E DREJTA KUSHTETUESE PËRMBLEDHJE
E Drejta Kushtetuese ushtetuese ***Përmbledhje*** Punoi: Narcis Drevinja
Ky material ëeshtë përmbledhje nga e Drejta Kushtetuese ,me anë të këti materiali do të ju ndihmojmë studentave që ta kenë një përmbledhje nga e Drejta Kushtetuese.
1.Kuptimi I së drejtës 1.Kuptimi Kushtetuese Kuptimi Kuptimi P!iti"#Juridi$ # E drejta Kushtetuese nënkupton sistemin e rregullave (normave juridike me karakter kushtetues,të !ilat rregullojnë marrdhëniet shoqërore e politike që kanë të bëjnë me pushtetin politik dhe raportin ndaj pushtetit politik e që janë të "ormuluara dhe të Kodi#kuara në një do!ument të përbashkët të quajtur Kushtetutë. Kuptimi Kuptimi M%teri%&ist %p S'i&(ji$#P&iti$# $e të drejtën Kushtetuese nënkuptohet e drejta ek%istuese që materiali%ohet në jeten e një vendi e drejta positive me të gjitha raportet reale e "ormale pavarsisht nga "akti se ato norma a janë të shkurara shkurara kodi#kuara kodi#kuara në një do!ument do!ument më të lartë (Kushtetues (Kushtetues apo apo jo . Ky kuptim është karaktëristik sidomos për teoi!ientet angle%. Kuptimi teri$ %p sh$e)'r# $e të drejtën kushtetuese kuptojmë disiplinën shken!ore që mësohet në &niversitetet me këtë emërtim apo emërtim të ngjajshëm . Rë)dësi% e së Drejtës Kushtetuese# Kushtetuese# 'ëndron në "aktin se kjo degë e së drejtës siguron dhe mbron vlerat më të rëndësishme të qytetrimit siq është 1.Qeverisja e Drejtësis , 2.Bashkëjetesa Paqësore midis lirive të njeriut dhe Pushteti,3.re!ullimii " marrdhënieve themelore Politike,#.$arrdhënieve Pushteti,3.re!ullim Politike,#.$arrdhënieve themelore %olitike etj. )ëndësia e së drejtes Kushtetuese buron nga "akti se obje!t themelor saj janë 1.$arrdhëniet themelore %olitike në shoqëri . E drejta Kushtetuse subjektivisht ka po%itë qendrore në sistemin juridik prandaj ka rëndësi të veqant për degët tjera të së drejtës. drejtës. +ormalisht e drejta Kushtetuese është ba%ë juridike për të gjitha degët tjera të së drejtës ngase burim saj themelor është Kushtetuta. E drejta Kushtetuese ka rëndësi si disiplinë &hkencore'Politike'(uridike. jo shërben si një ndër shken!at më të rëndësishme për arsimimin e kuadrave spe!ial dhe shekn!ore në lemin e shken!ave shoqërore .
-.bjekti së drejtës Kushtetuese $endimi më plotë është ai !ili në përku#%imin dhe për!aktimin e objektit të së drejtës Kushtetuese %baton metodat e shumi!ës juridike dhe metodat e shken!ave të tjera shoqërore duke trajtuuar këtë si disiplinë Politike/0uridike .1eori!ientët të !ilët %batojnë këto metoda n2jerrin përku#%im e drejtë se objektë së drejteës kushtetuese nuk janë normat 0uridike të karakterit kushtetues ngase ato janë vetë e E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
-
1.Kuptimi I së drejtës 1.Kuptimi Kushtetuese Kuptimi Kuptimi P!iti"#Juridi$ # E drejta Kushtetuese nënkupton sistemin e rregullave (normave juridike me karakter kushtetues,të !ilat rregullojnë marrdhëniet shoqërore e politike që kanë të bëjnë me pushtetin politik dhe raportin ndaj pushtetit politik e që janë të "ormuluara dhe të Kodi#kuara në një do!ument të përbashkët të quajtur Kushtetutë. Kuptimi Kuptimi M%teri%&ist %p S'i&(ji$#P&iti$# $e të drejtën Kushtetuese nënkuptohet e drejta ek%istuese që materiali%ohet në jeten e një vendi e drejta positive me të gjitha raportet reale e "ormale pavarsisht nga "akti se ato norma a janë të shkurara shkurara kodi#kuara kodi#kuara në një do!ument do!ument më të lartë (Kushtetues (Kushtetues apo apo jo . Ky kuptim është karaktëristik sidomos për teoi!ientet angle%. Kuptimi teri$ %p sh$e)'r# $e të drejtën kushtetuese kuptojmë disiplinën shken!ore që mësohet në &niversitetet me këtë emërtim apo emërtim të ngjajshëm . Rë)dësi% e së Drejtës Kushtetuese# Kushtetuese# 'ëndron në "aktin se kjo degë e së drejtës siguron dhe mbron vlerat më të rëndësishme të qytetrimit siq është 1.Qeverisja e Drejtësis , 2.Bashkëjetesa Paqësore midis lirive të njeriut dhe Pushteti,3.re!ullimii " marrdhënieve themelore Politike,#.$arrdhënieve Pushteti,3.re!ullim Politike,#.$arrdhënieve themelore %olitike etj. )ëndësia e së drejtes Kushtetuese buron nga "akti se obje!t themelor saj janë 1.$arrdhëniet themelore %olitike në shoqëri . E drejta Kushtetuse subjektivisht ka po%itë qendrore në sistemin juridik prandaj ka rëndësi të veqant për degët tjera të së drejtës. drejtës. +ormalisht e drejta Kushtetuese është ba%ë juridike për të gjitha degët tjera të së drejtës ngase burim saj themelor është Kushtetuta. E drejta Kushtetuese ka rëndësi si disiplinë &hkencore'Politike'(uridike. jo shërben si një ndër shken!at më të rëndësishme për arsimimin e kuadrave spe!ial dhe shekn!ore në lemin e shken!ave shoqërore .
-.bjekti së drejtës Kushtetuese $endimi më plotë është ai !ili në përku#%imin dhe për!aktimin e objektit të së drejtës Kushtetuese %baton metodat e shumi!ës juridike dhe metodat e shken!ave të tjera shoqërore duke trajtuuar këtë si disiplinë Politike/0uridike .1eori!ientët të !ilët %batojnë këto metoda n2jerrin përku#%im e drejtë se objektë së drejteës kushtetuese nuk janë normat 0uridike të karakterit kushtetues ngase ato janë vetë e E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
-
drejtë kushtetuese si degë e së drejtës e jo obje!t saj . /bjekt i së drejtës Kushtetuese,në përgjithësi jane për!aktuara nga përmbatja konkrete e atyre raporteve si dhe norma juridike me të !ilat rregullohen raportet themelore. 1)a%ortet Politike,themelore Politike,themelore /0anë s"erë më e rëndësishme rëndësishme e raporteve shoqërore nëpërmjet tyre për!aktohen "orma e qeverisjes dhe mënyra e ushtrimit të pushtetit në shoqeri. 2)*lerat juridike' 0anë pjesë e vlerave vlerave shoqërore shoqërore ngase ngase me to për!aktohet për!aktohet raportet raportet e përgjithshme shoqërore dhe normat juridike.4tudimi tyre mundëson vlerësimin e perputhshmëeris së raporteve politike reale me ato të rregulluara me norma juridike. juridike. 3)Normat juridike' 4i elementi objektit të së drejtës kushtet kushtet në disa vende paraqesin elementin elementin kryesor të objektit në vendin në të !ilin %batohet sistemi 0uridik/nglo4akson. 0uridik/nglo4akson. ))+ështu %.sh: ne &B- ojektë " së drejtës +ushtetuese janë normat +ushtetutes së &B-'ve të vitit 1/0/ dhe amandamenti kushtetues në uqi si dhe vendimet e !jkatave në%ermjet të të cilave inter%retohet e drejta +ushtetuese. ))Në -n!li'ojekt " se drejtes kushtetuese jane normat e &+N4- dhe D5+6 +5N*4"5N6 me të cilat rre!ullohet material +ushtetuese.
/.Metd%t e së Drejtës Kushtetuese 0anë të ku#%uara ku#%uara nga vetë objekti saj dhe dhe nga përku#%imi përku#%imi saj si si degë e së drejtës drejtës dhe si shken!ë. 1)$etoda Domatike' 5ëpërmejt kësaj metode pasqyrohet dhe %bulohet përmbatja e normave dhe rregullave juridike me të !ilat rregullohet raportet politike themelore dhe institu!ionet politike politike të një vendi. 7juhësor,2.&istematik,3.istorik e /Kjo metodë shërbehet me 1."nter%retim 7juhësor,2.&istematik,3.istorik shkencor të normave shërbehet me metoden +rahasuese dhe -nalo!jike . 2)$etoda Politikolo!jike' Politikolo!jike' Ka te bëjë me anali%ën e "unksionimit të instito!ioneve dhe të pro!eseve politike si obje!t të rregullativës +ushtetuese'juridike d.th.m me anë të kësaj metode studiohet 8atimi konkret " normave dhe rre!ullave kushtetuese në %raktikë. 3)$etoda -ksiolo!jike' $e ndihëmen e kësaj metode %bulohet dhe pasëyrohet përmbatja e vlerave juridike të sanksionuara me normat dhe rregullat Kushtetuese si dhe sendërtimin tyre në praktikë
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
6
'Përmatja e së drejtës +ushtetuese' Eshtë e kushtë%uar dhe e lidhur me vetë objektin e saj.Përmbatja e së drejtës kushtetuese nenkupton 5jektin e %ër%unuar dhe të konkreti8uar të së Drejtës +ushtetuese në shoqerin e caktuar dhe kohen e caktuar. /5ëpërmjet shken!ës së drejtës Kushtetuese sigurohet uniteti përmbatjes dhe objekti saj.
