanan metodu ifade etmez. Birleştirme gösterildiğinde şekil:1.64’ te verilen  çatallı kılavuz çizgisi kullanılmaktadır. 

Şekil  1.64: Kaynak göster me sembolü

41 

Esas semboller şekilde isim, gösteriliş ve sembol olarak verilmektedir. 

Şekil 1.65 : Esas semboller

42 

1.3.3.2.Yardımcı Semboller  Esas  sembol,  yüzeyin,  şeklini  veya  kaynak  dikişini  gösteren  bir  sembolle  tamamlanabilir.  Herhangi  bir  yardımcı  sembol  olmadığında  kaynak  dikişinin  yüzey  şekli  serbest  bırakılmıştır  anlamındadır.  Çeşitli  yardımcı  semboller  aşağıda  Şekil  1.66  da  verilmiştir.  Yardımcı  sembollerin  uygulama  örnekleriyse  Şekil  :  1.67  de  sembol  ve  resim  olarak görülmektedir. 

Şekil 1.66. : Çeşitli yar dımcı semboller 

Şekil 1.67 : Yar dımcı sembollerin kullanılması

43 

1.3.4.Teknik Resimlerde Kaynak Sembollerinin Kullanılması  Kaynak  sembollerinin  gösterilmesi  için  kaynak  dikişi  sembolüyle  birlikte  kılavuz  çizgileri, referans çizgileri kullanılmalıdır. İlgili kaynak yerinin belirtilmesi amacıyla ucu bir  okla  son  bulan  ok  çizgisine  sürekli  ve  kesik  çizgiden  oluşan  referans  çizgisi  ilave  edilir.  Referans çizgilerine kaynak dikişi sembolü ve ihtiyaca göre diğer bilgilerin yazılması için bir  çatal ilave edilir. Sekil 1.68, şekil1.69, şekil1.70’te kaynak yerinin ve dikişin belirtilmesinde  kullanılan ana sembol ve elemanları verilmiştir. 

Şekil 1.68 : TS 3004 EN 22553’ göre esas sembollerin kombinasyonlar ı için ör nekler ­ı

44 

Şekil  1.69: TS 3004 EN 22553’e gör e esas semboller için uygulama ör nekler i ­ ıı

45 

Şekil 1.70: TS 3004 EN 22553’ e gör e esas semboller için uygulama ör nekler i – ııı

46 

1.4.Kaynaklı Yapım Resimler i  Kaynaklı  birleştirme  resimleri;  çeşitli  şekil  ve  sayıdaki  parçalardan  oluşmuş  bir  makine parçası ve bunların özelliklerini gösteren teknik resimlerdir. 

Şekil 1.71: Kaynaklı bir parçanın resimler i 

Kaynaklı  birleştirmeyle  meydana  getirilmiş  bir  parçanın  teknik  resmi  üç  şekilde  ele  alınabilir.  Ø  Çizimle gösterme,  Ø  İşaretle (sembolik) gösterme,  Ø  Karma gösterme.  Çizimle  göster me  :  Görünen  kaynak  dikişlerine  ait  ek  yerleri  çizgilerle  ve  üzerine  tırnak seklindeki kaynak taramaları ile belirtilir. Kaynak dikişlerine ait en kesitler ise siyaha  boyanmış olarak gösterilir.  İşar etle  göster me  :İşaretle(sembolle)gösterme,  şu  ana  kadar  anlatılan  ve  standartlaştırılmış şekillerle yapılır.  Kar ma göster me  :  Kaynak  ek yerlerinin  hem  çizimle hem  de sembolle  gösterilmesi  mümkündür.Bu  gösterimde  tırnak  şeklindeki  taramalar  kullanılmaz.  Ancak  en  kesitler,  boyanmış olarak göze çarpmayı temin eder. En kesitleri gösterilemeyen kaynak dikişleri için  detay görünüşler alınabilir. Aynı  görünüşteki dikişler, hem çizim hem de işaretle aynı anda  gösterilmez. Karma gösterimlerden mümkünse kaçınılmalıdır.

47 

Şekil 1.72 : Kaynaklı bir parçada çizimle gösteriliş 

Şekil 1.73 : Kaynaklı bir parçada işaretle göster iliş

48 

Şekil  1.74: Kaynaklı bir parçada kar ma gösteriliş

49 

UYGULAMA FAALİYETİ  UYGULAMA FAALİYETİ ALTI KÖŞE BAŞLI CIVATA ÇİZİMİ  İşlem Basamaklar ı 

Öner iler 

Altı Köşe Başlı Cıvata çiziminde işlem  sırası :  1. Cıvatanın görünüşlerini, önce basit  Şekil : 1.75  geometrik kısımlar halinde ve ince  Ø  Şekli  A4  formundaki  resim  kağıdına  çizgilerle çiziniz.  çiziniz.  Örnek uygulama  : M 20 x 70  cıvata çizimi  M 20 = d = Cıvata çapı  Ø  Öğrenme  faaliyeti  1.5.1.1’  deki  cıvata  70 = L =Cıvata boyu  çizimini ve hesaplamalarını inceleyiniz.  Ø  Cıvata  ölçülerini  işlem  basamaklarında  belirtilen örnek uygulamadan alabilirsiniz. 

2. Görünüşlere ait kavisleri çiziniz ve kalın  çizgilerle koyulaştırınız.  Şekil :1.76 

Ø  Kavisleri pergel yardımı ile çiziniz. 

3. Cıvatanın diş üstü ve diş dibi kısımlarına  ait daireleri tamamlayınız.  Şekil: 1.77  Ø  Diş  dibini  çizerken  ince  ve  dörtte  birini  boş bırakarak çiziniz. 

4. Cıvata üzerindeki diş dibini ve cıvata uç  kısmını çiziniz.  Görünüşlerin diğer kısımlarını tamamlayıp  çizimi koyulaştırarak sonuçlandırınız. 

Şekil :1.78  Ø  Çizimi koyulaştırınız. 

Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  50 

Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  kalınlıklarına dikkat ediniz. 

çizgi 

ALTI KÖŞE BAŞLI SOMUN ÇİZİMİ  Altı köşe başlı somun çiziminde işlem  sırası:  1. Somunun görünüşlerini, önce basit  geometrik kısımlar halinde ve ince  çizgilerle çiziniz.  Örnek uygulama : M 20 ölçülerinde cıvata  çizimi uygulaması yapabilirsiniz.  M 20 = D = diş üstü çapı 

Şekil: 1.79  Ø  Şekli  A4  formundaki  resim  kağıdına 

çiziniz.  Ø  ­Öğrenme faaliyeti  1.5.1.2’ deki somun  çizimini ve hesaplamalarını inceleyiniz.  Ø  Somun  ölçülerini  işlem  basamaklarında 

belirtilen  alabilirsiniz. 

örnek 

uygulamadan 

2. Görünüşlere ait kavisleri çiziniz ve kalın  çizgilerle koyulaştırınız. 

Şekil: 1.80 

Ø  Kavisleri pergel yardımı ile çiziniz  3. Somunun diş üstü ve diş dibi kısımlarına  ait daireleri tamamlayınız  D  = diş üstü çapı  Dı = diş dibi çapı 

Şekil : 1.81 

Ø  Diş  dibini  çizerken  ince  ve  dörtte  birini  boş bırakarak çiziniz. 51 

4. Görünüşlerin diğer kısımlarını  tamamlayıp çizimi koyulaştırarak  sonuçlandırınız. 

Şekil: 1.82 

Ø  Çizimi  koyulaştırdıktan  sonra  fazla  çizgileri siliniz.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  kalınlıklarına dikkat ediniz. 

çizgi 

ALTI  KÖŞE  BAŞLI  CIVATA  VE  SOMUNUN  BİRLEŞİK  ÜÇ  GÖRÜNÜŞÜNÜN  ÇİZİMİ 

Altı köşe başlı cıvata ve somun birleşik  çiziminde işlem sırası:  1. Cıvata ve somunun üç görünüşünü, önce  ince çizgilerle oluşturunuz.  Örnek  uygulama:  M  20  X  50  cıvata  ve  somun çizimi. 

Şekil: 1.83 

Ø  Şekli  A4  formundaki  resim  kâğıdına  çiziniz  Ø  Öğrenme  faaliyeti  1.5.1.2’  deki  somun  çizimini ve hesaplamalarını inceleyiniz.  Ø  Somun  ölçülerini  işlem  basamaklarında 

belirtilen  alabilirsiniz.

52 

örnek 

uygulamadan 

2. Çizimi kontrol ederek kavisli kısımları  kalın çizgilerle tamamlayınız. 

Şekil.:1.84  Ø  Kavisleri pergel yardımı ile çiziniz. 

3. Çizimi koyulaştırarak tamamlayınız. 

Şekil: 1.85 

Ø  Çizimi  koyulaştırdıktan  sonra  fazla  çizgileri siliniz.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  kalınlıklarına dikkat ediniz.

53 

çizgi 

ÇEŞİTLİ  PARÇALARIN  CIVATA,  SOMUN,  SAPLAMA  VE  RONDELALI  BİRLEŞTİRME ÇİZİMLERİ 

Üç  parçanın    cıvata  ,  somun  ve  rondela  ile  birleştirme  çiziminde  işlem sırası..  Ø  Birleştirilecek  elemanların  ön  görünüşlerini  çiziniz  (  çizim  yaparken  resim  üzerinden  ölçü  alıp 2:1 ölçekli çizebilirsiniz ). 

Şekil :1.86 

Ø  Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz  Ø  Şekilde  ayrılmış  durumdaki  üç  parça,  sol  eksenden  cıvata  ile  sağ  eksenden  cıvata  ve  somunu  ile  birleştirilecek  nitelikte  hazırlanmıştır. 

