Lipidet përbëjnë një grup të gjerë molekulash natyrale ku përfshihen: yndyrnat, sterolet, dyl at, vitaminat e tretshme yndyrore (A,D,E dheK), monogliceridet, digliceridet, fosfol ipidet por edhe te tjera. Funksioni kryesor biologjik i lipideve është depozitimi i energjisë, funksio ni struktural si komponent të membranave qelizore, si edhe shërbejnë si molekula të rëndësishme sinjalizuese. Lipidet mund të përcaktohen si molekula të vogla hidrofobike. Natyra e tyre amfifilike u jep mundësi atyre që të formojnë struktura si vezikulat, lipozomet ose membrana në një mjedis uj or. Lipidet biologjike origjinohen plotësisht ose pjesërisht prej dy lloje të ndryshme nënnjës ish biokimike: grupet izoprenike dhe ketonet. Duke përdorur këtë rrugë, lipidet mund ti ndaj më në tetë kategori:alkine yndyrore,glicerolipid yndyrore,glicerolipidet,glicerofosfolipidet,s et,glicerofosfolipidet,sfingolipidet,sak fingolipidet,sak arolipidet, poliketonet,lipidet steroide dhe prenol-lipidet. Gjithashtu termi lipid përdoret ndonjëherë si sinonim i yndyrnave. Yndyrnat janë një nëngrup i lipideve që quhen trigliceride. Lipidet gjithashtu përfshijnë molekula si acidet yndyr ore dhe derivatet e tyre (monogliceridet, fosfolipidet) por edhe sterole metabolikë të ngjas hëm si kolesteroli. Megjithëse njerëzit dhe kafshët përdorin rrugë të ndryshme biosintetike për të shpërbërë ose sintetizuar lipidet, disa lipide esenciale nuk mund të formohen në këtë rrugë p merren me anë të dietës ushqimore. Funksionet kryesore biologjike te lipideve përfshijnë r uajtjen e energjisë, si komponente strukturore e membranave qelizore, dhe si të rëndësishme per sinjalizimin qelizor, shërbejnë si veshje mbrojtëse nga goditjete dhe të ftohtit mbi sipërfaqen e shumë organizmave, shërbejnë si hormone me funksione të ndryshme, kryesisht hormone seksuale femërore dhe mashkullore, si vitamina etj. Lipidet i ndajmë në lipide të thjeshta (terpenet, steroidet), të cilët nuk përmbajnë acide yn yrorë në përbërje të tyre dhe si pasojë nuk janë të sapunifikueshëm. Lipide komplekse, që përmbajnë acide yndyrorë (acilglicerolet, fosfogliceridet, sfingolipidet, dyllërat) Glicerolipidet Glicerolipidet janë komponime kryesisht të përbëra nga një, dy ose tre glicerole të zëvendësu Më të njohurat janë treacilglicerolet ose tregliceridet. Në këto kopmonime tre grupet hidr oksil të glicerolit janë secila të esterifikuara, zakonisht nga acide yndyrore të ndryshëm. Për shk ak të funksionit si depozitë ushqimore, këto lipide përbëjnë pjesën më të madhe të depozitave yndyrore tek indet e kafshëve. Glicerofosfolipidet (Fospholipidet) Glicerolfosfolipidet, ndryshe të quajtura fosfolipide, janë të kudo-gjendura në natyrë dhe janë komponentët kryesor të bishtresëslipidike të qelizave, duke u përfshirë në metabolizëm dhe sinjalizimin qelizor. Indet neural përfshirë dhe trurin përmbajnë një numër të madh glicerofosfolipidesh dhe alternimet në përbërjen e tyre kanë çuar në një sërë çrregullime nervore. Glicerofosfolipidet mund të ndahen në klasa të ndryshme bazuar në polaritetin e kokave të tyre. Shembuj të glicerolipideve të gjetura në membranat qelizor e janë: fosfatidilkolina, fosfatidiletanolamina dhe fosfatidilserina. Fosfatidiletanolamine Fosfolipidet përbëhen nga gliceroli, dy acide yndyrore dhe një grup fosfat me ndonjë mol ekulë