0.Burimet e së Drejtës Kushtetuese /$und të perku#%ojm në kuptim të 1.N!ushtë dhe të 2.7jerë. 1.+u%timi " n!ushtë' 5ë kuptim +ormal hyjnë të gjitha -ktet e &hkurara (uridike të një vendi të !ilat kanë "uqi më të lartë juridike ose -ktet (uridike me "uqi mëtë lartë se ligji rëndomtë dhe dispo%itave të tjera juridike. 2.+u%timi " !jerë9$aterial' 7yjë të gjitha dispo%itat dhe rregullat me të !ilat rregullohet material Kushtetuese të !ilat kanë "uqi juridike të ndryshme pavarsisht se a janë të &hkruara apo të Pa &hkurara. 8urimet në kuptim të ngushtë("ormale jane karakteristike për vendet e evreopes kontinetet ku dominojn burimet e së drejtës së shkurar. /5dërsa burimet e së Drejtës Kushtetuese në vendet ku %batohet sistemi -n!losakson së drejtës jane të për%iera 1.6ë ormës së shkurar dhe ormës jo të &hkurar9 drejta ;akonore,;akonet +ushtetuese etj. 5ë ba%ë të kesaj mund të n2jerrim përku#%imin e së drejtës Kushtetuese ku mund të jenë të Kontekstit 1.
Burimet
/0anë aktet e përgjithshme juridike të "ormës së shkurar të !ilat janë në "uqi me të !ilat rregullohet material kushtetuese dhe nga të !ilat burojnë drejtpërdrejt -ktet (uridike individuale . 'Burimet ormale mund të jenë' 1.kslu8ive9+ur në tërësi rre!ullojne materien +ushtetuese dhe të 2.Për8iera ku %ërveq meteries +ushtetuese rre!ullojnë edhe materien tjeter juridike. 'Burimet ormale' $und të ndahen në ato 1.&6-ND-D dhe 2.&%eci=ke. 1.&tandarde' 0anë aktet e përgjithshme juridike me karakter të ndryshëm të !ilat E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
9
hasim dhe janë të pranushme në !do rend. 2.&%eci=ke' 0anë ato vendime të gjykatave Kushtetuese me të !ilat vlersohet Kushtetushmeria e ligjeve dhe e dispo%itave e akteve të tjera e të !ilat hasim në ato vende në të !ilat është %batuar gjykata kushtetuese si institu!ion veqant për mbrotjen e Kushtetushmërisë.
1.B>"$6 &6-ND-D: 1.Burimet standarde të së drejtës kushtetuese janë aktet kushtetuese, aktet ligjore, rregulloret e punës të organeve për"aqësuese, dekretligjet, dhe aktet e bashkësive të !aktuara autonome e lo!ale me të !ilat rregullohet material Kushtetuese,ndërsa Burimet &%eci=ke janë vendimet e gjykatave. 2.-ktet kushtetuese janë burimi më i rëndësishëm "ormal i së drejtës kushtetuese, rëndësia e tyre qëndron në "uqinë e tyre më të lartë juridike në raport me të gjitha aktet e tjera juridike. Këto akte paraqiten në "orma dhe me emërtime të ndryshme si kushtetutë, li!j kushtetues, amendament kushtetues, aneks kushtetues etj. 3.+ushtetuta është burim "ormal më i përhapur i së drejtës kushtetuese, është akt themelor kushtetues, akt më i lartë juridik, i !ili rëndom emërtohet si kushtetutë, e përjashtimisht edhe si ligj themelor. $e të rregullohen :ështjet më të rëndësishme të materies kushtetuese, si: janë karakteri dhe organi%imi i pushtetit, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut e të shtetasit. #.?i!ji kushtetues është akt kushtetues i !ili rëndom paraqitet në raste kur ek%iston kushtetuta e shkruar, si akt me të !ilin bëhen ndryshime rrënjësore të kushtetutës ek%istuese. @.-mendamenti kushtetues është akt kushtetues i !ili paraqitet gjithmonë në kushtet e ek%istimin e kushtetutës në një vend. $e të bëhet plotësimi i kushtetutës ek%istuese ose ndryshimi dhe %ëvendësimi i normave të !aktuara të saj. A.-ktet li!jore si burime "ormale të së drejtës kushtetuese kanë "uqi juridike më të dobët në krahasim me kushtetutën, ligjin kushtetues, amendamenti kushtetues. +uqia e tyre juridike është më e lartë në raport me aktet nënligjore. 8urime të së drejtës kushtetuese, aktet ligjore duhet të rregullojnë materi kushtetuese, duhet t;i miratoj organi ligjvënës sipas pro!edurës për n2jerrjen e ligjeve, apo sipas ndonjë pro!edure më të ndërlikuar, por jo sipas pro!edurës për n2jerrjen e akteve kushtetuese. /.re!ulloret e %unës të or!aneve %ëraqësuese janë burime "ormale të rëndësishme të së drejtës kushtetuese. Kushtetutat parashohin n2jerrjen e rregullores së punës të organit për"aqësuese nga vetë ai organ. $e rregullore, rregullohen mënyra e n2jerrjes së ligjeve dhe akteve tjera juridike, organi%imin e punës së organit për"aqësues etj. 0.*endimet e !jkatave kushtetuese janë burime "ormale të së drejtës kushtetuese me të !ilat vlerësohet kushtetutshmëria e ligjeve dhe dispo%itave e
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
<
akteve tjera, në ato vende ku është %batuar kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmërisë nëpërmjet këtyre organeve të posa:me.
.Burimet M%teri%&e të së Drejtës Kushtetuese 1.$e urime materiale të së drejtës kushtetuese kuptojmë "aktorë të !aktuar të !ilët kushtë%ojnë dhe ndikojnë në "ormimin e normave kushtetuese dhe të drejtës kushtetuese si degë të së drejtës. 2.Doket kushtetuese janë norma ose rregulla të pashkruara shoqërore me të !ilat rregullohet ndonjë :ështje me rëndësi kushtetuese. Prapa tyre nuk qëndrojnë sanksionet shtetërore, por vetëdija shoqërore e njerë%ve. Këto janë të rëndësishme për vendet të !ilat kanë kushtetutë shumë të shkurtër dhe të përgjithësuar, kushtetutë të vjetër dhe sistem kushtetues stabil, si: është rasti me 478. 3.+onventat kushtetuese janë rregulla të pashkruara që mbështetën dhe dalin nga pikëpamjet e përgjithshme dhe praktika shumëvje:are me "unksionimin e organeve më të larta shtetërore, ve:mas të parlamentit dhe të qeverisë , në një vend. #.Normat e %ër!jithshme të së drejtës ndërkomëtare janë burime të së drejtës kushtetuese, pavarësisht nga "akti se a janë të sanksionuara me norma të brendshme të një vendi. @.Praktika !jqësore merret si burim material i së drejtës kushtetuese në rastet kur gjykatat, lidhur me :ështjet e !aktuara me karakter kushtetues, marrin vendime identike apo të ngjashme dhe kjo kalon në praktikë e !ila respektohet në të gjitha rastet e tjera të ngjashme.(është karakteristike e sistemit anglosakson, në ngli dhe 478, sistemi juridik ku mbështetet në të drejtën %akonore A.
Burimet e së drejtës kushtetuese në -n!li nglia është vend i !ili nuk ka kushtetutë të shkruar, që do të thotë nuk ka një ndër burimet më të rëndësishme "ormale të së drejtës kushtetuese. $ateria kushtetuese E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
=
në ngli nuk është e sistemuar as e kodi#kuar në tekst unik kushtetues, me të !ilin do të për!aktohej rregullimi i saj shtetëror e shoqëror. 8urime të së drejtës kushtetuese në këtë vend janë disa dokumente të vjetra politike, më e njohur prej tyre është +arta e $adhe e ?irive e vitit >-><, ?i!ji mi të drejtat (>=??, -kti mi themelimin (>@AA, -kti mi ashkimin e &kocisë (>@A@, -kti mi ashkimin e "rlandës (>?AA vend të posa:ëm, si burim i së drejtës kushtetuese ka %raktika !jqësore, e drejta 8akonore etj.
Burimet e së drejtës kushtetuese në &BE drejta kushtetuese në 478 mbështetet në akte juridike të shkruara, përkatësisht në norma kushtetuese të kodi#kuara në tekst unik/kushtetutë. 8a%ë e rregullimit juridik është Kushtetuta e vitit >@?@ e !ila së bashku me amendamentet kushtetuese paraqet burimin "ormal themelor të së drejtës kushtetuese. 8urim janë edhe vendimet e Bjykatës 4upreme të 478 dhe të gjykatave tjera "ederative lidhur me kushtetutshmërinë e ligjeve. 8urime tjera janë edhe disa ligje që i ka n2jerrë Kongresi, me të !ilat rregullohet materia kushtetuese, sidomos kur dihet se kushtetuta është shumë e shkurtë. 8urime të së drejtës kushtetuese në këtë vend janë edhe disa vendime të Kryetarit si bartës i pushtetit ek%ekutiv. 4i burime të së drejtës kushtetuese respektohen edhe doket gjyqësore dhe praktika gjyqësore.
