Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester Semester.I. .I.
MODUL
PENDIDIKAN KEWARGANEGARAAN
Untuk
SEKOLAH MENENGAH KEJURUAN KELAS XI SEMERTER 1
Disusun Oleh : Cahyono
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 1
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester Semester.I. .I.
DAFTAR ISI
DAFTAR DAFTAR ISI IS I …………………………………………………………………………… STANDAR STANDAR KOMPETENSI K OMPETENSI 1 : BUDAY BUDAYA POLITIK DI D I INDONESIA INDO NESIA A. PENGERTIAN PENGERTIAN BUDAY BUDAYA POLITIK POLITIK ………………………………… ……………………………………… …… LATIHAN UJI KOMPETENSI…………………………………………… B. TIFE-TIFE BUDAYA POLITIK YANG BERKEMBANG DALAM MASYARAKAT INDONESIA …………………………………………… 1. Tife-tife ife-tife Bu!"! Bu!"! P#$iti% P#$iti% …………… …………………… ……………… ……………… ……………… ………… … &. Bu!"! Bu!"! P#$iti P#$iti% % I'#'e(i I'#'e(i!! ………… ………………… ……………… ……………… ……………… ………….. ….. LATIHAN UJI KOMPETENSI ). SOSIALISASI PENGEMBANGAN PENGEMBANGAN BUDAY BUDAYA POLITIK ……………… …………………… …… LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… D. BUDAY BUDAYA POLITIK PARTISIP PARTISIPAN AN …………………………………………… LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… TUGAS KELOMPOK ………………………………………………………… LATIHAN UJI KOMPETENSI PILIHAN GANDA …………………………… STANDAR KOMPETENSI & : BUDAYA DEMOKRASI MENUJU MASYARAKAT MADANI ………………………………………………………………………….. A. PENGERTIAN PENGERTIAN DAN PRINSIP BUDAY BUDAYA DEMOKRASI DEMOKRASI …………………… …………………… 1.
Pe'*e+ti!' ……………………………………………………… &. M!!,-,!!, ………………………………………………… . P+i'(i/-/+i'(i/ …………………………………………………
De,#%+!(i De,#%+!(i De,#%+!(i
LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… 0.
Pe'*e+ti!' Bu!"! ………………………………………………
Dok. Cahyono, S.Pd.
De,#%+!(i
Page 2
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester Semester.I. .I.
DAFTAR ISI
DAFTAR DAFTAR ISI IS I …………………………………………………………………………… STANDAR STANDAR KOMPETENSI K OMPETENSI 1 : BUDAY BUDAYA POLITIK DI D I INDONESIA INDO NESIA A. PENGERTIAN PENGERTIAN BUDAY BUDAYA POLITIK POLITIK ………………………………… ……………………………………… …… LATIHAN UJI KOMPETENSI…………………………………………… B. TIFE-TIFE BUDAYA POLITIK YANG BERKEMBANG DALAM MASYARAKAT INDONESIA …………………………………………… 1. Tife-tife ife-tife Bu!"! Bu!"! P#$iti% P#$iti% …………… …………………… ……………… ……………… ……………… ………… … &. Bu!"! Bu!"! P#$iti P#$iti% % I'#'e(i I'#'e(i!! ………… ………………… ……………… ……………… ……………… ………….. ….. LATIHAN UJI KOMPETENSI ). SOSIALISASI PENGEMBANGAN PENGEMBANGAN BUDAY BUDAYA POLITIK ……………… …………………… …… LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… D. BUDAY BUDAYA POLITIK PARTISIP PARTISIPAN AN …………………………………………… LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… TUGAS KELOMPOK ………………………………………………………… LATIHAN UJI KOMPETENSI PILIHAN GANDA …………………………… STANDAR KOMPETENSI & : BUDAYA DEMOKRASI MENUJU MASYARAKAT MADANI ………………………………………………………………………….. A. PENGERTIAN PENGERTIAN DAN PRINSIP BUDAY BUDAYA DEMOKRASI DEMOKRASI …………………… …………………… 1.
Pe'*e+ti!' ……………………………………………………… &. M!!,-,!!, ………………………………………………… . P+i'(i/-/+i'(i/ …………………………………………………
De,#%+!(i De,#%+!(i De,#%+!(i
LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… 0.
Pe'*e+ti!' Bu!"! ………………………………………………
Dok. Cahyono, S.Pd.
De,#%+!(i
Page 2
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester Semester.I. .I.
.
P+i'(i/-/+i'(i/ Bu!"! …………………………………………
De,#%+!(i
LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… B. MASYARAKA MASYARAKAT T MADANI MADANI …………………… …………………………………… ……………………………… ……………… 1.
Pe'*e+ti!' M!("!+!%!t …………………………………………….. &. )i+i-i+i M!("!+!%!t ……………………………………………… . P+#(e( De,#%+!ti(!(i ,e'u2u …………………………
M!!'i M!!'i M!("!+!%!t
M!!'i
LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… ). PELAKSANA PELAKSANAAN AN DEMOKRASI DEMOKRASI DI INDONESIA INDONESIA ………… ………………… ……………… ………… … 1.
M!(! O+e …………………………………………………………… &. M!(! O+e …………………………………………………………… . E+! ………………………………………………………………
L!,! B!+u Ref#+,!(i
LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… D. PEMILIHA PEMILIHAN N UMUM ………………… ………………………… ……………… ……………… ……………… ……………… ……… 1.
Tu2u!' Pe,i$i3!' …………………………………………………… &. P+i'(i/4A(!( U,u,……………………………………………… . Pe(e+t! /e,i$i3!' …………………………………………………… 0. T!3!/-t!3!/ /e$!%(!'!!' U,u,…………………………………
U,u, Pe,i$i3!' U,u, Pe,i$i3!'
LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… TUGAS KELOMPOK ………………………………………………………… LATIHAN UJI KOMPETENSI PILIHAN GANDA …………………………… STAN STANDA DAR R KOMP KOMPET ETEN ENSI SI : KETE KETERB RBUK UKAA AAN N DAN DAN KEAD KEADIL ILAN AN DALA DALAM M KEHIDUPAN BERBANGSA DAN BERNEGARA ……………………………… A.
PENGERTIAN DAN PENTINGNYA KETERBUKAAN …………………… LATIHAN UJI KOMPETENSI …………………………………………………
B. PENGERTIAN
DAN
PENTINGNYA
KEADILAN
DALAM
KEHIDUPAN BERBANGSA DAN BERNEGARA ………………………
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 3
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester Semester.I. .I.
1.
Pe'*e+ti!' !' M!!,-,!!, …………………………………… 2. Pe'*e+ti!' !' Pe'**#$#'*!' ……………………………………… 3. Su,5e+ ……………………………………………………………… 4. Fu'*(i !' Tu2u!' …………………………………………………
Ke!i$!' Hu%u, Hu%u, Hu%u,
LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… C.
DAMPAK DARI PENYELENGGARAAN PEMERINTAHAN YANG TIDAK TRANSPARAN TRANSPARAN ………………………………………………………………… LATIHAN UJI KOMPETENSI ………………………………………………… LATIHAN UJI KOMPETENSI PILIHAN GANDA ……………………………
DAFTAR DAFTAR PUSTAKA PUSTAKA ………………………………………………………………………
Standar Kompetensi. 1
BUDAYA POLITIK
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 4
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Standar Kompetensi : Menana!isis "#daya po!iti$ di %ndonesia
Kompetensi &asar
:
1.1 Mendes$ripsi$an penertian "#daya po!iti$ . 1.' Menana!isis tipe(tipe "#daya po!iti$ yan "er$em"an da!am masyara$at %ndonesia. 1.) Mendes$ripsi$an pentinnya sosia!isasi penem"anan "#daya po!iti$. 1.* Menampi!$an peran serta "#daya po!iti$ partisipan.
BUDAYA POLITIK DI INDONESIA A.
PENGERTIAN BUDAYA POLITIK
Se!+! eti,#$#*i %!t! /#$iti% 5e+!(!$ !+i 5!3!(! Yu'!'i6 "!itu “polis” "!'* 5e+!+ti %#t! !t!u 'e*!+! %#t!. K!t! /#$i( ,e,i$i%i %!t!-%!t! tu+u'!' (e/e+ti “polites” "!'* 5e+!+ti 7!+*! 'e*!+!6 !' %!t! “politikos” "!'* 5e+!+ti %e7!+*!'e*!+!!'. Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 5
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
B!'*(! R#,!7i ,e'*!,5i$ i(ti$!3 /#$iti% !+i 5!'*(! Yu'!'i. Di R#,!7i %!t! /#$iti% i*u'!%!' u'tu% ,e,5e+i '!,! /e'*et!3u!' te't!'* 'e*!+! 8/e,e+i't!39 e'*!' i(ti$!3 “ars politica”. I(ti$!3 i'i ,e'*!'u'* !+ti %e,!3i+!' te't!'* ,!(!$!3-,!(!$!3
%e'e*!+!!'. P#$iti% itu !!$!3 5e+,!!,-,!!, %e*i!t!' !$!, (u!tu (i(te, /#$iti% 8'e*!+!9 "!'* ,e'"!'*%ut /+#(e( ,e'e'tu%!' tu2u!'-tu2u!' !+i (i(te, itu !' ,e$!%(!'!%!' tu2u!'tu2u!' itu. Be+,!!,-,!!, %e*i!t!' !$!, (u!tu 'e*!+! itu6 ,i(!$'"! %e*i!t!' /e'*!,5i$!' %e/utu(!' (decisionmaking) ,e'*e'!i /+#*+!, "!'* !%!' i$!%(!'!%!'6 %e*i!t!' ,e'"e$e%(i !'t!+! 5e5e+!/! !$te+'!tif !+i /e'"u(u'!' (%!$! /+i#+it!( /+#*+!, /e,5!'*u'!'6 %e*i!t!' !$!, ,e'e'tu%$!' %e5i2!%(!'!!'-%e5i2!%(!'!!' u,u,. Di (!,/i'* itu6 /#$iti% 2u*! ,e'"!'*%ut %e*i!t!' /e$!%(!'!!' %e%u!(!!' (power) !' %e7e'!'*!' (autority) "!'* !%!' i/!%!i 5!i% u'tu% ,e,5i'! %e+2! (!,! ,!u/u' u'tu% ,e'"e$e(!i%!' %#'f$i% "!'* !!. Bu!"! ,e+u/!%!' %!t! !(!+ !+i %e5u!"!!'. K!t! %e5u!"!!' 5e+!(!$ !+i %!t! Sanskerta6 "!itu ud!aya!6 "!itu 5e'tu% 2!,!% !+i 5u3i6 "!'* 5e+!+ti 5ui !t!u !%!$.
J!i6 %e5u!"!!' itu !%!' 5e+%!it!' e'*!' 5ui !' !%!$. D!$!, !+ti (e,/it6 %e5u!"!!' !/!t i!+ti%!' (e5!*!i /i%i+!'6 %!+"! !' 3!(i$ %!+"! ,!'u(i! "!'* ,e,e'u3i 3!(+!t'"! !%!' %ei'!3!'. O$e3 %!+e'! itu6 %e5u!"!!' (e+i'* i(!,!%!' e'*!' %e(e'i!'. D!$!, !+ti $u!(6 %e5u!"!!' i!+ti%!' (e5!*!i %e(e$u+u3!' *!*!(!' !' %!+"! ,!'u(i!6 "!'* 3!+u( i5i!(!%!''"! e'*!' 5e$!2!+6 5e(e+t! %e(e$u+u3!' !+i 3!(i$ 5ui !' %!+"!'"! itu. J!i6 %e5u!"!!' itu ,e'!%u/ (e,u! !%tiit!( ,!'u(i! !$!, %e3iu/!''"!. De'*!' e,i%i!'6 ,!%! (e*!$! 3!(i$ i/t!6 %!+"!6 !' +!(! ,!'u(i! itu i(e5ut e'*!' %e5u!"!!' Men#r#t Koent+araninrat "ah,a $e"#dayaan it# memp#nyai tia ,#+#d- antara !ain :
!.
;u2u %e5u!"!!' (e5!*!i (u!tu %#,/$e%( !+i iee-iee6 *!*!(!'6 'i$!i'i$!i6 '#+,!-'#+,!6 /e+!tu+!' !' (e5!*!i'"!.
5.
;u2u %e5u!"!!' (e5!*!i (u!tu %#,/$e%( !%tiit!( %e$!%u!' 5e+/#$! !+i ,!'u(i! !$!, ,!("!+!%!t 87u2u %e$!%u!'9
.
;u2u %e5u!"!!' (e5!*!i 5e'!-5e'! 3!(i$ %!+"! ,!'u(i! Be+!(!+%!' u+!i!' 7u2u %e5u!"!!' (e5!*!i,!'! te+(e5ut i !t!(6 ,!%! 5u!"!
/#$iti% '!,/!%'"! ,!(u% !$!, 7u2u %eu! !+i %e5u!"!!'. Bu!"! /#$iti% !/!t i+u,u(%!' (e5!*!i /#$! ti'*%!3$!%u !' #+ie't!(i'"! te+3!!/ %e3iu/!' /#$iti% "!'* Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 6
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
i3!"!ti #$e3 /!+! !'**#t! (u!tu (i(te, /#$iti%. J!i6 5u!"! /#$iti% i'i !%!' 5e+%!it!' e'*!' /#$! /e+i$!%u i'iiu !$!, ,!("!+!%!t te+3!!/ 5e+5!*!i ,!(!$!3 /#$iti% !t!u /e+i(ti7! /#$iti%. Bu!"! /#$iti% i'i !%!' 5e+3u5u'*!' e'*!' /e+i$!%u /#$iti%. O$e3 %!+e'! itu /e+$u i2e$!(%!' 5!37! Perilaku politik !!$!3 (u!tu %!2i!' ,e'*e'!i ti'!%!' ,!'u(i! !$!, 5e+5!*!i (itu!(i /#$iti% 6 ,i(!$'"! +e(/#' e,#(i#'!$ 5e+u/! u%u'*!' ,!u/u' apati %e/!! %e5i2!%!' /e,e+i't!36 +e(/#' te+3!!/ /e+u'!'*-u'!'*!'6 !' $!i'-$!i'. J!i e'*!' e,i%i!' /e+i$!%u /!+! /e,i$i3 !t!u /e,5e+i (u!+! !$!, /e,i$u6 ,i(!$'"! %!+e'! !/!t ,e'**!,5!+%!' (i%!/ ,e+e%! te+3!!/ /e,e+i't!36 ,e+u/!%!' (!$!3 (!tu %!2i!' te't!'* perilaku politik. Ti'!%!' !' /e+i$!%u /#$iti% i'iiu (!'*!t ite'tu%!' #$e3 /#$! #+ie't!(i u,u, "!'* '!,/!% (e!+! 2e$!( (e5!*!i /e'e+,i'!' budaya politik. Pe+i$!%u /#$iti% !!$!3 (e5!*!i %e*i!t!' "!'* 5e+%e'!!' e'*!' /+#(e( /e,5u!t!' !' /e$!%(!'!!' %e/utu(!' /#$iti%. Y!'* ,e$!%u%!' %e*i!t!' !!$!3 /e,e+i't!3 !' ,!("!+!%!t. J!i6 /e+i$!%u /#$iti% itu ,e+u/!%!' i'te+!%(i !'t!+! /e,e+i't!3 !' ,!("!+!%!t !$!, +!'*%! /e,5u!t!' !' /e$!%(!'!!' %e/utu(!' /#$iti%. eri!a$# po!iti$ ini ter+adi da!am ha!(ha! seperti di "a,ah ini :
1.
A! /i3!% "!'* ,e,e+i't!36 !! /u$! "!'* ,e'!!ti /e,e+i't!3< "!'* (!tu ,e,/e'*!+u3i6 "!'* $!i' ,e'e't!'*6 !' 3!(i$'"! 5e+%#,/+#,i
&.
Y!'* (!tu ,e'2!'2i%!'6 !' "!'* $!i' %ee7! %!+e'! 2!'2i'"! ti!% i/e'u3i< 5e+u'i'* !' t!7!+ ,e'!7!+.
.
Y!'* (!tu ,e,!%(!%!' %e/utu(!' 5e+3!!/!' e'*!' /i3!% $!i' "!'* ,e7!%i$i %e/e'ti'*!' +!%"!t "!'* 5e+u(!3! ,e,5e5!(%!'.
0.
Y!'* (!tu ,e'utu/i %e'"!t!!' "!'* (e5e'!+'"! 8"!'* ,e+u*i%!' ,!("!+!%!t !t!u "!'* !%!' ,e,/e+,!$u%!'96 /i3!% $!i' 5e+u/!"! ,e,!/!+%!' %e'"!t!!' "!'* (e(u'**u3'"!6
!'
,e'*!2u%!'
tu'tut!'6
,e,/e+2u!'*%!'
%e/e'ti'*!'6
!'
(e5!*!i'"!. Se,u! itu te+,!(u% !$!, /e+i$!%u /#$iti%. Kit! (e+i'* ,e$i3!t !!'"! (e%e$#,/#% ,!("!+!%!t "!'* 5e+u'2u% +!(! !t!u e,#'(t+!(i6 i'i ,e+u/!%!' (!$!3 (!tu 5e'tu% /e+i$!%u /#$iti% u'tu% ,e,/e+2u!'*%!' %e/e'ti'*!''"!. /an se!a!# me!a$#$an $eiatan po!iti$ ia!ah pemerintah dan partai po!iti$. O!eh $arena it# peri!a$# po!iti$ di "ai d#a- yait# :
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 7
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester Semester.I. .I.
1.
Pe+i$! Pe+i$!%u %u /#$iti /#$iti% % $e,5!* $e,5!*!-$ !-$e, e,5!* 5!*!! !' /!+! /!+! /e2!5! /e2!5!tt /e,e+ /e,e+i't i't!36 !36 "!'* "!'* 5e+t!'**u'* 2!7!5 ,e,5u!t6 ,e,5u!t6 ,e$!%(!'!%!' ,e$!%(!'!%!' !' ,e'e*!%%!' %e/utu(!' %e/utu(!' /#$iti%.
'.
Pe+i$!%u /#$iti% 7!+*! 'e*!+! 5i!(! 85!i% i'iiu ,!u/u' %e$#,/#%96 "!'* 5e+3!% ,e,/e'*!+u3i /e+i$!%u /#$iti% $e,5!*!-$e,5!*! $e,5!*!-$e,5!*! 'e*!+! !t!u /e2!5!t /e,e+i't!3. Pe+i Pe+i$! $!%u %u /#$i /#$iti ti% % !+i !+i $e,5 $e,5!* !*!!-$e $e,5 ,5!* !*!! 'e*! 'e*!+! +! !t!u !t!u /e2! /e2!5! 5!tt /e,e /e,e+i +i't! 't!3 3 !%!' !%!'
,e'"!'*%u ,e'"!'*%utt %e3iu/!' %e3iu/!' 7!+*! 'e*!+!. 'e*!+!. Be*itu Be*itu 2u*! /e+i$!%u /#$iti% /#$iti% 7!+*! 7!+*! 'e*!+! 'e*!+! !t!u %e$#,/#% ,!("!+!%!t 5i!(! !%!' ,e,/e'*!+u3i 2u*! /e+i$!%u /#$iti% $e,5!*!-$e,5!*! 'e*!+! !t!u /e2!5!t /e,e+i't!3. J!i6 !!'"! i'te+!%(i "!'* (!$i'* ,e,/e'*!+u3i. O$e3 %!+e'! itu6 /!+ti(i/!(i /#$iti% 7!+*! 'e*!+! itu (!'*!t /e'ti'* !*!+ /e+i$!%u /#$iti $e,5!*!$e,5!*! 'e*!+! !t!u /e2!5!t /e,e+i't!3 (e(u!i e'*!' !(/i+!(i ,!("!+!%!t'"!. ,!("!+!%!t'"!. Pe+i$!%u Pe+i$!%u /#$iti% 7!+*! 7!+*! 'e*!+! 'e*!+! itu6 ,i(!$'"! i%ut (e+t! !$!, /+#(e( /e,i$i3!' /e,i$i3!' u,u,6 !%tif !%tif !$!, !$!, %!,/!' %!,/!'"e "e /!+t!i /!+t!i /#$iti /#$iti%6 %6 ,e'u$ ,e'u$i( i( i (u+!t (u+!t %!5!+ %!5!+ 5e+%!i 5e+%!it!' t!' e'*!' e'*!' %+iti% %+iti% te+3!!/ te+3!!/ %e5i2!%!' %e5i2!%!' /e,e+i't! /e,e+i't!36 36 ,e'i(%u(i ,e'i(%u(i%!' %!' te't!'* te't!'* %e5i2!%!' %e5i2!%!' /e,e+i't! /e,e+i't!3 3 5e+(!,! 5e+(!,! !'**#t! DPR6 !' (e5!*!i'"!. D!$!, ,e$!%u%!' %e*i!t!' /#$iti% (e/e+ti itu6 te'tu (!2! 3!+u( 3!+u( ,e'*!u ,e'*!u /!! !tu+!'-!t !tu+!'-!tu+!' u+!' "!'* !!6 ,i(!$'"! 5!*!i,!' 5!*!i,!'!! ,e$!%u%!' ,e$!%u%!' %e*i!t!' %e*i!t!' ,e'"! ,e'"!,/! ,/!i%! i%!' ' /e'!/ /e'!/!t !t i ,u%! ,u%! u,u, u,u, itu 3!+u( 3!+u( i$!%u i$!%u%!' %!'.. M!(!$ M!(!$!3 !3 i'i (u!3 (u!3 !! No.0 tah# tah#n n 1000 1000 te't $e"e"asan menyampai menyampai$an $an !tu+ !tu+!' !''" '"!6 !6 "!it "!itu u e'* e'*!' !' UU No.0 te't!!'* $e"e"asan pendapat pendapat di m#$a #m#m. #m#m. B!*!i,!'! %it! ,e'u$i( %+iti% !$!, (u+!t %!5!+6 te'tu !!
!tu+!''"!. Si'*%!t'"! 5!37! /e+i$!%u /#$iti% "!'* 5!i% !!$!3 /e+i$!%u /#$iti% "!'* (e(u!i e'*!' !tu+!'-!tu+!' "!'* 5e+$!%u !*!+ te+i/t! (u!tu %ete+ti5!' !$!, 5e+/#$iti%.
LATIHAN UJI KOMPETENSI Ker+a$an!ah soa!(soa! di "a,ah ini denan "ai$
1.
A/! "!'* A'! %et!3ui te't!'* /#$iti% = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
&. Me'*! '*!/! i(ti i(ti$! $!3 3 /#$i /#$iti ti% % itu itu (e+i (e+i'* '* i%! i%!it it%! %!' ' e'* e'*!!' ,!(!$! (!$!3 3 %e%u %e%u!!(!!' (!!' = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 8
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester Semester.I. .I.
…………………………………………………………………………………………… . A/! "!'* i,!%(u i,!%(u e'*!' 5u!"! 5u!"! /#$iti% = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 0. Bu!"! Bu!"! /#$iti% i'i !%!' 5e+3u5u'*!' 5e+3u5u'*!' e'*!' /e+i$!%u /e+i$!%u /#$iti%. D!$!, 3!$ !/! /e+i$!%u /e+i$!%u /#$iti% itu te+2!i = …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . Be+i%!' e,/!t e,/!t 809 ,!!, #'t#3 #'t#3 /e+i$!%u /#$iti% 7!+*! 7!+*! 'e*!+! > …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… K#,e't!+ Gu+u
B.
TIFE-TIFE
BUDAYA
Ni$!i
POLITIK
YANG
P!+!f
BERKEMBANG
DALAM
MASYARAKAT INDONESIA
1. 2i3e(ti3e 4#daya o!iti$
Te+!/!t 5e5e+!/! tife 5u!"! /#$iti%6 !'t!+! $!i' (e5!*!i 5e+i%ut : !. 4#daya po!iti$ paro$ia! 5 paroc!ial political culture6 Y!'* i,!%(u e'*!' tife 5u!"! /#$iti% /!+#%i!$ !!$!3 5u!"! /#$iti% "!'* te+5!t!( /!! 7i$!"!3 !t!u $i'*%u/ "!'* %ei$ %ei$ !' (e,/it6 ,i(!$'"! "!'* 5e+(if!t /+#i'(i!$. /+#i'(i!$. D!$!, tife 5u!"! /#$iti% i'i6 !'**#t! ,!("!+!%!t'"! e'e+u'* ti!% 5e+,i'!t te+3!!/ #52e%-
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 9
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester Semester.I. .I.
#52e% /#$iti% "!'* $e5i3 $u!(. Bu!"! /#$iti% /!+#%i!$ i'i te+5e'tu% !+i (e5u!3 ,!("!+!%!t "!'* (i%!/ !' #+ie't!(i /#$iti%'"! i#,i'!(i #$e3 %!+!%te+i(ti% "!'* 5e+(if!t %#*'itif
". 4# 4#da daya ya po!i po!iti ti$ $ $a# $a#!a !a 5su"ect political culture6
Bu!"! /#$iti% %!u$! "!itu i ,!'! !'**#t! ,!("!+!%!t ,e,/u'"!i ,i'!t6 /e+3!ti!'6 ,u'*%i' /u$! %e(!!+!' te+3!!/ (i(te, (e5!*!i %e(e$u+u3!' '!,u' 3!'"! te+5!t!( /!! (i(te, "!'* !! !' ti!% 5e+!"! u'tu% ,e'*u5!3 (i(te,. J!i6 /#(i(i'"! 5e+(if!t /!(if6 "!itu 3!'"! ,e'e+i,! !' ,e'"e+!3 te+3!!/ %e/utu(!' /#$iti% "!'* te$!3 i!,5i$ #$e3 /e,e*!'* 2!5!t!' !$!, ,!("!+!%!t'"!. Se*!$! %e/utu(!' "!'* i!,5i$ #$e3 /e,e+!' /#$iti% 8/e,!'*%u 2!5!t!' /#$iti%6 (e/e+ti Bu/!ti6 Gu5e+'u+6 Gu5e+'u+6 ,e'te+i6 /+e(ie'6 !' (e5!*! (e5!*!i'" i'"!9 !9 i!'** i!'**!/' !/'"! "! (e5!*! (e5!*!ii (e(u!t (e(u!tu u "!'* "!'* t!% !/!t !/!t iu5!3 iu5!366 i%#+e i%#+e%(i %(i !/!$!* !/!$!*ii ite't!'*. Ti!! 2!$!' $!i' 5!*i'"! %eu!$i ,e'e+i,! (!2! (e5!*!i !/! !!'"!6 /!tu36 (eti! !' ,e'*i%uti (e*!$! i'(t+u%(i !' !'2u+!' /!+! /e,i,/i' /#$iti%'"!. J!i6 (e(e#+!'* 3!'"! 5e+fu'*(i (e5!*!i %!u$! 8/e'*!5i9. Bu!"! /#$iti% %!u$! i'i te+5e'tu% !$!, ( e5u!3 ,!("!+!%!t "!'* (i%!/ !' #+ie't!(i /#$iti%'"! i7!+'!i #$e3 %!+!%te+i(ti% "!'* 5e+(if!t !fe%tif.
