Lingua Galega 5 de Primaria

Gua Lingua 6 PRIMARIA

Obradoiro Santillana

131194 _ 0001-0039.indd 1

14/7/09 18:49:52

Í

A Guía didáctica de Lingua 6, para sexto curso de Educación Primaria, é unha obra colectiva concibida, creada e realizada no Departamento de Primaria de Edicións Obradoiro, S. L. / Santillana Educación, S. L., baixo a dirección de Ana María Guerra Cañizo e Henrique Juan Redal. Texto e edición: Ánxela Carril e Afonso Toimil

131194 _ 0001-0039.indd 2

14/7/09 18:49:52

Índice

Introdución Proxecto A Casa do Saber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV Educación Primaria. Finalidade e obxectivos

.......

VI

As competencias básicas no currículo . . . . . . . . . . . . . . VII Recursos para o quinto curso

.....................

VIII

Recursos para o sexto curso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XII As competencias básicas na área de Lingua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIV O programa de Estudo eficaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVIII O libro do alumno. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XX A guía didáctica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXII

Guía didáctica PRIMEIRO TRIMESTRE Unidade 1. A aguia e a toupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Unidade 2. Marcelino Pardo

........................

20

Unidade 3. O Penedo das Doncelas . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Unidade 4. O cativo da lata de conservas . . . . . . . . . . . 48 Unidade 5. Berta e os tres desexos . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

SEGUNDO TRIMESTRE Unidade 6. O teatro de sombras de Ofelia

..........

76

Unidade 7. Electricidade estática . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Unidade 8. Mando a distancia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Unidade 9. Illa Redonda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Unidade 10. A gatiña de Cristal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

TERCEIRO TRIMESTRE Unidade 11. Peixe fritido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Unidade 12. O misterio da curva. . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Unidade 13. Ulises e as sereas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Unidade 14. As musas da Historia . . . . . . . . . . . . . . . . 188 Unidade 15. Paixón pola ciencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

131194 _ 0001-0039.indd 3

14/7/09 18:49:52

A

c

o

Un proxecto ben fundamentado

Unha casa para todos

O

A Casa do Saber pretende unha educación de calidade que facilite o éxito escolar dos alumnos. É froito dun longo proceso de investigación e debate. No seu deseño participaron profesores, pedagogos, psicólogos, editores, deseñadores, ilustradores e moitos outros profesionais que achegaron o seu bo facer e os seus coñecementos. O seu traballo e a longa experiencia de Obradoiro/Santillana fundamentan a solidez deste proxecto.

A Casa do Saber pretende a equidade na educación, de maneira que todos os alumnos encontren unha resposta apropiada ao seu ritmo de aprendizaxe e ás súas condicións persoais.

A

Os profesores, os alumnos e os pais poden depositar a súa confianza n’A Casa do Saber.

•

Para lograr a equidade, o proxecto promove unha auténtica educación en valores, con especial atención á convivencia, ao coidado do medio natural e a outros valores que promoven a construción dun mundo mellor para todos. Este proxecto pretende tamén que os alumnos recoñezan e valoren a diversidade cultural da sociedade en que vivimos. A Casa do Saber é un espazo en que cabemos todos: alumnos, profesores, pais…

•

IV 131194 _ 0001-0039.indd 4

14/7/09 18:49:52

A Casa do Saber, o novo proxecto de Obradoiro/Santillana, é un espazo educativo en que os alumnos poden adquirir as capacidades que necesitan para o seu desenvolvemento persoal e social.

Os piares do proxecto

nicativas en que se ven inmersos, utilicen os seus coñecementos matemáticos para resolver problemas da súa vida diaria e se vallan dos contidos aprendidos para comprender e tomar decisións sobre o seu contorno natural e social. • Contribuír ao desenvolvemento das competencias básicas que deben adquirir os alumnos. Todas as áreas favorecen o desenvolvemento das competencias que os alumnos necesitan para desenvolverse na sociedade actual: Competencia en comunicación lingüística Competencia matemática

n -

a e n -

s

A Casa do Saber apóiase en tres principios: • Promover unha aprendizaxe eficaz que permita ao alumno desenvolver satisfactoriamente as habilidades que ha de adquirir no terceiro ciclo da Educación Primaria. Trátase de garantir unha aprendizaxe sólida dos contidos curriculares fundamentais propios deste ciclo: lectura, escritura, números e operacións básicas, comprensión do contorno natural e social máis próximo... Para logralo, ademais dunha elaboración rigorosa dos libros do alumno, apoiamos o proceso de ensinanza con múltiples recursos para explicar, repasar, reforzar, complementar e avaliar os contidos fundamentais. • Aplicar o coñecemento á vida cotiá, de modo que os nenos e as nenas poidan actuar satisfactoriamente na súa vida diaria. Así, pretendemos que os alumnos se desenvolvan nas situacións comu-

Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico Tratamento da información e competencia dixital Competencia social e cidadá Competencia cultural e artística Competencia para aprender a aprender Autonomía e iniciativa persoal Adiante! Este é o voso proxecto. É a vosa casa. É a casa de todos e de todas.

V 131194 _ 0001-0039.indd 5

14/7/09 18:49:52

Educación Primaria

A

FINALIDADE E OBXECTIVOS

N

Segundo a Lei Orgánica de Educación, a finalidade da Educación Primaria é proporcionar a todos os nenos e nenas unha educación que lles permita afianzar o seu desenvolvemento persoal e o seu propio benestar, adquirir as habilidades culturais básicas relativas á expresión e comprensión oral, á lectura, á escritura e ao cálculo, así como desenvolver as habilidades sociais, os hábitos de traballo e estudo, o sentido artístico, a creatividade e a afectividade. Os obxectivos xerais da etapa, que a Consellería de Educación propón son: – Adquirir en, polo menos unha lingua estranxeira, a competencia comunicativa básica que lles permita expresar e comprender mensaxes sinxelas e desenvolverse en situacións cotiás. – Adquirir habilidades para a prevención e para a resolución pacífica de conflitos, que lles permitan desenvolverse con autonomía no ámbito familiar e doméstico, así como nos grupos sociais cos que se relaciona. Fomentar a práctica e o respecto de normas cívicas, e de aspectos de educación viaria, asumindo comportamentos que incidan na vida saudable, o consumo responsable, a seguridade e a prevención dos accidentes de tráfico. – Coñecer, valorar e gozar o seu contorno natural, social e cultural, as interaccións duns con outros, así como as posibilidades de defensa, mellora e conservación deste. – Coñecer e apreciar os valores e as normas da convivencia, aprender a actuar de acordo con elas, prepararse para o exercicio activo da cidadanía e respectar os dereitos humanos, así como o pluralismo propio dunha sociedade democrática. – Coñecer e utilizar apropiadamente a lingua galega e a lingua castelá e desenvolver hábitos de lectura e de respecto á diversidade lingüística. – Coñecer e valorar o seu contorno natural, social e cultural, así como as posibilidades de acción e coidado deste.

– Coñecer e valorar os animais máis próximos ao ser humano e adoptar modos de comportamento que favorezan o seu coidado. – Coñecer, comprender, valorar e respectar as diferentes culturas e os seus patrimonios, as diferenzas entre as persoas, a igualdade de dereitos e oportunidades de homes e mulleres e a non discriminación de persoas por ningunha causa. – Desenvolver as competencias matemáticas básicas e iniciarse na resolución de problemas que requiran a realización de operacións elementais de cálculo, coñecementos xeométricos e estimacións, así como ser capaces de aplicalos a situacións da súa vida cotiá. – Desenvolver as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións co resto das persoas, así como unha actitude contraria á violencia, aos prexuízos de calquera tipo e aos estereotipos sexistas. – Desenvolver hábitos de traballo individual e de equipo, de esforzo e responsabilidade no estudo, así como actitudes de confianza en si mesmo, sentido crítico, iniciativa persoal, curiosidade, interese e creatividade na aprendizaxe. – Iniciarse na utilización, para a aprendizaxe, das tecnoloxías da información e a comunicación desenvolvendo un espírito crítico ante as mensaxes que recibe e elabora. – Utilizar diferentes representacións e expresións artísticas, desenvolvendo a sensibilidade estética e a capacidade de gozo das súas diferentes manifestacións e iniciándose na construción de propostas persoais. – Utilizar estratexias persoais e variadas para obter, seleccionar, organizar, transformar, representar e comunicar a información. – Valorar a hixiene e a saúde, aceptar o propio corpo e o do resto das persoas, respectar as diferenzas e utilizar a educación física e o deporte como medios para favorecer o desenvolvemento persoal e social.

VI 131194 _ 0001-0039.indd 6

14/7/09 18:49:52

As competencias básicas NO CURRÍCULO

A Lei Orgánica de Educación presenta unha importante novidade: a incorporación das competencias básicas ao currículo. Así, no texto legal afírmase que «coas áreas e materias do currículo se pretende que os alumnos e as alumnas alcancen os obxectivos educativos e, consecuentemente, tamén que adquiran as competencias básicas. Non obstante, non existe unha relación unívoca entre a ensinanza de determinadas áreas ou materias e o desenvolvemento de certas competencias. Cada unha das áreas contribúe ao desenvolvemento de diferentes competencias e, á súa vez, cada unha das competencias básicas alcanzarase como consecuencia do traballo en varias áreas ou materias». E, sobre o mesmo asunto, a Lei engade o seguinte: «O currículo estrutúrase arredor das áreas de coñecemento, é nelas nas que han de buscarse os referentes que permitirán o desenvolvemento das competencias nesta etapa. Así pois, en cada área inclúense referencias explícitas acerca da súa contribución a aquelas competencias básicas ás que se orienta en maior medida. Por outro lado, tanto os obxectivos coma a propia selección dos contidos buscan asegurar o desenvolvemento de todas elas».

Que se entende por competencia básica? Enténdese por competencia a capacidade de poñer en práctica dunha forma integrada, en contextos e situacións diferentes, os coñecementos, as habilidades e as actitudes persoais adquiridas. O concepto de competencia inclúe tanto os coñecementos teóricos coma as habilidades ou coñecementos prácticos e as actitudes. Vai máis alá do saber e do saber facer ou aplicar, porque inclúe tamén o saber ser ou estar.

As competencias básicas ou clave teñen as seguintes características: • Promoven o desenvolvemento de capacidades máis ca a asimilación de contidos, aínda que estes sempre están presentes á hora de concretarse as aprendizaxes. • Teñen en conta o carácter aplicativo das aprendizaxes, xa que se entende que unha persoa «competente» é a que é capaz de resolver os problemas propios do seu ámbito de actuación. • Fundaméntanse no seu carácter dinámico, xa que se desenvolven de maneira progresiva e poden ser adquiridas en situacións e institucións formativas diferentes. • Teñen un carácter interdisciplinar e transversal, xa que integran aprendizaxes procedentes de diversas disciplinas académicas. • Son un punto de encontro entre a calidade e a equidade. Por unha parte, con elas inténtase garantir unha educación que dea resposta ás necesidades reais da época en que vivimos (calidade). Por outra parte, preténdese que sexan asumidas por todo o alumnado, de maneira que sirvan de base común a todos os cidadáns e cidadás (equidade). As competencias clave ou básicas son, pois, os coñecementos, destrezas e actitudes que todos os individuos necesitan para a súa realización e desenvolvemento persoal, para a súa inclusión na sociedade e para a súa incorporación ao mundo do emprego. As competencias deberían terse adquiridas ao final da ensinanza obrigatoria, e terían que constituír a base dunha continua aprendizaxe ao longo de toda a vida.

VII 131194 _ 0001-0039.indd 7

14/7/09 18:49:52

Recursos para quinto curso RECURSOS PARA OS ALUMNOS

RECURSOS PARA O PROFESORADO

Libros

Guías didácticas

R

• Lingua 5

• Guía didáctica Lingua 5 – Inclúe CD para o programa de Comunicación oral

M

• Lingua castelá 5 • Matemáticas 5 • Coñecemento do medio 5 • Música 5 • Educación plástica 5 • Relixión católica 5 • New Sciences 5 • Drawing and painting 5 • Lecturas de aquí e de acolá 5 • Lecturas 5 • Novo dicionario da lingua galega

• Guía didáctica Lingua castelá 5 – Inclúe CD para o programa de Comunicación oral

M

• Guía didáctica Matemáticas 5 • Guía didáctica Coñecemento do medio 5 • Guía didáctica Música 5 – Inclúe CD con cancións, exercicios e audicións • Guía didáctica Educación plástica 5 • Guía didáctica Relixión católica 5 • Guía do Novo dicionario da lingua galega • Teacher’s Book New Sciences 5

L

L

Cadernos • Lingua 5 (1.º, 2.º e 3.º trimestre)

L

• Lingua castelá 5 (1.º, 2.º e 3.º trimestre) • Matemáticas 5 (1.º, 2.º e 3.º trimestre) • Música 5 • Ortografía

R

• Números e operacións • Problemas de Matemáticas • Actividades con mapas • Tarefas de Ciencias Naturais

P

• Cálculo mental

VIII 131194 _ 0001-0039.indd 8

14/7/09 18:49:52

O Recursos para a aula

Recursos para avaliar

Mapas mudos interactivos

• Recursos para a avaliación. Lingua 5

• Mapas murais de España, de Europa e do mundo, con nomes de quitar e poñer Material manipulable para Matemáticas • Corpos xeométricos: conos, prismas, cilindros, esfera, cubo, pirámides...

• Recursos para a avaliación. Lingua castelá 5 • Recursos para a avaliación. Matemáticas 5 • Recursos para a avaliación. Coñecemento do medio 5

• Desenvolvementos dos corpos xeométricos • Panel para traballar fraccións • Figuras planas

Recursos para atender a diversidade

• Instrumentos para o encerado: regra, compás, transportador, escuadro e cartabón

• Fichas de reforzo e ampliación. Lingua 5

• Billetes e moedas

• Fichas de reforzo e ampliación. Lingua castelá 5

Láminas de Matemáticas • Clases de cuadriláteros, clases de triángulos, corpos xeométricos, polígonos, círculo e circunferencia, ángulos Láminas de Coñecemento do medio • Láminas para traballar o corpo humano, mapas de Galicia, de España, de Europa… Láminas de Lingua e Lingua castelá • Modelos das conxugacións verbais

• Fichas de reforzo e ampliación. Matemáticas 5 • Fichas de reforzo e ampliación. Coñecemento do medio 5 • Máis recursos. Lingua castelá 5 • Traballar con mapas

Recursos para traballar as competencias • 100 propostas para mellorar a competencia en comunicación lingüística en galego e en castelán

Recursos dixitais • CD Recursos didácticos • CD Documentos curriculares

• 100 propostas para mellorar a competencia matemática • 100 propostas para mellorar a competencia no coñecemento e interacción co mundo físico

Programa de Estudo Eficaz • Manual para profesores

IX 131194 _ 0001-0039.indd 9

14/7/09 18:49:53

Recursos para sexto curso RECURSOS PARA OS ALUMNOS

RECURSOS PARA O PROFESORADO

Libros

Guías didácticas

R

• Lingua 6

• Guía didáctica Lingua 6 – Inclúe CD para o programa de Comunicación oral

M

• Lingua castelá 6 • Matemáticas 6 • Coñecemento do medio 6 • Educación para a cidadanía 6 • Música 6 • Educación plástica 6 • Relixión católica 6 • New Sciences 6 • Drawing and painting 6 • Lecturas de aquí e de acolá 6 • Lecturas 6

•

• Guía didáctica Lingua castelá 6 – Inclúe CD para o programa de Comunicación oral

M

• Guía didáctica Matemáticas 6

•

• Guía didáctica Coñecemento do medio 6 • Guía didáctica Educación para a cidadanía 6

•

• Guía didáctica Música 6 – Inclúe CD con cancións, exercicios e audicións

•

• Guía didáctica Educación plástica 6

•

•

• Guía didáctica Relixión católica 6

•

• Guía do Novo dicionario da lingua galega

L

•

• Novo dicionario da lingua galega

L

•

Cadernos • Lingua 6 (1.º, 2.º e 3.º trimestre)

L

• Lingua castelá 6 (1.º, 2.º e 3.º trimestre)

•

• Matemáticas 6 (1.º, 2.º e 3.º trimestre) • Música 6 • Ortografía

R

• Números e operacións • Problemas de Matemáticas • Tarefas de Ciencias Naturais • Cálculo mental

P

X 131194 _ 0001-0039.indd 10

14/7/09 18:49:53

O Recursos para a aula

Recursos para avaliar

Mapas mudos interactivos

• Recursos para a avaliación. Lingua 6

• Mapas murais de España, de Europa e do mundo, con nomes de quitar e poñer Material manipulable para Matemáticas • Corpos xeométricos: conos, prismas, cilindros, esfera, cubo, pirámides... • Desenvolvementos dos corpos xeométricos • Panel para traballar fraccións • Figuras planas • Instrumentos para o encerado: regra, compás, transportador, escuadro e cartabón

• Recursos para a avaliación. Lingua castelá 6 • Recursos para a avaliación. Matemáticas 6 • Recursos para a avaliación. Coñecemento do medio 6

Recursos para atender a diversidade • Fichas de reforzo e ampliación. Lingua 6 • Fichas de reforzo e ampliación. Lingua castelá 6

• Billetes e moedas

• Fichas de reforzo e ampliación. Matemáticas 6

Láminas de Matemáticas

• Fichas de reforzo e ampliación. Coñecemento do medio 6

• Clases de cuadriláteros, clases de triángulos, corpos xeométricos, polígonos, círculo e circunferencia, ángulos

• Máis recursos. Lingua castelá 6 • Traballar con mapas

Láminas de Coñecemento do medio • Láminas para traballar o corpo humano, mapas de Galicia, de España, de Europa…

Recursos para traballar as competencias

Láminas de Lingua e Lingua castelá • Modelos das conxugacións verbais

Recursos dixitais • CD Recursos didácticos • CD Documentos curriculares

• 100 propostas para mellorar a competencia en comunicación lingüística en galego e en castelán • 100 propostas para mellorar a competencia matemática • 100 propostas para mellorar a competencia no coñecemento e interacción co mundo físico

Programa de Estudo Eficaz • Manual para profesores • Esquemas de Lingua, Lingua castelá, Matemáticas e Coñecemento do medio

XI 131194 _ 0001-0039.indd 11

14/7/09 18:49:53

Contidos UNIDADE

1 2

QUINTO CURSO

COMUNICACIÓN ORAL COMPRENSIÓN:

Recoñecer sentimentos EXPRESIÓN: Expresar mediante o ton de voz

●

●

● ●

COMPRENSIÓN: Recoñecer EXPRESIÓN: Mellorar

erros

OBRADOIRO DE ESCRITURA

GRAMÁTICA ORTOGRAFÍA

VOCABULARIO: O uso do dicionario ● COMPOSICIÓN: Preparar a escritura dun texto

A comunicación

Repaso de c/qu, c/z, g/gu e gü

●

A linguaxe e as linguas

Repaso de r e rr

●

VOCABULARIO:

LITERATURA A linguaxe literaria

Palabras

sinónimas

a pronuncia

●

COMPOSICIÓN:

A chuvia

de ideas O substantivo

COMPRENSIÓN:

O adxectivo

Normas de acentuación

●

Asociar voces a personaxes EXPRESIÓN: Interpretar personaxes

Graos do adxectivo

Acentuación de ditongos e hiatos

●

COMPRENSIÓN:

Seleccionar información EXPRESIÓN: Presentar a alguén

Os determinantes. O artigo

O acento diacrítico

●

COMPRENSIÓN: Seguir instrucións EXPRESIÓN: Dar instrucións

Os pronomes persoais

Contraccións dos pronomes átonos

●

COMPRENSIÓN: Localizar lugares EXPRESIÓN: Sinalar onde

O verbo: raíz e desinencias

Escritura de contraccións

●

3 4

●

●

Recoñecer técnicas para improvisar EXPRESIÓN: Improvisar un discurso

5

●

COMPRENSIÓN:

6 7 8 9 10 11 12 13

●

●

●

●

● ●

● ●

Sílaba tónica e acento gráfico

Identificar varios tipos de textos EXPRESIÓN: Intervir nunha conversa

COMPRENSIÓN:

●

●

VOCABULARIO:

Palabras

Prosa e verso

antónimas ●

COMPOSICIÓN:

Cubrir un cuestionario

VOCABULARIO: Familia de palabras ● COMPOSICIÓN: Describir o protagonista VOCABULARIO:

Campo

léxico ●

COMPOSICIÓN:

A medida dos versos

Anunciar

un suceso

nos atopamos

VOCABULARIO: Palabras polisémicas ● COMPOSICIÓN: Un conto con dous personaxes VOCABULARIO:

Palabras A rima simples e compostas ● COMPOSICIÓN: Contar unha experiencia persoal VOCABULARIO:

Prefixos

e sufixos ●

COMPOSICIÓN:

Describir

un lugar ●

COMPRENSIÓN:

Identificar a idea

principal

Signos que pechan oracións

●

VOCABULARIO: As expresións ● COMPOSICIÓN: Escribir un texto expositivo

●

EXPRESIÓN:

●

COMPRENSIÓN:

Detectar erros de concordancia EXPRESIÓN: Evitar as repeticións

O verbo: tempo e modo

A coma

●

COMPRENSIÓN: Adiviñar obxectos EXPRESIÓN: Facer preguntas

Os tempos verbais

O punto e coma

●

atención

A primeira conxugación

A partición de palabras. O guión

●

un texto

A segunda conxugación

A raia

●

A terceira conxugación

As parénteses e as comiñas

●

Clases de verbos

Os dous puntos

●

●

● ●

Explicar a lección

O verbo: número e persoa

para adiviñar un obxecto ● ●

COMPRENSIÓN: Escoitar con EXPRESIÓN: Usar palabras

de cortesía ● ●

14

●

15

●

●

COMPRENSIÓN: Reconstruír EXPRESIÓN: Conversar

COMPRENSIÓN: Situar no tempo EXPRESIÓN: Contar feitos pasados

●

Recoñecer ditos e expresións coloquiais EXPRESIÓN: Facer un debate

VOCABULARIO: Os sufixos aumentativos ● COMPOSICIÓN: Mellorar o estilo dun texto VOCABULARIO: Os sufixos diminutivos ● COMPOSICIÓN: Escribir o texto dun cómic

Clases de poemas

VOCABULARIO: Os xentilicios ● COMPOSICIÓN: Argumentar

Outros tipos Os recursos literarios ● COMPOSICIÓN: Escribir un informe VOCABULARIO:

de sufixos

seguindo unha orde COMPRENSIÓN:

As estrofas

VOCABULARIO: Os prefixos de situación ● COMPOSICIÓN: Resumir un conto

●

VOCABULARIO: As siglas COMPOSICIÓN: Escribir

A comparación e a metáfora

diálogos

XII 131194 _ 0001-0039.indd 12

14/7/09 18:49:53

SEXTO CURSO

O UNIDADE

1

COMUNICACIÓN ORAL COMPRENSIÓN:

Avaliar a recitación de poemas ● EXPRESIÓN: Recitar un poema ●

2

●

●

Recoñecer variedades lingüísticas EXPRESIÓN: Chegar a acordos

3

●

COMPRENSIÓN:

●

Identificar recursos da narración oral EXPRESIÓN: Captar a atención

4

●

COMPRENSIÓN:

Deducir a identidade dun personaxe EXPRESIÓN: Explicar a propia biografía

5

●

COMPRENSIÓN:

6

●

7

●

●

●

● ●

COMPRENSIÓN:

OBRADOIRO DE ESCRITURA

GRAMÁTICA ORTOGRAFÍA O grupo nominal

O uso das maiúsculas

●

●

Os demostrativos

Os posesivos

Repaso da acentuación

● ●

VOCABULARIO:

Palabras primitivas e derivadas COMPOSICIÓN: Adaptar textos ao destinatario

lugares desde diferentes posicións ●

Os numerais e os indefinidos

Acentuación diacrítica (I)

●

VOCABULARIO:

Identificar causas e consecuencias EXPRESIÓN: Aprender a facer preguntas

O verbo (I)

Acentuación diacrítica (II)

●

VOCABULARIO: Os eufemismos

●

e as palabras tabú COMPOSICIÓN: Cubrir impresos

COMPRENSIÓN:

Anotar todo o que escoitamos EXPRESIÓN: Explicar unha gráfica

O verbo (II)

●

VOCABULARIO:

COMPRENSIÓN: Interpretar EXPRESIÓN: Expresar

O verbo (III)

Casos especiais de acentuación

●

Uso do b

VOCABULARIO: Os sufixos COMPOSICIÓN: Redactar

As palabras onomatopeicas ● COMPOSICIÓN: Escribir unha noticia

●

VOCABULARIO:

As palabras

parónimas ●

COMPOSICIÓN:

●

VOCABULARIO:

COMPRENSIÓN:

O adverbio

●

Obter información indirectamente EXPRESIÓN: Facer de guías

●

COMPRENSIÓN:

Identificar diferentes versións duns feitos EXPRESIÓN: Crear unha historia colectivamente

Os enlaces

COMPRENSIÓN:

A oración. O suxeito

●

Memorizar información EXPRESIÓN: Dar argumentos

●

COMPRENSIÓN:

O predicado

●

Reter información EXPRESIÓN: Participar nun faladoiro

●

COMPRENSIÓN:

A estrutura do predicado verbal

Signos que pechan enunciados

●

VOCABULARIO:

●

Detectar erros de expresión EXPRESIÓN: Improvisar diálogos

●

As abreviaturas COMPOSICIÓN: Comentar un espectáculo

14

●

COMPRENSIÓN:

Clases de oracións

Os puntos suspensivos

●

VOCABULARIO:

●

Detectar erros na información EXPRESIÓN: Pedir desculpas

15

●

COMPRENSIÓN:

O texto

8 9 10 11 12 13

●

●

●

●

●

Facer o esquema dunha explicación EXPRESIÓN: Expoñer a partir dun guión

As partes da narración

Expresar a opinión sobre un tema

Clases de verbos

Uso do v

Os elementos da narración

As palabras homónimas COMPOSICIÓN: Redactar normas de seguridade

Entender a orde dun traballo EXPRESIÓN: Explicar o funcionamento dun aparello

COMPRENSIÓN:

Os textos poéticos

un texto a partir dunhas notas

●

preferencias ●

Os xéneros literarios

VOCABULARIO: Os prefixos COMPOSICIÓN: Describir


opinións

LITERATURA

O campo

semántico ●

COMPOSICIÓN:

Escribir

instrucións Uso do h

●

●

Palabras con x

●

●

Palabras con ct e cc

Porque/por que; senón/se non

Palabras individuais e colectivas COMPOSICIÓN: Explicar unha ruta O sentido literal e o sentido figurado COMPOSICIÓN: Facer unha reclamación VOCABULARIO:

●

Os neoloxismos COMPOSICIÓN: Elaborar un anuncio publicitario

●

VOCABULARIO:

●

● ●

Tipos de narradores

VOCABULARIO:

●

●

Outros signos de puntuación

VOCABULARIO:

O diálogo na narración

Palabras doutras linguas COMPOSICIÓN: Escribir unha crónica O diálogo e as anotacións teatrais

Uso culto e uso coloquial COMPOSICIÓN: Elaborar un folleto turístico VOCABULARIO: Os vulgarismos COMPOSICIÓN: Contar

O obra teatral: acto e escena

desde diferentes puntos de vista

XIII 131194 _ 0001-0039.indd 13

14/7/09 18:49:53

As competencias básicas na área de Lingua

S o n c

S r o d d

DESENVOLVEMENTO DA COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Para adquirir esta competencia, o alumno ten que…

Ser capaz de comprender e producir mensaxes orais que expresen feitos, coñecementos e opinións.

No terceiro ciclo, grazas ao programa de Comunicación oral, os rapaces aprenderán a expresarse oralmente con corrección e a comprender sen dificultade mensaxes orais procedentes tanto do ámbito cotián coma dos medios de comunicación social.

S d l

A audición e comprensión de reportaxes, faladoiros, anuncios, noticias… xuntamente coa expresión de opinións, a realización de descricións e entrevistas forman parte do desenvolvemento desta competencia.

Ser capaz de participar activamente en intercambios comunicativos orais respectando as normas que os rexen.

Ao longo do ciclo, os alumnos afaranse a comentar, a debater e a negociar diferentes cuestións expresando a súa opinión e incorporando nela os razoamentos e as achegas dos demais.

Ser capaz de comprender diferentes tipos de textos escritos, incluíndo neles os de contido didáctico, os habituais en situacións cotiás de relación social e os procedentes dos medios de comunicación.

Durante o terceiro ciclo, os alumnos desenvolverán a capacidade de comprensión lectora enfrontándose a textos narrativos, informativos, teatrais, poéticos… Ocupan un papel destacado no ciclo os textos procedentes de páxinas web e da prensa, así como os textos literarios. Identificar a información principal e secundaria, realizar inferencias e definir o propósito do autor son estratexias que os rapaces e as rapazas deberán desenvolver a partir destes textos.

XIV 131194 _ 0001-0039.indd 14

14/7/09 18:49:54

S e l

S p c r e

e o n

Ser capaz de poñer en práctica os coñecementos e as estratexias necesarias para escribir correctamente.

O estudo de todas as clases de palabras e das normas de puntuación e acentuación, xuntamente con outras normas ortográficas básicas, contribuirán significativamente á corrección dos textos elaborados polos alumnos.

Ser capaz de escribir textos relacionados co ámbito académico ou con situacións cotiás de relación social, así como textos de información e opinión.

Durante este ciclo, os alumnos adquirirán unha serie de técnicas de redacción que poderán aplicar a calquera escrito (escribir diálogos, suprimir a información irrelevante, empregar conectores…). Ademais, aprenderán a redactar diferentes tipos de textos e a utilizar elementos gráficos e paratextuais.

Ser capaz de ler e comprender de forma autónoma textos literarios en prosa e en verso.

Neste ciclo, os rapaces acostumaranse a ler e a comprender moitos textos literarios, textos representativos da literatura, pertencentes a autores de todas as épocas. Trátase, ademais, de que os alumnos valoren os textos literarios como vehículo de comunicación, fonte de coñecemento e recurso de gozo persoal.

xs o

s s

o a

, r -

Ser capaz de comprender e utilizar a terminoloxía lingüística propia do ciclo.

Durante este ciclo, os alumnos deberán coñecer e utilizar os nomes dos tipos de textos (narración, descrición, poema…), de todas as clases de palabras (substantivos, adxectivos, verbos…) e dalgúns mecanismos de formación do léxico (derivación, siglas…). Esta terminoloxía servirá para reflexionar sobre o que aprenderon en relación co funcionamento da lingua.

Ser capaz de manifestar interese pola lectura e pola escritura como instrumentos para relacionarse cos demais e para aprender.

Ao longo do ciclo os alumnos comprenderán que as súas producións orais e escritas son instrumentos de relación social que nos permiten interactuar cos demais. Doutra banda, tomarán consciencia de que a lectura e a escritura son as ferramentas básicas que calquera persoa ten que dominar para mellorar a aprendizaxe.

XV 131194 _ 0001-0039.indd 15

14/7/09 18:49:54

CONTRIBUCIÓN DA ÁREA DE LINGUA AO DESENVOLVEMENTO DOUTRAS COMPETENCIAS BÁSICAS Competencia matemática

Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico

C c

Establecer a secuencia temporal dunha historia. O traballo con textos é un recurso moi útil na área de Lingua para contribuír ao desenvolvemento das competencias. Por iso, en cada unidade, selecciónanse textos para traballar de forma específica unha das competencias básicas. Utilizar conectores lóxicos na escritura é unha actividade que contribúe ao desenvolvemento da competencia matemática. Así mesmo, o coñecemento de determinadas clases de palabras, como os cuantificadores (numerais e indefinidos), constitúe outra das achegas da área de Lingua ao desenvolvemento das habilidades relacionadas con esta competencia.

Na área de Lingua ofrécense unha serie de textos informativos relacionados co mundo físico que permiten coñecer mellor os elementos da natureza e a influencia e as relacións que manteñen os seres humanos co medio en que viven. Ademais, a través do traballo con mensaxes de carácter publicitario, contribúese á creación de hábitos de consumo responsable.

Tratamento da información e competencia dixital

A área proporciona destrezas para a selección, comprensión e transmisión da información. As actividades de comprensión dos diferentes tipos de textos, as relacionadas coas imaxes ou coa análise de cuestións tipográficas contribúen favorablemente ao desenvolvemento desta competencia. Doutra banda, en moitas das actividades que se propoñen preséntase a posibilidade de levar a cabo tarefas utilizando ferramentas informáticas axeitadas á idade dos alumnos.

Competencia social e cidadá

A lingua é un instrumento básico na comunicación humana, desde a área de Lingua resulta moi fácil contribuír ao desenvolvemento desta competencia, entendida como un conxunto de habilidades necesarias para a convivencia. Neste sentido, que os nenos aprendan a comunicarse cos demais e a comprender o que outros nos transmiten é fundamental para formar a súa dimensión social. Ademais, a lingua tamén lles permite aos nenos tomaren contacto con outras realidades diferentes da súa e facilita a erradicación de prexuízos e imaxes estereotipadas.

XVI 131194 _ 0001-0039.indd 16

C p a

14/7/09 18:49:54

A e p

o n a o o s s -

Competencia cultural e artística

Desde a área de Lingua contribúese ao desenvolvemento desta competencia mediante a lectura e a valoración de obras literarias de diferentes épocas e culturas. Ademais, o traballo a partir dos debuxos e das fotografías que acompañan os textos permite desenvolver habilidades propias da educación artística. E tamén, nesta guía inclúense propostas para realizar actividades de creación plástica a partir dalgúns contidos lingüísticos.

Competencia para aprender a aprender

O uso correcto da lingua é unha das ferramentas básicas da aprendizaxe. A lectura posibilita o acceso ao coñecemento, e a escritura permite a reelaboración e a asimilación. Aspectos como a mellora da velocidade de lectura ou a comprensión, e tamén a correcta expresión dos coñecementos, contribúen ao desenvolvemento desta competencia. Doutra banda, as actividades relacionadas co programa específico de Estudo eficaz apuntan directamente a esta competencia básica.

s

o

Autonomía e iniciativa persoal

O traballo cos materiais da área de Lingua preséntase de maneira que poida realizarse autonomamente. En todas as unidades, no apartado Es capaz de..., os nenos teñen que demostrar o que poden facer cos coñecementos lingüísticos que adquiriron deica agora. Así mesmo, as actividades que obrigan os nenos a poñerse no lugar dos demais ou a decidir entre diversas solucións promoven o desenvolvemento desta competencia.

n s n

e-

, o a n e

COMPETENCIAS BÁSICAS EN LINGUA 6

UNIDADES 1

Competencia matemática

2

3

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

●

Interacción co mundo físico

●

Tratamento da información

●

●

●


●

●

●


●

Aprender a aprender

●


4

● ●

● ●

XVII 131194 _ 0001-0039.indd 17

14/7/09 18:49:54

Programa de Estudo eficaz O proxecto A Casa do Saber pretende, no terceiro ciclo de Primaria, preparar os alumnos para que afronten con éxito a ESO. O programa de Estudo eficaz é unha ferramenta para conseguilo. Con este programa pódese adestrar os alumnos no uso de técnicas e habilidades que lles serán de grande utilidade na vida académica.

Recursos para o profesorado

PRIMARIA

PROGRAMA DE ESTUDO EFICAZ

Manual para profesores Reflexións, estratexias e actividades para traballar as técnicas de estudo, a preparación de avaliacións e a presentación de traballos

Este programa consta de catro compoñentes:

1. Manual para o profesorado

Obradoiro Santillana

Contén reflexións, estratexias, suxestións didácticas e fichas fotocopiables. Comprende tres grandes apartados: técnicas de estudo, preparación de avaliacións escolares e presentación de traballos.

Técnicas de estudo

Subliñar Subliñar desenvolve: A atención. A concentración. A capacidade de análise.

Este apartado inclúe diversas habilidades que lles permiten aos alumnos, a medida que estuden un tema, consolidar a aprendizaxe dos contidos:

1. En que consiste subliñar Subliñar implica detectar o que resulta importante dentro dun texto. Pero, impórtanos sempre o mesmo? Dependendo de que obxectivos nos interesen, podemos realizar distintos tipos de subliñado. É posible que só pretendamos localizar uns datos; talvez busquemos a idea esencial e as ideas secundarias; mesmo pode ser que queiramos examinar o texto polo miúdo. Segundo o obxectivo que nos propoñamos, resultará pertinente subliñar máis ou menos cantidade de texto.

2. Para que subliñamos Subliñamos palabras clave para xerar marcadores mentais. Este tipo de subliñado resulta de especial utilidade para aprender conceptos e para explicar despois o seu significado.

Na dixestión participan varias partes do aparello dixestivo: Na boca, os alimentos esmigállanse cos dentes e mestúranse coa saliva, producida polas glándulas salivares. Así, fórmase o bolo alimenticio.

boca Dixestión

Preparación de avaliacións escolares

Aproveite este tipo de subliñado para elaborar esquemas.

dentes glándulas salivares

bolo alimenticio

… …

Preparación de avaliacións

Subliñamos partes do texto para identificar as ideas principais.

Repasar procedementos

Este tipo de subliñado resulta útil para estudar un tema e despois desenvolvelo. Na dixestión participan varias partes do aparello dixestivo: Na boca, os alimentos esmigállanse cos dentes e mestúranse coa saliva, producida polas glándulas salivares. Así, fórmase o bolo alimenticio.

O material necesario Un libro en que non importe marcar (ou unha fotocopia). Un lapis e un borrador, para poder rectificar.

1. En que consiste repasar procedementos Repasar Aproveite este tipo de procedementos subliñado para redactarO alto contido procedemental da área de Matemáticas xustifica que se dedique un garante: apartado específico para reflexionar sobre as estratexias e as técnicas que son proresumos. Comprender o que se está facendo. Establecer rutinas de autocontrol. Verbalizar procesos mentais. Tomar conciencia dos procesos de aprendizaxe.

Os alumnos con poucas habilidades estratéxicas non repasan un procedemento de xeito espontáneo. É importante tomar conciencia deste feito para planificar as inicia7 didácticas que se emprendan. tivas Se un procedemento ten éxito, o neno non se vai cuestionar se o fixo ben ou mal. Bástalle co resultado. Se un procedemento fracasa, o neno repetirao mecanicamente; e se segue fracasando, talvez desista, talvez probe outro procedemento e..., volta a empezar.

2. Para que repasamos procedementos O obxectivo último de repasar procedementos é ter a certeza de que unha tarefa está ben feita. No terreo práctico, isto tradúcese nunha dobre seguridade: Presentación de traballos Estar seguros de que non se cometeron erros. Estar seguros de que se empregou o mellor procedemento posible.

Para que repasamos os procedementos

Non dá por terminada unha división ata que fai a proba (cociente 3 divisor 1 resto).

erros a un fin. Buscar información é unha tarefa planificada quePara vai detectar encamiñada

Na clase, durante a corrección dunha serie de porcentaxes, ve que ten mal un cálculo. En lugar de limitarse a copiar o resultado correcto, recalcúlao no momento e anótao ben.

Para detectar erros no proceso

Á súa compañeira sáelle outro resultado distinto no problema e compara os pasos que seguiron un e outra.

Para mellorar Que busco? procedementos

Para calcular 2/3 de 150 antes realizaba todas as operacións (150 : 3 e 50 3 2). Cando automatizou o procedemento, calcúlao mentalmente e anota o resultado.

2.º Sopesar cal é a fonte máis idónea.

Onde o vou buscar?

3.º Aplicar a estratexia máis eficaz.

Como o vou buscar?

Reflexionar sobre a propia aprendizaxe

53

Os alumnos buscan información puntual para: Resolver actividades concretas que lles encargaron. Resolver dúbidas e adquirir coñecementos polos que se preguntan, xa sexa de forma espontánea ou por encargo.

Preparar e elaborar un traballo escrito. Preparar e presentar unha exposición oral.

3. Estratexias: Elixir boas fontes de información Os alumnos de Primaria aínda non dispón de capacidade plena para distinguir entre información e opinión. Tampouco poden discernir de xeito autónomo as informacións veraces e contrastadas das que non o son. Para elixir correctamente as fontes de información, é necesario ter en conta tres variables: Información

Opinión e interpretación Imprecisión, intención tendenciosa ou recreación subxectiva Ficción

Nun libro de texto encontramos a información ben diferenciada de todo o que non o é.

Nun documental televisivo, sobre todo se está avalado por unha firma de prestixio, adoitamos encontrar veracidade.

Presentación de traballos Neste apartado inclúense varias habilidades, necesarias para planificar e elaborar de forma organizada traballos escritos e exposicións orais:

Ademais, no terceiro ciclo de Primaria, os alumnos inícianse na busca de información sobre un tema monográfico para:

Veracidade

O segundo apartado do programa está dedicado a traballar unha serie de habilidades, que o alumnado necesita para preparar as avaliacións:

Repasar procedementos

2. Para que buscamos información

Realidade

Buscar información Elaborar traballos escritos

Nunha novela encontramos ficción, aínda que pode ser unha ficción verosímil.

73

Presentación de traballos

Presentar exposicións orais

XVIII 131194 _ 0001-0039.indd 18

4

Preparación de avaliacións escolares

Exemplos de situacións matemáticas en que o alumno repasa procedementos

Para comprobar resultados 1. En que consiste buscar información

1.º Saber ben o que se busca.

Técnicas para sintetizar a información • Resumir. • Organizar graficamente a información: esquemas e táboas.

Repasar contidos

Buscar información

no resultado

Técnicas para seleccionar a información • Subliñar. • Inferir as ideas principais. • Detectar ideas antes de ler.

E M n M t d

pias desta área. Non obstante, algunhas das suxestións que se inclúen son igualmente válidas noutras áreas de aprendizaxe.

Polo tanto, a acción docente debe dirixirse a inculcar nos alumnos hábitos de reflexión e actitudes de interese polo traballo ben feito, para que tomen conciencia dos procesos de aprendizaxe dos que son protagonistas.

Antes de comezar a buscar información, cómpre:

3

Técnicas de estudo

Técnicas de estudo

14/7/09 18:49:54

E c e

3.

ESTUDO EFICAZ. Cambia o xénero e o número do núcleo dos grupos nominais seguintes,

observa e completa. ●

Toupa, onde hai unha niñada de coellos? O niño está debaixo daquela sobreira.

O grupo nominal O grupo nominal é un conxunto de palabras que se agrupan arredor dun substantivo. Por exemplo: unha niñada de coellos. Os grupos nominais poden estar formados por unha soa palabra ou por varias. Por exemplo: toupa, o niño.

GRUPO NOMINAL

Determinante Núcleo Complemento A

aguia

famenta

●

Estas rapazas mañosas.

●

Un can revoltoso.

Nun grupo nominal as palabras que funcionan como determinantes e os adxectivos que funcionan como complementos concordan en …………….. e …………….. co …………….. que desempeña a función de núcleo.

Nos libros do alumno propóñense actividades –identificadas coa etiqueta ESTUDO EFICAZ– en que se traballan estratexias para estudar e repasar os contidos básicos. Ademais, nas guías para o profesor, ao inicio de cada unidade preséntase a relación destas actividades e das estratexias a que se refiren.

4. Relaciona cada grupo nominal coa estrutura que presenta.

Funcións das palabras do grupo nominal As palabras que xeralmente aparecen nun grupo nominal son os substantivos, os artigos e os adxectivos, entre outras. Cada unha destas palabras realiza unha función determinada. ● O substantivo é a palabra máis importante no grupo nominal e desempeña a función de núcleo. ● Os artigos (o, as…) van diante do substantivo e realizan a función de determinante, é dicir, concretan e delimitan o significado. Outras palabras que poden funcionar como determinantes cando van diante do substantivo son os posesivos (a túa, os vosos…), os demostrativos (este, esas…), os numerais (tres, segunda…) e os indefinidos (ningún, poucos…). ● Os adxectivos especifican ou complementan o significado do substantivo e funcionan como complemento. En xeral, van detrás do substantivo. Por exemplo: a aguia famenta. Tamén pode funcionar como complemento un grupo nominal precedido dunha preposición (a, con, de, sobre…). Por exemplo: unha xerra de cristal.

O meu amigo francés.

Algúns obxectos pequenos de vidro. Un barco de papel. Os tres fillos da señora. O teu padriño. Esta vella árbore.

1 2 3 4 5

Determinante + Determinante + Núcleo Determinante + Núcleo + Complemento Determinante + Complemento + Núcleo Determinante + Núcleo + Complemento + Complemento Determinante + Determinante + Núcleo + Complemento

5. Analiza estes grupos nominais seguindo o exemplo. ● ●

A vosa cociña nova. Un dicionario bo.

EXEMPLO

● ●

Moitos bancos de ferro vellos. Algúns alimentos saudables.

● ●

Aquela tortilla de patacas. As dúas mesas brancas.

A vosa cociña nova Det. Det.

N.

Compl.

6. Inventa un grupo nominal para cada estrutura. Determinante + Núcleo Núcleo

O grupo nominal é un conxunto de palabras agrupadas arredor dun substantivo que funciona como núcleo. Ademais do núcleo, o grupo nominal pode estar formado por palabras que funcionan como determinantes ou como complementos.

▶

..............

Determinante + Determinante + Núcleo

▶

..............

........................................

Determinante + Núcleo + Complemento

▶

..............

▶

AUTOAVALIACIÓN Arrodea a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos.

1. Subliña os grupos nominais do texto seguinte.

1. Nun grupo nominal, as palabras agrúpanse arredor… a) dun substantivo. b) dun verbo.

Pato á laranxa Martiño estaba na cociña coa nai. –Esta noite quero facer a cea, mamá. Prepararei un prato sanísimo. Nunca cociñei, pero seguro que son un cociñeiro extraordinario! Daquela, colleu un libro gordo e escolleu unha receita chinesa. –Este prato gústame. Chámase «pato á laranxa». Temos a cebola, o perexil, as laranxas… Só me falta un ingrediente insignificante... o pato!

2. En As mazás verdes, a palabra verdes é… a) un determinante. b) un complemento. 3. Os artigos desempeñan a función de… a) complementos. b) determinantes. 4. As palabras que funcionan como determinantes van xeralmente… a) diante do substantivo. b) detrás do substantivo.

2. Arrodea o núcleo dous grupos nominais anteriores. Solución: 1a, 2b, 3b, 4a.

r,

2. Actividades nos libros do alumno

1

Gramática O grupo nominal

10

PUNTUACIÓN 1

.......

2

.......

3

.......

4

.......

Os personaxes

A estrutura e o contido

Comprensión auditiva

r Comprender un texto narrativo.

1. Escolle dous adxectivos para cada un destes

6. Observa e responde.

Avaliamos a recitación de poemas. Para saber se un poema foi ben recitado ou non, temos que fixarnos en varios aspectos: se a pronuncia foi clara, se se lle deu a entoación axeitada a cada oración, se se respectaron as pausas, se a persoa que o recitou foi capaz de transmitir os sentimentos que expresa o poema...

personaxes e explica a túa elección.

r Recoñecer o sentido irónico das palabras dos protagonistas.

11

r Comprobe que na actividade 5 perciben a ironía nas palabras que a aguia lle dirixe á toupa para referirse á súa vista e ás súas uñas.

●

espelida fachendosa ambiciosa paciente

1.

●

●

●

Que andaba buscando a aguia? Cal foi a primeira intención da aguia ao ver a toupa? Que estaba a facer a toupa cando chegou a aguia? Como reaccionou a toupa ao principio? Por que? Como se sentiu despois?

*&& ,%!*&" +&,'&,+& ",* '&)''

●

A

Que ocorre en cada escena?

●

Que momento do conto representan?

●

Que sucedeu entre un momento e o outro?

PRIMEIRA RECITACIÓN

B SEGUNDA RECITACIÓN

A túa opinión

A

B

BEN

A

●

unha niñada

●

en picado

●

nin para un bocado

●

ollos larpeiros

Cal pode ser a ensinanza do conto? Marca.

A intelixencia vence á forza.

4. Le estas palabras da aguia e responde. 5bUhifYnU bcbghYXchciWib\Ug dcXYfcgUgdcihUg hUab hYU[UgU``ciWib\U dchYbhYj]ghU"

A túa achega

B

A

B

MAL

A

MOI MAL

B

A

r Propóñalles aos alumnos que expliquen o que é recitar un poema. Despois faga que lean o primeiro parágrafo de explicación teórica. Realice unha primeira audición do poema gravado no CD Comunicación oral. Despois aclare o significado das palabras do poema que poidan orixinar dúbidas.

Caracterízanse as toupas por teren moi boa vista? Por que? Cre realmente a aguia que a vista da toupa é tan boa? Por que a cualifica así?

● ●

Expresión oral Recitamos un poema. Recitar un poema non é máis ca lelo en voz alta. Á hora de recitar un poema debemos coidar moito a nosa pronuncia, procurar entoar ben cada frase ou oración, manter un ton de voz alto e claro e, sobre todo, intentar expresar o que quere transmitir o poema. Por iso é imprescindible entender ben o que di.

Por que a toupa lle suxeriu á aguia coller unha niñada de coellos? Onde estaba a niñada de coellos? Por que á aguia non lle pareceu boa idea?

Expresión oral r Unha vez que os alumnos teñan memorizado o fragmento do poema de Darío Xohán Cabana, verifique que entenderon as ideas e os sentimentos do poema; para iso fágalles preguntas sobre o contido.

"%&*5

Navegar

ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha sobre

a lectura con estes datos. Título: Autor:

5. Responde. ●

2. Compara as túas avaliacións coas dos compañeiros e decide quen o fixo mellor.

entre os dous protagonistas.

Rexistro de lectura

Resumo:

Opinión:

1. Le o poema e busca no dicionario as palabras que non entendas. 2. Volve ler o poema poñendo moita atención na pronuncia e nas pausas que marcan as comas, os puntos, o final de verso, etc. Fíxate en se tes que facer sinalefas. 3. Reflexiona sobre as ideas ou os sentimentos que quere transmitir o poema e pensa como podes expresalos (coa entoación, coa axuda de xestos, subindo a intensidade da voz...). 4. Aprende o poema e recítao diante dos teus compañeiros e compañeiras.

r Recitar poemas.


B

Le coa velocidade axeitada Pronuncia con claridade Entoa ben Fai ben as pausas Recita con sentimento

3. Recita este poema ou outro que che guste diante do resto da clase.

8. Continúa o conto narrando un novo encontro

9. ●

Cres que a aguia recibiu unha lección?

●

As aguias son superiores ás toupas, pois ven mellor e teñen unhas poutas moi fortes.

As causas

●

●

r Escoitar con atención.

Suxestións didácticas

REGULAR

7. Pensa e contesta razoadamente. 3. Explica o significado destas frases do texto.

1

Obxectivos

r Valorar unha recitación de poemas.

Escoita as recitacións seguintes dun poema e marca cun X a túa valoración de cada aspecto proposto. MOI BEN

Vocabulario

Solucións 1. AGUIA: ambiciosa, porque quería a niñada de coellos; fachendosa, porque se ría das poutas da toupa, que foron a súa salvación. TOUPA: espelida e paciente, porque tivo a suficiente paciencia para pensar en algo que a salvase dunha morte segura. r Unha presa. r Comela. r Limpando as uñas. r Non foi consciente do perigo, porque viu un vulto ao lonxe. r Moi asustada. 3. r Conxunto de crías que naceron xuntas. r En vertical. r Pouca comida. r Famentos. 4. r Non, porque apenas ven (destacar o ton irónico da aguia). r Non; para burlarse dela. 5. r Para insinuarlle que ela era para a aguia moi mal prato. r Debaixo dunha sobreira. r Porque estaban debaixo da terra. 6. r Na primeira escena, a aguia voa mentres a toupa limpa as uñas onda un penedo; na segunda escena, é o momento final en que a toupa lisca aínda co medo metido no corpo. rSon o comezo e o remate da historia. rO diálogo entre a toupa e a aguia. rRL. rA intelixencia vence a forza. 8 e 9. RL.

●

●

Suxestións didácticas r A ficha de lectura que figura na actividade 9 é unha ferramenta que se repetirá en todas as unidades. Aproveite a estratexia sobre a maneira de redactar un resumo que figura na páxina 16 do manual de estudo eficaz.

●

A AGUIA A TOUPA

2. Lembra o principio do conto e responde. ●

Estas suxestións son a ponte natural entre o Manual para o profesor e os libros do alumno. Inclúen propostas concretas para utilizar o Manual ao longo do libro do alumno. Preséntanse nas columnas de suxestións didácticas de cada unidade.

UNIDADE

Comunicación oral

Obxectivos

r Coñecer as características básicas e a estrutura do texto narrativo.

3. Suxestións nas guías para o profesor

1

Traballo sobre a lectura TOTAL .......

De que está feito o mar? O mar non é de auga nin sal, é de estrelas que queren brillar. De estrelas de prata convertidas en peixes. […] De estrelas brancas que engaiolan escumas.

Competencias básicas

De estrelas de area que adormecen nas furnas.


Quen collerá as estrelas do mar? Aquel mariñeiro que vai navegar. ANA M.ª FERNÁNDEZ, Amar e outros verbos. (Adaptación)

9

8

Comprobe que sexan respectuosos cos compañeiros ao escoitar as recitacións do poema. Asegúrese tamén de que, se avalían as actuacións dos demais, o fan con obxectividade.

Aprender a aprender

Programa de comprensión

Máis información

Actividade 1. Elaboración dunha interpretación. Identificar os adxectivos que caracterizan a cada un dos personaxes.

Festival de recitacións. Propóñalles aos alumnos que escollan un poema breve en galego que lles guste (oriénteos na escolla do poema) e organice un recital de poemas. Propóñalles que busquen unha gravación instrumental que lles guste para que acompañe a recitación. Así mesmo, poden localizar en revistas ou na Internet fotografías ou debuxos alusivos e proxectar as súas imaxes, ou mesmo o texto de cada poema, nunha pantalla que sirva de fondo a medida que se desenvolve a recitación.

Actividade 3. Elaboración dunha interpretación. Determinar o significado dunha palabra por medio do contexto. Actividades 2, 4, 5 e 6. Obtención da información. Identificar o que ocorre na historia. Actividade 7. Reflexión sobre o contido. Recoñecer a ensinanza que se extrae da lectura. Actividade 8. Expresión escrita. Continuar o final do conto. Actividade 9. Estudo eficaz, Obtención da información, Comprensión global e Reflexión sobre o contido. Facer unha ficha da lectura.

Explique a conveniencia de aprender verso a verso e non intentar memorizar unha estrofa se antes non se aprendeu ben o anterior.

Solucións 1. RM: Le a velocidade axeitada: A Moi ben, B Mal. / Pronuncia con claridade: A Moi ben, B regular. / Entoa ben: A Moi ben, B Mal. / Fai ben as pausas: A Moi Ben, B regular. / Recita con sentimento: A Moi ben, B Moi mal. 2 e 3. RL.

9

8

e

Estes materiais recollen os contidos imprescindibles da Primaria presentados en forma de esquemas.

PRIMARIA

PROGRAMA DE ESTUDIO EFICAZ

Recursos para el profesorado

aa

4. Esquemas de Lingua, Lingua castelá, Matemáticas e Coñecemento do medio

a Prueb orial editara p en exam

material didáctico se entregará gratuitamente en CD

Esquemas de Lengua castellana Los contenidos imprescindibles de la Primaria resumidos en 19 esquemas

Santillana

aa-

XIX 131194 _ 0001-0039.indd 19

14/7/09 18:49:55

O libro do alumno

G

COMO SE ORGANIZA O LIBRO O libro Lingua 5 consta de 15 unidades, agrupadas en tres trimestres. Ao final de cada trimestre inclúese unha dobre páxina con actividades de repaso que permiten consolidar os contidos estudados.

Lectura 1

–Non fagas rexouba de min e acércate para eu te ver.

A aguia e a toupa

As unidades comezan coa lectura dun texto narrativo ou teatral. A calidade e diversidade dos textos, así como o interese que poden espertar nos alumnos, son algunhas das características esenciais destas lecturas.

outear: mirar algo desde un lugar alto; observar.

A aguia aproximouse e a toupa, cando viu con quen falaba, estremeceu de medo. Sabía que non podía escapar e, polo menos, decidiu gañar algún tempo.

pouta: garra, gadoupa.

–Por que me dis iso?

rexouba: comentario sobre alguén ou algo, normalmente crítico ou negativo, que se estende entre a xente; murmuración.

–Dígoo porque estás coidando dunha ferramenta que non vale para nada. Se polo menos tiveses unhas garras coma as miñas, aínda se entendería que lles dedicases tanta atención. –As túas garras son fabulosas, desde logo. Pero estou segura de que as miñas son mellores.

coutar: conter.

Cando oíu iso, a aguia non puido coutar da risa e ceibou unha gargallada tan alta e tan longa que case non daba falado. Ao final, recompoñéndose como puido, dixo:

liscar: marchar dun sitio á présa; escapar, fuxir.

O

–Creo que hai tempo que non devoro algo tan divertido coma ti. –E supoño que tamén hai tempo que non comes algo tan pequeno e fraco coma min. Non che apetecería mellor unha niñada enteira de coellos?

Nestas páxinas inclúese un breve glosario con palabras do texto que poden presentar algunha dificultade e tamén unha breve biografía do autor da lectura.

Daquela a aguia púxose seria. –Unha niñada enteira de coellos! –pensou–. Iso si que faría un bo banquete, porque esta toupa non ten nin un bocado! E os ollos puxéronselle larpeiros. –De boa gana te cambiaba, pero u-los coellos? –Eu sei deles. –Se mo dis, perdóoche a vida. –Alí, debaixo daquela sobreira, teñen o seu niño. A aguia desencantouse e, botándolle unha pouta á toupa, reprochoulle:

U

VAS APRENDER 1 Lectura A aguia e a toupa 2 Comunicación oral ● Avaliar a recitación de poemas ● Recitar un poema 3 Gramática O grupo nominal 4 Ortografía O uso das maiúsculas 5 Obradoiro de escritura ● Palabras primitivas e palabras derivadas ● Adaptar textos ao destinatario 6 Literatura Os xéneros literarios

O AUTOR

–É coma se non me dixeses nada. Quen os dá pillado debaixo da terra?

nha vez, unha aguia tiña moita fame. Levaba dous días sen comer e andaba desesperada á procura dunha presa. Despois de outear e outear por todos os lados, deu cunha toupa que estaba limpando as uñas ao pé dun penedo. A aguia pegou dúas voltas no aire e deixouse caer en picado, pero, a punto de prender a toupa, reparou na dedicación que esta poñía no coidado das súas garras. Así que, antes de devorala, quíxoa humillar: –Vaia maneira de perder o tempo –dixo a aguia. A toupa, ao escoitala, virou a cabeciña e descubriu un vulto enorme que lle facía sombra. –Perdoa, pero estás moi lonxe e non te vexo –contestoulle a toupa. A aguia, que non estaba a máis de dous pasos, atopou na cegueira da toupa un motivo máis de burla e díxolle: –Pois mira que foi xenerosa contigo a natureza, non só te dotou cunhas «poderosas» poutas, senón que, polo que se ve, tamén te agasallou cunha potente vista.

A toupa case queda alí do susto e, véndose devorada, aínda lle atinou a dicir: –Se eu, coas miñas débiles e pequenas garras, podo furar a terra deica eles... Que non poderás facer ti con esas túas tan grandes e fortes? –Non creo que as garras se fixesen para furaren a terra.

Mario Pereira

–Quérelo ver?

Mario Pereira Fernández (Lalín, 1961), é profesor de Lingua e Literatura Galegas no Instituto Ramón María Aller Ulloa da súa vila natal. É autor dos libros Velaí vai o verme, co que gañou o Premio Raíña Lupa de novela infantil, e Contos para Manuela, un conxunto de relatos, cada un dos cales está escrito cun principio e tres finais. Ademais, ao remate, inclúense os finais preferidos polo autor.

–Quero. E a toupa comezou a escavar e fuxiu polo túnel que ía facendo. A aguia, vendo que a toupa o conseguía, pensou que ela non ía ser menos. Tentouno, pero o único que conseguiu foi romper as uñas –mesmo perdeu unha–, mentres a toupa liscaba aínda co medo metido no corpo. MARIO PEREIRA, Contos para Manuela. (Adaptación)

6

7

Traballo sobre a lectura

O

e Comunicación oral 1

Traballo sobre a lectura Os personaxes





Avaliamos a recitación de poemas. Para saber se un poema foi ben recitado ou non, temos que fixarnos en varios aspectos: se a pronuncia foi clara, se se lle deu a entoación axeitada a cada oración, se se respectaron as pausas, se a persoa que o recitou foi capaz de transmitir os sentimentos que expresa o poema...

personaxes e explica a túa elección. ●

A AGUIA

● ●

A TOUPA

●


1. 2. Lembra o principio do conto e responde. ● ●

●

●


A partir dos textos iniciais formúlase un traballo de comprensión lectora en diferentes niveis: literal, inferencial, valorativo, creativo…

Comunicación oral ... E desde o ceo unha descoidada toupa outeo! Vaia! Que se dea por papada!

Escoita as recitacións seguintes dun poema e marca cun X a túa valoración de cada aspecto proposto. MOI BEN

●


●


●


A PRIMEIRA RECITACIÓN

B

A túa opinión

SEGUNDA RECITACIÓN

A

B

BEN

A

REGULAR

B

A

B

MAL

A

Doutra banda, o programa de Comunicación oral ten por obxectivo desenvolver as destrezas orais, expresivas e comprensivas.

MOI MAL

B

A

B


7. Pensa e contesta razoadamente. Vocabulario 3. Explica o significado destas frases do texto. ●

unha niñada

●

en picado

●

nin para un bocado

●

ollos larpeiros



4. Le estas palabras da aguia e responde. 5bUhifYnU bcbghYXchciWib\Ug dcXYfcgUgdcihUg hUab hYU[UgU``ciWib\U dchYbhYj]ghU"

A túa achega 8. Continúa o conto narrando un novo encontro Rexistro de lectura


ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha sobre a lectura con estes datos.

Título: Autor:

5. Responde. ●

● ●

2. Compara as túas avaliacións coas dos compañeiros e decide quen o fixo mellor. Expresión oral Recitamos un poema. Recitar un poema non é máis ca lelo en voz alta. Á hora de recitar un poema debemos coidar moito a nosa pronuncia, procurar entoar ben cada frase ou oración, manter un ton de voz alto e claro e, sobre todo, intentar expresar o que quere transmitir o poema. Por iso é imprescindible entender ben o que di.


8

Resumo:

Opinión:

Para traballar as actividades de comprensión, achégase un CD que contén varias situacións comunicativas.

3. Recita este poema ou outro que che guste diante do resto da clase. Faino así:


9. ●


●


As causas

●

●

Navegar 1. Le o poema e busca no dicionario as palabras que non entendas. 2. Volve ler o poema poñendo moita atención na pronuncia e nas pausas que marcan as comas, os puntos, o final de verso, etc. Fíxate en se tes que facer sinalefas. 3. Reflexiona sobre as ideas ou os sentimentos que quere transmitir o poema e pensa como podes expresalos (coa entoación, coa axuda de xestos, subindo a intensidade da voz...). 4. Aprende o poema e recítao diante dos teus compañeiros e compañeiras.

De que está feito o mar? O mar non é de auga nin sal, é de estrelas que queren brillar. De estrelas de prata convertidas en peixes. […] De estrelas brancas que engaiolan escumas. De estrelas de area que adormecen nas furnas. Quen collerá as estrelas do mar? Aquel mariñeiro que vai navegar. ANA M.ª FERNÁNDEZ, Amar e outros verbos. (Adaptación)

9

XX 131194 _ 0001-0039.indd 20

14/7/09 18:49:57

ae

e e-

n -

1


3.

ESTUDO EFICAZ. Cambia o xénero e o número do núcleo dos grupos nominais seguintes, observa e completa. ●


O grupo nominal O grupo nominal é un conxunto de palabras que se agrupan arredor dun substantivo. Por exemplo: unha niñada de coellos. Os grupos nominais poden estar formados por unha soa palabra ou por varias. Por exemplo: toupa, o niño.


GRUPO NOMINAL


aguia

famenta

●

Un can revoltoso.


4. Relaciona cada grupo nominal coa estrutura que presenta.

Funcións das palabras do grupo nominal As palabras que xeralmente aparecen nun grupo nominal son os substantivos, os artigos e os adxectivos, entre outras. Cada unha destas palabras realiza unha función determinada. ● O substantivo é a palabra máis importante no grupo nominal e desempeña a función de núcleo. ● Os artigos (o, as…) van diante do substantivo e realizan a función de determinante, é dicir, concretan e delimitan o significado. Outras palabras que poden funcionar como determinantes cando van diante do substantivo son os posesivos (a túa, os vosos…), os demostrativos (este, esas…), os numerais (tres, segunda…) e os indefinidos (ningún, poucos…). ● Os adxectivos especifican ou complementan o significado do substantivo e funcionan como complemento. En xeral, van detrás do substantivo. Por exemplo: a aguia famenta. Tamén pode funcionar como complemento un grupo nominal precedido dunha preposición (a, con, de, sobre…). Por exemplo: unha xerra de cristal.


●

Algúns obxectos pequenos de vidro. Un barco de papel. Os tres fillos da señora. O teu padriño. Esta vella árbore.

1 2 3 4 5


O programa Gramática promove a reflexión sobre a lingua e a aprendizaxe dunha terminoloxía básica para que os alumnos poidan conceptualizar as súas observacións. Así mesmo, sempre se presenta a aplicación práctica das aprendizaxes gramaticais.



● ●


● ●


O programa céntrase, basicamente, no estudo das principais clases de palabras: substantivo, adxectivo, artigo, pronome e verbo.

A vosa cociña nova

EXEMPLO

Det. Det.

N.

Compl.

6. Inventa un grupo nominal para cada estrutura. Determinante + Núcleo


Núcleo

▶

..............


▶

..............

........................................


▶

..............

▶

AUTOAVALIACIÓN

O verbo estúdase detidamente, ao longo de varias unidades. Trátase de que os alumnos comprendan os trazos que definen esta clase de palabras e que sexan capaces de conxugar os verbos regulares e algúns irregulares.

Arrodea a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos.

1. Subliña os grupos nominais do texto seguinte.

1. Nun grupo nominal, as palabras agrúpanse arredor… a) dun substantivo. b) dun verbo.

Pato á laranxa Martiño estaba na cociña coa nai. –Esta noite quero facer a cea, mamá. Prepararei un prato sanísimo. Nunca cociñei, pero seguro que son un cociñeiro extraordinario! Daquela, colleu un libro gordo e escolleu unha receita chinesa. –Este prato gústame. Chámase «pato á laranxa». Temos a cebola, o perexil, as laranxas… Só me falta un ingrediente insignificante... o pato!

2. Arrodea o núcleo dous grupos nominais anteriores.

2. En As mazás verdes, a palabra verdes é… a) un determinante. b) un complemento.

PUNTUACIÓN 1

3. Os artigos desempeñan a función de… a) complementos. b) determinantes.

2 3

4. As palabras que funcionan como determinantes van xeralmente… a) diante do substantivo. b) detrás do substantivo.

....... ....... .......

4

.......

TOTAL

.......

Solución: 1a, 2b, 3b, 4a.

o o-

Gramática

10

11

Ortografía 1

Ortografía O uso das maiúsculas

5. Transforma as oracións seguintes coma no exemplo. Carlos é ourensán. ▶ Carlos é de Ourense.

EXEMPLO ●

UN LIBRO ENTRETIDO O escritor Mario Pereira presenta no seu libro Contos para Manuela quince relatos con tres finais distintos. Coñécelo? Son historias moi variadas. A protagonista dunha destas é unha toupa, animal moi coñecido en Galicia, que se...

Escríbese con maiúscula a letra inicial dunha palabra nos casos seguintes: ● Ao principio dun texto. Exemplo: O escritor... ● Despois de signos que pechan oracións, como o punto (.), o signo de interrogación (?) ou o signo de admiración (!). Exemplo: Coñécelo? Son historiasmoi variadas. A protagonista... ● Os nomes propios de persoas, animais, lugares, etc. Exemplo: Mario Pereira, Manuela, Galicia. ● Os títulos de libros, películas, obras teatrais, cancións, etc. Exemplo: Contos para Manuela...

●

Aldara é coruñesa. Marta é rianxeira.

● ●

● ●

Un restaurante novo O domingo fomos xantar ao novo restaurante do barrio. Había unha chea de cousas para elixir: macarróns, arroz, carne, peixe... Pero sabedes que pedimos? Pois, unha boa grellada de marisco! É que meus pais están ultimamente dun xeneroso...

Alberte é lalinense. Xiana é arzúa.

6. Completa estas fichas. O ÚLTIMO LIBRO QUE LICHES

A ÚLTIMA PELÍCULA QUE VICHES

Título:

Título:

Nome do autor ou da autora:

Nomes dos actores protagonistas:

Nome da editorial:

7. Copia os anuncios seguintes escribindo maiúscula onde cumpra. perdida gatiña siamesa que responde ao nome de perla. se a vedes, telefonade ao 765 64 15 21 e preguntade por xián.

única actuación en tui! mañá, ás dez, a humorista fátima lemos presentará o seu espectáculo «sempre sorrindo» no centro cultural.

1. Arrodea as palabras que levan maiúscula no texto seguinte.

Fíxate no uso das maiúsculas.

O meu libro de cociña

se escribe maiúscula? A coma (,)

O signo de interrogación (?)

Os dous puntos (:)

O punto (.)

Os puntos suspensivos (...)

O signo de admiración (!)

Gústavos a cociña? A min encántame! Por iso estou elaborando un libro de receitas que se vai titular «Comidas do mundo». Vai ser fantástico! Nel inclúo receitas moi sinxelas de pratos típicos dun montón de países: da India, do Xapón, de México, de Marrocos... Non vos parece fantástico? Espero rematalo axiña. Xa o veredes nas librarías!

DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS

3. Escribe onde corresponda cada palabra. ●

O .......... é a cor preferida da miña amiga ..........

▶

rosa / Rosa

●

A mesa de madeira de .......... merqueina en ..........

▶

carballo / Carballo

●

Este can chámase .......... porque ten o pelo ..........

▶

negro / Negro

▶

castro / Castro

1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías axeitadas. ●

setembro

A doutora .......... vive preto das ruínas dun ..........

No programa Ortografía deste curso repásanse as convencións relacionadas coa representación de determinados sons, as regras de acentuación, algunhas regras ortográficas produtivas, a aplicación de contraccións e as normas de uso dos principais signos de puntuación. Este programa tamén inclúe un cadro de Dificultades ortográficas, que ten como obxectivo fixar a escritura correcta dunha serie de palabras de uso frecuente nas que os nenos adoitan cometer erros ortográficos.

8. DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

2. Observa o texto anterior e marca. Despois de cales destes signos de puntuación

●

André é carnotán. Paulo é betanceiro.

s✱te✱br✱

●

an✱ig✱idad✱

●

c✱ r✱ n✱ a

2. Arrodea os erros e corríxeos. antigüidade

● ●

corenta

setembre septembro

● ●

antiguedade antiguidad

● ●

cuarenta coarenta

3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas.

4. Di o que teñen en común todas as palabras escritas en maiúscula na actividade anterior.

12

13

Obradoiro de escritura 1

Obradoiro de escritura

Composición de textos

Vocabulario

Adaptamos textos ao destinatario. Non é o mesmo escribir un texto para un neno ca para un adulto, para un amigo ca para un descoñecido... Segundo a persoa á que dirixamos un escrito, deberemos expresarnos dunha maneira ou doutra. Por iso é importante saber adaptar cada texto ao seu destinatario.

receita mandil bandexa

6. Escribe unha invitación cos datos seguintes para dous dos destinatarios propostos. DATOS DA INVITACIÓN

apetecible saboroso doce

DESTINATARIOS

ACTO: Xantar popular MOTIVO: Inauguración do curso HORA: 13.00 horas LUGAR: Patio do colexio ORGANIZADORES: Os alumnos de sexto de primaria

quentar remexer cocer

● ● ● ●

Un amigo ou amiga O alcalde da túa localidade Uns familiares teus O director ou a directora do colexio

Unha escena inicial formula a explicación do concepto. Despois, propóñense unha serie de actividades graduadas para traballalo.

PLANIFICACIÓN DO TEXTO

1. Describe a escena da lámina utilizando tantas palabras do cadro como poidas.

a) Observa este modelo de invitación e responde.

2. Completa cunha forma verbal axeitada do verbo proposto que corresponda. Encabezamento

Unha cea rápida Xoel e Iria prepararon xuntos a cea desta noite. Mentres Iria .......... un pouco de tomate con cebola, Xoel .......... un par de ovos. Despois .............. uns filetes que sobraron do xantar e... a cear!

fritir requentar cocer

PALABRAS PRIMITIVAS E PALABRAS DERIVADAS. Hai palabras que se formaron a partir doutras, como por exemplo saboroso, formada engadíndolle o sufixo -oso á palabra sabor. As palabras que proveñen doutras chámanse palabras derivadas e as que non proveñen de ningún termo anterior, palabras primitivas.

é-

Corpo da invitación

Distinguida señora presidenta da Asociación Comarcal de Pasteleiros: Comprácenos convidala á cea de entrega do VII Premio de Cociña Elaborada que terá lugar o próximo xoves día 10 de setembro ás 21.00 horas no restaurante «O Lar».

Despedida

Atentamente,

Sinatura

Escola de cociña «Os fogóns»

● ●

Como te dirixirás a cada un dos destinatarios das túas invitacións: de ti ou de vostede? Como encabezarás cada invitación? Velaquí algunhas fórmulas. Estimado...

Querido...

Prezado...

3. Di cal é a palabra primitiva de cada grupo de palabras derivadas. ●

.............. adozar dozaría

.............. dozura docemente

queixeiro queixaría

.............. queixeira requeixo

salgar salitre

ensalada salmoira

4. Subliña, nas palabras derivadas anteriores, o que se lle engadiu á palabra primitiva. EXEMPLO

adozar

Que fórmula de despedida utilizarás en cada invitación? Escolle algunha destas. Atentamente. Unha aperta. Bicos. Saúdos cordiais.

REDACCIÓN DO TEXTO

b) Escribe os borradores das túas invitacións tendo en conta a estrutura da invitación modelo. Encabezamento


Fórmula de despedida

Sinatura

5. Escribe dúas palabras derivadas para cada primitiva e explica o significado da nova. CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

azucre

14

pastel

pan

Este programa contén unha páxina de vocabulario e outra que está dedicada á produción textual. O apartado de Vocabulario pretende dar a coñecer algúns dos principais fenómenos léxicos e semánticos.

c) Revisa as túas invitacións fixándote sobre todo en se o tratamento e as fórmulas de encabezamento e de despedida que utilizaches son axeitadas a cada destinatario.

15

O programa de Composición de textos ten un dobre obxectivo. Dunha banda, que os alumnos produzan textos de diferentes tipos a partir de modelos. Doutra, preténdese que os alumnos adquiran unha serie de técnicas básicas de redacción que poidan aplicar a calquera escrito, por exemplo, como comezar un texto ou como organizar a información.

XXI 131194 _ 0001-0039.indd 21

14/7/09 18:49:58

C Literatura (unidades impares)

L 1

Literatura Os xéneros literarios

3. Completa cos datos obtidos da actividade anterior. A NARRATIVA é o xénero a que pertencen os textos escritos en .................... en que un ......................... conta uns ......................... , reais ou ficticios, que lles ocorren a uns personaxes.

●

Pan O pan centeo é un tesouro: semella a terra que o deu. É coma a terra de mouro porque na terra naceu...!

●

A POESÍA é o xénero a que pertencen os textos escritos en .................... en que un ......................... expresa .........................

●

O TEATRO é o xénero a que pertencen os textos escritos en .................... en que son os propios .................... os que contan ........................... a través do diálogo. Son textos para ser representados.

MANUEL MARÍA, Terra Chá

4. Busca información sobre estes libros e clasifícaos segundo o xénero a que pertencen. As tres cabazas

Día de festa

LABREGO: Tres cabazas irmáns... Se non fose por min, non teriades medrado o que medrastes... (Orgulloso.)

LABREGO: Se soubese o traballo que me deron... Van alimentarme no inverno.

En Milmontes respirábase un aire de festa; os dragóns competían en lanzar labaradas de lume multicolor; os nenos corrían en grupos collidos das mans e, de cando en vez, encerraban nunha roda a unha persoa maior, que caía prisioneira ata que os convidaba a unha rolda de xeados; encantadores de serpes, tragasabres e malabaristas rivalizaban para atraer a atención dos paseantes.

ANTONIO TORRADO, Teatro ás tres Pancadas

MARILAR ALEIXANDRE, Nogard

Mentres fala, entra o Mendigo. MENDIGO: (Implorativo.) Quen me dera unha sopiña de cabaza....

TÍTULO:

TÍTULO:

TÍTULO:

TÍTULO:

O misterio dos fillos de Lúa

Cidades

Boas noites

AUTORA: FINA CASALDERREY

AUTOR : FRAN ALONSO

AUTORA: PAULA CARBALLEIRA

Piratas, bruxas e outros amigos AUTOR :

A exposición teórica acompáñase dun ou varios textos literarios axeitados á idade e aos intereses dos alumnos e unha serie de actividades de análise dos textos. Nestas actividades, os alumnos terán a oportunidade de poñer en práctica algúns dos conceptos aprendidos.

DANIEL AMEIXEIRO

5. Engade á clasificación anterior un libro máis de cada xénero.

Completar un cómic

1. Observa as viñetas e invéntalles os diálogos.

Os xéneros literarios máis importantes son a narrativa, a poesía e o teatro.

1. Relaciona cada texto co xénero literario a que pertence. 1 narrativa

2 poesía

Pan

3 teatro

As tres cabazas

En cada unidade ofrécese tamén un apartado de Obradoiro literario, que inclúe actividades para que os alumnos aprendan a usar a linguaxe literaria.

xénero

..................................................................... ..

●

O texto está escrito en verso ou en prosa? ..........................

●

Quen fala: un narrador, un poeta ou os personaxes? ............

●

Que se fai: cóntanse uns feitos ou exprésanse pensamentos ou sentimentos? ................................................................

2. Escribe unha oración para introducir o que pasa en cada viñeta do cómic anterior.

16

17

P d d p q n

Textos para traballar as competencias básicas (unidades pares) 2

TEXTOS PARA TRABALLAR AS COMPETENCIAS BÁSICAS

4. Marca a verdadeira. Como se fan os tests?

Trátase dunha coidada selección de textos, interesantes e variados, a partir dos cales se traballan sete competencias (exclúese a competencia lingüística), unha en cada unidade.

o texto que liches. A VOZ DO MUNDO, 12 de outubro de 2010

SOCIEDADE

Noticia

TIPO DE TEXTO :

Anuncio

TÍTULO DO TEXTO:

Unha inmobiliaria vende casas polo olor

AUTOR OU AUTORA: DATA DE PUBLICACIÓN: NOME DO MEDIO ONDE APARECE PUBLICADO:

2. Responde.

●

LIDIA GLADIS

Cando o comprador chega a Nose-House, un equipo de expertos ponse á súa disposición. Na primeira visita, que nunca pasa da hora e media, explícanlle que o sentido do olfacto é capaz de distinguir olores de que non somos conscientes, pero que determinan se nos sentimos a gusto nun lugar ou non, se nos sentimos cómodos ou non. Jennifer Collins, fundadora de Nose-House, explica como se recoñece a casa ideal: «Xeralmente, as persoas adoitan elixir a casa dos seus soños fixándose unicamente no aspecto visual. Pero é moi importante pasear, entrar en cada cuarto e sentir o olor. Se hai olor de fogar, de repouso, de alegría, de futuro..., iso significa que se atopou a casa perfecta. En Nose-House somos capaces de descubrir que casa é a perfecta para cada un dos nosos clientes porque analizamos de xeito científico os seus gustos olfactivos». Durante varias sesións, os expertos manteñen entrevistas co cliente e convídano a pasar unha vintena de tests a través dos cales irán definindo os seus gustos.

●

Como se chama a empresa? A que se dedica? En que cidade se atopa? Quen foi a fundadora?

● ●

Trátase dun sistema de venda personalizada, é dicir, totalmente adaptada aos gustos do comprador. Algúns dos clientes de Nose-House son millonarios que buscan mercar a casa dos seus soños, sen lles importar en que lugar do mundo se atopa. Pero tamén recorren a clientes de nivel medio, que non queren mercar unha casa a cegas e buscan un bo asesoramento.

5. Subliña as afirmacións falsas e convérteas en verdadeiras.

Os compradores sométense a un test de aromas e o vendedor aconséllalles en que lugar convén que merquen a casa.

●

● ● ●

A inmobiliaria acaba de abrir as portas. A empresa foi creada por unha muller. Os clientes son atendidos por expertos. O negocio resultou ser todo un fracaso.

6. Escribe os nomes das cidades onde 3. Explica. Que se fai en cada momento?

Nose-House elixe as casas polo olor que dan.

Esta imaxinativa empresa abriu as portas hai unha década e desde aquela o nivel de vendas non parou de crecer. Seis milleiros de clientes están incluídos nos seus arquivos, dos cales tres centenares atópanse entre as fortunas máis grandes do mundo. O ano que vén abrirán novas sucursais en Buenos Aires, en París e en Moscova. Non hai dúbida de que a fundadora é unha señora con moi bo olfacto.

a inmobiliaria abrirá proximamente sucursais.

Na primeira visita. ▶ ............................... Nas sesións seguintes. ▶ ........................

●

Nun primeiro test, fanlles ulir varias fragrancias, que corresponden a olores da natureza; por exemplo, campo de trigo, bosque de abetos, flores silvestres, vexetación de río, olor de mar... Tamén hai outro test para diferenciar aromas asociados con grandes zonas do mundo, como a selva tropical, ou a sabana africana, ou os xeados bosques canadenses. Outras probas intentan concretar se ao comprador lle resultan agradables ou non os olores agrícolas (cabalos, pastos, árbores froiteiras, cereais...); ou se, pola contra, se trata dun habitante urbano. Mentres tanto, uns sensores conectados aos pulsos das mans do cliente mídenlle o ritmo cardíaco e determinan que olores lle gustan e cales non. Despois, un ordenador procesa todos os datos e elabora un informe bastante axustado do tipo de casa que lle convén a cada cliente. Baseándose neste informe, os axentes de Nose-House ofrécenlle un número reducido de casas, nunca máis de cinco, entre as que poderá elixir a casa dos seus soños.

As unidades pares do libro inclúen este apartado.

Análise e comprensión 1. Completa unha ficha coma a seguinte sobre

Na cidade de Nova York traballa a empresa NoseHouse, unha inmobiliaria que lles promete aos clientes atopar a casa ideal baseándose no sentido do olfacto.

Il r c d d

Día de festa

2. Completa unha ficha coma a seguinte para cada un dos textos anteriores.

título do texto

N d

TÍTULO:

O dromedario nadador AUTOR : XAN LÓPEZ

OBRADOIRO LITERARIO Segundo as súas características, os textos literarios poden clasificarse en diferentes grupos. Cada un destes grupos é un xénero literario.

O programa de Literatura desenvólvese nas unidades impares do libro. O obxectivo deste programa é que os alumnos coñezan algúns conceptos básicos relacionados co texto literario, a métrica e a rima.

●

7. Explica brevemente o que opinas desta iniciativa inmobiliaria.

Un artigo, unha páxina web, unha reportaxe periodística, diferentes textos expositivos… serán obxecto dunha análise exhaustiva orientada ao traballo da competencia correspondente.

COMPETENCIA MATEMÁTICA 1. Busca na lectura os datos seguintes e exprésaos en cifras. ● ● ● ●

Tempo que dura a primeira visita. ▶ ................... Número de tests que pasa o cliente. ▶ .................... Número de clientes que hai no arquivo. ▶ ................... Número de clientes de entre os máis ricos do mundo. ▶ ...................

2. Escribe, polo menos, tres unidades de medida que se poidan contar cos elementos seguintes. ▶

Cun reloxo

Cun calendario

▶

3. Copia substituíndo a palabra destacada pola cantidade de anos a que se refire. ● ●

Coñézoo desde hai unha década. Pasou un lustro desde o accidente.

● ●

O bisavó de Miguel ten un século de idade. Hai un milenio da fundación da cidade.

B Teño cen mil billetes de cincuenta euros.

Teño catro mil billetes de douscentos euros.

• • •

•

4. Le, calcula o diñeiro que teñen e di cales destes personaxes son millonarios. A

O

C Teño cincocentos mil billetes de cinco euros.

30

31

I

Actividades finais

1 1

Actividades 1.

●

Escríbese en maiúscula a letra inicial dunha palabra nos casos seguintes: ao principio de …………, despois de …………, nos nomes ………… e en …………

●

As palabras primitivas son ………… As palabras derivadas son …………

●

2.

LEMBRA E REPASA

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade.

10. Relaciona cada clase de palabra 1 Substantivo

Os textos literarios pódense clasificar en diferentes grupos chamados ………… Os máis importantes son …………, ………… e …………

● ●

.............

un núcleo

como

que sempre é un

como

os artigos

......................

......................

............. ●

Det.

N.

Compl.

estrutura. ▶


▶

leite mariño

14. Escribe un sinónimo e un antónimo de cada palabra. PALABRA

SINÓNIMO

ambiente

bonito económico

…......... …......... …......... …......... ▶ …......... ….........

excursión

ANTÓNIMO

subir

▶ ▶

ningunha

15. Le a oración seguinte e marca o recurso literario utilizado. O sol debuxa sombras ▶ sobre o camiño.

Comparación. Personificación. Hipérbole.

a miña curmá margarida colleu unha rosa e dous caraveis. vés ao cine? podemos ver a película «o polbo asasino». vivo en lalín, na rúa de ramón maría aller ulloa.

reloxo avión

1. Observa varios libros e relaciona cada parte coa información que adoita conter. PARTES DO LIBRO

1 Cuberta, contracuberta e lombo 2 Solapas 3 Índice 4 Bibliografía

cidadán zapateiro

e escribe a palabra primitiva. ● ● ●

salgado camiseta camisola

● ● ●

branquexar saleiro brancura

● ● ●

camisaría branqueo salgadura

18

INFORMACIÓN

Táboa cos contidos do libro e a páxina en que se pode atropar cada un. Información breve sobre a biografía do autor ou sobre as características da obra, etc. Relación dos libros e das publicacións que se utilizaron para a elaboración do libro. Datos sobre o título, o autor, a editorial, etc. do libro.

2. Di que parte do libro terás que consultar para obter a información seguinte. ● ●

9. Define xénero literario e menciona as tres

Buscar información

ES CAPAZ DE…

8. Forma tres grupos de palabras derivadas

as maiúsculas onde cumpra.

●

cacheira

7. Copia só as palabras primitivas.


5. Copia estas oracións escribindo

●

Ela fala varias linguas✱ italiano✱ francés e alemán✱ Cibrán é arquitecto✱ Clara✱ médica✱ e Antón✱ carpinteiro✱

Unha frase inoportuna Hai tempo ensineille ao meu papagaio Pipo a letra da canción «Arroz con chícharos, patacas novas». Hoxe veu comer connosco a tía Felisa e, cando ela pediu na mesa que lle pasase o arroz, Pipo... soltoulle a copliña! Que vergoña!

4. Inventa dous grupos nominais para cada

●

●

ao final da liña e corrixe as outras.

das maiúsculas do texto.

Un prato de porcelana. ● Aquela cadeira antiga. ● As nosas tías. ● Tres libros de contos. EXEMPLO Un prato de porcelana. ●

Da 1.ª conxugación. Da 2.ª conxugación. Da 3.ª conxugación.

12. Copia as palabras que están ben partidas

6. Explica por que se utilizou cada unha

o exemplo.

3 Artigo

11. Escribe dous verbos de cada tipo.

é un conxunto de palabras formado por

3. Analiza estes grupos nominais seguindo

●

2 Adxectivo

Palabra que indica o xénero e o número do substantivo. Palabra que designa persoas, animais, cousas, ideas ou sentimentos. Palabra que expresa calidades ou estados dun substantivo.

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema. O GRUPO NOMINAL

13. Coloca os signos de puntuación necesarios.

coa súa definición.

●

A nacionalidade do autor ou autora que o escribiu. As partes ou os capítulos en que se divide o libro. Outro libro que fale dalgún dos temas que se tratan.

▶ ▶ ▶

…............... …............... …...............

clases principais.

19

As páxinas finais de cada unidade conteñen os elementos seguintes: – Un resumo incompleto dos contidos fundamentais da unidade, que os alumnos teñen que completar. – Un esquema para completar sobre algún dos conceptos estudados. – Actividades de repaso da unidade. – Actividades de repaso acumulativo, sobre algúns dos contidos que se traballaron en unidades anteriores. – A sección Es capaz de…, en que se formula unha actividade xeral relacionada co desenvolvemento das habilidades lingüísticas.

XXII 131194 _ 0001-0039.indd 22

14/7/09 18:49:58

2

3

COMO SE DESENVOLVE CADA UNIDADE Lectura de textos

s s s

Número e título da unidade.

ie s r

Ilustración relacionada cun momento destacado da historia.

2

a a

n-

a

s

s

ii-

celino bebeu auga de ortigas e puxéronlle na barriga cataplasmas quentes de ovo e tila. Nada serviu de nada. Pero un menciñeiro de preto de Pontedeume acertou que quizais se tratase do gatipedro. –Agora –dixo o menciñeiro– non acostuma a andar polo país. A verdade é que desde a epidemia de gripe do ano dezaoito case ninguén o sentiu e, aínda que houbese mortaldade entre eles, que tamén houbo coellos que morreron da gripe, algún debeu quedar escondido nalgún lugar acasarado. O menciñeiro explicou como era o gatipedro e como, para andar, ademais de nas súas patas dianteiras se apoiaba na lingua, que tiña enorme coma de vaca, pero moura e con dúas puntas. Para botalo da casa en que moraba abondaba con sementar sal gordo á entrada do cuarto onde durmía Marcelino. O gatipedro non aguantaba o amargo do sal e vendo, asemade, que tiña sido descuberto, íase coa música, coa música do pingueo do corno a outra parte. Non facía falla velo marchar. Xa con este diagnóstico os pais de Marcelino botaron sal polo corredor e polo cuarto de Marcelino e por debaixo mesmo da cama onde durmía o rapaz.

pingada: porción pequena dun líquido, de forma redonda; pingueira, gota. cataplasma: medicamento externo e mol que se aplica nunha parte do corpo como calmante ou para abrandar unha inflamación. acasarado: dise dunha propiedade composta de casa para vivenda e varias propiedades (leiras, montes) diseminadas. libra: medida de peso equivalente a algo menos de medio quilo.

Dicionario. Significado dalgunhas palabras do texto. Texto narrativo ou teatral.

bouza: terreo sen cultivar cuberto de maleza.

E foi un triunfo que aquela mesma noite desde que tiña catro anos, Marcelino non mexou na cama e non volveu facelo nunca máis.

am-

e ,

Marcelino Pardo

VAS APRENDER 1 Lectura Marcelino Pardo

Presentación dos contidos dos diferentes programas que aparecen na unidade.

2 Comunicación oral ● Recoñecer variedades lingüísticas ● Dialogar para chegar a acordos 3 Gramática Os demostrativos 4 Ortografía Repaso da acentuación 5 Obradoiro de escritura ● Os prefixos ● Describir un lugar 6 Texto para traballar as competencias básicas Unha inmobiliaria vende casas polo olor

D

e neno, aos catro ou cinco anos da súa idade, a Marcelino comezou a visitalo ese animal invisible da fauna galega que se chama o gatipedro e con estas visitas resultou que Marcelino mexou na cama ata que chegou aos doce anos. Xa contei noutro libro meu que o gatipedro é coma un gato gordo que non tivese patas traseiras e que, no medio da cabeza, ten un corno colorado. O gatipedro arrástrase deica o cuarto onde dorme un neno, e comeza a verter auga polo corno, que gotea no chan. O neno en soños, escoita aquela pingada seguida que o convida a mexar e case que o obriga a iso. Iso, repito, pasáballe a Marcelino Pardo. O pai pegáballe, a nai desesperaba, os irmáns burlábanse del, o mesmo ca os compañeiros de escola, aos que chegara, non se sabe como, a nova das humidades nocturnas de Marcelino. Un médico de Betanzos díxolles aos pais que aquilo era doenza e receitou unhas pastillas que non produciron efecto ningún. Mar-

20

Cando lle chegou o tempo de ir facer o servizo militar, que lle tocara en Valladolid, por se había gatipedro nas Castelas, a nai de Marcelino puxo catro libras de sal na maleta para que, chegado o caso, as vertese disimuladamente arredor do catre. Pero non fixo falla usar o remedio, que ou en Valladolid non había gatipedro ou estaba ocupado co fillo dun sarxento ou do cabo furriel.

O AUTOR

Cos anos Marcelino chegou a crer que tiña visto o gatipedro saír da súa casa e fuxir pola bouza e, cada vez na descrición que facía aos fillos e aos netos, o gato era máis grande, a lingua tiña case unha vara de ancho e o corno daba auga coma unha boa fonte no mes de marzo, que é cando as fontes abren tras os diluvios do inverno. ÁLVARO CUNQUEIRO, Os outros feirantes. (Adaptación)

Álvaro Cunqueiro Álvaro Cunqueiro (Mondoñedo, 1911Vigo, 1981) foi xornalista, tradutor, autor de libros de cociña e tamén de importantes obras literarias: en poesía (Mar ao norde, Cantiga nova que se chama Riveira), en teatro (O incerto señor don Hamlet, príncipe de Dinamarca) e en narrativa (Merlín e familia, As crónicas do sochantre, Se o vello Sinbad volvese ás illas, Escola de menciñeiros…).

Información do autor. Breve biografía e fotografía do autor do texto.

21

Obxectivos • Coñecer os contidos que se estudarán na unidade. • Perfeccionar a fluidez lectora e a expresividade. • Solucionar problemas de comprensión do léxico utilizado na lectura. • Formular hipóteses de lectura a partir de elementos paratextuais como a ilustración e a información sobre o autor.

Ideas para a clase 1. Pídalles aos nenos que lean en silencio o apartado Vas aprender, que aparece á esquerda do texto. Despois, coménteo con eles. 2. Solicite que os alumnos observen detidamente a ilustración e que a describan con detalle. Intente que formulen hipóteses sobre o contido do texto a partir da ilustración e do título.

acabar, pode pedirlles aos nenos que fagan unha lectura en voz alta e en cadea. Este tipo de lectura garante a atención dos alumnos, especialmente se non se segue unha orde prefixada con anterioridade. 4. O vocabulario da lectura que aparece na parte superior da páxina da dereita pode traballarse antes, durante ou despois da lectura. 5. Centre a atención no apartado da información sobre o autor. Diga en voz alta o nome dese autor e deixe que os alumnos expliquen se lles resulta familiar, que obras cren que puido escribir ou escribe, que outros datos coñecen sobre el… A continuación, propóñalles aos alumnos que lean a información deste apartado.

3. Pode propoñer diferentes tipos de lecturas do texto. Por exemplo, primeiro, pode suxerir unha lectura individual. Comprobe, neste caso, que ningún neno move os labios ao ler e que non segue as liñas co dedo. Outra opción é que faga unha lectura en voz alta de todo o texto ou dunha parte. Así, os alumnos dispoñerán dun modelo de lectura. Poña atención sobre todo nas pausas e na entoación. Para

XXIII 131194 _ 0001-0039.indd 23

14/7/09 18:50:00

Traballo sobre a lectura e Comunicación oral

G

2


Comunicación oral

Os personaxes

Vocabulario


1. Explica, sen reler o conto, o problema

07. Explica.

Recoñecemos variedades lingüísticas. Os habitantes de Fisterra non falan o galego do mesmo xeito ca os habitantes de Lalín ou os da Fonsagrada. Se poñemos atención, poderemos descubrir a zona de Galicia de onde é a persoa que fala.

que tiña Marcelino.

Actividades de comprensión lectora, agrupadas segundo os diferentes elementos narrativos: personaxes, secuencia, estrutura…

●

A que se refire a expresión humidades nocturnas que aparece no texto?

●

Que xogo de palabras fai o narrador coa expresión ir coa música, coa música do pingueo a outra parte?

2. Di se son verdadeiros (V) ou falsos (F) estes enunciados sobre o gatipedro e corrixe os falsos. Ten no lombo un corno cheo de sal. Ten unha lingua con dúas puntas. Parécese a un gato fraco. Anda apoiado nas patas dianteiras e tamén na punta da lingua. Anda polas casas soamente durante o día, nunca pola noite.

Escoita atentamente cada intervención e relaciona cada unha delas co lugar de onde é cada falante. Para iso debes fixarte nos trazos característicos de cada falante.

O tempo 08. Di a que idade empezou a mexar na cama Marcelino e a que idade deixou de facelo. ■ Explica que idade cres que pode ter ao final da historia.

3. Explica, con axuda do dicionario, en que

FALANTE DE FISTERRA ● ● ●

A túa achega

■ Responde. ●

● ●

Que solución daban os médicos ao problema de Marcelino? Que solución deu o menciñeiro? Cal das dúas fixo efecto?

09. Escribe unha historia en que apareza un ser fantástico. Faino seguindo estas indicacións. a. Ponlle un nome e descríbeo. b. Presenta o neno ou nena ao que visita ese ser. c. Explica como actúa e inventa un remedio para librarse del.

Os detalles e a secuencia ●

●

Por que a nai de Marcelino lle mandou sal cando marchou a Valladolid? Cumpriulle alí? Por que?

5. Relé o último parágrafo do conto e di. ●

●

A quen lles contaba Marcelino a historia do gatipedro? Como variou a descrición do gatipedro que facía Marcelino? Por que pasaría iso?

● ● ●

Din irmao, pantalós, marrós. Non teñen seseo pero si gheada. Din ti; saeu por saíu.

AUDICIÓN 2

FALANTE DA FONSAGRADA ● ● ●

Din irmao, pantalois, marrois. Non teñen seseo nin gheada. Din tu, saeu en lugar de ti, saíu.

2. Dialogade por parellas para chegar a acordos.

sobre a lectura con estes datos.

Autor: Resumo:

CAUSA DO PROBLEMA

Opinión:

E d g

C r

Expresión oral

10.

ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha

Programa de Comprensión auditiva. Inclúe actividades que teñen que realizarse co soporte dos textos gravados en CD.

AUDICIÓN 3

Dialogamos para chegar a acordos. Ás veces, para conseguir algo, temos que chegar a un acordo con alguén. Para facelo, é importante saber explicar os nosos obxectivos de xeito respectuoso e buscar solucións que non prexudiquen a ninguén.

Título:

RESOLUCIÓN FINAL

AUDICIÓN 1

Rexistro de lectura

6. Resume o relato seguindo este esquema. PROBLEMA DE MARCELINO

Din irmán, pantalóns, marróns. Teñen seseo: pronuncian o son z como s (sapatos por zapatos). Teñen gheada: din amigho, Ghonsalo. FALANTE DE LALÍN

se diferencia un menciñeiro dun médico.

4. Contesta razoadamente.

Actividade orientada a mellorar as técnicas de estudo.

1.

Estes galegos, sonche ben raros. En Foz din «cas»; en Vigo, «cans» e en Cervantes, «cais»!

Facédeo así:

1. Escollede entre os dous o tema sobre o que tedes que chegar a un acordo: o lugar onde facer unha excursión, a hora dunha cea... 2. Cada un de vós expoñeralle ao outro o que quere e propoñerá solucións. Non esquezades seguir as principais regras do diálogo: ● Escoitar e respectar o que di cada un. ● Relacionar cada unha das intervencións propias co que dixo o outro na intervención anterior.

22

23

Programa de Expresión oral. Contén actividades para mellorar as habilidades expresivas orais.

Obxectivos

Obxectivos

O

• Comprender un texto narrativo ou teatral. • Facer una ficha do texto. • Coñecer algúns conceptos relacionados co tipo de texto.

• Coñecer as normas básicas da comunicación oral.

•

• Desenvolver habilidades de expresión oral.

•

Ideas para a clase 1. Solicítelles aos nenos que resolvan as actividades de comprensión. A maneira de resolvelas (de forma individual, en grupo, oralmente, por escrito…) dependerá da natureza das actividades. En todo caso, convén que as actividades de valoración se fagan sempre de forma oral e colectiva. Procure revisar ou corrixir en voz alta tantas producións dos alumnos como sexa posible. Así mesmo, é conveniente poñer en común as solucións para corrixir as actividades. 2. As actividades conclúen coa realización dunha ficha de lectura. Trátase dun traballo que os alumnos repetirán en cada unidade e que lles permitirá interiorizar unha técnica (facer a ficha dun libro) moi útil na vida escolar. Axúdeos sobre todo nas primeiras unidades, especialmente para completar os apartados de Resumo e A túa opinión.

• Comprender diferentes tipos de mensaxes orais.

•

Ideas para a clase 1. Solicite que os nenos escoiten en silencio a audición e explíquelles que se teñen dúbidas ou non entenderon algunha cousa, teñen que esperar ao final para facer os comentarios. Lea as liñas explicativas e, despois, pídalles aos nenos que resolvan as actividades. 2. Comente cos alumnos o obxectivo do programa de Expresión oral da unidade. Para iso, léalles vostede mesmo ou pida que os nenos lean as liñas explicativas que aparecen diante da etiqueta de Expresión oral. 3. Pídalles aos alumnos que fagan as actividades propostas. Unha vez resoltas as actividades de expresión, pregúntelles en que situacións da vida cotiá tiveron que facer algún exercicio semellante. Déixelles tempo para que intercambien impresións e experiencias.

XXIV 131194 _ 0001-0039.indd 24

14/7/09 18:50:01

I

1

2

3

e n . e s e e e s s D.

Gramática

2

Gramática Os demostrativos Este ano voulle facer unha visita a ese rapaz de Mondoñedo que se chama Marcelino Pardo.

Explicación do concepto gramatical.

oeá ex-

Os demostrativos son as palabras que serven para sinalar os seres ou obxectos indicando a distancia que hai entre estes e a persoa que fala, tanto no espazo coma no tempo. Por exemplo: ese rapaz, este ano.

● ●

Este abrigo

Cadro resumo.

●

estas

●

ese

esa

iso

eses

esas

●

AFASTAMENTO

aquel

aquela

aquilo

aqueles

aquelas

este

esta

isto

estes

1. Subliña os demostrativos destas oracións. ● ● ● ●

●

DISTANCIA MEDIA

Os demostrativos son as palabras que sinalan seres ou obxectos e expresan a distancia que hai entre eles e a persoa que fala. Os demostrativos clasifícanse en tres grupos, segundo indiquen proximidade, distancia media ou afastamento.

●

….....…. mes ….....…. escritora

Determinante

PLURAL

Os demostrativos desempeñan varias funcións no grupo nominal: ● Cando van diante dos substantivos funcionan como determinantes. Por exemplo: estes cordóns. ● Cando van detrás dos substantivos funcionan como complementos. Por exemplo: a roupa aquela. ● Cando van en lugar dos substantivos desempeñan a función de núcleo do grupo nominal. Por exemplo: esta é miña tía.

O día aquel

●

● ●

Actividades. ….....…. ondas ….....…. serán

5. Marca a función que realizan os demostrativos das oracións seguintes.

Funcións dos demostrativos

Dáme esa Complemento

●

4. Indica se os demostrativos da actividade anterior expresan distancia no tempo ou no espazo.

Estas formas do demostrativo contraen coas preposicións de e en: deste, desta…; dese…; daquel…; neste…; nese…; niso…

Núcleo

….....…. xoguetes ….....…. tobogán

Os demostrativos varían en xénero e número e clasifícanse en tres grupos, segundo expresen proximidade, distancia media ou afastamento.

PROXIMIDADE

Determinante

AFASTAMENTO

Formas dos demostrativos

SINGULAR

FUNCIÓNS DOS DEMOSTRATIVOS

DISTANCIA MEDIA

3. Completa con demostrativos no xénero e no número axeitados.

Naqueles momentos Lois e mais eu non viviamos no piso este. Aquel día floreceu esta roseira de rosas amarelas. Na barra metálica esa tes que facer estes exercicios ximnásticos. Ese xersei azul, eses calcetíns de raias e aquela gorra de pana son meus. Pon estas caixas entre esas cadeiras e aquelas mesas.

●

Núcleo

Complemento

A casa aquela alúgase. Estes son os meus cadernos. Coñezo esta cantante. Aquel é o libro dos contos. Os debuxos eses encántanme.

6. Escribe un demostrativo en masculino plural que exprese afastamento. 7.

ESTUDO EFICAZ. Completa o cadro coas contraccións dos demostrativos coas preposicións en e de. SINGULAR

PLURAL

MASCULINO

FEMININO

NEUTRO

MASCULINO

DE

deste, dese…

….....….

disto, diso…

….....….

destas…

EN

neste, nese…

… naquela

….....….

nestes…

….....….

FEMININO

AUTOAVALIACIÓN Arrodea a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos. 1. Os demostrativos indican a distancia que hai entre o obxecto ou ser que sinalan e… a) a persoa que escoita. b) a persoa que fala. 2. Respecto da persoa que fala, aquel indica… a) distancia media. b) afastamento. 3. Os demostrativos isto, iso, aquilo son formas neutras e non teñen… a) xénero nin persoa. b) xénero nin número.

PUNTUACIÓN 1 2 3

4. No grupo nominal esa nube, o demostrativo funciona como… a) determinante. b) complemento.

....... ....... .......

4

.......

TOTAL

.......

Solución: 1b, 2b, 3b, 4a.

e e n

PROXIMIDADE

Os demostrativos

MASCULINO FEMININO NEUTRO MASCULINO FEMININO

a n n s r s s .

n o n

2. Clasifica as formas que subliñaches na actividade anterior segundo a distancia que expresan.

24

25

Autoavaliación, con preguntas tipo test para que os alumnos avalíen os coñecementos adquiridos.

Obxectivos • Reflexionar sobre a lingua. • Identificar as principais clases de palabras e outros conceptos lingüísticos básicos. • Favorecer a aprendizaxe da terminoloxía lingüística.

Ideas para a clase 1. Pode presentar o tema gramatical que se desenvolverá nestas páxinas e explorar os coñecementos previos que del teñen os alumnos. Seguramente, a maioría dos nenos xa estudaron con anterioridade algúns dos conceptos que se presentarán ao longo curso, e con tal motivo podemos solicitar que expliquen o que saben sobre ese tema. 2. Lea a información gramatical que hai na primeira páxina deste programa e aclare as dúbidas que poidan xurdir. Se o considera conveniente, pídalles aos nenos que lean eles mesmos as epígrafes informativas. Para comprobar que todos comprenderon a información, pode formular algunha pregunta relacionada co que acaban de ler. 3. Dependendo do nivel dos alumnos, aclare, explique ou amplíe a información que se ofrece. Non esqueza traballar os esquemas que hai na marxe esquerda.

4. Antes de facer as actividades, lea en voz alta o cadro resumo coa información principal. Solicítelle a algún neno que a lea tamén e suxira que todos a copien no caderno. Insista en que é importante que traten de memorizar esta información. 5. Ao facer as actividades, non esqueza repetir o nome do concepto ou contido gramatical que se traballa, para que os nenos vaian familiarizándose con el. En canto á forma de resolver as actividades, pódense seguir diferentes opcións, dependendo do tipo de actividade e das características dos seus alumnos. Non obstante, resulta conveniente, en xeral, pedir respostas escritas, que lles permitan aos alumnos reflexionar máis detidamente sobre a tarefa que teñen que realizar, e tamén revisala ben antes de corrixila. Se nalgunha unidade observa que os alumnos cometeron un gran número de erros ao resolver as actividades, convén volver ler e explicar a información gramatical que corresponda. Ademais, tamén pode resultar útil presentar máis actividades de recoñecemento e produción relacionadas con este concepto.

XXV 131194 _ 0001-0039.indd 25

14/7/09 18:50:01

Ortografía

O

2

Ortografía Repaso da acentuación Netos, vouvos contar algo incrible. Eu, unha mañá, conseguín ver o gatipedro, ese animal fantástico que é tan difícil de ver.

Norma ortográfica.

4. Resolve as adiviñas seguintes. Todas son palabras esdrúxulas.

Sílaba tónica

Agudas

Levan acento gráfico cando rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s e en vogal + ns: ventá, salón, cafés, colchóns. Non levan acento gráfico as agudas rematadas en ditongo decrecente (ei, ou, oi…) nin as monosílabas: limpei, varreu, pintou, chan.

● ●

............... ▶ ............... ▶ ...............

Señora, pedimos por teléfono unha ambulancia e o seu marido vai camiño do hospital.

Actividades de ortografía.

E que é, doutor?

● ●

Grave con acento. Grave sen acento.

............... ▶ ...............

Pois moi fácil: un edificio onde curan as persoas que están enfermas.

●

Dúas vilas galegas.

▶

TRARMARINDALLARIZRF

●

Dous nomes de rapaz.

▶

CARUBENTAMANUELRTIU

Dous instrumentos musicais.

▶

●

O papa preparoulle a papa á nena.

Andou a revolver no caixón e atopou o revolver.

●

Esas máscaras antigas son antigas.

✱ PALABRA AGUDA ● ●

No partido de ▲ Antía

● ●

❤

PALABRA ESDRÚXULA

Iremos a ✱, a capital de Francia.

●

O seu ❤ de

●

O meu

❤ é o 986754721. ✱ salvaxe preferido é o ▲.

ESTUDO EFICAZ. Explica que regra de acentuación se aplica en cada unha das palabras

8. DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno. Fíxate nas palabras destacadas.

Vida saudable Óscar, o irmán de Ánxela, traballa nunha fábrica. Mañá ten que pasar unha revisión médica. Óscar está un pouco preocupado porque o ano pasado as análises non lle saíron moi ben. Pero este ano levou unha vida moi saudable: despois de traballar, sae a correr cada tarde, e ademais come moita froita e verdura. Está áxil e san; non ten por que se preocupar.

Perdeu os papeis no xardin. Teus irmans chegaran maña.

26

Ditado.


●

a✱tomó✱il

●

ad✱e✱ti✱o

●

c✱ari✱ad✱

2. Arrodea os erros e corríxeos. claridade

● ●

automovil automóvil

● ●

axectivo adxetivo

● ●

claridá craridade


27

Programa Dificultades ortográficas.

• Proporcionar criterios de corrección para os textos escritos. • Usar a canle visual na aprendizaxe da ortografía. • Garantir a corrección ortográfica dunha serie de palabras de uso frecuente.

Ideas para a clase 1. Lea cos nenos o recadro informativo que contén a regra ortográfica. Pode propoñerlles que copien as definicións e as regras ortográficas nos cadernos, que engadan máis exemplos de cada unha… 2. Solicite que os alumnos resolvan de forma individual nos cadernos as actividades de aplicación que seguen á formulación da norma ortográfica. Durante a corrección, escriba no encerado a solución destas actividades e solicítelles aos nenos que comparen as súas respostas coas que escribiu vostede.

Para a preparación do ditado, en primeiro lugar, lea en voz alta o texto e asegúrese de que os alumnos coñecen o significado de todas as palabras que aparecen. A continuación, pídalles que volvan ler o texto en silencio, que se fixen ben na forma das palabras e que digan en cales cren que fallarían. Pídalles que as copien varias veces ata asegurarse de que as saben escribir correctamente. Para acabar, dite o texto. 4. O programa de Dificultades ortográficas pretende que os alumnos fixen a ortografía dunha serie de palabras de uso frecuente, en que adoitan cometer erros ortográficos. Como método de aprendizaxe, neste caso, utilízase a repetición e a memoria visual. Trátase de complementar o sistema clásico de memorización e aplicación de regras cunha aprendizaxe baseada na memoria visual como estratexia máis adecuada para procesar a información ortográfica. Os nenos terán que memorizar a imaxe correcta das palabras.

3. Como actividade final de aplicación da regra estudada, pídalles aos alumnos que preparen e fagan o ditado.

•

• • •

•

I

1

2

3

XXVI 131194 _ 0001-0039.indd 26

A s fe lé s

O

Obxectivos • Coñecer a representación correcta dos sons e as principais normas ortográficas.

E s fe le s

1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías axeitadas.

F L A T A M B O R R V I O L I N A R

e ponlles acento gráfico ás que cumpra. Xustifica cada caso. Comprou cafe e cereais. Marcharei a Paris con Raquel.

✱ tres goles.

automóbil

3. En cada unha destas oracións hai tres palabras polisílabas agudas. Localízaas

●

●

Enchín todo o ▲ coas fotos da ✱.

adxectivo

●

▲ PALABRA GRAVE

Luísa colleu o ✱ a Londres esta ▲.

que acentuaches na actividade anterior. ▶

2. Arrodea dúas palabras agudas en cada caso. Ponlles acento ás que cumpra.

●

Esas latas de ananas en conserva son ananas.

●

●

7. ▶

●

6. Pensa e completa as oracións seguintes cunha palabra do tipo que che indica o código.

Levan acento gráfico cando non rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s e en vogal + ns: fácil, bíceps.

Penúltima

1. Localiza no diálogo seguinte unha palabra de cada tipo. Aguda con acento. Aguda sen acento. Esdrúxula.

L e v

5. Acentúa as palabras destacadas se lles cómpre. Usa o dicionario se o precisas.

Esdrúxulas Antepenúltima Levan acento gráfico sempre.

●

Á beira do Nilo, os faraóns fixeron construír montóns.

Regra

Última

Graves

Se a estudas, saberás de ordenadores moito máis.

Aos peóns e aos coches doulles ordes con cores.

As palabras levan acento gráfico segundo estes criterios:

14/7/09 18:50:02

Obradoiro de escritura 2

Lámina e escolla de vocabulario.



Vocabulario

Describimos un lugar desde diferentes posicións. Cando describimos un lugar, podemos facelo desde diversas posicións: desde dentro, desde fóra, desde lonxe, desde preto, desde un lado, do outro... A posición en que nos situamos á hora de facer a descrición, determinará que lles deamos máis importancia a uns aspectos do lugar descrito ou a outros.

graxas vitaminas dieta

Información sobre os tipos de texto.

7. Escolle un destes lugares e descríbeo desde dúas posicións diferentes.

precociñado famento saudable fartarse xaxuar coidarse

1. Busca na lámina os personaxes seguintes e escribe unha oración sobre cada un utilizando palabras do cadro. ●

O home da gravata.

O can.

●

●

O neno roxo.

●

A nena morena.

2. Di de que palabra primitiva derivan as seguintes palabras da lámina. ●

fartarse

▶

..............

●

famento ▶ ..............

●

saudable

▶

..............

3. Escribe os nomes de tres alimentos que correspondan a cada categoría.

a s s.

a s e o s . ra

e e r

e eaea n

PEIXES

CEREAIS

HORTALIZAS

OS PREFIXOS. Hai palabras, como precociñado, que se formaron engadindo un prefixo (pre-) diante doutra palabra (cociñado). Os prefixos adoitan achegar algún significado diferente ao da palabra diante da que se poñen. Por exemplo, precociñado significa ‘cociñado antes’.

DESCRICIÓN DESDE FÓRA Desde o lago víase un bosque que, de lonxe, semellaba inmenso. Distinguíanse varios tipos de árbores. As follas verdes mesturábanse coas cores cobreadas, propias do outono, e formaban unha especie de mosaico.

DESCRICIÓN DESDE DENTRO Dentro do bosque todo estaba moi escuro porque a follaxe das árbores non deixaba pasar a luz. O silencio era total. No chan medraban plantas variadas e había un forte cheiro a humidade.

4. Arrodea os prefixos das palabras seguintes. ●

reencontro

●

destapar

●

submarino

●

contraataque

●

antihixiénico REDACCIÓN DO TEXTO

5. Relaciona e forma palabras cos prefixos propostos.

Actividades sobre o fenómeno léxicosemántico.

Actividades de elaboración dun texto seguindo as fases do proceso de escritura.

b) Anota os aspectos da paisaxe que destaquen máis en cada unha das descricións. Para facelo, podes fixarte nestes modelos de descrición dun lugar desde dúas posicións diferentes. ▶

.

VERDURAS

a) Escolle as dúas posicións desde as cales farás a descrición do lugar elixido: desde lonxe, desde preto, desde dentro, desde fóra, desde un lado, desde o outro... Procura que as dúas posicións sexan ben diferentes.

▶

FROITAS

Explicación sobre un fenómeno lexicosemántico.


PREFIXOS

▶

hiper-

in-

PALABRAS

▶

visible

círculo

comercado

semihabitar

reterrestre

extra-

c) Escribe os borradores das túas descricións. Non esquezas indicar en cada caso a posición desde a cal fas a descrición.

utilizable CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

6. Explica o significado que lle achega cada prefixo da actividade anterior á palabra á que se engadiron. EXEMPLO

hipermercado ▶ Mercado moi grande. ▶ hiper-: moi grande

28

d) Compara as túas descricións e asegúrate de que se nota que se trata do mesmo lugar descrito desde dúas posicións diferentes. e) Revisa ortograficamente os textos e pásaos a limpo.

29

Obxectivos • Coñecer e comprender algúns dos principais fenómenos léxicos e semánticos. • Ampliar o vocabulario. • Adquirir soltura no manexo do dicionario. • Producir diferentes tipos de textos seguindo as fases do proceso de escritura. • Aprender técnicas básicas de redacción que poidan utilizarse na creación de calquera tipo de escrito.

Ideas para a clase 1. Presente o fenómeno léxico-semántico que corresponda e explore os coñecementos previos que teñen os alumnos. Pregúntelles se oíron falar do termo, se saben o que significa… Se o considera oportuno, pode propoñerlles varias definicións do fenómeno para que escollan a correcta. 2. Solicite que os alumnos observen a lámina que acompaña a información, xa que lles proporcionará os exemplos en que se basea a explicación e que constitúen o punto de partida. 3. Lea ou pídalles aos alumnos que lean a información e aclare as dúbidas. Despois, pode facer preguntas que permitan reformular o concepto.

4. Faga que os alumnos resolvan as actividades e corríxaos en voz alta, con toda a clase. 5. Teña en conta que, en moitas actividades, o dicionario será de grande axuda para os alumnos. Procure que se afagan a utilizalo. 6. Cada unidade traballa un tipo de texto. Despois dunhas breves notas informativas sobre o texto en cuestión, adoita haber un modelo claro e sinxelo. Léao en voz alta e pídalle a algún neno que o lea tamén. A continuación, faga que os alumnos resolvan a actividade que se presenta sobre este texto. 7. Propoña a realización gradual das diferentes actividades e fágalles ver que se agrupan segundo as fases do proceso de escritura. Explíquelles aos nenos que se trata de elaborar un texto semellante ao que se presenta como modelo. A continuación, deixe tempo suficiente para que realicen a actividade. Lémbrelles aos alumnos a importancia da presentación e dunha caligrafía coidada nas súas producións escritas. 8. Solicite a algúns nenos que lean en voz alta os escritos que elaboraron.

XXVII 131194 _ 0001-0039.indd 27

14/7/09 18:50:02

Literatura (unidades impares)

T

1

Literatura Os xéneros literarios

3. Completa cos datos obtidos da actividade anterior. ●

A NARRATIVA é o xénero a que pertencen os textos escritos en .................... en que un ......................... conta uns ......................... , reais ou ficticios, que lles ocorren a uns personaxes.

●


●


Pan

Texto literario.

O pan centeo é un tesouro: semella a terra que o deu. É coma a terra de mouro porque na terra naceu...! MANUEL MARÍA, Terra Chá

Actividades para traballar o concepto literario estudado.

4. Busca información sobre estes libros e clasifícaos segundo o xénero a que pertencen. As tres cabazas

Día de festa







TÍTULO: O misterio dos fillos de Lúa

TÍTULO:

AUTORA:

AUTOR :

FINA CASALDERREY

Cidades

FRAN ALONSO

TÍTULO: Boas noites AUTORA: PAULA CARBALLEIRA

Presentación teórica do concepto literario que se estudará.

TÍTULO: Piratas, bruxas e outros amigos

AUTOR :

AUTOR : DANIEL AMEIXEIRO

XAN LÓPEZ


OBRADOIRO LITERARIO Segundo as súas características, os textos literarios poden clasificarse en diferentes grupos. Cada un destes grupos é un xénero literario.

TÍTULO: O dromedario nadador

Completar un cómic


Os xéneros literarios máis importantes son a narrativa, a poesía e o teatro.


Pan

2 poesía

3 teatro

As tres cabazas

Obradoiro literario, que contén actividades para practicar a linguaxe literaria.

Día de festa

2. Completa unha ficha coma a seguinte para cada un dos textos anteriores. xénero

título do texto

..................................................................... ..

●


●


●


16


17

Obxectivos • Mostrar interese polas obras literarias, especialmente polo xénero poético. • Coñecer algúns conceptos básicos de teoría literaria. • Coñecer autores representativos da literatura na nosa lingua. • Iniciarse na análise de textos literarios.

Ideas para a clase 1. Pode ler o título do programa de Literatura e deixar que os nenos falen intuitivamente sobre o concepto en cuestión. 2. Lea o texto, ou os textos literarios, que se presentan ao inicio da unidade. Unha vez lidos, deixe tempo para que os nenos pregunten as dúbidas. A continuación, pode pedirlles que conten a primeira impresión sobre o texto: se lles gustou, de que cren que trata, que sentimento lles esperta…

O so, aproveite as unidades de Literatura relacionadas tematicamente, para preguntarlles aos nenos polos conceptos que xa estudaran.

•

4. Pida que memoricen o cadro resumo. Fágalles ver cales son as cuestións básicas que teñen que lembrar da unidade.

I

•

1

Ocasionalmente pode preguntarlles se engadirían máis información ao cadro, tendo en conta o texto que leron. 5. Faga unha lectura dos enunciados das actividades en voz alta, aclare as dúbidas e decida, en cada caso, se as deberán resolver individualmente, por parellas ou en grupo.

2

6. Para acabar, formule a actividade do apartado Obradoiro literario como unha actividade lúdica que se pode facer en grupo e que valora a creatividade.

3. Pídalles aos alumnos que lean o cadro informativo que aparece na primeira páxina. Pode propoñer unha lectura individual en silencio ou ben unha lectura en voz alta por parte de varios alumnos. Asegúrese de que todos entenden a información. Resolva as dúbidas que se presenten. A medida que avance o cur-

3

XXVIII 131194 _ 0001-0039.indd 28

T in d e v

14/7/09 18:50:02

s r o o o.

Textos para traballar as competencias básicas (unidades pares)

2


Textos informativos de temas e estruturas variadas.

1. Completa unha ficha coma a seguinte sobre SOCIEDADE

Noticia

Anuncio

TÍTULO DO TEXTO: AUTOR OU AUTORA: DATA DE PUBLICACIÓN: NOME DO MEDIO ONDE APARECE PUBLICADO:

2. Responde.

●

LIDIA GLADIS

Trátase dun sistema de venda personalizada, é dicir, totalmente adaptada aos gustos do comprador. Algúns dos clientes de Nose-House son millonarios que buscan mercar a casa dos seus soños, sen lles importar en que lugar do mundo se atopa. Pero tamén recorren a clientes de nivel medio, que non queren mercar unha casa a cegas e buscan un bo asesoramento. Cando o comprador chega a Nose-House, un equipo de expertos ponse á súa disposición. Na primeira visita, que nunca pasa da hora e media, explícanlle que o sentido do olfacto é capaz de distinguir olores de que non somos conscientes, pero que determinan se nos sentimos a gusto nun lugar ou non, se nos sentimos cómodos ou non. Jennifer Collins, fundadora de Nose-House, explica como se recoñece a casa ideal: «Xeralmente, as persoas adoitan elixir a casa dos seus soños fixándose unicamente no aspecto visual. Pero é moi importante pasear, entrar en cada cuarto e sentir o olor. Se hai olor de fogar, de repouso, de alegría, de futuro..., iso significa que se atopou a casa perfecta. En Nose-House somos capaces de descubrir que casa é a perfecta para cada un dos nosos clientes porque analizamos de xeito científico os seus gustos olfactivos». Durante varias sesións, os expertos manteñen entrevistas co cliente e convídano a pasar unha vintena de tests a través dos cales irán definindo os seus gustos.

●


● ●




●

● ● ●


6. Escribe os nomes das cidades onde Nose-House elixe as casas polo olor que dan.

3. Explica. Que se fai en cada momento?


30



●


●




Actividades que traballan as competencias a partir do texto.

2. Escribe, polo menos, tres unidades de medida que se poidan contar cos elementos seguintes. Cun reloxo

▶

Cun calendario

▶



● ●




B Teño cen mil billetes de cincuenta euros.


31

Obxectivos • Traballar as competencias básicas.

ar

Ideas para a clase

ao-

TIPO DE TEXTO :


s s

s ae-

Actividades de comprensión do texto e de análise dos elementos estruturais básicos.


o texto que liches. A VOZ DO MUNDO, 12 de outubro de 2010

o o, n s r e .

n o

Análise e comprensión

• Comprender e analizar diferentes tipos de textos.

1. Pídalles aos alumnos que, cunha simple ollada ao texto, digan de que tipo é. Se lles resulta difícil, propóñalles diferentes opcións ata que escollan a correcta. Convén que, antes de ler o texto, comente cos nenos os diferentes elementos gráficos: fotografías, recursos tipográficos, organización en apartados… 2. Pídalles aos alumnos que lean o texto. Quizais é recomendable unha primeira lectura en silencio. A continuación, anímeos para que comenten o que leron. Pregúntelles polo tema de que trata, pola opinión que teñen sobre el, polo aspecto ou comentario que lles chamou máis a atención… É importante que se cree un clima favorable para que os alumnos expresen libremente as dúbidas e as dificultades. 3. Pídalles aos nenos que resolvan as actividades que aparecen baixo a cabeceira Análise e comprensión.

Trátase dun traballo que permite afondar no estudo da Lingua como elemento para obter información. Os textos propostos neste programa teñen diferentes estruturas e o traballo adáptase a cada unha destas. Ademais das cuestións relacionadas co contido do texto (información principal, tema e subtemas, detalles…), as actividades apuntan algunhas das características formais que os definen. 4. Unha vez resoltas as actividades de análise e comprensión, pídalles aos nenos que fagan os exercicios relacionados coas competencias. Trátase de actividades que permiten o comentario con toda a clase e a resolución oral, malia que nalgún caso se solicite que os alumnos elaboren textos breves. Pode formularse cada actividade e deixar uns minutos para que os alumnos as pensen e as respondan en voz alta. Insista, sempre que sexa posible, na relación que manteñen os diferentes ámbitos en que se desenvolve a formación: as aprendizaxes lingüísticas, o coñecemento sobre o medio físico, a cultura e a arte, as matemáticas, a consciencia social e cidadá, o desenvolvemento da autonomía persoal, a capacidade para aprender…

XXIX 131194 _ 0001-0039.indd 29

14/7/09 18:50:03

Actividades

A

1.

Actividade para completar un resumo dalgúns contidos da unidade.

2.

LEMBRA E REPASA

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. ●

As palabras agudas acentúanse graficamente cando ………… As palabras graves acentúanse graficamente cando ………… As palabras esdrúxulas acentúanse graficamente …………

●

Algunhas palabras formáronse engadindo un ………… diante doutra palabra.

9. Relaciona cada grupo nominal 1 2 3 4

.............

Det. Det. Det. Det.

dentro do grupo nominal poden funcionar como

.............

.............

núcleo

.............

maiúscula onde cumpra.

As dúas ventás redondas O tío de Xulio Os seus amigos Aquela antiga música

OS DEMOSTRATIVOS son palabras que expresan

11. Copia o anuncio seguinte escribindo

coa estrutura que presenta.

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.

proximidade

+ + + +

conferencia en vilariño o 9 de xuño, a doutora ana regueira falará no centro social sobre o tema «como coidar o corazón». esperámosvos!

Compl. + N. N. + Compl. Det.+ N. Det. + N. + Compl.

12. Completa coa opción que corresponda. teatro ●

10. Escribe unha palabra derivada de cada unha das seguintes.

no espazo

Actividade de elaboración dun esquema cos conceptos estudados nalgún dos programas da unidade.

●

.............

●

3. Analiza os grupos nominais que conteñen demostrativos seguindo o exemplo. Fíxate en que algún demostrativo forma parte dunha contracción. ● ● ● ●

●

Estivemos ordenando estes libros. Esta semana colgaremos os cadros eses. Detrás daquel bosque hai un muíño. Aqueles tomates están verdes, pero este está maduro. Pon ese xornal vello encol da mesa aquela.

EXEMPLO

estes

libros

Det. N. (masculino, plural)(masculino, plural)

4. Escribe unha oración en cada caso. ●

●

Actividades de repaso dos contidos da unidade.

des-

anti-

re-

▶ ▶

…....... ….......

● ● ●

papel nube

▶ ▶

…....... ….......

●

narrativa

Os poemas pertencen ao xénero da …......... Os contos pertencen ao xénero da ......... Os textos escritos para ser representados pertencen ao xénero do ….........

de cada tipo. a) Aguda, con acento gráfico e sen el. b) Esdrúxula. a) Grave, con acento gráfico e sen el.

Un bo consello

●

maxico

●

irma

●

biceps

●

reloxo

●

cantar

●

dificil

8. Risca as palabras en que a partícula pre-

Localizar datos rapidamente

ES CAPAZ DE…

●

Nome do científico que se menciona. Tempo en que viviu.

● ●

Título da obra que escribiu. Nomes de lugar que saen.

Unha menciña... especial Os seres humanos segregan –é dicir, expulsan– a suor e a urina porque son tóxicas para o corpo. Con todo, na antiga Roma varios médicos e sabios consideraban que a urina curaba numerosas enfermidades, e por iso aconsellaban beber a urina de certos países, como… España! O científico Plinio o Vello (ano 23 d.C.-ano 79 d.C.) recomendábao na súa obra Historia natural (cara ao ano 77 d.C.). Que ideas, eh! Faino así:

1. Busca os datos «botándolles un ollo» ás liñas. 2. Se che piden nomes de persoas ou de lugares, busca palabras con maiúscula inicial.

prehistoria pregoeiro preexistir

precipicio preescolar precioso

precociñado presente preaviso

32

T d p s c e d re n a

1. Localiza no texto os datos seguintes sen lelo. ●

Un volcán a piques de entrar en erupción dille a unha montaña veciña. –Estou doente! Que podo facer? A montaña contesta: –Home, a fórmula para que te atopes mellor é ben fácil: repousa e deixa de fumar por ese cráter.

non é prefixo.

