Mas-Recursos-1-Zubia.pdf

LEHEN HEZKUNTZA Irakaslearentzako baliabideak

Baliabide gehiago 1 Hezkuntza emozionalerako programa • Literatura-baliabideak • Adimena garatzeko fitxak • Zenbakiak aukeran • Familiekiko harremanak

Jakintzaren Bideak proiektua

313905 _ 0001-0003.indd 1

16/11/11 15:13

Lehen Hezkuntzako 1. mailarako Baliabide gehiago 1 materiala Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Enric Joan Redalen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da. Arte-zuzendaritza: José Crespo González Proiektu grafikoa: Pep Carrió Proiektu-burua: Rosa Marín González Irudien koordinazioa: Carlos Aguilera Sevillano Proiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda de la Calle Garapen grafikoa: J osé Luis García Bermejo, Raúl de Andrés González, Rosa Barriga Gaitán eta Jorge Gómez Tobar Zuzendaritza teknikoa: Ángel García Encinar Koordinazio teknikoa: Miren Pellejero Etxezarreta, Jesús Muela Ramiro, José Luis Verdasco Romero eta Raquel Carrasco Ortiz Hizkuntza-egokitzapena: Ramón Olasagasti Aiestaran Edizioa: Ainhoa Basterretxea Llona ZUZENDARITZA ETA EDIZIO-KOORDINAZIOA LEHEN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOA Joseba Santxo Uriarte Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero

© 2011 by Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L. Legizamon poligonoa Gipuzkoa kalea, 31 48450 Etxebarri (Bizkaia) Inprimatzailea:

EK: 313905 Lege-gordailua:

313905 _ 0001-0003.indd

2

Lan hau edozein modutan erreproduzitzeko, banatzeko, jendaurrean erakusteko edo aldatzeko, nahitaezkoa da beraren jabeen baimena izatea, legeak aurreikusitako kasuetan izan ezik. Lan honen zatiren bat fotokopiatu edo eskanerretik pasatu nahi izanez gero, jo CEDROra (Centro Español de Derechos Reprográficos / Erreprografia Eskubideetarako Espainiako Zentroa, www.cedro.org).

21/11/11

16:16

Baliabide gehiago 1 Aurkibide orokorra Hezkuntza emozionalerako programa ...................... 5 Literatura-baliabideak .............................................. 53 Adimena garatzeko fitxak ........................................ 73 Zenbakiak aukeran ................................................. 113 Familiekiko harremanak ......................................... 145

313905 _ 0001-0003.indd 3

16/11/11 15:13

313905 _ 0004-0039.indd

4

16/11/11

12:16

Hezkuntza emozionalerako programa 5 313905 _ 0004-0039.indd

5

16/11/11

12:16

Egilea: Antonio Vallés Arándiga Edizioa: Ainhoa Basterretxea Llona eta Sagrario Luna Rodríguez Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta, Raquel Carrasco Ortiz eta Paloma Espejo Roig Zuzenketa: Ana M.ª Díaz Villa eta Vicente Camacho Díaz Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte

313905 _ 0004-0039.indd

6

16/11/11

12:16

Hezkuntza emozionalerako programa Aurkibidea 1. Sarrera .......................................................................................... 9 2. Adimen emozionala eta gaitasun emozionalak .................. 10 2. 1. Ikaskuntza emozionala ........................................................ 13 3. Lehen Hezkuntzako lehen ziklorako helburuak . ................. 14 3. 1. Zikloko helburu orokorrak . .................................................. 14 3. 2. Lehen mailarako helburuak ................................................ 15 3. 3. Bigarren mailarako helburuak ............................................ 15 4. Gaitasun emozionalak lantzeko jarduerak eta orientabide didaktikoak ............................................................ 16 4. 1. Emozioak hautematea ......................................................... 16 4. 2. Besteen emozioak hautematea eta ulertzea (enpatia) ........................................................... 19 4. 3. Emozioak adieraztea . .......................................................... 22 4. 4. Emozioak ulertzea ................................................................ 24 4. 5. Emozioak neurtzea ............................................................... 26 5. Ikaskideen arteko gatazkak ebaztea . ...................................... 32 5. 1. Ikasgelako gatazkei aurre egiteko jarraibideak . .............. 32 5. 2. Gatazkak ebazteko prozeduraren faseak ......................... 33 6. Iradokizun metodologikoak . .................................................... 35 6. 1. Ipuinak eta irakurgaiak . ....................................................... 36 7. Lexiko emozionala ..................................................................... 36 8. Ebaluazio-irizpideak .................................................................. 37 9. Bibliografia ................................................................................... 39 10. Webguneak . ................................................................................ 39 Fotokopiatzeko lan-fitxak . .............................................................. 41

313905 _ 0004-0039.indd

7

16/11/11

12:16

313905 _ 0004-0039.indd

8

16/11/11

12:16

Hezkuntza emozionalerako programa

1. Sarrera Azken hamarkadetan izaera kognitiboko ikaskuntza-edukiak nagusi izan dira eskola-curriculumean. Hala ere, esparru emozionala maiz utzi izan da alde batera eta, gai klasikoak ez bezala –hala nola, Hizkuntza, Matematika edo Ingurunearen ezaguera–, ez da araututako irakaskuntza-/ikaskuntza- prozesuaren baitan landu. Eskolak sistematikoki ahaztu izan ditu hainbat ikaskuntza-eduki bere hezkuntza-etapen curriculumak garatzean, hala nola emozioak heztea eta kudeatzea, bizitzako egoera zailei aurre egiten ikastea, pertsonen arteko gatazkak modu egokian ebaztea, gaitasun sozialak garatzea eta zoriontsuago izaten ikastea. Hala ere, azken urteetan eskoletako errealitateari aurre egiteko beharra piztu da. Hauek dira, besteak beste, eskoletan nabarmendu diren arazo nagusiak: gure ikasleek ez dakite beren emozioak kontrolatzen, eta horren ondorioz, gatazkek eta agresibitateak gora egin dute; erabiltzen duten hizkerak ez du komunikazio emozional eraginkorraren zantzurik; ez dute enpatiarik; eta ez dituzte onartzen eguneroko bizitzako frustrazioak. Hainbat faktorek eragin dituzte arazo horiek eta, gainera, horietako askok eskolarekin zerikusirik ez dutenez, irakasleek ezin izaten dute faktore horietan esku hartu (hauek dira, besteak beste, eskolaz kanpoko faktore horiek: muturreko pobrezia, jarrera antisozialak edo drogakontsumoari lotutako arazoak dituzten familiak, tratu txarrak eta abusu fisikoak, eta ingurune sozial deprimituak) (Extremera eta Fernández Berrocal, 2001). Egoera horren aurrean, ikasleen adimen emozionala garatzea gaur egun hezkuntza-zentroetan bizi diren gatazkei aurrea hartzeko modua izan daiteke (Mayer eta Cobb, 2000). Eskolek ikasleei erakutsi behar diete emozionalki adimentsuagoak izaten eta, horretarako, oinarrizko gaitasun eta jarraibide emozionalak eskaini behar dizkiete; hartara, ikasleek lehen aipatutako faktore horietatik babestu ahal izango baitute edo, gutxienez, haien ondorioak arindu ahal izango baitituzte.

© 2011 Zubia Editoriala S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0004-0039.indd

9

9 16/11/11

12:16

Baina, posible al da ikasleei esparru emozionalean adimentsuago izaten irakastea? Erantzuna itxaropentsua da. Adimen emozionalak eta sozialak ez dute adimen kognitiboaren antzik; izaeraren faktoreekin zerikusia dute. Adimen abstraktua edo akademikoa ez bezala, adimen emozionala eta soziala aldatu egin daiteke bizitzan zehar (Bar-On, 1998; Ugarrizak aipatua, 2001). Emozioak hezteari alfabetatze emozional deitu izan zaio (Goleman, 1995; Shapiro, 1997; besteak beste) eta haren helburua da ikasleei –guztiei, harreman gatazkatsuak dituztenei eta ez dituztenei– beren emozioak kudeatzen irakastea, adimen emozionala garatuz. Gaitasun emozionalen garapenari dagokionez, ikasleek ikasi behar dute: pertsonen arteko gatazkei aurrea hartzen eta gatazko horiei aurre egiten; gorabehera emozionalak kudeatzen, bereziki haserrea eta beldurra; eta autoestimu egokia izaten eta nork bere burua kontrolatzen, modu horretara asertibotasuna landuko baitute eta parekoekin eraginkortasunez erlazionatzen ikasiko baitute. Nork bere emozioak eta besteenak hautemateko, adierazteko, ulertzeko eta neurtzeko gaitasunak irakatsi egin behar dira. Ez dira eguneroko bizitzan ikasleek familiarekin, gizartearekin edo pertso nekin dituzten harremanen eraginaren menpe utzi behar. Ez da egokia ikasleak hazi eta bizipenetatik ikasiko dutela uste izatea; hots, bizitzak esparru emozionalean adimentsuago izaten irakatsiko diela uste izatea. Eskolan ikasi behar dugu adimen emozionala izaten, eta horretarako erabili behar dugu heziketa emozionala. Emozionaltasunaren irakaskuntza/ikaskuntza testuinguru egokian garatu ahal izateko, ezinbestekoa da hainbat bitarteko eta baliabide izatea. Tutoretzari dagokionez, ezinbestekoa da irakasle-tutore eredu berri bat lortzea; haren zein ikasleen mesedetan, prozesua modu eraginkorrean garatuko duen irakasle berri bat. Horretarako, ezinbestekoa da irakasleak berak oreka emozionala izatea, enpatia-abileziak izatea, gatazkak modu lasaian, hausnartuz eta zuzentasunez ebaztea. Irakasleak horren guztiaren eredu izan behar du, ikasleek haren jardunari erreparatuz ikas dezaten. Horrez gain, ezinbestekoa da eduki emozionalak zehaztu eta garatuko dituen curriculum bat izatea, eta bertan dagozkion elementu kurrikularrak zehaztea: helburuak, jarduerak, metodologia eta ebaluazioirizpideak. Era berean, ezinbestekoa da irakasleei eduki horiek irakatsi ahal izateko beharrezkoak diren e strategia metodologikoak eskaintzea. Ildo horri jarraiki, irakasleei zuzendutako material honetan, adimen emozionala osatzen duten alderdiak lantzeko prozedura zehatzak eskaintzen dira eta, bertan proposatzen diren jardueren eta iradokizun didaktikoen bitartez, adimen emozionalaren lau gaitasunak landu ahal izango dituzte.

2. Adimen emozionala eta gaitasun emozionalak Adimen emozionala (AE) informazio afektiboa hautemateko, ebaluatzeko, adierazteko, ulertzeko, aztertzeko eta neurtzeko gaitasuna da. Gaitasun emozionala aipatzean gertakizun emozionalak modu egokian ulertzeko, adierazteko eta neurtzeko beharrezkoak diren ezagutzez, gaitasunez, trebetasunez eta jarrerez ari gara (Bisquerra, 2005). Giza bizitzako hainbat esparrutan aurki ditzakegu gaitasun emozionalak. Gaitasunen edukiak afektuak dira eta emozioek, sentimenduek, egoera emozionalek, gogo-aldarteek eta abarrek osatzen dituzte. Gaitasun emozionalen baitan biltzen dira norberarengan

10 313905 _ 0004-0039.indd


10

16/11/11

12:16


eta besteengan emozio horiek identifikatzeko prozesuak, emozio horiek gizartean modu egokian adierazteko prozesuak, adimena emozionaltasunaren mesedetan erabiltzeko prozesuak, eta emozioak, sentimenduak eta gogo-aldarteak zuhurtasunez neurtzeko prozesuak. Gaitasun emozionalek nork bere buruarekin zein beste pertsona batzuekin ditugun harremanetan laguntzen digute. Norberaren buruari dagokionez, geure burua ezagutzen eta norberaren emozionaltasunari buruz gogoeta egiten laguntzen digute. Norberaren buruarekiko gaitasun emozionala izateko ezinbestekoa da gaitasuna hauek garatzea: 1. Nork bere emozioak ezagutzea. Lexiko afektibo zabala eta sentimenduei dagokien lexiko zabala izatea ezinbestekoa da, modu horretara norberaren gogo-aldarteak identifikatu ahal izateko, eta horiek kanporatu (emozioen komunikazio espresiboa) eta barneratu (barne-bizipena edo bizipen emozional subjektiboa) ahal izateko. 2. Abilezia emozionalak. Norberaren emozionaltasuna modu egokian adierazteko bidea ematen digute, bai eta emozionaltasun hori ongizate pertsonala lortu ahal izateko neurtzeko bidea ere. 3. Jarrera emozionalak. Gaitasun emozional orokorra balioesteko bidea ematen digute. Horretarako sentiberatasuna izan behar dugu, giza komunikazioan afektibitateak duen garrantzia balioetsiz eta neurtuz. Besteekiko gaitasun emozionala izateko ezinbestekoa da gaitasun hauek garatzea: 1. Gainerakoek zer gogo-aldarte duten identifikatzeko abilezia, bai eta gogo-aldarte horiekin zerikusia duten pentsamenduak identifikatzeko eta keinu-adierazleen bitartez horiek komunikatzeko trebetasuna ere. 2. Gainerakoen gogo-aldarteak ulertzeko ezagutza eta enpatia-abilezia, eta esparru emozionalean laguntzeko gaitasuna. Badira alfabetizazio emozionala lantzeko beharra ziurtatzen eta justifikatzen duten arrazoi garrantzitsuak. Hezkuntzaren ikuspegiari dagokionez, ikasleen adimen emozionala lantzea ezinbestekotzat jo da, eskolako bizikidetzan jarrera positiboak sustatzeko eta ikasleen izaeraren erabateko garapena lortzeko. Zenbat eta handiagoa izan ikasleen AE, orduan eta egokiagoak dira haien arteko harremanak (Schutte, Malouff, Bobik eta beste, 2001). Horrez gain, ikasleen ongizate psikologikoa ere handiagoa izango da (autoestimu gehiago, zoriontasun gehiago, antsietate gutxiago eta pentsamendu negatiboen desagerpena) ikasleen gaitasun emozionala handiagoa bada (Fdez.-Berrocal, Alcaide, Extremera eta Pizarro, 2002, Extremera, 2003). Eskolan ikusten diren jarrera disruptiboek asko kezkatzen dituzte irakasleak, ikasleen ikaskuntza bermatzekotan ezinbestekoa baita oreka emozionala ahalbidetuko duten baldintzak lortzea. Hori dela eta, aipatzekoa da AE egokia izanez gero, oldarkortasuna eta jarrera antisozialak kontrolatzea errazago gertatzen dela (Extremera eta Fdez.-Berrocal, 2004). Beraz, esan dezakegu adimen emozionalak ikasleen eskola-errendimendua hobetzen laguntzen duela. Zenbat eta handiagoa izan gaitasun emozionala –batez ere, estresaren maneiuari eta egokitzeko gaitasunari dagokiona–, orduan eta hobeto kontrolatuko ditu ikasleak ikaskuntzan eta eskola-errendimenduan zerikusia duten trebetasun kognitiboak.


313905 _ 0004-0039.indd

11

11 16/11/11

12:16

HLOn zehazten diren oinarrizko gaitasunei dagokienez, hezkuntza emozionala Gizarterako eta herritartasunerako gaitasunaren baitan bilduko litzateke. Gaitasun horren helburua «gizartean bizikide izaten ikastea: komunikatzea, hitz egitea eta parte hartzea» da. Ikasleek beren usteak adieraziko dituzte, beren ikuspuntuak defendatu eta onartuko dituzte, autonomian eta norberaren balio-sisteman oinarrituta. Gainerakoen ikuspegiak ulertu eta errespetatuko dituzte (enpatiaren dimentsio kognitiboa) eta elkarrizketa erabiliko dute akordioak lortu ahal izateko (elkarrizketa-abilezia). Norbanakoen zein taldearen motibazioak eta interesak kontuan izango dituzte gertaera sozialak azaltzean, eta ikastetxean gerta daitezkeen gatazkak ebazteko gai izango dira. Taldean lan egingo dute eta gainerakoekin lankidetzan jardungo dute. Taldeak hartzen dituen erabakietan parte hartuko dute, akordioak lortuz eta beren betebeharrak onartuz. Hezkuntza emozionalak AEren eta haren oinarrizko gaitasunen garapena ahalbidetzen du, eta haren helburu nagusia hezkuntzaren funtsezko helburuetako bat lortzea da: izaeraren erabateko garapena. Hezkuntzaren esparruko arrazoiez gain, arrazoi neuroanatomikoak ere badira. LeDouxek (1996, 1999, 2002) eta Damasiok (1994, 2000) frogatu zuten AE egitura zerebralen arteko zirkuitu neurologikoetan kokatuta dagoela, hala nola neokortex prefrontalaren eta sistema linbikoaren artean. Trafiko emozional adimentsua neokortex prefrontalak sistema linbikoaren erantzun ez-kontzienteak kontrolatzeko egin behar duen kudeaketan dago kokatuta. Horrela, emozioak eta sentimenduak hautemateko ikaskuntza, haien balioespena eta adierazpen egokia, ezagutza emozionala, emozio positiboak funtzio kognitiboen mesedetan erabiltzeko gaitasuna, eta erantzun emozionalak eta gogo-aldarteak adimenez kudeatzeko zer egin behar den jakiteko gaitasuna zirkuitu neurologiko horien ezarpenari eta funtzionaltasunari esker gauzatzen da, zirkuitu horiek baitira adimen emozionalaren egoitza garunaren baitan. Hori dela eta, gurarizko ikaskuntza sistematizatua eta kurrikularra da ikasleari gaitasun emozionalak garatzeko aukera emango diona. Irakaskuntzaren ikuspegitik, hezkuntza emozionalak irakasleek gauzatzen duten irakaskuntza/ikaskuntzaren zati izan behar du; hori dela eta, irakasleak ikasleei transmititu nahi dien jarrera emozionalaren eredu bilakatu behar du, ikasleek jarrera adimentsu horri dagozkion osagaiak eta edukiak bere egitea nahi badu. Irakasleak eman behar duen irudi hori bere oreka emozionalaren baitan dago. Irakaslearen oreka afektiboak ahalbidetuko du ikasleek enpatiaz entzuteko eta ulertzeko gai den eredu bat izatea. Horrez gain, irakasleak eredu izan behar du, ikasleek beren pentsamenduak, emozioak eta sentimenduak kudeatzen ikas dezaten. Irakaslearen emozio-profilaren beste ezaugarri bat da enpatia-abileziak izatea. AEren funtsezko gaitasun hori garatuta izatearen erakusle da: 1. Ikasleen behar emozionalak, motibazioak, interesak eta helburuak hautematea. 2. Ikuspegi desberdinak ulertzeko sentsibilitatea izatea. 3. Ikasleei beren helburu pertsonalak ezartzen laguntzea. 4. Ikasgelan pertsonen arteko harreman egokiak izatea ahalbidetzen duen klima emozionala lortzea. 5. Ikasleei erakustea beren emozioekin eta sentimenduekin zerikusia duten zailtasunak modu adimen tsuan kudeatzen.

12 313905 _ 0004-0039.indd


12

16/11/11

12:16


Tutorearen esparru emozionalari dagozkion ezaugarri horiez gain, beste gaitasun batzuk ere gehitu behar dira, lankidetza-metodologiarekin, gatazken ebazpenari eta hezkuntza-bitartekotzari buruzko jakintzekin, eta giza balioen sustapenarekin zerikusia dutenak. Arrazoiak azaldu eta perfil emozional egokia ezarri ondoren, argi geratu da hezkuntza emozionala funtsezkoa dela ikasleen adimen unibertsala garatu ahal izateko, kontuan izan behar baitugu giza portaeraren hiru dimentsioak –jarrerazkoa, kognitiboa eta afektiboa– kontuan izan behar direla edozein hezkuntza-programatan. Alfabetizazio emozionala autoestimuaren garapenarekin (kognitiboa), gaitasun sozialen garapenarekin (jarrerazkoa) eta balioetan heztearekin (ikuspuntu morala) osatu behar da. Osagai guzti horien lanketari esker, ikasleen gaitasun emozionalen garapena aberastu eta sustatuko da.

2.1. Ikaskuntza emozionala Haurrek hainbat testuingurutan garatzen dute gaitasun emozionala: familiartean, ikastetxean, maila bereko pertsonekin dituzten harremanetan, aisialdiko eta denbora libreko jardueretan, kirol-jardueretan, etab. Hala ere, ez genioke «bizipenari» alfabetatzaile emozionalaren papera eman behar. Hezkuntzaerakundeak berak eskaini behar die ikasleei izaera erabat garatzeko aukera; eufemismo bat dirudien arren, hori adierazten baita eskola-curriculumen literaturan. Eskola-esparruan alfabetizazio emozionala ezinbestekoa dela egiaztatzen duten arrazoiak azaldu ondoren, gogoan izan behar dugu eskola bizikidetza-gune garrantzitsu bat dela irakasleen eta ikasleen bizitzan, egunean ordu asko eta urtean egun asko ematen baitituzte bertan. Ikasleek, haurtzaroan eta nerabezaroan, denbora asko igarotzen dute ikastetxean, eta garai horietan gertatzen da, hain zuzen ere, haien garapen emozionala. Hori dela eta, eskola-ingurunea eta familia sozializazio emozionalerako gune garrantzitsuenak izaten dira ikasleentzat, eta irakaslea/tutorea ikasleen eredu bilakatzen da, jarrerei, portaerei, emozioei eta sentimenduei dagokienez (Fdez.-Berrocal eta Extremera, 2004). Hala ere, orokorrean, oso ikasle gutxik jasotzen dute hezkuntza emozional sistematikoa, eta gaur egun, ezagutza afektiboak heldutasun orokorrarekin, autonomiarekin eta haurraren gaitasun sozialarekin lotura duela badakigun arren, oso ikastetxe gutxitan landu dira esparru horri dagozkion curriculumak, irakasleek beren lanean erabil ditzaten. Ikaskuntza intzidentala –ikaskuntza mota horretan subjektuak ikasteko inolako asmorik gabe ikasten du, bere inguruneari erreparatuz– ez da nahikoa heldutasun emozionala erdiesteko. Ikasleek adimen emozionala garatzea nahi badugu, ezinbestekoa da gurarizko ikaskuntza sistematikoa lantzea. Beren burua kontrolatzeko zailtasunak dituzten haurrak aurreko atalean aipatutako arazoak jasateko arriskuan daude, eta haur horiek dira, hain zuzen ere, esparru emozionalean arreta gehien behar dutenak. Goleman-ek (1997) hezkuntza-esparruan adimen emozionala garatzeko programei «emozioen eskolatzea» izena eman zien. Horrek esan nahi du irakasleen curriculumak egiten dituztenek arreta berezia eskaini behar diotela bizitza emozionalaren egiturari. Hori lortzeko, eskola-ingurunean gertatzen diren ohiko gatazka-egoerei eta arazoei erreparatu behar diete; hots, tentsioa sortzen dutenei, azken batean egoera horiek baitira, hain zuzen ere, eguneroko lanketaren ardatz erabili behar diren egoerak. Horrela, García Correak (1998) dioen bezala, ikasgelan arazo errealak lantzen dira, hala nola minduta


313905 _ 0004-0039.indd

13

13 16/11/11

12:16

egotea,baztertuta sentitzea, inbidia, jeloskortasuna, eguneroko liskarrak, etab.; izan ere, azken finean, egoera horien ondorioz istiluak eta erasoak gerta daitezke jolastokian, ikasgelan edo kalean. Hori dela eta, arazo horiek guztiak hausnarketa kognitiborako jarraibideak eta estrategia emozional egokiak erabiliz aztertu behar dira.