tjetër të lidhur në fundin e tij. Një nga grupet oksidril të glicerolit është esterifikuar ng acidi fosforik, ndërsa të tjerët nga acide yndyrorë. Bishtat hidrokarbur të acideve yndyrorë janë hidrofobik por grupi fosfat përfundon me një molekulë që është hidrofilike. Kjo do të thotë q fosfolipidet janë të tretshëm edhe në ujë edhe në vaj. Një agjent përzierës është një substancë e cila është e tretshme dhe në ujë dhe në vaj duke b mundur përzierjen e tyre. Një fosfolipid shumë i njohur është lecitina, e cila gjendet në të verdhën e vezës dhe në sojë. E verdha e vesëz është kryesisht ujë por ka shume lipide, kryesi kolesterol. Ato janë të nevojshme për zhvillimin e të vegjëlve. Lecitina përdoret për të përz lipidet dhe për ti mbajtur ato në ujë në formën e një emulsioni. Lecitina është përbërësi kry emulsionit të njohur si majonez. Steroidet (Sterol lipidet) Steroidet janë derivate të terpeneve por trajtohen si një grup më vete.Së bashku me glicerofosfolipidet dhe sfingomielinën, sterol lipidet si kolesteroli dhe derivate t e tij janë përbërës të rëndësishëm të membranave. Steroidet, të cilat derivojnë të gjitha nga e njëjta bërthamë 4-unazore kanë funksione të ndryshme biologjike si hormone apo si sinjalizues qelizor. Steroidet me 18 atome C përfshijnë familjen e estrogjenëve, ndërsa ato me 19 at ome C përfshijnë androgjenet si testosterone dhe androsteroni. Nënklasa me 21 atome C përfshin progesterone si glukokortikoidet dhe mineralkortikoidet. Shembuj të tjerë sterolesh janë acidet biliare, të cilat tek gjitarët janë derivate të oksiduara të kolesterolit dhe prodhohen në më . Në kiminë farmaceutike, një strategji e zakonshme është të marrësh një përzierje natyrale, të ci kanë disa karakteristika biologjike të caktuara të dëshiruara së bashku me efektet anësore të padëshiruara dhe modifikohet struktura e tyre për të rritur karakteristikat e dëshiruara dhe pakësuar ato të padëshiruara. Kjo shpesh herë manifestohet me gabime. Struktura bazë stero ide ka 7 atome C kiralë (5,8,9,10,13,14 & 17) që do të thotë se mund të ketë rreth 128 stereoizomerë. Me përjashtim të karbonit të pestë steroidet natyrale në përgjithësi kanë një konfiguracion të vetëm.Studimet kimike të steroideve kanë qënë të rëndësishme për të kuptuar cionin dhe konformacionin e unazave aromatike të strukturës të tyre. Grupet zëvendësues në anë të ndryshme të skeletit tetraciklik mund të kenë orientim aksial ose ekuatorial, të cilët janë vendosur në këtë mënyrë për shkak të strukturës së ngurtë të unazave. Ky orientim i fiksuar ndikon në reaksionet kimike, kryesisht për shkak të pengesës më të madhe të grupit aksial se a ekuatorial. Kështu që një grup hidroksil ekuatorial hidrolizohet më lehtë se sa izomeri i tij aksial Kolesteroli është një substancë yndyrore si dyll dhe shumë i nevojshëm për trupin e njeriut. a të asnjë individ nuk mund të jetojë. Është i nevojshëm për qelizat, nervat dhe prodhimin e ho neve. Struktura e përgjithshme e kolesterolit përbëhet nga dy unaza me gjashtë atome C të cilat kanë një anë të përbashkët, një unazë e tretë sipër unazës së djathtë dhe një unazë e katërt e lid anën e djathtë të saj. Grupet R mund të jenë zakonisht një grup metil ose hidrogjen tek bash kimi i dy unazave të para, ndërsa tek dy unazat e dyta është grup metil. Bërthama qëndrore e kësaj molecule e përbërë nga bashkimi i katër unazave, është e njëjtë në të gjitha steroidet, duke përfshirë estrogjen/estradiol, progesterone, kortikosteroidët si kortizoli, aldosteron i, testosterone dhe vitamina D Sfingolipidet