5. Forma palabras que conteñan os prefixos

flor porta

poesía

Actividades que repasan os contidos de unidades anteriores.

6. Localiza no texto seguinte unha palabra

7. Ponlles acento ás palabras que lles cumpra.

Que conteña un demostrativo que indique distancia no tempo. ▶ …........................ Que conteña un demostrativo que indique distancia no espazo. ▶ ….......................

seguintes.

A

2

Actividades

3. Se che piden datos, busca números. 4. Se che piden obras ou fragmentos de obras, busca cursivas ou comiñas.

33

Actividade que esixe a integración de diferentes coñecementos, actitudes, destrezas… e que lle permite demostrar ao alumno a competencia lingüística.

Obxectivos • Reforzar ou avaliar os contidos da unidade. • Repasar contidos fundamentais de unidades anteriores. • Facer partícipes os alumnos da súa propia aprendizaxe. • Poñer en práctica de forma integrada saberes e habilidades lingüísticas.

Ideas para a clase

solver as actividades, cales foron os problemas, como conseguiron superalos… 3. Antes de realizar as actividades da sección Lembra e repasa, pode recordar cos alumnos os contidos gramaticais, ortográficos ou léxico-semánticos relacionados. Desta forma, terán menos dificultades á hora de se enfrontar á resolución das actividades propostas.

1. Antes de facer as actividades, convide os nenos a lembrar todo o que viron na unidade. Pídalles que a folleen e fágalles preguntas relacionadas cos diferentes programas; por exemplo, pode preguntarlles polo concepto gramatical que estudaron, se lles gustou a lectura desta unidade ou se lembran a norma ortográfica que traballaron.

4. Cando chegue o momento de realizar a última actividade da unidade, é dicir, a correspondente á sección Es capaz de…, lea en primeiro lugar o título da proposta de traballo e explíquelles aos alumnos en que consiste. Tamén pode pedirlles que sexan eles mesmos os que expliquen coas súas palabras o que teñen que facer na actividade.

2. Pídalles aos alumnos que fagan as actividades da primeira páxina de forma individual. Despois, corríxaos en grupo. Valore non soamente que respondan ben a actividade, senón que o fagan tamén con claridade na letra e con limpeza na escritura. Durante a corrección, anime os nenos para que expliquen se tiveron problemas á hora de re-

5. Para motivalos, pregúntelles polas experiencias persoais sobre os exercicios que se propoñen e se cren que lles resultará fácil ou difícil a realización. Deixe o tempo necesario para que os nenos poidan resolver a actividade, corríxaa e comente con eles se cumpriron as expectativas polo que respecta á facilidade ou dificultade da tarefa.

XXX 131194 _ 0001-0039.indd 30

14/7/09 18:50:04

V

C d ir m f

s n s s .

Apéndices Audicións AUDICIÓNS UNIDADE 1

Transcrición das audicións para que se poidan consultar en caso de dúbida ou para representalas na aula en voz alta.

e e n s s, s, e e r o a .

Daquela Tomé, aterrado, pensou: «Pobres coles! Elas morrendo de sede e eu tan contento. Eu son o culpable que de non chova e eu vou solucionar isto!». Despois de reflexionar un anaco, concluíu que o mellor sería pedirlle desculpas á chuvia. E así o fixo. Aínda pasaron dous días interminables, pero por fin volveu chover. –Graciñas, chuvia! –berrou Tomé moi contento–. Non importa se me mollo, o que importa é que as miñas amigas as coles non morran de sede! OTFRIED PREUSLER,

Audición (pistas 1 e 2 ) Dorna Sobre as ondas do mar, baixo do vento, vai a dorna peneira que peneira, e a gaivota que vaga vagaceira non é máis grácil, non, nin ten máis tento. Non é máis espelida e mariñeira, nin lizgaira sardiña nin famento golfiño brincador que vai atento do cardume de xarda viaxeira.

Tomé Espantallo (Adaptación)

E corre polas ondas e retorna sobre de si, submisa á man humana, e acanéase e baila e non se entorna,

nuclear. A manifestación máis coñecida do magnetismo é a forza de atracción ou repulsión, que se pode comprobar, por exemplo, nos imáns. Os imáns teñen un polo de signo diferente en cada extremo: un polo negativo e un polo positivo. Se enfrontamos dous imáns polos polos do mesmo signo, comprobaremos que os imáns se repelen. Pero se os enfrontamos polos polos de signo diferente, os dous imáns atráense. Aquí temos unha mostra de como funciona a forza do magnetismo.

UNIDADE 7 Audición (pista 11)

–Roi, espera! Onde vas? –Á biblioteca. Acabo de ler un libro dun autor que me encantou e quero comprobar se hai algún libro máis del. –E como se chama este autor? –Non me lembro. Sei que naceu en Lión, en Francia, a principios do século pasado e que era moi aventureiro. De feito, naquela época en que voar era tan perigoso, el era un dos poucos pilotos profesionais que facían traxectos internacionais. Non obstante, penso que é máis coñecido como autor do conto que acabo de ler, titulado «O principiño», ca polas súas proezas polo aire. Sabes de quen che falo?

–Que ganas tiña de acabar «Memorias dun vampiro»! Fíxoseme longuísimo e iso que non ten nin setenta e cinco páxinas! –Longuísimo? Que esaxerada es, Xela! Pero se se le deseguida! A min non me durou nin unha tarde! Non podía parar de lelo! –Estou de acordo contigo, Martiño. Este libro engancha! É tan misterioso... Ademais, as aventuras que conta son moi orixinais e divertidas! –Non sei como podes dicir iso, Antía. A guía de teléfonos é máis emocionante ca este libro. –Que parvada acabas de dicir, Alberte! –Veña, non discutades. O que está claro é que cada un temos os nosos gustos, pero non por iso deixaremos de ser amigos, verdade?

Audición (pista 4)

UNIDADE 5

UNIDADE 8

Meu irmán e mais eu fomos ás rebaixas. El mercou uns pantalóns azuis e uns sapatos marróns. Alí atopamos o meu amigho Ghonsalo, que viña dunha tenda de deportes, cunhas botas de fútbol novas. Saíu todo contento porque as mercou á metade de preso. E ti, non te animas a ir, con tantas ofertas?

Audición (pista 9)

Audición (pista 12)

Boas tardes! Como cada día, comezamos cos titulares das noticias máis destacadas. Máis de doce persoas resultaron feridas ao afundirse unha casa das aforas da cidade. Segundo parece, as últimas chuvias fixeron que o terreo sobre o que estaba edificado cedese, feito que provocou esta lamentable catástrofe.

–Si? –Ola, Cibrán! Son Uxía. Queríache pedir un favor... –Si, dime Uxía. –Resulta que mañá é o aniversario de miña nai e pensei que lle podería regalar un pau de chuvia, coma o que me ensinaches na túa casa o outro día. Pero non sei como facelo. Pódesme axudar? –Claro que si, muller! Atende ben, que é moi fácil. Necesitarás cinco tubos de cartón (destes que quedan cando se acaba o papel hixiénico), un paquete de arroz, tesoiras, cinta adhesiva, cartolina e unha caixiña de cravos pequenos. De acordo? –Si, si. –Pois o que tes que facer é unir os cinco tubos de papel hixiénico moi forte coa cinta adhesiva. Así formarás o pau. Despois, crava os cravos pequenos por todo o pau, de maneira que se crucen por dentro, e cúbreos por fóra con cinta adhesiva para evitar que saian. A continuación tes que botar neles o arroz. Pero lembra que, para que non caia fóra, antes deberás tapar un dos extremos do tubo con un dos dous círculos de cartolina que cortarás previamente para isto. Unha vez botado o arroz, tapa o outro extremo co outro círculo de cartolina e xa tes o pau de chuvia. –E como o podería adornar? Cheo de cinta adhesiva quedará moi feo, non? –Ah, si. Perdoa. Esquecérame. O que podes facer é coller papel de cores e apegalo con cola arredor do pau. Seguro que che queda precioso.

UNIDADE 4 Audición (pista 8)

cousa linda movéndose galana na crista do abalar, preciosa dorna onde un home libérrimo se afana. DARÍO XOHÁN CABANA

UNIDADE 2 Audición (pista 3) Meu irmao e mais eu fomos ás rebaixas. El mercou uns pantalois azuis e uns zapatos marrois. Alí atopamos o meu amigo Gonzalo, que viña dunha tenda de deportes, cunhas botas de fútbol novas. Saeu todo contento porque as mercou á metade de prezo. E tu, non te animas a ir, con tantas ofertas?

Audición (pista 5) Meu irmao e mais eu fomos ás rebaixas. El mercou uns pantalós azuis e uns zapatos marrós. Alí atopamos o meu amigho Ghonzalo, que viña dunha tenda de deportes, cunhas botas de fútbol novas. Saeu todo contento porque as mercou á metade de prezo. E ti, non te animas a ir, con tantas ofertas?

UNIDADE 3 Audición (pistas 6 e 7) A horta ten sede Tomé era un espantallo que estaba plantado no medio dunha horta de coles. Alí era bastante feliz, excepto cando chovía. Porque o que máis molestaba a Tomé era a chuvia. Calquera día mollábase, e cando o vento e o sol o secaban, chovía outra vez. Que rabia! Un día, Tomé, farto de tanta auga, mandou a chuvia a muxir as galiñas. Quizais foi unha casualidade, pero o caso é que as semanas seguintes non choveu nin chisca, e Tomé estaba feliz. Unha mañá, uns labradores chegaron á horta e puxéronse a mirar as plantas con cara seria: –Se non chove, coa calor que vai, secarán as coles –dixo un deles.

Os laboratorios «Saúdetotal» sacan ao mercado un novo medicamento para tratar todo tipo de alerxias. A Organización Mundial da Saúde, despois de comprobar que o medicamento funciona, deulle o visto e prace á súa comercialización. Este ano, a primavera non será tan molesta para os milleiros de persoas que padecen de alerxia no noso país. Un mal pase durante un dos adestramentos provocou unha grave lesión no nocello da tenista Aldara Castro, lesión que lle impedirá xogar a final do torneo «Cidade do Sol», en que tiña moitas posibilidades de gañar. Esta tarde milleiros de persoas concentráronse ás portas da libraría «Cantares» para asistiren á presentación da última novela do escritor Martiño Seco. Esta aglomeración de xente provocou graves problemas de tráfico na zona durante algunhas horas.

UNIDADE 6 Audición (pista 10) O magnetismo é unha das forzas máis importantes da natureza, como o son tamén a forza da gravidade e a forza

–Moitísimas grazas, Cibrán! Estou segura de que a miña nai lle encantará. Déboche unha. Adeus! –Aburiño, Uxía, abur!

UNIDADE 9 Audición (pista 13) –Ola, Adela! Canto tempo sen verte! Como estás? –Encantada da vida, Antón. Acabo de chegar dunha viaxe e estou coma nova. –Unha viaxe? Ti sempre viaxando, eh? Conta, conta. –Lembras os meus amigos Ana e Brais? Pois convencéronme para ir con eles e coa irmá de Ana, Sabela, a descubrir as marabillas de Exipto. Incrible! Estivemos seis días de cruceiro polo Nilo e catro días no Cairo. A verdade é que me encantou, pero ía unha calor insoportable. Chegamos a estar a 40 graos! –Mi madriña! É que ir en agosto é unha loucura... –Si, pero como é o mes que teño de vacacións... De todos os xeitos, non importa. Paseino tan ben! Tiñamos programadas unha morea de excursións, que faciamos en compañía de preto de cincuenta persoas máis. Os desprazamentos eran por estrada e, aínda que ás veces eran longos, non se facía pesado porque o guía que acompañaba o noso grupo explicaba cousas moi interesantes. Con todo, paseino moito mellor no Cairo. Alí xa nos desprazabamos nós sós, a pé, en metro ou en taxi, porque non contratamos ningunha excursión. Foi divertidísimo! Aínda que, ás veces, cando nos falaban en árabe e non nos entendiamos, pasabámolo mal. –E a viaxe deica alá é moi pesada? –Non, ho…! Son só catro horiñas de voo. Pasan deseguida. –Píntasmo tan ben que quizais me anime a facer esta viaxe algún día. –Pois se podes, Antón, faina. Asegúroche que non te arrepentirás. –Ben, Adela, déixote que é tarde. Xa falaremos outro día. –Cando queiras, Antón. Deica pronto! –Aburiño!

UNIDADE 10 Audición 1 (pista 14) Onte, cara ás oito do serán, un coche que circulaba por unha vía pública a unha velocidade demasiado elevada derrapou no cruzamento entre a rúa Maior e a rúa das Flores e chocou contra un farol. Mentres a policía investiga os feitos, o concello farase cargo dos desperfectos ocasionados pola imprudencia do condutor do vehículo. Audición 2 (pista 15) A falta de sinalización da zona en obras provocou un accidente onte, cara ás oito do serán, no cruzamento entre a rúa Maior e a rúa das Flores. Segundo parece, o vehículo, que circulaba con normalidade, tivo que frear bruscamente para evitar caer nun dos numerosos buratos da obra que atravesan a rúa Maior. A freada brusca fixo que o vehículo derrapase e chocase contra un farol. Mentres a policía investiga os feitos, o concello farase cargo dos desperfectos ocasionados polo seu desleixo á hora de sinalizar as obras.

216

217

,

a s á s

Verbos regulares

Conxugacións dos verbos irregulares máis frecuentes.

co s n s

Segunda conxugación (-er)

Terceira conxugación (-ir)

O VERBO CONVERTER

O VERBO ADVERTIR

Formas persoais

Formas persoais MODO INDICATIVO

Presente eu ti el nós vós eles

converto convertes converte convertemos convertedes converten

Pretérito Imperfecto (Copretérito) eu ti el nós vós eles

convertía convertías convertía convertiamos convertiades convertían

eu ti el nós vós eles

converterei converterás converterá converteremos converteredes converterán

Pretérito Pluscuamperfecto (Antepretérito) eu ti el nós vós eles

convertera converteras convertera converteramos converterades converteran

Os verbos regulares

Futuro

MODO INDICATIVO

MODO SUBXUNTIVO Pretérito Perfecto (Pretérito) eu ti el nós vós eles

convertín convertiches converteu convertemos convertestes converteron


convertía eu convertías ti convertía el convertiamos nós convertiades vós convertían eles

Condicional (Pospretérito) eu ti el nós vós eles

convertería converterías estaría estariamos estariades estarían

Pretérito Imperfecto (Pretérito) convertese converteses convertese convertésemos convertésedes convertesen

MODO IMPERATIVO converte ti convertede vós Formas non persoais


advirto advirtes advirte advertimos advertides advirten


advertía advertías advertía advertiamos advertiades advirten


advertirei advertirás advertirá advertiremos advertiredes advertirán


advertira advertiras advertira advertiramos advertirades advertiran

Futuro


advertín advertiches advertiu advertimos advertistes advertiron



advertiría advertirías advertiría advertiriamos advertiriades advertirían

Presente

Pretérito Imperfecto (Pretérito)

advirta advirtas advirta advirtamos advirtades advirtan


advertise advertises advertise advertísemos advertísedes advertisen

MODO IMPERATIVO advirte ti advertide vós Formas non persoais

Infinitivo

converter

Infinitivo

advertir

Xerundio

convertendo

Xerundio

advertindo

Participio

convertido

Participio

advertido

Terceira conxugación (-ir) O VERBO PARTIR

O VERBO SEGUIR Formas persoais

Formas persoais MODO INDICATIVO Presente eu ti el nós vós eles

s e . n s á

parto partes parte partimos partides parten


partía partías partía partiamos partiades partían


partirei partirás partirá partiremos partiredes partirán


220

partira partiras partira partiramos partirades partiran

Futuro

MODO INDICATIVO


partín partiches partiu partimos partistes partiron


partiría partirías partiría partiriamos partiriades partirían


parta partas parta partamos partades partan

Pretérito Imperfecto (Pretérito) eu ti el nós vós eles

partise partises partise partísemos partísedes partisen

MODO IMPERATIVO parte ti partide vós Formas non persoais


sigo segues segue seguimos seguides seguen


seguía seguías seguía seguiamos seguiades seguían


seguirei seguirás seguirá seguiremos seguiredes seguirán


seguira seguiras seguira seguiramos seguirades seguiran

Futuro


seguín seguiches seguiu seguimos seguistes seguiron


seguiría seguirías seguiría seguiriamos seguiriades seguirían



siga sigas siga sigamos sigades sigan


seguise seguises seguise seguísemos seguísedes seguisen

MODO IMPERATIVO sigue ti seguide vós Formas non persoais

Infinitivo

partir

Infinitivo

seguir

Xerundio

partindo

Xerundio

seguindo

Participio

partido

Participio

seguide

221

XXXI 131194 _ 0001-0039.indd 31

14/7/09 18:50:04

A guía didáctica Presentación da unidade

D

Nestas páxinas ofrécese a programación completa de cada unidade didáctica.

A o

A aguia e a toupa

Texto narrativo

Gramática

Ortografía

Literatura

A aguia e a toupa

O grupo nominal



Obxectivos r Ler de maneira comprensiva un texto narrativo.

Contidos

r Identificar o motivo que desencadea as accións dunha historia.

r O grupo nominal.

r Recitar poemas fixándose na pronuncia, na entoación e na transmisión de sentimentos.

r O uso das maiúsculas.

r Recoñecer e analizar grupos nominais. r Aprender as normas de uso das maiúsculas. r Ampliar o vocabulario sobre o restaurante.

r Coñecer as características dos principais xéneros literarios. r Aprender a buscar información nun libro.

2

Criterios de avaliación r Le e comprende un texto narrativo. r Identifica o motivo que desencadea as accións dunha historia. r Avalía a recitación de poemas. r Recita poemas fixándose na pronuncia, na entoación e na transmisión de sentimentos. r Recoñece e analiza grupos nominais. r Aplica as normas de uso das maiúsculas. r Amplía o vocabulario sobre o restaurante. r Identifica e escribe palabras primitivas e derivadas. r Escribe invitacións tendo en conta o destinatario.

r O s xéneros literarios: narrativa, lírica e teatro. r L ectura comprensiva do texto A aguia e a toupa. r Identificación do motivo que provoca as accións dunha historia. r R ecitación de poemas. r Identificación e utilización de palabras primitivas e palabras derivadas. r C omposición de textos a partir de datos e seguindo un procedemento. r C lasificación dos textos en xéneros literarios. r R evisión de libros para identificar partes e buscar información.

r Clasifica textos segundo os xéneros literarios a que pertenzan.

3

Competencias básicas Ademais de desenvolver a Competencia en comunicación lingüística, na unidade desenvólvense as competencias seguintes: Tratamento da información, Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico, Competencia social e cidadá, Aprender a aprender, e Competencia cultural e artística.

Comunicación oral


Comprensión auditiva: A recitación de poemas Expresión oral: Recitar un poema

Vocabulario: Palabras primitivas e derivadas Composición de textos: Adaptar textos ao destinatario

r P reocupación por establecer a comunicación co destinatario. r C uriosidade por consultar fontes de información. r Interese por escribir con boa ortografía.

Es capaz de… Buscar información nun libro

Actividades

r P alabras primitivas e palabras derivadas.

r Identificar e escribir palabras primitivas e derivadas. r Escribir textos adaptándoos ao destinatario.

5

6/*%"%&

Programación

1

&TRVFNBEBVOJEBEF

6

Recursos r Láminas da aula. r Caderno de práctica. Primeiro trimestre. r Fichas de reforzo e ampliación.

r Recursos para a avaliación. r CD Comunicación oral Lingua 6. r Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

7

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ r Redactar o resumo: actividade 9, páx. 8; actividade 1, páx. 18. r Facer inferencias: actividade 3, páx. 11. r Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 18.

Previsión de dificultades r A escritura de textos tendo en conta o destinatario será unha actividade nova para moitos rapaces e rapazas. Lémbrelles as diferenzas entre unha linguaxe coloquial distendida e unha linguaxe máis formal. Comprobe que nun mesmo texto non se produzan vacilacións entre o uso do ti e do vostede. r Na introdución aos xéneros literarios, quizais algúns alumnos requiran unha revisión previa de determinados coñecementos adquiridos o curso anterior, como o concepto de texto literario ou a diferenza entre prosa e verso. Faga unha exploración previa formulándolles preguntas sobre iso.

8

Suxestión de temporalización Setembro Outubro Novembro Decembro Xaneiro Febreiro Marzo Abril Maio Xuño

6B

6A

4

1. Obxectivos Conxunto de obxectivos que se pretenden conseguir co desenvolvemento dos diferentes programas da unidade. 2. Criterios de avaliación Criterios que permiten avaliar o grao de consecución dos obxectivos propostos. 3. Competencias básicas Relación das competencias básicas que se desenvolven a través das actividades e dos contidos da unidade. 4. Contidos Contidos que se abordan nos diferentes programas da unidade.

9

6. Recursos Material da aula e complementario relacionado coa unidade. 7. Estudo eficaz Relación das actividades da unidade en que practican os contidos do programa de Estudo eficaz.

2

8. Suxestións de temporalización Calendario proposto para o desenvolvemento das diferentes unidades. 9. Previsión de dificultades Comentarios sobre as dificultades que poden atopar os alumnos na unidade e suxestión de actuación para os profesores.

3

4

5. Esquema da unidade Representación gráfica da estrutura da unidade.

XXXII 131194 _ 0001-0039.indd 32

1

14/7/09 18:50:05

Desenvolvemento das unidades As páxinas de cada programa ofrecen propostas didácticas para traballar adecuadamente os contidos da unidade. 1 UNIDADE


1

EXEMPLO

Obxectivos

●

r Aprender normas ortográficas sobre o uso das maiúsculas.

*)"+&))"&)")')*%+ %&*,#")& (,"%)#+&*&%+)*"%"* "*+"%+&* &64#&&%!"*+&)"* $&"-)"*')&+ &%"*+ ,%!*+*4,%!+&,' %"$#$&"&6"& % #"" (,*


2

5. Transforma as oracións seguintes coma no exemplo.

O primeiro tema do programa de Ortografía parte dalgunhas normas sobre o uso das maiúsculas que os alumnos xa coñecen e engade outras. Dunha forma indirecta repásanse os signos que pechan oracións, aínda que estes se estudarán detidamente nunha unidade posterior.

Constate que, cando unha palabra comeza por un dígrafo (Chile, Chandrexa de Queixa, Guillerme, ou ao comezo dun escrito «Que día é hoxe?») só se utiliza maiúscula na primeira letra do dígrafo. Para explicar r Ao realizar a actividade 2, fágalles notar que no texto traballado os signos de interrogación e de admiración pechan oracións e, xa que logo, aplícanse as nor-

●


● ●

Un restaurante novo O domingo fomos xantar ao novo restaurante do barrio. Había unha chea de cousas para elixir: macarróns, arroz, carne, peixe... Pero sabedes que pedimos? Pois, unha boa grellada de marisco! É que meus pais están ultimamente dun xeneroso...

●



Título:

Título:



mas xerais do uso das maiúsculas despois destes signos; no tocante aos dous puntos, no texto úsanse diante dunha enumeración, razón pola que a continuación se escribe minúscula.

Alberte é lalinense. Xiana é arzúa.

r Aproveite a actividade 5 para lembrarlles que se un topónimo leva artigo (A Coruña, O Salnés), este escríbese en maiúscula; agora ben, se contrae coas preposicións a, con, de, en e por, a contracción vai en minúscula (Aldara é da Coruña). Lémbrelles, así mesmo, que os nomes de xentilicios se escriben en minúscula (coruñés, viguesa, compostelán, etc.).

Nome da editorial:


Fíxate no uso das maiúsculas.

O meu libro de cociña

se escribe maiúscula? A coma (,)


Os dous puntos (:)

O punto (.)




Gústavos a cociña? A min encántame! Por iso estou elaborando un libro de receitas que se vai titular «Comidas do mundo». Vai ser fantástico! Nel inclúo receitas moi sinxelas de pratos típicos dun montón de países: da India, do Xapón, de México, de Marrocos... Non vos parece fantástico? Espero rematalo axiña. Xa o veredes nas librarías!

●


▶

rosa / Rosa

●


▶

carballo / Carballo

●


▶

negro / Negro

▶

castro / Castro


*+$)&

4. Di o que teñen en común todas as palabras escritas en maiúscula na actividade

s✱te✱br✱

●

an✱ig✱idad✱

●

c✱ r✱ n✱ a

2. Arrodea os erros e corríxeos. %+" 7" &)%+

● ●

setembre septembro

● ●


● ●

cuarenta coarenta


Solucións

anterior.

12

13

Máis información Casos especiais. A norma ortográfica xeral establece que despois dos signos de interrogación e de admiración se escribe a palabra seguinte con maiúscula inicial, pero débelles insistir aos alumnos en que a norma se cumpre exclusivamente se estes signos pechan oracións, porque, no caso contrario, poden ir seguidos doutros signos, por exemplo, unha coma; xa que logo, a palabra que os segue escríbese en minúscula: Este pobre home, mi madriña!, está moi delgado.

dos dous puntos na fórmula de saúdo das cartas, aínda que o texto continúa no parágrafo seguinte. Na actividade 1, os puntos suspensivos pechan o texto, polo que ao preguntar na actividade 2 despois de que signos se escribe maiúscula, quizais os alumnos non marquen os puntos suspensivos, que habitualmente van seguidos de maiúscula inicial. Unha excepción da norma son os casos en que este signo non se utiliza para pechar a oración, como no exemplo seguinte: Quería dicilo pero… calei.

Doutra banda, en xeral os dous puntos van seguidos de minúscula (como pasa no texto da actividade 1 que se analiza na actividade 2), aínda que se precede unha cita textual ou un diálogo en estilo directo, despois deles escríbese maiúscula. Tamén se escribe maiúscula despois

3

Tratamento da información Suxíralles aos alumnos que consulten o dicionario na actividade 5 para comprobar as súas respostas e a ortografía das palabras. Deste xeito, decataranse de que este recurso non soamente lles ofrece os significados das palabras senón que os pode axudar a aclarar dúbidas ortográficas.


3. Escribe onde corresponda cada palabra.


●


2. Observa o texto anterior e marca. Despois de cales destes signos de puntuación

●



1. Arrodea as palabras que levan maiúscula no texto seguinte.

Explore os coñecementos previos dos alumnos sobre o uso das maiúsculas. Fágalles preguntas sobre as súas características e o seu uso como estas: Por que as letras maiúsculas se chaman así? Cando se utiliza a maiúscula inicial?... Unha vez lido o cadro resumo, explíquelles que nos nomes propios de edificios, monumentos, rúas e topónimos, en xeral, non se escriben en maiúscula os artigos, as preposicións, as conxuncións e os nomes xenéricos (rúa, barrio, mar…). Por exemplo, a praza da Quintana, o mar Cantábrico. Fágalles notar tamén que nos títulos de obras só se escribe en maiúscula a letra inicial e os nomes propios que conteña o título. Por exemplo: As aventuras de Xoel. Pídalles exemplos e faga que algúns alumnos saian ao encerado e escriban os nomes de institucións, de rúas ou títulos de obras que outros alumnos lles diten.

Escríbese con maiúscula a letra inicial dunha palabra nos casos seguintes: ● Ao principio dun texto. Exemplo: O escritor... ● Despois de signos que pechan oracións, como o punto (.), o signo de interrogación (?) ou o signo de admiración (!). Exemplo: Coñécelo? Son historiasmoi variadas. A protagonista... ● Os nomes propios de persoas, animais, lugares, etc. Exemplo: Mario Pereira, Manuela, Galicia. ● Os títulos de libros, películas, obras teatrais, cancións, etc. Exemplo: Contos para Manuela...

Carlos é ourensán. ▶ Carlos é de Ourense.

Un, O, Había, Pero, Pois, E. O punto; O signo de interrogación; O signo de admiración; Os puntos suspensivos. r rosa, Rosa r carballo, Carballo r Negro, negro r Castro, castro Todas as palabras son nomes propios. r Aldara é da Coruña. r André é de Carnota. r Alberte é de Lalín. r Marta é de Rianxo. r Paulo é de Betanzos. r Xiana é de Arzúa. RL. Única actuación en Tui! Mañá, ás dez, a humorista Fátima Lemos presentará o seu espectáculo «Sempre sorrindo» no centro cultural. / Perdida gatiña siamesa que responde ao nome de Perla. Se a vedes, telefonade ao 765 641 521 e preguntade por Xián. Ditado.

4

13

12

5

a

-

s

r a-

1. Obxectivos Inventario dos obxectivos que pretenden conseguirse co traballo realizado en cada unidade en relación cos diferentes programas. 2. Suxestións didácticas Explicacións sobre os contidos do libro, propostas de estratexias didácticas para explotalos e reforzalos, e comentarios das actividades, da maneira como se poden orientar e das dificultades que poden atopar os alumnos.

5. Outras actividades, máis información… Novas actividades para continuar traballando os contidos desenvolvidos na páxina, recursos didácticos, datos para ampliar a información do libro de texto…

3. Competencias básicas Propostas para contribuír ao desenvolvemento das diferentes competencias básicas. 4. Solucións Solucións das actividades propostas no libro do alumno.

XXXIII 131194 _ 0001-0039.indd 33

14/7/09 18:50:05

131194 _ 0001-0039.indd 34

14/7/09 18:50:06

Lingua 6

131194 _ 0001-0039.indd 35

PRIMARIA

23/7/09 09:17:46

O libro Lingua 6, para sexto curso de Educación Primaria, é unha obra colectiva concibida, creada e realizada no Departamento de Primaria de Edicións Obradoiro, S. L. / Santillana Educación, S. L., baixo a dirección de Henrique Juan Redal e Ana María Guerra Cañizo.

Texto do libro do alumno: Xosé Luís Alzu, Ánxela Carril, Rosa I. García de Blas, Xoán L. Bendaña e Afonso Toimil. Ilustración: Gerard Miquel. Edición: Afonso Toimil Castro.

O alumnado ten que realizar as actividades deste libro nun caderno. En ningún caso debe facelas no libro.

131194 _ 0001-0039.indd 36

14/7/09 18:50:06

Presentación Este libro forma parte do proxecto A CASA DO SABER, que é un espazo educativo en que os alumnos poden adquirir as capacidades necesarias para o seu desenvolvemento persoal e social. Para facelo posible, os libros de Lingua pretenden que os alumnos consigan os obxectivos seguintes: • Prepararse para o paso á educación secundaria. Con este propósito desenvolvemos un programa de Estudo eficaz que promove a autonomía dos alumnos no traballo escolar e contribúe a consolidar as aprendizaxes fundamentais. • Comprender diferentes tipos de textos escritos. O Traballo sobre a lectura de cada unidade ofrécelles aos alumnos as claves de comprensión dos textos narrativos e teatrais. Así mesmo, o programa de Textos para traballar as competencias básicas permítelles desenvolver unha análise de diferentes tipos de textos (páxinas web, noticias, reportaxes, folletos…). • Escribir mellor. A aprendizaxe de técnicas de redacción e de elaboración de textos a partir de modelos contribúen ao desenvolvemento das habilidades de escritura. Doutra banda, o programa de Ortografía, co estudo tradicional das normas ortográficas e o novo enfoque da sección Dificultades ortográficas, garante a corrección dos textos elaborados polos alumnos. • Aprender a comunicarse oralmente. No programa de Comunicación oral trabállase a comprensiónn auditiva, mediante actividades que contan co soporte dun CD de audicións, e a expresión oral, con propostas guiadas que permiten a adquisición de diversas habilidades lingüísticas orais. • Coñecer textos literarios de diferentes xéneros e autores. Por medio da lectura de textos axeitados á idade dos alumnos, as páxinas de Literatura promoven a aprendizaxe de conceptos básicos relacionados coa creación literaria: a métrica, os recursos estilísticos, os xéneros literarios... A CASA DO SABER é un proxecto en que cabemos todos. Pretende que os alumnos recoñezan e valoren a diversidade cultural da sociedade en que viven e contribúe de forma efectiva á educación en valores.

131194 _ 0001-0039.indd 37

14/7/09 18:50:06

MAPA DE CONTIDOS LECTURA

COMUNICACIÓN ORAL

1 6

2 20

3

Ou

Os demostrativos

Rep da

Os posesivos

Ace de

Deducir a identidade dun personaxe ● EXPRESIÓN: Explicar a propia biografía


Ace diac

COMPRENSIÓN: Identificar causas e consecuencias ● EXPRESIÓN: Aprender a facer preguntas

O verbo (I)

Ace diac

COMPRENSIÓN: Anotar todo o que sentimos ● EXPRESIÓN: Explicar unha gráfica

O verbo (II)

Cas de

COMPRENSIÓN: Interpretar opinións ● EXPRESIÓN: Expresar preferencias

O verbo (III)

Uso

COMPRENSIÓN: Entender a orde dun traballo ● EXPRESIÓN: Explicar o funcionamento dun aparello

Clases de verbos

Uso

COMPRENSIÓN: Obter información indirectamente ● EXPRESIÓN: Facer de guías

O adverbio

Uso

COMPRENSIÓN: Identificar diferenzas na narración duns feitos ● EXPRESIÓN: Crear unha historia colectivamente

Os enlaces

Pala

COMPRENSIÓN: Memorizar información ● EXPRESIÓN: Dar argumentos


Pala con

O predicado

Por Se

COMPRENSIÓN: Detectar erros de expresión ● EXPRESIÓN: Improvisar diálogos


Sig enu

COMPRENSIÓN: Detectar erros na información ● EXPRESIÓN: Pedir desculpas

Clases de oracións

Os sus

COMPRENSIÓN: Facer o esquema dunha explicación ● EXPRESIÓN: Expoñer a partir dun guión

O texto

Out de

●

● COMPRENSIÓN COMPRENSIÓN : Recoñecer : Recoñecer

●

● EXPRESIÓN EXPRESIÓN : Chegar : Chegar a acordos a acordos

COMPRENSIÓN: Identificar recursos da narración oral ● EXPRESIÓN: Captar a atención ●

O Penedo das Doncelas

34

●

O cativo da lata de conservas

48

COMPRENSIÓN:

●

5 Berta e os tres desexos

62

●

O teatro de sombras de Ofelia

76

7

●

Electricidade estática

90

●

8 Mando a distancia

104

9

●

Illa Redonda

118

●

10 A gatiña de Cristal

132

11

●

Peixe Fritido

146

12

● ●

O misterio da curva

COMPRENSIÓN: Reter información EXPRESIÓN: Participar nun

parladoiro

160

13

●

Ulises e as sereas

14

O grupo nominal

variedades variedades lingüísticas lingüísticas

Marcelino Pardo

6

OR

●

A aguia e a toupa

4

COMPRENSIÓN: Avaliar a recitación de poemas ● EXPRESIÓN: Recitar un poema

GRAMÁTICA

174

●

TEATRO: As musas da Historia

188

15

●

Paixón pola ciencia APÉNDICE

202

AUDICIÓN

216

MODELOS DE CONXUGACIÓN

219

4 131194 _ 0001-0039.indd 38

14/7/09 18:50:06

ORTOGRAFÍA

OBRADOIRO DE ESCRITURA VOCABULARIO: Palabras primitivas e palabras derivadas ● COMPOSICIÓN: Adaptar textos ao destinatario


LITERATURA

●







● ●

VOCABULARIO: Os prefixos COMPOSICIÓN: Describir lugares

● ●

VOCABULARIO: Os sufixos COMPOSICIÓN: Redactar un

texto

Os textos poéticos

a partir dunhas notas VOCABULARIO: As palabras onomatopeicas ● COMPOSICIÓN: Escribir unha noticia ●

VOCABULARIO: Os eufemismos e as palabras tabú ● COMPOSICIÓN: Cubrir impresos ●

● ●

● ●

Os elementos da narración

● ●

de seguridade

●

VOCABULARIO: As palabras parónimas COMPOSICIÓN: Expresar a opinión

● ●

TEXTO: A electricidade paso a paso COMPETENCIA: Autonomía e iniciativa

persoal

As partes da narración

VOCABULARIO: O campo semántico COMPOSICIÓN: Escribir instrucións

VOCABULARIO: Palabras individuais e palabras colectivas ● COMPOSICIÓN: Explicar unha ruta

TEXTO: Trixemelgos e máis trixemelgos COMPETENCIA: Coñecemento e interacción

co mundo físico

VOCABULARIO: As palabras homónimas COMPOSICIÓN: Redactar normas

sobre un tema

Uso do v

TEXTO: Unha inmobiliaria vende casas polo olor ● COMPETENCIA: Competencia matemática ●

desde diferentes posicións

●

Uso do b


● ●

TEXTO: Oficina de patentes COMPETENCIA: Aprender a aprender

●

Uso do h

Tipos de narradores

VOCABULARIO: O sentido literal e o sentido figurado ● COMPOSICIÓN: Facer unha reclamación ●

Palabras con x

Palabras con -cc- e -ct-

Por que/porque; Se non/senón




● ●

VOCABULARIO: Os neoloxismos COMPOSICIÓN: Elaborar un anuncio

● ●

TEXTO: Un lugar de lenda COMPETENCIA: Tratamento

da información

O diálogo na narración

publicitario

● ●

● ●

VOCABULARIO: As abreviaturas COMPOSICIÓN: Comentar

un espectáculo ● ●

●

VOCABULARIO: Palabras doutras linguas COMPOSICIÓN: Escribir unha crónica

●

e cidadá O diálogo e as anotacións teatrais

VOCABULARIO: Uso culto e coloquial COMPOSICIÓN: Elaborar un folleto

● ●

turístico ● ●

VOCABULARIO: Os vulgarismos COMPOSICIÓN: Contar desde diferentes

puntos de vista

TEXTO: Dereitos para un futuro mellor COMPETENCIA: Competencia social

TEXTO: O primeiro libro impreso COMPETENCIA: Competencia cultural

e artística

A obra teatral: acto e escena

5 131194 _ 0001-0039.indd 39

14/7/09 18:50:06

1

E

A aguia e a toupa

Programación Obxectivos • Ler de maneira comprensiva un texto narrativo.

Contidos

• Identificar o motivo que desencadea as accións dunha historia.

• O grupo nominal.

• Recitar poemas fixándose na pronuncia, na entoación e na transmisión de sentimentos. • Recoñecer e analizar grupos nominais. • Aprender as normas de uso das maiúsculas. • Ampliar o vocabulario sobre o restaurante.

• O uso das maiúsculas. • Palabras primitivas e palabras derivadas. • Os xéneros literarios: narrativa, poesía e teatro.

R

• Identificar e escribir palabras primitivas e derivadas. • Escribir textos adaptándoos ao destinatario. • Coñecer as características dos principais xéneros literarios. • Aprender a buscar información nun libro.

Criterios de avaliación • Le e comprende un texto narrativo. • Identifica o motivo que desencadea as accións dunha historia. • Avalía a recitación de poemas. • Recita poemas fixándose na pronuncia, na entoación e na transmisión de sentimentos. • Recoñece e analiza grupos nominais. • Aplica as normas de uso das maiúsculas. • Amplía o vocabulario sobre o restaurante. • Identifica e escribe palabras primitivas e derivadas. • Escribe invitacións tendo en conta o destinatario. • Clasifica textos segundo os xéneros literarios a que pertenzan.

Competencias básicas Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta unidade desenvólvense as competencias seguintes: Tratamento da información, Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico, Competencia social e cidadá, Aprender a aprender e Competencia cultural e artística.

• • •

• Lectura comprensiva do texto A aguia e a toupa. • Identificación do motivo que provoca as accións dunha historia.

E

• • •

• Recitación de poemas. • Identificación e utilización de palabras primitivas e palabras derivadas. • Composición de textos a partir de datos e seguindo un procedemento. • Clasificación dos textos en xéneros literarios. • Revisión de libros para identificar partes e buscar información. • Preocupación por establecer a comunicación co destinatario. • Curiosidade por consultar fontes de información. • Interese por escribir con boa ortografía.

6A 131194 _ 0040-0055.indd 40

24/7/09 13:27:54

Esquema da unidade UNIDADE 1

Texto narrativo

Gramática

Ortografía

Literatura

A aguia e a toupa

O grupo nominal



Comunicación oral


Comprensión auditiva: A recitación de poemas Expresión oral: Recitar un poema

Vocabulario: Palabras primitivas e derivadas Composición de textos: Adaptar textos ao destinatario Es capaz de… Buscar información nun libro

Actividades

Recursos • Láminas da aula. • Caderno de práctica. Primeiro trimestre. • Fichas de reforzo e ampliación.

• Recursos para a avaliación. • CD Comunicación oral Lingua 6. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ • Redactar o resumo: actividade 9, páx. 8; actividade 1, páx. 18. • Facer inferencias: actividade 3, páx. 11. • Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 18.

Previsión de dificultades • A escritura de textos tendo en conta o destinatario será unha actividade nova para moitos rapaces e rapazas. Lémbrelles as diferenzas entre unha linguaxe coloquial distendida e unha linguaxe máis formal. Comprobe que nun mesmo texto non se produzan vacilacións entre o uso do ti e do vostede. • Na introdución aos xéneros literarios, quizais algúns alumnos requiran unha revisión previa de determinados coñecementos adquiridos o curso anterior, como o concepto de texto literario ou a diferenza entre prosa e verso. Faga unha exploración previa formulándolles preguntas sobre iso.


6B 131194 _ 0040-0055.indd

41

14/7/09

18:46:57

Obxectivos

1

A aguia e a toupa

–

A estr deci

• Facer unha lectura comprensiva do texto narrativo.

–

– para aínd

• Identificar a ironía no discurso dos personaxes.

– que

• Escribir outro final para o conto e comparalo co do autor.

C garg reco

–

Suxestións didácticas En cada unidade, os alumnos atoparán nas páxinas de lectura unha breve recensión biográfica do autor. Fale sobre o escritor e a súa obra, pregúntelles aos alumnos se leron algún conto do mesmo autor. Explíquelles que, se lles gustou un relato dun escritor, quizais lles gusten outras obras del. Propóñalles que elaboren unha lista dos seus autores favoritos.

ti.

– e fra de c

D

– ban

E

–

–

–

–

VAS APRENDER 1 Lectura A aguia e a toupa

Dígalles que Mario Pereira escribiu outro libro, Velaí vai o verme, co que gañou o Premio Raíña Lupa en 1999. Por outra banda, se lles gustou este conto, dígalles que o libro Contos para Manuela ten catorce contos máis.

Antes de ler • Propóñalles aos alumnos que lean o título do conto, que observen a imaxe e que elaboren hipóteses da lectura: De que tratará esta historia? Quen serán os personaxes principais?… Seguidamente, pregúntelles se coñecen algunha historia en que os animais sexan os protagonistas. Anímeos a que a conten. • Explíquelles aos alumnos e ás alumnas que as toupas son animais subterráneos, co sentido da vista atrofiado, e que as súas patas dianteiras están convertidas en eficaces mans cavadoras. A súa vista é escasa, o que propicia expresións do tipo «es coma unha toupa», que se lle di a alguén cando non ve ben algo. Explíquelles que, pola contra, as aguias teñen o sentido da vista moi desenvolvido e válense das grandes poutas para cazaren as súas presas.

2 Comunicación oral ● Avaliar a recitación de poemas ● Recitar un poema 3 Gramática O grupo nominal 4 Ortografía O uso das maiúsculas 5 Obradoiro de escritura ● Palabras primitivas e palabras derivadas ● Adaptar textos ao destinatario 6 Literatura Os xéneros literarios

A cho

U

– terr

nha vez, unha aguia tiña moita fame. Levaba dous días sen comer e andaba desesperada á procura dunha presa. Despois de outear e outear por todos os lados, deu cunha toupa que estaba limpando as uñas ao pé dun penedo. A aguia pegou dúas voltas no aire e deixouse caer en picado, pero, a punto de prender a toupa, reparou na dedicación que esta poñía no coidado das súas garras. Así que, antes de devorala, quíxoa humillar: –Vaia maneira de perder o tempo –dixo a aguia. A toupa, ao escoitala, virou a cabeciña e descubriu un vulto enorme que lle facía sombra. –Perdoa, pero estás moi lonxe e non te vexo –contestoulle a toupa. A aguia, que non estaba a máis de dous pasos, atopou na cegueira da toupa un motivo máis de burla e díxolle: –Pois mira que foi xenerosa contigo a natureza, non só te dotou cunhas «poderosas» poutas, senón que, polo que se ve, tamén te agasallou cunha potente vista.

A atin

– deic fort

–

–

–

E

A ser

T mo no c

6

Máis información Contos para Manuela. O libro de Mario Pereira está publicado en Alfaguara/Obradoiro; son quince contos que teñen tres finais cada un; ao remate están os finais preferidos do autor. O libro segue o mesmo esquema ca Contos para xogar, do grande escritor italiano de literatura infantil e xuvenil Gianni Rodari. Este conto «A aguia e a toupa» non ten tres finais, coma o resto dos catorce contos, senón que en cada final a historia continúa, ata que a toupa, despois de tentar moito a sorte, acaba sendo devorada pola aguia.

6 131194 _ 0040-0055.indd

42

14/7/09

18:46:57

UNIDADE –Non fagas rexouba de min e acércate para eu te ver. A aguia aproximouse e a toupa, cando viu con quen falaba, estremeceu de medo. Sabía que non podía escapar e, polo menos, decidiu gañar algún tempo. –Por que me dis iso? –Dígoo porque estás coidando dunha ferramenta que non vale para nada. Se polo menos tiveses unhas garras coma as miñas, aínda se entendería que lles dedicases tanta atención. –As túas garras son fabulosas, desde logo. Pero estou segura de que as miñas son mellores. Cando oíu iso, a aguia non puido coutar da risa e ceibou unha gargallada tan alta e tan longa que case non daba falado. Ao final, recompoñéndose como puido, dixo:

outear: mirar algo desde un lugar alto; observar.

1

A lectura • Propoña unha lectura silenciosa. Despois, os rapaces e as rapazas poden consultar as palabras que figuran no glosario. Unha vez consultadas, dígalles que escriban unha oración con cada unha en que se vexa ben o significado que aparece no glosario.

pouta: garra, gadoupa. rexouba: comentario sobre alguén ou algo, normalmente crítico ou negativo, que se estende entre a xente; murmuración. coutar: conter. liscar: marchar dun sitio á présa; escapar, fuxir.

–Creo que hai tempo que non devoro algo tan divertido coma

• Lémbrelles que as fábulas son contos pequenos, con animais que actúan como persoas, do que se tira algunha ensinanza. Pregúntelles se consideran que este conto se pode considerar unha fábula e a ensinanza que se pode sacar del.

ti. –E supoño que tamén hai tempo que non comes algo tan pequeno e fraco coma min. Non che apetecería mellor unha niñada enteira de coellos? Daquela a aguia púxose seria. –Unha niñada enteira de coellos! –pensou–. Iso si que faría un bo banquete, porque esta toupa non ten nin un bocado! E os ollos puxéronselle larpeiros. –De boa gana te cambiaba, pero u-los coellos? –Eu sei deles. –Se mo dis, perdóoche a vida. –Alí, debaixo daquela sobreira, teñen o seu niño.


A aguia desencantouse e, botándolle unha pouta á toupa, reprochoulle: sen

–É coma se non me dixeses nada. Quen os dá pillado debaixo da terra?

upa

A toupa case queda alí do susto e, véndose devorada, aínda lle atinou a dicir:

ado, esta íxoa

–Se eu, coas miñas débiles e pequenas garras, podo furar a terra deica eles... Que non poderás facer ti con esas túas tan grandes e fortes?

ulto

–Non creo que as garras se fixesen para furaren a terra.

Mario Pereira

–Quérelo ver?

Mario Pereira Fernández (Lalín, 1961), é profesor de Lingua e Literatura Galegas no Instituto Ramón María Aller Ulloa da súa vila natal. É autor dos libros Velaí vai o verme, co que gañou o Premio Raíña Lupa de novela infantil, e Contos para Manuela, un conxunto de relatos, cada un dos cales está escrito cun principio e tres finais. Ademais, ao remate, inclúense os finais preferidos polo autor.

–Quero. E a toupa comezou a escavar e fuxiu polo túnel que ía facendo.

le a

A aguia, vendo que a toupa o conseguía, pensou que ela non ía ser menos.

uei-

Tentouno, pero o único que conseguiu foi romper as uñas –mesmo perdeu unha–, mentres a toupa liscaba aínda co medo metido no corpo.

otou n te

MARIO PEREIRA,


O AUTOR

Ademais do glosario que acompaña cada lectura, é importante que fomente o uso do dicionario, como unha ferramenta imprescindible para acompañar a lectura.


Contos para Manuela. (Adaptación)

7

Outras actividades Escribir outro final para o conto. Suxíralles aos alumnos e ás alumnas que propoñan outro final para o conto. Pódelles dicir que de alí a uns días a insensata toupa volveu ao mesmo penedo e a aguia, outeándoa desde o alto, fíxolle outra visita. Unha vez feitas as narracións e lidas na clase, pode vostede lerlles as continuacións do autor, que están nas páxinas 67, 68 e 69 do libro Contos para Manuela. Así comprobarán se coincidiron co autor ou propuxeron outras ideas tamén ocorrentes.

Explíquelles aos alumnos que as toupas escavan galerías na terra e cando saen á superficie deixan eses montonciños que poden ver nos xardíns das casas ou nos prados, que se chaman toupeiras. As toupeiras dificultan a rega dos prados e abrandan o terreo. Non obstante, dígalles que hai que ser respectuosos coa nosa fauna, aínda que ás veces nos sexa molesta.

Despois de ler Anime os alumnos a contar outras historias en que a intelixencia serve para saír dun apuro e lle gaña á forza, como é o caso de contos en que os protagonistas vencen xigantes grazas á intelixencia.

Se o considera conveniente, este mesmo exercicio pode realizalo con outros contos deste mesmo libro, como «A tartaruga do corazón», «O mirasol Xir», «A pedra Sela», etc.

7 131194 _ 0040-0055.indd

43

14/7/09

18:46:57


Co

Obxectivos

Os personaxes


Co

• Comprender un texto narrativo.



Ava foi b asp axe se a os s

personaxes e explica a túa elección.

• Recoñecer o sentido irónico das palabras dos protagonistas. • Coñecer as características básicas e a estrutura do texto narrativo.

●

A AGUIA

●

1.

●

●

●


d ●


●


●


A túa opinión 7. Pensa e contesta razoadamente.

Vocabulario 3. Explica o significado destas frases do texto. ●

unha niñada

●

en picado

●

nin para un bocado

●

ollos larpeiros

A natureza non só te dotou cunhas poderosas poutas, tamén te agasallou cunha potente vista.


2. C

Exp

Rec un p ou o tran

A túa achega

3. R

8. Continúa o conto narrando un novo encontro

F


Rexistro de lectura 9.

●


●


4. Le estas palabras da aguia e responde.

●

●


As causas

Solucións 1. AGUIA: ambiciosa, porque quería a niñada de coellos; fachendosa, porque se ría das poutas da toupa, que foron a súa salvación. TOUPA: espelida e paciente, porque tivo a suficiente paciencia para pensar en algo que a salvase dunha morte segura. 2. • Unha presa. • Comela. • Limpando as uñas. • Non foi consciente do perigo, porque viu un vulto ao lonxe. Moi asustada. 3. • Conxunto de crías que naceron xuntas. • En vertical. • Pouca comida. • Famentos. 4. • Non, porque apenas ven (destacar o ton irónico da aguia). • Non; para burlarse dela. 5. • Para insinuarlle que ela era para a aguia moi mal prato. • Debaixo dunha sobreira. • Porque estaban debaixo da terra. 6. • Na primeira escena, a aguia voa mentres a toupa limpa as uñas onda un penedo; na segunda escena, é o momento final en que a toupa lisca aínda co medo metido no corpo. • Son o comezo e o remate da historia. • O diálogo entre a toupa e a aguia. 7. • RL. • A intelixencia vence a forza. 8 e 9. RL.


2. Lembra o principio do conto e responde.


• Comprobe que na actividade 5 perciben a ironía nas palabras que a aguia lle dirixe á toupa para referirse á calidade da súa vista e das súas uñas.

●

A TOUPA

●

• A ficha de lectura que figura na actividade 9 é unha ferramenta que se repetirá en todas as unidades. Aproveite a estratexia sobre a maneira de redactar un resumo que figura na páxina 16 do manual de estudo eficaz.

●



Título: Autor:

5. Responde. ●

● ●


Resumo:

Opinión:

8

Programa de comprensión Actividades 1 e 3. Elaboración dunha interpretación. Identificar os adxectivos que caracterizan a cada un dos personaxes e determinar o significado dunhas palabras por medio do contexto. Actividades 2, 4, 5 e 6. Obtención da información. Identificar o que ocorre na historia. Actividade 7. Reflexión sobre o contido. Recoñecer a ensinanza que se extrae da lectura. Actividade 8. Expresión escrita. Continuar o final do conto. Actividade 9. Estudo eficaz. (En todas as unidades: Obtención da información, Comprensión global e Reflexión sobre o contido.) Facer unha ficha da lectura.

8 131194 _ 0040-0055.indd

44

22/7/09

16:29:57

1

tro

e

... E desde o ceo unha descoidada toupa outeo! Vaia! Que se dea por papada!

Comprensión auditiva Avaliamos a recitación de poemas. Para saber se un poema foi ben recitado ou non, temos que fixarnos en varios aspectos: se a pronuncia foi clara, se se lle deu a entoación axeitada a cada oración, se se respectaron as pausas, se a persoa que o recitou foi capaz de transmitir os sentimentos que expresa o poema...

1.

• Escoitar con atención. • Recitar poemas. • Valorar unha recitación de poemas.

MOI BEN

A PRIMEIRA RECITACIÓN

B SEGUNDA RECITACIÓN

A

B

BEN

A


REGULAR

B

A

B

MAL

A

MOI MAL

B

A

Comprensión auditiva • Propóñalles aos alumnos que expliquen o que é recitar un poema. Despois faga que lean o primeiro parágrafo de explicación teórica. Realice unha primeira audición do poema gravado no CD Comunicación oral. Despois aclare o significado das palabras do poema que poidan orixinar dúbidas.

B


2. Compara as túas avaliacións coas dos compañeiros e decide quen o fixo mellor. Expresión oral Recitamos un poema. Recitar un poema non é máis ca lelo en voz alta. Á hora de recitar un poema debemos coidar moito a nosa pronuncia, procurar entoar ben cada frase ou oración, manter un ton de voz alto e claro e, sobre todo, intentar expresar o que quere transmitir o poema. Por iso é imprescindible entender ben o que di.

Expresión oral • Unha vez que os alumnos teñan memorizado o fragmento do poema de Darío Xohán Cabana, verifique que entenderon as ideas e os sentimentos do poema; para iso fágalles preguntas sobre o contido.

3. Recita este poema ou outro que che guste diante do resto da clase. Faino así:

Navegar 1. Le o poema e busca no dicionario as palabras que non entendas. 2. Volve ler o poema poñendo moita atención na pronuncia e nas pausas que marcan as comas, os puntos, o final de verso, etc. Fíxate en se tes que facer sinalefas. 3. Reflexiona sobre as ideas ou os sentimentos que quere transmitir o poema e pensa como podes expresalos (coa entoación, coa axuda de xestos, subindo a intensidade da voz...). 4. Aprende o poema e recítao diante dos teus compañeiros e compañeiras.

1

Obxectivos

Escoita as recitacións seguintes dun poema e marca cun X a túa valoración de cada aspecto proposto.

tro?

rca.

UNIDADE

Comunicación oral

De que está feito o mar? O mar non é de auga nin sal, é de estrelas que queren brillar. De estrelas de prata convertidas en peixes. […] De estrelas brancas que engaiolan escumas.


De estrelas de area que adormecen nas furnas.


Quen collerá as estrelas do mar? Aquel mariñeiro que vai navegar. ANA M.ª FERNÁNDEZ, Amar e outros verbos. (Adaptación)

9

Comprobe que sexan respectuosos cos compañeiros ao escoitar as recitacións do poema. Asegúrese tamén de que, se avalían as actuacións dos demais, o fan con obxectividade.

Aprender a aprender

Máis información Festival de recitacións. Propóñalles aos alumnos que escollan un poema breve en galego que lles guste (oriénteos na escolla) e organice un recital de poemas. Propóñalles que busquen unha gravación instrumental que lles guste para que acompañe a recitación. Así mesmo, poden localizar, en revistas ou na Internet, fotografías ou debuxos alusivos e proxectar as súas imaxes, ou mesmo o texto de cada poema, nunha pantalla que sirva de fondo a medida que se desenvolve a recitación.

Explique a conveniencia de aprender verso a verso e non intentar memorizar unha estrofa se antes non se aprendeu ben o anterior.

Solucións 1. RM: Le a velocidade axeitada: A Moi ben, B Mal. / Pronuncia con claridade: A Moi ben, B regular. / Entoa ben: A Moi ben, B Mal. / Fai ben as pausas: A Moi Ben, B regular. / Recita con sentimento: A Moi ben, B Moi mal. 2 e 3. RL.

9 131194 _ 0040-0055.indd

45

14/7/09

18:46:58


3.

Obxectivos • Comprender o concepto de grupo nominal e identificar os elementos que o forman. • Analizar sintacticamente a estrutura de grupos nominais.



GRUPO NOMINAL


As páxinas deste programa comezan cunha viñeta que pode servir para motivar os alumnos no estudo do tema, xa que os personaxes e o vocabulario da escena lles resultan familiares. Pídalles aos alumnos que observen as palabras destacadas nos globos e anímeos a determinar cales son substantivos. Lémbrelles previamente aos alumnos que o substantivo é unha palabra que se utiliza para designar persoas, animais ou cousas.

A medida que os alumnos lean en voz alta o apartado dedicado ás funcións das palabras do grupo nominal, anímeos a que engadan exemplos de cada tipo de palabra e, finalmente, de grupos nominais. Insista en que o único elemento que ten que figurar obrigatoriamente nun grupo nominal é o substantivo, e que o artigo, o adxectivo e calquera outro elemento poden formar parte del ou non.

4.

aguia

famenta

As palabras que xeralmente aparecen nun grupo nominal son os substantivos, os artigos e os adxectivos, entre outras. Cada unha destas palabras realiza unha función determinada. ● O substantivo é a palabra máis importante no grupo nominal e desempeña a función de núcleo. ● Os artigos (o, as…) van diante do substantivo e realizan a función de determinante, é dicir, concretan e delimitan o significado. Outras palabras que poden funcionar como determinantes cando van diante do substantivo son os posesivos (a túa, os vosos…), os demostrativos (este, esas…), os numerais (tres, segunda…) e os indefinidos (ningún, poucos…). ● Os adxectivos especifican ou complementan o significado do substantivo e funcionan como complemento. En xeral, van detrás do substantivo. Por exemplo: a aguia famenta. Tamén pode funcionar como complemento un grupo nominal precedido dunha preposición (a, con, de, sobre…). Por exemplo: unha xerra de cristal.

5. A

6.


AU 1. Subliña os grupos nominais do texto seguinte. Pato á laranxa Martiño estaba na cociña coa nai. –Esta noite quero facer a cea, mamá. Prepararei un prato sanísimo. Nunca cociñei, pero seguro que son un cociñeiro extraordinario! Daquela, colleu un libro gordo e escolleu unha receita chinesa. –Este prato gústame. Chámase «pato á laranxa». Temos a cebola, o perexil, as laranxas… Só me falta un ingrediente insignificante... o pato!

2. Arrodea o núcleo dous grupos nominais anteriores. 4a.

Para asegurarse de que poderán recoñecer grupos nominais que conteñan calquera clase de substantivos, pode escribir no encerado varios sintagmas que teñan un núcleo que sexa un substantivo non común e propóñalles que o identifiquen.

O grupo nominal é un conxunto de palabras que se agrupan arredor dun substantivo. Por exemplo: unha niñada de coellos. Os grupos nominais poden estar formados por unha soa palabra ou por varias. Por exemplo: toupa, o niño.

Funcións das palabras do grupo nominal

• Usar métodos de estudo eficaz.

O programa de Gramática deste primeiro tema dedícase ao estudo do grupo nominal. Os alumnos teñen unha serie de coñecementos previos sobre os compoñentes do grupo nominal que cumprirá repasar.

O grupo nominal

10

Máis información A posición do adxectivo. En galego é posible que, no sintagma nominal, o adxectivo cualificativo vaia posposto ou anteposto ao substantivo que complementa, aínda que hai unha clara preferencia pola posposición. Cando o adxectivo se coloca diante, faise por razóns de estilo ou cun marcado valor enfático ou subxectivo: estes verdes prados, o indiscreto secretario. Ás veces prodúcese un cambio de significado do grupo nominal (unha gran señora / unha señora grande; un pobre home / un home pobre). En inglés, en cambio, o adxectivo vai anteposto ao substantivo. Debido á influencia desta lingua, ás veces prodúcese, especialmente no ámbito xornalístico, un calco sintáctico que cómpre evitar.

10 131194 _ 0040-0055.indd

46

14/7/09

18:46:58

1 UNIDADE

3.

observa e completa. ●


●


●

Para explicar • Con relación á actividade 1, comprobe que, ao traballar un texto, os alumnos tamén len o título e o teñen en conta para a realización da actividade.

Un can revoltoso.


edor

a ou

4. Relaciona cada grupo nominal coa estrutura que presenta. Algúns obxectos pequenos de vidro. Un barco de papel. Os tres fillos da señora. O teu padriño. Esta vella árbore.

os nha

al e

ubsdo cioepo-

r ún-

mo. rio! a.

1 2 3 4 5




EXEMPLO

● ●


● ●


• Nas actividades 4 e 5 asegúrese de que, ao analizar, localizan en primeiro lugar o núcleo do grupo nominal e despois o resto dos elementos. • Comprobe na actividade 6 que os alumnos establecen a concordancia de xénero e número dunha forma axeitada.

A vosa cociña nova Det. Det.

N.

Compl.

Competencias básicas 6. Inventa un grupo nominal para cada estrutura. Determinante + Núcleo Núcleo

▶

..............


▶

..............

........................................


▶

..............

▶

AUTOAVALIACIÓN

Aprender a aprender A partir da actividade 3, destaque a importancia da elaboración de inferencias e relacióneo co manual de estudo eficaz.

Arrodea a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos. 1. Nun grupo nominal, as palabras agrúpanse arredor… a) dun substantivo. b) dun verbo. 2. En As mazás verdes, a palabra verdes é… a) un determinante. b) un complemento.

Solucións PUNTUACIÓN

3. Os artigos desempeñan a función de… a) complementos. b) determinantes.

1

.......

2

.......

3

.......

4. As palabras que funcionan como determinantes van xeralmente… a) diante do substantivo. b) detrás do substantivo.

4

.......

TOTAL

.......


ción Oundo …), …) e

1

ESTUDO EFICAZ. Cambia o xénero e o número do núcleo dos grupos nominais seguintes,

11

Outras actividades Formar grupos nominais. Escriba no encerado en columnas as listas de palabras seguintes: a) o, a, os, as; b) paxaros, botas, mesa, teclado, pratos; c) rectangular, azuis, vellas, limpas. Propóñalles aos alumnos que unan as palabras dos tres grupos para formar a maior cantidade de grupos nominais que poidan. Aclárelles que poden utilizar un mesmo adxectivo en diferentes grupos nominais. Indíquelles o período de duración da actividade. Gaña o que forme máis grupos nominais.

1 e 2. Pato / laranxa / Martiño / a cociña / a nai / esta noite / a cea / mamá / un prato sanísimo / un cociñeiro extraordinario / un libro gordo / unha receita chinesa / Este prato / pato / laranxa / a cebola / o perexil / as laranxas / un ingrediente insignificante / o pato. 3. • As miñas amigas francesas. • Este rapaz mañoso. • Unhas cadelas revoltosas. Xénero / número / substantivo. 4. 4, 2, 5, 1, 3. 5. • Moitos (Det.), bancos (N.), de ferro (Compl.), vellos (Compl.) • Aquela (Det.), tortilla (N.), de patacas (Compl.) • Un (Det.), dicionario (N.), bo (Compl.) • Algúns (Det.), alimentos (N.), saudables (Compl.) • As (Det.), dúas (Det.), mesas (N.), brancas (Compl.). 6. RM: Determinante + Núcleo: O ceo / Núcleo: Uxía / Determinante + Determinante + Núcleo: O seu veciño / Determinante + Núcleo + Complemento: Estas rosas amarelas.

11 131194 _ 0040-0055.indd

47

14/7/09

18:46:59


5. T

E

Obxectivos

●

• Aprender normas ortográficas sobre o uso das maiúsculas.

UN LIBRO ENTRETIDO O escritor Mario Pereira presenta no seu libro Contos para Manuela quince relatos con tres finais distintos. Coñécelo? Son historias moi variadas. A protagonista dunha destas é unha toupa, animal moi coñecido en Galicia, que se...

Suxestións didácticas O primeiro tema do programa de Ortografía parte dalgunhas normas sobre o uso das maiúsculas que os alumnos xa coñecen e engade outras. Dunha forma indirecta repásanse os signos que pechan oracións, aínda que estes se estudarán detidamente nunha unidade posterior.

Constate que, cando unha palabra comeza por un dígrafo (Chile, Chandrexa de Queixa, Guillerme, ou ao comezo dun escrito «Que día é hoxe?») só se utiliza maiúscula na primeira letra do dígrafo. Para explicar • Ao realizar a actividade 2, fágalles notar que no texto traballado os signos de interrogación e de admiración pechan oracións e, xa que logo, aplícanse as nor-

6. C

7. C

1. Arrodea as palabras que levan maiúscula no texto seguinte. Un restaurante novo O domingo fomos xantar ao novo restaurante do barrio. Había unha chea de cousas para elixir: macarróns, arroz, carne, peixe... Pero sabedes que pedimos? Pois, unha boa grellada de marisco! É que meus pais están ultimamente dun xeneroso...

Explore os coñecementos previos dos alumnos sobre o uso das maiúsculas. Fágalles preguntas sobre as súas características e o seu uso como estas: Por que as letras maiúsculas se chaman así? Cando se utiliza a maiúscula inicial?... Unha vez lido o cadro resumo, explíquelles que nos nomes propios de edificios, monumentos, rúas e topónimos, en xeral, non se escriben en maiúscula os artigos, as preposicións, as conxuncións e os nomes xenéricos (rúa, barrio, mar…). Por exemplo, a praza da Quintana, o mar Cantábrico. Fágalles notar tamén que nos títulos de obras só se escribe en maiúscula a letra inicial e os nomes propios que conteña o título. Por exemplo: As aventuras de Xoel. Pídalles exemplos e faga que algúns alumnos saian ao encerado e escriban os nomes de institucións, de rúas ou títulos de obras que outros alumnos lles diten.

●

Escríbese con maiúscula a letra inicial dunha palabra nos casos seguintes: ● Ao principio dun texto. Exemplo: O escritor... ● Despois de signos que pechan oracións, como o punto (.), o signo de interrogación (?) ou o signo de admiración (!). Exemplo: Coñécelo? Son historias moi variadas. A protagonista... ● Os nomes propios de persoas, animais, lugares, etc. Exemplo: Mario Pereira, Manuela, Galicia. ● Os títulos de libros, películas, obras teatrais, cancións, etc. Exemplo: Contos para Manuela...

8. D

F

G d N d E

2. Observa o texto anterior e marca. Despois de cales destes signos de puntuación se escribe maiúscula? A coma (,)


Os dous puntos (:)

O punto (.)



DIF

3. Escribe onde corresponda cada palabra. ●


▶

rosa / Rosa

●


▶

carballo / Carballo

●


▶

negro / Negro

●


▶

castro / Castro

4. Di o que teñen en común todas as palabras escritas en maiúscula na actividade anterior.

12

Máis información Casos especiais. A norma ortográfica xeral establece que despois dos signos de interrogación e de admiración se escribe a palabra seguinte con maiúscula inicial, pero débelles insistir aos alumnos en que a norma se cumpre exclusivamente se estes signos pechan oracións, porque, no caso contrario, poden ir seguidos doutros signos, por exemplo, unha coma; xa que logo, a palabra que os segue escríbese en minúscula: Este pobre home, mi madriña!, está moi delgado. Doutra banda, en xeral os dous puntos van seguidos de minúscula (como pasa no texto da actividade 1 que se analiza na actividade 2), aínda que se precede unha cita textual ou un diálogo en estilo directo, despois deles escríbese maiúscula. Tamén se escribe maiúscula despois

12 131194 _ 0040-0055.indd

48

14/7/09

18:46:59

a-

o o ?

ali-

s, ..

n

1 UNIDADE

1

5. Transforma as oracións seguintes coma no exemplo. EXEMPLO ● ●

Carlos é ourensán. ▶ Carlos é de Ourense.


● ●


● ●

mas xerais do uso das maiúsculas despois destes signos; no tocante aos dous puntos, no texto úsanse diante dunha enumeración, razón pola que a continuación se escribe minúscula.

Alberte é lalinense. Xiana é arzuá.



Título:

Título:



• Aproveite a actividade 5 para lembrarlles que se un topónimo leva artigo (A Coruña, O Salnés), este escríbese en maiúscula; agora ben, se contrae coas preposicións a, con, de, en e por, a contracción vai en minúscula (Aldara é da Coruña). Lémbrelles, así mesmo, que os nomes de xentilicios se escriben en minúscula (coruñés, viguesa, compostelán, etc.).

Nome da editorial:



8. DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno. Fíxate no uso das maiúsculas.


O meu libro de cociña Gústavos a cociña? A min encántame! Por iso estou elaborando un libro de receitas que se vai titular «Comidas do mundo». Vai ser fantástico! Nel inclúo receitas moi sinxelas de pratos típicos dun montón de países: da India, do Xapón, de México, de Marrocos... Non vos parece fantástico? Espero rematalo axiña. Xa o veredes nas librarías!

Tratamento da información Suxíralles aos alumnos que consulten o dicionario na actividade 5 para comprobar as súas respostas e a ortografía das palabras. Deste xeito, decataranse de que este recurso non soamente lles ofrece os significados das palabras senón que os pode axudar a aclarar dúbidas ortográficas.

DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS 1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías axeitadas. ●

setembro

s✱te✱br✱

●

an✱ig✱idad✱

●

c✱ r✱ n✱ a

2. Arrodea os erros e corríxeos. antigüidade

● ●

corenta

setembre septembro

● ●


● ●

cuarenta coarenta


e

Solucións 13

dos dous puntos na fórmula de saúdo das cartas, aínda que o texto continúa no parágrafo seguinte. Na actividade 1, os puntos suspensivos pechan o texto, polo que ao preguntar na actividade 2 despois de que signos se escribe maiúscula, quizais os alumnos non marquen os puntos suspensivos, que habitualmente van seguidos de maiúscula inicial. Unha excepción da norma son os casos en que este signo non se utiliza para pechar a oración, como no exemplo seguinte: Quería dicilo pero… calei.

1. Un, O, Había, Pero, Pois, É. 2. O punto; O signo de interrogación; O signo de admiración; Os puntos suspensivos. 3. • rosa, Rosa • carballo, Carballo • Negro, negro • Castro, castro 4. Todas as palabras son nomes propios. 5. • Aldara é da Coruña. • André é de Carnota. • Alberte é de Lalín. • Marta é de Rianxo. • Paulo é de Betanzos. • Xiana é de Arzúa. 6. RL. 7. Única actuación en Tui! Mañá, ás dez, a humorista Fátima Lemos presentará o seu espectáculo «Sempre sorrindo» no centro cultural. / Perdida gatiña siamesa que responde ao nome de Perla. Se a vedes, telefonade ao 765 641 521 e preguntade por Xián. 8. Ditado.

13 131194 _ 0040-0055.indd

49

14/7/09

18:46:59

Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado coa cociña. • Diferenciar as palabras primitivas das derivadas. • Escribir textos adaptándoos ao destinatario.



Com

Vocabulario

Ada ca p un e ada

receita mandil bandexa apetecible saboroso doce quentar remexer cocer

En xeral, a páxina de Obradoiro de escritura enriquece o léxico dos alumnos e axúdaos a asumir o reto de elaborar un texto seguindo as indicacións e os pasos establecidos.

P

1. Describe a escena da lámina utilizando tantas palabras do cadro como poidas.

Despois de ler o cadro resumo, pídalles aos alumnos que relean as palabras do cadro de vocabulario e que clasifiquen saboroso e apetecible como palabras primitivas ou derivadas. Despois, pídalles que digan a palabra primitiva respectiva: sabor, apetecer. No programa de Composición de textos ensínaselles aos alumnos e ás alumnas a importancia de

a

2. Completa cunha forma verbal axeitada do verbo proposto que corresponda.

Enc

Unha cea rápida Xoel e Iria prepararon xuntos a cea desta noite. Mentres Iria .......... un pouco de tomate con cebola, Xoel .......... un par de ovos. Despois .............. uns filetes que sobraron do xantar e... a cear!

Nesta unidade comézase o repaso polos procesos de formación de palabras coa derivación. Lémbrelles aos alumnos que o curso anterior estudaron algúns destes procesos. Explique que a derivación é o proceso máis produtivo e que consiste en engadir unha partícula –un afixo, que pode ser prefixo ou sufixo– a outra palabra. O recadro de vocabulario sempre contén unha lista de palabras agrupadas en tres subgrupos segundo a clase (substantivos, adxectivos, verbos). Faga que as lean en voz alta e aclare o significado das palabras que descoñezan. Despois, propóñalles que observen a escena do restaurante e dirixa a atención deles a verificar se se cumpren ou non as normas de seguridade e de hixiene (os cociñeiros collen os cazos polo mango, todos levan mandís, levan gorros para que non caia ningún cabelo nin a suor nos alimentos, usan manoplas…).

6. E

fritir requentar cocer

Corpo

D

PALABRAS PRIMITIVAS E PALABRAS DERIVADAS. Hai palabras que se formaron a partir doutras, como por exemplo saboroso, formada engadíndolle o sufixo -oso á palabra sabor. As palabras que proveñen doutras chámanse palabras derivadas e as que non proveñen de ningún termo anterior, palabras primitivas.

3. Di cal é a palabra primitiva de cada grupo de palabras derivadas. .............. adozar dozaría

.............. dozura docemente

queixeiro queixaría

.............. queixeira requeixo

salgar salitre

ensalada salmoira

R

b

4. Subliña, nas palabras derivadas anteriores, o que se lle engadiu á palabra primitiva. EXEMPLO

adozar

5. Escribe dúas palabras derivadas para cada primitiva e explica o significado da nova.

C

azucre

pastel

pan

c

14

Máis información Recoñecer palabras derivadas. Lémbrelles aos alumnos que as palabras que teñen a mesma raíz forman unha familia de palabras. Polo tanto, a familia de palabras sempre está formada pola palabra primitiva e as palabras derivadas. Asegúrese de que comprenden que, para considerar que unha palabra deriva doutra, non é dabondo que as dúas se semellen graficamente ou foneticamente: cómpre que se relacionen polo significado e que teñan a mesma raíz. Así, mariño, mareiro, marusía son derivadas de mar, pero non marca, amar ou marelo. Unha maneira de recoñecer a raíz de varias palabras derivadas é buscar a parte que manteñen igual en todas, eliminando as partículas engadidas.

14 131194 _ 0040-0055.indd

50

14/7/09

18:46:59

1 UNIDADE

Adaptamos textos ao destinatario. Non é o mesmo escribir un texto para un neno ca para un adulto, para un amigo ca para un descoñecido... Segundo a persoa á que dirixamos un escrito, deberemos expresarnos dunha maneira ou doutra. Por iso é importante saber adaptar cada texto ao seu destinatario.

a a

va.

saber adaptar a mensaxe ao destinatario. Pode propiciar unha conversa sobre as fórmulas de tratamento e as fórmulas de saúdo e de despedida, as frases de agradecemento, etc., utilizadas na linguaxe escrita.

6. Escribe unha invitación cos datos seguintes para dous dos destinatarios propostos. DESTINATARIOS

DATOS DA INVITACIÓN ACTO: Xantar popular MOTIVO: Inauguración do curso HORA: 13.00 horas LUGAR: Patio do colexio ORGANIZADORES: Os alumnos de sexto de primaria

● ● ● ●

Un amigo ou amiga O alcalde da túa localidade Uns familiares teus O director ou a directora do colexio

Para explicar • Pida voluntarios para explicar o significado das palabras derivadas da actividade 3. Se os alumnos descoñecen o significado dalgún termo, propoña que o busquen no dicionario. Polo que respecta ao grupo de palabras derivadas de doce remarque que hai unha variación na raíz da palabra (c cambia a z diante das vogais a, o, u) debida ás normas ortográficas, pero os sons na raíz son os mesmos.


a) Observa este modelo de invitación e responde. Encabezamento


ar

n o a-

1


Distinguida señora presidenta da Asociación Comarcal de Pasteleiros: Comprácenos convidala á cea de entrega do VII Premio de Cociña Elaborada que terá lugar o próximo xoves día 10 de setembro ás 21.00 horas no restaurante «O Lar».

Despedida

Atentamente,

Sinatura

Escola de cociña «Os fogóns»

● ●

Como te dirixirás a cada un dos destinatarios das túas invitacións: de ti ou de vostede? Como encabezarás cada invitación? Velaquí algunhas fórmulas. Estimado...

●

Querido...

• En canto á actividade de produción textual, pregúntelles en que casos utilizarían cada unha das formas de encabezamento e de despedida que se ofrecen como exemplo.

Prezado...

Que fórmula de despedida utilizarás en cada invitación? Escolle algunha destas. Atentamente. Unha aperta. Bicos. Saúdos cordiais.

REDACCIÓN DO TEXTO

b) Escribe os borradores das túas invitacións tendo en conta a estrutura da invitación modelo. Encabezamento


Fórmula de despedida


Sinatura


va. CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

c) Revisa as túas invitacións fixándote sobre todo en se o tratamento e as fórmulas de encabezamento e de despedida que utilizaches son axeitadas a cada destinatario.

15

Saber comunicarse cos outros integrantes da sociedade é fundamental. O uso apropiado das diversas formas de cortesía e de tratamento axudan a crear un clima de harmonía na convivencia.

Solucións A cortesía e as fórmulas de tratamento. Explíquelles aos alumnos que entre o emisor e o destinatario hai unha distancia social que varía segundo a xerarquía e o grao de confianza. A xerarquía está determinada pola idade de cada individuo (vello/novo…), o parentesco (fillo/nai…), a función social (xefe/empregado; alumno/profesor…). Doutra banda, o grao de familiaridade depende de se os interlocutores son amigos, coñecidos, descoñecidos… Na comunicación lingüística oral e escrita utilízanse fórmulas de tratamento, é dicir, palabras ou frases que poñen de manifesto a distancia social e establecen unha comunicación cortés. Por exemplo: o vostede; formas de encabezamento e de despedida como distinguido, atentamente, etc.; algunhas palabras como señor, prezado, etc.

1. RL. 2. frite, coce, requentan. 3. doce, queixo, sal. 4. dozura, dozaría, docemente; queixeiro, queixeira, queixaría, requeixo; salgar, salitre, ensalada, salmoira. 5. RM: AZUCRE: azucreiro: recipiente para gardar o azucre; azucrar: botar azucre. PASTEL: pasteleiro: persoa que se dedica a facer pasteis; pastelaría: lugar onde se venden pasteis. PAN: paneira: recipiente para o pan; paneiro: persoa á que lle gusta moito o pan. 6. RL.

15 131194 _ 0040-0055.indd

51

14/7/09

18:47:00

Literatura Os xéneros literarios Obxectivos • Comprender o concepto de xénero literario. • Coñecer as características principais da narrativa, da poesía e do teatro. • Clasificar textos literarios segundo o xénero.

Suxestións didácticas O primeiro tema do programa de Literatura é unha introdución aos xéneros literarios desde a perspectiva actual. Indague nos coñecementos dos alumnos preguntando, por exemplo: Que é a literatura? En que se basea para discriminar se un texto é ou non é literario? Como se recoñece un texto escrito en prosa? E en verso? Mentres os textos non literarios teñen por función básica a transmisión de información, os textos literarios entretéñennos e resúltannos pracenteiros. Os textos literarios mostran un mundo creado polo autor ou pola autora, reflicten unha realidade vista dun xeito persoal e fano empregando a linguaxe dunha maneira especial. Con relación á linguaxe, lémbrelles algúns dos recursos literarios que estudaron no curso anterior: comparación, personificación, metáfora, hipérbole… Antes de explicar o concepto de xéneros literarios, lea dunha forma expresiva os textos e fágalles preguntas como: Que relación hai entre o título do poema e o seu tema? Que che chama a atención da forma dos tres textos? En cal aparecen os nomes dos personaxes antes do que din? Despois, comente que os xéneros literarios se diferencian uns dos outros pola estrutura do texto, é dicir, polo xeito como se organiza, e polo tratamento que se lle dá ao contido. Para explicar • Na actividade 1, pídalles que expliquen os trazos de cada texto que os axudaron a asignar os xéneros correspondentes.

3. C

●

Pan O pan centeo é un tesouro: semella a terra que o deu. É coma a terra de mouro porque na terra naceu...!

●

●

MANUEL MARÍA, Terra Chá

4. B As tres cabazas

Día de festa







5. E

OB Segundo as súas características, os textos literarios poden clasificarse en diferentes grupos. Cada un destes grupos é un xénero literario. Os xéneros literarios máis importantes son a narrativa, a poesía e o teatro.


Pan

2 poesía

3 teatro

As tres cabazas

Día de festa

2. Completa unha ficha coma a seguinte para cada un dos textos anteriores. xénero

título do texto ●

.....................................................................


●


●


16

Máis información Os cómics, textos narrativos? Moitos investigadores consideran os cómics ou as historietas como literatura en que se empregan imaxes e palabras, e inscriben o cómic no xénero narrativo, porque efectivamente se relata unha historia en que interveñen personaxes. Os elementos da linguaxe das viñetas son os seguintes: as viñetas ou escenas, que nos cómics occidentais se ordenan de esquerda a dereita e de arriba a abaixo; os cadros de texto do narrador; os globos ou figuras onde se escribe o texto dos diálogos ou os pensamentos dos personaxes; as onomatopeas, que imitan os ruídos; as metáforas visuais ou signos que equivalen a un texto (cores: amor; caveiras e serpes: palabras malsoantes; unha lámpada acesa: idea luminosa…).

16 131194 _ 0040-0055.indd

52

14/7/09

18:47:00

dramuldas oda que adoiza-

1 UNIDADE ●

A NARRATIVA é o xénero a que pertencen os textos escritos en .................... en que un ......................... conta uns ......................... , reais ou ficticios, que lles ocorren a uns personaxes.

●


●


• Antes de realizar a actividade 2, verifique que coñecen a diferenza entre verso e prosa. Lémbrelles que as liñas dos textos en verso non ocupan toda a liña e, en xeral, presentan rima. • Polo que respecta ás actividades 4 e 5, quizais cumpra localizar información mediante un buscador de Internet ou consultar na biblioteca por títulos ou por autores. Poden ser de grande utilidade as reflexións das páxinas 74 e 76 do programa de estudo eficaz.

4. Busca información sobre estes libros e clasifícaos segundo o xénero a que pertencen. TÍTULO: O misterio dos fillos de Lúa

TÍTULO: Cidades

AUTORA:

AUTOR :

FINA CASALDERREY

FRAN ALONSO

TÍTULO: Boas noites AUTORA:

PAULA CARBALLEIRA

TÍTULO: O dromedario nadador

TÍTULO: Piratas, bruxas e outros amigos

AUTOR :

AUTOR :

XAVIER LÓPEZ

DANIEL AMEIXEIRO


gard

n-

1

3. Completa cos datos obtidos da actividade anterior.

OBRADOIRO LITERARIO

Completar un cómic


• Na actividade 1 do Obradoiro literario, comprobe que os alumnos seguen a orde cronolóxica das viñetas (de esquerda a dereita e de arriba a abaixo).

Competencias básicas Competencia cultural e artística Propóñalles aos alumnos que elaboren os textos e as imaxes dun cómic. Despois poden elixir colectivamente os cómics que lles gusten máis para expoñelos nun taboleiro da aula da clase.

Solucións


17

Outras actividades Crear textos literarios sobre un mesmo tema. Pídalles aos alumnos que, baseándose nun mesmo tema –por exemplo, un día de chuvia, as vacacións, o ordenador, as frechas de Cupido…–, inventen breves fragmentos de textos literarios que se inscriban nos xéneros da poesía, da narrativa e do teatro. Infórmeos de que o poema se pode elaborar con rima ou sen ela. Recoñecer elementos dun cómic. Seleccione e leve á clase a reprodución dun cómic que conteña varios dos elementos que caracterizan esta clase de textos. Propóñalles aos alumnos que analicen colectivamente a historieta para recoñecer os elementos e as características.

1 e 2. 1 NARRATIVA, Día de festa, prosa, narrador, cóntanse uns feitos. / 2 POESÍA, Pan, verso, poeta, exprésanse sentimentos. / 3 TEATRO, As tres cabazas, prosa, personaxes, cóntanse uns feitos e dáse información nas anotacións. 3. • prosa, narrador, feitos • verso, poeta, sentimentos • prosa, personaxes, feitos. 4. O misterio dos fillos de Lúa: narrativa; Cidades!: poesía; Boas noites: teatro; O dromedario nadador: narrativa; Piratas, bruxas e outros amigos: poesía. 5. RM: Narrativa: Bala Perdida, Manuel Rivas; Poesía: A campá da Lúa, de Helena Villar; Teatro: A noite da raíña Berenguela, de Xosé Antonio Neira Cruz. OBRADOIRO LITERARIO 1 e 2. RL.

17 131194 _ 0040-0055.indd

53

14/7/09

18:47:00

Actividades Obxectivos

1.

• Repasar os contidos da unidade. • Practicar técnicas de estudo. • Revisar contidos de cursos anteriores.


2.

LEM


10.

●

Escríbese en maiúscula a letra inicial dunha palabra nos casos seguintes: ao principio de …………, despois de …………, nos nomes ………… e en …………

●

As palabras primitivas son ………… As palabras derivadas son …………

●

Os textos literarios pódense clasificar en diferentes grupos chamados ………… Os máis importantes son …………, ………… e …………

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema. O GRUPO NOMINAL

• En todas as unidades, as actividades 1 e 2, relacionadas co estudo eficaz, dedícanse a lembrar os contidos conceptuais mediante a utilización das técnicas do resumo e do esquema.

11.

é un conxunto de palabras formado por .............

un núcleo

.............

como

que sempre é un

como

os artigos

......................

......................

3. Analiza estes grupos nominais seguindo

6. Explica por que se utilizou cada unha

o exemplo.

• Sería conveniente que, na actividade 10, lles pida exemplos de cada clase de palabras e nas actividades 11 a 15 lles propoña que razoen a resposta.

das maiúsculas do texto.

Un prato de porcelana. ● Aquela cadeira antiga. ● As nosas tías. ● Tres libros de contos. EXEMPLO Un prato de porcelana. ●

Det.

N.

Unha frase inoportuna Hai tempo ensineille ao meu papagaio Pipo a letra da canción «Arroz con chícharos, patacas novas». Hoxe veu comer connosco a tía Felisa e, cando ela pediu na mesa que lle pasase o arroz, Pipo... soltoulle a copliña! Que vergoña!

Compl.

4. Inventa dous grupos nominais para cada estrutura.

Solucións

▶

1. • Escríbese en maiúscula a letra inicial dunha palabra nos casos seguintes: ao principio dun texto; despois de signos que pechan oracións, como o punto, o signo de interrogación ou o signo de admiración; nos nomes propios de persoas, animais, lugares, etc.; nos títulos de libros, películas, obras teatrais, cancións, etc. • As palabras primitivas son palabras que non proveñen de ningunha palabra anterior. As palabras derivadas son palabras que proveñen doutras palabras. • Os textos literarios pódense clasificar en diferentes grupos chamados xéneros literarios. Os máis importantes son a narrativa, a poesía e o teatro. 2. O grupo nominal é un conxunto de palabras formado por determinantes, como os artigos; un núcleo que sempre é un substantivo; e complementos, como os adxectivos (ou un grupo nominal precedido dunha preposición). 3. • Aquela (Det.), cadeira (N.), antiga (Compl.) • As (Det.), nosas (Det.), tías (N.)


▶

5. Copia estas oracións escribindo as maiúsculas onde cumpra.

●

●

ES

1

7. Copia só as palabras primitivas.


●

12.

a miña curmá margarida colleu unha rosa e dous caraveis. vés ao cine? podemos ver a película «o polbo asasino». vivo en lalín, na rúa de ramón maría aller ulloa.

leite mariño

reloxo avión

cidadán zapateiro

8. Forma tres grupos de palabras derivadas e escribe a palabra primitiva. ● ● ●

salgado camiseta camisola

● ● ●

branquexar saleiro brancura

● ● ●

camisaría branqueo salgadura

2

9. Define xénero literario e menciona as tres clases principais.

18

Outras actividades Buscar grupos nominais. Propóñalles aos alumnos que, por equipos, localicen na carteleira dun xornal tres títulos de películas que sexan grupos nominais e que os anoten nun folio con letra lexible. Despois, recolla os folios e elixa un título. Dous alumnos de diferentes equipos sairán ao encerado a analizar individualmente a estrutura sintáctica. A continuación, outros compañeiros analizarán outro título e así sucesivamente. Xogar con palabras derivadas. Dítelles unha palabra primitiva da que proveñan numerosas derivadas (flor, libro, froita, casa…). Cada alumno e alumna ten que escribir a maior cantidade posible de palabras derivadas no tempo que vostede estipule. Ao final, escríbense no encerado para que anoten a palabra ou as palabras que non escribisen.

18 131194 _ 0040-0055.indd

54

14/7/09

18:47:00

o

a o ra

1 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 10. Relaciona cada clase de palabra

13. Coloca os signos de puntuación necesarios.

coa súa definición. 1 Substantivo

●

2 Adxectivo

3 Artigo

Palabra que indica o xénero e o número do substantivo. Palabra que designa persoas, animais, cousas, ideas ou sentimentos. Palabra que expresa calidades ou estados dun substantivo.

●

14. Escribe un sinónimo e un antónimo de cada palabra. PALABRA

● ●

Da 1.ª conxugación. Da 2.ª conxugación. Da 3.ª conxugación.

▶ ▶ ▶

SINÓNIMO

bonito

…......... …......... …......... …......... …......... ….........

12. Copia as palabras que están ben partidas

económico

15. Le a oración seguinte e marca o recurso literario utilizado.

ao final da liña e corrixe as outras. cacheira

ambiente

excursión

ANTÓNIMO

subir

11. Escribe dous verbos de cada tipo. ●

Ela fala varias linguas✱ italiano✱ francés e alemán✱ Cibrán é arquitecto✱ Clara✱ médica✱ e Antón✱ carpinteiro✱

O sol debuxa sombras ▶ sobre o camiño.

ningunha

Comparación Personificación Hipérbole

Buscar información

ES CAPAZ DE…

1. Observa varios libros e relaciona cada parte coa información que adoita conter. PARTES DO LIBRO

1 Cuberta, contracuberta e lombo 2 Solapas 3 Índice 4 Bibliografía

INFORMACIÓN

Táboa cos contidos do libro e a páxina en que se pode atropar cada un. Información breve sobre a biografía do autor ou sobre as características da obra, etc. Relación dos libros e das publicacións que se utilizaron para a elaboración do libro. Datos sobre o título, o autor, a editorial, etc. do libro.

2. Di que parte do libro terás que consultar para obter a información seguinte. ● ● ●

A nacionalidade do autor ou autora que o escribiu. As partes ou os capítulos en que se divide o libro. Outro libro que fale dalgún dos temas que se tratan.

▶ ▶ ▶

…............... …............... …...............

19

Programa de ESTUDO EFICAZ Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Complete con eles ou pídalles que completen unha táboa coma esta: O que aprendín

1

• Tres (Det.), libros (N.), de contos (Compl.). 4. RM: Os dous amigos; A túa madriña. / Un rapaz listo; Esta caixa branca. 5. • A miña curmá Margarida colleu unha rosa e dous caraveis. • Vés ao cine? Podemos ver a película O polbo asasino. • Vivo en Lalín, na rúa de Ramón María Aller Ulloa. 6. Unha: porque é a primeira palabra do título; Hai: porque comeza o texto; Pipo: é un nome propio; Arroz: forma parte dun título. Hoxe: escribiuse despois dun punto; Felisa: é un nome propio; Pipo: é un nome propio; Que: porque se escribiu despois do signo de admiración. 7. leite, reloxo, avión. 8. SAL: salgado, saleiro, salgadura. BRANCO: branquexar, brancura, branqueo. CAMISA: camiseta, camisola, camisaría. 9. Xénero literario é o nome que recibe cada grupo de textos literarios que foron clasificados segundo as características que presentan. As tres clases principais son a narrativa, a poesía e o teatro. 10. 3, 1, 2. 11. RL. 12. BEN PARTIDAS: am-biente; ningu-nha; CORRIXIDAS: ca-cheira; excur-sión. 13. • Ela fala varias linguas: italiano, francés e alemán. • Cibrán é arquitecto; Clara, médica; e Antón, carpinteiro. 14. RM: subir: ascender, descender; bonito: belo, feo; económico: barato, caro. 15. Personificación. ES CAPAZ DE... 1. 3, 2, 4, 1. 2. • Solapas (Se non ten solapas, podería saír na contracuberta). • Índice. • Bibliografía.

O que aprendín a facer

Lectura Gramática Ortografía Escritura Vocabulario Literatura

19 131194 _ 0040-0055.indd

55

14/7/09

18:47:00

2

E

Marcelino Pardo

Programación Obxectivos

Contidos

• Ler de maneira dramatizada un texto narrativo. • Identificar o marco temporal dunha historia. • Recoñecer variedades lingüísticas. • Dialogar para chegar a acordos. • Identificar e analizar demostrativos. • Lembrar as regras de acentuación. • Ampliar o vocabulario sobre a alimentación. • Identificar prefixos. • Describir por escrito un lugar desde diferentes posicións. • Analizar un texto informativo. • Buscar datos con rapidez nun texto expositivo.

Criterios de avaliación • Le de maneira dramatizada un texto narrativo. • Identifica o marco temporal dunha historia. • Recoñece variedades lingüísticas. • Dialoga para chegar a acordos. • Identifica e analiza demostrativos. • Aplica as regras xerais de acentuación. • Amplía o vocabulario sobre a alimentación.

• Os demostrativos. • Repaso da acentuación. • Os prefixos. • Lectura comprensiva do texto Marcelino Pardo.

R

• Identificación e clasificación dos personaxes dunha historia.

• • •

• Discriminación de variedades lingüísticas en textos orais.

E

• Intervención nun diálogo para chegar a acordos.

• • •

• Utilización de palabras derivadas. • Descrición por escrito dun lugar desde diferentes posicións. • Lectura comprensiva dun texto informativo. • Busca rápida de datos nun texto informativo.

• Identifica e utiliza prefixos. • Describe por escrito un lugar desde diferentes posicións. • Analiza un texto informativo.

• Valoración da diversidade lingüística.

• Busca datos rapidamente.

• Preocupación e respecto polo medio natural.


• Actitude de tolerancia coas ideas do interlocutor.

Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta unidade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia social e cidadá, Aprender a aprender, Competencia matemática e Tratamento da información.

20A 131194 _ 0056-0071.indd 56

22/7/09 16:37:15


Texto narrativo

Gramática

Ortografía

Marcelino Pardo

Os demostrativos


Competencias básicas Competencia matemática


Comunicación oral

Vocabulario: Os prefixos Composición de textos: Describir un lugar

Comprensión auditiva: Recoñecer variedades lingüísticas Expresión oral: Dialogar para chegar a acordos

Es capaz de… Localizar datos rapidamente

Actividades



Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ • Redactar o resumo: actividade 10, páx. 22; actividade 1, páx. 32. • Facer inferencias: actividade 7, páx. 25; actividade 7, páx. 27. • Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 32.

Previsión de dificultades • Recoñecer as variedades lingüísticas pode ser unha tarefa complexa para algúns alumnos, especialmente para os que son orixinarios doutra comunidade autónoma ou inmigrantes doutro país. Saliente os trazos fonéticos e as diferenzas léxicas das diversas zonas de Galicia que se recollen no apartado de Comunicación oral. • O repaso da acentuación que figura no apartado de Ortografía non debería presentar ningún problema. De todos os xeitos, destaque os casos de palabras agudas rematadas en ditongo decrecente (ademais, despois, azuis…), que lles poden causar dificultades.


20B 131194 _ 0056-0071.indd 57

22/7/09 16:37:15

Obxectivos

2

Marcelino Pardo

celin que

P se tr

• Ler un texto narrativo de maneira dramatizada.

– A ve ning tam esco

• Identificar un personaxe fantástico.

O ade eno da c da d ama mús falla

• Coñecer outros personaxes da cultura galega popular.

Suxestións didácticas O escritor Álvaro Cunqueiro é un dos autores máis importantes da literatura galega. Dígalles que na súa ampla obra narrativa hai unha parte dedicada a semblanzas de tipos extraídos do mundo popular. É aí onde se inclúe o libro Os outros feirantes, ao que pertence o texto da lectura. Para explicar • Antes de ler. Pregúntelles aos rapaces se oíron falar de personaxes da nosa mitoloxía popular como o meco, o home do saco, o sacaúntos, o tardo, o gatipedro, Pedro Chosco, etc. Dígalles que pregunten na casa aos avós e aos pais se coñecen eses personaxes. Explíquelles, por exemplo, que o sacaúntos, o home do saco, o meco, etc. son seres imaxinarios cos que se lles mete medo aos nenos. O tardo é un personaxe fantástico que anda de noite a molestar as persoas, subíndolle enriba do peito e non deixándoas respirar ben. Para librarse del abonda con deixarlle unha cunca de millo con máis de cen grans, porque, como non sabe contar máis de cen, ao chegar a esa cifra volve comezar e así pásalle a noite e á mañá marcha. Dígalles tamén que Pedro Chosco é un personaxe do mundo infantil que representa o sono. • Antes da lectura pode facerlles preguntas como: Que animal é o da ilustración? A quen se parece? Con quen está? Que fai? Quen será Marcelino Pardo? Coñecen a alguén que tardou tempo en controlar os esfínteres?

X corr ond

E ano mái

VAS APRENDER 1 Lectura Marcelino Pardo 2 Comunicación oral ● Recoñecer variedades lingüísticas ● Dialogar para chegar a acordos 3 Gramática Os demostrativos 4 Ortografía Repaso da acentuación 5 Obradoiro de escritura ● Os prefixos ● Describir un lugar 6 Texto para traballar as competencias básicas Unha inmobiliaria vende casas polo olor

C toca Mar caso falla esta

D

e neno, aos catro ou cinco anos da súa idade, a Marcelino comezou a visitalo ese animal invisible da fauna galega que se chama o gatipedro e con estas visitas resultou que Marcelino mexou na cama ata que chegou aos doce anos.

C da s aos unh mes vern

Xa contei noutro libro meu que o gatipedro é coma un gato gordo que non tivese patas traseiras e que, no medio da cabeza, ten un corno colorado. O gatipedro arrástrase deica o cuarto onde dorme un neno, e comeza a verter auga polo corno, que gotea no chan. O neno en soños, escoita aquela pingada seguida que o convida a mexar e case que o obriga a iso. Iso, repito, pasáballe a Marcelino Pardo. O pai pegáballe, a nai desesperaba, os irmáns burlábanse del, o mesmo ca os compañeiros de escola, aos que chegara, non se sabe como, a nova das humidades nocturnas de Marcelino. Un médico de Betanzos díxolles aos pais que aquilo era doenza e receitou unhas pastillas que non produciron efecto ningún. Mar-

20

Máis información Dicionario de seres míticos. Procure levarlles á aula o Dicionario de seres míticos de Antón Reigosa e outros, para que descubran a gran cantidade de seres fantásticos que poboan a cultura galega, como o gatipedro, o tardo, o meco, o sacaúntos, as encantadas, etc. Ademais, poderán gozar coa fermosa ilustración do libro e coñecer os poderes e a idiosincrasia de cada un deses personaxes creados polo imaxinario galego. É fundamental que coñezan a cultura popular para que a valoren e a poidan transmitir. Así mesmo, pode animalos a que descubran outros personaxes interesantísimos de Álvaro Cunqueiro, como o cabalo de Alberte Merlo, que ten o don de falar co seu amo.

20 131194 _ 0056-0071.indd

58

14/7/09

18:49:20

lino chaxou

gorn un

UNIDADE celino bebeu auga de ortigas e puxéronlle na barriga cataplasmas quentes de ovo e tila. Nada serviu de nada. Pero un menciñeiro de preto de Pontedeume acertou que quizais se tratase do gatipedro. –Agora –dixo o menciñeiro– non acostuma a andar polo país. A verdade é que desde a epidemia de gripe do ano dezaoito case ninguén o sentiu e, aínda que houbese mortaldade entre eles, que tamén houbo coellos que morreron da gripe, algún debeu quedar escondido nalgún lugar acasarado. O menciñeiro explicou como era o gatipedro e como, para andar, ademais de nas súas patas dianteiras se apoiaba na lingua, que tiña enorme coma de vaca, pero moura e con dúas puntas. Para botalo da casa en que moraba abondaba con sementar sal gordo á entrada do cuarto onde durmía Marcelino. O gatipedro non aguantaba o amargo do sal e vendo, asemade, que tiña sido descuberto, íase coa música, coa música do pingueo do corno a outra parte. Non facía falla velo marchar. Xa con este diagnóstico os pais de Marcelino botaron sal polo corredor e polo cuarto de Marcelino e por debaixo mesmo da cama onde durmía o rapaz.

pingada: porción pequena dun líquido, de forma redonda; pingueira, gota. cataplasma: medicamento externo e mol que se aplica nunha parte do corpo como calmante ou para abrandar unha inflamación. acasarado: dise dunha propiedade composta de casa para vivenda e varias propiedades (leiras, montes) diseminadas. libra: medida de peso equivalente a algo menos de medio quilo. bouza: terreo sen cultivar cuberto de maleza.

Competencias básicas Aprender a aprender Ao fío da lectura, destaque que na vida se van superando etapas a base de aprender cousas; lémbrelles que todos eles, cando eran meniños, non controlaban os esfínteres, pero pouco e pouco foron aprendendo.

O AUTOR

Cos anos Marcelino chegou a crer que tiña visto o gatipedro saír da súa casa e fuxir pola bouza e, cada vez na descrición que facía aos fillos e aos netos, o gato era máis grande, a lingua tiña case unha vara de ancho e o corno daba auga coma unha boa fonte no mes de marzo, que é cando as fontes abren tras os diluvios do inverno. ÁLVARO CUNQUEIRO, Os outros feirantes. (Adaptación)

coños, que

nai iros ida-

nza Mar-

A lectura Propoña unha lectura silenciosa do texto. Unha vez acabada, pídalles que se fixen nas palabras do glosario; propóñalles que escriban unha oración con cada unha das palabras do glosario en que se vexa ben o seu significado. Despois, dígalles que fagan unha lectura dramatizada en voz alta e por quendas, procurando que a entoación sexa axeitada.

E foi un triunfo que aquela mesma noite desde que tiña catro anos, Marcelino non mexou na cama e non volveu facelo nunca máis. Cando lle chegou o tempo de ir facer o servizo militar, que lle tocara en Valladolid, por se había gatipedro nas Castelas, a nai de Marcelino puxo catro libras de sal na maleta para que, chegado o caso, as vertese disimuladamente arredor do catre. Pero non fixo falla usar o remedio, que ou en Valladolid non había gatipedro ou estaba ocupado co fillo dun sarxento ou do cabo furriel.

2

Álvaro Cunqueiro Álvaro Cunqueiro (Mondoñedo, 1911Vigo, 1981) foi xornalista, tradutor, autor de libros de cociña e tamén de importantes obras literarias: en poesía (Mar ao norde, Cantiga nova que se chama Riveira), en teatro (O incerto señor don Hamlet, príncipe de Dinamarca) e en narrativa (Merlín e familia, As crónicas do sochantre, Se o vello Sinbad volvese ás illas, Escola de menciñeiros…).

21

Teña en conta o final da lectura para destacar como Marcelino, xa maior, lles transmite os seus coñecementos aos fillos e aos netos. É dicir, hai unha transmisión da cultura popular de xeito oral.

Competencia social e cidadá Xulgue moi negativamente tanto o feito de que os compañeiros de Marcelino se rían del na escola coma a reacción dos pais, que lle rifaban e mesmo lle pegaban.

Despois de ler Outras actividades Contacontos. Achegámonos a Álvaro Cunqueiro. Déalles un conto deste autor a cada un dos seus alumnos para que preparen unha sesión de contacontos. Na casa deben ler o conto e facer un resumo para contárllelo oralmente aos compañeiros. Deben procurar que o resto dos compañeiros estean atentos á narración. Despois da lectura, pregúntelles aos alumnos que fixeron de contacontos se lles gustou o texto co que traballaron e, ao final, comente co resto dos compañeiros se tamén lles gustou a eles; fíxese en se os motivos aducidos son os mesmos.

Pregúntelles aos alumnos cal era o problema de Marcelino Pardo; seguro que hai algún neno ou nena que ten un irmán en idade de non controlar os esfínteres, como lle pasa ao protagonista da lectura. Pregúntelles se lles gustou a historia que explica por que mexaba na cama Marcelino e anímeos a que a conten na casa.

Antes de realizar esta actividade, pode aproveitar o programa de Comunicación oral da unidade seguinte, en que aparece un conto narrado por unha contacontos, que lles pode servir de modelo.

21 131194 _ 0056-0071.indd

59

14/7/09

18:49:20


Co

Obxectivos

Os personaxes

Vocabulario

Co


1. Explica, sen reler o conto, o problema

07. Explica.

Rec de F ca o Se p a zo

• Identificar o marco temporal da historia.

que tiña Marcelino.

A que se refire a expresión humidades nocturnas que aparece no texto?

●

Que xogo de palabras fai o narrador coa expresión ir coa música, coa música do pingueo a outra parte?

2. Di se son verdadeiros (V) ou falsos (F) estes enunciados sobre o gatipedro e corrixe os falsos.

• Coñecer os trazos básicos e a estrutura do texto narrativo.

Ten no lombo un corno cheo de sal. Ten unha lingua con dúas puntas. Parécese a un gato fraco. Anda apoiado nas patas dianteiras e tamén na punta da lingua. Anda polas casas soamente durante o día, nunca pola noite.

Suxestións didácticas • Lémbrelles a importancia de ler axeitadamente as instrucións de cada actividade.

●

1.

é

O tempo 08. Di a que idade empezou a mexar na cama Marcelino e a que idade deixou de facelo. ■ Explica que idade cres que pode ter ao final da historia.

3. Explica, con axuda do dicionario, en que se diferencia un menciñeiro dun médico.

A túa achega

■ Responde.

Solucións

●

1. Mexaba na cama. 2. F. Ten un corno colorado no medio da cabeza. / V. / F. É coma un gato gordo. / V. / F. Anda polas casas e visita os nenos de noite. 3. RM: Menciñeiro é a persoa que non é médico nin veterinario titulado e que se dedica a curar a xente e o gando. ◾ • Unhas pastillas. • Sementar sal gordo á entrada do cuarto onde durmía Marcelino. • A segunda. 4. • Por se o gatipedro o volvía visitar alí. Non, porque en Valladolid non había gatipedro. 5. • Aos fillos e aos netos. • O gato era máis grande, a lingua tiña case unha vara de ancho e o corno daba auga coma unha boa fonte no mes de marzo. Porque esaxeraba as características do gatipedro, para adornar máis a historia. 6. PROBLEMA DE MARCELINO: Mexa na cama e a consecuencia diso os pais rífanlle, os nenos da escola rinse del, etc. CAUSA DO PROBLEMA. Segundo a historia, porque o visita o gatipedro; realmente, porque non controla os esfínteres. RESOLUCIÓN FINAL: A nai bota sal gordo á entrada do cuarto de Marcelino e o gatipedro marcha. Daquela, Marcelino non volve mexar na cama. 7. • Refírese a que mexaba na cama. • Introduce na expresión «ir coa música a outra parte» (ir coas impertinencias a outro sitio) o pingueo do corno do gatipedro. 8. • Desde os catro ou cinco anos ata os doce. ◾ Pode ter sobre sesenta anos, porque xa ten netos. 9 e 10. RL.

● ●

Que solución daban os médicos ao problema de Marcelino? Que solución deu o menciñeiro? Cal das dúas fixo efecto?

09. Escribe unha historia en que apareza un ser fantástico. Faino seguindo estas indicacións. a. Ponlle un nome e descríbeo. b. Presenta o neno ou nena ao que visita ese ser. c. Explica como actúa e inventa un remedio para librarse del.

Os detalles e a secuencia 4. Contesta razoadamente. ●

●

Por que a nai de Marcelino lle mandou sal cando marchou a Valladolid? Cumpriulle alí? Por que?

5. Relé o último parágrafo do conto e di. ●

●

A quen lles contaba Marcelino a historia do gatipedro? Como variou a descrición do gatipedro que facía Marcelino? Por que pasaría iso?

Exp

Rexistro de lectura

Dial a un de x

10.

2. D



F

Título:

1.

6. Resume o relato seguindo este esquema. Autor: PROBLEMA DE MARCELINO

2. Resumo:

CAUSA DO PROBLEMA RESOLUCIÓN FINAL

Opinión:

22

Programa de comprensión Actividades 1, 2, 4, 5. Obtención da información. Identificar as accións que fan os personaxes. Actividades 3 e 7. Elaboración dunha interpretación. Explicar o significado de expresións e a diferenza entre dous termos. Actividade 6. Comprensión global e Reflexión sobre a forma. Recoñecer o esquema narrativo e resumir o conto. Actividade 8. Obtención da información. Identificar o marco temporal en que se desenvolve a acción . Actividade 9. Expresión escrita. Escribir unha historia cun ser fantástico. Actividade 10. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

22 131194 _ 0056-0071.indd 60

22/7/09 16:37:16

2

Comunicación oral Comprensión auditiva Recoñecemos variedades lingüísticas. Os habitantes de Fisterra non falan o galego do mesmo xeito ca os habitantes de Lalín ou os da Fonsagrada. Se poñemos atención, poderemos descubrir a zona de Galicia de onde é a persoa que fala.

UNIDADE Estes galegos, sonche ben raros. En Foz din «cas»; en Vigo, «cans» e en Cervantes, «cais»!

a

ma o.

r ao

1.

Escoita atentamente cada intervención e relaciona cada unha delas co lugar de onde é cada falante. Para iso debes fixarte nos trazos característicos de cada falante.

● ●

Din irmán, pantalóns, marróns. Teñen seseo: pronuncian o son z como s (sapatos por zapatos). Teñen gheada: din amigho, Ghonsalo.

● ●

Din irmao, pantalós, marrós. Non teñen seseo pero si gheada. Din ti; saeu por saíu.

AUDICIÓN 1

AUDICIÓN 2

FALANTE DA FONSAGRADA ● ● ●

Din irmao, pantalois, marrois. Non teñen seseo nin gheada. Din tu, saeu en lugar de ti, saíu.

• Escoitar con atención. • Diferenciar variedades lingüísticas do galego. • Dialogar para chegar a acordos.

Comprensión auditiva • Se o considera conveniente, dígalles aos alumnos que consulten o texto da audición no apéndice; deste xeito resultaralles máis fácil percibir as diferenzas na pronuncia. • Anime os alumnos a comparar os seus trazos lingüísticos cos dos falantes das tres audicións. Pode facer unha táboa cos trazos de cada falante da audición e comparalos cos propios da zona dos rapaces; ao final, os nenos dirán a que modelo dos tres se asemella máis o seu xeito de falar.

FALANTE DE LALÍN ●

Obxectivos


FALANTE DE FISTERRA ●

2

AUDICIÓN 3

Expresión oral Dialogamos para chegar a acordos. Ás veces, para conseguir algo, temos que chegar a un acordo con alguén. Para facelo, é importante saber explicar os nosos obxectivos de xeito respectuoso e buscar solucións que non prexudiquen a ninguén.

Expresión oral • Na actividade 2, déalles exemplos de frases para argumentar, como «coido que… xa que…», «penso que sería mellor… porque…». Insista en que relacionen as súas intervencións coas dos compañeiros, xa que iso demostra que os escoitaron atentamente.

2. Dialogade por parellas para chegar a acordos. Facédeo así:

1. Escollede entre os dous o tema sobre o que tedes que chegar a un acordo: o lugar onde facer unha excursión, a hora dunha cea... 2. Cada un de vós expoñeralle ao outro o que quere e propoñerá solucións. Non esquezades seguir as principais regras do diálogo: ● Escoitar e respectar o que di cada un. ● Relacionar cada unha das intervencións propias co que dixo o outro na intervención anterior.

23

Competencias básicas Competencia social e cidadá

Máis información A lingua estándar e as variedades lingüísticas. En todos os idiomas hai unha lingua estándar, que é o modelo lingüístico apropiado para os usos oral e escrito nos ámbitos en que se emprega unha linguaxe formal ou coidada; por exemplo, na escritura, nos medios de comunicación, no ensino… Este modelo fai que prevalezan os fenómenos máis estendidos dentro do territorio da comunidade lingüística, porque normalmente son os que se escollen para o estándar. Agora ben, as variedades lingüísticas non prexudican a lingua, senón que a enriquecen; en consecuencia, non deben ser rexeitadas per se, senón que cómpre aceptalas cando sexan apropiadas para a situación lingüística.

Insístalles aos alumnos en que mostren respecto polas diversas variedades lingüísticas, pero enfatice a necesidade de pronunciar dunha forma coidada para que os interlocutores os entendan. Ademais, lémbrelles que tamén deben respectar a quenda de palabra e ser tolerantes coas ideas dos demais.

Solucións 1. AUDICIÓN 1: Falante da Fonsagrada. AUDICIÓN 2: Falante de Fisterra. AUDICIÓN 3: Falante de Lalín. 2. RL.

23 131194 _ 0056-0071.indd

61

14/7/09

18:49:21

Gramática Os demostrativos Obxectivos • Comprender o concepto de demostrativos e identificar as formas.

Este ano voulle facer unha visita a ese rapaz de Mondoñedo que se chama Marcelino Pardo.

• Identificar as funcións dos demostrativos no grupo nominal.

2. C

Os demostrativos Os demostrativos son as palabras que serven para sinalar os seres ou obxectos indicando a distancia que hai entre estes e a persoa que fala, tanto no espazo coma no tempo. Por exemplo: ese rapaz, este ano.

3. C

Formas dos demostrativos

4.

●

●

Os demostrativos varían en xénero e número e clasifícanse en tres grupos, segundo expresen proximidade, distancia media ou afastamento.

• Usar adecuadamente os demostrativos e as súas contraccións.

SINGULAR

5.

PLURAL

MASCULINO FEMININO NEUTRO MASCULINO FEMININO


FUNCIÓNS DOS DEMOSTRATIVOS

Como xa se explicou na unidade anterior ao falar da estrutura do grupo nominal, neste programa de Gramática e nas dúas unidades sucesivas trataranse as clases de palabras que poden funcionar como determinantes, aínda que tamén poidan realizar outras funcións. Aproveite para facer un breve repaso do concepto de grupo nominal e das clases de palabras que o poden constituír.

esta

isto

estes

ese

esa

iso

eses

esas

AFASTAMENTO

aquel

aquela

aquilo

aqueles

aquelas

estas

Este abrigo Núcleo

6. 7.

Funcións dos demostrativos

Dáme esa

Os demostrativos desempeñan varias funcións no grupo nominal: ● Cando van diante dos substantivos funcionan como determinantes. Por exemplo: estes cordóns. ● Cando van detrás dos substantivos funcionan como complementos. Por exemplo: a roupa aquela. ● Cando van en lugar dos substantivos desempeñan a función de núcleo do grupo nominal. Por exemplo: esta é miña tía.

Complemento O día aquel

Os demostrativos son as palabras que sinalan seres ou obxectos e expresan a distancia que hai entre eles e a persoa que fala. Os demostrativos clasifícanse en tres grupos, segundo indiquen proximidade, distancia media ou afastamento.

1. Subliña os demostrativos destas oracións. ● ● ● ● ●

Naqueles momentos Lois e mais eu non viviamos no piso este. Aquel día floreceu esta roseira de rosas amarelas. Na barra metálica esa tes que facer estes exercicios ximnásticos. Ese xersei azul, eses calcetíns de raias e aquela gorra de pana son meus. Pon estas caixas entre esas cadeiras e aquelas mesas.

24

Outras actividades Distancia no tempo ou distancia no espazo. Para reforzar o concepto de distancia no tempo e no espazo, pode propoñerlles que arrodeen os demostrativos destas oracións e que digan se expresan distancia no tempo ou no espazo: • Pódesme pasar aquel bolígrafo e ese lapis? • Naquela época esas películas eran en branco e negro. • Este cogomelo atopeino onda aquel castiñeiro. • Aqueles veráns, que divertidos eran! • Estas vacacións imos a Roma.

Para explicar • Ao acabar a actividade 3, pídalles aos alumnos que saian

24 131194 _ 0056-0071.indd

62

14/7/09

E

AU

4a.

Poña exemplos prácticos na clase, con demostrativos e substantivos que nomeen obxectos da clase, para insistir no tipo de distancia expresada. Chame a atención sobre a información do cadro, e saliente a forma do demostrativo neutro (isto, iso, aquilo); pídalles tamén que se fixen nas contraccións dos demostrativos coas preposicións de e en.

este

Estas formas do demostrativo contraen coas preposicións de e en: deste, desta…; dese…; daquel…; neste…; nese…; niso…

Determinante

Dirixa a atención dos alumnos ao texto do globo e pregúntelles cal das dúas palabras destacadas dá idea de proximidade no tempo. Finalmente, propóñalles que mencionen outros exemplos de demostrativos. Unha vez lido o primeiro apartado, escriba no encerado varios exemplos de grupos nominais con demostrativos que expresen distancia no tempo ou no espazo (esas árbores, este sábado, aqueles veráns, esta rapaza…) e pídalles que identifiquen se se refiren ao tempo ou a espazo.

PROXIMIDADE DISTANCIA MEDIA

18:49:21

2 UNIDADE

2. Clasifica as formas que subliñaches na actividade anterior segundo a distancia que expresan. PROXIMIDADE

see a plo:

DISTANCIA MEDIA

ao encerado e que determinen o xénero e o número de cada substantivo, e despois, o xénero e o número do demostrativo para facer explícita a análise. Pídalles que expliquen se hai ou non concordancia entre demostrativo e substantivo.

AFASTAMENTO

3. Completa con demostrativos no xénero e no número axeitados. ● ●

….....…. xoguetes ….....…. tobogán

● ●

….....…. mes ….....…. escritora

● ●

….....…. ondas ….....…. serán

4. Indica se os demostrativos da actividade anterior expresan distancia no tempo ou no espazo.

tres sta-

5. Marca a función que realizan os demostrativos das oracións seguintes. Determinante ● ●

INO

●

as

●

s

●

las

en:

Núcleo

A casa aquela alúgase. Estes son os meus cadernos. Coñezo esta cantante. Aquel é o libro dos contos. Os debuxos eses encántanme.

ESTUDO EFICAZ. Completa o cadro coas contraccións dos demostrativos coas preposicións en e de. SINGULAR

l: nan-

men-

• A propósito da actividade 5, pregúntelles aos alumnos como recoñeceron a función do demostrativo en cada caso.

Complemento

6. Escribe un demostrativo en masculino plural que exprese afastamento. 7.

PLURAL

MASCULINO

FEMININO

NEUTRO

MASCULINO

DE

deste, dese…

….....….

disto, diso…

….....….

destas…

EN

neste, nese…

… naquela

….....….

nestes…

….....….

2

• Con relación á actividade 7, asegúrese de que completan correctamente o cadro coas contraccións e propóñalles algunha actividade para comprobar que interiorizaron a información.

FEMININO

Competencias básicas Aprender a aprender

n de

Remarque que os títulos e os subtítulos da explicación teórica axudan a lembrar a información esencial que hai que aprender. Tamén os esquemas e os cadros fan que sexa máis fácil memorizar a teoría.

AUTOAVALIACIÓN

s

Arrodea a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos.

i-

1. Os demostrativos indican a distancia que hai entre o obxecto ou ser que sinalan e… a) a persoa que escoita. b) a persoa que fala. 2. Respecto da persoa que fala, aquel indica… a) distancia media. b) afastamento. 3. Os demostrativos isto, iso, aquilo son formas neutras e non teñen… a) xénero nin persoa. b) xénero nin número. 4. No grupo nominal esa nube, o demostrativo funciona como… a) determinante. b) complemento.

PUNTUACIÓN 1

.......

2

.......

3

.......

4

.......

TOTAL

.......

Solucións

Solución: 1b, 2b, 3b, 4a.

25

Outras actividades A expresión da distancia nun texto. Pídalles aos alumnos que arrodeen o demostrativo axeitado en cada caso para completar o relato. As zapatillas máxicas Aquel/este (AFASTAMENTO) día o tío díxonos: «Mirade esas/estas (PROXIMIDADE) zapatillas de deporte que levo. Son máxicas. Vedes aquí detrás este/ese (PROXIMIDADE) homiño debuxado? Aquel/Este (PROXIMIDADE) segredo non o sabe ninguén: se camiño ou corro, quen queda sen alento é o bonequiño, eu non me canso. Fixádevos naquel /nese (D. MEDIA) xornal en italiano enriba da tele. Merqueino esta/ esa (PROXIMIDADE) mañá en Roma, de pasada, despois de ir á panadaría». Eu só tiña seis anos e crin a historia; pero… eran máxicas as zapatillas?

1. • aqueles, este • aquel, esta • esa, estes • ese, eses, aquela • estas, esas, aquelas. 2. PROXIMIDADE: este, esta, estes, estas. DISTANCIA MEDIA: esa, ese, eses, esas. AFASTAMENTO: aqueles, aquel, aquela, aquelas. 3. RL. 4. Os demostrativos que expresan distancia no tempo son os que acompañan os substantivos mes e serán, que fan referencia a un período de tempo. 5. • aquela: COMPLEMENTO • estes: NÚCLEO • esta: DETERMINANTE • aquel: NÚCLEO • eses: COMPLEMENTO. 6. RM: Se fas o favor, sentas na cadeira aquela de alá. 7. daquel; desta, desa, daquela; daquilo; destes, deses, daqueles; desas, daquelas / naquel; nesta, nesa; nisto, niso, naquilo; neses, naqueles; nestas, nesas, naquelas.

25 131194 _ 0056-0071.indd

63

14/7/09

18:49:21

Ortografía Repaso da acentuación

4. R

Obxectivos Netos, vouvos contar algo incrible. Eu, unha mañá, conseguín ver o gatipedro, ese animal fantástico que é tan difícil de ver.

• Lembrar e aplicar as regras sobre a acentuación de palabras agudas, graves e esdrúxulas.

As palabras levan acento gráfico segundo estes criterios: Sílaba tónica


Agudas

Nesta unidade e nas tres seguintes repásase e amplíase, con respecto ao curso anterior, o estudo das normas de acentuación, tanto as xerais, que se ven nesta unidade, coma as normas de acentuación de ditongos e hiatos, así como tamén as normas referidas á acentuación diacrítica e a casos especiais.

Unha vez explicada e lida a información, propóñalles aos alumnos que clasifiquen colectivamente, segundo a posición da sílaba tónica, as palabras con acento gráfico do texto do globo que acompaña o cadro resumo. Para explicar • Para completar a actividade 4, anime os alumnos a crear as súas propias adiviñas, rimadas ou non; dígalles que a solución ten que ser unha palabra de calquera clase, aguda, grave ou es-

Última

Graves

5. A

●

●

Non levan acento gráfico as agudas rematadas en ditongo decrecente (ei, ou, oi…) nin as monosílabas: limpei, varreu, pintou, chan.

6. P

Levan acento gráfico cando non rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s e en vogal + ns: fácil, bíceps.

Penúltima

●

●

Esdrúxulas Antepenúltima Levan acento gráfico sempre.

●

7. ● ● ●

Aguda con acento. Aguda sen acento. Esdrúxula.

▶ ▶ ▶

Señora, pedimos por teléfono unha ambulancia e o seu marido vai camiño do hospital.

............... ............... ............... E que é, doutor?

● ●

Grave con acento. Grave sen acento.

▶ ▶

8. D

............... ...............

Pois moi fácil: un edificio onde curan as persoas que están enfermas.

Ó q p m d e

2. Arrodea dúas palabras agudas en cada caso. Ponlles acento ás que cumpra. ●

Dúas vilas galegas.

▶

TRARMARINDALLARIZRF

●

Dous nomes de rapaz.

▶

CARUBENTAMANUELRTIU

●


▶

F L A T A M B O R R V I O L I N A R

DIF

3. En cada unha destas oracións hai tres palabras polisílabas agudas. Localízaas e ponlles acento gráfico ás que cumpra. Xustifica cada caso. ● ●

Comprou cafe e cereais. Marcharei a Paris con Raquel.

● ●

Perdeu os papeis no xardin. Teus irmans chegaran maña.

26

Máis información As clases de acento gráfico. Se o cre conveniente, pode explicarlles aos alumnos que as clases de acento gráfico varían dunha lingua a outra. Así, por exemplo, hai linguas que non empregan acentos gráficos, como é o caso do inglés; outras presentan un só tipo de acento gráfico, como pasa en galego; e outras teñen varias clases de acento gráfico, como o francés, en que hai acento agudo (´), acento grave (`) e acento circunflexo (^). Os acentos gráficos indícannos cal é a sílaba tónica e, ademais, nas linguas en que empregan varios tipos, normalmente engaden información acerca da pronuncia aberta ou pechada das vogais tónicas que o levan. En galego, o acento diacrítico, que estudaremos nas unidades 4 e 5, tamén cumpre esta función: lévano as palabras que se pronuncian con vogal aberta (bóla, vén, présa, póla).

26 131194 _ 0056-0071.indd

64

E

q

1. Localiza no diálogo seguinte unha palabra de cada tipo.

Comente cos alumnos que agora repasarán as normas xerais de acentuación. Pida un voluntario ou unha voluntaria para explicar o que é a sílaba tónica dunha palabra. Despois, escriba algunhas palabras no encerado e saque un rapaz para que as separe en sílabas. A continuación, revise colectivamente a separación e determine a sílaba tónica de cada palabra. Finalmente, pregúntelles se todas as sílabas tónicas se acentúan graficamente. Revise o concepto de ditongo e explíquelles aos alumnos o que é un ditongo decrecente (o que está formado por unha vogal aberta a, e, o e unha vogal pechada i, u). Isto serviralles para entender que as palabras polisílabas agudas que rematan en ditongo decrecente nunca levan acento gráfico (ademais, despois, caeu, etc.).

Regra Levan acento gráfico cando rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s e en vogal + ns: ventá, salón, cafés, colchóns.

14/7/09

18:49:22

2 UNIDADE

4. Resolve as adiviñas seguintes. Todas son palabras esdrúxulas. Se a estudas, saberás de ordenadores moito máis.

Aos peóns e aos coches doulles ordes con cores.

:

drúxula, pero con acento gráfico. Como pista deben dicir tamén de que tipo é a palabra.

Á beira do Nilo, os faraóns fixeron construír montóns.

5. Acentúa as palabras destacadas se lles cómpre. Usa o dicionario se o precisas. ●

Esas latas de ananas en conserva son ananas.

●

O papa preparoulle a papa á nena.

●

Andou a revolver no caixón e atopou o revolver.

●

Esas máscaras antigas son antigas.

6. Pensa e completa as oracións seguintes cunha palabra do tipo que che indica o código.

✱ PALABRA AGUDA ●

,

● ●

7.

▲ PALABRA GRAVE

Luísa colleu o ✱ a Londres esta ▲.

●

Enchín todo o ▲ coas fotos da ✱. No partido de ▲ Antía

✱ tres goles.

❤


Iremos a ✱, a capital de Francia.

●

O seu ❤ de

●

O meu

❤ é o 986754721. ✱ salvaxe preferido é o ▲.

Competencia matemática Escriba no encerado unha serie de números ordinais, por exemplo sétimo, décimo, undécimo, décimo segundo, vixésimo, trixésimo, cuadraxésimo, etc. Pregúntelles aos alumnos que tipo de palabras son, segundo a posición da sílaba tónica, e faga que deduzan que moitos ordinais son palabras esdrúxulas, por iso levan acento gráfico.

ESTUDO EFICAZ. Explica que regra de acentuación se aplica en cada unha das palabras que acentuaches na actividade anterior.

Fíxate nas palabras destacadas.

Vida saudable Óscar, o irmán de Ánxela, traballa nunha fábrica. Mañá ten que pasar unha revisión médica. Óscar está un pouco preocupado porque o ano pasado as análises non lle saíron moi ben. Pero este ano levou unha vida moi saudable: despois de traballar, sae a correr cada tarde, e ademais come moita froita e verdura. Está áxil e san; non ten por que se preocupar.

Solucións

DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS F


U automóbil

a✱tomó✱il

●

ad✱e✱ti✱o

●

c✱ari✱ad✱

2. Arrodea os erros e corríxeos.

R adxectivo

● ●

claridade

automovil automóvil

• Para reforzar as técnicas que se esixen na actividade 7, vexa o apartado «En que consiste inferir», na páxina 12 do programa de estudo eficaz.

PALABRA ESDRÚXULA


. .

2

● ●

axectivo adxetivo

● ●

claridá craridade


27

Outras actividades Ollo co acento gráfico. Pídalles aos alumnos que formen oracións con parellas de palabras coma as seguintes e promova unha reflexión sobre a importancia de seguir as regras de acentuación: • carne/carné

• mama/mamá

• parque/parqué

• cortes/cortés

• área/area

• louza/louzá

• papas/papás

• mana/maná

• lúcido/lucido

• campa/campá

1. • Aguda con acento: están • Aguda sen acento: hospital • Grave con acento: fácil • Grave sen acento: señora • Esdrúxula: teléfono 2. • MARÍN, ALLARIZ • RUBÉN, MANUEL • TAMBOR, VIOLÍN 3. • café, porque remata en vogal • xardín, porque acaba en vogal máis n • París, porque acaba en vogal máis s • irmáns, porque acaba en vogal máis ns • chegarán, porque acaba en vogal máis n • mañá, porque acaba en vogal 4. semáforo; informática; pirámide 5. • Esas latas de ananás en conserva son ananas. • O papá preparoulle a papa á nena.• Andou a revolver no caixón e atopou o revólver. • Esas máscaras antigás son antigas. 6. • avión / tarde • París • álbum / final (ou excursión) • número / teléfono • onte (ou fútbol) / meteu • animal / tigre 7. • avión: aguda acabada en vogal • París: aguda acabada en vogal máis s / álbum: grave acabada en m • número / teléfono: todas as esdrúxulas se acentúan graficamente 8. Ditado.