Ø  Birleştirilecek elemanları şekilde  gördüğünüz  gibi  iki  cıvata  ile  birleştirilmiş  şeklin  ön  Şekil : 1.87  görünüşünü çiziniz.  Dikkat; resim üzerindeki açıklamalar.  Ø  Birleştirmenin  elemanları  ;  cıvata,  somun  ve  rondeladır.  Ø  Vidanın  kör  delikteki  bağlantısına  dikkat  edilmelidir. Dış vidanın diş üstü, kalın çizgi ile  çizilirken, iç vidanın artan kısmı, ince çizgi ile  çizilmelidir.  Ø  Birleştirme  elemanının  geçtiği  deliklerle  aralarında  0,5  mm  boşluk  olacağı  dikkate  alınarak çizim yapılmalıdır. 54 

Ø Birleştirme 

deliklerinin  boşluklarında  delik  ağızlarının çizgileri unutulmamalıdır. 

Ø  Birleştirilecek  elemanları  şekilde  gördüğünüz  gibi  iki  cıvata  ile  birleştirilmiş  şeklin  üst  görünüşünü çiziniz. 

Şekil : 1.88 

Ø  Üst  görünüşü  çizerken,  cıvatanın  diş  dibinin  şekline ve yönüne dikkat ediniz.  Ø  Rondelaların  çiziminde  çift  daire  rondelanın  pahlı olduğunu belirtmektedir.  Ø  Cıvata ile  iki parçanın birleştirme  çizimi.  Örnek  uygulama    :  Çizilen  gerçek  şekli 2 : 1  ölçeğinde çizebilirsiniz. 

Şekil 1. 89 : Cıvata ile bir leştir me 

Ø  Şekli A4 formundaki resim kağıdına çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi  önce  silik  çiziniz.  Daha  sonra  koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  çizgi  kalınlıklarına  dikkat ediniz.

55 

Cıvata  ve  somun  ile  iki  parçanın  birleştirme çizimi.  Örnek  uygulama    :  Çizilen  gerçek  şekli 2 : 1  ölçeğinde çizebilirsiniz 

Şekil 1. 90: Cıvata ve somun ile bir leştir me 

Ø  Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi  önce  silik  çiziniz.  Daha  sonra  koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  çizgi  kalınlıklarına  dikkat ediniz.  Saplama ile iki parçanın birleştirme  çizimi.  Örnek  uygulama    :  Çizilen  gerçek  şekli 2 : 1  ölçeğinde çizebilirsiniz 

Şekil 1. 91: Saplamalı birleştir me 

Ø  Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi  önce  silik  çiziniz.  Daha  sonra  koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  çizgi  kalınlıklarına  dikkat ediniz.

56 

PİMLİ BİRLEŞTİRME  ÇİZİMİ  Pimli birleştirme çizimi işlem sırası.  Ø  Görünüşleri  verilen  üç  parça,  birbirine  takılacaktır.  Montajdaki  konik  kertikli  pim  TS  2337  /  16  –  3  x  23  ile  birleştirilecektir.  Şekil : 1.92  Ø  Örnek uygulama Birleştirme için çizilen  Ø  Şekli  A4  formundaki  resim  kağıdına  gerçek  şekli  2:  1  ölçeğinde  tam  kesit  çiziniz.  olarak ve belirten yere çiziniz.  Ø  Resim üzerindeki ölçülere göre çiziniz. 

Ø  Çizime eksenden başlayınız.  Ø  Resmi  önce  silik  çiziniz.  Daha  sonra  koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  kalınlıklarına dikkat ediniz. 

çizgi 

Şekil : 1.93 

Ø  Konik  kertikli  pimin  ölçülerini  ilgili  tablodan bakınız.  Ø  Şekli  A4  formundaki  resim  kağıdına  çiziniz.  Ø  Çizime eksenden başlayınız.  Ø  Resmi  önce  silik  çiziniz.  Daha  sonra  koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  kalınlıklarına dikkat ediniz. 57 

çizgi 

KAMALI BİRLEŞTİRME RESMİ ÇİZİMİ  Kamalı  birleştirme  çizimi  işlem  sırası  Ø  Şekli    verilen  sınır  çizgileri  ile  eğimsiz  kamalı  birleştirmenin resmini çiziniz.  ŞEKİL : 1.94  Ø  Örnek  uygulama    :  Çizilen  Ø  Şekli A4 formundaki resim kağıdına  çiziniz.  gerçek  şekli  2  :1    ölçeğinde  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  çizebilirsiniz Ø  Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  çizgi  kalınlıklarına  dikkat  ediniz.  1.AŞAMA  Ø  d  çapına  göre  milin  önden  ve  soldan  görünüşleri  çizilir. 

Şekil  : 1.95 

2.AŞAMA  Ø  Soldan  görünüşte  daire  üzerinde  b,h,t1  ve  12  ölçülerine göre kama kesiti çizilir.  Ø  Çizimde boşluk için 12ölçüsü dikkate alınmadan en  az  1mm  aralıklı  çizgiler  çizilir.  Ön  görünüşte  L  boyu işaretlenir. 

58 

Şekil  : 1.96 

3.AŞAMA  Ø  Kesit  düzleminin  geçtiği  yer  belirlenir,  koparılmış  kesit  için  mil  üzerinde  serbest  el  çizgisiyle  sınır  çizilir.  Ø  Soldan görünüşte göbek tarama alanı işaretlenir.  Ø  Fazlalıklar silinerek resim ortaya çıkartılır. 

Şekil : 1.97 

4.AŞAMA  Ø  Kesit  düzlem  çizgisi  belirtilir.  Yan  görünüşe  A­A  kesiti yazısı yazılır.  Ø  Tarama çizgileri çizilir, resim koyulaştırılır ve kesit  üzlemi yazılarak resim tamamlanır.

59 

PERÇİNLİ  BİRLEŞTİRME  ÇİZİMİ 

Tek  Sıra  Bindirme  Perçinleme  çizimi işlem sırası.  Ø  Ön  ve  üst  görünüşü  verilen  iki  parçayı  aşağıdaki  açıklamalara  göre perçinlerle birleştiriniz.  Ø  Örnek  uygulama:  Çizilen  gerçek  şekli 2: 1 ölçeğinde çizebilirsiniz  Ø  Birleştirme  resminin  üstten  ve  önden  görünüşünü  (  kesit  olarak  ) çiziniz.  Şekil : 1.98 

Ø  Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi  önce  silik  çiziniz.  Daha  sonra  koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  çizgi  kalınlıklarına  dikkat ediniz.  Açıklama :  Ø  Perçin çeşidi TS  94 / 2 dir.  d =  16 , S1 = 16 , S2 = 16 mm  Ø  Bindirme  yapılacaktır. 

perçinleme 

Ø  Üst  görünüşte  3  adet  perçin  çizilecektir.  Ø  Perçin boyu alınan perçin çapı ve  sac  kalınlıklarına  göre  hesaplanacaktır. 

Şekil : 1.99 

Ø  Perçinleme ölçüleri ;  t = 2 d + 8 mm  e = 1 , 5 . d  s = s 1 + s 2  Toplam sac kalınlığı 60 

Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına  dikkat    ediniz. 

Tek  yamalı,  tek  sıra  ,  tek  kesitli  Perçinleme çizimi işlem sırası.  Ø  Ön  ve  üst  görünüşü  verilen  parçayı  aşağıdaki  açıklamalara  göre  perçinlerle birleştiriniz.  Örnek  uygulama  :  Çizilen  gerçek  şekli 2 : 1  ölçeğinde çizebilirsiniz  Ø  Birleştirme  resminin  üstten  ve önden görünüşünü ( kesit  olarak ) çiziniz. 

Şekil  : 1.100 

Ø  Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi  önce  silik  çiziniz.  Daha  sonra  koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  çizgi  kalınlıklarına  dikkat ediniz. 

Açıklama :  Ø  Perçin çeşidi TS  94 / 1’ dir.  d =  20 , S1 = 18 , S2 = 18 mm  Ø  Çift  sıra  bindirme  perçinleme  yapılacaktır.  Ø  Üst  görünüşte  6  adet  perçin  çizilecektir.  Ø  Perçin boyu alınan perçin çapı ve  Şekil : 101  sac  kalınlıklarına  göre  Ø  Perçinleme ölçüleri ;  hesaplanacaktır.  t  =  2 d + 8 mm  e = 1,5 d  e1 = O,9 e 61 

s1 = 1,2 s  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  çizgi  kalınlıklarına  dikkat ediniz.  Çift sıra zikzaklı perçinleme çizimi  işlem sırası.  Ø  Ön  ve  üst  görünüşü  verilen  parçayı  aşağıdaki  açıklamalara  göre perçinlerle birleştiriniz.  Örnek  uygulama:  Çizilen  gerçek  şekli 2 : 1  ölçeğinde çizebilirsiniz  Şekil : 1.102  Ø  Birleştirme  resminin  üstten  ve  önden  görünüşünü  (  kesit  olarak  Ø  Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.  ) çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız. 

Ø  Resmi  önce  silik  çiziniz.  Daha  sonra  koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  çizgi  kalınlıklarına 

dikkat ediniz.  Açıklama :  Ø  Perçin çeşidi TS  94 / 1’ dir.  d = 16 , S1 = 15 , S2 = 14 mm  Ø  Çift  sıra  zikzaklı  bindirme  perçinleme yapılacaktır.  Ø  Üst  görünüşte  5  adet  perçin  çizilecektir.  Ø  Perçin boyu alınan perçin çapı ve  Şekil : 1.103  sac  kalınlıklarına  göre  Perçinleme ölçüleri ;  hesaplanacaktır.  t = 2,6  d + 15 mm  e = 1,5. d  e1 = 0,6 .t  Havşa başlı için perçin boyu  1= s+d  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat  ediniz. 62 

KAYNAKLI BİRLEŞTİRME  Yandaki  şekilde  belirtilen  kaynaklı  yapım  resmini  1/5  ölçeğinde  çiziniz. 

Şekil 1.104:  Kaynaklı yapım resmi 

­ Şekli A4 formundaki resim kağıdına  çiziniz.  ­ Çizime eksenlerden başlayınız.  ­ Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra  koyulaştırınız.  ­ Temiz ve düzenli çalışınız.  ­ Resmin doğruluğuna ve çizgi  kalınlıklarına dikkat ediniz.

63 

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME  ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet  kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak  belirleyiniz.  A) ÖLÇME SORULARI 

1. 