3. Lehen Hezkuntzako lehen ziklorako helburuak Jarraian, Hezkuntza emozionalari buruzko proiektuaren helburu orokorrak dituzue, eta ondoren, zikloko lehenengo eta bigarren mailarako helburuak.

3.1. Zikloko helburu orokorrak 1. Emozioak eta sentimenduak hautemateko eta adierazteko gaitasuna garatzea. a) Norberak eta gainerakoek dituzten emozioak eta sentimenduak modu egokian identifikatzea. b) Emozioekin eta sentimenduekin zerikusia duten keinuak –aurpegiarenak eta gorputzarenak– hautematea. c) Sentimenduak identifikatzea, hitzezko adierazleen zein gorputzaren adierazleen bitartez. d) Aurpegiko keinuen eta hitzen bitartez, gogo-aldarteak eraginkortasunez komunikatzea. 2. Enpatia garatzea. a) Gainerakoen gogo-aldarteaz kezkatzea. b) Modu aktiboan entzuteko gaitasuna handitzea. c) Hitz egiteko txandak errespetatzea. 3. Ezagutza emozionalaren bitartez, nork bere burua hobeto ulertzea. a) Emozioekin lotutako lexikoa bereganatzea, gogo-aldarteak identifikatzeko. b) Emozioak eta gogo-aldarteak zehaztasunez deskribatzea. c) Pentsamenduak eta portaerak emozioekin eta gogo-aldarteekin lotzea. 4. Emozioak bizitzeko moduak eta emozioak adierazteko moduak adimenez neurtzea. a) Izaera emozionala duten erantzunei aurrea hartzea. b) Emozio zein gogo-aldarte positiboak eta negatiboak modu egokian adieraztea. c) Haserrea, beldurra eta tristura modu egokian kudeatzea. d) Frustrazioa onartzen ikastea. e) Gainerakoekin ditugun gatazkak gutxitzea.

14 313905 _ 0004-0039.indd


14

16/11/11

12:16


3.2. Lehen mailarako helburuak 1. Emozioak hautematea. a) Alderdi orokorrak:

•O inarrizko emozioak identifikatzea: poza, tristura, harridura eta nazka. •G ainerakoengan oinarrizko emozioak identifikatzea. • Emozioak adieraztean, hainbat intentsitate-maila bereiztea. b) Enpatia:

• B esteek hitz egiten dutenean, arretaz entzutea. •H itz egiten ari direnean, ikaskideei aurpegira begiratzea. • Ikaskideek adierazten dituzten oinarrizko sei emozioak identifikatzea. 2. Emozioak adieraztea. a) Emozioak eta gogo-aldarteak adieraztea, hitzak eta gizarteak onartzen dituen ereduak erabiliz. b) Hitz eta keinu egokiak erabiliz, gainerakoei zer gogo-aldarte dugun azaltzen jakitea. 3. Emozioak ulertzea. a) Gogo-aldarteak identifikatzeko funtsezko lexikoa ikastea eta lexiko hori erabiltzea. b) Besteen gogo-aldarteak ulertzea (enpatia). c) Pentsamenduak eta portaerak emozioekin lotzea. 4. Emozioak neurtzea. a) Haserrea, beldurra eta tristura behar bezala kudeatzea. b) Frustrazioa onartzea. c) Gainerakoekin ditugun gatazkei aurre hartzea eta gatazka horiek ebaztea.

3.3. Bigarren mailarako helburuak 1. Emozioak hautematea. a) Alderdi orokorrak:

• B igarren mailako emozioak edo oinarrizko emozioetatik eratortzen diren emozioak identifikatzea.

• Emozio eta gogo-aldarte horiek besteengan identifikatzea. •O inarrizko eta bigarren mailako emozioak adieraztean, hainbat intentsitate-maila bereiztea.


313905 _ 0004-0039.indd

15

15 16/11/11

12:16

b) Enpatia:

• Ikaskideei aurpegira begiratzea eta arretaz entzutea. • Besteek dituzten emozioen arrazoiak ulertzea. • Laguntza behar duten ikaskideei laguntzea. 2. Emozioak adieraztea. a) Emozioak eta gogo-aldarteak adieraztea, hitzak eta gizarteak onartzen dituen ereduak erabiliz. b) Hitz eta keinu egokiak erabiliz, gainerakoei zer gogo-aldarte dugun azaltzen jakitea. c) Hitzezko hizkuntzaren bitartez, besteen gogo-aldarteak identifikatzea. 3. Emozioak ulertzea. a) Gogo-aldarteak identifikatzeko funtsezko lexikoa ikastea eta lexiko hori erabiltzea. b) Besteen gogo-aldarteak ulertzea (enpatia). c) Pentsamenduak eta portaerak emozioekin eta gogo-aldarteekin lotzea. d) Gogo-aldarteen arrazoiak azaltzea. 4. Emozioak neurtzea. a) Haserrea, beldurra eta tristura modu egokian kudeatzea. b) Frustrazioa onartzea. c) Haserre- edo tentsio-uneetan lasaitzeko gai izatea. d) Gainerakoekin ditugun gatazkei aurrea hartzea eta gatazka horiek ebaztea.

4. Gaitasun emozionalak lantzeko jarduerak eta orientabide didaktikoak 4.1. Emozioak hautematea Oinarrizko emozio edo emozio unibertsalak poza, haserrea, beldurra, tristura, harridura eta nazka dira. Emozio horiek aurpegiko keinuen bitartez identifikatzen dira, eta ikasleentzat erraza izaten da emozio ho-

16 313905 _ 0004-0039.indd


16

16/11/11

12:16


riek nork beregan zein besteengan identifikatzea. Bigarren mailako emozio batzuk, ordea –hala nola gogobetetasuna, atsekabea, sumina eta izua–, ez dituzte hain erraz identifikatzen, eta horren ondorioz, ezinbestekoa da hitzak eta keinu adierazgarriak lotzen ikastea. Emozioekin zerikusia duen lexikoa erabiliz, ikasleek bigarren mailako emozio horiek identifikatzen ikasiko dute. 1. abilezia. Nork bere buruarengan zein gainerakoengan oinarrizko emozioak identifikatzea: poza, haserrea, tristura, beldurra, harridura eta nazka Oinarrizko emozioen aurpegi-adierazpenak unibertsalak dira. Erraz identifikatzen dira, gainerakoen aurpegi-adierazpenari erreparatuz gero. Aurpegiarekin egiten den keinu natural bakoitza sentimendu jakin bati dagokio. Keinu horiek aurpegiko muskuluen bitartez bekainak, sudurra, ahoa, bekokia eta kokotsa igotzeaz eta jaisteaz arduratzen diren ekintza-unitateei esker egiten ditugu. Mugimendu horiekin lortzen dugu oinarrizko emozio bakoitzari dagokion ereduzko espresioa. Jarduerak

• Oinarrizko emozioak adierazten dituzten aurpegiak erakustea: poza, tristura, haserrea, beldurra, harridura eta nazka.

• Aurpegiak marraztea eta bakoitzak zer emozio adierazten duen esatea. Era guztietako emozioak adierazten dituzten ikasleen beren argazkiak ere erabil daitezke.

•

Oinarrizko emozioak haien bigarren mailako emozioekin lotzea. – Poza ➞ Gogobetetasuna, atsegina. – Tristura ➞ Nahigabea, atsekabea. – Beldurra ➞ Izua, ikara. – Haserrea ➞ Mina, sumindura.

•

Emozioak adierazteko jolasa. Ikasle bakoitzak emozio bat adieraziko du aurpegiaren bidez eta gainerakoek asmatu egin beharko dute zer emozio den.

•

Ispiluaren jolasa. Ikasleek, binaka, emozioak adieraziko dituzte ispiluaren aurrean, eta ikaskideek emozio horiek identifikatzen saiatu beharko dute.

•

Emozioen karta-sorta. «Emozioen karta-sorta» bat erabiliko dugu oinarrizko emozioak (poza, tristura, haserrea, beldurra, harridura eta nazka) adieraziko dituzten txartelekin. Ikasle bakoitzak txartel bat aukeratu eta dagokion emozioa adieraziko du. Gainerakoek, zer emozio hautematen ari diren identifikatu beharko dute.

•

Termometro emozionalaren jolasa. Ikasle bakoitzak oinarrizko emozio bat adieraziko du aurpegiaren bidez, adierazkortasun handiagoz edo txikiagoz. Adibidez, beldurra islatzeko, jarritako aurpegiaren arabera, ikara pixka bat adieraz dezake, edo benetako izua. Gainerakoek zer emozio den identifikatu beharko dute eta emozio horren gradua: beldur gutxi, nahiko edo handia. Ondoren, irakasleak emozio hori mailakatzen lagunduko die zikloko oinarrizko lexiko emozionala erabiliz.


313905 _ 0004-0039.indd

17

17 16/11/11

12:16

•

Ikasleek adierazitako emozioen indarra identifika dezaten ere erabil daiteke «emozioen karta-jokoa», gutxi, nahiko edo asko eskala aintzat hartuta. Era honetako galderak egingo dizkiegu: Zein aurpegi dago alaien? Zein aurpegi dago haserretuen? Nor harritu da gutxien? Nork du beldur gehien? Zein aurpegi ageri da tristeen?

2. abilezia. Emozioak eta gogo-aldarteak sorrarazten dituzten egoerak identifikatzea Sentitzen ditugun emozioak eta horiek sorrarazten dituzten arrazoiak lotzean datza abilezia; bereziki ikasgelako eta ikastetxeko lagunen arteko harremanetan bilatu behar ditugu lotura horiek. Beren emozioak eta gogo-aldarteak zein egoeraren arabera sortzen diren identifikatu behar dute ikasleek. Eskolan, pertsonen arteko harremanetan, egoera atseginak gertatzen dira eta horien eraginez gogo-aldarte baikorrak sortzen dira, hala nola alaitasuna, gogo-betetzea, poza, lasaitasuna... Adibidez, gustukoa dugun eskolako lan bat egitean, ikaskideekin jolastean, iritzi atsegin bat entzutean, etab. Bestalde, kontrako emozioak –haserrea, tristura eta beldurra, esaterako– sorrarazten dituzten egoerak ere badira: haur bat beste batekin borrokan edo eztabaidan hastea, haur batek beste bati objekturen bat apurtzea edo ikastetxeko eguneroko harremanetan ohikoak diren bestelako gatazkak, adibidez.

Jarduerak

•

G aldetu haurrei eskolan edota familian izaten diren zenbait egoeratan edo gorabeheretan zer g ertatzen den. Adibidez:

Zer sentitzen duzu lagunen batek gogaitzen zaituenean? Zer sentitzen duzu inork zurekin jolastu nahi ez duenean? Nola sentitzen zara lagun batek kasurik egiten ez dizunean? Zer sentitzen duzu zure urtebetetze-egunean zoriontzen zaituztenean? Zer sentitzen duzu zer edo zer desatsegina esaten dizutenean? Zer sentitzen duzu familiako norbait edo lagunen bat gaixorik dagoenean? Zer sentitzen duzu norbaitek arazoren bat duela jakiten duzunean? Zer sentitzen duzu inor triste ikusten duzunean?

• Asmatu egunerokoak izan daitezkeen zenbait egoera, ikasleek hainbat jokabideri errepara diezaioten eta egoera horietan esku hartzen duten pertsonen emozioak identifika ditzaten. Adibidez:

– Haur batek oihu eta irain egin dio beste bati. Nola sentituko da iraindutako haurra? – Ikasgelako bi lagun elkarrekin hizketan eta irribarrez ari dira. Zure ustez, nola sentitzen dira? – Irakasleak errieta egin dio gaizki portatzen eta ikaskideak gogaitzen ari den ikasle bati. Nola sentituko da irakaslea? Eta errieta jaso duen ikaslea? Eta bere ikaskideak? – Hainbat pertsonak beldurra diote ekaitzei. Zure ustez, nola sentitzen dira tximistak ikusten eta trumoiak entzuten dituztenean? Haietaz barre egitea ondo dagoela iruditzen zaizu?

18 313905 _ 0004-0039.indd


18

16/11/11

12:16


• Pertsonen arteko harremanak gertatu ohi diren egoerak baliatu, hala nola elkarrizketak, jolasak

edo taldean egin beharreko lanak, eta proposatu ikasleei gainerako ikaskideen aurpegietan eta keinuetan emozioak identifikatzeko.

• Ikasleek hainbat egoeratan adierazitako emozioekin lotura duten jokabideak aipatu, eta hitz egin horiei buruz. Adibidez:

– Ikastetxean, ikaskideekin eta pertsona helduekin dituzten harremanetan. – Familian. – Lagunekin, kiroletako edo beste jarduera batzuetako taldekideekin dituzten harremanetan, etab.

• Identifikatu emozioek gorputzean zer sintoma eragiten duten. Egin horrelako galderak: – Pozik zaudenean, nola hartzen duzu arnasa? Hobeto hartzen duzu arnasa? – Pertsona bat zurbil badago, paralizatuta geratzen bada edota oihuka eta korrika ihesi hasten bada, zure ustez zer gertatzen zaio? – Beldur zarenean, zer nabaritzen duzu zure gorputzean? – Urduri zaudenean, zer nabaritzen duzu zure gorputzean? Eta lasai zaudenean? – Pertsona bat triste baldin badago, badu mugitzeko gogorik? Zer dela-eta?

4.2. Besteen emozioak hautematea eta ulertzea (enpatia) Haurtzarotik, besteek sentitzen dutena sentitzeko joera agertzen duten umeek beren jokabidean. Nahi gabeko mekanismo kognitiboen bitartez gertatzen da hori; enpatiazko jokabidearen lehen adieraz penak dira. Beste pertsonek hainbat modutara interpretatzen dute errealitatea eta emozionatzeko ere hainbat modu dituzte; hain zuzen, modu horiek ulertzeko gaitasuna da enpatia; adimen emozionalaren osagaia da (besteen emozioak hautematea eta ulertzea). Harremana dugun pertsonak nolakoak diren hobeto jakiteko aukera ematen du enpatiak, era horretara haiei laguntzeko. Beste pertsonen emozioak, sentimenduak eta gogo-aldarteak identifikatzeko, beharrezkoa da solaskideak hitzez eta bestelako zenbait adierazpideren bidez, hala nola keinuen edota gorputz-mugimenduen bidez, adierazitakoak deszifratzea eta ulertzea. Eta horretarako, hainbat trebetasun landu eta baliatu behar dira. Hauek, esaterako: a) Solaskidearen hitzezko mezuei arreta jartzea. b) Adierazteko bitartekoei behatzea (aurpegia, keinuak, jarrera...). c) Bestearen jokabidea azaltzen duten arrazoiak ulertzea. Beste pertsona noiz dagoen lasai, haserre, beldurrez, atsekabetuta, ilusioz, etab. antzematen ikasiz gero, haren ikuspegia ulertu eta haren lekuan jarri ahal izango dugu.


313905 _ 0004-0039.indd

19

19 16/11/11

12:16

Ikasleek enpatia adierazten dutenean, ikaskideekiko harremanak hobetu egiten dira eta giro emozional hobea sortzen da ikasgelan. Besteekiko interesa agertzeak lagundu egiten du inoren emozioen berri jakiten, besteen gogo-aldarteei aurre hartzen eta, horri eskerrak, pertsonen arteko gatazkak saihesten eta prebenitzen. 1. abilezia. Besteen emozioak eta sentimenduak ulertzea Ikaskideek eskolako hainbat egoeratan zer emozio eta sentimendu adierazten duten identifikatu beharko dute ikasleek. Emozio eta sentimendu horiek ulertze aldera, beren artean entzuteko, hitz egiteko eta laguntzeko jarrera agertu beharko dute.

Jarduerak

• Besteen emozioen berri jakiteko, Nolakoa da? galderari erantzungo diote ikasleek ondoren aipatuko dugun kasu bakoitzean:

– Normalean besteei laguntzen dien haurra; ia beti pozik dagoen beste bat; huskeria txikienarekin berehala haserretzen den hirugarrena; lagunekin eraman handia duen beste bat; sarritan urduri dagoen neska bat; urduri sumatzen dituenean besteak lasaitzen dituen beste neska bat... Jarduera hau egiterakoan, ikasleren batengan eragina izan dezaketen jokabideak edo emozioak inoren kalterako ez pertsonalizatzea zaindu beharko du irakasleak, kontu handiz zaindu ere. Jarduera honetan garrantzitsuena da, oro har, besteen emozioen berri jakitea.

• Kasu hauetan zer sentitzen duten azalduko dute haurrek: – Lagun bat gaixo dagoenean eta ezin duenean eskolara etorri. – Pertsona bat negarrez ari dela ikusten dutenean. – Lagun bat, beldurra duela eta, ikaraturik dagoenean. – Lagun bat pozik dagoenean. – Lagun bat beste bat gogaitzen ari denean. – Lagun batek, agindutako lana egiten ez dakiela esan, eta laguntza eskatzen duenean.

• Gainerako ikaskideak zer egoeratan eta baldintzatan ulertzen eta laguntzen saiatuko liratekeen azalduko dute ikasleek. Kasu guztietan galdera honi erantzun beharko diote: Zer egingo zenuke?

– Haur bat garrasika hasten bada norbaitek berarekin estropezu egin duelako; arbelera zer edo zer idaztera ateratzerakoan urduri badago; beste norbaitekin haserretzen bada; zerbait uzten ez diola-eta, inor jotzeko mehatxua egiten badu; arrazoi jakinik gabe negarrez hasten bada; irakasleak esandakoa egiteari uko egiten badio; taldean jolasten uzten ez badiote; inor agurtzen ez badu eta zakar agertzen bada; ikasgelako beste ikaskideak gogaitzen baditu.

Proposamen osagarriak

• Rolak jokatzea. Ikasleen artean hainbat egoera antzezteko edo dramatizatzeko proposatuko du irakasleak. Bi edo hiru haurren arteko elkarrizketa antzeztuko dute eta gainerakoek adi erreparatu beharko diete alderdi hauei:

20 313905 _ 0004-0039.indd


20

16/11/11

12:16


– Ahotsaren bolumena. – Argi hitz egiten duten. – Eskuekin eta gorputzarekin zer keinu egiten dituzten. – Aurpegiaren espresioa. – Bakoitzaren begirada eta irribarrea. Dramatizazioa amaitutakoan, ikusitakoari buruz eztabaidatuko dute ikasleek. Haur bakoitzak bere iritzia adieraziko du: adeitasunez hitz egin duten, irribarre egin duten, elkarri lagundu dioten, emoziorik adierazi duten... Ondoren, rolak aldatuko dituzte, gainerako haurrek ere antzezpenean parte har dezaten.

• Enpatiazko ezagutza. Enpatiazko ezaguera hobea izateko, ikasleek jabetu egin behar dute haur batek duen gogo-aldartea loturik dagoela haur horren jokabidearekin. Adibidez: – Fernandok, haserretzen den aldiro, eraso egiten du. – Luisa, pozik dagoenean, atseginagoa da. – Karlosek, beldurrez dagoenean, ez du inorekin jolastu nahi izaten. Ikasgelan, beren arteko harremanetan izan ohi dituzten jarrerak emozioekin eta gogo-aldarteekin lotzea da enpatiazko ezaguera horren helburua.

• Ongizate pertsonala. Proposatu zer jarrera litzatekeen egokiena hobeto sentitzeko. Adibidez: – Fernandok, haserretzen den aldiro, eraso egiten du, baina hobe luke lasaitzen ikasiko balu. – Luisa, pozik dagoenean, atseginagoa da. Hori oso ondo dago. – Karlosek, beldurrez dagoenean, ez du inorekin jolastu nahi izaten, baina hobea litzateke lasaitzen ikasiko balu.

• Hainbat egoera. Eskolako egoera jakin batzuei loturik zer gogo-aldarte adierazi ohi den azalduko die irakasleak ikasleei. Adibidez:

– Haur bat ikaskide batekin irribarretsu eta atsegin agertzen denean, bi-biak pozik eta alai sentitzen dira. – Haur batek ikaskideren bat ikaratzen duenean, ikaskide hori beldurtu egingo da, eta haserretu. – Haur batek beste bat gogaitzen edo iraintzen duenean, lehenak amorrua edo haserrea sentituko du eta besteak beldurra senti dezake. – Haur batek, arreta erakartzeko, ikasgelan jarrera txarra agertzen duenean eta ikaskideei lan egiten uzten ez dienean, besteak gogaituta eta haserre sentituko dira.

Eskolan emozio positiboak nahiz negatiboak sortzen diren hainbat egoera aipatuko ditu irakasleak.


313905 _ 0004-0039.indd

21

21 16/11/11

12:16

• Hitzek emozionatu egiten gaituzte. Besteengana jotzeko eta zuzentzeko modua oso garrantzitsua

da guztiok ondo sentitzeko. Ikasleei hori ikusarazten eta azaltzen saiatuko da irakaslea. Gauzak nola esaten ditugun, lagunak pozik edo atsekabetuta sentituko dira, haserre edo lasai, alai edo triste... Eman ikasleei egitura hau: Haur batek beste bati..... esaten badio, haur hori...... sentituko da, eta, horren bidez, azaldu sor litezkeen mezu ugariak (Oso marrazki polita egin duzu. Zorionak. Zer ote dakizu zuk! Oso atsegina zara, eskerrik asko. Epelak hartzeko zaude, harrapatzen bazaitut. Hori txorakeria hori!). Ikasleek esaldia osatu beharko dute kasu bakoitzak sortuko lukeen emoziozko erantzuna adieraziz.