27 131194 _ 0056-0071.indd

65

14/7/09

18:49:22

Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado coa alimentación. • Comprender o concepto e as características dos prefixos. • Identificar prefixos e utilizar palabras derivadas con prefixos. • Describir un lugar desde diferentes posicións.


Co

Vocabulario

Des face des dete

graxas vitaminas dieta precociñado famento saudable fartarse xaxuar coidarse


1. Busca na lámina os personaxes seguintes e escribe unha oración sobre cada ●

Para explicar • Antes de realizar a actividade 3, asegúrese de que todos os alumnos comprenden a diferenza entre verduras e hortalizas. Explíquelles que as hortalizas

O home da gravata.

O can.

●

●

O neno roxo.

●

a

A nena morena.

2. Di de que palabra primitiva derivan as seguintes palabras da lámina. ●

fartarse ▶ ..............

●

famento ▶ ..............

●

b

saudable ▶ ..............

3. Escribe os nomes de tres alimentos que correspondan a cada categoría. FROITAS

VERDURAS

PEIXES

CEREAIS

HORTALIZAS

OS PREFIXOS. Hai palabras, como precociñado, que se formaron engadindo un prefixo (pre-) diante doutra palabra (cociñado). Os prefixos adoitan achegar algún significado diferente ao da palabra diante da que se poñen. Por exemplo, precociñado significa ‘cociñado antes’.

4. Arrodea os prefixos das palabras seguintes. ●

reencontro

●

destapar

●

submarino

●

contraataque

●

antihixiénico

R

5. Relaciona e forma palabras cos prefixos propostos.

Cando faga referencia ás palabras fartarse e xaxuar, comente os perigos da mala alimentación. A palabra precociñado pode propiciar que os alumnos poñan exemplos de alimentos precociñados que coñezan.

No programa de Composición de textos pode axudar os alumnos na aula de informática a familiarizárense cos procesadores de textos.

P

un utilizando palabras do cadro.

Pídalles aos alumnos que lean en silencio o recadro de vocabulario. Seguidamente, faga que recoñezan a que tipo de palabras pertence cada subgrupo (substantivo, adxectivo, verbo) e que xustifiquen a resposta. Poña atención no dobre significado da palabra dieta como ‘réxime’ e como ‘conxunto de substancias que inxerimos as persoas’. Explique que, por exemplo, cando se fala da «dieta mediterránea», se alude a un tipo de alimentos como son os cereais, as hortalizas, a froita, o peixe, as verduras, o aceite de oliva, etc.

Aproveite a imaxe para realizar un exercicio de observación: propóñalles aos alumnos que observen atentamente a imaxe superior durante un minuto. Despois, pídalles que cerren o libro e que describan oralmente o lugar e os personaxes. A continuación, co libro aberto, faga que verifiquen o que describiron.

7. E

PREFIXOS

▶

hiper-

in-

PALABRAS

▶

visible

círculo

comercado

semihabitar

reterrestre

c

extrautilizable

C

6. Explica o significado que lle achega cada prefixo da actividade anterior á palabra

d

á que se engadiron. EXEMPLO

hipermercado ▶ Mercado moi grande. ▶ hiper-: moi grande

e

28

Máis información Os prefixos e o significado das palabras. Informe os alumnos de que aprender o significado dalgúns afixos é moi interesante para deducir o significado das palabras. Pídalles aos alumnos que copien unha táboa coma a seguinte e que a completen con outros exemplos de palabras que conteñan os prefixos. Recoméndelles o uso dun dicionario tradicional para buscar os exemplos. PREFIXO circunhidropos-/post supraultra-

SIGNIFICADO ao redor auga despois de sobre, situado enriba máis alá, máis ca

EXEMPLO circunnavegar hidromasaxe posguerra, postoperatorio supraorbital ultramar

28 131194 _ 0056-0071.indd

66

14/7/09

18:49:22

2 UNIDADE

Composición de textos Describimos un lugar desde diferentes posicións. Cando describimos un lugar, podemos facelo desde diversas posicións: desde dentro, desde fóra, desde lonxe, desde preto, desde un lado, do outro... A posición en que nos situamos á hora de facer a descrición, determinará que lles deamos máis importancia a uns aspectos do lugar descrito ou a outros.

son plantas comestibles que se cultivan nas hortas como as leitugas, os tomates, os chícharos, as cenorias, etc. e que as verduras son un tipo especial de hortalizas, sobre todo as que se comen cocidas, como grelos, nabiza, coliflor ou repolo.

7. Escolle un destes lugares e descríbeo desde dúas posicións diferentes.

• Na actividade 6, se os alumnos non poden deducir o significado dos prefixos, pódeos remitir a un dicionario. A maioría dos dicionarios en liña inclúen prefixos, por exemplo www.edu.xunta.es/ diccionarios/index_rag.html ou http://digalego.com/diccionario/ Html/index.php. Ensínelles a empregalos.


a) Escolle as dúas posicións desde as cales farás a descrición do lugar elixido: desde lonxe, desde preto, desde dentro, desde fóra, desde un lado, desde o outro... Procura que as dúas posicións sexan ben diferentes. b) Anota os aspectos da paisaxe que destaquen máis en cada unha das descricións. Para facelo, podes fixarte nestes modelos de descrición dun lugar desde dúas posicións diferentes.

n n o-

Desde o lago víase un bosque que, de lonxe, semellaba inmenso. Distinguíanse varios tipos de árbores. As follas verdes mesturábanse coas cores cobreadas, propias do outono, e formaban unha especie de mosaico.

DESCRICIÓN DESDE DENTRO ▶

DESCRICIÓN DESDE FÓRA ▶

S

2


Dentro do bosque todo estaba moi escuro porque a follaxe das árbores non deixaba pasar a luz. O silencio era total. No chan medraban plantas variadas e había un forte cheiro a humidade.

Tratamento da información Informe os alumnos de que, para seguir un réxime, cómpre ir á consulta dun nutricionista, un médico especializado que lles elaborará a dieta persoal axeitada.

co REDACCIÓN DO TEXTO

c) Escribe os borradores das túas descricións. Non esquezas indicar en cada caso a posición desde a cal fas a descrición.

Solucións

ble

ra

CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

d) Compara as túas descricións e asegúrate de que se nota que se trata do mesmo lugar descrito desde dúas posicións diferentes. e) Revisa ortograficamente os textos e pásaos a limpo.

29

Outras actividades Representar graficamente o que se describiu. Explíquelles aos alumnos que agora describirán individualmente e por escrito unha paisaxe que debe conter catro elementos distribuídos do xeito seguinte e na mesma orde: 1. en primeiro plano á esquerda; 2. en primeiro plano á dereita; 3. en segundo plano á esquerda; 4. no centro ao fondo. Por exemplo: En primeiro plano á esquerda obsérvase unha vella casa. Á dereita, tamén en primeiro plano, un can peludo corre. En segundo plano á esquerda hai un enorme palleiro. No centro ao fondo unha ovella pace. A continuación, explíquelles aos alumnos os pasos do xogo: un alumno le con voz clara e boa pronuncia o seu texto. Despois, un compañeiro ou unha compañeira sae ao encerado e de memoria debuxa dunha forma esquemática os elementos, mirando de situalos segundo a descrición.

1. RM: • O home da gravata cóidase e come un alimento precociñado, pero san, e unha peza de froita. • O can famento pídelle comida ao rapaz. • O neno roxo fártase cunha comida pouco saudable e con moita graxa. • A nena morena bebe zume de laranxa porque ten vitaminas. 2. • farto • fame • saúde. 3. RL. 4. • re- • des- • sub- • contra• anti-. 5. hipermercado; invisible; cohabitar; semicírculo; reutilizable; extraterrestre. 6. invisible: Que non se pode ver. in-: non. / cohabitar: Habitar en común. co-: en común. / semicírculo: Cada metade en que un círculo queda dividido por un diámetro. semi-: metade. / reutilizable: Que se pode volver utilizar. re-: volver a. / extraterrestre: De fóra da Terra. extra-: fóra. 7. RL.

29 131194 _ 0056-0071.indd

67

14/7/09

18:49:23

An


1. C

Obxectivos

o

• Comprender un texto expositivo.

A VOZ DO MUNDO, 12 de outubro de 2010

• Aprender a cubrir unha ficha sobre un texto hemerográfico.


• Manexar a expresión de números en letras e en cifras.


• Aproveite a actividade 4 da Competencia matemática para subliñar que, nalgúns textos,

●

●

LIDIA GLADIS


Neste programa preséntase un texto expositivo. Antes de lelo, recoméndelles que se fixen ben en todo o texto, mesmo nos datos que hai na parte superior, xa que estes conteñen información. Así mesmo, lémbrelles a importancia da imaxe e do pé de foto. Seguidamente, propóñalles unha primeira lectura silenciosa en que subliñen as palabras ás que non lles saiban o significado e non o poidan deducir polo contexto.

Para explicar • Na actividade 1 é conveniente que xustifiquen a clasificación do texto. Se cómpre, centre a atención dos alumnos na presenza do título e da entrada ou parágrafo resumo, propios da noticia. Despois, faga que lembren qué tipos de preguntas se contestan nunha noticia (que, quen, cando, onde…). A continuación, faga que expliquen as características que tería o texto se se tratase dun anuncio.

2. R

●


Despois, insista en que, antes de traballar calquera texto informativo, numeren cada liña ou parágrafo para podelo comentar mellor. Despois, organice unha lectura en voz alta durante a cal aclare –ou faga que un alumno aclare– o significado das palabras descoñecidas. A medida que lean os diversos parágrafos, pode pedirlles a algúns alumnos que expliquen coas súas palabras as ideas principais de cada un.

SOCIEDADE

Trátase dun sistema de venda personalizada, é dicir, totalmente adaptada aos gustos do comprador. Algúns dos clientes de Nose-House son millonarios que buscan mercar a casa dos seus soños, sen lles importar en que lugar do mundo se atopa. Pero tamén recorren a clientes de nivel medio, que non queren mercar unha casa a cegas e buscan un bo asesoramento. Cando o comprador chega a Nose-House, un equipo de expertos ponse á súa disposición. Na primeira visita, que nunca pasa da hora e media, explícanlle que o sentido do olfacto é capaz de distinguir olores de que non somos conscientes, pero que determinan se nos sentimos a gusto nun lugar ou non, se nos sentimos cómodos ou non. Jennifer Collins, fundadora de Nose-House, explica como se recoñece a casa ideal: «Xeralmente, as persoas adoitan elixir a casa dos seus soños fixándose unicamente no aspecto visual. Pero é moi importante pasear, entrar en cada cuarto e sentir o olor. Se hai olor de fogar, de repouso, de alegría, de futuro..., iso significa que se atopou a casa perfecta. En Nose-House somos capaces de descubrir que casa é a perfecta para cada un dos nosos clientes porque analizamos de xeito científico os seus gustos olfactivos». Durante varias sesións, os expertos manteñen entrevistas co cliente e convídano a pasar unha vintena de tests a través dos cales irán definindo os seus gustos.

●

3. E

Nose-House elixe as casas polo olor que dan.

●


●

CO


30

Máis información O olfacto. Informe os alumnos de que o olfacto é un sentido moi completo: podemos discriminar entre uns cantos milleiros de olores, en comparación, por exemplo, co sentido do gusto, co que apenas distinguimos algúns sabores. Non obstante, o sentido do olfacto está directamente relacionado co do gusto, xa que moitas sensacións gustativas, como as que se producen ao saborear un prato, percíbense tamén co nariz, órgano do olfacto. Así, un gastrónomo eminente como o xurista francés Brillat-Savarin (1755-1826), no libro Fisioloxía do gusto, dixo que «olor e sabor non son máis ca un só sentido: o laboratorio é a boca e o nariz a cheminea». Doutra banda, o sentido do olfacto está estreitamente vinculado coa memoria. Asociamos determinados aromas con persoas queridas, lugares, momentos da infancia, etc.

30 131194 _ 0056-0071.indd

68

14/7/09

18:49:23

2 UNIDADE

Análise e comprensión 1. Completa unha ficha coma a seguinte sobre


o texto que liches. Noticia

TIPO DE TEXTO :

as cifras están separadas por punto, mentres que noutros textos prefiren facelo cun espazo en branco. Por exemplo, 80.000 (ou ben, 80 000). Ningunha das dúas opcións se aplica na expresión dos anos. Por exemplo, o ano 2010.

Anuncio

TÍTULO DO TEXTO: AUTOR OU AUTORA: DATA DE PUBLICACIÓN: NOME DO MEDIO ONDE APARECE PUBLICADO:


2. Responde.

●


● ● ● ●

● ● ●


Competencias básicas Tratamento da información

6. Escribe os nomes das cidades onde 3. Explica. Que se fai en cada momento?



● ●

2


A lectura do texto pode dar pé a unha conversa sobre o consumismo e a publicidade enganosa.


Solucións


2. Escribe, polo menos, tres unidades de medida que se poidan contar cos elementos seguintes. Cun reloxo

▶

Cun calendario

▶



● ●




B

Teño cen mil billetes de cincuenta euros.


31

1. Noticia; Unha inmobiliaria vende casas polo olor; Lidia Gladis; 12 de outubro de 2010; A Voz do Mundo. 2. • Nose-House. • A vender casas polo olor. • En Nova York. • Jennifer Collins. 3. • Un equipo de expertos explícalle ao comprador que o sentido do olfacto determina se as persoas se senten a gusto nun lugar. • Os expertos teñen entrevistas co cliente e fanlle unha vintena de tests. 4. A segunda imaxe. 5. • Falsa: A inmobiliaria acaba de abrir as portas. / A inmobiliaria abriu hai unha década. • Falsa: O negocio resultou ser todo un fracaso. / O negocio resultou ser un éxito. 6. Buenos Aires, París e Moscova. 7. RL. COMPETENCIA MATEMÁTICA

Traballo con xornais dixitais. A lectura e a análise de textos expositivos interesantes ou curiosos extraídos da prensa dixital pode contribuír á animación lectora e ao desenvolvemento do pensamento lóxico e das habilidades relacionadas coas TIC. A gran maioría de xornais impresos teñen unha versión dixital, aínda que tamén hai algúns xornais exclusivamente dixitais. Dentro destes últimos, é interesante a proposta Xornal da escola, un xornal electrónico con edicións locais, dirixido especialmente a escolares e mestres de ensino infantil, primario, secundario e bacharelato, que contén información actualizada, con tres reportaxes de actualidade semanais e recursos pedagóxicos para traballalos.

1. • 1 h 30’ (ou 90 min; 1 ½ h) • 20 • 6 000 • 300. 2. RM: Cun reloxo: segundo, minuto, hora. Cun calendario: día, semana, mes. 3. • Coñézoo desde hai 10 anos. • O bisavó de Miguel ten cen anos. • Pasaron cinco anos desde o accidente. • Hai 1 000 anos da fundación da cidade. 4. A) 800 000 euros; B) 5 000 000 euros; C) 2 500 000 euros. B) e C).

31 131194 _ 0056-0071.indd

69

14/7/09

18:49:24


1.

• Repasar os contidos desta unidade e da anterior. • Practicar técnicas de estudo. • Aprender a localizar rapidamente datos nun texto.

2.

LEM

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. ●

As palabras agudas acentúanse graficamente cando ………… As palabras graves acentúanse graficamente cando ………… As palabras esdrúxulas acentúanse graficamente …………

●

Algunhas palabras formáronse engadindo un ………… diante doutra palabra.

9.

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema. OS DEMOSTRATIVOS

Suxestións didácticas son palabras que expresan

• Co libro pechado anime os alumnos a formular oralmente preguntas sobre os diversos contidos da unidade, para que os compañeiros as respondan. Por exemplo: Que son os demostrativos? Cando se acentúan as palabras graves? Permítalles que continúen ata que mencionen todos os contidos da unidade.

proximidade

no espazo

● ●

●

●

Estivemos ordenando estes libros. Esta semana colgaremos os cadros eses. Detrás daquel bosque hai un muíño. Aqueles tomates están verdes, pero este está maduro. Pon ese xornal vello encol da mesa aquela.

EXEMPLO

estes

libros

Det. N. (masculino, plural)(masculino, plural)



●

.............

núcleo

.............

10.

.............

demostrativos seguindo o exemplo. Fíxate en que algún demostrativo forma parte dunha contracción.

●

Insista en que, en xeral, uns coñecementos se basean noutros; por iso é importante repasar os que se adquiriron na unidade anterior.

.............

3. Analiza os grupos nominais que conteñen

• Para ampliar a actividade 7, pídalles aos alumnos que xustifiquen as respostas.

Aprender a aprender

.............


6. Localiza no texto seguinte unha palabra de cada tipo. a) Aguda, con acento gráfico e sen el. b) Esdrúxula. a) Grave, con acento gráfico e sen el.

ES

Un bo consello Un volcán a piques de entrar en erupción dille a unha montaña veciña. –Estou doente! Que podo facer? A montaña contesta: –Home, a fórmula para que te atopes mellor é ben fácil: repousa e deixa de fumar por ese cráter.

7. Ponlles acento ás palabras que lles cumpra.

Que conteña un demostrativo que indique distancia no tempo. ▶ …........................ Que conteña un demostrativo que indique distancia no espazo. ▶ ….......................

●

maxico

●

irma

●

biceps

●

reloxo

●

cantar

●

dificil

8. Risca as palabras en que a partícula prenon é prefixo.

5. Forma palabras que conteñan os prefixos seguintes. des-

anti-

re-

prehistoria pregoeiro preexistir

precipicio preescolar precioso

precociñado presente preaviso

32

Solucións 1. • As palabras agudas acentúanse cando rematan en vogal, en vogal máis n, en vogal máis s, en vogal máis ns. As palabras graves acentúanse cando non rematan en vogal, en vogal máis n, en vogal máis s e en vogal máis ns. As palabras esdrúxulas acentúanse graficamente sempre. • Algunhas palabras formáronse engadindo un prefixo diante doutra palabra. 2. Os demostrativos son palabras que expresan proximidade, distancia media ou afastamento no espazo e no tempo. Os demostrativos dentro do grupo nominal poden funcionar como determinantes, núcleo ou complementos.

Outras actividades Elaborar sopas de letras. Propóñalles aos alumnos que elaboren tres sopas de letras que inclúan palabras que se acentúan graficamente, será unha sopa para cada tipo (agudas, graves ou esdrúxulas). Lémbrelles que as letras maiúsculas se acentúan. Unha vez realizadas, teñen que revisar ben as sopas de letras para comprobaren que non hai ningún erro, despois copiaranas nun folio e intercambiaranas cun compañeiro para que localice nelas as palabras. Dígalles que poden dar como pista o tipo de palabras que teñen que buscar. Buscar datos na prensa. Para continuar practicando a busca rápida de datos proposta na actividade 13, pode levarlles aos alumnos fotocopias dun artigo de prensa da sección de deportes que seleccione previamente e pedirlles que busquen certos datos o máis rápido posible.

32 131194 _ 0056-0071.indd

70

14/7/09

18:49:25

•

2 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 9. Relaciona cada grupo nominal

11. Copia o anuncio seguinte escribindo

coa estrutura que presenta. 1 2 3 4

maiúscula onde cumpra.

As dúas ventás redondas O tío de Xulio Os seus amigos Aquela antiga música Det. Det. Det. Det.

+ + + +

conferencia en vilariño o 9 de xuño, a doutora ana regueira falará no centro social sobre o tema «como coidar o corazón». esperámosvos!

Compl. + N. N. + Compl. Det.+ N. Det. + N. + Compl.

12. Completa coa opción que corresponda. teatro ●

10. Escribe unha palabra derivada de cada unha das seguintes. ● ●

flor porta

●

▶

…....... ▶ ….......

● ●

papel nube

▶

…....... ▶ ….......

●

poesía

narrativa

Os poemas pertencen ao xénero da …......... Os contos pertencen ao xénero da ......... Os textos escritos para ser representados pertencen ao xénero do ….........

Localizar datos rapidamente

ES CAPAZ DE… 1. Localiza no texto os datos seguintes sen lelo. ● ●

Nome do científico que se menciona. Tempo en que viviu.

● ●

Título da obra que escribiu. Nomes de lugar que saen.

Unha menciña... especial

ra.

do

Os seres humanos segregan –é dicir, expulsan– a suor e a urina porque son tóxicas para o corpo. Con todo, na antiga Roma varios médicos e sabios consideraban que a urina curaba numerosas enfermidades, e por iso aconsellaban beber a urina de certos países, como… España! O científico Plinio o Vello (ano 23 d.C.-ano 79 d.C.) recomendábao na súa obra Historia natural (cara ao ano 77 d.C.). Que ideas, eh! Faino así:

1. Busca os datos «botándolles un ollo» ás liñas. 2. Se che piden nomes de persoas ou de lugares, busca palabras con maiúscula inicial. 3. Se che piden datos, busca números. 4. Se che piden obras ou fragmentos de obras, busca cursivas ou comiñas.

33

2

3. [A frecha sempre se dirixe do determinante ou do complemento (se o ten) cara ao núcleo.] • Esta (Det.), semana (N.) / Os (Det.), cadros (N.), eses (Comp.) • aquel (Det.), bosque (N.) • Aqueles (Det.), tomates (N.) / este (N.) • ese (Det.), xornal (N.) / a (Det.), mesa (N.), aquela (Compl.). 4. RM: • Aquel ano a colleita foi boa. / Este mes iremos á aldea. • Este estoxo é de plástico. / Esas árbores son carballos. 5. RM: des-: desnivel, descosido, desovar, desxeo…; anti-: antiácido, antinéboa, anticoagulante, antideportivo…; re-: reagrupar, recaída, recoñecer, refacer… 6. a) Aguda con acento gráfico: volcán (ou erupción, café, revés); Aguda sen acento gráfico: entrar, (ou feliz, animal, despois, deixar, fumar); b) Esdrúxula: fórmula; c) Grave con acento gráfico: fácil; Grave sen acento gráfico: montaña (ou contesta, home, lapis). 7. • máxico • irmá • bíceps • difícil. 8. precipicio, pregoeiro, presente, precioso. 9. 4, 2, 3, 1. 10. RM: • florista • papeleira • portaría • nubrado. 11. Conferencia en Vilariño / O 9 de xuño, a doutora Ana Regueira falará no centro social sobre o tema «Como coidar o corazón». Esperámosvos! 12. • Os poemas pertencen ao xénero da poesía. • Os contos pertencen ao xénero da narrativa. • Os textos escritos para ser representados pertencen ao xénero do teatro. ES CAPAZ DE...

Programa de Estudo Eficaz Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Complete con eles ou pídalles que completen unha táboa coma esta: O que aprendín

1. • Plinio o Vello. • Desde o ano 23 d.C. ata o ano 79 d.C. • Historia natural. • Roma, España.


Lectura Gramática Ortografía Escritura Vocabulario Competencias

33 131194 _ 0056-0071.indd

71

14/7/09

18:49:26

3

E



Contidos

• Ler de maneira fluída un texto narrativo. • Identificar os episodios que forman unha historia.

• Os posesivos.

• Recoñecer recursos da narración oral.

• Acentuación de ditongos e hiatos.

• Narrar oralmente utilizando recursos para captar a atención dos oíntes.

• Os sufixos.

• Identificar e analizar posesivos. • Aprender as normas de acentuación de ditongos e hiatos. • Ampliar o vocabulario sobre os sentidos. • Identificar sufixos. • Redactar textos a partir dunhas notas e seguindo un procedemento. • Coñecer as características dos textos poéticos. • Consultar ficheiros para localizar información.

Criterios de avaliación • Le de maneira fluída un texto narrativo. • Identifica os episodios que forman unha historia. • Recoñece varios recursos da narración oral. • Narra oralmente utilizando recursos para captar a atención dos oíntes. • Identifica e analiza posesivos. • Acentúa correctamente ditongos e hiatos. • Domina o vocabulario sobre os sentidos. • Identifica e utiliza sufixos. • Redacta textos a partir dunhas notas seguindo un procedemento. • Analiza as características de textos poéticos en mostras de poemas. • Localiza información en ficheiros.

Competencias básicas Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta unidade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia cultural e artística, Autonomía e iniciativa persoal, Competencia social e cidadá, Tratamento da información e Aprender a aprender.

• Os textos poéticos.

R

• Lectura comprensiva do texto O Penedo das Doncelas.

• • •

• Identificación dos episodios que forman a historia. • Recoñecemento de recursos utilizados nunha narración oral.

E

• Narración oral de noticias, contos, anécdotas, etc.

• • •

• Formación de palabras derivadas. • Composición de textos a partir de notas. • Identificación dos trazos típicos dos textos poéticos. • Identificación dos ficheiros máis axeitados para buscar información. • Valoración da poesía como fonte de entretemento e tamén de reflexión. • Esforzo por presentar os traballos escritos con orde e claridade. • Interese por ampliar o vocabulario propio.

34A 131194 _ 0072-0087.indd

72

22/7/09

16:33:40


Texto narrativo

Gramática

Ortografía


Os posesivos


Comunicación oral Comprensión auditiva: Identificar recursos da narración oral Expresión oral: Captar a atención dos oíntes

Literatura Os textos poéticos

Obradoiro de escritura Vocabulario: Os sufixos Composición de textos: Redactar un texto a partir dunhas notas Es capaz de…

Actividades

Consultar ficheiros



Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ • Redactar o resumo: actividade 9, páx. 36; actividade 1, páx. 46. • Facer inferencias: actividade 6, páx. 41. • Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 46.

Previsión de dificultades • Cómpre que os alumnos teñan claros os conceptos de ditongo e de hiato para poderen aplicar correctamente as regras de acentuación relativas a eles. Aínda que é un contido que xa viron en quinto, é necesario volver insistir nesta regra, que lles ofrece certa dificultade. • No Obradoiro de escritura, os alumnos sempre atopan especificados en orde lineal os pasos que deben seguir para compoñer textos. Se obvian algúns pasos, o resultado será pouco satisfactorio. Verifique que xa asimilaron o procedemento. Pode ser moi útil a información e as actividades propostas no manual de estudo eficaz, no apartado «Repasar procedementos», páx. 53.


34B 131194 _ 0072-0087.indd 73

14/7/09 18:51:53

Obxectivos

3


des don

O pen moz roxo se p tún

• Facer unha lectura comprensiva do texto narrativo. • Identificar os personaxes fantásticos da historia.

Q avo esco

• Valorar as historias que nos contan os nosos maiores.

P súa nes escu


–

Igual que sucedía coa lectura da unidade 2, en que un dos protagonistas, o gatipedro, era un ser fantástico, no texto de lectura proposto para esta unidade aparecen uns personaxes, as fadas, que están apreixadas nun penedo. Saliente en ambos os casos que os dous textos son de autor, xa que as lendas e os contos populares foron pasando de xeración en xeración, e o autor era o pobo. Non obstante, na lectura desta unidade aparecen personaxes propios dos contos e das lendas, como son as fadas, pero o texto, aínda que baseado na literatura popular, é do escritor Carlos González Reigosa. Para explicar • Propóñalles aos alumnos que observen a imaxe e que formulen hipóteses: Que fan os personaxes que aparecen na escena? Que fai a muller? Que fai o home? En que espazo se sitúa a historia: nun río, no mar? A continuación, propóñalles aos alumnos que expliquen libremente o que saiban sobre as fadas. • Aproveite tamén a ocasión para preguntarlles aos alumnos e ás alumnas se leron contos en que aparecen fadas, e que digan os títulos dos libros en que aparecen. Explíquelles que na tradición popular e literaria galega as mouras son mulleres encantadas, xeralmente fermosas e boas, e con poderes máxicos. As fadas son seres fantásticos representados baixo a figura dunha muller á que se lle atribúen poderes máxicos. Tamén son mulleres feiticeiras, é dicir, meigas ou bruxas.

–

R gou

–

–

–

–

–

VAS APRENDER 1 Lectura O Penedo das Doncelas 2 Comunicación oral ● Identificar recursos da narración oral ● Captar a atención dos oíntes 3 Gramática Os posesivos 4 Ortografía Acentuación de ditongos e hiatos 5 Obradoiro de escritura ● Os sufixos ● Redactar un texto a partir dunhas notas 6 Literatura Os textos poéticos

R

emixio Lantaño saía ao peixe todos os días na súa cativa barca. Se non o facía, non era seguro que comese. Cando chegaron as festas de San Xoán, patrón da súa vila, non viu outra solución que saír ao peixe se quería ter algo para festexar o día.

R e re abri

Co albor estaba xa na saída da ría. Diante del, o Penedo das Doncelas, unha rocha que se alza sobre o mar. Déronlle este nome porque dicían que alí había fadas apreixadas. Remixio sorriu ao relembrar as historias que lle contara a avoa dunhas doncelas que só podían saír do penedo o día de San Xoán. Daquela era el un neno que tiña avoa e pais. Había xa catro anos que estaba só no mundo.

X Sara dist

Eran tres ou catro as fadas, non o lembraba ben. Que máis daba! Aquelas eran lerias para entreter cativos.

R salg

Nun repente, mentres remaba, creu percibir un movemento ao pé da rocha. Coidou que era un turista, quizais. A súa cisma durou pouco. Unha fermosa doncela de longos cabelos escuros saía do penedo, deixábase acariñar polas ondas e peiteábase sobre unha pucharca. Despois regresaba á pena onde

34

Máis información www.galiciaencantada.com. Pode visitar esta páxina web e nela atopará numerosos recursos para traballar as lendas e a fantasía popular galega. As lendas que se recollen na páxina están organizadas segundo o tema que tratan, para que sexa máis doado e divertido explorar os seus contidos. Algúns destes temas son augas, edificios encantados, fauna, flora, heroes, seres míticos, toponimia… A páxina web ofrece outros contidos que poden ser moi produtivos á hora de traballalos na aula, como un dicionario, arquivos de audio, artigos publicados en revistas, concursos, xogos tradicionais, ligazóns a outras páxinas de temas parecidos… e varios cuestionarios para avaliar a comprensión dos coñecementos adquiridos polos estudantes.

34 131194 _ 0072-0087.indd 74

U tem afas cab barc

14/7/09 18:51:53

–

– Xoá

Pero que ente

tiva aron ción

das ome u ao que eno do.

UNIDADE desaparecía. Remixio debullou os ollos e volveu ao axexo. Outra dona, esta vez loura, facía o mesmo ca a primeira. O mariñeiro non resistiu a tentación de desviar a barca cara á pena. Había algo que non entendía: como era posible que aquelas mozas desaparecesen no penedo? Outra dona, a terceira, de pelo roxo repetía con deleite as accións que as outras levaran a cabo. Todo se parecía ao que a avoa lle contara na nenez. Vestían flamexantes túnicas brancas, que ao bañarse non se pegaban aos seus corpos. Que tiña que facer? Se un se atopa con elas, aseguráralle a avoa, ten que… ter coidado de non escorrentalas. Logo, tiña que esconderse. Dirixiu a barca entre unhas laxes. Pero, non lle explicara a avoa como falar con elas? Remexeu na súa memoria, cos ollos pechos, na busca dunha resposta. Estaba nestas teimas cando, ao abrir os ollos, descubriu a fada de cabelo escuro preto del.

flamexante: que bota chamas; que ondea pola acción do vento. teima: idea fixa que alguén ten e non pode quitar da cabeza; obsesión, manía. alagar: cubrir ou cubrirse un sitio de auga ou doutro líquido; anegar.

3

A lectura Propoña unha lectura silenciosa. A continuación, explíquelles o significado das palabras que aparecen no vocabulario. Pode animalos a que fagan unha segunda lectura en voz alta, fixándose na entoación e na pronuncia. Pode interromper a lectura e preguntar que cren que pasará despois.

–Chámome Remixio –falou ás toas–. Nunca vos vin antes.


–Eu véxote todos os días. O meu nome é Sara. Remixio íase poñer de pé para ir cabo dela. Pero a fada, pregoulle:


–Non te movas. Se te ven, terei que irme. –Non, iso non –exclamou Remixio, canso das súas soidades.

Explíquelles aos alumnos que as obras literarias proporcionan pracer, pero tamén información. As novelas, os contos, os poemas, etc., que aluden a feitos da nosa tradición, como son as lendas de mouros, a orixe dunha cidade, a lenda da Torre de Hércules, etc. teñen unha parte de fantasía e algo de real, e por iso nos serven para aprender.

–Eu son unha fada e vivo pecha nese penedo. –Pois eu tamén vivirei aí. Non me deixes. –Debo despedirme –dixo a fada con expresión dorida. Unha luz alagou, nun repente, a cabeza de Remixio. Tiña pouco tempo para cavilar. Mentres vía, con desespero, como a fada se afastaba atraída polo penedo. A voz da avoa comezou a resoar na cabeza do pescador «O que queira reter unha fada debe situar a barca ao pé do penedo e berrar forte o nome da amada...».

O AUTOR

Remixio non dubidou. Saltou de tras das laxes, empuxou a barca e remou para poñerse debaixo do estraño túnel luminoso que se abrira na rocha e polo que comezaran a entrar as fadas. –Sara, Sara, salta! Xa na entrada do túnel, ao descubrir a Remixio, os ollos de Sara acendéronse con agarimo. Pegou un brinco e cruzou a curta distancia. Remixio recibiuna con dozura. –Hai que afastarse desta terra porque, se non, unha noite de San Xoán, poderías desaparecer. E non soportaría esa dor.

aba!

Remixio remou cara ao norte, para unha terra lonxe das augas salgadas. Alí comezou a súa nova vida con Sara.

o ao

Só unha vez ao ano volvían os seu temores: a noite de San Xoán. Pero nunca pasou nada. Porque, como lle dixera súa avoa, as fadas que son capaces de amar gañan o dereito a vivir unha vida humana enteira.

ngos as e nde

leria: broma, enredo ou cousa en que se pasa o tempo por diversión e sen proveito.

Carlos G. Reigosa Carlos González Reigosa (Lagoa da Pastoriza, Lugo, 1948), é xornalista e escritor. A súa carreira xornalística desenvolveuse en La Voz de Galicia e na axencia EFE. Destaca polos seus artigos de crítica política e literaria e a súa produción narrativa, composta de obras galardoadas como Crime en Compostela, Narcos e A vida do outro, Premio de Narrativa Torrente Ballester 2008.

CARLOS G. REIGOSA, Dous máis dous. (Adaptación)

35

Autonomía e iniciativa persoal No conto lido, o personaxe Remixio, seguro dos seus sentimentos, loita por conseguir que a persoa que ama marche con el. Dígalles que na vida, para conseguir un propósito, a miúdo abonda con ter imaxinación e posuír confianza nun mesmo.

Despois de ler Outras actividades Recollemos lendas e contos populares. Agora que os alumnos están familiarizados coa páxina de Galicia Encantada, pode ser motivador e ilustrativo propoñerlles recoller algunha lenda para enviala á páxina. Salientar que todas as colaboracións son benvidas, e que estas se poden facer de modo individual ou en grupo. Algúns dos centros que xa colaboraron coa páxina foron, por exemplo, o CEIP Tarrío de Culleredo, o CEIP da Seca-Isidora Riestra de Poio e o CPI O Feal de Narón. Para colaborar coa páxina poden recoller de maneira oral (mediante unha gravación) ou por escrito, algunha lenda tradicional ou incluso urbana, e enviala cos seus datos a través da páxina. Propóñalles que falen cos seus avós ou coas persoas de máis idade que coñezan á hora de recoller a lenda que pretendan enviar.

Explíquelles a importancia de conservar e transmitir as historias dos maiores; dígalles que a literatura popular se foi transmitindo oralmente de xeración en xeración. Valore a importancia da avoa, que lle contaba a Remixio as historias das doncelas que só podían saír do penedo o día de San Xoán. Propóñalles que relacionen as doncelas do conto co significado que lles deu de «fada» e «moura», para que digan cal é o que mellor lle acae.

35 131194 _ 0072-0087.indd 75

14/7/09 18:51:54

Traballo sobre a lectura Obxectivos

Os personaxes


1. Di que personaxes interveñen nesta historia.

2. Converte en verdadeiras estas afirmacións


●

• Corrixa colectivamente a actividade 6 e propóñalles que escriban oracións con esas expresións para que as interioricen correctamente.

●

• Dígalles que expliquen que parte do conto é fantástica e cal real.

●

●

Iden que Can recu o es narr en v

DESENLACE

Vocabulario 6. Marca a expresión que significa o mesmo ca a destacada.

Ía nadar ao Penedo das Doncelas. Tiña toda a súa familia na vila. Non lle gustou ningunha das fadas. Lembraba moi ben o que súa avoa lle contara sobre as doncelas do penedo.

●

●

As accións e as causas 3. Conta que ocorre nesta escena e que pasou

1.

Remixio debullou os ollos e seguiu ao axexo. fretou os ollos. pechou os ollos.

e

2.

Remixio falou ás toas. con medo. sen pensar.

p

despois.

O tipo de texto

9ijlchY hcXcgcXUg"

7. Explica de forma razoada a que tipo de relato che lembra o conto.

Exp

Capt é im Para e cla

A túa achega 8. Imaxina que, pasado un tempo, Sara 4. Relé os tres últimos parágrafos do texto e di: ●

Solucións

●

1. Remixio, Sara e dúas fadas máis. ◾ RL. 2. • Ía pescar ao Penedo das Doncelas. • Había catro anos que estaba só no mundo. • Gustoulle Sara, a fada de longos cabelos escuros. • Non lembraba o que súa avoa lle contara sobre as doncelas do penedo. 3. É o momento en que Sara lle fala a Remixio; despois este lembra o que lle dixera súa avoa que tiña que facer para reter unha fada. Sara quedou con el e viviron felices. 4. • Para afastarse do Penedo das Doncelas, o antigo fogar de Sara. • Porque Remixio desconfiaba que unha noite polo San Xoán, Sara quixese volver. 5. 2, 1, 4, 5, 3, 6. ◾ PRESENTACIÓN: 1 e 2. NÓ: 3, 4, 5. DESENLACE: 7. 6. • Remixio fretou os ollos. • Remixio falou sen pensar. 7. O conto lembra as lendas de mouros, neste caso mouras, que normalmente viven nunha cova. A variante é que normalmente nas lendas, a moura sempre fai un encargo que o humano non cumpre, o que provoca que o desenlace non sexa o mellor para o humano; neste caso, as fadas viven nun penedo, coma unha especie de entrada a un mundo fantástico, pero o humano consegue o seu propósito: vivir coa fada para sempre. 8. e 9. RL.

NÓ

Com

■ Conta todo o que saibas sobre as doncelas: cantas son, como visten...

falsas sobre Remixio.

• Aconséllelles que numeren os parágrafos para facilitar a busca de información, especialmente en actividades como a 5.

■ Clasifica as oracións anteriores segundo a parte da lectura á que pertencen. PRESENTACIÓN

• Caracterizar personaxes. • Determinar as partes dos episodios dunha historia.

C

e Remixio deciden volver á vila mariñeira deste. Conta por que deciden volver, que pasará con eles e como se sentirá cada un dos personaxes.

Por que Remixio e a fada marcharon para un lugar lonxe das augas salgadas? Que temía el cada ano polo San Xoán?

A secuencia 5. Copia os feitos na orde en que ocorren.

3. C

e

F


Descubriu que eran as fadas do penedo. Remixio saíu a pescar a mañá de San Xoán e onda o penedo viu unhas mozas. El namorouse de Sara e quixo quedar a vivir con ela, pero a fada fuxiu. O mozo achegouse ao penedo e pediulle á fada que marchase con el. Unha das fadas, Sara, falou con Remixio. Os dous marcharon lonxe e non volveron nunca máis a ese lugar.

1


2

sobre a lectura con estes datos. Título: Autor:

3

Resumo:

4 Opinión:

36

Programa de comprensión Actividades 1, 2, 3 e 4. Obtención da información. Identificar os personaxes que interveñen na historia, as accións que fan e lembrar detalles da historia. Actividades 5 e 7. Comprensión global e Reflexión sobre a forma. Recoñecer o esquema narrativo e o tipo de relato. Actividade 6. Elaboración dunha interpretación. Deducir o significado de expresións polo contexto. Actividade 8. Expresión escrita. Escribir outro final para a historia. Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

36 131194 _ 0072-0087.indd

76

22/7/09

16:33:41

do

CE

exo.

3 UNIDADE

Comunicación oral Comprensión auditiva Identificamos recursos da narración oral. Non é o mesmo que nos lean unha historia en voz alta ou que nola conten. Cando alguén conta unha historia oralmente, utiliza varios recursos para manter constantemente a atención de quen o escoita. Identificar os recursos que se utilizan nunha narración oral permitiranos diferenciala das lecturas en voz alta.

Ía eu na barca e… de súpeto, alí estaba, preciosa, túa nai peiteándose na rocha.

3

Obxectivos • Comprender un texto oral. • Identificar recursos da narración oral.

1.

Escoita as dúas pistas e di cal corresponde a unha narración oral e cal a unha lectura en voz alta.

2.

Escoita de novo a pista da narración oral e marca os recursos que se empregaron para manter a atención do oínte.

• Usar recursos da narración oral para captar a atención dos oíntes.


Alongáronse silencios para crear intriga.

Imitáronse varios ruídos.

Repetiuse unha mesma fórmula varias veces.

Fixéronselle preguntas ao público.

Dramatizáronse as voces dos personaxes.

Empregáronse esaxeracións.

Introduciuse unha fórmula de remate.

Introducíronse diálogos.

ato

Expresión oral Captamos a atención dos oíntes. Cando contamos algo ou falamos perante un público, é importante captar a atención das persoas que nos escoitan e mantela mentres falamos. Para facelo, temos que utilizar varios recursos como, por exemplo, falar con voz alta e clara, dirixirnos ao público de cando en vez, facer xestos que acompañen o discurso, etc.

Comprensión auditiva • Propóñalles aos alumnos que expliquen as súas experiencias como oíntes dalgún contacontos e pídalles que opinen sobre a súa maneira de narrar e o que lles gustou máis. Expresión oral • Propóñalles a elaboración dunha táboa para avaliar a narración oral proposta na actividade 3. Pode conter ítems referidos á pronuncia, á variación no ton de voz, á captación do interese, á creación de intriga, ao uso dos xestos, á fluidez en narrar, etc., e criterios que vaian desde moi ben ata a mal. Propóñalles aos alumnos a necesidade de que ensaien utilizando un reloxo para comprobar que, ao narrar a historia, non exceden o tempo estipulado.

3. Conta perante o resto da clase algunha cousa durante cinco minutos e intenta captar e manter a atención. Faino así:

1. Escolle o que vas contar: unha noticia, unha película, un conto, un libro, algo que che pasou, etc. 2. Prepara a túa narración fixándote especialmente nos recursos que podes utilizar para captar e manter a atención dos oíntes: facerlles preguntas, falar de maneira esaxerada nalgúns momentos, crear intriga, imitar ruídos, utilizar fórmulas repetitivas, acompañar a túa narración de xestos, etc. 3. Conta o que escolliches perante o resto da clase durante cinco minutos. 4. Avalía coa axuda dos compañeiros e das compañeiras a túa intervención.

Competencias básicas 37

Máis información Como crear intriga na narración oral. Informe os alumnos de que hai moitas maneiras de crear intriga no público cando se narra oralmente unha historia. Unha consiste en facer movementos lentos e baixar o ton de voz por un momento antes do clímax do relato; outro xeito é a realización dunha pausa un pouquiño longa mentres se lles fai un percorrido xeral aos oíntes coa mirada. Tamén se poden facer preguntas retóricas dirixidas ao receptor, como Como se salvará o pobre sapo? Sabedes que pasou co príncipe?, aínda que convén non abusar desta técnica. Así mesmo, pódese recorrer ao xogo e á simulación: Pero non creo que esta historia vos interese, así que vola contarei outro día…

Competencia social e cidadá Insista en que cómpre ser respectuosos ao avaliar os compañeiros e as compañeiras e asemade aceptar as críticas construtivas que se reciben.

Solucións 1. Pista 1: lectura en voz alta. Pista 2: narración oral. 2. Alongáronse silencios para crear intriga. Dramatizáronse as voces dos personaxes. Introduciuse unha fórmula de despedida. Imitáronse varios ruídos. Fixéronselle preguntas ao público. Introducíronse diálogos. 3. RL.

37 131194 _ 0072-0087.indd 77

14/7/09 18:51:54

Gramática Os posesivos

●

Obxectivos • Comprender o concepto de posesivos.

2. S

Acórdaste da nosa primeira cita?

• Recoñecer e usar axeitadamente as formas dos posesivos.

●

Os posesivos É o meu recordo preferido.

●

Os posesivos son palabras que expresan que un ser ou obxecto pertence a alguén a quen chamamos posuidor. Os posesivos indican se o ser ou o obxecto pertence á persoa que fala (1.ª persoa), á que escoita (2.ª persoa) ou a alguén distinto de quen fala ou escoita (3.ª persoa). Por exemplo: a miña toalla (1.ª persoa), a túa toalla (2.ª persoa), a súa toalla (3.ª persoa). Tamén indican se o posuidor é unha persoa ou son varias. Por exemplo: o meu tío, os nosos tíos.

• Analizar posesivos a nivel morfolóxico e sintáctico.

3. E

●

●

Formas dos posesivos


SINGULAR

Na unidade 1, os alumnos coñeceron varias palabras que poden funcionar como determinantes; pida un voluntario para que as mencione. Despois, explique que nesta unidade van estudar os posesivos.

UN POSUIDOR

VARIOS POSUIDORES

Explore os coñecementos que teñen os alumnos sobre o tema, con preguntas como: Que significa posuír? Que é un posuidor? Cal destas oracións expresa que un lapis me pertence, é dicir, que eu son o posuidor: Aquel lapis é marrón. Este é o meu lapis? Que palabra das frases anteriores che permitiu sabelo?

• Verifique que, na actividade 2 –especialmente na última oración en que o posesivo figura ao lado dun adxectivo (as nosas deliciosas croquetas)–, os alumnos non recoñecen os substantivos dunha forma mecánica pola proximidade aos posesivos senón porque os substantivos designan cousas, persoas…

meu

miña

meus

miñas

teu

túa

teus

túas

3.ª PERSOA

seu

súa

seus

súas

1.ª PERSOA

noso

nosa

nosos

nosas

2.ª PERSOA

voso

vosa

vosos

vosas

3.ª PERSOA

seu

súa

seus

súas

Os posesivos exercen diferentes funcións no grupo nominal. ● Cando os posesivos van diante dos substantivos funcionan como determinantes. Por exemplo: a miña axenda. ● Cando os posesivos van detrás dos substantivos funcionan como complementos. Por exemplo: un amigo seu. ● Cando os posesivos van en lugar dos substantivos desempeñan a función de núcleo. Por exemplo: As súas son mellores.

Determinante A miña axenda Núcleo Colle a túa Complemento

Os posesivos son as palabras que acompañan o substantivo e expresan a quen pertence o ser ou o obxecto que o substantivo designa. Os posesivos indican a persoa gramatical e se hai un posuidor ou varios. Os posesivos poden funcionar como determinantes, como complementos ou como núcleos do grupo nominal.

Un compañeiro seu

5. S

●

●

●

AUT

1. Risca as palabras que non son posesivos. voso

●

aquel

●

miña

●

nós

●

seus

●

as

●

teu ●

min

38

Máis información Formas que expresan propiedade exclusiva. As formas con preposición de meu, de teu, de seu, de noso, de voso, de seu, en masculino singular, expresan unha relación de propiedade exclusiva. O máis frecuente é que se empreguen con substantivos como coche, piso, casa… que constitúen propiedades alienables. Así, no exemplo Ana vive en casa de seu, estase dicindo que a casa é da propiedade de Ana; nestoutro exemplo, Ana vive na súa casa, a vivenda pode ser alugada, pode ser dos pais ou pode ser dela, pero non está explícito este último significado. Noutros contextos, as formas de meu, de teu… significan ‘por si mesmo, por propia natureza’. Ese rapaz é listo de seu. A casa caeu de seu.

38 131194 _ 0072-0087.indd 78

O F t d q

5Si.

Para explicar • Pregúntelles como identificaron os posesivos na actividade 1.

1.ª PERSOA 2.ª PERSOA

4. L

Funcións dos posesivos

FUNCIÓNS DOS POSESIVOS

Despois de ler o primeiro apartado, pídalles aos alumnos que centren a atención na viñeta superior e que lean e analicen o texto fixándose nos posesivos. Cando lean as funcións dos posesivos no grupo nominal, pregúntelles se estas se parecen ás dos demostrativos. Insista en que os posesivos poden realizar as mesmas funcións ca os demostrativos dentro do grupo nominal, dependendo igual ca eles da posición que ocupen, se ben os posesivos expresan unha información moi diferente.

PLURAL

MASCULINO FEMININO MASCULINO FEMININO

14/7/09 18:51:55

3 UNIDADE ● ● ●

Semellan moi entretidos os seus contos. Pintaches a túa bicicleta de verde? Este refrán ensinoumo meu avó.

● ● ●

Gardarei a vosa roupa no outro cuarto. Os meus zapatos están debaixo da cama. Proba as nosas deliciosas croquetas!

• A concordancia entre xénero e número trabállase na actividade 3. Propóñalles aos alumnos que expliciten os criterios que seguiron para a elección do posesivo.

ecto

que o de (1.ª mén o: o

NO

omo

omo

an a

e ti-

3. Escolle o posesivo axeitado a cada imaxe e escribe os grupos nominais resultantes. ●

●

miña

A

O

●

meu

meus

súa

seu

voso

Os

vosos

vosas

●

As

• Pode ampliar a actividade 5 pedíndolles aos alumnos que expoñan oralmente como recoñeceron a función que realiza cada posesivo.

túas

teus

túa

seus

4. Localiza os posesivos neste texto e analízaos nun cadro coma o proposto.


Que casualidade! O sábado pasado meus irmáns e mais eu visitamos a vila de teus avós. Fomos cos nosos tíos á casa duns amigos seus que, curiosamente, teñen un neto que se chama Miguel. Pois, resulta que Miguel é amigo de túa irmá e foi unha chea de veces á vosa casa. De feito, di que as acuarelas que tedes colgadas son súas. É verdade iso?

meus


CLASE DE PALABRA

NÚMERO DE POSUIDORES

PERSOA

XÉNERO

NÚMERO

posesivo

un

primeira

masculino

plural

5. Subliña os posesivos das oracións seguintes e di cal é función que desempeñan. ● ● ●

O noso é o mellor equipo da liga. Onte coñecemos unha curmá túa. As súas amigas son fantásticas.

● ● ●

Se che cómpre unha regra, colle a miña. Sabela vai ao voso colexio. Raúl sempre fai das súas.

AUTOAVALIACIÓN

Fale cos alumnos de que, xeralmente, o uso das diferentes fontes e tipos de letras obedece a un motivo e, xa que logo, a tipografía ofrécelles información. Explíquelles que as negras se utilizan para destacar. Pídalles que expliquen con que finalidade se empregaron as cursivas na explicación. Despois, faga que se fixen nas actividades e pregúntelles para que se utilizan as cursivas nestas actividades.

Marca cun X a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.

or

m-

3

2. Subliña os posesivos e sinala cunha frecha os substantivos que acompañan.

SI

N0N

PUNTUACIÓN

1. Os posesivos son palabras que expresan calidades.

1

.......

2. Nosa indica varios posuidores.

2

.......

3

.......

4

.......

3. Os posesivos poden funcionar como determinantes. 4. O posesivo concorda só en xénero co substantivo.

5

.......

5. Hai posesivos que en plural son dun só posuidor.

TOTAL

.......

Solucións

in Solución: 1Non, 2Si, 3Si, 4Non, 5Si.

39

Outras actividades Completar un cadro. Propóñalles aos alumnos que elaboren un cadro dos posesivos coma o da páxina anterior, pero no que só escriban catro das formas. Despois, teñen que intercambiar o caderno cun compañeiro. Cada un completará o cadro correctamente. Ao final, revisarán os cadros coa axuda do libro. De cada parella de alumnos gaña a que cometeu menos erros. Explicar o significado de oracións. Propóñalles aos alumnos que expliquen oralmente o significado do posesivo nestas oracións. – É moi querido polos seus.

– O rapaz fixo unha das súas.

– Raquel vai ao seu.

– É constante e sairá coa súa.

1. • aquel • nós • as • min 2. • seus contos • vosa roupa • túa bicicleta • meus zapatos • meu avó • nosas croquetas 3. • A miña raqueta • Os vosos bolígrafos • O seu reloxo • As túas maletas 4. teus: posesivo, un, segunda, masculino, plural / nosos: posesivo, varios, primeira, masculino, plural / seus: posesivo, varios, terceira, masculino, plural / túa: posesivo, un, segunda, feminino, singular / vosa: posesivo, varios, segunda, feminino, plural / súas: posesivo, un, terceira, feminino, plural 5. • noso: núcleo • miña: núcleo • túa: complemento • voso: determinante • súas: determinante • súas: núcleo.

39 131194 _ 0072-0087.indd 79

14/7/09 18:51:55

Ortografía Acentuación de ditongos e hiatos Obxectivos • Comprender e aplicar as regras de uso da acentuación de ditongos e hiatos.

Escóitame con atención. O día de San Xoán, as doncelas saen do penedo. Non fagas ruído, non as asustes!

●

●

Suxestións didácticas Durante o curso pasado, os alumnos xa estudaron as normas de acentuación correspondentes aos ditongos e aos hiatos. Escriba no encerado as seguintes palabras e dígalles que as clasifiquen en palabras con ditongo e palabras con hiato: aeroporto, náusea, madeira, animais, cadea, soidade, reactor, azuis, fluído, sabedoría, beirarrúa. Engádalles a estas palabras as que aparecen destacadas no texto do globo que acompaña o cadro informativo. Despois dígalles que marquen a sílaba tónica e, deseguido, que as clasifiquen en agudas, graves e esdrúxulas.

●

Despois arrodea a sílaba tónica.

6.

E

q

7. P

●

●

lúa

raíz

baúl

ourizo

9. D

F cadea

gaivota

xersei

froita

O s p A o

2. Clasifica as palabras anteriores segundo teñan ditongo ou hiato. TEÑEN HIATO

TEÑEN DITONGO

3. Aplícalles as regras de acentuación xeral a estas palabras con ditongo e despois clasifica cada unha delas onde lle corresponda. ●

naufrago

●

aeronautica

●

inicial

●

despois

●

●

trailer

●

gabian

●

traducion

terapeuta

●

axouxere

●

farmaceutico

●

beisbol

●

vasoira

DIF AGUDAS GRAVES ESDRÚXULAS

4. Indica cal das palabras de cada parella ten un hiato e ponlle o acento gráfico para indicalo. policia terapia

cafeteira cafeina

saida mosaico

radio navio

40

Máis información Acentuación en galego e en castelán. Lémbrelles aos alumnos que as normas de acentuación en galego e en castelán son practicamente iguais. As diferenzas básicas que hai son dúas: En galego non se acentúan graficamente as palabras polisílabas agudas que rematan en ditongo decrecente: ademais, despois, colleu… e en castelán si: cantáis, cogéis… En galego, como xa vimos, acentúanse graficamente as palabras distribuír, contribuír, muíño… e en castelán, non: distribuir, contribuir…

40 131194 _ 0072-0087.indd 80

D

8. E 1. Pronuncia amodo cada palabra e escríbea no caderno separando as súas sílabas.

A continuación dígalles que lean o cadro informativo e que lle pregunten o que non entendan. É fundamental que distingan claramente os conceptos de ditongo e hiato, porque moitas destas palabras seguen as regras xerais de acentuación. Para explicar • Dígalles que se fixen na actividade 4; as palabras escollidas teñen a mesma secuencia de vogais, para que os alumnos observen que a diferenza entre que unha palabra teña un hiato ou un ditongo radica na vogal tónica: se é pechada (i, u) sempre haberá un hiato e poñeremos acento gráfico; en cambio, se a vogal tónica é a aberta (a, e, o) teremos un ditongo e levará acento gráfico se lle corresponde polas regras xerais de acentuación (cafeína/cafeteira). • Na actividade 7 hai catro palabras que lles poden causar dificultades; dígalles que se fixen en que se a vogal tónica é a segunda, probablemente estaremos ante un hiato e acentuarémola. Se a vogal tónica é primeira, estaremos ante un ditongo.

Un ditongo é a unión dunha vogal aberta (a, e, o) máis unha vogal pechada (i, u) que se pronuncian nunha mesma sílaba. Os ditongos seguen as regras xerais de acentuación e o acento gráfico ponse sobre a vogal aberta. Exemplo: escóitame, atención. Os hiatos están formados por dúas vogais que están xuntas, pero que se pronuncian en dúas sílabas distintas. Se son dúas vogais abertas, seguen as regras xerais. Exemplo: Xoán. Se a vogal pechada é a tónica e a vogal aberta é a átona, levará sempre acento na vogal pechada. Exemplo: día, súa. Cando aparecen xuntas as dúas vogais pechadas (i, u), se a tónica é a segunda vogal, forman un hiato e acentúase. Exemplo: ruído. Se a tónica é a primeira vogal, forman un ditongo e non se acentúa. Exemplo: viviu.

5. C

14/7/09 18:51:55

s

3 UNIDADE

5. Completa as palabras deste texto con i ou con u segundo corresponda. Despois ponlles acento gráfico se o precisan.

), nl,

as.


Histor✱a do home que tiña mo✱tos fumes

✱

s a s al

n ss a a

3

✱

✱

Aprender a aprender

Hab a un home fachendoso que tiña mo tos fumes. Sa anlle polo nariz, pola boca... En certa ocas ón encontro se cunha muller fermosa e quixo impres onala. Fumaredas mestas manaban polos poros da s a pel. Ela asusto se e sa u correndo. O home parec a unha fogue ra en plena r a. Acudiron os bombe ros fr o, fe to un pingallo. e ba xáronlle os fumes. O home quedo

✱ ✱

✱

✱

✱

✱

✱

✱

✱ ✱ ✱ ✱

✱

Repase as normas de acentuación con eles e anímeos a que escriban correctamente. Dígalles que é moi importante para o futuro que escriban sen faltas de ortografía, porque estas son síntoma dunha formación incompleta.

✱

GLORIA SÁNCHEZ. (Adaptación)

6.

ESTUDO EFICAZ. Explica por que se acentúan ou non cada unha das palabras

que completaches na actividade anterior.

7. Pronuncia estas palabras e di en que caso hai ditongo ou hiato. ruído

muíño

azuis

viviu

Solucións

8. Explica por que se acentúan ou non as palabras destacadas e a diferenza de significado. ●

Marchou cos pais a outro país.

●

Rachou a saia cando saía do coche.

9. DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno. Fíxate en se se acentúan as palabras con ditongo e con hiato.

a

Un espectáculo especial O espectáculo de maxia «Aires da India» vai chegar o vindeiro sábado á vila. Seica a trae un mago extraordinario que actuou por todo o mundo e estará no auditorio durante dúas noites. Aínda non sei a que hora é, pero seguro que irei. Din que os efectos especiais que usa causan unha grande expectación.


nocturno

no✱tu✱no

●

aga✱a✱ar

●

so✱resal✱✱nte

2. Arrodea os erros e corríxeos. agasallar sobresaliente

● ●

noturno nouturno

● ●

agasaxar agasaiar

● ●

sobresaínte sobresalente


41

Outras actividades Ditado. Dítelles aos alumnos o seguinte texto para que subliñen as palabras con ditongo e con hiato e lles poñan acento gráfico ás palabras que lles cumpra. Unha dieta variada Comer variado e equilibrado é garantía de boa saúde. Un día calquera podemos almorzar leite con cacao e unhas torradas con manteiga. Ao mediodía, repoñeremos enerxía cun prato de pasta e tomaremos proteínas coa carne ou co peixe. A cea será lixeira; e non esquecéndonos de beber auga e comer froita, gañaremos en saúde.

1. Lú-a; ra-íz; ba-úl; ou-ri-zo; cade-a; gai-vo-ta; xer-sei; froi-ta. 2. TEÑEN HIATO: lúa, raíz, baúl, cadea. TEÑEN DITONGO: ourizo, gaivota, xersei, froita. 3. AGUDAS: gabián, inicial, tradución, despois. GRAVES: tráiler, vasoira, terapeuta, béisbol. ESDRÚXULAS: náufrago, axóuxere, aeronáutica, farmacéutico. 4. policía; cafeína; saída; navío. 5. historia, moitos, había, moitos, saíanlle, ocasión, encontrouse, impresionala, súa, asustouse, saíu, parecía, fogueira, rúa, bombeiros, baixáronlle, quedou, frío, feito. 6. Acentúanse graficamente para marcar un hiato as seguintes palabras: había, saíanlle, súa, saíu, parecía, rúa, frío. Acentúanse graficamente as seguintes palabras con ditongo: ocasións, porque é unha palabra aguda acabada en vogal + ns; baixáronlle, porque é esdrúxula. As restantes palabras levan ditongo e non se acentúan porque son palabras graves rematadas en vogal (historia, encontrouse, impresionala, asustouse, fogueira, feito); graves rematadas en vogal máis s (moitos, bombeiros) e aguda rematada en ditongo decrecente (quedou). 7. Hai ditongo en azuis e viviu; hai hiato en ruído e muíño. 8. • Pais non se acentúa porque é unha palabra monosílaba; país si, para marcar un hiato. • Saia non se acentúa porque é unha palabra grave rematada en vogal; saía acentúase para marcar un hiato. 9. Ditado.

41 131194 _ 0072-0087.indd 81

14/7/09 18:51:56

Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado cos sentidos. • Comprender o concepto e as características dos sufixos. • Identificar sufixos e utilizar palabras derivadas con sufixos. • Redactar un texto a partir dunhas notas.


Co

Vocabulario

Red brev libro inte as i

fedor oído tacto

6. molesto feo suave escoitar ulir saborear


1. Escribe utilizando palabras do cadro. Que anotará a detective no caderno?

Propóñalles unha lectura silenciosa do contido do recadro de Vocabulario, que esta vez ten que ver cos sentidos. Pregúntelles con que tema se relacionan as palabras. Anime os alumnos a explicar dunha forma oral o significado dos termos. Ínsteos a determinar cal é o sentido aludido en luz suave, coxín suave, viño suave. Pídalles aos alumnos que lembren o que son palabras derivadas e como se forman. Despois, faga que lean detidamente o cadro resumo e propóñalles que establezan semellanzas e diferenzas entre prefixos e sufixos. Asegúrese de que nas semellanzas se refiren a ambos como elementos que se engaden ás palabras para formar outras, e que lle achegan un significado novo á palabra primitiva. En canto ás diferenzas, comprobe que non soamente se decatan da distinta posición que ocupan dentro da palabra, senón que tamén comprenden que os sufixos poden cambiar unha palabra de clase, mentres que, salvo excepcións, os prefixos non. No programa de Composición de textos, insista en que, ao coller os apuntamentos podemos recorrer a elaborar esquemas, abreviar palabras e utilizar símbolos coñecidos ou inventados. Subliñe que as abreviaturas e os símbolos utilizados teñen que ser comprensibles, mesmo despois dun tempo. Non obstante, sempre é conveniente pasar as notas a limpo canto antes mellor.

2. Completa co adxectivo do cadro da lámina que corresponda. ● ● ●

Encántame acariñar o teu gato porque ten o pelo moi ............... A Arturo resúltalle ............... escoitar o tictac do reloxo. Con tantos vestidos bonitos como había e acabou mercando o máis ...............

a

3. Explica a diferenza entre as parellas de palabras seguintes. Se che cómpre, consulta o dicionario. ver

escoitar

albiscar

oír

probar

saborear

ulir

uliscar

OS SUFIXOS. Algunhas palabras como saborear formáronse engadindo un sufixo (-ear) ao final doutra palabra (sabor). Os sufixos poden facer cambiar unha palabra de clase (sabor é un substantivo e, en cambio, saborear é un verbo) e achegan sempre un cambio de significado respecto da palabra á que se engaden.

-ista -anza -oso

●

-ear -mente -eza

● ●

verán ▶ ......... limpo ▶ ......... semellar ▶ .........

● ● ●

confiar lento piano

▶ .........

●

▶ .........

●

▶ .........

●

R

c

4. Escolle sufixos do recadro e forma palabras a partir das seguintes. dente gota perigo

▶ ......... ▶ ......... ▶ .........

d

5. Di que clase de palabra son as palabras primitivas e as palabras derivadas da actividade anterior. EXEMPLO

C

PALABRA PRIMITIVA

CLASE DE PALABRA

verán

substantivo

▶

PALABRA DERIVADA

CLASE DE PALABRA

e

veranear

verbo

f

42

Máis información Procesos de sufixación. Ao engadirlles sufixos ás raíces, pódense crear diferentes clases de palabras: substantivos, adxectivos, verbos ou adverbios. Se, ao engadirlle un sufixo a unha palabra, se crea un substantivo, fálase de nominalización; se se crea un adxectivo, de adxectivación; se se forma un verbo, o proceso é a verbalización; e se a palabra resultante é un adverbio, adverbialización. Os sufixos de nominalización constitúen o grupo máis numeroso e permiten crear substantivos (N) a partir de substantivos, de adxectivos, de verbos e de adverbios. Por exemplo: N➝N

taxi ➝ taxista

V➝N

imaxinar ➝ imaxinación

Adx ➝ N

valente ➝ valentía

Adv ➝ N

diante ➝ dianteira

42 131194 _ 0072-0087.indd 82

P

14/7/09 18:51:56

3 UNIDADE

Composición de textos Redactamos un texto a partir dunhas notas. As notas son indicacións que recollen, de xeito breve, información obtida mediante a observación, as palabras doutra persoa, de varios libros, etc. Para redactar un texto a partir dunhas notas, é moi importante saber interpretar os símbolos e as abreviaturas que se utilizan e enlazar correctamente as ideas anotadas.

Para explicar • A propósito da actividade 4, suxíralles aos alumnos que, se non están seguros de que unha palabra existe, consulten o dicionario.

6. Redacta un texto a partir das notas seguintes. MANUAL DO BO DETECTIVE

• No paso Planificación do texto da actividade 6, lémbrelles aos alumnos que o texto ten que se adaptar ao destinatario. Así, se vai dirixido a un lector infantil, o vocabulario debe ser sinxelo e o contido máis simple.

Observar + anotar 1 Examinar escena crime

Recoller mostras x análise Motivos x o crime

2 Entrevistar sospeitosos q hai

Coartadas

3 Contrastar resultados mostras

3

información entrevistas.

Determinar CULPABLE / CULPABLES

Competencias básicas PLANIFICACIÓN DO TEXTO

....

Aprender a aprender

a) Le atentamente as notas e intenta descubrir o que indican as abreviaturas e os símbolos que aparecen. 1, 2, 3

▶ .......

▶ ......

x

▶ ......

+

▶ ......

q

Insista en que a orde dos pasos nun procedemento e o seu seguimento ao pé da letra son factores fundamentais para o éxito. (Vexa o subcapítulo «Repasar procedementos», na páxina 53 do manual de estudo eficaz.)

▶ ......

ar ▶ ......

o ae-

▶ ......

/

▶ ......

b) Decide que tipo de texto vas escribir (un resumo, a introdución para un manual, un informe...) e a quen o vas dirixir (a nenos, adultos, profesionais, afeccionados...). REDACCIÓN DO TEXTO

c) Pensa e escribe palabras e expresións que che poidan servir para enlazar unhas ideas con outras. ..... ..... .....

RA

EXEMPLO

para ser un bo detective cómpre...; primeiro tes que...; co fin de...; co obxectivo de...; é necesario que...; a continuación...

Solucións

d) Escribe o borrador do teu texto utilizando as palabras de enlace que anotaches previamente. CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

e) Compara o teu texto coas notas iniciais e comproba que enlazaches correctamente as ideas expostas. f) Pasa o teu texto a limpo e compárao cos dos teus compañeiros e compañeiras.

43

Outras actividades Coller notas e reconstruír un texto oral. Propóñalles aos alumnos que pensen nos seus dous obxectos favoritos: como son, cando e como os obtiveron, por que lles gustan, etc. Despois, elixa un alumno e fágalle unha entrevista sobre o tema mentres os demais collen notas das cousas máis importantes que diga sen interrompelo nin pedir aclaracións. Antes da entrevista, recoméndelles aos oíntes o uso de esquemas, frechas, abreviaturas, debuxos, etc. Despois, todos reescribirán o que anotaron empregando os enlaces necesarios e cunha redacción coidada. Finalmente, algúns lerán o seu escrito e todos participarán para corroborar que conteña todas as ideas principais.

1. RL. 2. • suave • molesto • feo. 3. ver/albiscar: ver é percibir as cousas co sentido da vista; albiscar é chegar a ver algo que está lonxe; escoitar/oír: escoitar é oír, pero con atención; probar/saborear: probar é comer un chisco para apreciar o seu sabor; saborear é comer devagar para coñecer ou gozar do seu sabor; ulir/uliscar: ulir é percibir un cheiro polo nariz; uliscar é cheirar aspirando con forza o aire polo nariz. 4. • veranear • confianza • dentista • limpeza • lentamente • gotear (ou gotoso) • semellanza • pianista • perigoso (ou perigosamente). 5. RM: confiar: verbo ➝ confianza: subs.; dente: subs. ➝ dentista: subs.; limpo: adx. ➝ limpeza: subs.; lento: adx. ➝ lentamente: adv.; gota: subs. ➝ gotear: verbo.; semellar: verbo ➝ semellanza: subs.; piano: subs. ➝ pianista: subs.; perigo: subs. ➝ perigoso: adx. 6. RL.

43 131194 _ 0072-0087.indd 83

14/7/09 18:51:56

Literatura Os textos poéticos

4. A

●

Obxectivos • Coñecer as características dos textos poéticos. • Analizar e crear textos poéticos. • Diferenciar textos poéticos doutras clases de texto.


●

Un naufraxio

●

Un faro xuroulle amor a unha casa mariñeira desde a perigosa beira do acantilado maior.

5.

1

Unha noite de tronada, quixo facerlle un sinal co seu ollo de cristal á imposible namorada.

2

acantilado: Lugar escarpado na costa e con forte pendente.

E dirixiu un navío aos baixíos!

baixío: Rocha do mar próxima á superficie, pero que non se ve.

RAMIRO FONTE

Explore os coñecementos que os alumnos adquiriron no curso anterior como a medida dos versos, a estrofa, a rima e as súas clases, algúns recursos literarios, etc. Doutra banda, cómpre lembrar que neste nivel se destacan os textos poéticos en verso, razón pola que non se alude a poemas en prosa.

Os textos poéticos ou poemas son textos literarios que adoitan presentar unha estrutura métrica determinada (versos dun mesmo número de sílabas, rima entre as palabras finais dalgúns versos, distribución en estrofas, etc.) e un uso abundante de recursos literarios (comparacións, metáforas, personificacións, etc.).

1. Le o texto Un naufraxio e marca SI ou NON. SI

Introduza o tema facendo que os alumnos realicen unha lectura silenciosa do poema Un naufraxio. Despois faga unha lectura expresiva e a continuación fale sobre o seu contido facéndolles preguntas como: Cal é a relación entre o título e o contido? Que significados cres que ten o poema? Que sentimento se expresa? Cres que é un poema de amor? Insista na expresión de sentimentos que caracteriza os textos poéticos.

●

Trátase dun texto literario?

▶

●

Está escrito en verso?

▶

●

Ten recursos literarios?

▶

●

É un texto poético?

▶

OB NON

2. Marca. Por que se titula o poema Un naufraxio? Porque o faro ten como función principal evitar que os barcos vaian contra as rochas da costa e naufraguen. Porque o faro non cumpriu a súa función e dirixiu a súa luz cara a onde non debía, e provocou o naufraxio dun barco.

3. Completa o texto seguinte cos datos do poema Un naufraxio. Un naufraxio é un poema de ...... versos distribuídos en ...... estrofas.

Para explicar • Antes de realizar a actividade 4, lémbrelles aos alumnos que para a medida dos versos cómpre ter en conta que se a última palabra do verso é aguda, cóntase unha sílaba máis; e se é esdrúxula, cóntase unha sílaba menos; ademais, deben fixarse nas licenzas métricas, como a sinalefa. • Na actividade 5, faga que razoen a resposta oralmente. • Na actividade 6, explíquelles que o texto é un aforismo, é dicir, unha sentenza breve que expresa unha suposta regra ou verdade. Os aforismos son textos literarios, pero non poden ser considerados como textos poéticos, xa que están escritos en prosa e expresan razoamentos.

A primeira .............. ten ...... versos; a .............. ten ...... versos e ..............

44

Outras actividades Recoñecer recursos literarios na linguaxe coloquial. Os recursos literarios non pertencen exclusivamente ao campo da poesía lírica, nin tan sequera ao da literatura, porque con frecuencia utilizámolos na linguaxe coloquial. Ademais das figuras retóricas que hai na actividade 5, pode repasar outras. Despois, propóñalles que identifiquen os recursos presentes nestas oracións: • Hai tres horas que comín e morro de fame. (Hipérbole) • Cibrán é un raposo vello, sabe moito de negocios. (Metáfora) • Hoxe o vento canta moito. (Personificación) • Este cuarto tan escuro semella unha cova. (Comparación)

44 131194 _ 0072-0087.indd 84

6.

14/7/09 18:51:56

3 UNIDADE

4. Analiza o poema Un naufraxio. ●

Canto miden os versos de cada estrofa? Hai algunha sinalefa? Cal?

●

Que versos riman entre si en cada estrofa? Que tipo de rima teñen?

●

Cantas estrofas ten o poema tendo en conta a medida e a rima?

Competencias básicas Competencia social e cidadá Ao fío do poema da unidade, indíquelles aos alumnos que teñen que ser responsables e cada un ocuparse do seu, porque o desleixo e non facer o que lle corresponde a cada un pode repercutir negativamente nos demais.

5. Relaciona cada recurso literario co fragmento do poema onde se utiliza. 1

Personificación: Atribución de calidades ou accións humanas a seres que non o son.

«... co seu ollo de cristal...»

2

Metáfora: Nomear unha cousa co nome de outra á que se parece.

«... xuroulle amor a unha casa...»

e.

6. Le o texto seguinte e escolle a opción coa que estás máis de acordo.

e.

a a n a-

..

3


As letras son os debuxos da voz; o libro é o cadro das palabras.

Organice os alumnos por equipos e propóñalles a creación de breves poemarios ilustrados, que posteriormente poden expoñer na aula ou ser obxecto de recitais poéticos.

GLORIA SÁNCHEZ

Este texto é poético porque expresa un pensamento. Este texto non é poético porque non está escrito en verso.

Completar un poema

OBRADOIRO LITERARIO

1. Fíxate e explica o xogo de palabras empregado no verso 3 deste poema. Despois completa os outros versos do poema aplicando ese mesmo xogo e tendo en conta a rima.

Solucións

Había unha vella chamada Lucía que dunha mirada sagaz distinguía: os meses das mesas, os bagos das vagas, os tempos das .........., os canos das ........... As barbas dos .........., as veas dos ........... as mañas dos .........., as pelas dos .......... ANTÓN CORTIZAS

2. Escribe a parella falsa que lle corresponde a cada termo e con esas parellas de palabras reconstrúe un pareado máis do poema anterior. casos

▶..........

focos

▶..........

bolos

▶..........

soles

▶..........

45

Participar en blogs de poesía. Anime os alumnos a ler poesía, compartila, creala ou participar en concursos de poesía para escolares. Ademais da consulta e os préstamos de libros na biblioteca, os alumnos poden descubrir o pracer da lectura de poemas na Internet, visitando blogs de confianza. Un espazo onde atopar información sobre blogs de bibliotecas escolares é www.edu.xunta.es/biblioteca/blog/?q=node/194 Pódese propoñer a consulta do blog de poesía infantil e xuvenil http:// poemasparapeques.blogspot.com/ en que os alumnos atoparán unha selección de poemas de autores galegos, ademais de ligazóns interesantes.

1. SI, SI, SI, SI. 2. Porque o faro non cumpriu a súa función e dirixiu a súa luz cara a onde non debía, e provocou o naufraxio dun barco. 3. Un naufraxio é un poema de dez versos distribuídos en tres estrofas. A primeira estrofa ten catro versos; a segunda estrofa ten catro versos; a terceira estrofa ten dous versos. 4. • todos miden 8 sílabas, agás o último verso, que mide 4. Hai moitos casos de sinalefa (xuroulle amor; a unha casa…) • Riman o primeiro co cuarto e o segundo co terceiro, nas dúas primeiras estrofas; na última estrofa riman o primeiro co segundo• Consonante. 5. 2, 1. 6. Este texto non é poético porque non está escrito en verso. OBRADOIRO LITERARIO 1. Os tempos das tempas, os canos das canas / As barbas dos barbos, as veas dos veos / as mañas dos maños, as pelas dos pelos. 2. RM: Os casos das casas, os focos das focas / os bolos das bólas, os soles das solas.

45 131194 _ 0072-0087.indd 85

14/7/09 18:51:57


1.

LEM


• Repasar os contidos desta unidade e da anterior.

●

As palabras con ditongo seguen as ……… de acentuación e o acento gráfico ponse …..… As palabras con hiato formado por dúas vogais ………… seguen as ………… de acentuación. Nos hiatos formados por unha vogal pechada e unha …………, se a vogal pechada é …………, levan ………… acento gráfico sempre na …………

• Familiarizarse cos resumos e cos esquemas conceptuais. • Aprender a consultar ficheiros.

●

Os ………… son partículas que se engaden ao final dunha palabra para formar outras.

●

Os textos poéticos son ………… que presentan unha ………… determinada e un uso abundante de …………

8.

9.

Suxestións didácticas • Aproveite as estratexias de reler e reelaborar a información fundamental que se explican nas páxinas 46 a 51 do subcapítulo «Repasar contidos», no manual de estudo eficaz.

2.

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema. OS POSESIVOS

son palabras que expresan

.............

o xénero

.............

.............

do substantivo

núcleo

.............

o número

5. Contesta sobre as palabras destacadas.

e di que función desempeña. ●

Solucións

● ●

●

Ana di que Carlos non é amigo …......... A Xoán dixéronllo …......... pais. Déixanos ir, que iso é cousa …......... Clara e Ana, estas bufandas son as ….........? Vino cos …......... propios ollos.

4. Subliña os posesivos e analízaos coma no exemplo. ● ● ● ●

Esta é a vosa revista preferida. Os nosos uniformes estan engurrados! Coloca o teu conto no último estante. Escribe os seus datos en maiúscula.

EXEMPLO vosa: posesivo de 2.ª persoa, varios posuidores, feminino, singular.

Atención! Rúa cortada por obras. ●

Teñen ditongo ou hiato?

●

Por que levan acento gráfico?

6. Ponlles acento gráfico a estas palabras con ditongo e hiato que deban levalo. ●

triangulo

●

candea

●

cirurxian

●

coelleira

●

descricion

●

fantasia

●

regadio

●

capicua

●

diurno

7. Forma substantivos a partir dos verbos seguintes e arrodea o sufixo con que os formaches. ●

aprobar

▶ …........

●

crear

▶ …........

●

animar

▶ …........

●

exhibir

▶ …........

46

Outras actividades Localizar exemplos nun texto. Pídalles aos alumnos que localicen, no menor tempo posible, exemplos dos diversos contidos conceptuais de gramática, de ortografía e de vocabulario que estudaron. Pobre xeografía! Un rapaz está estudando os ríos do mundo e pregúntalle a seu pai: –Papá, sabes onde está o Amazonas? E o pai, que está distraído… –Non o sei. Pregúntallo á túa nai, que ultimamente o garda todo nos caixóns. (GRAMÁTICA: Posesivos: seu, túa. Ortografía: ríos, distraído, túa, gárdao. Vocabulario: Sufixos: ultimamente.)

46 131194 _ 0072-0087.indd 86

10.

do posuidor

3. Completa cada oración cun posesivo ●

1. • As palabras con ditongo seguen as regras xerais de acentuación e o acento gráfico ponse na vogal aberta. As palabras con hiato formado por dúas vogais abertas seguen as regras xerais de acentuación. Nos hiatos formados por unha vogal pechada e unha aberta, se a vogal pechada é tónica, levan sempre acento gráfico na vogal pechada.• Os sufixos son partículas que se engaden ao final dunha palabra para formar outras. • Os textos poéticos son textos literarios que presentan unha estrutura métrica determinada e un uso abundante de recursos literarios. 2. Os posesivos son palabras que expresan a quen pertence o ser ou o obxecto que o substantivo designa. Os posesivos varían de forma segundo o xénero e o número do substantivo e segundo a persoa e o número do posuidor. Os posesivos no grupo nominal poden funcionar como determinante, núcleo e complemento. 3. • Ana di que Carlos non é amigo seu. • A Xoán dixéronllo seus pais. • Déixanos ir, que iso é cousa nosa. • Clara e


.............

• Con relación á actividade 5, pídalles que razoen a resposta. • Para ampliar a actividade 10, propóñalles aos alumnos que digan a clase de distancia que expresan os demostrativos.

varían de forma segundo

14/7/09 18:51:57

ES

3 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 8. Di o significado destas palabras e escribe

n.

11. Resolve as adiviñas seguintes. Todas levan

unha oración con cada unha. ●

cataplasma

●

libra

acento gráfico. ●

bouza

Pingas de auga salgada que dos ollos, se choro, escapan.

9. Copia os demostrativos e di o xénero e o número de cada un.

Son o froito da palma, brando o corpo, dura a alma.

Fotografía antiga Esta fotografía antiga é dos meus devanceiros. Aquel señor que le debaixo daquela árbore é o meu bisavó. Esa señora da dereita, que rega esas plantas, é a miña bisavoa, e este rapaz que camiña de gatiñas, é o meu avó.

como

Teño cristal e, se me abres, deixo que o aire dentro da casa pase.

12. Explica o significado destes pares de palabras e escribe unha oración con cada unha. cortes/cortés

10. Indica a función que ten cada demostrativo

lúcido/lucido

nestes grupos nominais. ... ● ● ●

Ese estoxo vermello é de tea. Estes son os meus amigos de Verín. Por favor, móstrame a pulseira aquela.

13. Arrodea os prefixos destas palabras.

.....

●

desnivel antinéboa

● ●

multinacional hipermercado

● ●

abaixar bicolor

Consultar ficheiros

ES CAPAZ DE…

1. Indica en cal dos seguintes ficheiros da biblioteca buscarías a información para facer as actividades propostas e explica por que. ● ●

● ●

n

a

●

●

AUTORES

TÍTULOS

MATERIAS ●

Facer un traballo sobre Martín Codax. Preparar unha exposición sobre a fauna de Galicia. Ler a obra Merlín e familia. Facer a maqueta dun helicóptero. Elaborar unha lista cos libros publicados de Manuel Rivas. Saber cantos libros hai cun título que comeza coa palabra mar.

2. Escribe a orde en que atoparías os autores seguintes nun ficheiro. Agustín Fernández Paz Paco Martín

Marica Campo Gloria Sánchez

Concha Blanco Xavier Docampo

Helena Villar Rafael Dieste

.....

47

Programa de ESTUDO EFICAZ Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Complete con eles ou pídalles que completen unha táboa coma esta: O que aprendín Lectura Gramática Ortografía Escritura Vocabulario


3

Ana, estas bufandas son as vosas? • Vino cos meus propios ollos. 4. • nosos: posesivo de 1.ª persoa, varios posuidores, masculino, plural. • teu: posesivo de 2.ª persoa, un posuidor, masculino, singular; • seus: posesivo de 3.ª persoa, un posuidor, masculino, plural. 5. • Atención: ten ditongo e leva acento gráfico porque é aguda rematada en vogal máis n. Rúa: leva acento gráfico para marcar que hai un hiato e as dúas vogais se pronuncian en sílabas distintas. 6. • triángulo • candea • cirurxián • coelleira • descrición • fantasía • regadío • capicúa • diúrno 7. RM: • aprobar: aprobación • crear: creación • animar: animación • exhibir: exhibición. 8. cataplasma: medicamento externo e mol que se aplica nunha parte do corpo como calmante ou para abrandar unha inflamación; libra: medida de peso equivalente a algo menos de medio quilo; bouza: terreo sen cultivar cuberto de maleza. RL. 9. Esta: feminino, singular; Aquel: masculino, singular; aquela: feminino, singular; Esa: feminino, singular; esas: feminino, plural; este: masculino, singular. 10. • determinante • núcleo • complemento. 11. bágoas; dátil; ventá. 12. RM: cortes: plural de corte ‘acción e resultado de cortar’; plural de corte ‘construción cuberta e pechada onde se gardan os animais’; Conxunto de persoas que fan as leis e compoñen o Congreso e o Senado en España; cortés: educado, agradable. / lúcido: que ten moita luz; que ten enxeño e intelixencia; lucido: que destaca por ser moi bo, bonito ou acertado. RL. 13. • desnivel • multinacional • abaixar • antinéboa • hipermercado • bicolor. ES CAPAZ DE... 1. • autor • materia • título • materia • autor • título 2. 1: Concha Blanco; 2: Marica Campo; 3: Rafael Dieste; 4: Xavier Docampo; 5: Agustín Fernández Paz; 6: Paco Martín; 7: Gloria Sánchez; 8: Helena Villar.

Literatura

47 131194 _ 0072-0087.indd 87

14/7/09 18:51:57

4

E


Programación Obxectivos • Ler un texto narrativo de maneira fluída. • Ordenar as accións da historia.

Contidos

• Deducir a identidade dun personaxe a partir dun texto oral.

• Os numerais e os indefinidos.

• Explicar de forma oral a propia biografía.

• A acentuación diacrítica.

• Identificar e analizar numerais e indefinidos.

• As palabras onomatopeicas.

• Coñecer palabras con acento diacrítico. • Identificar as palabras onomatopeicas. • Escribir unha noticia coa estrutura axeitada. • Ler unha entrevista e analizala. • Aprender a organizar as noticias dun xornal.

• Ordenación das accións dunha historia.

Criterios de avaliación

• Identificación de datos nun texto oral.

• Le un texto narrativo de maneira fluída. • Deduce a identidade dun personaxe a partir dos datos dun texto oral.

• Identificación e utilización de palabras onomatopeicas.

• Recoñece os numerais e os indefinidos e utilízaos correctamente.

• Redacción de noticias.

• Coñece palabras con acento diacrítico.

• Organización das noticias nun xornal.

• Escribe unha noticia coa estrutura axeitada, seguindo un procedemento. • Analiza e comprende un texto informativo. • Sabe como se organizan as noticias nun xornal.

Competencias básicas Ademais da competencia en Comunicación lingüística, na unidade desenvólvense estas competencias: Competencia matemática, Competencia social e cidadá, Tratamento da información, Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico e Aprender a aprender.

E • • •

• Exposición oral da propia biografía.

• Explica de forma oral a propia biografía.

• Identifica as palabras onomatopeicas e utilízaas.

R • • •

• Lectura comprensiva do texto O cativo da lata de conservas.

• Valoración da lectura como fonte de pracer e de información. • Interese por mellorar tanto a expresión oral coma a escrita. • Preocupación por utilizar correctamente o vocabulario adquirido. • Curiosidade por coñecer a estrutura dos medios de comunicación escrita.

48A 88 131194 _ 0088-0103.indd 88

15/7/09 10:44:05


Texto narrativo

Gramática

Ortografía




Comunicación oral Comprensión auditiva: Deducir a identidade dun personaxe Expresión oral: Explicar a propia biografía

Actividades


Competencias básicas Coñecemento e Interacción co mundo físico

Obradoiro de escritura Vocabulario: As palabras onomatopeicas Composición de textos: Escribir unha noticia

Es capaz de… Organizar as noticias dun xornal

• Recursos para a avaliación. • Cd Comunicación oral Lingua 6. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ • Redactar resumos: actividade 10, páx. 50; actividade 1, páx. 60. • Inferir normas: actividade 6, páx. 55. • Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 60. Previsión de dificultades • Os alumnos van estudar nesta unidade e na seguinte a acentuación diacrítica. É moi importante que realicen correctamente a pronuncia das vogais medias abertas e pechadas tónicas neses pares de palabras homógrafas que se distinguen na escrita polo acento diacrítico. Fíxese en que pode haber alumnos e alumnas con dificultades para distinguir e realizar correctamente esa pronuncia. • A explicación oral da propia biografía quizais resulte difícil para algúns rapaces ou rapazas especialmente tímidos ou para os que teñan problemas. Lémbrelles que no libro do alumno lles indican o proceso para facelo paso a paso e, finalmente, suxíralles que pensen unicamente en sucesos agradables da súa vida.


48B 131194 _ 0088-0103.indd 89

15/7/09 10:44:06

Obxectivos

4


• Ler un texto narrativo de maneira fluída. • Identificar características da literatura fantástica. • Recoñecer o uso expresivo na narración de diversos tipos de textos.

do col bo

tol

Suxestións didácticas Nesta unidade escolleuse como lectura un fragmento da novela da premiada Christine Nöstlinger. Esta obra pertence a un xénero en voga na actualidade e que cada vez ten máis seguidores entre o público infantil e xuvenil: a literatura fantástica. Explíquelles que, nas narracións fantásticas, os elementos principais do argumento son irreais: trátase de feitos que se opoñen ás leis da ciencia, pero que son contados dun xeito verosímil. Así, os personaxes comúns afrontan dunha forma repentina un fenómeno estraño e inexplicable. Anímeos a nomear títulos de libros ou de películas que pertenzan á literatura fantástica. Antes de ler Propóñalles aos alumnos que lean o título e que observen a imaxe. Pregúntelles que feito sorprendente e irreal pode contar esta historia. Faga que describan a imaxe e que fagan anticipacións da historia: Quen serán estes personaxes? Que suxeita a muller coa man esquerda? Que estira coa dereita? Que hai dentro da lata? Faga notar tamén que, ao botar unha ollada ao texto, se observa a utilización dun tipo de letra diferente e noutra color, incluso texto dentro de imaxes. Explique que nesta narración se incluíron varios tipos de texto: cartas, rótulos, instrucións… e que este é un recurso para que o lector se sinta «dentro da narración», coma se estivese presente, lendo os textos ao lado dos personaxes.

sen

VAs AprEnDEr 1 Lectura O cativo da lata de conservas 2 Comunicación oral ● Deducir a identidade dun personaxe ● Explicar a nosa biografía 3 Gramática Os numerais e os indefinidos

O

que chamara era o carteiro dos paquetes postais. Respiraba forte e enxugaba a suor da cara. –Condenado chisme, mira o que pesa! –dixo sinalando un paquete moi grande–. Como mínimo, vinte quilos! A señora Bartolotti deulle a volta ao paquete. Buscaba un remitente, pero non atopou ningún. Quizais, pensou, o paquete envíamo o tío Alois. Seguro que é un agasallo polo meu aniversario. Colleu as tesoiras e cortou o cordel do paquete. Despois levantou unha tapa de cartón. Dentro da caixa había labras e un sobre que dicía:

4 Ortografía Acentuación diacrítica (I) 5 Obradoiro de escritura ● As palabras onomatopeicas ● Escribir unha noticia 6 Texto para traballar as competencias básicas Trixemelgos e máis trixemelgos

Para a señora Berti Bartolotti.

Era an un así ata

pa pe ra,

bre ea un

A señora Bartolotti abriu o sobre e leu: Distinguida señora: Enviámoslle a entrega solicitada. Sentimos o atraso. Se a nosa mercadoría non lle é útil, pódenola devolver. Pero, por motivos de hixiene, só admitiremos a devolución se a lata está pechada.

48 131157 _ 0048-0061.indd 48

6/4/09 15:47:08

Máis información As latas de conserva. As conservas teñen a orixe nos estudos que fixo ao comezo do século XIX o confeiteiro francés Nicolas Appert. O goberno deste país establecera un premio de 12 000 francos para quen inventase un método que permitise conservar durante moito tempo a comida. Appert descubriu un sistema para selar ao baleiro os alimentos en botes de vidro e co diñeiro do premio montou a primeira fábrica de conservas da historia. Posteriormente, baseándose no seu método, desenvolveuse o envasado de alimentos en latas. Propoña unha investigación sobre as latas de conserva: en que consiste o proceso para esterilizalas, que materiais se utilizan, cales son os tipos de abertura, que vantaxes e inconvenientes ofrecen as latas, etc.

48 131194 _ 0088-0103.indd 90

ño lat com las Ba coc su qu

15/7/09 10:44:06

131157 _ 0048-0

as

E había unha sinatura que dicía «Humbert» ou «Monbert». A señora Bartolotti comezou a furgar entre as labras e viu unha gran lata de conservas. Era tan alta coma un paraugas e tan voluminosa coma unha faia de trinta anos. Non tiña etiquetas. Era unha daquelas latas que teñen unha cinta cunha argola metálica. A señora Bartolotti tirou da argola. Resultou moi oportuno que a cadeira da cociña se atopase exactamente detrás dela, porque papou un bo susto. Comezou a tremer, cambaleou e caeu sobre a cadeira. Aquilo que estaba engruñado dentro da lata de conservas dixo: –Bo día, querida mamá –e fixo un agarimoso aceno de saúdo. A señora Bartolotti estaba moi asustada. Vía un anano encollido. Vía unha cabeza encollida e con mil engurras e uns brazos encollidos, e un pescozo encollido e un peito encollido. A engurrada boca do anano dixo: –Querida mamá, a solución nutritiva está na tapa. A señora Bartolotti puido distinguir unha bolsa azul en que se podía ler:

UNIDADE enxugar: secar algo que estaba mollado ou húmido.

lectura A Se o considera oportuno, faga vostede unha primeira lectura que lles sirva de modelo; despois, aconséllelles que consulten o recadro do glosario se teñen algunha dificultade. A continuación dígalles que realicen unha lectura en voz alta e por quendas, coidando o ritmo, a pronuncia e a entoación. A medida que lean, destaque os diversos tipos de texto que se intercalaron: o texto do sobre, a carta, o rótulo da bolsa, as instrucións, a nota.

labra: lasca pequena de madeira ou doutro material que se saca ao traballalo con algunha ferramenta. furgar: remexer ou meter as mans en algo; remexer. engruñado: encollido o corpo ou algún membro.

SOLUCIÓN NUTRITIVA

E debaixo, en letras máis pequenas: Disolva o contido en catro litros de auga morna e vértaos sobre o contido da lata.

ira-

pa-

mimo o u as a de

–Agradeceríache moito que apurases –dixo o anano–, porque sen solución non podo conservarme moito tempo ao aire libre. A señora Bartolotti verteu oito xerros de auga coa solución nutritiva. Era dunha cor marrón escura. Verteu amodo a auga sobre a cabeza do anano engurrado. Ela esperaba que a auga caese sobre o anano coma unha ducha e que se vertese parte na lata e parte no chan. Pero non foi así. O anano absorbía toda a auga e íase volvendo cada vez máis terso, ata que xa non pareceu un anano, senón un rapaz moi normal. Cando rematou de verter os catro litros, atopou na lata un rapaz ao que se lle podían botar uns sete anos. Tiña unha cor sa, unha pel de neno tersa e delicada, meixelas rosadas, ollos de cor azul clara, branco dentame e rizos castaños. O rapaz entregoulle un sobre á señora Bartolotti. Dentro do sobre había unha partida de nacemento, un documento de cidadanía e algúns certificados de vacinación. Aínda atopou dentro do sobre un papel no que estaba escrito: Os nosos produtos son moi doados de manexar e de coidar. Eliminamos os defectos e as imperfeccións naturais. Este está elaborado de tal xeito que, ademais das atencións habituais, nece sita afecto. Non o esqueza, por favor! Moita felicidade para o futuro. CHRISTINE NÖSTLINGER, Konrad ou o rapaz que saíu dunha lata de conservas. (Adaptación)

Competencias básicas matemática Competencia Remarque que na vida diaria utilizamos as matemáticas a miúdo. Lémbrelles as instrucións que ten que seguir a señora Bartolotti: Disolva o contido en catro litros…, e saliente que verte oito xerros de auga coa solución nutritiva. Pregúntelles cantos litros caben en cada xerro do relato (0,5, é dicir, medio litro) e qué operación matemática tivo que facer mentalmente a muller (multiplicar 8 × 0,5, ou ben sumar 0,5 oito veces).

A AUTOrA

Christine Nöstlinger Christine nöstlinger (Viena, 1936) é unha das principais escritoras de literatura xuvenil en lingua alemá. publicou máis de 60 libros onde trata temas cotiáns que afectan aos rapaces e aos mozos: dificultades familiares, conflitos no colexio, o primeiro amor, a adolescencia..., todos escritos cunha linguaxe sinxela, chea de humor e de tenrura. En 1984 recibiu o premio Hans Christian Andersen, considerado o nobel da literatura infantil, por toda a súa obra.

Despois de ler

49 6/4/09 15:47:08

4

131157 _ 0048-0061.indd 49

Outras actividades Conversar sobre os dereitos humanos. Propoña a relectura do último parágrafo, que contén a carta dos fabricantes de Konrad. Propicie unha discusión sobre os dereitos humanos que non se respectan nesta fábrica. Faga notar que os rapaces que fabrican xa «nacen» sen liberdade porque os fan ser dóciles e perfectos. Fágalles preguntas como: Podería chamarse «ideal» unha humanidade formada só por rapaces sen defectos nin imperfeccións? Sería correcto fabricar seres humanos así?… Facer anticipacións. Propoña unha conversa en que os rapaces fagan anticipacións sobre o desenvolvemento da novela. Por exemplo, Que lles pasará aos dous personaxes? A señora Bartolotti quedará con Konrad? Será unha boa nai para el? Levaranse ben nai e fillo?… Despois, anímeos a ler a novela.

6/4/09 15:47:09

Lémbrelles aos alumnos que este é un relato fantástico e pídalles que mencionen o elemento irreal que dá pé á narración. A continuación, comente que o narrador achega datos para dar unha sensación de realidade: así, utilízanse cifras varias veces (vinte quilos, trinta anos…), danse instrucións ordenadas e menciónanse unha serie de documentos moi comúns (partida de nacemento, un certificado de cidadanía e outros de vacinación). Faga que describan o físico de Konrad e que mencionen unha calidade da súa forma de ser (é extremadamente educado). Pídalles que o demostren con extractos da lectura.

49 131194 _ 0088-0103.indd 91

15/7/09 10:44:07

Co

Traballo sobre a lectura Obxectivos • Comprender un texto narrativo.

que facer a señora Bartolotti co contido desta bolsa azul?

1. Responde.

• Coñecer as características básicas e a estrutura do texto narrativo.

● ● ●

Quen é o remitente dunha carta? Cando é voluminoso un obxecto? Que quere dicir nutritiva?

segúrese, na actividade 8, de que A os alumnos non se limitan a responder as preguntas senón que, ademais, copian o esquema, para que o interioricen. Suxíralles aos alumnos que escriban o resumo da actividade 10 a partir do esquema que elaboraron para a actividade 8.

●

1. • A persoa que a envía. • Cando ocupa moito espazo. • Que nutre ou alimenta. 2. Verteron aquela pasta estraña nunha solución de auga e sal. 3. A señora Bartolotti é unha muller que recibe un paquete que contén un rapaz. O carteiro é quen lle entrega o paquete á señora. O anano da lata é o rapaz antes de recibir a solución nutritiva. O tío Alois é quen a señora pensa que pode ser o remitente do paquete. 4. Antes semella un anano engurrado e encollido. Despois é un rapaz duns sete anos, pel tersa, meixelas rosadas, ollos azuis, dentes brancos e rizos castaños. 5. 3, 1, 4, 2, 6, 5. 6. Teno que disolver en catro litros de auga morna e vertelo sobre o contido da lata. 7. • Unha carta en que a empresa notifica o envío do paquete. • Unha partida de nacemento, uns certificados de cidadanía e de vacinación e un papel coas instrucións de uso. 8. SITUACIÓN INICIAL: A señora Bartolotti recibe un paquete. 1.ª SORPRESA: Labras, un sobre e unha gran lata de conservas. REACCIÓN: Le o sobre e abre a lata. 2.ª SORPRESA: Atopa un anano encollido e engurrado. REACCIÓN: Asústase pero verte a solución nutritiva. RESULTADO FINAL: O anano convértese nun rapaz. 9 e 10. RL.

●

O sobre que había dentro da caixa. O sobre que lle deu o rapaz á señora Bartolotti.

sITUACIón InICIAL

3. Explica quen é cada un dos personaxes seguintes e que papel ten na historia.

Que atopa ao abrir a caixa?

rEACCIón

Que fai a señora Bartolotti?

Que fai a señora Bartolotti?

rEsULTADO FInAL

Que pasa despois de verter a solución nutritiva?

A señora Bartolotti abre a lata. O carteiro entrégalle un paquete á señora Bartolotti. O anano da lata pídelle que lle verta a solución nutritiva. A señora Bartolotti abre o paquete e le a primeira carta. O anano convértese nun rapaz. A señora Bartolotti verte a solución nutritiva sobre o anano da lata.

os ● ● ●

Exp

A túa achega

Explic todo o (nome os fei

9. Inventa unha escusa e escribe unha carta,

Antes de tomar a solución nutritiva. ▶ .......... Despois de tomar a solución nutritiva. ▶ .......

5. Ordena as accións da historia.

2. Di

Que atopa ao abrir a lata?

rEACCIón

O tío Alois

As accións

Que recibe a señora Bartolotti un día?

1.ª sOrprEsA

2.ª sOrprEsA

O anano da lata

4. Busca na lectura e describe o rapaz da lata.

1.

8. Responde e completa o esquema da lectura.

Os personaxes

O carteiro

Solucións

●

non soubemos atopar a solución do problema que nos formularon. Verteron aquela pasta estraña nunha solución de auga e sal.

A señora Bartolotti

Dedu que d quen moi a extrae que fi

7. Di o que contiña cada un.

solución ten o mesmo significado ca na lectura. ●

SOLUCIÓN NUTRITIVA


2. Subliña a oración en que a palabra


Com

6. Explica. Que ten

Vocabulario

coma se foses a señora Bartolotti, en que lle expliques á empresa que enviou o paquete que non podes quedar co rapaz.

3. Ex


Fa

ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre

a lectura con estes datos.

1.

Título: Autor:

2.

resumo: 3. Opinión:

50 131157 _ 0048-0061.indd 50

6/4/09 15:47:09 131157 _ 0048-0061.

Programa de comprensión Actividades 1 e 2. Elaboración dunha interpretación. Determinar significados polo contexto. Actividades 3 e 4. Obtención da información. Identificar os personaxes e as accións que realizan, e caracterizar o rapaz protagonista. Actividade 5. Comprensión global. Ordenar as accións da historia. Actividades 6 e 7. Obtención da información. Lembrar detalles da historia. Actividade 8. Comprensión global. Recoñecer o esquema narrativo. Actividade 9. Expresión escrita. Escribir unha carta baseada na historia da lectura. Actividade 10. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

50 131194 _ 0088-0103.indd 92

15/7/09 10:44:08

A

4 UNIDADE

Comunicación oral Naceu dunha lata de conservas.


Deducimos a identidade dun personaxe. Moitas veces, temos que deducir a identidade dalgunha persoa ou personaxe porque quen nos fala non lembra o nome. Para facelo, cómpre estar moi atento a todos os datos biográficos que poidamos extraer (lugar onde naceu, época en que viviu, cousas que fixo e nas que destacou, etc.).

1.

Ah! Ese é Konrad, o fillo da señora Bartolotti.

▶

ura.

ÉPOCA EN QUE VIVIU

olotti

PROFESIÓN

a?

er

a,

ou z.

• Escoitar con atención un texto e deducir a identidade dun personaxe. • Explicar de forma oral a propia biografía.

En España.

En Francia.

En Italia.

▶

No século XIX.

No século XX.

No século XXI.

▶

Mecánico.

Soldado.

Aviador.

ARTE EN QUE DESTACOU

▶

En pintura.

En literatura.

En escultura.

OBRA MÁIS COÑECIDA

▶

O principiño.

O príncipe feliz.

O rei león.

Suxestións didácticas Comprensión auditiva Para introducir a destreza traballada, describa un personaxe de conto coñecido, e pídalles que digan de quen fala. As indicacións teñen que ser claras.

i?

i?

Obxectivos

Escoita atentamente a audición e marca as opcións correctas. LUGAR ONDE NACEU

?

4

2. Di de cal dos personaxes seguintes se falou na audición tendo en conta os datos que marcaches. Se che cómpre, busca na enciclopedia. ●

Jean de la Fontaine

●

Ernest Hemingway

●

Pablo Picasso

●

Antoine de Saint-Exupéry

●

Albert Uderzo

●

Hans Christian Andersen

Despois, propóñalles aos alumnos que, antes de escoitar a audición, lean atentamente a lista de datos en maiúscula. Ao acabaren, deben escoitar a pista correspondente do CD Comunicación oral.

Expresión oral Explicamos a nosa biografía. Explicarlle a nosa biografía a alguén non é contarlle ao pé da letra todo o que nos pasou ao longo da vida, senón achegarlle os nosos datos persoais básicos (nome, idade, lugar onde vivimos, colexio onde estudamos, etc.) e explicarlle unicamente os feitos da nosa vida que consideramos máis importantes ou interesantes.

Expresión oral Anime a todos os alumnos a participaren na actividade 3, xa que todos temos unha vida que contar. Procure que a actividade non se converta nunha competición entre eles.

3. Explícalle brevemente a túa biografía ao resto da clase. Faino así:

1. Repasa mentalmente a túa vida e anota nun papel os feitos que consideres máis importantes ou interesantes. Por exemplo, o primeiro día que fuches ao colexio, o día que coñeciches o teu mellor amigo ou amiga, o ano que naceu o teu irmanciño ou irmanciña, etc. 2. Selecciona só tres ou catro feitos e prepara a túa biografía. Procura seguir unha orde cronolóxica á hora de contar os feitos. 3. Explícalles a túa biografía aos compañeiros e ás compañeiras. Non esquezas que tes que dar tamén os teus datos persoais básicos.

51

Pídalles aos alumnos que opinen sobre as biografías dos compañeiros. Advírtaos de que as autobiografías son sempre subxectivas, de xeito que uns feitos que nós consideramos relevantes quizais non o sexan para outros. Vixíe que respectan todas as opinións.


Máis información Antoine de Saint-Exupéry. (Lión, 1900 – Mar Mediterráneo, preto de Marsella, 1944). Este célebre escritor traballou na aviación postal facendo voos internacionais. A maioría das súas obras, entre as que destacan O aviador, Voo nocturno, Piloto de guerra e O principiño, están inspiradas nas súas experiencias como piloto. En 1931 casou con Consuelo Suncín, unha escritora que inspirou a rosa de O principiño. Durante a Segunda Guerra Mundial, o seu avión foi abatido nunha misión cando actuaba como piloto de recoñecemento. O principiño é un libro ilustrado por el mesmo. Narra de forma poética o encontro entre un piloto e un rapaz proveniente dun pequeno asteroide. Na obra faise unha crítica da sociedade e do mundo adulto. En honor do escritor, un asteroide recibiu o nome de Saint-Exupéry.

A biografía de Saint-Exupéry pode dar lugar a unha conversa sobre as consecuencias tráxicas da guerra, sobre a que el opinaba isto: «A guerra non é unha aventura. É unha enfermidade coma o tifo».

Solucións 1. En Francia. No século XX. Aviador. En literatura. O principiño. 2. Antoine de Saint-Exupéry. 3. RL.

51 131194 _ 0088-0103.indd 93

22/7/09 16:40:29

Gramática Os numerais e os indefinidos

●

Obxectivos

Un paquete de vinte quilos! É estraño que non leve ningún remitente…

• Comprender o concepto de numeral e identificar as funcións no grupo nominal. • Diferenciar os numerais cardinais e os numerais ordinais. • Comprender o concepto de indefinido, identificar as súas formas e as funcións que cumpre no grupo nominal.

NUMERAIS

SINGULAR

Cardinais PLURAL

Ordinais

INDEFINIDOS Variables En xénero e número Só en número

● ● ● ●

4. Es ●

●

5. Cl ●

Masculino un

algún

pouco

moito

todo

outro

●

Feminino

algunha

pouca

moita

toda

outra

●

algúns

poucos moitos todos outros

unha

Masculino uns Feminino

c t a

V

unhas algunhas poucas moitas todas outras

É a segunda vez que a señora Neves Serra dá a luz xemelgos. Hai seis anos tivo xemelgos! Os meniños son moi guapos. O primeiro pesou dous quilos novecentos gramos, e o segundo, tres. Os pais están contentos, pero din que non haberá unha terceira vez. Con catro fillos xa teñen abondo!

as

A

1

2

1. Arrodea os numerais e clasifícaos. De dous en dous!

6. Lo

AUT

Os numerais son palabras que expresan cantidade ou orde de forma precisa. poden ser cardinais ou ordinais. Os indefinidos son palabras que expresan cantidade ou existencia de forma imprecisa.

CARDINAIS

3 ORDINAIS

4

, 4a.

52 131157 _ 0048-0061.indd 52

6/4/09 15:47:13 131157 _ 0048-0061.

Máis información Confusión no uso de numerais. En galego, a palabra billón é un numeral que significa ‘un millón de millóns’, é dicir, a unidade seguida de 12 ceros. A miúdo prodúcese confusión canto ao seu significado a causa da influencia da palabra billion, que no inglés utilizado nos Estados Unidos significa ‘mil millóns’; é dicir, a unidade seguida de nove ceros. O galego coincide co inglés británico e co castelán no sentido que lle damos á palabra, e cando necesitamos expresar en palabras a cantidade dunha unidade seguida de nove ceros, dicimos mil millóns.

• Na actividade 6, asegúrese de que os alumnos non confunden os adverbios de cantidade (Agradeceríache moito que apurases…) cos indefinidos.

52 131194 _ 0088-0103.indd 94

3. Ar

●

Tamén son indefinidos algunhas palabras que só cambian de número (bastante/bastantes...), e outras palabras que son invariables (algo, alguén, menos, máis, ninguén, nada, calquera…). Dentro do grupo nominal, os indefinidos poden desempeñar as funcións de determinante (moito ruído), de complemento (Escolle un xo guete calquera) ou de núcleo (Non veu ninguén).

Invariables

A continuación, pregúntelles que significa que unha cousa, por exemplo unha liña ou un debuxo, non estea ben definida. Faga que relacionen indefinido con falta de límites e imprecisión, para explicar despois o sentido gramatical da palabra.

Para explicar • Suxíralles aos alumnos que comproben, da maneira seguinte, se os indefinidos que utilizaron varían ou non en xénero e en número: Cambiade o substantivo por outro de diferente xénero e número e observade se se establece ou non a concordancia entre indefinido e substantivo.

Os numerais son as palabras que expresan cantidade ou orde de forma precisa. poden ser cardinais ou ordinais. ● Os numerais cardinais indican unha cantidade exacta. por exemplo: nove anos, vinte quilos. ● Os numerais ordinais indican o lugar que ocupa un ser ou obxecto nun grupo ordenado. por exemplo: terceira sala, quinto piso. Dentro do grupo nominal, os numerais poden desempeñar as funcións de determinante (sete folios), de complemento (a páxina trin ta) ou de núcleo (o primeiro da fila).

Os indefinidos son palabras que expresan cantidade ou existencia de forma imprecisa. por exemplo: poucos concursantes, certas per soas. Estes son algúns dos indefinidos máis frecuentes.


Dirixa a atención dos alumnos cara á viñeta inicial. Pídalles que observen as palabras destacadas e que recoñezan a clase.

Os numerais. Clases e funcións

●

Os indefinidos. Formas e funcións

• Utilizar axeitadamente os numerais e os indefinidos.

Lémbrelles aos alumnos e ás alumnas que os demostrativos e os posesivos, que viron en unidades anteriores, tamén forman parte do grupo nominal, igual ca o artigo. Explíquelles que van estudar agora outras palabras que poden formar parte dun grupo nominal. Co libro pechado, indague os coñecementos que teñen sobre o concepto de numeral e as clases de numerais que traballaron en Matemáticas.

2. Su

15/7/09 10:44:11

4 UNIDADE

2. Substitúe os números polos numerais cardinais ou ordinais correspondentes. ● ●

de

em-

xec-

● ● ●

● ●

O un de marzo. Vinte e oito vasos. O capítulo dez. As once da noite.

ra

ros

● ●

● ●

22.º aniversario 15.º festival de cine

● ●

O cuarto piso. A sala tres. O segundo da cola.

▶ ▶

............... ...............

● ●

78 uvas 6.º andar

▶ ▶

.............. ..............

Competencias básicas matemática Competencia O estudo dos numerais relaciónase directamente coa área das Matemáticas. Asegúrese de que os alumnos usan o vocabulario axeitado para referirse ás diversas categorías de numerais: cardinais (dous, dezaseis…), ordinais (terceiro, sétimo…), partitivos (medio, metade…) e multiplicativos (dobre, triplo).

DETERMINANTE

COMPLEMENTO

NúCLEO

O quilómetro trinta.

……...… pais ……...… azucre ……...… compañeiro

● ● ●

……...… ventás ……...… frío ……...… persoas

● ● ●

……...… rotulador ……...… bancos ……...… amigo

5. Clasifica os seguintes indefinidos onde lles corresponda. calquera todo ● algo

ro

.............. ..............

4. Escribe indefinidos e forma grupos nominais. ●

ncia per

▶ ▶

3. Arrodea os numerais e clasifícaos segundo a función.

●

funtrin

35 ovellas 96 alumnos

●

●

●

● ●

alguén nada varios

VARÍAN EN XÉNERO E NúMERO

● ● ●

demasiado ambos ningún

● ● ●

VARÍAN SÓ EN XÉNERO

moito abondo ninguén

● ● ●

VARÍAN SÓ EN NúMERO

da información Tratamento Anime os alumnos a utilizar o dicionario para verificar a ortografía dos numerais ou cando teñan algunha dúbida sobre o seu significado.

tanto bastante algún NON VARÍAN

ras

mealgo,

funxo

s-

S

6. Localiza no conto O cativo da lata de conservas estes numerais e indefinidos e copia as oracións en que aparecen. nUMErAIs

▶

vinte, trinta, catro, oito

InDEFInIDOs

▶

Solucións

ningún, moito, toda, cada

AUTOAVALIACIón Arrodea a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos. 1. Os numerais ordinais indican… a) o lugar que ocupa un ser nunha serie.

b) unha cantidade exacta.

2. Os indefinidos expresan de forma imprecisa… a) cantidade ou orde. b) cantidade ou existencia. 3. O indefinido calquera… a) non varía nin en xénero nin en número.

b) varía en número.

4. no grupo nominal o primeiro da fila, o numeral funciona como… a) núcleo. b) determinante.

PUNTUACIÓN 1

.......

2

.......

3

.......

4

.......

TOTAL

.......

solución: 1a, 2b, 3a, 4a.

e

4

53 6/4/09 15:47:13 131157 _ 0048-0061.indd 53

Outras actividades Elaborar esquemas. Os esquemas constitúen unha ferramenta que se utiliza no libro do alumno tanto na exposición da teoría coma nas actividades. Anime os alumnos non soamente a completar esquemas senón a elaborar algúns de tipo horizontal (chaves) ou de tipo vertical. Por exemplo, pode propoñer a elaboración dun esquema de chaves para resumir o contido referido ao concepto, ás clases e ás funcións dos numerais. Pídalles que inventen exemplos diferentes dos que contén o libro. Poden ser de grande utilidade as reflexións sobre a elaboración de esquemas co título «Organizar graficamente a información: esquemas e táboas» na páxina 20 do programa de Estudo eficaz.

6/4/09 15:47:13

1. CARDINAIS: seis, dous, novecentos, tres, catro. ORDINAIS: segunda, primeiro, segundo, terceira. 2. • trinta e cinco ovellas • noventa e seis alumnos • vixésimo segundo aniversario • décimo quinto festival de cine • setenta e oito uvas • sexto andar. 3. • un (N) • vinte e oito (Det.) • dez (Compl.) • once (N) • cuarto (Det.) • tres (Compl.) • segundo (N) • trinta (Compl.) 4. RM: • algúns pais • pouco azucre • un compañeiro • máis ventás • nada de frío• moitas persoas • outro rotulador • demasiados bancos • algún amigo. 5. VARÍAN EN XÉNERO E NÚMERO: todo, demasiado, ningún, moito, abondo, tanto, algún. VARÍAN SÓ EN XÉNERO: varios, ambos. VARÍAN SÓ EN NÚMERO: bastante. NON VARÍAN: calquera, algo, alguén, nada, ninguén. 6. Numerais: vinte quilos!; trinta anos; catro litros; oito xerros. Indefinidos: toda a auga; cada vez; algúns de vacinación.

53 131194 _ 0088-0103.indd 95

15/7/09 10:44:13

Ortografía Acentuación diacrítica (I) Obxectivos

Señora Bartolotti:

• Coñecer para que serve o acento diacrítico.

Desfaga o nó da embalaxe e lea a carta do interior. Cómpre que o faga sen présa.

Atentamente, Roberto Marco, director comercial.

Suxestións didácticas Despois de dúas unidades dedicadas á acentuación (regras xerais e acentuación de ditongos e hiatos) os alumnos van estudar agora nesta unidade e na seguinte a acentuación diacrítica.

• En canto á actividade 7, se entenden a función do acento diacrítico vailles resultar moito máis fácil memorizar os pares de palabras que se distinguen polo acento diacrítico.

■

Algunhas parellas de palabras que levan acento diacrítico pronúncianse de forma diferente: unha delas ten a vogal tónica aberta e a outra tena pechada. nese caso a vogal tónica aberta é a que leva sempre o acento diacrítico. Exemplo: Levan acento diacrítico cómpre ▶ «é necesario» ▶ «lazo, atadura» nó présa ▶ «apuro»

5. Po ● ●

Non levan acento diacrítico compre ▶ «merque» no ▶ contracción en + o presa ▶ «prisioneira», «encoro»

● ●

6.

7. Fa

1. Marca a palabra que corresponde en cada caso. Le cada unha en voz alta

qu se

e di se se pronuncia aberta ou pechada. parte do esqueleto.

rama de árbore. pola

óso

EX

Obxecto esférico.

8. DI

oso

póla

Infusión.

bóla

Fíx

2. Completa coas palabras da actividade anterior que non marcaches.

É Cr ás xa le

te

bola

té

●

........... ▶ nome da letra t; pronome

●

........... ▶ «animal plantígrado»

●

........... ▶ contracción por+a; «galiña»

●

........... ▶ «peza de pan redonda»

DIFIC

3. Fíxate nas palabras do cadro e pon os acentos gráficos que cumpran nas oracións seguintes. Xustifica cada caso. fóra nós vés, vén vós

Levan acento diacrítico adverbio de lugar ▶ pronome tónico (1.ª pers. plur.) ▶ formas do verbo vir ▶ pronome tónico (2.ª pers. plur.) ▶

fora nos ves, ven vos

Non levan acento diacrítico forma dos verbos ser ou ir. ▶ pronome átono (1.ª pers. plur.) ▶ formas do verbo ver ▶ pronome átono (2.ª pers. plur.) ▶

●

nos imos fora xogar un pouco.

●

Xa vos dixen que non ven esa serie.

●

Dime se ves quen ven polo camiño.

●

Cando ves ao cine con nos?

●

Cando cheguei, ela xa fora polo pan.

●

non nos dixo que fora el o xefe.

54 131157 _ 0048-0061.indd 54

6/4/09 15:47:13 131157 _ 0048-0061.

Outras actividades Acentuar palabras con acento diacrítico. Propóñalles aos alumnos e ás alumnas unhas oracións con palabras destacadas para que as acentúen cando cumpra. • • • • • • •

ompre vostede bólas baratas de cores. C Meu pai saíu fóra e colleu unha presa de verzas. Uxío vén alí; pero non o ves? Se vés con présa, mellor que te vaias. Non te invito a té porque non o teño. A vós non hai quen vos teña contentos. Fíxolle un nó ao adival no medio e medio.

54 131194 _ 0088-0103.indd 96

ES

e

Dígalles que se fixen nas palabras destacadas da viñeta e pregúntelles que diferenzas gráficas observan entre as formas cómpre e compre. A continuación, dígalles que pronuncien as dúas palabras e observe se distinguen a vogal tónica media aberta de cómpre da vogal tónica media pechada de compre. Escriba no encerado outros pares de palabras en que o acento diacrítico marque a palabra que se pronuncia con vogal media aberta (pé/pe; bóla/bola; óso, oso; présa; presa). Destáquelles a importancia da correcta pronuncia e pregúntelles os distintos significados dos pares de palabras. Para explicar • Na actividade 1, revise que pronuncian correctamente os pares de palabras propostos e explíquelles que na escrita se marca a pronuncia da vogal tónica media aberta co acento diacrítico, e na fala márcase a distinción dunha palabra ou doutra coa distinta abertura das vogais tónicas. Faga extensible a revisión da pronuncia ás actividades 2, 3, 5 e 8. Lea vostede o ditado para que diferencien nitidamente a pronuncia das palabras présa, pé e nós.

O acento diacrítico úsase para distinguir palabras que se escriben igual, pero teñen significados diferentes.

Agradecemos a súa confianza e esperamos que compre outros produtos nosos.

• Aplicar correctamente as regras de uso do acento diacrítico.

4. Es

15/7/09 10:44:13

4 UNIDADE

4. Escribe a resposta para o xeroglífico. Unha das palabras ten acento diacrítico. ▶ Que


lle pasou a rosa? ...........

e

a o -

óns

rie.


■ Explica por que leva acento diacrítico esa palabra.

5. Ponlles acento diacrítico ás palabras destacadas que deban levalo.

6.

●

Fixeches uns nos moi apertados nos cordóns.

●

Vos quedade aquí e non vos movades.

●

As polas da avoa sóbenlle ás polas da figueira.

●

Nos queremos ir nos coches de choque.

4

Aproveite o texto do ditado da actividade 8 para que os alumnos reflexionen sobre o grande esforzo que fan as nais e os pais durante tanto tempo para educaren os fillos e preparalos para a súa autonomía e independencia.

ESTUDO EFICAZ. Explica a función do acento diacrítico en cada caso anterior e as diferenzas de significado.

7. Fai no caderno unha táboa coas parellas de palabras, con acento diacrítico e sen el, que aprendiches nesta unidade. Pon tamén o seu significado. se o precisas, usa o dicionario. EXEMPLO

Levan acento diacrítico bóla ▶ «obxecto esférico»

Non levan acento diacrítico bola ▶ «pan»

Solucións


A diferente ritmo É sorprendente o rápido que medran as crías dos animais mamíferos. Crecen moito máis de présa ca os bebés humanos. Algúns animais ás poucas horas de nacer xa se sosteñen de pé e ao cabo duns meses xa son quen de buscaren comida sós. Nós, os humanos, somos máis lentos e os nosos pais dedican anos á nosa educación e coidados.

DIFICULTADEs OrTOGrÁFICAs 1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías axeitadas. ●

proxecto coñecer ombreiro

pro✱e✱to

●

co✱e✱er

●

✱m✱rei✱o

2. Arrodea os erros e corríxeos. ● ●

proiecto proxeto

● ●

conocer coñezer

● ●

hombreiro onbreiro


55 6/4/09 15:47:13 131157 _ 0048-0061.indd

55

En cinco minutos. Propóñalles aos alumnos e ás alumnas que, en cinco minutos, escriban a maior cantidade de oracións que conteñan palabras con acento diacrítico das estudadas no programa de Ortografía desta unidade. Despois, o alumno que máis oracións teña sairá ao encerado e escribiraas. Finalmente, revisaranse todas; os compañeiros dirán se son correctas e se cumpren, ademais, das regras de uso do acento diacrítico, outras regras de ortografía. O locutor perfecto. Unha vez revisadas as oracións anteriores, mande saír ao encerado a dous alumnos e a dúas alumnas e dígalles que pronuncien as oracións sen erros. Gañará a cualificación de locutor perfecto a persoa que mellor saiba diferenciar as vogais medias abertas tónicas das medias pechadas.

15/4/09

11:31:23

1. Rama de árbore: póla (pronúnciase aberta). Parte do esqueleto: óso (pronúnciase aberta). Infusión: té (pronúnciase aberta). Obxecto esférico: bóla (pronúnciase aberta). As restantes pronúncianse pechadas. 2. • te: nome de letra; pronome. • oso: «animal plantígrado». • pola: contracción por + a; «galiña». • bola: peza de pan redonda. 3. • Nós (pronome tónico) imos fóra (adverbio de lugar) xogar un pouco. • Xa vos dixen que non ven esa serie. • Dime se ves quen vén (forma do verbo vir) polo camiño. • Cando vés (forma do verbo vir) ao cine con nós (pronome tónico)? • Cando cheguei, ela xa fora polo pan. • Non nos dixo que fora el o xefe. 4. Mancou un pé. Pé (parte do corpo) leva acento diacrítico porque se pronuncia con e aberto, para distinguilo na escrita da palabra pe (letra), que se pronuncia con e pechado. 5. • Fixeches uns nós moi apertados nos cordóns. • Vós quedade aquí e non vos movades. • As polas da avoa sóbenlle ás pólas da figueira. • Nós queremos ir nos coches de choque. 6. O acento diacrítico, nos exemplos anteriores, úsase para distinguir palabras que se escriben igual, pero teñen significados diferentes. • Nós (lazo) / nos (contraccións en + os). • Vós (pronome tónico) / vos (pronome átono). • polas (‘galiñas’) / pólas (‘ramas’). • Nós (pronome tónico) / nos (pronome átono). 7. RL. 8. Ditado.

55 131194 _ 0088-0103.indd 97

15/7/09 10:44:15

Obradoiro de escritura Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado coa reprodución. • Comprender o concepto de palabras onomatopeicas. • Identificar e utilizar palabras onomatopeicas. • Escribir unha noticia seguindo indicacións.

Com

Escrib da ac segui

Vocabulario

BENVIDO

berce globo nacemento

7. Es

PL

aburrido celoso entretido

a)

b)

bisbar arrolar divertirse

c)


1. Conta brevemente como foi a festa utilizando tantas palabras do cadro como poidas.

Pídalles aos alumnos que observen a imaxe atentamente e que describan de qué clase de festa se pode tratar e que fan os personaxes. Faga que lean o vocabulario e aclare as dúbidas sobre o seu significado.

e unha oración exclamativa con cada unha.

No apartado de Composición de textos destaque cales son as preguntas básicas e comente que unha noticia tamén pode achegar datos sobre como ocorreron os feitos. Pregúntelles por que cren que as noticias teñen que tratar de feitos interesantes e de actualidade. Con respecto ás partes da noticia, faga que observen o modelo sen lelo, mentres os informa de que o titular está, xeralmente, en maiúsculas ou nun tamaño de letra máis grande ca a do corpo da

Entr

3. Risca a palabra que sobra en cada grupo e explica por que sobra. berce

biberón

chupete

peúgo

caldeiro

babeiro

bisbar

berrar

falar

chorar

conversar

murmurar

Cor da no

Antes de realizar as actividades, pode pedirlles aos alumnos que teñan irmáns pequenos que conten as súas experiencias persoais relacionadas co nacemento destes: se se sentiron tristes, contentos, expectantes… Explíquelles que é lóxico que, cando nace un rapaz, os irmáns máis vellos se sintan un pouco celosos, xa que os meniños requiren máis atención, pero subliñe que os seus familiares os queren igual. No tocante ás palabras onomatopeicas, faga notar que non soamente reproducen sons de animais senón que poden referirse a ruídos producidos polos seres humanos, os aparellos, os fenómenos da natureza, etc.

Titu

2. Escolle tres palabras do cadro da lámina e escribe unha oración interrogativa

AS PALABRAS ONOMATOPEICAS. Hai palabras que se formaron por imitación de determinados sons. por exemplo, bisbar formouse a partir da imitación do son que fan as persoas que falan en voz baixa («bisbis»). Estas palabras denomínanse onomatopeicas.

4. Completa cunha palabra onomatopeica para cada animal. Que fan? Cacacó!

Miau! Miau!

●

O gato .........

●

A galiña .........

RE

Píopío!

●

O paxaro .........

d)

Cro! Cro!

●

A ra .........

5. Marca as tres palabras que son onomatopeicas. Utiliza o dicionario se o precisas. chapuzar

derrubar

tintinar

revelar

CO

bufar

e)

6. Di a partir de que son se formaron as palabras da actividade anterior. 56 131157 _ 0048-0061.indd 56

6/4/09 15:47:17 131157 _ 0048-0061.

Outras actividades Utilizar as onomatopeas correctas. Explique que van ler un texto en voz alta e deben prestar atención porque algunhas onomatopeas non están ben utilizadas. Léao dúas veces. Antes da segunda propóñalles aos alumnos que levanten a man cada vez que oian unha palabra onomatopeica que non corresponda ao contexto. Seguidamente, faga saír un rapaz ou unha rapaza ao encerado a escribir a palabra correcta. Oh, a tranquilidade da natureza! Canso do pataplún dun veciño desconsiderado e do rebumbio dos coches pola noite, un oficinista decide ir descansar a unha casa de turismo rural, pero de alí a tres días regresa á cidade cansísimo. Non o deixaron durmir nin o rinchar da madeira do piso, nin os bramidos dun lobo arredado, nin os ouleos dos cabalos nin os ladridos das ras.

56 131194 _ 0088-0103.indd 98

15/7/09 10:44:16

4 Escribimos unha noticia. As noticias son textos que informan sobre feitos interesantes da actualidade. Á hora de escribir unha noticia temos que intentar responder as preguntas seguintes: que pasou, quen interveu, onde pasou, cando pasou e por que.


a) Escolle o feito da noticia tendo en conta que tivo que ocorrer moi recentemente e que ten que resultar interesante para os lectores. b) responde as preguntas seguintes para preparar a túa noticia. Que pasou?

Quen interveu?

Cando pasou?

Onde pasou?

Para explicar • Na actividade 2, verifique que os alumnos colocan os signos de interrogación e de admiración.

por que pasou?

c) Observa este modelo de noticia para saber como organizar o teu texto.

• Con relación ás actividades 5 e 6, propóñalles aos alumnos que expresen de forma oral o son das tres palabras onomatopeicas.

DIArIO DA VILA, 15 de novembro de 2010

Festa de benvida multitudinaria

Titular

Máis de mil persoas asistiron á festa que os Ferro Fontes celebraron onte na súa casa da rúa Codesal.