7. 4# 4#da daya ya po! po!it iti$ i$ par parti tisi sipa pan n 5 participan participan political culture6
Bu!"! Bu!"! /#$iti /#$iti% % /!+ti( /!+ti(i/! i/!' ' it!' it!'!i !i #$e3 #$e3 !!'"! !!'"! (i%!/ (i%!/ (e(e#+ (e(e#+!'* !'* "!'* "!'* ,e'*! ,e'*!'** '**!/ !/ i+i'" i+i'"!! !t!u/u !t!u/u' ' #+!'* #+!'* $!i' $!i' (e5!*! (e5!*!ii !'**#t !'**#t!! !%tif !%tif !$!, !$!, %e3iu %e3iu/!' /!' /#$iti /#$iti%. %. Se(e#+ Se(e#+!'* !'* e'*!' (e'i+i'"! ,e'"!!+i 3!% !' %e7!2i5!''"! !' !/!t ,e+e!$i(!(i%!' 3!% !' %e7!2i5!''"! itu. J!i6 !$!, tife 5u!"! /#$iti% /!+ti(i/!' i'i6 /e+i$!%u ,!("!+!%!t ti!% !%!' ,e'e+i,! (!2! !/! !!'"! (e(u!tu "!'* !t!'* !+i !t!(6 ,e+e%! !%!' ,e'i$!i !' !%!' !%!' %+it %+iti( i( te+3 te+3! !!/ !/ %e/u %e/utu tu(! (!' ' /#$i /#$iti ti% % !' !' i! (e' (e'i+ i+ii !%!' !%!' te+$ te+$i5 i5!t !t !$! !$!, , /+#( /+#(e( e( /e'*!,5i$!' %e/utu(!' itu ,e$!$ui %+iti%'"! !t!u/u' ,e$!$ui /i%i+!' !' /e'!/!t'"!. Bu!"! /#$iti% /!+ti(i/!' i'i te+5e'tu% !$!, (e5u!3 ,!("!+!%!t "!'* (i%!/ !' #+ie't!(i /#$iti%'"! i7!+'!i #$e3 %!+!%te+i(ti% %!+!%te+i(ti% e!$u!tif. P!! P!! 5u!"! 5u!"! /#$iti /#$iti% % i'i ti!% ti!% !! i(ti$! i(ti$!3 3 (e(e#+ (e(e#+!'* !'* 3!+u( 3!+u( ,e'e+ ,e'e+i,! i,! 5e*itu 5e*itu (!2!6 (!2!6 5e+i(i/$i' ,!ti6 tu'u% te+3!!/ %e!!!'. H!$ te+(e5ut %!+e'! ,e+e%! ,e+u/!%!' (!$!3 ( !$!3 (!tu ,!t! +!'t!i !%tif /+#(e( /#$iti%. De'*!' e,i%i!' (e(e#+!'* !$!, 5u!"! /#$iti% /!+ti(i/!' !/!t ,e'i$!i e'*!' /e'u3 %e(!!+!' 5!i% (i(te, (e5!*!i %e(e$u+u3!'6 i'/ut
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 10
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester Semester.I. .I.
!' #ut/ut #ut/ut ,!u/u ,!u/u' ' /#(i(i /#(i(i i+i'"! i+i'"! (e'i+ (e'i+i. i.
O$e3 O$e3 %!+e'! %!+e'! te+!%u te+!%u/'" /'"!! !$i+!' !$i+!' i'/ut !'
#ut/ut6 ,!%! i! (e'i+i (e'i+i te+$i5!t !$!, /+#(e( /#$iti%6 (e5e+!/u' %ei$'"!. %ei$'"!.
d. 4#daya po!iti$ 7amp#ran 5 mi#ed political cultures6
Di (!,/i'* %eti*! tife itu6 te+'"!t! te+'"!t! !! tife "!'* %ee,/!t6 %ee,/!t6 "!itu tife !,/u+!' !,/u+!' "!?'* i(e5ut @$i%ic culture6 "!itu "!'* ,e+u/!%!' *!5u'*!' %!+!%te+i(ti% tife-tife %e5u!"!!' /#$iti% (e5!*!i,!'! iu+!i%!' iu+!i%!' i !t!(.
4#daya o!iti$ %ndonesia
Be+ Be+!( !(!+ !+%! %!' ' /!! /!! tife tife-ti -tife fe 5u! 5u!"! "! /#$i /#$iti ti% % (e5! (e5!*! *!i, i,!' !'!! te$! te$!3 3 iu+ iu+!i !i%! %!' ' i !t!( !t!(66 '!,/!%'"! %it! !/!t ,e'*!t!%!' 5!37! 5u!"! /#$iti% I'#'e(i! 5e+(if!t /!+#%i!$-%!u$! i (!tu /i3!% !' 5u!"! /#$iti% /!+ti(i/!' i $!i' /i3!% !t!u e'*!' %!t! $!i' 5!37! 5u!"! /#$iti% I'#'e(i! te+,!(u% tife !,/u+!'. Di (!tu (e*i6 ,!((! ,!(i3 %eti'**!$!' !$!, ,e'**u'!%!' 3!% !' !$!, ,e,i%u$ t!'**u'* 2!7!5 /#$iti%'"! "!'* ,u'*%i' 3!$ i'i i(e5! i(e5!5%! 5%!' ' #$e3 #$e3 i(#$!( i(#$!(ii !+i !+i %e5u! %e5u!"!! "!!' ' $u!+ $u!+6 /e'*!+ /e'*!+u3 u3 /e'2!2 /e'2!2!3! !3!'6 '6 fe#!$ fe#!$i(, i(,e6 e6 5!/!%i(,e6 i%!t!' /+i,#+i!$6 (e!'* i $!i' /i3!% %!u, e$it'"! (u'**u3-(u'**u3 ,e+u/!%!' /!+ti(i/!' "!'* !%tif6 3!$ i'i ,u'*%i' i(e5!5%!' #$e3 /e'*!+u3 /e'ii%!' ,#e+ ,#e+'. '. Pe'*!+ Pe'*!+u3 u3 i'i %!!'* %!!'*-%! -%!!' !'* * 2u*! 2u*! 5e+(if 5e+(if!t !t (e%u$e (e%u$e++ !$!, !$!, !+ti !+ti (e!+! (e!+! +e$!ti +e$!tif f ,e,5e!%!' ,e,5e!%!' f!%t#+ !*!,!6 %e(u%u!'6 *#$#'*!'6 !' (e5!*!i'"!. Be+ Be+!( !(!+ !+%! %!' ' /!! /!! u+!i u+!i!' !' te+( te+(e5 e5ut ut66 !/! !/!t$ t$!3 !3 i(i i(i,/ ,/u$ u$%! %!' ' 5!37 5!37!! 5u! 5u!"! "! /#$i /#$iti ti% % I'#'e(i! te+,!(u% /!! 8 Mi#ed political culture9- "!'* i7!+'!i #$e3 5e(!+'"! /e'*!+u3 %e5u! %e5u!"!! "!!' ' /#$iti /#$iti% % /!+#%i /!+#%i!$ !$ !' %!u$!. %!u$!. Se!'* Se!'*%!' %!' 5u!"! 5u!"! /#$iti /#$iti% % /!+ti( /!+ti(i/! i/!' ' 5!'"!% 5!'"!% ,e7!+'!i e$it /#$iti% I'#'e(i! "!'* (e$!$u ,e'*!,5i$ /e+!'!'6 5!i% !$!, ,e'!'!'*%!' /+!%!+(! %e,e+e%!!' %e,e+e%!!' ,!u/u' /+!%!+(! /+!%!+(! /e,5!'*u'!' /e,5!'*u'!' ,!("!+!%!t. Sif!t i%!t!' /+i,#+i!$ "!'* ,!(i3 %u!t 5e+!%!+ !$!, %e3iu/!' /#$iti% I'#'e(i! "!'* te+e+,i' !+i !!'"! (e'ti,e' %e!e+!3!'6 %e(u%u!'6 %e!*!,!!'6 !' (e5!*!i'"!. Di (!,/i'* itu6 %u!t'"! i%!t!' /+i,#+i!$i(,e i'i te+$i3!t 2u*! !$!, /#$! 5u!"! /#$iti% "!'* "!'* te+e+ te+e+,i ,i' ' !$!, !$!, (t+u%t (t+u%tu+ u+ e+ti% e+ti%!$ !$ ,!("! ,!("!+!% +!%!t !t i ,!'! ,!'! u(!3! u(!3! *e+!%! *e+!%!' ' %!u, %!u, e$it e$it 8#+ 8#+*!'i *!'i(! (!(i (i
/#$i /#$iti ti%9 %9
$!'* $!'*(u' (u'* *
,e'* ,e'*e% e%(/ (/$# $#it it!( !(ii
u'tu u'tu% %
,e,/ ,e,/e# e#$e $e3 3
u%u u%u'* '*!' !' !+i !+i
,!("!+!%!t. O$e3 %!+e'! itu6 ti!% 3e+!' 2i%! !! /!+t!i /#$iti% "!'* 5e+#+ie't!(i !' 5e+5!(i( J!7! 8J!7! 8J!7! (e't+i(9 !t!u 5e+5!(i( 5e+5!(i( !*!,! !t!u 5e+5!(i( 5e+5!(i( /et!'i6 !' (e5!*!i'"!. (e5!*!i'"!.
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 11
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Di (!,/i'* ,!(i3 5e+(if!t /+i,#+i!$6 5u!"! /#$iti% I'#'e(i! ,!(i3 ,e,i$i%i %ee'e+u'*!' (i%!/ /!te+'!$i(,e !' (if!t /!t+i,#'i!$6 "!'* /e+7u2u!''"! (e/e+ti 5!/!%i(,e !' (i%!/ !(!$ 5!/!% (e'!'*. O$e3 %!+e'! itu6 ti!% 3e+!' 2i%! !! /i,/i'!' /#$iti%'"! 8e$it /#$iti%9 ,e'*e$u!+%!' %e5i2!%!' (e%!$i/u' %e5i2!%!' itu 5!'"!% "!'* ,e'e't!'* !' ti!% +!(i#'!$6 '!,u' 5!*i /!+! /e'*i%ut'"! !%!' tet!/ ,e'u%u'* !' ,e,5e$!'"!. )#'t#3 $!i' !!$!3 %eti%! e$it /#$iti% !t!u /e2!5!t /e,e+i't!3 5e+%u'2u'* %e !e+!36 ,!%! ,!("!+!%!t (i5u% ,e,/e+(i!/%!' %u'2u'*!' itu !*!+ /e2!5!t itu (e'!'* ,e$i3!t'"! (e%!$i/u' (e5e'!+'"! 3!$ itu ,e+u/!%!' +e%!"!(! (!2!6 '!,u' "!'* /e'ti'* 5!/!% (e'!'*.
LA2%HAN UJ% KOME2ENS% &is$#si$an soa!(soa! di "a,ah ini "ersama $e!ompo$ "e!a+ar Anda dan hasi!nya dipresentasi$an di $e!as
1. )#5! A'! !'!$i(i( !,/!% 'e*!tif !' /#(itif'"! !+i 5u!"! /#$iti% /!+#%i!$ > !. P#(itif'"! …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 5. Ne*!tif'"! …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… &. )#5! A'! !'!$i(i(6 !/! /#(itif !' 'e*!tif'"! !+i 5u!"! /#$iti% %!u$! = !. P#(itif'"! …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 5. Ne*!tif'"! …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 12
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
. )#5! A'! !'!$i(i(6 !/! /#(iti !' 'e*!tif'"! !+i 5u!"! /#$iti% /!+ti(i/!' = !. P#(itif'"! …………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 5. Ne*!tif'"! …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 0. Me'u+ut A'! 5u!"! /#$iti% I'#'e(i! te+,!(u% tife 5u!"! /#$iti% !/! = Ke,u%!%!' !$!(!''"! > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . Me'u+ut A'!6 tife /#$iti% "!'* ,!'! "!'* /!$i'* 5!i% = Ke,u%!%!' !$!(!''"! >
…………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… K#,e't!+ Gu+u
C.
Ni$!i
P!+!f
SOSIALISASI PENGEMBANGAN BUDAYA POLITIK
S#(i!$i(!(i 5u!"! /#$iti%6 "!itu /+#(e( /e'e+u(!' !t!u /e7!+i(!' 'i$!i-'i$!i !+i (!tu *e'e+!(i %e *e'e+!(i 5e+i%ut'"!. Si(te, 'i$!i6 '#+,!6 !' %e"!%i'!' "!'* i,i$i%i #$e3 (e5u!3 *e'e+!(i !/!t itu+u'%!' %e/!! *e'e+!(i 5e+i%ut'"! ,e$!$ui 5e+5!*!i !*e' (#(i!$i(!(i /#$iti%6 (e/e+ti %e$u!+*!6 %e$#,/#%6 (e%#$!36 $i'*%u'*!' %e+2! !' (e5!*!i'"! "!'* it#/!'* #$e3 ,ei! $!i' (e/e+ti %#+!'6 ,!2!$!36 +!i#6 te$ei(i6 !' (e5!*!i'"!.
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 13
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Ji%! (u!tu 'e*!+! ,e,!i'%!' /e+!'!' "!'* (!'*!t #,i'!' 5!3%!' ,#'#/#$i(ti( !$!, /e,5e'tu%!' 'i$!i !' '#+,! /#$iti%6 ,!%! "!'* it!'!,%!' !!$!3 %e"!%i'!' !' 'i$!i "!'* i"!%i'i #$e3 /e'*u!(! 'e*!+!6 (e3i'**! 2i%! !! (e(u!tu "!'* 5e+5e! e'*!' %e3e'!% /e'*u!(! 'e*!+! 3!+u($!3 i(i'*%i+%!'. H!$ i'i 5e+!+ti !%!' ,e,5e'tu% 5u!"! /#$iti% #t#+ite+. Se5!$i%'"!6 2i%! /e'*u!(! 'e*!+! ,e,5e+i%!' /e$u!'* /!! ,!("!+!%!t u'tu% ,!'i+i6 !%!' te+5e'tu% (e5u!3 ,!("!+!%!t "!'* ,e,i$i%i ti'*%!t /!+ti(i/!(i "!'* ti'**i /u$!. H!$ i'i (!'*!t i/e+$u%!' !$!, +!'*%! /e,5e'tu%!' 5u!"! /#$iti% "!'* e,#%+!ti(. Bu!"! (e/e+ti i'i$!3 "!'* /e+$u i%e,5!'*%!' !$!, %e3iu/!' /#$iti% i 'e*!+! !$!, u/!"! ,e'u,5u3%!' %e3iu/!' /#$iti% e,#%+!ti(.
LA2%HAN UJ% KOME2ENS% &is$#si$an!ah soa!(soa! di "a,ah ini "ersama $e!ompo$ "e!a+ar $em#dian presentasi$an hasi! dis$#si Anda it# di $e!as
1. Me'*!/! %e$u!+**! (!'*!t /e'ti'* !$!, /+#(e( (#(i!$i(!(i 5u!"! /#$iti% = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… &. Me'*!/! %e$#,/#% (!'*!t 5e+/e'*!+u3 te+3!!/ /+#(e( (#(i!$i(!(i 5u!"! /#$iti% = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . )#5! A'! !'!$i(i( !+ti /e'ti'*'"! (e%#$!3 !$!, /+#(e( (#(i!$i(!(i 5u!"! /#$iti% > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 0. )#5! A'! !'!$i(i( !+ti /e'ti'*'"! ,ei! ,!((! !$!, /+#(e( (#(i!$i(!(i 5u!"! /#$iti% > …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 14
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
…………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . A/!%!3 /e'*u!(! i 'e*!+! %it! ,e,5e+i%!' /e$u!'* !$!, /e,5e'u%!' 5u!"! /#$iti% e,#%+!ti( = Ke,u%!%!' !$!(!''"! > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… K#,e't!+ Gu+u
D.
Ni$!i
P!+!f
BUDAYA POLITIK PARTISIPAN
A! (u!tu !(u,(i "!'* ,e'!(!+ 5!37! #+!'* "!'* /!$i'* t!3u te't!'* !/! "!'* te+5!i% 5!*i i+i'"! !!$!3 #+!'* itu (e'i+i. O+!'* "!'* /!$i'* t!3u te't!'* "!'* te+5!i% 5!*i %e$u!+*!'"! !!$!3 #+!'* !'**#t! %e$u!+*! itu (e'i+i. Be*itu 2u*! !$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+! 5!37! (e(u!tu "!'* te+5!i% 5!*i 5!'*(! !' 'e*!+!'"! !!$!3 7!+*! 'e*!+! itu (e'i+i. Seti!/ %e/utu(!' /#$iti% "!'* i5u!t !' i$!%(!'!%!' #$e3 /e,e+i't!3 !%!' ,e'"!'*%ut !' ,e,/e'*!+u3i %e3iu/!' 7!+*! ,!("!+!%!t6 ,!%! 7!+*! ,!("!+!%!t 5e+3!% i%ut (e+t! ,e'e'tu%!' i(i %e/utu(!' /#$iti%. O$e3 %!+e'! itu6 "!'* i,!%(u e'*!' /!+ti(i/!(i /#$iti% i!$!3 %ei%ut(e+t!!' 7!+*! 'e*!+! !$!, ,e'e'tu%!' (e*!$! %e/utu(!' "!'* ,e'"!'*%ut !t!u ,e,/e'*!+u3i 3iu/'"!. Be+i%ut i'i !! 5e5e+!/! /e+i$!%u /#$iti% "!'* te+,!(u% !$!, 5e'tu% /!+ti(i/!(i /#$iti%6 !'t!+! $!i' : !.
P!+ti(i/!(i /#$iti% "!'* i,!%(u 5e+u/! %e*i!t!' !t!u /e+i$!%u 7!+*! 'e*!+! 5i!(! 85u%!' /e,e+i't!39 "!'* !/!t i!,!ti !' 5u%!' /e+i$!%u "!'* 5e+u/! (i%!/ !' #+ie't!(i. J!i6 /!+ti(i/!(i /#$iti% i (i'i !!$!3 "!'* te+7u2u !$!, /e+i$!%u.
5.
Ke*i!t!' itu i!+!3%!' u'tu% ,e,/e'*!+u3i /e,e+i't!3 (e$!%u /e,5u!t !' /e$!%(!'! %e/utu(!' /#$iti%. Te+,!(u% !$!, /e'*e+ti!' i'i (e/e+ti %e*i!t!' ,e'*!2u%!' !$te+'!tif %e5i2!%!' u,u,6 !$te+'!tif /e,5u!t !' /e$!%(!'!!' %e/utu(!'
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 15
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
/#$iti%6 %e*i!t!' ,e'u%u'* !t!u ,e'e't!'* %e/utu(!' /#$iti% "!'* i5u!t /e,e+i't!3. Mi(!$'"! +!%"!t !t!'* %e DPR u'tu% ,e'*!2u%!' u(u$6 ,e'u%u'* !t!u ,e'#$!% %e5i2!%!' /e,e+i't!36 e,#'(t+!(i6 !' (e5!*!i'"!. .
Ke*i!t!' "!'* 5e+3!(i$ !t!u *!*!$ ,e,/e'*!+u3i /e,e+i't!3 2u*! te+,!(u% %e !$!, /!+ti(i/!(i /#$iti%6 ,i(!$'"! u(u$ ,!("!+!%!t ti!% i*u5+i( !t!u it#$!% /e,e+i't!3.
.
Ke*i!t!' ,e,/e'*!+u3i /e,e+i't!3 !/!t i$!%u%!' (e!+! $!'*(u'* ,!u/u' ti!% $!'*(u'*. )#'t#3 "!'* $!'*(u'* !!$!3 7!+*! (e!+! $!'*(u'* 5e+3!!/!' e'*!' 5u/!ti6 *u5e+'u+6 !t!u e'*!' /+e(ie' !$!, i!$#* te+5u%!. Se!'*%!' (e!+! ti!% $!'*(u'*6 ,i(!$'"! ,e$!$ui DPRD !t!u DPR.
e.
Ke*i!t!' ,e,/e'*!+u3i /e,e+i't!3 !/!t i$!%u%!' ,e$!$ui /+#(eu+ "!'* 7!2!+ (e/e+ti i%ut (e+t! !$!, /e,i$i3!' u,u,6 ,e'*!2u%!' /eti(i6 i!$#* te+5u%!6 ,e'u$i( (u+!t !t!u e'*!' !+!-!+! "!'* ti!% 7!2!+ (e/e+ti e,#'(t+!(i !t!u u'2u% +!(!6 ,#*#% ,!%!'6 3u+u-3!+!6 !' %e*i!t!' $!i' "!'* 5e+(if!t %e%e+!(!'.
Mi!"rath !' Goe! ,e,5e!%!' /!+ti(i/!(i /#$ti% ,e'2!i 5e5e+!/! %!t!*#+i6 "!itu :
19
Apatis6 !+ti'"! #+!'* "!'* ti!% 5e+/!+ti(i/!(i !' ,e'!+i% i+i
!+i /+#(e( /#$iti%. &9
Spe$tator6 "!itu #+!'* "!'* (eti!%-ti!%'"! /e+'!3 i%ut ,e,i$i3
!$!, /e,i$i3!' u,u,. 9
G!adiator6 "!itu ,e+e%! "!'* (e!+! !%tif te+$i5!t !$!, /+#(e(
/#$iti%6 ,i(!$'"! 2u+u %!,/!'"e6 !%tii( /!+t!i /#$iti%6 ti, (u%(e( /e,i$i3!' Bu/!ti6 Gu5e+'u+6 !' (e5!*!i'"!. 09
en$riti$ 6
"!itu
#+!'* "!'* !%tif ,e'*%+iti% %e5i2!%!'
/e,e+i't!3.
O!sen ,e,!'!'* /!+ti(i/!(i (e5!*!i i,e'(i ut!,! (t+!tifi%!(i (#(i!$. Di! ,e,5!*i
/!+ti(i/!(i /#$iti% ,e'2!i $i,! $!/i(!'6 "!itu : !9
emimpin
po!iti$ 6
,i(!$'"!
P+e(ie'6
Gu5e+'u+6
Bu/!ti4;!$i%#t!6 !' (e5!*!i'"!. 59
A$tiis po!iti$ 6 ,i(!$'"! %etu! !t!u /e'*u+u( /!+t!i /#$iti%
i %e!,!t!'6 ti'*%!t %!5u/!te'6 /+#i'(i6 5!3%!' /e'*u+u( /u(!t. Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 16
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
9
Kom#ni$ator6
"!itu
#+!'*
"!'*
,e'e+i,!
!'
,e'"!,/!i%!' ie-ie6 (i%!/6 !' i'f#+,!(i /#$iti% $!i''"! %e/!! #+!'* $!i'6 ,i(!$'"! 2u+u %!,/!'"e6 ti, (u%(e(6 !' (e5!*!i'"!. 9
;ara neara marina!6 "!itu #+!'* "!'* (!'*!t (ei%it
,e$!%u%!' %#'t!% e'*!' (i(te, /#$iti% e9
;ara neara yan teriso!asi$an6 "!itu #+!'* "!'* 2!+!'*
,e$!%u%!' /!+ti(i/!(i /#$iti%. Partisipasi politik dapat pula dikatagorikan erdasarkan "umla! pelaku, yakni indi%idual dan kolekti&. artisipasi po!iti$ $o!e$ti3 di"eda$an da!am d#a "aian- yait#
19
P!+ti(i/!(i %#$e%tif "!'* %#'e'(i#'!$6 (e/e+ti %e*i!t!' !$!, /+#(e( /e,i$i3!' u,u,.
&9
P!+ti(i/!(i %#$e%tif "!'* ti!% %#'e'(i#'!$ 8!*+e(if96 (e/e+ti %e*i!t!' ,#*#% ,!%!'6 ,e'*u!(!i !t!u ,e'"e*e$ 5!'*u'!'4%!'t#+ /e,e+i't!3!' !' 3u+u-3!+!. Ada "e"erapa 3a$tor yan dapat mempenar#hi tini(rendahnya partisipasi
po!iti$ seseoran- yait# :
19
Ke(!!+!' /#$iti%
&9
Ke/e+!"!!' %e/!! /e,e+i't!3 4erdasar$an tini(rendahnya $ed#a 3a$tor terse"#t di atas- ma$a partisipasi
po!iti$ dapat di"ai men+adi empat ti3e- yait# :
19
P!+ti(i/!(i /#$iti% !%tif
&9
P!+ti(i/!(i /#$iti% e'e+u'* /!(if te+te%!' 8!/!ti(9
9
P!+ti(i/!(i /#$iti% ,i$it!' +!i%!$
09
P!+ti(i/!(i /#$iti% /!(if 8ti!% !%tif9
LA2%HAN UJ% KOME2ENS% Ker+a$an soa!(soa! di "a,ah ini denan "ai$
1.
)#5! A'! !'!$i(i( te't!'* !+ti /e'ti'*'"! 5u!"! /#$iti% /!+ti(i/!' !$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+! > …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 17
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
&.
Ke*i!t!' ,e,/e'*!+u3i /e,e+i't!3 !/!t i$!%u%!' ,e$!$ui /+#(eu+ "!'* 7!2!+ !' "!'* ti!% 7!2!+. )#5! A'! 5e+i%!' 5e5e+!/! #'t#3 /+#(eu+ "!'* 7!2!+ !' "!'* ti!% 7!2!+ itu > …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
.
B!*!i,!'! Mi!"rath !' Goe! ,e,5e!%!' /!+ti(i/!(i /#$ti% = …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
0.
B!*!i,!'! O!sen ,e,5!*i /!+ti(i/!(i /#$iti% = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
.
Ti'**i-+e'!3'"! /!+ti(i/!(i /#$iti% (e(e#+!'* i/e'*!+u3i #$e3 f!%t#+ %e(!!+!' /#$iti% !' %e/e+!"!!' %e/!! /e,e+i't!3. )#5! A'! 2e$!(%!' te't!'* 3!$ i'i > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
C.
A/! "!'* i,!%(u e'*!' (i%!/ /#$iti% (e/e+ti i 5!7!3 i'i : !.
R!i%!$
:
……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… 5.
Li5e+!$
:
……………………………………………………………………………………… Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 18
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
……………………………………………………………………………………… .
M#e+!t
:
……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… .
Re!%(i#'e+
:
……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… e.
K#'(e+!tif
:
……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… K#,e't!+ Gu+u
Ni$!i
P!+!f
2UGAS KELOMOK 2UGAS KUNJUNGAN KE KAN2OR AR2A% OL%2%K &% &AERAH
1.
L!%u%!'$!3 %u'2u'*!' %e (!$!3 (!tu /!+t!i /#$iti% "!'* !! i !e+!3 A'! 85#$e3 i ti'*%!t %e!,!t!' !t!u %!5u/!te'4%#t!9 >
&.
Bu!t$!3 !t!u (u(u'$!3 5e5e+!/! /e+t!'"!!' te+$e5i3 !3u$u (e5!*!i /e#,!' 7!7!'!+! "!'* 5e+%!it!' e'*!' ,!te+i 5u!"! /#$iti% (e5e$u, ,e$!%u%!' %u'2u'*!'6 ,i(!$'"! te't!'* : 5.
N!,! /!+t!i /#$iti%<
.
Su(u'!' %e/e'*u+u(!' /!+t!i /#$iti%<
.
A(!( /!+t!i /#$iti% itu<
e.
Tu2u!' /e+2u!'*!' /!+t!i /#$iti% itu<
f.
P+#*+!, /!+t!i /#$iti%<
*.
Tife 5u!"! /#$iti% /!+! !'**#t!'"!6 !' (e5!*!i'"!.
.
L!%u%!' %u'2u'*!' %e %!'t#+ P!+t!i P#$iti% "!'* !! i K!5u/!te'4K#t! A'! !t!u i %e!,!t!' >
0.
H!(i$ 7!7!'!+! i/+e(e't!(i%!' i %e$!( >
.
Bu!t$!3 $!/#+!' 3!(i$ %u'2u'*!' itu >
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 19
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
LA2%HAN UJ% KOME2ENS% %L%HAN GAN&A i!ih!ah sa!ah sat# +a,a"an yan pa!in "enar
1.
Se!+! eti,#$#*i %!t! /#$iti% 5e+!(!$ !+i 5!3!(! Yu'!'i6 "!itu @ polis "!'* 5e+!+ti …
&.
!. %#t! !t!u 'e*!+! %#t!
. 'e*!+! $!i'
5. i5u%#t! 'e*!+!
. %#t! !t!u e(!
e. ,et+#/#$it!'
P#$iti% itu !!$!3 5e+,!!,-,!!, %e*i!t!' !$!, (u!tu (i(te, /#$iti% 8!t!u 'e*!+! 9. Y!'* ti!% te+,!(u% !t!u ti!% 5e+%!it!' e'*!' ,!(!$!3 /#$iti%6 !!$!3 … !. ,e+e5ut %e%u!(!!'
. ,e,/e'*!+u3i #+!'* $!i'
5. ,e,/e+t!3!'%!' %e%u!(!!'
e. /e,i$i3!' %e/!$! e(!