Teknik resimde, bir vidanın gösterimi için doğru olan resim hangisidir?  A) 

B) 

C) 

64 

D) 

2. 

Teknik resimde,bir vidanın gösterimi için doğru olan resim hangisidir?  A)                                  B) 

C) 

D) 

Şekil : 1.107 SORUDA ŞEKİL NUMARASI KONMASI GEREKMEZ 

3. 

Teknik resimde, bir dış vidanın ölçümlendirilmesinde doğru olan resim hangisidir.   ?  A)  B)                           C)                           D) 

Şekil : 1.108 SORUDA ŞEKİL NUMARASI KONMASI GEREKMEZ

65 

4. 

Teknik resimde, bir iç vidanın ölçümlendirilmesinde doğru olan resim hangisidir.?  A)                                B) 

C) 

D) 

Şekil : 1.109 SORUDA ŞEKİL NUMARASI KONMASI GEREKMEZ 

5. 

Teknik resimde, bir dış vidanın montaj resminde doğru olan resmi hangisidir.?  A)                                B) 

C) 

66 

D)

6. 

Teknik resimde, bir dış sol vidanın ölçülendirilmesinde doğru olan ölçü   hangisidir.  A)                                B) 

7 

C) 

Teknik resimde,bir dış vidanın gösteriminde doğru olan resim hangisidir ?  A)                                B) 

8 

D) 

C) 

Yukarıdaki şekil ne tür birleştirmedir?  A) Saplamalı birleştirme  B) Cıvatalı birleştirme  C) Cıvata ve somunlu birleştirme  D) Pimli birleştirme 67 

D) 

9 

Yukarıdaki şekil neyi ifade eder?  A) Pulu ifade eder.  B) Oringi ifade eder.  C) Yaylı rondelayı ifade eder.  D) Rondelayı ifade eder. 

10.  Yukarıdaki şekil hangi tip perçinlemedir?  A) Yamalı perçinleme, iki kesitli çift sıralı  B) Yamalı perçinleme, tek kesitli tek sıralı  C) Bindirme perçinleme, tek kesitli tek sıralı  D) Bindirme perçinleme, tek kesitli çift sıralı

68 

ÖĞRENME FAALİYETİ ­ 2 

AMAÇ 

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 

Bu modüldeki eğitim ve öğretim faaliyetlerini başarı ile tamamlayan her öğrenci; TSE  standartlarına  ve  teknik  resim  kurallarına  göre  hareket  ileten  elemanların  resimlerini  çizebilecek, sembollerini gösterebilecek, kataloglardan resimlerini okuyabileceksiniz. 

ARAŞTIRMA TSE  standartlarından  ve  teknik  resim  kurallarına  göre  çizilen  hareket  ileten  elemanlarının  resimlerini  ve  sembollerini  gösteren  katalogları  inceleyiniz.  İlgili  TSE  standartları araştırınız. 

2. HAREKET İLETEN ELEMANLAR  2.1. Dişli Çar klar  Hareket  ve  güç  iletiminde  kullanılan,  üzerinde  eşit  aralıklı  ve  özel  profilli  girinti  ve  çıkıntıları bulunan silindirik veya konik yüzey elemanlara “dişli çark” denir. 

Şekil 2.1: Kısa mesafeler de hareket iletim elemanları 

69 

Şekil  2.2: Kayış ile hareket iletimi                 Şekil  2.3: Zincir  ile hareket iletimi 

Şekil 2.4: Eksenler i paralel çalışan silindir ik yüzeyli dişli çarklar 

Şekil 2.5: Eksenler i kesişen konik yüzeyli dişli çarklar

70 

Şekil  2.6: Eksenleri farklı düzlemler de, dıştan ve içten çalışan düz dişli çar k 

Dişli  çarklar,  hiçbir  zaman  tek  olarak  kullanılamaz,  daima  iki  dişli  kullanma  zorunluluğu vardır. Bunlara Dişli Çift adı verilir. Güç ve hareketin verildiği dişliye çeviren  (döndüren) diğerine de çevrilen (döndürülen) dişli denir. 

2.1.1. Düz Dişli Çarklar 

Şekil 2.7: Düz dişli çark 

2.1.2.Helis Dişli Çar klar 

Şekil 2.8 : Helis dişli çarklar

71 

2.1.3. Konik Dişli Çar klar 

Şekil 2.9: Konik dişli çarklar 

2.1.4. Sonsuz Vida ve Karşılık Dişlisi 

Şekil 2.10: Sonsuz vida ve kar şılık dişlisi 

2.1.5. Zincir Dişli Çar klar 

Şekil 2.11: Zincir  dişli çar k 

2.1.6. Kramayer Dişliler 

Şekil 2.12 : Kr amayer  dişli

72 

2.1.7. Dişler ve Ortak Dişli Çar k Terimleri  Aşağıda, dişli çarklarda kullanılan genel ortak terimlerin adları ve işaretleri verilmiştir.  Dişlinin  cinsine  göre  özel  terimler  burada  verilmemiştir.  Kullanılan terim  ve  semboller  TS  3350' den alınmıştır. Bölüm dairesi ve çapı (d) : Dişli çarkın yuvarlandığı dairedir ve dişler  bu daire üzerinde oluşturulur.  Bu dairenin ölçüsüne de bölüm dairesi çapı denir.  Ø 

Diş  üstü  dair esi  ve  çapı  (da)  :  Dişlerin  üst  kısımlarından  geçen  dairedir.  Bu  dairenin ölçüsüne de diş üstü çapı denir. 

Ø 

Diş  dibi  dair esi  ve  çapı  (dt)  :  Dişlerin  dip  kısımlarından  geçen  dairedir.  Bu  dairenin ölçüsüne diş dibi çapı denir. 

Ø 

Adım (p) :  Bölüm dairesi üzerinde bir diş  kalınlığı ve diş boşluğundan oluşan  çevresel uzunluğa adım denir. 

Ø 

Modül  (m)  :  Birbirleriyle  çalışan  dişlilerde  sabit  bir  oran  olup  bölüm  dairesi  çapının  diş  sayısına  bölünmesiyle  bulunur.  Çapsal  adım  olarak  da  adlandırılabilir. 

Ø 

Diş  sayısı  (z)  :  Bölüm  dairesi  üzerinde  bir  dolu  veya  bir  bos  diş  sayısıdır,  genellikle dolu kısım anlaşılmalıdır.Bölüm dairesinin modüle oranını ifade eder. 

Ø 

Diş yüksekliği (h) : Dişin, diş başından diş dibine kadar olan mesafesidir. 

Ø 

Diş başı yükseklini (ha),: Diş üstü ile bölüm dairesi arasındaki mesafedir. 

Ø 

Diş dibi yüksekliği (ht) : Diş dibi ile bölüm dairesi arasındaki mesafedir. 

Ø 

Diş kalınlığı ve diş boşluğu (s, e) : Dişli sistemine göre, bölüm dairesi üzerinde  adımla ilgili olan dolu ve boş mesafedir.

73 

Şekil 2.13: Genel dişli çar k terimleri 

2.1.8. Diş Profilleri ve Çizimleri  Pratikte  çeşitli  diş  sayılarına  sahip  dişli  çarkları,birbiri  ile  değiştirmek  suretiyle,  kusursuz  bir  kavrama  ve  çalıştırma  durumu  sağlamak  gerekir.  Bunun  için  dişlerin,  diş  yan  yüzeylerine  ait  kavrama  ergilerinin  birbiri  ile  çakışması  ve  alıştırılması  sağlanmalıdır.  Bu  eğriler her diş  için simetrik olmalıdır. İmalatta kavrama eğrisi olarak, evolvent  veya sikloid  eğrileri kullanılır.  Ø  ­Evolvent dişlileri  Ø  ­Evolvent eğrisi  Daire  evolventi,  sabit  bir  daire  (temel  daire)  üzerinde  yuvarlanan  doğrunun,  bir  noktası tarafından meydana getirilir. Eğri, noktaların birleştirilmesi ile oluşturulur.  Uzunluğu  AB  =  n.D  kadar  olan  F  ipi,  çapı  D  olan  bir  daire  üzerine  sarılmıştır.  B  noktasından sabit  olan bu ipin A ucundan tutulup açılırsa A noktası bu sırada bir yol  izler,  örneğin  A1,  A2,  A3...noktaları  belirli  noktalar  olsun.  Son  nokta  ise  A12'dır.  Böylece  dairenin açınım uzunluğu 1­12 yayı olarak görülebilir. Sonuçta A noktasının çizmiş  olduğu  eğri Evolvent eğrisi veya daire açınımı eğrisidir. Bu şeklin çizilebilmesi için geometrik çizim  metotları  uygulanır.  Temel  daire,  istenilen  eşit  parçalara  bölünür  (şekilde,  12  parça)  ve  merkeziyle birleştirilir. Her bölüm  noktasından çembere teğetler çizilir. Bölme noktasından  her  teğetin  değme  noktasına  kadar  olan  yay  uzunlukları  sırayla  ait  oldukları  teğetlerin

74 

üzerine taşınır. Teğetler üzerindeki (1, 2, 3, 4, 10, 11,12) bölme noktalarını uygun eğrilerle  birleştirdiğimizde evolvent eğrisi çizilmiş olur (Şekil 2.14). 

Şekil 2.14 : Evolvent eğr isi  Ø 

Yaylar la Pr atik Çizim (Gr ant metodu) 

1­ Yatay ve dikey eksenler çizilir.  2­ Bölüm dairesi çizilir.  3­ ha, hf değerlerine göre diş dibi ve diş üstü dairesi çizilir.  4­ d / 2 ­ Y = 320 / 2  ­ Y = 160 ­ Y mm' ye uygun 2  temel dairesi çizilir.  Y = 1 / 60 . d =  1 / 60 . 320 = 5,33 mm' dir.  5­ A noktasına göre R1 ve R2 yarı çaplarının merkezi, temel daire üzerinde işaretlenir  ve yaylar çizilir.  R1 = m . b’ (Çizelgeden diş sayısına göre)  R2 = m. . c ‘(Çizelgeden diş sayısına göre)  6­ C noktası merkezle birleştirilir. Diş dibi dairesi  ile kesiştiği yerde köşe R = 0,166 . m = 0,166.20 = 3,33 mm’ye uygun yuvarlatılır.