Entrada

Onte, ás cinco da tarde, comezaba a festa que a familia Ferro Fontes celebrou para darlle a benvida ao novo membro da familia na súa casa da rúa Codesal. O cativo, que naceu hai tres días na clínica «O Reiseñor», chámase Airas e é o primeiro meniño da familia desde hai trinta e cinco anos. Por iso os Ferro Fontes decidiron celebralo cunha festa multitudinaria á que convidaron a todo o municipio de Vilavella. Ao longo da tarde, máis de mil persoas acudiron a felicitalos.

rar Corpo da noticia

e n n-

4

noticia, e vai sempre en negra. A entrada resume a noticia e tamén vai destacada con relación ao corpo. En cambio, a medida da letra dos pés de foto é moito menor e o seu contido a miúdo é unha simple frase explicativa.

7. Escribe unha noticia sobre algún feito que ocorrese na túa localidade.

o

ro!

UNIDADE


• Na escritura da noticia, insista en que non esquezan o aspecto gráfico en canto á medida e o tipo de letra e no que se refire á distribución dos elementos na páxina. Para facilitar a tarefa, sería conveniente que realizasen a actividade co ordenador baixo a dirección de vostede.

O meniño pesou tres quilos.

REDACCIÓN DO TEXTO

d) Escribe o borrador da túa noticia seguindo estas indicacións. ●

● ●

redacta primeiro o corpo da noticia coa información que queres dar. procura que non falte ningunha información esencial (que, quen, onde, cando, por que).


Escribe un resumo da noticia para elaborar a entrada.

Aprender a aprender A propósito da escritura da noticia proposta na actividade 7, lémbrelles aos alumnos que é moi sinxelo escribir un texto se se coñece cales son as súas partes e como se organizan os seus elementos. Para demostralo, pregúntelles en que se diferencian a simple vista un poema calquera e a noticia que se inclúe como modelo nesta actividade.

pensa e escribe un titular para a noticia. Intenta que informe sobre o contido e, ao tempo, capte a atención dos posibles lectores.


e) revisa o teu borrador e pásao a limpo. se queres, podes acompañar a túa noticia cunha foto ou cun debuxo ilustrativo.

57 6/4/09 15:47:17 131157 _ 0048-0061.indd 57

Outras actividades Elaborar a primeira plana dun xornal. Organice os rapaces por equipos. Faga que observen a primeira plana de exemplares de varios xornais e que se fixen nos elementos que figuran aí e na distribución: na relevancia das imaxes e nos titulares das noticias máis importantes, na remisión do lector á páxina ou páxinas onde se desenvolve a noticia, no índice das diversas seccións, etc. A continuación, propóñalles que elaboren unha primeira plana con titulares de noticias inventadas, coa condición de que todas sexan noticias positivas. As imaxes pódense extraer de revistas ou de xornais, ou poden ser ilustracións creadas por eles mesmos.

6/4/09 15:47:18

Solucións 1. RL. 2. RL. 3. caldeiro: sobra porque todas as outras palabras son elementos que teñen relación con bebés. / chorar: sobra porque os outros verbos se referiren ao acto de falar. 4. • O gato miaña • A galiña cacarexa • O paxaro pía • A ra croa. 5. chapuzar, tintinar, bufar. 6. chapuzar: chop-chop; tintinar: tin-tin; bufar: buf. 7. RL.

57 131194 _ 0088-0103.indd 99

15/7/09 10:44:17

TEXTOs pArA TrABALLAr As COMpETEnCIAs BÁsICAs

Aná

1. M

Obxectivos

e

TRIXEMELGOS E MÁIS TRIXEMELGOS

• Comprender un texto dialogado. • Recoñecer as características dunha entrevista.

O

• Empregar vocabulario e información sobre a reprodución do ser humano.


ENTREVISTADOR. Cantos fillos tiñan vostedes ata agora, señora Castro?

E. Os bebés pasaron algúns días na incubadora, verdade?

SRA. CASTRO. Tiñamos tres rapaces de case catro anos. Son trixemelgos.

SRA. CASTRO. Si, pero iso é normal nun parto múltiple. Naceron durante a semana vinte de xestación, así que necesitaban estar moi protexidos. Cumpría esperar a que os órganos e os sistemas de defensa madurasen abondo. Pero xa están ben e esta mesma tarde levámolos para a casa.

E. E agora que acaban de nacer outros tres trixemelgos, como se senten?

Indique aos alumnos que nestas páxinas atoparán un texto en forma de diálogo. Propóñalles unha primeira lectura en silencio durante a cal subliñen as palabras que non saiban deducir o que significan polo contexto. Aclárelles as dúbidas de vocabulario.

SRA. CASTRO. Sentímonos moi felices, naturalmente, porque os tres naceron ben e atópanse moi sans. Pero sabemos o que nos espera: a casa será unha tolemia, polo menos os dous próximos anos. E. Señor Castro, como recibiron a noticia dun embarazo múltiple, por segunda vez? SR. CASTRO. Ao principio non o podiamos crer. Cando naceron os trixemelgos maiores explicáronnos que este caso era moi estraño, xa que non seguiramos ningún tratamento de fertilidade. Pero que nos pasase por segunda vez... ata os médicos estaban estrañados! Dixéronnos que iso só pasa unha vez de cada sesenta e catro millóns de embarazos. Non é incrible?

Propoña unha lectura en voz alta de forma expresiva. Asígnelles a tres alumnos os papeis dos tres personaxes e lea vostede a entrada.

E. A primeira vista, os tres rapaces son idénticos. Vostede diferénciaos, señora Castro?

Para explicar • Na actividade 1 é conveniente que razoen a clasificación do texto. Pídalles que deduzan as características das entrevistas a partir do texto. • Para responder a actividade 1 da Competencia, terán que aplicar a lóxica: o tratamento de fertilidade vai dirixido a ter fillos, polo tanto seguen este tratamento as persoas que non os poden ter; un embarazo dura, aproximadamente, corenta semanas.

2. C

señor e a señora Castro son protagonistas porque son pais, pero non uns pais calquera: teñen seis fillos, e non os tiveron a fío, como adoita ser habitual, nin sequera de dous en dous.

SRA. CASTRO. Non, non, eu tampouco. A cada un deles puxémoslle unha pulseira de diferente cor porque, se non, non seriamos capaces de saber quen é cada un. Os trixemelgos maiores non son tan iguais. Estes son idénticos de todo. SR. CASTRO. Non quero nin pensar o que pasará máis adiante, cando fagan trasnadas e poidan intercambiar as pulseiras. Ha, ha, ha...

3. E

S

●

●

●

E. E agora, como farán vostedes con tantos meniños na casa?

●

SR. CASTRO. Ben, os cálculos asustan un pouco. Só para os tres pequenos, cada día prepararemos vinte e catro biberóns e cambiaremos vinte e catro cueiros, polo menos. A isto sumámoslle as comidas dos tres maiores, o baño de seis rapaces, cambialos de roupa... Deixo algo, amor?

COM

1

SRA. CASTRO. Algún detalliño sen importancia: lavar e pasar o ferro á roupa dunha familia de oito persoas, facer a compra, levar os rapaces máis grandes ao colexio e pola tarde ao parque, sacar a pasear os pequenos... Penso que nin ti nin eu nos imos aburrir durante unha boa temporada. E. Efectivamente, señor e señora Castro, espéralles unha etapa en que poñerán a proba a súa paciencia e resistencia. Parabéns e que sexan moi felices con esta familia supernumerosa. SRA. CASTRO. Moitas grazas. Seguro que o seremos.

2

SR. CASTRO. Graciñas. E xa o sabe, se algunha tarde non ten nada que facer... convidámolo a vir á casa.

3

58 131157 _ 0048-0061.indd 58

6/4/09 15:47:28 131157 _ 0048-006

Competencias básicas da información Tratamento Baixo a súa supervisión, pode ser interesante que os alumnos consulten material visual, e adaptado ao seu nivel, sobre o tema da reprodución e crecemento dos seres humanos. social e cidadá Competencia Aproveite a situación presentada no texto para falar sobre a necesidade de cooperación nos labores do fogar por parte de todos os membros da familia, cada un dentro das súas capacidades e responsabilidades.

Máis información Os «xemelgos idénticos» non tan idénticos. Os xemelgos humanos comparten o útero nun mesmo embarazo. Os xemelgos pódense clasificar en dous tipos: xemelgos idénticos ou non idénticos. Os xemelgos idénticos, monocigóticos ou univitelinos prodúcense cando se divide un só embrión, e por iso este tipo de xemelgos sempre son do mesmo sexo. En cambio, os xemelgos dicigóticos, bivitelinos ou non idénticos, chamados tamén xemelgos fraternos, proveñen da fecundación de dous óvulos, e poden ser do mesmo sexo ou diferente. Ata a data críase que os xemelgos idénticos, ademais de gardar unha semellanza física extraordinaria, eran xeneticamente iguais, pero recentemente descubriuse que hai lixeiras modificacións no seu ADN. Estas variacións explicarían por que, mentres un xemelgo idéntico pode sufrir unha enfermidade, o outro non a adquire.

58 131194 _ 0088-0103.indd 100

15/7/09 10:44:18

4 UNIDADE

Análise e comprensión 1. Marca. Que tipo de texto é Trixemelgos

4. Responde.

e máis trixemelgos?

●

Unha reportaxe. Un diálogo teatral.

Unha entrevista. Unha noticia.

●

2. Completa coa opción máis exacta.

Penso que nin ti nin eu nos imos aburrir durante unha boa temporada.

son pais de seis rapaces. tiveron dúas veces trixemelgos.

●

Se che cómpre, consulta o dicionario. ● ● ●

embarazo múltiple trixemelgos xestación incubadora

1. Unha entrevista. 2. Os señores Castro son protagonistas porque tiveron dúas veces trixemelgos. 3. • embarazo múltiple: aquel en que dous ou máis meniños se desenvolven de maneira simultánea dentro do útero. • trixemelgos: tres meniños nacidos dun só parto. • xestación: proceso de formación e desenvolvemento do embrión nas femias dos animais vivíparos, como os seres humanos. • incubadora: aparello para manter durante un tempo, á temperatura apropiada, os rapaces prematuros. 4. • É estraño porque non seguiran tratamento de fertilidade. • Porque naceron durante a semana trinta de xestación e necesitaban esperar que os órganos e os sistemas de defensa madurasen abondo. 5. • Dillo a señora Castro ao seu marido porque terán moito traballo criando unha familia tan numerosa. 6. • xemelgos: dous • quintixemelgos: cinco • trixemelgos: tres • quadrixemelgos: catro. 7. RM: Si que teñen sentido do humor, porque bromean co entrevistador sobre o traballo que os espera.

● ● ●

Quen o di? A quen llo di? por que llo di?

6. Di cantos irmáns son en total.

3. Explica os conceptos seguintes. ●

Solucións

por que é estraño que os señores Castro tivesen dous partos múltiples? por que foi necesario deixar os trixemelgos na incubadora?

5. Le e responde.

Os señores Castro son protagonistas porque...

●

▶ ...............................

xemelgos quintixemelgos

● ●

trixemelgos quadrixemelgos

7. Opina e xustifica a resposta.

▶ ...............................

............................... ▶ ............................... ▶

●

pensas que o señor e a señora Castro teñen sentido do humor? por que?

COMpETEnCIA COÑECEMEnTO E InTErACCIón CO MUnDO FísICO 1. Le os fragmentos da entrevista seguinte e responde as preguntas. Este caso xa era moi estraño, porque non seguiramos ningún tratamento de fertilidade.

●

As parellas que non poden ter fillos. As parellas que non queren ter fillos. ●

Naceron durante a semana vinte de xestación.

Cantas semanas dura aproximadamente a xestación nos humanos?

▶

Aproximadamente 40 semanas. Aproximadamente 50 semanas. ●

Os trixemelgos maiores non son tan iguais. Estes son idénticos, idénticos de todo.

Quen segue tratamentos de fertilidade?

▶

Cando adoitan ser idénticos os irmáns nacidos no mesmo parto?

▶

Cando nacen dun mesmo óvulo. Cando nacen de óvulos diferentes.

2. Arrodea as características que se poden aplicar ao ser humano. Hai catro. invertebrado

vivíparo

omnívoro

ovíparo

vertebrado

anfibio

herbívoro

mamífero

COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO

3. Escribe un texto breve en que expliques como se forma un bebé utilizando as palabras fecundación, cigoto, embrión, feto e parto.

59 6/4/09 15:47:28 131157 _ 0048-0061.indd 59

Outras actividades Escribir entrevistas. Propóñalles aos alumnos que investiguen os datos seguintes sobre si mesmos ou sobre un irmán, ou ben sobre un rapaz coñecido polos seus familiares. Para obter a información, poden preguntar aos pais. Ao acabar, dígalles que, coas preguntas e as respostas, redacten unha breve entrevista. • • • • •

anto tempo estivo dentro do útero antes de nacer? C Canto durou o parto? Necesitou incubadora? Canto pesaba? Na familia houbo algún embarazo múltiple, de dous, tres ou máis meniños? • Coñeces algún caso, dentro ou fóra da familia, de xemelgos idénticos?

4

6/4/09 15:47:36

1. • As parellas que non poden ter fillos. • Aproximadamente 40 semanas. • Cando nacen dun mesmo óvulo. 2. vivíparo, omnívoro, vertebrado, mamífero. 3. RM: A fecundación é a unión dun espermatozoide cun óvulo nas trompas de Falopio. Unha vez fertilizado, o óvulo, que agora recibe o nome de cigoto, comeza unha viaxe para implantarse no útero. Durante a viaxe, divídese e comeza a desenvolverse como embrión. O embrión vai evolucionando deica converterse nun feto, que se continúa formando aproximadamente deica á semana 40, cando se produce o parto.

59 131194 _ 0088-0103.indd 101

15/7/09 10:44:18


1.

• Repasar os contidos desta unidade e da unidade anterior.

●

• Practicar técnicas de estudo. ●

• Aprender a organizar as noticias dun xornal. 2.

1. • O acento diacrítico úsase para distinguir palabras que se escriben igual, pero teñen significados di ferentes. Algunhas parellas de palabras que levan acento diacrítico pronúncianse de forma diferente: unha delas ten a vogal tónica aberta e a outra tena pechada. Neste caso a vogal tónica aberta é a que leva sempre o acento diacrítico. • As palabras onomatopeicas son as que se formaron por imitación de determinados sons. 2. OS NUMERAIS son palabras que expresan cantidade ou orde de maneira precisa. Clasifícanse en numerais e ordinais. No grupo nominal poden funcionar como determinante, núcleo e complemento. OS INDEFINIDOS son palabras que expresan cantidade ou existencia de forma imprecisa. No grupo nominal poden funcionar como determinante, núcleo e complemento. 3. Numerais: setenta, primeiro, terceira, unha. Indefinidos: moitas, ningunha, ninguén, calquera, algunhas. 4. CARDINAIS: setenta, unha. ORDINAIS: primeiro, terceira. VARIABLES: moitas, ningunha,

9.

As palabras onomatopeicas son as que se formaron …………

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema. Os nUMErAIs son palabras que expresan .......

clasifícanse en .......

Os InDEFInIDOs

no grupo nominal poden funcionar como

.......

.......

.......

3. Subliña os numerais e os indefinidos do texto seguinte segundo o código. numerais

Indefinidos

4. Clasifica as palabras que subliñaches na actividade anterior.

CArDInAIs

OrDInAIs

.......

.......

no grupo nominal poden funcionar como .......

.......

.......

10.

5. Subliña os numerais e os indefinidos de cada

INDEFINIDOS VArIABLEs

● ●

O profesor fala coa alumna: –O teu exame non está mal. Das setenta preguntas respondiches ben moitas, pero do primeiro bloque non respondiches ningunha. Como é a terceira avaliación e non me gusta suspender a ninguén, fareiche unha pregunta calquera e, se a respondes ben, aprobareite. Sabes por que algunhas veces nacen xemelgos? –Si! –Ben, pois… Por que? –Ah, non. Dixo só unha pregunta.

NUMERAIS

son palabras que expresan

grupo nominal e analiza a función.

Unha pregunta

Solucións

8.

O acento diacrítico úsase para …………. Algunhas parellas de palabras que levan acento diacrítico pronúncianse …………: unha delas ten a vogal tónica ………… e a outra tena ………… neste caso a ………… é a que leva sempre o acento diacrítico.

Suxestións didácticas o recadro do programa de Estudo N eficaz que hai ao final destas páxinas da guía figura unha táboa que se presenta de forma sistemática co propósito de que os alumnos reflexionen sobre a súa aprendizaxe. Pode ser moi proveitosa a información do subcapítulo «Reflexionar sobre a propia aprendizaxe», das páxinas 59 a 62 do manual do programa de Estudo eficaz.

LEM


InVArIABLEs

● ●

outras veces o terceiro ningún o sétimo ano

EXEMPLO

● ● ● ●

un disco calquera moitos niños pouco gas cen gramos

outras veces ▶ outras: indefinido en función de determinante.

Es

6. Ponlles o acento diacrítico ás palabras destas oracións que deban levalo. Xustifica cada caso. ● ● ● ● ●

1

O merlo fixo un niño na pola do sabugueiro. rompeu un oso do pe e lévao enxesado. Cando nos chegamos, ti xa marcharas. Estarei fora no balcón tomando un te. Compre que lle poñas a funda ao portátil.

7. Relaciona cada animal coa palabra onomatopeica que expresa o son que fai. 1 ovella

miañar

2 gato

croar

3 ra

cacarexar

4 galiña

bear

2

60 131157 _ 0048-0061.indd 60

6/4/09 15:47:37 131157 _ 0048-006

Outras actividades Redactar un texto. Propóñalles aos rapaces que redacten en equipo, no mínimo tempo posible, unha narración breve que teña sentido e na que inclúan dous exemplos de cada un dos conceptos seguintes: numerais, indefinidos e palabras con acento diacrítico. Teñen que subliñar os exemplos con cores diferentes para identificalos. Crear cómics. Pídalles aos alumnos que escriban nun papel dous verbos onomatopeicos referidos a calquera son. Despois, teñen que intercambiar o papel cun compañeiro ou cunha compañeira e escribir un cómic que teña dous substantivos que sexan onomatopeas e se refiran a estes verbos. Así, por exemplo, se escribiron tintinar, bisbar, cacarexar… deben incluír na historieta as palabras TIN-TIN, BIS-BIS, CA-CA-CÓ.

60 131194 _ 0088-0103.indd 102

15/7/09 10:44:19

o

4 UNIDADE

LEMBrA E rEpAsA 8. Define. teima

ra

iro. .

til.

flamexante

de palabras con ditongo e con hiato, as dúas que teñen que levar acento gráfico.

leria

queixa

9. Copia os posesivos e analiza a forma e a función coma no exemplo. ●

Un curmán teu xoga ao baloncesto.

●

A miña é unha canción doce.

●

paseabamos pola vosa rúa.

●

Aceptades a proposición nosa?

●

Eles invitaron só os seus amigos.

EXEMPLO

...

da

11. Localiza, en cada unha destas series

proteina dierese cheminea

froita esvaradio gasosa pluviometro saudo continuar falcatrua

fraude

12. Forma dous substantivos con cada sufixo.

teu ▶ FOrma: posesivo de 2.ª persoa, un posuidor, masculino, singular. / FuNcióN: complemento do nome.

10. Substitúe por un posesivo as palabras

-eira ● ●

Este caderno que teño aínda está novo.

●

Gústame a bicicleta que tes.

●

Xa atopei o reloxo que perderas.

●

A vila en que vivimos é moi tranquila.

● ●

mazá fútbol

-án ● ●

Ourense cidade

13. Di se o texto seguinte é ou non un texto poético e explica por que.

destacadas e reescribe as oracións. ●

carta dente

-ista

As estrelas son do mar e as algas son para o ceo. Que fermosos os luceiros! Papaventos ¡a voar! A. GARCÍA TEIJEIRO

Organizar as noticias dun xornal

Es CApAZ DE…

1. Follea un xornal e relaciona cada titular coa sección deste en que o poderías atopar. sECCIóns 1 nacional

Gómez Noya, campión da Copa do Mundo

2 Internacional

val Comeza o Festi opa de Cine Cineur

3 Cultura 4 Economía 5 Deportes 6 Opinión

Inaugúrase en Vigo o Salón do Automóbil

Reunión en Toquio dos principais dirixentes mundiais

As empresas galegas en alza

Que faremos da televisión lixo?

2. Escolle as tres noticias da actividade anterior que poñerías en primeira plana e di en que orde de importancia as colocarías. Xustifica a resposta.

61 6/4/09 15:47:37 131157 _ 0048-0061.indd 61

6/4/09 15:47:38

Programa de Estudo Eficaz Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa como esta: O que aprendín


4

algunhas. INVARIABLES: calquera, ninguén. 5. • o terceiro: numeral, núcleo • ningún: indef., núcleo • o sétimo ano: num., compl. • un disco calquera: num., determ.; indef., compl. • moitos niños: indef., determ. • pouco gas: indef., determ. • cen gramos: num., determ. 6. • póla (‘rama’) • óso (‘parte do esqueleto); pé (‘parte do corpo’) • nós (‘pronome tónico’) • fóra (‘adverbio’); té (‘infusión’) • cómpre (‘é necesario’). 7. ovella–bear; gato–miañar; ra–croar; galiña–cacarexar. 8. teima: idea fixa que alguén ten e non pode quitar da cabeza. / flamexante: que bota chamas. / leria: broma. 9. • miña: 1.ª p., un posuidor, fem., sing. / Núcleo. • vosa: 2.ª p., varios posuidores, fem., sing. / Determinante. • nosa: 1.ª p., varios posuidores, fem., sing. / Complemento. • seus: 3.ª p., varios posuidores, masc., pl. / Determinante. 10. • Este meu caderno aínda está novo. • Gústame a túa bicicleta. • Xa atopei o teu reloxo. • A nosa vila é moi tranquila. 11. • proteína, diérese. • esvaradío, pluviómetro. • saúde, falcatrúa. 12. carteira, maceira; dentista, futbolista; ourensán, cidadán. 13. É un texto poético porque presenta unha estrutura métrica determinada, ten ritmo e rima, etc. ES CAPAZ DE… 1. 1: Inaugúrase en Vigo o Salón do Automóbil; 2: Reunión en Toquio dos principais dirixentes mundiais; 3: Comeza o Festival de Cine Cineuropa; 4: As empresas galegas en alza; 5: Gómez Noya, campión da Copa do Mundo; 6: Que faremos da televisión lixo? 2. RL.

Lectura Comunicación oral Gramática Ortografía Vocabulario Composición Competencias

61 131194 _ 0088-0103.indd 103

15/7/09 10:44:20

5

E

Berta e os tres desexos


Contidos

• Ler de maneira expresiva un texto narrativo. • Identificar causas e consecuencias dun feito narrado oralmente. • Formular preguntas oralmente para obter información.

• O verbo: formas, raíz e desinencias. • As conxugacións verbais.

• Identificar os verbos, as partes de que constan e os tipos de formas verbais.

• A acentuación diacrítica.

• Comprender o concepto de conxugación verbal.

• Os eufemismos e as palabras tabú.

• Coñecer palabras con acento diacrítico.

R

• Os elementos da narración.

• Comprender os conceptos de eufemismo e palabra tabú e utilizalos. • Cubrir un impreso seguindo as indicacións dadas. • Coñecer os elementos de que consta unha narración. • Saber completar entrevistas.

Criterios de avaliación • Le de maneira expresiva un texto narrativo. • Identifica causas e consecuencias nas noticias orais. • Sabe formular preguntas de forma oral. • Identifica as partes dos verbos e clasifica formas verbais. • Sabe clasificar os verbos segundo a conxugación verbal.

• • •

• Lectura comprensiva do texto Berta e os tres desexos.

E

• Audición de noticias para recoñecer causas e consecuencias.

• • •

• Formulación de preguntas orais. • Escritura de impresos. • Análise dun conto para identificar os elementos esenciais da narración.

• Coñece palabras con acento diacrítico. • Sabe distinguir e utilizar os eufemismos e as palabras tabú. • Cobre impresos correctamente. • Coñece e identifica os elementos esenciais da narración. • Sabe completar entrevistas.

Competencias básicas Ademais da competencia en Comunicación lingüística, nesta unidade desenvólvense estas competencias: Competencia social e cidadá, Autonomía e iniciativa persoal, Tratamento da información e Competencia cultural e artística.

• Curiosidade por comprender o funcionamento da linguaxe. • Esforzo por empregar un vocabulario preciso. • Valoración da lectura como fonte de pracer e información. • Interese por mellorar a expresión oral e a escrita. • Preocupación por utilizar correctamente o vocabulario adquirido.

62A 131194 _ 0104-0119.indd

104

22/7/09

16:37:03


Texto narrativo

Gramática

Ortografía


O verbo (I)

Acentuación diacrítica (II)

Literatura Os elementos da narración

Comunicación oral


Comprensión auditiva: Identificar causas e consecuencias dun feito Expresión oral: Aprender a facer as preguntas axeitadas

Vocabulario: Eufemismos e palabras tabú Composición de textos: Cubrir impresos

Es capaz de… Completar unha entrevista

Actividades



Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ • Redactar resumos: actividade 12, páx. 64; actividade 1, páx. 74. • Inferir normas: actividade 6, páx. 69. • Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 74.

Previsión de dificultades • Pode ser complicado para algúns alumnos a determinación das desinencias dun verbo se non asimilaron previamente o concepto de raíz e non saben recoñecela. Verifique primeiro que son capaces de recoñecer a raíz por medio do procedemento respectivo, para que despois poidan recoñecer a desinencia. • Pódelles resultar complicado entender que os verbos con acento diacrítico (dá, dás, pór, vén, vés, é) seguidos de pronomes átonos conservan o acento diacrítico. Faga exercicios para fixarlles esta regra ortográfica.


62B 131194 _ 0104-0119.indd

105

22/7/09

16:37:03

Obxectivos

5


–T –D nudod Tr que p –C –I en boa –B –P N –D –M Be cas q era q verte luns a –O –I Fa penso xos. D os esp –A pou a De xente –B Ca conse Á espirr nunh Iso de E, mesm la, a s –H A tou v –P –O profe Da fada,

• Facer unha lectura comprensiva do texto narrativo. • Identificar características da literatura actual. • Recoñecer o ton humorístico da narración.

Suxestións didácticas A lectura desta unidade é unha parodia dos contos marabillosos tradicionais. Retómase o personaxe máxico típico destes relatos, neste caso unha fada, que foi atrapada e lle concede a quen a captura os tres habituais desexos para conseguir a súa liberación. Neste caso, non obstante, a historia foi trasladada ao presente, porque a rapaza atrapa a fada grazas a un bote de iogur. Doutra banda, a fada, un ser fantástico, ten características inusuais, como o arrefriado e o seu rexeitamento a conceder un dos desexos. Ademais, ningún dos desexos que formulou a protagonista lle é útil. Antes de ler Propóñalles aos alumnos que lean o título e que observen a imaxe. Faga que describan a ilustración e que fagan anticipacións: Cal dos dous personaxes será Berta? Que clase de personaxe será o outro? Como o recoñeciches? Pídalles aos alumnos que lembren historias en que un personaxe máxico outorga tres desexos e que as conten. Pregúntelles se o personaxe principal xeralmente obtén beneficios dos desexos ou non. É probable que lembren moitas historias deste tipo, como o popular Aladino e a lámpada marabillosa ou ben Os desexos ridículos, de Charles Perrault. Nesta narración, unha parella de labradores malgastan os tres desexos concedidos por Xúpiter: primeiro, o marido pide «sen querer» unha salchicha despois de expresar as ganas de comer unha; a continuación, como está enfadado, consegue sen propoñelo que a

VAS APRENDER 1 Lectura Berta e os tres desexos 2 Comunicación oral ● Identificar causas e consecuencias ● Aprender a facer preguntas axeitadas 3 Gramática O verbo (I) 4 Ortografía Acentuación diacrítica (II) 5 Obradoiro de escritura ● Os eufemismos e as palabras tabú ● Cubrir impresos 6 Literatura Os elementos da narración

B

erta sempre pensara que os contos de fadas só eran iso: contos de fadas. Por iso, cando atopou unha fada de verdade no seu xardín, sorprendeuse moito. Como se deixou sorprender a fada foi un misterio, porque Berta facía moito ruído. Quizais estaba tan conxestionada, espirrando e asoándose todo o tempo, que non oíu a chegada de Berta. Cando Berta viu a fada, non tardou nin un segundo en actuar. Levaba un vasiño de iogur baleiro e dun movemento atrapou a fada. –Collinte! –exclamou. A fada non paraba de espirrar e revoar dentro do bote. –Deixa de moledtad e déixame saíd! –berraba a cada pouco. O problema de Berta era que non podía estar sempre coa man tapando o vasiño, e tampouco atopaba ningunha caixa en que meter a fada. Así, pois, dixo: –Se te deixo saír, prometes que non escaparás? –De acoddo, de acoddo –respondeu a fada–. Achíd! Con moito coidado, Berta ergueu o vasiño de iogur. –Ben, vavod ao gdan! –dixo a fada–. Ded dred.

62

Máis información A existencia das fadas. O personaxe principal de Berta e os tres desexos non cría en fadas e sorpréndese ao atopar unha no xardín. Pero en Londres, ao comezo do século XX, exactamente en 1917, dúas rapazas aseguraron facer unha foto con fadas nun claro do bosque da zona de Cottingley. Como proba mostraron unha serie de fotografías das fadas que voaban e danzaban ao seu arredor, de tal xeito que parecían reais. Moitos investigadores e xornalistas creron o relato, e aínda máis cando apareceu posteriormente un volume de fotografías avalado polo gran novelista sir Arthur Conan Doyle. Só en 1983, as dúas rapazas, xa vellas, confesaron que todo fora un truco fotográfico: eran figuras recortadas coidadosamente. Así foi como o século pasado creu na existencia das fadas.

62 131194 _ 0104-0119.indd

106

22/7/09

16:37:04

onseu

erta do e Berasi-

man me-

UNIDADE –Tres que? –preguntou Berta. –Di que cred? Dred desexod, duliña! E delod que udar anted de dez minudod! –respondeu a fada con impaciencia. Tres desexos son tres desexos e Berta non os quería perder, así que pensou rapidamente. –Converte a miña irmá Uxía nunha lesma –dixo. –Ido debe sed unha bdoma, non di? –protestou a fada–. Hai que edtar en boa fodma para faced un traballo adí. Penda noutra couda, bonita! –Ben, daquela que poderías facerlle? –preguntou Berta. –Pódolle provocad un adrefriado! Non era gran cousa, pero mellor iso ca nada, pensou Berta. –De acordo –dixo–, provócalle un arrefriado. –Moi ben –dixo a fada–. E que hai do degundo? Non ted todo o día. Berta pensou rapidamente. Había unha chea de cousas fantásticas que lle gustaría pedir, pero se o peor que lle podía facer a Uxía era que se arrefriase, semellaba pouco probable que puidese converter a escola nun parque de atraccións. Daquela lembrou que o luns a profesora Agnes faría un exame. –O segundo desexo –dixo– é non ir á escola o luns. Pódelo facer? –Ido ata facendo o pino –dixo a fada. Faltaba un desexo e os minutos pasaban voando. En realidade, pensou Berta, non conseguira gran cousa dos dous primeiros desexos. De todas as fadas que había no mundo, dera coa peor. Ademais, os espirros estábana poñendo nerviosa; non a deixaban pensar. –Ah, desexo que pares de espirrar! –exclamou e deseguida tapou a boca coa man. Demasiado tarde! Cometera a mesma estupidez que comete a xente nos contos de fadas. –Babeca! –dixo a fada sen rastro do arrefriado. E desapareceu. Canto máis pensaba Berta no que pasara, máis se enfadaba. Só conseguira dous insignificantes desexos! Á hora da merenda animouse un pouco, cando Uxía se puxo a espirrar. Non era nin a metade de divertido ca ver a Uxía convertida nunha lesma, pero polo menos o seu primeiro desexo cumprírase. Iso deulle grandes esperanzas sobre o segundo. E, por suposto, Berta non foi á escola o luns. Estivo na cama co mesmo arrefriado que collera Uxía. Aquela tarde, despois da escola, a súa compañeira Lucía foi vela. –Hoxe fomos ao teatro. Estivo moi ben –díxolle. A Berta xa non lle parecía tan boa idea faltar á clase, pero intentou verlle o lado positivo. –Polo menod libdeime do exame –moqueou. –Oh non! –exclamou Lucía–. Había tanta xente arrefriada que a profe Agnes dixo que ía esperar ata que volvades todos. Daquela Berta fixo a firme promesa de que, se volvía cazar outra fada, a esmagaría inmediatamente.

conxestionado: co nariz cheo de mocos, arrefriado. lesma: animal semellante ao caracol, pero sen cuncha. babeco: pouco listo; parvo, bobo.

5

salchicha se apegue ao nariz da muller; finalmente, malgastan o último desexo pedindo que se desapegue a salchicha do nariz. A lectura Propoña unha lectura silenciosa do texto, durante a cal os alumnos consultarán o glosario. Despois, propoña unha segunda lectura en voz alta e por quendas, fixándose na pronuncia e na entoación. Suxira que, para ler as partes en cursiva das intervencións da fada, aperten as fosas nasais cos dedos.

insignificante: sen importancia. firme: seguro, que non cambia de opinión.

Faga notar que, desde as tres primeiras liñas, esta historia atrapa a atención do lector grazas á presentación, ao inicio, do feito crucial do encontro coa fada.


O AUTOR Roger Collinson Roger Collinson naceu en Londres en 1936. Estudou Arte e Teoloxía e, no ano 1997, ordenouse sacerdote da Igrexa anglicana. Escribiu unha ducia de libros, onde intenta inculcarlles aos rapaces diversos valores, como a responsabilidade, sempre a través do humor. Algúns dos seus libros máis coñecidos son As cousas de Berta, Á caza de Lavinia e Mans Longas.

ROGER COLLINSON, As cousas de Berta. (Adaptación)

63

Os contos de fadas. A miúdo, nos contos de fadas non participan só fadas, senón outros personaxes máxicos como trasnos, xigantes ou animais que falan, e ás veces nin tan só estes, senón labregos, príncipes ou princesas. Os contos de fadas recibiron o nome pola frase «contos de fada» que usou por primeira vez a escritora francesa Madame de Aulnoy. As súas obras Contos de fadas e As fadas á moda (1698) tiveron moito éxito, porque o tema das fadas gozaba dunha gran popularidade entre as mulleres da alta sociedade.

Comente que un dos tres desexos o utiliza Berta para fuxir da súa responsabilidade. Pregúntelles cal é este desexo e que moralidade ensina esta historia sobre a responsabilidade.

Despois de ler Unha vez lido todo o conto, faga que relean as intervencións da fada e pregúntelles por que cren que unha parte das súas palabras están en cursiva. Explíquelles que o narrador imita a maneira de pronunciar dunha persoa arrefriada que ten o nariz tapado. Pregúntelles que parte do conto lles pareceu máis divertida.

Na actualidade, ás veces reelabóranse os contos de fadas nun ton cómico ou para criticar estereotipos femininos ou condutas machistas. Unha actividade interesante podería ser a recreación nunha versión contemporánea dun conto de fadas coñecido.

63 131194 _ 0104-0119.indd

107

22/7/09

16:37:04


Vocabulario

Co

Com

8. Explica. Que pasou no colexio o luns que faltou Berta?

Identi veces tamé (cons é imp e as c entre

1. Di cal destes animais é unha lesma.

• Coñecer os trazos básicos e a estrutura do texto narrativo.

A

B

C

A estrutura e o contido 9. Completa o esquema coa historia de Berta.

2. Copia a resposta correcta. Cando se utiliza


●

Ao corrixir a actividade 2, pode propoñerlles ampliar a actividade co significado doutras frases feitas. Amplíe a actividade 3, propoñéndolles que extraian fragmentos do texto que demostren onde ocorren os feitos.

PRESENTACIÓN

a expresión ir ao gran? ●

Cando se desexa algo con moitas ganas. Cando cómpre centrarse nun tema.

O marco

NÓ

3. Marca os dous lugares onde transcorre a historia. Na rúa. Dentro da casa.

No xardín. No colexio. DESENLACE

Os personaxes 4. Escribe os catro nomes propios que saen no texto e explica quen é cada un.

▶ .....................................

1.º DESEXO

RESULTADO

..................

..................

2.º DESEXO

RESULTADO

..................

..................

3.º DESEXO

RESULTADO

..................

..................

1.

▶ .....................................

N

N

A túa opinión

N

10. Opina.

Solucións

5. Relaciona. A quen lle afecta cada un dos

●

desexos que formula Berta?

1. B. 2. Cando cómpre centrarse nun tema. 3. Dentro da casa. No xardín. 4. Berta: a rapaza protagonista; Uxía: a irmá de Berta; Agnes: unha monxa profesora do colexio de Berta; Lucía: unha compañeira da clase de Berta. 5. Primeiro desexo: A Uxía; Segundo desexo: A Berta; Terceiro desexo: á fada. 6. Berta atopa unha fada no xardín da casa. Berta atrapa a fada nun vasiño de iogur. 7. • Berta pediu un desexo sen querer, porque lle pediu á fada que parase de espirrar. • A fada irase e Uxía e Berta arrefriaranse. 8. Foron ao teatro e adiaron o exame. 9. Berta atopa unha fada no xardín da casa e atrápaa. / A fada concédelle tres desexos. / Provocar un arrefriado a Uxía. / Uxía arrefríase. / Non ir á escola o luns. / Berta arrefríase. / Que a fada pare de espirrar. / A fada cura o arrefriado. / Berta non pode ir á clase polo arrefriado, pero non evitará o exame porque o adiaron. 10. RL. 11. RM: Semellanzas: Hai un personaxe máxico, unha fada, que é atrapada e concede tres desexos para que a liberen. Diferenzas: Os feitos non ocorren nun pasado afastado senón no presente; o que a captura non aproveita os desexos; toda a historia relátase nun ton humorístico. A fada ten características impropias dunha fada. 12. RL.

Primeiro desexo Segundo desexo Terceiro desexo

▶

Á fada A Berta A Uxía

●

● ●

Apren obter que s o que

e as diferenzas que atopas entre este conto e os contos de fadas tradicionais.

2. Fa

6. Copia a afirmación correcta de cada parella. ●

Exp

11. Explica coas túas palabras as semellanzas

As accións ●

N

Consideras que Berta aproveitou ou desaproveitou os desexos? Que tres desexos pedirías ti no seu caso?

Berta atopa unha fada no xardín da casa. Unha fada atopa a Berta no xardín da casa. A fada agáchase nun vasiño de iogur. Berta atrapa a fada nun vasiño de iogur.


Fa

ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre a lectura con estes datos.

1.

Título:

2.

Autor:


Resumo:

3.

Babeca! ● ●

Que pasou antes? Que pasará despois?

Opinión:

64

Programa de comprensión Actividades 1 e 2. Elaboración dunha interpretación. Saber significados. Actividades 3, 4, 5 e 6. Obtención da información. Localizar o marco da historia, caracterizar os personaxes e recoñecer varias accións. Actividade 7. Elaboración dunha interpretación. Identificar as accións que pasaron antes e despois dunha escena. Actividade 8. Obtención da información. Lembrar detalles da historia. Actividade 9. Comprensión global. Completar o esquema da narración. Actividades 10 e 11. Reflexión sobre o contido. Expresar unha opinión e comparar a lectura cos contos de fadas tradicionais. Actividade 12. Comprensión global e Reflexión sobre o contido. Facer unha ficha da lectura.

64 131194 _ 0104-0119.indd

Sec1:108

22/7/09

16:37:04

......

DO

5 UNIDADE

Comunicación oral Identificamos causas e consecuencias dun feito. Moitas veces, cando nos explican algo que pasou, cóntannos tamén por que pasou (causas) e que efectos produciu (consecuencias). Para entender ben o que nos explican é importante saber identificar as causas e as consecuencias dun feito e relacionalas entre si.

1.

Obxectivos

Estiven enferma. Pedinlle a unha fada non ir á clase e pasei tres días na cama.


• Comprender un texto oral. • Identificar causas e consecuencias dun feito. • Formular preguntas axeitadas.


Escoita as noticias e escribe onde corresponda cada feito. Despois completa o cadro.

...

FEITOS

DO

●

... ●

DO

Aglomeración de xente ás portas da libraría «Cantares». Saída ao mercado dun novo medicamento contra as alerxias.

●

●

Comprensión auditiva Pídalles aos alumnos que expliquen coas súas palabras os significados de feito, causa e consecuencia. A continuación, faga que fixen a atención no texto da viñeta e que identifiquen o feito, a causa e a consecuencia. Despois, que escoiten a audición e fagan a actividade.

Afundimento dunha casa das aforas da cidade. Lesión no nocello da tenista Aldara Castro.

... CAUSA

FEITO

CONSECUENCIA

......

s nto

5

Noticia 1 Noticia 2 Noticia 3 Noticia 4

Expresión oral Lémbrelles aos alumnos que as preguntas deben ser explícitas e que na actividade non poden formular preguntas que haxa que respondelas cun si ou un non.

Expresión oral Aprendemos a facer as preguntas axeitadas. Cando preguntamos algo é porque queremos obter unha información determinada. Pero para obter a información que desexamos, temos que saber que preguntar e como preguntalo para que quen responda nos informe sobre o que queremos.

2. Fai as preguntas axeitadas para obter as respostas desexadas. Faino así:

1. Pídelle a un compañeiro ou compañeira que escriba nun papel tres informacións que desexe obter doutro compañeiro ou compañeira. 2. Pensa nas preguntas que lle terás que facer ao compañeiro ou compañeira do que queres obter a información e formúlallas. 3. Comproba que as respostas que che deu o compañeiro a quen lle preguntaches coinciden coas respostas que quería obter o outro compañeiro. Se non é así, analizade entre os tres que erros houbo na formulación das preguntas.


OFICINA DE

Na actividade 2 é necesario o traballo en equipo e a colaboración dos tres integrantes de cada un. Axúdeos a comprender como de valioso pode ser traballar dunha forma responsable con outras persoas.

TURISMO

65

Solucións Outras actividades Comprender ambigüidades. Pídalles aos alumnos que expliquen por que non se entenden os interlocutores do chiste seguinte. Malentendido Un rapaz entra nunha cafetaría. O camareiro pregúntalle: –Que vai ser? –Serei electricista e un bo pai de familia. –Non, desculpe, quero dicir que... que quería o mozo? –Quería ser feliz, casar e ter dous fillos. –Non, non, que... que quere tomar? –Ah, desculpe. Que ten? –Pois mire, un arrefriado coma unha casa.

1. 1. As últimas chuvias. Afundimento… Máis de doce persoas resultaron feridas. 2. A OMS deu o visto e prace á comercialización dun antialérxico. Saída ao mercado… A primavera xa non será tan molesta para as persoas que padecen de alerxia. 3. Un mal pase durante un adestramento. Lesión… Non poderá xogar a final do torneo Cidade do Sol. 4. A presentación da última novela do escritor Martiño Seco. Aglomeración de xente… Graves problemas de tráfico durante algunhas horas. 2. RL.

65 131194 _ 0104-0119.indd

Sec1:109

22/7/09

16:37:04

Gramática O verbo (I) Obxectivos

O verbo e as súas formas

Prometes que non escaparás?

• Identificar as formas verbais e separar a raíz e a desinencia.

2. Su

H á de Al

Os verbos son as palabras que expresan accións ou estados e os sitúan nun tempo determinado. Por exemplo: prometes, escaparás. A forma verbal que serve para nomear o verbo é o infinitivo. Por exemplo, dicir é un infinitivo. Pero os verbos teñen, ademais, moitas outras formas verbais. As formas verbais poden ser simples (prometes) ou perifrásticas (tes que almorzar). En galego non hai formas verbais compostas.

• Comprender o concepto de conxugación verbal e identificar os verbos que pertencen a cada unha.

3. Se

Raíz e desinencias


Para explicar • Na actividade 2 lémbrelles aos alumnos que o título (Sen decatarse) tamén forma parte do texto. Infórmeos de que neste caso contén unha forma verbal non conxugada: un infinitivo. Doutra banda, no texto figura a perífrase de infinitivo incoativa comezase a traballar; como polo seu nivel os alumnos non a considerarán un só verbo, permita que subliñen separadamente comezase e traballar.

VERBO

Raíz

+

●

Desinencias

4. Co

Os modelos de conxugación O conxunto de todas as formas verbais dun verbo é a súa conxugación. En galego hai tres modelos de conxugación, segundo o infinitivo. ● Os verbos que teñen o infinitivo acabado en -ar pertencen á primeira conxugación (andar). ● Os verbos que teñen o infinitivo acabado en -er pertencen á segunda conxugación (bater). ● Os verbos que teñen o infinitivo acabado en -ir pertencen á terceira conxugación (partir).

MODELOS DE CONXUGACIÓN

1.ª conxugación -ar

5. Es a ● ● ● ●

2.ª conxugación

●

-er

Os verbos son as palabras que expresan accións ou estados e os sitúan no tempo. Cada verbo ten moitas formas verbais. As formas verbais poden ser simples ou perifrásticas. O conxunto de todas as formas dun verbo é a súa conxugación. Todas as formas verbais constan de raíz e desinencia.

3.ª conxugación -ir

●

AUT

M

1

1. Busca na lectura Berta e os tres desexos tres formas verbais para cada conxugación e escribe ao lado o infinitivo.

2

EXEMPLO

3

PRIMEIRA CONXUGACIÓN

pensara

▶

SEGUNDA CONXUGACIÓN

4

TERCEIRA CONXUGACIÓN

5

pensar

Non.

No programa de Gramática desta unidade e das tres seguintes trátase o tema do verbo. Dígalles aos alumnos que agora repasarán e afondarán os seus coñecementos sobre esta clase de palabra coa que xa traballaron o curso anterior. Indague sobre o concepto de infinitivo pedíndolles que poñan exemplos de verbos en infinitivo e que mencionen as terminacións posibles. Explíquelles que en galego non hai formas compostas; as formas verbais son simples e perifrásticas; estas últimas constrúense cun verbo en forma persoal e outro en infinitivo, xerundio ou participio (teño que comer, estou traballando, non deu feito o traballo…). En canto á separación dunha forma verbal en raíz e desinencia, lémbrelles o procedemento que poden seguir: 1) Escritura da forma verbal; 2) Escritura do infinitivo; 3) Para obter a raíz: «restar» as terminacións -ar, -er ou -ir do infinitivo; 4) Para obter a desinencia: «restar» a raíz da forma verbal conxugada.

●

Todas as formas verbais constan de raíz e desinencias. ● A raíz é a parte invariable do verbo, que se obtén quitándolle as terminacións -ar, -er e -ir ao infinitivo. Por exemplo, se a andar lle sacamos a terminación -ar, queda a raíz and-. ● As desinencias son as terminacións que se lle engaden á raíz para obter as diversas formas. Por exemplo: andarás, andades, andei...

66

Outras actividades Exemplificar. Elabore no encerado un esquema sobre os modelos de conxugación. Pídalles aos alumnos que o copien e que despois escriban debaixo de cada conxugación dous exemplos de verbos. Suxíralles que utilicen os verbos que exemplifican a teoría ou que figuran nas diversas actividades das páxinas dedicadas ao bloque de Gramática desta unidade. Modelos de conxugación

1.ª

2.ª

3.ª

66 131194 _ 0104-0119.indd

Sec1:110

22/7/09

16:37:05

5 UNIDADE

2. Subliña as formas verbais do texto e escribe o infinitivo de cada unha onde corresponda. Sen decatarse...

e os ás. Por moi-


Hoxe meu irmán Alberte e mais eu lembramos a primeira vez que fomos á dentista. Tiña tanto medo que pechei os ollos con forza antes mesmo de que a dentista comezase a traballar. Pero, cando a dentista xa rematara, Alberte seguía coa boca aberta. E é que non me decatara de nada! PRIMEIRA CONXUGACIÓN


Autonomía e iniciativa persoal Propicie a reflexión individual sobre os resultados das preguntas de Autoavaliación. Faga que pensen qué puntos do tema deben repasar para poder responder correctamente.


cas s.

3. Separa a raíz da desinencia nestas formas verbais. ● ●

e as r lle

cei-

e

or-

N

●

subirás decidiches

● ●

perdín participas

● ●

estamos convertan


salt-

corr-

recib-

mir-

varr-

……........… ……........… ……........…

……........… ……........… ……........…

……........… ……........… ……........…

……........… ……........… ……........…

……........… ……........… ……........…

5. Escribe o verbo que corresponda a cada definición. Fíxate nas pistas sobre a conxugación a que pertencen. ● ● ● ● ● ●

Poñerse mal. Escapar correndo dun sitio. Ter que volverlle diñeiro a alguén. Descansar cos ollos pechados. Saír do ventre da nai. Poñer unha vacina.

▶

EN

▶

(1.ª conxugación) (3.ª conxugación)

▶ ▶ ▶ ▶

(2.ª conxugación) (3.ª conxugación) (2.ª conxugación) (1.ª conxugación)

A propósito da actividade 4, suxíralles que confirmen a conxugación verbal por medio dun dicionario en soporte tradicional (papel). Tamén poden consultar o conxugador de verbos (supervise os resultados por se houbese algún erro) ou . Igualmente, anímeos a utilizar o dicionario na actividade 5 para verificar a ortografía dos verbos que escriban.

AUTOAVALIACIÓN

Solucións

Marca cun X a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos. SI

N0N

PUNTUACIÓN

1. En galego non hai formas verbais compostas.

1

.......

2. Os verbos da 1.ª conxugación acaban en -ir.

2

.......

3

.......

3. A raíz é a parte invariable dun verbo.

4

.......

4. A conxugación é o conxunto de formas dun verbo.

5

.......

TOTAL

.......

5. En galego hai catro conxugacións. Solución: 1Si, 2Non, 3Si, 4Si, 5Non.

se-

●

4. Constrúe formas verbais engadíndolle a cada raíz tres desinencias diferentes.

para i...

ugaivo. pri-

bailabades sabería

5

67

Xogar coas formas verbais. En grupos de seis alumnos, e formando tres parellas de dous, cada parella di unha forma verbal e o seu infinitivo; a seguinte parella ten que dicir unha forma verbal dunha conxugación distinta e a terceira parella dirá unha forma verbal da conxugación que falte por nomear. Gañará o equipo que, sen enganarse, diga tres formas verbais pertencentes a tres conxugacións distintas, no menor tempo posible. Representar accións. Propóñalle a un alumno que represente unha acción con mímica. O resto da clase ten que adiviñar o verbo que lle corresponde á acción. Como pista, o alumno que realice a dramatización ten que indicar previamente a que conxugación pertence o verbo.

1. RM: PRIMEIRA CONXUGACIÓN: pensara ➝ pensar; atopou ➝ atopar; deixou ➝ deixar. SEGUNDA CONXUGACIÓN: eran ➝ ser; sorprendeuse ➝ sorprender; viu ➝ ver; TERCEIRA CONXUGACIÓN: oíu ➝ oír; dixo ➝ dicir; conseguira ➝ conseguir. 2. Sen decatarse… Hoxe meu irmán Alberte e mais eu lembramos a primeira vez que fomos á dentista. Tiña tanto medo que pechei os ollos con forza antes mesmo de que a dentista comezara a traballar. Pero, cando a dentista xa rematara, Alberte seguía coa boca aberta. E é que non me decatara de nada! PRIMEIRA CONXUGACIÓN: decatarse, lembrar; pechar; comezar; traballar; rematar. SEGUNDA CONXUGACIÓN: ter. TERCEIRA CONXUGACIÓN: ir; seguir. 3. • bail/abades • sab/ería • sub/irás • decid/ iches • perd/ín • particip/as • est/amos • convert/-an. 4. RL. 5. • enfermar • fuxir • devolver • durmir • nacer • vacinar.

67 131194 _ 0104-0119.indd

Sec1:111

22/7/09

16:37:05

Ortografía Acentuación diacrítica (II)

3. Le e

S

Obxectivos Non é posible que lle faga iso á túa irmá, pero podo facer que teña a gripe, con moita tose e mocos.

• Coñecer para que serve o acento diacrítico. • Aplicar correctamente as regras de uso do acento diacrítico.

A continuación mándelles que lean a información do cadro e comprobe que non teñen dificultades de comprensión. Para explicar • Despois de explicarlles aos alumnos o concepto de palabra tónica e palabra átona, pregúntelles cales das palabras do cadro da actividade 1 consideran tónicas e cales átonas e comprobe que as discriminan correctamente.

Levan acento diacrítico á ▶ contracción a+a; «ala» é ▶ forma do verbo ser

Sec1:112

Po

●

Po

4. Loca

Aq os ao m

5. Escr ●

1. Observa o cadro e aprende as regras de acentuación destas palabras. Despois acentúa as palabras das oracións segundo corresponda. ás chá, chás dá, dás dó máis pór só ●

Levan acento diacrítico ▶ contracción a + as; «alas» ▶ «plana», «planas» ▶ formas do verbo dar ▶ nota musical; «compaixón» ▶ adverbio de cantidade ▶ «poñer» ▶ «único, soamente»

as cha, chas da, das do mais por so

Non levan acento diacrítico ▶ artigo fem. plur.; pronome átono

6.

▶ ▶ ▶ ▶ ▶

El da seis euros para o regalo; ti canto das?

●

A nota do é a primeira da escala musical.

●

Teño unha amiga que vive na Terra Cha; xa cha presentarei.

●

Aquel home viviu so no monte moito tempo e durmía so un carballo.

❤

sen acento diacrítico

Q

EST

Fíxa

Om Non que daq em dó e

2. Completa o texto con palabras dos cadros anteriores. Fíxate no código.

✱

Q

●

7. DITA

As seis iremos a festa que organizan as nosas veciñas.

●

Q

●

que

contraccións che + a; che + as contraccións de + a; de + as contracción de + o conxunción «pero» preposición «debaixo de»

▶

DIFIC

con acento diacrítico

Ampliar o parque

✱

❤

✱

v

colexio hai un parque. Preto veces vou alí. que ideal para xogar Ten unha pista moi hai un tobogán. pelota. Na zona de arrandeadoiros foron estragándose e Antes tiña moitos aparellos, velo tan solitario. sorte quitáronos. Que mágoa o concello acaba de aprobar unha reforma e vai poñer bambáns.

❤

❤

❤

✱

❤

❤

h

la

✱

❤

68

Outras actividades Acento diacrítico coas formas verbais seguidas do pronome persoal. Propóñalles aos alumnos que as seguintes oracións negativas as pasen a afirmativas, coma no exemplo. Dígalles que teñan en conta a acentuación diacrítica da forma verbal. • • • • •

Non lle dás chegado á lámpada. Dáslle chegado á lampada. Esa peza non che é de aí. Martiño non lle dá nada para o regalo. O fillo non lle vén pola festa. Ti non lle vés axudar a teu irmán?

68 131194 _ 0104-0119.indd

●

Non levan acento diacrítico a ▶ artigo fem. sing. e ▶ conxunción copulativa

As formas verbais con acento diacrítico consérvano cando van seguidas do pronome persoal. Exemplo: Iso éche imposible.

Suxestións didácticas Esta é a segunda unidade dedicada á acentuación diacrítica. Pregúntelles se lembran cal é a función do acento diacrítico (diferenciar dúas palabras que se escriben igual, pero que teñen diferentes significados). Así mesmo, lémbrelles cal era a outra característica distintiva do acento diacrítico na maioría de palabras vistas na unidade anterior (o acento diacrítico marcaba a vogal tónica de grao medio que se pronunciaba aberta). A continuación, dígalles que lean o texto dos globos e que se fixen nas palabras destacadas. Pregúntelles que son as formas acentuadas (é: terceira persoa do singular do presente de indicativo do verbo ser; e: conxunción copulativa: estudarana na unidade 10; á: contracción da preposición a e o artigo feminino a; a: preposición). Explíquelles que se consideran palabras tónicas as que se pronuncian no enunciado con máis intensidade (verbos, substantivos, adxectivos), e palabras átonas as que se pronuncian con menos intensidade (artigos, preposicións, conxuncións). Exemplifique a explicación coas palabras anteriores que aparecen nos globos.

O acento diacrítico tamén serve para diferenciar dúas palabras que se escriben igual, pero das cales unha é tónica (substantivo, verbo, adxectivo) e a outra é átona (artigo, preposición, conxunción). Exemplo:

22/7/09

16:37:05

5 UNIDADE

3. Le e copia a verdadeira. Por que leva acento diacrítico a palabra destacada? Se queres que te siga o can, dálle un anaco de pan.

s é a

●

Porque é unha palabra aguda acabada en vogal que leva o pronome persoal lle.

●

Porque é a forma do verbo dar con acento diacrítico, seguida do pronome lle.

• En relación coa actividade 3, lémbrelles que as formas verbais con acento diacrítico (cómpre, dá, dás, é, pór, vén, vés) consérvano cando van seguidas dun pronome persoal.

4. Localiza as palabras con acento diacrítico en cada cartel e explica por que o levan. Aquí atoparás os mellores produtos aos prezos máis baixos.

o o

«Fintusín» é o mellor xarope para dicirlle adeus á tose.

Sans e deliciosos menús caseiros e tan só por 6 .

• En canto á actividade 6, se entenden a función do acento diacrítico, vailles resultar moito máis fácil memorizar os pares de palabras que se distinguen pola presenza daquel.


o

6.

Que teña unha forma verbal con acento diacrítico.

●

Que teña un pronome persoal con acento diacrítico.

●

Que teña dúas palabras que se diferencien unha da outra polo acento diacrítico.

5


ESTUDO EFICAZ. Explica a función do acento diacrítico en cada unha das oracións que escribiches na actividade anterior.

Aproveite o texto da actividade 2 para que reflexionen sobre o uso responsable que hai que facer dos parques públicos, para que todos os nenos e nenas poidan xogar e gozar neles.


Xiringas, non! O meu irmán é pequeno e tenlles pánico ás xiringas. Non dá unha queixa cando ten que tomar un xarope que sabe a raios. Mais cando ten que pór unha inxección, daquela a cousa cambia, agarra o seu oso de peluche e mete a cabeza debaixo da almofada. Dá verdadeiro dó escoitalo berrar.

Solucións DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS

co


alí.

❤

gán. se e orte ñer

vantaxe

✱an✱a✱e

●

✱um✱dad✱

●

✱a✱an✱a

2. Arrodea os erros e corríxeos. humidade laranxa

● ●

ventaxa ventaxe

● ●

umidade humedade

● ●

laransa naranxa


69

Concurso de acentuación. Propóñalles aos alumnos que organicen un concurso sobre acentuación diacrítica. Formarán varios equipos, e cada un dos equipos elaborará unhas fichas con oracións que inclúan as palabras con acentuación diacrítica estudadas nestas dúas unidades (4 e 5). De cada volta, o voceiro dun equipo lerá en alto unha oración, os dos equipos contrarios deben escribila e dicir as palabras que levan acento diacrítico. Se acertan, suman un punto; se non acertan, será o equipo que propuxo a oración quen o sume.

1. • Ás seis iremos á festa que organizan as nosas veciñas. • El dá seis euros para o regalo; ti canto dás? • A nota dó é a primeira da escala musical. • Teño unha amiga que vive na Terra Chá; xa cha presentarei. • Aquel home viviu só no monte moito tempo e durmía so un carballo. 2. Preto do colexio hai un parque. Ás veces vou por alí. Ten unha pista moi chá que é ideal para xogar á pelota. Na zona de arrandeadoiros só hai un tobogán. Antes tiña moitos aparellos, mais foron estragándose e quitáronos. Que mágoa dá velo tan solitario. Por sorte o concello acaba de aprobar unha reforma e vai poñer máis bambáns. 3. Porque é a forma do verbo dar con acento diacrítico, seguida do pronome lle. 4. máis: leva acento diacrítico porque é o adverbio de cantidade; é: leva acento diacrítico porque é a forma do verbo ser; á: leva acento diacrítico porque é a contracción da preposición a máis o artigo a; só: leva acento diacrítico porque equivale a ‘soamente’. 5 e 6. RL. 7. Ditado.

69 131194 _ 0104-0119.indd

Sec1:113

22/7/09

16:37:05

Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado coa saúde. • Comprender os conceptos de eufemismo e palabra tabú. • Utilizar eufemismos. • Aprender a cubrir impresos.



Com

Vocabulario

Cubri os no coma que n

padiola xiringa xarope discapacitado temeroso grave

A

B

1. Escribe un diálogo breve entre un dos enfermos da lámina e o médico ou médica que o ten que atender. Utiliza palabras do cadro.

2. Completa as oracións seguintes con palabras do cadro da lámina. ● ● ● ●

Rompeu o brazo e houbo que llo ............... O médico ...............lle ao neno un ............... para a tose. O enfermeiro colocoulle a agulla á ............... para preparar a inxección. A médica ............... o doente que estaba sobre a ...............

OS EUFEMISMOS E AS PALABRAS TABÚ. Ás veces, substituímos palabras que poden resultar ofensivas ou pouco elegantes, por outras que consideramos máis respectuosas ou bonitas. Estas palabras chámanse eufemismos e as palabras ás que substitúen, palabras tabú. Por exemplo, a palabra discapacitado é un eufemismo que se utiliza no lugar de minusválido, considerada tabú.

Á hora de traballar os eufemismos e as palabras tabú, fágalles notar que os eufemismos poden constar dunha soa palabra ou dun grupo de palabras. Probe a que deduzan por que.

Recoméndelles que deben ler cada parte completa dun impreso. Así, no modelo, ao ver a palabra «domicilio» non teñen que «lanzarse» a escribir: deben ler primeiramente qué datos específicos se piden. En caso contrario, corren o risco de escribir un dato, por exemplo, a localidade, onde non corresponde. Insista en que cómpre ler toda a información, non soamente para entender mellor senón para evitar escribir nunha parte reservada ao empregado da institución ou do organismo que revisará o impreso.

C

enxesar recoñecer receitar

Centre a atención dos alumnos na imaxe e pídalles que a describan oralmente. Despois, faga que lean as palabras do vocabulario. Pregunte os diversos significados das palabras padiola e recoñecer e pregunte a que significados poden referirse no contexto reflectido pola imaxe.

O apartado de Composición de textos propón que os alumnos cubran un impreso. Trátase dun folio de suxestións, unha práctica que resulta de evidente utilidade na vida diaria. Explíquelles que é conveniente cubrir todo o impreso en letra maiúscula, ou polo menos a parte correspondente aos datos, e o resto, é dicir, a parte onde cumpra desenvolver unha resposta, en letra ben lexible en minúscula (excepto se se indica que tamén debe ser cuberta en maiúsculas).

6. Cu

PL

a)

b)

3. Relaciona cada palabra tabú co eufemismo correspondente. PALABRAS TABÚ

▶

EUFEMISMOS

▶

1 tolo

2 parado

3 prisión

centro penal dar a luz

4 parir

desocupado demente

4. Copia estas oracións substituíndo por eufemismos as palabras tabú destacadas. ● ●

Os vellos do barrio veñen a este parque. Tes que mexar neste bote para a análise.

● ●

RE

Por favor, onde está o váter? A avoa de Xacinto é cega.

c)

5. Di a que palabra tabú substitúen os eufemismos seguintes e escribe

CO

unha oración con cada un. ●

defunción

●

excrementos

d) ●

terceiro mundo

●

conflito bélico

70

Máis información Eufemismos para animais. O lobo, o raposo, a cobra... e outros animais moi presentes no folclore galego son mencionados con termos eufemísticos. Preséntelles algúns dos máis coñecidos: O lobo é tamén coñecido como O tío Pedro, o perillán, O tío Pepe, O xefe, Boca grande... O raposo é nomeado como O artista, García, Pedro das galiñas, Pedro arteiro, O milmañas, O orellas longas... A cobra é tamén coñecida coma a bicha, a do veleno, a suíña, a pezoña...

70 131194 _ 0104-0119.indd

Sec1:114

22/7/09

16:37:06

5 UNIDADE

Composición de textos Cubrimos impresos. Os impresos son documentos que serven para comunicar os nosos datos, as nosas queixas, as nosas suxestións ou as nosas peticións a entidades coma o colexio, o centro de saúde, o concello... Á hora de cubrir un impreso temos que nos fixar ben en que datos se nos piden para facelo correctamente.

Para explicar • Na actividade 4 subliñe os diversos eufemismos que se poden utilizar nas oracións. Por exemplo, vellos: as persoas de máis idade, a xente da terceira idade, os avós, as persoas maiores, os anciáns… Pídalles aos alumnos que copien no caderno os eufemismos que non escribiron ao responder a actividade.

6. Cubre un impreso coma o seguinte para suxerir algunha mellora no teu centro de saúde. FOLLA DE SUXESTIÓNS CENTRO SANITARIO

MUNICIPIO

A. DATOS DA PERSOA INTERESADA APELIDOS

NOME

DOMICILIO (rúa, praza, número e porta) LOCALIDADE

CÓDIGO POSTAL PROVINCIA

TELÉFONO

B. EXPOSICIÓN

• Insista en que, á hora de cubrir o impreso, vaian lendo atentamente parte por parte, para evitar erros.

ca

(Localidade e data de presentación) ,

de

de

A persoa interesada Sinatura:

e s s n

Para cubrir pola administración


REXISTRO DE ENTRADA DATA DE ENTRADA

Competencia social e cidadá As follas de suxestións que atopamos á disposición do público son impresos que permiten a mellora dos servizos dunha institución ou dunha empresa. Calquera persoa ten o dereito de utilizalos de forma respectuosa para conseguir esta finalidade.


a) Pensa na mellora que queres facer no teu centro de saúde: que se amplíen os horarios de atención aos pacientes, que os asentos sexan máis cómodos, que se renove o material sanitario... b) Le atentamente o impreso e responde. ●

Onde tes que escribir os datos do centro de saúde? E os teus datos persoais?

●

En que parte tes que expoñer a túa suxestión de mellora?

●

Onde tes que asinar? Que datos tes que escribir antes?

●

Que parte do impreso non tes que cubrir? Por que?

ir

5

.

ter? a.

co

REDACCIÓN DO TEXTO

Solucións

c) Fotocopia o impreso ou cópiao no teu caderno e cúbreo con lapis. CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

d) Comproba que cubriches correctamente todos os datos e que expuxeches a túa suxestión con claridade e respecto. Despois, pasa o teu impreso a limpo.

71

Outras actividades Buscar eufemismos no xornal. Seleccione previamente algúns artigos de xornal que conteñan eufemismos. Na clase, organice os alumnos por equipos e distribúa copias dos artigos. Pídalles que localicen eufemismos e que os subliñen. Despois, discuta de forma colectiva que palabra tabú substitúe cada eufemismo. Crear un impreso. Propóñalles aos alumnos que, baseándose no modelo da actividade 6, elaboren un impreso proveniente do concello. Cando cada alumno acabe o impreso, darallo a outro para que o cubra cos seus datos e as súas suxestións sobre a mellora dalgunha zona da cidade que non lle guste: un parque infantil que estea sucio ou en mal estado, unha rúa que teña os edificios mal pintados, unha avenida que necesite semáforos ou pasos de peóns…

1. RL. 2. • enxesar • receitou /xarope • xiringa • recoñecer / padiola. 3. 1: demente; 2: desocupado; 3: centro penal; 4: dar a luz. 4. • Os anciáns do barrio veñen a este parque. • Tes que ouriñar neste bote para a análise. • Por favor, onde está o lavabo? • A avoa de Xacinto é invidente. 5. • morte • merda • países pobres • guerra. 6. R.L. b) • Nos apartados «Centro sanitario» e «Municipio». No apartado «A. Datos da persoa interesada». • No apartado «B. Exposición». • No apartado «Sinatura». Os datos da localidade e a data de presentación. • O apartado «Para cubrir pola administración». Porque son datos que a administración do centro sanitario cubrirá para arquivar onde corresponda a folla de suxestións.

71 131194 _ 0104-0119.indd

Sec1:115

22/7/09

16:37:06

Literatura Os elementos da narración Obxectivos • Coñecer os elementos esenciais da narración. • Identificar os elementos narrativos nun conto.

3. Co

A

A herdanza Hai moito tempo, nunha aldea perdida entre montañas, vivían dous irmáns moi envexosos, un ao carón do outro. Tanto era así que, cando morreu o pai, comezaron a discutir pola parte da herdanza que lles tocara: –O teu anaco de terra é mellor ca o meu! –dicía un. –Si, home! Pero se ti levaches a mellor parte, xa se ve que sempre fuches o preferido do papá.

Suxestións didácticas Esta unidade é a primeira de catro dedicadas aos textos narrativos. Nesta ocasión tratarase do tema dos elementos esenciais da narración. Lémbrelles aos alumnos que na unidade 1 estudaron os xéneros literarios, como a narrativa. Pídalles que lembren as características deste xénero. Ao acabar, escriba no encerado as palabras novela, conto, poema e obra teatral e pídalles aos alumnos que digan qué termos remiten ao xénero narrativo.

Como as discusións eran cada vez máis fortes, os veciños levaron o caso perante os tribunais. Daquela, o xuíz, despois de escoitar os dous irmáns, decidiu:

Para explicar • Na actividade 1 subliñe que narrador non é igual ca autor. Así, unha escritora pode escribir, por exemplo, unha historia en que o narrador é un rapaz. • Con relación á actividade 3, asegúrese de que os alumnos e as alumnas non se limitan a mencionar a presenza ou a ausencia de narrador nos textos, senón que se fixan nos nomes dos personaxes en maiúscula que, no texto teatral, anuncian os parlamentos respectivos.

fra

–Como pensades que a parte da herdanza do contrario é a mellor, ordeno que as intercambiedes: cada un de vós quedará coa parte do outro. Entón os dous irmáns miráronse: á fin e ao cabo, a parte da herdanza do irmán tampouco era tan marabillosa. Así foi que os dous dixeron a un tempo: –Déixeo correr, señor xuíz. Mellor que cada un quede coa parte que lle tocou. E a partir daquel día, non volveron discutir nunca máis. POPULAR

5. Co

Todas as narracións constan dun narrador que conta os feitos que lles suceden a uns personaxes nun lugar e nun tempo determinados. Estes cinco datos son os elementos básicos da narración.

OBR

1

A continuación, explíquelles que os feitos reais ou ficticios, contados por un narrador, que lles suceden a uns personaxes ocorren nun tempo e nun lugar. Faga que lean o cadro resumo en voz alta e insista en que memoricen que os elementos principais da narración son cinco, para que non esquezan ningún. Faga unha lectura do conto A herdanza en voz alta e por quendas e pídalle a un alumno ou a unha alumna que resuma a historia de forma oral. Ao final da lectura pode preguntarlles cal podería ser a moralidade do relato.

4. M

1. Escribe. Que elemento da narración é cada un? ●

Quen conta os feitos. ▶ ...............

●

Quen «vive» os feitos. ▶ ..............

2. Le o texto A herdanza e completa a ficha seguinte. A herdanza ●

Hai un narrador?

▶

●

Cando pasa a historia?

▶

.............................................................

●

Onde pasa a historia?

▶

.............................................................

●

Que personaxes interveñen?

▶

.............................................................

●

Que feitos ocorren?

▶

.............................................................

SI

NON

2

72

Máis información Estereotipos nos contos. Preveña os alumnos sobre os estereotipos nos relatos explicándolles que algúns contos tradicionais expresan ideas equivocadas sobre como son os seres humanos. Por exemplo, no célebre conto Barba Azul, de Charles Perrault, o protagonista é un personaxe malvado e a cor especial da barba dálle un aspecto terrible, o que podería facer pensar ao lector erroneamente que teñen que ser rexeitados os demais só polo feito de seren diferentes. Doutra banda, todas as esposas de Barba Azul, incluída a que consegue salvarse, son curiosas; mesmo nunha das dúas moralidades presentes na versión orixinal se di que as mulleres son curiosas por natureza, razón pola que parecería que se trata dun defecto feminino. Anime os alumnos a reflexionar sempre sobre o que lean.

72 131194 _ 0104-0119.indd

Sec1:116

22/7/09

16:37:06

a s

5 UNIDADE

3. Compara e explica. Por que o texto A si que pertence a unha narración e o B non? A –É o primeiro caso que aparece nos lagos de Zambia –dixo don Hipopócrates–. Síntoo moito, dona Zambudia, pero esta impopotamite non ten remedio.

.

.

.

DONA ZAMBUDIA: O meu hipopotafillo está maliño; Ten un impo que esperta ata o veciño...

• Nas actividades do Obradoiro literario, teña en conta que quizais algúns alumnos queiran atribuír ao seu relato un lugar pouco usual para o seu personaxe (por exemplo, un gato na cidade futurista do espazo), cousa que tamén pode ser considerada correcta.

DON HIPOPÓCRATES: (Examinando a Zambudio, que non para de impar.) Verdadeiramente... este é un impo impoñente.

–Pobre do meu filliño! –dixo a nai–. Con tanto impo vaime quedar máis seco ca unha mona.

4. Marca seguindo o código. Que elemento da narración resulta incorrecto en cada fragmento? O tempo

O lugar

O personaxe

Competencias básicas Pedro era pescador. Vivía nunha cabana á beira do deserto, onde tiña a súa barca amarrada...

No ano 2125, en Inglaterra, vivía o cabaleiro medieval Lancelot...

Poutiñas era un cativo acabado de nacer. Apenas tiña forza para abrir os ollos, pero os seus ladridos sentíanse desde ben lonxe...

Competencia cultural e artística Anime os alumnos a escribir e a ilustrar un conto dunha páxina aproximadamente, baseado no tema da protección do medio natural. Despois, pode realizar unha exposición coas narracións.

5. Copia de novo os fragmentos anteriores cos erros corrixidos.

Situar unha narración

OBRADOIRO LITERARIO 1. Relaciona cada personaxe cun lugar. PERSONAXES

LUGARES

Solucións

1

.....

.

B

5

3

2

2. Ponlle nome a cada personaxe e a cada lugar anterior e escribe o inicio das narracións correspondentes. Non esquezas dicir, en cada caso, o tempo en que pasará a historia. EXEMPLO

Hai moitísimos anos, no bosque de Maxiaviva, vivía unha bruxiña moi espelida que se chamaba Mariluxa.

73

Outras actividades Identificar os elementos da narración. Propóñalles aos alumnos que identifiquen os elementos da narración neste microrrelato: O segredo máis grande do mundo Hai tempo, un home que coñecía o segredo máis grande do mundo anunciou que o revelaría nun programa de radio que nunca se podería repetir. Cando chegou o día, na emisora todo era expectación e millóns de oíntes escoitaban o programa desde a casa. Daquela comezáronse a oír ruídos de interferencia e despois a voz da locutora que dicía: «E agora xa o saben».

1. • O narrador. • O personaxe. 2. • Si. • Hai moito tempo. • Nunha aldea perdida entre montañas e nun tribunal. • Dous irmáns, os veciños e un xuíz (e un personaxe referencial que só se nomea: o pai). • Dous irmáns discuten por unha herdanza. Un xuíz ordénalles que intercambien as herdanzas. Os irmáns reflexionan e quedan coa parte que lles tocara. 3. O texto A ten narrador, en cambio no texto B non hai narrador e o diálogo introdúcese co nome dos personaxes noutro tipo de letra, tal como se fai nas obras teatrais. 4 e 5. RM: Lugar: Pedro era pescador. Vivía nunha cabana á beira do peirao, onde tiña a súa barca amarrada… Tempo: No ano 1125, en Inglaterra, vivía o cabaleiro medieval Lancelot… Personaxe: Poutiñas era un cadeliño acabado de nacer. Apenas tiña forza para abrir os ollos, pero os seus ladridos sentíanse desde ben lonxe… OBRADOIRO LITERARIO 1. RM: 1 gato: parque; 2 extraterrestre: cidade espacial; 3 bruxa: bosque fantástico. 2. RL.

73 131194 _ 0104-0119.indd

Sec1:117

22/7/09

16:37:07


1.

LEM


• Repasar os contidos desta unidade e da unidade anterior. • Familiarizarse cos resumos e cos esquemas conceptuais.

●

O acento diacrítico tamén diferencia palabras que se escriben …………, pero unha é ………… e a outra é …………. O acento gráfico ponse …………

●

Os eufemismos son ………… As palabras tabú son …………

●

Todas as narracións constan dun ………… que conta os ………… que lles suceden a uns ………… nun ………… e ………… determinados.

9. 10.

●

• Completar unha entrevista.

●

●


2.

●

OS VERBOS

Con relación á actividade 3, pode pedirlles aos alumnos que expliquen o procedemento que seguiron para determinar a raíz e a desinencia. Amplíe a actividade 10 pedíndolles aos alumnos que razoen en cada oración como saben que o indefinido realiza esta función. Poden ser moi útiles as reflexións e as actividades propostas no capítulo «Preparación de avaliacións» do manual do programa de Estudo eficaz, nas páxinas 43 a 69.

expresan accións

.............

.............

verbais. ● ●

divide baterías

●

sabemos andei

● ●

preparo fuxistes

son de primeira persoa, de segunda ou de terceira, e indica tamén o número. ●

● ●

Solucións

●

agrúpanse en tres conxugacións ..... -ar

desinencia

2.ª .....

3.ª .....

6. Localiza neste texto catro palabras que teñan que levar acento diacrítico.

●

4. Di se as formas verbais destas oracións

●

11.

constan de

3. Separa en raíz e desinencias estas formas

●

1. • O acento diacrítico diferencia palabras que se escriben igual, pero das cales unha é tónica (substantivo, verbo, adxectivo) e a outra é átona (artigo, preposición, conxunción). O acento gráfico ponse sobre a vogal tónica. • Os eufemismos son palabras máis respectuosas ou bonitas coas que substituímos as palabras tabú. As palabras tabú son palabras que poden resultar ofensivas ou pouco elegantes. • Todas as narracións constan dun narrador que conta os feitos que lles suceden a uns personaxes nun tempo e nun lugar determinados. 2. Os verbos expresan accións ou estados; constan de raíz e desinencia; agrúpanse en tres conxugacións: 1.ª: -ar; 2.ª: -er e 3.ª: -ir. 3. • divid/e • bat/erías • sab/emos • and/ei • prepar/o • fux/istes. 4. • compartimos: primeira de plural • telefonaron: terceira de plural • correrei: primeira de singular. • Oíches: segunda de plural • aprende: terceira de sin-

●


Compartimos a torta de mazá. Telefonaron os meus avós antes. Hoxe correrei polo parque. Oíches as noticias? Cada día apréndese algo novo. Ides á noite ao cine.

▶ …....... ▶ …....... ▶ …....... ▶ …....... ▶ ….......

ES

Non me gusta Cando teño tose, miña nai sempre me da mel con limón pois, segundo di ela, non hai remedio mais eficaz para curala. Mais a min non me chista nada. Tómoo so porque, a verdade, algo parece que a alivia, sobre todo a noite.

1

7. Localiza un eufemismo en cada titular do xornal e indica a que palabra tabú substitúe.

▶ ….......

5. Clasifica os verbos da actividade anterior segundo a conxugación a que pertencen. PRIMEIRA CONXUGACIÓN



….............

….............

….............

….............

….............

….............

rio Un condutor eb te en provoca un accid

INAUGURAN UN NOVO CENTRO PENAL

Celebran unha festa multitudinaria para a terceira idade

2

8. Nomea os cinco elementos básicos da narración.

74

Outras actividades Clasificar formas verbais conxugadas. Pida que clasifiquen as formas verbais deste texto segundo a conxugación á que pertencen. Osíxeno A muller deu a luz onte, e o marido, que estaba de viaxe, chegou nerviosísimo ao hospital. –Doutora, como foi todo? Están ben? –Si, señor. Non se preocupe. A nai e o rapaz atópanse moi ben, aínda que ao meniño tiveron que poñerlle osíxeno. –Vaia, home! Eu quería que se chamase Eustaquio coma meu pai…

74 131194 _ 0104-0119.indd

Sec1:118

22/7/09

16:37:08

5 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 9. Escribe os numerais ordinais e os cardinais do dez ao vinte e cinco.

Este traballo corre moita présa.

10. Subliña os indefinidos destas oracións e di cal é a función que realizan. ● ● ● ● ●

12. Di por que ten acento diacrítico esta palabra. 13. Busca e escribe a palabra onomatopeica que lle corresponde a cada definición.

Non hai ningún ovo na neveira. Tes que escoller outro conto. Podes coller unha toalla calquera. Hai bastantes pratos na lavalouza. Onte non veu ninguén á casa.

●

● ● ●

11. Completa cada oración co termo axeitado. oso/óso ●

●

bola/bóla

Ao meu can gústalle moito xogar co seu .............. de xoguete. Fixen o bocadillo con parte da .............. que sobrou do mediodía.

Facer un ruído agudo un obxecto de vidro ou de metal. ▶ …............. Emitir o seu grito o gato. ▶ …............. Falar en voz baixa. ▶ …............. Cantar o paxaro. ▶ …............. A L M L M S

T T U G I T

S I G P A O

B N A I Ñ B

A T R A A R

M I O R R X

C N X S X O

A A V R R P

H R E M B I

I X N I O L

B I S B A R

Completar unha entrevista

ES CAPAZ DE…

1. Completa a seguinte entrevista coas preguntas axeitadas para cada resposta. PREGUNTA ▶ ................................................................................................................. SABELA. Eu creo que desde pequena quería ser maga. A primeira vez que vin un espectáculo de maxia fascinoume tanto que xa non quixen ser outra cousa na vida. PREGUNTA ▶ ................................................................................................................ SABELA. Á xente gústalle moito o truco en que fago desaparecer o meu coello Peludiño, pero a min o truco que máis me gusta é o dos panos de cores que se converten nunha saba. Foi o primeiro truco «profesional» que aprendín a facer e téñolle un afecto especial. PREGUNTA ▶ ............................................................................ SABELA. Cando oín polos micrófonos «... e a gañadora é Sabela Ponte» non o podía crer! Para min, gañar o VI Premio Nacional de Maxia é un recoñecemento a toda a miña traxectoria profesional. Foi un camiño difícil, pero pagou a pena. PREGUNTA ▶ .............................................................................. SABELA. Non, nin pensalo! Unha boa maga nunca revela os seus trucos.

2. Escribe unha presentación breve de Sabela e copia a entrevista completa.

75

Programa de ESTUDO EFICAZ Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa como esta: O que aprendín Lectura Comunicación oral Gramática Ortografía Vocabulario Composición Literatura


5

gular • Ides: segunda de plural. 5. PRIMEIRA CONXUGACIÓN: telefonar. SEGUNDA CONXUGACIÓN: correr, aprender. TERCEIRA CONXUGACIÓN: compartir, oír, ir. 6. Cando teño tose, miña nai sempre me dá mel con limón pois, segundo di ela, non hai remedio máis eficaz para curala. Mais a min non me chista nada. Tómoo só porque, a verdade, algo parece que a alivia, sobre todo á noite. 7. ebrio: borracho; terceira idade: vellos; centro penal: prisión. 8. Os cinco elementos básicos da narración son o narrador, os feitos, os personaxes, o lugar e o tempo. 9. CARDINAIS: once, doce, trece, catorce, quince, dezaseis, dezasete, dezaoito, dezanove, vinte, vinte e un, vinte e dous, vinte e tres, vinte e catro, vinte e cinco. ORDINAIS: undécimo ou décimo primeiro, duodécimo ou décimo segundo, décimo terceiro, décimo cuarto, décimo quinto, décimo sexto, décimo sétimo, décimo oitavo, décimo noveno, vixésimo, vixésimo primeiro, vixésimo segundo, vixésimo terceiro, vixésimo cuarto, vixésimo quinto. 10. • Non hai ningún ovo na neveira; determinante. • Tes que escoller outro conto; determinante. • Podes coller unha toalla calquera; complemento. • Hai bastantes pratos na lavalouza; determinante. • Onte non veu ninguén á casa; núcleo. 11. • Ao meu can gústalle moito xogar co seu oso de xoguete. • Fixen o bocadillo con parte da bola que sobrou do mediodía. 12. • présa: leva acento diacrítico para distinguilo da palabra homógrafa presa ‘prendida’, ‘presada’, ‘encoro’. O acento diacrítico tamén nos marca a pronuncia da vogal tónica: media aberta, fronte a vogal tónica media pechada de presa. 13. • tintinar • miañar • bisbar • piar. ES CAPAZ DE… 1. RM: • Cando descubriches que querías ser maga? • Cal dos teus trucos che gusta máis? • Que sentiches ao saber que gañaras o Premio Nacional de Maxia? • Revelaríasnos algún dos teus trucos? 2. RL.

75 131194 _ 0104-0119.indd

Sec1:119

22/7/09

16:37:08

6


E


Contidos

• Ler un texto narrativo de maneira fluída. • Coñecer as características básicas e a estrutura do texto narrativo. • Transcribir con exactitude un texto oral. • Coñecer os recursos para explicar de forma oral unha gráfica. • Identificar, nas formas verbais, o número, a persoa, o tempo e o modo. • Aprender e aplicar as normas de acentuación de casos especiais.

• O número e a persoa dos verbos. • As formas non persoais. • O tempo e o modo dos verbos. • Casos especiais de acentuación.

R

• As palabras homónimas.

• • •

• Identificar palabras homónimas. • Redactar normas de seguridade. • Analizar un texto expositivo. • Aprender a utilizar o vocabulario preciso.

Criterios de avaliación • Le un texto narrativo de maneira fluída. • Interpretar elementos básicos e a estrutura da narración. • Transcribe con exactitude un texto oral. • Sabe explicar unha gráfica oralmente. • Analiza correctamente as formas verbais. • Aprende e aplica correctamente as normas de acentuación de casos especiais. • Identifica e utiliza palabras homónimas.

• Lectura comprensiva do texto O teatro de sombras de Ofelia.

E

• Elaboración dun esquema do contido da historia.

• • •

• Anotacións a partir da audición dun texto oral. • Explicación oral dunha gráfica. • Identificación e utilización de palabras homónimas. • Redacción de normas de seguridade. • Lectura comprensiva dun texto expositivo.

• Redacta normas de seguridade seguindo un procedemento. • Analiza e comprende un texto expositivo. • Sabe utilizar o vocabulario preciso.

Competencias básicas Ademais da competencia en Comunicación lingüística, nesta unidade desenvólvense estas competencias: Competencia social e cidadá, Autonomía e iniciativa persoal e Competencia matemática.

• Interese por atender as explicacións dos compañeiros. • Esforzo por autocorrixir os textos propios. • Valoración das normas de seguridade.

76A 131194 _ 0120-0135.indd 120

22/7/09 16:42:47


Texto narrativo

Gramática

Ortografía


O verbo (II)


Comunicación oral

Competencias básicas Autonomía e iniciativa persoal


Comprensión auditiva: Transcribir con exactitude un texto Expresión oral: Explicar unha gráfica

Vocabulario: As palabras homónimas Composición de textos: Redactar normas de seguridade

Es capaz de…

Actividades

Usar un vocabulario máis preciso

Recursos • Láminas da aula. • Caderno de práctica. Segundo trimestre. • Fichas de reforzo e ampliación.


Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ • Redactar resumos: actividade 10, páx. 78; actividade 1, páx. 88. • Inferir normas: actividade 6, páx. 81; actividade 4, páx. 82; actividade 8, páx. 83. • Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 88.

Previsión de dificultades • A explicación dunha gráfica proposta na páxina de Comunicación oral pode representar todo un reto para os alumnos pouco observadores ou que teñan dificultades para concentrarse. Pode ser moi proveitosa a análise colectiva na clase de gráficas que se refiren a elementos cotiáns ou de interese para os alumnos. • Péchase o estudo da acentuación nesta unidade cos casos especiais. Faga fincapé, sobre todo, en que os alumnos e as alumnas se deben habituar a acentuar sempre que escriban e non soamente cando se fan os exercicios específicos de acentuación; estes teñen a misión de interiorizar as normas para despois aplicalas.


76B 131194 _ 0120-0135.indd 121

22/7/09 16:42:47

Obxectivos

6


• Facer unha lectura comprensiva do texto narrativo. • Expresar opinións sobre a actuación dos personaxes.

Suxestións didácticas Dúas das obras máis famosas de Michael Ende, que en xeral pertencen ao xénero fantástico, son Momo e A historia interminable. Estas dúas novelas foron levadas ao cine; se algún alumno ou alumna as viu, pode comentar o argumento. A lectura titúlase O teatro de sombras de Ofelia, pero non se refire ao teatro de monicreques denominado teatro de sombras. Explíquelles aos alumnos que un teatro de sombras é un espectáculo que consiste en proxectar sobre unha superficie sombras de siluetas de personaxes ou elementos, ou de figuras feitas por medio das mans ou do corpo. Requírese unha fonte de luz que ilumina desde detrás da pantalla, entre a cal se interpoñen as siluetas ou as partes do corpo. Antes de ler Pregúntelles aos alumnos se algunha vez viron unha representación de teatro de sombras ou se fixeron coas mans a representación da sombra dun coello, dun parrulo, dunha persoa…

VAS APRENDER 1 Lectura O teatro de sombras de Ofelia 2 Comunicación oral ● Anotar todo que oímos ● Explicar unha gráfica 3 Gramática O verbo (II) 4 Ortografía Casos especiais de acentuación 5 Obradoiro de escritura ● As palabras homónimas ● Redactar normas de seguridade 6 Texto para traballar as competencias básicas A electricidade paso a paso

N

unha viliña antiga e pequena vivía unha señora, tamén pequena e vella, que se chamaba Ofelia. Cando Ofelia naceu, seus pais dixeron: «A nosa filla será algún día unha actriz famosa». Por iso lle puxeron o nome dun personaxe teatral moi coñecido. A señorita Ofelia non chegou a converterse nunha actriz famosa porque o ton da súa voz era demasiado débil. Pero, malia todo, quixo ser artista, aínda que fose dun xeito modesto. Naquela vila había un teatro. E alí, ben agachada na cabina do apuntador, sentaba cada tarde a señorita Ofelia, coa misión de lembrarlles aos actores os textos que debían recitar. A voz frouxiña da señorita Ofelia era, xustamente, a máis axeitada para facer de apuntadora porque, como é natural, o público non a debía oír. A señorita Ofelia fixera aquel traballo toda a vida e era moi feliz. Pero os tempos cambian. Cada día ía menos xente ao teatro, porque agora había moitas outras distraccións, e cando alguén quería ir, prefería ir á gran cidade. Por iso pecharon o teatro e a señorita Ofelia quedou sen traballo.

76

Explíquelles en que consiste un teatro de sombras (consulte tamén o cadro «Máis información»).

Máis información

Comente que o personaxe protagonista se chama Ofelia, igual ca a namorada de Hamlet, un personaxe famoso dunha obra teatral do mesmo nome, de William Shakespeare (por iso, na lectura, o narrador di que a Ofelia lle puxeron o nome dun personaxe teatral moi coñecido).

O teatro de sombras no mundo. A orixe do teatro de sombras é remota. É coñecido desde hai séculos en varias partes do mundo, como Indonesia, China, Xapón ou a India. En China, onde lles gusta moito, este tipo de teatro parécese a unha pequena ópera porque, igual ca nesta, nas obras hai partes musicais e textos falados. En Indonesia, o teatro de sombras é considerado coma unha arte e as persoas que manexan os monicreques son cultas e moi respectadas dentro da sociedade. Algúns consideran o teatro de sombras como o predecesor do cine, polo seu intento de reproducir o movemento nunha pantalla.

Pregúntelles en que cren que consistía o traballo do apuntador no teatro. Explíquelles que antes se situaban nun habitáculo de ma-

76 131194 _ 0120-0135.indd 122

22/7/09 16:42:48

Ca un po lemb dores –O –P fuxiei –E A –P ñorita –N bras q –Q ser a –M –Q son d A Un branc algo. –T –S perso –E –D somb –D Ag os día moita De –E nuar As da ca des p pois, As traxe A te. A obras os tex

peeus Por

modo,

do mda un-

fetro, ueita

UNIDADE Cando acabou a última función, a señorita Ofelia quedou aínda un pouco máis de tempo no seu lugar. Sentada dentro da cabina, lembrou a súa vida pasada. Niso, viu unha sombra que, entre bastidores, corría de arriba a abaixo. –Ola! –dixo a señorita Ofelia–. Hai alguén aí? –Perdoe –dixo a sombra–. Non lle quería meter medo. Só me refuxiei aquí porque non sei onde poñerme. –Es unha sombra? –preguntou a señorita Ofelia. A sombra dixo que si. –Pero unha sombra ten que ser de alguén... –comentoulle a señorita Ofelia. –Non –asegurou a sombra–, non todas... Hai unhas cantas sombras que non somos de ninguén, porque ninguén nos quere. –Que cousas! –dixo a señorita Ofelia–. E non é triste iso de non ser a sombra de ninguén? –Moi triste, señora –asegurou a sombra. –Queres vir comigo? –preguntou a señorita–. Eu tampouco che son de ninguén... A partir daquel momento, a señorita Ofelia tivo dúas sombras. Un día que a señorita Ofelia fora á igrexa viu nunha parede branca unha sombra que parecía alongar a man, coma se suplicase algo. –Ti tamén es unha sombra que non é de ninguén? –preguntou. –Si –dixo a sombra–, e, entre nós, corre o rumor de que hai unha persoa que nos acolle. Es ti? –Eu xa teño dúas –respondeu Ofelia. –Daquela, unha máis tampouco será unha molestia –suplicou a sombra–. Non me poderías acoller tamén a min? –De acordo! –aceptou a señorita Ofelia. Agora xa tiña tres sombras e a partir dese momento, case todos os días, unha nova sombra lle pedía auxilio porque, no mundo, hai moitas sombras sen propietario. De xeito que, un día, ocorréuselle unha boa idea. –Escoitade –díxolles ás sombras reunidas–: se queredes continuar comigo, tedes que aprender a facer algo de proveito. As sombras mirárona, expectantes, desde todos os recunchos da casa. Daquela, a señorita Ofelia recitoulles as palabras dos grandes poetas, que sabía de memoria. Repetía algunhas pasaxes e, despois, facía que as sombras as repetisen. Así, pouco a pouco, aprenderon todas as grandes comedias e traxedias do mundo. A partir daquel momento a vida da señorita Ofelia foi moi diferente. A miúdo, as sombras pasaban a noite enteira representando as obras de teatro máis marabillosas do mundo para ela. E ela repetíalles os textos, en voz moi baixiña, por se esqueceran algunha frase. MICHAEL ENDE, Os mellores contos. (Adaptación)

6

modesto: humilde. bastidor: cada unha das partes situadas aos lados e detrás do escenario teatral, entre o decorado e as paredes. acoller: admitir unha persoa na casa para axudala ou protexela. de proveito: útil. expectante: que espera observando con atención ou curiosidade.

A lectura Faga vostede unha lectura inicial que lles sirva de modelo e que consulten no Glosario o vocabulario que non comprendan. Despois, propoña unha lectura en voz alta e por quendas. Pare a lectura despois da conversa de Ofelia coa primeira sombra e pregúntelles por que o narrador di «A partir daquel momento, a señorita Ofelia tivo dúas sombras» (a súa natural e a que acaba de acoller). Propóñalles que fagan anticipacións sobre o que pasará despois.

O AUTOR

Michael Ende Michael Ende (Alemaña, 1929-1995) sempre defendeu a fantasía como un xeito agradable de aproximarse á realidade. Por iso, aínda que naquel momento o que estaba de moda no seu país era a literatura realista, el optou por escribir obras como Momo e A historia interminable, que se converteron en exemplos universais da literatura fantástica xuvenil. Algunhas destas obras traducíronse a máis de 45 idiomas e superaron o millón de exemplares vendidos.

77

Outras actividades Aprender vocabulario relativo ao teatro. Propóñalles aos alumnos que, en equipo, investiguen nunha biblioteca ou na Internet o significado das partes seguintes dun teatro á italiana e que os representen nun debuxo cos rótulos respectivos, xuntamente cos bastidores: pano, prateas, proscenio e cabina do apuntador. Comparar o teatro de sombras e unha eclipse. Pídalles aos alumnos que pensen nun teatro de sombras e que imaxinen o seguinte: o foco que ilumina as siluetas por detrás é o sol e, en contra de interpoñérense as siluetas dos monicreques, interponse a lúa. Que é o que pasará e como se chama o fenómeno que se produce? Propóñalles unha discusión colectiva e despois unha redacción individual.

deira pequeno situado no centro do extremo frontal do proscenio, desde onde só o podían ver os actores. Comente que, hoxe en día, a súa función cúmprea, xeralmente, unha pantalla electrónica coma as que usan os locutores de noticias na televisión.

Competencias básicas Competencia social e cidadá Pregúntelles aos alumnos se Ofelia tivo un trato solidario coas sombras e quen cren que saíron beneficiados da súa solidariedade. Despois, pode propiciar unha conversa sobre o que é a solidariedade.

Autonomía e iniciativa persoal O personaxe de Ofelia é un exemplo de tenacidade: quería participar no teatro e conseguiuno mesmo sabendo que non podía ser actriz. As persoas teñen que se trazar metas, pero nunca metas irreais senón as que, aínda que custen moito esforzo, se poidan conseguir.

Despois de ler Propóñalles aos alumnos que describan a maneira de ser de Ofelia e das sombras e que expliquen o que opinan sobre Ofelia: É unha persoa conformista? É unha persoa que sabe atopar a felicidade?… Pregúntelles que lles pareceu o final da historia.

77 131194 _ 0120-0135.indd 123

22/7/09 16:42:48


Vocabulario

5. Responde. Como é fisicamente a señorita Ofelia?

1. Substitúe en cada oración a palabra destacada por un sinónimo.

• Coñecer as características básicas e a estrutura do texto narrativo.

● ●


●

Suxíralles aos alumnos que, antes de realizar a actividade 4, numeren os parágrafos.

●

Con relación á actividade 9 propóñalles que escriban a narración seguindo o esquema de problema/ solución.

Esta cantante é moi famosa. Os seus tíos acolléronnos moi amablemente na súa casa. Uxío é unha persoa moi modesta á que non lle gusta presumir dos seus éxitos. Cando lle piden auxilio, ela sempre responde.

A estrutura e o contido 6. Completa os esquemas seguintes sobre a segunda parte da lectura. PROBLEMA DAS SOMBRAS

PROBLEMA DA SEÑORITA OFELIA

entre estas parellas de palabras relacionadas co teatro. actor ● apuntador

escenario ● bastidores

▶

..................

2. Explica, coas túas palabras, as diferenzas

..................

▶

SOLUCIÓN

Anota semp Para que e abrev escri

1.

Po

SOLUCIÓN ..................

7. Resume a historia «O teatro de sombras de Ofelia».

que corresponda en cada caso. A señorita Ofelia vivía en ................. Un día atopou unha sombra entre os ................. do ................. Pouco despois atopou outra sombra en ................. Ao final, a señorita Ofelia reuniu todas as sombras en ................. e propúxolles aprender a facer teatro.

Solucións

2. P A túa opinión 8. Explica o que cres que quere dicir a señorita Ofelia con esta expresión.

3.

ou

Exp

Eu tampouco son de ninguén.

Explic liñas cada

A túa achega 9. Escribe un texto breve, real ou inventado, sobre un día que foses ao teatro.

4. Ex

Fa

Os personaxes

Rexistro de lectura

4. Di que parágrafo da lectura responde

10.

cada aspecto da vida da señorita Ofelia e fai un resumo.


Por que a señorita Ofelia quedou sen traballo? ▶ ..............................................

Título:

●

Por que á señorita Ofelia lle puxeron este nome os pais? ▶ .....................................

Autor:

●

Por que a señorita Ofelia era unha boa apuntadora? ▶ .........................................

●

Por que a señorita Ofelia non chegou a ser actriz? ▶ .................................................

kwh 700 650 600 550

●

500 450 400 350 300 250

Resumo:

200 150 100 50 0

Opinión:

78

Programa de comprensión Actividades 1 e 2. Elaboración dunha interpretación. Saber significados. Actividades 3, 4 e 5. Obtención da información. Identificar o marco espacial da historia e identificar as características dun personaxe. Actividades 6 e 7. Comprensión global. Recoñecer o esquema narrativo e facer un resumo da historia. Actividade 8. Reflexión sobre o contido. Expresar opinións sobre o que din os personaxes. Actividade 9. Expresión escrita. Escribir unha anécdota real ou inventada relacionada co tema do teatro. Actividade 10. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

78 131194 _ 0120-0135.indd 124

Com

..................

O marco 3. Lembra a lectura e completa co lugar

1. RM: • coñecida • admitir • humilde • axuda. 2. Un actor é unha persoa que representa un personaxe da obra, e o apuntador é a persoa que axuda ao actor se esquece o parlamento que ten que dicir. O escenario é a parte do teatro onde se representa a obra, e os bastidores son os decorados que se colocan ao lado do escenario. 3. …nunha viliña antiga e pequena. / …bastidores / …teatro. / …na igrexa. / …na súa casa 4. • Par. 4: A señorita Ofelia quedou sen traballo porque pecharon o teatro. • Par. 1: A Ofelia puxéronlle este nome porque era o nome dun personaxe teatral moi coñecido e os pais esperaban que fose unha actriz famosa. • Par. 3: Ofelia era unha boa apuntadora porque tiña unha voz frouxiña que o público non podía oír. • Par. 2: Ofelia non chegou a ser actriz porque o seu ton de voz era demasiado débil. 5. • A señorita Ofelia é pequeniña e vella. 6. PROBLEMA DAS SOMBRAS: Non son de ninguén e ninguén as quere. SOLUCIÓN: A señorita Ofelia acólleas. / PROBLEMA DA SEÑORITA OFELIA: Estraña o seu traballo no teatro. SOLUCIÓN: Ensínalles ás sombras a representar as obras de teatro que lle gustan máis. 7. RL. 8. RM: Quere dicir que ela tampouco tiña a ninguén que a quixese. 9. RL. 10. RL.

Co

22/7/09 16:42:48

6

Anotamos todo o que oímos. Quen fala faino sempre máis de présa ca quen anota o que di. Para poder anotar todo o que oímos, temos que estar moi atentos ao que nos din e utilizar abreviaturas e símbolos que nos permiten escribir a máis velocidade.

1.

• Escoitar con atención un texto oral e transcribilo da forma máis precisa posible. • Explicar de forma oral unha gráfica.

Escoita a explicación tantas veces como cumpra e intenta anotar todo o que se di.

por:

x.

máis / positivo:

que:

+

q.

exemplo:

menos / negativo:

-

unión / atracción:

ex.

igual, mesmo:

Suxestións didácticas tamén:

=

tm.

distinto:

Comprensión auditiva Despois de ler o texto informativo e antes de realizar a escoita, faga que os alumnos lean atentamente a actividade 1 e memoricen as abreviaturas e os símbolos do cadro. Despois, póñalles a audición.

=

enfrontamento / repulsión:

2. Pásalle as túas anotacións ao teu compañeiro ou compañeira para que reescriba o texto. 3.

6

Obxectivos

Si, si...

Podes utilizar estas abreviaturas e símbolos e outros que se che ocorran.

.

Escoita de novo a explicación e compáraa co texto que escribiu o teu compañeiro ou compañeira para comprobares se as túas anotacións eran abondo claras e completas.

Expresión oral Para completar a actividade 4, sería beneficioso que os alumnos levasen á clase copias (nunca orixinais) de facturas de consumo doméstico, ou ben que busquen en xornais gráficas para observalas e analizalas.

Expresión oral Explicamos unha gráfica. As gráficas representan diversos datos ou informacións mediante liñas, debuxos e cores. Cando explicamos unha gráfica, debemos dicir o que representa cada debuxo e interpretar os datos que aparecen reflectidos para extraer conclusións.

4. Explícalles as gráficas seguintes aos teus compañeiros e compañeiras. Faino así:

kwh 700 650

CONSUMO DE ELECTRICIDADE CONSUMO POR DE ELECTRICIDAD MESES POR MESES

CONSUMO ELÉCTRICO PARTICULAR

20 %

600 550

45 %

500 450 400

35 %

350 300 250

Calefacción e aire acondicionado

200

Electrodomésticos

150 100

Iluminación

50 0 xa nn fe . b m r.r ar zoç ab r m irl ai xu og ño xu llo agg . se t.t ou tt no . v de . cs.

re

Temos que tirar a parede, cambiar as luces, poñer teas brancas por todo... Anotou todo?


.

ita

UNIDADE

Comunicación oral

1. Observa as gráficas e pensa o que poden representar. 2. Interpreta os datos que aparecen en cada unha e relaciónaas entre si. 3. Explícalles aos teus compañeiros e compañeiras as gráficas. Non esquezas explicar o que representa cada unha e que conclusións se poden extraer dos datos que aparecen reflectidos nelas. Os teus compañeiros e compañeiras valorarán a túa intervención.

79

Competencias básicas Competencia matemática Lémbrelles aos alumnos os pasos que cómpre seguir para ler unha gráfica: 1) ler o título; 2) observar as anotacións de cada eixe ou de cada sector, segundo sexa de barras ou circular, ademais da lenda; e 3) tratar de comprender as relacións que se establecen e a información que se ofrece.

Máis información

Solucións

Gráficas. Informe os alumnos que a matemática é unha ciencia moi útil na vida cotiá e pondere as vantaxes de saber interpretar as gráficas.

1. RM: Magnetismo: 1 d forzas + import. natureza, =. forza gravidade ou nuclear. A manifestación + coñecida d magn.: forza de ou , q. se pode comprob. x ex. en imáns. Imáns: 1 polo d signo ≠ a cada extremo: 1 – e 1 +. Se enfrontamos 2 imáns polos polos d = signo: os im. . Se os enfrontamos polos polos d signo ≠: os imáns . Aquí hai unha mostra d funcionamento da forza magnet. 2, 3 e 4. RL.

Os diagramas de barras, os histogramas e os diagramas circulares son gráficas estatísticas moi comúns. No diagrama de barras, cada rectángulo vertical representa a frecuencia que corresponde a un dato. O histograma é un gráfico de barras continuas; no eixe X (horizontal) represéntanse as clases agrupadas en intervalos e no eixe Y (vertical) represéntanse os rectángulos cunha área ou superficie igual á frecuencia da clase respectiva. E o diagrama circular está dividido en sectores e mostra a relación entre un todo e as súas partes. A medida de cada sector representa a porcentaxe que ocupa dentro do círculo total (100%).

79 131194 _ 0120-0135.indd 125

22/7/09 16:42:48

Gramática O verbo (II) Obxectivos Vós farédesme compañía e eu ensinareivos a representar un papel.

• Identificar o número e a persoa das formas verbais. • Coñecer e identificar as formas non persoais dos verbos. • Identificar o tempo en que se pode situar a acción verbal. • Coñecer e identificar os diferentes modos verbais.

As formas verbais teñen número e persoa. ● Segundo o número de persoas que realizan a acción, as formas verbais poden estar en singular (ensinarei) ou en plural (faredes). ● Segundo a persoa que realiza a acción, as formas verbais poden estar en primeira persoa, se a acción a realiza quen fala (ensinarei, ensinaremos); en segunda persoa, se a acción a realiza quen escoita (ensinas, ensinades); e en terceira persoa, se a acción a realiza outra persoa (ensina, ensinan). As formas verbais que non expresan persoa chámanse formas non persoais e son o infinitivo (acabar), o xerundio (acabando) e o participio (acabado, acabada, acabados, acabadas).

Infinitivo Xerundio Participio

●

4. Su

5. R

1

6.

ES ● ● ●

MODOS VERBAIS

As formas verbais teñen número e persoa. Pero o infinitivo, o xerundio e o participio son formas non persoais. Os verbos sitúan a acción nun tempo concreto: no pasado, no presente e no futuro. Os modos verbais reflicten a actitude do falante diante do que di. Os modos verbais son tres: indicativo, subxuntivo e imperativo.

Indicativo Subxuntivo Imperativo

Que sufrimento! A min (encántame/encántanme) o cine. O outro día Carlos e mais eu (vin/vimos) unha película sobre uns extraterrestres que (quería/querían) invadir a Terra. Ao final, todo (acabou/ /acabaron) ben. Pero como (sufrín/sufrimos) Carlos e mais eu ata que o protagonista (salva/salvan) o planeta!

AUT

A

1

2

1. Escolle as formas verbais axeitadas e clasifícaas segundo o número. SINGULAR

PLURAL

80

Máis información O uso do infinitivo e o imperativo. O infinitivo, cando vai só, non se pode empregar con valor de modo imperativo para expresar ordes afirmativas nin con valor de subxuntivo para expresar prohibicións. Así, hai que dicir: «Pechade ben a billa despois de lavarvos», e non: «Pechar ben a billa despois de lavarvos». Ou: «Non xoguedes á pelota aquí», en lugar de: «Non xogar á pelota aquí». En cambio, si que se pode usar o infinitivo con valor imperativo se vai precedido da preposición a; por exemplo: «A comer e a calar!»; «A limpar os zapatos agora mesmo!».

80 131194 _ 0120-0135.indd 126

3. B

3

4

, 4b.

Para explicar • Na actividade 2 pídalles aos alumnos que indiquen oralmente en que persoa se atopa cada forma verbal intrusa.

O número e a persoa dos verbos

As formas verbais tamén informan sobre o tempo da acción e sobre a actitude do falante diante da acción ou modo verbal. ● Segundo o tempo concreto en que sitúan a acción, tomando como referencia o momento en que se fala, as formas verbais poden estar en pasado (andou), en presente (anda) ou en futuro (andará). ● Segundo a actitude do falante diante da acción verbal, os verbos poden estar en tres modos diferentes: indicativo, se expresan accións reais (Ela canta); subxuntivo, se expresan feitos non reais (desexos, posibilidades…) ou dan ordes negativas (Oxalá cante. Non cantes!) e imperativo, se expresan ordes afirmativas (Canta!).

FORMAS NON PERSOAIS

Nesta unidade continúase o estudo do verbo. Os conceptos que se repasan e se amplían son os de número e persoa gramatical, forma persoal e non persoal, e os accidentes verbais de tempo e de modo. Pode explorar os coñecementos previos dos alumnos sobre estes conceptos escribindo no encerado unha oración (por exemplo, Ela repara o coche) e facéndolles preguntas como: Cal é o verbo da oración? En que número está, en singular ou en plural? En que persoa se atopa, en primeira, segunda ou terceira? O verbo expresa unha acción que se produce no presente, no pasado ou no futuro? Expresa un feito real, un desexo ou unha orde?

Suxíralles que lean en silencio a teoría e que, unha vez comprendida, elaboren un resumo. Despois pódeno comparar coa información do cadro resumo. Teña en conta as estratexias propostas nos apartados «Estratexias: buscar as ideas principais» e «Estratexias: redactar o resumo», nas páxinas 15 a 17 do manual do programa de Estudo eficaz.

as

O tempo e o modo dos verbos


No tocante ás formas non persoais do verbo, despois de ler o parágrafo correspondente, pregúntelles aos alumnos se saben cales son as posibles terminacións do infinitivo, do participio e do xerundio nas tres conxugacións.

2. R

22/7/09 16:42:49

mas es). den nauen na

mas eo

ea

6 UNIDADE as que non riscaches. .................. escribes sumade vedes

o

saíches fago cantaron

• Con relación á actividade 4, propóñalles que razoen a resposta.

..................

.................. andei imos dis teño corriamos teñen

queiras rirán pasea

borraban falamos ven

• A actividade 6 é un exercicio que propicia a inferencia. Faga que relean a teoría sobre o número e a persoa dos verbos. Poden ser moi útiles as explicacións dos apartados «En que consiste inferir» e «Para que inferimos», da páxina 12 do manual de Estudo Eficaz.

3. Busca na lectura da unidade un exemplo de cada unha das formas non persoais. ●

INFINITIVO ▶ ………….

●

XERUNDIO ▶ ………….

●

PARTICIPIO ▶ ………….

4. Subliña as formas verbais das oracións seguintes segundo o tempo en que sitúan a acción. Presente Pasado Futuro

● ● ●

Levas un peiteado moi moderno. Que lugar visitaches ultimamente? Xoaquín preparou todo.

● ● ●

Mañá iremos ao teatro. Cristina non acudirá á cita. Uxío e ti non vos coñecedes.

5. Relaciona cada forma verbal co modo que expresa. 1 Indicativo

mo es-

bos acdeNon

2 Subxuntivo

Oxalá comecen as vacacións! Non collas a herba do xardín! Acompañade a Iria ao médico!

6.


3 Imperativo


O luns fun á libraría. Toma o leite! Ela sempre le o xornal pola mañá cedo.

ESTUDO EFICAZ. Completa coas formas de pronomes persoais que corresponda. ● ● ●

As formas verbais de primeira persoa van acompañadas dos pronomes …………. e …………. As formas verbais de segunda persoa van acompañadas dos pronomes …………. e …………. As formas verbais de terceira persoa van acompañadas dos pronomes …………., …………., …………. e ………….

o

Arrodea a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos. 1. Se a acción a realiza quen escoita, o verbo está en… a) segunda persoa. b) terceira persoa. 2. A forma verbal mirando é … a) un participio.

Reforce a idea da necesidade de atención para comprender mellor e anime os alumnos a facer preguntas cando teñan dúbidas sobre calquera aspecto que non comprendan.

Solucións

AUTOAVALIACIÓN

b) un xerundio.

PUNTUACIÓN

3. O modo utilizado para expresar feitos reais é … a) o indicativo. b) o subxuntivo.

1

.......

2

.......

3

.......

4. A forma verbal falou está en… a) presente.

4

.......

TOTAL

.......

b) pasado.

Solución: 1a, 2b, 3a, 4b.

e -

6

2. Risca as dúas formas verbais intrusas de cada grupo e escribe a persoa a que pertencen

81

Outras actividades Buscar formas verbais. Propóñalles aos alumnos a busca no xornal de anuncios publicitarios ou de propaganda de organismos, nos cales figuren ordes afirmativas ou negativas. Faga que subliñen os verbos e que indiquen o modo usado en cada caso. Inventar historias. Organice os alumnos en equipos. Os equipos teñen que pensar e escribir nun papel tres oracións: unha en modo indicativo, outra en subxuntivo e outra en imperativo. Aclárelles que as oracións non deben ter ningunha relación entre si. Despois, teñen que intercambiar os papeis con outro grupo. Cada equipo debe inventar unha historia en que figuren as tres oracións. Anímeos a divertirse creando historias absurdas.

1. A min encántame o cine. O outro día Carlos e mais eu vimos unha película sobre uns extraterrestres que querían invadir a Terra. Ao final, todo acabou ben. Pero como sufrimos Carlos e mais eu ata que o protagonista salva o planeta! SING.: encanta; acabou; salva. PL.: vimos; querían; sufrimos. 2. Intrusas: fago, cantaron / dis, teñen / queiras, falamos; Persoa das non riscadas: segunda, primeira, terceira. 3. RM: • INFINITIVO: ser. • XERUNDIO: representando. • PARTICIPIO: coñecido. 4. Presente: Levas un peiteado moi moderno; Uxío e ti non vos coñecedes. Pasado: Que lugar visitaches ultimamente?; Xoaquín preparou todo. Futuro: Mañá iremos ao teatro; Cristina non acudirá á cita. 5. 2 Oxalá comecen as vacacións!; 2 Non collas a herba do xardín; 3 Acompañade a Iria ao médico!; 1 O luns fun á libraría; 3 Toma o leite!; 1 Ela sempre le o xornal pola mañá cedo. 6. • As formas verbais de primeira persoa van acompañadas dos pronomes eu e nós; as de segunda persoa, dos pronomes ti e vós; e as de terceira persoa, dos pronomes el, ela, eles e elas.

81 131194 _ 0120-0135.indd 127

22/7/09 16:42:49

Ortografía Casos especiais de acentuación

5. Fo

da

Obxectivos ●

• Aprender e aplicar correctamente regras especiais de acentuación.

O TEATRO DE SOMBRAS

• Aplicar correctamente todas as regras de acentuación

●

preséntalles: «O SAPOCONCHO TRÁXICO-CÓMICO»


Gran debut este venres. Esperámosvos!

Remata nesta unidade o bloque de acentuación, co estudo dos casos especiais (estranxeirismos, palabras compostas e pronomes átonos unidos ao verbo).

1. Escribe tres formas verbais distintas para cada verbo cun pronome átono

• As actividades 5 e 6 ocúpanse da acentuación das palabras compostas e a actividade 6 da acentuación de estranxeirismos. Lémbrelles que tanto unhas coma outras seguen as regras xerais de acentuación.

7. Co ●

●

repetir ▶ ................

EXEMPLO

ES

da repetir

●

contar ▶ ................

●

protexer

▶

.................

9. DI

repítocho, repetiumo...

Fíx

■ Escribe unha oración cunha das formas que anotaches para cada verbo.

2. Pensa e completa este texto cun pronome átono que acaia en cada caso e acentúa segundo corresponda.

✱

AFORRA ELECTRICIDADE, O PLANETA AGRADECERA

3. Se tes lámpadas incandescentes, cambia✱ polas de baixo consumo. 4. Non poñas a calefacción a tope: abriga✱ e baixa✱ o termóstato.

1. Se non usas un aparello eléctrico, manten✱ desconectado. 2. Asegura✱ de que deixas apagadas as luces cando saes dun cuarto; se non apaga✱.

3. Transforma as oracións negativas en afirmativas seguindo o exemplo. ●

Non o avisaches a tempo.

●

Non a encontrarás nese enderezo.

●

Non che trouxeron o xantar.

●

El non nos deixa a súa bicicleta.

●

Non lle regalaron o que quería.

●

Non as gardaches no seu sitio.

EXEMPLO

4.

Non o avisaches a tempo. ▶ Avisáchelo a tempo.

ESTUDO EFICAZ. Explica os cambios que se produciron en cada forma verbal anterior e por que ten que levar ou non acento gráfico.

82

Outras actividades Repaso de todas as regras de acentuación. Para repasar todas as regras vistas nas unidades 2, 3, 4, 5 e 6, propóñalles a elaboración dun esquema que recolla todo o estudado. Pode organizalo por grupos: forme catro grupos e propóñalles catro esquemas: 1. Regras xerais de acentuación 2. Acentuación de ditongos e hiatos 3. Acentuación diacrítica 4. Casos especiais de acentuación Unha vez rematados os esquemas, pode apegalos todos na aula nunha cartolina que lles permitirá repasar as regras de acentuación durante todo o curso.

82 131194 _ 0120-0135.indd 128

●

8.

posposto. ●

• As actividades 1, 2 e 3 traballan a primeira regra exposta no cadro informativo. Para saber se interiorizan ben esta norma, vixíe que responden de xeito correcto a actividade 4.

6. Po

●

Faga que lean o texto da viñeta e que se fixen nas palabras preséntalles, tráxico-cómico, debut e esperámosvos. Cópieas vostede no encerado e dígalles que expliquen por que levan ou non acento gráfico. (Coa información que teñen deberían explicar correctamente cada un dos casos anteriores.) A continuación, pídalles que lean a información do cadro e comprobe que a entenden sen problemas. Para explicar • En quinto curso estudaron as formas dos pronomes átonos e as contraccións destes. Comprobe que na actividade 2 fan a substitución pronominal polo pronome átono correspondente de forma correcta (manteno, asegúrate, apágaa, cámbiaas, abrígate e báixalle). Despois, explíquelles que estas formas verbais ligadas co pronome seguen as regras xerais de acentuación.

●

Baseado no filme do mesmo título.

Cando un pronome persoal átono (me, te, che, o, a, os, as, nos, vos, lle, lles e as correspondentes contraccións mo, cho, llo, ma, cha…,) vai unido ao verbo, provoca que cambie a posición da sílaba tónica. Exemplo: axudo ▶ axúdoche. Para os efectos de acentuación, os verbos cos pronomes pospostos seguen as normas xerais de acentuación. Exemplo: preséntalles, esperámosvos. Os estranxeirismos adaptados á nosa lingua tamén seguen as regras xerais de acentuación. Exemplo: debut, xampú, líder... As palabras compostas seguen as regras de acentuación se van perfectamente unidas (sapoconcho), e acentúanse individualmente se van unidas por guión: tráxico-cómico.

22/7/09 16:42:49

Ca an un Dí as o

DIFI

6 UNIDADE

5. Forma unha palabra composta unindo un termo de cada columna e explica a acentuación

6

da nova palabra. vídeo pasa afía corta balón

Solucións

cesto xogo mans lapis uñas

6. Ponlles acento gráfico cando cumpra a estas palabras compostas e unidas con guión. ●

galego-portugues

●

teorico-practico

●

traxico-comico

-

7. Completa cada oración co estranxeirismo que aparece recadrado. Todos teñen acento gráfico.

-

8.

●

Para cear preparei un ................ vexetal.

▶

ANDSWICH

●

Silvia xoga ao ................ co seu amigo Antón.

▶

MINBADTON

●

Necesito un ................ que sexa suave.

▶

XPUAM

ESTUDO EFICAZ. Explica a regra de acentuación que aplicaches en cada unha das palabras das tres actividades anteriores.

...

9. DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno. Fíxate na acentuación das palabras destacadas.

Un cambio gustoso Cando era máis pequeno gustábanme moito os libros sobre animais. Pero hai xa un tempo recomendáronme na biblioteca un sobre inventos fundamentais na historia da humanidade. Dígovos que agora as miñas lecturas favoritas son as relacionadas con aparellos do máis diverso: o pararraios, o termómetro, o walkman, o videófono...


pertenza

pert✱n✱a

●

incr✱b✱e

●

co✱i✱ir

2. Arrodea os erros e corríxeos. incrible corrixir

● ●

pertencia pertenencia

● ●

increíble incrivle

● ●

correxir corexir


83

Avaliación da acentuación. Propóñalles unhas oracións para que as acentúen graficamente. Despois, cada tres alumnos revisarán as oracións e discutirán os casos en que non coincidiron. Ao final, faga vostede unha corrección en alto e pídalles que se poñan nota, tras acordar un baremo. • Díxenche que se ías á casa de Marcos tiñas que pór eses zapatos. • César, se vés con présa para xogar ás bólas, eu aínda non acabei. • A nós non nos gustan as películas de gángsters. E a vós? • Na casa de Cándida teñen un muíño de café máis antigo ca o noso. • Mentres vós tomabades o té, eu comín unha bola de pan. • Gústame moito ver os partidos de béisbol.

1. RM: • contoucho, contaréivolo, contábavolo • protexíchelo, protexéravos, protexerame. RL para as oracións. 2. AFORRA ELECTRICIDADE, O PLANETA AGRADECERACHO. 1. Se non usas un aparello eléctrico, manteno desconectado. 2. Asegúrate de que deixas apagadas as luces cando saes dun cuarto; se non apágaas. 3. Se tes lámpadas incandescentes, cámbiaas polas de baixo consumo. 4. Non poñas a calefacción a tope: abrígate e báixalle o termóstato. 3. • Encontrarala nese enderezo. • Trouxéronche o xantar. • El déixanos a súa bicicleta. • Regaláronlle o que quería. • Gardáchelas no seu sitio. 4. O pronome átono, que nas oracións negativas vai anteposto ao verbo, nas oracións afirmativas vai posposto; daquela, as formas verbais co pronome enclítico avisáchelo, trouxéronche, déixanos, regaláronlle e gardáchelas pasan a ser palabras esdrúxulas que deben levar acento gráfico. 5. videoxogo, pasamáns, afialapis, cortaúñas, baloncesto. As novas palabras seguen as regras xerais de acentuación: videoxogo, afialapis e baloncesto non se acentúan porque son palabras graves rematadas en vogal (videoxogo e baloncesto) e en vogal + -s (afialapis); pasamáns leva acento gráfico por ser aguda rematada en vogal + -ns; e cortaúñas acentúase porque é un hiato que ten unha vogal tónica pechada. 6. • galego-portugués • teórico-práctico •tráxicocómico. 7. • Para cear preparei un sándwich vexetal. • Silvia xoga ao bádminton co seu amigo Antón. • Necesito un xampú que sexa suave. 8. As palabras estranxeiras seguen as regras xerais de acentuación; sándwich leva acento gráfico porque é grave rematada en consoante distinta de n ou s; bádminton leva acento gráfico porque é esdrúxula; e xampú leva acento gráfico porque é aguda rematada en vogal. 9. Ditado.

83 131194 _ 0120-0135.indd 129

22/7/09 16:42:50

Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado cos parques de atraccións. • Comprender o concepto de palabras homónimas e utilizalo. • Redactar normas de seguridade.



Comp

Vocabulario

Redacta ás pers se man para qu

nora carrusel mazo

O apartado de Composición de textos propón a redacción de normas de seguridade. Pregúntelles aos alumnos se lembran ler algunhas normas nalgún espazo público, por exemplo nunha piscina, no contorno dunha obra en construción, nunha biblioteca, nunha cafetaría, etc. Pregúntelles onde se atopaban e para que eran.

PLA

montar abalar reflectirse

a) E q E

emocionante perigoso estraño

Propóñalles aos alumnos e ás alumnas que describan a imaxe inicial: Que lugar é? Que atraccións se observan? Que fai o personaxe da esquerda? Para que o fai? Que fan os personaxes da dereita? etc. Despois, fágalles preguntas para que falen das súas experiencias nun parque de atraccións: Que atraccións tiña? A cales subiron? Que sentiron?… Se non visitaron ningunha, pregúntelles a que atraccións lles gustaría subir. Con relación ás palabras homónimas, escriba no encerado as oracións «Co susto, Roi deu un pincho cando lle caeu a pescada do pincho no pé!» e «Mentres el fumaba un habano, ela tornaba o fume co abano». Faga que os alumnos e as alumnas as lean en voz alta e que digan o que observan de particular. Pídalles que digan qué palabras soan igual no primeiro exemplo, e despois no segundo. Fágalles notar que nas palabras habano e abano non coinciden todas as letras, mentres que nas palabras pincho e pincho si. Explíquelles que nos dous casos se trata de exemplos de palabras homónimas: soan igual pero teñen un significado diferente.

6. Esco

1. Conta o que poderías facer no parque de atraccións da lámina utilizando tantas palabras do cadro como poidas.

b) S

c) P u

2. Escolle e completa co verbo axeitado en cada caso. ●

As cabinas da nora ........ moito e mareeime.

▶

abalar

abalanzar

●

Suso quere ........ antes de tomar unha decisión.

▶

reflectir

reflexionar

●

Temos pensado ........ en todas as atraccións.

▶

montar

amontoar

d) R ●

AS PALABRAS HOMÓNIMAS. Algunhas palabras teñen igual forma, aínda que significado distinto como nora (‘atracción de festa’) e nora (‘a muller do fillo en relación cos pais deste’); outras como abalar e avalar, pronúncianse igual, aínda que se escriben de maneira diferente. As palabras que se pronuncian igual, escríbanse ou non de maneira diferente, son homónimas.

● ●

COR

e) R s

3. Observa e escribe unha oración con cada parella de palabras homónimas.

doce1

doce2

quenlla1

quenlla2

queixo1

queixo2

4. Explica como aparecen no dicionario as palabras homónimas anteriores. 5. Descubre as palabras homónimas que corresponden a cada definición. Ten en conta que se escriben de forma distinta, pero que se pronuncian igual. ● ●

............... ▶ Planta de raíz comestible. ............... ▶ Cola de moitos animais.

● ●

............... ▶ Prezo, valía. ............... ▶ Mofo.

84

Outras actividades Utilizar palabras homónimas. Propóñalles aos alumnos que observen a palabra destacada en cada oración. Despois teñen que escribir outra oración cunha palabra homónima. • Xantaron unhas ameixas á mariñeira moi ricas. (Homónima de ameixa, froita.) • Levaban as maletas na baca do coche. (Homónima de vaca.) • A alumna nova de sexto B é moi bela. (Homónima de vela como substantivo.) • A auga desa balsa aprovéitase para rega. (Homónima de balsa ‘embarcación’) • Ule a comida, xa verás que cousa agradable. (Homónima de hule)

84 131194 _ 0120-0135.indd 130

RED

22/7/09 16:42:50

f) P d q o S o il

6 UNIDADE

Composición de textos Redactamos normas de seguridade. As normas de seguridade son indicacións que se lles dan ás persoas que utilizan determinados aparellos ou certas instalacións co fin de que non se manquen e de evitar accidentes. As normas de seguridade deben ser claras e directas para que todo o mundo as poida entender sen dificultade.

Para explicar • Na actividade 2, propóñalles aos alumnos que expliquen de forma oral o significado das palabras que non seleccionaron.

6. Escolle unha atracción de festas e redacta, polo menos, seis normas de seguridade. PLANIFICACIÓN DO TEXTO

• Con relación á actividade 3, vixíe que nas oracións que escribiron se perciba claramente o significado de cada palabra das propostas.

a) Escolle a atracción de festas que máis che guste e fai unha chuvia de ideas sobre que accidentes se poderían producir e de que xeitos se poderían evitar. EXEMPLO

ATRACCIÓN

▶

O carrusel ou cabaliños.

POSIBLES ACCIDENTES

▶

Caer dos cabaliños. Quedar enganchado coa roupa a algunha engrenaxe...

XEITOS DE EVITALOS

▶

Prohibir que suban nenos menores de 4 anos se non van acompañados dun adulto. Agarrarse con forza á barra. Non levar bufandas, panos, etc., que se poidan enganchar...

• É importante, con respecto á actividade 4, que se decaten de que as palabras polisémicas, que teñen varios significados, veñen sempre no dicionario cunha soa entrada, e as homónimas teñen dúas entradas, porque a procedencia etimolóxica é diferente.

b) Selecciona os accidentes e os xeitos máis interesantes de evitalos e fai unha lista. c) Pensa no destinatario destas normas e decide que tratamento persoal utilizarás para dirixirte a eles: ti, vostede, vós...?

ar

ar

ar

6

REDACCIÓN DO TEXTO

d) Redacta o borrador das túas normas de seguridade seguindo estas indicacións. ● Explica brevemente o motivo da elaboración das normas de seguridade que propoñerás. ● Escribe as ordes e as prohibicións de maneira clara e directa. ● Explica en cada caso o accidente que se pretende evitar con cada norma.



Destaque a actitude de respecto polas normas de seguridade. Explíquelles que non se trata de prohibicións ou de consellos arbitrarios creados para molestar: todas teñen a súa razón de ser e se as seguimos evitaremos accidentes graves.

e) Revisa o teu texto e comproba que as normas de seguridade que redactaches son claras e directas e que se entenden sen dificultade. f) Pasa o teu texto a limpo utilizando diversos tipos de letra, de maneira que destaquen as ordes ou as prohibicións que cómpre seguir. Se queredes, podedes acompañar o voso texto con debuxos ilustrativos. EXEMPLO

NORMAS DE SEGURIDADE Á hora de montar no carrusel, temos que seguir estas normas de seguridade: ESTÁ PROHIBIDO QUE MONTEN MENORES DE 4 ANOS, se non van acompañados dun adulto. HAI QUE AGARRARSE CON FORZA Á BARRA, para evitar caídas. NON LEVAR ROUPA QUE SE POIDA ENGANCHAR (bufandas, panos, etc.), para evitar accidentes.