.Kushtetut% si A$t Juridi$#P&iti$
I
Shtetit ëndësia e kushtetutës. 4i një ndër burimet "ormale themelore të së drejtës, e në ve:anti të së drejtës kushtetuese, kushtetuta është jo vetëm ba%ë juridike për konstituimin dhe "unksionimin e organeve shtetërore, por edhe burim i autori%imeve të tyre, pra ba%ë për "unksionimin e sistemit politik të një vendi. 4i ligj më i lartë, si ligj themelore i shtetit, kushtetuta është ba%ë për reali%imin dhe sigurimin e drejtësisë, ba%ë për harmoni%imin e akteve të ndryshme juridike në një shtet. Kushtetuta është akti themelor me të !ilin jo vetëm që proklamohet, por edhe garantohen dhe reali%ohen të drejtat dhe liritë themelore të njeriut dhe të shtetasit. E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
@
+u%timi i kushtetutës Në ku%timin ormal kushtetuta është akt juridik i shkruar dhe i kodi#kuar, me "uqi më të lartë juridike, i miratuar nga organi më lartë shtetëror, sipas pro!edurës së ve:antë. Kushtetutën, rëndom e miraton organi më i lartë shtetëror/organi për"aqësues(>, ose organi posa:ërisht i %gjedhur vetëm për këtë qëllim/Kuvendi kushtetues(-, ajo mund të miratohet edhe nëpërmjet re"erendumi(6 si "ormë më e plotë nëpërmjet të së !ilës vjen në shprehje dhe reali%ohet sovraniteti popullor. $iratimi i kushtetutës është më e ndërlikuar se ajo për n2jerrjen e ligjeve, kushtetuta miratohet me shumi!ë të kuali#kuar, e jo sikurse n2irren ligjet, kjo vlen kur kushtetuta miratohet nga ana e organit më të lartë për"aqësues. Në ku%timin material kushtetuta paraqet tërësi normash ose rregullash themelore me të !ilat rregullohen ba%at e rendit shoqëror, shtetëror e juridik të një vendi, sipas këtij kuptimi, nuk është e rëndësishme "orma e normave kushtetuese , as "uqia e tyre juridike. +u%timi %olitik i kushtetutës përmban rregulla për ku#%imin dhe kontrollin e pushtetit politik, ve:mas në lëmin e lirive dhe të drejtave të njeriut. +u%timi =lo8o=k i kushtetutës , është shprehje e vullnetit më të lartë, me të !ilën vendoset rendi i punëve brenda shtetit dhe ko%mosit. Ky kuptim mbështetet në mendimet e ristotelit dhe të 7egelit lidhur me kushtetutës. +u%timi teorik i kushtetutës nënkuptohet akti ose dokumenti publik i !ili paraqet ligjin themelor dhe më të lartë në një vend, i !ili për!akton ose juridikisht rregullon marrëdhëniet themelore shoqërore/politike të atij vendi.
)6eoritë mi llojet e kushtetutave +ushtetutat janë klasi=kuar, %ërkatësisht !ru%uar në kushtetuta të shkruara dhe jo të shkruara, kushtetuta të kodi#kuara dhe jo të kodi#kuar, kushtetuta të "orta(ngurta dhe kushtetuta të buta(elastike, Ceksibile, kushtetuta të dhuruara, pakte kushtetuese dhe kushtetuta të miratuara nga organi (kuvendi kushtetues, kushtetuta reale, #ktive, realo/programatike dhe programatiko/ deklarative, kushtetuta normative, nominale e semantike. 5ë teorinë kushtetuese dominante është ndarja e kushtetutave në ato të shkruara dhe jo të shkruara, të "orta dhe të buta dhe reale, #ktive e programatike.
)6eoritë mi kushtetutat e orta dhe të uta
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
?
për"aqësues i rregullt, por i miraton sipas pro!edurës dhe me shumi!ë votash, e !ila është më e madhe se ajo për n2jerrjen e ligjeve, konsiderohen si kushtetuta të "orta (të ngurta. Kushtetutat që miratohen nga organi i !ili n2jerr ligje të rëndomta, ose sipas pro!edurës për 2jerrjen e ligjeve të rëndomta, konsiderohen kushtetuta të buta.
)6eoritë mi kushtetuta reale, =ktive, reale'%ro!ramatike dhe %ro!ramore'deklarative. Kushtetuta reale konsiderohen ato kushtetuta që shprehin gjendjen ek%istuese reale në shoqëri. +ushtetuta =ktive konsiderohen ato kushtetuta të !ilat nuk %batohen në praktikë, që e "shehin gjendjen reale ek%istuese dhe u shërbejnë garniturave në pushtet për të maskuar pushtetin e tyre autokrat. +ushtetuta reale'%ro!ramatike quhen ato kushtetuta të !ilat shprehin realitetin ek%istues e njëkohësisht për!aktojnë kahet e %hvillimit të mëtejmë. +ushtetuta %ro!ramore'deklarative janë ato kushtetuta të !ilat merren me perspektivën dhe synimet e %hvillimit shoqëror në të ardhmen duke mos shprehur gjendjen e tanishme.
)*etitë e kushtetutës &ë %ari, kushtetuta është ligj themelor i një shteti. $e kushtetutë !aktohet organi dhe rregullohet pro!edura e n2jerrjes së ligjeve, ajo përmban rregulla juridike më të përgjithësuara se ato që përmbajnë ligjet dhe rregullon materie më të gjerë nga ajo që rregullohet me ligje. Dispo%itat e saj kanë "uqi më të lartë juridike në raport me dispo%itat ligjore. &ë dti, kushtetuta ka vetinë e aktit më të lartë juridik. 5ga kushtetuta buron dhe në të mbështetet i tërë rendi juridik i vendit. Këtë po%itë më të lartë në piramidën e akteve juridike asaj ia siguron kualiteti i organit i !ili e miraton, pro!edura e ve:antë për miratimin dhe ndryshimin e saj si dhe përmbajtja e :ështjeve të !ilat i rregullon. &ë treti, kushtetuta ka edhe vetinë e aktit ideo/politik. jo është ba%ë jo vetëm për rregullimin, por edhe për ndryshimin e marrëdhënieve shoqërore në një vend. 5ëpërmjet kushtetutës vjen në shprehje ideologjia e !aktuar %otëruese në momentin e miratimit të saj. 5jë numër i konsideruar i dispo%itave të saj, sidomos në pjesën hyrëse, kanë përmbajtje politike, nga se ato dispo%ita rregullohen marrëdhëniet politike themelore në vend. &ë katërti, kushtetuta shquhet edhe si akt programor/deklarativ. jo për!akton sua%at e %hvillimit të rregullimit shoqëror e shtetëror të vendit, për!akton qëllimet dhe detyrat e rendit kushtetues, përmban dispo%ita për %batimin e të !ilëve duhet n2jerrë ligje, përmban dispo%ita me karakter programor/deklarativ etj.
)Përmajtja e kushtetutës +ushtetuta, medoemos duhet ti rre!ulloj d Cështje: liritë dhe të drejtat
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
F
themelore të njeriut e të shtetasit dhe %ushtetin shtetëror. Garësisht nga vendi në vend, kushtetutat rregullojnë organet e pushtetit legjislativ, ek%ekutiv e gjyqësor, organi%imin territorial, #nan!at, marrëdhëniet ndërkombëtare, ushtrinë dhe "or!at e armatosura, :ështjen e lu"tës dhe të paqes etj.
)Përërja 9struktura e kushtetutës &humica e kushtetutave %ërëhen n!a %reamula dhe %jesa normative. Preamula 9hrje, %arahrje, %arathënie rëndom gjendet në #llim të kushtetutës dhe është e ndarë nga pjesa normative e saj. jo shpreh ba%ën ideore dhe qëllimet për të !ilat është miratuar kushtetuta, përkatësisht ajo përmban atë lëndë që duhet ta sendërtoj kushtetuta, pastaj kohën dhe rrethanat në të !ilat është miratuar etj. Pjesa normative paraqet pjesën qendrore, përkatësisht kushtetutën e vendit përkatës. 5ë të shprehet përmbajtja e tekstit të kushtetutës. Pjesa normative është e shënuar (sipas neneve me numra.
)$iratimi i kushtetutës 5ë praktikën kushtetuese janë të njohur tre subjekte, e në ba%ë të kësaj tri "orma të miratimit të kushtetutës, të ba%uara në sovranitetin popullor (> miratimi i drejtpërdrejt nga populli (me re"erendum, (- miratimi nga ana e organit (të kuvendit kushtetutëvënës dhe (6 miratimi nga ana e organit të rëndomtë (legjislativ për"aqësues. @?@. ?@<.
)$ënra e ndrshimit të kushtetutës $e ndrshimin e kushtetutës nënkuptojmë ndryshimin e saj në tërësi (%ëvendësimin e saj me kushtetutë të re, ose ndryshimin e saj të pjesshëm.
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
>A
;ëvendësimi i kushtetutës ek%istuese me kushtetutë të re nënkuptohet me vetë termin dhe mundësinë e ndryshimit. Për ndrshimin e kushtetutës ek8istojnë modele të ndrshme, n!a të cilat në %raktikë mi8otërojnë tre: 91 ndrshimi me anë të reerendumit, 92 me anë të kuvendit kushtetutëvënës dhe 93 n!a ana e or!anit 9të rre!ullt le!jislativ. ktet me të !ilat bëhet ndryshimi apo plotësimi i kushtetutës janë ligji kushtetues dhe amendamentet kushtetuese. Higji kushtetues praktikohet rëndom, kur bëhen ndryshime të vëllimshme të kushtetutës. -mendamenti, si akt për ndryshimin e plotësimin e kushtetutës praktikohet, rëndom kur bëhen ndryshime dhe plotësime më të vogla. Ndrshimi aktik i kushtetutës , kjo mënyrë e ndryshmit të kushtetutës bëhet nëpërmjet dokeve kushtetuese, interpretimit të dispo%itave të kushtetutës nga ana e gjykatave, kështu, pa u ndryshuar dispo%ita e !aktuar e kushtetutës interpretohet ndryshe dhe i jepet përmbajtje tjetër nga ajo që i ka dhënë kushtetutëvënësi (si: është rasti me praktikën e Bjykatës 4upreme të 478.