4.3. Emozioak adieraztea Emozioak norberaren barnean bizitzen dira eta kanporantz adierazten. Barne bizipena da norberaren esperientzia, gure baitan sortzen den eragina edo zirrara. Eragin horren alde ikusgarria (ikusten dena) eta komunikaziozkoa da emozioen adierazpena. Aurpegiaren eta keinuen bidez horiek adieraztea gure gogo-aldartearen berri ematea da, besteek identifika dezaten. Emozioak adierazteak horiek «haizatzeko» aukera ematen digu; hau da, emozioen inguruan gogoeta egiteko eta hitz egiteko aukera, gure aldarteaz gehiago jabetzeko. Guregan benetan emozioa sortzen duenari buruz informazio kognitibo handiagoa lortzen dugun heinean, gure jokabidea hobeto ulertuko dugu, eta, horri esker, estrategia egokienak hartzeko aukera dugu emozio horiei aurre egite aldera. Emozioak, sentimenduak eta gogo-aldarteak modu egokian eta gizartean onartutako ereduei jarraituz adieraztea gaitasun emozional eta soziala da. Komunikaziorako trebetasunak ikaslearen gizarte gaitasunaren parte dira eta beste zenbait azpi-gaitasunez osaturik daude: hitzezkoak ez diren jokabideak (keinuak eta hizketaren osagai ez hitzezkoak) eta hitzezkoak (hitz egitea, eskabideak baztertzea, eskubideak babestea, kritikei erantzutea, asertibo agertzea, etab.). Haserrea hainbat modutara ager liteke. Modu adimentsuan adierazteko, ikasleek ikasi egin behar dute nahigabezko edo gaitzespenezko esaldiak irmotasunez esaten eta mindu dituen pertsonari zuzentzen, baina asaldatu gabe edo jokabide oldarkorrik eta bortitzik agertu gabe. 1. abilezia. Oinarrizko emozio hauek modu egokian adieraztea: poza, haserrea, tristura, beldurra, harridura eta nazka Oinarrizko emozioak aurpegi-espresioen bidez adieraztea erraza da adin horretako ikasleentzat. Espresio horiei laguntzeko, ordea, hitzezko adierazpenak ere baliatu behar dituzte bizitako emozioa besteei transmititzeko. Adibidez, beldurraren emozioa adierazteko, horrela esan dezakete: Beldurtuta nago gertatutakoagatik. Poza adierazteko: Pozten nau zuri hori entzuteak. Tristuraren emoziorako: Pena handia ematen dit Fernandok; ez du batere lagunik. Haserrea adierazteko: Mindu egin nau hori esan izanak...

Jarduerak

• Emozioak ondo adierazten ez dituztenean nola sentitzen diren galdetuko die irakasleak ikasleei:

haserrearen eraginez oihu asko egin eta inori irain edo eraso egiten diotenean; triste sentitzen direla eta, isilik daudenean, ezer esan gabe; norbaiti edo zerbaiti beldur handia diotenean eta inori esaten ez diotenean, etab.

22 313905 _ 0004-0039.indd


22

16/11/11

12:16


• Irakasleak galdera hau egingo die ikasleei: Zergatik da ona sentitzen ditugun emozioak adieraztea? • Ikasleek, binaka, hainbat emozio adieraziko dituzte aurpegiaren bidez eta hitzez. Adibidez: «Lagun

batek mehatxu egiten didanean eta jo egingo nauela esaten duenean ikaratu egiten naiz». «Pozik sentitzen naiz lagun batek irribarre egiten didanean eta nirekin adeitsu jokatzen duenean». «Triste jartzen naiz lagunen batek inorekin ez duela jolasten ikusten dudanean».

Haserrea adieraztea Haurrak sarritan haserretzen dira adin horretan, eta, ondorioz, arreta berezia jarri behar zaio haserrearen emozioari. Hori dela eta, komeni da ikasleei azaltzea pertsona bat haserre dagoenean, haserre hori zentzuz adieraz dezakeela, bere gaitasun emozionalei jarraituz. Adibidez, gure haserrea zuzen adierazteko era bat da beste pertsonari modu egokian esatea: «Ez dut gogoko niri horrelakorik esatea». «Mesedez, utz nazazu bakean». «Ikasi egin behar duzu ni errespetatzen». Komeni da azaltzea badirela haserrea adierazteko beste modu batzuk, baina ez dela burutsua ez egokia horrela egitea, gaizki sentituko garelako, gehiago haserretuko garelako, ikaskideekin nahigabetu egingo garelako eta arazoak sortuko direlako gure artean.

• Buila egitea, eraso egitea, iraintzea edo gogaitzea ez dira jarrera egokiak haserrea adierazteko; izan ere, gaizki sentituko gara eta ez dugu komunikatuko zer gertatzen zaigun.

• Haserreari eustea, isiltzea eta ez ezer esatea ere ez da biderik egokiena zer dugun adierazteko. Bultzatu ikasleen arteko eztabaida, galdera hauek oinarritzat harturik: Zein da modurik egokiena gure haserrea adierazteko? Zergatik?


• Horma-irudi bat osatuko dugu aurpegi adierazkorrekin (emotikonoak, aurpegien marrazkiak...) eta emozioa adieraziko duten esaldiekin.

• Ikasgelan, emozioak modu egokian adieraztea beharrezkoa da zenbait egoeratan. Egoera horietako batzuk aipatuko ditugu eta horien inguruan eztabaidatuko dugu:

– Haserrea adierazteko. Adibidez, lagun batek beste bat gogaitzen duenean. – Tristura adierazteko. Adibidez, ikaskide batek arazoren bat duenean. – Poza adierazteko. Adibidez, irakasleak ikaskideren bat zoriontzen duenean ondo egindako lanagatik. – Beldurra adierazteko. Adibidez, arrazoiren bat dela medio ikaskide bat kezkatuta dagoenean.

• Familiako zenbait egoeretan ere komenigarria da emozioak modu egokian adieraztea. Egoera horietako batzuk aipa ditzakegu. Honako hauek, adibidez:

– Haserre zaude zure nebarekin gauza bat kendu dizulako. Nola adieraziko zenuke haserre hori? – Lagun batek zoriondu egin zaitu zure urtebetetze-egunean. Nola sentitu zara? Zer esan diozu? – Triste zaude senide bat gaixo dagoelako. Nola adieraziko duzu sentimendu hori?


313905 _ 0004-0039.indd

23

23 16/11/11

12:16

– Gurasoek esan dizute oraindik ez dituzula etxeko lanak egin. Haserretu egin beharko zenuke? Zer egingo zenuke? – Ezin izan duzu lortu nahi zenuen zerbait. Nola sentitu zara? Nola adieraziko zenuke ?

• Irakasleak kontuan izango ditu eskolako eta familiako egoera horiek ikasleek ikas dezaten emozioak intentsitate desberdinetan hautematen eta adierazten, termometro emozionalaren jolasean deskribatzen den moduan.

4.4. Emozioak ulertzea Emozioek, sentimenduek eta gogo-aldarteek eragina dute jokabidean. Afektu horiek ulertzea lagungarri da gure kontzientzia edo ezaguera emozionala garatzeko eta egokiak ez diren jokabideak aldatzeko. Norberaren emozioez, sentimenduez eta gogo-aldarteez jabetzeko ahalmenarekin loturik dago gaitasun hori. Metaumorea ere esan izan zaio gogo-aldarteez ohartzeko gaitasuna horri. Horretarako, beharrezkoa da, besteak beste: a) Emozioak eta gogo-aldarteak «etiketatzen» jakitea. b) Hitzen eta emozioen artean dauden erlazioak bereiztea (lexiko emozionala). c) Emozioen esanahia interpretatzea . Emozioen ezagutza lortzeko, jakin egin behar da emozio eta gogo-aldarte iraunkorrak sortzeko gai diren pentsamenduak identifikatzen. Nola pentsatzen dugun, horrela sentituko gara. Nola sentitzen garen, horrela pentsatuko dugu. Pentsamenduaren eta emozioaren arteko harremana zirkularra da; bi prozesuak dira, aldi berean, kausa eta ondorio. Emozioak ulertzeko, orobat, beharrezkoa da gogo-aldarteak behar den moduan identifikatzea, eta horrek oinarrizko lexiko emozionala izatea eskatzen du (erreparatu proposatutako hiztegiari). Emozioen indarra desberdinduz eskuratzen da emozioen ezaguera. Horrela, konparazio baterako, ikara ez da izua bezain indartsua; ondoeza edo sumindura ez dira haserrea bezain bestekoak; etsipena apalagoa da tristura baino. 1. abilezia. Bigarren mailako emozioak identifikatzea Oinarrizko emozioak identifikatzeaz gain, bigarren mailako zenbait emozio edo sentimendu bereizten ere ikasi behar dute ikasleek. Hauek, esaterako: – Atsegina, sinpatia, pazientzia, konfiantza, zoriontasuna, lasaitasuna, gogobetetasuna, umorea, patxada, adeitasuna, txera, esperantza, baikortasuna. – Mina, amorrua, amorru bizia, sumindura, mendekua, umiliatzea, haserre bizia, jelosia, bekaitza. – Ikara, laztura, izua, laborria, kezka, ezinegona, izualdia, urduritasuna, egonezina. – Etsipena, desilusioa, umore txarra, pena, desengainua, damua, ezkortasuna, asperdura, gogorik eza, erruduntasuna, malenkonia, nostalgia, nahigabea, samina, bakardadea, zorionik eza. – Higuina, mespretxua, arbuioa.

24 313905 _ 0004-0039.indd


24

16/11/11

12:16


Jarduerak

• Emozio hauetakoren bat noiz sentitu duen esango du ikasle bakoitzak: – Poza. – Lasaitasuna. – Umorea. – Patxada. – Ilusioa. – Konfiantza. – Atsekabea.

• Bigarren mailako emozio hauek oinarrizko zeinekin duten antza galdetuko die irakasleak ikasleei: – Gogobetetasuna, zoriona (poza). – Mespretxua, arbuioa (nazka). – Desilusioa, nahigabea (tristura). – Ikara, izua (beldurra). – Ondoeza, sumindura (haserrea). 2. abilezia. Emozionatuta gaudenean zer pentsatzen eta zer esaten dugun jakitea Eragiten ari zaiguna balioesten dugunean, bigarren mailako emozioak edo sentimenduak gertatzen dira. Ikasleek ikasi egin behar dute bigarren mailako emozio bakoitza sentitzean, pentsatzen eta esaten dutena lotzen. Adibidez: Nahi gabe egin dut, barkatu (erruduntasuna). Oso bakarrik sentitzen naiz (bakardadea). Beldur pixka bat daukat (ikara). Ea joateko modua dudan! (ilusioa).

Jarduerak

• Emozionatuta gaudenean pentsatzen duguna edo esaten duguna adieraztea: – Alai nagoenean, pentsatzen dut… – Ikaratuta nagoenean, hauxe pentsatzen dut: – Haserre nagoenean, pentsatzen dut… – Triste nagoenean, pentsatzen dut…

• Emozioak adierazten dituzten zenbait esapide emango dizkie irakasleak ikasleei, eta zer emozio den bereizi beharko dute haurrek.

– Izugarria da! Ikaratuta nago! (Beldurra sentitzen du). – Zein ondo! Laster txangoa izango dugu! Ederki ibiliko gara! (Ilusioa sentitzen du).


313905 _ 0004-0039.indd

25

25 16/11/11

12:16

– Nire neba txikia gaixo dago, ohean, eskolara joan gabe. (Kezka sentitzen du). – Utz nazazu bakean, mesedez! (Haserre dago). – Oso atsegina izan zara nirekin. Eskerrik asko. (Esker ona sentitzen du). – Dardarka nago eta bihotza atera beharrean dut! (Izua sentitzen du). – Ez nuen horrelakorik espero! (Etsipena sentitzen du).


• Eskolako eguneroko bizimoduko hainbat eta hainbat egoeratan nola sentitzen diren galdetuko die irakasleak ikasleei, modu horretara beren emozioei antzematen eta gogo-aldarteez jabetzen laguntzeko.

Esate baterako, horrelako egoeretan zer sentitzen duten azaltzeko eskatuko die:

– Lan bat ez zaizunean ondo ateratzen, … sentitzen zara – Ikaskideren bati laguntzen diozunean, … sentitzen zara – Lan bat ondo egindakoan irakasleak zorionduz gero, … sentitzen zara – Lagunek irribarre egiten badizute, … sentitzen zara – Noizbait txangoren batera joan ezinik geratu zarenean, … sentitu zara – Lagun batek bere urtebetetze-festara gonbidatzen bazaitu, … sentitzen zara

4.5. Emozioak neurtzea Adimen emozionalaren beste gaitasunetako bat da emozioak neurtzea. Erantzun emozionala, sentimenduak eta gogo-aldarteak, gure jokabidean eragiten dutelarik, behar den moduan kudeatzea eta doitzea da gaitasun horren funtsa. Emozioak neurtze horretan hainbat prozesu psikologikok esku hartzen dute; gogo-aldarte positibo zein negatiboaren barneko eta kanpoko adierazpena aldatzen dute prozesu horiek. Emozioak hausnarketaren bidez neurtzearen helburua da adierazpenaren indarra eta erantzun emozionalaren eragina edo barneratzea doitzea, beldurra, haserrea edo tristura sentitzen denean sor daitekeen ondoez psikologikoa saihesteko. Izan ere, ondoez horren eraginez, gure gorputzak asaldaturik erantzuten du: bihotz-taupadak azkartu egiten dira, giharrak uzkurtu, odol-hodiak zabaldu, buruko mina sortzen da, giharrak tenkatu egiten dira, etab. Emozioak neurtuz aukera izango dugu haserrea modu zentzuzkoagoan adierazteko, pertsona moduan gehiago beteko gaituen eran, eta, aldi berean, gure eskubideak babesteko. Era berean, herstura edo antsietate handia dugunean, aukera emango digu erlaxazioaren eta arnasketaren bidez lasaitzeko. Lehen Hezkuntzako lehen zikloan ohikoa da emozioak asaldatuta adieraztea; adibidez, haserrea (frustrazioaren aurreko erantzunak), herstura (egiaz ez da emozio bat, asaldurazko egoera psikofisiologiko bat baizik) eta beldurra.

26 313905 _ 0004-0039.indd


26

16/11/11

12:16


1. abilezia. Haserrea neurtzea Lagunen arteko hartu-emanetan, mehatxuak, erronkak, irainak edo probokazioak gertatzen direnetan sortzen da haserrea. Horrelakoetan, emozio horrek berezkoak dituen erantzunak eta jokabideak sortzen dira haserretutako haurren artean: hitzezko erasoak, indar handiagoko edo txikiagoko eztabaidak, aurrez aurrekoak, norgehiagokak eta baita borrokak ere. Zenbaitetan, bestearen jokabide edo keinuen harira norberak egiten duen interpretazioak eragiten du haserrezko erantzun neurriz gainekoa eta oldarkorra. Haserrea kontrolatzeko hainbat modu daude: norbere burua kontrolatzeko erantzunak eta egoera saihesteko eta gatazkari itzuri egiteko jokabide pasiboak, esaterako. Haserrea neurtzeko estrategia egokiena eta burutsuena da norberaren ondoeza adieraztea baina oldarkortasunik gabe, haserre hori zerk sortu duen eta horrek eragindako deserosotasun emozionala besteari azalduz (asertibitatea). Adibidez: «Esaten ari zaren hori ez zait gustatzen, mindu egiten nau. Utz nazazu lasai, mesedez. Egin duzuna ez dago ondo».

Jarduerak Haserrezko edo amorruzko erantzunak neurtzeko eta kontrolatzeko prozesuak fase hauek ditu: a) Identifikatu egin behar dugu zer egoerak edo arrazoik sortzen digun haserrea edota amorrua. b) Identifikatu egin behar ditugu emozioak gorputzean eragindako seinaleak: kognitiboak (izaten diren pentsamenduak), jarrerazkoak (keinuak, esaten eta egiten duguna…) eta fisiologikoak (bihotztaupadak azkartzea, arnasa hartzeko zailtasunak, giharrak tenkatzea…). c) Haserrea neurtu egin behar dugu zenbait jokabideren bitartez: bost arte zenbatu erantzun aurretik, egoeratik urrundu, nork bere buruari hitz egin («Lasai». «Sosegatu egin behar dut»…). Fase horiek adibideekin azaltzeko, era honetako jarduerak egingo ditugu ikasleekin: 1. Galdetu: Noiz haserretzen gara? Norekin? Zer dela eta? Nola konturatzen gara haserre gaudela? Zer nabaritzen dugu gure gorputzean? Zer egin beharko genuke haserre gaudenean? 2. Lasaitasunari eusteko jarduera (dortokaren teknika) lau urratsetan egin: a) Nork bere buruari esan: Geldi zaitez eta begiratu ingurura! b) Nork bere buruari esan: Lasai! c) Sudurretik arnasa sakon hartu eta bitartean bost arte zenbatu. Ondoren, arnasari eutsi, bi arte zenbatu eta poliki-poliki arnasa bota ahotik, bost arte zenbatuz. d) Errepikatu aurreko pausoak erabat lasaitu arte. Azkenik, geure buruari esateko moduan izango gara: «Lasaiago nago».


313905 _ 0004-0039.indd

27

27 16/11/11

12:16

Dortokaren teknikaren harira, ipuin hau irakur dezakegu: “Bazen behin Dortokatxo izeneko dortoka bat. Sei urte zituen eta ez zuen maite eskolara joatea. Besteekin haserre, oihuka eta borrokan ibiltzen zen beti eskolan. Marraztu eta margotu, ez zuen besterik egin nahi. Ez zuen gogoko inori laguntzea. Ondorioz, egunero arazoak zituen ikaskideekin eta irakaslearekin. Ondoren, ordea, gaizki sentitzen zen, eta oso triste… Egun batez, dortokak agure batekin egin zuen topo. Laguntzeko prest zen amona: –Sekretu bat kontatuko dizut. –Sekretu bat? –galdetu zuen Dortokatxok. –Gainean daramazu borroka, irain, liskar, oihu eta amorrazio guztien konponbidea. –Baina… zein da konponbide hori? –galdetu zuen jakin-minez Dortokatxok. –Zure oskola –erantzun zion dortokak–. Oskolaren barruan gorde zaitezke haserretzera, oihu egitera edo borrokatzera zoazen aldiro. Zure oskolean gustura eta lasai sentituko zara. –Eta nola egiten da hori? –galdetu zuen berriro Dortokatxok. –Bildu besoak, zangoak eta burua. Ondoren, estutu zure gorputzaren kontra, itxi begiak eta pentsatu: «Lasai nago. Ez noa inorekin borroka egitera. Ez noa inor gogaitzera». Ondoren, Dortokatxok saiakera batzuk egin zituen, eta dortoka agureak esan zion: –Oso ondo! Egin horrela, eskolan zaudenean. Biharamunean, Dortokatxo eskolara joan zen. Une batean, goizean goiz, haserretzen hasi zen ikaskide batek gustuko ez zuen zerbait esan ziolako. Baina oihuka eta aztalka eta irainak esaten hasi aurretik, pentsatu zuen: «Dortoka nagusiak esandakoa probatu behar dut. Oskolean sartu behar dut!». Horrela egin zuen eta ez zen inolako borrokarik, liskarrik eta builarik izan. Dortokatxo lasaitu egin zen eta haserrea baretu egin zitzaion. Bai lasai sentitu zela! Lagunek eta irakasleak zoriondu egin zuten. Halako pozik ez zuen aspaldi sentitu Dortokatxok! Egun hartatik aurrera, bere burua haserretzear edo gaiztakeriaren bat egitear sumatzen zuenean, oskolean sartzeko ohiturari jarraitu zion. Lagun guztiekin ezin hobeto molda tzen hasi zen. Haserretu gabe elkarrekin egoten ikasi zuten Dortokatxok eta lagunek.” (Serrano, I. 1998, 121. orrialdea. Moldatua). 3. Irakatsi ikasleei «beren buruari hitz egiten» (beren buruari aginduak emateko teknika). Horrelako formulak baliatuz, adibidez:

– Hobe dut lasaitzea. Mantso-mantso hartuko dut arnasa eta lasaiago sentituko naiz. Badirudi sosegatzen ari naizela. 2. abilezia. Lasaitzea Urduri gaudenean, antsietatea sentitzen dugu. Gorputzeko ondoeza eta egonezina da antsietatea (arnasa hartzeko zailtasuna, gorputzeko mina, dardarak, itomen-sentsazioa…). Ondoez horrek, besteak beste, ikastea galarazten du. Ikasle batek, urduri dagoenean, ez du bere pentsamenduen eta jarreren gaineko kontrolik. Gehiegizko mugimenduak eta alderdi bati buruzko gehiegizko kezkak (kognitiboa) antsietate-egoera sortzen du. Antsietatea ez da emoziotzat hartzen, baina gogo-aldartea, bai, bada, eta aldarte horrek zaildu egiten du haurrak eskolara moldatzea.

28 313905 _ 0004-0039.indd


28

16/11/11

12:16


Antsietate-maila kontrolatzeko eta neurtzeko, ikasi egin behar da lasaitzen; izan ere, giharrak tenkatuta egoten dira horrelako egoeretan.

Erlaxatzeko argibide errazak ikasleentzat Lasai egotea oso onuragarria da ongi sentitzeko eta gustura egoteko. Lasai egotea da patxada, sosegua eta baretasuna izatea, eta oso lagungarria da besteekin hobeto erlazionatzeko. Lasai egoten ikasteko modu egokia da erlaxazioa. Irakasleak argibide erraz batzuk erakuts diezazkieke ikasleei giharrak eta arnasketa erlaxatzeko teknika errazak ikas ditzaten. Segmentuka giharrak erlaxatzeko argibide horiek Jackobsonen prozeduran oinarriturik daude eta gorputz guztiko giharrak lasaitzen eta mantso eta sakon arnasa hartzen erakusten dute. Irakurri ikasleei honako argibide hauek: – Begiak itxiko ditugu eta gorputzeko gihar guztiak lasaituko ditugu. – Airea hartuko dugu sudurretik, mantso eta sakon. Horrela, pixkanaka. Orain bota egingo dugu poliki-poliki, ahotik. Berriro errepikatuko dugu ariketa. (Guztira, bospasei aldiz errepikatuko dugu ariketa, aldiro arnasketa-erritmoa pixkanaka mantsotuz). – Orain gorputz guztiko giharrak lasaituko ditugu eta eskuineko eskuan bilduko dugu kontzentrazio osoa. Ukabila estutu egingo dugu poliki-poliki eta eskuko giharrak nola tenkatzen diren eta estu dauden sentituko dugu, eta sentipena atsegina egingo zaigu. – Pixkanaka-pixkanaka eskua lasaitzen joango gara eta halako arintzea nabarituko dugu: erlaxatzen ari gara. Eskua erabat lasaituta dago. Sentipen atsegina nabarituko dugu eskuan: atseden hartzen dago eta ia ez dugu nabaritu ere egiten. (Fase hori bizpahiru aldiz errepikatuko dugu, harik eta eskua estutzean edo zabaltzean giharretan sentitzen den tenkatze-lasaitze alde hori barneratu arte. Pausu berak errepikatuko ditugu ezkerreko eskuarekin). – Ondoren, arnasketa mantsoak eta sakonak egingo dugu. Arnasa sudurretik hartuko dugu mantso-mantso eta ahotik botako dugu poliki-poliki. (Errepikatu ariketa hainbat aldiz). – Ondoren, eskuineko zangoari erreparatuko diogu. Zango horretan bilduko dugu kontzentrazioa. Zangoko giharrak estutuko ditugu poliki-poliki eta deserosoa dela nabarituko dugu; ondoren, lasaitu egingo ditugu pixkanaka. Zangoa erlaxatu egingo da gero eta gehiago. Giharrak lasaitzen doazela nabarituko dugu. Oso gustura sentituko gara zangoa lasaituta. Halako atseden sentsazio atsegina sentituko dugu zangoan. (Errepikatu bi bider. Urrats horiek berak errepikatuko ditugu ezkerreko zangoa lasaitzeko). – Orain aurpegia lasaitzen ikasiko dugu. Kopetan bilduko dugu arreta. Pixkanaka-pixkanaka zimurtu egingo dugu kopeta, gorantz jasoz eta indar gehiagoz estutuko dugu. Halako sentipen desatsegina nabarituko dugu kopetan. Sudurra eta bekainak ere asko tenkatuko dira. Segidan, ordea, kopeta, sudurra, bekainak eta aurpegi guztia lasaitu egingo ditugu. Poliki-poliki kopetako giharrak lasaituko ditugu. Aurpegia erlaxatuta dago orain, oso erlaxatuta. Atsegina da sentipena, ondo sentituko gara, atseden hartzen eta lasai. Kopeta oso erlaxatuta dago. Ondo sentitzen zara. (Errepikatu bi aldiz). – Ondoren, hainbat arnasketa egingo ditugu, oso mantso eta sakon. Sudurretik hartuko dugu arnasa, poliki-poliki. Ondoren, ahotik botako dugu, pixkanaka. (Errepikatu hainbat aldiz).