Solucións 85

Preparar unha exposición sobre seguridade. Propóñalles aos alumnos que por equipos investiguen sobre as normas de seguridade dunha profesión ou dun oficio, dun xogo como guerra de pintura (paintball), dun suceso, etc., e que preparen unha exposición oral. Poden obter información na sede dos bombeiros; no concello; nunha empresa dedicada á promoción de deportes de aventura; na Internet; entrevistando persoas, como obreiros da construción, ferreiros, enfermeiros, etc.

1. RL. 2. • As cabinas da nora abalaron moito e mareeime. • Suso quere reflexionar antes de tomar unha decisión. • Temos pensado montar en todas as atraccións. 3. RM. O doce estaba tan rico que sería capaz de comer doce coma eses. / A quenlla entrou no acuario nadando por unha quenlla. / O queixo era tan cremoso que cando o comín quedoume un anaquiño apegado no queixo. 4. Cada palabra aparece cunha entrada diferente. 5. • ravo: planta de raíz comestible. • rabo: cola de moitos animais. • valor: prezo, valía. • balor: mofo. 6. RL.

85 131194 _ 0120-0135.indd 131

22/7/09 16:42:50


1. M

Obxectivos

p

• Comprender un texto expositivo.

A electricidade paso a paso

• Desenvolver de forma imaxinaria un invento propio.

▶ PRIMEIRO AVANCE:

2. C

Pregúntelles aos alumnos qué saben sobre a electricidade. Mencione os nomes dos inventores Benjamin Franklin, Alessandro Volta e Thomas Edison e indague se coñecen cales foron os inventos que realizaron. Faga que boten unha ollada ao texto e que se fixen en que os subtítulos contribúen a establecer as partes que ten. Centre a atención dos alumnos nas imaxes que acompañan o texto e pídalles que fagan anticipacións sobre o que representan. Despois, propoña unha lectura en silencio e aclárelles as dúbidas sobre o vocabulario. Finalmente, propoña unha lectura en voz alta e en cadea.

• En canto á actividade 6, faga que se fixen en que normalmente se empregan diariamente inventos como a lámpada eléctrica e non coñecemos os principios do seu funcionamento. Incentive os alumnos a sentir curiosidade. Por exemplo, pídalles que investiguen como funciona unha lámpada eléctrica. • Con respecto á actividade 2 da Competencia comente que a miúdo algúns inventores non protexeron os seus dereitos de autor mediante a patente necesaria, ben por falta de medios económicos, ben por problemas no momento, por desidia, etc. Nestes casos pasou que outros investigadores

Atrapar a enerxía eléctrica

●

O norteamericano Benjamin Franklin tiña unha obsesión: conseguir atrapar a enerxía natural que desprendían os raios. Intuía que estas serpes de luz que chamamos raios debían conter unha enerxía moi potente e soñaba que o ser humano podería sacar proveito delas se sabía como atrapalas. Así, ocorréuselle atar unha chave de ferro a un papaventos e facelo voar en noites de tronada, para comprobar se os raios cargaban de enerxía a chave. Os veciños pensaban que o pobre Benjamin Franklin toleara. Pero, unha noite de 1752, durante unha forte tempestade, un raio tocou o papaventos e cargou a chave de electricidade. Así, ao tempo que inventaba o pararraios, Franklin demostrou que o raio era unha manifestación da electricidade. O seu descubrimento serviu para que moitos outros científicos da época se interesasen por investigar como aproveitarse da enerxía eléctrica que a natureza nos regala.


Para explicar • Na actividade 5 explíquelles que un invento pode levar a outro. Así, por exemplo, grazas á invención da lámpada eléctrica foi posible a invención doutros aparellos baseados na electricidade. Insista tamén nos beneficios do avance tecnolóxico.

▶ SEGUNDO AVANCE:

Almacenar a enerxía eléctrica

●

●

3. C

in

COM

Cincuenta anos despois de que Franklin descubrise como atraer a enerxía eléctrica co pararraios, o científico italiano Alessandro Volta conseguiu fabricar a primeira pila. Era o ano 1800. Aquela primeira pila non se semellaba nada ás actuais: a pila de Volta era unha base de madeira con tres barras de vidro verticais, que deixaban un espazo entre si; alí dentro íanse colocando un disco de cobre, outro disco de cinc e un anaco de tea mollada en auga salgada; despois outro disco de cobre, outro de cinc... e así ata formar unha torre de discos. A pila de Volta supuxo toda unha revolución entre os científicos, porque foi a primeira vez que o ser humano conseguía producir electricidade.

1

2 ▶ TERCEIRO AVANCE:

Producir luz

Pero, a pesar de todo, o tempo pasaba e a xente iluminábase aínda con lume, con candeas ou con luces de aceite. Non había outro xeito de producir luz. Houbo que esperar ata que naceu, nos Estados Unidos, Thomas Edison. E cumpriu agardar a que pasase a infancia; a que o expulsasen da escola porque crían que non era capaz de aprender nada –se ben o que lle pasaba é que era xordo e non se decataran–; a que pasase a mocidade traballando duramente nun invento tras outro; e, por fin, en 1881, Edison inventou un dos obxectos que máis cambiaron a vida do ser humano: a lámpada eléctrica. Finalmente, sería posible producir luz por medios artificiais! Thomas Edison patentou ao longo de toda a vida máis de mil inventos, pero con só un tería abondo para pasar á historia.

86

Máis información Os coches eléctricos e a ecoloxía. Cara ao 1839, o escocés Robert Anderson inventou o primeiro coche eléctrico puro, é dicir, que só utilizaba a electricidade para a súa propulsión. Aínda que co paso do tempo lle engadiron algunhas melloras, este tipo de automóbil non tivo éxito porque non alcanzaba grandes velocidades, non podía percorrer grandes distancias sen recargarse e era moito máis caro ca un coche convencional, xa que non se facía unha produción masiva. Na actualidade, os automóbiles eléctricos non presentan as desvantaxes dos antigos modelos e son considerados como unha solución para evitar a contaminación por emisión de gases. Propóñalles aos alumnos a investigación sobre as vantaxes dos automóbiles eléctricos que se fabrican na actualidade.

86 131194 _ 0120-0135.indd 132

Aná

22/7/09 16:42:51

3

6 UNIDADE

Análise e comprensión 1. Marca e xustifica a elección. En que libro

4. Volve ler a descrición da pila de Volta

poderías atopar o texto que liches?

que realizaban estudos sobre o mesmo tema adiantáronselles, ás veces de boa fe, e outras «roubando o invento» de forma descarada, como pasou con Graham Bell, quen se apropiou do invento do teléfono en prexuízo de Antonio Meucci. Explíquelles que a honradez ten que existir en todos os campos, tamén nos da ciencia e da tecnoloxía.

e di cal é o debuxo que a representa.

Nun libro de lendas. Nun libro de inventos.

A

B

2. Completa co nome que corresponda. ● ● ●

6

................ fabricou a pila. ................ experimentaba con papaventos. ................ patentou máis de mil inventos.

5. Opina. ●

3. Cubre unha ficha coma a seguinte cos tres

●

inventos que se mencionan no texto. INVENTO

●

ANO DE INVENCIÓN NOME DO INVENTOR

Cal dos tres inventos che parece máis importante? Por que? Que coidas que pasaría se Franklin non descubrise como atrapar a electricidade? En que cres que cambiou a vida das persoas despois de que Edison inventase a lámpada eléctrica?

NACIONALIDADE

6. Describe tres situacións da vida cotiá

AVANCE QUE CONSEGUÍA

en que usamos a electricidade.

Solucións COMPETENCIA AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL 1. Escribe tres preguntas que lle farías a cada científico da lectura sobre os seus experimentos. A Benjamin Franklin

A Alessandro Volta

A Thomas Edison

1.ª pregunta ▶ ...........

1.ª pregunta

▶

...........

1.ª pregunta

▶

...........

2.ª pregunta ▶ ...........

2.ª pregunta

▶

...........

2.ª pregunta

▶

...........

3.ª pregunta ▶ ...........

3.ª pregunta

▶

...........

3.ª pregunta

▶

...........

2. Busca información en enciclopedias ou na Internet e relaciona cada invento co nome do seu inventor. INVENTOS

INVENTORES 3

1 2

4

radio

televisión

A. Graham Bell Alva Fisher Guglielmo Marconi

teléfono

John L. Baird lavadora

3. Inventa e describe o funcionamento dun aparello que sirva para os obxectivos seguintes. ●

Para reducir o consumo de electricidade.

●

Para reducir a contaminación.

87

Outras actividades Escoller inventos. Propóñalles aos alumnos que entre todos elaboren una gran lista de inventos que lles parezan fundamentais na historia. Despois cada alumno deberá escoller entre eses inventos, o que lle guste máis. Farase unha nova lista cos inventos seleccionados e eliminados os outros. Para rematar deberán escoller, por votación e xustificando a elección, o invento máis importante. Unha posibilidade interesante é a visita á páxina www.educar.org/inventos/ (en castelán) onde se ofrece unha gran variedade de inventos coas referencias ás súas orixes.

1. Nun libro de inventos, porque explica tres feitos reais: a invención do pararraios, a pila eléctrica e a lámpada. 2. • Alessandro Volta fabricou a pila. • Benjamin Franklin experimentaba con papaventos. • Thomas Edison patentou máis de mil inventos. 3. • Pararraios / 1752 / Benjamin Franklin / Norteamericano. / Atrapar a enerxía eléctrica. • Pila. / 1800. / Alessandro Volta. / Italiano. / Almacenar a enerxía eléctrica. • Lámpada eléctrica. / 1881. / Thomas Edison. / Norteamericano. / Producir luz. 4. A. 5. RL. 6. RM: Cando usamos a lavadora, cando acendemos un luz para poder ler e o ordenador para traballar. AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL 1. RM: • A Benjamin Franklin: Non tiña medo facendo un experimento tan perigoso? / Como se lle ocorreu atar unha chave a un papaventos? / En que consiste o pararraios? • A Alessandro Volta: Por que quería almacenar a enerxía eléctrica? / Como funciona a pila? / Onde realizou os experimentos? • A Thomas Edison: Empregou vidro na lámpada? / Que vida aproximada ten a lámpada? / Como se lle ocorreu o invento? 2. 1 lavadora: Alva Fisher. 2 radio: Guglielmo Marconi. 3 teléfono: Antonio Meucci. 4: televisión: John L. Baird. 3. RL.

87 131194 _ 0120-0135.indd 133

22/7/09 16:42:51


1.

LEM



●

Os verbos co pronome persoal posposto e os estranxeirismos adaptados á nosa lingua acentúanse seguindo ………… As palabras compostas seguen as regras de ………… se van perfectamente unidas e ………… se van ………… por guión.

• Practicar técnicas de estudo.

●

As palabras homónimas son …………

• Usar un vocabulario máis preciso.

2.

Na actividade 6 pídalles aos alumnos que en cada caso expliquen de forma oral a acentuación das palabras que o precisen. Amplíe a actividade 7 pedíndolles aos alumnos que inventen oracións coas palabras homónimas que non escolleron.

AS FORMAS VERBAIS teñen

indican

número

.............

.............

modo

12. ........

........

1.ª

........

........

pasado

3. Analiza cada unha destas formas verbais ● ●

volveron durmimos

EXEMPLO

● ●

.........

●

lías foxes

● ●

beberei soñara

volveron ▶ terceira persoa do plural do verbo volver; tempo de pasado.

.........

indicativo

.........

.........

7. Escolle a palabra homónima que corresponda.

coma no exemplo.

●

Non me gusta o (rabo/ravo) na ensalada. Aos dezaoito anos poderemos (votar/botar).

1

neste diálogo. A pasta, rápido!

da actividade anterior.

Que pasta queres, con améndoa, con chocolate…?

5. Subliña as formas verbais das oracións seguintes e di o modo en que se atopan. ●

● ●

Solucións

●

Quizais esa radio funcione ben. Vide agora mesmo para a casa! Non saques a man pola ventá! O músico deu un concerto na biblioteca. Estudade máis, compañeiros!

9. Redacta unha norma de seguridade para cada

6. Ponlles acento ás formas verbais desta nota

sinal.

cando o precisen e explica por que.

2

Deixeiche o xantar na neveira; quentao e, se tes tempo, lava a louza e secaa.

88

Outras actividades Relacionar formas verbais e condicións. Propóñalles aos alumnos que relacionen as condicións coas formas verbais que as cumpren. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Unha forma verbal Un xerundio. Unha forma verbal Unha forma verbal Un participio. Unha forma verbal

• bailando (2) • merendarei (1)

en futuro. en pasado. en infinitivo. en presente. • reguei (3) • pór (4)

• saio (6) • feito (5)

88 131194 _ 0120-0135.indd 134

ES

8. Explica por que se produce confusión

4. Escribe as formas non persoais dos verbos

●

1. • Os verbos co pronome persoal posposto e os estranxeirismos adaptados á nosa lingua acentúanse seguindo as regras xerais de acentuación. As palabras compostas seguen as regras xerais de acentuación se van perfectamente unidas e acentúanse individualmente se van unidas por guión. • As palabras homónimas son palabras que se pronuncian ou se escriben igual. 2. As formas verbais teñen número (singular e plural) e persoa (primeira, segunda e terceira). As formas verbais indican tempo (pasado, presente e futuro) e modo (indicativo, subxuntivo e imperativo). 3. • durmimos: 1.ª persoa do plural, do verbo durmir, tempo de presente ou de pasado. • lías: 2.ª persoa do singular, verbo ler, tempo de pasado. • foxes: 3.ª persoa do singular, verbo fuxir, tempo de presente. • beberei: 1.ª persoa do singular, verbo beber,

11.


Suxestións didácticas Para realizar os esquemas da actividade 2 pode resultar proveitosa a información do subcapítulo «Estratexias: elaborar esquemas», nas páxinas 21 a 23 do manual do programa de Estudo eficaz, así como as actividades de práctica nas páxinas 36 a 38 do manual.

10.

22/7/09 16:42:51

...

6 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 10. Explica con dous exemplos como se separan a raíz e as desinencias dunha forma verbal.

11. Cubre o cadro co infinitivo e a conxugación a que pertence cada forma verbal.

13. Completa cada oración con dúas palabras que se escriben igual, pero unha delas ten acento diacrítico. ● ●

INFINITIVO

CONXUGACIÓN

dubidaba

●

converterás ●

obriga conviven acudían

Saleta ✱ tradutora ✱ traballa nunha multinacional. Dixo que ✱ el quen botara o can ✱ da casa.

O paleontólogo atopou os ✱ de varios ✱ polares no interior da cova.

14. Substitúe as palabras tabú destacadas por eufemismos.

pertencería

12. Escribe tres formas distintas do verbo saltar. FORMAS DO VERBO SALTAR

Empecei a preparar ✱ maletas ✱ nove.

●

Pedro é cego de nacemento.

●

A guerra entre estes países é preocupante.

▶ …..…....…. ▶ …..…....….

●

Vive nunha residencia para vellos.

▶ …..…........

●

Pariu un bebé de tres quilos.

ES CAPAZ DE…

Usar un vocabulario máis preciso

1. Substitúe o verbo destacado en cada grupo de oracións por outro dos que se propoñen no cadro e de significado máis preciso.

ndoa, …?

afirmar explicar anunciar reprochar escribir realizar construír emitir

● ●

▶

● ●

●

▶

● ● ●

Carlos díxome o que lle preocupaba. Os tíos dirán mañá oficialmente que o meu curmán casa. A nai díxolle ao fillo que non axuda nada na casa. Ana di que non choverá mañá. O científico fixo con éxito o experimento. Os obreiros farán a casa en seis meses. Esta máquina fai moito ruído. Breixo fixo un libro sobre cine.

2. Volve escribir as oracións seguintes substituíndo os verbos por outros de significado máis preciso. ●

Francisco fixo o xantar.

●

Pon este cadro na parede.

●

Direiche a historia enteira.

89

Programa de ESTUDO EFICAZ Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa como esta: O que aprendín Lectura Comunicación oral Gramática Ortografía Vocabulario Composición Competencias


6

tempo de futuro. • soñara: 2.ª persoa do plural, verbo soñar, tempo de pasado. 4. • volver; volvendo; volvido, volvida, volvidos, volvidas. • durmir; durmindo; durmido, durmida, durmidos, durmidas. • ler; lendo; lido, lida, lidos, lidas. • fuxir; fuxindo; fuxido, fuxida, fuxidos, fuxidas. • beber; bebendo; bebido, bebida, bebidos, bebidas. • soñando; soñado, soñada, soñados, soñadas. 5. • Quizais esa radio funcione ben. Subxuntivo. • Vide agora mesmo para a casa! Imperativo. • O músico deu un concerto na biblioteca. Indicativo. • Non saques a man pola ventá. Subxuntivo. • Estudade máis, compañeiros! Imperativo. 6. Deixeiche o xantar na neveira; quéntao e, se tes tempo, lava a louza e sécaa. As dúas son palabras esdrúxulas, por iso levan acento gráfico. 7. • Non me gusta o ravo na ensalada. • Aos dezaoito anos poderemos votar. 8. Prodúcese a confusión porque se utilizan dúas palabras iguais que teñen un significado diferente: pasta para referirse ao diñeiro e como pasteis. 9. RL. 10. RL. 11. dubidaba, dubidar, primeira; converterás, converter, segunda; obriga, obrigar, primeira; conviven, convivir, terceira; acudían, acudir, terceira; pertencería, pertencer, segunda. 12. RM: salta, saltastes, saltásedes. 13. • as/ás • é/e • fora/fóra • ósos/osos. 14. • invidente • conflito bélico • a terceira idade • deu a luz. ES CAPAZ DE… 1. • Carlos explicoume o que lle preocupaba. • Os tíos anunciarán mañá oficialmente que o meu curmán casa. • A nai reprochoulle ao fillo que non axuda nada na casa. • Ana afirma que non choverá mañá. / • O científico realizou con éxito o experimento. • Os obreiros construirán a casa en seis meses. • Esta máquina emite moito ruído. • Breixo escribiu un libro sobre cine. 2. RM: • Francisco cociñou o xantar. • Colga este cadro na parede. • Contareiche a historia enteira.

89 131194 _ 0120-0135.indd 135

22/7/09 16:42:51

7

E



Contidos

• Ler de maneira expresiva un texto narrativo. • Interpretar opinións orais.

• O verbo: tempos verbais e clasificación dos tempos verbais.

• Expresar preferencias de forma oral.

• Uso do b.

• Identificar e clasificar os tempos verbais.

• As palabras parónimas.

• Aprender e aplicar as normas que regulan a escritura do b.

• As partes da narración.

• Identificar a estrutura do texto narrativo.

R • • •

• Discriminar palabras parónimas. • Expresar por escrito a opinión sobre un tema. • Coñecer as partes da narración. • Recomendar libros usando argumentos axeitados.

Criterios de avaliación • Le de maneira expresiva un texto teatral. • Interpreta opinións orais. • Expresa preferencias de forma oral. • Analiza formas verbais. • Clasifica formas verbais segundo o tipo de tempos verbais. • Aprende e aplica correctamente as normas que regulan a escritura do b. • Discrimina palabras parónimas. • Expresa por escrito a opinión sobre un tema. • Coñece as partes da narración. • Achega os argumentos axeitados á hora de recomendar un libro.

Competencias básicas Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta unidade desenvólvense estas competencias: Competencia social e cidadá, Aprender a aprender, Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico e Autonomía e iniciativa persoal.

• Lectura comprensiva do texto Electricidade estática. • Identificación dos personaxes e das súas características.

E • • •

• Audición de comentarios para interpretar opinións. • Expresión de preferencias de forma oral. • Uso de palabras parónimas. • Redacción dun artigo de opinión. • Análise dun conto para identificar as partes da narración. • Redacción da recomendación dun libro. • Coidado na redacción dos textos propios. • Respecto polas preferencias e as opinións dos demais. • Apreciación por igual dos diversos xéneros literarios.

90A 131194 _ 0136-0151.indd

136

22/7/09

16:39:18


Texto teatral

Gramática

Ortografía


O verbo (III)

Uso do b

Comunicación oral


Comprensión auditiva: Interpretar opinións Expresión oral: Expresar preferencias

Vocabulario: As palabras parónimas Composición de textos: Expresar a opinión sobre un tema

Es capaz de…

Actividades


Literatura As partes da narración

Recomendar un libro


Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ • Redactar resumos: actividade 9, páx. 92; actividade 1, páx. 102. • Inferir normas: actividade 2, páx. 96 • Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 102.

Previsión de dificultades • Comezan nesta unidade co estudo das grafías, neste caso cunha das que representa o son B: a grafía b. Cómpre que os alumnos fixen a correcta escrita das palabras que lles causen problemas, porque é a única forma de non cometer faltas de ortografía no uso desta grafía. • A expresión de opinións pode resultar complexa xa que, para sustentalas, algúns alumnos recorrerán a argumentos de autoridade (díxoo tal persoa reputada por sabia ou por famosa…) ou a frases como «porque si» ou «porque non». Insista en que teñen que expresar argumentos para defender as ideas e exemplifíqueo.


90B 131194 _ 0136-0151.indd

137

22/7/09

16:39:18

Obxectivos

7

Pascu va do lante costa


• Ler un texto narrativo de maneira fluída.

–D

• Identificar a relación entre título e conto.

–A

–A

–T

O do ol te: as Martí Ferve «vost produ estab comp acheg non, que s

• Recoñecer os nomes dos personaxes e o seu dobre sentido.

Suxestións didácticas A lectura desta unidade é un divertido texto do escritor Santiago Jaureguízar. Nel exponse con humor e con crítica a situación de dous personaxes que viven nunha zona rural con moitas dificultades pouco propias do século XXI, como son o desprazamento de case un quilómetro para coller o autobús e, sobre todo, os problemas de vivir nunha aldea sen enganche de luz. É dicir, que teñen pésimos servizos e malas vías de comunicación. E todo isto está disfrazado baixo o humor satírico con que o autor pon en escena os personaxes: por unha banda xoga cos nomes (María Corrente e Martiño Sedante) e todo o texto está escrito en clave «enerxética», e por outra, aparecen nel referencias televisivas (Os Tonechos, programa de humor; Gran Hermano, reality show moi coñecido polo público, series televisivas como Hospital Central) e revistas do corazón, que dan idea da simpleza intelectual da protagonista. Antes de ler Faga que lean o título da lectura e que observen a imaxe. Pídalles que a describan. Fágalles preguntas como: Que é a electricidade estática? Que ten a protagonista no seu corpo? Que relación pode haber entre a protagonista e o título? Apegóuseche unha camiseta de algodón ao corpo algunha vez ao querer sacala? Cres que iso que che pasou é electricidade estática? Cando alguén está moi nervioso, móvese ou está quietiño? Algo que é sedante, serve para calmar ou para excitar e poñer nervioso?

–É do un meu dun t

M VAS APRENDER 1 Lectura Electricidade estática 2 Comunicación oral ● Interpretar opinións ● Expresar preferencias 3 Gramática O verbo (III) 4 Ortografía Uso do b 5 Obradoiro de escritura ● As palabras parónimas ● Expresar a opinión sobre un tema 6 Literatura As partes da narración

M sen e mirar aque gasól sein. conec da ca bil– c

aría Corrente sentíase baixa de enerxías. Botoulle a culpa á tensión, aos biorritmos, a esas cousas que ten agora a xente, que antes as persoas andaban cansas ou decaídas, pero non padecían dos biorritmos. María Corrente informárase sobre eles na revista Diez Minutos, na que explicaba que había unhas horas ás que o corpo sentía as ganas de rirlles as grazas aos Tonechos e outras durante as que lle era mellor mirar o Gran Hermano estomballada no sofá. Aínda que a ela ben de esforzo lle representaba ficar diante do televisor, que sempre hai algunha tarefa chamando por alguén na casa. Unha mañá decidiu coller o autobús das nove, que pasaba por unha estrada a oitocentos metros da súa casa en liña recta segundo se atravesa a braña, e baixar á vila. En Fervenza dos Cabaleiros montou noutro bus que a conduciu ao hospital Juan Canalejo da Coruña. Martiño Sedante, especialista no sistema nervioso, atendeuna na súa consulta. O doutor preguntoulle se ela e o seu home eran polos opostos. María Corrente comentou que, en certo modo, si que o seu home era moi negativo, que se lle debuxaba na cabeza unha desgraza a cada momento, e que, polo contrario, ela sempre saía cunha resposta luminosa das dificultades. «Mañá será outro día,

–P os ca

O tame cos!»

M senta mese lle pr cóxeg agora María

90

Máis información Variedades lingüísticas. Na lectura, na intervención do doutor Sedante, cando fai o diagnóstico da doente, o personaxe emprega un nivel de lingua culto, caracterizado polo uso de tecnicismos moi especializados (sinerxías, abulia, transaminasas) que fan que a paciente, María Corrente, non se decate de nada. Pola contra, ela emprega un nivel medio de lingua e un rexistro máis informal («É que mire, doutor, eu sonlle…), mesmo co pronome de solidariedade, propio de rexistros coloquiais. Os alumnos e as alumnas deben saber que as escollas lingüísticas veñen determinadas pola condición sociocultural do falante (non fala igual unha persoa culta ou dun medio social elevado –véxase, o médico– ca outra que non tivo posibilidades de instrución ou pertence a un medio social medio baixo –por exemplo, María Corrente e Pascual).

90 131194 _ 0136-0151.indd

138

22/7/09

16:39:18

ulte, dereue ras da anal-

por unros da

na an ue ha aía ía,

Pascual, e volverá amencer», adoitaba concluír a súa visión positiva dos aconteceres. O doutor quitou do peto que tiña na bata unha lanterniña con propaganda do medicamento Larinxe Laranxa nos costados e acendeuna antes de trabala cos dentes. –Diga a. –A. –Todo o tempo, muller! –Aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa. O médico apoiou o dedo gordo premendo na pálpebra inferior do ollo dereito. Logo noutro. O aceno desagradou a María Corrente: así examinaba Pascual as vacas que quería mercar nas feiras. Martín Sedante riscou uns garabatos que nin os da farmacia de Fervenza dos Cabaleiros darían lido mentres a informaba de que «vostede é un polo positivo, o seu home é un polo negativo, o que produce unhas sinerxías que interactúan dun senso estabilizador establecendo un fluxo enerxético que equilibra a intensidade descompensada. Iso provoca en vostede ese decaemento xeral que a achega á abulia. Cousas das transaminasas. Ben me entende». Pero non, María Corrente nada comprendera. Nin unha das palabras das que se valera o doutor para expresarse escoitara antes.

UNIDADE estomballarse: deitarse ou sentarse comodamente. braña: terreo moi húmido. sinerxía: asociación de movementos, de actos, de órganos, etc. para cumprir unha función determinada. abulia: falta de vontade ou de enerxía para emprender algunha tarefa ou para moverse. eólico: do vento ou relacionado con el.

–É que mire, doutor. Eu sonlle moi nerviosa, que non dou parado un segundo. Ata durmindo movo unha perna todo o tempo. O meu home botábase da cama ao pouco de casarmos desconfiando dun tremor. María Corrente acabou por confesar que eles vivían nunha aldea sen enganche de luz e que tiraban cun xerador para muxir e para mirar Hospital Central pola noite. Pascual dixo un día de aproveitar aquel movemento irrefreable da perna de María para aforrar en gasóleo, que andaba ben caro desde que se revolvera o Sadam Hussein. O seu home mercara uns cables e uns enchufes en Fervenza, conectáraos ao bandullo dela para facer funcionar algúns aparellos da casa, aqueles que requirían pouca enerxía –como a radio e o móbil– coa electricidade estática que xeraba María Corrente. –Pode parecer de ruíns, señor Sedante, pero non é que nos caian os cartos cando paseamos pola rúa –argumentou a doente. O doutor interesouse por tan estraño fenómeno de aproveitamento enerxético. «E outros por aí veña a montar parques eólicos!», comentou con moito convencemento. María Corrente aceptou diante do doutor que ao primeiro lle sentaba ben aquela disciplina; mesmo revelou que, nos primeiros meses, aquel exercicio consistente en baleirarse de ións e neutróns lle provocaba unha relaxación moi agradable. Principiaba cunhas cóxegas incómodas, pero despois chegaba a tranquilidade. Pero agora anda baixa de enerxías. O doutor Sedante aconselloulle a María Corrente que se relaxase, que fixese por desconectar.

7

As respostas ás preguntas anteriores axudarano a comprender mellor o sentido do texto. A lectura Propoña unha lectura silenciosa e faga vostede, despois en voz alta, unha primeira lectura que lles sirva de modelo expresivo. Despois, aclárelles en voz alta as dúbidas sobre o vocabulario. A continuación, propóñalles que realicen unha lectura dramatizada poñendo unha atención especial ao modelar voces axeitadas aos personaxes (narrador, María Corrente e Martiño Sedante).

Competencias básicas O AUTOR


Santiago Jaureguízar Santiago Jaureguízar naceu en Bilbao (Biscaia) no ano 1965 e traballa en El Progreso de Lugo como xornalista. Para rapaces asinou novelas de acción, como Todo a cen (1995) e Salitre (2000), ou de piratas A rutina corsaria (1998) e Balea morta ou lancha a pique! (2002) e a obra de teatro Estación Mir (2003). É autor tamén de novelas para adultos, entre as que salientan Breve crónica universal da clase obreira (Premio Lueiro Rey 2001) e Casa Skylab (Premio Xerais 2003).

SANTIAGO JAUREGUÍZAR

91

Destaque a importancia das enerxías renovables, coma as eólicas, que non contaminan e son inesgotables, en contraposición aos derivados do petróleo, que son recursos que se esgotarán nun futuro e, ademais, son altamente contaminantes e contribúen ao quecemento do planeta, coas consecuencias tan negativas para a Terra e para o ser humano que iso implica.

Despois de ler Propóñalles aos alumnos que describan o que lles pareceu a lectura.

Así mesmo, un mesmo individuo pode expresarse de maneira diferente segundo a situación comunicativa en que se atope. Non falaría igual a protagonista con Pascual facendo os labores da casa (muxir, darlle de comer ao gando, vendo a televisión…) ca cando vai onda o médico. Outra das variacións que pode ter unha lingua é a dialectal: hai determinados fenómenos lingüísticos que determinan o lugar de procedencia do falante; por exemplo, no caso do galego, a terminación dos plurais das palabras rematadas en -n (pantalóns, pantalós, pantalois). Todas estas características fan que as linguas vivas conteñan dentro delas variedades que veñen determinadas por factores espaciais, socioculturais e situacionais.

Fágalles preguntas como: Ten relación o título co que ocorre no texto? Pareceuvos divertida a lectura? Que foi o que máis vos gustou? E o que menos? En Galicia prodúcese moita electricidade ou pouca? Daquela, parécevos ben que haxa moitas zonas rurais de Galicia que teñan unha subministración eléctrica non todo o boa que sería desexable? Quen debe solucionar este problema?

91 131194 _ 0136-0151.indd

139

22/7/09

16:39:19

Co

Traballo sobre a lectura Obxectivos • Facer unha lectura comprensiva do texto narrativo.

Os personaxes

6. Responde as preguntas e completa o esquema. ●

1. Escribe os nomes dos personaxes do relato.

● ● ●

• Recoñecer o sentido irónico e o dobre sentido do texto.

Cal é o protagonista principal? Hai algunha relación entre os personaxes e o nome que teñen? Cal?

●

Com

Que lle ocorría á protagonista? Que foi o que fixo ao respecto? Que sucedeu ao final? PROBLEMA

ACCIÓN

Interp unha de alg ao qu con s poder

SOLUCIÓN

2. Explica.


●

O texto está escrito en clave «enerxética», é dicir, descríbese a situación da protagonista, María Corrente, coma unha persoa «baixa de enerxías»; fálase de «polo positivo», «polo negativo», aproveitamento da enerxía, etc. Fíxese, non obstante, que na segunda parte da actividade 1 e 2 responden de forma correcta e interpretan axeitadamente o dobre sentido das palabras do texto.

●

Que responde María cando o doutor lle pregunta se ela e o marido son polos opostos? Cres que entendeu a pregunta? Que quere dicir que dúas persoas son polos opostos?

As causas

1. o

7. Tendo en conta a confesión de María, explica o dobre sentido que ten esta oración.

● ●

O doutor aconselloulle a María que se relaxase, que fixese por desconectar.

Vocabulario

2.

na

3. Elabora un glosario con todos os termos do texto relacionados coa enerxía.

4. Substitúe as palabras destacadas polas que significan o mesmo. ●

En canto á actividade 7, pregúntelles cando se lle di a alguén que «ten que desconectar» (cando un problema o preocupa moito).

8. No relato utilízase a calidade da protagonista como fonte de enerxía alternativa. Inventa ti outros usos para a súa enerxía.

Sempre hai algunha tarefa chamando por alguén… algo que facer algo que dicir

●

A túa achega

Debuxábaselle na cabeza unha desgraza a cada momento.

se

Rexistro de lectura

Exp

9.

Expre a que debem tendo ca o q

non pensaba ocorríaselle ●

3. Co

Pero non é que nos caian os cartos cando paseamos pola rúa.

ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha sobre a lectura con estes datos:

Título: Autor:

4. Ex

Resumo:

●

non somos ricos somos ricos

●

Fa

Opinión:

Solucións

A estrutura

1.

1. Os personaxes son María Corrente, Pascual e o doutor, Martiño Sedante. • María Corrente. • María Corrente é moi nerviosa, de aí o seu nome. Martiño Sedante: o seu apelido significa ‘que calma, que tranquiliza’; é dicir, o médico que tranquiliza a paciente nerviosa. 2. • Que en certo modo si, que o seu home é moi negativo e ela, positiva. • Non, porque o médico preguntáballe se eran contrarios ou totalmente diferentes. 3. RL. 4. • Sempre hai algo que facer. • Ocorríaselle unha desgraza a cada momento. • Pero non somos ricos. 5. 2, 1, 3. 6. PROBLEMA: Sentíase baixa de enerxías, é dicir, moi cansa. ACCIÓN: Colleu o autobús e foi ao médico ao hospital da Coruña. SOLUCIÓN: O médico aconselloulle que se relaxase, que fixese por desconectar. 7. María ten un problema de estrés, de tensión; proba diso é a súa inclinación a mover a perna, propio da xente nerviosa. O médico recéitalle descanso para que estea máis tranquila. 8. RL. 9. R.L.

5. Ordena as imaxes segundo sucederon no texto.

2.

92

Programa de comprensión Actividades 1, 2 e 3. Obtención da información. Coñecer os nomes dos personaxes e identificar detalles da historia e recoñecer léxico relacionado coa enerxía. Actividade 4. Elaboración dunha interpretación. Deducir significados polo contexto. Actividades 5 e 6. Comprensión global. Ordenar as escenas en que ocorreron os feitos e completar un esquema. Actividade 7. Elaboración dunha interpretación. Deducir o dobre sentido das palabras dun personaxe. Actividade 8. Comprensión global. Achegar outros usos da enerxía. Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

92 131194 _ 0136-0151.indd

140

22/7/09

16:39:19

ma.

7 UNIDADE

Comunicación oral Penso que o doutor anda errado no seu diagnóstico! O teu non ten cura, María!


Interpretamos opinións. Non é necesario que unha persoa nos diga directamente o que pensa de algo determinado para sabelo. Se estamos atentos ao que di sobre o tema e nos fixamos se o relaciona con sensacións agradables ou desagradables, poderemos saber a súa opinión sen que nola diga.

1.

ca

Obxectivos • Comprender e interpretar as opinións expostas nun texto oral. • Expresar preferencias oralmente.

Suxestións didácticas Escoita os comentarios seguintes sobre o último libro de lectura da clase e escribe o nome de cada personaxe onde creas que corresponde. ● ●

2.

Ves por que che digo que es negativo? Porque todo o ves negro.

7

Alberte Antía

● ●

Xela Martiño

▶

GUSTOULLE

NON LLE GUSTOU

Comprensión auditiva Pídalle a algún alumno que lea o texto da viñeta en voz alta. Seguidamente, pregunte que se pode deducir sobre os gustos de cada un a partir destes textos.

▶

Volve escoitar, se che cómpre, a gravación e xustifica a clasificación que fixeches na actividade anterior seguindo este esquema. Penso que a ................. lle gustou / non lle gustou o libro porque .................

Unha vez realizadas as actividades, pode suxerir que dous alumnos expoñan a súa opinión sobre un asunto que todos coñecen, sen especificar directamente se lles gusta ou non lles gusta. Os demais alumnos teñen que establecer cales son as opinións de cada un.

ta

3. Compara as túas respostas coas dos teus compañeiros e compañeiras e comprobade se estades de acordo ou non e por que.

Expresión oral Expresamos preferencias. Expresar preferencias significa escoller entre varias opcións a que nos gusta máis e rexeitar as outras. Á hora de expresar as nosas preferencias debemos achegar motivos que xustifiquen a nosa elección e facelo de xeito respectuoso, tendo en conta que o feito de que algo nos guste máis non quere dicir que sexa mellor ca o que prefiran os demais.

Expresión oral Se ben a actividade proposta non é propiamente unha exposición oral que requira investigación e ensaios, si que é conveniente que os alumnos lembren os requisitos. Neste sentido, poden ser de axuda as indicacións de «En que consiste unha exposición oral», na páxina 83 do manual de Estudo eficaz.

4. Expresa as túas preferencias en cada unha destas cuestións. ● ●

Que prefires facer durante o teu tempo libre? Que deporte che resulta máis emocionante?

● ●

Que comida che gusta máis? A onde che gustaría viaxar?

Faino así:

1. Pensa a resposta para cada pregunta e busca polo menos dous motivos que xustifiquen a túa elección. 2. Exprésalles aos teus compañeiros as túas preferencias de xeito respectuoso. Non esquezas utilizar expresións que indiquen que se trata dun gusto persoal. EXEMPLO a min gústame máis..., eu prefiro..., resúltame máis agradable..., encántame... etc. Os teus compañeiros e compañeiras valorarán se fuches claro e respectuoso na expresión das túas preferencias.


Competencia social e cidadá Subliñe que as opinións e as preferencias dos demais son tan válidas coma as propias.

Máis información Feitos, opinións e noticiarios. Hai unha gran diferenza entre feito e opinión: un feito é un suceso, un acontecemento, unha acción realizada por alguén ou por algo; en cambio, unha opinión é un xuízo particular que se ten sobre unha persoa, unha cousa ou un feito. Un exemplo de feito é «un condutor chocou contra unha árbore». Un exemplo de opinión é «o condutor é un irresponsable». Cando apareceron os primeiros noticiarios na radio e na televisión, as noticias presentadas non contiñan a opinión persoal do xornalista. Na actualidade, en cambio, nalgúns noticiarios de certos países púxose de moda introducir opinións na presentación das noticias, para que o oínte teña que ser máis crítico ca nunca e diferenciar a visión subxectiva da realidade.

Solucións 1. GUSTOULLE: Martiño, Antía. NON LLE GUSTOU: Xela, Alberte. 2. RM: Penso que a Martiño lle gustou o libro porque non podía parar de lelo. Penso que a Antía lle gustou o libro porque pensa que engancha. Penso que a Xela non lle gustou o libro porque se lle fixo longuísimo. Penso que a Alberte non lle gustou o libro porque o considera aburrido. 3 e 4. RL.

93 131194 _ 0136-0151.indd

141

22/7/09

16:39:19

Gramática O verbo (III) Obxectivos • Comprender o concepto de tempo verbal.

Antes gustábanme as descargas de ións e neutróns. Agora ando baixa de enerxía. Mañá non sei o que pasará.

• Identificar e analizar as formas que pertencen aos diferentes tempos verbais.

Para explicar • As actividades propostas xiran arredor da produción, da identificación e da análise morfolóxica de formas verbais.

Os tempos verbais son conxuntos de formas verbais que sitúan a acción no mesmo tempo e no mesmo modo. As formas dun tempo verbal só se diferencian no número e na per soa.

para os tempos ver bais usamos os no mes tradicionais (en negra); tamén se po den designar cos no mes que van entre pa rénteses.

Presente

Pretérito imperfecto (Copretérito)

ando

andaba

3. Su ●

●

Pretérito perfecto (pretérito)

Pretérito pluscuamperfecto (Antepretérito)

andei

andara

Futuro

Condicional (pospretérito)

andarei

andaría

● ●

5. An ●

MODO SUBXUNTIVO

●

Pretérito imperfecto (pretérito)

Presente ande

andase

EX

MODO IMPERATIVO Presente anda

AUT Os tempos verbais son conxuntos de formas que sitúan a acción no mesmo tempo e no mesmo modo. Os tempos verbais pódense clasificar en varias categorías: tempos pretéritos, tempos presentes ou tempos futuros.

M

1

2

3

1. Escribe estas oracións en pasado e en presente. ● ●

Xogaredes o sábado pola mañá. Farei o camiño de santiago en xullo.

● ●

4

Iria virá comigo ao teatro. roi participará nese campionato.

5

94

131157 _ 0090-0103. 6/4/09 15:49:41

131157 _ 0090-0103.indd 94

Máis información Usos desprazados dos tempos verbais. Ás veces, os tempos verbais expresan un valor temporal ou modal distinto do que lle corresponde. Daquela, falamos de usos desprazados dos tempos verbais. Por exemplo: – Presente con valor de pasado. Úsase o presente para referirse a unha acción pasada. Coñécese co nome de presente histórico. Colón descobre América en 1492. – Presente con valor de futuro. Úsase o presente para expresar algo que vai ocorrer. Mañá xogamos contra os de sexto B. – Presente con valor de imperativo. Ás veces, no canto do imperativo usamos o presente para dar ordes. Vas á tenda e mercas froita.

94 131194 _ 0136-0151.indd 142

Ag (p dí

4. Co

MODO INDICATIVO

O NOME DOS TEMPOS VERBAIS

De as (p co

, 5si

Finalmente, dirixa a atención dos alumnos cara á viñeta e faga que especifiquen os tempos das formas verbais destacadas (gustaban: pretérito imperfecto de indicativo; ando: presente de indicativo; pasará: futuro de indicativo).

Os tempos verbais

Os tempos verbais clasifícanse atendendo a varios criterios. ● segundo o momento en que sitúan a acción, os tempos verbais poden ser: – tempos pretéritos: expresan feitos anteriores ao momento en que se fala (andaron, andaba). – tempos presentes: corresponden ao momento en que se fala (ando). – tempos futuros: expresan feitos posteriores ao momento en que se fala (andarás). En galego, os tempos verbais son estes:


Unha vez lida toda a información, propóñalles que fagan preguntas e aclárelles as dúbidas. Seguidamente, faga que relean a información en voz alta e pídalles que observen o cadro. Pregúntelles polos nomes dos tempos verbais e como lles chaman en castelán. Dígalles que en galego os podemos denominar das dúas maneiras, e que no libro seguimos as formas que están en negra no cadro porque consideramos que vai ser máis doado que coñezan unha soa denominación, xa que esa é a que coincide co castelán. Déixelles claro que as dúas son correctas, e que a que está entre parénteses é a que figura nas Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego.

ve

Clasificación dos tempos verbais

• Coñecer os principais tempos verbais de indicativo, subxuntivo e imperativo.

Nesta unidade de Gramática continúase co estudo de conceptos relacionados co verbo. Retómanse contidos de unidades anteriores (persoa, número, tempo, modo), pero agora ven a clasificación dos tempos verbais como conxuntos de formas verbais que sitúan a acción no mesmo tempo e modo.

2. Co

24/7/09 13:30:17

na

er-

ais

en

7 UNIDADE

2. Completa no caderno o texto, substituíndo os infinitivos por unha forma

7

verbal axeitada no modo indicativo e no tempo que se indica.

• Comprobe que resolven sen dificultade a actividade 2 e que recoñecen os nomes dos tempos verbais con facilidade.

De maior, astronauta De pequeno SOÑAR (pretérito perfecto) sempre que eu SER (condicional) astronauta. PILOTAR (pretérito imperfecto) unha nave espacial, VISITAR (pretérito imperfecto) o universo, e COMPROBAR (pretérito imperfecto) cos meus ollos que a Terra SER (presente) redonda. Agora eu SER (presente) consciente de que para cumprir o meu soño TER (presente) que prepararme moi ben. Só con esforzo PODER (futuro) algún día ollar as estrelas máis de preto.


3. Substitúe os debuxos pola forma verbal correspondente no tempo que se pide. ●

Mañá

Cando os alumnos teñan que memorizar de maneira literal –por exemplo, á hora de aprender as conxugacións verbais–, propóñalles que se axuden uns aos outros organizándose por parellas, para que cada un lle pregunte ao compañeiro e ao revés.

(FUTURO) os tomates e os pementos da horta.

ala ●

Poucos alpinistas

(PRESENTE) o Everest.

en ●

Antes Antón

(PRETÉRITO IMPERFECTO DE INDICATIVO) un pouco todos os días.

4. Copia só as oración que indican unha acción futura. ● ●

o)

O vindeiro ano irei de vacacións a Baiona. Despois desta, non me meterei noutra igual.

● ●

Hoxe chega meu curmán de Suíza. Logo marcharemos á túa casa.

Solucións

5. Analiza as formas verbais coma no exemplo. ● ●

descanso descendésemos

EXEMPLO

● ●

xogaramos

percorriches suban

VERBO xogar

● ●

partiades gañarías

TEMPO pretérito pluscuamperfecto

● ●

MODO indicativo

traballará comín

PERSOA primeira

NÚMERO plural

AUTOAVALIACIÓN Marca cun X a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos. SI

N0N

PUNTUACIÓN

1. Os tempos verbais sitúan a acción en diferentes modos.

1

.......

2. Os verbos que presentan a acción no futuro son pretéritos.

2

.......

3

.......

3. En galego non hai tempos compostos.

4

.......

4. Os tempos imperfectos presentan a acción como acabada.

5

.......

TOTAL

.......

5. Os tempos verbais organízanse en tres modos. Solución: 1Non, 2Non, 3Si, 4Non, 5Si

95

– Pretérito imperfecto de indicativo de cortesía. Úsase ás veces no canto do presente de indicativo para expresar desexos ou preguntas de maneira cortés. Quería saber o prezo deses pexegos. – O condicional. Pode usarse, igual ca o pretérito imperfecto, para manifestar un rogo de maneira cortés. Podería dicirme a que hora sae o próximo tren? Despois de darlles esta información, dígalles que escriban oracións que ilustren o valor dos usos desprazados do presente de indicativo, do pretérito imperfecto de indicativo e do condicional.

1. PASADO: • Xogastes o sábado pola mañá. • Iria veu comigo ao teatro. • Fixen o camiño de Santiago en xullo. • Roi participou nese campionato. PRESENTE: • Xogades o sábado pola mañá. • Iria vén comigo ao teatro. • Fago o camiño de Santiago en xullo. • Roi participa nese campionato. 2. soñaba, sería, pilotaba, visitaba, comprobaba, é, son, teño, poderei. 3. • Mañá regarei os tomates e os pementos da horta. • Poucos alpinistas escalan o Everest. • Antes Antón corría un pouco todos os días. 4. • O vindeiro ano irei de vacacións a Baiona. • Logo marcharemos á túa casa. 5. Descanso: verbo descansar, presente de indicativo, 1.ª p. sing. Percorriches: verbo percorrer, pret. perfecto de indicativo, 2.ª p. sing. Partiades: verbo partir, pret. imperfecto de indicativo, 2.ª p. pl. Traballará: verbo traballar, futuro de indicativo, 1.ª ou 3.ª p. sing. Descendésemos: verbo descender, pret. imperfecto de subxuntivo, 1.ª p. pl. Suban: verbo subir, presente subxuntivo, 3.ª p. pl. Gañarías: verbo gañar, condicional, 2.ª p. sing. Comín: verbo comer, pret. perfecto de indicativo, 2.ª p. sing.

95 131194 _ 0136-0151.indd

143

22/7/09

16:39:20

Ortografía Uso do b

4. Escr

Obxectivos Escríbese b nos casos seguintes: ● Diante de l e r (agás acivro). Exemplo: amable, broma. ● As terminacións -bilidade e -bundo. Exemplo: amabilidade, vagabundo. ● As palabras que comezan por bu-, bur- e bus- (agás vurullo). Exemplo: bufanda, burbulla, buscar. ● Os prefixos sub-, ab-, bis-/bi-: Exemplo: substituto, absolto, bisavó, bisílabo. ● As formas do pretérito imperfecto de indicativo de verbos en -ar (-aba, -abas...) Exemplo: notaba, faltaban. ● Os verbos acabados en -bir (agás servir, vivir e vir, e os seus derivados). Exemplo: prohibir, escribir... ● Os verbos beber, caber, deber, haber, saber e sorber. ● Outras palabras como abelá, baleiro, billa, bolboreta, marabilla, móbil, polbo, rebentar, ribeira...

Antes había días en que notaba que me faltaban enerxías, pero un doutor moi amable deume un bo remedio e agora estou de marabilla.

• Aprender e aplicar correctamente as regras ortográficas de escritura da grafía b.

Suxestións didácticas Despois de traballar as regras de acentuación, comeza agora o estudo das grafías b, v, h, x e os grupos consonánticos -cc- e -ct-. A dificultade das grafías b, v radica en que para un único son B temos dúas grafías. Por outra parte, a grafía h presenta dificultades para os alumnos precisamente porque non representa ningún son.

• A actividade 2 favorece a inferencia. Faga que relean no cadro resumo as normas relativas ao uso do b. De novo serán proveitosas as reflexións dos apartados «En que consiste inferir» e «Para que inferimos», na páxina 12 do manual de Estudo eficaz. • A actividade 3 céntrase no pretérito imperfecto de indicativo dos verbos da 1.ª conxugación (-aba, -abas, -aba…).

● ● ●

6. Des

Sigu

PIST 1. 2. 3. 4.

2.

U B A U A I B

B R B L L L S

M R S L A I L

A O U X N N R

R B R X G G D

I R D A A Ü O

N M O B L E S

O S B D V I E

B U R A T O R

▶

●

A cama, a mesa, etc. sono.

●

É a malvada dos contos. ▶ ..........

●

Furado, orificio.

●

Que está debaixo do mar. ▶ ..........

●

Algo sen sentido.

●

O que fala dúas linguas. ▶ ..........

▶

Fíxa

..........

.......... ▶

A ci leva con Por Sab non

..........

ESTUDO EFICAZ. Di que norma de uso do b cumpre cada unha das palabras

anteriores.

DIFIC

3. Copia o texto seguinte cambiando os tempos verbais coma no exemplo. Un inicio accidentado

a

Son as cinco da tarde. O concerto está a piques de comezar. O porteiro saúda as persoas que entran ao auditorio. O organizador do festival observa con emoción a sala chea de público. Os músicos xa están no escenario. Falta pouco para o inicio do concerto cando, de súpeto..., un fallo na corrente eléctrica e todo queda ás escuras! Que desastre! EXEMPLO

e

m

Eran as cinco da tarde...

96

Outras actividades Identificar normas ortográficas. Dítelles aos alumnos o seguinte texto e dígalles que arrodeen as palabras que se escriben con b. A continuación deberán explicar por que se escribe b en cada caso. Unha cabra curiosa A cabra de Brais tiña unha curiosa habilidade: choutaba polas escaleiras arriba enriba das patas traseiras e non apoiaba nunca as dianteiras. Eu non sabería como describilo, pero vela era todo un espectáculo!

96 144

D F S S

7. DITA S E P F B B A

• A actividade 4 non se resolve aplicando ningunha regra de uso do b, senón que todas son palabras de uso moi común que teñen que fixar e interiorizar.

131194 _ 0136-0151.indd

At E Es

1. Localiza na sopa de letras seis palabras con b e escríbeas onde corresponda.

Co fin de saber os coñecementos previos dos alumnos, pídalles que observen atentamente as palabras que teñan a grafía b no globo da viñeta e que traten de deducir que norma ortográfica se aplicou. Despois teñen que comprobar se as anticipacións que fixeron foron correctas lendo a información. Despois de ler a información, pregúntelles se a comprenderon e pídalles que acheguen máis exemplos de cada unha das regras. Para explicar • Unha vez corrixida a actividade 1, comprobe que os alumnos coñecen o significado de todas as palabras.

5. Com

22/7/09

16:39:20

..

ar. O de co na

7 UNIDADE

4. Escribe os nomes do que representa cada imaxe. Todas son palabras con b.

• Na actividade 5 fíxese que empregan os verbos subir, beber, caber, escribir, prohibir e saber, respectivamente. A propósito destes verbos, dígalles que todas as palabras derivadas deles tamén se escriben con b: subida, bebida, cabida, escriba, prohibición, sabedoría, etc.

5. Completa as oracións cunha forma verbal axeitada dun verbo de cada tipo.

● ● ●

✱ verbo en -ber Atopeino cando ❤ polas escaleiras. Esa roupa non che ✱ nesta maleta. Ese letreiro ❤ que se pise o céspede.

❤ verbo en -bir El ✱ todo o leite dun golpe. Eu ❤ un poema dedicado á chuvia. Ti ✱ en que piso vive Iria?

● ● ●

6. Descubre o contido do cartel completando as palabras con b que faltan.

• Nas actividades relativas a Dificultades ortográficas, pregúntelles aos alumnos o significado das palabras e aclárelles as dúbidas.

Sigue as pistas. PISTAS 1. 2. 3. 4.

Día da semana. Futuro de haber. Substantivo derivado de beber. Substantivo derivado de lamber.

✱ ✱

7

Este ✱ gran festa! para todos os asistentes refrescantes e ✱ típicas do Entroido.


Solucións

Un descubrimento alucinante A científica Branca Noces e o seu colaborador Breixo García levaban tempo buscando un combustible elaborado con clorofila, co que fose posible substituír o petróleo. Por iso lle chamaban ao seu traballo «Rebelión enerxética». Sabían que era un proxecto laborioso e lento. Mais iso non os botou atrás!


adverbio

ad✱er✱io

●

e✱per✱en✱ia

●

me✱✱e✱a


experiencia

● ●

meixela

azbervio advervio

● ●

esperencia experenza

● ●

mexilla meisela


97

Escribir a palabra primitiva. Informe os alumnos de que, en xeral, se escribe sempre b nas palabras dunha mesma familia. Despois, escriba no encerado as parellas de palabras seguintes: • bronceador/broncear • marabilloso/marabillar • cambiar/recambio • branquear/brancura Propóñalles que escriban as palabras primitivas correspondentes de cada parella (bronce, marabilla, cambio, branco) e que engadan máis parellas en que comproben que ocorre o mesmo.

1. • mobles. • bruxa. • burato. • submarino. • absurdo. • bilingüe. 2. Mobles e bruxa: escríbese b diante de l e r. Burato: escríbense con b as palabras que comezan por bu-. Submarino: escríbense con b as palabras que levan o prefixo sub-. Absurdo: escríbese con b as palabras que comezan por abs-. Bilingüe: escríbense con b as palabras que levan o prefixo bi-. 3. Eran as cinco da tarde. O concerto estaba a piques de comezar. O porteiro saudaba as persoas que entraban no auditorio. O organizador do festival observaba con emoción a sala chea de público. Os músicos xa estaban no escenario. Faltaba pouco para o inicio do concerto cando, de súpeto…, un fallo na corrente eléctrica e todo quedaba ás escuras! Que desastre! 4. abelás, polbo, bolboreta, xabaril, móbil, billa. 5. • Atopeino cando subía polas escaleiras. • El bebe todo o leite dun golpe. • Esa roupa non che cabe na maleta. • Eu escribín un poema dedicado á chuvia. • Ese letreiro prohibe que se pise o céspede. • Ti sabes en que piso vive Iria? 6. Este sábado gran festa! Haberá para todos os asistentes bebidas refrescantes e lambetadas típicas do Entroido. 7. Ditado.

97 131194 _ 0136-0151.indd

145

22/7/09

16:39:20

Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado coa enerxía. • Comprender o concepto de palabras parónimas e saber distinguilas. • Expresar opinións sobre un tema.


Com

Vocabulario

Expre cousa que a ESGOTADO

panel pozo petróleo

6. Es

PL

eólica contaminante renovable

a)

b)

esgotar aforrar previr

c)


T

Co libro pechado, pregúntelles aos alumnos que tipos de enerxía coñecen. Lémbrelles os coñecementos que aprenderon noutras materias e polos medios de comunicación.

1. Escribe tres preguntas que lle farías ao guía sobre o pozo petroleiro da lámina

Se o considera axeitado, explíquelles as diferenzas entre enerxías renovables e non renovables: as renovables aproveitan recursos permanentes como o sol, o vento…, mentres que as non renovables son aquelas en que os elementos a partir dos cales se obteñen (gas, petróleo) son esgotables e non se poden repoñer.

3. Clasifica os seguintes tipos de enerxía en renovables e non renovables.

Dirixa a atención dos alumnos cara á imaxe superior e pregúntelles que tipos de enerxía figuran: as plataformas petrolíferas, os paneis de enerxía solar, os muíños de enerxía eólica; aventure que, como ninguén aparece remando, a barca debe ter un motor que consome gasolina, un derivado do petróleo.

utilizando o máximo número posible das palabras do cadro.

Informa a que

2. Completa cos verbos do cadro na forma que corresponda. Cómpre ................... enerxía para ................... que se ...................

O

● ● ●

enerxía solar carbón petróleo

● ● ●

enerxía nuclear enerxía eólica enerxía hidráulica

ENERXÍAS RENOVABLES

Argum apoian

ENERXÍAS NON RENOVABLES

AS PALABRAS PARÓNIMAS. Hai palabras, como eólica e heroica, que se pronuncian dunha maneira tan semellante que se poden confundir. Este tipo de palabras chámanse palabras parónimas.

RE

d)

4. Copia o texto seguinte escribindo en cada caso a palabra que corresponda.

e)

Fanáticos dos videoxogos Os meus sobriños teñen moita (afección/aflición) polos videoxogos. Non só senten (efecto/afecto) por eles senón que, ademais, teñen grandes (actitudes/aptitudes) para manexalos. Eu sempre lles pido (concello/consello) cando teño dúbidas sobre como usalos. Son uns (espertos/expertos)!

CO

f)

g)

5. Escribe unha oración coas parellas de parónimos. Se che cómpre, usa o dicionario. adaptar

adoptar

especia

especie

inserir

inxerir

furna

h)

urna

98

Canto ás palabras parónimas, insista en que, a diferenza das homónimas, escríbense sempre de forma diferente. O apartado de Composición de textos propón a redacción dun artigo de opinión. Comente que, nun xornal, os artigos de opinión, xeralmente, asínaos quen os escribe. Iso é así para facer entender que o contido reflicte o punto de vista do redactor. Para explicar • Para resolver a actividade 3, os alumnos poden consultar libros como o de Coñecemento do medio. Finalmente, corrixa a actividade de forma colectiva e axúdeos a xustificar a resposta.

Outras actividades Utilizar as palabras parónimas axeitadas. Pídalles aos alumnos que, coa axuda do dicionario, digan o significado de cada unha destas palabras parónimas. • abundar/abondar

• actitude/aptitude

• especie/especia

• moio/mollo

• actuar/atuar

• maio/mallo

• concelleiro/conselleiro

• sono/soño

• triunfo/trunfo

• enoloxía/etnoloxía

Dígalles que escriban unha oración con cada unha das palabras anteriores.

98 131194 _ 0136-0151.indd

146

22/7/09

16:39:20

7 UNIDADE

Composición de textos Expresamos a opinión sobre un tema. Diante dun mesmo feito, as persoas podemos pensar cousas diferentes. Por iso, á hora de expresarmos a nosa opinión temos que dar argumentos que apoien as nosas ideas e que, ao tempo, sexan respectuosos coas opinións dos demais.

• Na actividade 5 teña en conta os diversos significados que os alumnos poden atribuírlles a algunhas das palabras parónimas; por exemplo, no caso de adoptar: adoptar unha posición, adoptar un rapaz, adoptar un plan…, e asegúrese de que todos os comprenden.

6. Escribe un artigo de opinión sobre algún tema de actualidade. PLANIFICACIÓN DO TEXTO

a) Busca no xornal, na radio ou na televisión algunha noticia que che interese e sobre a que queiras expresar a túa opinión. b) Anota a túa opinión e fai unha chuvia de ideas con argumentos que poidan apoiala. c) Busca un artigo de opinión que che sirva de modelo ou le o seguinte para saber como tes que estruturar o teu texto.

Información sobre a que se opina

Opinión

Argumentos que apoian a opinión

• En canto á redacción do artigo de opinión, insista en que sexan respectuosos na exposición das opinións e dos argumentos.

Unha iniciativa moi ecolóxica

Título

7

A iniciativa da asociación ecoloxista «Vida verde» de converter as instalacións abandonadas do antigo pozo petroleiro en xeradores de enerxía solar foi recibida con grande entusiasmo polo ecoloxismo internacional. Tanto é así que, desde hai dúas semanas, se organizan visitas guiadas para mostrar o funcionamento destes novos xeradores.

Competencias básicas Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico

Persoalmente, considero que esta iniciativa foi moi acertada. Por unha banda, porque penso que isto permite tirar proveito dunhas instalacións que, doutra maneira, poderían acabar provocando un accidente e deteriorando a paraxe mariña onde se encontra. Doutra banda, porque creo que o eco internacional desta iniciativa pode ser moi positivo para o desenvolvemento turístico e económico da nosa zona.

As diversas actividades sobre o tipo de enerxía, en especial o texto modelo da actividade 6, poden dar pé a unha conversa sobre as vantaxes da enerxía renovable.

REDACCIÓN DO TEXTO

d) Selecciona os argumentos máis axeitados e respectuosos coas opinións dos demais. e) Escribe o borrador do teu artigo de opinión seguindo a estrutura do texto modelo. Á hora de expresar as túas ideas, procura utilizar verbos que indiquen que se trata dunha opinión persoal e non dun feito indiscutible: penso, opino, creo, considero...

Solucións


f) Comproba que a información sobre a que opinas e a túa opinión cos argumentos que a recollen se atopen en parágrafos diferentes.

io.

g) Asegúrate de que os teus argumentos son adecuados e respectuosos coas opinións dos demais.

a

h) Revisa a ortografía e pasa o teu texto a limpo, poñendo moita atención na presentación (marxes, tipos de letra, etc.). Se queres, acompaña o teu artigo cunha foto ou cun debuxo.

99

Máis información As cartas á dirección. A sección de cartas á dirección que contén a maioría dos xornais permite a publicación de escritos dos lectores en que estes expresan a opinión sobre algunha cousa. Fágalles notar que, xeralmente, os xornais esixen unha serie de requisitos como a identificación completa do remitente, a brevidade da extensión (ás veces, cun número limitado de palabras) e o compromiso de non incluír ningún contido ofensivo. Propóñalles aos alumnos que lean as cartas á dirección nun mesmo exemplar de xornal ou de revista e que entre todos escollan unha carta que lles interese. Despois, de forma individual teñen que escribir unha carta en que expresen o acordo ou o desacordo co contido da carta escollida.

1. RL. 2. Cómpre aforrar a enerxía para previr que non se esgote. 3. ENERXÍAS RENOVABLES: enerxía solar, enerxía eólica, enerxía hidráulica. ENERXÍAS NON RENOVABLES: carbón, petróleo, enerxía nuclear. 4. Os meus sobriños teñen unha grande afección polos videoxogos. Non só senten afecto por eles senón que, ademais, teñen grandes aptitudes para manexalos. Eu sempre lles pido consello cando teño dúbidas sobre como usalos. Son uns expertos! 5. RM: • adaptar: Xa vos adaptastes á nova situación. / adoptar: Os nosos amigos adoptaron unha rapaza. • especia: O azafrán é unha especia. / especie: Iso parecía unha especie de frauta. • inserir: Antes de marcar o número, insire unha moeda. / inxerir: A avoa inxeriu a sopa quente. • furna: A auga do mar foi creando esa preciosa furna. / urna: O presidente introduciu o voto na urna. 6. RL.

99 131194 _ 0136-0151.indd

147

22/7/09

16:39:21

Literatura As partes da narración Obxectivos • Coñecer as partes da narración.

O labrego e os pasteis

• Identificar as partes da narración nun conto.

Isto era unha vez un labrego moi larpeiro que foi ata a cidade para arrincar unha moa. De camiño á consulta do dentista, pasou por diante dunha pastelaría e, morto de fame como estaba, quedou apaiolado mirando cara ao escaparate.


Vírono así dous estudantes e quixeron burlarse del:

Explíquelles aos alumnos que as narracións están estruturadas en tres partes. Na presentación, o narrador presenta os personaxes principais e sitúaos nun tempo e nun ambiente específicos, ademais de explicar a situación en que se atopan. No nó ou trama explícase o problema ou o conflito que afrontan os personaxes e o que fan para solucionalo. Finalmente, no desenlace resólvese o problema. Propóñalles exemplos de contos tradicionais que todos coñezan, como Carapuchiña vermella ou A bela dormente, e pídalles que narren de forma oral as tres partes da historia, especificando en cada caso de que parte se trata. Anime os alumnos a faceren unha primeira lectura silenciosa do conto O labrego e os pasteis e despois unha lectura en voz alta por quendas. Aclare o significado das palabras descoñecidas. Finalmente, pídalles que anticipen cal é a parte en que se presenta o lugar, o tempo e o que lle ocorre ao protagonista, e cal é a parte onde se resolve o problema do labrego. Para explicar • Ao corrixir a actividade 1, destaque que o texto non soamente é narrativo porque se conta unha historia, senón tamén porque está escrito en prosa. • Na actividade 3, faga que razoen por que a historia non pode comezar cos outros fragmentos. Explique que xeralmente hai indicios claros. Por exemplo, o fragmento que comeza en «Os dous rapaces» non pode ser o inicial, porque se presentan os dous personaxes e o feito como xa coñecidos polo lector.

2. Co

3. Or

–Teñen boa pinta, eh? Cantos comerías dunha soa vez?

ou

–Dunha vez...? –dixo o labrego–. Cincocentos! –Cincocentos? –ríronse os dous estudantes–. Iso é imposible! –Convidádeme e demostraréivolo. E se non cumpro a miña palabra..., podedes arrincarme vós esta moa de aquí –dixo sinalando a moa que tiña mal. O labrego comeu tantos pasteis como quixo e, cando xa estaba farto, dixo: –Rapaces, xa non podo máis. Levádeme a un dentista e que me arrinque a moa. Os mozos levárono ao dentista, mortos de risa de pensar que aquel parvo ía deixar que lle arrincasen unha moa por unha aposta absurda. Pero ao labrego saíulle a xogada redonda: fartárase de comer pasteis e, ademais, quitáranlle aquela moa que tanto mal lle levaba causado. E todo de balde!

4. Es

quedar apaiolado: quedar coma un paiolo, parvo, mirando para algo. de balde: de forma gratuíta.

POPULAR

OBR

1 Todas as narracións constan de presentación, nó ou trama e desenlace. ●

A presentación é a parte inicial, onde se presentan os personaxes e a situación en que se encontran.

●

O nó ou trama é a parte central da narración, onde se desenvolve a acción.

●

O desenlace é a parte final, onde se resolve a situación inicial.

1. Responde as seguintes preguntas. ●

O labrego e os pasteis é un texto narrativo? Como o soubeches?

●

Cres que o texto presentado conta a historia enteira ou soamente unha parte? Por que?

100

Outras actividades Escribir varios desenlaces para unha historia. Propóñalles aos alumnos que escriban tres finais diferentes para a historia seguinte: O cabaliño de barro Hai mil anos había un rapaz que quería ser escultor e co tempo chegou a ser un grande artista. Como no país onde vivía non había mármore nin pedras duras traballaba con arxila. Un día chegou ao obradoiro, atraído pola súa fama, un poderoso emperador, que se puxo a admirar un precioso cabaliño de barro que había enriba dunha mesa, pero ao ver que non estaba feito con pedras preciosas deixouno de novo, rañando o nariz. De súpeto o cabaliño rinchou e saltou ao chan…

100 131194 _ 0136-0151.indd

148

22/7/09

16:39:21

7 UNIDADE

2. Completa este cadro sobre o conto O labrego e os pasteis.

7

O labrego e os pasteis PRESENTACIÓN

NÓ OU TRAMA


DESENLACE

Vai desde o principio deica «...mirando o escaparate».

Vai ................... deica .................................

Vai ................... deica .................................

RESUMO ▶ ......................... .......................................

RESUMO ▶ ..................

RESUMO ▶ .................

................................

................................

Autonomía e iniciativa persoal Algúns alumnos poden considerar que non teñen imaxinación e que son incapaces de redactar nada bonito. Non permita estas ideas negativas. Propóñalles que, para crear calquera conto e facelo ben, se baseen nas preguntas propostas no obradoiro.

3. Ordena os fragmentos seguintes e di a que parte da narración (presentación, nó ou desenlace) pertence cada un. Os dous rapaces aproximáronse ata a casa dispostos a pedir o disco pero, cando estaban a piques de tocar o timbre, un enorme can comezou a ladrar e asustáronse.

Coma cada tarde ao saír da escola, Guillerme e Aldara xogaban co seu disco voador no parque.

De alí a un pouco, abriu a porta unha velliña moi amable que lles devolveu o disco. Daquela decatáronse de que o terrible can... era en realidade un chihuahua iluminado por un foco. Que susto!

De súpeto, Aldara lanzou o disco tan forte e tan alto que se foi meter nun xardín tras o valo dunha casa.

Solucións

4. Escribe a historia anterior ordenada e engádelle ti máis miolo ao nó.

Crear un conto

OBRADOIRO LITERARIO

1. Escolle unha imaxe e responde as preguntas propostas para crear o teu propio conto.

PRESENTACIÓN NÓ DESENLACE

●

Quen son?

●

A que problema se enfrontan?

●

Como se resolve o problema ao final?

●

Como se chaman?

●

Onde están?

●

Que fan para solucionalo?

●

Que fan aí?

101

Corrixir a presentación dun conto. Propoña a lectura do fragmento do conto e a corrección da presentación para que garde coherencia. O espello da boa fortuna Daquela Mariña díxolles ás súas irmás que marchaba polo mundo a buscar o espello. Un día, nunha casa abandonada atopou un saco de fariña e como tiña fame fixo pan. Entón viu un espello e preguntoulle quen podería axudar a súa familia, pero o espello só lle mostrou o seu rostro enfariñado. De alí a un tempo, a rapaza volveu para a casa e coas irmás puxeron unha panadaría na vila. Grazas a iso, nunca máis pasaron fame. Presentación: Mariña era unha rapaza moi pobre que vivía soa nunha cidade. Unha mañá oíu falar dun espello máxico que daba consellos para facerse rico.

1. • É un texto narrativo porque hai uns personaxes que realizan accións nun lugar e un tempo determinados, e o texto está escrito en prosa. • Conta a historia enteira porque ten unha presentación, un nó e un desenlace. 2. Presentación: Un labrego ao que lle doe unha moa necesita ir ao dentista, pero de camiño queda apaiolado ao pasar por diante dunha pastelaría e éntranlle ganas de comer pasteis. Nó: Vai desde «Vírono así dous estudantes:» ata «e que me arrinque a moa». Dous estudantes queren burlarse do labrego e este fai unha aposta. Desenlace: Vai desde «Os mozos levárono…» ata o final. O labrego consegue comer e que lle arrinquen a moa, as dúas cousas de balde. 3 e 4. Presentación: Coma cada tarde ao saír de escola, Guillerme e Aldara xogaban co seu disco voador no parque. Nó: De súpeto, Aldara lanzou o disco tan forte e tan alto que se foi meter nun xardín tras o valo dunha casa. Os dous rapaces aproximáronse á casa dispostos a pedir o disco pero, cando estaban a piques de tocar o timbre, un enorme can comezou a ladrar e asustáronse. Desenlace: De alí a un pouco, abriu a porta unha velliña moi amable que lles devolveu o disco. Daquela decatáronse de que o terrible can… era en realidade un chihuahua iluminado por un foco! Que susto! OBRADOIRO LITERARIO 1. RL.

101 131194 _ 0136-0151.indd

149

22/7/09

16:39:21


1.

LEM


• Repasar os contidos da unidade e da unidade anterior. • Familiarizarse cos resumos e cos esquemas. • Aprender a recomendar libros.

●

Os tempos verbais son ………… que sitúan a acción no mesmo ………… e …………

11.

●

Escríbese b diante das consoantes …………; nas palabras que comezan por …………; nos prefixos …………; nas formas do pretérito imperfecto de verbos en …………; nos verbos acabados en -bir agás ………… e nos verbos en -ber como …………

12.

●

As palabras parónimas son …………

●

A ………… dunha narración é a parte onde se presentan os personaxes e a situación inicial. O ………… é a parte central onde se desenvolve a acción. O ………… é a parte final onde se resolve a situación inicial.

Suxestións didácticas En relación coa actividade 6 pídalles aos alumnos que expliquen qué norma de escritura do b seguen as palabras que escribiron con esta grafía. Na actividade 8 propóñalles aos alumnos a posibilidade de utilizar os verbos en infinitivo, ou ben de conxugar as parellas de verbos na mesma persoa e tempo verbal.

2.

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema. OS TEMPOS VERBAIS

13.

son

clasifícanse

conxuntos de formas .............

.............

tempos presentes

.............

14. expresan .............

3. Escribe dúas formas verbais en distintos

feitos posteriores .............

.............

6. Escribe un texto breve en que utilices estes

tempos para cada imaxe.

verbos en pretérito imperfecto de indicativo.

A

●

B

cantar

●

bailar

●

ES

falar

7. Escolle a palabra parónima que corresponda. ●

Solucións

●

1. • Os tempos verbais son conxuntos de formas verbais que sitúan a acción no mesmo tempo e no mesmo modo. • Escríbese b diante das consoantes l e r; nas palabras que comezan por bu-, bur- e bus- agás vurullo; nas formas do pretérito imperfecto de verbos en -ar (-aba, -abas…); nos verbos acabados en -bir (agás servir, vivir, vir e os seus derivados) e nos verbos en -ber como beber, caber, deber, haber, saber e sorber. • As palabras parónimas son palabras que se pronuncian dunha maneira tan semellante que se poden confundir. • A presentación dunha narración é a parte inicial onde se presentan os personaxes e a situación inicial. O nó ou trama é a parte central da narración, onde se desenvolve a acción. O desenlace é a parte final, onde se resolve a situación inicial. 2. Os tempos verbais son conxuntos de formas que sitúan a acción no mesmo tempo e no mesmo modo. Clasifícanse en tempos pasados (expresan feitos anteriores ao momento en que se fala), tempos presentes (corresponden ao momento en que se fala), e

4. Localiza e clasifica as formas verbais segundo

●

indiquen presente, pasado ou futuro. ● ● ● ●

Antía traballa no centro da cidade. Corrixín o traballo en media hora. Manuel despedíase triste dos amigos. Arranxarás o quentador mañá?

5. Analiza as formas verbais da actividade anterior seguindo o exemplo. EXEMPLO

traballa ▶ terceira persoa de singular do presente de indicativo do verbo traballar.

1

Vin a avioneta (aplanar/planar) moi baixo. Falta (numerar/enumerar) as camisetas. Aquel actor (engarzounos/engadounos) a todos coa mirada.

q

8. Escribe unha oración con estes parónimos. ●

dixerir/dirixir

●

fundir/afundir

9. Expresa a túa opinión sobre este tema. Hai que fomentar o uso de enerxías renovables coma a eólica ou a solar.

2

10. Ordena as partes da narración. Nó

Desenlace

Presentación

102

Outras actividades Ordenar partes dunha narración. Pídalles que ordenen os fragmentos seguintes e que indiquen a que parte da narración pertence cada un. Despois, propóñalles que inventen un título. O muíño estaba contentísimo. Agora tiña compañía e ademais a música enchíao todo. Neves e Miguel, dous mestres de música, paseaban pola beira do río cando viron o precioso muíño de pedra e pensaron: «E se mercamos este precioso muíño e o utilizamos como escola de música?». E así o fixeron. Un muíño de auga abandonado estaba tristísimo. Ninguén o usaba e estrañaba as cancións que cantaba o muiñeiro mentres traballaba.

102 131194 _ 0136-0151.indd

150

22/7/09

16:39:21

7 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 11. Define. ●

15. Fíxate nas formas verbais destacadas

bastidor

acoller

●

●

nestas parellas de oracións e acentúa a que cumpra.

expectante

12. Escolle a forma verbal que corresponda

●

e analízaa. ● ● ● ●

●

Vós (salta/saltades) á corda. Ela (entramos/entrou) ao restaurante. Eu (prepararei/prepararás) o xantar. Eles (asina/asinan) as postais.

EXEMPLO

● ●

Ti deberías sabelo pero calas. Ti sabelo ou non o sabes? Esa canción cantaraa xa dúas veces. Esa canción cantaraa cando lla pidan.

16. Ponlles acento gráfico ás palabras que o precisen.

saltades: segunda persoa do plural, tempo de presente do verbo saltar.

● ●

baloncesto oceanografico

● ●

balonman tiraliñas

● ●

lucecu rodape

13. Escribe tres oracións con cada verbo, 17. Completa con parellas de homónimos.

unha en cada modo verbal. ●

pintar

●

bater

●

elixir

● ●

14. Completa.

●

As formas non persoais do verbo son tres: …........., como ….........; …........., como ….........; e …........., como …......

Aquel era o …... número …... que comía. A …... de teu pai non montou na …... Chegou …... á meta por un …...

18. Escribe unha oración con estes homónimos. ●

voa/boa

●

vota/bota

s vo.

da.

.

Recomendar un libro

ES CAPAZ DE…

1. Le o que di cada personaxe e escolle o tipo de libro que lle recomendarías a cada un. Xustifica a resposta. Gústanme as lecturas que me manteñen sempre en tensión.

Interésame coñecer a vida de personaxes importantes.

Os meus preferidos son os libros fantásticos, pero que non metan medo.

s.

ón

TIPOS DE LIBROS 1 Unha novela de misterio 4 Unha novela de ficción científica

2 Unha biografía 3 Unha novela histórica 5 Un libro sobre vampiros 6 Un conto de fadas

2. Escolle o libro que máis che gustou dos que liches ultimamente e dá dous argumentos para recomendarllo a un amigo.

103

Programa de ESTUDO EFICAZ Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa coma esta: O que aprendín Lectura Comunicación oral Gramática Ortografía Vocabulario Composición Literatura


7

tempos futuros (expresan feitos posteriores o momento en que se fala). 3. RL. 4. • traballa (presente) • corrixín (pasado) • despedía (pasado) • arranxarás (futuro). 5. • corrixín: 1.ª persoa do singular do pretérito perfecto de indicativo do verbo corrixir. • despedía: 3.ª persoa do singular do pretérito imperfecto de indicativo do verbo despedir. • arranxarás: 2.ª persoa do singular do futuro do verbo arranxar. 6. RL. 7. • planar • numerar • engadounos. 8. RM: • Cústalle dixerir a comida. / Gústalle dirixir esta orquestra. • A manteiga fundiuse coa calor. / O barco afundiu. 9. RL. 10. Presentación, nó, desenlace. 11. • bastidores: Decorados que se colocan aos lados do escenario. • acoller: admitir unha persoa na casa para axudala ou protexela. • expectante: que espera observando con atención ou curiosidade. 12. • entrou: 3.ª persoa do singular, tempo de pasado do verbo entrar. • prepararei: 1.ª persoa do singular, tempo de futuro do verbo preparar. • asinan: 3.ª persoa do plural, tempo de presente do verbo asinar. 13. RL. 14. As formas non persoais do verbo son tres: o infinitivo, como andar; o xerundio, como andando; e o participio, como andado. 15. • Ti deberías sabelo pero calas. • Ti sábelo ou non o sabes? • Esa canción cantáraa xa dúas veces. • Esa canción cantaraa cando lla pidan. 16. • baloncesto • balonmán • lucecú • oceanográfico • tiraliñas • rodapé. 17. • Aquel era o doce número doce que comía. • A nora de teu pai non montou na nora. • Chegou segundo á meta por un segundo. 18. RL. ES CAPAZ DE… 1. RM: Á señora recomendaríalle unha novela de misterio, porque son libros con intriga. Ao rapaz recomendaríalle unha biografía, porque son libros que contan a vida de personaxes. Á rapaza recomendaríalle un conto de fadas, porque son libros fantásticos que non meten medo. 2. RL.

103 131194 _ 0136-0151.indd

151

22/7/09

16:39:22

8

E

Mando a distancia


Contidos

• Ler un texto narrativo de maneira fluída. • Identificar os marcos espacial e temporal dun texto narrativo. • Entender instrucións orais. • Explicar de forma oral o funcionamento dun aparello. • Identificar os verbos regulares, irregulares e defectivos.

• Verbos regulares e verbos irregulares. • Verbos defectivos. • Uso do v. • O campo semántico.

• Aprender e aplicar as normas que regulan a escritura do v. • Comprender o que é un campo semántico e identificalo. • Escribir instrucións. • Analizar un texto informativo. • Corrixir erros nunhas instrucións.

Criterios de avaliación • Le un texto narrativo de maneira fluída. • Identifica os marcos espacial e temporal dun texto narrativo. • Entende instrucións dadas oralmente. • Explica de forma oral o funcionamento dun aparello. • Identifica verbos regulares, irregulares e defectivos. • Sabe conxugar verbos correctamente. • Aprende e aplica con corrección as normas que regulan a escritura do v. • Comprende o concepto de campo semántico e sábeo identificar.

R • • •

• Lectura comprensiva do texto Mando a distancia. • Elaboración dun resumo do contido da historia. • Ordenación dos pasos para facer un traballo a partir da audición dun texto oral.

E • • •

• Explicación oral do funcionamento dun aparello. • Identificación e formación de campos semánticos. • Redacción de instrucións para facer un manual. • Lectura comprensiva dun texto informativo.

• Escribe instrucións para facer un traballo manual. • Analiza un texto informativo. • Sabe corrixir erros nunhas instrucións.

• Interese por escribir con corrección os textos propios.


• Apreciación da literatura de temas fantásticos.

Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta unidade desenvólvense estas competencias: Competencia social e cidadá, Autonomía e iniciativa persoal e Aprender a aprender.

• Optimismo nos proxectos que se comezan.

104A 131194 _ 0152-0167.indd 152

22/7/09 16:46:05


Texto narrativo

Gramática

Ortografía

Mando a distancia

Clases de verbos

Uso do v

Comunicación oral Comprensión auditiva: Entender a orde na realización dun traballo Expresión oral: Explicar o funcionamento dun aparello

Actividades



Obradoiro de escritura Vocabulario: O campo semántico Composición de textos: Escribir as instrucións para facer un traballo manual

Es capaz de… Reconstruír instrucións a partir de imaxes



Previsión de dificultades • A variedade no tocante ás irregularidades verbais pode resultar un problema á hora de conxugar verbos. Realice prácticas de conxugación con verbos irregulares e anime os alumnos a fixar as formas correctas. • Aproveite esta unidade para repasar en conxunto as dúas grafías que representan o son B (b e v) e procure que os alumnos e as alumnas vaian fixando o uso correcto destas letras, porque lles evitará cometer moitos erros ortográficos. Insístalles no recurso da familia léxica para que, cando coñezan se unha palabra se escribe con b ou con v, saiban que as da súa familia tamén se escribirán con esa grafía.


104B 131194 _ 0152-0167.indd 153

22/7/09 16:46:05

8

Mando a distancia

inme ment berro

Obxectivos

In


Pa mete co m

• Identificar o marco narrativo dun conto.

C apert pola berra gris, pant parec

• Recoñecer a imaxinación como orixe dunha boa historia literaria.

C cos a recre cami

Suxestións didácticas O conto de Xabier P. Docampo combina realidade e fantasía co humor e seguro que contribúe a disparar a imaxinación dos alumnos e das alumnas e a que pasen un momento divertido no intre da lectura. O mando a distancia, un obxecto que nos serve para dirixir a televisión, chega ás mans dun neno, Alexandre, e este observa, dun xeito casual, que as funcións que serven para o televisor (deter a imaxe, volume, cambio de canle, cambio de cor, etc.) pode usalas coa xente e funciónanlle. Ademais, a lectura parte dun contexto negativo (unha nai á que sempre lle doe a cabeza cando os nenos estaban na casa) e acaba felizmente. Antes de ler A información que nos achega o título e a ilustración pode ser un bo punto de partida para motivalos con preguntas como: Para que serve un mando a distancia? Que outros aparellos, ademais do televisor, teñen mando a distancia? Que cres que ocorre na escena que representa a ilustración? Que fariades se as funcións do mando a distancia as puidésedes usar coas persoas? Unha vez aquí, anote as respostas no encerado para comprobar se algunha función do mando a distancia que fan os alumnos coincide coa que realiza o protagonista. A lectura Propóñalles aos alumnos que fagan unha lectura en silencio do texto e que consulten o recadro do glosario. Aclare as dúbidas de

C todas máis a esp

A dicin

–A

VAS APRENDER 1 Lectura Mando a distancia 2 Comunicación oral ● Entender a orde na realización dun traballo ● Explicar o funcionamento dun aparello 3 Gramática Clases de verbos 4 Ortografía Uso do v 5 Obradoiro de escritura ● O campo semántico ● Escribir instrucións 6 Texto para traballar as competencias básicas Información xeral para solicitantes

A

D irmá de pa funci nai de Alexandre entrou pola porta do salón cunha xerra

na man.

–Báixalle o volume á televisión, que me doe a cabeza! Á nai de Alexandre sempre lle doía a cabeza cando os nenos estaban na casa. Alexandre colleu o mando a distancia e apertou un dos botóns. Tan distraidamente que lle deu ao de parada de imaxe e a nai, que nese intre estaba entre o neno e o televisor, ficou parada coa xerra na man e ollando para a mesa con cara de parva. Parecíalle incrible o que estaba a ver. Aquel televisor mercárano o día anterior e era a primeira vez que manexaba o mando a distancia. Rapidamente apertou o botón correspondente e a nai púxose de novo en movemento. –Que lle baixes o volume! –repetiu a muller e o rapaz fixo o que lle mandaban. Daquela mesmo entraba súa irmá. Apuntou cara a ela co mando e apertou o botón do volume cun signo máis. O que ocorreu

104

Máis información A narrativa galega infantil e xuvenil. A introdución do galego no ensino a partir de 1980 fixo necesario atender as necesidades lectoras do público infantil e xuvenil. Moitos narradores convertéronse en auténticos especialistas en escribir para rapaces e adolescentes, adaptando ás necesidades do público máis novo case todos os temas mencionados na literatura para adultos. Ademais, trátanse temas máis próximos aos problemas dos adolescentes: conflitos familiares, problemas de identidade, o descubrimento do amor e do sexo, conflitos coas drogas, as relacións de amizade, o mundo da escola, etc. Pódese afirmar que a literatura galega orientada ao sector infantil e xuvenil alcanzou un enorme grao de madurez, e ofrece un bo número de obras premiadas en certames internacionais e traducidas a outros idiomas.

104 131194 _ 0152-0167.indd 154

22/7/09 16:46:05

R había berra

–A

Su man do br apare e ani

D era d volve

A levab xa no

rra

nos

inmediatamente foi que a nena recibiu unha labazada de súa nai mentres lle dicía que lle doía a cabeza e que non quería escoitar berros. Incrible, isto funciona coa xente, pensou Alexandre. Para o outro día, antes de saír para a escola, colleu o aparello e meteuno na carteira. Polo camiño foi cambiando de cor os semáforos co mando do televisor. Así cruzaba as rúas sen agardar. Cando chegou á escola, xa lle collera gusto ao xoguete; así que apertando o botón de cambio de canal, mudou a clase de mates pola de debuxo, que era máis divertida. A don Casimiro, que sempre berraba, púxoo a falar baixiño. A un mestre que sempre vestía de gris, apertou o botón da cor e vestiuno cunha chaqueta verde, un pantalón amarelo, unha camisa azul e unha gravata vermella: parecía un papagaio.

ficar: permanecer, quedar. labazada: golpe dado na cara coa man aberta. embalar: empaquetar. azotea: parte chá protexida por unha varanda ou muro que está no alto dun edificio e pola que se pode andar; terraza.

Con todo ese traballo pasaba o recreo sen ter tempo para xogar cos amigos. Apertou o botón de retroceso do mando a distancia e o recreo comezou outra vez. O resto das clases da mañá pasaron de camiño, porque Alexandre apertou o botón de marcha rápida.

O AUTOR

Regresou correndo onde estaban embalando o televisor que habían levar, colleu o mando a distancia e saíu a correr mentres berraba. –Agora veño…

no ande

De súpeto todo mudou. As casas, os vestidos da xente... Xa nada era da cinsenta cor gris de antes; ata os pensamentos da xente se volveron máis alegres, máis divertidos e cheos de cores.

que

Alexandre regresou e puxo o mando na caixa en que os homes levaban o televisor. Súa nai pechou a porta e ollou para el sorrindo, xa non lle doía a cabeza. XABIER P. DOCAMPO,

Se o considera oportuno, pode parar a lectura no momento en que Alexandre devolve o mando e preguntarlles que pensan qué vai ocorrer a continuación.

Valore positivamente o final da lectura e o cambio que experimenta a nai; explíquelles que o feito de que xa non lle «doese a cabeza» significa tamén que a súa actitude cara aos nenos mudara. Dígalles que, aínda que os nenos teñen que procurar portarse ben, os adultos deben ter moita paciencia e lembrar que eles tamén foron nenos.

–Atopeino detrás do sofá.

Subiu á azotea do edificio, que era dos máis altos. Dirixiu o mando á cidade enteira apertando a un tempo os botóns da cor e do brillo e deu unha volta darredor. Os raios invisibles que saían do aparello chegaron a todos os homes, mulleres, nenos, nenas, cousas e animais.

vocabulario que cumpran e despois, faga vostede unha lectura en voz alta para que lles sirva de modelo. A continuación, pídalles que realicen unha lectura en voz alta e por quendas.


Alexandre fixo como que colaboraba na busca e presentouse dicindo. Despois colleu o novo mando e achegouse por detrás da súa irmá, que xogaba dando brincos enriba da cama e apertou o botón de parada… Pero a nena continuou saltando. Este mando xa non funcionaba coa xente.

8


Cando volveu á casa, a nai estaba coma tola procurando por todas as partes o mando. Decidira cambiar o televisor por outro máis grande e os do comercio que viñeran facer o cambio estaban a esperar que aparecese.

ns. que rra

co reu

UNIDADE intre: momento preciso no tempo.

Xabier P. Docampo Xabier P. Docampo (Rábade, 1946), mestre e pedagogo, é un dos máis prestixiosos escritores galegos no eido da literatura infantil e xuvenil. É autor de numerosas obras e foi varias veces galardoado; destacan O misterio das badaladas, Catro cartas e Cando petan na porta pola noite (Premio Rañolas ao mellor libro do ano, Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil e o Ibby Honour List).

A nena de auga e o príncipe de lume. (Adaptación)

105

Autonomía e iniciativa persoal Valore positivamente a iniciativa de Alexandre cando decide coller o mando e utilizalo por última vez en beneficio das persoas, dos animais e das cousas, mellorando todo. Contrapoña esta utilización do mando co uso perverso que fixo del no colexio.

Despois de ler Literatura infantil e xuvenil na rede. Pode propoñerlles que entran na páxina web do escritor (www.xabier-docampo.net/) e busquen información sobre a biografía e bibliografía do autor. Tamén poden consultar a consulta no ficheiro da Biblioteca Virtual Galega (http://bvg.udc.es/catalogo.jsp?opcion=todos.) É moi interesante a biografía redactada polo autor, en que explica como foi o seu acercamento á literatura, primeiro como receptor de contos e historias que lles contaban na casa, e despois a través dos libros. É fundamental que saiban que o gran contador de historias, e Xavier P. Docampo éo, foi antes un gran devorador de lecturas de todo tipo. Anímeos a ver nesa páxina a nómina de autores de literatura galega infantil e xuvenil, así como o catálogo de obras dispoñibles, pois a rede é outra oportunidade que temos actualmente de achegarnos ao feito literario.

Dígalles que revisen as suposicións que fixeron antes da lectura e que as relacionen co que ocorre realmente nela. Propóñalles que digan usos positivos que poderían facer do mando a distancia, pero deben ter en conta que han de respectar as funcións deste, como ocorre na lectura, e para que o seu uso sexa verosímil.

105 131194 _ 0152-0167.indd 155

22/7/09 16:46:05

Traballo sobre a lectura Obxectivos • Comprender un texto narrativo. • Ordenar unha secuencia e elaborar un resumo a partir dela. • Recoñecer o marco narrativo.

Os personaxes

Na actividade 8, fíxese en que contan a historia en primeira persoa e fan os cambios adecuados.

1. Que as funcións do mando (máis volume, conxelar a imaxe…) funcionaban coa xente. ■ Mercaran o televisor o día anterior e Alexandre era a primeira vez que manexaba o mando. Deulle ao botón de parada de imaxe e viu como súa nai se detiña xusto cando pasaba polo salón e estaba entre o rapaz e o televisor. 2. • Botón de volume: a irmá fala moi alto e recibe unha labazada da nai. A Don Casimiro, que sempre berraba, púxoo a falar baixiño. • Botón de pausa: a nai quedou parada.• Botón de retroceso: o recreo comezou outra vez.• Botón de avance: apertouno para que as clases pasasen de camiño.• Botón de cor: cambioulle a cor aos semáforos para cruzar as rúas sen agardar; cambioulle a roupa a un profesor que sempre vestía de gris. • Botón de cambio de canal: mudou a clase de mates pola de debuxo. 3. A orde, empezando de esquerda a dereita e de arriba a abaixo: 4, 2, 3, 1. ■ RL. 4. • Porque a nai quería un televisor máis grande. • Para devolvelo e que súa nai non lle rifase. • Non funcionaba coa xente. • Para utilizar o mando por última vez. 5. • Ao principio doíalle a cabeza, coma sempre que había nenos na casa; e ao final, pasáralle. • Si, porque toda a xente era máis feliz. 6. • Na casa, no colexio e na rúa. ■ Un día, porque o descobre estando na casa e lévao ao colexio ao día seguinte («Para o outro día, antes de saír para a escola…» «Cando volveu á casa…». 7. RL. 8. RL. 9. RL.

Como se sentía a nai de Alexandre ao principio e ao final do conto?

●

Pensas que tería algo que ver o que fixo Alexandre? Por que?

■ Conta como chegou ás mans do neno e como descubriu as súas propiedades.

premendo estas funcións do mando. ● ● ● ● ●

Botón Botón Botón Botón Botón Botón

de de de de de de

O tempo e o lugar 6. En que lugares se desenvolve a historia? Marca.

volume pausa retroceso avance cor cambio de canal

A secuencia 3. Numera. En que orde sucedeu?

Comp

●

a distancia de que fala o conto.

●

Solucións

5. Lembra e explica.

1. Explica o que ten de especial o mando

2. Fai memoria e enumera o que fixo Alexandre


Com

Na casa de Alexandre. Na casa de Alexandre e na rúa. Na casa, no colexio e na rúa.

1.

t m c

■ Canto tempo tivo o mando consigo o neno? Xustifica a resposta con datos da lectura.

2.

A túa opinión 7. Le os tres últimos parágrafos do conto e escribe un breve comentario explicando: ● ●

Gústache ese final? Por que? Como cualificarías a acción de Alexandre?

Expre

A túa achega

Explica temos contar

8. Conta a historia coma se foses Alexandre.

3. Expl

Di o que fixeches e comenta como te sentías e como reaccionaban os demais. ■ Resume o conto a partir das viñetas anteriores.


As causas e as accións 4. Lembra e explica. ●

●

●

●

Por que viñeron do comercio a buscar o televisor? Por que Alexandre se puxo a facer como que buscaba o mando? Que problema tiña o mando do novo televisor? Para que subiu Alexandre á azotea?


Fain

Título:

1. Ob do

Autor:

2. Fíx

3. Ex o e ca (p

Resumo:

Opinión:

106

Programa de comprensión Actividades 1 e 2. Obtención da información. Lembrar detalles da historia. Actividade 3. Comprensión global. Ordenar a secuencia duns feitos e escribir un resumo a partir dela. Actividades 4 e 5. Elaboración dunha interpretación. Lembrar detalles da historia e explicar cambios na actitude dun personaxe. Actividade 6. Obtención da información. Identificar os marcos espacial e temporal. Actividades 7 e 8. Reflexión sobre o contido. Explicar o final da lectura e poñerse no lugar do protagonista. Actividade 9. Comprensión global e Reflexión sobre o contido. Facer unha ficha da lectura.

106 131194 _ 0152-0167.indd 156

Entende Para lev é impor e os ele tamén iso, tem expresi

22/7/09 16:46:05

ca.

no? a.

8 UNIDADE

Comunicación oral Comprensión auditiva Entendemos a orde na realización dun traballo. Para levar a cabo con éxito un traballo determinado, é importante saber non só o que hai que facer e os elementos que necesitamos para facelo, senón tamén a orde en que cómpre realizar cada paso. Para iso, temos que estar moi atentos ás palabras e ás expresións que indican orde ou secuencia temporal.

1.

Obxectivos Xa, pero primeiro teremos que comprobar se ten pilas, non cres?

cravos pequenos papel de cores un desaparafusador

arroz 5 tubos de cartón unha regra

• Comprender textos instrutivos orais. • Explicar oralmente o funcionamento dun aparello.


Escoita a gravación e marca os elementos necesarios para facer o pau de chuvia. tesoiras macarróns cartolina

2.

Aquí pon que, para que funcione, só cómpre ter o televisor aceso.

8

cinta adhesiva cola un compás

Comprensión auditiva Antes de reproducir a pista correspondente no CD Comunicación oral, explíquelles que escoitarán un texto en que se enumeran uns pasos para elaborar algo.

Ordena os pasos para facer o pau de chuvia.

Expresión oral Explicamos o funcionamento dun aparello. Cando queremos explicar como funciona un aparello, temos que dicir en primeiro lugar os elementos de que consta e para que serve cada un e, despois, contar de xeito ordenado os pasos que hai que seguir para poñelo en marcha.

3. Explica o funcionamento dun batedor a partir dos debuxos.

as

Faino así:

1. Observa os debuxos e deduce para que serve cada un dos elementos de que consta. 2. Fíxate na orde en que se realiza cada acción e memorízaa. 3. Explícalles aos teus compañeiros e compañeiras como funciona o batedor. Non esquezas describir os elementos de que consta e a función de cada un. Utiliza palabras de orde para introducir cada un dos pasos que cómpre seguir para poñelo en marcha (primeiramente, a continuación, despois...).

107

Unha vez realizadas as actividades 1 e 2, faga que escoiten de novo a gravación e que copien as palabras que indican orde (despois, a continuación, antes, previamente, unha vez, xa). Finalmente, pregúntelles por que estas palabras conseguen que sexan máis claras as instrucións. Expresión oral Pode ampliar a actividade propoñendo que leven á clase algúns manuais de instrucións (de xoguetes, de electrodomésticos), que os lean e que expliquen brevemente cales son as partes do obxecto e algunhas das súas funcións. Tamén pode levar á clase obxectos de funcionamento sinxelo e entregarlles un aos alumnos, organizados en equipos, para que o analicen e que despois un integrante explique o funcionamento.

Competencias básicas Máis información O pau de chuvia. Os instrumentos musicais de percusión producen o son ao seren golpeados por quen os toca ou move. O pau de chuvia é un instrumento de percusión, porque produce o son ao ser movido, aínda que tamén pode ser golpeado. O son que emite é moi curioso: simula a chuvia. A orixe deste instrumento, que se utiliza na actualidade para realizar efectos especiais, non é moi clara. Moitos pobos indíxenas utilizárono ou utilízano aínda. Sábese que en México, hai centenares de anos, os nahualt fabricaban o chikahuaztli, como o chamaban eles, cun tronco de cacto, que xiraban e entrelazaban coas espiñas; despois colocaban dentro sementes ou coios e selaban os extremos.

Competencia social e cidadá Subliñe a importancia de atender sempre ás explicacións dos demais. No caso das instrucións orais, estas non se poden comprender se non se pon atención.

Solucións 1. tesoiras, cartolina, cravos pequenos, papel de cores, arroz, 5 tubos de cartón, cinta adhesiva, cola. 2. 6, 2, 7, 1, 5, 4, 3. 3. RL.

107 131194 _ 0152-0167.indd 157

22/7/09 16:46:05

Gramática Clases de verbos Obxectivos • Diferenciar os verbos regulares dos irregulares.

O mando é moi divertido, pero vouno gardar porque así evitarei problemas.

• Identificar os verbos defectivos. • Conxugar verbos correctamente.

Suxestións didácticas Esta é a última unidade dedicada aos verbos, aínda que nas unidades 12 e 13 se retomará o tema de forma indirecta cando se trate do predicado e das súas clases. Nesta unidade trátanse os verbos regulares, irregulares e defectivos. Ao leren os alumnos a información teórica, centre a súa atención na viñeta e pregúntelles como clasificarían os verbos que figuran no globo.

Verbos regulares e verbos irregulares Segundo como se conxuguen, os verbos poden ser regulares ou irregulares. ● Os verbos regulares cumpren dúas condicións: manteñen a raíz invariable en toda a conxugación e toman as mesmas desinencias ca o verbo modelo (andar, bater, partir). Os verbos que presentan variacións na raíz a causa da aplicación das regras ortográficas xerais, tamén se consideran regulares. Por exemplo, mancar, que cambia c por qu ante e, i (manquei), é regular, igual ca conducir, que cambia c por z ante a, o (conduzo, conduzas). ● Os verbos irregulares presentan cambios na raíz ou toman desinencias diferentes ás do verbo modelo ou ambas as cousas á vez. Algúns verbos, como ir, dicir, estar, facer, haber, saber, poñer…, presentan moitas irregularidades. En xeral, para saber se un verbo é regular ou irregular só hai que conxugar o presente, o pretérito perfecto e o futuro de indicativo.

Os verbos defectivos son os verbos que non teñen todas as formas da conxugación. Por exemplo, os verbos que se refiren a fenómenos meteorolóxicos, como chover, nevar, lostregar, tronar, sarabiar, orballar, chuviscar, ventar…, só se conxugan en terceira persoa do singular. Tamén hai verbos, como ocorrer, suceder, que se usan só en terceira persoa do singular e do plural.

Regulares Irregulares

Defectivos

Os verbos poden ser regulares e irregulares. Os verbos regulares manteñen a mesma raíz en todas as formas e presentan as mesmas desinencias ca o verbo que lles serve de modelo de conxugación. Os verbos irregulares presentan cambios na raíz ou toman desinencias diferentes ás do verbo que lles serve de modelo. Os verbos defectivos teñen unha conxugación incompleta.

1. Risca as dúas formas verbais irregulares de cada grupo tendo en conta o verbo MODELO ANDAR ▶ estiven

falamos respectarei

deras

cantarás

MODELO BATER ▶ convertas

fago

espremín

houbeses

debatían

MODELO PARTIR ▶ viñeches

seguiu

fritiades

foron

decidías

D es se p n

5. C

6. Es

AUT

A

1

2

3

4

2. Localiza na lectura Mando a distancia cinco formas verbais regulares e cinco irregulares. Despois, escribe o infinitivo de cada unha. , 4a.

108

Outras actividades Comparar verbos regulares e verbos irregulares. Pídalles aos alumnos que observen, na resposta da actividade 2, como se conxuga en 3.ª persoa do singular un verbo regular da segunda conxugación (coller), e que o comparen co verbo irregular da mesma conxugación (facer). A continuación, propóñalles que elaboren tres cadros en que comparen os modelos dos verbos regulares con algúns verbos irregulares da mesma conxugación.

108 131194 _ 0152-0167.indd 158

4. S

modelo.

Para explicar • Propóñalles aos alumnos a resolución colectiva da actividade 1. Solicite que razoen as respostas.

• Unha vez corrixida a actividade 4, razoe sobre o significado dos tres refráns. «Bo día é o que chove e non sarabia» quere dicir que se teñen que aceptar os acontecementos que parecen prexudiciais, xa que peor sería se viñesen desgrazas. «Con aceite e pan, xa pode nevar» dise para loar a previsión. «Á raposa vella non cómpre ensinarlle a roubar galiñas» significa que unha ampla experiencia, en especial a das persoas maiores, é moi valiosa.

se

Verbos defectivos

CLASES DE VERBOS

A propósito dos verbos regulares que presentan variacións ortográficas na raíz, escriba no encerado diversos exemplos e indique o cambio producido (c/qu: tocar/toque; g/gu: xogar/xoguei; c/z: producir/ produzo) e faga notar que os sons da raíz mantéñense, aínda que cambie algunha letra.

• En canto á actividade 2 suxíralles que, cando teñan dúbidas sobre a flexión verbal, consulten un dicionario de conxugacións verbais.

3. C

22/7/09 16:46:06

rre-

aíz enprertoplo, ual

esis á po-

que

forfear, eira que

8 UNIDADE

3. Completa este cadro con formas da 1.ª persoa do singular dos verbos propostos e di se os verbos son regulares ou irregulares. NARRAR

FACER

DIVIDIR

DAR

IR

CONVERTER

PRESENTE DE INDICATIVO

Anime os alumnos a facer un resumo do contido teórico sobre as tres clases de verbos e a comparalo despois co cadro resumo. Faga notar que nos resumos se eliminan os exemplos. Poderían ser útiles as explicacións do cadro do apartado «Estratexias: subliñar partes do texto», na páxina 10 e as reflexións expostas en «Estratexias: buscar as ideas principais» e «Estratexias: redactar o resumo» nas páxinas 15-17 do manual de Estudo eficaz.

FUTURO

4. Subliña os verbos do texto seguinte e clasifícaos en regulares ou irregulares. Plastilina intelixente? Din que nun futuro os científicos serán capaces de facer, cunha especie de plastilina intelixente, aparellos que cambien de forma segundo as necesidades das persoas que os utilizan. Por exemplo, poderemos levar no peto un anaco deste material e convertelo nun ordenador. Arre demo, que avances tecnolóxicos! VERBOS IRREGULARES

VERBOS REGULARES

5. Copia os verbos defectivos que conteñen os refráns seguintes. Bo día é o que chove e non sarabia.

Con aceite e pan, xa pode nevar.

Á raposa vella non cómpre ensinarlle a roubar galiñas.

Solucións

6. Escribe tres oracións que conteñan algún verbo defectivo.

AUTOAVALIACIÓN

n

s

es.

Arrodea a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos. 1. Os verbos que varían a raíz a causa das regras ortográficas son… a) regulares. b) irregulares. 2. Para saber se un verbo é regular cómpre conxugar o presente, o pretérito perfecto e… a) o futuro. b) o pretérito imperfecto. 3. Son exemplos de verbos irregulares os verbos… a) andar, comer, saír. b) vir, estar, ser. 4. Os verbos defectivos son os que non presentan… a) todas as formas b) todas as formas da conxugación. igual ca o verbo modelo.

PUNTUACIÓN 1

.......

2

.......

3

.......

4

.......

TOTAL

.......

Solución: 1a, 2a, 3b, 4a.

n


PRETÉRITO PERFECTO

s

s

8

109

Xogar con verbos defectivos. Coloque ou proxecte nun lugar visible da aula un mapa de Galicia. Propóñalle a un alumno ou a unha alumna que finxa ser un meteorólogo que ten que facer as predicións do tempo para o día seguinte, pero a causa dunha afonía só pode utilizar a mímica e as onomatopeas: a mímica para indicar as zonas, os puntos cardinais ou os fenómenos atmosféricos; e as onomatopeas para imitar o son suave ou forte do vento, as gotas intermitentes ou continuas da chuvia, a sarabia, os raios, os tronos, etc. Os demais alumnos teñen que copiar rapidamente o que cren que dixo o compañeiro ou a compañeira sobre o que vai pasar en cada zona. Para facelo, teñen que utilizar verbos defectivos como chuviscar, chover, orballar, arroiar, nevar, lostregar, tronar, ventar, sarabiar…

1. MODELO ANDAR: estiven, deras. MODELO BATER: fago, houbeses. MODELO PARTIR: viñeches, foron. 2. Regulares: entrou (entrar), baixa (baixar), doía (doer), colleu (coller), apertou (apertar). Irregulares: estaba (estar), viñeran (vir), fixo (facer), puxo (poñer), foi (ser). 3. NARRAR: narro, narrei, narrarei. FACER: fago, fixen, farei. DIVIDIR: divido, dividín, dividirei. DAR: dou, dei, darei. IR: vou, fun, irei. CONVERTER: converto, convertín, converterei. VERBOS REGULARES: narrar, dividir, converter. VERBOS IRREGULARES: facer, dar, ir. 4. Din que nun futuro os científicos serán capaces de facer, cunha especie de plastilina intelixente, aparellos que cambien de forma segundo as necesidades das persoas que os utilicen. Por exemplo, poderemos levar no peto un anaco deste material e convertelo nun ordenador. Arre demo, que avances tecnolóxicos! VERBOS REGULARES: cambien, utilicen, levar, converter. VERBOS IRREGULARES: din, serán, facer, poderemos. 5. chove, sarabia; nevar; cómpre. 6. RM. Cumpría limpar o patio. Mañá quizais chova. Eles adoitan merendar ás seis.

109 131194 _ 0152-0167.indd 159

22/7/09 16:46:06

Ortografía Uso do v Obxectivos • Aprender e aplicar correctamente as regras ortográficas de escritura do v.

Este mando novo serve para moitas cousas. A ver se fai que a vasoira varra ela soa!

• Lembrar o concepto de palabra homófona e escribir correctamente palabras homófonas con b e v.


6. O

Escríbense con v os casos seguintes: ●

Todas as formas dos verbos vir, servir e vivir e as palabras da súa familia.

●

Os adxectivos rematados en -avo/a, -ave, -evo/a, -eve, -ivo/a. Exemplo: oitavo, suave, lonxevo, breve, nocivo... (Agás ceibo, ceibe, árabe e roibo.)

●

As formas verbais co son /B/dos verbos estar, ter e ir. Exemplo: estiven, tiven, vou ...

●

A maioría dos verbos rematados en -ver (agás beber, sorber, haber, caber e saber). Exemplo: mover, ver...

●

Outras palabras como caravel, vasoira, voda, gravata, gravar, avogado, voitre, avó, covarde, vermello... e os termos derivados delas. Exemplo: acovardar.

7. Es ● ● ● ●

Os alumnos estudan nesta unidade a grafía v, que representa o son B. Ademais das normas que aparecen no cadro, nesta unidade pode recuperar o concepto estudado na unidade 6 do programa de Vocabulario: as palabras homónimas. Explíquelles que estas poden ser homógrafas (escríbense igual, pero significan cousas distintas) e homófonas (soan igual, pero escríbense distinto). Son palabras homófonas as traballadas nas actividades 4 e 6; ademais, complétase a información no cadro de abaixo (Máis información).

8.

1. Escribe os nomes das imaxes. Todas son palabras con v.

a

9. D

Fí

2. Substitúe o destacado por un adxectivo con v que teña un significado equivalente. ●

Dirixe un programa de información.

●

Escoita as noticias de deportes.

●

Vive no piso número oito.

●

Neste monte hai cabalos sen domar.

derivadas do mesmo verbo; cal? ●

Construción para viviren as persoas nela. ▶ .................. Cousas necesarias para comer. ▶ ..................

●

Lugar onde se cultivan plantas.

●

▶

DIFI

..................

4. Fíxate no código de cor e completa cada oración.

Para explicar • A actividade 1 traballa palabras de uso común que se escriben con v; de todos os xeitos, vixíe que as escriben correctamente.

5. Explica a diferenza ortográfica e de significado de cada parella de palabras

• Como xa dixemos, as actividades 4, 5 e 6 traballan os homó-

●

Din que desde aí non ✱ o escenario moi ✱.

●

A aguia ✱ moi alto e ten moi ✱ vista.

●

A

✱ de pan xa ✱ merco eu ao vir do traballo.

ven voa vola

ben boa bola

da actividade anterior.

110

Máis información Homófonos b/v. Na lingua hai palabras que se escriben de xeito diferente, pero que se pronuncian igual. Son os denominados termos homófonos, que só se distinguen pola diferente grafía. En galego, hai parellas de palabras que soan igual, pero que se distinguen na escrita porque unha delas se escribe con b e a outra con v. abalar: sacudir con forza algo para movelo sen sacalo do sitio. avalar: garantir o cumprimento dunha garantía por medio dun aval. bago: cada unha das uvas que forman un acio. vago: que non lle gusta o traballo. balón: pelota grande inchada de aire que se utiliza en varios deportes. valón: pertencente ou relativo a Valonia e aos seus habitantes.

110 131194 _ 0152-0167.indd 160

N ex V de un an

3. Escribe a palabra que se define en cada caso. Ten en conta que todas son

Despois de reler atentamente a información, propóñalles que digan outros exemplos de cada norma ortográfica.

• A pista que dá a solución correcta da actividade 3 é o verbo: vivir, xa que para a primeira pregunta poden contestar casa, piso, apartamento…; para a segunda, alimentos, comida…; e para a terceira, xardín, horta… Se teñen dificultades, opte por dicirlles antes o verbo e, a partir del, seguro que sacan as palabras derivadas. Aproveite para dicirlles aos alumnos que se unha palabra se escribe con v, as da súa familia tamén levan esta mesma grafía.

ES

22/7/09 16:46:06

8 UNIDADE

6. Observa a diferenza entre as dúas formas e completa as oracións coas formas axeitadas. A VER

●

………… se rematas axiña.

preposición + verbo ver

●

Fala con el e………… se o convences.

▼

●

Hoxe vai ………… unha reunión.

●

Non debe ………… un vaso limpo.

●

Na tenda debía ………… dúas persoas.

A ver se o sabes.

-

HABER

infinitivo verbo haber ▼

Vai haber unha festa.

●

A obra, ………… cando a rematan!

●

………… se lle atopas as chaves.

●

Ten que ………… un lapis por algures.

fonos b/v. Para ver se comprenden ben o concepto, fíxese en que explican de forma acertada a actividade 5. • Na actividade 7 aplícanse as normas estudadas nesta unidade e na anterior e, polo tanto, permitiralle coñecer se os alumnos foron capaces de asimilalas. Se quere ampliar a actividade 8, ao corrixir as palabras, pídalles que xustifiquen as respostas de todas. Comprobe que non teñen dificultades para explicar a regra ortográfica correspondente.

7. Escribe b ou v. ● ●

-

● ●

8.

8

Esa in✱estigadora iugosla✱a esti✱o gra✱ando unha reportaxe na illa.

✱in un li✱ro na li✱raría que se titula✱a «O home in✱isi✱le» e merqueino. Henrique non sa✱ía que Aldara ✱i✱ía preto da fá✱rica de conser✱as. Hoxe ha✱erá un importante encontro deporti✱o na ✱ila.

ESTUDO EFICAZ. Copia as formas verbais conxugadas das oracións anteriores e explica

a regra de uso de b ou v nas que poidas.


Unha exposición atractiva

ar.

n a a

Solucións

No pavillón da vila vai haber durante todo este mes unha exposición sobre os avances do automóbil. A miña amiga Vitoria mais eu fomos este venres e vimos varias maquetas de vehículos deportivos, de transportes… Soamente estivemos unha hora porque chegamos tarde! A ver se podemos volver antes de que remate, pois quedounos moito por ver.


diminuír desenvolver hábil

d✱m✱nu✱r

●

de✱en✱ol✱er

●

✱á✱il


disminuír diminuir

● ●

desenbolver desenvolber

● ●

havil ábil


111

balor: peluxe branca ou verdosa, causada por fungos, que se forma sobre os alimentos e materiais orgánicas cando comezan a podrecer. valor: 1. Valía. 2. Prezo. 3. Interese. 4. Valentía, coraxe. botar: dar botes. (Pode darlles vostede o outro lema de botar, palabra polisémica con moitas acepcións que aquí non poñemos por cuestión de espazo.) votar: dar a súa opinión cada unha das persoas dun grupo. rebelar: facer ou facerse rebelde; sublevar. revelar: dicir ou descubrir algo que era secreto ou non se sabía. Anímeos a que escriban oracións cos distintos termos homófonos.

1. • gravata, chuvasqueiro, voitre, gaivota, escaravello, caravel. 2. • Dirixe un programa informativo. • Escoita as noticias deportivas. • Vive no piso oitavo. • Neste monte hai cabalos salvaxes. 3. • vivenda • víveres • viveiro. Son derivadas do verbo vivir. 4. • Din que desde aí non ven o escenario moi ben. • A aguia voa moi alto e ten moi boa vista. • A bola de pan xa vola merco eu ao vir do traballo. 5. ven (verbo ver) / ben (adverbio); voa (verbo voar) / boa (adxectivo); bola (substantivo) / vola (contracción dos pronomes átonos vos + a) . 6. • A ver se rematas axiña. • Fala con el e a ver se o convences. • Hoxe vai haber unha reunión. • Non debe haber un vaso limpo. • Na tenda debía haber dúas persoas. • A obra, a ver cando a rematan. • Ten que haber un lapis por algures. 7. • Esa investigadora iugoslava estivo gravando unha reportaxe na illa. • Vin un libro na libraría que se titulaba «O home invisible« e merqueino. • Henrique non sabía que Aldara vivía preto da fábrica de conservas. • Hoxe haberá un importante encontro deportivo na illa. 8. estivo, gravando, vin, titulaba, sabía, vivía, haberá. RL 9. Ditado.

111 131194 _ 0152-0167.indd 161

22/7/09 16:46:06

Obradoiro de escritura Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado coa bricolaxe. • Comprender o concepto de campo semántico. • Formar campos semánticos. • Escribir instrucións.


Escrib unha instru se te

Vocabulario parafuso papel de lixa trade

6. Es

A

desmontable habilidoso afeccionado puír vernizar encolar

PL

Pídalles aos alumnos que observen detidamente a imaxe durante trinta segundos. Despois, co libro pechado, propóñalles que intenten lembrar os elementos que figuran e que finalmente o verifiquen na ilustración. Fíxese en como nomean o trade, os parafusos, o desaparafusador…, porque na páxina aprenderán a dicir correctamente os seus nomes.

a)

1. Conta o que fan os protagonistas da lámina usando tantas palabras do cadro como poidas.

2. Explica as diferenzas entre estas parellas de palabras. Se che cómpre, consulta o dicionario. parafuso

cravo

● ●

cola rosca

▶ ▶

encolar ...............

• Na planificación do texto da actividade 6 recoméndelles que, unha vez escollido o xeito en como darán as instrucións (con infinitivo, con imperativo, con

cola

desaparafusador

verniz

● ●

marco cadea

▶ ▶

............... ...............

● ●

rolo cinta

▶ ▶

............... ...............

O CAMPO SEMÁNTICO. As palabras parafuso, papel de lixa e trade son tres substantivos relacionados cun mesmo tema: a bricolaxe. O conxunto de palabras que son da mesma clase (substantivos, adxectivos, verbos, etc.) que se relacionan cun mesmo tema forman un campo semántico.

RE

c)

4. Marca o campo semántico e explica por que os outros non o son. martelo serrar

cravo puír

carpinteiro

tenaces marcar

obreiro

lousar cravar

ferreiro

parafuso furar

fontaneiro

chatola

pintar volante

lixa

enroscar arquitecto

C

e)

5. Forma campos semánticos de polo menos cinco palabras sobre estes temas. DEPORTES

MODA

VIAXES

112

Máis información Campo léxico e campo semántico. Non se deben confundir campo léxico e campo semántico. No campo léxico agrúpanse todas as palabras relacionadas cun mesmo tema sen importar a clase gramatical. Así, o campo léxico dos deportes pode incluír, por exemplo, verbos: escalar, nadar, esquiar…, ou substantivos: árbitro, pelota, raqueta… No campo semántico, as palabras tamén se refiren ao mesmo tema e relaciónanse polo significado, pero difiren do campo léxico no feito de que estas pertencen á mesma categoría gramatical. As palabras dun campo semántico poden formar parte dun campo léxico. Por exemplo, as palabras do campo semántico dos deportistas (nadador, tenista, atleta, futbolista…) poden formar parte do campo léxico dos deportes.

112 131194 _ 0152-0167.indd 162

b)

d)

MANUALIDADES

• Na actividade 3 fágalles notar aos alumnos que todos os verbos que se formaron a partir dos substantivos conteñen o mesmo prefixo. Pregúntelles cal é (en-).

trade

3. Forma verbos a partir de substantivos seguindo o exemplo.

Lémbrelles aos alumnos que, no apartado de Comunicación oral, aprenderon a explicar oralmente o funcionamento dun aparello, polo tanto xa saben que nas instrucións é fundamental a orde. Explíquelles que na redacción do texto convén que utilicen palabras que indican orde como en primeiro lugar, para comezar, ao acabar, a continuación, etc. Para explicar • A actividade 2 é interesante porque traballa palabras que adoitan ser utilizadas mal acotío. Pídalles aos alumnos que localicen na lámina os elementos indicados e que pensen en como lles chaman eles habitualmente, para que reflexionen e se afagan a nomealos correctamente.

Com

22/7/09 16:46:07

f)

.... ....

8 UNIDADE

Composición de textos Escribimos instrucións. Damos instrucións cando lle explicamos a alguén como se fai algunha cousa: unha receita de cociña, un traballo manual, o funcionamento dun aparello... Cando escribimos instrucións, temos que ser moi claros á hora de explicar o que se debe facer e a orde en que se ten que facer.

6. Escribe as instrucións para facer o traballo manual seguinte. A

B

C

se, con cumprir), o fagan igual en todos os pasos para que o estilo sexa uniforme. No tocante aos materiais que teñen que enumerar, lémbrelles que normalmente non se escriben seguidos na mesma liña, senón en forma de lista e especificando cando cumpra a cantidade.


a) Observa as imaxes e responde para cada unha.

IMAXE A

Que accións se fixeron?

Que materiais se necesitaron?

En que orde se fixeron as accións?

Debuxouse a forma do boneco nunha cartolina.

Lapis e cartolina.

Debuxar o contorno.

IMAXE B IMAXE C

b) Escolle a maneira como vas dar as instrucións. En infinitivo (coller, montar, etc.).

Co pronome se (cóllese, móntase, etc.).

En imperativo (collede, montade, etc.).

Con verbos como cumprir, etc. en 3.ª persoa.

REDACCIÓN DO TEXTO

c) Escribe un título en que expliques o obxectivo das instrucións que vas escribir. d) Redacta o teu borrador organizando a información en dous apartados principais. MATERIAIS QUE CÓMPREN

▶

Enumera os materiais que cómpren. Vixía non deixar ningún.

MANEIRA DE FACER O TRABALLO

▶

Escribe un parágrafo para explicar cada un dos pasos que se teñen que seguir e numéraos segundo a orde en que hai que facelos.

a

o

8


e) Comproba que o teu texto mantén a estrutura proposta (título, materiais e maneira de facer o traballo), que non esqueciches ningún material e que os pasos están explicados de maneira clara e en orde correcta. f) Pasa o teu texto a limpo. Se queres, podes acompañar cada paso cun debuxo ilustrativo.

113

Outras actividades Recoñecer o obxectivo dunhas instrucións. Distribúa os alumnos en grupos e explíquelles que teñen que traballar en silencio para que os outros equipos non obteñan pistas. A continuación, repártalle a cada equipo un papel cun dos títulos seguintes: Como abrir unha porta; Como facer un nó; Como camiñar á pata coxa. Finalmente, pídalle a cada equipo que escriba as instrucións correspondentes sen mencionar en ningún momento a palabra destacada. Finalmente, un membro de cada equipo lerá as súas instrucións, sen facer mímica. Os restantes equipos teñen que tratar de adiviñar cal é o obxectivo de cada instrución.

Solucións 1. RL. 2. RM: parafuso/cravo: As dúas ferramentas son pezas metálicas e, xeralmente, con cabeza por un extremo, pero o parafuso ten un filete en hélice e grazas a iso pódese introducir, facéndoo xirar, nun material menos duro; en cambio, o cravo é liso e faise entrar a golpes onde se quere cravar; trade/desaparafusador: O trade é unha ferramenta que traballa por rotación, e coa que se furan materias sólidas; o desaparafusador tamén é unha ferramenta e traballa cando o usuario o empuxe e o fai rodar, pero non para furar senón para aparafusar ou desaparafusar parafusos; cola/verniz: A cola é unha substancia líquida utilizada para apegar; o verniz tamén é unha substancia líquida, pero que se aplica a unha superficie para darlle brillo. 3. • rosca: enroscar • marco: enmarcar • cadea: encadear • rolo: enrolar • cinta: encintar. 4. O campo semántico é o segundo. O primeiro non é un campo semántico porque non todas as palabras son da mesma clase: hai un verbo (lousar) e as outras palabras son substantivos. O terceiro non o é porque hai unha palabra, volante, que non está relacionada co mesmo ca as demais, os oficios. 5. RM: MANUALIDADES: cartolina, papel, regra, tesoiras, cola. DEPORTE: fútbol, voleibol, natación, atletismo, tenis MODA: desfile, pasarela, modelo, costura, tea VIAXES: maleta, avión, cruceiro, billete, pasaporte. 6. RL.

113 131194 _ 0152-0167.indd 163

22/7/09 16:46:07

Aná


1. D

Obxectivos

a

• Comprender un texto informativo.

Oficina de patentes

• Aprender os usos prácticos de patentar un invento.

3. R

●

●

Patentar é rexistrar un produto novo para posuír os dereitos exclusivos para fabricalo e comercializalo. Esta Oficina de Patentes ofrécevos servizos de consulta para que poidades ter a seguridade de que o voso produto non foi patentado antes, nin tampouco ningún outro de características semellantes.


Para explicar • A propósito da actividade 5 propóñalles que xustifiquen as respostas con fragmentos extraídos do texto. (Teñen que ser novos: Son patentables as invencións novas; Teñen que poderse aproveitar na industria: e sexan susceptibles de aplicación industrial; Teñen que ser froito dunha actividade de creación: que impliquen actividade inventiva.)

p

Información xeral para solicitantes

• Identificar a finalidade dun texto.

Pregúntelles que saben sobre as patentes dos inventos e para que se patentan. Seguidamente, propóñalles unha primeira lectura en silencio do texto en que subliñen as palabras ou as frases das que non saiban deducir o seu significado polo contexto, como susceptibles de aplicación industrial (‘con posibilidades de ter aplicación industrial’) ou modelos de utilidade (‘melloras de ferramentas ou de aparellos xa coñecidos’) e aclárelles as dúbidas que teñan. Finalmente, propóñalles unha lectura en cadea. Informe os alumnos de que a páxina web www.oepm.es, mencionada no texto, pertence á Oficina Española de Patentes e Marcas. Anímeos a consultala para obteren máis información. Ademais deste organismo, pódelles dar a coñecer a Oficina Europea de Patentes (EPO), onde se pode patentar un produto ao mesmo tempo en todos os estados membros do Convenio de Patente Europea, e da Organización Mundial da Propiedade Intelectual (OMPI), que desenvolve un sistema de propiedade intelectual internacional. Explíquelles que todos estes organismos intentan preservar os dereitos dos inventores.

2. E

●

4. C

As normas para patentes de inventos son as que establece a Lei 11/1986, do 20 de marzo, de patentes de invención e modelos de utilidade. Rogámosvos que, antes de solicitar nesta oficina a patente do voso invento, teñades en conta a información que se expón a continuación.

o e

●

O artigo 4 da Lei de patentes dispón o seguinte:

●

Son patentables as invencións novas, que impliquen actividade inventiva e sexan susceptibles de aplicación industrial. Con todo, cómpre ter en conta as excepcións seguintes, recollidas nos artigos 4 e 5 da mesma lei: ●

Non se consideran inventos os descubrimentos, nin as teorías científicas, nin os métodos matemáticos.

●

Non se consideran inventos as obras literarias, nin ningunha outra obra artística.

●

Non se consideran inventos as regras dos xogos, nin os programas de ordenador.

●

Non está permitido patentar as variedades vexetais que xa existían, nin as que se poidan crear.

●

Non está permitido patentar as razas animais, nin as súas variedades.

●

Non está permitido patentar o corpo humano.

COM

1

Se despois de ler esta información, considerades que a invención que desenvolvestes cumpre os requisitos esixidos pola lei, solicitade no taboleiro de información un FORMULARIO PARA O REXISTRO DE PATENTE ou facédeo a través da nosa páxina web www.oepm.es.

2

114

Máis información O rapaz inventor e a patente. Jake Wolf é un rapaz que formaba parte do programa de alumnos superdotados dunha escola primaria en Iowa, Estados Unidos. Na casa, súa nai rifáballe continuamente por non levantar a tapa do váter ou por deixala levantada. No ano 2007, cando Jake tiña nove anos, inventou o «Privy Prop», un sistema a pedal para poder levantar ou baixar a tapa do inodoro sen ter que utilizar as mans. A idea ocorréuselle despois dunha visita ao médico, ao observar unha papeleira que funcionaba cun pedal. O rapaz deu a coñecer o seu invento en dúas exposicións importantes, pero a familia aínda non o patentou, de momento.

114 131194 _ 0152-0167.indd 164

22/7/09 16:46:07

8 UNIDADE

Análise e comprensión 1. Di con que finalidade se escribiu o texto

5. Marca. Que tres calidades deben ter os obxectos

anterior.

para poder ser patentados segundo o artigo 4? Deben ser novos. Deben poderse utilizar con facilidade. Deben poderse aproveitar na industria. Deben basearse nalgún modelo anterior. Deben ser froito dunha actividade de creación.

2. Explica coas túas palabras o que significa patentar un invento.

3. Responde. ●

●

●

Que lei regula as normas para patentar inventos? Escribe o nome enteiro. En que data e en que ano se publicou a lei? De que artigos da lei se fala no folleto de información? Que tipo de información achegan?

6. Explica por que excepcións recollidas nos artigos 4 e 5 da Lei de patentes non se poderían patentar os elementos seguintes.

4. Copia a opción correcta. Que implica ter os dereitos exclusivos para fabricar e comercializar un produto? ●

●

Unha fórmula matemática

Unha escultura

COMPETENCIA APRENDER A APRENDER 1. Traspasa a información básica da Lei de patentes ao esquema seguinte, copiando cada pregunta na caixa correcta. PREGUNTAS Xa estaba inventada?