. ,e$!7!' %e$#,/#% $!i'
.
Pe,e+i't!3 I'#'e(i! /!! t!3u' & ,e'!+*et%!' u'tu% ,!,/u ,e'"e+!/ te'!*! %e+2! (e%it!+ 0 . H!$ i'i !%!' 5e+%!it!' e'*!' ,!(!$!3 /#$iti%. O$e3 %!+e'! itu %#'(e/ /#$iti% !/!t i!+ti%!' (e5!*!i …
0.
!. 7u2u !+i %e%u!(!!'
. #t#+it!( /e'*u!(!
e. %e/e,i,/i'!'
5. /e'*!,5i$!' %e5i2!%!' u,u,
. ,e,/e'*!+u3i #+!'* $!i'
P#$! ti'*%!3$!%u !' #+ie't!(i'"! te+3!!/ %e3iu/!' /#$iti% "!'* i3!"!ti #$e3 /!+! !'**#t! (u!tu (i(te, /#$iti%6 ,e+u/!%!' /e'*e+ti!' !+i …
.
!. /#$iti%
. /e+i$!%u /#$iti%
5. 5u!"! /#$iti%
. i$,u /#$iti%
e. (i%!/ /#$iti%
Bu!"! /#$iti% "!'* te+5!t!( /!! 7i$!"!3 !t!u $i'*%u/ "!'* %ei$ !' (e,/it6 ,i(!$'"! "!'* 5e+(if!t /+#i'(i!$ !t!u %#t! ,e+u/!%!' tife 5u!"! /#$iti% "!'* i(e5ut tife … !. /+#i'(i!$i(,e
. /!+#%i!$
5. %!u$!
. /!+ti(i/!'
Dok. Cahyono, S.Pd.
e. u$tu+e
Page 20
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
C.
)#'t#3 (i%!/ (e5!*!i /e+7u2u!' /#$iti% %!u$!6 !!$!3 … !.
,e'#$!% te+3!!/ (e*!$! %e/utu(!' "!'* i!,5i$ #$e3 /,e+i't!3
5.
,'e+i,! %e/utu(!' /e,e+i't!3 2i%! ,e'*u'tu'*%!' i+i'"!
.
,e'#$!% %e/utu(!' /e,e+i't!3 2i%! %e/utu(!' itu ,e+u*i%!' !e+!3'"!
.
,e'e+i,! e'*!' (eti! te+3!!/ (e*!$! %e/utu(!' /e,e+i't!3
e.
!%tif ,e'*#+e%(i te+3!!/ (e*!$! %e/utu(!' /e,e+i't!3
.
Bu!"! /#$iti% /!+ti(i/!' it!'!i #$e3 (i%!/ !' #+ie't!(i'"! $e5i3 #,i'!' u'(u+ … !. %#*'itif
.
5. !fe%tif
. /(i%#,#t#+
. e!$u!tif
e. (u52e%tif
Bu!"! /#$iti% I'#'e(i! te+,!(u% /!! @ Mixed political culture6 "!'* i7!+'!i #$e3 5e(!+'"! /e'*!+u3 %e5u!"!!' /#$iti% … !. /!+#%i!$
.
5. %!u$!
. /!+ti(i/!'
. u$tu+e
e. /!+#%i!$ !' %!u$!
Sif!t i%!t!' /+i,#+i!$ "!'* ,!(i3 %u!t 5e+!%!+ !$!, %e3iu/!' /#$iti% I'#'e(i!6 3!$ i'i te+e+,i' !+i !!'"! (e'ti,e' (e/e+ti i 5!7!3 i'i6 %eu!$i … !. %e!e+!3!'
1.
11.
5. %e(u%u!'
. %e!*!,!!'
. *#$#'*!'
e. %e%!"!!'
Si%!/ /!te+'!$i(,e !' (if!t /!t+i,#'i!$6 "!'* /e+7u2u!''"! !!$!3 … !. (i%!/ !(!$ 5!/!% (e'!'*
. (i%!/ ,!(!5##3
5. (i%!/ (u%! 5e+(e'!'*-(e'!'*
. (i%!/ (u%! !(!$-!(!$!'
e. (i%!/ (u%! %+iti(
Ke$#,/#% #+!'*-#+!'* "!'* ,e,e*!'* %e%u!(!!' !$!, ,!("!+!%!t J!7! i(e5ut 2u*! (e5!*!i %!$!'*!' … !. e$ite
1&.
5. /+i"!"i
. !5!'*!'
. (!'t+i
e. ,e'!%
D!$!, /e't!( /#$iti% I'#'e(i!6 %it! (e+i'* ,e'e'*!+ 5!37! /e'*u(!3! 5e(!+ 8%#'*$#,e+!t9 tu+ut ,e,5i!"!i !t!u ,e'"i!/%!' (!+!'! *u'! %e*i!t!' !t!u %u'2u'*!'
/e2!5!t 'e*!+!6 %!+e'! /e'*u(!3! itu 2u*! ,e'*3!+!/%!' !!'"! %e,u!3!' !$!, 5i('i('"!. D!$!, 5u!"! /#$iti%6 3u5u'*!' (e/e+ti i'i i%e'!$ e'*!' i(ti$!3 … !. /!t+#'!*e Dok. Cahyono, S.Pd.
. Ne#-P!t+i,#'i!$i(ti%
e. fe#!$i(,e Page 21
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
5. /+i,#+i!$i(,e
1.
. et'#(e't+i(
S!$!3 (!tu 5u!"! /#$iti% I'#'e(i! "!'* ,e'#'2#$ !!$!3 %ee'e+u'*!' Ne#P!t+i,#'i!$i(ti%6 #'t#3'"! … !.
(e#+!'* /e2!5!t "!'* (u%(e( !$!, 2!5!t!''"! i! i!'*%!t %e 2!5!t!' "!'* $e5i3 ti'**i
5.
(e#+!'* /e2!5!t (e+i'* ,e'!3u$u%!' %e$u!+*!'"! !$!, ,e'*!'*%!t !t!u ,e'*i(i 2!5!t!' 5!+u
.
(e#+!'* /e2!5!t "!'* (u%(e( ,e,e'!'*%!' /!+t!i'"! !$!, Pe,i$u $!'*(u'* i!'*%!t /!! 2!5!t!' $e5i3 ti'**i t!'/! ,e$!$ui /+#(e "!'* 7!2!+
.
(e#+!'* /i,/i'!' 5i!(!'"! ,e'e,/!t%!' 5!7!3!''"! /!! /#(i(i "!'* ti!% ,e,5!3!"!%!' !t!u ,e'*!'!, /#(i(i'"!
e.
(e#+!'* 5!7!3!' !%!' (e$!$u tu'u% /!! %e,!u!' /#$iti% !t!(!''"! (e5!*!i 7u2u 5!$!( 5ui
10.
A*e' /e+t!,! !$!, /+#(e( (#(i!$i(!(i /#$iti%6 !!$!3 … !. %e$u!+*!
1.
5. ,!("!+!%!t
. (e%#$!3
. #+*!'i(!(i
e. /e,e+i't!3
A*!+ 5u!"! /#$iti% e,#%+!ti( tu,5u3 !' 5e+%e,5!'* !$!, %e3iu/!' ,!("!+!%!t6 ,!%! (i%!/ "!'* /e+$u i%e,5!'*%!'6 !'t!+! $!i'6 %eu!$i … !.
(u%! 5e+,u("!7!+!3 !$!, ,e,e!3%!' /e+(#!$!'
5.
$!/!'* !! !$!, ,e'*3!!/i /e+5e!!' /e'!/!t
.
,e'*3!+*!i /e'!/!t #+!'* $!i' "!'* 5e+5e!
.
,e'"!t!%!' u%u'*!' te+3!!/ /e'!/!t "!'* (!,!
e.
ti!% ,e,!%(!%!' %e3e'!% !$!, ,u("!7!+!3
1C.
;!+*! ,!("!+!%!t 5e+3!% i%ut (e+t! !$!, ,e'e'tu%!' i(i %e/utu(!' /#$iti%6 (e5!5 (eti!/ %e/utu(!' /#$iti% /e,e+i't!3 … !.
!%!' ,e'*u'tu'*%!' %e$#,/#%'"! (e'i+i
5.
!%!' 5e+/e'*!+u3 te+3!!/ %e3iu/!' ,!("!+!%!t
.
/!(ti !%!' ,e+u*i%!' ,!("!+!%!t /!! u,u,'"!
.
!%!' ,e,5e+i%!' %eu'tu'*!' 5!*i %e$#,/#% te+te'tu (!2!
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 22
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
e.
1.
3!+u( ite'tu%!' #$e3 7!+*! ,!("!+!%!t itu (e'i+i
Ke*i!t!' ,e,/e'*!+u3i /e,e+i't!3 !/!t i$!%u%!' ,e$!$ui /+#(eu+ "!'* 7!2!+ (e/e+ti i 5!7!3 i'i6 %eu!$i … !. i%ut (e+t! !$!, /e,i$i3!' u,u,
. ,e'*!2u%!' /eti(i
5. i!$#* te+5u%!
. ,e'u$i( (u+!t
1.
e. ,#*#% %e+2!
O+!'* "!'* (eti!%-ti!%'"! /e+'!3 i%ut ,e,i$i3 !$!, /e,i$i3!' u,u,6 te+,!(u% ti/#$#*i /!+ti(i/!(i /#$iti% … !. !%tif
1.
5. /!(if
. *$!i!t#+
. (/e%t!t#+
e. %+iti%u(
f!%t#+ "!'* !/!t ,e,/e'*!+u3i ti'**i-+e'!3'"! /!+ti(i/!(i /#$iti% (e(e#+!'*6 "!itu. !.
%euu%!' !' 2!5!t!' te+,!(u% !%tiit!( /#$iti% %e$u!+*!'"!
5.
%e/e,i$i%!' 3!+t! %e%!"!!' %e$u!+*!'"!
.
%e(!!+!' /#$iti% !' %e/e+!"!!' te+3!!/ /e,e+i't!3
.
%ee%!t!' 3u5u'*!' te+3!!/ /e'*u!(! (ete,/!t
e.
ti'**i-+e'!3'"! i$,u /e'*et!3u!' "!'* i,i$i%i'"!
&.
Si%!/ /#$iti% "!'* (e$!$u ,e'*3i'!+%!' /e+i$!%u !t!u /e'*u'*%!/!' "!'* e%(t+i, (e3i'**! i! %ee'e+u'*!' ,e'*!,5i$ 2!$!' te'*!36 i%e'!$ e'*!' (i%!/ /#$iti% … !. +!i%!$
5. %#'(e+!tif
K#,e't!+ Gu+u
Dok. Cahyono, S.Pd.
. +e!%(i#'e+
. $i5e+!$
Ni$!i
e. ,#e+!t
P!+!f
Page 23
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Standar Kompetensi. '
4U&A/A &EMOKRAS% MENUJU MAS/ARAKA2 MA&AN%
Standar Kompetensi
:
Menana!isis "#daya demo$rasi men#+# masyara$at madani
Kompetensi &asar
:
1. Mendes$ripsi$an penertian dan prinsip(prinsip "#daya demo$rasi '. Menidenti3i$asi 7iri(7iri masyara$at madani ). Menana!isis pe!a$sanaan demo$rasi di %ndonesia se+a$ orde !ama- orde "ar#- dan re3ormasi *. Menampi!$an peri!a$# "#daya demo$rasi da!am $ehid#pan sehari(hari
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 24
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
BUDAYA DEMOKRASI MENUJU MASYARAKAT MADANI A.
PENGERTIAN DAN PRINSIP-PRINSIP BUDAYA DEMOKRASI 1.
enertian &emo$rasi
Se!+! eti,#$#*i( @e,#%+!(i 5e+!(!$ !+i 5!3!(! Yu'!'i "!itu @e,#( "!'* 5e+!+ti +!%"!t !t!u /e'uu% (u!tu te,/!t !' @cratein9 !t!u 8cratos9 "!'* 5e+!+ti %e%u!(!!' !t!u %e!u$!t!'. J!i (e!+! 5!3!(! e,#%+!(i !!$!3 %e!!!' 'e*!+! i ,!'! %e!u$!t!''"! 5e+!! it!'*!' +!%"!t !t!u %e%u!(!!' te+ti'**i'"! 5e+!! !$!, %e/utu(!' 5e+(!,! +!%"!t6 "!'* #$e3 A"raham Lin7o!n i/#/u$e+%!' (e5!*!i @/e,e+i't!3!' !+i +!%"!t 8Gover!et o" t#e people96 /e,e+i't!3!' #$e3 +!%"!t 8Gover!et by t#e people9 !' /e,e+i't!3!' u'tu% +!%"!t 8 $over!et "or t#e people9. Be+!(!+%!' u+!i!' te+(e5ut i !t!(6 ,!%! !/!t$!3 i%!t!%!' 5!37! e,#%+!(i itu /!! !(!+'"! ,e'"!'*%ut ,!(!$!3 i(t+i5u(i %e%u!(!!' i ,!'! +!%"!t ,e+u/!%!' (u,5e+ %e%u!(!!' !' ,e,i$i%i %e%u!(!!' "!'* (!'*!t 5e(!+. A%!' tet!/i6 %!+e'! +!%"!t ti!% !/!t (e!+! $!'*(u'* ,e'"e$e'**!+!%!' %e%u!(!!''"!6 ,!%! %e,ui!' +!%"!t ,e,5e+i%!' %e7e'!'*!' %e/!! (e(e#+!'* !t!u (e2u,$!3 #+!'* u'tu% ,e'"e$e'**!+!%!' %e%u!(!!' "!'* i,i$i%i +!%"!t te+(e5ut !' ,e,/e+t!'**u'*2!7!5%!''"! %e/!! /e,5e+i ,!'!t %e%u!(!!' itu. J!i6 i$i3!t !+i t!t! !+! ,e'"!$u+%!' !(/i+!(i +!%"!t6 e,#%+!(i te+5!*i u! %!t!*#+i !(!+6 "!itu e,#%+!(i $!'*(u'* !' ti!% $!'*(u'* 8/e+7!%i$!'9. D!$!, e,#%+!(i $!'*(u'*6 (e,u! 7!+*! t!'/! ,e$!$ui #+!'* "!'* i/i$i3 !/!t i%ut (e+t! (e!+! $!'*(u'* !$!, /e,5u!t!' %e/utu(!' 'e*!+!. De,#%+!(i i'i$!3 "!'* /e+t!,! %!$i i(e$e'**!+!%!' i Yu'!'i %u'# "!'* +e$!tif /e'uu%'"! ,!(i3 (ei%it 2u,$!3'"!. D!$!, ,!("!+!%!t ,#e+' "!'* 2u,$!3 /e'uu%'"! u%u/ 5e(!+ !' %#,/$e%('"! /e+,!(!$!3!' "!'* i3!!/i6 ,!%! 5e+%e,5!'*$!3 e,#%+!(i ti!% $!'*(u'* 8/e+7!%i$!'9. Bi$! (u!tu e,#%+!(i /e+7!%i$!' 5e%e+2! ,e'u+ut (u!tu %#'(titu(i 8U'!'*U'!'* D!(!+9 "!'* ,e,5!t!(i %e%u!(!!' /e,e+i't!3 !' ,e'2!,i' 3!%-3!% !(!+ 5!*i (e,u! 7!+*! 'e*!+!6 ,!%! 5e'tu% /e,e+i't!3!' itu i(e5ut e,#%+!(i %#'(titu(i#'!$. )i+i %3!( e,#%+!(i %#'(titu(i#'!$ !!$!3 5!37! /e,e+i't!3 !$!, ,e'"e$e'**!+!%!'
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 25
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
%e%u!(!!''"! 3!+u( i5!t!(i #$e3 %#'(titu(i !t!u 3u%u, !(!+ !' ti!% i5e'!+%!' 5e+ti'!% (e7e'!'*-7e'!'* te+3!!/ 7!+*! 'e*!+!'"! (e3i'**! 3!%-3!% 7!+*! 'e*!+! te+2!,i'. Pe,5!t!(!'-/e,5!t!(!' !t!( %e%u!(!!' /e,e+i't!3 te+!'tu, !$!, %#'(titu(i !t!u U'!'*-U'!'* D!(!+ Ne*!+! itu.
2.
Ma7am(Ma7am &emo$rasi
De,#%+!(i !!$!3 (e5u!3 %#'(e/ "!'* 5e+(if!t u'ie+(!$6 '!,u' !$!, i,/$e,e't!(i'"! ,e'!,/!%!' 7u2u "!'* 5e+5e!-5e! !'t!+! 'e*!+! "!'* (!tu e'*!' 'e*!+! "!'* $!i'6 ,i(!$'"! !! e,#%+!(i $i5e+!$6 e,#%+!(i %#,u'i(6 !! e,#%+!(i te+/i,/i'6 e,#%+!(i P!'!(i$!6 !' (e5!*!i'"!. H!$ i'i (e(u!tu "!'* 7!2!+ %!+e'! /e+5e!!' te+(e5ut i/e'*!+u3i #$e3 $!t!+ 5e$!%!'* ie#$#*i6 (e2!+!36 5u!"! 8%u$tu+9 (e+t! %#'i(i (#(i!$ e%#'#,i (u!tu 'e*!+!6 N!,u' "!'* te+/e'ti'* /e+5e!!' !$!, /e'e+!/!' (i(te, e,#%+!(i ti!% ,e'*#+5!'%!' /+i'(i/-/+i'(i/ !t!u 'i$!i-'i$!i !(!+ e,#%+!(i "!'* 5e+(if!t u'ie+(!$ itu (e'i+i6 (e/e+ti %e5e5!(!'6 /e+(!,!!'6 /e'*3#+,!t!' te+3!!/ HAM6 /+i'(i/ 'e*!+! 3u%u, (e+t! %e/e'ti'*!' u,u, +!%"!t. K!+e'! !$!, (e5u!3 (i(te, /#$iti%6 e,#%+!(i !%!' i%!t!%!' %u!t !/!5i$! 5e+(u,5e+ /!! @ ke!endak rakyat !' 5e+tu2u!' u'tu% ,e'!/!i %e5!i%!' !' %e,!($!3!t!' 5e+(!,!. Di5!7!3 i'i 5e5e+!/! /e'e+!/!' e,#%+!(i (e5!*!i (i(te, /#$iti% i$i3!t !+i (uut /!'!'* ie#$#*i !t!u /!3!, "!'* 5e+%e,5!'* !$!, 'e*!+!.
!.
&emo$rasi 4arat 5Li"era!9
De,#%+!(i'"! 5e+(if!t e,#%+!(i %#'(titu(i#'!$ "!'* i!(!+%!' /!! %e5e5!(!' i'iiu ite,/!t%!' (e5!*!i /u(!t tu2u!' 3iu/ ,!'u(i! e'*!' !$!(!' 3!'"! ,!'u(i! itu (e'i+i$!3 "!'* t!3u %e5utu3!''"!6 (e3i'**! /!3!, "!'* i%e,5!'*%!' !!$!3 !i"era!isme6 (u!tu /!3!, "!'* ,e'2u'2u'* ti'**i %e5e5!(!' /e+#+!'*!'6 i ,!'! (e#+!'*
i'iiu 3!+u( ,e+e%! !$!, 2i7!'"!. I,/$e,e't!(i'"! !!$!3 7!+*! 'e*!+! ,e,i$i%i 3!% !(!+ !$!, ,e'e'tu%!' !*!,! !' %e"!%i'!''"!6 %e5e5!(!' i'te$e%tu!$ /e'u3 (e+t! (i(te, e%#'#,i $i5e+!$i(,e "!'* ,e'*3e'!%i /e+(!i'*!' 5e5!( 8laisse% "aire laisse% aller 9 !$!, 5e'tu% %!/it!$i(,e. F!3!, i'i ,e,!'!'* 5!37! ,!("!+!%!t i%!t!%!' 5!3!*i! 5i$! (eti!/ !t!u (e5!*i!' 5e(!+ i'iiu ,e'!/!i %e5!3!*i!!'.
".
&emo$rasi 2im#r 5&emo$rasi Ra$yat6
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 26
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
P!3!, "!'* i%e,5!'*%!' !!$!3 (#(i!$i(,e6 "!'* $!3i+ (e5!*!i !%i5!t %!/it!$i(,e6 $i5e+!$i(,e 8f!3!, %e5e5!(!'9. S#(i!$i(,e ,e+u/!%!' /!3!, "!'* ,e'2!i%!' %e5e+(!,!!' 8a'as kolekti%itas & (e5!*!i tu2u!' 3iu/ ,!'u(i! !' ,e'*ut!,!%!' (e*!$! !(/e% %e3iu/!' 5e+(!,! ,!'u(i!. U'tu% ,e'!/!i %e/e'ti'*!' 5e+(!,!6 %e/e'ti'*!' i'iiu 3!+u( i%e(!,/i'*%!' !' u'tu% itu 'e*!+! 3!+u( !,/u+ t!'*!' !$!, (e*!$! %e3iu/!' e,i te+!/!i'"! tu2u!' 'e*!+!6 "!itu ,e,5e+i%!' (e5e(!+ 5e(!+'"! !' ,e+!t! 5!*i (eti!/ !'**#t! ,!("!+!%!t. Di (i'i $e,5!*!-$e,5!*! e,#%+!(i ti!% 5e+fu'*(i (e5!*!i,!'! ,e(ti'"!6 %!+e'! %e%u!(!!' !! i t!'*!' (e%e$#,/#% %ei$ /i,/i'!' /!+t!i "!'* ,e'*e'!$i%!' (e$u+u3 %e%u!(!!' 'e*!+!. Se3i'**! /!! %e'"!t!!''"! tu2u!' %e/e'ti'*!' 5e+(!,! ti!% 5i(! te+7u2u %!+e'! 3!'"! i'i%,!ti #$e3 (e*e$i'ti+ #+!'* 8 ksekuti& Partai 9. 7.
&emo$rasi an7asi!a
I'ti e,#%+!(i P!'!(i$! te+!'tu, !$!, (i$! %e e,/!t P!'!(i$!6 "!itu 8 Kerakyatan
yang
dipimpin
ole!
!ikma!
kei"aksanaan
dalam
permusyawaratanPerwakilan9. D!$!, !+ti u,u, e,#%+!(i P!'!(i$! !!$!3 e,#%+!(i
"!'* i3!"!ti !' i2i7!i #$e3 5!'*(! !' 'e*!+! I'#'e(i! "!'* i2i7!i !' i i'te*+!(i%!' #$e3 (i$!-(i$! $!i''"!. Si(te, /#$iti% "!'* i3!+!/%!' !!$!3 ,e+u/!%!' /e'2!5!+!' 'i$!i-'i$!i $u3u+ P!'!(i$! !$!, %e(e$u+u3!' /e'"e$e'**!+!!' tu*!( /e,e+i't!3!'6 /e,5!'*u'!' !' %e,!("!+!%!t!' !$!, +!'*%! ,e7u2u%!' ,!("!+!%!t !i$ !' ,!%,u+. 4e"erapa pendapat menenai &emo$rasi an7asi!a : ro3. &ar+i &armodihard+o SH
De,#%+!(i P!'!(i$! !!$!3 /!3!, e,#%+!(i "!'* 5e+(u,5e+ %e/!! %e/+i5!i!' !' f!$(!f!3 3iu/ 5!'*(! I'#'e(i!6 "!'* /e+7u2u!''"! !!$!3 (e/e+ti te+,!%tu5 !$!, %ete'tu!'-%ete'tu!' /e,5u%!!' UUD 10 Ke(!tu!' Re/u5$i% I'#'e(i!. ro3. &r &rs Notoneoro SH
De,#%+!(i P!'!(i$! !!$!3 %e+!%"!t!' "!'* i/i,/i' #$e3 3i%,!3 %e5i2!%(!'!!' /e+,u("!7!+!t!'4/e+7!%i$!' "!'* 5e+%etu3!'!' YME6 "!'* 5e+/e+i%e,!'u(i!!' "!'* !i$ !' 5e+!!56 "!'* ,e,/e+(!tu%!' I'#'e(i! !' "!'* 5e+%e!i$!' (#(i!$ 5!*i (e$u+u3 +!%"!t I'#'e(i!. A!3ian
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 27
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
De,#%+!(i P!'!(i$! !!$!3 e,#%+!(i "!'* ,e'#5! ,e'*!t!(i !$!, %ee'e+u'*!' 5e(!+ !$!, /#$iti% I'#'e(i!6 "!itu /e+t!,! %ee'e+u!'*!' u'tu% te+$!$u $i5e+!$ "!'* !/!t ,e'*!+!3 %e/!! !'!+%i(,e6 %eu! %ee'e+u'*!' u'tu% te+$!$u %et!t "!'* !/!t ,e'2u+u( /!! #t#+ite+i(,e.
). rinsip(prinsip &emo$rasi
De,#%+!(i te$!3 ,e'2!i it!-it! ie!$ 5!*i t!t!'!' %e3iu/!' 5e+,!("!+!%!t6 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+!. De7!(! i'i
/e,e+i't!3!' e,#%+!(i i!'**!/
te$!3
,e,5!'*%it%!' %e(!!+!' /e'*!%u!' @#akikat !ausia !$!, /+!%ti% %et!t!'e*!+!!' "!'* ii,/$e,e't!(i%!' !$!, u! !(!( /#%#% e,#%+!(i "!itu (e5!*!i 5e+i%ut : Pe'*!%u!' /!+ti(i/!' +!%"!t i !$!, /e,e+i't!3!' #'t#3'"! ,e$!ui /e,i$u. Pe'*!%u!' 3!%i%!t !' ,!+t!5!t ,!'u(i!6 #'t#3'"! ,e$!$ui 2!,i'!' HAM &i "a,ah ini "e"erapa pendapat menenai prinsip(prinsip neara demo$rasi : 1. Masy$#ri A"di!!ah o
Pe+(!,!!'<
o
Ke5e5!(!'< !'
o
P$u+!$i(,e
&6 Ro"ert A. &ah! 2erdapat t#+#h prinsip da!am sistem demo$rasi :
1. K#'t+#$ !t!( %e/utu(!' /e,e+i't!3 &. Pe,i$i3!' "!'* te$iti !' 2u2u+ . H!% ,e,i$i3 0. H!% i/i$i3 . Ke5e5!(!' ,e'"!t!%!' /e'!/!t t!'/! !'!,!' C. Ke5e5!(!' ,e'*!%(e( i'f#+,!(i . Ke5e5!(!' 5e+(e+i%!t 9 A!am#di6 "!'* te+%e'!$ e'*!' 8 Soko *uru9 e,#%+!(i (e5!*!i 5e+i%ut : !9 %e!u$!t!' +!%"!t 59 /e,e+i't!3!' 5e+!(!+%!' /e+(etu2u!' !+i /!+$e,e' 9 %e%u!(!!' ,!"#+it!( 9 3!%-3!% ,i'#+it!( e9 2!,i'!' HAM Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 28
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
f9 /e,i$i3!' "!'* 5e5!( !' 2u2u+ *9 /e+(!,!!' ie/!' 3u%u, 39 /+#(e( 3u%u, "!'* 7!2!+ i9 /e,5!t!(!' /e,e+i't!3 (e!+! %#'(titu(i#'!$ 29 /$u+!$i(,e (#(i!$6 e%#'#,i !' /#$iti% %9 'i$!i-'i$!i t#$e+!'(i6 /+!*,!ti(,e6 %e+2!(!,! !' ,uf!%!t. +erdasarkan prinsipprinsip terseut di atas, suatu negara atau pemerinta!an dalam men"alankan pemerinta!annya dikatakan demokratis isa dili!at dari empat aspek -
Pe+t!,!
: M!(!$!3 /e,5e'tu%%!' 'e*!+!6 i ,!'! /+#(e( /e,5e'tu%%!' %e%u!(!!' !%!' (!'*!t ,e'e'tu%!' 5!*!i,!'! %u!$it!(6 7!t!% !' /#$! 3u5u'*!' "!'* !%!' i5!'*u'. U'tu% (e,e't!+! i'i pemi!# i/e+!"! (e5!*!i (!$!3 (!tu i'(t+u,e' /e'ti'* 5!*i /+#(e( /e,5e'tu%%!' /e,e+i't!3!' "!'* 5!i%.