313905 _ 0004-0039.indd

29

29 16/11/11

12:16

– Azkenik, begietan bilduko dugu arreta. Begiak itxi egingo ditugu, indarrez estututa. Betazalak estutuko ditugu pixkanaka, tenkatuta daudela nabarituko dugu, eta ez zaigu gustatuko sentipena. Ondoren, begiak zabaltzen joango gara mantso-mantso. Begiak askoz lasaiago ditugu. Gu ere lasai sentituko gara. (Errepikatu bi aldiz).

Jarduerak

• Esan ikasleei azaltzeko zer egoeratan jartzen diren urduri. Ondoren, partekatu guztion artean. Azaldu, batzuetan, normala dela urduri sentitzea; horrelako egoeretan, adibidez: – Ezagutzen ez dugula eta, ikaratzen gaituen zerbaiten aurrean. – Besteen aurrean egin edo esan behar dugun zerbait daukagunean. – Ikara edo beldurra sortzen digun egoera baten edo norbaiten aurrean.

• Galdetu ikasleei zer sentitzen duten urduri daudenean (zer sintoma dituzten gorputzean). Adibidez,

gorritu egiten ote diren, bihotza azkarrago doala sentitzen ote duten, dardarka hasten diren, hitz egiteko ahotsik gabe geratzen diren, arnasa hartzea nekezagoa egiten zaien, negar egiten duten…

• Zergatik jartzen den urduri eta sintomak zein diren adieraziko du ikasle bakoitzak. • Galdera hau egingo diegu ikasleei: Zer egin genezake lasaitzeko? Erantzunei buruz hitz egin

ondoren, irakasleak gogora ekarriko ditu arnasa mantso eta sakon hartzeko eta botatzeko urrats erraz eta oinarrizkoak, eta ikasleek hainbat minutuz jardungo dute ariketa horiek egiten.

• Ikasleak talde txikietan banatu eta giharrak lasaitzeko jarduera egingo dugu, aurrez azaldutako rratsei jarraituz. Erlaxatzeko ariketa bukatutakoan, erakutsi ikasleei beren buruari horrelakoak u esaten: «Lasaiago nagoela dirudi». «Jada ez nago lehen bezain urduri».

• Erakutsi ikasleei, urduri sentitzen direnean, beren buruari horrelakoak esaten: «Urduritzen ari naizela uste dut. Lasaitu egin behar dut». «Mantso eta sakon hartu behar dut arnasa, lasaitu ahal izateko».

• Irudikapenaren jolasa. Beren burua egoera jakin batean irudikatzera edo imajinatzera jolastuko

direla azalduko die irakasleak ikasleei: adibidez, ikasgelan lasai eta erlaxatuta daudela. Ikasleek begiak itxi eta egoera hori imajinatuko dute. Irakasleak lagundu egingo die horrelako mezuen bidez: «Oso lasai eta erlaxatuta gaude». «Lasai gaude».

3. abilezia. Frustrazioa onartzea Frustrazioa onartzea ere gaitasun emozional bat da. Nahi zena lortu ez den egoera batera modu zentzuzkoan moldatzen laguntzen du, baita gehiegizko emozionaltasun negatiboa saihesten ere (frustrazioa, itxaropenik eza, abaildura…). Alde kognitiboari erreparatuta, frustrazioa onartzen jakiteak esan nahi du kontrako egoeretan lasai eta sosegatu samar egotea. Gaitasun horren bidez jabetu egin behar dugu askotan guk nahi ez ditugun gauzak gertatzen direla eta, hasierako nahigabea saihestezina izan arren, gainditu egin behar dugula egoera, beste erronka batzuei ekiteko edo berriro ahalegintzeko.

30 313905 _ 0004-0039.indd


30

16/11/11

12:16


Frustrazioa onartzen ikasten dutenean, daukatenaz gehiago gozatzen dute ikasleek, eta, horrez gainera, nahi zutena lortu ez izana onartzen dute eta arrazoizko helburuak lortzeko beste ekimen eta ahalegin batzuk abiatzen dituzte.

Jarduerak

• Ekarri gogora zer edo zer lortu nahi eta ezinezkoa izan den egoerak. Adibidez: – Guztiok joko batean jolastea nahi nuen, baina gainerakoek nahiago zuten beste jolas batean aritu. – Gurasoek jostailu bat erostea nahi nuen, baina ez didate erosi. – Antzezlaneko protagonista izan nahi nuen, baina beste bat aukeratu dute. – Mendi aldera txango bat egiteko asmoa genuen, baina euria hasi du eta ezin izan dugu joan.

• Eskatu ikasleei azaltzeko zer gogo-aldarte sortu dien nahi zuten hori lortu ez izanak: haserrea, etsipena, oihu egiteko gogoa, abaildura, amorrazioa, umore txarra, etab.

• Eskatu haurrei azaltzeko zer arrazoiren eraginez geratu izan diren noizbait nahi zuten hori lortu ezinik. Adibidez: «Lagun batek bere margoak uztea nahi nuen, baina ez dizkit utzi». – Berriak zirelako eta ez zuelako puskatzerik nahi. – Une hartan bera ari zelako erabiltzen. – Margoak bereak direlako eta eskubidea duelako utzi nahi dizkidan edo ez erabakitzeko. Ez dut horregatik zertan haserretu.

• Esan, ahots gora, zer egin beharko litzatekeen nahi den zerbait lortzen ez denean gaizki ez senti tzeko. Adibidez: «Lagunak bideokontsola uztea nahi nuen, baina ez dit utzi». Orduan, geure artean pentsa dezakegu: «Beste zerbaitekin jolas naiteke». «Beste lagun bati eska diezaioket». «Bihar saiatuko naiz berriro».


• Azaldu ikasleei eguneroko bizimoduan (eskolan, etxean, lagunartean…) nahi genuen hori ez lortzeko hainbat arrazoi izaten direla, normala eta ohikoa dela hori, baina horregatik ez dugula etsi behar eta ikasteko, besteekin erlazionatzeko, dibertitzeko, besteekin ongi moldatzeko, etab., ahalegina egin behar dugula.

• Azaldu ezin dugula desiratu burutik pasatzen zaigun guztia; aitzitik, egokiak izan daitezkeen gauzak, horiek desiratu behar ditugula. Irakasleek eta gurasoek lagunduko diete jakiten zer den beren hezkuntzarako egokiena.


313905 _ 0004-0039.indd

31

31 16/11/11

12:16

5. Ikaskideen arteko gatazkak ebaztea 5.1. Ikasgelako gatazkei aurre egiteko jarraibideak Pertsonen arteko gatazketan ohikoak dira haserrezko eta beldurrezko emozio negatiboak. Ikasleen arteko harremanetan sor litezke horrelako emozioak, bai eta hainbat gogo-aldarte ere: gogaitzea, sumindura, frustrazioa, ikara, amorrua, etab. Gatazka horiek prebenitzen eta konpontzen irakastea lagungarri izango da ikasleek ikas dezaten besteen jarrerak eragindako emozioak adierazten eta neurtzen. Gatazkak konpontzerakoan sortzen diren emozioak eta gogo-aldarteak (haserrea, amorrua, sumina, beldurra, kezka…) hautematea beharrezkoa da. Baina, orobat, badira elkarreragineko beste zenbait egoera, gatazkatsuak ez izan arren, erantzun negatiboak sor ditzaketenak: gaizki ulertuak edo lagunen arteko harremanak gaiztotzen dituzten haserreak, esaterako. Eta egoera horietan ere beharrezkoa da emozioak eta aldarteak hautematea. Horrek lagundu egingo die norberak esandakoak edo egindakoak besteengan izan dezakeen eraginarekiko edo sor ditzakeen emozio eta gogo-aldarteekiko sentibera izaten. Bestelako gaitasunak ere landu behar dituzte ikasleek: kognitiboak (gatazkaren arrazoiak aztertzea, izan daitezkeen irtenbideak proposatzea eta ondorioetan pentsatzea), jarrerazko gaitasunak (une bakoitzean nola jokatu jakitea eta horrela egitea) eta gaitasun emozionalak (gatazkak dirauen artean emozioa modu egokian erabiltzea). Eta horretarako, azpi-gaitasun hauek behar dira: a) Beste ikaskideekiko erlazio-egoerak (laguntzekoak, arriskukoak, aurre egitekoak, onartzekoak, jolasekoak, etab.) identifikatzea eta balioestea, eta gainerako ikaskideen artean lengoaiari loturiko aurpegiko espresioei behatzea. b) Gatazka-egoera jakinetarako gizartean egokitzat hartzen diren erantzunak izatea. Adibidez, ikaskide batek iraintzen, gogaitzen edo probokatzen gaituenean zer egin eta nola jokatu jakitea.. c) Gatazkak sor dezakeen asaldura emozionala (normalean, sumina edo amorrua eta beldurra edo antsietatea) modu egokian gobernatzea.

Jarduerak

• Azaldu ikasleei ikasgelako hainbat egoeratan gatazkak sortzen direla ikaskideen artean. Liskar horiek

gaizki sentiarazten gaituzte eta gure gogo-aldartea asaldatzen dute. Horren ondorioz, konponbidea eman behar zaie ikasgelan gustura egoteko, lagunekin modu egokian erlazionatzeko eta bizikidetza alaia izateko.

• Eguneroko egoerak proposatu eta horien inguruko galderak egin. Adibidez: – Ikaskide batek iraindu edo gogaitu egin du beste bat. Nola sentituko da iraindutako pertsona? Nola sentituko da bestea iraindu edo gogaitu duena? – Haur batek zerbait esan du ahots gora, irakaslea gelan azalpenak ematen ari den bitartean besteek barre egin dezaten. Nori egiten dio kalte jarrera horrekin? Zergatik? Nola sentituko da irakaslea? Zergatik? Nola sentituko dira gainerako ikasleak? Zergatik?

32 313905 _ 0004-0039.indd


32

16/11/11

12:16


– Ikaskide batek errotulagailu bat utzi dizu. Erabili ondoren ez diozu eskerrik asko esan. Egokia edo desegokia da jarrera hori? Nola sentituko da ikaskidea? Zer egin beharko zenukeen? – Haur batek ikaskide batek egindako akatsaz egin du barre guztien aurrean. Nola sentituko da akatsa egin duen haurra? Egokia da besteen kontura barre egitea? Zergatik? Zer pentsatuko dute gainerakoek ikaskidearen bizkar barre egin duen haurraren jokabideari buruz? Zer egin beharko luke ikaskideaz trufatu den haurrak?


• Galdetu normalean zer arazo edo liskar sortzen diren ikasgelan, jolastokian edo ikastetxeko beste

edozein gela edo eremutan. Egin egoera horien zerrenda bat ikasleekin aztertzeko. Ahal dela, saiatu arazo edo liskar horietan nahasita egon daitezkeen ikasleak ez pertsonalki aipatzen edo errudun sentiarazten.

• Azaldu egoera gatazkatsu horietan guztietan emozio eta gogo-aldarte negatiboak sortzen direla nahasita dauden ikasleen artean. Azpimarratu ondo identifikatu behar direla, modu egokian jokatzeko.

• Gatazkak ebazteko erabiltzen diren pentsamenduak sustatuko ditugu: ingurukoen pentsamendua

(besteek zer eta nola pentsatzen duten jakitea), kausazko pentsamendua (ikaskideen arteko arazoak zergatik sortzen diren identifikatzea), ondorioen pentsamendua (zer edo zer esan edo eginez gero zer gerta daitekeen aurreratzea), pentsamendu alternatiboa (gatazkak ebazteko beste jokabide batzuk pentsatzea) eta bitarteko-helburuen pentsamendua (ikaskideen artean arazorik ez izateko onena zer den pentsatzea).

• Erakutsi haurrei beren ekintzek edo jokabideek zer ondorio edo emaitza izan dezaketen ebaluatzen eta modu batera edo bestera jokatuz gero zer gerta daitekeen aurreratzen.

5.2. Gatazkak ebazteko prozeduraren faseak Gatazkak ebazteko eredua lau fasez osaturik dago. Ikasleen artean gertatzen diren arazoei buruz ahalik eta informazio gehien lortzea eta arazoak ebazteko irtenbide egokiena identifikatzea dira fase horien helburuak. Horrekin hauxe lortu nahi da: 1. Pertsonen arteko gatazkei bide baketsu eta errespetuzkoak bilatzeko gaitasunen bidez aurre egitea. 2. Ikaskideen eta helduen arteko ohiko harremanetan pertsonen arteko gatazkak sor ez daitezen aurre hartzea. 3. Elkarrekiko errespetuaren balioa lantzea, maila bereko pertsonen eta helduen arteko bizikidetza baketsurako oinarria den aldetik. 4. Amorruaren emozioari loturiko jarrerak eta erantzunak kontrolatzen ikastea.

1. fasea. Gatazka identifikatzea Ikasgelan edo eskolan lagunartean ohikoa den gatazka bat planteatuko die irakasleak ikasleei. Adibidez: Jolastokian jolasean, haur batek bultza egin dio beste bati eta azken hori lurrera erori da. Biak eztabaidan hasi dira.


313905 _ 0004-0039.indd

33

33 16/11/11

12:16

Ondoren, irakasleak eztabaida piztuko du ikasleen artean. Bera arduratuko da moderatzeaz, eta h aurren parte-hartzea bultzatzeko, horrelako galderak egingo ditu: a) Zergatik sortu da arazoa? b) Zer pentsatuko du lurrera erori den haurrak? c) Zer pentsatuko du laguna bultzatu duen haurrak? d) Nola sentituko da erori den haurra? e) Nola sentituko da erorikoa eragin duen haurra, sortu duen gatazkaren ondoren? Ikasleek aurreko galderei erantzun ondoren, irakasleak beste eztabaida bat piztuko du, galdera honen harira: Zer egin dezakegu berriro horrelakorik gerta ez dadin?

2. fasea. Konponbideak bilatzea Aurrez planteatutako egoera hizpide hartuta, egin honako galdera hauek ikasleei: Zer egin beharko luke lurrera erori den haurrak? Zer egin beharko luke bultzakada eman duen haurrak? Zer egin beharko lukete gainerako ikaskideek? Proposatu arazoa gainditzen lagun dezaketen konponbideak ekartzeko. Adibidez:

1. konponbidea: Biek barkamena eskatu beharko liokete elkarri. 2. konponbidea: Ikaskideek irakasleari esan beharko liokete. 3. konponbidea: Erori den haurrak bultza egin beharko lioke beste haurrari. 4. konponbidea: Erori den haurrak irakasleari esan beharko lioke. 5. konponbidea. Ikaskidea bultzatu duen haurrak barkamena eskatu beharko lioke lagunari. Ikasleek hainbat konponbide proposatuko dituzte, gatazka gainditzeko egokiak diren ala ez oraindik baloratu gabe. Bigarren fase honetan, pentsamendu alternatiboa edo konponbideak sortzekoa garatzera bultzatuko ditu haurrak. Ikasleek gatazka gainditzen lagunduko luketen jarrerei buruz gogoeta egitea da horren funtsa. Fase honetan ez da baloratzen konponbide bat egokia, erdipurdikoa edo desegokia den; aitzitik, ikasleei hainbat irtenbide pentsatzen irakastea da helburua, eraso, indarkeria edo norgehiagoken aurrean bestelako erantzunak bilatzeko gaitasun kognitiboa garatzen lagunduko baitie horrek. Komeni da irakasleak halako bultzada ematea ikasleek emandako konponbideen inguruan aldeko iritziak emanez.

3. fasea. Ondorioei aurre hartzea Behin aurreko fasean proposatutako konponbideak jaso ondoren, irtenbide jakin bat hartzeak izan ditzakeen ondorioei buruz galdetuko die irakasleak ikasleei:

Zer gertatuko litzateke 1. konponbidearen alde egingo bagenu? Hots, biek barkamena eskatuko balute?

34 313905 _ 0004-0039.indd


34

16/11/11

12:16


Beren ustez zer gertatuko litzatekeen deskribatu edo aurreratuko dute ikasleek. Esate baterako: eztabaidatzeari utziko liokete, nor baino nor aritzeari utziko liokete, lagunak izango lirateke berriro, laguna bultzatu duen haurrak horrelakorik ez dela egin behar ikasiko luke. Hala, prozedura berari jarraituko diogu aurreko fasean proposatutako konponbide guztiekin.

4. fasea. Konponbide egokiena aukeratzea eta aplikatzea Fase honetan, konponbide egokiena zein izan daitekeen aukeratzeko eskatuko die irakasleak ikasleei, aukera hori praktikan jartzeko eta liskarra konpontzeko. Aukeratutako konponbideak egokia, bidezkoa, arrazoizkoa eta arazoa gainditzeko benetan erabilgarria izan behar duela azpimarratuko diegu. Laburbilduz, aurrez azaldu dugun moduan, hauek dira egin beharreko lan zehatzak: a) Arazoa edo egoera gatazkatsua zein den jakitea, egoera horri emozionalki erantzun gabe. b) Arazoa edo egoera gatazkatsua ahalik eta datu gehienekin zehaztea, baita sortu diren jarrerak eta jokabideak ere. c) Arazoa edo liskarra gainditzeko egokiak izan daitezkeen jarrera alternatiboak proposatzea. d) Gatazka behar den moduan konponduko lukeen irtenbide onena edo jokabide egokiena hautatzeko erabakiak hartzea. e) Behin konponbidea hautatu eta aplikatu ondoren, egokia dela eta eraginkorra dela egiaztatzea. Azaldutako fase horiek berak baliagarriak dira pertsonen arteko edozein arazo edo gatazka lantzeko: irainak, borrokak, burlak, haserreak… Nolanahi ere, nabarmentzekoa da liskarrak konpontzeko eredu horren dinamika lan didaktiko moduan landu behar dela ikasgelan, prozesua martxan jartzeko arazo bat noiz sortuko zain egon gabe. Arazoak nola gainditu ikasteko lan horrek prebentzioa izan behar du ardatz; gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna garatzeko testuinguruan landu behar da ikasketa hori, baita material honetan jasotako gaitasun emozionalen baitan ere.

6. Iradokizun metodologikoak Lehen Hezkuntzako lehen zikloan, batez ere bizipenen bidez landu behar dira emozioak. Horretarako, talde-dinamikak landu beharko dira. Taldean, ikasleek beren artean dituzten hartu-emanen bidez emozioak eta gogo-aldarteak hautematen, adierazten, ulertzen eta neurtzen dituzte, prebentzioa eta pertsonen arteko gatazkak konpontzea ardatz direla. Hartu-eman horretan halako feedback modukoa gertatzen da eta feedback hori baliabide didaktiko garrantzitsua da. Horrela, irakasleak ikasleen eran tzun eta erreakzio egokienak moldatu ahal izango ditu, emozio eta jendetasun aldetik egokiagoak izan daitezen. Taldeko interakzio-egoera horretan, ikasleek beren emozioak eta besteenak identifikatzen ikasten dute. Orobat, afektuzko adierazpenak gertatzen dira eta halako feedbacka sortzen da, beren jokabideak gainerakoengan zer eragin duen jakiten ikasteko. Adibidez, haur bat atsegin agertzen denean beste batekin, irribarrea jasotzen du trukean. Haur batek irain egiten dionean beste bati, hitz iraingarri horien kontrako haserrea sortzen da. Eta horrela gertatzen da beren artean sortzen diren hartu-eman eta elkarrizketa bakoitzean.


313905 _ 0004-0039.indd

35

35 16/11/11

12:16

6.1. Ipuinak eta irakurgaiak Adin horretako hezkuntza emozionalean, afektuzko edukiak dituzten ipuinak eta irakurgaiak baliabide didaktiko oso baliotsua dira haurrak motibatzeko. Irakurgai baten pasarte laburra, ipuin samur bat, istoriotxo bat edo testu baten zati bat aurkez diezaiekegu ikasleei, afektuzko edukia duena eta egokia beren ulermen-mailarako. Eduki horrek edo elkarrekin irakurritako testu horrek bizipen emozional bat sortuko du ikasleen artean eta afektuzko edukiak ikasteko jarrera piztuko du haiengan.

7. Lexiko emozionala Emozioen berri jakiteko eta emozioak ulertzeko baliabide funtsezkoena hitzak dira, ikasleek sentitzen dutena –hala emozioak nola sentimenduak– adieraziko duten hitzak. Lexiko emozionala lantzea oso garrantzitsua da adin horretan; izan ere, ikasleek baliabideak eskuratzen dituzte zer sentitzen duten adierazteko, hitz-sorta zehatza berenganatzen dute besteei beren gogo-aldartearen berri emateko. Horren harira, lehen ziklo horretako haurren oinarrizko lexiko emozionala zabaltzeko hainbat jarduera proposatuko ditugu.

Jarduerak

• Proposatu ikasleei bukatu gabeko esaldiak, aukeran emandako bi hitzen artean bat hautatu eta osa ditzaten. Adibidez:

– Haur batek ez duenean ez kezkarik ez urduritasunik, orduan … sentitzen du a) Lasaitasuna. b) Ezinikusia.

– Haur batek, pixka bat haserre dagoenean, … sentitzen du a) Patxada. b) Sumindura.

– Haur batek ikasteko grina duenean, … sentitzen du a) Ilusioa. b) Pena.

• Ikasleek osatu egin beharko dituzte hitz hauek. Hain zuzen, hizki bat falta dutela entzungo dituzte hitzak:

– Espe … antza – Lasaita … una – Konfian … za – Umo … ea

36 313905 _ 0004-0039.indd


36

16/11/11

12:16


• Ikasleek esaldi bat idatzi beharko dute hitz hauetako bakoitzarekin: – Adeitsua – Ikara – Haserre bizia – Ondoeza – Grina

Proposamen osagarriak Hizkuntzaren alorrean, lexikoaren programari dagozkion ariketetan, atal honetan proposatutako hitzak, emozioei loturiko hitzak, erabil daitezke.