/.Presidenti " e%.+osoves: Presidenti i )epublikës së Kosovës për"aqëson unitetin e popullit. Presidenti i )epublikës së Kosovës është për"aqësues legjitim i vendit brenda dhe jashtë dhe garantues i "unksionimit demokratik të institu!ioneve të )epublikës së Kosovës, në pajtim me këtë Kushtetutë.
)+om%etecnat e Presidentit 91 %ëraqëson e%ulikën e +osovës renda dhe jashtë 92 !aranton unksionimin kushtetues të institucioneve të %ërcaktuara me këtë +ushtetutë 93 sh%all 8!jedhjet %ër +uvendin e +osovës dhe thërret mledhjen e %arë te tij 9# nEjerr dekrete në %ajtim me këtë +ushtetutë 9@ sh%all li!jet e miratuara n!a +uvendi i e%ulikës së +osovës 9A ka të drejtën e kthimit %ër rishqrtim të li!jeve të miratuara, nëse konsideron se janë të dëmshme %ër interesat le!jitime të e%ulikës së +osovës ose të një a më shumë komuniteteve të saj. 6ë drejtën e rikthimit të një li!ji mund ta shrtë8ojë vetëm një herë 9/ nënshkruan marrëveshjet ndërkomëtare në %ajtim me këtë +ushtetutë 90 %ro%o8on amendamente %ër këtë +ushtetutë 9F mund të reerojë Cështje kushtetuese në 7jkatën +ushtetuese 91G udhëheq %olitikën e jashtme të vendit 911 %ranon letrat kredenciale të sheave të misioneve di%lomatike të akredituar në e%ulikën e +osovës
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
>>
912 është +omandant &u%rem i
);!jedhja e Presidentit 1. Presidenti i e%ulikës së +osovës 8!jedhet n!a +uvendi, me votim të shehtë. 2. ;!jedhja e Presidentit të e%ulikës së +osovës duhet të ëhet jo më vonë se tridhjetë 93G ditë %ara %ërundimit të mandatit të Presidentit aktual. 3. &ecili shtetas i e%ulikës së +osovës mund të nominohet si kandidatë %ër President të e%ulikës së +osovës, nëse ajoIai si!uron nënshkrimet e të %aktën tridhjetë 93G de%utetëve të +uvendit të +osovës. De%utetët e +uvendit mund të nënshkruajnë vetëm %ër një kandidatë %ër President të
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
>-
e%ulikës së +osovës. #. ;!jedhja e Presidentit ëhet me d të tretat 92I3 e votave të të !jithë de%utetëve të +uvendit. @. Nëse asnjëri kandidat nuk merr shumicën %rej d të tretave 92I3 në d votimet e %ara, or!ani8ohet votimi i tretë në mes të d kandidatëve të cilët kanë marrë numrin më të lartë të votave në votimin e dtë dhe kandidati që merr shumicën e votave të të !jithë de%utetëve, 8!jedhet President i e%ulikës së +osovës. A. Nëse në votimin e tretë, asnjëri kandidat nuk 8!jidhet President i e%ulikës së +osovës, sh%ërndahet +uvendi dhe sh%allen 8!jedhjet e reja, të cilat duhet të mahen renda d8et e %esë 9#@ ditësh.
)&hkarkimi n!a
0.Qeveria e +&: Neni F2 >. 'everinë e Kosovës e përbëjnë Kryeministri, %ëvendëskryeministrat dhe ministrat. -. 'everia e Kosovës ushtron pushtetin ek%ekutiv në pajtim me Kushtetutën dhe ligj.
6. 'everia %baton ligjet dhe aktet e tjera të miratuara nga Kuvendi i Kosovës dhe ushtron veprimtari tjera brenda përgjegjësive të për!aktuara me këtë Kushtetutë dhe me ligj. 9. 'everia merr vendime në pajtim me këtë Kushtetutë dhe me ligje, propo%on projektligje dhe amendamentimin e ligjeve ek%istuese e akteve të tjera, si dhe mund të japë mendimin rreth projektligjeve të !ilat nuk janë të propo%uara nga ajo . E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
>6
Neni F3 +om%etencat e Qeverisë
)Qeveria ka këto kom%etenca: 91 %ro%o8on dhe 8aton %olitikën e rendshme dhe të jashtme të vendit 92 mundëson 8hvillimin ekonomik të vendit 93 %ro%o8on +uvendit %rojektli!je dhe akte të tjera 9# merr vendime dhe nEjerr akte juridike ose rre!ullore, të nevojshme %ër 8atimin e li!jeve 9@ %ro%o8on BuEhetin e e%ulikës së +osovës 9A udhë8on dhe mikëqr %unën e or!aneve të administratës 9/ udhë8on ve%rimtarinë dhe 8hvillimin e shërimeve %ulike 90 i %ro%o8on Presidentit të e%ulikës së +osovës emërimet dhe shkarkimet %ër shea të misioneve di%lomatike të +osovës 9F %ro%o8on amendamentimin e +ushtetutës 91G mund të reerojë Cështje kushtetuese në 7jkatën +ushtetuese 911 ushtron edhe unksione të tjera ek8ekutive, të cilat nuk u janë caktuar or!aneve të tjera qendrore ose vendore. Neni F# )+om%tencat e +reminsitrit 91 %ëraqëson dhe udhëheq Qeverinë 92 si!uron që të !jitha $inistritë të ve%rojnë në %ajtim me %olitikat qeveritare 93 si!uron 8atimin e li!jeve dhe të %olitikave të %ërcaktuara të Qeverisë 9# ndërron anëtarët e Qeverisë, %a %ëlqimin e +uvendit 9@ kreson +ëshillin e &i!urisë të +osovës 9A emëron Drejtorin e Për!jithshëm të Policisë së +osovës 9/ këshillohet me Presidentin e e%ulikës së +osovës mi Cështjet e "nteli!jencës 90 së ashku me Presidentin, emëron Drejtorin, ;ëvendësdrejtorin dhe "ns%ektorin e Për!jithshëm të -!jencisë së +osovës %ër "nteli!jencë 9F këshillohet me Presidentin %ër 8atimin e %olitikës së jashtme të vendit 91G kren edhe %unë të tjera, të %ërcaktuara me +ushtetutë dhe me li!j.
F.+retari " +uvendit 91 %ëraqëson +uvendin 92 %ërcakton rendin e ditës, thërret dhe kreson seancat 93 nënshkruan aktet e miratuara n!a +uvendi 9# ushtron edhe unksione të tjera, në a8ë të kësaj +ushtetute dhe re!ullores së Punës të +uvendit. 0. Në rast mun!ese ose %amundësie %ër
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
>9
të ushtruar unksionin, +retarin e +uvendit e 8ëvendëson njëri n!a nënkretarët.
);!jedhja dhe $andati 1. +uvendi i +osovës 8!jidhet me mandat katërvjeCar, duke =lluar n!a dita e seancës konstituive, që mahet renda tridhjetë 93G ditësh n!a dita e sh%alljes 8rtare të re8ultateve të 8!jedhjeve. 2. ;!jedhjet e rre!ullta %ër +uvend mahen më së voni tridhjetë 93G ditë %ara %ërundimit të mandatit, kurse në raste të sh%ërndarjes së +uvendit, jo më vonë se d8et e %esë 9#@ ditë %as sh%ërndarjes. 3. Presidenti i e%ulikës së +osovës e thërret seancën e %arë të +uvendit. Në rast se Presidenti i e%ulikës së +osovës nuk është në !jendje të thërrasë seancën e %arë, +uvendi mlidhet %a %jesëmarrjen e Presidentit. #. $andati i +uvendit të +osovës mund të va8hdohet vetëm në raste të 7jendjes së (ashtë8akonshme %ër masa emer!jente të mrojtjes ose në rast të rre8ikut ndaj rendit kushtetues ose si!urisë %ulike të e%ulikës së +osovës, dhe vetëm %ër aq sa 8!jat 7jendja e (ashtë8akonshme, siC është %ërcaktuar me këtë +ushtetutë.
)+omisionet 1. +uvendi i +osovës emëron komisione të %ërhershme, komisione unksionale dhe komisione ad hoc, që %asqrojnë %ërërjen %olitike të +uvendit. 2. +uvendi, me kërkesën e një të tretës 91I3 së të !jithë de%utetëve të tij, cakton komisione %ër një Cështje të veCantë, duke %ërshirë edhe Cështje hetimore. 3. &ë %aku një 8ëvendëskresues i secilit komision %arlamentar, do të jetë n!a radhët e komunitetit tjetër n!a ai i kresuesit. #. Pushtetet dhe %rocedurat e komisioneve %ërku=8ohen me re!ulloren e Punës të +uvendit.
)+om%etencat e +uvendit 91 miraton li!je, re8oluta dhe akte të tjera të %ër!jithshme 92 vendos të ndrshojë +ushtetutën me d të tretat 92I3 e votave të të !jithë de%utetëve të tij, %ërshirë d të tretat 92I3 e të !jithë de%utetëve që majnë vendet e re8ervuara dhe të !arantuara %ër %ëraqësuesit e komuniteteve që nuk janë shumicë në +osovë 93 sh%all reerendum, në %ajtim me li!jin ' 9# rati=kon traktatet ndërkomëtare 9@ miraton BuEhetin e e%ulikës së +osovës 9A 8!jedh dhe shkarkon +retarin dhe nënkretarët e +uvendit 9/ 8!jedh dhe mund të shkarkojë Presidentin e e%ulikës së +osovës në %ajtim me këtë +ushtetutë
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
><
90 8!jedh Qeverinë dhe sh%reh mosesimin ndaj saj 9F mikëqr %unën e Qeverisë dhe të institucioneve të tjera %ulike, të cilat, në a8ë të +ushtetutës dhe li!jeve, i ra%ortojnë +uvendit 91G 8!jedh anëtarët e +ëshillit 7jqësor të +osovës dhe të +ëshillit Prokurorial të +osovës, në %ajtim me këtë +ushtetutë 911 %ro%o8on !jqtarët e 7jkatës +ushtetuese 912 mikëqr %olitikën e jashtme dhe të si!urisë 913 je% %ëlqimin %ër dekretin e Presidentit mi sh%alljen e 7jendjes së (ashtë8akonshme 91# vendos %ër Cështjet me interes të %ër!jithshëm, të %ërcaktuara me li!j.