Keu!
: !(!+ %e%u!(!!' 'e*!+!6 ,e'"!'*%!$ %#'(e/ legitimasi %e%u!(!!' (e+t! /e+t!'**u'* 2!7!5!'!''"! $!'*(u'* %e/!! +!%"!t
Keti*!
: (u(u'!' 'e*!+!6 i ,!'! i2!$!'%!' (e!+! distriuti& u'tu% ,e'*3i'!+i /e'u,/u%%!' %e%u!(!!' !$!, (!tu t!'*!' 4 7i$!"!3.
Kee,/!t
: ,!(!$!3 %#'t+#$ +!%"!t6 "!'* ,e,u'*%i'%!' te+5!'*u''"! +e$!(i "!'* 5!i% 83e% !' 5!$!'e9 te+3!!/ %e%u!(!!' e%(e%utif !' $e*i($!tif.
LATIHAN UJI KOMPETENSI &is$#si$an!ah soa!(soa! di "a,ah ini "ersama $e!ompo$ "e!a+ar Anda
1. A/! "!'* A'! %et!3ui te't!'* e,#%+!(i = Je$!(%!' > ………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… &. D!$!, (u!tu /e,e+i't!3!' e,#%+!(i6 %e%u!(!!' /e,e+i't!3 3!+u( i5!t!(i. A/! /e+$u'"! /e,5!t!(!' %e%u!(!!' /e,e+i't!3 itu = Je$!(%!' > ……………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 29
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
. F!%t#+-f!%t#+ !/!%!3 "!'* ,e,e5e!%!' i,/$e,e't!(i e,#%+!(i i (u!tu 'e*!+! e'*!' 'e*!+! $!i''"! ti!% (!,! = Je$!(%!' > ……………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 0. A/! "!'* A'! %et!3ui te't!'* e,#%+!(i $i5e+!$ = ……………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… . A/! "!'* A'! %et!3ui te't!'* e,#%+!(i (#(i!$i( = ………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………
C. A/! "!'* A'! %et!3ui te't!'* e,#%+!(i %#,u'i( = ………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… . Je$!(%!' /e+5e!!' !' /e+(!,!!' !'t!+! e,#%+!(i (#(i!$i( e'*!' %#,u'i( = …………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… . )#5! A'! 5u!t !'!$i(i(6 !/!%!3 (#%# *u+u e,#%+!(i "!'* i%e,u%!%!' #$e3 A$!,ui itu !! (e!+! '#+,!tif !$!, e,#%+!(i I'#'e(i! = …………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 30
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… . I(i%!'$!3 /e+(!,!!' !' /e+5e!!' !'t!+! e,#%+!(i $i5e+!$i(,e6 (#(i!$i(,e%#,u'i(,e e'*!' /!'!(i$! ,e$!$ui t!5e$ i 5!7!3 i'i > De,#%+!(i Pe+(!,!!'
Pe+5e!!'
Li5e+!$ K#,u'i( P!'!(i$!
1.U+!i%!' /+i'(i/-/+i'(i/ !(!+ e,#%+!(i "!'* ,e'2!i /!+!,ete+ te*!%'"! (i(te, /e,e+i't!3!' e,#%+!(i i (u!tu 'e*!+! >
………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… K#,e't!+ Gu+u
Ni$!i
P!+!f
*. enertian 4#daya &emo$rasi
Pe,e+i't!3!' e,#%+!ti( ,e,5utu3%!' %u$tu+4 5u!"! e,#%+!(i u'tu% ,e,5u!t'"! tet!/ /e+f#+,e 8e%(i( !' te*!%9. Ku$tu+ !t!u 5u!"! itu 5e+!! !$!, ,!("!+%!t itu (e'i+i (e5!*!i u/!"! '"!t! (eti!/ 7!+*! 'e*!+! !' /e,e+i't!3 5e(e+t! /e+!'*%!t /e'u%u'*'"! "!itu 5u!"! "!'* %#'u(if (e5!*!i ,!'ife(t!(i !+i (u!tu %e+!'*%! 5e+fi%i+ 8,i'(et9 !' +!'!'*!' ,!("!+!%!t 8(etti'* (#i!$9 "!'* 5e+*e+!% (e!+! i'!,i( "!'* /!! !%3i+'"! !%!' ,e,5e'tu% ie'tit!( '!(i#'!$'"!. Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 31
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Me,5!3!( 5u!"! e,#%+!(i !! %!it!''"! e'*!' 5u!"! /#$iti% e,#%+!ti% !t!u 5u!"! /!+(ti(i/!tif "!'* $e5i3 2!u3 i%e,u%!%!' A!mond dan
t!3u'
1 ,e+u/!%!' 5!5!%
5!+u !$!,
%e3iu/!'
%et!t!'e*!+!!' i I'#'e(i! "!itu 5e+!%3i+'"! e+! #t#+ite+ !' $!3i+'"! e+! e,#%+!ti(!(i "!'* ie'ti% e'*!' $!3i+'"! e+! %e5e5!(!' !' %ete+5u%!!' !$!, (e*!$! !(/e% %e3iu/!' ,!("!+!%!t te+,!(u% /!+ti(i/!(i 7!+*! 'e*!+! !$! %e*i!t!' /#$iti% e'*!' 3!+!/!' %e3iu/!' e,#%+!(i i t!'!3 !i+ i'i !%!' $e5i3 5!i%. N!,u' /+#(e( e,#%+!(i "!'* 5!+u @ seu!ur 'a$u$ i!$!,i 5!'*(! I'#'e(i! !$!, e+! t+!'(i(i i'i te$!3 te+'#!i 5e+5!*!i ti'!%!' !' /e+i$!%u !'!+%i( (e5!*i!' %#,/#'e' 5!'*(! "!'* ,e'*!+!3 %e/!! %ee'e+u'*!' ti'!%!' ,#*#%+!(i (e+t! 5e+5!*!i 5e'tu% /e'"!$!3*u'!!' %e%u!(!!' !' /e$!'**!+!' HAM (e+t! ,!(i3 ,!+!%'"! %!(u( %#+u/(i. H!$ i'i te$!3 ,e,5e+i%!' *!,5!+!' 5!37! (e5!*i!' 5e(!+ /e+i$!%u ,!((! ,e,!3!,i !' ,e'2!$!'%!' e,#%+!(i (e5!*!i !2!'* %e5e5!(!' t!'/! 5!t!(!' !' !tu+!'6 (e!'*%!' /!+! e$it /#$iti% "!'* (e3!+u('"! ,e,5e+i te$!!' e,#%+!(i 5e+/e+!!5!' 2u(t+u ,e$!%u%!' /e,!%'!!' e,#%+!(i (e!+! t#t!$ite+6 i't#$e+!' "!'* /!! !%3i+'"! ,e'2!i%!' +!%"!t !/!ti(. Be+%!it!' e'*!' 3!$ te+(e5ut i !t!(6 A=y#mardi A=ra ,e,5e+i%!' %e(i,/u$!' 5!37! 3!$ itu te+2!i %!+e'! 5e$u, tu,5u3'"! e,#%+!(i %e!!5!' !t!u "!'* #$e3 Ro"ert ; He33ner i!'**!/ (e5!*!i %e!!5!' e,#%+!(i 8 emocratic $i%ility9.
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 32
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
/ntuk memangun suatu tatanan masyarakat yang demokratos dan erkeadaan maka setiap warga negara !arus memliki karakter atau "iwa demokratis pula yang diseut demokrat, yakni antara lain -
!. R!(! 3#+,!t !' t!'**u'* 2!7!5< 5. Be+(i%!/ %+iti(< . ,e,5u%! i(%u(i !' i!$#*< . 5e+(i%!/ te+5u%!< e. +!(i#'!$< f. !i$< !' *. 2u2u+. K!+!%te+i(ti% i !t!( !%!' ,e'!,/i$%!' (#(#% 7!+*! "!'* #t#'#, "!%'i ,e,/e'*!+u3i !' 5e+/!+ti(i/!(i !$!, /e'*!,5i$!' %e/utu(!' i ti'*%!t $#%!$ (e!+! ,!'i+i. Se"aai ,ara neara otonom ia memp#nyai $ara$teristi$ !an+#tan- antara !ain :
!. Me,i$i%i %e,!'i+i!'6 !+ti'"! ti!% ,u!3 i/e'*!+u3i !t!u i ,#5i$i(!(i6 te*u3 /e'i+i!' 5e+(i%!/ %+iti( /!! %e/utu(!' /u5$i%. 5. Me,i$i%i t!'**u'* 2!7!5 /+i5!i6 /#$iti% e%#'#,i (e5!*!i 7!+*! 'e*!+! %3u(u('"! i$i'*%u'*!' ,!("!+!%!t te+%ei$ 8Rt 4 R79 . Me'*3!+*!i ,!+t!5!t ,!'u(i! !' %e3#+,!t!' /+i5!i . Be+/!+ti(i/!(i !$!, u+u(!' %e,!("!+!%!t!' e'*!' /i%i+!' !' (i%!/ "!'* (!'tu'. e. Me'#+#'* 5e+fu'*(i'"! e,#%+!(i %#'(titu(i#'!$ "!'* (e3!t e'*!' ,e$!%u%!' ti*! 3!$ : 1. Me'i/t!%!' %u$tu+ t!!t 3u%u, "!'* (e3!t !' !%tif &. I%ut ,e'#+#'* /+#(e( /e,5u!t!' 3u%u, "!'* !(/i+!tif . Me'u%u'* /e,5u!t!' ,!te+i-,!te+i 3u%u, "!'* +e(/#'(if 0. I%ut ,e'i/t!%!' !/!+!t /e'e*!% 3u%u, "!'* 2u2u+ !' 5e+t!'**u'* 2!7!5.
>. rinsip(prinsip 4#daya &emo$rasi
De,#%+!(i !!$!3 (e5!*!i /+#(e( i'!,i( "!'* 3!+u( te+u( iu/!"!%!'. Se5u!3 /e,e+i't!3!' "!'* 5!i% !/!t tu,5u3 (t!5i$ 5i$! ,!("!+!%!t /!! u,u,'"! /u'"! (i%!/ /#(itif !' /+#!%tif te+3!!/ '#+,!-'#+,! !(!+ e,#%+!(i. S!$!3 (!tu u/!"! u'tu% ,e'u'tu' %e !+!3 t!t! %e3iu/!' %e,!("!+!%!t!'6 %e5!'*(!!'6 /e,e+i't!3!' !' Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 33
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
%e'e*!+!!' "!'* e,#%+!ti( ,!%! 3!+u( i2!i%!''"! e,#%+!(i (e5!*!i 7!" #f $ife 8/!'!'*!' 3iu/9 !$!, (e$u% 5e$u% (e'i %e3iu/!' 5e+'e*!+! 5!i% #$e3 +!%"!t ,!u/u' #$e3 /e,e+i't!3. 4eri$#t ini ada!ah da3tar norma(norma dan pandanan hid#p demo$ratis yan di$em#$a$an o!eh N#r7ho!is Mad+id 5Ca$ N#r6 :
!. Pe'ti'*'"! %e(!!+!' !%!' /$u+!$i(,e6 i'i ti!% 3!'"! /e'*!%u!' 8/!(if9 !%!' %e'"!t!!' ,!("!+!%!t ,!2e,u% tet!/i ,e'u'tut ,#+!$ /+i5!i "!'* ti'**i !$!, ,e,!3!,i (e*i /#(itif %e,!2e,u%%!' ,!("!+!%!t. 5. Mu("!7!+!36 i'te+'!$i(!(i ,!%'! !' (e,!'*!t ,u("!7!+!3 "!'* ,e'*3e'!%i !' ,e'*3!+u(%!' !!'"! %ei'(!f!' !' %ee7!(!!' u'tu% tu$u( ,e'e+i,! %e,u'*%i'!' %#,/+#,i !t!u @%!$!3 (u!+! e'*!' ,e'e+i,! /e+5e!!' /e'!/!t. . P!'!'*!' 3iu/ e,#%+!ti( ,e7!2i5%!' !!'"! %e"!%i'!' 5!37! !+! 3!+u( (e2!$!' e'*!' tu2u!'. A+ti'"! !$!, ,e'!/!i tu2u!' 3!+u( (e(u!i e'*!' /+i'(i/ ,#+!$ @2!'*!' ,e'*3!$!$%!' (e*!$! !+! . Pe+,uf!%!t!' "!'* 2u2u+ !' (e3!t. M!("!+!%!t e,#%+!ti( i tu'tut u'tu% ,e'*u!(!i !' ,e'2!$!'%!' (e'i /e,u("!7!+!t!' "!'* 2u2u+ !' (e3!t. De'*!' (e$!$u ,e'*u/!"!%!' f!%t#+ %etu$u(!' !$!, u(!3! 5e+(!,! ,e7u2u%!' t!t!'!' (#(i!$ "!'* 5!i%. e. Te+/e'u3i'"! %e5utu3!' /#%#%6 7!+*! ,!("!+!%!t e,#%+!ti( itu'tut 3iu/ e'*!' /e,e'u3!' %e5utu3!' (e!+! 5e+e'!'! !' ,e,i$i%i %e/!(ti!' 5!37! +e'!'! itu 5e'!+-5e'!+ (e2!$!' e'*!' tu2u!' !' /+!%ti% e,#%+!(i ,e$!$ui /e+ti,5!'*!' !(/e% %e3!+,#'i(!' !' %ete+!tu+!' (#(i!$. f. Ke+2! (!,! !'t!+! 7!+*! ,!("!+!%!t !' (i%!/ (!$i'* ,e,/e+!"!i iti%! 5!i% ,!(i'*-,!(i'*6 2!$i'!' u%u'* ,e'u%u'* (e!+! fu'*(i#'!$ !'t!+! 5e+5!*!i u'(u+ %e$e,5!*!!' %e,!("!+!%!t!' "!'* !! (e5!*!i /e'u'2!'* efi(ie'(i e,#%+!(i. *. Ni$!i-'i$!i e,#%+!(i 8/e'ii%!' e,#%+!(i9 ti!% 3!'"! i!2!+%!' (e!+! e+5!$i(,e !' i'#%t+i'!(i tet!/i 3!+u( i2!i%!' u'(u+ "!'* ,e'"!tu !$!, /e'ii%!' %it! e'*!' ,e,5i!(!%!' !'!% ii% !' ,!("!+!%!t u,u,'"! (i!/ ,e'*3!!/i /e+5e!!' /e'!/!t !' t+!i(i /e,i$i3!' te+5u%! u'tu% ,e'e'tu%!' /i,/i'!' !t!u %e5i2!%!' (e+t! ,e'"!tu !$!, i'te+!%(i /e+*!u$!'.
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 34
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Se!'*%!' ,e'u+ut Henry 4 Mayo e,#%+!(i i!(!+i #$e3 5e5e+!/! 'i$!i-'i$!i ,#+!$. Ti!% (e,u! ,!("!+!%!t e,#%+!ti( ,e'*!'ut (e$u+u3'"! tet!/i te+*!'tu'* /!! /e+%e,5!'*!' (e2!+!3 !' 5u!"! ,!(i'*-,!(i'*. Ni!ai(ni!ai demo$rasi it# antara !ain
!. Me'"e$e(!i%!' /e+(e$i(i3!' e'*!' !,!i !' ,e$e,5!*! 5. Me'2!,i' te+(e$e'**!+!'"! /e+u5!3!' (e!+! !,!i !$!, (u!tu ,!("!+!%!t "!'* (e!'* 5e+u5!3. . Me'"e$e'**!+!%!' /e+*!'ti!' /i,/i'!' (e!+! te+!tu+ !' %#'(titu(i#'!$. . Me,5!t!(i /e,!%!i!' %e%e+!(!' (!,/!i ,i'i,u,. e. Me'*!%ui !' ,e'*!'**!/ 7!2!+ !!'"! %e!'e%!+!*!,!'. f. Me'2!,i' te*!%'"! %e!i$!'. 4erdasar$an pandanan diatas- men#r#t Henry 4 Mayo dari ni!ai(ni!ai demo$ratis it# dapat di"ent#$ !em"aa(!em"aa "eri$#t :
1. Pe,e+i't!3!' "!'* 5e+t!'**u'* 2!7!5 &. DPR "!'* ,e7!%i$i (e$u+u3 *#$#'*!' !' %e/e'ti'*!' !$!, ,!("!+!%!t i/i$i3 ,e$!$ui /e,i$u "!'* 5e5!( !' +!3!(i! . A!'"! #+*!'i(!(i /!+t!i /#$iti% 0. Pe+( !' ,ei! "!'* 5e5!( . Si(te, /e+!i$!' "!'* 5e5!(.
LA2%HAN UJ% KOME2ENS% &is$#si$an!ah soa!(soa! di "a,ah ini denan "ai$ "ersama $e!ompo$ "e!a+ar Anda Hasi! dis$#si dipresentasi$an di $e!as
1. A/! "!'* A'! %et!3ui te't!'* 5u!"! e,#%+!(i = ………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… &. Je$!(%!' !+ti /e'ti'*'"! 5u!"! e,#%+!(i !$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+! > ………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 35
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
…………………………………………………………………………………………… . Me,5!3!( 5u!"! e,#%+!(i !! %!it!''"! e'*!' 5u!"! /#$iti% e,#%+!ti% !t!u 5u!"! /!+(ti(i/!tif. Me'*!/! e,i%i!' = ……………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 0. U'tu% ,e,5!'*u' (u!tu t!t!'!' ,!("!+!%!t "!'* e,#%+!ti( !' 5e+%e!!5!' ,!%! (eti!/ 7!+*! 'e*!+! 3!+u( ,e,$i%i %!+!%te+ !t!u 2i7! e,#%+!ti( /u$! "!'* i(e5ut e,#%+!t. Se5ut%!' i+i-i+i'"! > …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . S#(#% 7!+*! "!'* #t#'#, (!'*!t /e'ti'* !$!, ,e'u,5u3%!' %e3iu/!' e,#%+!(i. De'*!' 7!+*! 'e*!+! "!'* #t#'#, i! !%!' ,!,/u 5e+/!+ti(i/!(i !$!, /e'*!,5i$!' %e/utu(!' i ti'*%!t $#%!$ ,!u/u' '!(i#'!$ (e!+! ,!'i+i. A/! "!'* ,e'2!i %!+!%te+i(ti% 7!+*! 'e*!+! "!'* #t#'#, itu = …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… C. Me'*!/! e,#%+!ti( 3!+u( i2!i%!' (e5!*!i (ay o" li"e 8/!'!'*!' 3iu/9 5!*i 5!'*(! I'#'e(i! = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 36
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
. D!$!, +!'*%! ,e'*e,5!'*%!' (u!tu %e3iu/!' e,#%+!(i i 'e*!+! %it! 5u!"! ,u("!7!+!3 (!'*!t /e'ti'* u'tu% i%e,5!'*%!'. Me'*!/! e,i%i!' = Ke,u%!%!' !$!(!''"! > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . Keti%! A'! (e!'* 5e+i(%u(i i (e%#$!36 ,u'u$ 5e+5!*!i /!'!'*!' !' /e'!/!t "!'* 5e+5e!. B!*!i,!'! /!'!'*!' A'! te+3!!/ /e+5e!!' /e'!/!t itu = …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… .Me'u+ut Henry 4 Mayo !! 5e5e+!/! 'i$!i ,#+!$ e,#%+!(i "!'* 3!+u( i%e,5!'*%!' u'tu% ,e7u2u%!' %e3iu/!' "!'* e,#%+!ti(. )#5! (e5ut%!' 'i$!i-'i$!i e,#%+!(i itu > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 1.A! 5e5e+!/! %!(u( /e,i$i3!' $!'*(u'* %e/!$! !e+!3 "!'* +iu36 !%i5!t (!$!3 (!tu !$#' Bu/!ti "!'* %!$!3 ti!% /u!(6 %e,ui!' i! ,e'*e+!3%!' ,!((! u'tu% ,e$!%u%!' e,#'(t+!(i "!'* i5!+e'*i e'*!' /e'*+u(!%!' 5!3%!' *eu'* /e,e+i't!3 !e+!3 itu (e'i+i "!'* i+u(!%. P!*!i,!'! t!'**!/!' A'! te't!'* 3!$ itu = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 37
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
K#,e't!+ Gu+u
B.
Ni$!i
P!+!f
MASYARAKAT MADANI
1. enertian Masyara$at Madani 5Cii! So7iety6
K#'(e/ ,!("!+!%!t ,!!'i ,e+u/!%!' i(ti$!3 !+i %#'(e/ @$i%il Society "!'* *!*!(!' !7!$'"! !+i 5!+!t. K#'(e/ ,!("!+!%!t ,!!'i /e+t!,! %!$i i*u$i+%!' #$e3 &ato An,ar %"rahim /!! e+!,!3'"! i (i,/#(iu, N!(i#'!$ 8f#+u, I$,i!39 /!! !!+!
fe(tif!$ i(ti?$!$6 &C Se/te,5e+ 1 i 2!%!+t!. K#'(e/ "!'* i!2u%!' An,ar %"rahim i'i 3e'!% ,e'u'2u%%!' 5!37! ,!("!+!%!t ,!!'i "!'* ie!$ !!$!3 %e$#,/#% ,!("!+!%!t "!'* ,e,i$i%i /e+!!5!'. Le5i3 2e$!( $!*i A'7!+ I5+!3i, ,e'"e5ut%!' ,!("!+!%!t ,!!'i !!$!3 (i(te, (#(i!$ "!'* (u5u+ "!'* i!(!(%!' %e/!! /+i'(i/ ,#+!$ "!'* ,e'2!,i' %e(ei,5!'*!' !'t!+! %e5e5!(!' /e+#+!'*!' e'*!' %e(t!5i$!' ,!("!+!%!t. K!t! ,!!'i (e'i+i ,e'u'2u% %e/!! %#t! M!i'!3 "!'* (e5e$u,'"! 5e+'!,! Y!(t+i5 i 7i$!"!3 A+!56 "!'* !$!, 5!3!(! A+!5'"! “Madaniya!” !+ti'"! /e+!!5!' "!'* 5i(! 2u*! i,!%'!i (e5!*!i %#t!. Se3i'**! (e!+! efi'itif ,!("!+!%!t ,!!'i ,e+u/!%!' %#'(e/ ,!("!+%!t ie!$ "!'* ,e'*!'u'* u! %#,/#'e' 5e(!+ "!%'i ,!("!+!%!t %#t! !' ,!("!+!%!t 5e+!!5. D!' /!! /+i'(i/'"! ,!("!+!%!t ,!!'i !!$!3 (e5u!3 t!t!'!' %#,u'it!( ,!("!+!%!t "!'* ,e'*ee/!'%!' t#$e+!'(i6 e,#%+!(i !' %e5e+!!5!' (e+t! ,e'*3!+*!i !%!' !!'"! /$u+!$i(,e 8%e,!2e,u%%!'9
'.
Ciri(7iri Masyara$at Madani
Me'u+ut AS Hi$am6 te+!/!t e,/!t i+i ut!,! ,!("!+!%!t ,!!'i : a.
Kesukarelaan !+ti'"! ti!% !! /!%(!!' '!,u' ,e,/u'"!i %#,it,e'
5e+(!,! u'tu% ,e7u2u%!' it!-it! 5e+(!,!. De'*!' e,i%i!' t!'**u'* 2!7!5 /+i5!i (!'*!t %u!t %!+e'! ii%!t #$e3 %ei'*i'!' 5e+(!,!.
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 38
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
b.
Keswasemadaan !+ti'"! (eti!/ !'**#t! ,e,/u'"!i 3!+*! i+i "!'* ti'*i
%e,!'i+i!' "!'* %u!t t!'/! ,e'**!'tu'*%!' /!! 'e*!+! !t!u $e,5!*!$e,5!*! !t!u #+*!'i(!(i $!i'. c.
Kemandirian tinggi ter!adap negara ) !asyarakat !adai tidak
ter$atu$ pada perita# ora$ lai atau e$ara. d.
Keterkaitan pada nilainilai !ukum yang disepakati ersama . Masyarakat
!adai adala# !asyarakat ya$ berdasarka #uku!. Se!'*%!' !$!, u/!"! ,e+e!$i(!(i%!' 7!!'! ,!("!+!%!t ,!!'i te+(e5ut i/e+$u%!' /+!("!+!t-/+!("!+!t "!'* ,e'2!i 'i$!i u'ie+(!$ !$!, /e'e*!%%!' ,!("!+!%!t ,!!'i6 "!%'i (e5!*!i 5e+i%ut : 1&
0ree Pulic Sp!ere 6 "!itu te+(ei!'"! +u!'* /u5$i% "!'* 5e5!(
(e5!*!i i'iiu i5e+i %e5i!(!!' u'tu% ,e$!%u%!' i(%u(i !' /+!%ti%-/+!%ti% /#$iti% t!'/! /e'"i,/!'*!' !' %e%3!7!ti+!'. 2&
emokratis6 7!+*! 'e*!+! ,e,i$i%i %e5e5!(!' /e'u3 u'tu%
,e'2!$!'%!' !%tiit!( %e(e3!+i!''"! !' 5e+$!%u (!'tu' !$!, /#$! 3u5u'*!' i'te+!%(i e'*!' ,!("!+!%!t (e%it!+'"! e'*!' ti!% ,e,e/e+ti,5!'*%!' (u%u6 !*!,! !' +!(. 3&
1oleran6 ,e'u'2u%%!' /e'*3!+*!!' !' /e'*3#+,!t!' te+3!!/
/e'!/!t !' %e*i!t!' "!'* i$!%u%!' #$e3 %e$#,/#% $!i' "!'* 5e+5e!. 4&
Pluralisme6 ,e+u/!%!' /+!("!+!t /e'e*!( ,!("!+!%!t ,!!'i6
i,!'! ,!("!+!%!t ,!,/u ,e'i/t!%!' (e5u!3 t!t!'!' %e3iu/!' "!'* ,e'*3!+*!i !' ,e'e+i,! %e,!2u!' !$!, %e3iu/!' (e3!+i-3!+i !' ,e'*!'*!/'"! (e5!*!i +!3,!t. 5&
Keadilan sosial 6 "!itu %e(ei,5!'*!' !' /e,5!*i!' "!'*
/+#/#+(i#'!$ te+3!!/ 3!% !' %e7!2i5!' (eti!/ 7!+*! 'e*!+! !$!, (e$u+u3 !(/e% %e3iu/!'. De'*!' %!t! $!i'6 ,!("!+!%!t ,e,/e+#$e3 3!% "!'* (!,! !$!, ,e,/e+#$e3 %e5i2!%!'-%e5i2!%!' "!'* itet!/%!' #$e3 /e,e+i't!3.
