Iscrpine droga • Ekstrakcija •
Pod pojmom ekstrakcija podrazumijevamo izvlačenje ili iscrpljivanje aktivnih materija i ostalih sastojaka iz materijala pomoću pogodnog rastvarača (menstrum, vehikulum, otapalo). Operacija se koristi kod izrade ljekovitih oblika iz droga kao što su ekstrakta, tinktura, infusa i drugih. • Ekstrakcija aktivnih supstanci iz droga predstavlja jedan od najstarijih načina pripremanja ljekovitih oblika. Aktivne supstance se iz droga oslobađaju na dva osnovna mehanizma: direktnim rastvaranjem iz razorenih ćelija (ispiranjem) i difuzijom kroz staničnu membranu (izlučivanjem, iscrpljivanjem). Postoji više metoda ekstrakcije i uglavnom se dijele na dvije grupe:
• Ravnotežne metoe, u kojima su roga i rastvarač ograničeni • •
količinom i ne mijenjaju se tokom ekstrakcije(maceracija, bimaceracija, igestija, turboekstrakcija, ultrazvučna ekstrakcija) Pokretne metoe, ko kojih je količina roge ograničena, a količina rastvarača nije (perkolacija, reperkolacija, ijakolacija, evakolacija). Kao rastvarač za iscrpljivanje najčešde se koriste voa i etanol, a ko liposolubilnih materija i masna ulja (maslinovo, suncokretovo itd.). Onos voe i alkohola u smjesi varira u više slučajeva. Minimalna koncentracija alkohola 20-25% osigurava stabilnost nekih preparata (sprečavanje razvoja mikroorganizama). U nekim posebnim slučajevima oaje se kiselina (limunska, sirdetna it.) i glicerin u cilju postizanja vede selektivnosti rastvarača.
Maceracija • Maceracija je jednokratna ekstrakcija propisano usitnjene droge sa propisanim rastvaračem pri sobnoj temperaturi koja se najčešće koristi. Izvodi se tako da se droga, ako nije drugačije propisano, prelije sa 5 dijelova rastvarača i u dobro čuvanoj posudi zaštićenoj od direkne sunčeve svjetlosti macerira 5 dana uz mućkanje i miješanje najmanje 2 puta dnevno, zatim se macerat odvoji od droge cijeđenjem ili presovanjem, ostavi 2 dana na hladnom mjestu zaštićen od svjetlosti i filtrira. Kinetička maceracija je maceracija kod koje je u toku cijelog procesa prisutno konstantno miješanje materijala.
Dvostruka maceracija (bimaceracija) • Dvostruka maceracija je ekstrakcija propisano usitnjene droge na sobnoj temperaturi 2 puta uzastopno, a primjenjuje se pretežno za droge čvršće strukture. Izvodi se tako da se droga, ukoliko nije drugačije propisano, prelije sa 3 dijela rastvarača i u dobro zatvorenoj posudi zaštićenoj od direkne sunčeve svjetlosti macerira 3 dana uz mućkanje i miješanje najmanje 2 puta dnevno, zatim se macerat odvoji od droge cijeđenjem ili presovanjem. Droga se ponovo macerira 3 dana na isti način sa još 2 dijela rastvarača. Macerat se odvoji cijeđenjem ili presovanjem, sjedini sa prvim maceratom, ostavi 2 dana na hladnom mjestu zaštićeno od svjetlosti i zatim filtrira.
Digestija • Digestija je jednokratna ekstrakcija propisano usitnjene droge sa propisanim rastvaračem kao i maceracija, pri temperaturi 30-50 C. Ovim postupkom dolazi do bržeg izlučivanja aktivnih supstanci uslijed povećanja rastvorljivosti na navedenim temperaturama. Uslijed hlađenja iscrpine na sobnu temperaturu može doći do izdvajanja taloga slabije rastvorljivih supstanci. Preporučuje se pri postupku primjena niže temperature. • Dosad navedeni procesi predstavljaju veoma spore procese izrade ljekovitog oblika, zaostajanje aktivnih materija u biljnom materijalu, vrijeme izvođenja itd. ograničavaju primjenu ovih metoda. Prednosti su jer su metode jednostavne i ne iziskuju puno ulaganja.