Alaitasuna

Haserrea

Beldurra

Tristura

Nazka

Harridura

Poza

Ondoeza

Ikara

Etsipena

Higuina

Txundidura

Sinpatia

Amorrua

Laztura

Desilusioa

Arbuioa

Bitxikeria

Pazientzia

Haserre bizia

Izua

Umore txarra

Erdeinua

Inpaktua

konfiantza

Sumindura

Laborria

Atsekabea

Narda

Zirrara

Zoriontasuna

Mendekua

Kezka

Damua

Lasaitasuna

Umiliazioa

Sosegurik eza

Ezkortasuna

Gogobetetzea

Sumina

Sustoa

Asperdura

Umorea

Jeloskortasuna

Urduritasuna

Abaildura

Patxada

Bekaitza

Egonarririk eza

Erruduntasuna

Adeitasuna

Malenkonia

Maitasuna

Nostalgia

Esperantza

Nahigabea

Baikortasuna

Mingostasuna Bakardadea Zorionik eza

Ikasle bakoitzak hizkuntza aldetik eta adierazteko duen gaitasunaren arabera, lexiko emozionaleko hitz egokienak aukeratuko ditu irakasleak, eta haien ikasteko erritmora egokitzen direnak erabiliz joango da pixkanaka-pixkanaka, ikasleek emozioei loturiko hitz horiek erabil ditzaten ikaskideei gogo-aldarteen berri emateko.

8. Ebaluazio-irizpideak Gaitasun bakoitzari loturiko abilezia emozionalak oso modu errazean ebalua daitezke Lehen Hezkun tzako lehen zikloan. Jarrerazko hainbat adierazle erabiltzen dira horretarako. Eskolako eguneroko egoera ugarietan, ikasleek elkarrekin dituzten hartu-emanetan adierazle horiek zer maiztasunez ager tzen diren erreparatu eta jasoko ditu irakasleak.


313905 _ 0004-0039.indd

37

37 16/11/11

12:16

GAITASUNAK Emozioak hautematea

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK Besteen emozioak identifikatzea.

ADIERAZLEAK 1. Badaki lagun bat noiz dagoen pozik, triste, haserre, harrituta, etab. Antzematen die adiskideen gogo-aldarteei. 2. Besteen emozioei buruzko aipamenak egiten ditu.

Enpatia

Besteen emozioak eta sentimenduak ulertzea.

1. Modu aktiboan entzuten die besteei eta jabetzen da zer gogo-aldarte duten. 2. Lagunen bat triste dagoela jabetzen denean, laguntzeko borondatea agertzen dio. 3. Konturatzen da adiskide bat zergatik dagoen alai, triste, haserre, beldurtuta… 4. Lagun batengana jo eta horrela esaten dio: Ez kezkatu, ez da ezer. Lasai egon behar duzu.

Emozioak ulertzea

Emozio positiboak eta negatiboak sorrarazten dituzten egoerak identifikatzea.

1. Hitzez adierazten du zergatik dagoen alai, triste, haserre, larrituta… 2. Zer egoera emozionaletan dagoen jakinarazten die lagunei, eta emozio hori zerk eragin duen esaten die. 3. Badaki zein egoerak eragin dezakeen poza, haserrea, tristura, amorru bizia…

Emozioak adieraztea

Emozioak neurtzea

Oinarrizko emozio hauek adieraztea: poza, haserrea, tristura, beldurra eta nazka.

1. Aurpegiaren bidez argi eta garbi adierazten ditu oinarrizko emozioak.

Frustrazioa onartzea.

1. Lasaitasuna eta sosegua agertzen du nahi zuen zerbait lortzen ez duenean.

2. Besteek, haren aurpegiari erreparatu eta argi antzematen diote oinarrizko emozio bakoitzari.

2. Nahi zuen hori lortzen ez duenean, saiatzen da lasaitasunari eusten eta, nekez bada ere, lortzen du azkenerako. Lasaitzeko gai izatea.

1. Urduri jartzen den egoeretan, zer edo zer esan eta lasaitu egiten da. 2. Ez urduri jartzeko mezuak esaten dizkio bere buruari. 3. Zenbait egoeratan urduri jartzen bada ere, ez da denbora askoko kontua izaten eta berehala lasaitzen da.

Beldurrak kontrolatzea.

1. Lasai agertzen da nolabaiteko ikara sortzen dioten egoeren aurrean 2. Ez zaio emozioen kontrola galtzerik gertatu, zenbait beldur jakin dela medio.

Probokazio-egoeretan haserre biziari eustea.

1. Zentzuz azaleratzen du haserrea, zer gogo-aldartetan dagoen eta horren arrazoiak adieraziz. 2. Beste ikaskideen probokazio-egoeren aurrean (mehatxuak, irainak, larderiak) zuhur jokatzen du eta erantzun oldarkorrak kontrolatzen ditu.

38 313905 _ 0004-0039.indd


38

16/11/11

12:16


9. Bibliografia ■ Fernández

Berrocal, P. y Ramos, N. (2002): Corazones Inteligentes. Ed. Kairós. Madril. Goleman, D. (1996): La inteligencia emocional. Kairós. Madril. ■ Shapiro, L. (1997): La inteligencia emocional en los niños. Ed. Grupo Zeta. Bilbo. ■ Vallés, A. eta Vallés C. (1999): Desarrollando la inteligencia emocional. 5 liburuki. Ed. EOS. Madril. ■ Vallés, A. eta Vallés C. (2000): Inteligencia emocional, aplicaciones educativas. Ed. EOS. Madril. ■ Vallés, A. eta Vallés C. (2000): Cómo desarrollar la inteligencia emocional de los hijos. Ed. EOS. Madril. ■ Vallés, A. eta Vallés C. (2003): Psicopedagogía de la inteligencia emocional. Ed. Promolibro. Valentzia. ■ Vallés, A. (2003): SICLE: Siendo inteligentes con las emociones. Promolibro. Valentzia. ■ Vallés, A. (2007): La inteligencia emocional de los padres y de los hijos. Ediciones Pirámide. Madril. ■

10. Webguneak www.inteligencia-emocional.org/ http://ret.wikispaces.com/Inteligencia+emocional http://www.calidadevida.com.ar/inteligencia_emocional_capacitacion_personal.htm


313905 _ 0004-0039.indd

39

39 16/11/11

12:16

313905 _ 0040-0051.indd 40

16/11/11 12:27

Hezkuntza emozionalerako programa Lan-fitxak

Gaitasuna: emozioak hautematea 1. fitxa. Emozioei antzematen diet...................................................... 42 2. fitxa. Gauza asko sentitzen dut...................................................... 43 3. fitxa. Poza sentitzen dugu............................................................... 44 4. fitxa. Besteengatik kezkatzen naiz.................................................. 45

Gaitasuna: emozioak adieraztea 5. fitxa. Sentitzen dudana adierazten ikasiko dut............................. 46 6. fitxa. Gure haserrea adieraziko dugu............................................ 47

Gaitasuna: emozioak ulertzea 7. fitxa. Emozioak adierazten dituzten hitzak................................... 48 8. fitxa. Besteen emozioei antzematen diet...................................... 49

Gaitasuna: emozioak neurtzea 9. fitxa. Irtenbideak bilatuko ditut ..................................................... 50 10. fitxa. Lasaitzen ikasiko dut............................................................ 51

313905 _ 0040-0051.indd 41

16/11/11 12:27

1.

Emozioei antzematen diet

FITXA

Izena 1

Data

L”ot€ marrazkia§ adêraz†e> du†e> emozioa®eki>.

∫±ldurrå pozå haßer®eå tristurå ezus†eå 2

M”arrazt€ zu®æ aurπegiå kas€ bakoitΩea>.

Poza sentitzen duzu

42 313905 _ 0040-0051.indd 42

Tristura sentitzen duzu Beldurra sentitzen duzu

Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

16/11/11 12:27

2.

Gauza asko sentitzen dut

FITXA

Izena 1

Data

Osat€.

B’eldu® dio† Pozå ema†e> di† H”aßer®et¤ egi†e> naiΩ Tris†æ jartΩe> na¤ H”arrit¤ egi†e> na¤ Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0040-0051.indd 43

43 16/11/11 12:27

3.

Poza sentitzen dugu

FITXA

Izena

Data

1

M”arkat€ pozå adêraz†e> du†e> aurπegia§.

2

NoiΩ ßentitΩe> duz€ pozå? M”arkat€.

H”au® ba†e§ ∫±®eki> jolas†erå gonbidatΩea>. H”au® batzu§ zutaΩ tr¤fatΩe> di®e>ea>. Irakas¬ea§ zoriontΩe> zait¤e>ea>. Ur†e∫±†etΩæ-ƒestå ba†erå gonbidatΩea>. M”arraz§etå-¬ehia§etå ba† irabaz†ea>. Partidå ba† galtΩe> duzu>ea>. 44 313905 _ 0040-0051.indd 44


21/11/11 16:17

4.

Besteengatik kezkatzen naiz

FITXA

Izena 1

Data

Z’e® esango Ωenê§æ hau® ha€e^? M”arkat€.

Ze® duz¤? E”Ω haßer®et¤. Z”u®eå då erruå. H”or®egati§ >egar®eΩ? L”agu> zaitza§e†? Ze® duz¤ >egar®eΩ? 2

Osat€.

L”agu> ba† pozi§ ßentitΩe> badå, g¤ e®æ L”agu> ba† gaixo dagø±>ea>, hor®elå ßentit¤ oh^ garå: Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0040-0051.indd 45

45 16/11/11 12:27

5.

Sentitzen dudana adierazten ikasiko dut

FITXA

Izena 1

Data

Z’e® adêraz†e> d€ emozio bakoitza§? M”arkat€.

Oso pozi§ nago. Oso asπertutå nago. poza

H”a¤ amorruå! A”sko poz†e> naiΩ.

haserrea

H”a¤ πenå! A”sko di∫±rtit¤ naiΩ! tristura

Nekatutå nago. Ikaratutå nago. 46 313905 _ 0040-0051.indd 46

beldurra


21/11/11 16:17

6.

Gure haserrea adieraziko dugu

FITXA

Izena

Data

1

N o® ar^ då haßer®eå mod€ egokia> adêraz†e>? M”argot€ esΩenå.

2

M”arkat€ haßer®eå adêraz†eko moduri§ egokênå.

B. H”iz§eta> etå @ertatΩe> zaidanå azalduΩ. 3

K”opiat€.

H”aßer®etΩe> ga®e>ea>, esa> egi> ∫±ha® dug¤ lasa^ a@ertuΩ.


313905 _ 0040-0051.indd 47

47 16/11/11 12:27

7.

Emozioak adierazten dituzten hitzak

FITXA

Izena 1

Data

L”ot€ emozio bakoitzå antΩeko ∫±s†æ ba†eki>.

amorruå poza

alaitasunå

haserrea

πenå beldurra

µesp®etxuå

ezustea

harridurå nazka 2

ikarå

tristura

Osat€.

H”au® ba†e§ «Izugarriå då!» dio>ea>, ha¤ då arrazoiå H”au® ba†e§ «Ze® πenå!» esandakoa>, ha¤ då arrazoiå 48 313905 _ 0040-0051.indd 48


16/11/11 12:27

8.

Besteen emozioei antzematen diet

FITXA

Izena 1

Data

Z’e® emozio ßentitΩe> d€ bakoitza§? Idatz^.

pozå tristurå ∫±ldurrå haßer®eå ezus†eå Izugarria da! Ikaratuta nago!

Nire nebatxoa erietxean dago.

Ez nuen horrelakorik espero Mariarengandik.

Utzi behingoz ni gogaitzeari!

Bikain! Bihar irteera dugu. Ederki pasako dugu!


313905 _ 0040-0051.indd 49

49 16/11/11 12:27

9.

1

Irtenbideak bilatuko ditut

FITXA

Izena 1

F

Data

E”rantzu>.

NoiΩ haßer®etΩe> zarå? No®eki> haßer®etΩe> zarå? Nolå lasaitΩe> zarå? 2

Z’e® egingo Ωenu§æ zu§? A”dêraz^.

L”agu> bat^ ∫±®æ kontsolå uz†eko eskat¤ dioz¤, bainå eΩ diz¤ utz^. B’es†æ Ωerbai†eki> jolastuko nintza†e§æ. B’es†æ lagu> bat^ eskatuko nio§æ. Bea> eskatuko nio§æ. B’e®eko^ hutså ∂elå esango nio§æ. 50 313905 _ 0040-0051.indd 50


16/11/11 12:27

10.

Lasaitzen ikasiko dut

FITXA

Izena 1

Data

Z’e® egi> ∫±ha® duz€ egø±rå bakoitΩea>? Adêraz^.

H”aßer®æ zau∂e>ea>, hau≈æ egi> ∫±ha® duz¤: Oih¤ egi>, ∫±s†ea§ gogait¤ etå iraind¤. Z”u®æ haßer®eaΩ hitΩ egi> etå lasait¤. B’eldur®eΩ zau∂e>ea>, ha¤ egi> ∫±ha® duz¤: Isild¤ etå hitzi§ eΩ esa>. L”aguntzå eskat¤ etå lasait¤. 2

H”art€ arnaså mantso hainba† aldiΩ. Gero, azald€. Nola sentitzen zarete orain?


313905 _ 0040-0051.indd 51

51 16/11/11 12:27

313905 _ 0052-0071.indd

52

16/11/11

12:18

Literaturabaliabideak 313905 _ 0052-0071.indd

53

16/11/11

12:18

Egilea: Joseba Santxo Uriarte Edizioa: Ainhoa Basterretxea Llona, Rosario Calderón Soto eta Mónica Mendoza Abad Irudiak: Rosanna Crespo Picó Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta eta Julio del Prado Martínez Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Leonor Romo Fernández

Testu hauetako batzuk herri-abestitxoak dira eta handik eta hemendik hartu ditugu: • Euskaleríaren Yakintza. R. M. Azkue. Euskaltzaindia & Espasa Calpe. Bilbo, 1989. • 69 abesti jolasteko. Hik hasi. Donostia, 2008.

313905 _ 0052-0071.indd

54

16/11/11

12:18

Literatura-baliabideak Aurkibidea Igarkizunak • Animaliei buruzkoak......................................................................... 56 • Naturari buruzkoak............................................................................ 57 • Giza gorputzari buruzko igarkizunak.............................................. 58

Herri abestiak • Zotz egiteko........................................................................................ 59 • Biribilean jolasteko............................................................................ 60 • Sokasaltoan jolasteko........................................................................ 61 • Ilaran jolasteko.................................................................................. 62 • Gomatakoak...................................................................................... 63 • Beste abesti batzuk........................................................................... 64

Aho-korapiloak • Aho-korapiloak.................................................................................. 65

Bertsoak • Animaliei buruzkoak......................................................................... 66 • Pertsonei buruzkoak.......................................................................... 67 • Naturari buruzkoak........................................................................... 68 • Jakiei buruzkoak................................................................................ 69 • Eguberriei buruzkoak......................................................................... 70

313905 _ 0052-0071.indd

55

16/11/11

12:18

Igarkizunak

Animaliei buruzkoak Lumazko jantzia dut, habian bizi naiz; kantari ona eta hegalaria naiz. (txoria)

Ikusiko dituzu uraren gainean; kua, kua esaten dute pozik daudenean. (ahateak)

Lorerik lore dabil

Aldean dut etxea;

hegoak astintzen, badu hainbat izen…

nahiz martxan ipini… astiro nabil ni!

(tximeleta, pinpilinpauxa)

Zer dela eta zer dela erraldoia dena, eta sudur moduan tronpa bat duena? (elefantea)

Belarriak luzeak, buztana etenda; azenarioak non, hantxe ibiltzen da!

(barraskiloa)

Poltsa du sabelean, hor dabil jauzika. Australian egingo diogu bisita? (kangurua)

Pipitaki-papataki, oilategian arrautza zeinek errun duen, nork daki? (oiloak)

(untxia) 56 313905 _ 0052-0071.indd


56

16/11/11

12:18

Igarkizunak

Naturari buruzkoak Gauez bizkortzen naiz ni, egunez lokartu; ikusi nahi banauzu, gorantz begiratu.

(Ilargia)

Izar handi bat naiz ni, argia, beroa; Ilargia badator, ni lotara noa.

(Eguzkia)

Argi txikiak dira, han zeruan daude; zenbatzea zaila da lo geratu gabe! (izarrak)

Nire azpian dabil hainbat arrain polit eta itsasontziak gainean dabilzkit. (itsasoa) Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0052-0071.indd

57

Pilotatxo zuriak zerutik erori, dena zuritzen dute: zer ote da hori? (elurra)

Bitxia izan arren, lorea naiz, aizu! Nire izen osoa ba ote dakizu? (bitxilorea)

Oinak sustraiak eta besoak adarrak, ile berdea dauka gure lagun zaharrak. (zuhaitza)

Basamortuan bizi naiz oso bakarrik eta oraingoz ez dut moztuko bizarrik! (kaktusa) 57 16/11/11

12:18

Igarkizunak

Giza gorputzari buruzkoak Horia, beltzarana, gorria, bel-beltza… Orraziaren beldur naizenik ez pentsa!

Sudur ondoan daude, alde banatara; eurek zuzentzen dute gure begirada.

(ilea)

(begiak)

Hitz egitean asko mugitzen dituzu eta behar dituzu emateko musu. (ezpainak)

Aho barruan daude, bi lerrotan, aizu! Eta sarri garbitu, maite badituzu. (hortz-haginak)

Eskuan bost ditugu, dozena erdi, ia! Ezizenak dituzte: luzea, nagia, bizkorra, potoloa; azkenak… (hatzak)

Lepo gainean dago, beti pentsaketan; sukarra dugunean ez da giro bertan! (burua) 58 313905 _ 0052-0071.indd

Lagun onak direla esaten digute, baina txalo jotzean elkar jotzen dute! (eskuak)

Ibili eta ibili, jira eta bira, zapataren barruan ondo bizi dira. (oinak) Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

58

16/11/11

12:18

Herri-abestiak

Zotz egiteko Harriola-marriola

Txokolate

Harriola-marriola orratza zorrotza, zizta gaitza, hari txarra, tirabira, zirrin-zarran eta zast!

Txo-ko-la-te. Txoko, txoko, txokola. Txoko, txoko, txokote. Txokola, txokote, TXO-KO-LA-TE!

Kikuri-bikurika Harrapaketan, ezkutaketan, kiriketan, kikuri-bikuri lakirikon, zinko-binko larikon, tokatzen zaionari, hor konpon! Kikuri-bikuri lakirikon, zinko-binko larikon.

Dona, dona Dona, dona, katona, sutondoan aitona, lepotik behera kutuna; atera kanpora neska-mutil tun-tu-na!


313905 _ 0052-0071.indd

59

Don, don Don, don, kikilimon sarrakuke, sarramon, pike, pike, tortolike, ban, bu, ziriketako bu! 59 16/11/11

12:18

Herri-abestiak

Biribilean jolasteko Korro txirinbolo Korro txirinbolo, zein polita den! (bir) Hanka bat, bestea, korro txirinbolo. Korro txirinbolo… Esku bat, bestea, korro txirinbolo. Korro txirinbolo… Hanka bat, bestea, esku bat, bestea, begi bat, bestea… Magila Atzo Magila ikusi nuen, Magila hasi zen dantzatzen. Dantzan bugi-bugi, dantzan bugi-bugi eta ondo pasa! Eskutik helduta Eskutik helduta gaude, borobil bat eginez, arras pozik gabiltza, itzul anitz emanez. Eskuina, ezkerra, urrats bat aintzinka; eskuina, ezkerra, urrats bat gibelka; eskuina, ezkerra, urrats bat aintzinka; eskuina, ezkerra, ipurdiz lurrera. Itsumandoka Hartu zapia eta begiak estali. Hiru bira emanda segika ibili. Bat, bi eta hiru! 60 313905 _ 0052-0071.indd

Banpiroa Banpiroa naiz erdi txoro nago, baraba. Goizetan ikasten dut, hamabiak jotzen dituztenean txotxolo bat bihurtzen naiz. Baraba uh uh ah ah uh uh uh ah! Baraba uh uh ah ah uh uh uh ah! Nire aita Drakula da, baraba, nire ama bere alaba, anaia bat ere badaukat, baina zurgatzen onena naiz! Baraba uh uh ah ah uh uh uh ah! Baraba uh uh ah ah uh uh uh ah! Erratz hegalaria Haurrak korroan, erratza erdian, erdikoa biraka, besteak hegaka. Salto eta salto, jira eta bira, erratzak ukitzen bazaitu, jokotik kanpo gelditu.


60

16/11/11

12:18

Herri-abestiak

Sokasaltoan jolasteko Itsasoko olatuek

Orduena

Itsasoko olatuek kulunkatzen gaituzte, txipli-txapla eraginez, jolastu nahi baitute. Alde batera eta bestera, behetik gora, beti aurrera!

Soka-salto-saltoka esaidazu ordua. Ez dut ordularirik. Berdin dit asmaturik. Ordu bata, ordu biak hirurak, laurak, bostak, seiak, zazpiak, zortziak, bederatziak, hamarrak, hamaikak, hamabiak.

Sokarekin olatuak eginez. Sokaz beheraka Sokaz beheraka, zingili-zangala, matxinsaltoa bagina bezala. Trebukatzen ez bazara berehala, hurrengo laguna sar dadila, bai… orain! Sokari beheraka eginez, olatuen antzera. «Sar dadila» egotean hurrengo lagunak sartu behar du.

Hamabostarena Jolas gaitezen denok soka-jokoan, soka-jokoan, haurtxo euskaldunoi, ei! dagokigun eran, dagokigun eran, euskara hutsean. Bat eta bi, hiru, lau eta bost, hamar gehiagorekin beti dira hamabost. Sokari goraka eraginez katean saltoka aritzekoa da.


313905 _ 0052-0071.indd

61

61 16/11/11

12:18

Herri-abestiak

Ilaran jolasteko Ilaran goaz Aurretik doanak egiten duena, (batek) aurretik doanak egiten duena, (gainerakoek) zirkin eta oihuak eginez, (batek) zirkin eta oihuak eginez, (gainerakoek) neska-mutilok aurrera goaz, (batek) neska-mutilok aurrera goaz. (gainerakoek) Aurretik doanak egiten duena, (batek) aurretik doanak egiten duena, (gainerakoek) zirkin eta oihuak eginez, (batek) zirkin eta oihuak eginez, (gainerakoek) neska-mutilok aurrera goaz, (batek) neska-mutilok aurrera goaz. (gainerakoek) Ilararen buruan doanak egiten duena errepikatu behar dute atzeko guztiek.