).
roses men#+# masyara$at madani a!a %ndonesia
M!("!+!%!t ,!!'i 2i%! i/!3!,i (e!+! (e/i't!( ,e+u/!%!' f#+,!t %e3iu/!' !$te+'!tif "!'* ,e'*ee/!'%!' (e,!'*!t e,#%+!(i !' ,e'2u'2u'* ti'**i 'i$!i-'i$!i HAM. H!$ i'i i5e+$!%u%!' %eti%! 'e*!+! (e5!*!i /e'*u!(! !' /e,e+i't!3 ti!% 5i(! ,e'e*!%%!' e,#%+!(i !' HAM !$!, ,e'2!$!'%!' +#! %e/e,e+i't!3!''"!. Di(i'i$!3 Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 39
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
%e,ui!'6 %#'(e/ ,!("!+!%!t ,!!'i ,e'2!i !$te+'!tif /e,e!3!' e'*!' /e,5e+!"!!' !' /e'*u!t!' !"! %#'t+#$ ,!("!+!%!t te+3!!/ %e5i2!%!'-%e5i2!%!' /e,e+i't!3 "!'* /!! !%3i+'"! '!'ti te+7u2u %e%u!t!' ,!("!+!%!t (i/i$ "!'* ,!,/u ,e+e!$i(!(i%!' !' ,e'e*!%%!' %#'(e/ 3iu/ "!'* e,#%+!ti( e'*!' ,e'*3!+*!i HAM. De'*!' 5e+%!! !+i /e'*!$!,!' 3i(t#+i( %et!t!'e*!+!!' I'#'e(i! (e2!% !,!' O+e $!,! e'*!' +ei, De,#%+!(i te+/i,/i''"! S#e%!+'# (!,/!i /!! ,!(! O+e 5!+u "!'* ,e,/e+$i3!t%!' i'i%!(i 5e+5!*!i %!(u( /e'"i,/!'*!'6 /e$!'**!+!' HAM6 /e'*e%!'*!' %e5e5!(!' /u5$i% !' 5e+/e'!/!t6 !' 5e+(e+i%!t. B!3%!' !'!+%i(,e "!'* i$!%u%!' #$e3 ,!("!+!%!t (e'i+i te$!3 ,e,5!7! %e3iu/!' e,#%+!(i "!'* ti!% ,e'e'tu. M!%! (e!+! e(e'(i!$ I'#'e(i! ,e,!'* ,e,5utu3%!' /e,5e+!"!!' !' /e'*u!t!' ,!("!+!%!t (e!+! %#,/+e3e'(if !*!+ ,e,i$i%i 7!7!(!' !' %e(!!+!' e,#%+!(i "!'* 5!i% (e+t! ,!,/u ,e'2u'2u'* ti'**i HAM. U'tu% itu$!3 ,!%! i/e+$u%!' /e'*e,5!'*!' ,!("!+!%!t ,!!'i e'*!' ,e'e+!/%!' (t+!te*i /e,5e+!"!!''"! (e%!$i*u( !*!+ /+#(e( /e,5i'!!' !' /e,5e+!"!!' itu ,e'!/!i 3!(i$'"! (e!+! #/ti,!$. D!$!, 3!$ i'i6 ,e'u+ut &a,am Rahar+o !! ti*! (t+!te*i "!'* (!$!3 (!tu'"! !/!t i*u'!%!' (e5!*!i (t+!te*i !$!, ,e,5e+!"!%!' ,!("!+!%!t ,!!'i I'#'e(i! : a.
St+!te*i "!'* $e5i3 ,e,e'ti'*%!' i'te*+!(i '!(i#'!$ !' /#$iti%. St+!te*i i'i 5e+/!'!'*!' 5!37! (i(te, e,#%+!(i ti!% ,u'*%i' 5e+$!*(u'* !$!, ,!("!+!%!t "!'* 5e$u, ,e,i$i%i %e(!!+!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+! "!'* %u!t !' "!'* i5utu3%!' (!!t i'i !!$!3 (t!5i$it!( /#$iti% (e5!*!i $!'!(!' /e,5!'*u'!'.
b.
St+!te*i "!'* $e5i3 ,e'*ut!,!%!' +ef#+,!(i (i(te, /#$iti% e,#%+!(i. St+!te*i i'i 5e+/!'!'*!' 5!37! u'tu% ,e,5!'*u' e,#%+!(i ti!% u(!3 u$u ,e'u'**u +!,/u'*'"! t!3!/ /e,5!'*u'!' e%#'#,i tet!/i (e2!% !7!$ iu/!"!%!' (e!+! 5e+(!,!-(!,! /+#(e( e,#%+!ti(!(i "!'* /!! e(e'(i'"! !!$!3 ,e,/e+%u!t /!+ti(i/!(i /#$iti% "!'* /!! !%3i+'"! ,e,u'u$%!' ,!"!+%!t ,!!'i "!'* ,!,/u ,e'*#'t+#$ /e,e+i't!3.
c.
St+!te*i ,e,i$i3 ,e,5!'*u' ,!("!+!%!t ,!!'i (e5!*!i 5!(i( "!'* %u!t %e!+!3 e,#%+!ti(!(i. St+!te*i i'i ,u'u$ !%i5!t %e%ee7!!' te+3!!/ +e!$i(!i !+i (t+!te*i /e+t!,! !' %e u!. De'*!' 5e*itu (t+!te*i i'i $e5i3 ,e'*ut!,!%!' /e'ii%!' !' /e'"!!+!' /#$iti%6 te+ut!,! /!! *#$#'*!' ,e'e*!3 "!'* ,!%i' $u!(.
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 40
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
U'tu% ,e,5e+!"!%!' ,!("!+!%!t ,!!'i6 %ete+$i5!t!' %!u, e'e%i!7!'6 LSM6 O+,!( (#(i!$ !' %e!*!,!!' !' ,!3!(i(7! !!$!3 ,ut$!% !!'"!6 %!+e'! ,e+e%!$!3 "!'* ,e,i$i%i %e,!,/u!' !' (e%!$i*u( !%t#+ /e,5e+!"!!' te+(e5ut.
LATIHAN UJI KOMPETENSI
Ker+a$an!ah soa!(soa! di "a,ah ini denan "ai$ dan "enar
1. A/! "!'* A'! %et!3ui te't!'* ,!("!+!%!t ,!!'i = ……………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… &. A/! "!'* ,e'2!i i+i !+i ,!("!+!%!t ,!!'i = ……………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . A/!%!3 i+i-i+i ,!("!+!%!t ,!!'i itu (u!3 '!,/!% !$!, %e3iu/!' ,!("!+!%!t I'#'e(i! = Ke,u%!%!' !$!(!''"! > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 0. P+!("!+!t !/! "!'* 3!+u( !! u'tu% ,e,5e'tu% ,!("!+!%!t ,!!'i = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 41
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
. A/!%!3 /+!("!+!t ,!("!+!%!t ,!!'i itu (u!3 !! !$!, ,!("!+!%!t I'#'e(i! = Ke,u%!%!' !$!(!''"! > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… K#,e't!+ Gu+u
C.
Ni$!i
P!+!f
PELAKSANAAN DEMOKRASI DI INDONESIA SEJAK ORDE LAMA, ORDE BARU, DAN REFORMASI 1.
ada Masa Orde Lama 510>0 ? 10@>6
P!! ,!(! /e+i#e i'i i!7!$i $!3i+'"! e%+it /+e(ie' (e5!*!i (#$u(i !+i %e,!et!' /#$iti% ,!(! itu "!'* i(!,5ut 5!i% #$e3 +!%"!t !' iu%u'* TNI AD (e+t! i5e'!+%!' #$e3 MA !' DPR. De,#%+!(i "!'* i%e,5!'*%!' !!$!3 @ *e!okrasi terpi!pi (e5!*!i 5e'tu% /e'!f(i+!' /+e(ie' te+3!!/ 'i$!i (i$! %e e,/!t P!'!(i$! !' 5e'tu% #,i'!(i /+e(ie' "!'* 5e+!%i5!t /u$! $!3i+'"! 5e5e+!/! /e'"i,/!'*!' te+3!!/ UUD 10 itu (e'i+i !'t!+! $!i' : !.
Me'!f(i+%!' P!'!(i$! te+/i(!3-/i(!3 5u%!' %e(!tu!' 5u$!t !' utu3
5.
Pe'*!'*%!t!' /+e(ie' (eu,u+ 3iu/ !' 5!'"!%'"! 2!5!t!' +!'*%!/
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 42
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
.
P+e(ie' ,e,5u5!+%!' DPR 3!(i$ /e,i$u 1 !' i5e'tu% DPRGR
.
K#'(e/ /!'!(i$! 5e+u5!3 ,e'2!i %#'(e/ N!(!%#, 8'!(i#'!$ !*!,! %#,u'i(9
e.
P+e(ie' ,e$!3i+%!' ,!'/#$4USDEK 8M!'i/e(t# /#$iti%6 U'!'*u'!'* !(!+6 (#(i!$ !' %e/+i5!i!' I'#'e(i!6 e,#%+!(i te+/i,/i'6 e%#'#,i te+/i,/i' !' %e/+i5!i!' I'#'e(i!9 "!'* i2!i%!' GBHN t!3u' 1C
f.
Pe+!'!' /!+t!i /#$iti% !' /e+( i 5!t!(i.6 (e3i'**! (e!+! u,u, /e+i#e i'i it!'!i e'*!' /e+i#e /e'u3 /e'"i,/!'*!' te+3!!/ UUD 10 !' /e+tu,5u3!' e%#'#,i ,e'2!i (u+!,. Pe+i#e i'i 5e+!%3i+ e'*!' *!*!$'"! /e,5e+#'t!%%!' PKI e'*!' G S 4 PKI.
2.
ada Masa Orde 4ar# Dit!'!i e'*!' /e+!$i3!' %e%u!(!!' !+i Soe$arno %e/!! Soeharto ,e$!$ui
@S#persemar "!'* iu%u'* #$e3 +!%"!t !' ABRI ,!(! i'i i2!i%!' %#+e%(i te+3!!/ /e'"i,/!'*!' ,!(! O+e L!,! e'*!' %#,it,e' O+e 5!+u ,e$!%(!'!%!' P!'!(i$! !' UUD 0 (e!+! ,u+'i !' %#'(e%ue' (e+t! 5e+tu2u!' ,e'e*!%%!' %e!i$!' !' %e5e'!+!' !$!, 'e*!+! RI. De'*!' e,i%i!' ,!(! i'i ite*!%!''"! %e,5!$i e,#%+!(i 5e+!(!+%!' /!'!(i$! ,e$!$ui %e/e,i,/i'!' '!(i#'!$ e'*!' 3!+!/!' te+5i'!'"! /!+ti(i/!(i *#$#'*!'*#$#'*!' !$!, ,!("!+!%!t i(!,/i'* ,e'*u/!"!%!' /e,5!'*u'!' e%#'#,i (e!+! te+!tu+. N!,u' 3!$ i'i ti!% 5e+$!'*(u'* $!,! i%!+e'!%!' (i(te, /#$iti% /e,e+i't!3!' e'e+u'* te+tutu/. Ke/e,i,/i'!' e'e+u'* sentralistik !' ti!% ,e,/e+3!ti%!' %e/e'ti'*!'6 %e,!%,u+!' !' %e(e2!3te+!!' /e'uu%'"! (e3i'**! te+2!i %eti!%/u!(!' +!%"!t e'*!' ,e$!3i+%!' tu'tut!' @lengsernya Soeharto !+i %e%u!(!!'. A! 5e5e+!/! /e'"e5!5 /e'"i,/!'*!' !$!, /e$!%(!'!!' O+e B!+u : 4idan E$onomi
Pe$!%(!'!!' /e+e%#'#,i!' e'e+u'* @!oopolik 6 !+ti'"! %e$#,/#% H "!'* e%!t e'*!' e$it %e%u!(!!' ,e'!/!t /+i#+it!( %3u(u( "!'* ,e'*!%i5!t%!' %e(e'2!'*!' (#(i!$ 8#'t#3 : ,u'u$'"! %#'*$#,e+!(i9 ".
4idan po!iti$
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 43
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Me%!'i(,e 3u5u'*!' /u(!t !' !e+!3 e'e+u'* ,e'*!'ut (e't+!$i(!(i %e%u!(!!' (e3i'**! ,e'*3!,5!t /e,e+!t!!' 3!(i$ /e,5!'*u'!' !' /e$!%(!'!!' #t#'#,i !e+!3 "!'* $u!( !' 5e+t!'**u'* 2!7!5. 7.
4idan h#$#m
U'!'*-u'!'* (e3!+u('"! ,e+u/!%!' %e%u!(!!' $e*i($!tif 8DPR9 2u(t+u #,i'!' e%(e%utif 8P+e(ie'96 i (!,/i'* itu6 /e,5!t!(!' %e%u!(!!' /+e(ie' 5e$u, ,e,!!i
(e3i'**!
,e,5e+i
/e$u!'*
te+2!i'"!
KKN
!'
te+2!i'"!
/e'"!$!3*u'!!' 7e7e'!'*6 /e$ee3!' 3u%u, !' ,e'*!5!i%!' +!(! %e!i$!'. 3.
&i Era Re3ormasi
Ref#+,!(i $!3i+ (e5!*!i 7u2u tu'tut!' +!%"!t te+3!!/ tu+u''"! %e%u!(!!' +ei, O+e B!+u e'*!' 3!+!/!' /e,5!3!+u!' t!t!'!' e,#%+!(i !+i e+! #t#+ite+ %e !$!, e+! e,#%+!ti(!(i %!+e'!'"! ,!(! i'i !!$!3 ,!(! t+!'(i(i "!'* ,e+u/!%!' f!(e /e'ti'* u'tu% ,e'e'tu%!' %e !+!3 e,#%+!(i "!'* !%!' i5!'*u'. M!(! t+!'(i(i i'i it!'!i e'*!' 5e5e+!/! /e+i(ti7! /e'ti'* : a.
L!3i+'"! %e/e,i,/i'!' /#$iti% '!(i#'!$ "!'* i/i$i3 ,e$!$ui ,e%!'i(,e e,#%+!(i "!'* !$!, (e2!+!3 I'#'e(i! i/!'!'* (!'*!t 5e5!(6 2u2u+ !' !i$ (e+t! e,#%+!ti(.
b.
P+#(e( /e,i$i3!' %e/e,i,/i'!' /#iti% '!(i#'!$ !$!, (i!'* MPR t3 1 2u*! 5e+$!'*(u'* (!'*!t e,#%+!ti( 8,e$!$ui #ti'*9
c.
Pe+!$i3!' %e%u!(!!' /#$iti% !+i A5u++!3,!' ;!3i %e/!! Me*!7!ti !$!, f#+u, Si!'* I(ti,e7! MPR T3 &1 2u*! 5e+$!'*(u'* !,!i.
d.
Di$!%u%!'
/e+u5!3!'-/e+u5!3!'
/e'ti'*
te+3!!/
/+#u%
3u%u,4!tu+!' 3u%u, "!'* 5e+$!%u 8!,!'e,e' UUD 109 !' i5e'tu%'"! 5e+5!*!i !tu+!' 3u%u, 5!+u 8UU HAM6 UU OTDA6 UU Pe,5e+!'t!(!' K#+u/(i6 (59 (e5!*!i 5u%ti %e(e+iu(!' !$!, %e3iu/!' +ef#+,!(i. N!,u' e,i%i!' /+#(e( !' t!t! %e3iu/!' /#$iti% "!'* (u!3 ,u$!i 5e+2!$!' !$!, u(i! +e$!tif i'i i'i '!,/!%'"! 5e$u, ,e,5e+i%!' (itu!(i "!'* %#'u(if !' ,e"!%i'%!' 5!*i %e3iu/!' e,#%+!(i i%!+e'!%!' ,!(i3 ite,u%!''"! 5e+5!*!i ti'!%!' !t!u /e+i$!%u "!'* ,e'*!+!3 /!! @estabilisasi6 (e/e+ti /e+i$!%u !'!+%i(6 3u%u, !' /e'*!i$!' 2!$!'!'6 ,!(i3 ,!+!%'"! ti'!% %#+u/(i6 ti'**i'"! /e+te't!'*!' !'t!+! $e*i($!tif !' "ui%!tif !$!, %e+!'*%! #t#'#,i !e+!3 (5. Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 44
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
LA2%HAN UJ% KOME2ENS% &is$#si$an!ah soa!(soa! di "a,ah ini "ersama $e!ompo$ "e!a+ar Anda
1. A/! "!'* ,e'2!i i+i /#%#% e,#%+!(i /!! ,!(! O+e L!,! = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… &. Se5ut%!' ti*! ,!!, #'t#3 5e'tu% /e'"i,/!'*!' O+e L!,! te+3!!/ P!'!(i$! !' UUD 10 > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . Me'*!/! fu'*(i DPR (e5!*!i $e,5!*! $e*i($!tif /!! ,!(! O+e L!,! ti!% !/!t 5e+fu'*(i (e5!*!i,!'! ,e(ti'"! = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 0. P!! ,!(! O+e 5!+u %e!'**#t!!' DPR !' MPR ti!% (e,u!'"! i/i$i36 !%!' tet!/i !! "!'* i!'*%!t. B!*!i,!'! /!'!'*!' !'! te't!'* (u(u'!' %e!'**#t!!' MPR /!! ,!(! O+e B!+u itu = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . UUD 10 8(e5e$u, i!,!'e,e'9 i'i$!i ti!% 5e+3!(i$ !$!, ,e7u2u%!' %e3iu/!' e,#%+!(i i I'#'e(i!. A/! (e5!5'"! =
………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 45
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
C. Se5ut%!' ti*! ,!!, u/!"! O+e +ef#+,!(i u'tu% ,e7u2u%!' %e3iu/!' "!'* e,#%+!ti( i I'#'e(i! > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . P!! !7!$ +ef#+,!(i /e,e+i't!3 ,e,5e+i%!' %e5e5!(!' /!! 7!+*! 'e*!+! u'tu% ,e'i+i%!' /!+t!i /#$iti%6 %e,ui!' (ete$!3 itu ,u'u$$!3 5e+5!*!i /!+t!i /#$iti% "!'* 2u,$!3'"! u%u/ 5!'"!% 8Pe,i$u 1 !! 0 /!+t!i /#$iti% !' Pe,i$u &0 !! &C /!+t!i /#$iti%9. )#5! A'! !'!$i(i( %e5!i%!' !' %e5u+u%!' !!'"! 2u,$!3 /!+t!i /#$iti% "!'* 5!'"!% itu > …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . B!*!i,!'! /!'!'*!' A'! te't!'* %e5e5!(!' /e+( i e+! +ef#+,!(i i'i = …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
K#,e't!+ Gu+u
D.
Ni$!i
P!+!f
PEMILIHAN UMUM
Pe,i$i3!' u,u, (e$!i' (e5!*!i ,e%!'i(,e u'tu% ,e'e'tu%!' %#,/#(i(i /e,e+i't!3 (e!+! /e+i#i%6 (e(u'**u3'"! ,e+u/!%!' (!+!'! ut!,! 5!*i /!+ti(i/!(i /#$iti% i'iiu "!'* 3iu/ !$!, (u!tu ,!"!+!%!t "!'* $u!(6 %#,/$e%( !' ,#e+'. Pe,i$i3!' u,u, ,e'2!i %u'i u'tu% ,e'e'tu%!' !/!%!3 (i(te, itu e,#%+!ti( !t!u 5u%!'. Si(te, /e,i$i3!' ,e'2!i (u!tu !$!t /e'ti'* 5!*i /!+ti(i/!(i /#$iti%6 (e%!$i*u( ,e'2!i (!+!'! 5!*i Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 46
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
/e$!%(!'!!' /e+u5!3!' %e%u!(!!' /#$iti% !+i (!tu i'iiu4%e$#,/#% %e "!'* $!i' (e!+! !,!i. Pe,i$u ,e+u/!%!' (!$!3 (!tu 2!$!' u'tu% ,e7u2u%!' /e,e+i't!3!' "!'* ,e,i$i%i 7e7e'!'* "!'* (!3 8$e*iti,!(i9 e'*!' u%u'*!' +!%"!t6 %!+e'! itu /e'ti'* u'tu% ,e'2!*! %e5e+$!'*(u'*!' ,e%!'i(,e e,#%+!(i i'i e,i te*!%'"! %e!u$!t!' +!%"!t.
1. 2#+#an emi!# di %ndonesia
Di !$!, P!(!$ &&E6 !"!t 8&9 UUD 106 i'"!t!%!' 5!37! : Pe,i$i3!' u,u, i(e$e'**!+!%!' u'tu% ,e,i$i3 !'**#t! De7!' Pe+7!%i$!' R!%"!t6 De7!' Pe+7!%i$!' D!e+!36 P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie'6 !' De7!' Pe+7!%i$!' R!%"!t D!e+!3. J!i6 tu2u!' i$!%(!'!%!''"! Pe,i$i3!' u,u, i I'#'e(i! !!$!3 u'tu% ,e,i$i3 : A'**#t! De7!' Pe+7!%i$!' R!%"!t 8DPR9< A'**#t! De7!' Pe+7!%i$!' D!e+!3 8DPD9< A'**#t! De7!' Pe+7!%i$!' R!%"!t D!e+!3 P+#i'(i 8DPRD P+#i'(i9 A'**#t! De7!' Pe+7!%i$!' R!%"!t D!e+!3 K!5u/!te'4K#t! 8DPRD K!5u/!te'4K#t!9 P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie'.
'. rinsip(prinsip emi!ihan Um#m
Di !$!, P!(!$ &&E !"!t 819 UUD 10 i'"!t!%!' 5!37! : Pe,i$i3!' U,u, i$!%(!'!%!' (e!+! $!'*(u'*6 u,u,6 5e5!(6 +!3!(i!6 2u2u+6 !' !i$ (eti!/ $i,! t!3u' (e%!$i. 1.
2angsung !+ti'"! 7!+*! 'e*!+! I'#'e(i! ,e,5e+i%!' 3!% (u!+! /!!
/e,i$u (e!+! $!'*(u'* &.
/mum !+ti'"! /e,i$u i$!%(!'!%!' (e!+! (e+e't!% i(e$u+u3 7i$!"!3 t!'!3
!i+ !' 5e+$!%u 5!*i (e,u! 7!+*! 'e*!+! .
+eas !+ti'"! 7!+*! 'e*!+! 5e5!( ,e,5e+i%!' (u!+! (e(u!i e'*!' %!t!
3!ti'"! t!'/! u'(u+ /!%(!!' !+i /i3!% ,!'!/u' 0.
3a!asia
!+ti'"!
!$!,
,e,5e+i%!'
(u!+!
/!!
/e,i$u
i2!,i'
%e+!3!(i!!''"! #$e3 (u!tu u'!'*-u'!'* .
4u"ur !+ti'"! 5!i% /e'"e$e'**!+!6 /e,e+i't!36 /!+t!i /#$iti% /e(e+t! /e,i$u6
/e'*u+u( !' /e,!'t!u /e,i$u te+,!(u% /e,i$i3 (e+t! (e,u! /i3!% "!'* te+$i5!t
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 47
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
$!'*(u'* ,!u/u' ti!% $!'*(u'* 3!+u( 5e+(i%!/ !' 5e+ti'!% 2u2u+ (e(u!i e'*!' /e+!tu+!' /e+u'!'*-u'!'*!' "!'* 5e+$!%u. C.
5dil !+ti'"! (eti!/ /e,i$i3 !' P!+/#$ /e(e+t! /e,i$u ,e'!/!t /e+$!%u!'
(!,! !+ti'"! 5e5!( !+i %eu+!'*!' /i3!% ,!'!/u'. Me'u+ut UU No. 1' 2h 'BB) $e,5!*! "!'* 5e+tu*!( u'tu% ,e'"e$e'*!+!%!' Pe,i$u !!$!3 Komisi emi!ihan Um#m 5KU6- $e,5!*! i'i 5e+(if!t '!(i#'!$6 tet!/ !' ,!'i+i (e$!'2ut'"! i ti'*%!t /+#i'(i6 %!5u/!te' !' %#t! 2u*! i 5e'tu% KPU P+#i'(i6 %!5u/!te' !' %#t!. U'tu% ,e'*#/ti,!$%!' 3!(i$ /e,i$u i3!+!/%!' (e(u!i e'*!' !(!( LUBER i5e'tu%$!3 /e'*!7!( /e,i$u 8/!'7!($u9 !+i ,u$!i ti'*%!t %e!,!t!' (!,/!i ti'*%!t /+#i'(i.
). eserta emi!ihan Um#m
!.
eserta
emi!#
anota
&R-
&&-
&R&
roinsi
dan
&R&
Ka"#patenKota.
Pe(e+t! /e,i$i3!' u,u, u'tu% ,e,i$i3 !'**#t! De7!' Pe+7!%i$!' R!%"!t 8DPR9 !' !'**#t! De7!' Pe+7!%i$!' R!%"!t D!e+!3 8DPRD9 5!i% DPRD P+#i'(i ,!u/u' DPRD K!5u/!te'4K#t! !!$!3 /!+t!i /#$iti%. Se!'*%!' u'tu% ,e,i$i3 !'**#t! De7!' Pe+7!%i$!' D!e+!3 8DPD9 !!$!3 /e+(e#+!'*!'. Pe,i$i3!' u,u, u'tu% ,e,i$i3 !'**#t! DPR6 DPRD P+#i'(i6 !' DPRD K!5u/!te'4K#t! i$!%(!'!%!' e'*!' (i(te, /+#/#+(i#'!$ e'*!' !ft!+ te+5u%!. Se!'*%!' u'tu% ,e,i$i3 !'**#t! DPD i$!%(!'!%!' e'*!' (i(te, i(t+i% 5e+7!%i$ 5!'"!%.
5. eserta emi!# residen dan ;a$i! residen Di !$!, P!(!$ CA UUD 10 i'"!t!%!' 5!37! 819 P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie' i/i$i3 !$!, (!tu /!(!'*!' (e!+! $!'*(u'* #$e3 +!%"!t6 8&9 P!(!'*!' !$#' P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie' iu(u$%!' #$e3 /!+t!i /#$iti% !t!u *!5u'*!' /!+t!i /#$iti% /e(e+t! /e,i$i3!' u,u, (e5e$u, /e$!%(!'!!' /e,i$i3!' u,u,6 89 P!(!'*!' !$#' P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie' "!'* ,e'!/!t (u!+! $e5i3 !+i $i,! /u$u3 /e+(e' !+i 2u,$!3 (u!+! !$!, /e,i$i3!' u,u, e'*!' (ei%it'"! u! /u$u3 /e+(e' (u!+! i (eti!/ /+#i'(i "!'* te+(e5!+ i $e5i3 !+i (ete'*!3 2u,$!3 /+#i'(i i I'#'e(i! i$!'ti% ,e'2!i P+e(ie' !' ;!%i$ Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 48
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
P+e(ie'6 809 D!$!, 3!$ ti!% !! /!(!'*!' !$#' P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie' te+/i$i36 u! /!(!'*!' !$#' "!'* ,e,/e+#$e3 (u!+! te+5!'"!% /e+t!,! !' %eu! !$!, /e,i$i3!' u,u, i/i$i3 #$e3 +!%"!t (e!+! $!'*(u'* !' /!(!'*!' "!'* ,e,/e+#$e3 (u!+! +!%"!t te+5!'"!% i$!'ti% (e5!*!i P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie'. De'*!' e,i%i!'6 Pe,i$u i I'#'e(i! 5e+!(!+%!' UUD 10 te+(e5ut i,u'*%i'%!' i$!%(!'!%!' (e5!'"!% ti*! %!$i. Di !$!, UU N#.& t!3u' & te't!'* Pe,i$u P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie' i2e$!(%!' 5!37! /e(e+t! Pe,i$u P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie' !!$!3 /!(!'*!' !$#' "!'* iu(u$%!' (e!+! 5e+/!(!'*!' #$e3 /!+t!i /#$iti% !t!u *!5u'*!' /!+t!i /#$iti%.
*. 2ahap(2ahap e!a$sanaan emi!# &R- &&- dan &R&
Me'u+ut UU N#. 1& t!3u' & te't!'* Pe,i$i3!' U,u, A'**#t! DPR6 DPD6 !' DPRD6 i2e$!(%!' 5!37! t!3!/!' /e'"e$e'**!+!!' Pe,i$u !!$!3 +!'*%!i!' %e*i!t!' Pe,i$u6 "!'* ,e$i/uti (e5!*!i 5e+i%ut : !. Pe'!ft!+!' /e,i$i3< 5. Pe'!ft!+!' /e(e+t! Pe,i$u< . Pe'et!/!' /e(e+t! Pe,i$u< . Pe'et!/!' 2u,$!3 %u+(i< e. Pe'!$#'!' !'**#t! DPR6 DPD6 DPRD P+#i'(i !' DPRD K!5u/!te'4K#t!< f. K!,/!'"e< *. Pe,u'*ut!' !' /e'*3itu'*!' (u!+!< 3. Pe'et!/!' 3!(i$ Pe,i$u< i.
Pe'*u!/!'
(u,/!342!'2i
!'**#t!