75 

Şekil 2.15 : Diş sayısına gör e b ve c faktör leri

76 

Seki1 2.16:  Yaylarla pr atik diş pr ofili çizimi 

Yaklaşık metot  :  1­ Eksenler çizilir.  2­ Bölüm dairesi, diş üstü ve diş dibi dairesi çizilir.  3­ Temel daire çizilir.  4­ A noktasında R = d / 8 oranıyla merkez bulunur ve BAC yayı çizilir.  5­ C noktası O merkeziyle birleştirilir.  6­ Diş dibi ile kesişme yeri yuvarlatılır. 77 

Şekil  2.17: Yaklaşık metotla diş pr ofili çizimi 

Ø  Sikloid Dişliler  Ø  Sikloid Eğr iler i  Yuvarlanan  daire  üzerindeki  bir  noktanın  meydana  getirdiği  eğriye  denir.  Eğer  bu  daire  bir  doğru  üzerinde  yuvarlanırsa  SİKLOİD,  başka  bir  daire  üzerinde  yuvarlanırsa  EPİSİKLOİD, bir dairenin içerisinde yuvarlanırsa HİPOSİKLOİD eğrisi olur

78 

Şekil 2.18: Episikloid eğr isi 

Şekil  2.19: Sikloid Eğrileri 

Ø  Sikloid Eğr iler i ile Diş Pr ofilinin Çizimi  Sikloid eğrileri ile diş profilleri iki şekilde oluşturulur.  Ø  Episikloid­ hiposikloid eğr ili dişliler  Dıştan çalışan dişlilerde diş üstü eğrisi episikloid, diş  dibi eğrisi hiposikloid eğrisiyle  oluşturulur 79 

Sekil  2.20: Episikloid ­ hiposikloid eğr ileriyle diş pr ofili çizimi 

Ø  Sikloid eğr ili dişliler  Eğrinin  oluşturulmasına  uygun  olan  ve  düz  bir  yüzey  üzerine  sıralanmış  dişleri  bulunan kramayer dişleri, sikloid eğrisine göre meydana gelir.

80 

Şekil 2.21: Sikloid eğriler iyle diş pr ofili çizimi

81 

Şekil  2.22: Dişli for mülleri

82 

2.1.9. Dişli Çar k Resimlerinin Çizilmesi  Dişli  çark  resimlerinin  çizimi  TS1882'de  standardize  edilmiştir.  Dişler,  özel  kesici  takımlarla standart biçimde yapıldığından resimleri çizildiğinde diş profilinin gösterilmesine  gerek yoktur. Dairesel görünüşlerinde, diş üstü çapı dolu, bölüm dairesi çapı eksen çizgisiyle  (noktalı  kesik)  gösterilir.  Diş  dibi  dairesi  çizilmez.  Fakat  diş  dibini  göstermek  fayda  sağlayacaksa, bu taktirde, diş dibi dairesi sürekli ince çizgi ile gösterilir .Diğer görünüşlerde  ise dişli çark kesit olarak çizildiğinde diş dibi çizgisi kalın çizilir, diş yüksekliği kadar kısım  taranmaz.  Alın  dişlilerinin  normal  ve  kesit  görünüşlerde,  ifade  edilmesi  görüldüğü  gibidir.  Diğer dişlilerin gösterilmesi ayrıca ilgili konular içinde açıklanmıştır. 

Şekil 2.23 : Dişli çarklar ın resimlerinin çizilmesi 

Şekil 2.24: Dişli çar klar ın r esimler inin çizilmesi  Dişli çarkların tek tek veya dişli çifti halinde gösterilmeleri üç şekilde olmaktadır.  Ø  Normal çizim: Görünüşlerin tam olarak çizilmesi,  Ø  Basitleştirilmiş çizim: Ana çizgilerin ve bölüm dairesinin çizilmesi,  Ø  Şematik çizim: Bölüm dairesi ve eksenlerin çizilmesi. 83 

Şekil 2.25:  Dişli çarklar ın resimler de göster ilmesi

84 

2.1.10 Dişli Çar k Yapım Resimleri  Dişli  çarkların  yapım  resimleri,  biçimlendirme  metoduna  uygun  ve  gerekli  tüm  bilgileri kapsayacak şekilde yeterli görünüşlerle çizilir. 

Şekil  2.26: Düz dişli çar k yapım r esmi 

Şekil 2.27: Düz dişli çarklar ın vites kutusunda kullanılması

85 

Şekil 2.28:  Helis dişli çark yapım resmi 

Şekil 2.29: Helis dişli çarkların vites kutusunda kullanılması

86 

Şekil 2.30: Konik diş yapım resmi 

Şekil 2.31: Konik dişli çar kın difer ansiyelde kullanılması

87 

2.2. Yaylar  2.2.1.Yayların Tanımı ve Çeşitleri  Yay,  üzerine  etkiyen  kuvvetin  yönünde  esneyerek  bu  etkiyi  karşılayan  ve  kuvvet  kalktığında tekrar ilk konumunu alan bir elemandır. 

Şekil  2.32:  Yay çeşitler i 

2.2.2. Basma Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi  Ø  Yay elemanlar ı  Da = Dış çap  Dm= Ortalama çap  Di  = İç çap  P   = Yay adımı  S   = Sarım ( kangal ) açınım boyu  L   = Yay açınım boyu  Lo = Yay boyu  d   =  Tel çapı  gm = Gevşeme miktarı  α   = Genleşme katsayısı  i    = Sarım katsayısı  dmç = Malafa çapı  Önemli  formüller 88 

Şekil  2.33: Basma yayın elemanları 

Şekilde  bir  basma  yayın  görünüşleri  verilmiştir.  Yaylar  resimlerde  görünüş,  kesit,  sembol olmak üzere üç şekilden biri ile de gösterilebilir.  Yay standart olarak belirtilirken sıra ile adı, standart numarası, ortalama çapı, tel çapı,  boyu yazılır.  Ör nek : 

Şekil  2.34: Basma yay standar dı

89 

Şekil 2.35:  Basma yayın gör ünüşler i 

Şekil 2.36: Basına yayının imalat r esmi 

2.2.3. Çekme Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi  Elemanların hesabı  Uygulama örneği :  d = 2 mm çapında, a= 0,06 telden, Lo = 92 mm,  i= 30  ve gm =  3,6 mm ölçülerinde sarılacak basma yayın iç çapı ( D ) ne kadar olur ?  Çözüm :  Lo =  i . P + d,          92  = 30 . P + 2,      P = 3 mm 90 

gm  =  Di . P . a,      3,6  = D1 . 3 . 0,06    D1 = 20 mm olur. 

Şekil 2.37: Çekme yayın elemanları 

Şekilde bir çekme yayın görünüşleri verilmiştir.Çekme yayın basma yaydan en önemli  farkı, adımın tel çapına eşit olmasıdır. Ayrıca yayın iki tarafı kancalıdır.  Çekme yayların ; görünüş, kesit, sembol resimleri, şekillerdeki gibi çizilir.Yay standart  olarak belirtilirken sıra ile adı, ortalama çapı, tel çapı, boyu, standart numarası yazılır. 

Ör nek: 

Şekil 2.38: Çekme yay standar dı

91 

Şekil 2.39: Yay sembolü 

Şekil 2.40: Çekme yayının imalat resmi 

2.2.4. Burulma Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi  Burulma  yayları  yuvarlak  tellerden  helisel  olarak  sarılarak  elde  edilirler.  Yay  başlarındaki kollar bağlanacak parçalara bağlı olarak çeşitli biçimlerde yapılır.

92 

Aşağıda  bir  burulma  yayının  yapım  resmi  görülmektedir.  Resim  üzerinde  genellikle  ortalama çap ( Dm ),  yay uzunluğu ( Lo ) , tel çapı  ( d ),  kol  uzunluğu  ve  konum  ölçüleri  verilir  ve  gerekirse  kuvvet  diyagramı  çizilerek  çalışma  açısı  ve  kuvvet  belirtilir.  Resmin  yanına da halka sayısı, tel uzunluğu, helis yönü ( sol helis için ) tel gereci, son işlem durumu  yazılır. 

Şekil :2.41:  Bur ulma yay 

2.3. Kamlar  2.3.1. Tanımı ve Çeşitleri  Diğer makine elemanlarıyla elde edilemeyen ve düzgün olmayan özel hareketler kam  adı  verilen  özel  makine  elemanlarıyla  elde  edilir.  Kamlar  bu  hareketleri  özel  biçimleri  sayesinde  gerçekleştirilirler.  Buna  göre;  düzgün  olmayan  veya  özel  hareketlerin  elde  edilmesini  sağlayan  ve  bu  hareketlerin  takipçi  denilen  elemanlarla  mekanizmaya  aktaran  özel şekilli makine elemanlarına kam denir.  Kullanıldığı  yerler:  Genellikle  otomatik  kumanda  sistemlerinde,  otomatik  makinelerde,  torna  tezgahlarında  (kesici  takımların  hareketlerinde),  patlamalı  ve  yanmalı  motorlarda,  tekstil  makinelerinde,  matbaa  makinelerinde,  dikiş  makinelerinde,  çamaşır  makinelerinde vb. kullanılır. 