Cumpre as condicións que marca a lei?

Inventei unha cousa Si Non

Non Si

PÓDOA PATENTAR

3.ª pregunta

Non a podo patentar.

1.ª pregunta .....................

.....................

Non


2.ª pregunta .....................

Si


2. Imaxina dous exemplos de inventos e sigue o camiño que indica o gráfico para pescudar se se poderían patentar ou non. EXEMPLO

Unha raza de porcos sen pelo.

• Con relación á actividade 1 da Competencia, lémbrelles que non completen o esquema sen antes ler detidamente cada unha das partes. O esquema que se presenta consiste nunha especie de fluxograma sinxelo, pero ao que os alumnos non están habituados. Faga a corrección de forma colectiva e asegúrese de que todos comprenden o funcionamento do esquema.

Un novo programa informático

Que se alguén o quere fabricar ou comercializar ten que pedirlle permiso á persoa que ten os dereitos exclusivos. Que calquera persoa pode fabricalo e comercializalo libremente.

Ten algunha utilidade?

8

Unha máquina para viaxar no tempo.

115

Outras actividades Facer inferencias para responder preguntas. Propóñalles aos alumnos que debatan colectivamente para responder as preguntas seguintes: • É posible que dous ou máis inventores realicen un invento semellante sen coñecer as investigacións ou as actividades que cada un leva a cabo por separado? • Que pasa se alguén quere patentar un invento e descobre ao consultar que xa foi patentado? Por que, cando alguén solicita unha patente, se lle asigna unha data de presentación e tamén se indican a hora e os minutos? • Por que é conveniente patentar un invento en diferentes países? • Se unha patente dura vinte anos e non se pode renovar pasados estes, que pode pasar co produto cando acabe o prazo?

Solucións 1. A finalidade do texto é dar unha información xeral aos posibles solicitantes de patentes. 2. RM: Patentar un invento é rexistrar un produto para poder fabricalo e comercializalo en exclusiva. 3. • A lei que regula as normas para patentar inventos é a Lei 11/1986, do 20 de marzo, de patentes de invención e modelos de utilidade. • Publicouse o 20 de marzo de 1986. • Fálase dos artigos 4 e 5. Fala do que é patentable e cales son as excepcións. 4. Que se alguén o quere fabricar ou comercializar, ten que pedirlle permiso á persoa que ten os dereitos exclusivos. 5. Deben ser novos. Deben poderse aproveitar na industria. Deben ser froito dunha actividade de creación. 6. Unha escultura: Non se consideran inventos as obras literarias, nin ningunha outra obra artística. Un novo programa informático: Non se consideran inventos as regras dos xogos, nin os programas de ordenador. Unha fórmula matemática: Non se consideran inventos os descubrimentos nin as teorías científicas, nin os métodos matemáticos. Unha nova raza de can: Non está permitido patentar as razas de animais, nin as súas variedades. APRENDER A APRENDER 1. 1.ª pregunta: Estaba xa inventada? 2.ª pregunta: Ten algunha utilidade? 3.ª pregunta: Cumpre as condicións que marca a lei? 2. RL.

115 131194 _ 0152-0167.indd 165

22/7/09 16:46:08


1.

LEM


• Repasar os contidos da unidade e da unidade anterior. • Practicar técnicas de estudo.

●

Escríbense con v todas as formas dos verbos …………; os adxectivos rematados en -avo, …………; as formas verbais con son /B/ de estar, …………; a maioría dos verbos rematados en …………, como …………

●

O campo semántico está formado polo ………… e que se relacionan cun …………

11.

• Corrixir erros nunhas instrucións. 2.



OS VERBOS

Na actividade 3 pregúntelles por que pescar se considera regular se sofre cambios na raíz. Con respecto á actividade 5, pregúntelles que regra de uso de v hai que aplicar no exercicio. Amplíe a actividade 14 propoñéndolles que inventen oracións coas palabras parónimas que non empregaron.

poden ser regulares

manteñen a …… invariable

presentan as mesmas ……

presentan cambios na ……

3. Conxuga a primeira persoa do singular

…….....…

toman desinencias ……

teñen unha …… incompleta

6. Completa a seguinte oración con haber

de cada tempo de indicativo e clasifica os verbos en regulares ou irregulares. PRESENTE

●

▶ …...........

…........... …........... …........... …........... …...........

▶ …........... ▶ …........... ▶ …........... ▶ …...........

ou a ver e explica por que.

FUTURO ▶

●

▶

●

pescar facer vir seguir estar

PRETÉRITO PERFECTO

▶

●

1. • Escríbense con v todas as formas dos verbos vir, servir, vivir e as palabras da súa familia; os adxectivos rematados en -avo/-a, -ave, -evo/a, -eve, -ivo/a, agás ceibo, ceibe, árabe e roibo; a maioría dos verbos rematados en -ver, agás beber, sorber, haber, caber e saber. • O campo semántico está formado polo conxunto de palabras da mesma clase e que se relacionan cun mesmo tema. 2. Os verbos poden ser regulares se manteñen a raíz invariable en todas as formas e presentan as mesmas desinencias ca o verbo modelo; irregulares se presentan cambios na raíz ou toman desinencias diferentes das do verbo modelo; ou defectivos se teñen unha conxugación incompleta. 3. • pescar: pesco, pesquei, pescarei. • facer: fago, fixen, farei. • vir: veño, vin, virei. • seguir: sigo, seguín, seguirei. • estar: estou, estiven, estarei. REGULARES: pescar, seguir. IRREGULARES: facer, vir, estar. 4. RM: • Hoxe non choveu. • Aquel inverno nevou pouco. • Iso ocorreu hai dous anos. 5. • estivemos • detivo • obtivo. 6. Non teño o informe, a ver se mo

…….....…

12.

●

Solucións

…........... …........... …........... …........... …...........

Non teño o informe, ✱ se mo dan o luns.

7. Di cal dos dous grupos seguintes forma

ES

un campo semántico e explica por que. martelo

cravar

chaves

tenaces

cortar

apegar

esbozar

pintar

1

8. Escribe o nome do campo semántico a que REGULARES

IRREGULARES

4. Escribe unha oración con cada un dos verbos defectivos seguintes. ●

chover

●

nevar

●

ocorrer

5. Completa cada oración co verbo en pasado. ● ● ●

Nós nunca (estar) en Brasil. Por sorte a presa (deter) a auga da riada. Helena (obter) un importante premio.

pertencen os substantivos representados.

9. Completa. Á hora de dar instrucións para facer un traballo manual temos que indicar primeiro os ................. que necesitaremos e despois explicar os ............ que se deben facer na ........... que corresponda.

2

116

Outras actividades Memorizar palabras. Pídalles que relean as páxinas de Ortografía desta unidade e da anterior e despois forme grupos de cinco alumnos. Déalles a cada grupo unha lista de cinco palabras desta unidade e da anterior que leven b e v. Despois intercambie as palabras e que uns grupos corrixan a outros. Finalmente, corrixa vostede todas as palabras no encerado. Gañará o grupo que non teña ningún erro e máis erros lles corrixa aos compañeiros. Formar campos semánticos. Propóñalles aos alumnos que mencionen catro palabras de campos semánticos diversos, como «natación», «electrodomésticos», «material de oficina» ou «matemáticas». Poñer exemplos de verbos. Pídalles que escriban dous exemplos de cada clase de verbo (regulares, irregulares e defectivos).

116 131194 _ 0152-0167.indd 166

10.

22/7/09 16:46:08

8 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 10. Escolle. Que significa estomballarse?

13. Explica por que levan b as palabras da oración.

Ir algo ou alguén a rolos polo chan. Deitarse comodamente.

O burro deitábase ao abrigo do piñeiro.

14. Escolle a palabra parónima que corresponda.

11. Clasifica estas formas verbais segundo pertenzan a tempos pretéritos, presentes ou futuros. ● ● ●

caberás dis crecía

● ● ●

TEMPOS DE PRETÉRITO

cortan beberon aceptarei TEMPOS DE PRESENTE

● ● ●

● ●

gozou pararon coñecemos

● ●

TEMPOS DE FUTURO

Picoume unha (abella/ovella) no dedo. Xa (expirou/espirrou) o tempo para te inscribires no curso. Rompeu o (texto/testo) dos xeranios. Debes facerlle unha cura a esa ferida que está (infectada/infestada).

15. Marca a parte a que corresponde este fragmento de narración.

…

Nun país afastado vivía hai moitos anos un aprendiz de carpinteiro que quería facer un moble marabilloso.

12. Di un exemplo de cada tipo de tempo. ● ● ●

TEMPO PRESENTE TEMPO PRETÉRITO TEMPO FUTURO

▶ …........................ ▶ …........................ ▶ …........................

Presentación

Nó

Desenlace

Corrixir erros nunhas instrucións

ES CAPAZ DE… 1. Le a receita seguinte e di que cousas hai mal.

XEADO DE VAINILLA

3. Bata o ovo.

INGREDIENTES

4. Remexa a mestura a lume lento ata que se poña espesa.

120 mililitros de leite ● 50 gramos de sal ● 1/4 de culleriña de esencia de abelá ● 120 mililitros de zume PREPARACIÓN

1. Quente nun cazo o leite e o azucre e vértaos sobre o ovo batido. 2. Remexa ben e verta o leite, o azucre e o ovo batido de novo no cazo.

5. Poña a crema xa batida de novo no conxelador ata que conxele. 6. Bata a nata e, antes de que a mestura coa esencia de vainilla arrefríe de todo, engádalla. 7. Unha vez espesa, engádalle a esencia de vainilla, reméxaa ben e apártea do lume. 8. Introduza o recipiente no conxelador durante media hora e, despois, bata ben a crema resultante.

117

Programa de ESTUDO EFICAZ Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa coma esta:

Lectura Comunicación oral Gramática Ortografía Vocabulario Composición Competencias


dan o luns. 7. O segundo grupo forma un campo semántico porque todas as palabras son da mesma clase (verbos) e refírense ao mesmo tema (manualidades). 8. Os substantivos barco, motocicleta e avión pertencen ao campo semántico dos medios de transporte. 9. Á hora de dar instrucións para facer un traballo manual temos que indicar primeiro os materiais que necesitaremos e despois explicar os pasos que se deben facer na orde que corresponda. 10. Deitarse comodamente. 11. TEMPOS DE PRETÉRITO: crecía, beberon, gozou, coñecemos, pararon. TEMPOS DE PRESENTE: dis, cortan, coñecemos. TEMPOS DE FUTURO: caberás, aceptarei. 12. RM: • estudo • estudei• estudarei. 13. Leva b deitábase porque é a terminación -aba do pret. imperfecto de indicativo dos verbos da 1.ª conxugación; abrigo porque despois de l e r escríbese b. E burro porque as palabra que comezan por bu-, bur-, bus-, escríbense con b (agás vurullo). 14. • abella • expirou. • testo. • infectada. 15. Presentación. ES CAPAZ DE…

2. Copia a receita anterior corrixida.

O que aprendín

8

1. Faltan ingredientes e hai outros que están cambiados; ademais, a orde do pasos non é a correcta. 2. INGREDIENTES: 120 mililitros de leite, 50 gramos de azucre, ¼ de culleriña de esencia de vainilla, 120 mililitros de nata, 1 ovo. PREPARACIÓN: 1. Bata o ovo; 2. Quente nun cazo o leite e o azucre e vértaos sobre o ovo batido; 3. Remexa ben e verta o leite, o azucre e o ovo batido de novo no cazo; 4. Remexa a mestura a lume lento ata que se poña espesa; 5. Unha vez espesa, engádalle a esencia de vainilla, reméxaa ben e apártea do lume; 6. Bata a nata e, antes de que a mestura coa esencia de vainilla arrefríe de todo, engádalla; 7. Introduza o recipiente no conxelador durante media hora e, despois, bata ben a crema resultante; 8. Poña a crema xa batida de novo no conxelador ata que conxele.

117 131194 _ 0152-0167.indd 167

22/7/09 16:46:08

9

E

Illa Redonda


Contidos

• Ler de maneira expresiva un texto narrativo. • Lembrar detalles dunha historia. • Obter información dun texto oral a partir de detalles. • Saber como se fai unha visita guiada.

• O adverbio: clases e funcións. • Uso do h.

• Identificar e clasificar adverbios.

• As palabras individuais e colectivas.

• Aprender e aplicar as normas que regulan a escritura do h.

• Tipos de narradores.

R • • •

• Discriminar palabras individuais e palabras colectivas. • Explicar unha ruta por escrito. • Coñecer o tipo de narrador.

• Lectura comprensiva do texto Illa Redonda.

• Crear un ditado.

• Audición de conversas para obter información.


• Dramatización da presentación dunha visita guiada.

• Le de maneira expresiva un texto narrativo. • Lembra detalles dunha historia. • Obtén información dun texto oral a partir de detalles. • Sabe como se fai unha visita guiada. • Identifica e clasifica adverbios. • Aprende e aplica con corrección as normas que regulan a escritura do h. • Discrimina palabras individuais e palabras colectivas. • Explica unha ruta por escrito.

E • • •

• Uso de palabras individuais e colectivas. • Composición dun texto para explicar unha ruta. • Análise de fragmentos de contos para identificar o tipo de narrador. • Creación dun ditado.

• Identifica o tipo de narrador. • É capaz de inventar un ditado.

Competencias básicas Ademais da Competencia en comunicación lingüística, na unidade desenvólvense estas competencias: Autonomía e iniciativa persoal, Aprender a aprender, Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico, Competencia cultural e artística, Competencia social e cidadá e Tratamento da información.

• Colaboración cos compañeiros e coas compañeiras nas actividades orais e escritas. • Coidado na presentación dos traballos escritos. • Apreciación dos recursos literarios.

118A 131194 _ 0168-0183.indd

168

22/7/09

16:42:44


Texto narrativo

Gramática

Ortografía

Illa Redonda

O adverbio

Uso do h

Comunicación oral Comprensión auditiva: Obter información indirectamente Expresión oral: Facer de guías

Obradoiro de escritura Vocabulario: As palabras individuais e colectivas Composición de textos: Explicar unha ruta

Es capaz de…

Actividades


Literatura Tipos de narradores

Escribir un ditado



Previsión de dificultades • A clasificación dos adverbios pode comportar algúns problemas. Explíquelles o tipo de preguntas que poden facer para recoñecelos. Ao acabar a actividade 1 do programa de Gramática, faga que relacionen a pregunta (como, cando, canto...) co tipo de adverbio da resposta. Se cómpre, realice outras actividades semellantes. • A explicación dunha ruta pode ser difícil para os alumnos que non están afeitos a orientarse por si mesmos e a fixarse en puntos de referencia. Ademais da actividade proposta no apartado de Composición de textos, déalles outras relacionadas con lugares próximos e coñecidos. Por exemplo, a ruta a pé desde a escola ata o parque, o restaurante ou a tenda máis próximos.


118B 131194 _ 0168-0183.indd

169

22/7/09

16:42:44

9

Illa Redonda

mane e me

Obxectivos

–E que r

• Facer unha lectura expresiva dun texto narrativo.

A non c esque non c

• Recoñecer o uso figurado da linguaxe.

–V tiña u

D chega xigan conve dun v

Suxestións didácticas Esta lectura pertence á escritora Helena Villar Janeiro, e non sendo un texto en que ocorren moitas aventuras, o xeito de narrar tan poético da autora fai dela unha lectura diferente e moi atractiva. De feito, comeza cunha comparación e cunha metáfora. Compara as illas con tapetes de puntilla e di do mar que é unha gran mesa azul. O texto da lectura trata sobre a creación por parte do Xigante Guilfrei dunha Illa Redonda, que trazou cun compás. Pero, precisamente, é o compás o que lle crea un problema: ao trazar a Illa, faille unha furada no medio que, segundo o creador, só pode traer catástrofes. A partir de aí, o xigante non ten máis preocupación ca solucionar o problema da furada. Destaque a idea tan azarosa e ecoloxista que ten o xigante de resolver o problema. Antes de ler Faga que lean o título da lectura e que observen a imaxe. Pídalles que a describan. Fágalles preguntas como: en que se diferencia unha illa dunha península? Estiveron algunha vez nunha illa? Que illas galegas coñecen? Cren que as illas son redondas? Por que? Quen será o personaxe que aparece na ilustración? Parécelles grande ou pequeno? Cantos personaxes humanos hai na ilustración? Haberá máis xente vivindo en Illa Redonda? Pregúntelles tamén cal é a figura xeométrica que se traza cun compás e se pensan que as illas se poden facer con este instrumento. Ademais disto, dígalles como teñen que facer para que naza un carballo.

Ti verde

A moito volta inten podía diodí

U mole dunh

VAS APRENDER 1 Lectura Illa Redonda 2 Comunicación oral ● Obter información indirectamente ● Facer de guías 3 Gramática O adverbio 4 Ortografía Uso do h 5 Obradoiro de escritura ● As palabras individuais e colectivas ● Explicar unha ruta 6 Literatura Tipos de narradores

–O perda polas

C

ase todas as illas do mundo parecen tapetes de puntilla nas grandes mesas azuis dos mares. Polas beiras son reberetadas coma encaixes. Ás veces fáltalles algún bocado que lles deu unha balea famenta. As baleas poden afeccionarse a rillar illas como fan os ratos co queixo. Todos os nenos do mundo saben moi ben isto das illas porque o ven nos seus atlas. Illa Redonda non segue a regra xeral.

D coida gand sono

Es anos estab desde acugu

Cando o xigante construtor Guilfrei fixo esta illa, a primeiriña de todas, para trazar o debuxo de Illa Redonda tivo que manexar con ambas as mans o seu compás. Guilfrei chegou a suar para debuxala. Suaba polo lombo coma un queixo de ovella.

D comp illa b

Non vos estrañará, xa que logo, que esta illa lle saíse tan feita. Parece un botón de nácara. Parece unha moeda porque é brillante e a súa cor vai dos máis bonitos e luminosos claros do día aos pardos escuros da noite.

–Á ment

A historia de Illa Redonda tivo un momento triste nas súas orixes, aínda que hoxe sexa unha illa alegre. Trátase de que o compás que

118

Máis información Parque Nacional das Illas Atlánticas. Desde a ría de Arousa deica a de Vigo encadéanse estas illas, emerxendo do océano e embelecendo a paisaxe mariña coa maxia dos seus acantilados. Nas súas entrañas, no fondo do mar, gárdanse as máis prezadas riquezas ecolóxicas deste Parque Nacional, custodiadas polos canóns dos antigos buques aquí afundidos. É sen dúbida un lugar onde descubrir os misterios e lendas do Atlántico. Nesta diversidade de escenarios vive un gran número de especies: máis de 200 tipos de algas entre as que se refuxian e crían gran cantidade de peixes e moluscos, aves mariñas que aniñan nas repisas dos acantilados e pescan nas augas pouco profundas, plantas sorprendentemente adaptadas a vivir entre as areas das du-

118 131194 _ 0168-0183.indd

170

22/7/09

16:42:44

nas ma lea os das gra

de on ala.

ta. ee dos

manexou o facedor Guilfrei era de tal tamaño que deixou no medio e medio da illa unha furada. –Esta furada pode ser unha catástrofe –lamentara Guilfrei–. Teño que remediala. A súa preocupación por tapala chegou a ser tan enfermiza que non cavilaba noutra cousa en todo o día nin en toda a noite. Mesmo esqueceu escoitar as aves mariñas que tanto lle gustaban. E case non comía. –Vouna encher de terra –dixo para si unha mañá que creu que tiña unha idea luminosa. Daquela empezou a carrexar terra dos arredores e, antes de chegar a noite, a furada apareceu lisiña coma a palma da man do xigante. Mais que mágoa! Púxose a chover de madrugada e a terra converteuse nun amoado estraño. Era verde e fervía coma a lava dun volcán, e ía convertendo a illa nun caramelo de menta.

UNIDADE reberetado: adornado con algo polo bordo. nácara: material duro e branco con brillos de cores, que se extrae da cuncha dalgúns moluscos. amoado: masa de fariña, ovos e manteiga para facer filloas, empanada e outras cousas.

Tivo que agardar a que a illa se descubrise daquela apócema verde, que desapareceu coa chuvia. Ao gran facedor de Illa Redonda aquel burato quitoulle o sono moito tempo, quizais algún ano. Pasaba a noite en vixilia dando voltas arredor da illa con grandes alancadas. Ao chegar o mencer, intentaba relaxarse para durmir algo, aínda que fose pouco. Cando podía prender sono, soamente se mantiña en descanso ata o mediodía e eran as gaivotas as que o espertaban.

Autonomía e iniciativa persoal A AUTORA

Daquela veulle ao maxín a furada. Colocou a landra con moito coidado no medio, resgardándoa con pedriñas. Despois foise achegando á praia e tendeuse relaxado na area. Notou como lle caía o sono polas pestanas. Estivo durmindo, segundo a lenda de Illa Redonda, cento corenta anos cos seus días e coas súas noites. Cando espertou, a furada estaba arranxada. Un carballo brañego e baril que se podía ver ben desde calquera lado da illa estiraba as súas pólas ao vento e estaba acugulado de paxaros. Despois disto, Guilfrei prometeu non empregar endexamais un compás para debuxar illas. Quizais por iso Illa Redonda é a única illa ben redonda que hai no mundo. –Á fin e ao cabo creo que poden ser trazadas á man perfectamente e, se non son ben redondas, mellor, así serán máis variadas.

es, que

HELENA VILLAR JANEIRO,

A lectura Propoña unha lectura silenciosa e individual do conto. Despois, aclárelles en voz alta as dúbidas sobre o vocabulario. A continuación, faga vostede unha lectura en voz alta para que lles sirva de modelo. Por último, propóñalles que fagan unha lectura dramatizada (dous personaxes: o narrador, e as intervencións a xeito de monólogos do xigante Guilfrei) poñendo unha atención especial en modelar voces adecuadas.


Un mediodía, cando o espertaron as gaivotas, tiña unha pequena molestia entre dous dedos do pé esquerdo. Descubriu que se trataba dunha landra pequena e brillante coma unha alfaia. –Onde deixarei gardada a miña landra para que non se me perda? Non me valen as fontes que deixan arrastrar os tesouros polas augas. Nin as praias que ma van esconder nas areas.

9

Helena Villar Janeiro Helena Villar Janeiro (Becerreá, Lugo, 1940) foi ensinante durante moitos anos. Como escritora cultiva varios xéneros, sobre todo poesía e narración, e foi traducida a varias linguas. Dedícalle unha atención especial á literatura infantil e xuvenil. Entre os libros dirixidos a este público destacan en poesía A campá da lúa, O souto do anano...; e en narrativa: Contos do paxaro azul, Don Merlo con chaqueta, O avó de Pipa...

Viaxe a Illa Redonda. (Adaptación)

119

Comente na clase que o xigante construtor Guilfrei non parou ata solucionar o problema da furada. Anímeos a que na vida cómpre trazarse metas reais e ter ilusión por conseguilas. Razoe cos alumnos sobre os obxectivos que conseguiron na vida e a satisfacción que obtiveron ao conseguilos.

Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico Anímeos a ser respectuosos coa natureza e valore o feito de que o carballo foi a solución aos problemas do xigante, grazas a que o plantou cunha landra.

Despois de ler nas ou nas estreitas fendas dos acantilados… A conservación destes valores naturais é un reto en que todos debemos participar. Ministerio de Medio Ambiente e Medio Rural e Mariño Pode recomendarlles aos alumnos as páxinas www.vigoenfotos.com/ cies.html, onde poden ver preciosas imaxes deste parque natural, ou tamén www.iatlanticas.es

En cursos anteriores, os alumnos estudaron varios recursos literarios, como as comparacións, as metáforas e as hipérboles. Lémbrelles o significado: a comparación consiste en establecer semellanzas entre un elemento real e un figurado por medio dun enlace: coma, igual a… ou cos verbos parecer, semellar; a metáfora é semellante a unha comparación, pero sen nexo; a hipérbole é unha esaxeración. Na actividade 3 da comprensión lectora traballan estes recursos estilísticos.

119 131194 _ 0168-0183.indd

171

22/7/09

16:42:45

Co

Traballo sobre a lectura Obxectivos • Comprender un texto narrativo. • Identificar comparacións e metáforas.

Vocabulario

ao final do relato. as palabras destacadas por un sinónimo. As baleas poden afeccionarse a rillar illas. O compás deixou no medio da illa unha furada. O xigante comezou a carrexar terra. Un carballo brañego e baril… estiraba as súas pólas ao vento.

●

● ●

A túa opinión 6. Relé os dous primeiros parágrafos do texto e responde. ●

●


Os detalles

Na actividade 3, os recursos estilísticos (comparación e metáfora) xa os estudaron o curso pasado no programa de Literatura. Recoméndelles, na actividade 7, que realicen a descrición seguindo as pautas do programa de Composición: planificación, redacción, corrección e edición.

2. Contesta sen reler o texto. Despois comproba

1. • As baleas poden afeccionarse a roer illas. • O compás deixou no medio da illa un burato. • O xigante comezou a transportar terra. • Un carballo brañego e garrido… 2. • O xigante construtor Guilfrei. • Redonda, porque a fixo cun compás. • A furada que deixou o compás no medio e medio da illa. 3. Con tapetes de puntilla nas grandes mesas azuis dos mares. En que, a vista de paxaro, a forma das illas son coma os bordos dos tapetes. • Con grandes mesas azuis. Baséase na forma plana do mar, a súa superficie é coma a das mesas onde se poñen os tapetes. • Chámanse comparación e metáfora, respectivamente. ■ Parece un botón de nácara. Parece unha moeda. 4. • Unha landra. • Tíñaa entre dous dedos do pé esquerdo, e atopouna un mediodía. • Gardouna na furada. • Adormeceu na praia e despois de cento corenta anos durmindo, a furada estaba arranxada porque nacera un carballo brañego e baril. 5. Prometeu non empregar nunca máis o compás para debuxar illas, xa que consideraba que se podían trazar á man. 6. • Que as baleas rillan nelas. É unha explicación fantástica. • RM: A erosión que sobre elas produce o mar. • Non. 7 e 8. RL.

●

Que explicación dá para as formas irregulares das illas? É unha explicación real ou fantástica? Cal cres ti que é a causa de que as illas adoiten ter formas irregulares? Cres que pode existir unha illa trazada con compás?

1.

qu

nel as túas respostas. Quen construíu Illa Redonda? Que forma ten a illa? Por que? Que lle quitaba o sono ao xigante?

● ● ●

A túa achega 7. Illa Redonda é a illa dun conto. Imaxina como poden ser os seus habitantes e escribe un texto. Debes inventar o seguinte: a. Como é o seu carácter e que lles gusta facer. b. Que trazos físicos especiais teñen. c. Como se chaman. d. Como viven, etc.

3. Le este fragmento do texto e responde. Todas as illas do mundo parecen tapetes de puntilla nas grandes mesas azuis dos mares. ●

Solucións

Obtem a esc obter a per nos a a info

1. Copia estas oracións do texto substituíndo

●

• Recoñecer os detalles e as accións que suceden no texto narrativo.

Com

5. Explica a decisión que toma o xigante Guilfrei

●

●

Con que se comparan as illas? Explica en que se basea a semellanza. Con que se identifica o mar? Explica en que se basea esa identificación. Como se chaman os recursos estilísticos empregados en cada caso?

■ Con que dúas cousas se compara Illa Redonda no texto? Copia as frases.

2. Ex

un

Exp

Facem cidad se at máis

■ Volve ler o conto inicial e di en que parte incluirías o teu escrito.


3. Fa

Fa


sobre a lectura con estes datos. 1.

As accións

Título:

4. Observa a imaxe e despois contesta. ● ● ● ●

Que ten na man? Onde e cando a atopou? Onde decidiu gardala? Que fixo despois e que pasou?

2.

Autor: Resumo:

3. Opinión:

120

Programa de comprensión Actividade 1. Elaboración dunha interpretación. Dar sinónimos de palabras do texto. Actividades 2 e 4. Obtención da información. Localizar detalles e accións do texto. Actividade 3. Reflexión sobre a forma. Recoñecer comparacións e unha metáfora. Actividades 5 e 6. Elaboración dunha interpretación. Lembrar detalles e explicar con argumentos información do texto. Actividade 7. Expresión escrita. Escribir un texto en que se describan os habitantes de Illa Redonda e inserilo no texto da lectura. Actividade 8. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

120 131194 _ 0168-0183.indd

172

22/7/09

16:42:45

.

9 UNIDADE

Comunicación oral Obxectivos


Teño que coller o compás coas dúas mans para que me saia ben redonda a illa.

Obtemos información indirectamente. Se aprendemos a escoitar e poñemos atención aos detalles, poderemos obter máis información da que nos dá de maneira directa a persoa que fala. Para conseguilo, cómpre fixarse nos aspectos que nos poden dar pistas sobre a información que queremos obter.

1.


ÉPOCA DO ANO EN QUE FIXO A VIAXE

▶

Na primavera.

No verán.

No inverno.

DURACIÓN TOTAL DA VIAXE

▶

Sete días.

Dez días.

Quince días.

LUGAR ONDE SE ATOPA O PAÍS

▶

En América.

En África.

En Europa.

NÚMERO DE AMIGOS CON QUE FIXO A VIAXE

▶

Con ningún.

Con tres.

Con catro.

▶

Avión. Bicicleta.

Coche. Tren.

Autobús. Barco.

Comprensión auditiva Este apartado tamén está orientado para que os alumnos poñan atención nos detalles cando escoiten un texto oral, para que poidan facer inferencias e comprendan mellor toda a mensaxe. Expresión oral Pregúntelles aos alumnos se tiveron oportunidade de facer unha visita guiada a algún museo ou se tiveron a axuda dun guía para visitar un lugar. Pregúntelles que tipo de actividades realiza un guía e os requisitos que cren que ten que posuír.

2. Explica en cada caso que detalles che deron a pista para poderes responder cada unha das preguntas anteriores.

Expresión oral Facemos de guías. Un guía é unha persoa que nos acompaña ao longo da visita a unha cidade, a un museo, etc., e que nos explica as cousas máis interesantes e curiosas que se atopan. Para ser un bo guía, cómpre saber seleccionar os lugares e a información máis interesante e contala brevemente e de forma amena.

A actividade 3 propón dramatizar a introdución a unha visita guiada. Como se busca que siga o formato dunha exposición oral, poden ser moi proveitosas as reflexións e as estratexias propostas no subcapítulo «Presentar exposicións orais», nas páxinas 83 a 86 do manual de Estudo eficaz.

3. Fai de guía para os compañeiros e as compañeiras da clase. Faino así:

1. Escolle o lugar onde farás a visita turística e infórmate nunha enciclopedia ou na Internet dos lugares que se poden visitar e por que paga a pena visitalos. 2. Selecciona os lugares e as explicacións que cres que poden resultar máis interesantes para os compañeiros e prepara a visita. 3. Dálles a benvida aos teus compañeiros e compañeiras e explícalles que ruta faredes, que veredes e por que o veredes. Procura ser breve e intenta espertar o seu interese pola visita.

121

Máis información Visitas virtuais. Na actualidade, grazas á Internet podemos facer visitas virtuais a numerosos lugares do mundo, semellantes a unha visita guiada. Algunhas páxinas ofrecen todo un percorrido con panorámicas de 360°, de maneira que o internauta se sente coma se verdadeiramente camiñase por aqueles lugares. Noutras páxinas, a visita virtual consiste nunha galería de imaxes acompañadas de textos explicativos. Mostramos aquí unhas páxinas interesantes: • www.turgalicia.es. • www.museodomar.com/gl • www.acquariumgalicia.com • www.casaciencias.org/gl

• Escoitar con atención un texto oral e obter información a partir de detalles. • Saber facer de guía.

Escoita a conversa seguinte tantas veces como cumpra e fíxate nos detalles que che permiten responder a información que se pide.

MEDIOS DE TRANSPORTE QUE UTILIZOU

9

Solucións 1 e 2. NÚMERO DE AMIGOS CON QUE FIXO A VIAXE: Con tres («…Ana e Brais […] me convenceron para ir con eles e coa irmá de Ana, Sabela»). DURACIÓN TOTAL DA VIAXE: Dez días («…seis días de cruceiro polo Nilo e catro días no Cairo»). ÉPOCA DO ANO EN QUE FIXO A VIAXE: No verán («…en agosto»). LUGAR ONDE SE ATOPA O PAÍS: En África («…as marabillas de Exipto»). MEDIOS DE TRANSPORTE QUE UTILIZOU: Avión («…catro horiñas de voo»); coche («… ou en taxi)»; autobús («…unha morea de excursións que faciamos en compañía de preto de cincuenta persoas máis […] por estrada»); barco («seis días de cruceiro polo Nilo»). 3. RL.

121 131194 _ 0168-0183.indd

173

22/7/09

16:42:45

Gramática O adverbio

3. Su ●

Obxectivos • Comprender o concepto e os trazos de forma e función dos adverbios.

Vou plantar a landra aí na furada. Despois descansarei placidamente na praia.

• Identificar as clases de adverbios e utilizalos correctamente.

●

Os adverbios son palabras que poden expresar circunstancias de lugar, de tempo, de modo ou de cantidade. Por exemplo: Axiña o atoparei. Tamén son adverbios as palabras que expresan afirmación, negación ou dúbida. Por exemplo: Si quero. Non berres. Quizais veña. Os adverbios son palabras invariables, é dicir, non varían nin en xénero nin en número.

EX

4. Es

N e qu a

Clases de adverbios


Segundo a circunstancia que expresen, os adverbios poden ser de diferentes clases. ● De lugar: aquí, alá, diante, detrás, dentro, fóra, lonxe, preto, enriba… ● De tempo: antes, agora, onte, mañá, axiña, tarde, daquela… ● De modo: ben, mal, adrede, paseniño, amodo, así, mellor..., e a maioría dos adverbios acabados en -mente (gratamente, facilmente...). ● De cantidade: pouco, bastante, moito, abondo, menos, máis... ● De afirmación: si, tamén, abofé… ● De negación: non, tampouco… ● De dúbida: quizais, posiblemente…

CLASES DE ADVERBIOS De lugar

(D

es

(C

en

5.

Funcións dos adverbios

De modo

Os adverbios funcionan como complemento dun verbo, dun adxectivo ou doutro adverbio. Por exemplo: Xoán naceu aquí. Ana é moi simpática . É bastante tarde . verbo ➝ adverbio ➝ adxectivo

De cantidade

6. Si ●

De afirmación

● ●

De negación

Os adverbios son palabras invariables que expresan circunstancias de lugar, tempo, modo e cantidade, ou ben afirmación, negación ou dúbida. Os adverbios poden funcionar como complemento dun verbo, dun adxectivo ou doutro adverbio.

De dúbida

EX

AUT

M

1. Contesta en cada caso cun adverbio e di de que tipo é. ● ● ●

Como conduce este mozo? Cando telefonarás ao tío? Onde se atopa o cine?

▶ ….....…

●

▶ ….....…

●

▶ ….....…

●

Canto diñeiro tes? Cres que vai chover? Coñeces a Alberte?

1 ▶ ….....…

2

▶ ….....…

3

▶ ….....…

4

2. Busca un adverbio de negación, outro de cantidade e outro de modo no primeiro

5

parágrafo do conto Illa Redonda. Non.

122

Para explicar • Insista na diferenza entre algunhas formas de indefinidos (pouco, moito, bastante…) e as formas homógrafas de adverbios. Explíquelles que, para distinguir uns dos outros, hai que fixarse en que os indefinidos modifican substantivos e varían en xénero e número. Por exemplo: Martiño traballou poucas horas (indefinido); Martiño traballou pouco (adverbio). • Na actividade 3, teña en conta que determinados adverbios de modo presentan a forma de adxectivos. Así, na segunda oración pódese dicir María pintaba lentamente ou María pintaba lenta.

Máis información Os adverbios en -mente. Moitos adverbios acabados en -mente son adverbios de modo, aínda que tamén os hai de tempo: Actualmente escribe novelas; de cantidade: Estaba enormemente decepcionado... Os adverbios acabados en -mente fórmanse engadíndolle á forma feminina dun adxectivo a terminación -mente. E se o adxectivo é invariable, o adverbio fórmase engadíndolle a terminación -mente ao adxectivo. Así, de feliz fórmase felizmente. É un erro frecuente nos alumnos cando queren dicir soamente (non *somentes nin *soamentes). Nestes adverbios non se mantén o acento gráfico que leva o adxectivo de que derivan, porque se considera que a palabra é grave para os efectos da acentuación. Daquela, como palabra grave rematada en vogal, non leva acento gráfico. Por exemplo, hábil e habilmente.

122 131194 _ 0168-0183.indd

174

ES

Ad

De tempo

➝

Nesta unidade estúdase outra clase de palabra: o adverbio. Escriba no encerado as preguntas seguintes: Cando? Onde? Como? Canto? Virá, si ou non? Propóñalles aos alumnos que para cada pregunta dean unha soa palabra por resposta. Advírtaos de que a resposta a canto non ten que ser un numeral. Explíquelles que as palabras que deron como resposta son adverbios. Unha vez lida a información teórica polos alumnos, pídalles que clasifiquen os adverbios que se atopan no texto do globo. Pídalles que inventen de forma oral oracións que conteñan as sete clases de adverbios. Explíquelles que, se ben os adverbios non varían en xénero nin en número nin en persoa, algúns poden levar sufixos diminutivos. Por exemplo: Vive pretiño; Fala baixiño. Tamén hai adverbios que, igual ca os adxectivos, admiten sufixos intensivos. Por exemplo: Traballa moitísimo; Está lonxísimo.

●

Os adverbios

22/7/09

16:42:45

9 UNIDADE

3. Substitúe por un adverbio as palabras destacadas en cada oración. ● ● ●

de ao

ga-

Antón traballou poucas horas. María pintaba o cadro con lentitude. Comeu catro bocadillos e medio polo.

EXEMPLO

Neste momento saen os ciclistas. Chegou á consulta antes da hora. A poucos metros hai un quiosco verde.

● ● ●

Antón traballou poucas horas. ▶ Antón traballou pouco.

4. Escribe os adverbios do cadro no lugar correspondente segundo a clase indicada. actualmente quizais nunca rapidamente moi non lonxe máis aquí

Un mapa moi coidadoso

en

No século XIV o rei de Aragón encargoulle a Abraham Cresques e ao seu fillo debuxar o mapamundi …………… (CANTIDADE) exacto que se fixera …………… (TEMPO). Os Cresques comezaron a traballar …………… (MODO). En 1375 finalizaron …………… (DÚBIDA) o mellor mapa da época. …………… (TEMPO) este mapa consérvase …………… (NEGACIÓN) …………… (CANTIDADE)……….. (LUGAR) de …………… (LUGAR), en París.

de

…

aio-

5.

ESTUDO EFICAZ. Observa os exemplos e completa a norma.

claro ▶ clara ▶ clara + mente ▶ claramente adxectivo

● ●

Antes a luz do comedor era bastante frouxa. Ela atópase bastante ben e moi tranquila. Por que non o dixeches antes?

● ● ●

Afonso ten a tenda unha rúa máis abaixo. Agora vou mercar un libro aquí. Cibrán traballa ben lonxe da casa.

➝

➝

EXEMPLO

Antes a luz do comedor era bastante frouxa. verbo

adxectivo

AUTOAVALIACIÓN Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos. SI

N0N

PUNTUACIÓN

1. Os adverbios son palabras invariables.

1

.......

2. Daquela é un adverbio de tempo.

2

.......

3

.......

3. Os adverbios poden funcionar como determinantes.

4

.......

4. Tamén é un adverbio de afirmación.

5

.......

TOTAL

.......

5. Na oración Irei alá, o adverbio é complemento dun adxectivo. Solución: 1Si, 2Si, 3Non, 4Si, 5Non.

… … …

Competencias básicas Aprender a aprender O estudo individual do resultado da autoavaliación por parte do alumno permítelle deducir os coñecementos que non comprendeu ben ou que necesita reforzar.

Solucións

6. Sigue o exemplo e localiza a palabra á que complementa cada adverbio destacado. ●

• En relación á actividade 5 poden ser proveitosas as reflexións sobre as inferencias no apartado «Para que inferimos», da páxina 12 do manual de Estudo eficaz.

adverbio

Os adverbios acabados en …… fórmanse engadindo a terminación …..… Adxectivo clar ▶ en clara ▶ clara + ment ▶ clarament Adverbio aos adxectivos xénero …………… Por exemplo: ……………

cti-

9

123

Outras actividades Xogar con adverbios. Faga saír ao encerado a tres alumnos. Un ten que escribir unha clase de adverbio. O seguinte ten que escribir ao lado un adverbio deste tipo. E o terceiro ten que escribir unha oración que o inclúa. O resto da clase decidirá se é correcto o que escribiron. A continuación, saíran outros tres alumnos, e así sucesivamente ata que se mencionen as sete clases de adverbios que coñecen. Outro xogo consiste en distribuír un plano dunha rúa adxacente ao colexio ou un plano da zona onde se atopa este. Un alumno ou unha alumna ten que pensar nun punto do plano. Os compañeiros e as compañeiras téñenlle que facer preguntas que deben incluír adverbios de lugar, como Que hai diante?, Queda lonxe de…?, para que adiviñen en que lugar está situado.

1. RM: • Como conduce este mozo? Ben. De modo. • Cando telefonarás ao tío? Mañá. De tempo. • Onde se atopa o cine? Preto. De lugar. • Canto diñeiro tes? Pouco. De cantidade. • Cres que vai chover? Non. De negación. • Coñeces a Alberte? Si. De afirmación. 2. Adv. de negación: non. Adv. de cantidade: moi. Adv. de modo: ben. 3. RM: • María pintaba o cadro lentamente. • Comeu moito. • Agora saen os ciclistas. • Chegou á consulta axiña. • Preto hai un quiosco verde. 4. RM: No século XIV o rei de Aragón encargoulle a Abraham Cresques e ao seu fillo debuxar o mapamundi máis exacto que se fixese nunca. Os Cresques comezaron a traballar rapidamente. En 1375 finalizaron quizais o mellor mapa da época. Actualmente este mapa consérvase non moi lonxe de aquí, en París. 5. Os adverbios acabados en -mente constrúense engadíndolle a terminación -mente aos adxectivos en xénero feminino. Por exemplo: clara máis -mente dá claramente. 6. • bastante ➝ ben (adverbio); moi ➝ tranquila (adxectivo). • antes ➝ dixeches (verbo). • máis ➝ abaixo (adverbio). • agora, aquí ➝ vou mercar (verbo). • ben ➝ lonxe (adverbio).

123 131194 _ 0168-0183.indd

175

22/7/09

16:42:46

Ortografía Uso do h

6. R

Obxectivos • Aprender e aplicar correctamente as regras ortográficas de escritura do h.

Escríbense con h.

Hai un oco no medio da illa que non me gusta nada. Haberá que buscarlle unha solución.


●

Todas as formas dos verbos haber, habitar, herdar, hospedar... Exemplo: haberá.

●

As palabras que comezan por prefixos con h como hect-, hemi-, hept-, hexa-, hidro-, hiper-, etc.

●

Moitas outras palabras como harmonía, herba, historia, horta, hotel, humidade... e os seus derivados.

2 3

6

En galego escríbense sen h algunhas palabras que en castelán si o levan. Exemplo: ermida, inchar, irmán, oco, ombro, orfo, úmero, óso, ovo, ola!...

Explíquelles aos alumnos que a grafía h é muda e unicamente se pronuncia aspirada, é dicir, cun son semellante ao da gheada, nalgunhas interxeccións, como ehem! ou ha! Como normalmente non lle corresponde ningún son, é difícil saber cando se ten que utilizar esta letra. Por iso nesta unidade repasarán normas ortográficas sobre o seu uso e coñecerán outras regras novas.

7. Co

1. Arrodea en cada caixa o que se indica.

● ●

●

Dous nomes de animais.

▶

U S M H Á M S T E R H A O V E L L A

●


▶

H I A R P A Ñ H A R M Ó N I C A T O

●

Dous nomes de flores.

▶

A H O R T E N S I A H T A L E L Í R

●

8. D

co

9. D

2. Clasifica as palabras anteriores segundo se escriban con h ou sen el.

Fí

3. Completa cada oración cunha forma do verbo haber que lle acaia.

Tamén lles pode explicar que nas palabras estranxeiras adaptadas, como hámster, Hawaii, hippy, etc. o h pronúnciase aspirado.

●

O luns que vén .................. unha obra de teatro no colexio.

●

O ano pasado .................. moitos días de chuvia.

●

Faremos esa viaxe cando .................. vacacións.

●

Non che merquei o xersei porque non .................. do teu talle.

H un do a co N

4. Escribe unha palabra que comece por cada prefixo.

Despois de reler atentamente a información, propóñalles que digan outros exemplos de cada norma ortográfica.

●

hidro......

●

hemi......

●

hiper......

●

hept......

DIFI

■ Coa axuda do dicionario, comproba o significado que achega cada un dos prefixos das palabras anteriores.

5. Aprende o uso de cada palabra e completa as oracións coa forma correcta.

Para explicar • A actividade 3 traballa a ortografía do verbo haber. Lémbrelles aos alumnos que todas as formas do verbo haber se escriben con h e con b. • Na actividade 4 propóñalles que xustifiquen de forma oral a resposta e, ao acabar a actividade, pídalles que busquen no dicionario o significado das palabras descoñecidas. • As actividades 5 céntrase en tres palabras que se escriben moi parecido, pero que teñen significados diferentes. Chame a atención na forma do adverbio aí, porque en galego non leva h intercalado, como ocorre no castelán. Xustifique a presenza ou ausencia de h en galego en que se segue un criterio etimolóxico. • As actividades 7 e 8 céntranse en traballar as palabras que en galego non levan h e en castelán si, ou viceversa.

● ●

Non .......... azucre para o pastel. Tes o caderno .......... na mesa.

●

Non cruces a rúa por ..........

●

.........., como me doe a moa!

●

Neste libro .......... moitos exercicios. .........., non fagas tanto ruído!

●

ai

▶

hai

▶

aí

▶

Exclamación de dor: Ai, como doe!

Forma do verbo haber: Non hai auga. Adverbio de lugar: Atopeino aí, no chan.

124

Máis información Palabras con prefixos gregos. Como os alumnos xa estudaron os prefixos na unidade 2, pódeos informar de que determinadas palabras conteñen prefixos de orixe grega que se escriben con h. Explíquelles que, se memorizan estes prefixos, non soamente aprenderán a escribir as palabras que conteñan, senón que ademais poderán deducir o significado dalgunhas palabras como hidroavión ou hectómetro. PREFIXO GREGO hecto-, hecthem-, hemahexahidro-

SIGNIFICADO ‘cen’ ‘sangue’ ‘seis ‘auga’

EXEMPLOS hectolitro, hectárea hematoma, hemorraxia hexasilábico, hexágono hidratante, hidrografía

124 131194 _ 0168-0183.indd

176

22/7/09

16:42:46

9 UNIDADE

6. Resolve o encrucillado seguinte. Todas son palabras con h. DEFINICIÓNS 1


▶

1. Terreo pequeno onde se cultivan hortalizas, etc. 2. Non deixar facer unha cousa. 3. Persoa que se dedica a facer humor. 4. Calquera planta pequena de talo tenro. 5. Lugar con moitos cuartos onde pasas a noite cando vas de viaxe. 6. Conxunto de todos os seres humanos.

2▶ 3▶ 4▶ 5▶ 6▶

Competencia cultural e artística Propóñalles aos alumnos que nun folio de papel fagan un debuxo en que teñan que figurar catro elementos con nomes con h, ademais doutros elementos con nomes que non o leven. Suxíralles que, antes de incluír no debuxo os catro elementos, consulten un dicionario para comprobar que o seu nome se escribe con h ou non. Despois, teñen que entregar o debuxo a un compañeiro ou a unha compañeira, que ten que atopar os catro elementos con h.

7. Completa as oracións cunha palabra axeitada e seguindo o código.

✱ ● ●

A

O

R

●

Palabra con h

Esta galliña pon dous ❤ cada día. A planta que sobe pola parede é unha ✱ . Iria e Alba son ❤ xemelgas.

❤ ● ● ●

9

Palabra sen h O enfermo ingresou no ✱. O fémur é un ❤ da perna. Mira o reloxo e dime que ✱ é.

8. Di cales das palabras sen h que escribiches na actividade anterior se escriben con h en castelán.


Hai que ir con tempo Hoxe ás oito, no concello, estréase o filme «Heroes do mar»: un documental que lles fai unha homenaxe aos homes do mar e repasa a historia dos navegantes que deron a volta ao mundo nas súas embarcacións. Eu quedei coa miña irmá para irmos unha hora antes. Non vaia ser que despois non haxa oco onde meterse!

Solucións


habitante

✱a✱itante

●

pai✱a✱e

●

✱cot✱o


paisaxe

●

r:

●

acotío

abitante havitante

● ●

paixaxe paisase

● ●

a cotío acotio


125

Outras actividades Escritura de palabras derivadas. Distribúa os alumnos en equipos e pídalles que relean en silencio a terceira norma do cadro teórico. Despois, propóñalles que elaboren, coa axuda do dicionario, unha lista de palabras derivadas das que figuran como exemplo no libro. A lista pódese colocar na aula como recurso mnemotécnico.

1. • HÁMSTER, OVELLA • ARPA, HARMÓNICA • HORTENSIA, ALELÍ. 2. ESCRÍBENSE CON H: hámster, harmónica, hortensia. ESCRÍBENSE SEN H: ovella, arpa, alelí. 3. • O luns que vén haberá unha obra de teatro no colexio. • O ano pasado houbo moitos días de chuvia. • Faremos esa viaxe cando haxa vacacións. • Non che merquei o xersei porque non había do teu talle. 4. RM. • hidromasaxe (‘auga’) • hemiciclo (‘metade’) • hipermercado (‘grande’) • heptágono (‘sete’). 5. • Non hai azucre para o pastel. • Tes o caderno aí na mesa. • Non cruces a rúa por aí. • Ai, come me doe a moa! • Neste libro hai moitos exercicios. • Ai, non fagas tanto ruído. 6. 1 HORTA, 2 PROHIBIR, 3 HUMORISTA, 4 HERBA, 5 HOTEL, 6 HUMANIDADE. 7. • Esta galiña pon dous ovos cada día. • O enfermo ingresou no hospital. • A planta que sobe pola parede é unha hedra. • O fémur é un óso da perna. • Iria e Alba son irmáns xemelgas. • Mira o reloxo e dime que hora é. 8. ovos, óso, irmás. 9. Ditado.

125 131194 _ 0168-0183.indd

177

22/7/09

16:42:46

Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado coa paisaxe. • Comprender os conceptos de palabras individuais e colectivas. • Identificar palabras colectivas. • Escribir unha ruta.



Com

Vocabulario

Expli que as d e de

arquipélago cantil baía rochoso costento xeográfico orientar localizar consultar

Pídalles aos alumnos que observen detidamente a imaxe. Despois, propoña que expliquen de forma colectiva o significado das palabras do recadro. A continuación, pídalles que digan cal pode ser a relación entre a imaxe e as palabras que definiron. Faga que os alumnos se fixen na escritura das palabras arquipélago e baía, que poden presentar algunha dificultade.

1. Escribe un diálogo entre os personaxes da lámina utilizando tantas palabras do cadro como poidas.

2. Di cales son os dous elementos seguintes que serven para orientarse. compás

Para explicar • Despois de resolver a actividade 2, propóñalles aos alumnos que digan a utilidade das palabras que non mencionaron: o cataventos e o astrolabio. • Con relación á actividade 5, teña en conta os diversos significados de frota como substantivo colectivo (por exemplo, conxunto de barcos dun Estado ou dun armador; conxunto de vehículos que ten unha empresa…) cando os alumnos e as alumnas dean a acepción e inventen a oración respectiva.

plano

cataventos

P

astrolabio

a

3. Substitúe os sintagmas destacados por adxectivos seguindo o exemplo. ● ●

Un camiño en costa. Unha paisaxe de cor amarela.

EXEMPLO

▶ ▶

......... .........

● ●

b ▶

Un terreo con area. Unha rúa con barro.

▶

......... .........

c

Un camiño en costa. ▶ Un camiño costento.

d

AS PALABRAS INDIVIDUAIS E COLECTIVAS. Hai palabras que, en singular, nomean un conxunto de elementos iguais. Por exemplo, arquipélago nomea un conxunto de illas. As palabras que en singular nomean un conxunto de seres ou elementos chámanse colectivas e as que nomean unha soa cousa chámanse individuais.

Os alumnos xa estudaron en cursos anteriores as clases de substantivos, entre os que están os individuais e os colectivos que se repasan nesta unidade. Indague sobre o que lembran deste tema e pida exemplos. No apartado de Composición de textos proponse a descrición detallada dunha ruta por escrito. Dígalles que, ao acabar o texto, a intercambien cun compañeiro ou cunha compañeira e, coa axuda do mapa que hai no libro, verifiquen se a ruta está ben explicada.

6. O

R

e

4. Relaciona cada palabra individual coa palabra colectiva correspondente. PALABRAS INDIVIDUAIS 1 paxaro 3 soldado 5 ovella

PALABRAS COLECTIVAS

2 árbore 4 abella 6 peixe

rabaño enxame banco

bandada bosque exército

C

f)

5. Define cada unha destas palabras colectivas e escribe unha oración. ●

frota

●

vaixela

●

plumaxe

●

coro

g ●

serra

126

Máis información A xincana. Fálelles aos alumnos da xincana, unha carreira a pé ou en vehículo en que os equipos de competidores teñen que seguir unha ruta onde os puntos de referencia, as estatuas, os edificios, os xardíns, etc. normalmente gardan pistas para responder preguntas ou resolver enigmas que se lles formulan. Xeralmente teñen que responder as preguntas para pasar á fase seguinte. Ademais, os participantes teñen que pasar por lugares de control onde se cronometra o tempo que empregaron. Organizar unha xincana é difícil, principalmente porque require tempo e o coidado de numerosos detalles, pero participar é divertidísimo e constitúe unha actividade excelente que se pode relacionar cunha materia ou con varias.

126 131194 _ 0168-0183.indd

178

22/7/09

16:42:47

o

... ...

meconou nse

a

9 UNIDADE

Composición de textos Explicamos unha ruta. Á hora de facer unha excursión, é importante ter prevista a ruta que hai que seguir para non perderse. Para explicar unha ruta é importante calcular as distancias que percorreremos, saber situar os lugares polos cales pasaremos e determinar as direccións que tomaremos en cada momento.

• Na redacción do texto da actividade 6 lémbrelles aos alumnos que, cando indiquen os puntos de referencia, teñen que facelo seguindo a mesma orde da ruta, porque en caso contrario producirán confusión no receptor.

6. Observa o mapa e escolle unha ruta para explicárllela aos teus compañeiros por escrito.

4 km Refuxio

Ermida de (debux mapa proposat Santo Antón en paper e a lapis)

Outeiro Miradoiro verde 1 km

4 km


2 km

Embarcadoiro

9

1 km 3 km 5 km

4 km

2 km


Bosque

1 km 3 km

Castelo da Rocha 2 km 3 km

Lago azul

Vilanova

6 km


a) Traza a ruta que queiras facer e especifica o punto de saída e o de chegada. b) Localiza os puntos de referencia para a túa explicación (pontes, ríos, covas, etc.) e a súa situación (á man dereita, de fronte, etc.). c) Anota as distancias dun punto de referencia a outro e calcula a distancia total do percorrido. d) Escolle a persoa verbal en que escribirás a túa ruta (2.ª ou 3.ª do singular, 1.ª ou 2.ª do plural...).

Explíquelles aos alumnos que hai varios substantivos colectivos que, ao usalos, evitan un uso sexista da linguaxe. Así, no canto de dicir «os avances científicos do home no século XX» pódese afirmar «os avances científicos da humanidade no século XX». Como se poden dicir «o profesorado», «o alumnado», «a clientela»… Anime os alumnos a nomear outros que coñezan.

REDACCIÓN DO TEXTO

e) Redacta o borrador do teu texto seguindo estas indicacións.

Solucións

1. Escribe un primeiro parágrafo en que indiques o punto de saída da ruta, o punto de chegada e a distancia total do percorrido. 2. Explica o trazado da túa ruta utilizando todas as referencias (distancias e puntos de referencia) que poidas e de maneira ordenada. Non esquezas utilizar palabras e expresións que indiquen situación: diante, detrás, a carón, en fronte, á esquerda... CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

f) Comproba, co mapa, que deches correctamente todas as indicacións. g) Revisa a ortografía e asegúrate de que utilizaches sempre a mesma persoa verbal na túa explicación. Despois, pasa o texto a limpo.

127

Investigar rutas planificadas. A investigación sobre rutas turísticas organizadas pode animar os alumnos a facelas coa familia, ou ben a participar nas visitas guiadas. Os diversos centros excursionistas de Galicia ofrecen rutas para excursionistas principiantes ou máis afeitos. Ademais, na Internet atópanse diferentes páxinas sobre rutas. Na sección da páxina web http://www.turgalicia.es/sit/form_busqueda.asp?ctre=32111&cidi=G ofrécense moitas rutas que se poden facer, con información do percorrido, tempo en que se pode facer, dificultade, etc. De todos os xeitos, en Galicia están, por enriba de todo, as múltiples rutas do Camiño de Santiago; a máis importante é a ruta do camiño francés, que entra en Galicia polo Cebreiro e pasa por Triacastela, Sarria, Portomarín, Palas de Rei, Melide, Arzúa, O Pino e Santiago de Compostela.

1. RL. 2. O compás e o plano, xa que o cataventos serve para coñecer a dirección do vento e o astrolabio é un instrumento antigo que xa non se usa. 3. • Un terreo areento. • Unha paisaxe amarelenta. • Unha rúa barrenta. 4. paxaro: bandada; soldado: exército; ovella: rabaño; árbore: bosque; abella: enxame; peixe: banco. 5. RM: • frota: conxunto de barcos mercantes, de guerra ou pesqueiros. A frota volveu ao peirao. • vaixela: conxunto de pratos, vasos, cuncas e outros recipientes, destinados ao servizo da mesa. Gústame esta vaixela de porcelana. • plumaxe: conxunto de plumas que cobren un paxaro. Algúns paxaros tropicais teñen unha plumaxe moi vistosa. • coro: conxunto de persoas que cantan. O coro actuará no Ateneo. • serra: grupo de montañas que están unha detrás doutra. Fun á unha casa de turismo rural que está na serra do Courel. 6. RL.

127 131194 _ 0168-0183.indd

179

22/7/09

16:42:47

Literatura Tipos de narradores Obxectivos • Coñecer o tipo de narrador. • Identificar o tipo de narrador dun conto.

Suxestións didácticas Propóñalles aos alumnos que nomeen os elementos básicos da narración, que xa estudaron. Seguidamente, pídalles que lembren cal é a función do narrador. Faga unha primeira lectura en silencio do relato e aclare as dúbidas que se producen sobre o significado do léxico utilizado. Despois, pregúntelles se consideran que o que fala é un personaxe que participa ou non participa na historia. A continuación, pídalles que localicen e que arrodeen no texto todos os pronomes persoais, posesivos e verbos que se atopan en primeira persoa. Explíquelles que estes son indicios de que, efectivamente, o narrador desta historia narra desde dentro, xa que participa porque é un personaxe que conta os feitos.

A

O Mar da Néboa Non entendía nada e a resaca do mareo mantíñame nunha especie de nube. En cuestión de poucas horas pasara da redacción do Celtic News a unha festa pirata nalgún lugar do Atlántico Norte. Unha festa no meu honor!

• Propóñalles aos alumnos que xustifiquen as respostas da actividade 2 con exemplos extraídos do conto. • En canto á actividade 4, antes de resolvela pregúntelles aos alumnos en que tipo de palabras se centraron para cambiar o tipo de narrador.

C

Tan confusa estaba que, esquecendo que ao cabo fora levada alí á forza, non se me ocorreu outra cousa que preocuparme pola seguridade daquela banda de corsarios que se dispuñan a brindar con augardente coma se fose auga mineral. Só lles faltaba botar fogos de artificio e conectar por satélite en directo coa CNN.

●

4. Ca

Rai convertérase no meu guieiro e iso deume certa confianza.

os

–Oes, Rai, non é perigoso montar aquí unha esmorga? Os gardacostas non deben estar moi lonxe!

esmorga: diversión ou festa buliciosa; troula.

5. Bu e

MANUEL RIVAS, Bala Perdida. (Adaptación)

Segundo onde se sitúen para contar a historia, hai dous tipos de narradores. ●

O narrador que conta a historia desde dentro, é dicir, o que é ao mesmo tempo un personaxe.

OBR

●

O narrador que conta a historia desde de fóra, é dicir, coma se fose un espectador diso que está a contar.

1

1. Le o texto O Mar da Néboa, escolle e completa. ●

dentro/fóra

●

personaxe/espectador

●

primeira/segunda/terceira

Quen narra o texto O Mar da Néboa conta a historia desde ...............; é, polo tanto, un ............... da historia. Para contar esa historia utiliza a ............... persoa gramatical.

2. Volve ler o conto A herdanza da unidade 5, páxina 72, e responde as preguntas

Despois de resolver as actividades, pódelles pedir que narren esta historia coma se non participasen e o visen todo desde fóra como simples espectadores. Para explicar • Ao corrixir a actividade 1, faga que a partir do exemplo os alumnos e as alumnas realicen xeneralizacións: Polo tanto, en que persoa gramatical debe narrar sempre os feitos o «narrador desde dentro»? E en que persoa ten que narrar os feitos un «narrador desde fóra»?

3. Le

seguintes sobre o narrador. ●

Desde onde conta a historia: desde dentro ou desde fóra?

●

É un personaxe ou un espectador?

●

Que persoa gramatical utiliza: a primeira, a segunda ou a terceira?

2

128

Máis información Outros trazos dos narradores. O narrador que conta a historia desde dentro narra en primeira persoa e é un personaxe que pode ser o protagonista, un personaxe secundario ou un personaxe referencial, que apenas intervén nas accións. Este tipo de narrador pode explicar o que ve e os seus propios sentimentos, pero non pode saber o que pensan os outros personaxes ou que é o que van facer, salvo que os personaxes llo digan. Doutra banda, o narrador desde fóra narra en terceira persoa e case sempre é omnisciente, é dicir, é un narrador que sabe todo o que está pasando, qué van facer e qué pensan os personaxes.

128 131194 _ 0168-0183.indd

180

22/7/09

16:42:47

a

-

9 UNIDADE

3. Le estes fragmentos e clasifícaos segundo o tipo de narrador. A Tiñámolo decidido: pasariamos

B Aquel día todos foron despedilo

a noite nesa casa abandonada! Eu, a verdade, é que tiña un chisco de medo... Pero, faríao! Claro que o ía facer...!

á estación. Henrique marchaba, lonxe, á India, e ninguén sabía se volvería algún día.

C

●

O cabaleiro entra vitorioso na cidade. O pobo aclámao. Acaba de liberalos do terrible dragón!

NARRADOR PERSONAXE ▶

D

●

9

Competencias básicas Tratamento da información Anime os alumnos a buscar máis información sobre o autor Manuel Rivas. Pódelles recomendar a información que se dá del na galipedia: http://gl.wikipedia.org/ wiki/Manuel_Rivas. Explíquelles previamente que é un dos escritores actuais máis coñecidos da literatura galega.

Meus pais sempre dixeron que teño un carácter un pouco especial. Poida que teñan razón, pero a min gústame ser así.

NARRADOR ESPECTADOR ▶

4. Cambia o tipo de narrador en cada un dos fragmentos anteriores e explica os cambios que tiveches que facer en cada caso.

5. Busca nas lecturas iniciais deste libro exemplos de cada tipo de narrador e escribe o título. NARRADOR PERSONAXE

...........

NARRADOR ESPECTADOR

Solucións ...........

Narrar unha historia

OBRADOIRO LITERARIO 1. Conta o que pasa nestas viñetas das dúas maneiras propostas. ●

Coma se foses o neno que xuta o balón.

●

Coma se foses a xornalista.

2. Comenta cos compañeiros e compañeiras. Cal das narracións anteriores vos custou máis traballo elaborar? Por que?

129

Outras actividades Cambiar o tipo de narrador. Propóñalles aos alumnos que identifiquen o tipo de narrador do relato seguinte e que despois o reescriban cambiando o narrador. O mapa O meu nome é Brais e son cartógrafo. Pasei vinte anos revisando os arquivos de medio mundo: quería ser quen atopase o verdadeiro mapa da Atlántida, unha terra desaparecida hai moitos séculos, e así facerme famoso. Ultimamente xa nin durmía, tan só pensaba no mapa. A semana pasada, por fin o atopei, pero… Onte meu sobriño quería que xogásemos a un xogo parecido á oca. Cando vin o taboleiro case de dá algo: o percorrido do xogo ía sobre un mapa cheo de nomes… un mapa exacto, punto por punto, ao meu!

1. O narrador do texto «O Mar da Néboa» conta a historia desde dentro; é, polo tanto, un personaxe da historia. Para contar esa historia, utiliza a primeira persoa gramatical. 2. • Desde fóra. • É un espectador. • A terceira. 3. NARRADOR PERSONAXE: A, D. NARRADOR ESPECTADOR: B, C. 4. RM: A. «Tíñano decidido: pasarían a noite nesa casa abandonada! El, a verdade é que tiña un chisco de medo… Pero, faríao! Claro que o ía facer!». Cambiáronse as persoas dos verbos e dos pronomes persoais. B. «Aquel día todos foramos despedilo á estación. Henrique marchaba lonxe, á India, e ningún de nós sabía se volvería algún día». Cambiouse a persoa dos tempos verbais. C. «Entrei como cabaleiro vitorioso na cidade. O pobo aclamábame. Acababa de liberalos do terrible dragón!». Cambiáronse as persoas dos verbos e dos pronomes persoais. D. «Seus pais sempre dixeron que ten un carácter un pouco especial. Poida que teñan razón, pero a el gústalle ser así». Cambiáronse as persoas dos verbos e dos pronomes persoais, e cambiouse un posesivo de primeira persoa por un de terceira. 5. RM: NARRADOR PERSONAXE: Non hai. NARRADOR ESPECTADOR: Mando a distancia. OBRADOIRO LITERARIO 1 e 2. RL.

129 131194 _ 0168-0183.indd

181

22/7/09

16:42:47


1.

LEM



● ●

• Familiarizarse cos resumos e cos esquemas conceptuais.

●

• Escribir un ditado.

●

8.

Os adverbios son palabras ……… que expresan ……… Tamén expresan ……… Escríbense con h todas as formas dos verbos ………… ; as palabras que comezan polos prefixos ………… Tamén se escriben con h outras palabras coma ………… e os seus …………. En galego escríbense sen h palabras que en castelán si o levan, coma …………. As palabras colectivas son as que en singular nomean …………; mentres que as palabras individuais nomean ………… cando van en singular. Hai dous tipos de narradores, segundo onde se sitúen para ………… O narrador personaxe é ………… O narrador espectador conta a historia …………

9.

10.

Suxestións didácticas Para reforzar o traballo cos adverbios, pode pedirlles que nas actividades 3 e 4 fagan o exercicio inverso: que na 3 indiquen a que palabra complementa cada adverbio, e que na 4 digan de que tipo son.

2.

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema. OS ADVERBIOS poden ser de lugar

............. .............

A propósito das actividades 5 e 6, fíxese en se interiorizan a correcta escrita das palabras con esta grafía; para iso corrixa o exercicio e despois pregúntelles cantos erros tivo cada alumno e en que palabras. Na actividade 12 teña en conta que a pregunta admite varias respostas: escalada, montañismo, alpinismo, excursionismo…

poden realizar a función de ............. .............

.............

.............

ES 3. Escolle o adverbio que corresponda e di de que clase é.

Vostede está aquí (Onte/Mañá) paseaba co meu curmanciño

e fomos chegar diante dun plano da cidade onde había o rótulo «Vostede está (fóra/aquí)». (Daquela/tarde), o pequeno díxome: «E como saben que nós estamos (enriba/aquí) e (non/si) (menos/máis) alá?». EXEMPLO

onte: adverbio de tempo.

adverbio destacado nestas oracións. ●

● ●

EXEMPLO

A tapa saíu facilmente. Verbo

●

inverno

●

oso

●

aber

●

orfo

●

erbario

●

istórico

●

ortícola

●

erdar

●

ombro

●

armonía

●

ovo

●

orario

1

6. Completa cada palabra co prefixo con h que lle acaia. ● ●

....mercado ....masaxe

● ●

....activo ....fobia

● ●

....litro ....sílabo

7. Relaciona cada palabra individual coa colectiva correspondente. PALABRAS INDIVIDUAIS

1 2 3 4 5

xogador peixe pluma barco óso

PALABRAS COLECTIVAS ▶

●

A tapa saíu facilmente. Neves le moi ben. Alberte estaba bastante contento. Nós adestraremos mañá. Quizais veñan os seus amigos.

5. Completa con h cando cumpra.

▶

●

1. • Os adverbios son palabras invariables que expresan circunstancias de lugar, tempo, modo e cantidade. Tamén expresan afirmación, negación ou dúbida. • Escríbense con h todas as formas dos verbos haber, habitar, herdar, hospedar…; as palabras que comezan polos prefixos con h como hect-, hemi-, hept-, hexa-, hidro-, hiper-, etc. Tamén se escriben con h outras palabras como harmonía, herba, historia, horta, hotel, humidade… e os seus derivados. En galego escríbense sen h palabras que en castelán si o levan, coma ovo, orfo, óso, ermida, inchar, ombro…• As palabras colectivas son as que en singular nomean un conxunto de seres ou elementos; mentres que as palabras individuais nomean unha soa cousa cando van en singular. • Hai dous tipos de narradores, segundo onde se sitúen para contar a historia. O

complemento dun adxectivo

negación

4. Indica a que palabra complementa cada

Solucións

.............

banco esqueleto frota plumaxe equipo

130

Outras actividades Transformar oracións. Pídalles aos alumnos que transformen as oracións seguintes ao plural. • O estudante aloxarase nunha granxa. (Os estudantes aloxaranse nunhas granxas.) • Ela desexa coñecer a praia. (Elas desexan coñecer as praias.) • Faise o valente cando nos avantaxa. (Fanse os valentes cando nos avantaxan.)

130 131194 _ 0168-0183.indd

182

22/7/09

16:42:48

9 UNIDADE

LEMBRA E REPASA

Composición

narrador personaxe é o que conta a historia desde dentro. O narrador espectador conta a historia desde fóra. 2. Os adverbios poden ser de lugar, de tempo, de modo, de cantidade, de afirmación, de negación, de dúbida, e poden realizar a función de complemento dun verbo, de complemento dun adxectivo e de complemento doutro adverbio. 3. Aquí: adverbio de lugar; daquela: adverbio de tempo; aquí: adverbio de lugar; non: adverbio de negación; máis: adverbio de cantidade. 4. • Neves le moi ben: complementa o adverbio ben. • Alberte estaba bastante contento: complementa a adxectivo contento. • Nós adestraremos mañá: complementa o verbo adestraremos. • Quizais veñan os seus amigos: complementa o verbo veñan. 5. Levan h: haber, herbario, histórico, hortícola, herdar, harmonía, horario. 6. • hipermercado • hiperactivo • hectolitro • hidromasaxe • hidrofobia • hexasílabo 7. xogador: equipo; peixe: banco; pluma: plumaxe; barco: frota; óso: esqueleto. 8. Embalar: empaquetar. Meu pai embalou o ordenador. Labazada: golpe dado na cara coa man aberta. Nunca me deron unha labazada. Intre: momento preciso no tempo. Nese intre soou o teléfono. 9. Os tres son verbos irregulares porque a raíz non se mantén invariable en todas as formas verbais, e tamén porque a raíz e as desinencias cambian en relación coas que teñen os verbos modelos das conxugacións respectivas. 10. • Parece que trona. • Que sucederá… que se escoita ruído. Está chuviscando, leva o paraugas. Creo que cómpre limpar a sala. • Sempre que paseaba orballaba. 11. • iugoslava: adxectivo rematado en -avo/a; vive: verbo vivir; estiven: verbo estar. 12. RM: Escalada. 13. • Porque aínda que se relacionan co mesmo tema (a música), non pertencen á mesma clase de palabras (hai substantivos, un verbo e un adxectivo).

Literatura

ES CAPAZ DE…

8. Explica o significado destas palabras

11. Di que norma do uso do v cumpre cada

e escribe unha oración onde as inclúas. embalar

labazada

palabra destacada.

intre

● ●

9. Explica por que son irregulares estes verbos. ir

estar

ter

●

Teño unha amiga iugoslava. Carmiña vive en Ourense. Onte estiven todo o día na casa.

12. Identifica o campo semántico a que pertencen estas palabras.

10. Subliña os verbos defectivos que atopes

…..................

nestas oracións. ● ● ● ● ●

Parece que trona. Que sucederá... que se escoita ruído. Está chuviscando, leva o paraugas. Creo que cómpre limpar a sala. Sempre que paseaba orballaba.

corda

tenda

piolet

saco de durmir

13. Explica por que estas palabras non forman un campo semántico. violín

●

tocar

●

harmonioso

●

frauta

..

ico

ro

o

o

Escribir un ditado

ES CAPAZ DE…

1. Escolle unha das normas ortográficas seguintes e escribe un ditado en que se apliquen. ● ●

9

As normas de acentuación. O uso do b.

● ●

O uso do h. As maiúsculas.

● ●

O uso do v. A acentuación de hiatos.

Faino así:

1. Busca polo menos seis palabras que che poidan servir para repasar cada un dos casos da norma ortográfica que escolliches. EXEMPLO

As normas de acentuación: camión, Rubén, vendeu, último, mercou, rápido.

2. Pensa unha historia breve en que poidas utilizar todas as palabras que escribiches. EXEMPLO

Un camioneiro que se chama Rubén mercou un coche de último modelo.

3. Escribe o teu ditado procurando que quede un texto con sentido. Se algunha palabra non che resulta fácil de introducir na historia que pensaches, cámbiaa. Non esquezas poñerlle un título. EXEMPLO

Un coche impresionante Rubén vendeu o seu camión e mercou un cochazo de último modelo. Se virades como de rápido circula pola autoestrada. Semella un foguete!

4. Dítalles o teu texto aos compañeiros.

131

Programa de ESTUDO EFICAZ Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa coma esta: O que aprendín Lectura Comunicación oral Gramática Ortografía Vocabulario


1. RL.

131 131194 _ 0168-0183.indd

183

22/7/09

16:42:48

10

E

A gatiña de cristal


Contidos

• Ler un texto narrativo de maneira fluída. • Recoñecer a secuencia en que suceden os feitos nun texto narrativo. • Saber diferenciar dúas versións diferentes dun mesmo feito. • Saber crear unha historia colectiva de forma oral. • Comprender o concepto de enlace e identificar os tipos principais. • Recoñecer os dous sons que representa a grafía x e escribir correctamente palabras con esta grafía. • Diferenciar o sentido literal do sentido figurado. • Aprender a escribir reclamacións. • Analizar un texto persoal. • Saber eliminar ambigüidades nos textos.

Criterios de avaliación • Le un texto narrativo de maneira fluída. • Recoñece a secuencia en que suceden os feitos nun texto narrativo. • Identifica diferenzas na narración oral duns feitos. • Crea unha historia colectiva de forma oral. • Comprende o concepto de enlace e identifica os tipos principais. • Recoñece os dous sons que representa a grafía x e escribe correctamente palabras con esta grafía. • Diferencia o sentido literal do sentido figurado.

• Os enlaces: preposicións e conxuncións. • Tipos de conxuncións: copulativas, disxuntivas e adversativas. • Palabras con x.

R

• O sentido literal e o sentido figurado.

• • •

• Lectura comprensiva do texto A gatiña de cristal. • Recoñecemento da orde en que suceden os feitos da historia.

E

• •

• Audición de dous textos orais para identificar diferenzas. • Creación oral e colectiva dunha historia. • Identificación e invención de oracións en sentido literal e en sentido figurado. • Redacción dunha reclamación. • Lectura comprensiva dun texto persoal.

• Sabe como se escriben as reclamacións. • Analiza un texto persoal. • Reescribe textos eliminando ambigüidades.

Competencias básicas Ademais da Competencia en comunicación lingüística, na unidade desenvólvense estas competencias: Tratamento da información, Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico e Competencia social e cidadá.

• Interese por coñecer culturas diferentes. • Preocupación por escribir as oracións ben enlazadas. • Apreciación polas posibilidades que ofrecen os blogs.

N

132A 131194 _ 0184-0199.indd 184

22/7/09 16:48:08


Texto narrativo

Gramática

Ortografía


Os enlaces

Palabras con x

Comunicación oral

Competencias básicas Tratamento da información


Comprensión auditiva: Identificar diferenzas na narración duns feitos Expresión oral: Crear unha historia colectivamente

Vocabulario: O sentido literal e o sentido figurado Composición de textos: Facer unha reclamación

Es capaz de…

Actividades

Eliminar ambigüidades



Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ • Redactar resumos: actividade 10, páx. 134; actividade 1, páx. 144. • Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 144.

Previsión de dificultades • Faga fincapé na correcta pronuncia das palabras patrimoniais que levan a grafía x, xa que esta representa un son que non existe na fonética do castelán e é fundamental que o pronuncien correctamente na nosa lingua. Ademais, serviralles para o estudo de linguas coma o francés e o inglés, que si o teñen. • Os rapaces observan que os adultos a miúdo protestan de forma oral por determinados motivos; pero, en xeral, non o fan por escrito e cando o fan, poucas veces expresan esixencias ou solucións. Insista en que, ao facer unha reclamación escrita, aclaren primeiro as ideas, as expoñan de forma ordenada e, sobre todo, que fagan unha proposta para solucionar o problema.


NOTA: A temporalización desta unidade e das seguintes varía de acordo coas datas de Semana Santa.

132B 131194 _ 0184-0199.indd 185

22/7/09 16:48:09

10


Obxectivos

O chuv para se me


Po único eles.

• Recoñecer o uso de datos reais que outorgan verosimilitude ao relato e identificar os elementos fantásticos da historia.

–E mona en qu

O acheg ergui

A perfe venec

Suxestións didácticas Nesta unidade os alumnos van ler un texto ambientado na cidade de Venecia. Pregúntelles de que país forma parte actualmente esta cidade e, se algún alumno ou alumna a coñece, que lles explique aos demais o que máis lle gustou desta preciosa cidade. Explíquelles aos alumnos que durante toda a Idade Media, sobre todo a partir do séc. XI ata o séc. XVI, en que comezou a súa decandencia, Venecia foi unha potencia marítima, enclave comercial entre os mundos bizantino, musulmán, eslavo e xermánico. Froito disto son os seus grandiosos palacios, a basílica de San Marcos, a praza de San Marcos, o Palacio Ducal, as pontes sobre o Canal Grande, coma a de Rialto, etc. É dicir, que os excedentes económicos eran tales para crear tanta riqueza que hoxe o turismo é a principal actividade económica do país. Antes de ler Faga que observen a imaxe e pídalles aos rapaces e ás rapazas que a describan. Despois formúlelles preguntas como: Como son as vestimentas dos personaxes? Hai algún personaxe real? Por que o sabes? Onde cres que se sitúa a acción, nun palacio ou nunha casa? Por que? Que están observando os personaxes? De que material está feito o obxecto? Por que o sabes? Anímeos a facer anticipacións sobre o que fan os personaxes na escena. A lectura Recoméndelles aos alumnos que consulten o cadro do glosario e propóñalles que fagan unha lectura

–C along

C da su E tam figura que a

–I engad

VAS APRENDER 1 Lectura A gatiña de cristal 2 Comunicación oral ● Identificar diferenzas na narración duns feitos ● Crear unha historia colectivamente 3 Gramática Os enlaces 4 Ortografía Palabras con x 5 Obradoiro de escritura ● O sentido literal e o sentido figurado ● Facer unha reclamación 6 Texto para traballar as competencias básicas Un lugar de lenda

O

tesouro de San Marcos é un dos máis ricos e abraiantes do mundo. E aínda sería máis se se conservasen todas as pezas roubadas ou perdidas ao longo dos séculos. Unha desas pezas que xa non existen, ou non se sabe onde está, seica era unha figura creada no obradoiro do máis afamado cristaleiro de Murano: unha preciosa gatiña de cor ámbar estarricada sobre un chan de vidro azulado. Cóntase que a devandita gata de cristal irisado fora encargada pola República Veneciana para agasallar un rei estranxeiro que acordara coñecer a sonada cidade dos canais. Co gallo do acontecemento organizouse un atafegado programa de celebracións e actos festivos na honra do monarca, entre os que destacaron, como non, as regatas polo Canal Grande –nas que os venecianos sempre souberon facer valer os seus dotes de consumados remeiros– e tamén os xogos de funambulismo e malabares. Rematou a festa con lumieiras e procesións arredor do Palacio Ducal, coas que Venecia tomou aparencia de enclave máxico. Por último produciuse o intercambio de regalos entre convidados e anfitrións.

132

Máis información Murano. Adoita describirse como unha illa da lagoa veneciana, aínda que, como Venecia, é realmente un arquipélago de illas unidas por pontes. Encóntrase aproximadamente a 2 quilómetros de Venecia e é famosa polas súas obras en vidro, particularmente polas súas lámpadas. Murano foi fundada polos romanos, e desde o século VI foi habitada por xentes procedentes da península Itálica, en concreto de Altino e Oderzo. Nun principio, a illa prosperou como porto pesqueiro e grazas á produción de sal. Era, así mesmo, un centro de comercio. A diferenza doutras illas da lagoa, Murano cuñaba as súas propias moedas. En 1291, todos os cristaleiros de Venecia víronse forzados a mudarse a Murano debido ao risco de incendios. Durante o seguinte século, as exportacións comezaron e a illa gañou fama, inicialmente pola fabricación

132 131194 _ 0184-0199.indd 186

22/7/09 16:48:09

Fo come ollos imax diant anos non l mant crista insat era el

Se de to perde Nese sobre

D non s rios d desap

o an o a

a ue

a os as de ao o. e

Os primeiros obsequiaron a cidade do dux cunha fabulosa chuvia de perlas e pebidas de ouro que foi vertida sobre os canais para alegría dos venecianos e proveito dos necesitados e lixeiros a se mergullaren. …

UNIDADE irisado: que brilla con varias cores semellantes ao arco iris.

Pola súa banda, o dux ofreceu ao rexio hóspede un anaco do único corno de unicornio que ten existido. Polo menos así o crían eles.

dux: título que posuían os xefes dalgunhas repúblicas italianas.

–E esa caixa… que me traedes nesa belida caixa? –preguntou o monarca sinalando con curiosidade cara a unha arqueta prateada en que relustraban varias ringleiras de ágatas e rubís colorados.

relustrar: relucir, brillar.

O servente que a portaba foi requirido polo dux para que se achegase a carón do intrigado rei e, tras un intenso silencio, foi erguida a tapa do cofre e baixadas as súas paredes.

damasco: tecido forte de seda ou la con adornos en relevo feitos con fíos grosos.

Alí sobre o paniño de damasco verdoso, descansaba a máis perfecta representación en cristal que teña saído nunca das factorías venecianas. Os ollos do rei brillaron de admiración.

Cando a tivo preto, comprobou como as irisacións e sinuosidades da superficie reproducían á perfección o tacto do pelame dun gato. E tamén advertiu que, a cada aloumiño que facía sobre o lombo da figura, se ía matizando a cor ámbar para crear a ilusión visual de que a michiña buligaba pracenteira. –Incrible –engadiu o rei–. Nunca antes sentira o electrizante engado que poden chegar a producir as obras de arte.

Sen pronunciar unha palabra abandonou a sala ante a sorpresa de todos. E xusto esa noite a embarcación real soltou amarras e perdeuse entre as tebras. Meses despois sóubose que o rei morrera. Nese tempo a vellez guindara un golpe de varias ducias de anos sobre el. Da gatiña de cristal, que ficou un tempo nas estancias do dux, non se volveron oír máis ca breves noticias. Logo de pasar por varios donos, aos que marabillou e estarreceu co seu poder, acabou desaparecendo.

en silencio do texto. Faga vostede unha lectura que lles sirva de modelo para que se fixen na pronuncia e na entoación. A continuación, aclárelles en voz alta as dúbidas sobre o vocabulario. Por último, distribúa os papeis do narrador e do rei estranxeiro e propóñalles unha lectura dramatizada. A medida que avance a lectura, pregúntelles aos alumnos qué datos reais hai no conto (o dux, a visita dun rei estranxeiro, a festa na honra do monarca) e cales fantásticos (os regalos que se intercambian: o anaco do único corno do unicornio –animal imaxinario– e os poderes da gatiña de cristal). Explíquelles que a mención dos datos reais lle permite ao narrador dar aparencia de realidade aos feitos inventados que relata na historia.

–Con razón os vosos artesáns son célebres no mundo enteiro –e alongou a man para a coller.

Foi percorrendo coa xema do dedo a fineza dos remates e, cando comezaba a subir o bico das orellas, o rostro do rei xeouse. Naqueles ollos violeta nos que se acababa de mirar víase reflectido e coa imaxe que ninguén podía sospeitar que tiña. Invadiuno o terror diante daquela ollada inmóbil que ía repasando todos os crimes que anos atrás fora quen de cometer para conseguir unha coroa que non lle pertencía. Non era digno de levala. Porque só servira para manter un pobo cargado de fame. Viu na ollada daquela gatiña de cristal de Murano a ollada acusadora de cada un dos seus súbditos insatisfeitos e non puido aturar máis a idea de que aquel que vira era el mesmo e o resultado de toda a súa vida.

10

O AUTOR

Competencias básicas Tratamento da información X. A. Neira Cruz Xosé Antonio Neira Cruz (Santiago de Compostela, 1968) é editor e profesor de xornalismo na Universidade de Santiago de Compostela. Escribiu numerosas e galardoadas obras de literatura infantil e xuvenil, entre as que destacan Ao outro lado do sumidoiro, Valdemuller, Os ollos do tangaleirón, As cousas claras, O armiño dorme e A noite da raíña Berenguela.

XOSÉ ANTONIO NEIRA CRUZ, Os gatos de Venecia. (Adaptación)

133

Pídalles que sitúen Venecia e Murano nun mapa político de Europa ou nun mapamundi e que aprecien a súa localización con relación a España. Anímeos tamén a buscar na Internet información sobre Venecia: a súa orixe, unha cidade que flota sobre o mar, o seu poderío na Idade Media, os seus palacios, as súas pontes, a praza de San Marcos, a catedral, etc.

Despois de ler de abelorios de cristal e de espellos. O cristal aventurine inventouse na illa e, durante algún tempo, Murano chegou a ser o maior produtor de cristal de Europa. A illa, máis tarde, fíxose coñecida polas súas arañas de luces. Aínda que houbo un importante declive durante o século XVIII, a cristalaría segue sendo a industria máis importante da illa. Dux. Título de príncipe ou maxistrado supremo nas repúblicas de Venecia e Xénova. No séc. IX os dux venecianos pasaron de ser gobernadores designados por Bizancio a soberanos absolutos. Gozaban do cualificativo de serenísimo e rodeábanse de gran fastuosidade. A partir do séc. XIII perderon a súa anterior autoridade e convertéronse en figuras representativas.

Pregúntelles aos alumnos se lles gustaría ter un obxecto coma a gatiña de cristal que lles fose mostrando episodios da súa vida en que fixeran cousas pouco correctas, para así poder evitalas. Dígalles que opinen sobre os actos do rei estranxeiro e que valoren o que ocorre cando os dirixentes, por primar intereses persoais ou doutro tipo, desprezan o pobo que gobernan.

133 131194 _ 0184-0199.indd 187

22/7/09 16:48:09


Co

Obxectivos

Os personaxes

O lugar

Com


1. Lembra todo o que se di no conto sobre

06. Explica. Onde está agora a gata de cristal,

• Coñecer a secuencia dun texto narrativo.

a gata de cristal. ● ●

Suxestións didácticas Os datos reais do texto axudan a crear sensación de verosimilitude, aínda que hai elementos fantásticos. Comprobe que distinguen estes dous ámbitos narrativos a través da resposta da actividade 8.

segundo o texto?

Onde foi fabricada? Para que? Que peculiaridade tiña?

07. En que cidade se sitúa a historia? Escolle.

2. Enumera as actividades que se celebraron con motivo da visita do monarca a Venecia. ■ Explica en que consiste cada actividade.

3. Que agasallos intercambiaron os dous personaxes? Dío usando estas palabras.

Nas dúas cidades.

En ningunha.

ANFITRIÓN

un

H

C

As accións

A túa opinión

●

Cando pasou a man polo lombo da gata, .... Cando mirou nos ollos da gata, ....

A secuencia

R

08. Opina. ●

●

2. Co

Pensas que esta historia puido ocorrer de verdade? Que feitos poden ser reais? Cres que unha obra de arte pode provocar reaccións como terror, medo, pracer...?

09. Escribe a modo de noticia os feitos que se relatan neste conto. Ten en conta os datos do conto e inventa outros, por exemplo: de que país era o rei visitante, cal foi a reacción dos presentes...

5. Numera segundo a secuencia da historia. Neles viuse a si mesmo e todas as cousas malas que fixera.

● ●

Exp

Cream único ata q que a

A túa achega

3. Cr

Un rei estranxeiro visitou Venecia. Ao final, o rei fuxiu e morreu. O rei e o dux intercambiaron regalos. O dux de Venecia regaloulle ao convidado unha fermosa gata de cristal de Murano.

Rexistro de lectura

Fa

10. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha

A gata era tan realista que parecía que estaba viva.

Título:

Celebráronse moitas actividades na cidade en homenaxe ao monarca.

Autor:

Cando o rei visitante mirou aos ollos da gata quedou aterrorizado. ■ Escribe un resumo do conto empregando só cinco das oracións anteriores.

1.


2.

Resumo: 3. 4.

Opinión:

134

Programa de comprensión Actividades 1, 2, 3 e 4. Obtención da información. Lembrar detalles da historia. Actividade 5. Comprensión global. Ordenar os acontecementos da historia segundo a secuencia en que ocorreron e elaborar un resumo. Actividades 6 e 7. Obtención da información. Lembrar detalles da historia e identificar o marco espacial. Actividade 8. Elaboración dunha interpretación. Opinar sobre os feitos narrados na lectura. Actividade 9. Comprensión global. Converter o texto narrativo nun texto xornalístico, en concreto nunha noticia. Actividade 10. Comprensión global e Reflexión sobre o contido. Facer unha ficha da lectura.

134 131194 _ 0184-0199.indd 188

1.

C CONVIDADO

●

1. • Foi fabricada no obradoiro do máis afamado cristaleiro de Murano, para agasallar un rei estranxeiro. • Que, mirándoa aos ollos, un se vía reflectido nela e todas as cousas malas que fixera. 2. Regatas polo Canal Grande, xogos de funambulismo (exercicios de equilibrio sobre unha corda ou un arame) e malabares (exercicio en que se lanzan obxectos ao aire e se recollen despois mantendo o equilibrio), lumieiras (lumes que se fan no chan ao aire libre) e procesións arredor do palacio ducal. 3. O convidado obsequiou a cidade do dux cunha fabulosa chuvia de perlas e pebidas de ouro que foi vertida sobre os canais. O anfitrión obsequiou o convidado coa gatiña de cristal. 4. • Cando pasou a man polo lombo da gata, íase matizando a cor ámbar para crear a ilusión visual de que a michiña buligaba pracenteira. • Cando mirou nos ollos da gata, viuse a si mesmo e todas as cousas malas que fixera. 5. 7, 1, 8, 3, 4, 5, 2, 6. ■ Un rei estranxeiro visitou Venecia. O dux de Venecia regaloulle ao convidado unha fermosa gata de cristal de Murano. Cando o rei visitante mirou aos ollos da gata quedou aterrorizado. Neles viuse a si mesmo e todas as cousas malas que fixera. Ao final, o rei fuxiu e morreu. 6. Logo de pasar por varios donos, acabou desaparecendo. 7. En Venecia. ■ RL. 8. RL. 9. RL. 10. RL.

Venecia.

■ Localiza as cidades de Venecia e Murano nun mapa. (Usa un atlas ou consulta na Internet o enderezo http:// maps.google.es)

4. Lembra este momento e completa.

Solucións

Murano.

Ident Uns m unha eoo entre coñec

22/7/09 16:48:09

10

Comunicación oral Comprensión auditiva

UNIDADE O agasallo sorprendeu ao rei, malia a estar afeito a ver cousas preciosas.

Identificamos diferenzas na narración duns feitos. Uns mesmos feitos pódeos contar de xeito diferente unha persoa ou outra, segundo os intereses e o obxectivo que teña. Saber identificar as diferenzas entre a narración dunha persoa e a doutra, permitiranos coñecer mellor as intencións de quen o conta.

1.

Obxectivos

Pois eu oín algo distinto!

• Saber identificar versións diferentes dunha mesma historia. • Crear unha historia colectivamente.

Escoita as dúas versións da mesma noticia tantas veces como cumpra e completa unha ficha coma esta para cada unha. HORA DO ACCIDENTE ▶

/

Suxestións didácticas Comprensión auditiva Explíquelles aos alumnos que agora van aprender a distinguir feitos reais e suposicións. Despois, pídalles que analicen o que din os personaxes das viñetas. Ao acabar, que escoiten o texto do CD.

LUGAR ▶

COMO PASOU ▶ CAUSA DO ACCIDENTE ▶ RESPONSABLE DO ACCIDENTE ▶

2. Compara as dúas fichas, reflexiona e responde. ● ●

Que información é obxectiva nas dúas noticias? Como o sabes? O resto de información baséase en feitos reais ou en suposicións? Como o sabes?

Expresión oral A actividade 3 non consiste en dicir unha cousa tan rapidamente como sexa posible, senón en narrala a unha velocidade normal, pero nunha versión diferente da que lla contou o compañeiro a cada un.

Expresión oral Creamos unha historia colectivamente. Moitas historias de tradición oral nacen dun feito único que, a medida que se transmite dunhas persoas ás outras, vaise transformando ata que, en ocasións, dan lugar a versións moi diferentes. Iso pasa porque cada persoa que a conta achega a súa pegada persoal engadindo ou cambiando detalles.

3. Creade por grupos unha historia a partir do titular seguinte. A policía confundiu un veciño da localidade cun ladrón de bancos e este pasou unha noite no calabozo.

..

10

Facédeo así:

Solucións

1. Dividide a clase en tres grupos. Cada grupo situarase nunha parte da aula, de maneira que non poida oír os demais grupos. 2. O membro do grupo que comece a roda contaralle ao oído dun dos compañeiros de grupo o feito, pero engadindo ou cambiando algún aspecto. Despois, este contaralle a nova versión do feito a outro compañeiro engadíndolle ou cambiándolle outro aspecto, e así sucesivamente. 3. O último membro de cada grupo contaralle a súa versión do feito ao resto de grupos. 4. Comparade as tres versións e escollede a que máis vos guste.

135

Outras actividades Comparar historias. Propóñalles aos alumnos a lectura de dúas versións dun mesmo conto tradicional publicadas por diferentes editoriais. Despois, pídalles que establezan de forma oral semellanzas e diferenzas entre os relatos e que expliquen qué versión lles gustou máis e por que. Outra actividade pode consistir en seleccionar unha noticia que saíse en dous xornais diferentes, cun tratamento distinto en canto á extensión do texto, á medida do titular, ás imaxes, etc. Fotocopie os artigos e propóñalles a lectura aos alumnos. Propicie unha conversa sobre a maneira como se trata o feito, en cal dos dous xornais se achega máis cantidade de detalles, etc.

1. HORA DO ACCIDENTE: Cara ás 8 do serán. LUGAR: no cruzamento entre a rúa Maior e a rúa das Flores. COMO PASOU: un coche que circulaba a moita velocidade derrapou e chocou contra un farol. CAUSA: imprudencia do condutor do vehículo por ir demasiado de présa. RESPONSABLE: o condutor. / HORA DO ACCIDENTE: cara ás 8 do serán. LUGAR: no cruzamento entre a rúa Maior e a rúa das Flores. COMO PASOU: Un vehículo, que circulaba con normalidade, tivo que frear bruscamente para evitar caer nun dos numerosos buratos que atravesan a rúa Maior, derrapou e chocou contra un farol. CAUSA: a freada brusca a causa do burato da obra. RESPONSABLE: o concello, polo seu desleixo á hora de sinalizar as obras. 2. • É obxectiva a información sobre a hora, o lugar e as consecuencias. Porque as dúas noticias dan os mesmos datos. • O resto da información baséase en suposicións. Porque a policia aínda está investigando os feitos. 3. RL.

135 131194 _ 0184-0199.indd 189

22/7/09 16:48:09

Gramática Os enlaces Obxectivos • Comprender o significado e a función dos enlaces: preposicións e conxuncións.

E esta marabilla?

É un detalle co que o agasalla a cidade de Venecia.

• Coñecer os principais tipos de conxuncións.

Os enlaces que unen palabras ou grupos de palabras nunha oración, ou dúas oracións entre si son as conxuncións. As conxuncións, coma as preposicións, expresan a clase de relación que se establece entre os elementos que unen. Os tres tipos de conxuncións máis habituais son os seguintes: ● As conxuncións copulativas, que expresan a idea de suma ou acumulación: e, e mais, nin. ● As conxuncións disxuntivas, que expresan a idea de opción: ou. ● As conxuncións adversativas, que expresan a idea de oposición ou contraste: pero, senón.

TIPOS DE ENLACES Preposicións

Conxuncións Copulativas Disxuntivas Adversativas

Os enlaces son palabras invariables que serven para unir palabras ou grupos de palabras. As preposicións son enlaces que unen palabras co seu complemento. As conxuncións son enlaces que unen palabras, grupos de palabras e oracións entre si. Hai conxuncións copulativas, disxuntivas e adversativas.

Neste nivel, os alumnos estudarán unicamente as preposicións e as principais conxuncións coordinadas. Faga que lean en silencio a información teórica e aclárelles as dúbidas. Centre a atención dos alumnos na viñeta e propóñalles que clasifiquen as palabras destacadas (e: conxunción; de: preposición; co: contracción da preposición con e o artigo o).

Fa

ca ca po se es

5. Es ● ● ●

AUT

A

1

2

1. Arrodea os enlaces dos carteis seguintes. Fíxate nos que están nas contraccións.

3 SUÍZA: entre a terra e o ceo.

PAÍSES BAIXOS Vivir na terra ou sobre o mar?

A Praza de San Pedro na Cidade do Vaticano. Impresionante!

4

, 4a.

136

Máis información As conxuncións e, ou. Xeralmente, cando a conxunción e coordina máis de dous elementos, só se enlazan os dous últimos: Adestrareime luns, mércores e sábado. É moi habitual en galego utilizar co mesmo valor ca a conxunción e o enlace copulativo e mais. Ao meu aniversario viñestes Mariña e mais ti. A conxunción e mantense igual aínda que a palabra seguinte comece por e: Ao meu aniversario viñestes ti e ela. A conxunción ou, cando coordina máis de dous elementos, tamén enlaza xeralmente só os dous últimos: Escribe unha nota, envía unha mensaxe electrónica ou telefona.

• Na actividade 4, lémbrelles aos alumnos as contraccións do artigo o, a, o, as coas preposicións

136 131194 _ 0184-0199.indd 190

4. Co

✱

As conxuncións


Para explicar • Na actividade 3, explíquelles que teñen que usar todas as conxuncións do cadro. Remarque tamén a idea que expresan as conxuncións nas respectivas oracións.

Os enlaces son palabras invariables que serven para unir palabras ou grupos de palabras entre si. Hai dous tipos de palabras que funcionan como enlaces: as preposicións e as conxuncións.

Os enlaces que unen palabras co seu complemento chámanse preposicións. Por exemplo: a camiseta de manga curta. Ademais de unir palabras, as preposicións informan sobre a relación que se establece entre elas. Por exemplo, sen indica exclusión: un día sen pan. As preposicións máis frecuentes son a, ante, baixo, cabo, canda, con, contra, de, deica, dende, desde, en, entre, onda, para, perante, por, salvo, segundo, sen, senón, sobre, tras, xunta.

• Identificar e utilizar correctamente as preposicións e as conxuncións.

En canto ás conxuncións copulativas, fágalles notar aos alumnos que a conxunción e utilízase só en oracións afirmativas (por exemplo, Filipe lía e Xoana escribía), mentres que a conxunción nin se usa en oracións negativas (por exemplo, Nin Alexandre nin Alberte asinaron a folla).

3. R

Os enlaces

As preposicións

• Saber distinguir as preposicións das conxuncións.

Os alumnos xa aprenderon en cursos anteriores o concepto de enlace. De todos os xeitos, pregúntelles que é un enlace e, se non o lembran, pídalles que expliquen, fóra do ámbito gramatical, o significado da palabra enlazar para que a asocien a ‘unir’ e comprendan mellor o concepto.

2. D

22/7/09 16:48:10

10 UNIDADE

2. Di se os enlaces da actividade anterior son preposicións ou conxuncións. 3. Relaciona coa conxunción apropiada e clasifica as conxuncións. É un electricista responsable Non neva Prefires brócoli Non quería quedar Teño diñeiro suficiente

ras un-

rede stan. da, te,

ou pero senón nin e

marchar. coliflor? moi eficaz. non quero gastalo. chove.

COPULATIVAS DISXUNTIVAS ADVERSATIVAS

Fai as contraccións que cumpra. PREPOSICIÓN

❤

Tratamento da información CONXUNCIÓN

Aproveite a actividade 4 para facer que os alumnos localicen nun atlas ou nun mapa o Principado de Andorra, se decaten da súa localización e se fixen en que é bastante pequeno.

O país dos Pireneos

ora-

ela-

cu-

✱ Francia ❤ España hai un país moi montañoso ✱ que se fala catalán, castelán ❤ francés. Trátase ✱ Andorra que, ✱ uns 468 quilómetros cadrados, é un ✱ os países máis pequenos ✱ o mundo. ✱ Andorra podes facer moitas cousas: visitar monumentos ❤ ir de compras ❤, se o prefires, pasear ✱ os seus bosques ❤ visitar as numerosas estacións ✱ esquí. Vai! ✱ dúbida, divertiraste! 5. Escribe. ●

ou

● ●

Unha oración que teña dúas preposicións e unha conxunción disxuntiva. Unha oración que teña unha preposición e unha conxunción copulativa. Unha oración que teña dúas conxuncións e ningunha preposición.

▶

................................. ................................. ▶ ................................. ▶

-

-

-

a, con, de, en e por: ao/ó, á, aos/ós, ás; co, coa, cos, coas; do, da, dos, das; no, na, nos, nas; polo, pola, polos, polas. Fíxese en que os alumnos fan ben todas as contraccións.


4. Copia o texto substituíndo os símbolos polas preposicións ou conxuncións, segundo o código.

✱

10

AUTOAVALIACIÓN Arrodea a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos. 1. Os enlaces que unen palabras co seu complemento son as… a) preposicións. b) conxuncións. 2. A conxunción ou é… a) adversativa.

b) disxuntiva.

3. Os enlaces son palabras que… a) cambian de xénero e de número.

b) son invariables.

.

4. As conxuncións copulativas expresan a idea… a) de suma. b) de opción.

PUNTUACIÓN 1

.......

2

.......

3

.......

4

.......

TOTAL

.......


137

Outras actividades Localizar e clasificar enlaces. Pídalles aos alumnos que localicen e clasifiquen os enlaces do texto seguinte: A Selva Negra A Selva Negra é un macizo montañoso situado no suroeste de Alemaña. O nome é de orixe incerta. Uns din que alude aos mestos bosques de abetos que lle dan un aspecto escuro e misterioso á paisaxe, pero outros aseguran que foron os antigos romanos os que lle deron o nome, inspirados na escuridade propia do paso polo medio dos bosques.

Solucións 1. entre, e / na (en + a), ou, sobre / de, na (en + a), do (de + o). 2. PREPOSICIÓNS: entre, en, sobre, de, en, de. CONXUNCIÓNS: e, ou. 3. É un electricista responsable e moi eficaz. Non neva nin chove. Prefires brócoli ou coliflor? Non quería quedar nin marchar. Teño diñeiro suficiente pero non quero gastalo. COPULATIVAS: e, nin. DISXUNTIVAS: ou. ADVERSATIVAS: senón, pero. 4. Entre Francia e España hai un país moi montañoso en que se fala catalán, castelán e francés. Trátase de Andorra que, cuns 468 quilómetros cadrados, é un dos países máis pequenos do mundo. En Andorra podes facer moitas cousas: visitar monumentos e ir de compras ou, se o prefires, pasear polos seus bosques e visitar as numerosas estacións de esquí. Vai! Sen dúbida, divertiraste! 5. RM: • Na gaiola de ferro hai pardais ou canarios? • Comerei un bocadillo de xamón e unha mazá. • Roi e Carlos non están inscritos na carreira, pero participarán.

Engadir complementos. Propóñalles que lles engadan aos verbos seguintes grupos de palabras encabezados por unha preposición: pon, topou, subiremos, correrei, cearemos, corte. Exemplo: Pono sobre a

137 131194 _ 0184-0199.indd 191

22/7/09 16:48:10

Ortografía Palabras con x

6. D

Obxectivos Disque a gata de cristal de Murano era máxica e tiña un poder extraordinario!

• Aprender e aplicar correctamente as regras ortográficas da escritura de palabras con x.

A grafía x pode representar dous sons no galego: ●

A maioría das veces, a grafía x soa coma en máxica. Exemplo: lonxe, estranxeiro...

●

En moitas palabras cultas, a grafía x soa coma ks ou s. Exemplo: extraordinario, examinar...

Levan x palabras cos prefixos ex- e extra- (’fóra’, ‘exceso’). Exemplo: extraer, extraordinario.


Non levan x as palabras escavar, escavadora, estrañar, estranxeiro...

Explíquelles aos alumnos que nesta unidade estudarán os dous sons que pode representar a grafía x: un son fricativo, prepalatal xordo [ʃ] de xamón e os sons [ks] de exame. Pronuncie as palabras destacadas do texto da viñeta inicial máxica e extraordinaria para que vexan a diferenza na pronuncia. Despois pídalles que digan exemplos de palabras coa grafía x representantivos dos dous sons e escríbaos no encerado. A continuación, dígalles que lean atentamente a información do cadro e explíquelles as dúbidas que teñan. Lémbrelles que na unidade 7, no programa de Vocabulario, estudaron as palabras parónimas. Teña en conta a información do cadro inferior desta páxina e traballe con eles os parónimos con s/x, que lles axudarán a discriminar os sons que están estudando.

Ás veces, por influencia do castelán, algúns falantes empregan con x palabras que teñen que levar ll. Cómpre evitar ese tipo de confusións. Exemplo: a forma correcta é antollo, non *antoxo.

8. Bu

1. Risca, en cada grupo, as palabras con x que conteñen o son de xoia. reloxo

próxima

conxunto

enxeño

buxaina

xeonllo

suxeito

taxi

flexión

co axóuxere

exame

lixivia

cervexa

tóxico

Competencias básicas Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico Pode aproveitar o texto da actividade 9 para salientar o aproveitamento das zonas montañosas e dos deportes que se poden practicar nelas.

estoxo

linguaxe

meixela

A as te pa pr

2. Completa as oracións coas palabras anteriores que non empregaches. ●

A parada de ................ máis ................ queda a cen metros.

●

No ................ de ximnasia tiña que facer varias .................

●

Non uses ese produto; é ................ e pode provocar .................

3. Escolle a palabra a que se fai referencia en cada caso.

DIFI Que non dorme.

Tarro con plantas.

experto esperto

Fósforo.

texto testo

mixto misto

4. Escribe unha oración coas palabras anteriores que non marcaches. 5. Cambia s por x, e viceversa. Despois explica o significado de cada parella. ●

pase

▶ ......

●

lixo

▶ ......

●

suízo

▶ ......

●

luxo

▶ ......

●

foso

▶ ......

●

susto

▶ ......

138

Outras actividades Parónimos s/x. Como xa viron na unidade 7 no programa de Vocabulario, lémbrelles que hai palabras que teñen unha semellanza fonética entre si que só se diferencian por un fonema. Isto é o que ocorre coas palabras que se traballaron nas actividades 3, 5 e 8 do programa de Ortografía desta unidade. Propóñalles, para repasar as palabras anteriores, que risquen a palabra incorrecta de cada par nas oracións seguintes. • A maioría dos colexios son mixtos/mistos (rapazas e rapaces). • Roi caeu da bicicleta e levou un golpe no externo/esterno. • Meu avó dorme a sexta/sesta todos os días. • Cibrán é un experto/esperto en Física nuclear. • Celebrouse o xuízo/suízo no cantón xuízo/suízo de Berna.

138 131194 _ 0184-0199.indd 192

9. D

Fí asfixia

Usa o dicionario se o precisas.

Para explicar • En canto á actividade 1, comprobe que non teñen dificultades para discriminar os dous sons representados pola grafía x. Con todo, chame a atención en palabras como sufixo e prefixo, en que a grafía x se pronuncia [ks]. • Destaque que nas actividades 3, 5 e 8, onde se traballan os parónimos, é fundamental a correcta pronuncia para distinguir os pares de palabras.

7. Di

22/7/09 16:48:10

10 ✱

a

▶

❤

.........

▶

● ▶ .........

.........

Via❤a ao e✱tran❤eiro por pouco diñeiro. Ofertas e❤clu✱ivas para os meses de ❤uño e ❤u●o.

Non atoparás nada seme●ante. Vi✱ita a nosa a❤encia.

-

e

UNIDADE

6. Descubre a que grafía (x, s ou ll) corresponde cada símbolo e completa.

Solucións

En via❤es «O ANTO●O» facemos realidade os teus de✱e❤os e ✱oños: ● ● ●

E❤cur✱ións por pai✱a❤es polares? Má❤icas noites no de✱erto?

Rela❤antes pa✱eos coa pare●a por praias e❤óticas? ...

❤E O TEU DESTINO E PREPARA A EQUIPA❤E!

ELI

7. Di en cales das palabras con x do texto anterior este se pronuncia ks ou s. 8. Busca no dicionario o significado de cada parella de palabras e escribe unha oración con cada unha. espiar/expiar

esterno/externo

sesta/sexta


o

Proxecto para o verán A miña tía Xulia é unha viaxeira incansable. Todos os veráns, durante as vacacións, visita algún país estranxeiro. Onte díxome que este ano ten pensado pasar unha semana nos Alpes suízos. Disque hai unhas paisaxes de montaña espectaculares. E sabedes unha cousa... propúxome ir con ela. Teño que empezar a aforrar xa para a viaxe!


sinxelo paciencia pelexa

✱in✱elo

●

pac✱en✱✱a

●

pe✱e✱a


sinselo xinselo

● ●

pacencia pacenza

● ●

pelea peleia


139

• • • • • • • • • •

10

Expiar/espiar a alguén está prohibido por lei. Xacobe hospedouse nun hotel luxo/luso e era de luxo/luso. Xusto/Susto levou un xusto/susto grande cando entraches. Tes que cambiar a planta de texto/testo, que nese xa non colle. O médico díxolle que tiña que inxerir/inserir o xarope. Antes de marcar o número, tes que inxerir/inserir a moeda. Miña irmá baixou o lixo/liso e botouno nos colectores. O ladrón expiou/espiou o seu delito no cárcere. A atleta galega entrou sexta/sesta na meta. O outro día merquei unha caixa de mixtos/mistos.

1. Hai que riscar: reloxo, enxeño, suxeito, axóuxere; conxunto, buxaina, xeonllo, lixivia; estoxo, linguaxe, meixela, cervexa. 2. • A parada de taxis máis próxima queda a cen metros. • No exame de ximnasia tiven que facer varias flexións. • Non uses ese produto; é tóxico e pode provocar asfixia. 3. esperto, testo, misto. 4. RM: O pai de Uxío é un experto en artes marciais. Gústame moito o meu libro de texto. Agora a maioría dos centros escolares son mixtos: teñen alumnas e alumnos. 5. • pase: 1. Acción de pasar dun lugar a outro. 2. En certos xogos de pelota, acción de pasarlle un xogador o balón a outro. 3. Proxección dunha película. 4. Desfile de modelos. / paxe: cesto de vimbio. paxe: criado. • lixo: sucidade. / liso: sen engurras. • suízo: de Suíza. / xuízo: 1. Capacidade para xulgar cousas. 2. Capacidade para actuar de xeito razoable. 3. Idea ou opinión que se ten de algo. 4. Acto en que un xuíz ou tribunal xulga un asunto ou unha persoa. • luxo: 1. Riqueza, opulencia. / luso: de Portugal. • foso: 1. Burato grande no chan. 2. Escavación fonda arredor dunha fortaleza. 3. Sitio con area en que cae o atleta de salto de lonxitude. / foxo: burato pequeno que se fai no terreo. • susto: sensación de medo. / xusto: 1. Que actúa segundo a lei. 2. Que é merecido. 3. Exacto, preciso. 4. Que aperta ou cingue de máis. 6. viaxe, estranxeiro, exclusivas, xuño, xullo, semellante, visita, axencia, viaxes, antollo, desexos, soños, excursións, paisaxes, máxicas, deserto, relaxantes, paseos, parella, exóticas, elixe, equipaxe. 7. Pronúncianse ks: exclusivas, excursións, exóticas. 8. espiar: vixiar a alguén contra a súa vontade. expiar: sufrir un castigo por algo que se fixo. / esterno: óso do corpo. externo: exterior. / sesta: sono que se dorme despois de xantar. sexta: numeral ordinal. (RL para as oracións). 9. Ditado.

139 131194 _ 0184-0199.indd 193

22/7/09 16:48:10

Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado coas viaxes. • Comprender os conceptos de sentido literal e sentido figurado. • Identificar e utilizar palabras en sentido literal e en sentido figurado. • Facer unha reclamación por escrito.


Com

Vocabulario

Facem unha que r

plataforma billete pasaxeiro

5. Es

embarcar atrasar despedirse

PL

b)

1. Describe a escena da lámina nunha oración utilizando tantas palabras do cadro


2. Engádelle a cada campo semántico proposto tantas palabras como poidas. ACCIÓNS

embarcar, ..........

OBXECTOS

billete, ...........

TIPOS

turística, ........

AS VIAXES DESTINOS

Irlanda, .............

Dato

O SENTIDO LITERAL E O SENTIDO FIGURADO. O sentido literal dunha palabra é o significado que ten en orixe. Por exemplo, embarcar significa ‘entrar nalgúns vehículos para emprender unha viaxe’. O sentido figurado, en cambio, é o significado que adquire unha palabra a partir do uso expresivo que se fai dela. Por exemplo, embarcar, en sentido figurado, significa ‘participar nun negocio arriscado ou pouco conveniente’.

Pr de

Lug

S

en sentido figurado. Atravesou a cidade a pé. Atravesoume coa mirada.

Escalou dous postos na clasificación. Este verán queren ir escalar o Everest.

Paula é unha verdadeira xoia. Regaláronlle a Paula unha xoia.

A planta do salón está murcha. Hoxe Iria está algo murcha.

RE

d)

4. Escribe unha oración con cada un dos significados propostos para cada palabra. vender (Sentido literal). Dar algo a cambio de diñeiro. (Sentido figurado). Traizoar.

espiña (Sentido literal). Óso do peixe. (Sentido figurado). Feito doloroso ou frustración que está a facer mal.

140

Outras actividades Distinguir o sentido literal do figurado. Propóñalles aos alumnos que subliñen as oracións en que as palabras destacadas se usaron en sentido figurado: Os meus amigos son un tesouro; A aguia sobrevoaba os acantilados; Hoxe vén a Vigo unha estrela do rock; Teu irmán ten unha mirada fría; No galiñeiro había moitas galiñas cacarexando; O sol secaba a herba. Despois, propóñalles que, coas palabras destacadas das oracións que non subliñaron, inventen oracións pero utilizando as palabras en sentido figurado. (Por exemplo: Tareixa é unha aguia para os negocios; A clase parece un galiñeiro; O meu irmán pequeno é un sol.)

140 131194 _ 0184-0199.indd 194

M da re

3. Marca a oración de cada parella en que a palabra destacada estea utilizada

Propóñalles que conten algunha anécdota que lles pasase no desprazamento para chegar a un punto de destino durante unha viaxe.

En Composición de textos, a actividade que se propón esta vez é unha reclamación. Pídalles aos alumnos que expliquen en que consiste facer unha reclamación por escrito. Pregúntelles se algunha vez se atoparon cun produto defectuoso ou cun servizo de atención ao público ou de reparación dun aparello que lles parecese pouco axeitado. Pídalles que expliquen o que lles gustaría propoñer como solución na folla de reclamacións.

c)

como poidas.

Pídalles aos alumnos que observen a imaxe e que expliquen onde ten lugar a escena (nunha estación de tren) e como o souberon (os indicios son o tren ao fondo, o teito de metal coas vigas características e o número da plataforma). Seguidamente, propóñalles que lean o cadro de vocabulario e pídalles a algúns alumnos que lle expliquen ao resto da clase o significado das palabras que saen.

Con relación ao bloque de información fágalles notar que a linguaxe figurada se utiliza na linguaxe literaria, pero tamén, e con moita frecuencia, na vida diaria, tanto na linguaxe formal coma na coloquial. Así, por exemplo, dicimos: Esta bióloga tivo que salvar moitos escollos ao longo da vida ou O pai de Xacobe é un carballo.

a)

turístico internacional cultural

22/7/09 16:48:11

CO

e)

10 UNIDADE

Composición de textos Facemos unha reclamación. Cando queremos queixarnos de algo por escrito, facemos unha reclamación. En todas as reclamacións teñen que constar os datos da persoa que reclama, o motivo da súa queixa e a solución que espera.

Para explicar • Antes de realizar a actividade 2, pídalles aos alumnos que lembren o que é un campo semántico. Despois, pregúntelles que clase de palabras se piden en cada un dos catro campos semánticos mencionados.

5. Escolle un destes lugares e fai unha reclamación relacionada con el. O colexio.

O concello.

Unha tenda.

A estación do tren.


a) Fai unha chuvia de ideas dos motivos polos que poderías facer unha reclamación no lugar escollido. EXEMPLO

Na estación do tren. ▶ Que a saída dun tren se realizase con moito atraso, que desen de xeito erróneo os datos das saídas do tren, que se vendesen máis billetes ca prazas de tren hai, etc.

• En canto á actividade 3, propóñalles aos alumnos que expliquen o significado das oracións en que a palabra destacada se usou en sentido figurado.

b) Selecciona o motivo para facer a túa reclamación e pensa unha solución que che podería compensar. c) Observa este modelo de reclamación para ver como te tes que expresar e como debes organizar nel a información. FOLLA DE RECLAMACIÓNS .. Datos persoais

.. Motivo da reclamación

r -

Proposta de solución

D/Dª Elba Ceo Sousa , con domicilio na rúa/praza do Mercado núm. 12 , porta 6 , de Ponteareas , código postal 36866 , formula a seguinte RECLAMACIÓN: Hoxe, a miña familia mais eu acudimos á estación para coller un tren con destino a Lisboa. Os paneis informativos anunciaban a saída na plataforma 12, pero de súpeto oímos polos altofalantes que o noso tren estaba a piques de saír pola plataforma 2. Marchamos cara a aquela plataforma correndo pero, ao chegar, o tren xa saíra. Considero que a dirección da estación debería facilitarnos novos billetes con destino a Lisboa no tren que saia o máis pronto posible, xa que é evidente que o mal funcionamento dos paneis informativos nos prexudicou gravemente.

Lugar e data

Vigo ,

• Na actividade 5, fágalles notar que as reclamacións nunca se deben facer á lixeira, senón por un motivo real e que o ton do texto sempre ten que ser firme pero respectuoso.

Competencias básicas Competencia social e cidadá Os cidadáns, como consumidores, teñen que facer valer os seus dereitos cando os senten vulnerados. Dígalles que os establecementos teñen que ter follas de reclamación á disposición dos clientes.

23 de abril de 2010

Sinatura

. st. REDACCIÓN DO TEXTO

d) Escribe o borrador da túa reclamación a lapis seguindo o modelo proposto. Lembra que tes que expresarte de xeito formal, contar de maneira breve e ordenada o motivo da túa reclamación e expoñer unha proposta de solución. CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO .

10

Solucións

e) Revisa a túa reclamación e pasa o texto a limpo. Non esquezas poñer nel o lugar e a data en que a redactes, nin asinar.

141

Corrixir unha reclamación. Propóñalles aos alumnos que expliquen qué parte falta nesta reclamación (a proposta de solución) e que a completen: Reclamación Eu, Cibrán Castro Panadeiro, con domicilio na rúa de Castelao, núm. 97, de Rianxo, código postal 15920, formulo a seguinte reclamación: O día 27 de xaneiro merquei un televisor de 42 polgadas no seu negocio e paguei o transporte. Tardaron 25 días en traermo á casa e, ademais, desde o primeiro día o aparello presentou un defecto no son e non se oe ben.

1. RL. 2. RM: ACCIÓNS: embarcar, desembarcar, confirmar, reservar, facturar, viaxar… DESTINOS: Irlanda, Francia, México, Arxentina, Exipto, Xapón… OBXECTOS: billete, pasaporte, maleta, plano, guía turístico… TIPOS: turística, cultural, relixiosa, académica… 3. Atravesoume coa mirada. Paula é unha verdadeira xoia. Escalou dous postos na clasificación. Hoxe Iria está algo murcha. 4. RM: O presidente sentiuse vendido polos seus colaboradores. Afonso vendeu o seu coche. / Este peixe ten poucas espiñas. A súa vida está chea de espiñas. 5. RL.

Rianxo, 23 de febreiro de 2010 Cibrán Castro

141 131194 _ 0184-0199.indd 195

22/7/09 16:48:11

An


1. C

Obxectivos • Comprender un texto persoal. • Identificar o tipo de texto. • Aprender as diferentes partes dun blog na Internet.

●

Google

http://oviaxeiroincansable.blogspot.com

VENRES, 23 DE ABRIL DE 2010

2. C

Un lugar de lenda

O MEU PERFIL

Continuamos a nosa viaxe por Gran Bretaña. Hoxe chegamos a Escocia.

BRAIS PALMOU


Unha das paraxes máis sorprendentes da vella Escocia é o lago Ness, onde asegu-

Pregúntelles aos alumnos qué saben sobre as páxinas web e os blogs. Explíquelles que unha páxina web é un documento que contén texto e hiperligazóns que, ao ser seleccionados, levan a outras páxinas web. No tocante aos blogs, explíquelles que son páxinas web de carácter persoal, cunha estrutura cronolóxica, que se actualizan regularmente e que presentan información ou opinións sobre temas diversos. Pregunte se hai algún alumno que teña un, e se é así, que fale da súa experiencia.

Aquí todo o mundo che fala do monstro con moita familiaridade, coma se o visen

Explique que os primeiros blogs eran como diarios persoais na rede, en que o autor ou a autora contaba a súa vida día a día. Aínda que continúan existindo blogs deste tipo, na actualidade hai de varios tipos: uns serven para expresar opinións, outros para dar apoio a unha causa, outros para publicar noticias ou para expoñer os coñecementos sobre un tema específico, etc.

por iso ninguén queira oír falar de que o monstro non existe.

LIGAZÓNS

Mañá continuaremos a ruta. Veremos qué novos lugares e lendas descubrimos!

www.viaxeaventura.es

cos seus propios ollos. Mesmo lle puxeron un diminutivo afectuoso: Nessie. Circulan varias versións sobre o aspecto que ten o monstro, pero a que se fixo máis famosa é a que sostén que se trata dun plesiosauro, un dinosauro acuático, de corpo volumino-

3. D

▶

Para explicar • Na actividade 5, propóñalles aos alumnos que xustifiquen as respostas con fragmentos extraídos do texto. (Trátase dun plesiosauro, un dinosauro acuático, de corpo voluminoso e pescozo longo…) • Na Competencia trabállase a estrutura e a utilidade dos blogs. Neste sentido, pode ser interesante que os alumnos visiten algúns blogs concretos, para que observen de que falan e establezan qué partes son fixas e qué outros elementos, ademais do texto, poden figurar (fotos, vídeos…). No apartado «Outras actividades» ofrecemos algúns blogs que poden ser interesantes.

ran que vive un monstro: o famoso monstro do lago Ness.

so e pescozo longo, que existiu durante os períodos do cretáceo e o xurásico.

●

A dona dunha tenda de comestibles explicounos que a lenda do monstro do lago

●

Ness se remonta a uns 1.500 anos. Durante moitos séculos dicían que se achegaba á beira e era capaz de devorar cabezas de gando enteiras e, non cómpre dicilo,

●

Visualizar o meu perfil completo

tamén persoas (neste punto a tendeira puxo unha voz misteriosa para que os que a escoitabamos imaxinásemos a gorxa aberta do terrible monstro). Con todo, no último século semella que o feroz monstro está moito máis tranquilo e que deixou de ser carnívoro porque, coa multitude de turistas que pasan as

2010

horas mortas na beira ou coa barca no medio do lago esperando a que apareza,

▶ xaneiro (4)

Nessie podería poñerse á liña a base de carne humana só con que dese unha vol-

▶ febreiro (3)

A verdade é que as vilas máis próximas ao lago Ness viven á conta da fama do monstro. Por todos os sitios vemos tendas de regalos onde se pode mercar calquera obxecto que se vos poida ocorrer relacionado co misterioso Nessie. Quizais

1

▶ marzo (1) ▶ abril (6)

☛

tiña rápida pola superficie.

CO

ARQUIVO

2

www.lendasdomundo.es www.uxiapenas.blogspot.com www.alberterei.blogspot.com

3 C O M E N TA R I O S ( 2 )

142

Máis información Gran Bretaña. A propósito do contido da lectura, aclárelles que Gran Bretaña é unha illa, a máis grande das illas Británicas, e está formada por tres nacións: Inglaterra, o País de Gales e Escocia. Con respecto á frecuente confusión entre os termos Gran Bretaña e Reino Unido, aclárelles que o Reino Unido é un Estado chamado, exactamente, «Reino Unido da Gran Bretaña e Irlanda do Norte», que inclúe as tres nacións de Gran Bretaña máis Irlanda do Norte, territorio situado na illa de Irlanda, e outras illas máis pequenas. Escocia. Esta nación, que forma parte do Reino Unido, é a que se atopa máis ao norte de Gran Bretaña, e a súa capital é Edimburgo. Outras cidades importantes son Glasgow e Aberdeen.

142 131194 _ 0184-0199.indd 196

22/7/09 16:48:11

10 UNIDADE

Análise e comprensión 1. Completa coa opción correcta. ●

4. Responde.

O texto «Un lugar de lenda» forma parte de ............... unha páxina web un diario persoal

● ● ● ●

2. Cubre unha ficha coma a seguinte.

Solucións

Onde chegaron os viaxeiros? En que illa se atopa este país? Que paraxe natural visitaron? Que ten de característico este lugar?

5. Marca e xustifica a elección. Cal destes podería

ENDEREZO DA PÁXINA

corresponder ao monstro do lago Ness?

TEMPO DESDE QUE FUNCIONA NOME DO USUARIO DATA DO ÚLTIMO ESCRITO TÍTULO DO ÚLTIMO ESCRITO

3. Di onde tes que premer. ● ● ●

Para saber a idade de Brais. Para ler outro texto de Brais. Para expresar a túa opinión sobre o texto.

6. Explica. Por que lles interesa aos habitantes da zona manter esta lenda?

7. Escribe un comentario breve sobre o texto de Brais.

COMPETENCIA TRATAMENTO DA INFORMACIÓN 1. Relaciona cada apartado da páxina web anterior co seu contido. 1 ARQUIVO

2 O MEU PERFIL

3 COMENTARIOS

10

4 LIGAZÓNS

Os datos persoais da persoa que creou o blog. Os artigos que escribiu ordenados cronoloxicamente. Outras páxinas web relacionadas que se poden consultar. As opinións e os comentarios da xente que leu o artigo.

2. Le as definicións seguintes e di a que tipo de web pertence a páxina onde aparece o texto que liches. Xustifica a resposta. Webs informativos. Dedícanse a ofrecer información de varios tipos. Webs comerciais. Son creados polas empresas para facer publicidade de si mesmas.

1. O texto «Un lugar de lenda» forma parte dunha páxina web. 2. ENDEREZO DA PÁXINA: http://oviaxeiroincansable.blogspot.com. TEMPO DESDE QUE FUNCIONA: Xaneiro de 2010. NOME DO USUARIO: Brais Palmou. DATA DO ÚLTIMO ESCRITO: 23 de abril de 2010. TÍTULO DO ÚLTIMO ESCRITO: «Un lugar de lenda». 3. • Para saber a idade de Brais: cómpre premer na ligazón «Visualizar o meu perfil completo». • Para ler outro texto de Brais: cómpre premer nas ligazóns dos diferentes meses do arquivo. • Para expresar a túa opinión sobre o texto: cómpre premer no enlace «Comentarios». 4. • A Escocia. • Na illa da Gran Bretaña. • O lago Ness. • Suponse que aí vive un monstro. 5. O monstro da dereita. 6. Interésalles manter esta lenda por motivos económicos: as vilas máis próximas ao lago viven á conta da fama do monstro e as tendas venden obxectos alusivos 7. RL.

Webs de servizos. Permítenlle ao usuario acceder aos diversos servizos que ofrecen algunhas empresas, a administración pública...

TRATAMENTO DA INFORMACIÓN

Webs participativos. Son creados para que os usuarios poidan contar as súas experiencias, achegar as súas ideas, facer os seus comentarios, etc.

1. 2, 1, 4, 3. 2. Trátase dun web participativo, aínda que tamén informa. O autor do blog informa sobre as viaxes que vai facendo e permítelles aos internautas que participen facendo comentarios. 3. www.meteogalicia.es é un web informativo, xa que dá información meteorolóxica; www.mancomun. org é un web de servizos creado pola Xunta de Galicia, para facilitar gratuitamente software libre e en galego; www.contosolidarios.org/ contos.htm é un web de servizos que ten por obxectivo en palabras deles «sensibilizar e concienciar as/os alumnas/os sobre a necesidade dun compromiso solidario coa xustiza e a liberdade».

3. Entra nos enderezos web seguintes e di de que tipo son as páxinas que visitas. www.meteogalicia.es

www.mancomun.org

www.contosolidarios.org/contos.htm

143

Outras actividades Visitar blogs. Mostrámoslle un enderezo cunha lista de blogs das bibliotecas escolares galegas que os alumnos poden visitar: http:// biblioblogs.googlepages.com/home. Nel teñen vinte e sete enderezos de blogs escolares moi interesantes que lles poden servir de modelo para o seu centro se aínda non teñen ningún. Ademais, hai información de autoras e autores galegos, guías de libros de lectura, comentarios da actualidade literaria, etc.