DPR6
DPD6
DPRD
P+#i'(i6
DPRD
K!5u/!te'4K#t!. DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD
TUGAS KELOMPOK ==================================================== 4ent#$!ah $e!ompo$ $#n+#nan $e!as Anda A. La$#$an $#n+#nan $e Komisi emi!ihan Um#m &aerah 5KU&6 yan ada di daerah Anda 4. La$#$an ,a,an7ara tentan :
!. Su(u'!' #+*!'i(!(i KPUD 5. Tu*!( !' 7e7e'!'* KPUD Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 49
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
. T!t! !+! /e'*i(i!' 2!5!t!' i KPUD . M!(! 2!5!t!' KPUD !' ("!+!t-("!+!t u'tu% ,e'2!i !'**#t! KPUD e. M!(!$!3 "!'* i3!!/i KPUD f. D!'! KPUD6 !' (e5!*!i'"! C. 4#at!ah pedoman ,a,an7ara dnan meny#s#n "e"erapa pertanyaan ses#ai denan masa!ah di atas &. Hasi! $#n+#nan di"#at da!am "ent#$ !aporan dan dipresentasi$an di $e!as =========================================================================
LA2%HAN UJ% KOME2ENS% %L%HAN GAN&A
Pi$i3$!3 (!$!3 (!tu 2!7!5!' "!'* /!$i'* 5e'!+ > 1.
I(ti$!3 e,#%+!(i itu 5e+!(!$ !+i %!t! @de!os !' @%+!t#(4%+!tei'. De,#( !+ti'"! … !. /e,e+i't!3
5. +!%"!t
&.
. %e%u!(!!'
. 5e+%u!(!
e. ,e+!%"!t
De,#%+!(i te$!3 ,e'2!i it!-it! ie!$ 5!*i t!t!'!' %e3iu/!' 5e+,!("!+!%!t6 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+!. De7!(! i'i /e,e+i't!3!' e,#%+!(i #$e3 (e5!*i!' ,!("!+!%!t u'i! i/e+2u!'*%!'6 %!+e'! /e,e+i't!3!' e,#%+!(i i!'**!/ … !.
,!,/u
,e'i'*%!t%!'
%e,!%,u+!'
e%#'#,i
,!("!+!%!t 5.
,!,/u ,e'*!'*%!t 3!+%!t !' ,!+t!5!t ,!'u(i!
.
(!tu-(!tu'"! (i(te, /e,e+i't!3!' "!'* (!3
.
!%!'
,!,/u
,e'*3i$!'*%!'
/e+5e!!'
!$!,
%e3iu/!' ,!("!+!%!t e.
.
5e+3!(i$ !$!, ,e'2!,i' (t!5i$it!( /e,e+i't!3!'
Di$i3!t !+i t!t! !+! ,e'"!$u+%!' !(/i+!(i +!%"!t6 e,#%+!(i te+5!*i u! %!t!*#+i !(!+6 "!itu e,#%+!(i … !. $i5e+!$ !' %#'(titu(i#'!$
Dok. Cahyono, S.Pd.
. $!'*(u'* !' ti!% $!'*(u'* Page 50
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
5. +!%"!t !' $i5e+!$
e. ,!te+ii$ !' f#+,!$
. /e+7!%i$!' !' ti!% $!'*(u'*
0.
U'tu%
,e,5!'*u'
(u!tu
t!t!'!'
,!("!+!%!t
"!'*
e,#%+!t#( !' 5e+%e!!5!' ,!%! (eti!/ 7!+*! 'e*!+! 3!+u( ,e,$i%i %!+!%te+ !t!u 2i7! e,#%+!ti( /u$! "!'* i(e5ut e,#%+!t6 "!%'i !'t!+! $!i' %eu!$i: !.
R!(! 3#+,!t !' t!'**u'* 2!7!5
5.
Se$!$u ,e'*%+iti% #+!'* $!i'
.
,e,5u%! i(%u(i !' i!$#*
.
5e+(i%!/ te+5u%!
e.
,e'u%u'* /e'!/!t #+!'* $!i'
.
Su!tu 'e*!+! !/!t i%!t!%!' 'e*!+! e,#%+!(i6 !/!5i$! i 'e*!+! itu … !.
!! 2!,i'!' !' /e+$i'u'*!' 3!% !(!(i ,!'u(i!
5.
!! /+e(ie' (e5!*!i %e/!$! 'e*!+!
.
te+!/!t /!+t!i /#$iti% "!'* 5!'"!% 2u,$!3'"!
.
,e$!%(!'!%!' /e,i$i3!' /+e(ie' (e!+! $!'*(u'*
e.
i5e5!(%!' ,!("!+!%!t u'tu% ,e$!%u%!' e,#'(t+!(i
C.
De,#%+!(i !!$!3 (e5u!3 /!3!, "!'* u'ie+(!$ "!'* ti!% i5!t!(i #$e3 i,e'(i +u!'* !' 7!%tu. Sif!t u'ie+(!$'"! itu ,e'*!'u'* e$e,e'e$e,e' !t!u u'(u+-u'(u+ (e5!*!i 5e+i%ut6 %eu!$i … !.
/e'"e$e'**!+!!' %e%u!(!!' "!'* 5e+!(!$ !+i +!%"!t
5.
%e%u!(!!' i(e$e'**!+!%!' (e!+! 5e+t!'**u'* 2!7!5
.
!!'"! /+#(e( /e,i$i3!' u,u,
.
te+!/!t +#t!(i %e%u!(!!'
e.
/e,i$i3!' u,u, i$!%(!'!%!' (e!+! $!'*(u'*
.
S!$!3 (!tu /+i'(i/ e,#%+!(i !!$!3 /e'"e$e'**!+!!' %e%u!(!!' 5e+!(!$ !+i +!%"!t. D!$!, e,#%+!(i P!'!(i$!6 /+i'(i/ i'i !/!t %it! $i3!t !$!, %ete'tu!' UUD 10…
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 51
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
!. P!(!$ 16 !"!t 819
. /!(!$ &6 !"!t 819
5. /!(!$ 16 !"!t 8&9
e. /!(!$ &6 !"!t 8&9
. /!(!$ 16 !"!t 89
.
A(!( e,#%+!(i P!'!(i$! te+!/!t !$!, (i$! %ee,/!t P!'!(i$!6 "!'* /+i'(i/-/+i'(i/'"! !!$!3 (e5!*!i 5e+i%ut6 %eu!$i … !.
/e'**u'!!' /i%i+!' !t!u +!(i# "!'* (e3!t !$!, ,e,e!3%!' ,!(!$!3
5.
(e$!$u ,e,/e+ti,5!'*%!' /e+(!tu!' !' %e(!tu!' 5!'*(!
.
,e'*ut!,!%!'
,u("!7!+!3
!$!,
/e'*!,5i$!'
%e%u!(!!'
(e!+!
5e+t!'**u'*
%e/utu(!' .
/e'"e$e'**!+!!' 2!7!5
e.
ti!%
i/e+%e'!'%!'
/e'*!,5i$!'
%e/utu(!'
5e+!(!+%!' (u!+! te+5!'"!%
.
Se!+! 3!+fi!3 %!t! civil society ite+2e,!3%!' e'*!' … !. ,!("!+!%!t e(!
. ,!("!+!%!t (i/i$
5. ,!("!+!%!t %#t!
e. ,!("!+!%!t 5u!"!
. ,!("!+!%!t ,#e+'
1.
S!$!3 (!tu ("!+!t te+5e'tu%'"! ,!("!+!%!t ,!!'i !!$!3 !!'"! #t#'#,i6 "!'* 5e+!+ti 5!37! (e5u!3 ,!("!+!%!t itu 3!+u( !!'"! … !. t#$e+!'(i
. %e,!u!' %e+!(
5. %e+2! (!,!
e. %e,!'i+i!'
. 5u!"! ,#e+'
11.
S!$!3 (!tu i+i !+i (e5u!3 ,!("!+!%!t ,!!'i6 !!$!3 !!'"! … !. /!+t!i /#$iti% "!'* 5e+%u!(!
. ,!("!+!%!t ,e,/e+#$e3 /e'ii%!'
5. u/!"! /e,5!'*u'!' "!'* ,!2u
e. %ete+5u%!!' !t!u t+!'(/!+!'(i
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 52
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
. %e5i!(!!' u'tu% 5e+,u("!7!+!3
1&.
T!'/! !!'"! /+#(e( e,#%+!ti(!(i6 ,!%! !%!' (u$it u'tu% ,e7u2u%!' ,!("!+!%!t ,!!'i6 (e5!5 !$!, /+#(e( e,#%+!ti(!(i itu itu'tut !!'"! !(!(6 %eu!$i … !. %ete+5u%!!'
. %e2u2u+!'
5. t!'**u'* 2!7!5
e. ,u("!7!+!3 ,uf!%!t
. %e,!'i+i!'
1.
Y!'* ti!% te+,!(u% %e !$!, %e$#,/#% Le,5!*! S7!!"! M!("!+!%!t 8LSM9 !t!u N#' G#e+',e't!$ O+*!'i!ti#'( 8NGO(96 !!$!3 … !.
Y!"!(!' Le,5!*! K#'(u,e' I'#'e(i! 8YLKI9
5.
Y!"!(!'
Le,5!*!
B!'tu!'
Hu%u,
I'#'e(i!
8YLBHI9 .
;!3!'! Li'*%u'*!' Hiu/ I'#'e(i! 8;ALHI9
.
Le,5!*! I$,u Pe'*et!3u!' I'#'e(i! 8LIPI9
e.
K#,i(i
N!(i#'!$
H!%
A(!(i
M!'u(i!
8KOMNASHAM9
10.
S!$!3 (!tu /i$!+ e,#%+!(i I'#'e(i! !!$!3 e,#%+!(i e'*!' Ru$e #f L!7. H!$ i'i (e(u!i e'*!' !,!'!t UUD 10 … !. /!(!$ 16 !"!t 819
. /!(!$ 6 !"!t 819
5. /!(!$ 16 !"!t 8&9
e. /!(!$ 6 !"!t 8&9
. /!(!$ 16 !"!t 89
1.
S!$!3 (!tu /i$!+ e,#%+!(i I'#'e(i! !!$!3 e,#%+!(i e'*!' /e,5!*i!' %e%u!(!!' 'e*!+!. Di ,!'! %e%u!(!!' e%(e%utif i2!$!'%!' #$e3 P+e(ie'6 (e!'*%!' %e%u!(!!' $e*i($!tif i2!$!'%!' #$e3 … !. DPR
. M!3%!,!3 A*u'*
5. BPK
. M!3%!,!3 K#'(titu(i
Dok. Cahyono, S.Pd.
e. K#,i(i Yui(i!$
Page 53
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
1C.
D!$!, (e2!+!3 /#$iti% I'#'e(i! %it! ,e'*e'!$ /e+i#e O+e L!,!. Y!'* ti!% te+,!(u% i+i-i+i /e+i#e i'i i!$!3 … !.
#,i'!(i /+e(ie' (!'*!t 5e(!+
5.
te+5!t!('"! /e+!'!' /!+t!i /#$iti%
.
ABRI 5e+/e+!' (e5!*!i u'(u+ (#(i!$ /#$iti%
.
/e+( i2!,i' %e5e5!(!''"!
e.
5e+%e,5!'*'"! /e'*!+u3 %#,u'i(
1.
Me$!$ui T!/ MPRS N#. III41C6 I+. S#e%!+'# i!'*%!t ,e'2!i P+e(ie' Seu,u+ Hiu/. H!$ i'i 5e+te't!'*!' e'*!' %ete'tu!' UUD 10 … !. P!(!$
5. /!(!$
. /!(!$
. /!(!$ 1
e. /!(!$ 11
1. Se$!,! /e,e+i't!3!' O+e B!+u6 (!$!3 (!tu t+!i(i "!'* %u+!'* (e(u!i e'*!' /+i'(i/ e,#%+!(i6 !!$!3 … !. !!'"! ti*! /!+t!i /#$iti% "!'* i%ut (e+t! !$!, Pe,i$u 5.
!!'"! %e!'**#t!!' DPR !' MPR "!'* i!'*%!t
.
!!'"! /e,i$i3!' P+e(ie' (e!+! ti!% $!'*(u'*
.
!!'"! /e,i$i3!' u,u, u'tu% ,e,i$i3 !'**#t! DPR
e.
(i(te, /e,e+i't!3!' i5!'*u' !t!( !(!+ %!5i'et /+e(ie'(i!$
1.Pe,i$i3!' u,u, (!'*!t /e'ti'* u'tu% ,e7u2u%!' (u!tu %e3iu/!' e,#%+!(i6 %!+e'! Pe,i$u ,e+u/!%!' … !. (!+!'! e,#%+!(i
. (!,! e'*!' e,#%+!(i
5. tu2u!' e,#%+!(i
e. (u,5e+ e,#%+!(i
. !(!( e,#%+!(i &. Pe(e+t! /e,i$i3!' u,u, u'tu% ,e,i$i3 !'**#t! De7!' Pe+7!%i$!' R!%"!t 8DPR9 !' !'**#t! De7!' Pe+7!%i$!' R!%"!t D!e+!3 8DPRD9 5!i% DPRD P+#i'(i ,!u/u' DPRD K!5u/!te'4K#t! !!$!3 /!+t!i /#$iti%. Se!'*%!' u'tu% ,e,i$i3 !'**#t! De7!' Pe+7!%i$!' D!e+!3 8DPD9 !!$!3 … !. #+*!'i(!(i %e,!("!+!%!t!'
. /!+t!i /#$iti% "!'* !! i !e+!3
5. %e$#,/#%-%e$#,/#% %e/e'ti'*!'
e. /e+(e#+!'*!'
. /e2!5!t !e+!3 (e!+! /e+(e#+!'*!'
LATIHAN UJI KOMPETENSI
Ke+2!%!' (#!$-(#!$ i 5!7!3 i'i e'*!' 5!i% !' 5e'!+ > Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 54
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
1.
Je$!(%!' !+ti /e'ti'*'"! /e,i$i3!' u,u, !$!, (u!tu 'e*!+! e,#%+!(i > ……………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
2.
UUD 10 ,e'*!,!'!t%!' u'tu% ,e$!%(!'!%!' Pe,i$u (eti!/ $i,! t!3u'. N!,u' (e2!% P+#%$!,!(i 5!'*(! %it! ti!% %#'(i(te' ,e$!%(!'!%!' Pe,i$u (e!+! /e+i#i%. Me'*!/! ti!% %#'(i(te' = (e5ut%!' f!%t#+-f!%t#+ /e'"e5!5'"! > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
3.
Me'*!/! i 'e*!+! %it! /e+$u i$!%(!'!%!' Pe,i$u = Se5ut%!' !(!+ 3u%u,'"! > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
4.
Se5ut%!' !(!(-!(!( Pe,i$u !' 5e+i%!' /e'2e$!(!''"! > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
5.
A/! tu2u!' Pe,i$u ,e'u+ut UUD 10 = ……………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………
6.
Je$!(%!' /e+5e!!' /e(e+t! Pe,i$u u'tu% ,e,i$i3 !'**#t! DPR6 DPRD !' DPD > J!7!5 :
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 55
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
…………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 7.
)!$#' P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie' 5i(! i$!'ti% ,e'2!i P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie' RI !/!5i$! 3!(i$ Pe,i$u'"! 5!*!i,!'! = …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
8.
)#5! A'! !'!$i(i( %e5!i%!' !' %e$e,!3!' /e,i$i3!' P+e(ie' !' ;!%i$ P+e(ie' (e!+! $!'*(u'* #$e3 +!%"!t > ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
K#,e't!+ Gu+u
Dok. Cahyono, S.Pd.
Ni$!i
P!+!f
Page 56
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Standar Kompetensi. )
KETERBUKAAN DAN KEADILAN DALAM KEHIDUPAN BERBANGSA DAN BERNEGARA
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 57
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Standar Kompetensi : Menampi!$an si$ap $eter"#$aan dan $eadi!an da!am $ehid#pan "er"ansa dan "erneara
Kompetensi &asar ).1
Mendes$ripsi$an penertian dan pentinnya $eter"#$aan dan $eadi!an da!am $ehid#pan "er"ansa dan "erneara
).'
Menana!isis dampa$ penye!enaraan pemerintahan yan tida$ transparan
).)
Men#n+#$$an si$ap $eter"#$aan dan $eadi!an da!am $ehid#pan "er"ansa dan "erneara
KETERBUKAAN DAN KEADILAN DALAM KEIDUPAN BERBANGSA DAN BERNEGARA A.
Dok. Cahyono, S.Pd.
PENGERTIAN DAN PENTINGNYA KETERBUKAAN
Page 58
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
D!$!, K!,u( Be(!+ B!3!(! I'#'e(i!6 %!t! 8$eter"#$aan9 5e+!(!$ !+i %!t! 8"#$a9 "!'* ,e,/u'"!i !+ti : 1.
ti!% (e'*!2! i5u%!< ti!% te+tutu/< te+(i'*%!/.
&.
ti!% te+5!t!( /!! ,!("!+!%!t te+te'tu (!2!6 ti!% i+!3!(i!%!' Se!+! u,u, 8$eter"#$aan9 $e5i3 i%e'!$ e'*!' 8transparansi9- "!'* !/!t
i!+ti%!' (u!tu %e!!!' "!'* ti!% i+!3!(i!%!' !t!u ,!u ,e'e+i,! (e(u!tu !+i $u!+ i+i'"! !t!u 2u*! 5e+(ei! 5e+%#,u'i%!(i e'*!' u'i! $!i' "!'* i$u!+ u'i! i+i'"!. Kete+5u%!!' (!'*!t /e'ti'* !$!, %e3iu/!' 5e+(!,!6 #+!'* "!'* ti!% te+5u%!6 !$!, !+ti ,e'utu/ i+i !+i #+!'*-#+!'* (e%it!+ e'e+u'* 5e+fi%i+!' ,e'u+ut !+! /!'!'* (e'i+i6 (e3i'**! (u%!+ ,e'e+i,! u(u$!'6 *!*!(!'6 /e'!/!t !' #/i'i #+!'* $!i' te+3!!/ i+i'"!. Ke!!!' (e/e+ti i'i !$!, %e3iu/!' ,e+u/!%!' 3!$ "!'* ti!% 5!i%6 !/!$!*i %it! (e,u! ,e'"!!+i 5!37! ,!'u(i! !!$!3 ,!3$u% (#(i!$ ti!% !/!t $e/!( !+i %ete+i%!t!''"! e'*!' ,!'u(i! "!'* $!i'. D!$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+! @%ete+5u%!!' ,e+u/!%!' 3!$ "!'* (!'*!t /e'ti'*6 5!i% !$!, 5i!'* Ie#$#*i6 P#$iti%6 E%#'#,i6 S#(i!$6 Bu!"!6 Pe+t!3!'!' !' Ke!,!'!'.
K!+e'!
i3!+!/%!'
e'*!'
!!'"!
%ete+5u%!!'
!$!,
(i(te,
/e'"e$e'**!!+!!' 'e*!+! tu2u!' /e,5!'*u'!' (#(#i!$ (e/e+ti "!'* i!,!'!t%!' !$!, /e,5u%!!' UUD 10 !$i'e! %e e,/!t !/!t te+7u2u. Kete+5u%!!' "!'* i$!%u%!' #$e3 /e,e+i't!3 (e5!*!i /e'"e$e'**+! 'e*!+! ,ut$!% i$!%u%!'6 (e5!5 t!'/! %ete+5u%!!' (e(*!$! (e(u!tu ,e'2!i ti!% 2e$!(6 !' i'i ,e,5u!t /e$u!'* 5!*i /e'"i,/!'*!' !' /e+5u!t!' "!'* ti!% 5e+t!'**u'* 2!7!56 @%ete+tutu/!' ,e'*!%i5!t%!' %eti!%,!,/u!' ,e'e*!3 3!$-3!$ "!'* ,e+u*i%!' %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+! (e/e+ti $o!#si- $or#psi dan nepotisme. Ketert#t#pan dapat mena$i"at$an
1. ,!ti'"! /e$u!'* u'tu% ,e'*e,5!'*%!' !"! %+e!tif !' %e,!,/u!' 5e+(!i'* (e!+! te+5u%! !' !i$6 &. te+2!i'"! %e5i2!%!' "!'* ti!% /e%! te+3!!/ %e3e'!% +!%"!t6 . /e'"!$!3*u'!!' %e%u!(!!'6 0. %eti!% ,!,/u!' +!%"!t ,e$!%u%!' /e'*!7!(!' te+3!!/ /e,e+i't!3 . ,e'i,5u$%!' /e+!(!!' %eti!% !i$!' C. ,e'i,5u$%!' *e2#$!% (#(i!$6 . t!% te+i/t!'"! /!! (t!5i$it!( /#$iti%6 Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 59
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
. 3u5u'*!' !'t!+! +!%"!t !' /e,e+i't!3 ,e'2!i ti!% 3!+,#'i(6 . ti,5u$ %eu+i*!!' !' +!(! %eti!% /e+!"!!' +!%"!t /!! /e,e+i't!3 1. ,e$!3i+%!' i(i'te*+!(i !$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+!.
entinnya $eter"#$aan da!am $ehid#pan "er"ansa dan "erneara
!.
%ete+5u%!!' "!'* i2!$!'%!' !$!, +#! /e,e+i't!3!' 'e*!+! (!'*!t ,e,u'*%i'%!' ,e'#+#'* !!'"! /!+ti(i/!(i ,!("!+!%!t $u!( !$!, 5e+5!*!i 5i!'* !' !(/e% %e3iu/!'.
5.
Kete+$i5!t!' ,!("!+!%!t !<$!, /e'"e$e'**!+!!' 'e*!+!6 te+ut!,! !$!,
3!$
/e'*!7!(!'
te+3!!/
/e,e+i't!3
!%!'
,e'#+#'*
te+5e'tu%'"!
/e,e+i't!3!' "!'* 5e+(i3 !' 5e+7i5!7!. .
Ke/e+!"!!' "!'* ti'**i !+i ,!("!+!%!t %e/!! /e'"e$e'**!+! 'e*!+!.
.
D!/!t ,e'*i%i( (e!+! tu't!( 5u!"! %#+u/(i6 %#$u(i !' 'e/#ti(,e. !$!, /e,e+i't!3!'
e.
Be+%e,5!'*'"! i%$i, e,#%+!(i !$!, (e*!$! !(/e% %e3iu/!' (e3i'**! ,e'#+#'* te+7u2u'"! %e3iu/!' ,!("!+!%!t "!'* !i$ !' (e2!3te+!..
f.
Pe+/e!3!' "!'* i(e5!5%!' #$e3 %eti!%/u!(!' ,!("!+!%!t te+3!!/ %i'e+2! /e,e+i't!3 "!'* te+tutu/ !/!t i3i'!+i ,e$!$ui %ete+5u%!!' "!'* i2!$!'%!' #$e3 /e,e+i't!3. De'*!' !!'"! %ete+5u%!!'
!$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+! !%!'
5e+!,/!% te+3!!/ : !.
Te+7u2u'"! (i$! Pe+(!tu!' I'#'e(i! !+i P!'!(i$! (e5!*!i $!'!(!' u'tu% ,e,/e+(!tu%!' 5!'*(!.
5.
Te+7u2u'"! /e'"e$e'**!+! 'e*!+! "!'* ,!,/u ,e,!3!,i !'
,e'*e$#$!
%e,!2e,u%!' 5!'*(! (e!+! 5!i% !' !i$ (e3i'**! !/!t te+7u2u t#$e+!'(i6 %e+u%u'!' (#(i!$6 %e5e+(!,!!' !' %e(et!+!!'. .
Te+7u2u'"! %e/e+!"!!' ,!("!+!%!t %e/!! /e'"e$e'**!+! 'e*!+!6 !'t!+! (e(!,! ,!("!+!%!t (e3i'**! ,e'2!i $!'!(!' %e+u%u'!' !$!, 3iu/ 5e+'e*!+!. Pe,e+i't!3!' e,#%+!(i te+5e'tu% !t!( !(!+ %e3e'!% +!%"!t. J!i6 +!%"!t 5e+3!%
,e'*et!3ui !/! "!'* i$!%u%!' #$e3 /e,e+i't!36 !/! "!'* i/utu(%!' #$e3 /e,e+i't!36 +!%"!t 3!+u( t!3u6 %!+e'! (e,u! itu !%!' 5e+/u$!'* %e/!! +!%"!t. A*!+ /+#*+!, !' Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 60
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
/e$!%(!'!!' %e%u!(!!' 'e*!+! itu (e(u!i e'*!' !(/i+!(i !' %e,!u!' +!%"!t6 ,!%! /e+$u !!'"! %ete+5u%!!' !*!+ +!%"!t ,e'*et!3ui !/! "!'* !%!' i/utu(%!' !' i$!%(!'!%!'. A/!%!3 %e/utu(!' itu !%!' ,e+u*i%!' +!%"!t !t!u !%!' ,e'*u'tu'*%!' +!%"!t. A*!+ %e/utu(!' !' /+#*+!, "!'* !%!' i$!%(!'!%!' #$e3 /e,e+i't!3 itu ti!% 5e+t#$!% 5e$!%!'* e'*!' %e3e'!% +!%"!t6 ,!%! i/e+$u%!' !!'"! %ete+5u%!!' !$!, /e'"e$e'**!+!!' %e%u!(!!'. Kete+5u%!!' !$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+! ,e'*!'u'* u! i,e'(i /e'ti'*6 "!itu !+i (e*i /e,e+i't!3 !' !+i (e*i +!%"!t. D!+i (e*i /e,e+i't!3 /e+$u !!'"! %ete+5u%!!' !t!u t+!'(/!+!'(i !$!, ,e'2!$!'%!' %e%u!(!!''"!6 (e!'*%!' !+i (e*i +!%"!t /e+$u !!'"! %e5e5!(!' +!%"!t u'tu% ,e'*e,u%!%!' /e'!/!t6 %e5e5!(!' u'tu% ,e'!/!t%!' i'f#+,!(i6 %e5e5!(!' u'tu% ,e'*!7!(i /e,e+i't!36 5!3%!' !!'"! /e+!' (e+t! +!%"!t 5!i% !$!, t!3!/ /e'*!,5i$!' %e/utu(!' ,!u/u' !$!, t!+!/ /e$!%(!'!!' %e/utu(!' itu. A(!( %ete+5u%!!' !$!, /e'"e$e'**!+!!' /e,e+i't!3!' (!'*!t /e'ti'* !*!+ +!%"!t t!3u !' ,e'"!!+i (e*!$! !/! "!'* i/utu(%!' #$e3 /e,e+i't!3 te't!'* !/! "!'* !%!' i$!%(!'!%!'. De'*!' %ete+5u%!!' itu !%!' ,u'u$ %e/e+!"!!' +!%"!t te+3!!/ /e,e+i't!3.
Se5!$i%'"!6
2i%!
/e,e+i't!3
!$!,
/e'"e$e'**!+!!'
%e%u!(!!'
/e,e+i't!3!''"! te+tutu/ !t!u ti!% t+!'(/!+!'6 ,!%! +!%"!t !%!' ,e,/e+t!'"!%!' !t!u 5!3%!' ti,5u$ %eti!%/e+!"!!' +!%"!t %e/!! /e,e+i't!3. A%i5!t !+i 3!$ i'i6 +!%"!t !%!' ,e'i'**!$%!' /e,e+i't!36 !$!, !+ti +!%"!t ti!% ,e'u%u'* !' %u+!'* 5e+/!+ti(i/!(i te+3!!/ /+#*+!, "!'* i2!$!'%!' #$e3 /e,e+i't!3. Ji%! +!%"!t (u!3 ti!% /e+!"! %e/!! /e,e+i't!36 ,!%! (e!+! te#+i +!%"!t 5e+3!% ,e,5e+3e'ti%!' !' ,e'**!'ti /e,e+i't!36 %!+e'! 'e*!+! %it! !!$!3 'e*!+! e,#%+!(i !' !$!, 'e*!+! e,#%+!(i6 +!%"!t$!3 "!'* ,e,e*!'* %e!u$!t!'. Ada "e"erapa indi$ator "ah,a s#at# pemerintahan "ersi3at ter"#$a ata# tert#t#p- antara !ain se"aai "eri$#t :
A/!%!3 /e,e+i't!3 ,e,5e+i%!' %e5e5!(!' %e/!! +!%"!t u'tu% ,e'*e,u%!%!' /e'!/!t
5!i% $i(!' !t!u/u' (e!+! tu$i(!'. A/!%!' !! %e5e5!(!' /e+( 5!i% ,ei! et!% ,!u/u' e$e%t+#'i% u'tu% ,e'*i'f#+,!(i%!'