2.3.1.1.Kam Çeşitleri  Ø  Tek etkili kam  Ø  Çift etkili kam

93 

Şekil 2.42: Kam çeşitler i 

Kam sistemleri üç ana bölümden meydana gelir. ·  Kam ·  İtici veya takipçi ·  Gövde ve teferruat 

Şekil :2.43 Kam sistemi

94 

2.3.2. İtici Tanımı ve Çeşitleri 

Şekil 2.44: İtici Çeşitler i 

2.3.3. Düzgün Hareket Sağlayan Kam Çizimi  Örnek problem: Bir kam sisteminde itici kursu: 35 mm, iticinin en düşük konumu ile  kam  mili  arası:  30  mm,mil  çapı:  35  mm,  göbek  çapı:  50  mm.dir.  Göbeğe  kama  kanalı  açılmıştır. b=10 mm, t2=3,3 mm. Kam saat ibresi ters yönünde dönmekte ve bir dönüsünde  iticiye su hareket özelliklerini sağlamaktadır:  a. 0°­60° dönüşte ayni yükseklikte kalıyor.  b. 60°­120° dönüşte 20 mm yükseliyor.  c. 120°­150° dönüşte 20 mm yükseklikte kalıyor.  d. 150°­210° dönüşte 15 mm yükseliyor.  e. 210°­240° dönüşte aynı yükseklikte kalıyor.  f. 240°­360° dönüşte 35 mm iniyor.  Verilen hareket özelliklerine göre önce hareket diyagramı çizilir.  Ø  x ve y yönünde eksenler çizilir.  Ø  Yatay eksen üzerinde 12 eşit parça işaretlenir (360°’ lik açı burada 30° lik açıyı  temsil edecek şekilde kabul edilmiştir. Farklı bölüntüler tasarlanabilir). 95 

Ø  Düşey eksen üzerinde itici kursu işaretlenir. Kurs üzerinde 20+15 mesafeleri  işaretlenir.  Ø  Düzgün hareketin yol çizgisi duruşlar hariç,bir doğru olduğundan ; ·  Duruşa ait OB çizgisi çizilir (A noktası oluşur). ·  Yükselişe ait BD çizgisi çizilir (C noktası oluşur). ·  Duruşa ait DE çizgisi çizilir. ·  Yükselişe ait EG çizgisi çizilir (F noktası oluşur). ·  Duruşa ait GH çizgisi çizilir. ·  İnişe ait HL çizgisi çizilir I,J, K noktalan oluşur).  Ø 

Kam pr ofilinin çizimi ise şu şekilde yapılır  : ·  ·  ·  ·  ·  · 

İki ana eksen çizilir(yatay­düşey). Temel daire çizilir(a=30=R temel daire yarıçap). Temel daire 12 eşit parçaya bölünür (her bölüntü 30° olacak şekilde). Daire merkeziyle bu bölüntüler birleştirilerek uzatılır. Bu çizgiler üzerinde, diyagramdan ölçülerek alınan A...L noktaları  işaretlenir. Bulunan bu noktalar uygun yaylarla birleştirilerek kam profili elde edilir. 

Şekil 2.45: Düzgün har eket diyagramı ve kam

96 

2.3.4. İticiye Harmonik Hareket Sağlayan Kam Çizimi  Ø  x ve y yönünde eksenler çizilir.  Ø  Yatay eksen üzerinde 12 eşit parça işaretlenir (360° lik açı, her bölüntü 30° lik açıyı  temsil edecek şekilde kabul edilmiştir.)  Ø  Düşey eksen üzerinde itici kursu işaretlenir.  Kurs üzerinde 20+ 15 mesafeleri işaretlenir.  Ø  Hareketin yol çizgisi duruşlar hariç eğri olduğundan; ·  Duruşa ait OB düz çizgisi çizilir (A noktası oluşur). ·  B noktasında 20 mm.lik yükseliş için yarim daire çizilir dört eşit parça  alınarak a, 3, b ve 4 noktaları işaretlenir. Bu noktalar yatay olarak çizilir ve  C, D, E ve F noktaları elde edilir (BD arası hızlanarak yükselir, DF arası  yavaşlayarak yükselir). ·  Duruşa ait FG düz çizgisi çizilir. ·  G noktasında 15 mm yükseklik için yarim daire çizilir, dört eşit parça  alınarak 5, c, 6, d ve 7 noktaları işaretlenir. Bu noktalar yatay olarak çizilir  ve G, H, i, J, K noktaları elde edilir (Gl arası hızlanarak yükselir, IK arası  yavaşlayarak yükselir). ·  Duruşa ait KL düz çizgisi çizilir. ·  12 noktasında 35 mm iniş için yarim daire çizilir, dört eşit parça alınarak 8,  9, 10, 11 ve 12 noktaları işaretlenir. Bu noktalar yatay olarak çizilir ve M,  N, O ve P noktaları elde edilir (LN arası hızlanarak iniş, NP arası  yavaşlayarak iniş). ·  OP arasındaki 17 adet nokta uygun şekilde birleştirilerek hareket diyagramı  çizilmiş olur.  Kam pr ofilinin çizimiyse şu şekilde yapılır .  (Düzgün hareketli kam profilinin çiziminde kullanılan işlemler aynen uygulanır)

97 

Şekil 2.46: Har monik hareket diyagr amı ve kam 

2.3.5 Düzgün Değişen Hareketli Kamın Çizilmesi  Ø  Ver ilen har eket özellikler ine gör e har eket diyagr amının çizilmesi ·  x ve y yönünde eksenler çizilir. ·  Yatay eksen üzerinde 12 eşit parça işaretlenir (360° lik açı burada 30° lik açıyı  temsil edecek şekilde kabul edilmiştir.) ·  Düşey eksen üzerinde itici kursu işaretlenir. Kurs üzerinde 20+15 mesafeleri  işaretlenir. ·  Hareketin yol çizgisi duruşlar hariç eğri olduğundan;  o  Duruşa ait O,A, B düz çizgisi çizilir.  o  b.Yardımcı çizgi çizilir. B noktasından 1 ve 2 sn sonunda elde edilen dört  eşit parça işaretlenir. Bu noktalar 20 mm yüksekliğin üzerinde l' ve 4'  noktaları C ve D noktalarını elde edecek şekilde yatay olarak uzatılır  (hızı artarak).  o  Duruşa ait DE düz çizgisi çizilir.  o  Yükselişe ait E noktasından yardımcı çizgi çizilir. Hız azalarak 1 ve 2 sn  sonunda elde edilen 4 eşit parça işaretlenir (1 ve 4 noktaları). Bu noktalar  15 mm mesafede l' ve 4' noktaları, F ve G noktalarını elde edecek şekilde  yatay olarak uzatılır.  o  Duruşa ait GH düz çizgisi çizilir.

98 

o  İnişe ait HL arasını çizmek için (hız gittikçe azalarak) yardımcı çizgi  üzerinde 16 eşit parça işaretlenir. 1, 4, 9 ve 16 noktalarından 35’ mm.lik  kurs çizgisi üzerine 1', 4', 9' ve16' noktaları bulunur.  o  Buradan yatay çizgilerle i, J, K ve L noktaları elde edilir.  o  O...L arasındaki 13 adet nokta birleştirilerek hareket diyagramı çizilmiş  olur.  Ø  Kam pr ofilinin çizimiyse şu şekilde yapılır .  (Düzgün hareketli kam profilinin çiziminde kullanılan işlemler aynan uygulanır) 

Şekil 2.47: Düzgün değişen hareket diyagr amı ve kam 

2.3.6. Pergel Yardımıyla Kam Çizimi  Motorlarda kullanılan emme ve egzoz supaplarının ve tulumba pistonlarının hareketini  sağlayan  kamlar  yukarıda  anlatıldığı  şekilde  çizilebildiği  gibi  pergel  yardımıyla  ve  diğer  geometrik çizim yöntemleriyle de elde edilebilir.  1.Örnek  Ø  Kurs: 15 mm  Ø  Temel daire: 40 mm  Ø  Dönüş, saat ibresi yönü  Ø  Supap 170°’ lik açıda kapalı  Ø  Supap 105°’ lik açıda açılıyor  Ø  Supap 105°’ lik açıda kapanıyor

99 

Kam pr ofilinin çizimi  Yatay ve düşey eksenler çizildikten sonra pergelle ·  Temel daire çizilir. ·  170°/2=85° açılar işaretlenerek A ve D noktaları bulunur. ·  15 mm kursu mesafesi işaretlenir. R10 yarıçaplı daire çizilir. ·  040  ve  020'lik  dairelere  R=50  mm.lik  yayla  dıştan  teğet  yay  çizimi  metodu  uygulanarak ·  merkezler (m) bulunur. Sonra AB yayı ve CD yayı çizilir. ·  A, B, C, D, noktalarını birleştiren yaylar kam profili oluşturur.  2. Örnek  Ø  Ø  Ø  Ø  Ø  Ø  Ø  Ø  Ø 

Kurs 30mm  Temel daire: /2152mm  Dönüş : Saat ibresi yönü  AB  arası : Duruş  BC arası : Yükseliş  CD arası : Yükseliş  DE arası : Yükseliş  EF arası : Yükseliş­iniş  FA arası : İniş 

Kam pr ofilinin çizimi · Yatay ve düşey eksen çizilir (M1 merkezi elde edilir). · M2  merkezi  bulunur  (yatay  eksene  göre  üst  tarafa  9  mm,  düşey  eksene  göre  sağa 23 mm). · M3 merkezi bulunur (yatay eksene göre üst tarafa 40 mm, düşey eksene göre  sağa 22 mm). · M1 merkezine göre, R26 ile temel daire çizilir. · M2merkezine göre, R51 ile Ba yayı çizilir (R51 ile R56 kesişmesi a noktasını  verir). · M1 merkezine göre, R56 ile ab yayı çizilir. (R56 ile R20 kesişmesi b noktasını  verir). · M3 merkezine göre, R20 ile bA yayı çizilir. · a noktasında R20 ve b noktasında R4 yayı ile teğet yay çizim metoduyla M4 ve  M5 · merkezleri bulunarak, CD ve EF yayları elde edilir.

100 

Şekil 2.48: Per gel yar dımıyla kam çizimi 

2.3.7. Kam Yapım Resmi  Verilen probleme veya hareket  diyagramına göre kam profili çizilir. Kamın  oluşması  için  gerekli  diğer  ölçü  ve  özellikler  belirlenir.  Gerekli  görünüş  sayısı  tespit  edilerek  kam  yapım resmi tamamlanır.  Örnek  Pergelle  çizilen  kam  profilinde  açıklanan  ikinci  örneğe  ait  kamın  imalat  resminin  çizilmesi.  Verilen belgelere  göre  kam profili çizildikten sonra imalat  için şu  bilgilerin  verildiği  kabul edilmiştir:  Ø  Göbek çapı, 035 mm göbek uzunluğu levhadan itibaren10 mm öne doğru çıkmış.  Ø  Göbeğe 20 mm.lik delik ve bu deliğe kama kanalı açılmıştır.  Ø  Levha kam genişliği, 15 mm. tüm diş köşeler ve dipler 1,2 mm kavislerle  şekillendirilmiştir.  Ø  Göbek dişi 2x45° pahlıdır.  Ø  020'lik deliği ve kam Diş yüzeyi Ra O,4 kalitede, diğer tüm yüzeyler Ra6,3 kalitede  işlenmiştir.  Ø  020'Iik delikte H7 toleransı mevcuttur. Buna göre kamın çizilmiş profili üzerine  göbek ve delik, sol tarafına bir tam kesit çizilerek gerekli tüm bilgileri verilir.