Sfingolipidet janë një familje komplekse komponimesh që kanë një strukturë bazë të ngjashme që është sfingoidi, I cili sintetizohet nga aminoacidi serinë dhe një varg I gjatë yndyror a cetilCoA, duke u zhndërruar në ceramid (fosfosfingolipidet, glikosfingolipidet dhe komponime të tjera). Ceramida është nënklasa kryesore me bazë sfingoidi me një amidë të lidhur tek acidet yndyrore. Acidet yndyrorë janë të ngopur ose të pangopur me një lidhje dyshe dhe me njëzinxh irë me 16-26 atome C. Fosfosfingolipidi kryesor tek gjitarët është sfingomielina. Glikosfingolipidet janë një fa milje molekulash të ndryshme të përbëra nga një ose më shumë sheqerna të lidhur me lidhje glikozidike tek baza sfingoide. Shembuj të tyre janë glikosfingolipidet e thjeshta e të përbëra si cerebrozidet dhe gangliozidet.Prenol lipidet (Terpenet) Prenol-lipidet sintetizohen nga prekursor të iszopentil difosfatit me 5 atome C dh e dimetilalil difofatit. Izoprenoidet e thjeshta janë formuar nga shtimi i 5 njësive karboni dhe k lasifikohen në bazë të numrit të njësive terpene. Strukturat që përmbajnë më shumë se 40 karbone quhen politerpene. Karotenoidet janë izoprenoidë të thjeshtë të cilët kanë funksion antioksidues dh janë prekursor të vitaminës A. Një klasë tjetër molekulash biologjike të rëndësishme janë kin dhe hidrokinonet, të cilat përmbajnë një bisht izoprenoid që lidhet në një bërthamë kinoni që ka origjinë izoprenoide. Vitamina E dhe K janë shembuj të kësaj klase dhe quhen ubikinon e. Komponimet e klasifikuara si terpene përbëjnë ndoshta klasën më të gjerë dhe diverse të produkteve natyrale. Shumica e këtyre komponimeve gjenden tek bimët, por disa terpene komplekse ndodhen tek kafshët. Terpenet përfshijnë grupe funksionalë nga më të njohurat. Numri dhe organizimi struktural i karboneve është nje tipar karakteristik . Terpenet janë të përbëra nga njësi izopreni. Prandaj terpenet kanë pesë atome C dhe ndahen në: monoterpenet,sesquiterpenet,diterpenet,sesterterpenet dhe triterpenet Sakarolipidet Sakarolipidet janë kompnime në të cilat acidet yndyrore lidhen direct me një sheqer duke formuar një strukturë të ngjashme me bishtresën lipidike membranore. Në sakarolipidet është zakonosht një monosakarid i cili zëvendëson glicerolin tek glicerolipidet dhe glicerof osfolipidet. Sakarolipidet më të zakonshme janë glukozaminat, të cilat janë component të lipopolisaharide ve tek bakteret gram-negative. Prostaglandinat, tromboksanet, leukotrinet Anëtarët e këtij grupi janë të lidhur nga ana strukturore me hormonet natyrale kanë efekte b iologjike të jashtëzakonshme. Ato mund të ulin sekretimin gastrik, stimulojnë kontraktimet uterine, ulin presionin e gjakut, ndikojnë koagulimin e gjakut dhe shkaktojnë përgjigje alergjike. Për shkak se kr ijimi i tyre në idet e trupit është i lidhur me metabolizmin e acideve yndyrorë esencialë, ato klasifikohen s i eikosanoide. Shumë karakteristika të aspirinës vijnë si rezultat i efektit të saj në reaksionet kaskadë li hur me këto hormone. Rrugët metabolike në të cilat acidi arakidonik zhndërohet në eikosanoide të ndryshm e janë të ndërlikuara. Dyllrat Janë estere të acideve yndyrore me zinxhirë të gjatë monohidroksil alkoolesh. Dyllrat naty rale janë shpesh përzierje të disa estereve dhe mund të përmbajnë gjithashtu hidrokarbure. Më poshtë ja dhënë formulat e tre dyllrave më të njohura me pjesën e acidit karboksilik të vendosur sipër he pjesa alkoolike poshtë në formulë.
Dyllrat janë të shpërndarë gjerësisht në natyrë. Gjethet dhe frutat e shumë bimëve kanë mbësh dyllore e cila i mbron ato nga dehidratimi dhe grabitqarët e vegjël. Edhe pendët e shp endëve kanë mbulesë dyllore që nuk lejon depërtimin e ujit. Nga WebFaqja e Universitetit Planetar i Tiranes