1G.+ushtetuta e e%ulikës së +osovës91/.G2.2GG0 /Kushtetuta e )epublikës së Kosovës u qerti#kua nga PI5 me 2 Prill 2GG0 ,u miratua nga Kuvendi )epublikës së Kosovës me F Prill 2GG0 dhe hyri në "uqi me 1@ Qershor 2GG0. '+ushtetuta e e%ulikës së +osovës është në perputhshmëri të plotë me pro#%imin gjithëpër"shirës ajo pos preambulës përmban 1A2 nene të ndara në 1# +a%ituj. 'Në %reamulë' thëksohet vendosshmëria për ndërtimin e Kosovës si vend lirë,demokratik dhe paqëdasësh të gjithë qytetarëve të vet përkushtimi për krijimin e shtetit të qytetarëve të barabartëqë do të garantojnë liritë dhe të drejtat e 'ytetarëve dhe bara%inë e tyre paraligjit.
)elacioni " +ushtetuës së +osovës në Pakon e -htisarit 1.lementet kresore të propo%imit gjithëpër"shirës nuk mund të ndryshoheshin dhe si të tilla u inkorporuan "jalë për "jalë në projektKushtetuesë. )+ushtetuta e e%ulikës së Kosovës është në përputhshmëri të plotë me propo%im gjithpër"shirës ajo pos preambulës përmban 1A2 nene të ndara në 1# +a%ituj. )&a " %ërket të drejtave të komuniteteve dhe %jesëtarëve të tre' Kushtetuta e Kosovës ka për"shirë pothuajse në tërësi aneksin - të propo%imit gjithë për"shirës dhe e ka bartur në kapitullin të Kushtetues .
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
>=
11.+ushtetuta e &B+ushtetuta e &B- u miratua n!a +uvendi +ushtetues në
)$idis lutës së Parë dhe të Dtë Botërore Për teorinë kushtetuese janë të vle"shme këto kushtetuta të miratuara gjatë kësaj periudhe Kushtetuta e Gajmarit (Bjermani >F>F, ustrisë (>F-A, 4panjës (>F6> Polonisë (>F6< dhe e 8)44 (>F6=. Pas Hu"të së Dytë 8otërore. Pas Hu"tës së Dytë botërore pas dis"atës së "ashi%mit në botë sërish aktuali%ohet lu"ta për kushtetutshmëri.
P)$ K&471E1&147$J)4J D7E HB047$J)4J
)+u%timi i kushtetutshmërisë +u%timi %o8itivo'juridik i kushtetutshmërisë kuptojmë pajtueshmërinë me kushtetutë të të gjitha akteve më të ulëta. Do të thotë kur i tërë rendi juridik mbështetet në hierarkinë e akteve të përgjithshme juridike dhe në pajtueshmëri në mes tyre.
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
>@
pajtueshmërinë e aktit juridik me kushtetutën në pikëpamje të përmbajtjes së tij. +u%timi %olitik i kushtetutshmërisë kuptojmë %batimin e ku#%imeve dhe të masave mbrojtëse në ushtrimin e pushtetit politik, të !ilat kanë për qëllim ta evitojnë mundësinë e arbitrari%mit, tejkalimit të autori%imeve etj. Në ku%timin %olitik më të %ër!jithësuar, kushtetutshmëria nënkupton respektimin e rregullave të lojës politike sipas të !ilave askush nuk disponon më shumë pushtet dhe të drejta se sa janë të parashikuara me ato rregulla, ndërsa shoqëria është e pajisur me mjete për të shkelur e atyre rregullave. +u%timi %olitiko'juridik i kushtetutshmërisë nënkupton ek%istimin e rregullave themelore kushtetuese shoqërore, në ba%ë të !ilave institu!ionali%ohet sistemi politik dhe organi%ohet, ushtrohet dhe ku#%ohet pushteti politik, garantohen liritë dhe të drejtat e njeriut dhe sigurohen mekani%ma e#kase për mbrojtjen e tyreLnënkupton ek%istimin e rendit juridik të mbështetur në akte juridike dhe pajtueshmërinë e tyre me ligjin më të lartë kushtetutën si dhe ek%istimin e mekani%mave për sigurimin e kësaj pajtueshmërie.
12.-n!lia nglia është vend i !ili nuk ka kushtetutë të shkruar, që do të thotë nuk ka një ndër burimet më të rëndësishme "ormale të së drejtës kushtetuese. $ateria kushtetuese në ngli nuk është e sistemuar as e kodi#kuar në tekst unik kushtetues, me të !ilin do të për!aktohej rregullimi i saj shtetëror e shoqëror. 8urime të së drejtës kushtetuese në këtë vend janë disa dokumente të vjetra politike, më e njohur prej tyre është +arta e $adhe e ?irive e vitit >-><, ?i!ji mi të drejtat (>=??, -kti mi themelimin (>@AA, -kti mi ashkimin e &kocisë (>@A@, -kti mi ashkimin e "rlandës (>?AA vend të posa:ëm, si burim i së drejtës kushtetuese ka %raktika !jqësore, e drejta 8akonore etj.
13.+ushteuta e *ajmarit 91F1F Jshtë ndër kushtetutat më tipike liberale demokratike e miratuar në këtë kohë. Kjo është emruar sipas qytetit në të !ilin është miratuar. $e të është suprimuar monarkia dhe është %batuar sistemi republikan, duke e ruajturstrukturën "ederative të Bjermanisë si "ederatë klasike. Kjo kushtetutë shpall Kuvendin (parlamentin organ më të lartë të pushtetit të !ilit i përgjigjen 'everia dhe 4he# i shtetit. Kjo kushtetutë për!akton se të drejtat e shtetasve janë të drejta kushtetuese dhe se askush nuk mund tua heq apo tua ndryshoj përveq me ndryshimin e kushtetutës. E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
>?
Kjo është kushtetuta e parëku përveq të drejtave politike e personale, %batohen edhe disa të drejta so!iale/ekonomike të shtetasit. Kjo %baton kon!eptin solidar të pronës private. Kuvendi ka mundur të n2jerr dispo%ita me të !ilat autori%ohet she# i shtetit që në raste të jasht%akonshme të n2jerr dekretligje sipas nevojës me të !ilat mund ta emroj përkohsisht kryetar qeverie dhe personin i !ili nuk #ton shumi!ën e Kuvendit, ose mund të n2jerr dekret ligje sipas të !ilave mund të suprimohen të drejtat e shtetasve të garantuara me kushtetutë. Kështu ka vepruar 7eidenbergu kur e ka vënë në pushtet 7itlerin i !ili pas "or!imit të pushtetit ka likuiduar kushtetutën dhe ka shpallur diktaturën "ashiste.