Perkolacija •
Perkolacija je kontinuirana ekstrakcija propisano usitnjene droge pri sobnoj temperaturi koja se izvodi jednakomjernim i kontinuiranim proticanjem rastvarača kroz stub droge u pravilu odozgo prema dole. Stub droge priprema se u cilindričnoj ili koničnoj cijevi od stakla ili drugog indiferentnog materijala (perkolatora). Odnos srednjeg promjera stuba droge i visine stuba droge u perkolatoru mora iznositi najmanje 1:5, a ugao kosine zida konične cijevi najviše 5 . Izvodi se tako da se droga, ukoliko nije drugačije propisano, jednolično nakvasi i izgnječi sa propisanim rastvaračem (40-50 g rastvarača na 100 g droge), te ostavi da bubri najmanje 2 sata u zatvorenoj posudi. Zatim se droga protjera kroz sito 2 i prenese u perkolator. Prije punjenja stavi se na dno perkolatora sloj rastvaračem natopljene vate debljine 2-3 cm. Perkolator se puni uz lagano protresanje tako da se u perkolatoru formira jednoličan stub droge. Gornji se dio stuba droge poravna i malo utisne te pokrije filter papirom ili vatom. Zatim se slavina otvori i na stub droge jednakomjerno dolijeva rastvarač, koji sve vrijeme ekstrakcije mora pokrivati površinu stuba droge slojem 2-3 cm. Kada kroz slavinu perkolatora prođu prve kapi perkolata slavina se zatvori i droga macerira 12 sati.
• Zatim se slavina otvori uz kontinuirano dodavanje rastvarača i ispušta u prihvatnu posudu određenom brzinom proticanja i to 1 ml u 1 minuti za 100 g droge kada je propisana perkolacija odnosno 3 ml u 1 minuti na 1000 g droge kada je propisana brza perkolacija. Proces perkolacije se obavlja dok se ne dobije propisana količina perkolata, odnosno do racionalnog stepena iskorištenja, što se u pravilu postiže hvatanjem 5 perkolata. Jednim perkolatom smatra se količina perkolata koja po masi odgovara masi droge koja se ekstrahira. Završetak ekstrakcije može se, osim specifičnom hemijskom reakcijom, ustanoviti i slijedećim načinom: posljednjih 10 ml perkolata mora dati suhi ostatak manji od 25 mg. • Ukoliko je propisano uparavanje pod vakuumom, višak rastvarača se ukloni destilacijom uz sniženi pritisak pri temperaturi koja ne prelazi 50 C. Destilacija se obavlja uz zagrijavanje u vodenom kupatilu do najviše 60 C.
Perkolator
Reperkolacija • Reperkolacija je postupak perkolacije koji se izvodi sa više perkolatora povezanih u seriju. Najjenostavnije je postupak izvesti tako da se droga podijeli u tri dijela. Najprije se perkolira prvi dio, i to dvije frakcije. Drugom frakcijom se perkolira drugi dio drugog dijela droge. Drugom frakcijom se perkolira tredi io roge, sve tri prve frakcije sjedine i tako dobije gotov pripravak. Druge frakcije koriste se za pripravljanje materijala u toku procesa ekstrakcije (bubrenje itd.).
Turboekstrakcija • Turboekstrakcija je postupak ekstrakcije koji se izvodi intenzivnim vrtloženjem droge sa sredstvom za ekstrakciju pomoću turbo miješalica. Vrijeme ekstrakcije je smanjeno na nekoliko minuta. Postupak se izvodi tako da se rastvarač stavi u posudu visokoturažne miješalice, miješalica uključi i postepeno dodaje droga i miješa 10 minuta pri 10.000 obrtaja/min. Poslije 30 minuta odvoji se iscrpina, droga ispresa, iscrpine sjedine i ostave 2 dana na 4 C u hladnjaku i filtrira. • Ukoliko se ne postigne odgovarajući kvalitet pripravka, ne preporučuje se, uslijed mogućnosti prelaza veće količine balastnih materija u ekstrakt, povećavati broj obrtaja miješalice i povećavati vrijeme ekstrakcije. U ovakvim slučajevima bolje je primijeniti međumaceraciju, i to tako da se droga sa rastvaračem prestane vrtložiti, ostavi u zatvorenoj posudi i macerira 24 sata, a zatim ponovo vrtloži 5 minuta.
Ultrazvučna ekstrakcija • Ultrazvučna ekstrakcija je metoa kojom se u veoma kratkom vremenu (nekoliko sekundi) mogu dobiti ekstrakti droga dobrog kvaliteta. Primjena metoe je ipak ograničena uslije toga što u toku procesa može odi o raspaa supstanci osjetljivih na hidorlizu i oksidaciju.