Anakonda Anakonda suge bat da, anakonda suge bat da, biltzen dena mantso-mantso, biltzen dena mantso-mantso. Harekin bilduz gero, harekin bilduz gero, bihurtzen gara ero, bihurtzen gara ero. Denak ilaran sorbaldatik helduta, gero eta biribil txikiagoa osatuz. 62 313905 _ 0052-0071.indd

Txirukaka (Aurreraka) Txiruka, txirukaka, Katxi, mari-maru, ei! Txiruka, txirukaka, Katxi, mari-maru, ei! (Atzeraka) Ñogi, ñogi, ñogi, Katxi, mari-maru, ei! Ñogi, ñogi, ñogi, Katxi, mari-maru, ei! Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

62

16/11/11

12:18

Herri-abestiak

Gomatakoak Martin

Patxiku

Martin-tin, Kapotxin-txin, Kattalin-lin, potolin-lin. Martin Kapotxin Kattalin pottolin.

Patxiku txiku-txiku, Patxiku arina. Zenbatean daukazu dozena sardina. Sar-di-na!

Goma orkatiletan jarrita, bi oinekin batera eta goma ukitu gabe barrurantz eta kanporantz egin behar da.

Serafin mokofin

Xanti eta Maribi

Serafin mokofin aizto eta maratxin, ttuntturruntena. Xabin koxk, aitona kaxkamotx, pipa motx!

Bat eta bi, Xanti eta Maribi, korrika eta korrika, katuaren ihesi, korrika doazela, txakur beltza ikusi, putzura erori eta ipurdia busti, amona garrasika etxeko leihotik. Bat, bi, hiru eta lau!

Goma ipurdi inguruan jarrita, abestia amaitzean gomari heldu behar zaio eskuz eta hankaz. Gainerakoek zuloetatik pasatu behar dute.


313905 _ 0052-0071.indd

63

Hiru haur hirukian jarrita, besteak saltoka kanpora eta barrura abestiaren erritmoan. 63 16/11/11

12:18

Herri-abestiak

Beste abesti batzuk Ikusi-makusi

Sardina bat

Ikusi-makusi, zer ikusi? Ikusten, ikusten, ikusten… "zu". (Adibidez, zuhaitza.) Ikusi-makusi, zer ikusi? Ikusten, ikusten, ikusten… "e". (Adibidez, etxea.)

Sardina bat, (beti errepikatu) bi sardina, elkartu ziren, izkina batean. A-txi-txi-txi-txi txi-txi-ua-ua. A-ua-ua-ua-ua ua-ua-txi-txi.

Bertsolarien eran ere jolas daiteke, hitzaren hasiera barik, amaiera esanez.

Ikusi, ikusi han! Ikusi, ikusi han! Teilatu gainean. Kriston aberea triziklo batean. Tronpa du aurrean, isatsa atzean. Ha, ha, ha, ha! Elefantea da!

Jarrai dezala… (Urliak) Karikatura Karikatura (kriskitin birritan) Izenak (krisk, krisk) zerenak (krisk, krisk) zuhaitzenak. Adibidez: pinua (krisk, krisk) pagoa (krisk, krisk) izeia (krisk, krisk) Biribilean jarrita banan-banan eta jarraian, izenak esan kriskitinen erritmoan.

Abestia keinuekin lagundu.

64 313905 _ 0052-0071.indd


64

16/11/11

12:18

Aho-korapiloak Aitaren kapa

Akerraren adarrak

Aitaren kapa aulkipean. Aitaren kapa aulkipean.

Akerrak adarrak okerrak ditu. Akerrak adarrak okerrak ditu.

Hamar aldiz esan ezetz!

Hamar aldiz esan ezetz!

Gure ortua Aurten gure ortuan artoa berde erne da. Aurten gure ortuan artoa berde erne da. Olagarroa Olagarroaren erro errea larra errean gora. Olagarroaren erro errea larra errean gora. Baga, biga Baga, biga, higa, laga, boga, sega, zaki, zoki, bele, harma, tiro, pun!

Belea Beleak Berreagara zerbait daroa. Beleak Berreagara zerbait daroa. Soro berriko artoa Soro berriko artoaren orriaren gorria! Soro berriko artoaren orriaren gorria!


313905 _ 0052-0071.indd

65

65 16/11/11

12:18

Bertsoak

Animaliei buruzkoak Izurde saltaria A zer pozik nabilen uretan saltoka! Ni bezain saltaririk ez liteke topa! Nahi badidazu jarri saltotan erronka, goazen sokasaltora, zeuk ekarri soka! Igela Aintziran ni bai pozik! Gaur zer abestuko? Nire betiko kanta oso dut gustuko... beti hasten naiz berriz amaitu orduko, beti baita berdina; entzun: «kro, kro, kro, kro!».

Astotxo Temati ospea daukat; apurtxo bat banaiz behintzat... eta nirekin bat ez bazatoz, hartu ostiko pare bat!

Kamiltxo Kamileren semea nauzue: Kamiltxo! Harzkume ausarta naiz, ez nabil gelditxo, baina amak esaten dit sarri: «Geldi, txo!» esan nahiz nabilela “aguroegitxo”. 66 313905 _ 0052-0071.indd

Txori kantaria Kantatzen dut eguna, kantatzen natura, ikuspegia baita nire partitura. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

66

16/11/11

12:18

Bertsoak

Pertsonei buruzkoak Mari Titare

Galtzagorriak

Neska bat naiz «Titare» abizenekoa, bainaiz titare baten neurri berekoa!

Izaki txikitxoak, oso bihurriak, galtzak eta kapela dituzte gorriak.

Sorgina pirulina Sorgina pirulina erratza gainean, ipurdia zikina, kapela buruan.

Martin Txiki

Lamiak

Martin denen artean bera txikiena, baina egia bada denek diotena, bera dugu txikirik adoretsuena, Basajaunei garia lapurtu ziena!

Ea lamiak sarri non egoten diren? Erreka bazterrean han, hor eta hemen, urrezko orraziaz ilea orrazten, ea egurgileak hurbiltzean zaizkien.


313905 _ 0052-0071.indd

67

67 16/11/11

12:18

Bertsoak

Naturari buruzkoak Aintzira Aintzira beti dago irudiz josita: pozak zoratzen dabil igela jauzika, burruntziak hegaka egiten bisita eta dortokak siestan begiak itxita. Zeruko festa Zeruan festa dago; ez al da nabari? Eguzkia ekiten soinu txikiari, ilargia bertsotan, izarrak dantzari… eta astronauta bat kohetetik adi!

Zuhaitzak

Itsasoaren deia

Zuhaitzetan badira dotore askoak, enbor sendoak eta ugari hostoak. Baina ez dira aski azal luxuzkoak… sustrai sakonak dira derrigorrezkoak.

Negu gorria da, bai, baina hala ere itsasoak deitu dit oraingoan ere. Ikusi beharra dut, haserre zein bare, ni ezin bainaiz bizi itsasorik gabe.

68 313905 _ 0052-0071.indd


68

16/11/11

12:18

Bertsoak

Jakiei buruzkoak Barazki eta fruitu

Itxuraz jatea

Otzara bete barazki, fruituak ere bai, noski! Egoki hazi nahi duten haurrek jan ditzaten ezti. Zurituta jan errazki, zatitan ez dago gaizki, baina mesedez ez jan aleak hezur eta guzti!

Zatarra da jatea zurru eta purru eta gainera dugu jalearen erru. Gosea ez dakigun bilaka amorru, jan dezagun itxuraz, kanpo eta barru.

Saguen ametsa

Gora sagarrak! Batzuk berdeak eta besteak gorriak, denak gozoak eta osasungarriak; sagarrek badituzte on izugarriak, beraz gure menuan ondo etorriak!


313905 _ 0052-0071.indd

69

Gruyère, Idiazabal, Roquefort berbera… Munduko sagu denek daukaten joera… Zein sagu ez litzateke joango bizitzera gazta hutsez egindako jauregi batera?

69 16/11/11

12:18

Bertsoak

Eguberriei buruzkoak Gabon-eskean Kalera gatoz kantuz Gabonak heltzean, zeredozer batzeko kantu bakoitzean. Zoriontsuak izan, auzoan, etxean, eta eskuzabalak gauzak banatzean!

Gabonetako zuhaitza Gabonetako zuhaitz: ez zara makala! Ezta haritza ere, nahiz izan itzala! Ez zara gorostia, ez haren magala. Ezta pinua askok pentsatu bezala. Izeia zara, izan, itzalez apala, eta nola zuretik datorren ezpala zure itzal apalak babestu gaitzala! 70 313905 _ 0052-0071.indd


70

16/11/11

12:18

Bertsoak

Eguberriei buruzkoak Pozaren poza Euskal Herriko ume txintxo guztientzat, Gabonetan pozteko arrazoi on bat: Olentzero nor dugun badakigu behintzat, eta Mari Domingi hartuta laguntzat… opari eskaintzak denak hartuz aintzat; gero erregetzak zelako emaitzak! halako pozak ditu haurren bizitzak. Oparirik onena Gabonak heldu dira, guztiok ja-jaika: anaia, arreba, neba, ahizpa, ama, aita… oparirik onena genezake aipa: gauza denen gainetik denok elkar maita, oparirik onena maitasuna baita!


313905 _ 0052-0071.indd

71

71 16/11/11

12:18

313905 _ 0072-0112.indd 72

16/11/11 15:08

Adimena garatzeko fitxak 313905 _ 0072-0112.indd 73

16/11/11 15:08

Egilea: José Luis Riva Amella Edizioa: Ainhoa Basterretxea Llona eta José Antonio Almodóvar Herráiz Irudiak: Domènec Bladé i Pinyol Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta, Hilario Simón eta Victoria Lucas Zuzenketa: Marta López Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Domingo Sánchez Figueroa

313905 _ 0072-0112.indd 74

16/11/11 15:08

Aurkezpena Lehen Hezkuntzako lehenengo mailako haurrek jakintza asko eta garrantzitsuak berenganatu dituzte dagoeneko; baina, orain, jakintza horiek modu logikoan sistematizatzeko garaia da. Hori lortzeko, haurrek arrazoiketarako abileziak berenganatu, landu eta hobetu behar dituzte. Ikasle guztiek esparru horretan behar bezalako garapena lor dezaten, zenbait fitxa proposatu ditugu. Fitxa horiek eginez, ikasleek abilezia hauek landuko dituzte: • Hautematea eta arreta. Abilezia horri esker, ikasleek arretarik galdu gabe kontzentratzeko eta ematen zaien informazio garrantzitsua argi jasotzeko gaitasuna eskuratuko dute. Haurrek abilezia hori landuko badute eta denbora jakin batez arretaz entzungo badute, ezinbestekoa da erlaxatuta egotea –nekatuta ez egotea eta logura ez izatea–, bai eta giro egokia lortzea ere. Horrez gain, kontzentratzen ikasiz gero, haurrek ikasteko estrategia egokiak garatu ahal izango dituzte. • Oroimena. Abilezia horri esker, ikasleek datuak gogoratu ahal izango dituzte epe labur, ertain eta luzera. Funtsezko abilezia da, baina, horrez gain, ezinbestekoa da gainerako adimenabileziekin batera eta horien osagarri gisa lantzea. Askotan, ulertzen ez dena modu mekanikoan ikastean lantzen da abilezia hori. Horrelakoetan, oroimena asko lantzen den arren, garapen hori traba bilaka daiteke; izan ere, epe laburrean emaitza onak eman ditzakeen arren, epe luzera oroimenak edo memoriak ezin ditu ez arrazoibidea ezta ulermena ere ordezkatu. • Hitzezko ulermena. Abilezia horri esker, ikasleek hitzen esanahia ulertu ahal izango dute (ulermena) eta hitz horiek erabiliz nahi dutena adierazteko gaitasuna ere landuko dute (hitzjarioa). Zerbait ulertzeak adierazten du ikasleak ahoz emandako informazioa bereganatu duela, eta adierazle guztien arabera, abilezia hori modu egokian garatuz gero, ikasleak arrakasta izango du bizitza akademikoan. • Espazioaren ulermena. Abilezia horren lanketari esker, ikasleek objektuen adierazpen grafikoak interpretatu ahal izango dituzte, objektu horiek hainbat kokalekutan interpretatu ahal izango dituzte eta, orobat, diseinu batean oinarritutako egiturak irudikatu ahal izango dituzte. • Arrazoibide logikoa. Zenbait elementuren artean lotura logikoak ezartzeko abilezia da (sailkatzea, segidak osatzea, ordenan jartzea, zentzurik ez duten loturak edo lotura desegokiak identifikatzea...).

75 313905 _ 0072-0112.indd 75

16/11/11 15:08

• Denboraren antolamendua. Ordena kronologikoa finkatzen duten elementuei eta xehetasunei erreparatuz denboran zehar gertatzen den ekintzen segida hautemateko abilezia da. Denbora modu ordenatuan hautematea funtsezkoa da haurren oreka fisiko eta emozionalerako. • Zenbakizko abilezia. Zenbakia kontzeptua ikasi eta bereganatu ondoren, buruz egiten diren eragiketa asko errazago egiten dira, kalkuluak modu automatikoan egiten ikasiz gero. Abilezia hori sarritan erabiltzen da eta berau menperatzea ezinbestekoa da, buruz egiten diren hainbat eragiketa ez oztopatzeko. Fitxak banaka edo taldean egin daitezke. Garrantzitsua da fitxa horiek egiten denbora gehiegi ez ematea, hobea baita haurrak gehiago egiteko gogoz geratzea, aspertzea eta nekatzea baino. Hauek dira jarduera horiek egiteko oinarrizko jarraibideak: 1. Haurrek argi izan behar dute zer lortu behar duten. Hori dela eta, ezinbestekoa da irakasleak beharrezkoak diren azalpen guztiak ematea. Haurrak sentitu behar du eskatzen dioguna egin dezakeela. Hasteko, erraz egin ditzaketen jolasak proposa ditzake irakasleak, eta ondoren, jolas zailagoak egiten. 2. Haurrek zer egin behar duten ulertu eta horretarako behar duten guztia prestatu behar dute (margoak, ezabagoma, etab.). Problemak ebaztea bezain garrantzitsua da horretarako erabili diren estrategiak zein diren ikastea. Horregatik komeni da planteamendu berriak eta lehen landutakoak alderatzea, ikasleek horien arteko loturak egin ditzaten eta kasu bakoitzean zein aplikatu behar duten erabaki dezaten. 3. Lotu jarduera berriak eta lehen egindako jarduerak, eta ikusarazi horietan errepikatzen diren elementuak. Aurreko jolasetan egindakoarekin alderatuz, haurrak estrategia zehatzak definitzeko eta problemak ebazteko gaitasuna hobetuko du, problema horiek edozein motatakoak izanda ere. 4. Jarduera askok ikusizko edukiak dituzten arren, garrantzitsua da haurrak eduki horiek hitzez adieraztea, zer egin duen azalduz, irudien ezaugarriak zehaztuz eta problema modu horretara zergatik ebatzi duen azalduz.

Egilea.

76 313905 _ 0072-0112.indd 76

16/11/11 15:08

Adimena garatzeko fitxak Aurkibidea Hautematea eta arreta

Arrazoibide logikoa

1. fitxa.

Norantz doaz txoriak? ........................... 78

22. fitxa. Familia handi bat ................................... 99

2. fitxa. Animalien soslaia .................................. 79

23. fitxa. Baserriko animaliak .............................. 100

3. fitxa. Desberdintasunen jolasa . .................... 80

24. fitxa. Bakoitzari berea .................................... 101

4. fitxa. Gorputz Hezkuntzako eskolan .............. 81

25. fitxa. Guztia biltzeko ordua . .......................... 102

5. fitxa. Triangeluak, laukiak, zirkuluak............... 82

26. fitxa. Pieza bat lekuz kanpo .......................... 103

6. fitxa. Guztiak ez dira berdinak! ...................... 83

27. fitxa. Zer falta da amaieran? ........................ 104

7. fitxa. Goian eta behean . ................................ 84

28. fitxa. Zer falta da multzo bakoitzean? . ........ 105

8. fitxa. Egun bat gripeak jota ............................ 85

29. fitxa. Zerk du antz gutxien? ........................... 106

9. fitxa. Nola lortuko du untxiak azenarioa? . ............................................ 86

Denboraren antolamendua

10. fitxa. Etxerako bidea ....................................... 87

30. fitxa. Askariaren ordua .................................. 107

Oroimena

31. fitxa. Arratsalde euritsua ............................... 108 32. fitxa. Ahatetxo itsusiaren istorioa ................. 109

11. fitxa. Zer objektu daude? ............................... 88 12. fitxa. Ez ahaztu!................................................ 89

Zenbakizko abilezia

13. fitxa. Oroimenaren jolasa . ............................. 90

33. fitxa. Zenbakiak eta zenbakiak . ................... 110

Hitzezko ulermena

34. fitxa. Zerk harritu du txita? . ............................ 111 35. fitxa. Zorionak! . .............................................. 112

14. fitxa. Argazki-albuma ...................................... 91 15. fitxa. Nor da nor? ............................................ 92 16. fitxa. Norena da ogi-saski bakoitza? ............ 93

Espazioaren ulermena 17. fitxa. Gosaltzeko ordua . ................................. 94 18. fitxa. Gauza bakoitza dagokion lekuan ........ 95 19. fitxa. Katuen familia handia ........................... 96 20. fitxa. Amaitu gabeko etxea ............................ 97 21. fitxa. Ariketak aire zabalean .......................... 98

77 313905 _ 0072-0112.indd 77

21/11/11 17:05

1.

Norantz doaz txoriak?

FITXA

Izena

Data

Margotu. Urdinez, beherantz doazen txoriak. Gorriz, eskuinerantz doazen txoriak. Berdez, gorantz doazen txoriak. Horiz, ezkerrerantz doazen txoriak. 78 313905 _ 0072-0112.indd 78


16/11/11 15:08

2. FITXA

Animalien soslaia Izena

Data

Lotu animalia bakoitza bere itzalarekin edo soslaiarekin. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 79

79 16/11/11 15:08

3.

Desberdintasunen jolasa

FITXA

Izena

Data

Bi marrazki horiek ez dira berdinak. Aurkitu bederatzi desberdintasunak eta markatu, koloretako margoak erabiliz. 80 313905 _ 0072-0112.indd 80


16/11/11 15:08

4. FITXA

Gorputz Hezkuntzako eskolan

Izena

Data

Lerro bakoitzean, okerreko mugimendua egiten ari den pertsona bat ageri da. Aurkitu eta margotu horiz. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 81

81 16/11/11 15:08

5.

Triangeluak, laukiak, zirkuluak...

FITXA

Izena

Data

Erreparatu goiko lerroko irudien barneko markei eta marraztu beheko irudietan. 82 313905 _ 0072-0112.indd 82


16/11/11 15:08

6. FITXA

Guztiak ez dira berdinak!

Izena

Data

Lerro bakoitzean marrazki desberdin bat dago. Margotu gorriz marrazki hori bereizten duen xehetasuna. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 83

83 16/11/11 15:08

7.

Goian eta behean

FITXA

Izena

Data

Margotu horiz goiko multzoan bai, baina behekoan ez dauden objektuak. Ondoren, margotu beheko multzoan bai, baina goikoan ez dauden objektuak. Azkenik, margotu urdinez goian eta behean, bietan, daudenak. 84 313905 _ 0072-0112.indd 84


16/11/11 15:08

8. FITXA

Egun bat gripeak jota

Izena

Data

Hainbat umek ezin izan dute gaur eskolara etorri gaixo daudelako. Alderatu goiko argazkia behean ageri den ikasgelako irudiarekin. Ondoren, goiko argazkian, biribildu zirkulu urdinez etorri diren ikasleak eta zirkulu gorriz falta direnak. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 85

85 16/11/11 15:08

9.

Nola lortuko du untxiak azenarioa?

FITXA

Izena

Data

Lagundu untxiari azenarioa lortzen. Horretarako, alde batetik bestera (G–F) eta goitik behera (IH| ) joan daiteke, baina ordena berari jarraitu behar dio beti: perretxikoa –F lorea –F sagarra. 86 313905 _ 0072-0112.indd 86


16/11/11 15:08

10. FITXA

Etxerako bidea

Izena

Data

Markatu urtxintxak zuhaitzera iristeko zeharkatu beharko dituen zirkuluak, goian adierazitako ordenari jarraituz betiere. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 87

87 16/11/11 15:08

11.

1

Zer objektu daude?

FITXA

Izena

Data

Behatu goiko laukian dauden objektuei. Ondoren, tolestu orria erditik eta marraztu objektu horiek berak begiratu gabe. 88 313905 _ 0072-0112.indd 88


16/11/11 15:08

12. FITXA

Ez ahaztu!

Izena

Data

Erreparatu goiko laukian dauden objektuei. Ondoren, tolestu orria erditik eta marraztu objektu horiek berak begiratu gabe. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 89

89 16/11/11 15:08

13. FITXA

1

Oroimenaren jolasa

Izena

Data

Itsatsi orri hau kartoi mehe batean eta ebaki fitxak. Ondoren jarri buruz behera eta jolastu bikoteak osatzen. 90 313905 _ 0072-0112.indd 90


16/11/11 15:08

14. FITXA

Argazki-albuma

Izena

Data

Idatzi argazki bakoitzari dagokion zenbakia. armelek betaurrekoak ditu, eta galtza motzak. 1. K 2. Luisak soinekoa du jantzita eta lore bat dauka ilean. 3. Helenak zapatilak ditu eta eserita dago. 4. Martak ile luzea dauka. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 91

91 16/11/11 15:08

15.

1

Nor da nor?

FITXA

Izena

Data

Margotu haur bakoitzaren kanaberazko hodia kolore desberdinez eta asmatu zer edalontzitatik ari diren edaten. Ondoren, idatzi haur bakoitzaren kartelean dagokion zenbakia eta izena. Maria Aneren ondoan dago. Anek elastiko marraduna dauka. 92 313905 _ 0072-0112.indd 92

Lukasek ilea nahasita dauka. Aitorren elastikoak orbanak ditu.


16/11/11 15:08

16. FITXA

Norena da ogi-saski bakoitza?

Izena

LAURA

Data

ELISA

MARTA

´ DANEL

Ogi-saski bakoitzean haur baten izena osatzen duten hizkiak daude. Lotu ogi-saski bakoitza dagokion haurrarekin. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 93

93 21/11/11 17:05

17.

1

Gosaltzeko ordua

FITXA

Izena

Data

Marrazki handian bilatu lauki txikietako marrazki bakoitza non dagoen zehazki eta margotu bi laukiak kolore beraz. 94 313905 _ 0072-0112.indd 94


16/11/11 15:08

18. FITXA

Gauza bakoitza dagokion lekuan

Izena

Data

Jarraitu objektu horietako bakoitzetik abiatzen den bideari eta marraztu objektua dagokion laukian. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 95

95 16/11/11 15:08

19.

2

Katuen familia handia

FITXA

Izena

Data

Margotu. Gorriz, zerbaiten barruan dauden katuak. Horiz, zerbaiten azpian dauden katuak. Laranjaz, zerbaiten gainean dauden katuak. 96 313905 _ 0072-0112.indd 96


16/11/11 15:08

20. FITXA

Amaitu gabeko etxea

Izena

Data

Osatu pagodaren marrazkia. Horretarako, egin eskuineko aldea ezkerrekoaren irudira, haren ispiluko isla balitz bezala. Puntuak lagungarri izango dituzu. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 97

97 16/11/11 15:08

21.