1#.+ushteuta e ?9?. me këtë kushtetut për herë të parë në +ran!ë %batohet sistemi republikan. Pushtetin ek%ekutiv e ka bartur trupi i posa!ëm i Konventit Komiteti i shpëtimit publik. Kushtetuta përmban preambulën në të !ilën për"shihet Deklarata mbi të drejtatM., si dhe pjesën normative të emruar kti Kushtetues që përmban >-9 nene. Kjo kushtetutë është miratuar nga Kuvendi i përbërë shumi!a e të !ilëve ishin $onarkist. Kjo kushtetutë mbeti në "uqi deri në vitin >F9=. Kushtetuta e vitit >?@< ka qenë e përbërë nga tre ligje kushtetuese (jo si te2t unik i kodi#kuar / Higji mbi organi%imin e pushtetit publik / Higji mbi organi%imin e 4enatit / Higji kushtetues mbi raportin e pushteteve publike 'ë të tri ligjet kanë patur vetëm 66 nene. Këtu kemi braktisjen e sistemit monarkist parlamentar dhe %batimin e sistemit republikan në +ran!ë. Kjo kushtetutë u miratua me shumi!ë vetëm prej > vote dhe ate nga një deputet monarkist. rgani legjislativ ishte Kuvendi Kombëtarë i përbërë nga Dhoma për"aqsuese (deputetët %gjedheshin në %gjedhje të drejtpërdrejta dhe 4enati (mbi%otronin monarkistët si dhoma të barabarta. 8artës të pushtetit ek%ekutiv ishn kryetari i )epublikës dhe qeveria. Kryetari %gjidhej nga Kuvendi Kombëtar me mandat @ vjeqar. i kishte të drejtë të vetos suspen%ive në ligjet dhe aktet e Kuvendit dhe kishte të drejtë ta shpërndaj Dhomën e për"aqsuesve me pëlqimin e senatit. i emron ministrat. 1ë gjitha aktet e tij bashkshkruheshin nga ministri kompetent. 'everia përgjigjej para kuvendit kombëtar. Pushtetin gjyqsor e ushtronin gjykatat si organe të pavarura Njihet si kushtetuta e De 7olit ngase u miratua nga ai si krytar i )epublikes përmes re"erendumit. Projektin e saj e kishte paraqitur 'everia e jo parlamenti. 5ë këtë kushtetutë është %batuar një sistem i ri gjysmëpresiden!ial. Ky sistem për"or!ohet nga një amendament i miratuar me re"erendum në vitin >F=- ku kryetari i )epublikës %gjidhej drejtpërdrejt e jo nga parlamenti. 5ë preambulën e E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
>F
shkurtër prej dy alineve dhe një neni vërtetohet besnikria ndaj deklaratës mbi të drejtatM.>@?F. +retari i e%ulikës paraqitet organ qëndror ku në ba%ë të nenit < ai siguron kontinuitetin e shtetit, garanton sovranitetin kombëtarë, integriteitin territorial dhe %batimin e marrveshjeve ndërkombëtare. Kryetari emron kryeministrin, anëtarët e qeverisë, kryeson mbledhjet e 'everisë, n2jerr disa akte ka të drejtëmn e vetos, shpërndan parlamentin. i përgjigjet vetëm në rast tradhtie ndaj vendit. 'everia udhëheqë politikën e vendit apo disponon me administratën dhe "or!at e armatosura, ajo është nismëtare për n2jerrjen e ligjeve nga ana e parlamentit, ajo përgjigjet vetëm para Kuvendit Kombëtarë e jo para 4enatit si dhomë e dytë. Parlamenti %ërëhet n!a d dhoma / +uvendi +omëtarë ' &enati +uvendi komëtarë %gjidhet drejtpërdrejt me mandat < vje!ar sipas parimit 5jë njësi %gjedhore, një deputet me numër prej -=.AAA/>?A.AAA 4enati %gjidhet në mënyrë të tërthort. Parlamenti ka të drejtë të autori%ojë 'everinë për të rregulluar disa !ështje nga "ushveprimi legjislativ. rgan për mbrojtjen e kushtetutshmërisë është Këshilli Kushtetues
1@.+ushteuta e &B-'ve91/0A & miratua nga Kuvendi Kushtetues (Ionstitutional Ionvenient në +iladel# më >@ shtator >@?@. kuvendi ishte i përbërë nga për"aqsuesit e %gjedhur në >- nga >6 shtetet e pavarësuara të merikës. jo hyn në "uqi në qershor të vitit >@?? pas rati#kimit nga -N6 e njësive "ederale. Prej vitit >@F> kjo kushtetutë është plotësuar më -= amendamente, -9 prej të !ilëve janë në "uqi. 5umri i njësive "ederale është rritur gradualisht dhe sot arrin në
-A
pavarsinë dhe Deklarata mbi liritë njer%ore (1.Ohe"erson. Kuvendi kushtetues që e ka miratuar kushtetutën sipas Iarls 8iard e kanë përbërë << #nan!ierë, avoketër, "ajde2hinjë, tregtarë robësh dhe skllavopronarë. 5ë vitin >@F> miratohen edhe >A amendamentet që kanë të bëjnë me liritë dhe të drejtat e njeriut dhe të shtetasit të mbështetura në dy deklaratat e mëparshme. Kjo kushtetutë është e "ortë për arsye të pandryshueshmërisë së saj. E drejta kushtetuese po%itive amerikane gjendet e shkruar në vendimet e Bjykatës 4upreme e jo vetëm në tekstin kushtetues.
)*etit +ushtetuese 1 &ë %ari K +ushtetuta është li!ji themelor i një vendi. $e kushtetutë caktohet or!ani dhe rre!ullohet %rocedura e nEjerrjen së li!jeve. -jo %ërman rre!ulla juridike më të %ër!jithsuara se ato që %ërmajnë li!jet dhe rre!ullon materie më të !jërë n!a ajo që rre!ullohet me li!je. Dis%o8itat e saj kanë uqi më të lartë juridike në ra%ort me dis%o8itat li!jore. Lshtë li!j mi li!jet. 2 &ë dti K kushtetuta ka vetinë e aktit më të lartë juridik. N!a kushtetuta uron dhe mështetet i tërë rendi juridik i vendit.
Ptje dhe Per!ji!je: 1.oli " keshillit !jqsor te kosoves'disa kom%etenca te tijM Keshilli gjyqsor kosoves eshte organ !ili per qellim kryesor e ka sigurimin dhe "unksionimin sa me te pavarur te gjykatave ne territorin e kosoves. Propo%on , rekruton gjyqtaret e rinje te rep. se kosoves, themelon gjykata ne ba% te nevojes dhe ne perputhje me ligjin,mbikqyr punen e gjykatave te rregullta ne rep.e kosoves. 2.4ila eshte %ererja e keshillit %rokurorial te kosovesM Perberja e keshillit prokurorial te kosoves, si dhe dispo%itat per emerimin, shkarkimin,mandatin, strukturen organi%ative dhe rregullat e pro!edures, rregullohen me ligj. Propo%imet per emerimin e prokurorve duhet te behen ne ba%e te pro!esit te hapur per emertime, ne ba%e te meritave te kandidatve, dhe ky propo%im pasqyron parimin e bara%is gjinore dhe perberjen etnike te juridiksionit territorial perkates.
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
->
3.rasti sejdiu, aktet dhe ar!umentet Kdallimet me rastin %acolliM )asti sejdu eshte qe presidenti ne ate kohe ka mbajtur dy poste , si president dhe si kryetar qe d.m.th se kjo bjen ne kundershtim me kushtetuten e rep. se kosoves. Edhe rasti pa!olli ka ber shkelje te kushtetutes sepse nuk ka marre vota te mja"tueshme gjat %gjedhjes se tij si president. #.%ermend se %aku # li!je qe kan dal n!a %akoja e ahtisaritM a.ligjet e shtetsis dhe identitetit b.ligjet per inplementimin e de!entrali%imit !.ligjet per krijimin e instit!iuoneve te reja d.ligjet e sektorit te siguris. @.antaret keshillues te keshillit te si!uris se kosovesM 5je per"aqesues presidentit te rep. se kosovesL Drejtori agjen!is kosovare per intelegjen!e Keshilltari lart kryeministrit Keshilltari kryeministrit per siguri A.O%erkohshmerijadhe sh%allja si %arime te !jendjes se jasht8akonshmeM Bjendja e jasht%akonshme ne rep. se kosoves %gjat po aq sa %gjat edhe rre%iku !aktuar qe ka re%ultuar me ket gjendje por jo me shum se =A dit,a"ati prej =A ditve eshte a"at #ks per!aktuar me kushtetut per te !ilin nuk ka nevoj me u votu ne kuvend.5e rast nevoje kushtetuta le hapsir qe gjendja e jasht%akonshme mund te %gjas ne nje periudh prej 6A/FA dite ne rast se presideti konsideron qe rre%iku per vend eshte jasht%akonshum. Bjendja e jasht%akonshme mund te %gjas edhe >
/.%rocedura e emerimit te %rokurorve ne re%. e kosovesM Propo%imet per emerimin e prokurorve duhet te behen ne ba%e te pro!esit te hapur per emerime, ne ba%e te meritave te kandidatve dhe ky propo%im pasqyron parimin e bara%is gjinore dhe perberjen etnike te juridiksionit territorial perkates. 0.- su%rimohen liritë dhe të drejtat e njeriut të !arantuara me +ushtetutë në rast të sh%alljes se !jendjes së jashtë8akonshmeM #.nese jo pse..,sepse keto te drejta jane te inkorporuara ne kushtetuten e ks ne perputhje me konveten per te drejtat dhe lirite e njeriut dhe njekohesisht interpretohen ne perputhje me vendimet e gjykates evropiane te te drejtave te njeriut,pra nese ato shkilen ose ne gjendje te jashte%akonshme nuk per#llen palet do te perbbalen me drejtesin nderkombetare . F.%rocedura e 8!jedhjes se avokatit te %o%ullit dhe 8evendsve te tijM vokatin e popullit e %gjedh kuvendi kosoves ne shumi!en e votive te te gjithe deputetve te tij, per nje mandate pese QR %evedes ose me shum %evendes, numri, menyra e per%gjedhjes dhe mandate tyre rregullohen me ligjin per avokatin e popullit. 1e pakten nje nga %evendesit e avokatit te popullit eshte pjestar komuniteteve qe nuk
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
--
jane shumi!e ne kosove. 1G.imuniteti " !jqtarve dhe %rolurorve ne re%uliken e kosovesM Bjyqtaret per"shir edhe gjyqtaret porot, ge%ojne imunitetin nga ndjekja penalepadite !ivikle,dhe shkarkimi nga "unksioni,per vendimet e marra,votimin e bere mendimin e shprehur dhe per veprimet e tjera te nderrmarra qe jane 8renda "usheveprimit te detyrave dhe pergjegjsive te tyre si gjyqtare. 11.De=nicioni " drejtes kushtetuese si de! e se drejtesM E Drejta kushtetuese si disiplinë shken!ore merret me studimin e së drejtës kushtetuese si degë e së drejtës, me sqarimin, interpretimin e normave të !ilat rregullojnë materien kushtetuese, me "ormulimin e instituteve juridike. 12.ar është dekreti %residencial si%as le!jislacionit në uqi në +osovë M 5ro shemuj %ër këtë. =.Dekreti eshtte akt juridik me "uqi nenligjore,kryesisht e vene ne perdorim institu!ioni i presidentit te shtetit,psh,presidenti i ks me ane te dekretit emeron ambasadoret e rep.se kosoves,shpall "alje per te burgosurit me dekret,dekreton gjyqtaret e republikes se ks. 13'%ermend %eriudhat te cilat e karakteri8ojne 8hvillimin e kushtetutes ne oteM
4hek.2v/ e drejta kushtetuese sipas %akonit 4hekOG/OO deri ne "und te lu"tes se dyt boterore , Hu"ta e dyt boterore deri ne vitet e FA/ta Gitet e FA/ta deri me sot 1#.cila ka qen doesi kresore e kushtetutes se vajmaritM Dobesi kryesore ka qene sepse ka lejuar qe presidentii te %gjidhet edhe pa shumi!en e votive dhe ket e ka sh"ryte%uar edhe hitleri qe ka ardhur ne pushtet.