101 

Şekil  2.49: Kam yapım r esmi 

2.4.Kasnaklar  2.4.1.Tanımı ve Çeşitleri  Kasnak,  döndürülen  bir  milin  hareketini,  bir  veya  birkaç  kayış  yardımıyla  başka  bir  mile  aktarmak  için  kullanılan  makine  elemanıdır.Kayış,  kasnaklar  arasında  irtibatı  ve  hareketin iletilmesini sağlayan çeşitli profillerdeki ara bağlantı elemanıdır.  Kasnaklar genellikle 3 ana kısımdan oluşur.  Ø  Göbek: Kasnağın göbeğe geçen kısmıdır.  Ø  İspit: Kayışın oturduğu dış çemberdir.  Ø  Gövde: Göbekle ispit arasında kalan kısımdır.

102 

Şekil 2.50: Kasnak kısımları 

2.4.2.Kasnak Çeşitleri  Ø  Düz kayış kasnaklar  Ø  V Kayış kasnaklar 

2.4.2.1.Düz Kayış Kasnaklar  Düz kayışlar (TS 148) birlikte çalışacak şekilde yapılan düz kasnaklar TS 148/3'e göre  standartlaştırılmıştır.  Kasnak ölçüleri standart çizelgelerden alınmalıdır. Düz kayış kasnaklar şekil 2.51’de  görülmektedir. Şekil 2.52 'de ise dışı bombeli bir düz kayış kasnağın teknik resmi  görülmektedir. 

Şekil 2.51: Düz kasnağın gösterilmesi

103 

Şekil 2.52: Düz kayış kasnaklar 

2.4.2.2.V­ Kayış  Kasnağı  Silindirik  yüzeylere  V  seklinde  kanallar  açmak  suretiyle  meydana  getirilen  kasnaklardır.  Elektrik,dikiş  makineleri,  motorlu  taşıtlar  vb  çok  kullanılır.  Miller  arası  orta  mesafelerde  ve  makine  imalatında  kullanılır.  Dış  yüzeye  açılan  trapez  kanal  açısı  32°­  36°  arasında  değişir.  İleteceği  güce  göre  kanal  sayısı  değişir.  V­kayış  kasnaklarında  (dm)  ortalama  çapı  esas  alınır.  Kasnak  çapı  büyük  tercih  edilmelidir.  Kayış  hızı  25  ms'yi  geçmemelidir.  Bu  kasnaklar  V  kayışlarıyla  birlikte  kullanılır.  Eksiz  kayışlar TS  198'e  göre  standartlaştırılmıştır.  Kayışın  kasnaktaki  kanalların  yan  yüzeylerine  iyi  oturması  şarttır.  V  kayış kasnakları TS 148/1 ve TS 148/2 standardına göre çeşitli sekil ve ölçülerde yapılır.  Normal ve dar kayışlar için V­kayış kasnak resimleri aşağıda görülmektedir.

104 

Şekil 2.53: V – Kayış kasnaklar 

2.4.2.3.V Kasnağın Standart ile Gösterilmesi 

Şekil 2.54: V kasnağın standar t gösterilmesi 

2.4.2.4. Senkronize Kasnaklar  Senkronize kayışlı hareket sistemi, senkronize kayış ile iki veya daha fazla senkronize  kasnaktan  meydana  gelen  sistemdir.  Hareket  veya  güç  iletimi  kayış  dişleriyle  kasnak  dişlerinin birbirine geçerek teması ile sağlanır (Şekil 2.55). 

Şekil 2.55:  Senkr onize kayışlı har eket sistemi

105 

Senkronize  kasnak:  Çevresine  eşit  aralıklarla  enine  özel  profilli  dişler  sıralanmış  makine elemanıdır.  Senkronize  kayış:  Düzgün  aralıklarla  sıralanmış  trapez  biçimin  enine  dişlerden  meydana gelen ve enine kesiti dikdörtgen olan bir mekanik güç iletim elemanıdır.  Senkronize kasnak ve kayışlara ait şekil ve genel terimler Şekil 2.56' da görülmektedir. 

Şekil .2.56:  Senkr onize kayış ve kasnak elemanları 

Senkronize  kayışlar  ilettikleri  güç  ve  adıma  göre  sembolize  edilir.  Senkronize  kasnaklar da kayışlara göre şekillendirilir. Göbek ve gövde kısımları V­kayış  kasnaklarında  olduğu gibidir.  Senkronize kayış ve kasnağın standart gösterilmesi

106 

Şekil 2.57:  Senkr onize kayış ve kasnağın standar t  gösterilmesi 

2.4.3. Kasnak Yapım Resimleri  2.4.3.1. Düz Kayış Kasnak Yapım Resmi 

Şekil 2.58:  Düz kayış kasnak yapım resmi

107 

2.4.3.2. V Kayış Kasnak Yapım Resmi 

Şekil 2.59: V Kayış kasnak yapım r esmi

108 

2.4.3.3. Senkronize Kayış Kasnak Yapım Resmi 

Şekil 2.60: Senkr onize Kayış kasnak yapım r esmi 

2.5.Yataklar  2.5.1. Tanımı ve Önemi  ve Çeşitleri  Bir  sistemde  dönel  ve  doğrusal  hareketleri  bir  yerden  bir  yere  nakletmek  amacıyla  millerin üzerine kayış, kasnak,dişli çark, zincir, kaplin ve kavramalar bağlanır. Yataklar ise  millerin görevini yapabilmesi için desteklik yapar ve hareketini kolaylaştırır.  Yataklar,  iki  elemanın  çeşitli  yönlerdeki  hareketinin  en  az  sürtünmeyle  meydana  gelmesini sağlarken  etki  eden  kuvvet  doğrultusunda hareketine engel  olur. Hareketin dönel  olması durumunda mili destekleyen elemana YATAK, doğrusal olması durumunda KIZAK  adı  verilir.  Bu  açıklamalara  göre  yatak  tanımı  su  şekilde  yapılabilir:  Dönel  ve  doğrusal  hareket altında kuvvet ve hareket ileten mil, aks ve tabla gibi elemanların eksenel ve radyal  yöndeki kuvvetleri taşıyan ve destekleyen elemanlara “yatak” denir.  Yataklar,  kullanıldıkları  sistemlerin  çeşitli  olması  ve  çalışma  şartlarının  değişken  olması  sebebiyle  çok  değişik  tiplerde  yapılırlar.Bunların  seçimi;  sistemdeki  hız,  kuvvet,  basınçlı  sürtünme,  yağlama,  kapladığı  yer,  çalışma  şartları  ve  bakim  faktörleri  dikkate  alınarak yapılır.

109 

Ø  Çeşitleri  Yataklar,  dönel  hareketli  yuvarlak  kesitli  milleri  taşıyacak  ve  onların  dönmesini  kolaylaştıracak  şekilde,  genellikle  dairesel  şekilli  olarak  üretilir.  Yatakların,  bağlantı,  yağlama, sökme ve takma işlemleri için değişik konstrüksiyonlar vardır. Dönmenin olayının  meydana  geldiği  kayma  yüzeyinin  cinsine  ve  dönme  hareketine  gösterdiği  dirence  göre  yataklar iki ana grupta toplanabilir  Ø  Kayma Dirençli (Kaymalı)Yataklar  Ø  Yuvarlanma Dirençli (Yuvarlanmalı=Rulmanlı) Yataklar 

Şekil 2.61: Yatak çeşitleri 

2.5.2. Kayma Dirençli (Kaymalı) Yataklar  Millerin  yatak  içinde  kayarak  hareket  eden  kısımlarına  muylu  denir  (Sekil  2.61).  Muylular, yatak gövdesine açılmış  delik  veya yatak  gövdesine sıkı  geçirilmiş  bir zarf veya  burç içersinde kayarak çalışır. Bu nedenle bu yataklara KAYMALI YATAK denir.  Kayma dirençli yataklar iki çeşittir.  Ø  Radyal (Enine) Yataklar  Yatağa  gelen  yük  yatak  eksenine  dikey  etki  ediyorsa  bu  tip  yataklara,  Radyal  yatak  denir.

110 

Şekil 2.62:  Radyal yatak çeşitleri 

Yatak  burçları  tek  veya  iki  parçalı  olarak  takıldıkları  gövdeye  uygun  veya  standartlaştırılmış şekilde düz ve faturalı olarak yapılırlar yukarıda standartlaştırılmış burçlar  görülmektedir. 

Şekil 2.63: Yağlama kanallar ı 

Şekil 2.64: Yağlama elemanları 

Şekil 2.65: Yatak bur cu imalat resmi

111 

Ø  Eksenel (Boyuna) Yataklar  Bu yataklarda yük,  mil  eksenine paralel  olarak etki  yapar. Muylu ise  kalın  yüzeyleri  üzerinde sürtünerek çalışır. Bu çalışma sırasında aşınmadan dolayı parçaların aşağı inmesini  önlemek  ve  kolayca  çalışmasını  sağlamak  amacıyla  mil  alın  yüzeyine,  değiştirme  imkanı  olan bronz veya demirden yapılmış  kayma plakaları konur. Yağ kanalları bu plakaların alın  yüzeyine açılır. 