2

Ariketak aire zabalean

FITXA

Izena

Data

Bilatu talde horietan postura berean dauden haurrak eta osatu bikoteak. Ondoren, margotu bikote bakoitzaren txandala kolore beraz. 98 313905 _ 0072-0112.indd 98


16/11/11 15:08

22. FITXA

Familia handi bat

Izena

Data

elefantea gizakia hartza

gorila

tigrea

txerria

panda

u –F F– F–

–F

u

–F F– F–

Idatzi animalia bakoitzaren izena dagokion ilaran. Seinalatutako zutabean agertuko da animalia horien familiaren izena; zer familiatako kide diren, alegia. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 99

99 16/11/11 15:08

23. FITXA

2

Baserriko animaliak

Izena

Data

Lotu geziekin marrazkiko animaliak adierazitako ordenari jarraituz, biribilduta dagoenetik hasita. Hartu kontuan untxiaren ondoren txakurra datorrela berriro. 100 313905 _ 0072-0112.indd 100


16/11/11 15:08

24. FITXA

Bakoitzari berea

Izena

Data

Lotu animalia bakoitza gogokoen duen janariarekin, katuarekin egin dugun moduan. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 101

101 16/11/11 15:08

25. FITXA

2

Guztia biltzeko ordua

Izena

Data

Haurrek beren gauzak bildu eta txukundu dituzte, baina txantxazale batek aldatu egin ditu batzuk lekuz. Margotu tokiz kanpo daudenak. 102 313905 _ 0072-0112.indd 102


16/11/11 15:08

26. FITXA

Pieza bat lekuz kanpo

Izena

Data

Marrazkien lauki bakoitzean bat ez da ondo egokitzen besteekin. Biribildu kolorezko zirkulu batez besteekin bat ez datorren elementua. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 103

103 16/11/11 15:08

27.

2

Zer falta da amaieran?

FITXA

Izena

Data

Erreparatu zerrenda bakoitzeko marrazkiei. Zein da azkena? Idatzi lauki horietan dagokion marrazkia. 104 313905 _ 0072-0112.indd 104


16/11/11 15:08

28. FITXA

Zer falta da multzo bakoitzean?

Izena

Data

Erreparatu eskuineko laukiko elementuei, aukeratu zein den egokia ezkerrean zuriz agertzen den laukia osatzeko eta margotu. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 105

105 16/11/11 15:09

29. FITXA

3

Zerk du antz gutxien?

Izena

Data

Zerrenda bakoitzean, biribildu zirkulu batez ezkerreko marrazkiarekin antz gutxien duen elementua. 106 313905 _ 0072-0112.indd 106


21/11/11 17:05

30. FITXA

Askariaren ordua

Izena

Data

Haurren askaria adierazten duen marrazkiak ez daude ordenan. Lotu goiko lerroko lauki bakoitza erdiko lerroan dagokion laukiarekin eta, ondoren, beheko lerroan dagokion laukiarekin. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 107

107 16/11/11 15:09

31.

3

Arratsalde euritsua

FITXA

Izena

Data

Ordenatu istorio honetako binetak marrazki bakoitzari ordenan dagokion zenbakia idatzita (1, 2, 3, 4). 108 313905 _ 0072-0112.indd 108


16/11/11 15:09

32. FITXA

Ahatetxo itsusiaren istorioa

Izena

Data

Ordenatu ahatetxo itsusiaren istorioko binetak marrazki bakoitzari dagokion zenbakia idatzita. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 109

109 16/11/11 15:09

33. FITXA

3

Zenbakiak eta zenbakiak

Izena

Data

Lotu 1etik 40ra arteko puntuak eta zenbaki horien atzean zein gordetzen den jakingo duzu. 110 313905 _ 0072-0112.indd 110


16/11/11 15:09

34. FITXA

Zerk harritu du txita?

Izena

Data

Lotu 1etik 40ra arteko puntuak eta txita zerk harritu duen jakingo duzu. Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0072-0112.indd 111

111 16/11/11 15:09

35. FITXA

Zorionak!

Izena

Data

Lotu lerro batekin pertsonaia bakoitza dagokion tartarekin. 112 313905 _ 0072-0112.indd 112


16/11/11 15:09

Zenbakiak aukeran 313905 _ 0113-0144.indd 113

16/11/11 12:30

Egilea: José Antonio Almodóvar Herráiz Edizioa: Ainhoa Basterretxea Llona eta José Antonio Almodóvar Herráiz Irudiak: Marimar Ferrero Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta, Hilario Simón eta Victoria Lucas Zuzenketa: Marta López Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Domingo Sánchez Figueroa

313905 _ 0113-0144.indd 114

16/11/11 12:30

Zenbakiak aukeran Aurkibidea 1. fitxa.

9ra arteko zenbakiak.............................. 116

16. fitxa. 19ra arteko zenbakien kenketak............ 131

2. fitxa. Zenbakien deskonposizioa ...................117

17. fitxa. 40tik 59ra arteko zenbakiak idaztea....132

3. fitxa. 9ra arteko zenbakien arteko batuketak.... 118

18. fitxa. Hamarrekoen batuketak eta kenketak.....133

4. fitxa. 9ra arteko zenbakien segidak.................. 119

19. fitxa. Zenbakiak alderatzea............................134

5. fitxa. Hamarrekoak eta batekoak...................120

20. fitxa. 59ra arteko zenbakien batuketak bururakorik gabe..................135

6. fitxa. 9ra arteko zenbakien arteko kenketak...... 121 7. fitxa. 10era arteko zenbakien arteko batuketak.122

21. fitxa. 79ra arteko zenbakien segidak eta deskonposizioa.................................136

8. fitxa. 1 9ra arteko zenbakiak irakurtzea eta idaztea.............................123

22. fitxa. 89ra arteko zenbakiak idaztea.....................................................137

9. fitxa. 19ra arteko zenbakien segidak.................124

23. fitxa. 99ra arteko zenbakien segidak.............138

10. fitxa. 19ra arteko zenbakien arteko batuketak...125

24. fitxa. Kenketak bururakorik gabe...................139

11. fitxa. Hamarrekoen segidak egitea, irakurtzea eta idaztea.............................126

25. fitxa. 99ra arteko zenbakiak idaztea..............140

12. fitxa. Kenketak egitea kentzailetik zenbatzen hasita....................................127 13. fitxa. 19ra arteko zenbakien arteko batuketak (hiru batugai).........................128 14. fitxa. 29ra arteko zenbakien segidak eta deskonposizioa.................................129 15. fitxa. 39ra arteko zenbakien segidak.............130

313905 _ 0113-0144.indd 115

26. fitxa. Batuketak eta kenketak bururakorik gabe.................................... 141 27. fitxa. Hiru zenbakiren arteko batuketak bururakorik gabe....................................142 28. fitxa. Bi zenbakiren arteko batuketak bururakoarekin . .....................................143 29. fitxa. Hiru zenbakiren arteko batuketak bururakoarekin . .....................................144

16/11/11 12:30

1.

FITXA

9ra arteko zenbakiak Izena

Data

1 Zenbatu eta biribildu zenbakia.

3 5 7

2 4 6

6 7 8

1 4 8

3 6 9

5 6 7

116 313905 _ 0113-0144.indd 116

▼

9

▼

▼ ▼

▼ ▼

▼ ▼

▼ ▼

▼ ▼

▼

▼

9 8 7

▼

▼

▼

0 1 2

▼

2 Osatu.

0


16/11/11 12:30

2. FITXA

Zenbakien deskonposizioa

Izena

Data

1 Erreparatu eta osatu.

4


313905 _ 0113-0144.indd 117

1

55 9

1

5

1

5

1

5

1

5

31

5

1

5

1

5

1

5

1

5 117 16/11/11 12:30

3. FITXA

9ra arteko zenbakien arteko batuketak Izena

Data

1 Idatzi zenbakiak eta egin batuketa.

21

5

1

5

3

1

5

1

5

2 Marraztu eta egin batuketa.

118 313905 _ 0113-0144.indd 118

31 25

31 35

41 25

61 25


16/11/11 12:30

4. FITXA

9ra arteko zenbakien segidak

Izena

Data

1 Osatu.

12

12 F

F

3 F

F

1

12

12

12

12 F

F

F

F

0 12

12

2 Osatu.

1 313

F

0 31 3

F

31 3 31 3

F

31 3

F

F

3 Idatzi falta diren zenbakiak.

1

3 4

5 6 7

5 4 9


313905 _ 0113-0144.indd 119

9

1 7 6 119 16/11/11 12:30

5. FITXA

Hamarrekoak eta batekoak Izena

Data

1 Inguratu 10 talde bakoitzetik eta osatu.

101 3

5

101

13

101

5

5

101

5

101

5

101

5

101

5

101

5

120 313905 _ 0113-0144.indd 120


16/11/11 12:30

6. FITXA

9ra arteko zenbakien arteko kenketak

Izena

Data

1 Osatu.

52 35 2

5

2

5

2

5

2

5

2

5

2

5

2

5


313905 _ 0113-0144.indd 121

2

121 16/11/11 12:30

7.

FITXA

10 era arteko zenbakien arteko batuketak Izena

Data

1 Egin batuketa.

51 4 5

71 3 5

41 2 5

61 2 5

51 2 5

51 1 5

41 3 5

71 1 5

61 4 5

41 1 5

81 2 5

51 0 5

71 2 5

51 3 5

61 1 5

31 0 5

61 3 5

91 1 5

2 Osatu.

13 23 12 1 3 122 313905 _ 0113-0144.indd 122

F

F

3

111

3

1 13

F

F

3

1 12

3

1 12

F

F

3

1 12

3

1 12

F

F


16/11/11 12:30

8.

FITXA

19ra arteko zenbakiak irakurtzea eta idaztea

Izena

Data

1 Osatu.

Ωero ba† b^

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

2 Lotu .

hamabos† zortz^ hamaikå hamaße^ 11

15


313905 _ 0113-0144.indd 123

16

8 123 16/11/11 12:30

9.

FITXA

1

19ra arteko zenbakien segidak Izena

Data

1 Osatu.

0

1

F

2

F

F

F

F

F F

F

F

F

12

7

F

F

F F F

15

F

F

F

F

2 Egin batuketa.

2

1 2F

1 2F

1 2F

1 2F 12 F

12 F F

3

11 2

F

3

112

F

12 1 3

12

F

12

12

G

3

11 2

F

12

124 313905 _ 0113-0144.indd 124

3

1 21

F

3

1 21

F

3

1 21

F

3 11

12

F

F


16/11/11 12:30

10. FITXA

19ra arteko zenbakien arteko batuketak

Izena

Data

1 Egin batuketa.

151 45

151 55

181 35

191 55

111 65

181 15

121 35

171 25

161 45

141 25

121 65

101 85

181 45

161 35

17 1 45

161 25

101 45

131 55

131 35

141 55

161 15

101 55

17 1 65

151 25

2 Osatu.

F

313905 _ 0113-0144.indd 125

F

13

13

3

F

F


1

3

1

3

1

F

3

125 16/11/11 12:30

11.

1

Hamarrekoen segidak egitea, irakurtzea eta idaztea

FITXA

Izena

Data

1 Osatu.

hama® ho@e^

10 20 30 40 50

60 70 80 90

2 Osatu.

F

F

F

F

30

10

F

F

F

F

60

20 3 Lotu.

ho@e^ ∫±rro@e^ hiruro@e^ hiruro@eitå hama® 60

10 70 40

126 313905 _ 0113-0144.indd 126

30

20

50 80


16/11/11 12:30

12. FITXA

Kenketak egitea kentzailetik zenbatzen hasita

Izena

Data

1 Egin kenketa. F

6-4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 62 45 2 F

7-5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 72 55 F

5-4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 52 45 7-2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 72 25 4-1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 42 15 8-3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 82 35 9-6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 92 65 3-2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 32 25 6-3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 62 35 Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0113-0144.indd 127

127 16/11/11 12:30

13.

1

19ra arteko zenbakien arteko batuketak (hiru batugai)

FITXA

Izena

Data

1 Osatu eta egin batuketa.

41 21 2

1

5

8 1 71 4

F

F

F

F

F

F

1

5

5

7 1 31 4 F

5

F

F

F

F

F

1

5

3 1 31 5

5 1 31 4 1

F

2

F

1

F

F

F

F

6

61 2 1 3

1

5

2 Egin batuketa.

51 1 1 35

51 21 35

61 1 1 25

41 21 55

41 31 35

91 1 1 75

128 313905 _ 0113-0144.indd 128


16/11/11 12:30

14. FITXA

29ra arteko zenbakien segidak eta deskonposizioa

Izena

Data

1 Osatu.

1

12

F

3

12

12

F

12

F

12

F

12

F

F

12 F

15 12

F

12

F

12

23 12

12

F

12

F

F

F

12

F

2 Osatu.

29 23 2623 F

23

F

23

F

F

23 F

23

F

23

F

23

11

F

23

G

3 Osatu.

Hamarrekoak

Batekoak

1

7

5

2

3

2 1

Hamarrekoak

26

5

5

12

5

8

5

21

5

4

5

20

5

17


313905 _ 0113-0144.indd 129

2

Batekoak

6

129 16/11/11 12:30

15. FITXA


Izena

Data

1 Osatu.

39

23

F

23

23

F

23

F

23

27

F

F

23 F

0

F

23 23

F

F

23

23

23

F

15

F

F

23

23

G

2 Osatu.

1

12

F

13

F

12

13

F

F

12

F

13

13 F

13

F

12

F

26

13

12

F

F

13

F

12 G

12 13

F

F

12

F

38

130 313905 _ 0113-0144.indd 130

▼

▼ ▼

▼

30 31

28 29 ▼

31 32

▼

▼

21

21 22

▼

▼

19

▼

▼

8 9

▼

3 Idatzi falta den zenbakia.


16/11/11 12:30

16. FITXA

19ra arteko zenbakien kenketak

Izena

Data

1 Zenbatu eta osatu kenketak.

152 65 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10111213141516171819

112 55 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10111213141516171819

132 85 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10111213141516171819

142 75 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10111213141516171819

122 85 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10111213141516171819

192 125 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10111213141516171819 Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0113-0144.indd 131

131 16/11/11 12:30

17. FITXA

1

40tik 59ra arteko zenbakiak idaztea

Izena

Data

1 Idatzi.

40

∫±rro@e^

50

41

51

42

52

43

53

44

54

45

55

46

56

47

57

48

58

49

59

132 313905 _ 0113-0144.indd 132


21/11/11 16:29

18. FITXA

Hamarrekoen batuketak eta kenketak

Izena

Data

1 Egin batuketa.

201 30 5

301 10 5

501 30 5

501 20 5

401 40 5

601 30 5

201 40 5

301 40 5

301 30 5

701 20 5

2 Egin kenketa.

602 10 5

702 40 5

302 20 5

202 10 5

502 20 5

902 60 5

602 30 5

402 20 5

802 50 5

702 60 5


313905 _ 0113-0144.indd 133

133 16/11/11 12:30

19. FITXA

2

Zenbakiak alderatzea Izena

Data

1 Idatzi > edo <.

42

18

39

34

51

48

52

47

42

53

15 17

30

25

39

42

43

34

2 Ordenatu txikitik handira.

43 47

44 49

,

,

,

,

,

.

.

.

.

.

.

48

46 56

,

50

3 Ordenatu handitik txikira.

39 32

31 23 41

50 24 134 313905 _ 0113-0144.indd 134

36


16/11/11 12:30

20. FITXA

59ra arteko zenbakien batuketa bururakorik gabe

Izena

Data

1 Egin batuketa.

511

1

5 4

1 12 8 51

512

1 11 3

515

1

511

1

1 4

1 20

513

1

3 5

4 11 0 51

511

1

6 43

512

2 11 6

515

1

2 6

511

1

2 6

3 14 4 51

513

1

4 4

511

5 11 1

514

0 11 7


313905 _ 0113-0144.indd 135

515

1

6 3

6 11 1 51

511

3 1 32

512

8 13 1

512

1

3 3

511

1

4 2

5 15 2 51

512

5 11 2

51 3

1

7 2

511

1

7 21 135 16/11/11 12:30

21. FITXA

2

79ra arteko zenbakien segidak eta deskonposizioa

Izena

Data

1 Osatu.

Hamarrekoak Batekoak

56 40 2 28 37

F

5

Hamarrekoak Batekoak

60 61 69 69 67

6 1 0 5 7

6

F F F F

F F F F F

2 Batu 2 aldiro.

2

F

F

F

F

F

F

18

F

F

F

20

F

F

F

F

F

F

36

F

F

F

38

F

F

F

F

F

F

F

F

54 F

56

F

F

F

F

F

F

72

F

F

3 Batu 2 aldiro.

1

F

3

F

5

F

F

F

F

F

F F F

F

F

F

F

F

35

19

F

F

F

37 136 313905 _ 0113-0144.indd 136

F

F

F

F

F

F

F

F


16/11/11 12:30

22. FITXA

89ra arteko zenbakiak idaztea

Izena

Data

1 Idatzi.

hiruro@eitå 70 hama® 71 hiruro@eitå hamaikå

80 81

72

82

73

83

74

84

75

85

76

86

77

87

78

88

79

89


313905 _ 0113-0144.indd 137

137 16/11/11 12:30

23. FITXA

2


Izena

Data

1 Batu 3 aldiro.

3

F

F

F

F

F

18

F

F

F

F

F

F

42

F

F

F

F F F

F

F

60

F

F

F

F

F

78

F

F

F

F

F

F

F

2 Kendu 2 aldiro.

98

F

96

F

F

F

F

F

F

F

82

F

F

F

F

F

F

F F

66

F

F

F

F

F

F

F

52 F

F

F

F

F

F

36

F

F

F F

F

F

F

F

F

F

F

F

F

14

F

F

F

F

F F F

138 313905 _ 0113-0144.indd 138

0 Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

16/11/11 12:30

24. FITXA

Kenketak bururakorik gabe

Izena

Data

1 Egin kenketa.

514

2

9 3

515

5 2 3 4

5 2 1 4

2

51 5

519

3 2 3 0

51 3

7 2 2 6

3 2 1 2

515

514

51 7

514

7 2 2 3

5 2 3 1

3 5 21 5

51

515

2

88 26

7 2 4 5

2

8 2 5 0

7 2 1 5

2

515

512

519

513

4 2 1 2

511

515

7 2 4 0

2 2 4 1

519

51 7

6 2 2 5


313905 _ 0113-0144.indd 139

518

9 5

51 8

8 2 2 3

512

7 2

9 2 3 3

8 7

514

6 2 1 0

4 2 2 3

518

3 2 2 1 139 16/11/11 12:30

25. FITXA

2

99ra arteko zenbakiak idaztea

Izena

Data

1 Idatzi.

90

lauro@eitå hama®

95

91

96

92

97

93

98

94

99

2 Idatzi.

15

35

20

40

21

61

26

76

28

88

140 313905 _ 0113-0144.indd 140


16/11/11 12:30

26. FITXA

Batuketak eta kenketak bururakorik gabe

Izena

Data

1 Kalkulatu.

51 3

0 11 3

51 5

3 22 1

51 9

5 252

51 6

6 130

51 9

0 270

51 5

2 13 4

51 8

2

9 36

51 6

4 262

51 4

2

9 21

51 5

2 12 7

516

4 12 5

51 5

8 216

51 4

2 147

51 7

3 12 4

51 9

2

7 62


313905 _ 0113-0144.indd 141

51 4

1 13 3

51 7

2

5 73

51 4

0 210

51 6

0 120

51 2

3 145

51 7

2 12 7

51 8

2 261

51 4

1

3 56

51 7

2

9 64

51 8

2

9 32

141 16/11/11 12:30

27.

2

Hiru zenbakiren arteko batuketak bururakorik gabe

FITXA

Izena

Data

1 Egin batuketa.

51 3

3 112 1 4

16 140 1 2

62 116 11 1

35 21 17 0

24 12 1 3

24 13 1 53 1

65 11 121

13 41 13 1

16 52 12 0

22 32 14 2

32 42 1 23 4

43 13 12 3

32 61 13 5

24 21 14 2

24 30 14 1

52 15 1 23 2

7 0 10 11 9

12 20 11 3

83 42 11 2

27 11 160

142 313905 _ 0113-0144.indd 142


16/11/11 12:30

28. FITXA

Bi zenbakiren arteko batuketak bururakoarekin

Izena

Data

1 Egin batuketa.

51 5

8 159

51 2

5 155

51 2

9 11 1

7 129

51 3

2 159

51 4

3 11 9

4 1 1 8

6 157

9 1 56

51 2

51 4

6 1 2 5

51 3

51 4

2 1 3 9

51 3

51 2

51 3

51 2

4 157

9 1 3 2

8 139


313905 _ 0113-0144.indd 143

7 155

8 1 2 5

8 1 3 8

51 2

51 2

51 7

51 6

6 1 4 8

51 2

9 1 2 5

51 3

8 155

51 5

5 1 1 6

51 3

6 1 1 6

51 4

51 5

4 1 4 6

51 4

7 1 3 8

511

9 141

143 16/11/11 12:30

29. FITXA

Hiru zenbakiren arteko batuketak bururakoarekin

Izena

Data

1 Egin batuketa.

51 2

6 15 1 4

51 3

8 47 1 2

2 16 11 5

51 1

51 2

51 2

2 127 12 5

51 3

6 15 1 53 4

51 2

5 13 1 13 6

51 5

4 120 1 13 6

144 313905 _ 0113-0144.indd 144

4 26 126

51 4

51 4

3 12 13 8

8 50 12 7

2 37 14 9

51 3 7

51 3 1

13 1 20

19 11 0

51 5

2 29 17 5

4 17 1 3

51 2

51 4

4 21 14 8

51 5

51 2 9

8 1 23 11 4

51 3

2 16 11 4

51 5

11 12 3

511

4 14 12 8


16/11/11 12:30

Familiekiko harremanak 313905 _ 0145-0168.indd

145

16/11/11

12:20

Egilea: María Teresa Olarte Edizioa: Ainhoa Basterretxea Llona eta Mar García Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta, Hilario Simón eta Manuel Baña Zuzenketa: Marta López eta Nuria del Peso Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Teresa Grence

313905 _ 0145-0168.indd

146

16/11/11

12:20

Familiekiko harremanak Aurkibidea

1. Bilerak familiekin.............................................................................. 148 2. Familiekin komunikatzeko ereduak............................................ 151 1. Bilera-deialdia............................................................................... 152 2. Mezua............................................................................................ 153 3. Gurasoak Lehen Hezkuntzaren hasieran.................................. 154 4. Lehen Hezkuntzako lehenengo zikloko ikasleen gurasoentzako galdetegia.......................................................... 156 5. Ikastetxearekiko lehen harremana............................................. 159 6. Akordioak biltzeko akta................................................................ 160 7. Bileretara bertaratu diren familien erregistroa.......................... 161 8. Ikastetxetik gertu jarduerak edo bisitak egiteko baimena........................................................................................ 162 9. Jarduera edo bisita bereziak egiteko baimena........................ 163 10. Ikasleen irudiak edo argazkiak erabiltzeko baimena........................................................................................ 164 1 1. Atzerapenetarako egiaztagiria................................................... 165 12. Eskolara joan ez izanaren egiaztagiria...................................... 166 13. Ikastetxera ez joateko eskaera................................................... 167 14. Gertakarien jarraipena................................................................ 168

313905 _ 0145-0168.indd

147

16/11/11

12:20

1. Bilerak familiekin Bilerak izan ohi dira, inolako zalantzarik gabe, irakasleek ikasleen familiekin harremanetan jartzeko erabiltzen duten biderik ohikoena. Bilera bat egin baino lehen, beharrezkoa da deialdi bat egitea, biltzeko lekurik egokiena zein den erabakitzea eta bileran aztertuko diren gaien zerrenda egitea. • Deialdia jakinarazpen modura erabiltzen da, familiei ikastetxean bilera bat egingo dela komunikatzeko (1. eredua). – Deialdiak argia izan behar du, eta bertan, bileraren zergatia, eguna, ordua eta lekua zehaztu behar dira. – Deialdia garaiz bidali behar da; horrela, familiek antolatzeko eta bertaratzeko aukera izango baitute. – Ez da ahaztu behar familiei eskatzea bilerara joateko asmoa duten ala ez baieztatzeko. Deialdiarekin batera, familiei informazio jakinak helarazteko erabiltzen den mezua ere baduzue (2. eredua). • Bilera non egingo den erabakitzeko, kontuan izan behar da zenbat pertsona bilduko diren, oso garrantzitsua baita familiak eta irakaslea eroso sentitzea. Ahal dela, ikusmena eragozten duten oztopo fisikorik gabeko leku bat aukeratzea komeni da, zutabeek, mahaiek, materialak eta abarrek komunikazioa eragozten baitute. • Bilera egin baino lehen, komeni da eskema edo gidoi txiki bat egitea. Gidoia hiru ataletan antola daiteke: – Helburuak: zer lortu nahi den. – Edukiak: zer gai jorratuko diren. – Prozedura: bilera nola antolatuko den. Bilerak bi motatakoak izan daitezke: • Orokorrak: deialdia ikasle guztien familiei bidaltzen zaie. • Banakakoak: deialdia ikasle bakar baten familiari bidaltzen zaio. Bilera horiei elkarrizketa ere esaten zaie.