(e*!$! %e5i2!%!' /e,e+i't!3 %e/!! +!%"!t !t!u ,e'*%+iti% %e5i2!%!' /e,e+i't!3.
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 61
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
A/!%!3 !! $e,5!*! u'tu% ,e'"!$u+%!' !(/i+!(i +!%"!t !t!u ti!% !!.
A/!%!3 !! $e,5!*! "!'* ,e'*!7!(i 2!$!''"! /e,e+i't!3!' !t!u ti!% !!.
A/!%!3 !! /e+t!'**u'*2!7!5!' 5!*i (eti!/ /e2!5!t /u5$i%.
A/!%!3 !! +#t!(i %e%u!(!!'6 !$!, !+ti !! /e,5!t!(!' 2!5!t!' %e/!$! 'e*!+! !' $e,5!*!-$e,5!*! 'e*!+! $!i''"!.
A/!%!3 !! /e,i$i3!' u,u, e'*!' !(!( $!'*(u'*6 u,u,6 5e5!( !' +!3!(i!.
LATIHAN UJI KOMPETENSI
Ker+a$an!ah soa!(soa! di "a,ah ini denan "ai$
1. A/! "!'* i,!%(u e'*!' %ete+5u%!!' !$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+!= .………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… &. Me'*!/! !$!, 'e*!+! e,#%+!(i 3!+u( ,e'e+!/%!' !(!( %ete+5u%!!' = ……………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . Me'*!/! /e+$u !!'"! %ete+5u%!!' !$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+! I'#'e(i! = …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 0. Be+i%!' #'t#3 (e5!*!i /e+7u2u!' 5!37! /e,e+i't!3 I'#'e(i! ,e'2!,i' %ete+5u%!!' !$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+! > …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 62
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
…………………………………………………………………………………………… . A/! i'i%!t#+ "!'* ,e'u'2u%!' 5!37! /e,e+i't!3!' itu 5e+(if!t te+tutu/ !t!u te+5u%! = !' !/!%!3 i'i%!t#+ itu !! !t!u ti!% !! !$!, /e,e+i't!3!' I'#'e(i! = …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… K#,e't!+ Gu+u
B.
Ni$!i
P!+!f
PENGERTIAN DAN PENTINGNYA KEADILAN DALAM KEHIDUPAN BERBANGSA DAN BERNEGARA
1. enertian dan Ma7am(ma7am Keadi!an Adi! da!am Kam#s Um#m 4ahasa %ndonesia memp#nyai ) 5tia6 arti- yait# :
(!,! 5e+!t< ti!% 5e+!t (e5e$!3< ti!% ,e,i3!%
a.
5e+/i3!% %e/!! "!'* 5e'!+< 5e+/e*!'* /!! %e5e'!+!'
.
(e/!tut'"!< ti!% (e7e'!'*-7e'!'
c.
Sedan$an men#r#t Ensi$!opedi %ndonesia $ata 8adi!9 "erasa! dari "ahasa Ara" yan menand#n penertian :
1.
ti!% 5e+!t (e5e$!3 !t!u ti!% ,e,i3!% %e/!! (!$!3 (!tu /i3!%.
&.
,e,5e+i%!' (e(u!tu %e/!! (eti!/ #+!'* (e(u!i e'*!' 3!% "!'* "!'* 3!+u( i/e+#$e3'"!.
.
,e'*et!3ui 3!% !' %e7!2i5!'6 ,e'*e+ti ,!'! "!'* 5e'!+ !' ,!'! "!'* (!$!36 5e+ti'!% 2u2u+ !' te/!t ,e'u+ut /e+!tu+!' !t!u ("!+!t !' 3u%u, "!'* te$!3 ite+!/%!'6 ti!% (e7e'!'*-7e'!* !' ,!%(i!t !t!u 5e+5u!t #(!.
0.
#+!'* "!'* 5e+5u!t !i$6 %e5!$i%!' !+i f!(i? 8#+!'* "!'* ti!% ,e'2!$!'%!' /e+i't!39
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 63
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Ke!i$!' /!! 3!%e%!t'"! !!$!3 ,e,5e+i%!' !t!u ,e,/e+$!%u%!' (e(e#+!'* !t!u /i3!% $!i' (e(u!i e'*!' !/! "!'* ,e'2!i 3!%'"!6 "!'* ,e'2!i 3!% (eti!/ ,!'u(i! !!$!3 i!%ui !' i/e+$!%u%!' (e(u!i e'*!' 3!+%!t !' ,!+t!5!t't!6 "!'* (!,! e+!2!t t!'/! ,e,5e!%!' (u%u6 !*!,!6 +!( %etu+u'!' !' /e+5e!!'-/e+5e!!' $!i''"!. Se$!i' itu @%e!i$!' !/!t /u$! i!+ti%!' (e5!*!i ti'!%!' "!'* i!(!+%!' %e/!! '#+,!-'#+,! te+te'tu6 5!i% '#+,! !*!,! ,!u/u' '#+,! 3u%u,.
Keadi!an Men#r#t 4er"aai S#m"er
6.
Ke!i$!' ,e'u+ut Aristote!es. Ke!i$!' Komutati&
a.
Ke!i$!' %#,u'i%!tif i!$!3 /e+$!%u!' te+3!!/ (e(e#+!'*
e'*!' ti!%
,e$i3!t 2!(!-2!(! "!'* te$!3 i5e+i%!'. Ke!i$!' istriuti&
.
Ke!i$!' i(t+i5utif !!$!3 %e!i$!' "!'* 5e+!(!+%!' /e+$!%u!' te+3!!/ (e(#+!'* i5e+i%!' (e(u!i e'*!' 2!(! "!'* te$!3 i5e+i%!'. Ke!i$!' K#+!t A$!,
c.
Ke!i$!' K#+!t A$!, i!$!3 ,e,5e+i (e(u!tu (e(u!i e'*!' "!'* i5e+i%!' #$e3 #+!'* $!i' te+3!!/ i+i %it!. Ke!i$!' Kon%ensional
d.
Ke!i$!' K#'e'(i#'!$ !!$!3 2i%! (e(e#+!'* 7!+*!'e*!+! te$!3 ,e't!!ti (e*!$! /e+!tu+!' /e+u'!'*-u'!'*!' "!'* te$!3 i7!2i5%!'
Ke!i$!' ,e'u+ut !ato. 1. Ke!i$!' M#+!$ Y!itu (u!tu /e+5u!t!' !/!t i%!t!%!' !i$ (e!+! ,#+!$ !/!5i$! te$!3 ,!,/u ,e,5e+i%!' /e+$!%u%!' "!'* (ei,5!'* !'t!+! 3!% !' %e7!2i5!'. &. Ke!i$!' P+#(eu+!$. Su!tu /e+5u!t!' i%!t!%!' !i$ (e!+! /+#(eu+!$ 2i%! (e(e#+!'* te$!3 ,!,/u ,e$!%(!'!%!' /e+5u!t!' !i$ 5e+!(!+%!' t!t! !+! "!'* te$!3 itet!/%!'
Ke!i$!' ,e'u+ut 2homas Ho""es.
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 64
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Me'u+ut 2homas Ho""es6 (u!tu /e+5u!t!' i%!t!%!' !i$ !/!5i$! te$!3 i!(!+%!' /!! /e+2!'2i!'-/e+2!'2i!' te+te'tu6 !+ti'"! !/!5i$! (e(e#+!'* te$!3 5e+5u!t 5e+!(!+%!' /e+2!'2i!' "!'* te$!3 i(e/!%!ti !/!t i%!t!%!' !i$.
Ke!i$!' ,e'u+ut Ra,!s 1. Ke!i$!' P+#(eu+!$ Mu+'i 8 Per&ect Prosedural 4ustice9 Me'u'tut /e+$u'"! (t!'!+ i'e/e'e' u'tu% ,e'e'tu%!' 3!(i$ ,!'!%!3 "!'* 5i(! ite+i,! (e!+! !i$. &. Ke!i$!' P+#(eu+!$ Ti!% Se,/u+'! 8 Imper&ect Prosedural 9 A!$!3 /+#(eu+e "!'* (e5e$u,'"! te$!3 i+!'!'* e'*!' 5!i% 6 '!,u' 3!(i$ !%3i+ 5i(! 5e+5e!. . Ke!i$!' P+#(eu+!$ Mu+'i 8 Pure Prosesdural 4ustice9 Ti!% !! %+ete+i! i'e/e'e' "!'* ,e'!3u$ui (u!tu /+#(eu+
Ke!i$!' ,e'u+ut ro3. &r. Notoneoro- S.H. Ke!i$!' Le*!$it!(6 "!itu %e!i$!' "!'* 5e+!(!+ %e/!! /e+!tu+!' 3u%u, "!'* 5e+$!%u. Si%!/ /e+i$!%u "!'* ,e+u/!%!' i++i-i+i %e!i$!' %e*!$it!( i!'t!+!'"! 1. (!$i'* i't! te+3!!/ (e(!,! ,!'u(i! &. te'**!'* +!(! !' te/! (e$i+! . ti!% (e7e'!'*-7e'!'* te+3!!/ #+!'* $!i' 0. ,e'*3#+,!ti #+!'* $!i'
Ke!i$!' ,e'u+ut Mor3iner A!der Me'!,5!3%!' e'*!' %e!i$!' Kontriuti& 6 "!itu ,e'"!'*%ut %e7!2i5!' ,#+!$ (eti!/ !'**#t! ,!("!+!%!t u'tu% ,e$!%u%!' (u!tu ti'!%!' "!'* ,e,5e+i%!' (u,5!'*!' !t!u ,e'u'2!'* %e5!i%!' 5e+(!,! !' %e(e2!3te+!!' u,u, !+i ,!("!+!%!t.
&rs H. 4#rhan#din Sa!am !$!, 5u%u'"! 8Eti$a Sosia!9 D!$!, Ke3iu/!'
M!'u(i! ,e'*u'*%!/%!' 5!37! /+i'(i/ 2!,i,!'!' %e!i$!' ,e'u'tut !*!+ %it! ,e,/e+$!%u%!' #+!'* $!i' (e(u!i e'*!' 3!%'"!6 3!% #+!'* $!i' /e+$u i3!+*!i !' 2!'*!'
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 65
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
(!,/!i i$!'**!+6 (e5!*!i,!'! %it! ,e'*3!+!/%!' 2u*! !*!+ 3!% %it! i3!+*!i !' ti!% i$!'**!+.
).
entinnya Keadi!an &a!am Kehid#pan 4er"ansa dan 4erneara
J!,i'!' %e!i$!' /e+$u ite+!/%!' !$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+!6 te+ut!,! #$e3 /e$!%u /e,5u!t %e5i2!%!'6 ,e+e%! !!$!3 #+!'* /e+t!,! "!'* 3!+u( ,e,5e+i%!' %ete$!!'!' !$!, /+#(e( /e,5e+!"!!' 2!,i'!' %e!i$!' teut!,! /!! i+i'"! (e'i+i6 (ete$!3 itu 5!+u ,e,5e+!"!%!' ,e,5e+!"!%!' %e!i$!' 5!*i ,!("!+!%!t (e5!*!i /+i'(i/ 5e+(!,!. J!,i'!' %e!i$!' te+*!,5!+ !$!, P!'!(i$! (i$! %e$i,! "!'* 5e+5u'"i Ke!i$!' S#(i!$ B!*i Se$u+u3 R!%"!t I'#'e(i!6 !+ti'"! 2!,i'!' %e!i$!' (!'*!t i!,5!%!' !' ,e+u/!%!' it!-it! 5e+(!,! "!'* 3!+u( ite*!%!' !' i2iu'2u'* ti'**i6 e'*!' tu'tut!' !*!+ (e,u! #+!'* !$!, (itu!(i "!'* (!,! 3!+u( i/e+$!%u%!' (!,!6 %e(e2!3te+!!' 5u%!' u'tu% (e*e$i'ti+ #+!'* !t!u %e$#,/#% te+te'tu6 ,e$!i'%!' 3!+u( ,e'2!i ,i$i% (e$u+u3 +!%"!t I'#'e(i!. D!+i /e+'"!t!!' te+(e5ut !/!t i%!t!%!' 5!37! e'*!' /e'e+!/!' %e!i$!' !/!t ,e,/e+%#%#3 /e+(!tu!' !' %e(!tu!' 5!'*(!6(e!'*%!' ti!% i2!$!'%!' 'i$!i-'i$!i %e!i$!' !/!t ,e,5u!t i(i'te*+!(i !$!, %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+! Keadi!an !/!t diarti$an (e5!*!i (u!tu ti'!%!' "!'* ti!% (e7e'!'*-7e'!'*.
Ke!i$!' !/!t /u$! i!+ti%!' (e5!*!i (u!tu ti'!%!' "!'* i!(!+%!' !t!( '#+,!-'#+,! te+te'tu (e!+! #52e%tif.
*.
A$i"at
&ari
enye!enaraan
emerintah
/an
2ida$
Me!a$sana$an Keadi!an &i"a,ah
ini
ada!ah per"#atan
yan dia$i"at$an
o!eh penye!enaraan
pemerintahan yan tida$ me!a$sana$an $eadi!an :
!.
A!'"! kon&lik %ertikal !'t!+! /e,e+i't!3 /u(!t !' !e+!3-!e+!3 te+te'tu "!'* ,e+!(! i!'!% ti+i%!' e'*!' tu'tut!' u'tu% ,e,i(!3%!' i+i !+i Ne*!+! Ke(!tu!' Re/u5$i% I'#'e(i!.
5.
Ti,5u$ *e2#$!% (#(i!$ %!+e'! %eti!% /u!(!' ,!("!+!%!t "!'* ,e'**u'u'* %e,ui!' ,e'2e$,! ,e'2!i *e2#$!% /#$iti% "!'* %e,ui!' 5e+!%3i+ e'*!' 5e't+#% !'t!+! !/!+!t %e!,!'!' e'*!' ,!("!+!%!t
"!'* ,e+u*i%!'
5e+5!*!i /i3!%. Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 66
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
.
K#'f$i% 5u!"! "!'* ,e'*!%i5!t%!' /e+tu,/!3!' !+!3 !' e'!, !'t!+! %e$#,/#% ,!("!+!%!t6 i'i ,e,5u!t %ete+/u+u%!' !' ,e'2!u3%!' 5!'*(! I'#'e(i! !+i 'i$!i-'i$!i Pe+(!tu!' !' Ke(!tu!'.
>. er!#nya H#$#m da!am enea$$an Keadi!an D!$!, +!'*%! ,e'e*!%%!' %e!i$!'6 %it! /e+$u t!!t !' /!tu3 /!! 3u%u, "!'* 5e+$!%u6 (e5!5 3u%u, ,e+u/!%!' (!+!'! u'tu% ,e7u2u%!' %ete+ti5!' ,!("!+!%!t "!'* 5e+i'ti%!' %e!i$!'. 1. enertian dan eno!onan H#$#m Men#r#t $am#s "ahasa %ndonesia- h#$#m diarti$an se"aai "eri$#t :
!.
Pe+!tu+!' "!'* i5u!t #$e3 (u!tu %e%u!(!!' !t!u !!t "!'* i!'**!/ 5e+$!%u #$e3 !' u'tu% #+!'* 5!'"!%.
5.
Se*!$! u'!'*-u'!'*6 /e+!tu+!' !' (e5!*!i'"! u'tu% ,e'*!tu+ /e+*!u$!' 3iu/ !$!, ,!("!+!%!t.
.
Kete'tu!'
8%!i!36
/!t#%!'9
,e'*e'!i
(e(u!tu
/e+i(ti7! !t!u %e2!i!' 8!$!, !' (e5!*!i'"!9. D!+i /e'*e+ti!' itu6 !/!t$!3 i(i,/u$%!' 5!37! "!'* i,!%(u e'*!' 3u%u, i!$!3 %e(e$u+u3!' %!i!3 8'#+,!9 "!'* ,e,u!t (e2u,$!3 /etu'2u% 3iu/ "!'* 5e+i(i /e+i't!3 /e+i't!3 !' $!+!'*!'-$!+!'*!' "!'* 5e+(if!t ,e,!%(! !' ,e'*i%!t u'tu% ,e'2!,i' %e/e'ti'*!' ,!'u(i! !$!, ,!("!+!%!t. J!i6 3u%u, ,e'*!'u'* u'(u+-u'(u+ (e5!*!i 5e+i%ut : 1. 4ersi3at menat#r6 "!itu ,e'*!tu+ %ete+ti5!' ,!("!+!%!t !' ,e'2!,i' (e+t!
,e$i'u'*i 8,e'*!"#,i9 %e/e'ti'*!' ,!'u(i! !$!, ,!("!+!%!t. '. 4ersi3at mema$sa6 'e*!+! 8/e,e+i't!39 !/!t ,e,!%(! (eti!/ #+!'* "!'* ,e$!'**!+
3u%u, u'tu% tu'u% !' ,e'e+i,! !%i5!t-!%i5!t /e$!'**!+!' 3u%u, t!'/! %eu!$i. ). Mem#at san$si6 "!itu !%i5!t-!%i5!t "!'* i%e'!%!' %e/!! (i!/! (!2! "!'* ,e$!'**!+
3u%u,6 5e+u/! 3u%u,!' "!'* 2e$!( !' te*!(6 "!'* te$!3 ite'tu%!' !$!, u'!'*u'!'*. 7ukum yang erlaku dalam suatu negara itu sangat kompleks. 8le! karena itu, diadakan penggolongan !ukum agar kita dapat lei! mema!ami !ukum terseut. Penggolongan !ukum itu dapat dirinci seagai erikut -
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 67
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
1. 4erdasar$an "ent#$nya6 3u%u, !/!t i*#$#'*%!' %e !$!, 3u%u, te+tu$i( !'
3u%u, ti!% te+tu$i( '. 4erdasar$an 3#nsinya6 3u%u, !/!t i*#$#'*%!' %e !$!, 3u%u, ,!te+ii$ !'
3u%u, f#+,!$ 83u%u, !!+!9 ). 4erdasar$an masa!ah yan diat#rnya6 3u%u, !/!t i*#$#'*%!' %e !$!, 3u%u,
/u5$i% !' 3u%u, /+i!t.
'. S#m"er H#$#m
Su,5e+ 3u%u, i5e!%!' !'t!+! (u,5e+ !ukum materiil !' (u,5e+ !ukum &ormal . Su,5e+ 3u%u, materiil 6 !!$!3 /e+!(!!' 3u%u, (e(e#+!'* !t!u /e'!/!t #+!'* 5!'"!% t!'/! ,e$i3!t 5e'tu% !' i(i !+i 3u%u,. Su,5e+ 3u%u, ,!te+ii$ !!$!3 %e(u(i$!!'6 (e!'*%!' %e(u(i$!!' 5e+(u,5e+ /!! !*!,!. Su,5e+ 3u%u, !$!, !+ti ,!te+ii$ te+(e5ut !!$!3 /!'!'*!' 3iu/6 %e(!!+!'6 it!-it! 3u%u, (e+t! it!-it! ,#+!$ "!'* ,e$i/uti (u!(!'! %e5!ti'!' !' 7!t!% !+i +!%"!t (u!tu 'e*!+!. Su,5e+ 3u%u, f#+,!$6 !!$!3 5e'tu%-5e'tu% "!'* (e!+! '"!t! ,e'e'tu%!' 5e+$!%u'"! 3u%u, itu (e'i+i. ). Ada "e"erapa ma7am s#m"er h#$#m 3orma!- antara !ain :
!. U'!'*-u'!'*< 5. Ke5i!(!!' !t!u !!t< . Yu+i(/+ue'(i 83u%u, 3!%i,9< . T+!%t!t 8/e+2!'2i!' i'te+'!(i#'!$9< e. D#%t+i' 8/e'!/!t /!+! !3$i 3u%u, te+%e,u%!9< !' f. De%+it
*. F#nsi dan 2#+#an H#$#m
D!$!, %!it!''"! e'*!' fu'*(i 3u%u,6 !! 5e5e+!/! /e'!/!t /!+! !3$i 3u%u,6 !'t!+! $!i' (e5!*!i 5e+i%ut : 19
Soer+ono
Soe$amto6
,e'"!t!%!'
5!37!
fu'*(i
3u%u,
!$!,
/e,5!'*u'!' !!$!3 (e5!*!i (!+!'! /e,5!3!+u!' ,!("!+!%!t. &9
(e!+! !,!i !' !i$.
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 68
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
9
Aristote!es- ,e'*e,u%!%!' 5!37! 3u%u, 5e+tu*!( 3!'"! ,e,5u!t !!'"!
%e!i$!'6 3u%u, ,e,/u'"!i (u!tu tu*!( "!'* (ui6 "!itu ,e,5e+i %e/!! ti!/-ti!/ #+!'* !/! "!'* 5e+3!% ite+i,!. 09
4entham6
te+%e'!$
e'*!'
te#+i'"!
te't!'*
uti$ite
8%e*u'!!'96
,e'*e,u%!%!' 5!37! 3u%u, 5e+tu2u!' ,e7u2u%!' (e,!t!-,!t! !/! "!'* 5e+f!e!3 5!*i #+!'* !t!u 3u%u, 5e+tu2u!' ,e'2!,i' !!'"! %e5!3!*i!!' (e5!'"!%-5!'"!%'"! /!! #+!'* (e5!'"!%-5!'"!%'"!. 4erdasar$an #raian terse"#t- +e!as!ah "ah,a t#+#an h#$#m it# ada!ah #nt#$ :
!9
Me7u2u%!' (u!tu %e!i$!'<
59
Me'*!tu+ t!t! te+ti5 ,!("!+!%!t (e!+! !,!i !' !i$<
9
Me'2!,i' %e5!3!*i!!' 3iu/ ,!'u(i!< !'
9
Me$i'u'*i %e/e'ti'*!'-%e/e'ti'*!' ,!'u(i! !$!, ,!("!+!%!t. Ke!i$!' itu ti!% 5i(! 3!'"! ite*!%%!' #$e3 /e,e+i't!36 !%!' tet!/i /e+u iu%u'*
#$e3 /!+ti(i/!(i (e$u+u3 7!+*! 'e*!+!. O$e3 %!+e'! itu6 %it! (e5!*!i 7!+*! 'e*!+! "!'* 5!i%6 (!'*!t i3!+!/%!' /!+ti(i/!(i'"!. ;u2u /!+ti(i/!(i itu !/!t %it! '"!t!%!' e'*!' ,e'*e,5!'*%!' (i%!/ !$!, %e3iu/!' (e3!+i-3!+i6 !'t!+! $!i' :
S!$i'* ,e'i't!i i !'t!+! (e(!,! ,!'u(i!<
Te'**!'* +!(! !t!u te/! (e$i+!<
Ti!% (e7e'!'*-7e'!'* te+3!!/ #+!'* $!i'<
Ti!% (u%! 5e+5#3#'* !' ,e'i/u<
Be+!'i ,e'*!t!%!' "!'* 5e'!+ itu 5e'!+ !' "!'* (!$!3 itu (!$!3<
Me'*3#+,!ti 3!%-3!% #+!'* $!i'< !'
Be+!'i ,e,5e$! %e5e'!+!' !' %e!i$!'.
LATIHAN UJI KOMPETENSI
Ker+a$an!ah soa!(soa! di "a,ah ini denan "ai$ dan "enar
1. B!*!i,!'! ,e'u+ut A'! te't!'* /e'*e+ti!' !i$ itu =
……………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
&. B!*!i,!'! /e,5!*i!' %e!i$!' ,e'u+ut A+i(t#te$e( = Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 69
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
…………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . Je$!(%!' ,!%'! %e!i$!' "!'* te+%!'u'* !$!, (i$! %e$i,! P!'!(i$! = …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 0. Ke!i$!' !/! "!'* te+%!'u'* !$!( /!(! &6 &6 16 !' UUD 10 = …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . A/! /e+$u'"! 3u%u, !$!, u/!"! ,e7u2u%!' %e!i$!' = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… C. B!*!i,!'! /e+5e!!' 3u%u, 5e+!(!+%!' 5e'tu%'"! = …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… . Je$!(%!' /e+5e!!' 3u%u, /u5$i% !' 3u%u, /e+i!t = …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 70
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
…………………………………………………………………………………………… . A/! "!'* i,!%(u e'*!' (u,5e+ 3u%u, f#+,!$ =
…………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
. Me'u+ut A'! !/! fu'*(i 3u%u, itu = …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 1. Si%!/ !/! "!'* /e+$u A'! %e,5!'*%!' u'tu% ,e7u2u%!' %e!i$!' !$!, %e3iu/!' (e3!+i-3!+i i (e%#$!3 = …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… K#,e't!+ Gu+u
Ni$!i
P!+!f
C. DAMPAK DARI PENYELENGGARAAN PEMERINTAHAN YANG TIDAK TRANSPARAN
S!$!3 (!tu !%i5!t (#(i!$ !+i /e,e+i't!3!' "!'* ti!% t+!'(/!+!' !!$!3 ,u'u$'"! %eti!%/e+!"!!' ,!("!+!%!t te+3!!/ (e*!$! %e5i2!%!' /e,e+i't!36 (e3i'**! +!%"!t !%!' ,e'i'**!$%!' /e,e+i't!3 !$!, !+ti +!%"!t ti!% !%!' ,e'u%u'* !' ti!% 5e+/!+ti(i/!(i te+3!!/ /+#*+!,-/+#*+!, /e,e+i't!3. H!$ i'i !%!' 5e+!%i5!t 2!u3 *!*!$'"! /+#*+!, /e,e+i't!3. Di (!,/i'*
3!$
te+(e5ut6
!%i5!t $!i''"!
!!$!3 ,u'u$'"!
/+!%ti%-/+!%ti%
/e'"e$e'**!+!!' %e%u!(!!' /e,e+i't!3!' "!'* ,e'"i,/!'*6 %!+e'! +!%"!t ti!% i5e+i %e(e,/!t!' u'tu% ,e'*#'t+#$ %e5i2!%!'-%e5i2!%!' !' /e$!%(!'!!' /+#*+!, /e,e+i't!3. Pe'"i,/!'*!' !t!u /e'"!$!3*u'!!' %e%u!(!!' "!'* %e+!/ %!$i ,u'u$ (e5!*!i !%i5!t ti!% t+!'(/!+!''"! /e,e+i't!3 %e/!! +!%"!t !!$!3 ,u'u$'"! /e'"!%it K#$u(i6 K#+u/(i6 Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 71
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
!' Ne/#ti(,e 8KKN9. H!$ i'i (u!3 te+5u%ti (e,!(! /e,e+i't!3!' O+e B!+u "!'* +e$!tif te+tutu/6 (e3i'**! /+!%ti% KKN i'i (u!3 ,e+e5!% 5u%!' (!2! /!! /e,e+i't!3 /u(!t6 !%!' tet!/i ,e'2!$!+ (!,/!i %e !e+!3-!e+!3. Ko!#si !!$!3 (u!tu %e+2! (!,! (e!+! +!3!(i! u'tu% ,!%(u-,!%(u "!'* ti!% te+/u2i
!t!u /e+(e%#'*%#$!' !'t!+! /e'*u(!3! e'*!' /e2!5!t !t!u !'t!+! /e2!5!t e'*!' /e2!5!t6 !' (e5!*!i'"! e,i %eu'tu'*!' i+i'"! (e'i+i !' ,e+u*i%!' #+!'* $!i' !' 'e*!+!. Kor#psi !!$!3 (u!tu ti'!% /e'"e$e7e'*!' !' /e'**e$!/!' te+3!!/ u!'*
'e*!+!4/e+u(!3!!'
!t!u
,!("!+!%!t
u'tu%
%e/e'ti'*!'