Şekil 2.66: Eksenel yataklar 

2.5.3.Yuvarlama Dirençli Yataklar  2.5.3.1. Tanımı ve Önemi  İki  cismin  birbiri  üzerinde  yuvarlanmasından  meydana  gelen  enerji  kayıpları,  bu  iki  cismin birbiri üzerinde kaymasından doğacak enerji kayıplarından genellikle çok daha azdır.  Bu  nedenle  makinelerde  rulman  adi  verilen  (Fransızca’  dan;  roulement  =  yuvarlanma)  ve  muylulara takılarak  kayma  sürtünmesini  azaltıp  dönme  sırasında  muylular  için  hem  destek  hem  de  kılavuzluk  görevi  gören  organlar  kullanılır.  Ama  hareket  bir  yuvarlanma  elemanı  üzerinde  olduğu  için  "RULMANLI  YATAK"  veya  "YUVARLANMA  DIRENÇLI  YATAK"  olarak  isimlendirilir.  Rulmanlı  yataklar,  kayma  yerine  yuvarlanma  sürtünmesi  meydana  getirerek  enerji  kayıplarını  büyük  ölçüde  azalttığı  için  makine  imalatlarında  çok  kullanılır.  Çok  büyük  dönme  hızları  sağlayan  bu  yatak  tipleri  çok  fazla  kuvvetlerin  ve  yüklerin bulunduğu yerlerde tercih edilmez.  Rulmanlı yataklarda yuvarlanma elemanının direkt olarak muylu veya yatak yuvası ile  irtibatı  yoktur.  Yuvarlanma  elemanı,  muylu  üzerine  sıkı  geçirilen  bir  iç  bilezik  ve  yatak  yuvasına geçirilen bir diş bilezik arasına yerleştirilmiştir.

112 

Türkiye'de  yeni  kurulan  ORS  (Ortadoğu  Rulman  Sanayi)  çeşitli  tip  ve  özelliklerde  rulman üretmektedir.  Bunlarla ilgili standartlar; DIN­ISO ve TS Standartlarıdır. Türk Standartları Enstitüsü  çok  az  rulman  standardı  çıkarmıştır.  Bunlar  önemli  olmayan    standartlardır.  Bu  nedenle  şimdilik uluslar arası standartlardan faydalanılacaktır.  Ø  Rulmanlı Yatak Elemanlar ı  Rulmanlı yatağı meydana getiren parçalar, özelliklerine göre değişik ölçü ve şekillerde  yapılmışlardır. Genelde bir rulman 4 ana kısımdan oluşmuştur.  Ø  Bilezikler 

Şekil 2.67: Yuvar lanmalı yataklar ın elemanlar ı 

Ø  Yuvar lanma Elemanlar ı 

Şekil  2.69: Yuvar lanma elemanlar ının çeşitler i

113 

Ø  Kafes 

Şekil 2.70: Kafes çeşitler i 

Ø  Özel kısımlar 

Şekil 2.71: Rulmanlar ın özel kısımlar ı 

2.5.4.Yatak Çeşitleri  Rulmanlı  yataklar karşılaştıkları kuvvet  şekline  ve  yuvarlanma  elemanlarına  göre  iki  ana bölümde incelenir.  Ø  Bilyeli yataklar : Yuvarlanma elemanı bilye olan radyal ve eksenel yataklardır.

114 

Şekil 2.72: Bilyeli yataklar 

Ø  Silindir ik makar alı yataklar : Yuvarlanma elemanı silindir olan radyal ve eksenel  yataklardır. 

Şekil 2.73: Silindirik makar alı yatak 

Ø  Konik makar alı yataklar : Yuvarlanma elemanı kesik koni olan Radyal ve eksenel  yataklardır

115 

Şekil 2.74: Konik makar alı yatak 

Ø  Fıçı (masur a) makar alı yataklar :  Yuvarlanma  elemanı  fıçı  seklindeki  makaradan  meydana  gelen  Radyal  ve  eksenel  yataklardır 

Şekil 2.75: Fıçı makar alı yatak 

Ø  İğneli Yataklar : Yuvarlama elemanı (çapına göre boyu fazla olan ve iğne olarak  isimlendirilen) silindirik yataklardır

116 

Şekil 2.76: İğneli yatak 

2.5.5. Yatak Tipleri  Yatakların,  karşıladıkları  kuvvet  türüne  ve  yuvarlanma  elemanına  göre  çeşitli  biçimlerde  yapılması  gerekir.  Sadece  Radyal  veya  eksenel  yükleri  karşılayan  yatak  imalatı  yapılmasına  rağmen,genellikle  makinelerde  her  iki  kuvveti  karşılayacak  tipte  yatak  kullanılması  tercih  edilmektedir.  Montaj  durumu  ve  çalışma  şartları  da  dikkate  alınarak  üretici firmalar çok çeşitli tiplerde rulman geliştirmişlerdir 

Şekil 2.77: Kar şıladıklar ı kuvvet yönler ine gör e yatak çeşitler i

117 

2.5.5.1. Rulmanlı Yataklar ın Ölçülendirilmesi 

Şekil  2.78:  Radyal r ulmanlar ın katalog ölçüler i 

Şekil 2.79: Eksenel r ulmanlar ın katalog ölçüleri

118 

2.5.5.2.Rulmanların Çizimi  Rulmanların  çiziminde  kafes,  köşe  kavisi,  conta  ve  kapaklara  ait  faturalar  vb  genellikle çizilmez. Kataloglardan bulunan ana ölçülere göre çerçeve çizildikten sonra bilye,  makara, masura ve iğne göze hoş gelecek şekilde ve büyüklükte çizilmelidir.  Aşağıda en çok kullanılan bilyeli ve makaralı rulmanların çizim ölçüleri ve aşamaları  verilmiştir. 

Şekil 2.80 : Sabit bilyeli yatak çizimi 

Şekil :2.81 İki sır alı bilyeli yatak çizimi

119 

Şekil 2.82: Eksenel bilyeli yatak çizimi 

Rulmanlı yatakların delik çapları (d), diş çapları (D), kalınlıkları (B) ve kavis ölçüsü  (r) ile çizilecek resimlerdeki seçimi ve montajı için gerekli katalog bilgileri verilmiştir. 

Şekil 2.83: Sabit bilyeli yatak ölçüler i

120 

Şekil 2.84: Eksenel bilyeli yatak ölçüleri

121 

Şekil 2.85: Rulmanlı yatak çeşitler

122 

UYGULAMA FAALİYETİ  UYGULAMA FAALİYETİ DİŞ PROFİLİ ÇİZİMİ 

Yaylarla Pratik diş profili çizimi (Grant  metodu)  işlem basamakları ;  1­ Yatay ve dikey eksenler çizilir.  2­ Bölüm dairesi çizilir.  3­ ha, ht değerlerine göre diş dibi ve diş  üstü dairesi çizilir.  4­ Q­ Y = 320 ­ Y = 160 ­ Y mm’ye  uygun  temel dairesi çizilir.  Y = + .d = + . 320 = 5,33 mm’dir.  5­ A noktasına göre R1 ve R2 yari  çaplarının merkezi, temel daire üzerinde  işaretlenir ve yaylar çizilir.  R1 = m . b (Çizelgeden diş sayışına  göre) (Çizelgeden)  (Çizelgeden diş sayısına göre)  6­ (C) noktası merkezle birleştirilir. Diş  dibi dairesi ile kesiştiği yerde köse R =  0,166 .  m = 0,166.20 = 3,33 mm’ye uygun  yuvarlatılır. 

Sekil  2.86: Yaylarla pr atik diş pr ofili çizimi 

Ø  Şekli  A4  formundaki  resim  kağıdına  çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi  önce  silik  çiziniz.  Daha  sonra  koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  kalınlıklarına dikkat ediniz. 

123 

ve 

çizgi 

DİŞLİ ÇARK RESMİ ÇİZİMİ 

Düz  Dişli  çark  yapım  resmi  çizimi  işlem  basamakları. 

Şekil 2.87: Dişli çark yapım resmi 

Ø  Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz.

124 

YAY  RESMİ  ÇİZİMİ  – 1 

Basma  yay  yapım  resmi  çizini işlem basamakları, 

Şekil  2.88 

Ø  Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  çizgi  kalınlıklarına  dikkat  ediniz.

125 

Şekil  2.89 

Şekil 2.90

126 

Şekil 2.91

127 

YAY RESMİ ÇİZİMİ  ­ 2 ­ 

Çekme  yay  yapım  resmini  çiziniz. 

Şekil  2.92 

Ø  Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin  doğruluğuna  ve  çizgi  kalınlıklarına  dikkat  ediniz.

128 

Şekil 2.93 

Şekil 2.94

129 

Şekil 2.95

130 

KAM DİYAGRAMI ÇİZİMİ – 1 ­ İŞLEM BASAMAKLARI  Aşağıda özellikleri verilen kam profilini çizimi işlem basamakları  Örnek uygulama için aşağıdaki ölçülerden faydalanınız.  Ø  Kursu: 32 mm  Ø  Temel dairesi:  ǿ 48  Ø  Dönüş yönü saat ibresi tersi  Ø  0°­90° arası duruş  Ø  90°­162° arası yükseliş (harmonik hareketle)  Ø  162°­288° arası duruş  Ø  288°­360° arası iniş (harmoni k hareketle) 

Şekil  2.96 

ÖNERİLER  Ø  Şekli A4 formundaki resim kağıdına çiziniz..  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz.

131 

Şekil  2.97 

KAM DİYAGRAMI ÇİZİMİ – 2 ­  İŞLEM BASAMAKLARI  İtici ve kam merkezi verilen kam sisteminde hareket diyagramı  verilmiştir. Buna göre  kam profilini çizimi işlem basamakları.  Örnek uygulama için resim üzerindeki ölçülerden faydalanınız.  Ø  Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz 

Şekil  2.98

132 

KAYIŞ  KASNAK  RESMİNİN  ÇİZİMİ  ­ 1 

Düz  kayış  kasnak  yapım  resmi  çizimi  işlem basamakları..  Örnek  uygulama  için  resim  üzerindeki  ölçüleri kullanabilirsiniz. 