[email protected] e te drejtes kushtetuese njeh disa lloje te kushtetutave %ermend cilat jan atoM Kushtetuta te shkruara,kushtetuta jot e shkruara Kushtetuta te kodi#kuara, kushtetuta jot e kodi#kuara Kushtetuta te "orta, kushtetuta te buta QCeksibile, elastikeR Kushtetuta te dhuruara, pakte kushtetuese Kushtetuta te miratuara nga kuvendi kushtetues Kushtetuta reale Kushtetuta #!tive Kushtetuta realo/programatike Kushtetuta programatiko/deklerative dhe Kushtetuta normative si dhe nominale dhe semantike. 1A.Burimet e se drejteskushtetuese ne +osove M
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
-6
8urimet"ormalete se DrejtesKushtetuese ne ). e Kosovesjane 1. 2. 3. 4. . %. 7. 8.
Deklarata e Pavaresise; Kushtetuta e Republikes se Kosoves; AktetKushtetuese; Ligjet e KuvenditteKosoves; !endi"et e #j$katesKushtetueseteKosoves; Konventat&vropiane per tedrejtat e 'jeriut e spe(i)ikuar ne Kushtetute. Mangesite e Kushtetutes se Vajmarit?
Kushtetuta e Gajmarit perpos %gjidhjeve demokratike, kjo kushtetute ka permbajtur edhe disa %gjidhje jo demokratike, qe jane sh"ryte%uar per ta rre%uar demokra!in gjermane dhe %hvillimin e diktatures "ashiste, kjo i jep te drejte kuvendit qe te n2jerre dispo%ita qe e autori%ojne she#n e shtetit, qe ne raste te jasht%akonshme te n2jerre dekretligje sipas nevojes, me te !ilen mund te emeroj perkohesisht kryetar shteti edhe personin qe nuk ka #tuar shumi!en ne kuvend, kjo ishte ne kundershtim me parimin e kesaj kushtetute sipas te !iles kushtetuta eshte akti me i larte, dekretligji i nenshtrohet ligjit, etj. 9.
rezervat e kushtetutes se vajmarit dhe Bill of rights?
neni 96 i kushtetutes ku parlamenti mund te krekonte nga presidenti qe ai te dekretoj per kryminister nje person edhe pse nuk e kishte #tuar shumei!en ne parlament kjo ka ndodh ne raste te jasht%akonshme .kte ma se mirti e ka sh"ryd%uar 71HE) ku pas ardhjes ne pushtet shpall diktaturen na%iste.
10.Permend menrat e miratimit te kushtetutesM a.miratimi drejtperdrejt nga populli Qme re"erendumR b.miratimi nga ana e organit Qkuvendi kushtetutvenesR !.miratimi nga ana e organit te rendomt QlegjislativR per"aqesues.
1F.Ndarja dhe kontrolli " %ushteteve ne kushtetuten e &B-'ve Rchek and alancesSM 5darja e pushteteve eshteL pushteti ek%ekutiv/presidenti Pushteti ligjvenes/kongresi dhe pushteti gjyqsor Presidentin e kontrollon kongresi perms impae!hmentit ndersa kryetari shtetit ka te drejten e vetos,ndersa gjyqsorin e kontrollon ligjvenesi. 2G.Pjesa hrese e deklarates se %avarsis se kosoves 1/ shkurt 2GG0M
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
-9
Pjesa hyrse pasi qe ne hyrje te deklarates ria#rmohet deshira per integrime euroatlantike theksohet se kosova esht nje rast spe!ial qe del nga shperberja jokonsensuale e jugosllavise dhe nuk paraqet prosedan per !ilendo situate tjeter. 21.Permend disa n!a %arimet qe sendertohen ne kushtetuten e re%ulikes se kosovesM >.parimi epersis se kushtetutes -.parimi kushtetutshmeris "unksionale 6.parimi ligjshmeris se akteve individuale 9.parimi suprema!is se kushtetutes <.parimi sundimit te ligjit =.parimi demokra!is kushtetuese dhe parlamentare @.parimi diskriminimit po%itiv. 22.de=nicioni " te drejtes kushtetuese si de! e si shkencM E drejta kushtetuese si shken!e dallohet nga e drejta kushtetuese si dege e se drejtes.kjo disiplin shken!ore merret me studimin e se drejtes kushtetuese si deg e se drejtes, perkatesisht merret me sqarimin dhe interpretimin e normave te !ilat rregullojne materien kushtetuese, me "ormulimin e institutive juridike, te !ilat %baton ne deget e se drejtes si tersi koherente. 23.&htjello karakteristiken e kushtetutes se &B-'veM a.eshte kushtetuta e par e shkruar, b.esht kushtetut e shkurter e !ila permban @ nene dhe -= amandamente , !.esht kushtetuta e par "ederative etj.
22.dallimi mes kushtetutave te orta dhe te utaM +ushtetutat e orta jane ato kushtetuta te !ilat miraton dhe ndryshon organi posaqem apo ai rregullt,por miraton sipas pro!edures se posaqme dhe me shumi!e votash e !ila eshte me e madhe se ajo e n2jerrjes se ligjeve. +ushtetutat e uta jan ato kushtetuta te !ilat miratohen nga organi !ili n2jerr ligje te rendomta ose sipas pro!edures per n2jerrjen e ketyre ligjeve. 23.%ermend menrat e ndrshimit te kushtetutes M a.ndryshimi me ane te re"ernedumit kushtetutvenes b.nga ana e kuvendit kushtetutvenes !.nga ana e organit te rregullt legjislativ. 2#.kon!resi amerikan dhomat dhe ra%orti ndermjet treM Kongresi perbehet prej kongresmenve ku se!ili shtet per"aqesohet me kongresmen, e %gjidhja e tyre behet ne menyr propor!ionale qe d.m.th. se !ili shtet ka numer me te madh te popullsis per"aqesohet me me shum kongresmen .
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
-<
[email protected] %ariminkosova njesi e mevetesishme ne kuader te ish ju!osllavisM 4ipas kushtetutes se ish )4+0/se te vitit >F@9 kosova ka pasur ku#jt e vet territorial, qe kane pasur !ilesin e ku#jve shtetror , si til ky territory esht pandashem edhe nuk mund te jet obje!t kurr"ar ndarjesh dhe !optimesh territoriale. Per ndryshimin e ku#jve te kosoves ka mundur te vendos vetem populli dhe organet legjitime te kosoves. 2A.%ermend disa n!a urimet e te drejtes kushtetuese ne re%uliken e kosovesM
8urimet "ormale te se drejtees kushtetuese dhe burime materiale. 5e burimet "ormale hyjn L aktet kushtetuese, kushtetuta, ligji kushtetues, amandamenti kushtetues, aneksi kushtetues, aktet ligjore, rregulloret e punes te organeve per"aqesuese, vendimet e gjykatave kushtetuese. 8urime materiale janL doket 8akonet etj. 2/.numero disa elemente qe e kan %ercaktuar kosoven si njesi e mevetesishme ne kuader te ish ederates ju!osllave'1F/#M 4ipas %gjedhjeve te kushtetutes se )4+0 te vitit >F@9 dhe kushtetutes te K4 te te njejtit vit, kosova ishte subje!t dhe element konstituiv "ederali%mit jugosllav me te drejta te ngjashme me njesit e tjera "ederale.Parimet kushtetuese te !ilat per!aktonin kosoven si element konstituiv te "ederali%mit jugosllav ba%ohen ne Per"aqesimin e saj net e gjitha organet dhe institu!ioneve "ederative, pjesmarrjen e saj ne reali%imin e "unksioneve legjislative dhe "unksioneve te tjera ne nivel te "ederates. Etj. 20.7jkatat e rre!ullta ne e%. +osovesM >.4istemi gjyqësor i Kosovës pas lu"tës i është nënshtruar një re"ormimi të tërësishëm. $e vendosjen e administratës së K8/së, hyjnë në "uqi edhe rregulloret e &5$K/ut dhe ligji për Bjykatat e rregullta të K4K/së, të !ilat aktualisht bëjnë rregullimin e sistemit gjyqësor në përgjithësi, duke pasur parasysh që edhe kompeten!at eksklu%ive që i takonin kryeadministratorit të përgjithshëm të K8/së. Pas shpalljes së pavarësisë, me hyrjen në "uqi të kushtetutës më >< qershor, është paraparë të n2irret Higji i ri mbi Bjykatat i !ili bën rregullimin dhe ristrukturimin e gjyqësorit. $e hyrjen në "uqi të këtij ligji, sh"uqi%ohet ligji për Bjykatat e rregullta i K4K/së, rregulloret e &5$K/ut dhe ligjit për kundërvajtjet. 2F.Numero disa doesi te re8olutes 12##M a.me shum eshte marre me pasojat e kri%es sesa me burimet e saj b.ka sanksionuar gjendjen e status quos !.nuk e ka njohur gjendjen e meparshme te shpallur me re"erendum. 3G.numero komisionet e %erhershme te kuvendit te re%ulikes se kosovesM Komisioni per bu2het dhe #nan!a Komisioni per te drejtat dhe interesat e komuniteteve Komisioni per legjisla!ion dhe gjyqsi Komisioni per integrime europiane.