/+i5!i
!t!u
*#$#'*!''"!4%e$#,/#%'"! (e'i+i. Ti'!%!' i'i 2e$!( !%!' ,e+u*i%!' 'e*!+!6 ,!("!+!%!t !t!u /e+u(!3!!'. D!$!, K!,u( Be(!+ B!3!(! I'#'e(i!6 %#+u/(i 5e+!ti 8penye!e,enan ata# penya!ah#naan #an neara 5per#sahaan dan se"aainya6 #nt#$ $e#nt#nan pri"adi ata# oran !ain9
D!$!, #ndan(#ndan nomor )1 tah#n 1000 "!'* i,!%(u 2inda$ idana Kor#psi !$!, /!(!$ & !"!t 819 i%!t!%!t!%!' 8setiap oran yan me!a,an h#$#m me!a$#$an per"#atan memper$aya diri sendiri ata# oran !ain ata# s#at# $orporasi yan dapat mer#i$an $e#anan neara9- (e!'*%!' !$!, /!(!$ !"!t 819 i%!t!%!' 8setiap oran denan t#+#an men#nt#n$an diri sendiri ata# oran !ain ata# $orporasi- menya!ah#na$an $e,enanan- ata# sarana yan ada pada dirinya $arena +a"atan ata# $ed#d#$an yan dapat mer#i$an $e#anan neara9
Me'u+ut ro3. &r. Komariah E. Sapard+aya !$!, @(e,i'!+ ,e'*e'!$ !' ,e,!3!,i ti'!% /i!'! %#+u/(i i%!t!%!' 5!37! u!/!' te+i,!%!(i3 !$!, (u!tu /+#"e% i!t!( R/. 1... i!'**!/ %#+u/(i6 tet!/i i5!7!3 R/. 1... ti!% te+,!(u% %#+u/(i6 (e/!'2!'* "!'* ,e'e+i,! ,e+!(! i'i 5u%!' (u!tu ti'!%!' /e'"u!/!' (e3i'**! i! 3!+u( 5e+5u!t ,e$!7!' 3u%u, Le,5!*!4#+!'* "!'* 5e+3!% ,e'i$!i %e+u*i!' 'e*!+! !!$!3 !3$i'"! 6 !$!, 3!$ i'i BPK !t!u BPKP !t!u !%u't!' /u5$i% "!'* itu'2u% #$e3 /e,e+i't!36 (e!'*%!' $e,5!*! "!'* 5e+7e'!'* ,e$!%u%!' /e'"e$ii%!' te+3!!/ ti'!% /i!'! %#+u/(i i5!7!3 R/. 1 ,i$"!+ it!'*!'i %e2!%(!!'6 !/!5i$! i!t!( R/. 1 ,i$"!+ i(e$ii%i #$e3 KPK. Ke/#$i(i!' !/!t /u$! ,e$!%u%!' /e'"e$ii%!' te+3!!/ %!(u( u,u, /i!'! ,!u/u' /e+!t!6 '!,u' !/!5i$! ,e'*!+!3 /!! ti'!% /i!'! %#+u/(i6 ,!%! %!(u('"! i$i,/!3%!' %e %e2!%(!!'.
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 72
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
Be+!(!+%!' #ndan(#ndan nomor )B tah#n 'BB' te't!'* Komisi em"erantasan 2inda$ idana Kor#psi6 5!37! /e,5e+!'t!(!' ti'!% /i!'! %#+u/(i !!$!3 (e+!'*%!i!'
ti'!%!' u'tu% u'tu% ,e'e*!3 !' ,e,5e+!'t!( ti'!% /i!'! %#+u/(i ,e$!$ui u/!"! ,#'it#+6 /e'"e$ii%!'6 /e'"ii%!'6 /e'u''tut!'6 !' /e,e+i%(!!' i (i!'* /e'*!i$!'6 e'*!' /e+!' (e+t! ,!("!+!%!t 5e+!(!+%!' /e+!tu+!' /e+u'!'*-u'!'*!' "!'* 5e+$!%u. S!$!3 (!tu $e,5!*! "!'* i5e'tu% u'tu% ,e'2!$!'%!' tu2u!' te+(e5ut !!$!3 Komisi em"erantasan Kor#psi. 2#as Komisi em"erantasan Kor#psi- antara !ain :
!.
%##+i'!(i e'*!' i'(t!(i "!'* 5e+7e'!'* ,e$!%u%!' /e,5e+!'t!(!'ti'!% /i!'! %#+u/(i.
5.
Su/e+i(i te+3!!/ i'(t!'(i "!'* 5e+7e'!'* ,e$!%u%!' /e,5e+!'t!(!' ti'!% /i!'! %#+u/(i.
.
Me$!%u%!' /e'"e$ii%!'6 /e'"ii%!' !' /e'u'tut!' te+3!!/ ti'!% /i!'! %#+u/(i.
.
Me$!%u%!' ti'!%!'-ti'!%!' /e'e*!3!' ti'!% /i!'! %#+u/(i.
e.
Me,#'it#+ /e'"e$e'**!+!!' /e,e+i't!3 'e*!+!
1. Arti Ko!#si
D!$!, %!,u( Be(!+ B!3!(! I'#'e(i!6 %#$u(i 5e+!ti “ker"asama ra!asia untuk maksud tidak terpu"i9 persengkokolan”. Bi!(!'"! %#$u(i ,e+u/!%!' (!$!3 3!,5!t!' /e,e+!t!!'
"!'* i$!%u%!' #$e3 /e2!5!t !' /e'*u(!3!6 /e2!5!t 'e*!+! 5i!(!'"! ,e,!'f!!t%!' 2!5!t!''"! u'tu% %e/e'ti'*!' /i3!% $!i' "!'* te'tu (!2! 3!$ i'i ,e+u/!%!' 5u%!' 3!'"! 5!*i /e+#+!'*!'6 tet!/i 2u*! ,!("!+!%!t6 5!'*(! !' 'e*!+!. Nepotisme !!$!3 (i%!/ "!'* ,e'*ut!,!%!' (!'!% %e$u!+*! !$!, /e'*i(i!' 2!5!t!'
te+te'tu e'*!' ti!% ,e$i3!t %e!3$i!' !' /+#fe(i#'!$i(,e'"!. A%i5!t !+i ti'!%!' i'i !!$!3 %u!$it!( %e+2! "!'* +e'!36 %!+e'! ii(i #$e3 #+!'*-#+!'* "!'* 5u%!' !3$i'"! (e,e't!+! 'e*!+! 3!+u( ,e'*e$u!+%!' u!'* "!'* 5e(!+. J!i6 ti'!%!' i'i 2u*! !/!t ,e+u*i%!' 'e*!+! !' #+!'* $!i'6 %!+e'! #+!'*-#+!'* "!'* !3$i i 5i!'*'"! !%!' te+(i'*%i+ %!+e'! i! ti!% ,e,i$i%i 3u5u'*!' %e$u!+*!. Kolusi, korupsi, dan nepotisme i'i ,e+u/!%!' /e'"!%it "!'* !! !$!, %e3iu/!'
%it! (e5!*!i 5!'*(! I'#'e(i!. A%i5!t !+i KKN i'i 'e*!+! 5!'"!% i+u*i%!' 5u%!' (!2! !$!, 5i!'* e%#'#,i !%!' tet!/i 2u*! !/!t ,e+u*i%!' !$!, 5i!'* /#$iti% !' (#(i!$ Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 73
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
5u!"!. J!i6 KKN i'i 5u%!' (!2! ,e+u(!% /e+e%#'#,i!' 'e*!+! !%!' tet!/i 2u*! te$!3 ,e+u(!% ,e't!$ 5u!"! ,!("!+!%!t I'#'e(i!. '.
Se"a"(se"a" 2im"#!nya Kor#psi- Ko!#si dan Nepotisme
K#+u/(i6 %#$u(i !' 'e/#ti(,e 5e+%e,5!'* i!%i5!t%!' #$e3 /e'"e$e'**!+! "!'* te+tutu/6 /e'"e$e'**!+! 'e*!+! "!'* te+tutu/ 5e+!+ti /e'"e$e'**+! 'e*!+! ti!% 5e+(ei! ,e,5e+i%!' i'f#+,!(i !' (e'*!2! ,e'"e,5u'"i%!' "!'* 5e+%!it!' e'*!' /u5$i% %e/!! 7!+*!'"!.. Kete+tutu/!' 5e+!+ti ti!% !!'"! %#,u'i%!(i !' i'f#+,!(i6 5!i% !+i ,!("!+!%!t %e/e,e+i't!3 ,!u/u' !+i /e,e+i't!3 %e ,!("!+!%!t. Ke!!!' "!'* te+tutu/ ,e'2!i%!' ,!("!+!%!t ti!% ,e'*et!3ui !!/! "!'* i$!%u%!' #$e3 /e,e+i't!3'"!. Kete+tutu/!' ,e,5u!t (e(u!tu ,e'2!i ti!% 2e$!(6 (e3i'**! /e$u!'* /e'"!$!3*u'!!' %e%u!(!!' #$e3 /e,e+i't!3 (!'*!t ,e,u'*%i'%!'6 ,i(!$'"! Pu'*$i e'*!' 5e+5!*!i !$i36 /+!%te% K#+u/(i6 K#$u(i !' Ne/#ti(,e 8KKN96 %#,e+(i!$i(!(i 2!5!t!' !' 5e'tu% /e'"i,/!'*!' $!i''"! "!'* ,e+u*i%!' 5e+5!*!i /i3!% !t!u 2u*! "!'* (e+i'* i(e5ut ,e'2!i @e%#'#,i 5i!"! ti'**i Kete+tutu/!' !/!t ,e'*u+!'*i /!+ti(i/!(i ,!("!+!%!t te+3!!/ /e'"e$e'**!+!!' /e,e+i't!3!'6 !/!5i$! /!+ti(i/!(i ,!("!+!%!t (e,!%i' %ei$ !' /e'"e$e'**+! (e,!%i' ,e'"!$!3*u'!%!' %e%u!(!!''"!6 ,!%! /e,e+i't!3 'e*!+! (e,!%i' ti!% ti!% i/e+!"! ,!("!+!%!t6 !' !/!5i$! i'i 5e+$!'*(u'* $!,! ,!%! ti!% ,u(t!3i$
!%!' te+2!i
/e+te't!'*!' !' %e+u(u3!' ,!(!$ !' te'tu (!2! 3!$ i'i !/!t ,e'**!''*u (t!5i$it!( '!(i#'!$. Se5!*!i 7!+*!'e*!+! "!'* 5!i% %it! 3!+u( ,!,/u ,e'*3i'!+i /e+5u!t!' %#+u/(i6 %#$u(i !' 'e/#ti(,e. Ke7!2i5!' '7!+*!'e*!+! !!$!3 ,e'e*!3 !' ,e,5e+!'t!( %#+u/(i !*!+ /e$!%(!'!!' /e,5!'*u'!' '!(i#'!$ !/!t 5e+2!$!' (e(u!i e'*!' 3!+!/!' "!'* te$!3 i!'!'*%!' !$!, /+#*+!, /e,5!'*u'!'.. U'tu% ,e'e*!3 !*!+ ti!% i$!%u%!' K#+u/(i6 K#$u(i !' Ne/#ti(,e i/e+$u%!' /e+!' (e+t! ,!("!+!%!t u'tu% (e$!$u ,e'*!7!(i.
&a!am ha! ini #ndan(#ndan nomor ' tah#n 1000 meneas$an "ah,a masyara$at memp#nyai peran se"aai "eri$#t :
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 74
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
1.
Pe+!' (e+t! ,!("!+!%!t !$!, /e'"e$e'**!+!!' 'e*!+! ,e+u/!%!' 3!% !' t!'**u'*2!7!5 ,!("!+!%!t u'tu% i%ut ,e7u2u%!' /e'"e$e'**!+!!'
'e*!+! "!'*
5e+(i3. &.
Hu5u'*!' !'t!+! /e'"e$e'**!+! 'e*!+! !' ,!("!+!%!t i$!%(!'!%!' e'*!' 5e+/e*!'* te*u3 !!(-!!( u,u, /e'"e$e'**!+!!' 'e*!+!.
.
Pe+!' (e+t! ,!("!+!%!t i7u2u%!' !$!, 5e'tu% (e5!*!i 5e+i%ut : 3!% ,e'!+i6 ,e,/e+#$e3 !' ,e,5e+i%!' i'f#+,!(i te't!'*
e.
/e'"e$e'**!+!!' 'e*!+!. ti!% u'tu% ,e,/e+#$e3 /e$!"!'!' "!'* (!,! !' !i$ !+i
&.
/e'"e$e'**!+! 'e*!+! 3!% ,e'"!,/!i%!' (!+!' !' /e'!/!t (e!+! 5e+t!'**u'*2!7!5
g.
te+3!!/ %e5i2!%!' /e'"e$e'**!+! 'e*!+! !.
3!% ,e,/e+#$e3 /e+$i'u'*!' 3u%u, !$!, 3!$ :
819. Me$!%(!'!%!' 3!%'"!. 8&9. Di,i't! 3!i+ !$!, /+#(e( /e'"e$ii%!'6 /e'"ii%!' !'
(i!'*.
LATIHAN UJI KOMPETENSI
&is$#si$an!ah soa!(soa! di "a,ah ini "ersama $e!ompo$ "e!a+ar Anda
1. A/! !%i5!t (#(i!$ "!'* !/!t ,u'u$ !+i /e,e+i't!3!' "!'* ti!% t+!'(/!+!' =
………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
&. A/! "!'* !'! %et!3ui te't!'* K#+u/(i6 K#$u(i6 !' Ne/#ti(,e 8KKN9 =
…………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 75
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
. Me'u+ut A'!6 f!%t#+ !/! (!2! "!'* ,e'"e5!5%!' te+2!i'"! KKN = …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 0. Ke+u*i!' !/! "!'* !/!t ti,5u$ !%i5!t !!'"! KKN 5!*i /e,e+i't!3 !' 'e*!+! =
…………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………
. U'tu% ,e7u2u%!' %e!i$!' (#(i!$6 (i%!/ !/! "!'* /e+$u %it! 3i'!+i !$!, %e3iu/!' (e3!+i-3!+i = ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… K#,e't!+ Gu+u
Ni$!i
P!+!f
LATIHAN UJI KOMPETENSI PILIHAN GANDA
i!ih!ah sa!ah sat# +a,a"an yan pa!in "enar
1.
)#'t#3 %ete+5u%!!' /e,e+i't!3 (e%!+!'* i'i !/!t i$i3!t (e/e+ti i 5!7!3 i'i6 "!itu … !.
/+e(ie' (u%! 5e+%u'2u'* %e !e+!3 u'tu% ,e$i3!t /+#*+!, /e,5!'*u'!'
5.
,e'te+i 'e*!+! (u%! ,e,!/!+%!' /+#*+!, %e+2!'"! i3!!/!' (i!'* DPR
.
/e,e+i't!3 (e+i'* ,e,5e+i%!' 5!'tu!' te+3!!/ %#+5!' 5e'!'! !$!,
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 76
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
.
/e,e+i't!3 ,e,5u%! %#t!% (u+!t !' SMS 5!*i +!%"!t "!'* ,!u ,e'*%+iti% !t!u 5e+t!'"!
e.
/e,e+i't!3 ti!% ,e$!+!'* ,!("!+!%!t u'tu% e,#'(t+!(i !$!, 5e'tu% !/!/u'
&.
D!$!, %!it!''"! e'*!' %e3iu/!' 5e+5!'*(! !' 5e+'e*!+!6 %ete+5u%!!' ,e'*!'u'* !+ti …
!.
/e,e+i't!3 3!+u( ,e'e+i,! (e,u! /e'!/!t ,!("!+!%!t !' i2!i%!' !u!' !$!, /+#*+!, /e,5!'*u'!'
5.
/e,e+i't!3 3!+u( ,e,5e+i %e(e,/!t!' %e/!! +!%"!t u'tu% 5e+/!+ti(i/!(i !$!, /e'"e$e'**!+!!' %e%u!(!!' 'e*!+!
.
/e,e+i't!3 3!+u( te+5u%! !' ,e'e+i,! %+iti%!' !+i ,!("!+!%!t *#$#'*!' te+te'tu
.
/e,e+i't!3 3!+u( ,!u te+2u' %e !e+!3 u'tu% ,e$i3!t %#'i(i ,!("!+!%!t %3u(u('"! i /ee(!!'
e.
/e,e+i't!3 ,e,5e+it!3u%!' (e!+! $!'*(u'* %e/!! +!%"!t te't!'* /+#*+!, /e,5!'*u'!' "!'* !%!' i2!$!'%!''"!
.
0.
Pe+$u'"! %ete+5u%!!' /e,e+i't!3 !$!, ,e'2!$!'%!' %e%u!(!!''"!6 !!$!3 … !.
!*!+ ti!% te+2!i /e'"i,/!'*!'
5.
!*!+ ,!("!+!%!t !/!t ,e'i%,!ti 3!(i$ /e,5!'*u'!'
.
!*!+ /e,5!'*u'!' !/!t ,e+!t! %e (e$u+u3 t!'!3 !i+
.
!*!+ ,!("!+!%!t !/!t ,e'*e'!$i%!' /e,e+i't!3
e.
!*!+ /e,e+i't!3 5e+(!tu e'*!' ,!("!+!%!t
P+i'(i/ %ete+5u%!!' !$!, 5i!'* /#$iti% (e!+! %#'(titu(i#'!$ te+%!'u'* !$!, UUD 10 … !. /!(!$ &C
.
5. /!(!$ &
. /!(!$ &
. /!(!$
e. /!(!$ 1
D!,/!% /#(itif !+i %ete+5u%!!' /e,e+i't!3 !$!, /e'"e$e'**!+!!' %e%u!(!!' 'e*!+!6 !!$!3 …
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 77
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
!.
/e,e+i't!3 i2!,i' u'tu% !/!t ,e,/e+t!3!'%!' %e%u!(!!''"!
5.
tu,5u3'"! %e/e+!"!!' ,!("!+!%!t te+3!!/ /e,e+i't!3
.
/e,e+i't!3 !%!' te+5e5!( !+i %+iti%!' ,!("!+!%!t
.
/e,e+i't!3 !/!t e'*!' 5e5!( ,e'2!$!'%!' %e%u!(!!''"!
e.
ti!% !%!' te+2!i %e(e'2!'*!' !'t!+! "!'* ,i(%i' !' "!'* %!"!
C. Y!'* ti!% te+,!(u% i'i%!t#+ (u!tu /e,e+i't!3!' i%!t!%!' te+5u%! !t!u te+tutu/6 !!$!3 … !.
A/!%!3 /e,e+i't!3 ,e,5e+i%!' %e5e5!(!' %e/!! +!%"!t u'tu% ,e'*e,u%!%!' /e'!/!t !t!u ti!%
5.
A! !t!u ti!% !! %e5e5!(!' /e+( 5!i% ,ei! et!% ,!u/u' e$e%t+#'i% u'tu% ,e'*i'f#+,!(i%!' (e*!$! %e5i2!%!' /e,e+i't!3 %e/!! +!%"!t
.
A/!%!3 !! $e,5!*! "!'* 5e+tu*!( ,e'*!7!(i 2!$!''"! /e,e+i't!3!' !t!u ti!% !!
.
A/!%!3 !! !t!u ti!% !! /e,i$i3!' u,u, e'*!' !(!( $!'*(u'*6 u,u,6 5e5!( !' +!3!(i!
e.
A/!%!3 !! !t!u ti!% !! u/!"! /e,e+i't!3 u'tu% ,e'*!'*%!t ,!+t!5!t +!%"!t ,i(%i'
. Ke!i$!' "!'* 5e+3u5u'*!' e'*!' i(t+i5u(i 2!(! !' %e,!%,u+!' ,e'u+ut %e+2! !' %e,!,/u!' i(e5ut %e!i$!' … !.
Di(t+i5utif %#'e'(i#'!$
5.%#,ut!tif
. %#+!t !$!,
.
e. $e*!$it!(
. S!$!3 (!tu %e!i$!' "!'* i%e,u%!%!' #$e3 P$!t# !!$!3 %e!i$!' /+#(eu+!$6 "!itu … !.
%e!i$!' !$!, 5i!'* e%#'#,i
5.
%e!i$!' %e(e$!+!(!'
.
%e!i$!' 3u%u,
.
%e!i$!' /#$iti%
e.
%e!i$!' ,#+!$
. )#'t#3 %e!i$!' %#,ut!tif !$!, %e3iu/!' (e3!+i-3!+i6 !!$!3 … !. !$!, ,e,5!*i%!' %eu'tu'*!' 3!+u( (!,! +!t! Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 78
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
5. /e*!7!i ,e'!/!t%!' u/!3 !t!u *!2i (e(u!i 5i!'* %e+2!'"! . (u!tu /e+u(!3!!' ,e'e+i,! /e*!7!i 3!'"! $u$u(!' SMA %e !t!( . (eti!/ #+!'* 3!+u( %it! 3#+,!ti 3!+%!t !' ,!+t!5!t'"! (e5!*!i ,!%3$u% Tu3!' e. (e#+!'* (i(7! 5e+/+e(t!(i ,e'!/!t%!' 5e!(i(7!
1. J!,i'!' %e!i$!' !$!, /e'*e,5!'*!' 'i$!i-'i$!i 5u!"! i2!,i' !$!, UUD 106. !. /!(!$ &6 !"!t &
. /!(!$ &6 !"!t 1
5. /!(!$ &6 !"!t 1
. /!(!$ 06 !"!t &
. /!(!$ 16 !"!t 1
11.L!t!+5e$!%!'* ,!'u(i! ,e,5u!t !t!u ,e,5e'tu% /e+!tu+!'-/e+!tu+!' !$!, %e3iu/!' 5e+,!("!+!%!t6 !!$!3 … !. u'tu% ,e'e*!3 ti,5u$'"! ti'!%!' (e7e'!'*-7e'!'* 5. ,e,5e'tu% (u!tu %e3iu/!' ,!("!+!%!t "!'* ,!2u . u'tu% ,e'e*!3 te+2!i'"! %e(!$!3!' !$!, %e3iu/!' ,!("!+!%!t . !*!+ ,!("!+!%!t !/!t ,e'*!tu+ i+i'"! (e'i+i e. !*!+ tu,5u3 %e5e+(!,!!' !' (e,!'*!t %e%e$u!+*!!'
1&.Hu%u, ,e,/u'"!i (if!t ,e'*!tu+6 ,e,!%(! !' ,e,u!t (!'%(i. )#'t#3 (if!t ,e,!%(! itu !!$!3 … !. /#$i(i ,e,5e+3e'ti%!' ,#5i$ !t!u ,#t#+ /!! (u!tu #/e+(i i 2!$!' +!"! 5. (eti!/ #+!'* "!'* te+5u%ti (!$!3 i /e'*!i$!' !%!' i/e'2!+! (e(u!i #'i( 3!%i, . i (eti!/ %#t! 5e(!+ 5!'"!% ite,u%!' +!,5u-+!,5u $!$u $i't!( . (eti!/ te+(!'*%! ti!% 5i(! u'tu% ,e,5e$! i+i !$!, /e+(i!'*!' e. (e%!$i/u' i! /e2!5!t 'e*!+!6 ,!%! 2i%! i! 5e+(!$!3 !%!' i!i$i (e(u!i 3u%u, "!'* 5e+$!%u
1.Ke(e$u+u3!' /e+!tu+!' "!'* 5e+i(i t!t! !+! u'tu% ,e'"e$e(!i%!' (u!tu /e+5u!t!' "!'* ,e$!'**!+ 3u%u,6 i(e5ut 3u%u, … !. ,!te+ii$
Dok. Cahyono, S.Pd.
5. f#+,!$
. /u5$i%
. /+i!t
e./i!'!
Page 79
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
10. )#'t#3 %!(u( "!'* te+,!(u% %e !$!, 3u%u, /i!'! !!$!36 %eu!$i … !. (i A ,e$!%u%!' /e'u+i!' $i(t+i% i +u,!3'"! 5. (e#+!'* i+e%tu+ ,e'**e$!/%!' /!2!% /e+u(!3!!''"! . (i i(t+i ,e'**u*!t e+!, /!! (u!,i'"! . (e#+!'* (i/i$ ,e,i$i%i (e'2!t! /i(t#$ t!'/! i2i' e. (e#+!'* !'!% i!'i!"! #$e3 #+!'* tu!'"!
1. Ji%! A'! ,e'**u*!t (e(e#+!'* %!+e'! ,e,/u'"!i ut!'*6 ,!%! A'! !%!' 5e+u+u(!' e'*!' 3u%u, … !. Pi!'!
5. /e+!t!
. t!t! u(!3! 'e*!+!
. /u5$i%
e. (i/i$
1C. Pe'"e$e(!i!' !t!( /e$!'**!+!' 3u%u, /+i!t /!! !(!+'"! !!$!3 … !. i(e+!3%!' /!! %e/#$i(i!' 5. i(e+!3%!' /!! 2!%(! /e'u'tut u,u, . i/e+!"!%!' /!! %etu! 3!%i, /e'*!i$!' . i(e+!3%!' /!! %e3e'!% /+i5!i-/+i5!i "!'* 5e+(e'*%et! e. i/e+!"!%!' /!! /e'*!!+! ,!(i'*-,!(i'*
1. Y!'* ti!% te+,!(u% %e !$!, (u,5e+ 3u%u, f#+,!$6 !!$!3 … !. u'!'*-u'!'*
. "u+i(/+ue'(i
5. %e5i!(!!' !t!u !!t
e. %e(u(i$!!'
. t+!%t!t
1.Me'u+ut Soer+ono Soe$amto6 5!37! fu'*(i 3u%u, !$!, /e,5!'*u'!' !!$!3 (e5!*!i… !. (!+!'! ,e7u2u%!' %ete+ti5!' 3iu/ 5. /e,!u (e,!'*!t !$!, ,e,5!'*u' . ,e7u2u%!' %e!,!'!' !' %ete+ti5!' 3iu/ . !$!t /e'*e'!$i!' (#(i!$ e. (!+!'! /e,5!3!+u!' ,!("!+!%!t
Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 80
Modul Pendidikan Kewarganegaraan, Kelas.XI. , Semester.I.
1.Su!tu %e+2! (!,! (e!+! +!3!(i! u'tu% ,!%(u-,!%(u "!'* ti!% te+/u2i !t!u /e+(e%#'*%#$!' !'t!+! /e'*u(!3! e'*!' /e2!5!t !t!u !'t!+! /e2!5!t e'*!' /e2!5!t6 !' (e5!*!i'"! e,i %eu'tu'*!' i+i'"! (e'i+i !' ,e+u*i%!' #+!'* $!i' !' 'e*!+!6 i(e5ut !. K#$u(i
5. 'e/#ti(,e
. %#+u/(i
. 'e*#i(!(i
e.+e$!(i
&.Ke+u*i!' !$!, 5i!'* (#(i!$ /#$iti% !%i5!t !+i !!'"! /+!%ti% KKN6 !!$!3 … !. 5e(!+'"! %e5##+!' u!'* 'e*!+! 5. ,u'u$'"! %eti!%/e+!"!!' +!%"!t te+3!!/ /e,e+i't!3 . /e,5!'*u'!' !%!' te+5e'*%!$!i %!+e'! ti!% !! %!( 'e*!+! . %e,i(%i'!' !%!' (e,!%i' 5e+t!,5!3 5!'"!% e. ,u'u$'"! %e2!3!t!' i !$!, ,!("!+!%!t K#,e't!+ Gu+u
Ni$!i
P!+!f
DAFTAR PUSTAKA
A3,! Yu'!'6 8&9 @ +a'ia ,,* 1945 seba$ai -a#a e!bela'ara +/+ Gua !eu!bu#ka +esadara -erde!okrasi 8Te(i(96 P+#*+!, P!(!(!+2!'! U'ie+(it!( Pe'ii%!' I'#'e(i!6 B!'u'* --------6 8&9 @ edidika +e(ar$ae$araa u'tu% SMA4SMK6 !' MA %e$!( I6 A'*%!(! B!'u'* Af!' G!ff!+6 8&&9 @ olitik doesia6 T+!'(i(i Me'u2u De,#%+!(i6 Pu(t!%! /e$!2!+6 Y#*"!%!+t! B!*i+ M!'!'6 81C9 @ +edaulata akyat) ak sasi Mausia da e$ara uku!6 G!"! Mei! P+!t!,!6 J!%!+t! Dok. Cahyono, S.Pd.
Page 81