Şekil  2.99 

Ø  Şekli  A4  formundaki  resim  kâğıdına  çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi  önce  silik  çiziniz.  Daha  sonra  koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin 

doğruluğuna  kalınlıklarına dikkat ediniz

133 

ve 

çizgi 

V  KAYIŞ  KASNAK  RESMİNİN  ÇİZİMİ  ­ 2 

V Kayış Kasnak yapım resmi çizimi  İşlem basamakları.  Örnek  uygulama  için  resim  üzerindeki  ölçüleri kulanabilirsiniz. 

Şekil  2.100 

Ø  Şekli  A4  formundaki  resim  kâğıdına  çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi  önce  silik  çiziniz.  Daha  sonra  koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin 

doğruluğuna  kalınlıklarına dikkat ediniz

134 

ve 

çizgi 

KAYMALI YATAK RESMİ ÇİZİMİ  ­ 1 

Kayma  dirençli  (  kaymalı  )  yatak  Resim  çizimi  işlem  basamakları.  Örnek uygulama için  şekil üzerindeki  ölçülerden  faydalanabilirsiniz. 

Şekil : 2.101 

Ø  Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.  Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Ø  Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz 

BİLYALI YATAK RESMİ ÇİZİMİ  ­ 2  Yuvarlanmalı dirençli  (  yuvarlanmalı  =  Rulmanlı  )  sabit  bilyeli  yatak resim çizimi işlem  basamakları.  Uygulama  için  rulman  çizelgesinden  herhangi  bir ölçü alabilirsiniz. 

Şekil  2.102 

­ Şekli A4 formundaki resim kağıdına çiziniz..  ­ Çizime eksenlerden başlayınız.  ­ Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra  koyulaştırınız.  ­ Temiz ve düzenli çalışınız.  ­ Resmin doğruluğuna ve çizgi  kalınlıklarına dikkat ediniz

135 

BİLYALI YATAK RESMİ ÇİZİMİ  ­ 3 

Yuvarlanmalı dirençli  (  yuvarlanmalı  =  Rulmanlı  )  iki  sıralı  bilyeli  yatak  Resmini  çiziniz.  Uygulama için rulman  çizelgesinden herhangi  bir ölçü alabilirsiniz 

Şekil  2.103  Ø  Şekli A4 formundaki resim kağıdına çiziniz. 

Ø  Çizime eksenlerden başlayınız.  Ø  Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra koyulaştırınız.  Ø  Temiz ve düzenli çalışınız.  Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz

136 

BİLYALI YATAK RESMİ ÇİZİMİ  ­ 4 

Yuvarlanmalı dirençli  (  Yuvarlanmalı  =  Rulmanlı  )Eksenel  bilyalı  Yatak  Resmini  çiziniz. 

Uygulama  için  rulman  çizelgesinden  herhangi  bir ölçü alabilirsiniz 

Şekil : 2.104 

­ Şekli A4 formundaki resim kağıdına çiziniz.  ­ Çizime eksenlerden başlayınız.  ­ Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra koyulaştırınız.  ­ Temiz ve düzenli çalışınız.  ­ Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz

137 

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME  ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJ EKTİF TESTLER

LÇME VE DEĞERLENDİRME 

A) ÖLÇME SORULARI 

1. 

Yukarıdaki dişli çark hangi tiptir?  A) Helis dişli çark  B) Düz dişli çark  C) Konik dişli çark  D) Kramayer dişli çark 

2. 

Yukarıdaki dişli çark hangi tiptir?  A) Helis dişli çark  B) Düz dişli çark  C) Konik dişli çark  D) Kramayer dişli çark 

138 

3. 

Yukarıdaki dişli çark şematik çizimi hangi tiptir?  A) Helis dişli çark  B) Düz dişli çark  C) Konik dişli çark  D) Kramayer dişli çark 

4. 

Yukarıdaki şekil hangi tip yayın sembolüdür ?  A) Basma yay  B) İtme yay  C) Burulma yay  D) Çekme yay 

5.  Yukarıdaki şekil hangi tip yayın sembolüdür ?  A) Basma yay  B) İtme yay  C) Burulma yay  D) Çekme yay 139 

6. 

Kam sistemleri kaç bölümden meydana gelir. ?  A)  Kam, itici veya takipçi, gövde ve teferruat  B)  Kam, çekici veya takipçi, gövde ve teferruat  C)  Kam, itici veya takipçi,  D)  İtici veya takipçi, gövde ve teferruat 

7. 

Yukarıda şekil hangi tip kayış sistemidir.  A) V Kayış sistemi  B) Düz kayış sistemi  C) Zincir kayış sistemi  D) Senkronize kayış sistemi 

8. 

Yukarıdaki şekil hangi tip yatak çeşididir?  A) Yuvarlanma ( kayma ) dirençli yatak  B) silindirik yatak  C) Bilyeli yatak  D) Kayma dirençli yatak

140 

9. 

Yukarıdaki şekil hangi tip yatak çeşididir.  A) Bilyeli rulman yatak.  B) silindirik rulman yatak.  C) Konik masuralı rulman yatak.  D) Kayma dirençli yatak. 

10. 

Yukarıdaki şekil hangi tip yatak çeşididir?  A) Bilye  rulmanlı yatak  B) Silindirik yatak  C) Konik masuralı yatak  D) Kayma dirençli yatak

141 

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME  Bu faaliyet  kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak  belirleyiniz. . 

1. 

Teknik resimde, bir vidanın gösterimi için doğru olan resim hangisidir?  A)                                  B) 

2. 

C) 

D) 

Teknik resimde, bir dış sol vidanın ölçülendirilmesinde doğru olan ölçü hangisidir?  A)                                B) 

C) 

142 

D) 

3 

Teknik resimde, bir dış vidanın gösteriminde doğru olan resim hangisidir ?  A)                                B) 

C) 

4 . 

Yukarıdaki dişli çark hangi tiptir?  A) Helis dişli çark  B) Düz dişli çark  C) Konik dişli çark  D)  Kramayer dişli çark 

5 . 

Yukarıdaki dişli çark hangi tiptir?  A) Helis dişli çark  B) Zincir dişli çark  C) Konik dişli çark  D) Kramayer dişli çark 

6. 

Yukarıdaki dişli çark şematik çizimi hangi tiptir.  A)Helis dişli çark çizimi  B)Düz dişli çark çizimi  C) Konik dişli çark çizimi  D) Sonsuz dişli çark çizimi 143 

D) 

7. 

Yukarıdaki şekil hangi tip yayın sembolüdür?  A) Basma yay  B) İtme yay  C)Burulma yay  D) Çekme yay 

8. 

Yukarıdaki şekil hangi tip yayın sembolüdür?  A) Basma yay  B)İtme yay  C)Burulma yay  D)Çekme yay 

9. 

Yukarıdaki şekil hangi tip yatak çeşididir?  A) İki sıra bilye rulmanlı yatak.  B) silindirik yatak.  C) Konik masuralı yatak.  D) Kayma dirençli yatak.

144 

10. 

Yukarıdaki şekil hangi tip yatak çeşididir.  A) Bilye rulmanlı yatak.  B) Eksenel bilyeli yatak.  C) Konik masuralı yatak.  D) Kayma dirençli yatak.

145 

B ) YETERLİK ÖLÇME  Aşağıdaki  performans  testi  ile  kazandığınız  beceri,  tavır,  tutum  ve  davranışları  ölçünüz.  GERÇEKLEŞMESİ GEREKEN DAVRANIŞLAR 

DERECELENDİRME  Evet 

Hayır 

Altı köşe başlı cıvata çizdiniz mi?  Altı köşe başlı somun çizdiniz mi ?  Altı  köşe  başlı  cıvata  ve  somunun  birleşik  üç  görünüşünü  çizdiniz mi?  Çeşitli  cıvata,  somun,  saplama  ve  rondelalı  birleştirme  çizdiniz mi?  Pimli birleştirme çizdiniz mi?  Kamalı birleştirme resmi çizdiniz mi?  Perçinli birleştirme çizdiniz mi?  Kaynaklı birleştirme çizdiniz mi?  Diş profili çizdiniz mi?  Dişli çark resmi çizdiniz mi?  Yay resmi çizdiniz mi?  Kam diyagramı çizdiniz mi?  Kayış kasnak resminin çizdiniz mi?  Kayma dirençli ( kaymalı ) yatak resmi çizdiniz mi?  Yuvarlanma  dirençli  (  yuvarlanma  rulmanlı  yatak  resmi  çizdiniz mi?  DEĞERLENDİRME  Modül  faaliyetleri  ve  araştırma  çalışmaları  sonunda  kazandığınız  bilgi  ve  becerilerin  ölçülmesi için öğretmeniniz size ölçme araçları uygulayacaktır.  Ölçme  sonuçlarına  göre  sizin  modül  ile  ilgili  durumunuz  öğretmeniniz  tarafından  değerlendirilecektir.  Bu  değerlendirme  için  öğretmeninize  başvurunuz.  Yeterliklerinizi  ölçtüğünüzde  sonuçların  çoğu  “EVET”  çıkarsa  modülü  başarmışsınızdır.  “HAYIR”,  çıkan  sonuçlar için ilgili faaliyete geri dönünüz. 146 

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLAR  ÖĞRENME FAALİYETİ–1 CEVAP ANAHTARI  1  2  3  4  5  6  7  8  9  10 

D  D  C  C  B  C  A  A  C  D 

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 CEVAP ANAHTARI  1.  2.  3.  4  5  6  7  8  9  10 

B  C  B  4  C  A  D  A  C  A 

MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI  1.  2.  3.  4  5  6  7  8  9  10 

D  C  A  C  B  D  A  D  A  B 

147 

KAYNAKÇA KAYNAKÇA  Ø 

ŞEN İ.Zeki, Nail Özçilingir, Meslek Resmi 10. Sınıf, 2002. 

Ø 

ŞEN İ.Zeki, Nail Özçilingir, Makine Resmi,2003. 

Ø 

ŞEN İ.Zeki, Nail Özçilingir, Makine Resmi II,2003. 

Ø 

ÖZKARA Hamdi, Tesviye Makine Meslek Resmi II,2001. 

Ø 

BAĞCI Mustafa, Makine Teknik Temsi,2002. 

Ø 

ULUSOY Ali, Makine Ressamlığı İş ve İşlem Yapr aklar ı. 

148