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
-=
31.&i do jete struktura e !jkatave ne a8e te li!jit te ri %er or!ani8imin e !jkatave 2G13M 'ë nga janari i vitit -A>6, kur Higji për Bjykatat do të bëhet plotësisht "unksional, gjyqësori i Kosovës do të përballet me ristrukuturimin e plotë të sistemit gjyqësor. 1ë gjitha Bjykatat në Kosovë do tSi nënshtrohen trans"ormimit të rrënjësishëm të strukturës dhe juridiksionit.Pra, si: mund të shihet, sistemi i gjykatave i )epublikës së Kosovës do të përbëhet nga Bjykata 1hemelore, Bjykata e pelit dhe Bjykata 4upreme. 32.Procedura e emerimit te !jqtarve te !jkates kushtetueseM Bjyqtaret emerohen nga presidenti me propo%imin e kuvendit per nje mandate nentevjeqar pa mundesi va%hdimi,gjykata ka nente gjyqtar ku dy nga ta duhet te jen nga komunitetet. 33.Procedura e sh%alljes se !jendjes se jasht8akonshme M Kushtetuta per!akton se gjendjen e jasht%akonshme e shpall presidenti repu. 4e kosoves pas konsulltimit me kryeministrin e rep. se kosoves.Pas shpalljes te kesaj gjendje presidenti n2jerr menjher nje dekret ku per!akton gjendjen e rre%ikshmeris dhe ku#%imet e !aktuara gjat kohes sa %gjat gjendja e jasht%akonshme.8renda 9? oresh kuvendi rep. se kosoves duhet te jap pelqimin per ket dekret me shumi! votash te deputetve te pranishum nese nuk jepet pelqimi dekreti nuk ka "or! dhe e"ekt. 3#.Numero disa n!a a!jencit e %avarura ne re%uliken e kosovesM vokati popullit, auditori pergjithshem kosoves, Komisioni qendror %gjedhjeve, banka qendrore e kosoves Komisioni pavarur mediave. [email protected] konstetuive e %avarsis se kosoves 1/ shkurt 2GG0'elementetM Pjesa konstituive/ e deklarates permban elementet thelbsore te deklarimit te pavarsis dhe per!aktimit te vlerave kryesore te shtetit te ri. 3A.%arimi " %ro%orcionalitetitne rastin e sh%alljes se !jendjes se jasht8akonshmeM. 5e rast nevoje per masa emergjente te mbrojtjes,ne rast rre%iku te brendshum ndaj rendit kushtetus dhe siguris publike,ne rast "atkeqsie natyrore e !ila prek teritorin e rep.se kosoves ose nje pjes te tij. 3/.Permend aatet e 8!jatjes se !jendjes se jasht8akonshme si%as kushtetutes se re%ulikes se kosovesM Bjendja e jashte%akonshme %gjat po aq kohe sa va%hdon te ker!enoj rre%iku dhe nuk mund te %gjat me shume se per nje periudhe prej gjashtedhjetQ=AR diteve. Bjendja e jashte%akonshme nese eshte e nevojshme mund te %gjat per periudha pasuese prej tridhjet Q6AR ditesh, por jo me shume se nentedhjetQFAR dite shtese gjithsej.
30.4ilin nen kosideroni se duhet ndrshuar dhe %seM &ne konsideroj se neni ?= duhet te ndryshohet per arsye presidenti republikes se kosoves duhet te %gjidhet drejtperdrejt nga popullii e jo nga kuvendi me votim te
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
-@
"shehte. 3F.+ur !jkata kushtetuese ka te drejt te ej kontrollin e %rojekt amandamenteve ne +&M Bjykata kushtetuese kontrollin e projekt/amandamenteve e ben ateher kur kryetari kuvendit dor%on proje!t/amandamentet ne gjykaten kushtetuese per vlersimin e ligjshmeris dhe kushtetutshmeris para miratimit te tyre ne kuvend. #G.Peraqesuesi civil nderkometar dhe roli " tijM Per"aqesuesi nderkombetar !ivil ne pajtim me propo%imin gjithper"shires per %gjidhjen e statusit te kosoves date -= mars -AA@ eshte autoriteti per"undimtar ne kosove lidhur me interpretimin e aspekteve !ivile te propo%imit gjithper"shires. #1.+ur %residenti ka te drejt ten is iniciativen le!jislative ne +& M 5ismen per te propo%uar ligje mund tam err presidenti rep. se kosoves ne "ushveprimin e tij,qeveria,deputetet e kuvendit ose me se paku >A.AAA qytetar, sipas menyres se per!aktuar me ligj. Higji miratuar ne kuvend nenshkruhet nga kryetari kuvendit dhe shpall presidenti kosoves pasi te ket nenshkruar 8renda ? diteve, pasi te ket marr ligjin. 5ese presidenti kosoves 8renda ? diteve pas marrjes se ligjit nuk ka mar asnje vendim per shpalljen apo kthimin e tij,ateher ligji konsiderohet shpallur pa nenshkrimin e tij dhe publikohet ne ga%eten %yrtare. Higji hyn ne "uqi >< dit pas publikimit ne ga%eten %yrtare,perveq nese me ligj nuk per!aktohet ndryshe. #2.4ili nen i +ushtetues se e%ulikes se +osoves është më i rëndësishmi si%as jush dhe %se M Neni 1 RPërku=8imi i &htetitS >. )epublika e Kosovës është shtet i pavarur, sovran, demokratik, unik, dhe i pandashëm. -. )epublika e Kosovës është shtet i shtetasve të vet. )epublika e Kosovës ushtron autoritetin e saj ba%uar në respektimin e të drejtave dhe lirive të qytetarëve të vet dhe të gjithë individëve brenda ku#jve të saj. 6. )epublika e Kosovës nuk ka pretendime territoriale ndaj asnjë shteti ose pjese të ndonjë shteti dhe nuk do të kërkojë të bashkohet me asnjë shtet ose pjesë të ndonjë shteti. Neni 2 R&ovranitetiS
>. 4ovraniteti i )epublikës së Kosovës buron nga populli, i takon popullit dhe ushtrohet, në pajtim me Kushtetutën, nëpërmjet për"aqësuesve të %gjedhur, me re"erendum, si dhe në "orma të tjera, në pajtim me dispo%itat e kësaj Kushtetute. -. 4ovraniteti dhe integriteti territorial i )epublikës së Kosovës është i pa!enueshëm, i patjetërsueshëm dhe i pandashëm dhe mbrohet me të gjitha mjetet e për!aktuara me këtë Kushtetutë dhe me ligj. 6. )epublika e Kosovës, me qëllim të ruajtjes së paqes dhe mbrojtjes së interesave shtetërore, mund të marrë pjesë në sisteme të sigurisë ndërkombëtar E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
-?
#3.ar është dekreti %residencial si%as le!jislacionit në uqi në +osovë M 5ro shemuj %ër këtë. .Dekreti eshtte akt juridik me "uqi nenligjore,kryesisht e vene ne perdorim institu!ioni i presidentit te shtetit,psh,presidenti i ks me ane te dekretit emeron ambasadoret e rep.se kosoves,shpall "alje per te burgosurit me dekret,dekreton gjyqtaret e republikes se ks. ##'P-"$" " D"&+"$"N"$"6 P5;"6"*M Esht nje nder parimet e rralla te !ilen e karakteri%ojn kushtetuten e )epublikes 4e Kosoves. /Ket parim nuk e kan te gjitha kushtetutat, %akonisht ky parim paraqitet tea to kushtetuta dhe vende te !ilat kan qen nen administrimin nderkombetar para se te krijohen si shtete te pavarura. /$e diskriminim ne kuptimin e kushtetutes do te thot te kesh apo jot e drejta te !aktuara te !ilat mind mund ti o"roj kushtetuta si akti me lart . /Kushtetuta ket parim e proklamon kur behet "jale per te drejtat e kumuniteteve paki!. /1helbi ketij parimi eshte te pasurit te drejta te !aktuara per me shum se sa e meriton ne krahasim me te tjeret te !ilet e meritojn shum me shum. #@.4"?-6 (-N +5$P6N4-6 P&"DN6"6M /Presidenti per"aqeson )epubliken E Kosoves 8renda dhe jasht. /5enshkruan marrveshje nderkombetare ne pajtim me kete kushtetut. /&dheheq politiken e jashtme te vendit. /Pranon letra kreden!iale te she"ave te misioneve diplomatike te akredituar ne )epubliken e Kosoves. /Eshte komandant supreme "or!ave te siguris se Kosoves. /Gendos per "ormimin e misioneve diplomatike e konsulare te)epublikes se Kosovesne ba% te konsultimit me Kryeministrin. /Emeron dhe karkon she"at e misioneve diplomatike te )epublikes se Kosoves me propo%imin e qeveris. Etj. #A.Q<- NN+>P65N $ "$P-4$N6M /mpae!hmenti nenkuptonL nje aku%im "ormal per gabime ao sjellje te paligjshme nga ana e nje %yrtari te larte publi! gjat ushtrimit te detyrave te tij nga "usha e pergjegjsis se tij. /Pro!edurat e mpae!hmentit %akonisht organi%ohen nga parlamenti, impae!hmenti %ana#llen e ka ne 8ritanin e$adhe pastaj 478. #/.<5$- Q*"&(& N +5&5*M /Kushtetuta nuk parasheh shprehimisht nje )epublik parlamentare te paster por mund te n2irret per"undimi se Kosova ka nje system miks ose gjysme presiden!ial. Kjo mbeshtetet ne dy "akte e paraL ne "uqin ek%ekutive te presidentit ne disa "orma dhe rolin e presidentit ne politiken e jashtmme dhe e dytaL rolin e parlamentit ne sistemin kushtetues te )epublikes se kosoves ne raport te ndarjes se pushtetit. Kuvendi )epublikes se Kosoves ushtron pushtetin Hegjislativ, Presidenti per"aqeson unitetin e popullit.
E Drejta Kushtetuese Përmbledhje 3 Pu)i *+%r'is Dre"i)j% ,-1
-F