143 131194 _ 0184-0199.indd 197

22/7/09 16:48:11


1.


● ●

• Practicar técnicas de estudo. ●

• Saber eliminar ambigüidades.


2.

Os enlaces son palabras ………… que serven para ………… A grafía x pode representar dous …………. A maioría das veces o x soa coma en …………; en moitas palabras cultas soa ………… Escríbense con x palabras cos prefixos ………… Non levan x palabras coma ………… O sentido literal dunha palabra é ………… O sentido figurado dunha palabra é …………

unen palabras

ou

poden ser .............

.............

13.

unen palabras co seu …....…

3. Completa as pistas cos enlaces propostos e relaciónaas co país europeo a que se refiren. pero

de

e

entre

nin

en

3 País veciño que non é …… Francia …… Andorra. 4 Atópase …… Lituania …… Estonia.

Italia

Letonia

4. Clasifica os enlaces da actividade anterior. ●

PREPOSICIÓNS ▶

●

CONXUNCIÓNS ▶

5. Explica, axudándote dun contexto oracional, a diferenza entre estas parellas de palabras. ●

misto/mixto

●

poden ser

palabras, grupos de …................… ou dúas …...........

copulativas …...........… …...........…

corresponda.

2 É pequeniño …… ten un circuíto de carreiras.

Portugal

unen

6. Completa coas grafía x, s ou ll segundo ●

1 É unha península …… forma …… bota.

Mónaco

12. .............

● ●

1. • Os enlaces son palabras invariables que serven para unir palabras ou grupos de palabras. • A grafía x pode representar dous sons. A maioría das veces o x soa coma en xamón; en moitas palabras cultas soa coma en exame. Escríbense con x palabras cos prefixo ex- e extra-. Non levan x as palabras escavar, escavadora, estrañar, estranxeiro…• O sentido literal dunha palabra é o significado que ten en orixe. O sentido figurado dunha palabra é o significado que adquire unha palabra a partir do uso expresivo que se fai dela. 2. Os enlaces unen palabras ou grupos de palabras entre si; poden ser preposicións, que unen palabras co seu complemento, ou conxuncións, que unen palabras, grupos de palabras ou dúas oracións. As conxuncións poden ser copulativas, disxuntivas e adversativas. 3. É unha península en forma de bota. Italia. / É pequeniño, pero ten un circuíto de carreiras. Mónaco. / País veciño que non é nin Francia nin Andorra. Portugal. / Atópase entre Lituania e Estonia. Letonia. 4. PREPOSICIÓNS: de, en, entre. CONXUNCIÓNS: pero,

sexta/sesta

●

pai✱a✱e

✱in✱elo ✱apone✱a ✱astre

● ● ● ●

la✱aña ri✱oño

pare✱a

confu✱o

● ● ● ●

lente✱a

conse✱o

ES

1

á✱il

ce✱a

7. Di se as palabras destacadas están usadas en sentido literal ou en sentido figurado. ● ● ●

O meu curmanciño Raúl é o rei da casa. Onte o mercado era un formigueiro. No noso equipo somos unha piña.

2

8. Escribe unha oración coas palabras da actividade anterior usadas en sentido literal.

9. Marca. Cando escribimos unha reclamación? Cando lle explicamos a alguén o que nos parece unha cousa. Cando nos queremos queixar dalgunha cousa por escrito.

144

Outras actividades Recoñecer preposicións. Pídalles aos alumnos que escollan, en cada parella de oracións, aquela en que a palabra destacada sexa unha preposición e que subliñen o complemento de que forma parte a preposición. • Deixa o sobre aquí. / Pon a chave sobre a mesa. • Segundo el, asistiu pouca xente. / Acabarei en cinco segundos. Explicar os sons que se relacionan cunha soa grafía. Propóñalles que digan o son que representa a grafía x en: sufixo, flexo, xoieiro e xofre. Inventar oracións. Pídalles aos alumnos que completen as afirmacións e que escriban unha oración para cada sentido da palabra máscara. Suxíralles que consulten o dicionario se lles cómpre. • O sentido literal da palabra máscara é… (carauta.) • O sentido figurado da palabra máscara é… (aparencia.)

144 131194 _ 0184-0199.indd 198

11.

OS ENLACES

En canto á actividade 7, pídalles que expliquen como recoñeceron que as palabras se usaron nun sentido figurado e que digan o significado de cada oración.

Solucións

10.


Ao revisar a actividade 5, pídalles aos alumnos que digan como é a pronuncia das palabras que se escriben con x.

Amplíe a actividade 12 propoñendo que razoen como se formaron os adverbios acabados en -mente.

LEM


22/7/09 16:48:12

3

10 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 10. Escribe unha oración con cada palabra. ●

reberetado

●

amoado

●

14. Escribe dúas palabras para cada caso.

nácara

●

11. Subliña os adverbios das oracións seguintes e di de que clase son. ● ● ● ●

●

Mañá xantaremos fóra. Alberte non é nada preguiceiro. Quizais teñamos deberes. Así si que gañaremos o partido.

EXEMPLO

Que se escriban con h inicial ▶ ........ Que se escriban con h en castelán e sen h en galego ▶ ........ Que sexan derivadas doutra palabra con h ▶ ........

●

15. Completa as oracións coa forma que corresponde: hai, ai ou aí. Xa vén ........ a primavera.

mañá: adverbio de tempo.

Non ........ estación coma ela.

12. Pon dous exemplos de adverbios acabados

........, que floreada e que leda!

en -mente e di de que clase son.

13. Escribe unha oración que teña un adverbio

16. Define estas palabras colectivas.

facendo a función proposta en cada caso. ● ● ●

COMPLEMENTO DO VERBO COMPLEMENTO DO ADXECTIVO COMPLEMENTO DO ADVERBIO

enxame

rabaño

bosque

▶ …........ ▶ …........

17. Explica as diferenzas entre o narrador

▶ ...........

espectador e o narrador personaxe.

Eliminar ambigüidades

ES CAPAZ DE…

a

o

1. Compara a redacción destes carteis e responde. CALCETÍNS PARA BEBÉS DE ALGODÓN ● ●

CALCETÍNS DE ALGODÓN PARA BEBÉS

Que é de algodón, os bebés ou os calcetíns? En cal dos dous carteis queda máis claro? Por que?

2. Di en cal dos carteis seguintes a colocación dos complementos pode dar lugar a confusión e corríxeos.

l. ?

XOGUETES PARA RAPACES DE MADEIRA

CARTEIRAS DE COIRO PARA HOMES

CAMISA DE SEÑORA ESTAMPADA

PELÍCULAS REBAIXADAS DE AVENTURAS

s

3. Escribe dous exemplos máis en que a ordenación dos complementos poida dar lugar a confusión e corríxeos.

145

Programa de ESTUDO EFICAZ Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa coma esta: O que aprendín Lectura Comunicación oral Gramática Ortografía Vocabulario Composición Competencias


10

e, nin. 5. • misto/mixto. Merquei unha caixa de mistos para acender o lume. Vive nunha residencia mixta para homes e mulleres. • sexta/ sesta. Ana quedou sexta na carreira. Gústame durmir a sesta as fins de semana. 6. • paisaxe • lasaña • lentella • sinxelo • risoño • consello • xaponesa • parella • áxil • xastre • confuso • cella. 7. Todas están usadas en sentido figurado. 8. RM: O rei vivía nun palacio. A fileira de formigas marchaba cara ao formigueiro. Esta piña é docísima. 9. Cando nos queremos queixar dalgunha cousa por escrito. 10. RM: • Ese tapete ten as beiras reberetadas. • A blusa tiña os botóns de nácara. • Meu pai preparou o amoado e miña nai fixo as filloas. 11. • Mañá xantaremos fóra. De tempo; de lugar.• Alberte non é nada preguiceiro. De negación; de cantidade. • Quizais teñamos deberes. De dúbida. • Así si que gañaremos o partido. De modo; de afirmación. 12. RM: Agradablemente, tranquilamente. Son adverbios de modo. 13. RM: • Martiño traballa ben. • Ela está menos nerviosa. • Virá máis tarde. 14. RM: • hipopótamo, herdanza • ovo, irmán • filharmónica, habitable. 15. Xa vén aí a primavera. Non hai estación coma ela. Ai, que floreada e que leda! 16. enxame: grupo de abellas que forman unha colonia; rabaño: conxunto de animais da mesma clase que pacen xuntos; bosque: lugar poboado de árbores. 17. O narrador espectador non participa na historia e cóntaa desde fóra; o narrador personaxe é un personaxe da historia e cóntaa desde dentro. ES CAPAZ DE… 1. • Os calcetíns. • No cartel da dereita, porque o complemento «de algodón» refírese a «calcetíns» e está onde corresponde, ao seu lado. 2. A confusión dáse nestes dous, xa corrixidos. Xoguetes de madeira para rapaces. Camisa estampada de señora. 3. RM: Cartuchos para ordenador de tinta: Cartuchos de tinta para ordenador. Bisté con puré á grella: Bisté á grella con puré.

145 131194 _ 0184-0199.indd 199

22/7/09 16:48:12

11

E

Peixe Fritido


Contidos

• Ler de maneira expresiva un texto narrativo. • Ordenar cronoloxicamente os feitos da historia. • Memorizar información dun texto oral. • Dar argumentos de forma oral. • Comprender o concepto de enunciado e saber diferenciar as frases das oracións. • Identificar o suxeito e o predicado.

• Os enunciados: frases e oracións. • Suxeito e predicado. Clases e estrutura do suxeito. • Palabras con -cc- e -ct-. • Os neoloxismos. • O diálogo na narración.

R

• Coñecer e aplicar as regras de uso das palabras con -cc- e -ct-. • Identificar neoloxismos e utilizalos. • Elaborar un anuncio publicitario. • Recoñecer os tipos de diálogo na narración.

Criterios de avaliación • Le de maneira expresiva un texto narrativo. • Ordena cronoloxicamente os feitos da historia. • Memoriza información dun texto oral. • Dá argumentos de forma oral. • Comprende o concepto de enunciado e sabe diferenciar as frases das oracións. • Identifica o suxeito e o predicado. • Coñece e aplica as regras de uso das palabras con -cc- e -ct-.

• • •

• Lectura comprensiva do texto Peixe Fritido. • Ordenación cronolóxica dos feitos da historia. • Audición de textos orais para memorizar información. • Exposición oral de preferencias mediante argumentos. • Utilización de neoloxismos. • Elaboración dun anuncio publicitario. • Análise de fragmentos de contos para identificar o tipo de diálogo.

E

• • •

• Identifica e utiliza neoloxismos. • Elabora un anuncio publicitario. • Recoñece os tipos de diálogo na narración.

Competencias básicas Ademais da Competencia en comunicación lingüística, na unidade desenvólvense estas competencias: Competencia matemática, Competencia social e cidadá, Aprender a aprender, Competencia cultural e artística e Tratamento da información.

• Sensibilidade para non poñer alcumes aos compañeiros e ás compañeiras. • Interese por ampliar o vocabulario referido a avances científicos ou tecnolóxicos. • Valoración do traballo de creación literaria.

146A 131194 _ 0200-0215.indd

200

22/7/09

16:44:54


Texto narrativo

Gramática

Ortografía

Peixe Fritido


Palabras con -cc- e -ct-

Comunicación oral Comprensión auditiva: Memorizar información Expresión oral: Dar argumentos

Actividades

Literatura O diálogo na narración

Obradoiro de escritura Vocabulario: Os neoloxismos Composición de textos: Elaborar un anuncio publicitario

Es capaz de… Inventar nomes e slogans de produtos

Recursos • Láminas da aula. • Caderno de práctica. Terceiro trimestre. • Fichas de reforzo e ampliación.


Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ • Redactar resumos: actividade 9, páx. 148; actividade 1, páx. 158. • Inferir normas: actividade 3, páx. 151; actividade 2, páx. 152. • Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 158.

Previsión de dificultades • A identificación do suxeito dunha oración, en especial se está elidido, pode representar algunha dificultade para os alumnos. Escriba nunha lámina unha táboa cos pronomes persoais que poden funcionar de suxeito e indique, respectivamente, a persoa e o número que lles corresponde. Despois, propóñalles que, cando teñan que localizar o suxeito nunha oración e comproben que non está presente, lle engadan á oración o pronome que consideran conveniente. • Os grupos -cc- e -ct- poden ter dificultades para os alumnos. Pode ser interesante empregar a familia de palabras para axudar a fixar nos rapaces a correcta escrita destes grupos consonánticos: lector, lección; instrución, instrutivo.


146B 131194 _ 0200-0215.indd

201

22/7/09

16:44:54

Obxectivos

11

Peixe Fritido

–A diga, –D O geló t E perta –E O tro n O –I da m xeso! –N –É –A –V –É A –É D –Q A versa pedes A ollad vía á fora ment –A –C Pa –Q –É O banse A mezo a coro A maxi ningu «Cen

• Facer unha lectura expresiva dun texto narrativo. • Recoñecer as características dos personaxes.

Suxestións didácticas Pregúntelles aos alumnos e ás alumnas se algunha vez viron «estatuas viventes» pola rúa. Pídalles que as describan, que expliquen o que representaban e que expresen a opinión sobre este tipo de actividade. Despois, pregúntelles se algunha vez xogaron ás estatuas e en que consistía o xogo. No conto da unidade faise referencia aos alcumes. Pregúntelles aos alumnos que é un alcume e coméntelles que, cando o alcume implica menosprezo, convértese nunha forma de insulto; xa que logo, non debemos utilizar esta clase de palabras. Antes de ler Faga que lean o título da lectura e formule preguntas como: Por que credes que a letra f de Fritido está en maiúscula? Quen será Peixe Fritido? Despois, faga que observen a imaxe. Pídalles que a describan. Fágalles preguntas como: Onde se atopan estes personaxes? Que deben ser? Que elementos permiten recoñecer o rei do conto? (o manto, a coroa, o cetro), Que actitudes mostran? Anímeos a facer anticipacións sobre o que fan os personaxes na escena. A lectura Propóñalles que fagan unha lectura en silencio do texto e despois faga vostede unha que lles sirva de modelo, para que se fixen nas pausas do narrador, na diferenza de voz dos personaxes e na expresividade con que falan todos. Despois, aclárelles en voz alta as dúbidas sobre o vocabulario. A continuación, distribúa os papeis do narrador, o conde Astuto, o rei, a hostaleiro Angeló e o cazador e propóñalles unha lectura dramatizada.

VAS APRENDER 1 Lectura Peixe Fritido 2 Comunicación oral ● Memorizar información ● Dar argumentos 3 Gramática A oración. O suxeito 4 Ortografía Palabras con -cc- e -ct5 Obradoiro de escritura ● Os neoloxismos ● Elaborar un anuncio publicitario 6 Literatura O diálogo na narración

U

nha vez había un rei. Chamábase Augalberte Vixésimo, pero chamábanlle o Centavo, porque era moi avaro. Poucos meses antes do seu sesaxésimo aniversario, fixo chamar o seu primeiro ministro, o conde Astuto, e faloulle así: –De aquí a pouco será o meu aniversario e o pobo quererame facer un regalo. Non quero saber o que me van regalar, pero tampouco non quero un regalo estúpido coma os que me fan sempre. O conde Astuto, que xa tiña unha idea bailándolle polo maxín, fixo que reflexionaba un anaco e despois dixo: –Maxestade, o pobo pensara en regalarlle un monumento. –Boa idea. De bronce? –Ui, iso non llo podo dicir. Pero estea tranquilo. Terá o monumento máis bonito que vise nunca. Cómpre dicir que había un par de días o conde Astuto fora tomar un bocado ao hostal da Merla Colgada e quedara de pedra: o hostaleiro parecíase coma unha gota de auga a Augalberte Vixésimo! O conde Astuto comeu e cada pouco botáballe unha ollada ao hostaleiro, que se chamaba Angeló e tiña o alcume de Peixe Fritido.

146

Outras actividades Xogar ás estatuas. Pódelles propoñer unha variante dun xogo tradicional. Pídalles aos alumnos que imaxinen que están nunha tenda de obras de arte onde venden esculturas. Dous alumnos farán de vendedores e outros dous de compradores; os outros serán estatuas que teñen que quedar inmóbiles en posturas que parecen propias de estatuas. Os vendedores deben describirlles aos compradores, cada estatua e a suposta acción que fai e teñen que tocar suavemente algunha parte da estatua, como as orellas, os cabelos, as costas, os brazos ou as pernas. Mentres, a estatua permanece inmóbil e sen rir, ou se non queda fóra do xogo. Se os compradores queren mercar a estatua, esta ten que estar ríxida mentres a erguen con coidado e a desprazan a unha certa distancia (polo menos un metro). Se se move ou ri, perde novamente.

146 131194 _ 0200-0215.indd

202

22/7/09

16:44:54

ero

mar

me me. ín,

nu-

mar ta-

UNIDADE –Angeló, escoita un momento –díxolle ao final–. Se fas o que che diga, gañarás vinte moedas por semana. Interésache? –Déixame contar: seis por oito... baixo o nove... trato feito. O conde Astuto explicoulle a Angeló o que tiña que facer e Angeló tomou nota de todo no seu caderniño. E chegou o día do aniversario da súa maxestade. Nada máis espertar, Augalberte preguntou polo seu regalo. –Está na praza, maxestade –dixo o conde Astuto. O monumento era bonitísimo. Representaba ao rei, de pé, co cetro na man dereita e coa esquerda sinalando o ceo. O rei ía recoñecendo os seus vestidos un detrás doutro: –Iso é a capa que levaba o ano pasado, iso é unha copia exacta da miña coroa! Ep! Pero como fixestes para colorealo? Daquela é de xeso! –Non, maxestade! –É de bronce! –Aínda mellor: é un monumento «vivo»! –Vivo? En que sentido? –É un monumento que se move. Ao oír iso, o monumento fixo un xesto de saúdo. –É un monumento que fala. Daquela o monumento dixo: –Que teña cen días coma este, Augalberte Vixésimo! Augalberte Vixésimo volveu á corte para comer o pastel de aniversario máis contento ca un cuco. Angeló, en cambio, quedou no pedestal a facer de monumento. Ao comezo as cousas ían ben. Cada mañá o rei ía botar unha ollada ao seu monumento, este dicíalle «Bo día, maxestade!» e volvía á corte. Pero un bo día as cousas cambiaron. Un cazador que fora lonxe da cidade, pasou casualmente por debaixo do monumento, mirouno e recoñeceuno. –Angeló! Que fas aí arriba? –Cala, por favor. Vaite. Pasaba un viandante: –Que ocorre? –É Angeló –dixo o cazador–. Tamén lle chaman Peixe Fritido. Os viandantes axiña foron dous, tres, cinco, cincuenta. Informábanse, rían e berraban «Peixe Fritido!, Peixe Fritido!» Ao final, a Angeló acabóuselle a paciencia, saltou do pedestal e comezou a repartir leña a rumbo. Cando cansou, lanzou o cetro, a capa e a coroa, e volveu á Merla Colgada a facer de hostaleiro. Ao rei dixéronlle que o monumento desaparecera por culpa da maxia dun bruxo que estaba ao servizo dalgún rei envexoso. Pero ninguén lle dixo que, desde aquel día, a xente xa non lle chamaba o «Centavo», senón «Peixe Fritido». Gianni Rodari,

ao o.

Vinte contos máis un. (Adaptación)

centavo: centésima parte da moeda de moitos países. maxín: capacidade das persoas para inventar ou imaxinar cousas. cetro: especie de bastón dalgún metal precioso que nas cerimonias portan os emperadores, reis...

11

Competencias básicas Competencia matemática Pregúntelles se realmente Angeló fai unha operación matemática cando, ao ofrecerlle o conde Astuto vinte moedas por semana –cousa que faría que Angeló realizase mentalmente unha multiplicación de vinte por catro se quixese saber o que gañaría cada mes–, o hostaleiro responde «Déixame contar: seis por oito… baixo o nove…». Pregúntelles tamén que numerais ordinais e cardinais figuran na historia lida (ordinais: vixésimo, sesaxésimo; cardinais: un, unha, vinte, seis, oito, nove).

Despois de ler

O AUTOR

Gianni Rodari Gianni Rodari (1920-1980) é, probablemente, o autor máis importante de Italia no campo da literatura infantil e xuvenil. As súas obras, cheas de humor e de fantasía, deron a volta ao mundo e foron traducidas á maioría de linguas. Aínda que cando comezou a escribir, no ano 1950, recibiu moitas críticas, ao final foi recoñecido co premio Hans Christian Andersen, o Nobel da literatura infantil.

147

Distinguir o sentido figurado. Propóñalles aos alumnos que relean as expresións seguintes extraídas do texto e que expliquen se as palabras se utilizan en sentido literal ou figurado. Despois, pídalles que reescriban as oracións sen usar recursos literarios. • Tiña unha idea bailándolle polo maxín. • Quedara de pedra. • O hostaleiro parecíase coma unha gota de auga a Augalberte Vixésimo. • Volveu para a corte (…) máis contento ca un cuco. • Comezou a repartir leña a rumbo.

Propóñalles aos alumnos que describan a maneira de ser dos personaxes do relato e que expliquen a relación entre os nomes e o carácter. Faga que descubran que o rei, ademais de avaro, é tremendamente inxenuo, xa que é enganado dúas veces, e que o seu alcume, o Centavo, está de acordo coa súa avaricia; o conde Astuto é un mentireiro e fai honor ao seu nome cos seus estrataxemas; o hostaleiro Angeló é un pouco paiolo e inxenuo («Angeló» pódese relacionar con boa persoa) e o seu alcume, Peixe Fritido, está relacionado co hostal que posúe (a Merla Colgada), onde se supón que se lle ofrece peixe á clientela. Pode pedirlles aos alumnos que establezan unha comparación co conto O vestido novo do emperador, de Hans Christian Andersen, en canto a quen son enganados, quen engana, quen descobre o engano, que fai a xente unha vez descuberta a mentira…

147 131194 _ 0200-0215.indd

203

22/7/09

16:44:54


Co

Obxectivos

Vocabulario

As accións

Com


1. Marca a opción correcta en cada caso.

7. Ordena cronoloxicamente estes feitos

Angeló volve facer de hostaleiro.

Mem lemb un e cond que ao q as d

O conde proponlle a Angeló facerse pasar pola estatua do rei.

1.

• Coñecer a estrutura do texto narrativo.

Suxestións didácticas Amplíe a actividade 1 pedíndolles aos alumnos que inventen oracións con avaro, pedestal e viandante. A propósito da actividade 8 propóñalles aos alumnos que pensen en contos clásicos, onde se propón un esquema de problemasolución, e que determinen oralmente o problema e a solución que presentan.

da historia e compáraa coa orde en que os contou o narrador.

Un avaro é unha persoa ........... a quen lle doe gastar o diñeiro. a quen lle gusta gastar o diñeiro.

●

O conde Astuto descobre que o hostaleiro da Merla Colgada é idéntico ao rei.

Un pedestal é ........... a base dunha estatua. a parte alta dunha estatua.

●

Un viandante é unha persoa ........... que vai pola vía do tren. que vai a pé.

●

O conde móstralle ao rei o seu agasallo. O rei visita cada día o seu monumento. O rei pídelle ao conde un agasallo especial.

2. Di cal das imaxes seguintes representa

Un cazador recoñece a Angeló cando facía de estatua vivente.

un cetro. A

B


PRIMEIRO PROBLEMA DO CONDE ASTUTO

3. Escribe o nome do lugar onde pasa cada ●


SEGUNDO PROBLEMA DO CONDE ASTUTO

.............................. ..............................

Exp ▶

SOLUCIÓN

Dam unha é im

3. E


5. Responde.

Solucións

SOLUCIÓN

Nuns cantos meses.

Os personaxes

●

▶

.............................. ..............................

de tempo pasa a historia? Nun ano.

●

Facerlle un agasallo de aniversario orixinal ao rei.

O conde Astuto coñece a Angeló. ▶ ........... O conde Astuto móstralle ao rei o seu agasallo. ▶ .............

4. Marca a resposta correcta. En que intervalo

●

1. • …a quen lle doe gastar o diñeiro. • …a base dunha estatua. • …que vai a pé. 2. A imaxe B. 3. • No hostal a Merla Colgada. • Na praza. 4. Nuns cantos meses. 5. • Ao principio tiña o alcume do Centavo, porque era moi avaro. • Ao final chámanlle Peixe Fritido. Porque o hostaleiro con este alcume parecíaselle moito. 6. RM: O conde Astuto é o primeiro ministro, e é quen ten a idea de facer pasar a Angeló por estatua. O cazador é un personaxe que non sabía nada do monumento e descobre que a estatua é falsa, que se trata de Angeló. 7. 2, 7, 3, 4, 5, 1, 6. 8. 1.º PROBLEMA: O agasallo de aniversario do rei. SOLUCIÓN: Propoñerlle a Angeló facerse pasar pola estatua do rei. 2.º PROBLEMA: A desaparición de Angeló. SOLUCIÓN: Dicir que un bruxo ao servizo dalgún rei envexoso fixo desaparecer o monumento do rei. 9. RL.

●

da lectura.

O marco

●

Aproveite a actividade 5 para destacar de novo a inconveniencia de utilizar alcumes pexorativos. Lémbrelles que todo o mundo posúe calidades positivas e que estas son as que se teñen que destacar.

●

8. Completa os esquemas cos datos

unha das accións seguintes.


2. O

C

F

ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre

a lectura con estes datos.

Que alcume tiña o rei ao principio da lectura? Por que lle chamaban así? Como lle chama a xente ao rei ao final da lectura? Por que?

6. Explica o papel dos personaxes seguintes

1.

Título: 2.

Autor:

3.

Resumo:

na historia. O conde Astuto

4. O cazador

Opinión:

148

Programa de comprensión Actividades 1 e 2. Elaboración dunha interpretación. Determinar significados polo contexto ou a partir de imaxes. Actividades 3, 4 e 5. Obtención de información. Identificar os marcos espacial e temporal, e recoñecer algúns trazos dos personaxes. Actividade 6. Elaboración dunha interpretación. Explicar o papel de dous personaxes determinados dentro da historia. Actividades 7 e 8. Comprensión global. Identificar a orde das accións principais da historia e recoñecer o esquema narrativo. Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

148 131194 _ 0200-0215.indd

204

22/7/09

16:44:55

11 UNIDADE

Comunicación oral Comprensión auditiva

ro

Memorizamos información. A miúdo necesitamos lembrar o que nos din para poder levar a cabo un encargo, para facer un traballo, etc. A primeira condición para poder memorizar a información que nos dan oralmente é manternos moi atentos ao que nos din e intentar buscar relacións entre as diversas informacións.

1.

Lembras o que tes que dicir cando chegue o rei?

Si. Por moitos anos, maxestade!

PRIMEIRA VEZ

▶ Fíxate

ial.

SEGUNDA VEZ

▶

Comprensión auditiva Pregúntelles aos alumnos que fan cando teñen que memorizar un número de teléfono, unha lista de palabras ou a data de aniversario de alguén. Explíquelles que hai varias maneiras de desenvolver a memoria e que calquera persoa pode mellorar a súa. Ao acabar, que escoiten o CD e resolvan as actividades.

Memoriza os nomes dos lugares onde ten que ir e das cousas que debe mercar en cada un. Non vale anotar nada no caderno.

2. Observa a compra que fixo o rapaz e responde as preguntas. ● ● ●

Que mercou correctamente? Que esqueceu mercar? Que mercou que non tiña que mercar?

ÓN

........... ...........

ÓN

........... ...........

• Escoitar con atención un texto oral e memorizar información.


no número de lugares aos que ten que ir e o número de cousas que ten que mercar en cada lugar.

.

Obxectivos

• Dar argumentos orais para defender unha preferencia.

Escoita dúas veces o encargo que lle fai o pai ao fillo seguindo estas instrucións.

o.

11

Expresión oral A actividade guía os alumnos para que reflexionen sobre as propias ideas. Destaque a importancia de saber soster con argumentos as opinións e as preferencias persoais.

Expresión oral Damos argumentos. Dar argumentos é explicarlles aos demais os motivos que nos fan ter unha opinión ou unhas preferencias determinadas. Por iso, á hora de dar argumentos, é importante pensar antes que motivos ou razóns poden explicar mellor a nosa elección.

3. Escolle a profesión que máis che guste e dá argumentos para explicar a túa elección. Facédeo así:


1. Escribide no encerado unha lista con tantas profesións diferentes como se vos ocorran: piloto, alpinista, estrela de cine, cantante, profesor ou profesora, policía, científico ou científica, etc. 2. Cada un escollerá unha profesión e pensará tres argumentos que poidan axudar a defender a elección que fixo. 3. Por quendas explicarédeslle ao resto da clase a profesión que elixistes e daredes os argumentos que axuden a defender a vosa elección. 4. Entre todos votaredes a quen deu os mellores argumentos para defender a elección de cada profesión.

Competencia social e cidadá Lémbrelles aos alumnos que as preferencias dos demais poden ser diferentes das nosas e que temos que respectalas.

149

Máis información Recursos mnemotécnicos. A palabra mnemotecnia (composta por «mnemo-», do grego mnéme ‘memoria’ e por «-tecnia», do grego tékhne ‘arte, técnica’) refírese aos exercicios de repeticións, invención de rimas, asociación de ideas, etc., para facilitar o recordo de algo. Un método para lembrar listas de elementos é inventar unha frase. Por exemplo, para lembrar os nomes e a orde dos planetas do sistema solar (Mercurio, Venus, Terra, Marte, Xúpiter, Saturno, Urano e Neptuno) pódese dicir: Mercedes vén á terra o martes e Xulio sabe usar nexos. Propóñalles que inventen outra frase para lembrar esta lista ou outra.

Solucións 1. Primeira vez: débense fixar en que ten que ir a catro lugares; no 1.º ten que mercar 2 cousas; no 2.º, 3; no 3.º, 4; e no 4.º, 1. Segunda vez: teñen que memorizar «Ferraxaría: desaparafusador e cravos; Froitaría: 1 kg plátanos, 1 melón e 1/2 kg de cereixas; Tenda: 1 botella de aceite, 1 paquete de arroz, 1/2 kg de tomates e 1 bote de olivas. Panadaría: 1 barra de pan». 2. Mercou correctamente o desaparafusador, os plátanos, o melón, o aceite, o arroz e os tomates. Non mercou os cravos, as cereixas, as olivas e o pan. Non tiña que mercar a chave inglesa, as laranxas, os ovos e a ensaimada. 3. RL.

149 131194 _ 0200-0215.indd

205

22/7/09

16:44:55

Gramática A oración. O suxeito Obxectivos • Recoñecer as clases de enunciados.

Esta estatua fala.


As oracións estrutúranse en dúas partes: suxeito e predicado. ● O suxeito é a persoa, animal ou cousa que realiza ou padece a acción verbal. Hai dúas clases de suxeito: – O suxeito léxico é o formado pola palabra ou grupo de palabras presentes na oración que desempeñan a función de suxeito. Por exemplo, en O hostaleiro accedeu, o hostaleiro é o suxeito léxico. – O suxeito gramatical é o expresado pola persoa e o número da forma verbal. Por exemplo, en Admirade o monumento, o suxeito gramatical é a segunda persoa do plural (vós). ● O predicado é o que se di do suxeito. O seu núcleo é o verbo.

• Dígalles que na actividade 5 xustifiquen como recoñeceron o tipo de suxeito e que indiquen cal é o suxeito de cada oración.

ESTRUTURA DA ORACIÓN

Suxeito

Predicado

4. Se ● ●

EX

5. S

Estrutura do suxeito O suxeito das oracións adoita ser un grupo nominal. O seu núcleo pode ser, xa que logo, un substantivo ou un pronome. Por exemplo: O pobre hostaleiro subiu ao pedestal. El subiu ao pedestal. O núcleo (N.) do grupo nominal pode ir acompañado ou non dunha ou máis palabras que funcionan como determinantes (Det.) e dun ou máis complementos (Compl.). O complemento adoita ser un adxectivo ou un grupo de palabras encabezado por unha preposición. Por exemplo:

CLASES DE SUXEITO Léxico Gramatical

Suxeito

Predicado

O regalo real era bonito. Det.

N.

Compl.

Suxeito

6. S ● ● ●

Predicado

EX

O regalo do rei era bonito. Det.

N.

Compl.

AUT

Os enunciados son agrupacións ordenadas de palabras con significado completo. Poden ser frases ou oracións. As oracións conteñen polo menos un verbo en forma persoal e estrutúranse en suxeito e predicado. O suxeito pode ser léxico ou gramatical. O suxeito léxico consta sempre dun núcleo, que pode ir acompañado ou non de determinantes e complementos.

M

1

2

3

4

1. Copia o enunciado e xustifica a túa escolla. ●

Petróleo o reservas ten Reino Unido.

5 ●

Martiño vive en Suecia. 5Si.

• Antes de realizar a actividade 4, lémbrelles aos alumnos que o suxeito pode estar situado en calquera parte da oración, non necesariamente ao comezo.

150

Máis información Para analizar a estrutura do suxeito. Informe os alumnos de que, unha vez determinado que unha oración ten un suxeito léxico, se queren analizar a estrutura sintáctica teñen que buscar en primeiro lugar o núcleo. Lémbrelles que este ten que ser un substantivo ou un pronome. (Neste nivel non é conveniente incluír suxeitos con verbos ou adxectivos nominalizados.) Se o suxeito inclúe un complemento do tipo sintagma preposicional, para que non confundan o núcleo do suxeito co núcleo do complemento, dígalles que eliminen mentalmente o que consideren que é un complemento, e se o suxeito continúa tendo sentido na oración, daquela xa saben cal é o verdadeiro núcleo. Despois de subliñar o núcleo, búscanse e sublíñanse os determinantes, que o anteceden, e os complementos, que o seguen.

150 131194 _ 0200-0215.indd

206

ES

Suxeito e predicado

• Comprender a estrutura do suxeito.

Para explicar • En relación coa actividade 3, poden ser de grande utilidade as reflexións sobre os procedementos no apartado «Estratexias: reler e explicar o procedemento», do manual de Estudo eficaz, páx. 54.

3.

Cando nos comunicamos a través da linguaxe utilizamos enunciados. Os enunciados son agrupacións ordenadas de palabras que teñen un significado completo. Os enunciados poden ser frases, se non teñen ningún verbo en forma persoal (Por moitos anos!), ou oracións, se conteñen, polo menos, un verbo en forma persoal (Esta estatua fala.).

• Diferenciar o suxeito léxico e o suxeito gramatical.

Comprobe que comprenderon a diferenza entre suxeito léxico e suxeito gramatical. Insista en que ás veces o suxeito non está explícito na oración e póñalles algúns exemplos, como: «Chegarán de madrugada» (eles); «Nacín en Lugo» (eu).

en

A oración

Por moitos anos!

• Saber identificar suxeitos e predicados.

Escriba no encerado os grupos de palabras «Madura unha comín cereixa» e «Mañá mercareille o agasallo a» e pregúntelles por que non se entenden. Fágalles notar que, no primeiro grupo, as palabras non están ordenadas, mentres que, no segundo, o significado non está completo. Despois, escriba no encerado exemplos de oracións e de frases: «Uxío traballará connosco. Que ben!» e pregúntelles se as palabras están ordenadas e se teñen sentido completo. Explíquelles que se trata de enunciados. Unha vez lidas as explicacións sobre as frases e as oracións, pídalles que clasifiquen os exemplos que escribiu no encerado.

2. B

22/7/09

16:44:55

11 UNIDADE

2. Busca na lectura da unidade tres exemplos de frase e tres exemplos de oración e di en que se semellan e en que se diferencian as frases e as oracións.

3.

ras Por o. da eito

Aprender a aprender 1. Subliña o verbo conxugado e determina en que …………… e en que …………… está. 2. Pregunta ao …………… quen? e obterás o ………….. Asegúrate de que o …………… e o …………… concordan en número e en …………… 3. Subliña o suxeito. O resto de palabras formarán parte do …........…………

A propósito do recoñecemento do suxeito e do predicado na oración, lémbrelles aos alumnos que, ao aplicar un procedemento, cómpre seguir unha orde, xa que os diversos pasos teñen a súa razón de ser.

4. Separa en suxeito e predicado as oracións seguintes e arrodea o núcleo de cada un. ● ●

Cen persoas doaron sangue hoxe. Onte Roi e mais eu participamos na carreira.

EXEMPLO

Cen persoas

● ●

Levarás ti a ferramenta ao taller? Na avenida o semáforo non funcionaba.

doaron sangue hoxe.

Suxeito

Predicado

5. Subliña as oracións deste texto seguindo o código.

Só teñen suxeito gramatical.

Solucións

Amigos no estranxeiro

Teñen suxeito léxico.

leo plo:

ou áis ou lo:


ESTUDO EFICAZ. Completa os pasos para recoñecer o suxeito e o predicado.

os. un ñen on-

e a

11

Lois e Ana pediron unha bolsa para estudar no estranxeiro. Sabiádelo? Lois escolleu Alemaña. Así practicará o alemán. En cambio, Ana decidiuse por Italia. Ten tantas ganas de coñecer Roma! E se lles facemos unha visita?

6. Subliña os suxeitos e analízaos coma no exemplo. ● ● ●

No Atlántico practícase a pesca do bacallau. O gando bovino desenvolveuse moito en Irlanda. Numerosos países do Mediterráneo son agrícolas.

● ● ●

O turismo é unha gran fonte de ingresos. Meus curmáns de Lugo viven en Suíza. Antes moitas persoas novas emigraban.

Suxeito EXEMPLO

No Atlántico practícase a pesca do bacallau. Det. N.

Compl.


N0N

PUNTUACIÓN

1. Bos días é un enunciado.

1

.......

2. O suxeito adoita ser un grupo verbal.

2

.......

3

.......

3. A oración Agora voume ten un suxeito léxico.

4

.......

4. Un sintagma preposicional pode formar parte do suxeito.

5

.......

TOTAL

.......

5. O suxeito gramatical sempre está presente na oración.

ia. Solución: 1Si, 2Non, 3Non, 4Si, 5Si.

151

Outras actividades Formar frases e oracións. Escriba no encerado a táboa seguinte e explíquelles que contén só algúns dos produtos fabricados nos países europeos mencionados. COCHES BULGARIA FRANCIA ALEMAÑA

X X

VIÑOS X X X

IOGUR X

Propóñalles que, a partir dos datos da táboa, inventen unha frase e unha oración por cada país. Por exemplo, FRASE: O iogur de Bulgaria. ORACIÓN: Un dos produtos de Bulgaria é o iogur; En Bulgaria elabóranse iogures e viños…

1. Martiño vive en Suecia. É un enunciado porque as palabras están ordenadas e o conxunto ten un significado completo. 2. RM: FRASES: Boa idea; De bronce? Non, Maxestade! ORACIÓNS: Unha vez había un rei; É un monumento vivo. Que fas aí arriba? As frases e as oracións parécense porque as dúas son enunciados, é dicir, agrupacións ordenadas de palabras cun significado completo. Diferéncianse porque as frases non teñen ningún verbo en forma persoal e as oracións conteñen polo menos un en forma persoal. 3. 1. Subliña o verbo conxugado e determina en que persoa e en que número está. 2. Pregúntalle ao verbo quen? e obterás o suxeito. Asegúrate de que o suxeito e o verbo concordan en número e en persoa. 3. Subliña o suxeito. O resto de palabras formarán parte do predicado. 4. (Os núcleos, en negra). • Sux.: Roi e mais eu; Pred.: Onte; participamos na carreira. • Sux.: ti; Pred.: Levarás; a ferramenta ao taller? • Sux.: o semáforo; Pred.: Na avenida; non funcionaba. 5. Sux. léxico: Lois e Ana pediron unha bolsa para estudar no estranxeiro. Lois escolleu Alemaña. En cambio, Ana decidiuse por Italia. / Sux. gramatical: Sabiádelo? Así practicará alemán. Ten tantas ganas de coñecer Roma! E se lles facemos unha visita? 6. • O: Det.; gando: N.; bovino: Compl. • Numerosos: Det.; países: N.; do Mediterráneo: Compl. • O: Det.; turismo: N. • Meus: Det.; curmáns: N.; de Lugo: Compl. • Moitas: Det.; persoas: N.; novas: Compl.

151 131194 _ 0200-0215.indd

207

22/7/09

16:44:55

Ortografía Palabras con -cc- e -ctObxectivos • Coñecer e utilizar correctamente as palabras cos grupos -cc- e -ct-.

Gústalle Verdadeiramente o monumento, espectacular! maxestade? É unha reprodución exacta da súa figura!

Suxestións didácticas Nesta unidade os alumnos e as alumnas van estudar os grupos -cc- e -ct-. Dado que moitas das palabras que van traballar nesta unidade xa as coñecen por competencia lingüística, trátase de aprender a regra e aplicala correctamente. Poden comezar fixándose nas palabras destacadas que aparecen na viñeta inicial; pídalles que digan palabras da mesma familia ca as que están en negra. Por exemplo, reprodución, reprodutor; exacto, exactitude; espectacular, espectáculo. Pregúntelles que ocorre nos casos en que a vogal que precede ás consoantes c e t é u (os grupos -cc- e -ct-- suprimen a letra c) e que ocorre nos casos en que a vogal que precede ás consoantes c e t é a e e (os grupos -cc- e -ct-- manteñen a letra c). A continuación, pídalles que lean a información do cadro e, se teñen algunha dúbida, soluciónellela. Pode suxerirlles que amplíen os exemplos de cada regra e que memoricen as excepcións Para explicar • Comprobe que non teñen problemas para buscar na sopa de letras as palabras da actividade 1 e axúdeos se teñen dificultades para deducir a regra que están estudando. • A propósito das actividades 3 e 4, destaque a importancia de empregar sempre a familia léxica como axuda para a correcta escrita da norma que se está estudando, xa que se unha palabra se escribe con b, ou con v, ou con h, ou con -cc--/-ct-, as da súa familia tamén empregarán a mesma grafía ou conservarán o mesmo grupo.

5. In

si

●

Os grupos -cc- e -ct- mantéñense naquelas palabras en que os preceden as vogais a, e, o. Exemplo: espectacular, exacta, proxecto...

●

Suprímese a letra c nos grupos -cc- e -ct- cando os preceden as vogais i e u. Exemplo: reprodución, dicionario, ditado, estrutura...

●

Son excepcións a esta norma algunhas palabras de uso culto como: adicción, pictograma, veredicto, ficción...

6. Co

Cando unha palabra se escribe co grupo -ct-, as da súa familia tamén conteñen o grupo -cc-: acto-acción.

7. Co

da ●

1. Localiza na sopa de letras cinco palabras. ●

PISTAS 1. O que non ten ningún defecto. 2. Dicir algo en alto para que outro o vaia escribindo. 3. Persoa que representa un personaxe nunha película. 4. O que fai unha tradución. 5. Relacionado coa noite.

2.

C D N S D V N

T F O I I X D

R O C R C I P

A X T C T N E

D A U A O X R

U N R F N E F

T D N L A C E

O A O E R A C

R L X B C I T

O L A T O C O

N O O A C N R

L R I F A R X

■

8. D

Fí

A A at de qu Pe e

ESTUDO EFICAZ. Clasifica as palabras anteriores.

O grupo -ct- consérvase despois das vogais a, e, o.

▶

....................

Pérdese o c do grupo -ct- despois das vogais i, u.

▶

....................

3. Completa segundo corresponda. Fíxate na vogal que vai antes de cada símbolo.

✱ ● ● ●

dire✱ión

proxe✱ión le✱ión

▶ ▶ ▶

❤

cc/c

dire❤or

proxe❤or le❤or

● ● ●

DIFI

ct/t

contru✱ión edi✱ión

condu✱ión

▶ ▶ ▶

contru❤or edi❤or

e

condu❤or

d

4. Escribe un substantivo acabado en -ción ou -cción. Fíxate nas palabras da familia. ●

............. ▶ afectar, afectivo

●

............. ▶ destruír, destrutivo

●

............. ▶ inxectar, inxectable

●

............. ▶ creador, creativo

152

Máis información Excepcións cos grupos -cc- e -ct-. Como xa vimos, os grupos -cc- e -ctsuprimen a primeira consoante cando os preceden as vogais i e u: conduta, produción, estrutura, dicionario, ditado, etc. Non obstante, manteñen as dúas consoantes nalgunhas palabras de linguaxes especializadas, de uso pouco frecuente na fala ou para evitar homonimias. Son excepcións, pois, adicción, adicto, convicción, convicto, dicción, dúctil, edicto, ficción, ficticio, fricción, icteria, micción, pictórico, pictograma, succión, veredicto, etc.

152 131194 _ 0200-0215.indd

208

22/7/09

16:44:56

11

obxectivo

detective

inspeccionar

dedución

✱

Lea o manual de instru ións antes de cone ar o calefa or á rede elé rica

✱

-

a.

• Fágalles notar, en relación coa actividade 7, a importancia da correcta escrita dunha palabra, porque o feito de grafala dun xeito ou doutro pode variar o seu significado, como ocorre cos pares de palabras que se traballan nese exercicio.

6. Completa as palabras coas grafías que faltan (cc, c, ct ou t).

-

F A R X

11

situación e emprega as palabras do cadro.

-

L R

UNIDADE

5. Inventa un breve texto para a seguinte

✱

✱

✱

✱

Para manter inta as as cara erísticas do produ o siga os consellos de desconxela ión e co ión .

✱

✱

✱

7. Completa cada oración coa forma axeitada en cada caso. Busca o significado


das palabras que descoñezas. adición/ adicción

●

Ten que esquecerse da súa ......... aos doces. ▶

●

Un camión mal aparcado impedía o ......... ao garaxe. ▶

Aprender a aprender A raíz da actividade 2, insístalles aos alumnos en que a mellor forma de asimilar a información é comprendéndoa. A través da observación do que ocorre nun grupo de palabras, os alumnos poden extraer a regra ortográfica. Se son capaces de dar ese paso, o estudo e a asimilación da regra vailles resultar moito máis fácil e produtivo.

aceso /acceso

■ Escribe unha oración coas outras dúas palabras que non empregaches.

8. DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno. Fíxate na correcta escritura das palabras destacadas.

O meu novo barrio Actualmente vivo coa miña familia nunha nova urbanización. As casas e as rúas son de construción recente. É un barrio moi atractivo. A zona que máis me gusta é unha rúa peonil, que se chama de Europa. Gústame porque sempre hai moita actividade: nenos que xogan, familias que pasean, amigos de conversación... Pero o que máis me gusta e que hai xente de diferentes países e todos se levan moi ben. É un barrio perfecto!


Solucións


entretemento

ent✱et✱m✱nto

●

d✱✱as✱is

●

la✱in✱it✱


dezaseis

● ●

larinxite

entretenemento entretimento

● ●

dazaseis dezaséis

● ●

larinsite larinxitis


153

Outras actividades O dicionario, unha ferramenta ortográfica. Lémbrelles aos alumnos que o dicionario, ademais de ser unha ferramenta imprescindible para coñecer o significado das palabras, tamén lles servirá para comprobar a súa correcta escrita. Propóñalles que busquen no dicionario as palabras anteriores das que non coñezan o significado. Despois, coa axuda do dicionario, dígalles que escriban unha oración con cada unha delas en que se vexa ben o significado. Aproveite para fixar a escrita da palabra fixándose na entrada do dicionario.

1. 1. perfecto. 2. ditar. 3. actor. 4. tradutor. 5. nocturno. 2. O grupo -ct- consérvase despois das vogais a, e, o: actor, perfecto, nocturno. Pérdese o c do grupo -ct- despois das vogais i, u: ditar, tradutor. 3. dirección: director; proxección: proxector; lección: lector; construción: construtor; edición: editor; condución: condutor. 4. • afección: afectar, afectivo; inxección: inxectar, inxectable; destrución: destruír, destrutivo; creación: creador, creativo. 5. RL. 6. Lea o manual de instrucións antes de conectar o calefactor á rede eléctrica. / Para manter intactas as características do produto, siga os consellos de desconxelación e cocción. 7. • Ten que esquecerse da súa adicción aos doces. • Un camión mal aparcado impedía o acceso ao garaxe. ■ RM: Adición e subtracción son sinónimos de suma e resta, respectivamente. A luz do garaxe quedou acesa. 8. Ditado.

153 131194 _ 0200-0215.indd

209

22/7/09

16:44:56

Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado coa telefonía. • Identificar neoloxismos. • Elaborar un anuncio publicitario.

Suxestións didácticas Pídalles aos alumnos que observen a imaxe atentamente e que describan o que observan. Despois, faga que expliquen de forma colectiva o significado das palabras do cadro e que pensen con que temas se poderían asociar (comunicacións e publicidade). Propóñalles que reflexionen sobre cales destas palabras utilizan máis na súa fala cotiá.


Com

Vocabulario

Elabo o me da te e text dos a

cobertura campaña tarifa

6. El chatear telefonar anunciar publicitario impactante móbil

a)

1. Escribe as tres preguntas que lles farías aos dependentes usando palabras do cadro.

Para explicar • Na actividade 5 teña en conta que algúns neoloxismos poden pertencer a dous ou máis campos semánticos: por exemplo, intranet pertence aos campos de informática e comunicacións. • Antes de facer a redacción do texto de Composición e despois de ler en voz alta a actividade 6 e aclarar as dúbidas, propóñalles que observen o exemplo e que distingan as partes. Fágalles notar que o texto do anuncio non ten que ser moi longo, xa que en caso contrario o posible consumidor quizais non o lea.

b)

2. Completa o texto coas palabras do cadro da lámina que corresponda. Unha promoción incrible

c)

A nova compañía de telefonía ................ «Maisfono» lanzou unha ................ de promoción moi ................ A ................ máis cara é de 7 céntimos por minuto e podes ........... desde lugares en que outras compañías non teñen ................ Apuntádesvos?

RE

d)

e) OS NEOLOXISMOS. A palabra chatear foi creada hai pouco tempo para referirse a unha realidade que deica ese momento non existía: conversar a través da Internet. As palabras novas que xorden nunha lingua para referirse a cousas, accións, etc., que antes non existían chámanse neoloxismos.

Canto aos neoloxismos, explíquelles que estes se incorporan á lingua para nomear obxectos, actividades, fenómenos, etc., que xorden a causa do avance en diversos campos como a ciencia, a técnica ou a cultura. No apartado de Composición de textos proponse a elaboración dun anuncio publicitario. É recomendable levar á clase recortes de xornal que conteñan anuncios publicitarios para propoñerlles aos alumnos que escollan o que lles guste máis e que expliquen por que. Despois, pídalles que localicen o slogan e que expliquen o significado.

PL

f)

3. Di cales das palabras seguintes son neoloxismos e xustifica a resposta. Hai catro. ● ●

videófono camiño

● ●

mariñeiro tellado

● ●

cibernauta multimedia

● ●

microchip carteira

CO

g)

4. Explica o significado dos neoloxismos anteriores e escribe unha oración con eles. Se che cómpre, consulta o dicionario.

h)

5. Escribe polo menos tres neoloxismos relacionados con cada tema.

EX

A INFORMÁTICA

AS COMUNICACIÓNS

OS APARELLOS ELECTRÓNICOS

............................. ............................. .............................

............................. ............................. .............................

............................. ............................. .............................

154

Máis información Formación de neoloxismos. Os neoloxismos non soamente son expresións novas, tamén poden ser acepcións diferentes que toman palabras que xa existían. Así, por exemplo, buscador e rede tiñan basicamente o significado de «persoa que busca» e «aparello de pesca», respectivamente; pero, co desenvolvemento da Informática, agora refírense tamén a un motor de busca na Internet e a un conxunto de documentos enlazados accesibles a través da Internet. Os mecanismos de formación de neoloxismos máis habituais son a derivación, a composición, as siglas, os préstamos doutras linguas, etc.

154 131194 _ 0200-0215.indd

210

22/7/09

16:44:56

ro.

.

OS

11 UNIDADE


11

Elaboramos un anuncio publicitario. Para facer que a xente coñeza un produto e que o merque, as empresas elaboran anuncios publicitarios que o difunden a través da radio, da televisión, dos paneis publicitarios... Os anuncios publicitarios adoitan combinar imaxes e textos que intentan informar e convencer á vez. Un dos elementos máis importantes dos anuncios é o slogan.


6. Elabora un anuncio publicitario para promocionar algún destes produtos.

Pode montar unha exposición na aula cos anuncios publicitarios que elaboraron para a actividade 6.


Tratamento da información Fale cos alumnos sobre a publicidade honrada e a publicidade enganosa. Pregúntelles se algunha vez se sentiron decepcionados ao mercar un produto movidos pola publicidade, e pídalles que describan as calidades que en realidade non posuía o produto. Insista en que, como consumidores, teñen que ser críticos e non deixarse persuadir por calquera anuncio.


a) Pensa nun nome para o teu produto e fai unha chuvia de ideas con todo aquilo que poderías dicir del: para que serve, o que o fai diferente dos outros, para que o tería que comprar a xente... b) Decide a quen dirixirás o teu anuncio: a todo o mundo, aos pais, a nenos pequenos, a persoas da túa idade... c) Busca imaxes curiosas, que causen impacto e que poidan acompañar o teu anuncio. REDACCIÓN DO TEXTO

d) Selecciona a información que consideres máis interesante e axeitada para o teu anuncio e redáctaa tendo en conta o destinatario a quen o dirixes. Intenta ser breve. e) Escribe o slogan do teu produto. Para facelo podes utilizar varios métodos: A rima ▶ «Patíns Artil, para andar a mil». As esaxeracións ▶ «Cita co medo», non poderás deixar de lelo. Xogos de palabras ▶ Bar é o teu mp4, non o atoparás máis Barato...

Solucións

f) Escribe a lapis o borrador do teu anuncio. Distribúe os textos no espazo e utiliza varios tipos de letra para destacar as informacións que che interesen. Non esquezas reservar un espazo para a imaxe ou imaxes que acompañarán o anuncio. CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

g) Revisa a ortografía e comproba que a distribución dos textos e o uso de diferentes tipos de letra, así como tamén o slogan, resultan atractivos. h) Pasa a limpo o texto do anuncio e apégalle a imaxe ou imaxes que seleccionases. EXEMPLO

TELÉFONO MÓBIL

«MAISFONO» Non o dubides! Con «Maisfono» falarás con todos!

– É cómodo e fácil de usar. FOTO RELACIONADA cos MÓBILS

– Incorpora a última tecnoloxía en comunicacións. – A súa batería dura o triplo ca a de calquera outro móbil.

155

Outras actividades Analizar anuncios publicitarios. Propóñalles aos alumnos que seleccionen un anuncio que lles guste dunha revista ou dun xornal e que completen unha ficha coma esta: Nome do produto: Tipo de produto: Slogan (se hai):

1. RL. 2. A nova compañía de telefonía móbil «Maisfono» lanzou unha campaña de promoción moi impactante. A tarifa máis cara é de 7 céntimos por minuto e podes telefonar desde lugares en que outras compañías non teñen cobertura. Apuntádesvos? 3. • videófono, cibernauta, multimedia, microchip. As catro palabras refírense a elementos propios do campo das comunicacións, da electrónica e da informática, que antes non existían. 4. RM: • videófono: teléfono en que se pode ver a persoa coa que se fala; Polo videófono vexo se quen chama é coñecido ou non. • cibernauta: usuario da Internet; Os cibernautas poden navegar facilmente polas páxinas. • multimedia: dito dos medios que utilizan textos, sons e imaxes para transmitir información; Para expoñer o seu traballo, fixo unha presentación multimedia. • microchip: circuíto electrónico miniaturizado; O meu gato está identificado cun microchip. 5. RM: A INFORMÁTICA: microprocesador, clicar, rede, hipertexto. AS COMUNICACIÓNS: fax, móbil, SMS, videoconferencia. OS APARELLOS ELECTRÓNICOS: videocámara, MP3, iPod, micrófono de pinza… 6. RL.

155 131194 _ 0200-0215.indd

211

22/7/09

16:44:57

Literatura O diálogo na narración Obxectivos • Identificar o tipo de diálogo na narración. • Escribir diálogos directos e diálogos indirectos a través do narrador.

3. Vo

A escola vai polo río abaixo

M pr qu á sa tr á qu qu

O helicóptero, desde o alto, seguía a prudente distancia a marcha da escola. Ana, a mestra, achegouse onde estaban Marta e Daniel, e algúns nenos máis, e interrompeunos: –Que facedes aquí tan serios! –Xogamos a que somos os pilotos do barco. Esta é a ponte de mando, discutimos o rumbo que imos tomar –contestou Marta. –Teño unha idea, por que non xogamos toda a clase?

Suxestións didácticas Explíquelles que dentro dunha narración pode haber descricións e diálogos para facer máis interesante a historia. Pregúntelles o que é un diálogo e se saben como se representan os diálogos por escrito.

Aos nenos pareceulles boa idea, así que Ana pediu que cadaquén escollese o personaxe que ía ser de entre todos os que van nun barco. Houbo bastante discusión, porque algúns querían os mesmos e tiveron que resolvelo botándoo a sortes. Pouco despois toda a tripulación estaba atarefada nas súas funcións mentres o barco, pilotado polas mans hábiles de Marta, continuaba a súa viaxe polo río. AGUSTÍN FERNÁNDEZ PAZ, A escola dos piratas. (Adaptación)

4. Tr

se

EX

ponte de mando: parte do barco desde onde se dirixen as manobras.

5. Es e

A continuación, asegúrese de que distinguen o guión (-) e o guión longo ou raia (–). Lémbrelles que o guión se utiliza para partir as palabras ao final da liña. En cambio, o guión longo ou raia utilízase nos diálogos directos e para introducir aclaracións nunha oración. (Os diversos usos da raia, incluída a súa utilización nos incisos, ampliaranse no bloque de Ortografía da unidade 15.)

Nunha narración, os personaxes poden falar directamente ou facelo a través do narrador. ●

Se falan directamente, cada intervención indícase cunha raia (–) e escríbese nunha liña á parte. Moitas veces, antes de falar o personaxe, o narrador anúnciao con verbos como dixo, berrou, etc., seguidos de dous puntos (:).

●

Se falan a través do narrador, este explica ou resume coas súas palabras o que dixeron os personaxes.

OBR

1

1. Le o fragmento A escola vai polo río abaixo e responde. ● ● ●

Que personaxes falan no fragmento? Cantas veces fala cada un? Como o soubeches? En que ocasión o narrador anunciou a intervención dos personaxes?

2. Busca no texto o fragmento en que o narrador explicou este diálogo e cópiao.

Unha vez lido o fragmento da lectura e comprendido o bloque de información, propóñalles que busquen un exemplo de diálogo directo na lectura.

2

–Que boa idea, mestra. –A ver, que personaxe dos que van nun barco vos gustaría ser? –Eu quero ser o capitán! –Eu creo que mellor capitán sería eu. –Será mellor que o botemos a sortes, non vos parece?

Para explicar • Na actividade 3 revise que coloquen os dous puntos cando o narrador avise de que intervén un personaxe, e que utilicen o guión longo ou raia que indica o inicio da intervención de cada personaxe. Revise o uso das raias e dos signos de puntuación se algún alumno ou algunha alumna incluíu un comentario do narrador despois das palabras do personaxe ou interrompendo a intervención. Para esta actividade e a seguinte consulte o cadro «Máis información» sobre a puntuación nos diálogos. • Na actividade 5 comprobe que os alumnos non utilizan os guións cando o narrador explica o que dixeron os personaxes.

156

Máis información Os signos de puntuación no diálogo. No diálogo, non se ten que deixar espazo entre a raia e a intervención do personaxe (–Como te chamas?) nin entre as raias que delimitan as palabras do narrador (–preguntoulle Xacobe–). Non se escribe raia despois do comentario do narrador se o personaxe non continúa falando. Por exemplo: –Vai moito aire –dixo Carme. Se, despois do comentario do narrador, o personaxe continúa falando, daquela o punto, a coma ou o punto e coma que corresponden ás palabras do personaxe colócanse xusto despois da raia que delimita o comentario do narrador. Por exemplo: –Roi chega ás tres –dixo María–. Eu irei recibilo á estación. –Magnífico! –contestou Cibrán–, porque hoxe traballarei deica ás cinco.

156 131194 _ 0200-0215.indd

212

22/7/09

16:44:58

11 UNIDADE

3. Volve escribir o texto seguinte deixando falar os personaxes. Unha operación preocupante


Mariña visita o seu avó no hospital e atópao bastante preocupado. Daquela pregúntalle que lle pasa e este cóntalle que ao día seguinte van operalo e que lle oíu dicir á enfermeira que se trata dunha operación sinxela, que todo sairá ben, que sempre hai unha primeira vez... Mariña tranquiliza o avó e coméntalle que lle debería agradecer á enfermeira os ánimos que lle deu, pero el responde que eses ánimos non eran para el, senón para o médico que o ten que operar.

Competencia social e cidadá Converse sobre os valores que se conteñen no texto: a importancia dos xogos comunitarios e o feito de tomar as decisións democraticamente axudaraos a medrar en valores como o respecto ás decisións dos demais. Valore tamén a organización como peza clave do bo funcionamento do grupo.

4. Transforma algunha das intervencións que escribiches na actividade anterior seguindo o exemplo. EXEMPLO

Mariña pregúntalle: –Que tes, avó? Atópote un chisco preocupado.

▶

–Que tes, avó? –pregunta Mariña–. Atópote un chisco preocupado.

5. Escribe a través do narrador o primeiro diálogo entre Augalberte Vixésimo

Solucións

e o conde Astuto, personaxes da lectura inicial desta unidade. Poucos meses antes do seu sexaxésimo aniversario, Augalberte Vixésimo chamou o primeiro ministro, o conde Astuto e díxolle que...

Escribir un diálogo

OBRADOIRO LITERARIO

11

1. Escolle un motivo de conversación entre os personaxes seguintes. Quedar para xogar. Preguntar os deberes do día. Organizar a festa sorpresa para un amigo. Decidir o que farán a fin de semana.

2. Escribe o diálogo entre os dous personaxes seguindo as instrucións. INSTRUCIÓNS

1. Comeza presentando os personaxes e o motivo polo que se telefonaron. 2. Procura que cada personaxe fale polo menos tres veces. 3. Varía o tipo de intervencións: que as haxa directas e tamén a través do narrador.

?

157

Outras actividades Incluír un diálogo. Léalles aos alumnos o relato seguinte e propóñalles que cambien o texto para incluír un diálogo directo. Saber tratar os demais Uxío era camareiro e traballaba no restaurante da súa nai, que cociñaba moi ben. Un día sentouse nunha das mesas un turista grego e noutra táboa un ministro con dous do seus axudantes. Uxío recoñeceu o ministro, pero tratou a todos os clientes coma sempre, con amabilidade, e mostroulles a mesma atención. Ao retirar a mesa do turista, o camareiro atopou debaixo do diñeiro unha nota de agradecemento «pola soberbia comida e o excelente trato», e unha invitación a participar de balde nun curso de alta etiqueta para camareiros en Atenas. E é que o turista era Kostas, o propietario dun dos mellores restaurantes de Europa…

1. • Ana, a mestra e Marta. • A mestra fala dúas veces e Marta, unha. Sábese polas raias e porque o narrador anunciou unha vez cando ía falar Ana, a mestra. • O narrador anunciou a intervención de Ana unha vez. 2. Corresponde ao último parágrafo. 3. RM: Mariña visita o seu avó no hospital e pregúntalle: / –Que che pasa, avó? Atópote bastante preocupado. / Este contéstalle: / –Mañá opéranme e oínlle á enfermeira comentar que se trata dunha operación sinxela, que todo sairá ben, que sempre hai unha primeira vez… / –Pois deberías agradecerlle os ánimos! / –Non, se os ánimos non eran para min senón para o médico que me ten que operar! 4. RL. 5. RM: Poucos meses antes do seu sexaxésimo aniversario, Augalberte Vixésimo chamou o primeiro ministro, o conde Astuto e díxolle que axiña sería o seu aniversario e que o pobo lle faría un regalo, pero que el non quería que fose un regalo estúpido coma os de sempre. Daquela, o conde Astuto, que xa tiña unha idea bailándolle polo maxín, fixo que reflexionaba un anaco e despois díxolle ao rei que o pobo pensara en regalarlle un monumento. Este alegrouse e preguntou se sería de bronce, e o conde Astuto respondeulle que non llo podía dicir, pero que estivese tranquilo porque tería o monumento máis bonito que se vise nunca. OBRADOIRO LITERARIO 1 e 2. RL.

157 131194 _ 0200-0215.indd

213

22/7/09

16:44:58


1.

●


●


● ●

• Inventar nomes e slogans de produtos.


2.

LEM


9.

Os enunciados son ………… Os grupos -cc- e -ct- mantéñense nas palabras en que os preceden as ………… Suprímese a letra c nos grupos -cc- e -ct- cando os preceden as ………… Cando unha palabra se escribe co grupo -ct-, as da súa familia ………… Os neoloxismos son ………… que se crean para ………… Se os personaxes dunha narración falan …………, cada intervención indícase cunha ………… e escríbese ………… Se os personaxes falan …………, este explica ou resume coas súas palabras o que dixeron os personaxes.

10.

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema. OS ENUNCIADOS

Na actividade 4 pregunte que tipos de palabras son o núcleo do suxeito e o núcleo do predicado, respectivamente.

poden ser .............

.............

non teñen verbo teñen polo menos un

A propósito da actividade 5, pídalles aos alumnos que expliquen o que lles permitiu recoñecer o suxeito gramatical de cada oración. Na actividade 8 suxíralles aos alumnos que saiban o significado dos neoloxismos que llo expliquen ao resto da clase.

suxeito

.............

léxico

3. Explica por que non é un enunciado.

.............

ES

7. Completa coa grafía correspondente de cada parella.

O produtor trigo é país de.

1 c

● ● ●

A miña curmá traballa nos xulgados. Mañá os actores ensaiarán. Na feira un señor vendía globos.

5. Indica o suxeito gramatical de cada oración. ● ● ● ●

Acabaron os deberes. ▶ …..........… Son os meus mellores amigos. ▶ …........ Onte compramos unha torta. ▶ …..........… Ten dúas irmás. ▶ …..........…

6. Inventa un suxeito léxico para as oracións anteriores.

cc

inxe...ión constru...ión dire...ión le...ión predi...ión di...ionario

seguintes e arrodea o núcleo de cada parte.

1. • Os enunciados son agrupacións ordenadas de palabras con significado completo. • Os grupos -cc- e -ct- mantéñense nas palabras en que os preceden as vogais a, e, o. Suprímese a letra c nos grupos -cc- e -ct- cando os preceden as vogais i, u. Cando unha palabra se escribe co grupo -ct-, as da súa familia tamén conteñen o grupo -cc-. • Os neoloxismos son as palabras novas que se crean para referirse a cousas, accións, etc., que antes non existían. • Se os personaxes dunha narración falan directamente, cada intervención indícase cunha raia e escríbese nunha liña á parte. Se os personaxes falan a través do narrador, este explica ou resume coas súas palabras o que dixeron os personaxes. 2. Os enunciados poden ser frases, que non teñen ningún verbo en forma persoal, ou oracións, que teñen polo menos un verbo en forma persoal e estrutúranse en suxeito, que pode ser léxico ou gramatical, e predicado.

.............

pode ser

4. Separa en suxeito e predicado as oracións

Solucións

11.

estrutúranse en

.............

ct

t

produ...o proxe...o dire...o di...ado vi...oria invi...o

2

8. Arrodea os neoloxismos destas oracións e explica o seu significado. ● ● ● ●

Estivemos a chatear máis de dúas horas. A emoticona :–) representa o sorriso. Fai tanto zapping que ao final non ve nada. Vinte polo videófono da casa.

158

Outras actividades Inventar un relato. Propóñalles aos alumnos que escriban un relato breve que cumpra as condicións seguintes: • Os personaxes teñen que falar directamente. • Debe ter algunha palabra con -cc-, con -ct-, con -c- e arrodealas. • Teñen que usar un neoloxismo e subliñalo. Buscar neoloxismos. Organice os alumnos por equipos e distribúa suplementos publicitarios (os que adoitan saír o domingo nos xornais) que conteñan fotografías e descricións de aparellos electrónicos ou electrodomésticos, para que se decaten da diversidade de neoloxismos que coñecen e entren en contacto con outros menos coñecidos.

158 131194 _ 0200-0215.indd

214

22/7/09

16:44:58

11 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 9. Forma grupos nominais unindo cada parella

12. Completa e di que grafía lles falta

de palabras cunha das preposicións propostas. a

de

con

a estas palabras. ●

sen

● ● ● ● ●

Chocolate ..... churros. Viaxe ..... Vigo. Pantalóns ..... pana. Pan ..... sal.

●

con conxuncións diferentes.

● ●

●

Aprobei todo …… polos pelos. Que facemos, entramos …… saímos? Eu lavo a roupa …… ti bótala a secar. Non vai …… frío …… calor.

● ●

lon✱e tó✱ico

Fixo un (debuxar) de concurso. O seu (desexar) era ir a París. A estrada estaba cuberta de (xear). Estaba tras da porta ao (axexar).

destacada ten sentido figurado. É unha aguia para os negocios. A aguia voa sobre a montaña.

anteriores. DISXUNTIVAS

ta✱i ma✱ia

14. Marca as oracións en que a palabra

11. Di de que tipo é cada unha das conxuncións COPULATIVAS

●

que conteñan x. ●

10. Completa as oracións seguintes

●

●

13. Substitúe por palabras da mesma familia

●

●

pei✱e gra✱a

Compra unha lata de conservas. Este discurso é unha lata.

ADVERSATIVAS

▶

▶

▶

……

……

……

Non me comas a ficha. Comes demasiado rápido.

Inventar nomes e slogans

ES CAPAZ DE…

1. Relaciona cada obxecto co seu nome e co seu slogan. Xustifica a resposta. 3

OBXECTOS

1 2

Nomes

SLOGANS

Tic-tac

Moderniza o teu armario!

Vis-tete

E a facer quilómetros!

Calzabén

Sempre á hora!

2. Inventa un nome e un slogan para cada un dos obxectos seguintes.

.

a.

159

Programa de ESTUDO EFICAZ Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa coma esta: O que aprendín


11

3. Porque as palabras non están ordenadas e o conxunto non ten un significado. 4. • Sux.: a miña curmá; Pred.: traballa nos xulgados. • Sux.: os actores; Pred.: mañá ensaiarán. • Sux.: un señor; Pred.: na feira vendía globos. 5. • 3.ª pers., pl. (eles ou elas). • 3.ª pers., pl. (eles ou elas). • 1.ª pers., pl. (nós). • 3.ª pers., sing. (el ou ela). 6. RM: • Einés e Roi acabaron os deberes. • Iria e Uxío son os meus mellores amigos. • Onte a miña amiga e mais eu mercamos unha torta. • Adela ten dúas irmás. 7. inxección, construción, dirección, lección, predición, dicionario; produto, proxecto, directo, ditado, vitoria, invicto (esta é unha excepción á regra). 8. • Chatear: manter unha comunicación varias persoas ao mesmo tempo por medio da Internet. • Emoticona: símbolo gráfico que representa o rostro humano nun estado de ánimo e que se utiliza nas mensaxes electrónicas e nos chats, para expresar sentimentos. • Facer zapping: cambiar con moita frecuencia de canle de televisión co mando a distancia. • Videófono: teléfono en que se pode ver a persoa coa que se fala. 9. • Chocolate con churros • Viaxe a Vigo • Pantalóns de pana • Pan sen sal. 10. • Aprobei todo pero polos pelos. • Que facemos, entramos ou saímos? • Eu lavo a roupa e ti bótala a secar. • Non vai nin frío nin calor. 11. Copulativas: e, nin. Disxuntivas: ou. Adversativas: pero. 12. • peixe • graxa • taxi • maxia • lonxe • tóxico. 13. • debuxo • desexo • xeo • axexo. 14. É unha aguia para os negocios. Este discurso é unha lata. Non me comas a ficha.

Lectura

ES CAPAZ DE…

Comunicación oral

1. 1 Tic-tac; Sempre á hora! 2 Vis-tete; Moderniza o teu armario! 3 Calzabén; E a facer quilómetros! 2. RL.

Gramática Ortografía Vocabulario Composición Literatura

159 131194 _ 0200-0215.indd

215

22/7/09

16:45:00

12

E

O misterio da curva


Contidos

• Ler un texto narrativo de maneira fluída. • Reter información de textos orais. • Participar nun faladoiro sobre un tema determinado. • Comprender o concepto de predicado e saber diferenciar o predicado verbal e o predicado nominal.

• Tipos de predicado. O predicado nominal. • O atributo o e a súa composición.

• Analizar predicados nominais.

• Por que/porque/porqué; se non/senón.

• Aprender e aplicar as normas que regulan a escritura de por que/porque/porqué; se non/senón.

• Palabras doutras linguas.

R

• Saber como cómpre escribir correctamente palabras que proveñen doutras linguas.

• Lectura comprensiva do texto O misterio da curva.

• Escribir unha crónica.

• Memorización de información a partir da audición de textos orais.

• • •

• Analizar un texto argumentativo.

Criterios de avaliación • Le un texto narrativo de maneira fluída. • Retén información de textos orais. • Participa nun faladoiro sobre un tema determinado. • Comprende o concepto de predicado e coñece os seus tipos: predicado nominal e predicado verbal.

E

• •

• Participación nun faladoiro seguindo normas. • Identificación de palabras doutras linguas. • Redacción dunha crónica.

• Analiza predicados nominais.

• Lectura comprensiva dun texto argumentativo.

• Aprende e aplica correctamente as normas que regulan a escritura de por que/porque/porqué; se non/senón.

• Recoñecemento dos elementos dun chat.

• Identifica palabras doutras linguas. • Escribe unha crónica seguindo os pasos axeitados. • Analiza un texto argumentativo correctamente.

Competencias básicas Ademais da Competencia en comunicación lingüística, na unidade desenvólvense estas competencias: Competencia cultural e artística, Aprender a aprender, Competencia social e cidadá e Tratamento da información.

• Interese por comunicarse con persoas que falan outras linguas. • Preocupación por escribir correctamente. • Apreciación dos novos medios de comunicación.

160A 131194 _ 0216-0231.indd 216

22/7/09 16:50:26


Texto narrativo

Gramática

Ortografía

O misterio da curva

O predicado

Por que/porque/ porqué; se non/senón

Comunicación oral Comprensión auditiva: Reter información Expresión oral: Participar nun faladoiro


Obradoiro de escritura Vocabulario: Palabras doutras linguas Composición de textos: Escribir unha crónica

Es capaz de…

Actividades

Recoñecer os elementos dun chat



Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ • Redactar resumos: actividade 11, páx. 162; actividade 4, páx. 165; actividade 1, páx. 172. • Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 172.

Previsión de dificultades • No estudo do predicado nominal tense que insistir na orde dos pasos á hora de analizar as oracións. Deste xeito non se producirá confusión entre o suxeito e o atributo cando este sexa un grupo nominal. • É posible que aos alumnos lles resulte difícil distinguir entre as palabras da lingua materna e os estranxeirismos que sufriron modificacións e se adaptaron á lingua. A lectura e a análise colectiva de crónicas deportivas e artigos sobre temas diversos, como informática, pódelles axudar a identificar esta clase de palabras.


160B 131194 _ 0216-0231.indd 217

22/7/09 16:50:26

12

O misterio da curva

tes os o Val –I ocorr

Obxectivos

A curva Naqu trelar

• Ler un texto narrativo de maneira fluída. • Identificar trazos propios de obras de misterio.

–U do–. E de re zou n meno do ch veces

Suxestións didácticas O conto que abre esta unidade 12 ten características propias das novelas de detectives. O protagonista, un axente de tráfico, indaga obstinadamente ata que resolve un misterio. O relato permite destacar o poder da observación e do razoamento, e calidades como a persistencia para conseguir obxectivos e eficiencia no cumprimento do traballo.

–X

Ra coma

–S «curv

–A

–S te» so Val F

–Q mand

VAS APRENDER

Antes de ler Propóñalles aos alumnos que lean en voz alta a información sobre o autor Luigi Malerba e comente que cultivou diferentes campos como a poesía, as novelas, os contos para nenos, as guías de viaxe ou os guións televisivos e cinematográficos. Pídalles que observen a imaxe que acompaña o relato e que lean o título. Despois, propóñalles a realización de anticipacións sobre o argumento. Pregúntelles se algunha vez leron un relato en que un detective ou un policía resolve un misterio. Pídalles que digan quen era o protagonista e que expliquen a historia brevemente.

1 Lectura O misterio da curva 2 Comunicación oral ● Reter información ● Participar nun faladoiro 3 Gramática O predicado 4 Ortografía Por que/porque/porqué; se non/senón 5 Obradoiro de escritura ● Palabras doutras linguas ● Escribir unha crónica 6 Textos para traballar as competencias básicas Dereitos para un futuro mellor

E

n Italia, algúns centenares de metros máis alá do viaduto construído sobre o Val Frío, había unha curva que os automobilistas bautizaran co nome da «curva da morte» polo gran número de accidentes que ocorrían alí. Aquela curva era a máis perigosa de toda Italia e fora estudada, sen éxito, mesmo polos técnicos do Ministerio do Automóbil. O encargado de vixiar aquel treito de estrada era o axente de tránsito Pelliccione. Desde que lle asignaran aquela zona ao axente, metéraselle na cabeza descubrir por que había tantos accidentes. –Non entendo por que, precisamente neste punto, tantos condutores chocaron contra a parede de rocha –comentaba a miúdo. –Quizais conducisen moi á presa –dicíalle un colega. –Ou que os condutores van distraídos –dicía outro. –Ou que conducen lendo o xornal ou que bican a noiva... Vai ti saber! Non lle deas máis voltas, Pelliccione! –recomendáballe outro. Pero Pelliccione non desistía no seu obxectivo. Cada día ía á curva para estudala. En realidade tratábase dunha curva absolutamente normal. O único que resultaba curioso era que case todos os acciden-

160

A lectura Propóñalles aos alumnos que lean as palabras do glosario. Despois, fágalles vostede unha lectura que lles sirva de modelo e que se fixen na entoación, mentres len en silencio. Seguidamente, pídalles que fagan unha lectura en voz alta.

Máis información

Despois de ler as posibles causas dos accidentes que os outros axentes lle suxiren a Pelliccione, pare un momento a lectura e pregúntelles que outros feitos poderían causar eses accidentes (contestar ao teléfono, mirar para atrás, ter sono…).

Algunhas persoas son portadoras dun trazo xenético, o «reflexo fótico de espirro», que consiste en espirrar repetidamente como reacción a unha luz brillante. Quen sofre este trastorno ten que ir con moito coidado cando conduce e non pode traballar nalgúns oficios ou profesións, como nunha ferraría ou como piloto de aviación militar.

O espirro e as consecuencias perigosas. Sábese de casos en que os espirros extremadamente fortes lle produciron danos físicos á persoa, como fractura dun osiño do oído, o estribo; pero trátase de casos illados. Ao conducir, unha sucesión de espirros pode resultar perigosa porque os ollos se pechan e o condutor inclínase de forma involuntaria.

160 131194 _ 0216-0231.indd 218

22/7/09 16:50:26

A coma accid

–Q

–S autom

–B

D lliccio va!» e enviá

A nistro moito podía

Po so e f gació

to sde de i-

de e,

n-

ti o. va te n-

tes os tiñan os automobilistas procedentes do viaduto que atravesaba o Val Frío e non os que ían en dirección contraria. –Iso si que é un misterio! –pensaba Pelliccione, pero non se lle ocorría que relación podía haber entre aquel dato e os accidentes. Ata que un día, mentres observaba os vehículos que pasaban pola curva, Pelliccione oíu un potente espirro no interior dun automóbil. Naquel instante, o coche desviouse da estrada e estivo a piques de estrelarse. Por sorte, o home que conducía recuperou o control. –Uf! Ese espirro case lle custa a vida! –dixo o axente algo asustado–. E ao acabar a frase, decatouse de que quizais estaba a punto de resolver o misterio da «curva da morte». Para asegurarse, aguzou non só a vista senón tamén o oído. Entón comprobou que polo menos a metade dos automobilistas que procedían do viaduto, cando chegaban á curva, espirraban unha vez e algúns mesmo dúas veces. E a cada espirro os coches daban perigosos bandazos.

UNIDADE viaduto: ponte ou construción semellante que se fai para pasar sobre unha estrada, vía férrea ou val. desistir: abandonar unha idea ou un proxecto. aguzar: esforzar os sentidos ou o entendemento para facer algo. bandazo: movemento brusco cara a un dos lados.

–Xa o teño! –exclamou cheo de ledicia.

–Ah, si? –exclamou o comandante con indiferenza. –Si, señor. Os causantes de tantos accidentes na «curva da morte» son os espirros provocados polas correntes de aire conxelado do Val Frío –sentenciou. –Que di, Pelliccione? Volveuse tolo ou que? –respondeu o comandante, incrédulo.

–Señor, eu pensara en poñer un rótulo que desaconsellase aos automobilistas espirrar cando vaian coller a curva. –Boa idea, Pelliccione! –felicitouno o comandante.

Pouco despois, o axente Pelliccione obtivo un importante ascenso e foi chamado polo Ministerio do Automóbil para dirixir a Delegación de todas as curvas de Italia.

Pídalles aos alumnos que relean a descrición sobre a imaxe e o texto que contiña o sinal de circulación elaborado por Pelliccione e que a partir desta deseñen o sinal de circulación correspondente.

Despois de ler O AUTOR

–Que se lle ocorre, Pelliccione? –preguntou o comandante.

A proposta provocou o efecto dunha bomba no Ministerio. O ministro ordenou realizar unha investigación, da cal resultou que moitos accidentes, que doutro xeito quedarían sen explicación, se podían encadrar na nova teoría dos espirros.


Aproveite a actuación do personaxe Pelliccione para remarcar que a observación detida dun fenómeno pode achegar coñecemento e propiciar a elaboración de teorías.

–Señor comandante, xa sei por que hai tantos accidentes na «curva da morte» –dixo convencido.

Despois de moitas discusións, o comandante e o axente Pelliccione decidiron elaborar un sinal co aviso «Non espirren na curva!» e o debuxo dun home que solta o volante mentres espirra. E enviárono ao Ministerio do Automóbil para que o aprobase.


Aprender a aprender

Rapidamente, o axente dirixiuse á central para explicarlle ao comandante a súa teoría.

Ao axente custoulle ferro e fariña, pero ao final convenceu ao comandante de que os espirros na curva eran os responsables dos accidentes naquel treito da estrada. Agora só había que remedialo.

12

Luigi Malerba Luigi Bonardi (1927-2008), máis coñecido polo pseudónimo de Luigi Malerba, é un dos grandes escritores italianos do século XX. Foi un dos fundadores do chamado Grupo 63, un movemento que se caracterizou por buscar novas formas literarias. Os seus libros, sempre imaxinativos e moi diferentes uns dos outros, presentan a miúdo unha visión crítica da sociedade onde o humor, a ironía e o absurdo sempre están presentes.

LUIGI MALERBA, O espirro na curva. (Adaptación)

161

Outras actividades Determinar causas dos accidentes de circulación. Propóñalles aos alumnos que investiguen as diversas causas dos accidentes de circulación, que mencionen algunhas e que indiquen, en cada caso, cal é a posible solución para evitar que se produzan os accidentes. Explicar o significado de oracións. Pídalles aos alumnos que expliquen coas súas palabras o significado dos seguintes enunciados extraídos do relato: • Ao axente metéraselle na cabeza descubrir por que había tantos accidentes. • Non lle deas máis voltas, Pelliccione! –recomendáballe outro. • A proposta provocou o efecto dunha bomba no Ministerio.

Propóñalles aos alumnos que comparen a maneira de ser de Pelliccione coa dos compañeiros deste. Despois, pregúntelles que obstáculo ten que salvar o protagonista unha vez descuberta a causa dos accidentes (que o comandante, ao principio, reacciona con indiferenza e non o cre.) Permita que expliquen libremente por que pensan que se producen os espirros. Seguidamente, explíquelles que o espirro é un mecanismo de defensa do aparello respiratorio. En canto se irrita a mucosa nasal, prodúcese un acto reflexo involuntario que consiste nunha inspiración brusca, seguida dunha expiración ruidosa. Ao espirrar, é moi difícil manter os ollos abertos e xeralmente a cabeza móvese cara adiante para axudar a expulsar as substancias irritantes. Estes movementos son os que motivan os accidentes da lectura. Razoe cos alumnos sobre os chamados «puntos negros» nas estradas, é dicir, lugares cunha alta porcentaxe de accidentes. Explíquelles que, para previr accidentes, todos estes puntos teñen que estar ben sinalizados e os condutores, á súa vez, teñen que respectar estes sinais e conducir con precaución.

161 131194 _ 0216-0231.indd 219

22/7/09 16:50:26


Co

Obxectivos

Vocabulario

Com


1. Completa coa opción correcta en cada caso.

• Recoñecer as características dos personaxes.

●

Os coches atravesaban o val por .............. o viaduto a curva

●

Pelliccione .............. o oído para oír mellor os espirros. desistiu aguzou

Suxestións didácticas Na actividade 10 permita que os alumnos expresen libremente a opinión. Despois, comente que na historia hai elementos que se poderían dar na vida real, como os espirros, pero tamén hai elementos fantásticos, como a existencia do «Ministerio do Automóbil» ou da «Delegación de todas as curvas de Italia».

As accións

2. Marca o significado correcto de cada expresión.

Retem conve deter a nos debem impor unha

7. Di o que pasou antes e o que vai pasar despois desta escena. Volveuse tolo ou que?

A estrutura e o contido 8. Copia e completa o esquema da lectura.

●

Dar bandazos

PROBLEMA: ...................................

Frear bruscamente. Ir bruscamente dun lado ao outro.

REACCIÓN DE PELLICCIONE: ...........

Poñer remedio Explicar un problema. Resolver un problema.

●

PISTA 1

PISTA 2

.............................

.............................

CONCLUSIÓN: ................................

O marco ● ●

Solucións

Exp

SOLUCIÓN: ....................................

En que país transcorre a historia? Onde está situada «a curva da morte»? Que ten de especial?

9. Explica o razoamento de Pelliccione utilizando as palabras seguintes. ●

accidentes

●

espirros

●

correntes

4. Copia e completa o esquema seguinte.

Partic deter teñen respe

3. Pa

A túa opinión

Os personaxes

10. Di se cres que a historia de Pelliccione pode ser real ou non e explica por que.

Fa

1.

PRINCIPAIS PERSONAXES DO CONTO

f

Rexistro de lectura SECUNDARIOS

11. 5. Observa e explica. ● ● ●

Quen é? En que traballa? Que labor lle asignaron? Que tarefa se impuxo el mesmo?

2.


t

Título: 3.

Autor: Resumo:

6. Escolle os dous adxectivos que describen o axente Pelliccione. observador

●

insistente

Opinión: ●

despistado

162

Programa de comprensión Actividades 1 e 2. Elaboración dunha interpretación. Identificar o significado dalgunhas palabras segundo o contexto. Actividades 3, 4 e 5. Obtención da información. Identificar o marco da historia e os personaxes. Actividades 6 e 7. Elaboración dunha interpretación. Caracterizar o protagonista e explicar accións da historia. Actividades 8 e 9. Comprensión global. Completar o esquema narrativo. Actividade 10. Reflexión sobre o contido. Argumentar sobre os feitos da historia. Actividade 11. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

162 131194 _ 0216-0231.indd 220

2. M

co

3. Responde.

1. • viaduto • aguzou. 2. Ir bruscamente dun lado a outro. Resolver un problema. 3. • En Italia. • Uns metros máis alá do viaduto do Val Frío. O gran número de accidentes que hai. 4. PRINCIPAL: o axente Pelliccione. SECUNDARIOS: o comandante, os outros policías, os condutores, o ministro. 5. • É Pelliccione. É un axente de tránsito. • Vixiar o tramo de estrada onde estaba «a curva da morte». • Descubrir por que se producían tantos accidentes. 6. Observador, insistente. 7. Antes, Pelliccione explícalle ao comandante que os causantes dos accidentes son os espirros. Despois, consegue convencelo. 8. PROBLEMA: Os accidentes da «curva da morte». REACCIÓN: Investigar por que se producen coa observación e co razoamento. PISTA 1: Os accidentes téñenos os automobilistas procedentes do viaduto do Val Frío. PISTA 2: Un día viu como un condutor perdía o control por un espirro, e que lles pasaba o mesmo a outros condutores. CONCLUSIÓN: Os causantes dos accidentes eran os espirros. SOLUCIÓN: Colocar un sinal co aviso «Non espirren na curva». 9. RM: Os frecuentes accidentes na curva son causados polos espirros provocados polas correntes de aire do Val Frío. 10 e 11. RL.

1.

22/7/09 16:50:27

s

e

12 UNIDADE

Comunicación oral Comprensión auditiva Por que hai Retemos información. Moitas veces, cando tantos accidentes conversamos varias persoas sobre un tema na curva? determinado, non podemos responder ou dicir a nosa opinión inmediatamente, senón que debemos respectar a quenda de palabra. Por iso é importante aprender a escoitar e reter o que di cada unha das persoas que interveñen antes ca nós.

1.

E por que non se pon remedio?

Obxectivos Na curva hai accidentes porque...


●

Escoita seguidas as tres primeiras preguntas. Cando acabes de escoitar a terceira pregunta, se sabes a resposta da primeira, ergue a man e, se che dan permiso, respóndea.

●

Fai o mesmo co resto de preguntas: cando escoites a cuarta, responde a segunda; cando escoites a quinta, responde a terceira, etc.

Comprensión auditiva Antes de escoitar o CD Comunicación oral, pídalles aos alumnos que lean a explicación inicial e coméntelles que todas as persoas que interveñen nunha conversa teñen dereito a expresar as ideas e as opinións. Pregúntelles aos alumnos o que significa quenda de palabra e por que cren que se ten que respectar.

2. Marca as respostas para as dúas últimas preguntas da audición e indica a que pregunta corresponde cada unha. Para escoitar música.

Disfrazarse.

• Escoitar con atención un texto oral e saber reter información. • Participar nun faladoiro.

Responde as preguntas propostas seguindo estas indicacións.

Debuxar.

12

Para ver vídeos.

Expresión oral Participamos nun faladoiro. Nos faladoiros, varias persoas falan sobre un tema determinado seguindo a orde que lles indica un moderador. Os participantes dun faladoiro teñen que estar atentos ao que din os demais e expoñer a súa opinión de xeito respectuoso intentando enlazar coas intervencións anteriores.

Expresión oral Explique que a palabra faladoiro ten diversas acepcións, entre estas a de ‘conversa’; pero o significado principal é o dunha reunión que se fai con regularidade, na que un grupo de persoas interesadas nun tema ou en temas xerais, comparten ideas ou opinións. Pídalles que eles mesmos xulguen se adoitan respectar o dereito de palabra dos compañeiros e das compañeiras.

3. Participa nun faladoiro con outros compañeiros e compañeiras. Facédeo así:

1. Escollede, entre todos, o tema sobre o que vos gustaría falar: o mellor libro que lestes, o equipo que gañará o campionato de baloncesto, a mellor película do ano, etc. 2. Elixide a persoa que fará de moderador do faladoiro. Lembrade que esta persoa deberá procurar que todos os participantes interveñan máis ou menos o mesmo tempo e as mesmas veces e vixiar que sexan respectuosos uns cos outros. 3. Falade sobre o tema escollido atendendo ás indicacións do moderador e ás intervencións dos demais. Procurade utilizar palabras e expresións que sirvan para expoñer as vosas opinións, de maneira respectuosa. Por exemplo: eu penso...; estou de acordo con...; non estou de acordo con...; estou en contra de...


Máis información Os faladoiros en Galicia. Crese que en España os faladoiros tiveron orixe nas academias literarias dos séculos XVI e XVII. Estas academias eran reunións de poetas na casa dun nobre. En Galicia, e nos ambientes galeguistas, tiveron sona os faladoiros da «Cova Céltica», presidido por Manuel Murguía, e no que participaba, entre outros, Eduardo Pondal; tamén tivo moita sona o «Cenáculo ourensán», onde se reunían e falaban Vicente Risco, Florentino López Cuevillas, Ramón Otero Pedrayo, entre outros; e, xa máis preto no tempo, as reunións e faladoiros que se organizaban na época franquista na casa de Ramón Piñeiro, por onde pasaron Xosé Luís Méndez Ferrín, Carlos Casares, etc.

Competencia social e cidadá Fágalles ver aos alumnos que os faladoiros permiten estreitar lazos entre as persoas e que estas desenvolven unha actitude tolerante e crítica.

Solucións 1. 1.ª: O saxofón é un instrumento de vento. • 2.ª: Un octógono ten oito lados. • 3.ª: Los Angeles. • 4.ª: Mil. • 5.ª: Un poeta. • 6.ª: Cun paraugas, un impermeable… • 7.ª: Carpinteiro. • 8.ª: Un avión. 2. 9.ª: Para escoitar música. 10.ª: Disfrazarse. 3. RL.

163 131194 _ 0216-0231.indd 221

22/7/09 16:50:27

Gramática O predicado Obxectivos • Coñecer as clases de predicados: nominal e verbal.

Xa resolvín o misterio. Os espirros son os culpables!

• Identificar a estrutura do predicado nominal.

Suxestións didácticas Retome os coñecementos que adquiriron na unidade anterior e pregúntelles cales son as partes da oración. Polo que respecta ao procedemento para clasificar o predicado, consulte o cadro «Máis información». Se o considera conveniente, pódelles explicar que, nas oracións de predicado nominal, o verbo copulativo non funciona como núcleo, é só un enlace de unión. O atributo é o que lle achega o significado ao predicado e, polo tanto, considérase o seu núcleo.

O predicado. Clases O predicado é o que se di do suxeito nunha oración. Os predicados poden ser nominais ou verbais. ● O predicado nominal expresa qué é ou como é ou está o suxeito. Constrúese cos verbos ser, estar, semellar e parecer. Estes verbos chámanse copulativos porque non teñen significado propio, senón que só fan de unión entre o suxeito e o resto da oración. Por exemplo: Xoana é agradable. ● O predicado verbal presenta como núcleo un verbo predicativo, é dicir, un verbo cheo de significado, que expresa acción ou proceso. Por exemplo: O axente obtivo un ascenso.

de ● ● ● ●

ES

O predicado nominal

CLASES DE PREDICADOS

Nominal verbo copulativo + atributo Verbal verbo predicativo + complementos

O predicado nominal está formado, basicamente, por un verbo copulativo e un atributo. O atributo é a palabra ou grupo de palabras que expresan unha calidade ou un estado do suxeito. Por exemplo: Afonso é alto. O veciño está feliz. As palabras que adoitan funcionar como atributo son os adxectivos (Sara está cansa), os substantivos (Pedro é policía), os pronomes (A médica es ti) e os grupos nominais (Carlos parece un bo rapaz). En xeral, podemos recoñecer o atributo porque concorda en xénero e número co suxeito. Así, se cambiamos o xénero ou o número do suxeito, cambia o xénero ou o número do atributo. Por exemplo: O rapaz estaba contento. ▶ Os rapaces estaban contentos. Os predicados poden ser nominais ou verbais. O predicado nominal expresa qué é ou como é ou está o suxeito. Contén un verbo copulativo e un atributo. O atributo expresa unha calidade ou un estado do suxeito. O predicado verbal presenta como núcleo un verbo predicativo que expresa acción ou proceso.

5. A ● ● ●

EX

AUT

A

1

2

1. Subliña os predicados deste texto e arrodea o núcleo. Un símbolo europeo

3

Un dos símbolos de Europa é a bandeira. A bandeira ondeou por primeira vez en 1955. Daquela aínda non existía a Unión Europea. A bandeira é azul, con 12 estrelas que forman un círculo. O círculo semella unha coroa dourada. O grupo de estrelas representa a unidade, a harmonía e a solidariedade entre os pobos de Europa.

164

Máis información O recoñecemento do predicado. Unha vez lida e comprendida a información por parte dos alumnos, infórmeos de que, para recoñecer e analizar a clase de predicado, o primeiro que teñen que buscar é a forma verbal conxugada e subliñala. A continuación teñen que localizar o suxeito e subliñalo tamén. Lémbrelles que este se pode recoñecer preguntando quen ou que, e que ten que concordar co verbo en número e persoa. O paso seguinte consiste en subliñar o predicado, é dicir, o verbo e o resto da oración que non forma parte do suxeito. Despois teñen que observar o verbo. Se se trata dun verbo copulativo, o predicado é nominal. Remarque que, antes de buscar o atributo, teñen que localizar primeiro o suxeito para non confundilos.

164 131194 _ 0216-0231.indd 222

3. Es

4

, 4a.

• Na actividade 4, suxíralles que relean en silencio a teoría e que fagan un resumo. Despois pódeno comparar coa información do cadro resumo. Teña en conta as estratexias propostas nos apartados «Estratexias: buscar as ideas principais» e «Estratexias: redactar o resumo», nas páxinas

se

4.

Propóñalles que observen a viñeta superior e que lean o texto que a acompaña. A xeito de verificación do que aprenderon, fágalles preguntas sobre o predicado e o suxeito das oracións como: Cantas oracións hai? Cal é o verbo de cada unha? Cal é o suxeito e que tipos de suxeito teñen? Cal é o predicado de cada unha? Que tipos de predicado posúen? Cal é o atributo da segunda? Que clase de palabras ten como atributo?… Para explicar • Na actividade 1 teña en conta que «forman» é núcleo do predicado forman un círculo, que á súa vez pertence á oración «A bandeira azul é azul, con 12 estrelas que forman un círculo»; dígalles que se trata dunha oración composta, que ten dous predicados (contido que van estudar na unidade 14).

2. Fí

22/7/09 16:50:27

12 UNIDADE

2. Fíxate nos verbos que arrodeaches na actividade anterior e clasifica as oracións

12

segundo o tipo de predicado. ORACIÓNS CON PREDICADO VERBAL

15 a 17 do manual do programa de Estudo eficaz.

ORACIÓNS CON PREDICADO NOMINAL

dos

to. verpio, ón.

de atributo. Fíxate na concordancia. ●

A tía de Aldara é …………… (a directora do colexio / o médico da vila)

●

Os gañadores do concurso sodes …………… (vós/elas) Martiño e o seu curmán Carlos parecen …………… (amigo/irmáns) A túa amiga Sabela está …………… (contento/enfadada)

●

,é ce-

●

4.

O predicado nominal está formado por un verbo …………… e un …………… Os verbos …………… son ……………, estar, …………… e parecer. A función de …………… pódena realizar un …………… (Emilio é listo), un substantivo (……………), un …………… (A bruxa era eu) ou un …………… (……………).

aliiño

ero do

Solucións

ESTUDO EFICAZ. Completa a información sobre o predicado nominal.

co-

vos (A

• Amplíe a actividade 5 pedíndolles que analicen a clase de palabras que en cada oración funcionan como atributo.

3. Escolle e completa os predicados nominais seguintes coa palabra máis axeitada para facer

5. Analiza os predicados nominais segundo o exemplo. ● ● ●

O 9 de maio é o Día de Europa. Os estudantes de Erasmus están contentos. Os seleccionados para o intercambio somos nós.

● ● ●

Os amigos de Vítor son ourensáns. Túa irmá parece simpática. O pai de Artur é enfermeiro.

Predicado nominal

ea.

EXEMPLO

O 9 de maio é o Día de Europa. v. cop.

atributo

AUTOAVALIACIÓN Arrodea a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos. 1. Os predicados nominais fórmanse cun verbo… a) predicativo. b) copulativo. 2. O atributo concorda en xénero e número… a) co verbo. b) co suxeito. 3. O verbo do predicado verbal… a) expresa acción ou proceso.

b) é un enlace que serve de unión.

4. O atributo forma parte… a) do predicado nominal.

b) do predicado verbal.

PUNTUACIÓN 1

.......

2

.......

3

.......

4

.......

TOTAL

.......

Solución: 1b, 2b, 3a, 4a.

.

165

Outras actividades Clasificar predicados. Pídalles aos alumnos que localicen e que clasifiquen os predicados nas oracións do seguinte texto: O himno europeo En 1972, o Consello de Europa adoptou a Oda á alegría como o seu himno. Ludwig van Beethoven compuxo esta peza musical en 1823 como parte final da Novena Sinfonía. O músico inspirouse nun poema de Friedrich Schiller; segundo este poema, todos os seres humanos somos irmáns. En 1985, esta peza converteuse oficialmente no himno de Europa. O himno non ten letra, e dura 2 minutos.

1. Un dos símbolos de Europa é a bandeira. A bandeira ondeou por primeira vez en 1955. Daquela aínda non existía a Unión Europea. A bandeira é azul, con 12 estrelas que forman un círculo. O círculo semella unha coroa dourada. O grupo de estrelas representa a unidade, a harmonía e a solidariedade entre os pobos de Europa. 2. ORACIÓNS CON PV: A bandeira ondeou por primeira vez en 1955; Daquela aínda non existía a Unión Europea; 12 estrelas que forman un círculo; O grupo de estrelas representa a unidade, a harmonía e a solidariedade entre os pobos de Europa. ORACIÓNS CON PN: Un dos símbolos de Europa é a bandeira; A bandeira é azul; O círculo semella unha coroa dourada. 3. • …a directora do colexio. • …sodes vós. • …parecen irmáns. • …está enfadada. 4. RM: O predicado nominal está formado por un verbo copulativo e un atributo. Os verbos copulativos son ser, estar, semellar e parecer. A función de atributo pódena desenvolver un adxectivo (Emilio é listo), un substantivo (Xiana é médica), un pronome (A bruxa era eu) ou un grupo nominal (Martiño é un estudante responsable). 5. • PN: están contentos; v.cop.: están; atributo: contentos. • PN: somos nós; v.cop.: somos; atributo: nós. • PN: son ourensáns; v.cop.: son; atributo: ourensáns. • PN: parece simpática; v.cop.: parece; atributo: simpática. • PN: é enfermeiro; v.cop.: é; atributo: enfermeiro.

165 131194 _ 0216-0231.indd 223

22/7/09 16:50:28

Ortografía Por que/porque/porqué; se non/senón Obxectivos • Aprender e aplicar correctamente as regras ortográficas de escritura que regulan o uso de por que/porque/porqué; se non/senón.

Xa sei por que hai tantos accidentes! A causa non é a velocidade, senón os espirros!

●

Se non o vexo, non o creo...

●

●

●

Suxestións didácticas Explíquelles aos alumnos que nesta unidade van estudar a ortografía dunhas palabras cunha dificultade que radica en que se pronuncian de maneira semellante pero escríbense en vocábulos diferentes. Pode facerlles as seguintes preguntas para indagar sobre os coñecementos que teñen os alumnos: Que utilizades cando facedes unha pregunta, a forma por que ou porque? Que forma empregades cando contestades, por que ou porque? E nas oracións que indican causa? Pídalles que escriban un exemplo de cada caso e dígalle a un alumno que saia ao encerado a escribilo. En canto á forma se non, escriba vostede unha oración condicional no encerado, por exemplo, Se podes vir ao meu aniversario, avísame, e dígalles que a convertan nunha oración negativa, para que vexan a partícula que teñen que empregar: Se non podes vir ao meu aniversario, avísame. Con este truco saberán cando esta partícula se escribe separada. A continuación, dígalles que lean o texto da viñeta inicial e que intenten explicar a ortografía das palabras destacadas. Despois, pídalles que lean a información do cadro, explíquelles calquera dúbida e anímeos a poñer outros exemplos de cada caso. Para explicar • Corrixa as actividades en común e fíxese en que na actividade 7 empregan correctamente cada unhas das partículas estudadas para comprobar que entenderon a información e a utilizan correctamente.

●

Porque (conxunción) escríbese en oracións que indican causa de algo ou responden unha pregunta. Exemplo: Seino porque o vin. Por que (preposición + interrogación) escríbese nas preguntas directas e indirectas. Exemplo: Por que hai tantos accidentes? Xa sei por que hai tantos accidentes. Porqué (substantivo) equivale a «motivo, causa». Exemplo: Xa sei o porqué dos accidentes. Senón (conxunción) escríbese cando se contrapón unha idea a outra; equivale a «pero si». Exemplo: A causa non é a velocidade, senón os espirros. Se non (conxunción + adverbio de negación) escríbese cando se expresa unha condición negativa. Exemplo: Se non o vexo, non o creo...

6. Ex ● ● ●

7. Es 1. Substitúe o símbolo por por que ou porque. Xustifica cada caso. –

✱ os elefantes non usan o ordenador?

– ✱ as focas miran ao alto no circo?

–

✱ lle teñen medo

–

ao rato!

p

8. D

Fí

✱ arriba están

os focos!

2. Relaciona e forma oracións coa partícula que corresponda segundo o sentido. A Non fun á excursión

non me avisaches.

B Por favor, explícame

por que

temos que marchar.

C O veciño preguntou

porque

me puxen enfermo.

D Xantamos máis cedo

non funciona o ascensor.

3. Completa tendo en conta o exercicio anterior. ●

Nas oracións ....... e ....... a forma ........ introduce unha interrogación indirecta.

●

Nas oracións ....... e ....... a forma ........ introduce unha causa.

4. Completa con se non ou senón, segundo corresponda. ● ● ● ●

....... che gusta ese traxe, pois non o poñas. Nós non queremos ir ao cine ....... ao teatro. Esa listaxe non é a dos admitidos, ....... a dos excluídos. Pídelle o libro a Antía e, ....... o ten, pregúntalle a Breixo.

166

Outras actividades Por que/porque/porqué. Escriba estas oracións no encerado e dígalles que as completen coas partículas anteriores. Despois, pídalles que xustifiquen o uso de cada unha. • Nunca souben o …… do teu enfado. • Pregúntome …… o sol sae todos os días. • Non cheguei a tempo …… perdín o autobús das seis. • Non sei …… motivo non te alegras de verme. • Que che diga Roi …… non veu ao teu aniversario. • O director explicou o …… do ascenso do empregado.

166 131194 _ 0216-0231.indd 224

5. Co

22/7/09 16:50:28

Te Eu Po pr a pa

DIFI

ón

12 Quen ten facenda que a atenda e, se non a atende, que a venda.

Solucións

Non é correcta porque se non equivale a «pero si», e expresa unha idea oposta. Non lle teñas medo ao can cando abre a boca, senón cando a cerra. É correcta porque senón equivale a «pero si», e expresa unha idea oposta.

-

r.

Non é correcta porque senón introduce unha condición negativa.

6. Explica o uso das partículas destacadas en cada oración. ●

Explícame por que chegaches tan tarde.

●

Se non podes vir, avísame.

●

Por que espertaches tan cedo hoxe?

●

Non irei en avión, senón en tren.

●

O seu atraso ten un porqué; quedou durmido.

●

Non fun porque perdín o autobús.

7. Escribe unha oración con cada unha destas partículas. por que

porque

porqué

se non

senón

8. DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno. Fíxate no uso das partículas destacadas.

Unha moeda para todos Temos que preparar un traballo relacionado coa Unión Europea. Eu vouno facer sobre o euro. Por que escollín este tema? Pois porque creo que termos unha moeda única é moi práctico. Se non existise o euro, teriamos que andar a cambiar as moedas de cada país e facer cálculos seguido para saber o valor do que pagamos noutros países.

o.

r.

12

É correcta porque se non introduce unha condición negativa.

-

s.

UNIDADE

5. Copia o verdadeiro sobre o uso de se non e senón en cada refrán.

DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS 1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías axeitadas.

ta.

●

obrigatorio albanel marquesiña

ob✱i✱ato✱io

●

al✱a✱el

mar✱e✱i✱a

●


obligatorio ovrigatorio

● ●

albanil albañil

● ●

marquesina marquexiña


167

A condición negativa. Propóñalles aos alumnos que transformen as seguintes oracións condicionais afirmativas en negativas. Para iso, que fagan os cambios necesarios. Fíxese en que empregan a forma se non. • Se te chaman por teléfono, voute buscar. • Se che gusta esa bicicleta, entramos na tenda. • Vai ao cine se che gusta a película. • Fala co adestrador e, se es titular no partido, reláxate. • Vas á casa de Roi se estudades pola tarde. • Se chove, mañá faremos iso.

1. Por que os elefantes non usan ordenador? (preposición + interrogación: escríbese nas preguntas directas). Porque lle teñen medo ao rato! (Porque: conxunción que, neste caso, responde unha pregunta) / Por que as focas miran ao alto no circo (preposición + interrogación: escríbese nas preguntas directas). Porque arriba están os focos! (Porque: conxunción que, neste caso, responde unha pregunta). 2. A. Non fun á excursión porque me puxen enfermo. B. Por favor, explícame por que non me avisaches. C. O veciño preguntou por que non funciona o ascensor. D. Xantamos máis cedo porque temos que marchar. 3. • Nas oracións B e C a forma por que introduce unha interrogación indirecta. • Nas oracións A e D a forma porque introduce unha causa. 4. • Se non che gusta ese traxe, pois non o poñas. • Nós non queremos ir ao cine, senón ao teatro. • Esa listaxe non é a dos admitidos, senón a dos excluídos. • Pídelle o libro a Antía e, se non o ten, pregúntalle a Breixo. 5. • É correcta porque se non introduce unha condición negativa. • É correcta porque senón equivale a «pero si», e expresa unha idea oposta. 6. • Explícame por que chegaches tan tarde. (Escríbese separado porque é unha pregunta indirecta.) • Por que espertaches tan cedo? (Escríbese separado porque é unha pregunta directa.) • O seu atraso ten un porqué; quedou durmido. (É un substantivo; equivale a «motivo, causa».) • Se non podes ir, avísame. (Escríbese separado porque expresa unha condición negativa.) • Non irei en avión, senón en tren. (Escríbese separado porque equivale a «pero si», e expresa unha idea oposta.) • Non fun porque perdín o autobús. (Escríbese xunto porque introduce unha oración que indica causa.) 7. RL. 8. Ditado.

167 131194 _ 0216-0231.indd 225

22/7/09 16:50:28

Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado cos deportes. • Identificar palabras doutras linguas e corrixilas. • Escribir unha crónica.



Com

Vocabulario

Escrib detal a dife

club deportivo bancadas cancha

5. Es

competir animar encestar exaltado respectuoso vitorioso

Pídalles aos alumnos que lean o cadro de Vocabulario e propóñalles a algúns deles que expliquen a relación entre as palabras do cadro e a imaxe.

1. Describe o ambiente coma se foses o xornalista utilizando tantas palabras do cadro como poidas.

2. Escribe as palabras do cadro da lámina que corresponda a carón ● ● ● ● ●

............... ................... ................... ................... ...................

b)

c)

Un sábado xenial O sábado hai partido de béisbol. Enfróntanse os mellores equipos do ránking da liga europea. Como meus pais saben que son fan dun dos equipos, prometéronme que me levarían e que, despois, tomariamos un sándwich ou ceariamos no búrguer. Xenial!

d)

CO

4. Escolle e substitúe no texto anterior as palabras doutras linguas que corresponda pola súa equivalente na nosa lingua. ●

clasificación

●

lugar

●

admirador

●

hamburguesaría

●

fantástico

168

Outras actividades Substituír estranxeirismos. Propóñalles aos alumnos que substitúan as palabras destacadas polas palabras ou expresións equivalentes en galego do recadro. monopatín

autoservizo

personalizar

éxito

aparcadoiro

• A novela é un best-seller. • Metín o coche no párking da zona vella. • Gústame patinar co skateboard. • No taller tunearon o coche. • Cearei nun self-service.

168 131194 _ 0216-0231.indd 226

RE

3. Localiza no texto seguinte cinco palabras doutras linguas.

pelota

• En canto á actividade de Composición de textos, faga que a lean en voz alta e que se fixen en todos os datos, como reprodución do taboleiro co resultado final, para poder responder despois as preguntas de forma correcta. Pregúntelles tamén en que consiste unha falta persoal e relacióneo co que expón a información de Competencia social e cidadá.

a)

Lugar onde se xoga ao baloncesto. ▶ Introducir a pelota na canastra. ▶ Participar nunha carreira, nun xogo, etc. ▶ Que conseguiu a vitoria. ▶ Chanzos dun estadio onde senta a xente. ▶

PALABRAS DOUTRAS LINGUAS. Ás veces utilizamos palabras doutras linguas. Algunhas destas palabras acaban formando parte da nosa lingua, como por exemplo a palabra fútbol, que provén do football. Con todo, en caso de que haxa unha palabra propia para nomear a mesma cousa, é preferible usar esta en lugar da de orixe estranxeira.

A propósito das crónicas, tema de que trata a Composición de textos, explíquelles que o seu propósito é relatar e comentar unha serie de feitos de forma amena, pero detallada, incorporando descricións e valoracións persoais. Hai varias clases de crónicas: deportivas, de espectáculos, de sociedade, de viaxes, de correspondentes no estranxeiro, etc. Para explicar • Despois de corrixir a actividade 3, informe os alumnos de que todas as palabras de procedencia estranxeira que aparecen no texto están adaptadas: béisbol (de baseball), ránking (de ranking), fan (ten a mesma forma ca o inglés fan), sándwich (de sandwich) ou búrguer (de burger).

PL

da súa definición.

Explíquelles que todos os idiomas, ao longo da historia, se enriqueceron e continúan enriquecéndose con palabras orixinarias doutras linguas. Agora ben, se para designar un elemento xa hai unha palabra en galego, é preferible utilizar esta.

22/7/09 16:50:29

e)

r

os

s,

a

co

12 UNIDADE


12

Escribimos unha crónica. Unha crónica é un texto xornalístico en que se narran de maneira detallada, seguindo unha orde cronolóxica, uns feitos pasados recentemente. Nas crónicas, a diferenza das noticias, o autor pode introducir a súa opinión ou interpretación dos feitos.


5. Escribe a crónica deportiva dun partido de baloncesto a partir dos datos seguintes.

Moitos dicionarios conteñen estranxeirismos aceptados na lingua e a súa adaptación no galego, ou ben a palabra ou a expresión equivalente en galego cando esta existe.

FINAL DO CAMPIONATO COMARCAL DE BALONCESTO DÍA: Sábado 24 de abril

HORA: 12:30 horas


OS MERLOS

AS DUNAS

77

76

LUGAR: Polideportivo de Riomaior

XOGADORES DO CLUB «OS MERLOS»: Raúl, Miguel, Carlos, Antón, Roi, Paulo e Ricardo. XOGADORES DO CLUB «AS DUNAS»: Gonzalo, Vicente, Guillerme, Alberte, Martiño e Luís. RESULTADOS PARCIAIS: 1.º CUARTO ▶ 17-23 2.º CUARTO ▶ 20-21 3.º CUARTO ▶ 16-20 4.º CUARTO ▶ 24-12 MÁXIMOS ANOTADORES: Guillerme, con 47 puntos, e Antón, con 39 puntos.

A expresión «xogo limpo» é equivalente a «fair play», unha expresión en inglés utilizada a miúdo no argot deportivo. Explíquelles que o xogo limpo se refire ao comportamento leal no deporte; é dicir, ao respecto entre todos os interesados: xogadores, adestradores, árbitro, público… Suxíralles aos alumnos que elaboren colectivamente dous códigos de conduta de xogo limpo: un dirixido aos xogadores e outro para os seguidores dos equipos.

EXPULSIÓNS: Guillerme, por faltas persoais, no minuto 5 do último cuarto.


a) Observa os datos e responde. ● ● ●

Que equipo gañou cada cuarto? Con cantos puntos de diferenza? Quen foi o máximo anotador do partido? En que equipo xogaba? Que pasou no último cuarto? Como afectou ao resultado final?

b) Imaxina e anota todo o que se che ocorra para describir cada un dos aspectos seguintes e para enriquecer a túa crónica. ● ●

A traxectoria de cada equipo durante o campionato. Os xogadores e as xogadas máis destacadas.

● ●


O ambiente do partido. Incidencias.

REDACCIÓN DO TEXTO

c) Escribe o borrador da túa crónica. Se queres podes seguir este esquema: 1. Traxectoria de cada un dos equipos ao longo do campionato. 2. Ambiente ao comezo do partido correspondente á final. 3. Evolución do partido, cuarto a cuarto, coa descrición das mellores xogadas e das incidencias máis importantes. 4. Resultado final e conclusións.

Solucións

d) Busca e escribe un título atractivo para a túa crónica. CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

e) Revisa o teu borrador antes de pasalo a limpo. Fíxate sobre todo en que seguiches unha orde cronolóxica á hora de contar os feitos e en que as túas interpretacións e conclusións sobre o partido son axeitadas.

169

Buscar estranxeirismos. Seleccione en xornais ou en revistas de temas xerais algúns artigos que conteñan estranxeirismos de significado facilmente deducible. Enmarque os artigos cun rotulador e distribúaos fotocopiados aos alumnos, que estarán reunidos en parellas ou en equipos de tres alumnos. Propóñalles que lean os artigos e que localicen os estranxeirismos. Despois, propoña unha discusión colectiva sobre o significado destes e se teñen un termo equivalente en galego. Escribir unha crónica deportiva escolar. Propóñalles aos alumnos que redacten unha crónica sobre un partido que se faga no colexio. Suxíralles que se baseen nas indicacións propostas na actividade 5 do libro do alumno e que expresen, ademais, a opinión sobre o xeito de xogar, a actuación do árbitro, etc.

1. RL. 2. • cancha • encestar • competir • vitorioso • bancadas. 3. béisbol, ránking, fan, sándwich, búrguer. 4. O sábado hai partido de pelota. Enfróntanse os mellores equipos da clasificación da liga europea. Como meus pais saben que son admirador dun dos equipos, prometéronme que me levarían e que, despois, tomariamos un sándwich ou ceariamos na hamburguesaría. Que fantástico! 5. a) • 1.º cuarto: as Dunas, por 6 puntos; 2.º cuarto: as Dunas, por 1 punto; 3.º cuarto: as Dunas, por 4 puntos; 4.º cuarto: os Merlos, por 12 puntos. • Guillerme foi o máximo anotador do partido. Xogaba nas Dunas. • Guillerme foi expulsado por faltas persoais no minuto 5 do último cuarto. Iso afectou ao resultado final porque, sen este xogador na pista, os Merlos remontaron e gañaron por 1 punto de diferenza. / RL.

169 131194 _ 0216-0231.indd 227

22/7/09 16:50:29

An


1. C

Obxectivos

A OPINIÓN

• Comprender e analizar un texto argumentativo. • Discriminar a información exposta e a opinión da autora.

DOS LECTORES

2. E

Dereitos para un futuro mellor

Suxestións didácticas Pídalles aos alumnos que observen atentamente a distribución dos elementos na páxina onde se atopa incluído o texto e que lean unicamente as frases ou datos que se atopan en letras de tipo, cor ou medida diferente. Para que fagan deducións sobre o texto, pode facerlles preguntas como: A que cres que corresponden os datos que figuran na parte superior dereita? Que utilidade pode ter saber o número da revista á hora de buscar un artigo? Que tipo de texto será este: un conto, un discurso, un artigo xornalístico, un anuncio? Pertence a algunha columna fixa, é dicir, a unha sección que sae sempre e no mesmo lugar dun xornal ou dunha revista? Como se chama esta sección? Que título ten o artigo? Que son os datos que hai ao final?

O Parlamento Europeo aprobou en 1992 un documento para protexer os nenos e as nenas que viven nos países da Unión Europea (UE). Este documento é a Carta europea dos dereitos do neno. Os gobernos da cada país teñen a obriga de facer respectar os dereitos que nela están contidos. Polo tanto, é un texto que obriga os adultos a ter unha atención especial coa infancia. Pero, ademais, a Carta educa os mesmos nenos e nenas europeos, para que eles, ao coñeceren os seus dereitos, se decaten de que teñen a obriga de ser respectuosos cos outros nenos e nenas que tamén son protexidos pola Carta. Di a Carta europea que «todo neno ten dereito a gozar da súa cultura, a practicar a súa relixión ou crenzas e a utilizar a súa lingua». Isto significa que os nenos teñen a oportunidade de crecer cos costumes que os pais lles inculquen e a falar a lingua que lles sexa propia. Protexer este dereito non impide que os menores coñezan outras culturas, senón todo o contrario. Se as diferentes culturas están protexidas, os nenos terán oportunidade de se relacionar con nenos doutras relixións e crenzas e, así, aprenderán a respectar as diferenzas; comprenderán que hai moitos xeitos diferentes de vivir e sentirán máis curiosidade por intercambiar ideas. Así mesmo, o dereito a utilizar a lingua propia convértese nun motivo para coñecer outras linguas, para sentir curiosidade por comprender outros idiomas e para comunicarse con outros nenos que falan linguas distintas.

Despois, fomente unha discusión sobre o que é un dereito e o que é un deber, e o que cren que poden ser os dereitos dos nenos. Para explicar • Ao corrixir a actividade 5, teña en conta as diversas opinións dos alumnos e fágalles notar que, no último parágrafo do texto, nos falan da importancia da Carta para o futuro de Europa. • Unha vez realizada a actividade 2 da Competencia, pregúntelles aos alumnos e ás alumnas que vantaxes ten, segundo a súa opinión, o feito de dominar varias linguas. • A actividade 3 da Competencia pode servir para que os alumnos reflexionen sobre o que fan ou fixeron para que os nenos procedentes doutros países se integren na clase.

TEMPO DE ACTUALIDADE, NÚM. 123

É moi importante asegurarse de que os menores dominan o idioma ou os idiomas ofi-

ciais do país onde viven, porque, se non dominan a lingua que se fala onde viven, probablemente non terán as mesmas posibilidades de educarse nin de acceder á cultura e, en consecuencia, estarán indefensos ante os demais. Quizais por iso a Carta europea dos dereitos do neno considera un dereito fundamental tanto o uso da lingua propia coma a aprendizaxe das outras linguas oficiais cando non coinciden coa propia. E é lóxico que sexa así, porque coas linguas comunicámonos e entendemos mellor o mundo; os idiomas fannos comprender a nosa cultura e outras culturas distintas; fannos ser máis respectuosos, máis tolerantes, máis dialogantes. Se os gobernos europeos e nós mesmos somos capaces de protexer e facer respectar os dereitos recollidos na Carta europea dos dereitos do neno, a Europa do futuro, a Europa dos que hoxe son nenos e nenas, será unha Europa de convivencia en que as linguas unirán os pobos. MIRTA SPANÁBULUS

170

Outras actividades Lectura e discusión. Propóñalles aos alumnos a lectura destes fragmentos. Texto A (extraído da Carta europea dos dereitos do neno). • «Ningún neno terá que acceder a un traballo permanente antes dos dezaseis anos e en ningún caso antes de acabar o período de escolarización obrigatoria.» • «Establécese, en todo caso, a prohibición de utilizar os nenos en traballos con substancias perigosas, traballos subterráneos ou nocturnos, así coma horas extraordinarias.» Texto B (dato extraído do portal da Unión Europea na Internet). • 218 millóns de nenos no mundo realizan traballos forzados.

170 131194 _ 0216-0231.indd 228

22/7/09 16:50:30

3. C

q

CO

12 UNIDADE

Análise e comprensión 1. Cubre a ficha seguinte sobre o texto.

4. Clasifica as afirmacións seguintes segundo estean recollidas na Carta ou sexan opinións da autora.

TÍTULO DO ARTIGO NOME DA AUTORA

●

NOME DA REVISTA

●

NOME DA SECCIÓN ●

2. Escribe os nomes. Do documento de que fala o artigo

Da institución que aprobou este documento

●

Un neno ten dereito a falar no seu idioma. Falando varios idiomas coñécese mellor o mundo. É fundamental que os rapaces aprendan as linguas oficiais do lugar onde viven cando non coinciden coa propia. Coñecer outras culturas ensinará os rapaces a respectar as diferenzas.. ESTÁN RECOLLIDAS NA CARTA

3. Completa este esquema cos dereitos

SON OPINIÓNS DA AUTORA

que se mencionan na Carta. OS NENOS DA UE TEÑEN DEREITO A...

▶

.......................

▶

.......................

▶

.......................

5. Opina. Cres que é importante que exista a Carta europea dos dereitos do neno? Por que?

COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ 1. Volve ler o primeiro parágrafo do texto e completa. ● ● ●

A Carta europea de dereitos do neno nace co obxectivo .................................................... A Carta europea ensínalles aos adultos que .................................................................... A Carta europea ensínalles aos rapaces e ás rapazas que ...............................................

2. Completa esta táboa para coñecer a riqueza de idiomas que hai no colexio. IDIOMAS QUE FALAMOS NO MEU COLEXIO – Idioma en que sei falar: .......................................................................................... – Idiomas en que falan os meus compañeiros da clase: ............................................... – Idiomas en que falan outros compañeiros do colexio: ................................................

3. Imaxina que esta rapaza chega nova ao teu colexio e escribe tres accións para cada pregunta, tendo en conta a Carta europea de dereitos do neno. NOME: Ivanka Stoeva

Que farías para que Ivanka se integrase?

▶

Que che gustaría aprender de Ivanka?

▶

PAÍS DE ORIXE: Bulgaria RELIXIÓN: Católica ortodoxa IDIOMA: Búlgaro

12

Solucións 1. TÍTULO DO ARTIGO: Dereitos para un futuro mellor. NOME DA AUTORA: Mirta Spanabulus. NOME DA REVISTA: Tempo de actualidade. NOME DA SECCIÓN: A opinión dos lectores. 2. Documento de que fala o artigo: Carta europea dos dereitos do neno. Da institución que aprobou este documento: Parlamento Europeo. 3. OS NENOS DA UE TEÑEN DEREITO A: • Gozar da súa cultura e practicar a súa relixión ou crenzas. • Utilizar a súa lingua. • Aprender as linguas oficiais cando non coinciden coa propia. 4. ESTÁN RECOLLIDAS NA CARTA: • Un neno ten dereito a falar no seu idioma. • É fundamental que os rapaces aprendan as linguas oficiais do lugar onde viven cando non coinciden coa propia. SON OPINIÓNS DA AUTORA: • Falando varios idiomas coñécese mellor o mundo. • Coñecer outras culturas ensinará os rapaces a respectar as diferenzas. 5. RM: Si, porque se se aplica o que di a Carta, a Europa do futuro será máis tolerante e estará máis unida. COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ

171

Despois, coméntelles que en España se cumpren as normas sobre o traballo dos nenos e pídalles que comparen o que se expón nos dous textos e que extraian conclusións sobre se cren que é posible que en toda Europa e no resto do mundo se respecten os dereitos expostos na Carta europea. Pregunte cales pensan que poderían ser as solucións para evitar os abusos sobre o traballo infantil (multas severas e penas de prisión para os ocupadores que abusan ou para os que obrigan aos nenos a realizar traballos forzados; proporcionarlles un traballo aos pais ou representantes para que poidan sustentar a familia e deste xeito os nenos non teñan que traballar; axuda económica en caso de que os pais estean incapacitados para o traballo; control ás empresas para revisar as condicións de traballo, etc.).

1. • A Carta Europea dos dereitos do neno nace co obxectivo de protexer os rapaces e as rapazas que viven nos países da Unión Europea. • A Carta europea obriga os adultos a ter unha atención especial coa infancia. • A Carta europea ensínalles aos adultos que teñen que ter unha atención especial coa infancia. • A Carta europea ensínalles aos rapaces e ás rapazas que teñen a obriga de ser respectuosos cos outros rapaces e rapazas. 2. RL. 3. RM: Ensinaríalle o galego; Presentaríalle os meus amigos; Axudaríaa cando non comprendese algo. / Como son os costumes do seu país; Como é a súa relixión; Como se din algunhas palabras en búlgaro.

171 131194 _ 0216-0231.indd 229

22/7/09 16:50:30


1.

• Repasar os contidos da unidade e da unidade anterior.

●

●

• Practicar técnicas de estudo. • Recoñecer os elementos dun chat.


●

2.

Canto á actividade 8, pídalles que inventen oracións que conteñan as expresións sinónimas en galego. No tocante ás actividades da sección Es capaz de… explique que o chat é a comunicación simultánea entre varias persoas por medio da Internet, semellante a unha conversa coloquial. Para expresar os estados de ánimo que, nunha conversa cara a cara, normalmente estarían reflectidos polo ton de voz, polas expresións do rostro e polos xestos, nos chats empréganse as emoticonas, as maiúsculas e as repeticións de signos de puntuación, como o signo de admiración.

10.

O predicado é ………… O predicado ………… expresa o que é ou como está o suxeito. O predicado ………… expresa unha acción ou un proceso. Porque escríbese en oracións que indican…………. Por que escríbese nas ………… Porqué equivale a ………… Senón escríbese cando se ………… Se non escríbese cando se expresa ………….

11.

Na lingua hai algunhas palabras de orixe …………., é dicir, que proveñen …………

Q tan


12.

O PREDICADO

Ao revisar a actividade 3, propóñalles aos alumnos que xustifiquen a clasificación dos predicados. Amplíe a actividade 4 propoñéndolles que determinen en cada caso como está formado o atributo (grupo nominal; adxectivo; pronome; adxectivo modificado por un adverbio).

LEM


pode ser nominal

...................

formado por

formado por

...................

...................

3. Escribe detrás de cada oración o tipo de predicado que ten seguindo o código. PV PN

▶ ▶

Ten predicado verbal. Ten predicado nominal.

A unión fai a forza A Unión Europea é unha organización internacional ( ). Naceu en 1993 como a sucesora da Comunidade Económica Europea ( ). A organización conta con máis de vinte e cinco Estados ( ). Os países membros cooperan entre si ( ). A moeda da Unión Europea é o euro. ( )

4. Analiza os predicados nominais destas oracións coma no exemplo. ● ● ● ●

Eles son médicos voluntarios. Este xogo parece divertido. Os gañadores fostes vós. Ti pareces moi valente. Predicado nominal

EXEMPLO

Eles son médicos voluntarios. V. cop.

Atributo

...................

complementos

5. Marca as oracións en que as partículas por que, porque e porqué están mal empregadas. Porque non viñeches ao colexio hoxe? Non o merquei porque non me gusta. Xa me contarás porque o rompiches.

6. Escribe de forma correcta as oracións que marcaches na actividade anterior.

7. Explica, cun exemplo para cada, cando se usa a forma senón e cando se non.

8. Di palabras ou expresións sinónimas que sexan propiamente galegas. show

fan

ranking

9. Marca. Como se deben contar os feitos dunha crónica?

2

Ordenados loxicamente. Ordenados cronoloxicamente.