1.1. Bilera orokorrak Ikasturtean zehar hiru bilera orokor egiten dira: ikasturte hasierakoa, lehenengo ebaluazioaren ondorengoa eta ikasturte amaierakoa.

Ikasturteko lehenengo bilera Familiekin egiten den lehen bilera da, eta bertan, ikasturtean zehar familiekin zer harreman izango dugun zehaztu behar da.

148 313905 _ 0145-0168.indd


148

16/11/11

12:20

Familiekiko harremanak

Hau izan daiteke lehenengo bilera horren gidoia:

Bileraren hasiera • Zuzendaritza-taldeko kide batek –ahal izanez gero, zuzendariak–, ongietorria emango die familiei. • Irakasleak ikasturtearen edo zikloaren aurkezpen labur bat egingo du.

Ikastetxea • Ikastetxeko arauen azalpena: ordutegiak, eskolara joaten ez diren ikasleen jarraipena, eskolara joan ez izanaren egiaztagiriak, diziplinazko araudia… Informazio hori idatziz ematea komeni da. • Ikasturtearen aurkezpena: hezkuntza-helburuak, lanerako moduak, erabiliko den materiala, eskolaz kanpoko jarduerak, ebaluazio-sistemak…

Ikasleak • Lehen Hezkuntzako lehenengo zikloan hasiko diren ikasleen familientzako orientabideak (3. eredua). • Familientzako galdetegiak banatuko dira (4. eredua). Galdetegi horren bitartez, familiari, ikaslearen hezkuntza-garapenari, eta haren portaera sozial eta afektiboari buruzko informazioa bil daiteke. Horrez gain, ikastetxean hasi berri diren ikasleen familiei «ikastetxearekiko lehen harremana» izeneko galdetegia banatuko zaie (5. eredua). • Familiei iradokizunak egingo zaizkie ikasleen heziketa-prozesuan parte hartzeko: eskolako lanen jarraipena egitea, ikasteko ordutegia zehaztea, jolasei eta telebista ikusteari eskainitako denbora kontrolatzea, garbiketarako eta higiene pertsonalerako arauak betetzea, etxeko lanetan parte hartzea…

Ikastaldea • Ikasgelako ikasle kopurua. • Taldearen ezaugarri orokorrak eta ikasleak taldeari buruz duen iritzia. • Ikasgelako lanaren antolaketa.

Bileraren amaiera • Zalantzak azaltzeko edo proposamenak egiteko txanda. • Hartutako erabakien laburpena.

Ikasturteko bigarren bilera Lehen ebaluazioa amaitu ondoren, komeni da familiekin bilera bat egitea, ikasturtea nola doan aztertzeko. Hauek izan daitezke bilera horretako edukietako batzuk:


313905 _ 0145-0168.indd

149

149 16/11/11

12:20

• Lehenengo bileran landutako gairik garrantzitsuenak laburtzea eta argitzeke geratu ziren kontuak argitzea. • Lehen ebaluazioaren azterketa. Alderdi positiboak nabarmendu behar dira, eta hobetu behar direnak azpimarratu. • Ikasleek etxean egin beharreko lanaren eta familiek egin beharreko jarraipenaren garrantzia azpimarratu behar da.

Ikasturteko hirugarren bilera Bilera hori ikasturtearen amaieran egiten da. Bertan, ikasturte hasieran proposatu ziren helburuen eta benetan lortu direnen balioespena egin behar da. • Ikasturtearen balioespen orokorra. • Ikasturtean zehar landu diren edukiak. • Ikasleen errendimenduaren azterketa. • Udarako hezkuntza-proposamenak. • Hurrengo ikasturterako helburuak.

1.2. Banakako bilerak Banakako bilerek, orokorrean, bi helburu hauetako bat izan ohi dute: ikasleei buruzko informazioa familiekin partekatzea edo familiei ikaslearekin zerikusia duen gairen bati buruzko informazioa ematea. Banakako bileretan, bere izenez deitu eta begietara begiratu behar zaio bertaratu den pertsonari. Une horretako tentsioa leuntzeko eta giro egokia lortzeko, ikaslearen pasadizoren bat konta dezakegu. Hauek dira, besteak beste, banakako bileretan landu behar diren gaiak: • Ikaslearen jarrera: zer jarrera duen ikasgelan egin behar duen lanarekiko eta lan horiek nola egiten dituen; kontzentratzeko gaitasuna duen edo arreta galtzen duen; jarduerak taldean egitean zenbateko autonomia duen eta zer ardura hartzen dituen. • Ikasleak taldearekin duen harremana: lotsatia edo irekia den; kezkak taldean azaltzen dituen; ikaskideek onartzen duten; akatsak nola onartzen dituen; zer jarrera hartzen duen egoera zailetan; oldarkorra den edo gatazkak modu egokian ebazten saiatzen den. Akordioak biltzeko akta bat bete ohi da (6. eredua), landutako gaiak eta hartutako erabakiak biltzen dituena. Bileren jarraipena egiteko, bileretara bertaratu diren gurasoen erregistro-taula bat betetzen da (7. eredua). Bertan, hiruhileko bakoitzean familiekin egindako bilerak zehazten dira.

150 313905 _ 0145-0168.indd


150

16/11/11

12:20

Familiekiko harremanak

2. Familiekin komunikatzeko ereduak Baimenak Ikasturtean zehar hainbat ekitaldi eta jarduera antolatzen dira eta ikasleek horietan parte hartzeko ezinbestekoa da familiek berariaz horretarako baimena ematea. Oro har, antolatutako jarduerek familientzako eragozpenik sortzen ez dutenean (garraiobideak erabiltzea, diru-kostua…), baimen orokor bat eska daiteke, edo familiekin egindako lehen bilera balia daiteke haiei baimena eskatzeko. Aitzitik, antolatutako jarduerak bereziak direnean, hobea da berariazko baimena eskatzea horietako bakoitzerako. Hauek dira baimen ohikoenetako batzuk: • Ikastetxetik gertu jarduerak edo bisitak egiteko baimena (8. eredua). • Jarduera edo bisita bereziak egiteko baimena (9. eredua). • Ikasleen irudiak edo argazkiak erabiltzeko baimena (10. eredua).

Egiaztagiriak eta eskaerak Familiek berek ikastetxeari edo irakasleei ikasleen ohiko jardunean izan den ezohiko gorabeheraren bat jakinarazteko erabiltzen dituzten idatziak dira egiaztagiriak eta eskaerak. Hauek dira eredu ohikoenak: • Atzerapenetarako egiaztagiria (11. eredua). • Eskolara joan ez izanaren egiaztagiria (12. eredua). • Ikastetxera ez joateko eskaera (13. eredua).

Gertakarien jarraipena egiteko fitxak Ikasleek eskolako jarduera normala nahasten duten gorabeherak eta gertakariak sortzen dituzte zenbaitetan, eta horien ondorioz, aparteko neurriak, baita zigorrak ere, hartu behar izaten dira batzuetan; hain zuzen, gorabehera eta gertakari horiek erregistratzeko erabiltzen dira fitxa mota hauek (14. eredua).


313905 _ 0145-0168.indd

151

151 16/11/11

12:20

1.

EREDUA

Bilera-deialdia

(e)n,

(e)ko ren (e)an

Familia agurgarria: Atsegin handiz jartzen naiz zuekin harremanetan bilera baterako hitzordua finkatzeko eta bertan zuen semeak/alabak hezkuntza aldetik izan duen bilakaeraz hitz egiteko. Hurrengo ren (e)an zuen zain izango naiz ikasgelan. Adeitasunez.

Irakasleak

(Arren eskatzen dizuet bertaratuko zareten baieztatzeko.)

152 313905 _ 0145-0168.indd

Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / 2011 Santillana Educación, S. L.

152

16/11/11

12:20

2.

EREDUA

Mezua

Nork: Nori: Mezua: Data:

Sinatua:

Nork: Nori: Mezua: Data:

Sinatua:


313905 _ 0145-0168.indd

153

153 16/11/11

12:20

3.

EREDUA

Gurasoak Lehen Hezkuntzaren hasieran

Familia agurgarriak: Zuen seme-alaba beste ziklo bat hastera doa bere hezkuntza- garapenean eta garapen pertsonalean. Une garrantzitsua da beretzat, baita zuentzat ere. Haurrak, berez eta logikoa denez, une zailak edo uzkurraldiak izango ditu eta, hain zuzen, horiek saihesten ahalegintzeko zenbait gomendio emango dizkizuegu. Erabilgarri izatea espero dugu. Zer jarrera hartu behar da? 1. Jabetu behar dugu psikikoki une zaila dela, umeak, familiatik urruntzen den heinean, autonomia eskuratzen duela, eta horrek halako abandonu sentipena sorraraz dezakeela beregan. Litekeena da zuen seme-alabak haur txikiagoen jarrerak hartzea, umeago bihurtu nahi izatea. Jarrera normala da eta onartu eta ulertu egin beharko duzue, baita gainditzen lagundu ere. 2. Hezkuntza jasotzeko eta eskolara joateko behar horretan akuilatu eta motibatu egin behar da haurra. 3. Saiatu haurraren jelosia kontrolatzen. Anai-arreba txikiagorik badu, ez du pentsatu behar beretaz libratzeko joan behar duenik eskolara. Ikusarazi handia izatearen abantailak. 4. Lasaitu haurra, ahal duzuen guztia. Azaldu ez duzuela utziko, irteerako orduan bere zain izango zaretela, atzerapenik gabe. 5. Harreman ona sortu haurrarekin, bai eta giro egokia ere, adierazteko eta beste mundu batera zabaltzeko konfiantza izan dezan. Behar den moduan balioetsi bere iritzi eta adierazpen guztiak.

154 313905 _ 0145-0168.indd


154

16/11/11

12:20

Zer saihestu behar da? 1. Ez agertu atsekabetuta eta triste; ez luzatu agurreko unea adierazpen samurregi edo beroegiekin. 2. Ez babestu gehiegi haurra; izan ere, horrela eginez gero, haurrak ez du jakingo taldean edo bakarrik moldatzen. 3. Haurrak ez badu eskolara joan nahi, ez utzi berea egiten; izan ere, haurraren integraziorako eta eskola-garapenerako kaltegarria litzateke hori. 4. Haurrak eskolarekiko arbuioa adierazten badu, ez lotu eskolan izan zezakeen gorabeheraren batekin; izan ere, adimen eta emozio aldetik heldu gabe dago oraindik horrelako hausnarketak egiteko. 5. Haurren aurrean zuhur hitz egin behar da ikaskideei edo irakasleei buruz. Oso pertsona inportanteak dira haurrarentzat eta haiengan duten konfiantza urratzeko arriskua lekarke horrek.

Irakasleren batekin arazoren bat izanez gero, saiatu zuzenean berarekin konpontzen, haurra tartean sartu gabe.

Komeni da aintzat hartzea aurrez esandako guztia eta normaltzat onartzea. Modu horretara, hobeto ulertu ahal izango dituzue zuen seme-alabek izan ditzaketen jarrerak eta erreakzioak eta horiei aurre egiteko aukera gehiago izango duzue. Lehen Hezkuntzako irakasle guztiok agur bero bat bidaltzeko baliatu nahi dugu egokiera paregabe hau. Espero dugu hastear dagoen ikasturtea positiboa eta emankorra izango dela guztiontzat.

Sinatua :


313905 _ 0145-0168.indd

155

155 16/11/11

12:20

4.

EREDUA

Lehen Hezkuntzako lehenengo zikloko ikasleen gurasoentzako galdetegia 1. Ikaslearen datuak • Abizenak: • Izena: • Jaiolekua eta jaioteguna: • Helbidea: • Kontakturako telefonoak:

Izena

Ahaidetasuna

Telefono-zenbakia

Beste ikastetxeren batera joan da? • Zer ikastetxetara? 2. Familiaren datuak • Aitaren izena: • Lanbidea edota ikasketak: • Lantokia: • Lan-ordutegia: • Amaren izena: • Lanbidea edota ikasketak: • Lantokia: • Lan-ordutegia: • Neba-arreba kopurua:

156 313905 _ 0145-0168.indd

Izena

Adina

Ikasten ari da? Non?

Lanean ari da? Non?


156

16/11/11

12:20

• Ikaslearekin batera bizi diren beste senideak:

Izena

Ahaidetasuna

3. Haurraren garapena • Erditzea:

Normala

Arazoak (adierazi zer arazo mota)

• Elikadura: – Bakarrik jaten du? – Koilara erabiltzen du?

Bai

Ez

Lagunduta

Sardexka erabiltzen du?

Eta labana?

– Jale ona da? – Ordu artean jaten du? – Beste senideekin batera egiten ditu otorduak? – Litxarreriarik jaten du? – Arazorik badu elikagaiekin?

Zer arazo?

• Garbitu eta jantzi: – Bakarrik garbitzen du bere burua? – Bakarrik janzten eta eranzten da?

Nork laguntzen dio?

• Aisialdia: – Bakarrik jolasten da? – Lagunekin, neba-arrebekin, familiarekin… jolasten da? – Zertan jolasten da? – Gogoko du korrika egitea, oinez edo bizikletan ibiltzea?


313905 _ 0145-0168.indd

157

157 16/11/11

12:20

– Gogoko ditu ipuinak? – Irakurtzen diozue ipuinik? – Zein du ipuin kutunena? – Astean zenbat ordu ikusten du telebista? – Zein du saio gogokoena? – Telebistarik ikusten du gosaltzen, bazkaltzen edo afaltzen ari dela? – Bakarrik edota familian ikusten du telebista? – Haurrentzako saioak edo era guztietakoak ikusten ditu? • Jarrera afektibo eta soziala: – Badu inolako zailtasunik besteekin komunikatzeko? – Zein? – Gustatzen zaio jostailuak, liburuak… beste haurrekin partekatzea? • Aurreikuspenak: – Ikasturte honetan zuen seme-alabak zer lortzea espero duzue? – Intereseko beste oharren bat:

158 313905 _ 0145-0168.indd


158

16/11/11

12:20

5.

EREDUA

Ikastetxearekiko lehen harremana

Ikaslea identifikatzeko datuak • Abizenak eta izena: • Jaioteguna: • Jaiolekua:

Sorterria:

• Espainian zenbat denbora: • Euskararen ezagutza-maila:

Handia

Ertaina

Txikia

• Dakizkien hizkuntzak: • Ohiko bizilekua: • Kontakturako telefonoak: • Gaixotasunak eta ohiko medikazioa: • Matrikulatutako ikasturtea:

Ikastetxean hasi zen urtea:

Familiaren datuak • Aitaren izena eta abizenak: • Adina:

Lanbidea:

• Gaur egungo lan-egoera: • Amaren izena eta abizenak: • Adina:

Lanbidea:

• Gaur egungo lan-egoera: • Seme-alaba kopurua: Izena

Adina

Ikasten ari da? Non?

Lanean ari da? Non?

Jangelako beka:

Liburuetarako beka:


313905 _ 0145-0168.indd

159

Gizarte-zerbitzuak:

159 16/11/11

12:20

6.

EREDUA

Akordioak biltzeko akta

Akordioak biltzeko akta Bileraren data: Bertaratuak: Aztertutako gaiak: Hartutako erabakiak:

Bertaratuen sinadura

160 313905 _ 0145-0168.indd


160

16/11/11

12:20

7.

EREDUA

Maila Ikaslearen abizenak eta izena

Tutorea Orokorra

Bileretara bertaratu diren familien erregistroa Hiruhilekoa Zka. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

Gurasoen eguna

Notak banatzea

0

Bisita kopurua 1 2 3 Gehi.

12:20

16/11/11

161

313905 _ 0145-0168.indd

161


8.

EREDUA

Ikastetxetik gertu jarduerak edo bisitak egiteko baimena (e)n (e)ko ren (e)an Familia agurgarria: Atsegin handiz jartzen naiz zuekin harremanetan jakinarazteko ikasturte honetan hainbat jarduera eta bisita egingo ditugula ikastetxetik gertu. Jarduera horiek doan izango dira eta ez dugu inolako garraiobiderik erabili beharko. Hori dela eta, izapideak azkartze aldera, era horretako jarduera guztietarako baimena eskatzen dizuegu. Zuen erantzunaren zain, jaso ezazue agur bero bat.

Irakaslea

jaunak/andreak,

NAN zenbakidunak, ikasturteko

ikaslearen (aitak, amak, lege-ordezkariak)

Baimena ematen dut ikastetxetik gertu

ikasturte-

rako antolatu eta egingo diren hezkuntza-bisitetara joateko. Ez dut baimenik ematen.

Sinatua:

(Aita, ama, lege-ordezkaria )

(e)n, (e)ko

162 313905 _ 0145-0168.indd

ren

(e)an


162

16/11/11

12:20

9.

EREDUA

Jarduera edo bisita bereziak egiteko baimena (e)n (e)ko ren (e)an Familia agurgarria: Atsegin handiz jartzen naiz zuekin harremanetan jakinarazteko hilaren (e)an jarduera berezi bat egingo dugula. Hauxe, hain zuzen:

.

Jarduera

(e)n izango da

eta

joango gara haraino.

(e)tan bilduko gara hara joateko. Jarduerak euroko kostua izango du. Zuen seme-alabak jardueran parte hartzea nahi baduzue, horretarako baimena eman behar duzue beheko kupoia beteta. Zuen erantzunaren zain, jaso ezazue agur bero bat.

Irakaslea

jaunak/andreak,


ikaslearen (aitak, amak, lege-ordezkariak): Baimena ematen dut nire semeak/alabak hilaren (e)an izango den jardueran parte har dezan. Ez dut baimenik ematen.

Sinatua:


(e)n,

(e)ko ren


313905 _ 0145-0168.indd

163

(e)an

163 16/11/11

12:20

10. EREDUA

Ikasleen irudiak edo argazkiak erabiltzeko baimena (e)n,

(e)ko

ren

(e)an

Familia agurgarria: Dakizuenez, ikastetxeak antolatutako ekitaldi eta jarduera askotan argazkiak ateratzen dizkiegu edota bideo-irudiak hartzen dizkiegu ikasleei. Hori dela eta, idatzi honen bidez zuen baimena eskatu nahi dugu zuen seme-alaba horrelako irudietan ager dadin. Beste behin, eskerrik asko zuen laguntzagatik; jaso ezazue agur bero bat.

Lehen Hezkuntzako lantaldea

jaunak/andreak,


ikaslearen (aitak, amak, lege-ordezkariak): Baimena ematen diot ikastetxeari, antolatutako ekitaldietan har daitezkeen argazki eta irudietan nire semea/alaba ager dadin. Ez dut baimenik ematen.

Sinatua:


(e)n, (e)ko

164 313905 _ 0145-0168.indd

ren

(e)an


164

16/11/11

12:20

11. EREDUA

Atzerapenetarako egiaztagiria

(e)n (e)ko ren (e)an

jaunak/andreak

ikasturtean matrikulatutako ikaslearen (amak, aitak, lege-ordezkariak). Egiaztatzen dut aurreko

(e)an,

(e)tatik,

ak arte izan zen atzerapena arrazoi honengatik gerta-

tu zela (adierazi dagokiona): Medikuaren kontsultara joan beharra. Lo hartzea. Ondoezik egotea. Trafiko-arazoak. Bestelakoak (zehaztu):

Sinatua:

(Aita, ama, lege-ordezkaria)


313905 _ 0145-0168.indd

165

165 16/11/11

12:20

12.

Eskolara joan ez izanaren egiaztagiria

EREDUA

(e)n,

(e)ko

ren

(e)an

jaunak/andreak

ikasturtean matrikulatutako

ikaslearen (amak, aitak, lege-ordezkariak). Egiaztatzen dut aurreko

(e)an/tan,

(e)tatik,

ak arte ez zela eskolara joan

arrazoi hau zela medio:

Sinatua:


166 313905 _ 0145-0168.indd


166

16/11/11

12:20

13. EREDUA

Ikastetxera ez joateko eskaera

(e)n,

(e)ko

ren

(e)an

jaunak/andreak

ikasturtean matrikulatutako ikaslearen (amak, aitak, lege-ordezkariak). Eskatzen dut datorren

(e)an

e(t)an, semeari/alabari ikastetxetik ateratzeko baimena ematea, ondoren zehaztuko dudan arrazoia dela kausa:

Sinatua:



313905 _ 0145-0168.indd

167

167 16/11/11

12:20

14.

Gertakarien jarraipena

EREDUA

Ikaslea: Ikasturtea: Data

168 313905 _ 0145-0168.indd

Tutorea: Gertakariak

Hartutako neurriak


168

16/11/11

12:20

Mas-Recursos-1-Zubia.pdf

Recommend Documents