Solucións Máis información O chat: vantaxes e riscos. Chatear é unha afección interesante e divertida porque se pode falar con outras persoas en tempo real, pero tamén comporta algúns riscos. Para evitalos, convén ter en conta algunhas indicacións, como estar alerta cos usuarios que se fan pasar por outras persoas, ou ben utilizan sobrenomes para enganar. Por este motivo, convén non explicar detalles íntimos sobre a familia, os amigos ou un mesmo nun chat, xa que os descoñecidos poden aproveitar esa información. Sobre todo, non se teñen que proporcionar nunca datos persoais, como o nome real, enderezos, números de teléfono, nin enviar fotografías nin vídeos persoais. Tampouco é recomendable ir só a unha cita. É preferible falar cos pais e ir con eles ou coa compañía dun familiar adulto.

172 131194 _ 0216-0231.indd 230

1

Eu sei ben o por que do seu enfado.

172

1. • O predicado é o que se di do suxeito nunha oración. O predicado nominal expresa o que é ou como está o suxeito. O predicado verbal expresa unha acción ou un proceso. • Porque escríbese en oracións que indican causa de algo ou responden unha pregunta. Por que escríbese nas preguntas directas e indirectas. Porqué equivale a «causa, motivo». Senón escríbese cando se contrapón unha idea a outra; equivale a «pero si». Se non escríbese cando se expresa unha condición negativa. • Na lingua

ES

22/7/09 16:50:31

12 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 10. Escribe unha oración con cada palabra. ●

maxín

centavo

●

●

13. Completa con ct, cc, t ou c.

cetro

●

11. Di cal expresión é unha frase e cal

●

unha oración e explica a diferenza entre elas. Que día tan bonito!

●

Si, vai un día precioso!

Da facultade de Tradu✱ión de Vigo saen futuros tradu✱ores. A sele✱ión galega de fútbol fixo un partido case perfe✱o. Dálle outra le✱ura á redacción e despois pásalle o corre✱or.

14. Completa estas oracións cos neoloxismos que corresponda.

12. Separa en suxeito e predicado e analiza o suxeito. ● ● ●

internautas caravanismo

A ponte de pedra queda preto. Aquel rapaz debuxa un piñeiro. É moi amable o novo carteiro. Suxeito

EXEMPLO

● ●

Predicado

●

A ponte de pedra queda preto. Det. N.

Compl.

●

as.

barranquismo videoconferencia

Doce médicos participaron na ......… O ......… é un deporte emocionante. Nas vacacións non vai a hoteis, fai ......… Os ......… navegan pola rede.

Recoñecer os elementos dun chat

ES CAPAZ DE…

1. Observa esta páxina dun chat e relaciona cada número co que representa.

BARBANEGRA

DEPERDUTSALRIU

2

Ola, como estás?

1

RBK33

FLAIX

1998VISK

Canto tempo, Barbanegra! Onde te metes?

4

RBK33

usa

Xa pensabamos que te desconectaras do chat. Achabámoste en falta...

5

3

BARBANEGRA MARIOLA23 FLAIX

6

É que estiven uns cantos días fóra. Xa vos contarei...

g Botón para enviar a mensaxe. Mensaxe que escribe o usuario.

Usuarios do chat. Conversa.

Alcumes dos participantes. Usuarios conectados.

2. Explica o que farías para escribir un comentario neste chat.

173

Programa de ESTUDO EFICAZ Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa coma esta: O que aprendín Lectura Comunicación oral Gramática Ortografía Vocabulario Composición


12

hai algunhas palabras de orixe estranxeira, é dicir, proveñen doutras linguas 2. O predicado pode ser nominal, formado por un verbo copulativo e un atributo; ou verbal, formado por un núcleo, que é un verbo predicativo, e os complementos. 3. A Unión Europea é unha organización internacional (PN); Naceu en 1993 como a sucesora da Comunidade Económica Europea (PV); A organización conta con máis de vinte e cinco estados (PV); Os países membros cooperan entre si (PV); A moeda da Unión Europea é o euro (PN). 4. • PN: parece divertido; v.cop.: parece; atributo: divertido. • PN: fostes vós; v.cop.: fostes; atributo: vós. • PN: pareces moi valente; v.cop.: pareces; atributo: moi valente. 5 e 6. Por que non viñeches ao colexio hoxe? / Eu sei ben o porqué do seu enfado. / Xa me contarás por que o rompiches. 7. RL. 8. show: espectáculo; fan: seguidor, admirador; ránking: clasificación 9. Ordenados cronoloxicamente. 10. RM: • Unha idea dáballe voltas polo maxín. • Un dólar ten cen centavos. • O cetro era de ouro puro. 11. «Que día tan bonito!» é unha frase, porque non ten ningún verbo en forma persoal, e «Si, vai un día precioso!» é unha oración porque ten un verbo (vai). 12. • Sux.: Aquel rapaz: Aquel (Det.); rapaz (N.). Pred.: debuxa un piñeiro. • Sux.: O novo carteiro: O (Det.); novo (Compl.); carteiro (N.). Pred.: é moi amable. 13. • Tradución, tradutores • selección, perfecto • lectura, corrector. 14. • videoconferencia • barranquismo • caravanismo • internautas. ES CAPAZ DE… 1. 6 Botón para enviar a mensaxe; 5 Mensaxe que escribe o usuario; 3 Usuarios do chat; 1 Conversa; 2 Alcumes dos participantes. 4 Usuarios conectados. 2. Para introducir un comentario no chat escribiría un texto na barra inferior e despois premería o botón de entrada.

Competencias

173 131194 _ 0216-0231.indd 231

22/7/09 16:50:31

13

E

Ulises e as sereas


Contidos

• Ler de maneira expresiva un texto narrativo. • Detectar erros de expresión nun texto oral. • Improvisar diálogos. • Recoñecer a estrutura do predicado verbal. • Identificar e distinguir os complementos directo, indirecto e circunstancial. • Saber pechar os enunciados cos signos de puntuación axeitados.

• O núcleo e os complementos do predicado verbal (directo, indirecto e circunstancial). • Signos que pechan enunciados. • As abreviaturas.

R

• O diálogo e as anotacións teatrais.

• • •

• Comprender o significado das abreviaturas e saber usalas. • Escribir o comentario dun espectáculo. • Identificar o diálogo e as anotacións nun texto teatral. • Saber completar unha entrada de dicionario.


• Lectura comprensiva do texto Ulises e as sereas. • Audición de textos orais para detectar erros de expresión. • Utilización de abreviaturas.

• Detecta erros de expresión nun texto oral.

• Redacción do comentario dun espectáculo.

• Recoñece o núcleo e os complementos do predicado verbal. • Sabe distinguir os complementos directo, indirecto e circunstancial. • Pecha os enunciados cos signos de puntuación axeitados. • Comprende o significado das abreviaturas e utilízaas correctamente. • Escribe o comentario dun espectáculo. • Identifica o diálogo e as anotacións teatrais. • Completa con abreviaturas unha entrada de dicionario.

Competencias básicas Ademais da Competencia en comunicación lingüística, na unidade desenvólvense estas competencias: Competencia cultural e artística, Competencia social e cidadá, Autonomía e iniciativa persoal e Aprender a aprender.

• •

• Improvisación de diálogos.

• Le de maneira expresiva un texto narrativo. • Improvisa diálogos.

E

• Análise de fragmentos de obras teatrais para identificar o diálogo e as anotacións. • Gusto por presentar os traballos con orde e claridade. • Interese por utilizar o dicionario para coñecer o significado de abreviaturas que se utilizan. • Apreciación por igual dos diversos xéneros literarios.

174A 131194 _ 0232-0247.indd

232

22/7/09

16:48:39


Texto narrativo

Gramática

Ortografía

Ulises e as sereas



Comunicación oral Comprensión auditiva: Detectar erros de expresión Expresión oral: Improvisar diálogos

Actividades

Literatura O diálogo e as anotacións teatrais

Obradoiro de escritura Vocabulario: As abreviaturas Composición de textos: Comentar un espectáculo

Es capaz de… Completar unha entrada do dicionario




Previsión de dificultades • A análise sintáctica das oracións que se poñen como exemplo na clase ten que facerse seguindo sempre a mesma orde. Deste xeito, os alumnos asimilarán o procedemento e será máis improbable que confundan, por exemplo, o suxeito cun complemento directo, ou este co complemento indirecto. • Cando explique os signos que pechan enunciados, remarque que despois dun signo de interrogación ou de admiración nunca se coloca punto; agora ben, se o enunciado non rematou, poden figurar signos de pausa como a coma.


174B 131194 _ 0232-0247.indd

233

22/7/09

16:48:39

13

Ulises e as sereas

–P

–E

–N

Obxectivos

–P estes en os de ro vérte elas, baixo

• Facer unha lectura expresiva dun texto narrativo. • Coñecer algunhas características dos mitos.

–E ses–.


–P

–E

Explíquelles aos alumnos que o texto que van ler é unha adaptación dun texto do poeta grego Homero (século VIII a. C.), de quen se coñecen moi poucos datos biográficos. Atribuíronselle dous extensos poemas narrativos, a Ilíada e a Odisea, que polo que parece son a recreación de varias lendas antigas. A Ilíada conta a guerra de Troia, na que interveñen heroes, semideuses e deuses (desta obra, os alumnos probablemente coñecen o episodio do cabalo de madeira). A Odisea, por outra banda, relata o regreso de Ulises ou Odiseo desde Troia, onde participara na guerra, á súa patria Ítaca (deste poema, quizais os alumnos coñecen o episodio de que trata a lectura da unidade, ou o de Ulises e o Ciclope). Faga que os alumnos lean en voz alta a información sobre os mitos. Coméntelles que, aínda que non o advirtan, coñecen moitos mitos e personaxes mitolóxicos gregos e latinos. Para demostrárllelo, póñalles uns cantos exemplos e pregúntelles o que saben. Por exemplo, Cupido (o deus do amor na mitoloxía romana), os centauros (metade homes, metade cabalos), Hércules (o heroe de gran forza), Afrodita (a deusa da beleza equivalente á deusa romana Venus), etc. Antes de ler Faga que lean o título da lectura e formúlelles preguntas como: Que sabedes da historia de Ulises? Que son as sereas? Que será o que representa a imaxe? (Consulte os datos sobre as sereas no cadro «Máis información».)

–T

–P oílo..

–I de po

–T

–P aten pides aínda

–M

VAS APRENDER 1 Lectura Ulises e as sereas

H

3 Gramática A estrutura do predicado verbal

abía moitos anos que Ulises e os seus homes navegaban intentando atopar a ruta que os levaría a Ítaca, a súa querida patria. Durante a viaxe, viviran unha morea de aventuras e sobreviviran a numerosos perigos. Por iso, aínda que sabían que Ítaca estaba preto, decidiron descansar na illa de Aea, onde reinaba a maga Circe. En Aea os días pasaban tranquilos e felices. Pero ao cabo dunhas semanas o heroe e os seus compañeiros sentiron de novo a nostalxia da patria e decidiron facerse ao mar.

4 Ortografía Signos que pechan enunciados

–Querida Circe –anunciou Ulises–, mañá partiremos de novo rumbo a Ítaca. Temos moitas ganas de volver á casa e de abrazar os nosos. Hai tantos anos que non os vemos...

5 Obradoiro de escritura ● As abreviaturas ● Comentar un espectáculo

–Enténdoo –dixo Circe, aínda que no fondo ela preferiría que Ulises e os seus quedasen máis tempo–. E en que dirección marcharedes?

2 Comunicación oral ● Detectar erros de expresión ● Improvisar diálogos

6 Literatura O diálogo e as anotacións teatrais

Se riñeir unha todos escoi traba

–Q

Pe conti naufr ver n peab

C xaron por q non s ría. E temó volve

–Aínda non o teño decidido, pero considero que a ruta máis rápida é a que pasa pola illa das Sereas –respondeu Ulises. –Si, efectivamente, esta ruta é a máis rápida –confirmou Circe–. Pero tamén é a máis perigosa.

–A

174

Máis información As sereas, personaxes mitolóxicos. Na mitoloxía grega, as sereas eran representadas como monstros co rostro e o torso de muller e o resto do corpo de paxaro. Atribuíaselles unha voz doce e prodixiosamente sedutora, aínda que o seu físico non era atractivo. Posteriormente, durante a Idade Media, na literatura e na arte occidentais comézase a representalas como mulleres novas dunha beleza extraordinaria e con rabo de peixe. Tamén son descritas así noutras literaturas, por exemplo na colección de contos árabes As mil e unha noites.

174 131194 _ 0232-0247.indd

234

22/7/09

16:48:39

inria. na eto,

duoa

ovo os

que ha-

rá-

e–.

–Perigosa? Por que? –preguntou Ulises, sorprendido. –E que non oíches falar das sereas? –estrañouse Circe. –Non –respondeu o heroe. –Pois as sereas son uns dos seres máis malvados que habitan estes mares –explicou a maga–. Cos seus cantos enfeitizadores, atraen os mariñeiros cara ás costas da illa onde viven, que están cheas de rochas e escollos. Alí os barcos naufragan e os mariñeiros convértense no seu novo alimento. Tedes que ir con moito coidado con elas, Ulises, porque mesmo mariñeiros tan expertos coma ti caeron baixo o poder das súas voces encantadoras. –E non hai maneira de escapar do seu feitizo? –preguntou Ulises–. Coller outra ruta faríanos perder moito tempo... –Podédesvos salvar se non oídes os seus cantos –respondeu Circe. –E como faremos para non oílas?

UNIDADE nostalxia: morriña, tristeza que sente unha persoa cando está lonxe das persoas ou cousas que quere. escollo: rocha perigosa para a navegación porque está na auga a pouca profundidade e vese pouco. encantador: moi agradable e simpático. engaiolante: encantador, sedutor, feiticeiro.

–Tapades os oídos con cera –suxeriu Circe. –Pero se o canto das sereas é tan engaiolante, a min gustaríame oílo... –dixo Ulises, que era moi curioso. –Iso, Ulises, é moi perigoso –dixo a maga–. Con todo, hai un xeito de poder oílo. Confías nos teus homes?

13

A lectura Propoña unha lectura en silencio mentres fai vostede unha lectura en voz alta para que lles sirva de modelo. Pídalles que se fixen na entoación e na expresividade. Despois, faga que lean en voz alta as palabras do glosario e aclárelles outras dúbidas. A continuación, asígnelles os papeis de narrador, Ulises e Circe e propóñalles a realización dunha lectura dramatizada.

–Totalmente –afirmou Ulises. –Pois, ordénalles que, despois de taparen os oídos con cera, te aten ao pau maior do barco. E, se ao pasar preto da illa das Sereas pides que te desaten, dilles que non che fagan caso e que te aten aínda máis forte. Só así poderedes salvarvos.

Competencias básicas Competencia cultural e artística

–Moitas grazas, Circe. Así o faremos. Seguindo ao pé da letra as instrucións que dera a maga, os mariñeiros fixéronse ao mar co seu capitán atado ao pau maior. De alí a unhas horas, Ulises comezou a oír os doces cantos das sereas. Por todos os deuses do Olimpo! Aquela era a melodía máis fermosa que escoitara nunca! A medida que se acercaban á illa os cantos penetraban con máis forza no ánimo de Ulises que berraba desesperado:

O XÉNERO

–Quero quedar nesta illa! Desatádeme, malditos! Pero os seus compañeiros atábano cada vez con máis forza e continuaban remando. Arredor da illa estaba todo cheo de barcos naufragados e de ósos humanos. Con todo, Ulises semellaba non ver nada diso. Loitaba coma un tolo por desatarse e insultaba e golpeaba os compañeiros que intentaban inmobilizalo. Cando, por fin, estiveron lonxe da illa e os cantos das sereas deixaron de oírse, Ulises volveu á normalidade. Daquela comprendeu por que tantos mariñeiros perderan a vida naquelas costas. El, se non seguise os sabios consellos da súa amiga Circe, tamén a perdería. E, dando as grazas aos deuses por tanta sorte, colleu de novo o temón da nave e dixo, convencido de que xa nada lles impediría volver á casa: –Amigos, remade con forza! Ítaca espéranos! Baseado na Odisea

Os mitos Os mitos son relatos de feitos marabillosos protagonizados por personaxes sobrenaturais (deuses ou monstros) ou por heroes capaces de realizar as accións máis extraordinarias. Como o resto de xéneros tradicionais, os mitos son en orixe relatos orais, pero a maioría chegaron ata nós a través da literatura. Un dos relatos mitolóxicos máis famosos da historia é a Odisea, escrita por Homero hai máis de 2000 anos.

175

Explíquelles aos alumnos e ás alumnas que o símbolo de Copenhaguen, a capital de Dinamarca, é a escultura «A sereíña», tamén chamada «A señorita do mar», situada á entrada do porto da cidade. A serea que representa é o personaxe principal dun conto do escritor danés Hans Christian Andersen, en que se basearon os estudios Disney para crear a película e o personaxe da Sereíña.

Despois de ler Propóñalles aos alumnos que relean o cadro sobre os mitos e que analicen que características dos mitos se atopan no texto lido (personaxes sobrenaturais: as sereas; heroes: Ulises; relato recreado por Homero pero de orixe oral…).

Vocabulario de orixe mitolóxica. Explíquelles aos alumnos que varias palabras e expresións do galego proceden da obra Odisea e da mitoloxía grega que recolle esta. Por exemplo, a longa viaxe chea de obstáculos realizada polo heroe Ulises, ou Odiseo, para regresar desde Troia deica a súa patria, Ítaca, deu orixe á palabra odisea, que significa ‘conxunto de dificultades e aventuras polas que pasa alguén’. O personaxe mitolóxico da serea deu lugar á acepción actual de serea como ‘muller sedutora, de voz e xestos atractivos’; mentres que a expresión cantos de serea quere dicir ‘recurso para atraer a alguén interesadamente’.

175 131194 _ 0232-0247.indd

235

22/7/09

16:48:40


Co

Obxectivos

Vocabulario


Com


1. Revisa o cadro de vocabulario e responde

7. Copia onde corresponda e completa

• Coñecer a estrutura do texto narrativo.

estas preguntas de xeito razoado. ●

●

Suxestións didácticas Amplíe a actividade 1 pedíndolles aos alumnos que inventen oracións coas palabras nostalxia a encantadoras e que pescuden o que é o pau maior dun barco. Na actividade 2, propóñalles que xustifiquen a resposta.

Pódese sentir nostalxia dun lugar que non se coñece? As bruxas dos contos son encantadoras?

●

●

O marco

●

2. Subliña. En que época transcorre a historia? ●

Na actualidade.

●

Detec non d tipos utiliza const axuda

o esquema da lectura.

●

Na época antiga.

3. Escribe o nome de cada lugar.

●

Lugar onde se atopa Ulises ao principio ▶ .............................................. Lugar onde quere ir ▶ .................................. Lugar por onde ten que pasar ▶ ...................

Ulises ordena aos seus homes tapar os oídos con cera e atáreno a el ao pau maior. Hai posibilidades de naufragar enfeitizados polos cantos das sereas. Ulises decide coller a ruta da illa das Sereas. Ulises e os seus homes sálvanse do naufraxio. Ulises quere volver a Ítaca o máis axiña posible.

1.

Con

Non Rep

OBXECTIVO: ................................. ACCIÓN: .......................................

4. Marca e xustifica a elección. Cal destas é a illa

PROBLEMA

das Sereas?

.............................

Solucións

▶

2.

SOLUCIÓN

Exp

.............................

Impro xa qu á situ impro

RESULTADO FINAL

1. • Non se pode sentir nostalxia porque, se o lugar non se coñece, quere dicir que non se visitou nunca antes e non pode haber sentimento de perda. • Xeralmente, as bruxas dos contos non son encantadoras porque son feas e ruíns. 2. • Na época antiga. 3. Illa de Aea; Ítaca; illa das Sereas. 4. A imaxe da dereita. Porque Circe di que as costas da illa onde viven as sereas están cheas de rochas e de escollos, e que alí os barcos naufragan e os mariñeiros convértense no seu alimento. 5. • Circe acolle a Ulises e aos seus homes. • As sereas enfeitizan os mariñeiros cos seus cantos. • Ulises ordena aos seus homes que o aten ao pau maior. • Os compañeiros de Ulises tapan os oídos con cera. 6. • Dío a maga Circe. • Fala das sereas. • Dillo a Ulises. • Dillo para avisalo do perigo de escoitar os cantos das sereas. 7. OBXECTIVO: Ulises quere volver a Ítaca o máis axiña posible. ACCIÓN: Ulises decide coller a ruta da illa das Sereas. PROBLEMA: Hai posibilidades de naufragar enfeitizados polos cantos das sereas. SOLUCIÓN: Ulises ordena aos seus homes que tapen os oídos con cera e que o aten ao pau maior. RESULTADO FINAL: Ulises e os seus homes sálvanse do naufraxio. 8 e 9. RL.

.............................

3. Im

A túa achega

da

8. Cambia o final da historia imaxinando

Os personaxes

que os mariñeiros desatan a Ulises.

5. Escribe. Quen o fai? ● ●

●

●

............ acolle a Ulises e aos seus homes. ............ enfeitizan os mariñeiros cos seus cantos. ................ ordena aos seus homes que o aten ao pau maior. ................ tapan os oídos con cera.


1. Título: 2.

Autor:

6. Le e responde. Son uns dos seres máis malvados que habitan estes mares.

Fa


● ● ● ●

Quen o di? De quen fala? A quen llelo di? Por que o di?

Resumo: 3. Opinión:

176

Programa de comprensión Actividade 1. Reflexión sobre o contido. Reflexionar sobre o vocabulario da lectura. Actividades 2, 3 e 4. Elaboración dunha interpretación. Identificar os marcos espacial e temporal da historia. Actividades 5 e 6. Obtención da información. Identificar o que fan e que din os personaxes. Actividade 7. Comprensión global. Recoñecer o esquema narrativo e cambiar o final da historia a partir de indicacións. Actividade 8. Expresión escrita. Reescribir o final da historia a partir dunhas indicacións. Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

176 131194 _ 0232-0247.indd

236

22/7/09

16:48:40

os

..

13 UNIDADE

Comunicación oral E por non escoitar os bramidos das sereas...


Detectamos erros de expresión. Cando unha persoa non domina unha lingua, pode cometer erros de varios tipos ao falar: confundir unha palabra por outra, utilizar mal unha expresión, repetir moitas veces a mesma construción, etc. Saber detectar estes erros, axudaranos a mellorar tamén a nosa expresión.

1.

Obxectivos

Quererás dicir os cantos das sereas, non?

• Escoitar con atención un texto oral e detectar erros de expresión. • Improvisar diálogos.

Escoita a audición e marca o tipo de erro que cometeu o entrevistado en cada sinal. PRIMEIRO SINAL

SEGUNDO SINAL

TERCEIRO SINAL

CUARTO SINAL

Suxestións didácticas Comprensión auditiva Despois de escoitar o CD e de resolver as actividades, propóñalles que reflexionen sobre os erros que adoitan cometer. Tamén lles pode propoñer que, en equipos, preparen por escrito as preguntas necesarias para facerlle unha entrevista a un compañeiro ou compañeira e que a graven. Pídalles que escoiten despois a entrevista para detectar erros de expresión como os que se mencionan na táboa do libro.

QUINTO SINAL

Confundiuse de palabra Non utilizou ben a expresión Repetiu a construción

2.

Escoita de novo a audición e corrixe os erros que se cometeron.

Expresión oral Improvisamos diálogos. Iniciar e manter un diálogo cunha persoa descoñecida non é fácil, xa que non coñecemos nin os seus gustos nin os intereses nin as opinións. Pero se atendemos á situación en que nos atopamos e sabemos sacar un tema de conversa, poderemos improvisar un diálogo con ela que nos permitirá coñecela un pouco mellor.

3. Improvisa unha conversa de tres minutos cun compañeiro ou compañeira a partir dunha das situacións seguintes. SITUACIÓN 1 SITUACIÓN 3

▶ ▶

Facendo cola no cine. Na parada do autobús.

13

SITUACIÓN 2 SITUACIÓN 4

▶ ▶

Expresión oral A actividade orienta os alumnos para que comprendan a importancia da comunicación no establecemento de enlaces cos demais.

Na consulta do médico. Xogando no parque.

Facédeo así:

1. Escollede entre os dous a situación a partir da cal improvisaredes o diálogo. 2. Decidide quen dos dous iniciará o diálogo e comezade a conversa. Non esquezades que antes debedes presentarvos á outra persoa. 3. Procurade que o voso diálogo sexa fluído, é dicir, que non haxa cambios bruscos de tema nin silencios moi longos. Os vosos compañeiros e compañeiras valorarán a vosa intervención.


177

Lémbrelles que o feito de que unha persoa non domine o noso idioma non ten que ser motivo de burla. O seu esforzo por comunicarse é digno de eloxio, e o máis axeitado é corrixilo de forma delicada.

Outras actividades

Solucións

Uso dunha táboa de confrontación. Explíquelles aos alumnos que, entre os instrumentos que lles permiten medir se unha actividade a realizaron ben, está a táboa de confrontación. Pídalles que elaboren unha táboa coma a seguinte para valorar a intervención dos compañeiros e das compañeiras.

1. 1.º: Non utilizou ben a expresión. 2.º: Confundiuse de palabra. 3.º: Confundiuse de palabra. 4.º: Repetiu a construción. 5.º: Non utilizou ben a expresión. 2. RM: 1.º: máis contento ca un cuco; 2.º: época antiga… 3.º: un gladiador… 4.º: Gustáronme moito o guión, os actores e as actrices que participaban e tamén que a directora fose Sara Soul. 5.º: Por iso pensei que agora tiña a oportunidade de agradecerlle todo o que fixo por min e aceptei o papel. 3. RL.

ERRO DE EXPRESIÓN Confunde palabras Pronuncia incorrectamente Repite construcións Utiliza mal as expresións

FRECUENCIA DE USO Moitas veces Ás veces Nunca

177 131194 _ 0232-0247.indd

237

22/7/09

16:48:41

Gramática A estrutura do predicado verbal

1. Su ●

Obxectivos • Recoñecer a estrutura do predicado verbal: núcleo e complementos.

Cos seus cantos, as sereas atraen os mariñeiros cara ás rochas…!

• Identificar o complemento directo, o complemento indirecto e os diversos tipos de circunstanciais.

Con respecto ao recoñecemento da clase de circunstancial, escriba no encerado en forma de columna as preguntas que poden facer para identificalos: onde…? (CC de lugar); cando…? (CC de tempo); como…? (CC de modo); por que…? (CC de causa); canto…? (CC de cantidade); con que…? (CC de instrumento); con quen…? (CC de compañía), etc. Finalmente, dirixa a súa atención ao texto que acompaña a viñeta inicial e propóñalles que analicen colectivamente o predicado: cos seus cantos (CC de instrumento) atraen (N) os mariñeiros (CD) cara ás rochas (CC de lugar). Para explicar • Antes de realizar a actividade 1, lémbrelles aos alumnos que o predicado pode ir despois do suxeito ou pódese dividir en dúas partes se o suxeito non encabeza a oración.

●

3. Su

4. Su ● ●

O complemento directo (CD) designa o obxecto ou o ser sobre o que recae a acción do verbo. Por exemplo: As sereas atraen os mariñeiros. A función de complemento directo adoita realizala un grupo nominal que pode ser substituído por algún destes pronomes átonos: o, a, os, as; lo, la, los, las; no, na, nos, nas. Por exemplo: El leva o paquete. ▶ El lévao. Merquei mazás. ▶ Merqueinas.

5. Lo

M de co de o

O complemento indirecto COMPLEMENTOS DO PREDICADO VERBAL

Complemento directo (CD) Complemento indirecto (CI)

O complemento indirecto (CI) designa o destinatario da acción que indica o verbo máis o complemento directo. Por exemplo: Enviareilles un correo electrónico aos avós. A función de complemento indirecto adoita realizala un sintagma preposicional introducido pola preposición a, que pode ser substituído por algún destes pronomes átonos: lle, lles. Por exemplo: Contou un chiste á amiga. ▶ Contoulle un chiste.

6. A ●

Complemento circunstancial (CC) ●

O complemento circunstancial

●

O complemento circunstancial (CC) expresa circunstancias da acción verbal: lugar (Ceamos nun restaurante), tempo (Mercareino mañá), modo (Les moi ben), causa (Protestaba pola mala atención), cantidade (Gústame moito), instrumento (Golpeou o cravo co martelo), compañía (Viaxarei contigo), etc.

EX

AUT

O predicado verbal está formado polo verbo, que funciona como núcleo, e polos complementos do verbo. Os complementos verbais son o complemento directo, o indirecto e o circunstancial. O complemento directo designa o obxecto ou ser sobre o que recae a acción expresada polo verbo. O complemento indirecto designa o destinatario da acción que indica o verbo máis o complemento directo. O complemento circunstancial expresa circunstancias da acción verbal.

E

1

2

3

4

5 V, 5V.

Infórmeos de que nesta unidade estudarán o predicado verbal. Despois das explicacións, indíquelles que, cando fagan a análise da oración, é conveniente seguir unha orde: buscar o verbo e detectar se é ou non é copulativo (se o fose, tería atributo); despois, localizar o suxeito preguntando quen? ou que?; e finalmente, identificar os complementos, preferiblemente nesta orde: CD, CI, CC.

2. Co

O predicado verbal dunha oración pode estar formado só por unha forma verbal, que fai de núcleo (N.). Por exemplo: Ulises dorme. Con todo, na maior parte de oracións, o verbo núcleo do predicado vai acompañado doutras palabras que funcionan como complementos (Comp.). Os complementos do verbo máis importantes son o complemento directo, o complemento indirecto e o complemento circunstancial.

O complemento directo

Suxestións didácticas Fágalles algunhas preguntas para refrescarlles os coñecementos sobre a análise das oracións. Pregúntelles, por exemplo, que é o primeiro que hai que buscar ao analizar unha oración (a forma verbal conxugada) e qué cómpre facer despois (recoñecer o suxeito e separar a oración en suxeito e predicado).

Núcleo e complementos

178

Máis información Recoñecer o CD e o CI. Explíquelles aos alumnos que, para asegurarse de que un grupo nominal funciona como CD, poden substituír o grupo nominal polo pronome átono respectivo (o, os, a, as; lo, los, la, las, no, nos, na, nas); ou facerlle ao verbo a pregunta que? Por exemplo: O xardineiro planta caraveis. Que planta o xardineiro? Caraveis (CD). O xardineiro plántaos. Pero, para non confundir o CD co suxeito, cómpre separar previamente a oración en suxeito e predicado. En relación co CI, pódese recoñecer substituíndo o sintagma preposicional polo pronome átono respectivo (lle, lles…) ou facéndolle ao verbo a pregunta a quen? Por exemplo: A profesora deu un libro ao rapaz. A quen deu un libro a profesora? Ao rapaz (CI). A profesora deulle un libro.

178 131194 _ 0232-0247.indd

238

22/7/09

16:48:41

ha toomp.). nto l.

que os. mio,

as.

ue rei-

13 UNIDADE

1. Subliña o predicado das oracións seguintes e arrodea o núcleo. ●

Á excursión vén Carlos.

●

Os teus amigos rin moito.

●

Hoxe Iria dará un concerto.

2. Copia substituíndo os debuxos por grupos nominais e di que función desempeñan na oración. ●

Pedro colle

.

Ti les

●

.

●

O gato perseguía

.

3. Substitúe cada complemento anterior polo pronome átono que lle corresponda. 4. Subliña en cada oración o complemento indirecto e substitúeo polo pronome átono correspondente. ● ●

Regalei unhas camisas aos xemelgos. Paga o diñeiro ao encargado.

A tía merca rosas vermellas á avoa. Os rapaces escriben postais ás amigas.

● ●

5. Localiza no texto seguinte exemplos dos complementos circunstanciais que se piden. Alexandre Magno e Dióxenes Moitos séculos atrás, o rei Alexandre Magno paseaba pola cidade grega de Sínope co seu séquito. De súpeto viu un home que vivía dentro dun tonel, coma un mendigo, e sorprendeuse moito. Ao saber que se trataba de Dióxenes, o gran filósofo, díxolle: «Pídeme o que queiras». Pero o sabio só lle respondeu: «Aparta, que me tapas o sol». CC DE TEMPO

CC DE LUGAR

CC DE MODO

CC DE CANTIDADE

• Como neste nivel non se afonda no estudo das oracións subordinadas, na actividade 5 non teña en conta a oración subordinada que funciona como CC de tempo (Ao saber que se trataba de Dióxenes, o gran filósofo, díxolle…), excepto que algún alumno recoñeza a función de complemento circunstancial.


6. Analiza o predicado destas oracións seguindo o exemplo. ●

Onte Paula propúxonos un novo plan.

●

Mañá xogarei con Alberte no parque.

●

Cada noite Antón canta unha canción a Eva. Mercaron un ramo de flores á nai.

●

Fernando farao por ti. Romperon o cristal coa pelota.

●

Predicado verbal EXEMPLO

Onte

Predicado verbal

Paula

CC tempo

●

A propósito da análise sintáctica das oracións insista en que a fagan sempre seguindo unha orde, xa que así evitarán confusións.

propúxonos un novo plan. N.

CI

CD

Solucións

AUTOAVALIACIÓN Escribe V (verdadeiro) ou F (falso) e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.

PUNTUACIÓN

1. Os pronomes o, os, a, as substitúen o complemento directo.

1

.......

2. O complemento indirecto non adoita ir precedido de preposición.

2

.......

3

.......

3. A oración Ti borras o encerado inclúe un complemento indirecto.

4

.......

4. Hai complementos circunstanciais de compañía.

5

.......

TOTAL

.......

5. Na oración Todos o fixestes ben onte hai tres complementos verbais. Solución: 1V, 2F, 3F, 4V, 5V.

-

• Na actividade 4 comprobe que os alumnos establecen a concordancia de número ao substituír os sintagmas prepositivos polo pronome.

CC DE COMPAÑÍA

ma sti-

acman), rte-

13

179

Outras actividades Xogar cos complementos. Pídalles aos alumnos que repasen o complemento directo, o indirecto e todas as clases de circunstanciais. Seguidamente, escriba un verbo na parte superior do encerado. Despois, pídalles a dous alumnos que saian. Cada un ten que tratar de inventar unha oración que conteña este verbo conxugado e o número máis grande de complementos distintos que poida. Tomaranse como diferentes os circunstanciais que sexan doutra clase. Cada alumno e alumna pode pedir a axuda de dous compañeiros ou compañeiras seleccionados previamente.

1. • Á excursión vén Carlos. • Os teus amigos rin moito. • Hoxe Iria dará un concerto. 2. • uns libros (CD). • o xornal (CD). • as bolboretas (CD). 3. • ...colleunos. •...lelo. •...perseguíaas. 4. • Regalei unhas camisas aos xemelgos; Regaleilles unhas camisas. • Paga o diñeiro ao encargado; Págalle o diñeiro. • A tía merca rosas vermellas á avoa; A tía mércalle rosas vermellas. • Os rapaces escriben postais ás amigas; Os rapaces escríbenlles postais. 5. TEMPO: moitos séculos atrás. LUGAR: pola cidade grega de Sínope; dentro dun tonel. MODO: coma un mendigo. CANTIDADE: moito; só. COMPAÑÍA: co seu séquito. 6. • PV: Cada noite (CC de tempo) canta (N) unha canción (CD) a Eva (CI). • PV: Mercaron (N) un ramo de flores (CD) á nai (CI). • PV: Mañá (CC de tempo) xogarei (N) con Alberte (CC de compañía) no parque (CC de lugar). • PV: fará (N) o (CD) por ti (CC de modo). • PV: Romperon (N) o cristal (CD) coa pelota (CC de instrumento).

179 131194 _ 0232-0247.indd

239

22/7/09

16:48:42

Ortografía Signos que pechan enunciados Obxectivos • Coñecer e utilizar correctamente os signos que pechan enunciados.

5. Le

qu

A

Non coñeces as sereas? Son uns seres malvados! Non te deixes enganar por elas.

Suxestións didácticas Esta unidade e as dúas sucesivas están dedicadas ao estudo de signos ortográficos. Nesta ocasión trátase dos signos que pechan enunciados.

Para indicar que unha oración acaba e que comeza outra nova, utilizamos varios signos de puntuación.

P a n

●

Ao final das oracións en que se afirma ou se nega algo, escríbese un punto (.). Exemplo: Non te deixes enganar por elas.

6. Es

●

Ao final das oracións en que se pregunta algo, escríbese un signo de interrogación (?). Exemplo: Non coñeces as sereas?

●

Ao final das oracións en que se expresa sorpresa, admiración, medo..., escríbese un signo de admiración (!). Exemplo: Son uns seres malvados!

Q

Despois destes signos, hai que escribir sempre maiúscula.

7. Es

pu ●

Pregúntelles aos alumnos que signos de puntuación coñecen que pechen enunciados. En canto ao punto, explíquelles que representa unha pausa longa no discurso, máis grande ca a indicada pola coma ou polo punto e coma, e que, ao ler un texto, teñen que se lembrar de facer a pausa correspondente. Despois, propóñalles que mencionen os tres tipos de punto e que expliquen o que lembran sobre a súa función. Lémbrelles que en galego, no caso dos signos de interrogación e de admiración, xeralmente ponse só o signo de peche, a diferenza doutras linguas, coma o castelán, en que sempre se utiliza un signo de apertura e outro de peche. Insista tamén en que despois dos signos de interrogación ou de admiración nunca se coloca punto. Para explicar • Na actividade 3 propóñalles que razoen a elección do parágrafo. Asegúrese de que o copian nun parágrafo á parte. Explíquelles que, aínda que se trata o mesmo tema xeral, os deuses do Olimpo, as ideas deste parágrafo non poden ir agrupadas coas do anterior. • Antes de que realicen a actividade 6, saliente que se piden oracións exclamativas, non frases exclamativas. Pregúntelles que diferenza hai entre unha frase e unha oración para asegurarse de que lembran estes conceptos.

●

1. Localiza na lectura as oracións que comecen da maneira seguinte e di con que signo de puntuación acaba cada unha. «Había moitos anos...»

8. D «E non hai maneira...»

Fí

«Amigos,...»

2. Ordena as oracións seguintes e escríbeas seguidas. Non esquezas os puntos

G m de te a O in

e as maiúsculas. Todo isto aprendino lendo un libro de mitoloxía clásica. Os antigos gregos tiñan moitos deuses. Tamén alí se reunían para discutir problemas dos humanos: a que exército ían apoiar, a cal castigar, etc. Alí tiñan o seu palacio grande e fastoso onde descansaban. Vivían no monte máis alto de Grecia, que se chama Monte Olimpo.

DIFI

3. Escolle o fragmento que engadirías ao texto anterior e cópiao a continuación nun parágrafo á parte. Zeus era o máis importante dos deuses do Olimpo. Era forte e ruidoso. Cando se enfadaba lanzaba raios e tronos provocando unhas terribles tormentas. Polo seu traballo, o tío Xosé viaxa a miúdo a Grecia. Di que é un país moi montañoso e moi bonito.

4. Arrodea os puntos do texto completo das actividades 2 e 3 seguindo o código. Punto e á parte.

Punto e seguido.

Punto final.

180

Outras actividades Colocar os signos de puntuación nun texto. Explíquelles aos alumnos que lles ditará un texto en que faltan os signos que pechan os enunciados. A continuación, dítellelo de forma expresiva enfatizando a entoación. Finalmente, corrixa o ditado colectivamente. A folga das vacas Nunha granxa en Suíza, preto da fronteira con Austria, as vacas estaban indignadas co seu amo (.) Souberan por un paxariño que ás vacas dunha granxa austríaca preto delas, o amo poñíalles música de Mozart nas cortes (!) Manda truco (!) E por que non podían elas gozar tamén da música (?) Ou lles poñían música ou non darían nin unha pinga de leite (.)

180 131194 _ 0232-0247.indd

240

22/7/09

16:48:42

13 UNIDADE

5. Le a información sobre cada un dos personaxes seguintes e escribe as tres preguntas

13

que lle farías a cada un.

-

-

ANTÍA NÓVOA. Alpinista.

MARTIÑO RÍOS. Voluntario.

Prepárase para facer a ascensión ao Everest no próximo verán.

Colabora desde hai cinco anos cunha ONG na India.


ALDARA CARRO. Científica. Traballa para atopar un medicamento que cure o cancro.


6. Escribe dúas oracións exclamativas para cada personaxe. Que dirá cada un de acordo coa situación?

-

......

Un mariño cae á auga e berra desesperado. O compañeiro fálalle con indiferenza e quitándolle importancia ao sucedido.

......

-

Comprobe a partir da realización das actividades, se os alumnos desenvolven actitudes necesarias para o desempeño do traballo efectivo como o esforzo, a autocrítica e a creatividade.

7. Escolle un destes temas e escribe un texto breve en que inclúas polo menos dous puntos e seguido, un signo de interrogación e un signo de admiración. ●

Cal é o teu xogo preferido.

●

Que queres ser de maior.

Solucións

8. DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno. Fíxate no signo con que se pecha cada oración.

Os meus soños Gústache a arqueoloxía? A min encántame! Sabes o que máis me gustaría? Ser arqueólogo! Ás veces soño que atopo restos de cidades antigas que están agochadas baixo terra. Incluso tesouros extraordinarios coma o de Tutankhamon. Coñeces a historia sobre o descubrimento da tumba deste faraón exipcio? Oíches falar da famosa maldición? Asegúroche que é moi interesante!


exacto

e✱a✱to

●

g✱re✱er

●

gra✱ida✱e


gorecer

● ●

gravidade

esato exato

● ●

guarecer guorecer

● ●

gravedade grabedade

3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas. .

181

Escribir historietas. Propóñalles aos alumnos que escriban unha historieta breve en que inclúan os tres signos que pechan oracións. Lémbrelles que é conveniente facer un esbozo previo e revisar a ortografía antes de pasar o texto a limpo. Reflexionar sobre o uso dos signos. Propóñalles aos alumnos que, unha vez feito o ditado da actividade 8, razoen de forma colectiva o uso dos signos que pechan os enunciados neste texto.

1. «Había moitos anos que Ulises e os seus homes navegaban intentando atopar a ruta que os levaría a Ítaca, a súa querida patria.»: acaba con punto. «E non hai maneira de escapar do seu feitizo?»: acaba con signo de interrogación. «Amigos, remade con forza!»: acaba con signo de admiración. 2. 1 Os antigos gregos tiñan moitos deuses. 2 Vivían no monte máis alto de Grecia, que se chama Monte Olimpo. 3 Alí tiñan o seu palacio grande e fastoso onde descansaban. 4 Tamén alí se reunían para discutir problemas dos humanos: a que exército ían apoiar, a cal castigar, etc. 5 Todo isto aprendino lendo un libro de mitoloxía clásica. 3 e 4. Os antigos gregos tiñan moitos deuses. (Punto e seguido) Vivían no monte máis alto de Grecia, que se chama Monte Olimpo. (Punto e seguido) Alí tiñan o seu palacio grande e fastoso onde descansaban. (Punto e seguido) Tamén alí se reunían para discutir problemas dos humanos: a que exército ían apoiar, a cal castigar, etc. (Punto e á parte) Todo isto aprendino lendo un libro de mitoloxía clásica. (Punto e á parte). Zeus era o máis importante dos deuses do Olimpo. (Punto e seguido) Era forte e ruidoso. (Punto e seguido) Cando se enfadaba lanzaba raios e tronos provocando unhas terribles tormentas. (Punto final) 5. RL. 6. RM. Axúdame que non sei nadar! Eu tampouco sei e non monto tanto rebumbio! 7. RL. 8. Ditado.

181 131194 _ 0232-0247.indd

241

22/7/09

16:48:43

Obradoiro de escritura Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado cos espectáculos antigos. • Comprender o significado das abreviaturas. • Escribir o comentario dun espectáculo.


En canto ás abreviaturas, explíquelles que, en xeral, se escriben en minúscula, excepto no caso en que van ao comezo do parágrafo ou despois de punto e seguido, e cando representan tratamentos. Por exemplo: Sra., S.M. Explíquelles tamén que as abreviaturas se len coma se a palabra fose escrita con todas as letras. Por exemplo: etc. lese etcétera.

C

Vocabulario anfiteatro público espectáculo

t e

BENVIDOS Á ROMA IMPERIAL DO SÉC. I

5

representar aplaudir actuar histórico actual ambientado

Pídalles aos alumnos que lean en voz alta as palabras do cadro de Vocabulario. Propóñalles que expliquen colectivamente o significado das palabras. A continuación, explíquelles que un anfiteatro era un edificio romano de base circular ou oval. No espazo central ou arena celebrábanse varios espectáculos, como loitas de feras, de gladiadores, etc., que os espectadores contemplaban desde as bancadas (seguramente, os alumnos teñan algúns coñecementos grazas ás películas sobre o tema). Comente que un dos anfiteatros máis coñecidos é o Coliseo en Roma. (Pode consultar o cadro «Máis información» sobre teatros, anfiteatros e circos romanos.) Para desenvolver a atención nos detalles, propóñalles que observen a imaxe atentamente e que describan o que observan. Fágalles preguntas como: En que época se descobre a escena? Que detalles da ilustración lles permiten recoñecer a época en que se atopan os espectadores? (o rótulo, que non estaría se os espectadores se atopasen de verdade na antigüidade; as lanternas dos acomodadores; os billetes de entrada; a roupa que levan algúns espectadores).

C

1. Fai un anuncio publicitario do espectáculo da lámina utilizando as palabras do cadro.

2. Di a que campo semántico pertence cada serie de palabras. ....................

▶

anfiteatro

....................

▶

medieval

....................

▶

actuar

termas

templo

acueduto

circo

clásico prehistórico contemporáneo representar

aplaudir

ovacionar

moderno

dramatizar

AS ABREVIATURAS. Para expresar de maneira abreviada a palabra século, escribíronse as letras iniciais da palabra seguidas dun punto (séc.). Estas representacións abreviadas dunha palabra chámanse abreviaturas.

Tít

Presen

3. Relaciona cada abreviatura coa palabra a que se refire. ABREVIATURAS

rúa

señor

1 páx.

2 r.

3

doc.

páxina

documento

4 Dra.

5 prep.

6

Sr.

doutora

preposición

Aná dos as posi e neg

Valor per

4. Copia as notas seguintes substituíndo cada abreviatura pola palabra a que se refire. RECORDATORIO A prof. de Ling. avisou que o día 15 ás 10 h haberá exame sobre os adx.

OFERTA Piso sen estrear na av. do Dr. Maceiras, núm. 23. tel. de contacto: 904 255 332

182

Máis información Anfiteatros, teatros e circos. O termo anfiteatro parécese á palabra teatro, pero hai diferenzas entre as dúas construcións. As dúas dispoñían de bancadas para os espectadores, pero mentres que o anfiteatro posuía unha planta circular ou oval, o teatro tiña unha planta semicircular. Ademais, as súas funcións tamén eran distintas, porque no anfiteatro presentábanse loitas de feras e de gladiadores, mentres que no teatro representábanse obras teatrais. O circo era unha edificación de forma rectangular con remate circular nos ángulos. Equivale ao que hoxe en día é un hipódromo. Facíanse carreiras de cabalos e de carros e tamén tiña bancadas para o público.

182 131194 _ 0232-0247.indd

242

22/7/09

16:48:44

13 Comentamos un espectáculo. Comentar un espectáculo é analizalo co obxectivo de facer unha valoración del. Á hora de comentar un espectáculo, temos que presentalo (dicir o seu título, en que consiste, quen intervén, etc.), analizar os aspectos positivos e os negativos e expoñer a nosa opinión.


a) Escolle o espectáculo sobre o que farás o teu comentario: unha obra de teatro, un espectáculo de circo, un concerto, a actuación dun contacontos, etc. b) Completa unha ficha cos datos seguintes sobre o espectáculo que escolliches.

Para explicar • Na actividade 1 suxíralles que repasen na Composición da unidade 11 os pasos para elaborar un anuncio publicitario.

TÍTULO DO ESPECTÁCULO (se o ten): DATA, HORA E LUGAR DA REPRESENTACIÓN: ARTISTA OU ARTISTAS QUE PARTICIPAN: EN QUE CONSISTE:

• Propóñalles que consulten nunha enciclopedia ou na Internet a utilidade das edificacións romanas que se enumeren na actividade 2. (Vexa o cadro «Máis información».)

c) Elabora dúas listas, unha coas cousas positivas do espectáculo e a outra coas negativas, e extrae as túas conclusións. REDACCIÓN DO TEXTO

d) Escribe o borrador do teu comentario procurando seguir unha estrutura clara e ordenada. Para facelo, pódeche servir este comentario dun espectáculo de circo.

Un espectáculo moi recomendable

Título

Presentación

Onte, ás sete da tarde, representábase «Quo vadis?» no antigo teatro romano da localidade, un espectáculo novo de circo ambientado na época romana.

Análise dos aspectos positivos e negativos

Os preto de trescentos espectadores que acudiron a ver o espectáculo tiveron que agardar máis de trinta minutos por problemas técnicos. Aínda así, a incrible posta en escena e o bo facer dos artistas conseguiron que o público esquecese rapidamente o tempo de espera.

Valoración persoal

Creo que «Quo vadis?» é un espectáculo de circo orixinal, divertido e ben feito, que paga a pena ver. Quen vai, pásao de cine. Dígovolo por experiencia.

13

No apartado de Composición proponse a análise dun espectáculo para escribir un comentario. Sería conveniente que os alumnos asistisen colectivamente a algún espectáculo apropiado para a súa idade.

5. Fai o comentario dalgún espectáculo que vises ultimamente.

no

-

UNIDADE


Competencias básicas Competencia cultural e artística Propóñalles que busquen na páxina web do concello de Lugo información sobre a muralla romana, ou na páxina web do concello da Coruña información sobre a Torre de Hércules (único faro romano que se conserva no mundo).


e) Revisa o teu borrador antes de pasalo a limpo. Asegúrate sobre todo de que a análise dos aspectos positivos e negativos que fas do espectáculo e a túa valoración persoal non se contradín.

Solucións 183

Outras actividades Identificar abreviaturas. Propóñalles aos alumnos que copien as abreviaturas (en cursiva) das definicións e que escriban o significado de cada unha. • bromista: adx. m. f. Amigo de facer bromas. • cantar: v. 1.ª conx. Emitir modulacións melodiosas da voz. • pera: subst. f. agr. bot. Froito da pereira. • meu, miña: adx. e pron. Posesivo que se refire á primeira persoa do singular. • non: adv. neg. Indica o sentido negativo da oración que segue. • regueiro: subst. m. xeog. Pequena corrente natural de auga.

1. RM: Gozade dun espectáculo grandioso ambientado no século I. No anfiteatro romano poderás ver actuar os gladiadores e as feras! Ven e aplaudirás a rebentar! Funcións de venres a domingo, ás 6 da tarde. Espectáculo histórico apto para todos os públicos . 2. • Edificios romanos da antigüidade. • Períodos da historia da humanidade. • Verbos relacionados cos espectáculos. 3. páx.; páxina; r.; rúa; doc.: documento; Dra.: doutora; prep.: preposición; Sr.: señor. 4. RECORDATORIO A profesora de Lingua avisou de que o día quince ás dez da mañá haberá exame sobre os adxectivos. OFERTA Piso sen estrear na avenida do Doutor Maceira, número 23. Teléfono de contacto: 904 255 332. 5. RL.

183 131194 _ 0232-0247.indd

243

22/7/09

16:48:45

Literatura O diálogo e as anotacións teatrais Obxectivos • Identificar o tipo de texto nas obras teatrais: diálogos e anotacións. • Preparar unha representación a partir das indicacións dunha anotación.

Suxestións didácticas O programa de Literatura desta unidade, así como o da última unidade do libro, céntrase no teatro. Pescude os coñecementos que teñen os alumnos sobre o tema e pregúntelles tamén se asistiron a algunha representación teatral e se esta lles gustou.

O emperador recitador (Cámara Imperial, nela están o Emperador, deitado no triclinium. O sabio Citrón está cabo del cun rolo de papel nas mans.) EMPERADOR: (Berrando con forza.) Escravo! (Silencio, non vén ninguén.) Escravo!! (O escravo non acode.) Escravo!!! (Pausa, o mesmo.) (O Emperador baixa do triclinium, colle aire e berra con todas as forzas.) Escravoooo!!!!... ESCRAVO: (Entrando.) Pareceume oír que murmurabades o meu nome. EMPERADOR: Trae uvas que veñan ben lavadas. E non rañes a cabeza ao vires coa bandexa, que se enchen de carrachos. (O escravo marcha, o emperador sobe ao triclinium.) Sabio Citrón, vouche ler os últimos versos que compuxen. CITRÓN: Facéndoos vós, serán inmellorables. EMPERADOR: (Recitando.) Na beira, na beira, na beira do mar... CITRÓN: Que orixinalidade! M. NÚÑEZ SINGALA, O achado do Castro

En canto ás anotacións, explique que estas poden tratar de varios asuntos: a iluminación e o son, os decorados, os xestos e os movementos dos personaxes, o ton de voz, os obxectos que os personaxes suxeitan, etc. Propóñalles unha lectura dramatizada do texto tendo en conta as indicacións das anotacións. Para explicar • A propósito da actividade 1 do Obradoiro literario, explíquelles que a representación está baseada na novela A volta ao mundo en 80 días, de Jules Verne. Descubra a información que teñen

triclinium: diván en que os antigos gregos e romanos se reclinaban para comer.

As obras teatrais foron escritas para ser representadas. Nas obras de teatro podemos distinguir dous tipos de textos:

Pídalles aos alumnos que fagan unha lectura en silencio do fragmento «O emperador recitador». A continuación pregúntelles cantos personaxes interveñen nesta escena e como o saben. Seguidamente, pregúntelles para que cren que se introducen as explicacións que figuran en cursiva e entre parénteses. Despois, faga que lean o cadro de información. Explíquelles que nun texto narrativo –por exemplo, un conto– é o narrador quen explica o que pasa e introduce descricións; en cambio, nunha obra teatral son os personaxes os que, por medio dos diálogos, contan o que pasa.

4. Es

●

Os diálogos entre os personaxes, a partir dos cales se desenvolve a acción.

●

As anotacións, que son as indicacións que fai o autor sobre o decorado, os xestos e movementos dos personaxes, etc.

OBR

1

1. Le o fragmento teatral anterior e relaciona. 1 Escríbense en letra normal. 2 Escríbense entre parénteses e en cursiva. 3 Escríbense en maiúscula.

As palabras dos personaxes. O nome dos personaxes. As anotacións.

2. Marca. Sobre que aspectos informan as anotacións do fragmento anterior? O lugar onde se desenvolve a acción. O vestiario dos personaxes. Os movementos dos personaxes.

Os elementos do decorado. A actitude dos personaxes. O ton de voz dos personaxes.

2 3. Compara o fragmento teatral O emperador recitador co fragmento narrativo dialogado A escola vai polo río abaixo da unidade 9 e explica as diferenzas.

184

Outras actividades Clasificar anotacións. Pídalles aos alumnos que subliñen as anotacións presentes no fragmento e que digan a clase de indicación que dan. A auga está mollada! (Sobre unha rocha, o deus POSEIDÓN de pé e o seu fillo TRITÓN sentado). POSEIDÓN: (Cun tridente na man dereita) Ai, fillo, que hoxe tócache baño. TRITÓN: (Fungando e saloucando) Papá, a auga está fría… POSEIDÓN: (Colle unha esponxa de mar entre as ondas e dálla a TRITÓN.) Veña, que o fillo do deus Poseidón non lle pode ter medo á auga. TRITÓN: Pero, papá, é que a auga está… POSEIDÓN: (Axita o tridente e óese un trono). Dixen que te metas na auga! (TRITÓN lánzase ao mar.)

184 131194 _ 0232-0247.indd

244

22/7/09

16:48:45

s

13 UNIDADE

4. Escribe un texto teatral breve a partir desta escena seguindo as instrucións. Camareiro! Teño unha mosca na sopa!

Sssssssssst! Faga o favor de non berrar tanto: non hai moscas para todos!

INSTRUCIÓNS

1. Comeza cunha anotación que explique o lugar onde se desenvolve a acción e os personaxes que interveñen. 2. Escribe o diálogo de maneira ordenada. Lembra que tes que poñer o nome de cada personaxe antes da intervención. 3. Inclúe anotacións que indiquen o estado de ánimo dos personaxes que falan en cada momento.

Preparar a representación

OBRADOIRO LITERARIO

1. Le a anotación seguinte e responde as preguntas propostas para preparar o decorado e o vestiario.

13

os alumnos sobre a novela, do argumento (Ver resumo no cadro «Máis información»). Por outra banda, para axudar os alumnos a obter un modelo dos barcos e do vestiario da época, pódelles suxerir que busquen a novela ilustrada nunha biblioteca. Tamén lles pode propoñer que observen as fotografías e o avance da película do mesmo nome do ano 1956 (máis semellante á obra ca a versión de 2004), na páxina http://www.geocities.com/ jgverne/vmundo.htm. Ademais, esta páxina web contén unha ligazón á serie de debuxos animados A volta ao mundo de Willy Fog, de 1983, con imaxes e un magnífico avance moi apropiado para coñecer a ambientación.

(20 de outubro de 1872. No porto de Mombai. PHILEAS FOGG e PASSEPARTOUT pasean entre unha multitude de xente de diferentes países.)

Solucións VESTIARIO

DECORADO ●

● ● ●

Que poñerás no escenario para que pareza o porto de Mombai, na India? Como serán os barcos? Con que materiais os farás? Onde os colocarás?

●

Como vestirás a Phileas Fogg, tendo en conta que é un señor inglés?

●

E a Passepartout, que é o seu mordomo?

●

Que vestidos usarás para que se vexa que no porto hai persoas de países diferentes?

2. Escribe un texto breve en que deas as instrucións para a representación da anotación anterior en canto ao decorado e ao vestiario.

185

Máis información A volta ao mundo en 80 días. Esta novela conta as aventuras de Phileas Fogg, un cabaleiro inglés que aposta unha abundante suma de diñeiro aos membros do club a que pertence. O seu desafío consiste en demostrar que na súa época (1872) se pode percorrer a Terra en só 80 días. Fogg fai a viaxe acompañado do seu criado Passepartout. Durante a viaxe sofren numerosos incidentes e utilizan varios medios de transporte. Teñen que loitar contra o tempo, e tamén contra o detective Fix, quen está convencido de que Fogg é un ladrón que cometeu un roubo en Londres. Ao volver da viaxe e por un erro de cálculo, Fogg cre perder a aposta e estar arruinado; pero, ao decatarse de que chegou a tempo, diríxese ao club, mostra o seu visado selado e volve ser rico.

1. Escríbense en letra normal: As palabras dos personaxes; Escríbense entre parénteses e en cursiva: As anotacións; Escríbense en maiúscula: O nome dos personaxes. 2. O lugar onde se desenvolve a acción; Os movementos dos personaxes; A actitude dos personaxes; O ton de voz dos personaxes. 3. RM: No fragmento teatral, a acción desenvólvese a partir dos diálogos; no fragmento narrativo, o narrador é quen conta os feitos. No fragmento teatral, a intervención de cada personaxe vai precedida do seu nome en maiúsculas; no fragmento narrativo vai precedida de raia e o narrador indica previamente quen é o que fala. No fragmento teatral, as anotacións son as que indican como é o decorado; qué movementos, ton de voz, roupa, etc. teñen os personaxes; como é a iluminación…; no fragmento narrativo, estas indicacións dáas o narrador. 4. RL. OBRADOIRO LITERARIO 1. RL. 2. RL.

185 131194 _ 0232-0247.indd

245

22/7/09

16:48:45


1.


●


●

• Completar unha entrada de dicionario.

●

2.

10. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema. O PREDICADO VERBAL está formado

Na actividade 4, propóñalles aos alumnos que xustifiquen a resposta en cada oración.

Amplíe a actividade 8 preguntándolles en que tipos de textos figuran as anotacións.

...................

que é

que poden ser ...................

3. Arrodea nestas oracións os complementos directo e indirecto segundo o código. ● ●

●

Págalle os cartos ao señor. Hoxe telefonarei a Carme. O xoves fritín o peixe. Leva unha torta aos netos.

●

●

CI

Escribe co rotulador. Fala inglés perfectamente. Onte Xurxo e Sabela traballaron moito no colexio. Viaxarei alí con Martiño.

ES

Unha descuberta interesante Iria, sabes onde fun onte ( ) Seguro que non o adiviñas ( ) Fun visitar unha salina romana en Vigo ( ) Sabes qué é unha salina, verdade ( ) Esta atopárona hai dez anos cando comezaron as obras na zona para construír un edificio ( ) Pódelo crer ( ) Seica é dos séculos I e III d.C. ( ) E o mellor, está no centro da cidade ( ) Tes que ir vela ( )

1

2

7. Arrodea as abreviaturas desta nota e di o que significan.

5. Explica cales son os tipos de punto

1. • Ao final das oracións en que se afirma ou nega algo, escríbese un punto. Ao final das oracións en que se pregunta algo, escríbese un signo de interrogación. E ao final das oracións en que se expresa sorpresa, admiración, medo, etc. escríbese un signo de admiración. • As abreviaturas son representacións abreviadas dunha palabra. • Nas obras de teatro podemos distinguir dous tipos de textos: os diálogos entre os personaxes, a partir dos cales se desenvolve a acción, e as anotacións, que son as indicacións que fai o autor sobre o decorado, os xestos e os movementos dos personaxes, etc. 2. O predicado verbal está formado por un núcleo, que é un verbo predicativo, e polos complementos, que poden ser: complemento directo (CD), complemento indirecto (CI) e complementos circunstanciais (CC). 3. • os cartos (CD) ao señor (CI)

...................

6. Pecha os enunciados do texto seguinte

CD

destas oracións e di de que tipo son. ●

complemento indirecto (CI)

11.

co signo de puntuación que corresponda.

4. Subliña os complementos circunstanciais

●

Solucións

...................

un verbo predicativo

●

Na actividade 12, verifique que completan o exercicio coas formas por que/porque; se non/senón, respectivamente.

9.

Ao final das oracións en que ………… escríbese punto. Ao final das oracións en que se pregunta algo escríbese …………. E ao final das oracións en que se expresa sorpresa, admiración, medo, etc. escríbese …………. As abreviaturas son ………… dunha palabra. Nas obras de teatro podemos distinguir dous tipos de textos: …………, a partir dos cales se desenvolve a acción, e as anotacións, que son …………


No tocante á actividade 6, pídalles que expliquen por que utilizaron un signo de puntuación ou outro.

LEM


que aparecen neste texto. Ulises foi un personaxe astuto e intrépido. Tivo que afrontar unha longa viaxe e superar varias probas ata poder regresar á súa terra. Era rei de Ítaca. A súa muller chamábase Penélope e o seu fillo, Telémaco.

Xoán, lembra que o 22 de abr. tes unha reunión coa dir. do colexio. Leva o doc. que che pediu.

3 8. Pon un exemplo de anotación teatral e di o tipo de información que contén.

186

Outras actividades Analizar o predicado verbal. Propóñalles aos alumnos que copien cada oración do texto seguinte e que analicen o predicado verbal: Cave canem! O mes pasado, na entrada do xardín dunha antiga vila romana, os arqueólogos desenterraron con moito esforzo un mosaico cadrado precioso. O dono da casa encargáralle a obra a un artesán moi bo. O debuxo do mosaico representa un can feroz e enorme. Debaixo, un rótulo en latín di «CAVE CANEM», ou sexa, coidado co can!

186 131194 _ 0232-0247.indd

246

22/7/09

16:48:46

e

n na ()

13 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 9. Marca a imaxe que represente o viaduto.

12. Completa estas oracións coa forma que corresponda en cada caso. ● ● ●

●

10. Completa cada oración co tipo de predicado que se solicita. ● ● ● ●

O verán .................... ▶ Predicado NOMINAL Os teus amigos ....... ▶ Predicado VERBAL Carme e eu ..........… ▶ Predicado VERBAL Tareixa e ti .............. ▶ Predicado NOMINAL

●

Temos que marchar xa, ✱ imos chegar tarde á reunión. Manuel non naceu en Lisboa ✱ en Porto.

destas oracións polas palabras equivalentes do cadro. Fai os cambios que cumpra. afección

O teu amigo Brais parece un bo rapaz. A nova xornalista do diario é ela. Antón e Mariña son moi ordenados.

lixeira

vestíbulo

decorado

●

Preparei o atrezzo para a representación desta noite.

●

A cea foi light.

●

Quedamos ás seis no hall do hotel.

●

O meu hobby é a papiroflexia.

destas oracións. ●

Enfadouse ✱ non o chamamos.

13. Substitúe as palabras doutras linguas

11. Analiza os predicados nominais ●

Non sei ✱ non quere vir connosco.

Completar unha entrada do dicionario

ES CAPAZ DE…

1. Consulta o dicionario e pescuda o significado das seguintes abreviaturas. ABREVIATURAS

s.

adx.

v.

adv.

prep.

conx.

m.

f.

fig.

EXPR.

SIN.

ANT.

FAM.

2. Completa as seguintes entradas do dicionario escribindo as abreviaturas que corresponda. norte ....../...... 1. Punto cardinal que, cando o miras, o sol sae pola dereita e ponse pola esquerda. 2. .... Persoa ou cousa que é o ideal, o obxectivo que queremos conseguir. ........ Perder o norte. Perder a orientación, deixar de ver claro o que se debe facer. ........ Nórdico. fácil ........ 1. Que non custa facelo. 2. Que é posible ou probable. ........ Sinxelo. ........ Difícil. contar ........ 1. Explicar un feito ou unha cousa. ........ Contar algo paso a paso. Contar minuciosamente, con todos os detalles. ........ Narrar, relatar.

3. Busca no dicionario tres palabras, cópiaas sen poñerlles as abreviaturas e pídelle a un compañeiro ou a unha compañeira que as complete.

187

Programa de ESTUDO EFICAZ

Lectura Comunicación oral Gramática Ortografía Vocabulario

• a Carme (CD) • o peixe (CD) • unha torta (CD) aos netos (CI). 4. • co rotulador (CC de instrumento) • perfectamente (CC de modo) • moito (CC de cantidade) no colexio (CC de lugar) • alí (CC de lugar); con Martiño (CC de compañía). 5. Ulises foi un personaxe astuto e intrépido. (Punto e seguido) Tivo que afrontar unha longa viaxe e superar varias probas ata poder regresar á súa terra. (Punto e á parte). Era rei de Ítaca. (Punto e seguido) A súa muller chamábase Penélope e o seu fillo, Telémaco. (Punto final) 6. Iria, sabes onde fun onte? Seguro que non o adiviñas. Fun visitar unha salina romana en Vigo. Sabes qué é unha salina, verdade? Esta atopárona hai dez anos cando comezaron as obras na zona para construír un edificio. Pódelo crer! Seica é dos séculos I e III d.C. E o mellor, está no centro da cidade! Tes que ir vela. 7. abr.: abril; dir.: directora; doc.: documento. 8. RM: L UÍS (Contento). Ola! / Expresa como se atopa o personaxe. 9. A imaxe da dereita. 10. RM: • O verán será caloroso. • Os teus amigos virán ás seis. • Carme e eu traballamos xuntos. • Tareixa e ti sodes boas amigas. 11. • PN: parece (v. cop.) un bo rapaz (atributo) • PN: é (v. cop.) ela (atributo) • PN: son (v.cop.) moi ordenados (atributo). 12. • por que • porque • se non • senón. 13. • o decorado • lixeira • vestíbulo • a miña afección. ES CAPAZ DE…

Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa coma esta: O que aprendín

13


1. s.: substantivo; adx.: adxectivo; v.: verbo; adv.: adverbio; prep.: preposición; conx.: conxunción; m.: masculino; f.: feminino; fig.: figurado; EXPR.: expresión; SIN. sinónimo; ANT.: antónimo; FAM. familia. 2. norte: s. […] m. […] fig. […] EXPR. […] FAM. / fácil: adx. […] SIN. […] ANT. / contar: v. […] EXPR. […] SIN. 3. RL.

Composición Literatura

187 131194 _ 0232-0247.indd

247

22/7/09

16:48:46

14

E

As musas da historia


Contidos

• Ler de forma expresiva un texto teatral. • Expresar opinións sobre aspectos da obra. • Detectar erros na información de textos orais. • Pedir desculpas de forma oral. • Identificar as clases de oracións segundo a intención do falante, segundo o número de verbos e segundo o suxeito. • Aprender e aplicar as normas que regulan a escritura dos puntos suspensivos. • Discriminar o uso culto e o uso coloquial da linguaxe. • Coñecer as características dun folleto turístico. • Analizar un texto expositivo. • Saber deducir o tema dun texto polo vocabulario empregado.

Criterios de avaliación • Le de forma expresiva un texto teatral. • Expresa opinións sobre aspectos da obra. • Detecta erros na información de textos orais. • Pide desculpas de forma oral. • Identifica as clases de oracións segundo a intención do falante, segundo o número de verbos e segundo o suxeito. • Aprende e aplica correctamente as normas que regulan a escritura dos puntos suspensivos. • Discrimina o uso culto e o uso coloquial da linguaxe. • Elabora un folleto turístico. • Analiza un texto expositivo. • Deduce o tema dun texto polo vocabulario empregado.

Competencias básicas Ademais da Competencia en comunicación lingüística, na unidade desenvólvense estas competencias: Competencia cultural e artística e Tratamento da información.

• Clases de oracións. • O uso dos puntos suspensivos. • Uso culto e uso coloquial da linguaxe.

R

• Lectura comprensiva do texto teatral As musas da historia.

• • •

• Audición dun texto oral e substitución de datos erróneos.

E

• Dramatización de situacións en que se piden desculpas.

• • •

• Substitución de palabras e de expresións coloquiais por outras de uso culto, e viceversa. • Elaboración dun folleto turístico seguindo indicacións. • Lectura comprensiva dun texto informativo. • Preocupación por ser respectuoso coas outras persoas. • Interese por utilizar correctamente o nivel da linguaxe segundo a situación comunicativa. • Apreciación dos feitos históricos pasados.

188A 131194 _ 0248-0263.indd 248

22/7/09 16:52:54


Texto teatral

Gramática

Ortografía


Clases de oracións



Comunicación oral Comprensión auditiva: Detectar erros na información Expresión oral: Pedir desculpas

Competencias básicas Competencia cultural e artística

Vocabulario: Uso culto e uso coloquial Composición de textos: Elaborar un folleto turístico

Es capaz de… Deducir o tema dun texto polo vocabulario…

Actividades




Previsión de dificultades • Detectar erros na información, especialmente na que se transmite de forma oral, pode resultar un obstáculo para os alumnos con pouca capacidade de concentración. Na audición procure crear un ambiente tranquilo e sen tensión e subliñe a necesidade de gardar silencio para conseguir unha mellor comprensión. • Co fin de facilitar a clasificación das oracións segundo a intención do falante, insista non soamente no sentido da oración senón en determinados indicios, como o uso de oxalá en oracións desiderativas ou o de talvez nas dubitativas.


188B 131194 _ 0248-0263.indd 249

22/7/09 16:52:54

14


AZUL ca

Obxectivos • Ler un texto teatral de maneira expresiva. • Identificar o contexto histórico e cultural en que se desenvolve a obra.

Suxestións didácticas A lectura desta unidade é unha obra teatral. Os alumnos recoñecerán inmediatamente o xénero a que pertence a lectura, tanto pola disposición do texto na páxina coma polos indicadores visuais canto a tipos de letra no diálogo e as anotacións, que acaban de estudar no programa de Literatura da unidade anterior. En As musas da historia faise unha amena revisión da obra de catro grandes homes representativos da Idade Moderna e, ao mesmo tempo, os alumnos son situados sen dificultade neste período da historia, caracterizada polos grandes descubrimentos e o avance do humanismo e das ciencias. (Consulte o cadro «Máis información».)

ROSA de

VAS APRENDER

Propóñalles que lean o título da lectura e observen as imaxes. Pídalles que fagan anticipacións sobre o argumento: Pola vestimenta dos personaxes da segunda viñeta, diriades que se trata de personaxes actuais? Quen poden ser? Que parecen estar facendo? Como o sabedes?

BRAN in

2 Comunicación oral ● Detectar erros na información ● Pedir desculpas

AZUL co m

3 Gramática Clases de oracións

BRAN

4 Ortografía Os puntos suspensivos

AZUL co co ve

5 Obradoiro de escritura ● Uso culto e uso coloquial ● Elaborar un folleto turístico

BRAN

(A m mira f

6 Texto para traballar as competencias básicas O primeiro libro impreso

VERD

(Catro musas –BRANCA, AZUL, ROSA e VERDE– xogan ao

AZUL: (Berrando.) Eu mátoa!

AZUL te vi

parchís. En cada esquina do escenario hai catro homes

(As outras dúas coutan á súa compañeira para impedir a pelexa.)

ROSA re

MUSA ROSA: (Rifándolles.) Sempre estades pelexando. Para ser musas tedes o corazón moi negro.

AZUL po

AZUL: É que ela sempre se cre mellor! MUSA VERDE: Non vos dá vergoña? Está comezando a Idade Moderna e hai unha morea de traballo. Moita xente necesita a nosa inspiración para os seus inventos e as súas obras de arte.

(As o vólves mes. gando ñeira.

BRANCA: Eu xa fixen o meu traballo. Gutenberg inventou a imprenta!

BRAN qu

ROSA: Eu comprometinme a axudarlle a Leonardo da Vinci. Din que é un xenio e que fai de todo.

ROSA m Li

durmidos. Cristovo Colón, Erasmo de Rotterdam, Johanes Gutenberg e Leonardo da Vinci.) BRANCA: Xa está! Xa volvín gañar... Son tan boa xogando ao parchís... AZUL: Si, claro! Como que fas trampas... BRANCA: Dilo porque tes envexa. Todos sabemos que aínda non lle inspiraches a ninguén cousas marabillosas. A Idade Media pasouche e non fixeches nada de nada... AZUL: Como que non fixen nada? Axudei a construír unha catedral. BRANCA: Calquera diría que iso é importante... Hai moreas de catedrais no mundo. Eu, en cambio,

Antes de ler Pregúntelles aos alumnos o que é unha musa. Explíquelles que esta palabra se refire a cada unha das deusas que, segundo a mitoloxía clásica, eran fillas do deus Zeus, o rei dos deuses, e da deusa da memoria Mnemósine. Habitaban na montaña do Parnaso e protexían as artes e as ciencias. As musas inspiraban os seres humanos para que creasen obras artísticas ou fixesen descubrimentos. Como curiosidade, explíquelles aos alumnos que a palabra museo, en orixe, significaba ‘casa das musas’.

AZUL du da

1 Lectura As musas da historia

inspirei a Gutenberg para crear a súa imprenta. Iso si que é un bo traballo de inspiración. (A musa AZUL pega un bote e achégase á musa BRANCA con intención de collela polo pescozo.)

VERDE: Eu quero inspirar a Erasmo de Rotterdam, que quere ser profesor. AZUL: Iso non vale. Escolledes os mellores... VERDE: (Mirando os homes.) Aínda queda Cristovo Colón...

188

Máis información A Idade Moderna. Segundo a visión do mundo occidental a que pertencemos, a Idade Moderna é a terceira das etapas en que se divide a historia, despois da Idade Antiga e a Idade Media e antes da Idade Contemporánea. A Idade Moderna transcorre desde o final do século XV deica o final do século XVIII. A Idade Moderna é considerada como unha etapa en que se busca o progreso e impera a razón. É a etapa do pensamento humanista, dos grandes descubrimentos científicos e tecnolóxicos, da Revolución Industrial, da loita polos dereitos (independencia dos Estados Unidos, Revolución Francesa…) e da arte do Renacemento e do Barroco. Neste período intégranse os mundos que ata agora estaban separados: o Novo Mundo e o Vello Mundo.

188 131194 _ 0248-0263.indd 250

22/7/09 16:52:55

VERD se ló

BRAN m

UNIDADE AZUL: Colón está tolo! Di que a Terra é redonda cando todos saben que é plana! ROSA: É un navegante moi atractivo... E ten amizade cos reis de Castela e Aragón. AZUL: Pois eu non o quero! Non penso ocuparme dun viaxeiro que tan só pensa en navegar e andar ao mar. BRANCA: O que pasa é que tes medo de non poder inspirarlle nada. AZUL: Iso non é verdade! Eu son tan boa musa coma calquera, pero... (bufando) inspirar a un mariñeiro... BRANCA: Ves? Es unha covarde. AZUL: Covarde ti! (Desafiante.) Está ben. Traballarei con Colón... A próxima vez que nos atopemos comprobaremos o que fixemos cada unha e veremos quen é a mellor. BRANCA: Gañarei eu... coma sempre. (A musa BRANCA sae do escenario, mentres a outra a mira furiosa.) VERDE: Estades ben? AZUL: Si. Non te preocupes. Aínda que non me apetece, inspirarei a Cristovo Colón para as súas viaxes en barco.

edir

ROSA: (Mirando a Colón.) Por que non che gusta? Parece simpático.

anro.

AZUL: (Con vergoña.) A verdade é que non me gusta porque... non sei nadar!

anraón e.

(As outras dúas musas mírana abraiadas. O escenario vólvese escuro. Cando volve a luz, desapareceron os homes. No centro do cuarto atópanse as catro musas xogando de novo ao parchís. AZUL leva unha camisa mariñeira. Detrás de ROSA hai unha imaxe da Mona Lisa.)

in-

BRANCA: E ben? Como foi todo? Hai tres séculos que non nos vemos...

rdo o.

ROSA: De marabilla. Leonardo da Vinci soñou comigo e pintoume. (Sinalando o cadro da Mona Lisa.) Mirade que bonita!

m,

ovo

VERDE: Eu inspireille a Erasmo de Rotterdam as bases do pensamento humanista. Foi un gran filósofo! BRANCA: Pois o invento de Gutenberg cambiou o mundo. E encheuse de libros!

AZUL: (Orgullosa.) Eu si que cambiei o mundo, aínda que case afoguei. Grazas á miña inspiración, Cristovo Colón descubriu América. Iso si que é facer historia, e non un centenar de libros... (A musa BRANCA érguese furiosa. A VERDE ponse no medio, enfadada). VERDE: Será posible! Parecedes bestas! Debería darvos vergoña. Todas fixemos evolucionar o mundo. Descubrir América foi unha revolución, de acordo, pero o Humanismo transformou o xeito de pensar da xente. A imprenta permitiu que os libros chegasen a todo o mundo e os homes coma Da Vinci demostraron a capacidade do ser humano. (As musas míranse avergoñadas. A musa VERDE colle de novo o dado do parchís.) VERDE: E agora, acabemos o xogo e a traballar de novo. En Francia están de revolución e comeza a Idade Contemporánea. (Tira o dado e sorrí.) Mira que ben! Un seis! Creo que desta volta gañei eu a partida. IRENE GENOVÉS

A AUTORA

Irene Genovés Naceu en Valencia en 1974. Estudou Ciencias da Información e traballou como xornalista en diferentes medios de comunicación, tanto de radio coma de prensa escrita. Como escritora, ten publicados varios contos e relatos: O paxaro azul, Sen reflexo no espello, Cando a lúa está chea, O segredo do verán... Aos 14 anos gañou o seu primeiro premio literario e, desde aquela, recibiu varios premios máis polos seus traballos xornalísticos e literarios.

189

Outras actividades Un mural da Idade Moderna. Propóñalles aos alumnos que por equipos monten nun mural unha galería de imaxes de personaxes famosos da Idade Moderna que non se mencionen na lectura. Seleccione e asígnelle a cada equipo catro personaxes, cada un dunha rama diferente do coñecemento: música, pintura, filosofía, navegación, ciencia… Os alumnos teñen que buscar as imaxes na Internet, imprimilas e colocarlles unha frase explicativa ao pé que conteña o nome do personaxe e o motivo polo que a humanidade o recoñece.

14

A lectura Faga vostede unha primeira lectura que lles sirva de modelo e dígalles aos alumnos que poñan atención á pronuncia e á entoación mentres len en silencio. Despois, aclárelles as dúbidas sobre o vocabulario. Escriba no encerado os nomes dos períodos da historia occidental (Idade Antiga, Idade Media, Idade Moderna, Idade Contemporánea), de forma desordenada, e anímeos a ordenalos de forma colectiva. Ao final, distribúa os papeis da obra e pídalles que fagan unha lectura expresiva.

Competencias básicas Competencia cultural e artística Suxíralles aos alumnos que busquen máis información nunha enciclopedia ou na Internet sobre algún dos catro grandes personaxes que se mencionan na obra: Johann Gutenberg (1400-1468), Erasmo de Rotterdam (1469-1536), Leonardo da Vinci (1452-1519) e Cristovo Colón (aprox. 1451-1506).

Despois de ler Propóñalles aos alumnos que digan unha característica propia da Idade Moderna que se poida deducir da lectura (os grandes descubrimentos científicos e humanísticos que houbo; que acaba na Revolución Francesa; que é unha etapa anterior á Idade Contemporánea). Seguidamente, pídalles que enumeren os personaxes históricos mencionados na obra e que expliquen, sen releren o texto, o que se explica de cada un. Despois, suxíralles que o verifiquen cunha lectura rápida. Pídalles que describan a forma de ser de cada musa e que digan cales son as dúas musas máis pacíficas e tolerantes e cales son as dúas máis violentas.

189 131194 _ 0248-0263.indd 251

22/7/09 16:52:55


Co

Obxectivos

Vocabulario

Com

• Comprender un texto teatral.

1. Busca no dicionario o significado destas palabras

• Expresar a opinión sobre feitos da Idade Moderna tratados no argumento.

As accións

musa

Dete quer equi cóm para

7. Observa e explica que pasou antes

e escribe unha oración en que se vexa claro.

e que vai pasar despois. Iso non vale. Escolledes os mellores...

inspiración

2. Marca. Que quere dicir ter o corazón moi negro? Ter o corazón dunha cor vermella moi escura. Ter o corazón cheo de malos sentimentos.

Suxestións didácticas Na actividade 6, os alumnos poden deducir a resposta na penúltima intervención da musa Verde. Na actividade 11, tome en consideración que o invento pode pertencer a calquera das etapas da historia, mesmo á Contemporánea.

1. Na mitoloxía grega, as musas dábanlles a inspiración aos poetas, aos músicos, aos científicos, etc., que lles pedían axuda. 2. Ter o corazón cheo de malos sentimentos. 3. • Reúnense ao inicio da Idade Moderna. • Sucede ao final da Idade Moderna. • Transcorren tres séculos. 4. PRINCIPAIS: as musas Branca, Azul, Rosa e Verde. SECUNDARIOS: Colón, Erasmo, Gutenberg e da Vinci. 5. 3, 4, 1, 2. 6. Colón descobre América; Erasmo establece as bases do pensamento humanista; Gutenberg inventa a imprenta; e da Vinci demostra a capacidade do ser humano. 7. Antes, as outras musas chamaron o personaxe que seleccionaron para inspiralo. Despois, a musa Azul protesta porque ao principio non quere inspirar a Cristovo Colón. 8. Liñas 29-33, páx. 189: Desde «As outras dúas musas mírana abraiadas.» ata «[…] unha imaxe da Mona Lisa.)». 9. 1.ª REUNIÓN: Branca: que Gutenberg invente a imprenta; Rosa: axudar a Leonardo da Vinci; Verde: inspirar a Erasmo de Rotterdam; Azul: inspirar a Cristovo Colón. 2.ª REUNIÓN: Gutenberg inventou a imprenta, Leonardo demostrou a capacidade do ser humano, Erasmo estableceu as bases do humanismo e Colón descubriu América. 10, 11 e 12. RL.

8. Localiza no texto a anotación que indica que se produce un cambio de escena.

O marco

9. Completa o esquema da estrutura do texto.

3. Responde. ●

● ●

En que período da Historia se reúnen as musas a primeira vez? En que época sucede a segunda reunión? Cantos anos transcorren desde a primeira reunión á segunda?

1.ª REUNIÓN

OBXECTIVO DE CADA MUSA ▶ ......

2.ª REUNIÓN

RESULTADO FINAL DE CADA TRABALLO ▶ ............................

A túa opinión na nosa vida os feitos seguintes.

4. Completa este esquema cos personaxes A invención da imprenta.

da obra.

O descubrimento de América.

PRINCIPAIS PERSONAXES DA OBRA SECUNDARIOS

e

Pedi temo o no a int

3. E A túa achega 11. Escolle un invento que che pareza importante para o desenvolvemento da humanidade e xustifica a túa elección.

5. Relaciona cada musa co personaxe a quen inspirou. 1 Musa Branca

2 Musa Azul

3 Musa Verde

4 Musa Rosa


Personaxes Erasmo de Rotterdam


Título:

F

1.

Leonardo da Vinci Johann Gutenberg

Autor:

Cristovo Colón

Resumo:

2.

6. Escribe cal foi o feito importante para a humanidade que realizou cada un dos homes inspirados polas musas da lectura.

Opinión:

190

Programa de comprensión Actividades 1 e 2. Elaboración dunha interpretación. Deducir o significado dalgunhas palabras e expresións da lectura. Actividades 3, 4, 5 e 6. Obtención da información. Identificar o marco, clasificar os personaxes en principais e secundarios e caracterizalos. Actividade 7. Elaboración dunha interpretación. Identificar accións da obra. Actividades 8 e 9. Comprensión global. Recoñecer a estrutura do texto. Actividade 10. Reflexión sobre o contido. Argumentar sobre consecuencias. Actividade 11. Expresión escrita. Escribir un texto relacionado co tema da lectura. Actividade 12. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

190 131194 _ 0248-0263.indd 252

2. S

Exp

10. Explica que consecuencias cres que tiveron

Os personaxes

Solucións

1. A estrutura e o contido

22/7/09 16:52:56

14

Comprensión auditiva Detectamos erros na información. Ás veces, sen querer, prodúcense lapsus, é dicir, danse informacións equivocadas en noticias, avisos, etc. Por iso, cómpre estar moi atentos aos datos que nos dan, para poder detectar os erros de información.

1.

E conseguín que Colón chegue a América en globo.

Iso non pode ser! Se o globo aínda non se inventou!

Suxestións didácticas Comprensión auditiva Centre a atención dos alumnos na viñeta e no texto que a acompaña. Pídalles que expliquen o erro que cometeu a primeira musa.

AUDICIÓN 2 AUDICIÓN 3 AUDICIÓN 4

......

2. Substitúe os datos erróneos das audicións anteriores por outros que poidan ser válidos

Antes de escoitar o CD Comunicación oral, propóñalles aos alumnos que lean a explicación inicial e indague se algunha vez lles deron ou deron eles mesmos unha información errónea.

en cada caso.

Expresión oral n

to

te

• Escoitar con atención un texto e detectar erros na información.

Como soubeches que se trataba dun erro?

AUDICIÓN 1

.......

Obxectivos

• Pedir desculpas oralmente.

Escoita as audicións propostas e responde as preguntas seguintes. Que erro de información se cometeu?

o.

14

UNIDADE

Comunicación oral

Pedimos desculpas. Cando nos equivocamos ou cando facemos algo que prexudica a alguén, temos que saber pedir desculpas. Pedir desculpas non é buscar escusas para xustificar o noso comportamento, senón recoñecer que actuamos mal e demostrar que temos a intención de facelo mellor a próxima vez.

Na actividade 1 teña en conta que pode haber varias interpretacións.

3. Escolle unha das situacións seguintes ou inventa outra e pide desculpas. SITUACIÓN 1 ▶ Vas coa bicicleta sen mirar e por pouco atropelas unha velliña.

Expresión oral Na actividade 3 suxíralles aos alumnos que, para avaliar as intervencións dos compañeiros e das compañeiras, teñan en conta diversos factores como a verosimilitude do diálogo, o ton de voz e a entoación, os xestos e os movementos, a pronuncia, a seguridade na interpretación, etc.

SITUACIÓN 2 ▶ Cantaches tan emocionado que espertaches a túa irmá pequena e teus pais enfadáronse. SITUACIÓN 3 ▶ O teu amigo e mais ti chegastes tarde a un espectáculo porque te equivocaches de hora. Faino así:

1. Forma parella cun compañeiro ou compañeira e pídelle que faga o papel da persoa a quen tes que pedirlle desculpas. 2. Pide desculpas polo teu comportamento e di o que farás para non cometer o mesmo erro a próxima vez. O resto de compañeiros e compañeiras avaliarán as vosas intervencións.

191

Outras actividades Dramatización dun noticiario. Propóñalles aos alumnos que por equipos inventen un breve noticiario que conteña só tres noticias moi resumidas; nunha ten que haber un erro de información. Cada equipo ten que dramatizar a lectura das súas noticias coma se se tratase dun verdadeiro noticiario televisivo; ten que incluír un saúdo aos televidentes, o corpo do noticiario e a despedida. Os outros equipos escoitarán atentamente e intentarán descubrir o erro na noticia. Ao acabar, un membro doutro grupo explicará cal foi o erro introducido.

Solucións 1. AUDICIÓN 1: «os dous condutores». Porque había tres vehículos. AUDICIÓN 2: «a península das Baleares». Porque as Baleares son un arquipélago. AUDICIÓN 3: «leva o brazo enxesado». Porque o nocello é unha parte do pé. AUDICIÓN 4: «a plataforma tres». Porque a plataforma tres está inhabilitada. 2. RM: AUDICIÓN 1: Por sorte, os tres condutores… AUDICIÓN 2: Viaxe con nós ás illas Baleares… AUDICIÓN 3: …xa que leva o pé enxesado a causa dunha lesión no nocello. AUDICIÓN 4: …en dez minutos desde a plataforma catro. 3. RL.

191 131194 _ 0248-0263.indd 253

22/7/09 16:52:56

Gramática Clases de oracións Obxectivos Que farás ti?

• Coñecer as clases de oracións segundo a intención do falante, segundo o número de verbos e segundo o suxeito.

Eu inspirarei a un xenio que se chama Leonardo da Vinci.

• Identificar de que clase son as oracións traballadas.


En canto ás oracións simples e compostas, asegúrese de que lembran a diferenza entre forma verbal persoal e forma verbal non persoal, e cales son estas últimas (infinitivo, xerundio e participio). Lémbrelles tamén que as formas verbais perifrásticas (por exemplo, teño que traballar) se consideran como un único verbo. Poña varios exemplos de oracións simples con formas perifrásticas. Escriba no encerado algunhas oracións con complemento directo e transfórmeas en pasivas para que os alumnos vexan o que pasa co suxeito e memoricen a estrutura da voz pasiva.

CLASES DE ORACIÓNS

Segundo a intención do falante Enunciativas Interrogativas

Segundo a intención do falante

Le

Segundo a intención do falante hai varios tipos de oracións. ● Oracións enunciativas. Dan información, explican ou describen. Poden ser afirmativas ou negativas. Por exemplo: Gutenberg inventou a imprenta. Non estou preocupado. ● Oracións interrogativas. Formulan preguntas. Por exemplo: Quen inspirará a Colon? ● Oracións exclamativas. Expresan emocións (tristeza, alegría, sorpresa, medo…). Por exemplo: Crían que a Terra era plana! ● Oracións exhortativas ou imperativas. Ordenan, aconsellan ou prohiben. Por exemplo: Come todo, por favor. ● Oracións optativas ou desiderativas. Expresan desexo. Por exemplo: Oxalá chegue axiña o bo tempo! ● Oracións dubitativas. Expresan dúbida. Por exemplo: Quizais cambiemos a historia.

–Q

As oracións tamén se poden clasificar segundo o número de verbos en forma persoal que conteñan. ● Oracións simples. Conteñen unha soa forma verbal persoal. Por exemplo: Eu inspirei a Erasmo de Rotterdam. ● Oracións compostas. Conteñen máis dunha forma verbal persoal. Por exemplo: Creo que esta vez gañei eu.

Segundo o suxeito

Optativas

Segundo o suxeito realice a acción do verbo (suxeito axente) ou a padeza (suxeito paciente), hai dous tipos de oracións. ● Oracións activas. O suxeito realiza a acción verbal, é dicir, é un suxeito axente. Por exemplo: Colón descubriu América. ● Oracións pasivas. O suxeito padece a acción verbal, é dicir, é un suxeito paciente. A forma verbal destas oracións está formada polo verbo ser máis o participio do verbo conxugado. Por exemplo: América foi descuberta por Colón.

Simples Compostas

Segundo o suxeito Activas Pasivas

Segundo a intención do falante, as oracións poden ser enunciativas, interrogativas, exclamativas, exhortativas ou imperativas, optativas ou desiderativas e dubitativas. Segundo o número de verbos en forma persoal que conteñan, as oracións poden ser simples ou compostas. Segundo o suxeito sexa axente ou paciente, as oracións poden ser activas ou pasivas.

192

Outras actividades Identificar a intención do falante. Propóñalles aos alumnos que relacionen as oracións coa actitude do falante respectiva. Enunciativa • Interrogativa • Exclamativa • Exhortativa • Optativa • Dubitativa •

• Talvez estude Medicina ou Farmacia. • É divertidísima esta película! • Brais di que o pavo pesa once quilos. • Abre a ventá para que entre o aire. • Cando plantaredes as árbores que mercastes? • Oxalá chova mañá!

Pregúntelles aos alumnos de que clase son as oracións que acompañan a viñeta superior atendendo os tres criterios.

192 131194 _ 0248-0263.indd 254

–O E

2. Ar ● ● ●

3. Co

m

4. Di ●

Exhortativas

Segundo o número de verbos

–Q


Exclamativas

Dubitativas

–N

AUT

A

1

2

3

4

, 4b.

Unha vez lido e comprendido o bloque de información teórica, explíquelles aos alumnos que a entoación na lingua oral e os signos de puntuación na lingua escrita axúdannos a expresar mellor o propósito que temos. En canto á clasificación segundo a intención do falante, explíquelles que, ademais do sentido en si da oración, hai determinados indicios que axudan a recoñecelas. Por exemplo, as oracións enunciativas negativas inclúen palabras que expresan negación como non, tampouco, nunca… As oracións exhortativas adoitan estar en modo imperativo, ou en subxuntivo se son negativas. As oracións optativas conteñen con frecuencia a expresión oxalá. As oracións dubitativas adoitan incluír palabras como quizais, talvez, ao mellor, se cadra…

1. Lo

22/7/09 16:52:56

14 UNIDADE

1. Localiza e copia unha oración de cada segundo a intención do falante. O sorriso da Gioconda

Para explicar • Na actividade 1 propóñalles aos alumnos que razoen oralmente as respostas.

Leonardo da Vinci pintaba a moza Lisa Gherardini. –Que aburrida estou! Cando acabarás de pintarme?

en. in-

uen

–Non rosmes, Lisa, por favor! Desconcéntrasme. E ri un pouco. –Quizais se me contases algún chiste gracioso, riría. –Oxalá soubese algún. Pero teño menos memoria ca un mosquito... E agora, por que ris? ENUNCIATIVA

sor-

INTERROGATIVA

EXCLAMATIVA

EXHORTATIVA

OPTATIVA

DUBITATIVA

ou

2. Arrodea os verbos en forma persoal e clasifica as oracións en simples ou compostas.

em-

am-

● ● ●

Mariña foi moi puntual. Non sei onde deixei as lentes. O libro que perdiches é novo?

● ● ●

ORACIÓNS SIMPLES

bos

O avó di que o xamón está salgado. Hoxe recollemos un can da rúa. Pasa un autobús cada dez minutos.

ORACIÓNS COMPOSTAS

3. Converte cada parella de oracións simples nunha composta utilizando os enlaces propostos. ENLACES

Por

● ●

mentres porque pero

●

Chega un tren ás tres. Iria chega no das catro. Miguel dúchase. Miguel canta. Mañá amañarei a lámpada. Hoxe estou moi canso.

4. Di cal das oracións seguintes é activa e cal é pasiva e explica as diferenzas entre elas. Este cadro foi pintado por Carlos.

●

• En canto á actividade 3, explíquelles aos alumnos que, ao formar as oracións compostas, quizais non abondará con unir as simples por medio dun dos enlaces propostos e cumprirá reformular a oración para que teña máis sentido. Así, faga que se decaten de que non é válida a opción Miguel canta mentres Miguel se ducha, senón Miguel canta mentres se ducha. • Amplíe a actividade 4 pedíndolles que inventen outra oración en activa e en pasiva.

al.

●

14

O policía atrapou o ladrón.

ua

un da em-

-

Solucións

AUTOAVALIACIÓN Arrodea a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos. 1. As oracións exclamativas… a) expresan emocións.

b) dan información.

2. As oracións simples conteñen… a) polo menos unha forma verbal non persoal.

b) só unha forma verbal persoal.

PUNTUACIÓN

3. A forma verbal das oracións pasivas está composta polo verbo ser máis... a) o participio do verbo conxugado. b) o infinitivo do verbo conxugado.

1

.......

2

.......

3

.......

4. O suxeito axente é o que… a) padece a acción verbal.

4

.......

TOTAL

.......

b) realiza a acción verbal.

Solución: 1a, 2b, 3a, 4b.

un

193

Clasificar oracións. Pídalles aos alumnos que clasifiquen as oracións seguintes segundo sexan simples ou compostas, e activas ou pasivas. • • • • • •

Antía estuda Medicina. O informe foi presentado. Roi di que ten frío. Abre para que entre o aire. Cando foi pintado o muro? O edificio será construído aquí.

Exemplo: Antía estuda Medicina. > Simple, activa.

1. RM: ENUNCIATIVA: Leonardo da Vinci pintaba a moza Lisa Gherardini. INTERROGATIVA: Cando acabarás de pintarme? EXCLAMATIVA: Que aburrida estou! EXHORTATIVA: Non rosmes, Lisa, por favor! OPTATIVA: Oxalá soubese algún. DUBITATIVA: Quizais se me contases algún chiste gracioso, riría. 2. (Verbos en negra.) ORACIÓNS SIMPLES: Mariña foi moi puntual. Hoxe recollemos un can da rúa. Pasa un autobús cada dez minutos. ORACIÓNS COMPOSTAS: Non sei onde deixei as lentes. O libro que perdiches é novo? O avó di que o xamón está salgado. 3. • Chega un tren ás tres, pero Iria chega (vén) no das catro. • Miguel canta mentres se ducha. • Mañá amañarei a lámpada porque hoxe estou moi canso. 4. É pasiva «Este cadro foi pintado por Carlos» e é activa «Carlos pintou este cadro». Na oración pasiva, o suxeito «o cadro» non realiza a acción verbal senón que a sofre, é dicir, é un suxeito paciente; ademais, a forma verbal está formada polo verbo ser e o participio pintado. Na oración activa, o suxeito «Carlos» realiza a acción verbal, é dicir, é un suxeito axente.

193 131194 _ 0248-0263.indd 255

22/7/09 16:52:57

Ortografía Os puntos suspensivos Obxectivos • Aprender e aplicar correctamente as regras ortográficas que regulan o uso dos puntos suspensivos.

Tantas persoas ás que inspirar no mundo: poetas, pintores, escultores... ! E a min tiña que tocarme... un navegante!

de p

6. Escr Escribimos puntos suspensivos (...) nos casos seguintes: ● Para indicar que unha enumeración está incompleta. Exemplo: Tantas persoas ás que inspirar: poetas, pintores, escultores... ● Para indicar que unha oración se interrompe para expresar sorpresa, dúbida, temor... Exemplo: E a min tiña que tocarme... un navegante! Os puntos suspensivos sempre son tres. Despois dos puntos suspensivos non se pode poñer punto, pero si signos de interrogación e de exclamación. Exemplo: Tantas persoas ás que inspirar no mundo: poetas, pintores, escultores...!

Suxestións didácticas Explíquelles aos alumnos que nesta unidade estudarán os puntos suspensivos. Indague se coñecen os seus usos. Despois, faga que lean a información en voz alta e explíquelles que os puntos suspensivos poden ir seguidos de coma, punto e coma, dous puntos, signo de interrogación ou signo de admiración, pero non de punto. Por exemplo: Bombóns, pasteis de abelá, cañas…, os doces que forman o repertorio dun larpeiro moi esixente.

5. EST

●

..

●

..

7. Colo

Non E se euro a ti

8. Expl ●

Q ita

●

C

●

M

1. Escribe a carón de cada oración o número correspondente. Que indican os puntos suspensivos en cada caso? 1 Que a enumeración está incompleta. 2 Que a oración se interrompe para expresar sorpresa, dúbida, temor...

9. DITA ●

Non sei se dicircho, pero... concedéronme a bolsa de estudos!

▶

●

Á festa de aniversario de Xoel virán Raquel, Paulo, Iria...

▶

●

Aleixo quería un hámster de agasallo e regaláronlle... un canario!

▶

Fíxa

2. Substitúe cada símbolo por un punto ou por puntos suspensivos segundo corresponda. Xustifica a resposta.

✱

Poderás ser o personaxe que queiras: Barbarroxa, Superman, Brancaneves, Mulan

Leo inve de g en c Mág inac

Participa no obradoiro de teatro que darán, os martes e xoves, os actores profesionais Roi Barreiro, Henrique Eixo, Branca Valos e Rosalía Rúa

Infórmeos de que os puntos suspensivos se escriben inmediatamente despois da palabra anterior e separados por un espazo da palabra posterior. Se despois dos puntos suspensivos vai outro signo de puntuación, este escríbese ao lado dos puntos suspensivos.

✱

DIFIC

3. Relaciona e escribe oracións con puntos suspensivos. O pai de Antón era Sortearon unha moto e Que dis, que gastaches Non sei como dicirche que

▶

...

▶

tocoume a min! os doce euros? non podo ir contigo. era policía, non si?

e

a

s

Para explicar • Unha vez corrixida a actividade 2, pregúntelles: Cando se enumera unha serie de elementos e a enumeración é completa, ¿que tipo de palabra adoita figurar entre os dous últimos elementos, unha preposición ou unha conxunción? (A conxunción e, e ás veces a conxunción ou. Por exemplo: Nas cortes había dous cabalos, unha mula, unha egua e un poldro. Podes preparar unha salsa de tomate, unha salsa verde, unha maionesa ou unha bechamel). Ao acabar, propóñalles que respondan a actividade utilizando unha enumeración completa en cada caso, para que comparen os dous tipos de enumeración. • En canto á actividade 7 pídalles aos alumnos que razoen a resposta.

4. Di que emoción expresan os puntos suspensivos nas oracións anteriores. ●

temor

●

dúbida

●

sorpresa

●

enfado

194

Outras actividades Explicar o uso dos puntos suspensivos. Pídalles aos alumnos que se fixen no uso dos puntos suspensivos neste texto e que xustifiquen o uso: O FOXE É posible ver deportistas entre 13 e 17 anos participando nun acontecemento olímpico? Pois… si! O Festival Olímpico da Xuventude Europea (FOXE) celébrase no verán e no inverno de forma bienal. Os deportes que se practican no verán son o atletismo, a natación, o judo, o baloncesto, o ciclismo…, e no festival de inverno practícanse o esquí alpino, o surf de neve, a patinaxe artística, o duatlón… No ano 2011, a sede de verán é Trebisonda (Turquía) e a de inverno, Liberec (República Checa). En España, o festival celebrouse nin máis nin menos ca… dúas veces!: en xullo de 2001 en Murcia e en febreiro de 2007 en Jaca.

194 131194 _ 0248-0263.indd 256

22/7/09 16:52:57

-

-

-

✱

14 UNIDADE

5. ESTUDO EFICAZ. Localiza no texto As musas da historia un exemplo de uso

14

de puntos suspensivos e explica a súa función.

Solucións

6. Escribe oracións con puntos suspensivos que acaben cos grupos seguintes. ●

............................... o meu irmán Breixo!

●

............................... tireino ao lixo.

●

............................... debe haber cinco anos, non?

●

............................... tres horas!

7. Coloca puntos suspensivos no texto seguinte. Hai tres casos. Que sorte! Non o vas crer; o outro día nun sorteo, tocoume unha viaxe! E segundo di no folleto visitaremos as principais cidades europeas: París, Londres, Berlín, Ámsterdam. Non sei se a ti che fará ilusión pero queres vir comigo?

8. Explica por que está mal a puntuación destas oracións e corríxeas. ●

Que lingua estranxeira che gustaría aprender ademais do inglés: francés, italiano, romanés, chinés, árabe?...

●

Carlos foi de... curioso mirar dentro da caixa e atopou un coelliño!

●

Mariña ten camisetas vermellas, azuis, brancas, verdes...........

9. DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno. Fíxate no uso dos puntos suspensivos.

Un sabio completo Leonardo da Vinci era extraordinario. Foi pintor, escultor, enxeñeiro, inventor... Concibiu moitos aparellos interesantes: máquinas voadoras, de guerra, de navegación, ferramentas... Incluso deixou anotacións en cadernos sobre como elaborar unhas ás para... facer voar unha persoa! Mágoa... Moitos dos seus inventos só eran proxectos que quedaron inacabados. Xa nos gustaría, xa..., que os deixase todos ben acabadiños.


espazoso

e✱pa✱o✱o

●

ar✱i✱ar

●

sa✱ed✱r✱a


arquivar

● ●

sabedoría

espacioso expazoso

● ●

arquibar archivar

● ●

saviduría sabiduría


195

Corrixir o uso dos puntos suspensivos. Propóñalles aos alumnos que subliñen as oracións en que non se empregaron ben os puntos suspensivos e que razoen a resposta. • Colecciona selos de Italia, Bulgaria, Albania….. • Quen o recitará, Carlos… ti, ela, eu? • Din que a auga da piscina está limpa, pero non… se ve o fondo! • Polo camiño viñan todos: Marta, Xosé, Antón… • Practicaban deportes: fútbol, ciclismo, tenis e natación… • Eu coido que esta parte vai arriba, ou …vai abaixo?

1. • 2 • 1 • 2. 2. Poderás ser o personaxe que queiras: Barbarroxa, Supermán, Brancaneves, Mulan… (Póñense puntos suspensivos porque a enumeración está incompleta.) / Participa no obradoiro de teatro que darán, os martes e os xoves, os actores profesionais Roi Barreiro, Henrique Eixo, Branca Valos e Rosalía Rúa. (Ponse punto porque a serie está completa.) 3 e 4. O pai de Antón era… era policía, non si? (expresa dúbida); Sortearon unha moto e… tocoume a min! (expresa sorpresa); Que dis, que gastaches… os doce euros? (expresa enfado); Non sei como dicirche que… non podo ir contigo (expresa temor). 5. Hai tres séculos que non nos vemos… (expresa sorpresa). 6. RM: • E de súpeto saíu… o meu irmán Breixo! • Da última vez que nos vimos… debe haber cinco anos, non? • Paréceme que sen querer… o tirei ao lixo. • Esperei polo menos… tres horas! 7. Non o vas crer; o outro día, nun sorteo tocoume… unha viaxe! E segundo di no folleto, visitaremos as principais cidades europeas: París, Londres, Berlín, Ámsterdam… Non sei se a ti che fará ilusión pero… queres vir comigo? 8. • Os puntos suspensivos terían que ir antes do signo de interrogación, sen deixar ningún espazo entre a palabra árabe e o signo: Que lingua estranxeira che gustaría aprender ademais do inglés: francés, italiano, romanés, chinés, árabe…? • Os puntos suspensivos terían que ir situados despois da palabra atopou, porque é o momento en que se produce a pausa para expresar sorpresa: Carlos foi de curioso mirar dentro da caixa e atopou… un coelliño! • Os puntos suspensivos sempre son tres, nin máis nin menos: Mariña ten camisetas vermellas, azuis, brancas, verdes… 9. Ditado.

195 131194 _ 0248-0263.indd 257

22/7/09 16:52:58

Obradoiro de escritura Obxectivos • Coñecer vocabulario relacionado coa arquitectura. • Discriminar o uso culto e o uso coloquial da linguaxe. • Elaborar un folleto turístico.


Elabo breve natur incluí

Vocabulario arquitectura construción atracción

5. El

formidable torta típica

PL

a)

admirar simular inclinarse

b)

Pídalles aos alumnos que observen a imaxe inicial e que a describan. Fágalles preguntas como: En que lugar transcorre a escena? Que sabedes da torre? Quen son as persoas que figuran na imaxe? Por que as persoas do extremo dereito teñen esta postura corporal? Algunha vez visitastes noutra localidade un edificio que vos chamase a atención? Que características lembrades do edificio? (Consulte o cadro «Máis información», sobre a torre de Pisa.)

RE

1. Describe o edificio do debuxo utilizando tantas palabras do cadro como poidas.

construción. 1. Acción e efecto de construír. 2. Obra construída e forma en que está construída. 3. En gramática, conxunto de palabras organizadas e con significado global, etc.

As construcións da parte vella da cidade son todas de pedra. Manuel está traballando na construción dun garaxe. A construción máis habitual dunha oración é a de suxeito máis predicado. USO CULTO E USO COLOQUIAL. Cando falamos ou escribimos, utilizamos unhas palabras ou outras segundo a situación en que nos encontramos. Por exemplo, o adxectivo formidable adoita utilizarse en contextos cultos ou formais (traballos da clase, conferencias, etc.), mentres que en contextos coloquiais, como unha conversa entre amigos, é máis frecuente usar guai.

3. Localiza seis palabras ou expresións de uso coloquial e substitúeas polas equivalentes de uso culto.

marabilla marchar diñeiro

d)

Quen algo quere...

PALABRAS DE USO CULTO

A miña colega Xiana está derreada de tanto choiar. E é que quere xuntar pasta para poder liscar este verán a Pisa e ver a torre. Din que é unha pasada!

traballar compañeira esgotada

4. Escribe unha palabra ou expresión coloquial equivalente a cada unha destas

CO

e)

palabras de uso culto. ●

ágape

●

desorientarse

●

mandíbula

●

falecer

●

conversar

f)

196

Máis información A torre de Pisa. Explíquelles aos alumnos que a torre inclinada de Pisa é o campanario da catedral desta cidade. Ten sete campás, unha por cada nota musical. Iniciouse a construción en 1173 e prolongouse uns douscentos anos. Desde o comezo, a torre, que ten máis de cincuenta e cinco metros, inclinouse cara ao norte a causa duns alicerces débiles e pola inestabilidade do terreo. Ao longo dos séculos intentaron impedir con varios métodos que a torre continuase inclinándose, porque corría o perigo de afundirse, ata que en 2001 o conseguiron eliminando unha parte da terra do subsolo. Na actualidade ten a mesma inclinación que tiña en 1700, é dicir, preto de catro metros. A praza onde se atopa a catedral, a torre inclinada, o batisterio (edificio onde se administra o bautismo) e o cemiterio foi declarada Patrimonio da Humanidade pola Unesco.

196 131194 _ 0248-0263.indd 258

c)

2. Relaciona cada oración co significado da palabra construción en cada caso.

En canto ao bloque de información, explíquelles aos alumnos que, canto máis vocabulario coñeza un falante, mellor se pode adaptar aos diversos contextos lingüísticos; porque, por exemplo, os alumnos non usan o mesmo nivel da linguaxe ao falar co director do colexio, ou cunha persoa adulta que apenas coñecen, ca cando falan cos amigos ou cos compañeiros. A propósito dos folletos, tema de que se trata na Composición de textos, pregúntelles aos alumnos se algunha vez observaron un folleto. Pregúntelles cal era o seu propósito e pídalles que o describan oralmente: se se dobraba en dúas ou máis partes (díptico, tríptico…); se contiña mapas, planos, fotografías, ilustracións, táboas…; se se utilizaban cores para facer rechamantes os títulos; se o contido era claro e interesante, etc. Explíquelles que hai folletos con varios propósitos (estimular a protección do medio, informar de campañas sanitarias, explicar un novo servizo que ofrece un banco, incitar a visitar un lugar…) e infórmeos de que agora van elaborar un folleto turístico.

Com

22/7/09 16:52:58

14 Elaboramos un folleto turístico. Os folletos turísticos son textos en que se describen brevemente os aspectos máis destacados dunha cidade, dunha comarca, dunha zona natural, etc., co obxectivo de animar a xente a visitala. Nos folletos turísticos adoitan incluírse fotografías e debuxos que apoian ou amplían a información escrita.


a) Infórmate en enciclopedias ou na Internet sobre os aspectos seguintes da cidade que vas promocionar no teu folleto turístico. Situación xeográfica

Características xerais (clima, poboación, transporte...)

b) Busca imaxes (fotos, debuxos, planos, etc.) que poidan ilustrar o teu folleto. REDACCIÓN DO TEXTO

c) Selecciona a información que consideres máis atractiva e interesante e organízaa nos apartados que consideres oportunos. Este folleto turístico sobre a cidade de Pisa pódeche servir de modelo.

PISA

unha cidade por descubrir Situada na rexión italiana da Toscana, preto do mar Mediterráneo, Pisa é unha cidade monumental que se pode visitar en calquera época do ano, xa que goza dun clima suave.

Como chegar. Pisa conta co aeroporto internacional Galileo Galilei, conectado coas principais cidades europeas. Tamén é posible acceder a ela por autoestrada. Monumentos e lugares de interese. Aínda que a Praza dos Milagres, coa catedral, o baptisterio, o cemiterio e a famosa torre inclinada,

é o lugar máis famoso da cidade, hai outros lugares que merecen ser visitados como a igrexa de Santa Maria della Spina ou a Praza dos Cabaleiros. Outras actividades. Pasear pola beira do río Arno, visitar varios museos ou gozar da exquisita cociña pisana son algunhas das actividades que tamén se poden realizar nesta fermosa cidade. A DES! A PERD N ON

d) Escribe o teu borrador seguindo estas indicacións. ● ● ●

14

Para explicar • Amplíe a actividade 4 preguntándolles aos alumnos en que lugares ou en que situacións comunicativas usarían as expresións coloquiais que escribiron. Fágalles notar que os dous usos da linguaxe son válidos, pero que se teñen que utilizar nas situacións axeitadas.

5. Elabora un folleto turístico sobre algunha cidade que che guste.

á o

a

UNIDADE


Busca un título que informe sobre o contido do folleto. Expón de xeito breve e claro cada información seleccionada no seu apartado. Inclúe, ao final, unha mensaxe que anime a visitar a cidade.

• En canto á actividade proposta en Composición de textos, faga que a lean en voz alta e que observen o modelo con detemento. Aclárelles as dúbidas sobre o vocabulario e calquera outro aspecto. Propóñalles aos alumnos que deduzan a que son debidas dúas das características dos folletos: a brevidade do texto e a abundancia de imaxes, para que comprendan que a extensión do texto está limitada pola medida do folleto e polo feito de que, se a explicación é excesivamente longa e hai poucas imaxes, non resulta atractivo para o lector ou a lectora.




e) Fai un deseño do folleto. Pensa que espazo reservarás para imaxes e cal para o texto, que tipos de letra utilizarás, etc. f) Revisa o texto, pásao a limpo e apégalle as imaxes segundo o teu deseño.

197

Pídalles aos alumnos que busquen Italia nun mapamundi e que observen a súa proximidade con España e, en concreto, coas provincias mediterráneas. Despois, pídalles que localicen nun mapa de Italia a rexión da Toscana e, nesta, a cidade de Pisa.

Outras actividades Substituír palabras de uso coloquial. Propóñalles aos alumnos que substitúan as palabras ou expresións de uso coloquial polas súas equivalentes de uso culto. • Meteron o ladrón no caldeiro outra vez. • Fun ao sacamoas empastar un dente. • Tiveron un accidente e estiveron a piques de espichala. • Ese xersei é do ano da polca. • A túa irmá é moi lareta. Analizar folletos. Seleccione uns cantos folletos e pídalles aos alumnos que, en equipo, describan por escrito as características, que expliquen o propósito e que expresen a opinión sobre se o folleto convence o receptor.

Solucións 1. RL. 2. 2, 1, 3. 3. A miña compañeira Xiana está esgotada de tanto traballar. E é que quere xuntar diñeiro para poder marchar este verán a Pisa e ver a Torre. Din que é unha marabilla! 4. RM: • comilona • perder o norte • queixada • estirar a pata • darlle á sen óso. 5. RL.

197 131194 _ 0248-0263.indd 259

22/7/09 16:52:58

An


1. E

Obxectivos

o

• Comprender e analizar un texto expositivo.

• O primeiro libro impreso

●

• Aprender e utilizar vocabulario relacionado cos libros, coa imprenta e cos lugares destinados á clasificación, á conservación e á exposición de obras artísticas.

Johann Gutenberg foi un personaxe importantísimo na historia, xa que revolu-

●

2. C

Gutenberg naceu na cidade alemá de Maguncia, a principios do século XV. Pero, de alí a un tempo, el e a súa familia tiveron que trasladarse a Estrasburgo por cuestións políticas. Nesta cidade, Gutenberg puxo en marcha a idea que revolucionaría o mundo cultural da época: construír unha máquina capaz de copiar letras en papel. Anteriormente, os libros elaborábanse copiando á man cada páxina, letra por letra e debuxo por debuxo. Esta tarefa laboriosa, que requiría uns cantos anos de preparación, era levada a cabo só por monxes, nos mosteiros. Pero cumpría moito tempo: un monxe copista podía chegar a tardar ata dez anos en copiar un só libro!

Antes de ler o texto, pídalles aos alumnos que lembren os nomes dos personaxes históricos que figuran na lectura As musas da historia. Suxíralles que expliquen o que saiban sobre Johann Gutenberg. Despois, propóñalles que fagan unha primeira lectura do texto en silencio e que subliñen as palabras das que non coñezan o significado e non poidan deducilo polo contexto. Verifique que non utilizan guías como o dedo ou unha regra para seguir a lectura. A continuación, aclárelles as dúbidas. Finalmente, faga que realicen unha lectura en voz alta.

• Na actividade 3 da Competencia faga notar o elemento compositivo que figura en todas as palabras: -teca (proveniente do grego co significado de ‘caixa’), que significa ‘lugar en que se garda algo’. A continuación, razoe sobre os diversos significados de biblioteca e discoteca.

●

cionou o mundo da cultura co seu invento: a imprenta.


Para explicar • En canto á actividade 1 da Competencia, teña en conta que os alumnos deben facer unha sinxela operación matemática, baseándose na suma de 1450 (ano en que comezou a funcionar a imprenta) máis 50, é dicir, 1500, para verificar despois se o libro respectivo se imprimiu no período que comprende desde unha data deica a outra, ambas as dúas incluídas. Con respecto ás Cantigas de Santa María non é un incunable porque é unha obra manuscrita.

●

3. E

o d d

Daquela, tamén había unhas imprentas moi rudimentarias, cos tipos de madeira. Pero só servían para imprimir textos pouco extensos e para poucas copias, porque os tipos rompían deseguida. Ademais, o resultado era unha composición de letras moi imperfecta. O que quería Gutenberg, en cambio, era que a súa máquina conseguise páxinas tan belas e perfectas coma as dos monxes copistas e que fixese moitas copias á vez e en moito menos tempo. Despois de moitas probas, Gutenberg construíu finalmente a súa imprenta en 1450.

CO

1

O

primeiro libro que imprimiu, e o que se considera o primeiro libro impreso no mundo, foi a Biblia de 42 liñas, chamada así porque en cada columna caben 42 liñas de texto. Constaba de dous volumes, que sumaban mil duascentas oitenta páxinas. Gutenberg tardou en imprimila dous anos (de 1452 a 1454) e sábese que desta imprenta saíron máis de cento cincuenta exemplares. Así e todo, non houbo dous exemplares idénticos da Biblia Gutenberg ou Biblia de 42 liñas, xa que a decoración final dos tomos variaba duns a outros. No Museo Nacional da Imprenta do Real Mosteiro de Santa María del Puig, en Valencia, é posible contemplar unha reprodución da imprenta de Gutenberg, preparada para que os visitantes poidan presenciar a impresión da primeira páxina da Biblia de 42 liñas, unha experiencia moi recomendable para os amantes dos libros.

2

3

198

Máis información Os inicios da imprenta en España e en Galicia. A imprenta chega á algunhas cidades españolas vinte e dous anos despois do invento de Johann Gutenberg. Deste xeito, existe un primeiro grupo de cidades que, entre 1472 e 1480, e con escasa diferenza cronolóxica, incorporan o grande invento da imprenta. Son Segovia, Valencia, Barcelona, Zaragoza, Tortosa, Sevilla, Salamanca e Burgos. Nunha segunda etapa, de 1482 a 1489, incorpóranse Toledo, Zamora, Huete, Xirona, Tarragona, Lleida, Murcia, Palma de Mallorca e Coria. E inmediatamente despois podemos situar a chegada a Galicia da imprenta. Na última década do século XVI había en Galicia tres imprentas, unha en Ourense e Monterrei (1490-1491), e outras dúas, unha en Mondoñedo e outra en Monterrei (1495-1496).

198 131194 _ 0248-0263.indd 260

22/7/09 16:52:58

14 UNIDADE

Análise e comprensión 1. Escribe Si ou Non. Onde poderías atopar o texto expositivo que liches? ● ● ● ●

No Museo Nacional da Imprenta. No Museo de Ciencias Naturais. Nunha exposición sobre Gutenberg. Nunha feira de inventos do século XX.

2. Cubre esta ficha sobre o texto. INVENTO DE QUE SE FALA: INVENTOR: ANO EN QUE SE PRODUCIU: LUGAR:

4. Enumera as vantaxes da imprenta

Solucións

de Gutenberg. ●

RESPECTO AOS MONXES COPISTAS ▶ .............

●

RESPECTO ÁS IMPRENTAS DE TIPOS DE MADEIRA ▶ ...........................................

5. Completa este texto breve sobre o primeiro libro impreso. O primeiro libro impreso é unha ........... chamada .............., na honra do inventor da imprenta, ou tamén Biblia de 42 liñas porque ........... Imprimiuse entre os anos ........... e ............ e fixéronse máis de ............. exemplares.

3. Explica como se copiaban os libros antes da aparición da imprenta.

6. Explica por que cres que o invento de Gutenberg revolucionou o mundo da cultura.

COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA 1. Le a definición seguinte e clasifica os libros propostos. incunable. Libro impreso durante os primeiros cincuenta anos de funcionamento da imprenta.

Misal Auriense (1494)

Biblia de 42 liñas (1462)

O remedio da fortuna (1586)

As Cantigas de Santa María (século XIII) SON INCUNABLES

NON SON INCUNABLES

2. Explica por que cres que nas grandes bibliotecas se protexen os libros antigos. 3. Relaciona cada nome de lugar coas obras que se gardan nel. 1 biblioteca

2 pinacoteca

películas

libros

3 filmoteca

4 discoteca

discos

cadros

14

199

1. Si; Non; Si; Non. 2. INVENTO DE QUE SE FALA: a imprenta. INVENTOR: Johann Gutenberg. ANO EN QUE SE PRODUCIU: 1450. LUGAR: Estrasburgo. 3. Os libros copiábanse á man, letra por letra e debuxo por debuxo. Era unha tarefa moi laboriosa levada a cabo por monxes, nos mosteiros. 4. • RESPECTO AOS MONXES COPISTAS: coa imprenta de Gutenberg necesitábase pouco tempo para copiar os libros. • RESPECTO ÁS IMPRENTAS DE TIPOS DE MADEIRA: coa imprenta de Gutenberg os libros podían ser extensos, podíanse facer moitas copias e a composición era bela e perfecta (ademais, os tipos xa non eran de madeira senón de metal e non rompían). 5. O primeiro libro impreso é unha biblia chamada «Biblia Gutenberg», na honra do inventor da imprenta, ou tamén «Biblia de 42 liñas», porque en cada columna caben 42 liñas de texto. Imprimiuse entre os anos 1452 e 1454 e fixéronse máis de cento cincuenta exemplares. 6. RM: Porque grazas a este invento os libros puideron chegar a todo o mundo e os seus contidos puidéronse preservar mellor; así, os coñecementos científicos e humanísticos difundíronse entre a sociedade, que ata aquel momento fora maioritariamente analfabeta. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA

Os incunables galegos. Son moi escasas as impresións incunables galegas que chegaron ata nós. O máis coñecido dos incunables impresos en Galicia é o Misal Auriense (Monterrei, 1494), que se conserva no arquivo da catedral de Ourense.

1. SON INCUNABLES: «Misal auriense»; a «Biblia de 42 liñas». NON SON INCUNABLES: as «Cantigas de Santa María»; «O remedio da fortuna». 2. RM: Para preservar a memoria da humanidade. Os libros antigos permítennos coñecer quen eran, como eran, como pensaban e qué coñecementos tiñan os nosos antecesores. Ademais, moitos libros antigos son obras de arte en si, ben polas ilustracións, pola coidada impresión, etc. e vale a pena conservalos. 3. 3 películas; 4 discos; 1 libros; 2 cadros.

199 131194 _ 0248-0263.indd 261

22/7/09 16:52:59


1.

• Repasar os contidos desta unidade e da unidade anterior. • Practicar técnicas de estudo. • Deducir o tema dun texto polo vocabulario empregado.

●

Os puntos suspensivos escríbense para indicar que ………… ou ben para indicar que …………

●

En contextos ………… utilizamos palabras e expresións máis formais. En contextos ………… utilizamos palabras e expresións máis informais.

Amplíe a actividade 4 pedindo que expliquen a diferenza entre oración simple e oración composta. Polo que respecta á actividade 6, pídalles aos alumnos que expliquen a norma sobre o uso dos dous puntos en cada caso.

9.

10. 2.

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema. CLASES DE ORACIÓNS

Suxestións didácticas Ao revisar a actividade 3, propóñalles aos alumnos que expliquen como recoñeceron o tipo de oracións.

LEM


11. .................

..............

exclamativas

..............


..............

..............

..............

..............

.................

..............

pasivas

..............

3. Di de que tipo son as seguintes oracións segundo a intención do falante.

5. Escribe unha oración activa e outra pasiva e explica as diferenzas entre elas.

Que alegría me deches! ● Quizais prepare arroz. ● Non penso ir alí hoxe. ● A que rúa foi a señora? ● Non poñas os pés enriba da cadeira! ● Oxalá que cheguemos pronto! EXEMPLO Que alegría me deches! ▶ Exclamativa. ●

ES

6. Explica o uso dos puntos suspensivos en cada unha destas oracións. ● ●

1

Dixo que o facía xa... e aínda non comezou. Trouxo chourizo, queixo, xamón... de todo.

7. Localiza as palabras ou expresións de uso coloquial nas oracións seguintes e substitúeas polas de uso culto do cadro.

4. Subliña segundo o código. Oración simple

Solucións 1. • Os puntos suspensivos escríbense para indicar que unha enumeración está incompleta, ou ben para indicar que unha oración se interrompe para expresar sorpresa, dúbida, temor… • En contextos cultos utilizamos palabras e expresións máis formais. En contextos coloquiais utilizamos palabras e expresións máis informais. 2. CLASES DE ORACIÓNS: Segundo a intención do falante poden ser enunciativas, interrogativas, exclamativas, exhortativas, optativas ou dubitativas. Segundo o número de verbos poden ser simples ou compostas. Segundo o suxeito poden ser activas ou pasivas. 3. • Quizais prepare arroz: Dubitativa. • Non penso ir alí hoxe: Enunciativa. • A que rúa foi a señora?: Interrogativa. • Non poñas os pés enriba da cadeira!: Exhortativa. • Oxalá que cheguemos pronto!: Optativa. 4. Que pasaría se Gutenberg non inventase a imprenta?: oración composta; Como serían as cousas actualmente?: oración simple; Visita o Museo da Imprenta

preso desaparecer comer ser enganado

Oración composta ●

Que pasaría se Gutenberg non inventase a imprenta? Como serían as cousas actualmente?

● ● ●

O ladrón irá ao caldeiro. Os cartos dos aforros voaron. O fillo de Alberte papouno todo. Carolina non picou na broma que lle fixen.

8. Explica o significado destas expresións de uso

VISITA O MUSEO DA IMPREMTA E DESCÚBREO!

coloquial. !

vivir coma un rei

ser un saco de ósos

caer do ceo

ser un anaco de pan

Agardámoste

200

Outras actividades Ampliar información na Internet. Como os contidos desta unidade son tan variados coma interesantes, pode dicirlles que localicen información na Internet sobre personaxes que saíron na unidade. Faga grupos na aula e que cada un elabore un texto expositivo cos datos máis destacados de cada un dos personaxes que escollan. Pode dicirlles que empreguen os seguintes enderezos na Internet: http://gl.wikipedia.org/wiki/Johannes_Gutenberg http://gl.wikipedia.org/wiki/Erasmo_de_Rotterdam http://gl.wikipedia.org/wiki/Cristovo_Colón http://gl.wikipedia.org/wiki/Leonardo_da_Vinci http://gl.wikipedia.org/wiki/Michelangelo

200 131194 _ 0248-0263.indd 262

2

22/7/09 16:52:59

3

s

da

u. .

as

do

n.

uso

s

n

14 UNIDADE

LEMBRA E REPASA 9. Analiza o predicado destas oracións. ● ●

12. Copia o texto poñendo os signos que faltan.

Ela estuda frauta na escola de música. O gato de Uxía subiu ao tellado.

Na Idade Moderna Que época de esplendor foi a Idade Moderna ( ) Por que é tan importante ( ) Realizáronse grandes inventos, exploracións e creacións artísticas ( ) Neste período viviron personaxes tan importantes coma Leonardo da Vinci, Copérnico, Galileo... e moitos máis ( )

10. Escribe dúas preguntas que se poidan responder con esta oración. Gutenberg era un ferreiro alemán inventor da imprenta, alá polo 1450.

11. Explica cando se empregan os signos de admiración para pechar enunciados. A profesora díxolle a Celso: Celso, dime dous pronomes. E Celso, distraído, di: Quen, eu? A profesora, emocionada, contestoulle: Moi ben, Celso! Felicítote.

13. Explica o significado destas abreviaturas e escribe unha oración con cada unha. ●

núm.

●

Sra.

●

av.

●

adx.

●

páx.

14. Explica como se identifican as anotacións dun texto teatral.

Deducir o tema dun texto polo vocabulario empregado

ES CAPAZ DE…

1. Marca o grupo de palabras que che permiten deducir o tema do artigo sen lelo. Xustifica a elección. ROI ESPIÑO NAS PRIMEIRAS POSICIÓNS Hoxe, o piloto galego Roi Espiño estivo a piques de lograr a pole position na grella de saída no I Premio Internacional de Novos Pilotos de Fórmula 1, pero, finalmente, tivo que conformarse cun meritorio terceiro lugar. Veremos se mañá acaba vencedor!

galego piloto

Espiño pole position

grella

Premio

Fórmula 1

piloto

saída

vencedor

terceiro

posición

2. Di a que texto de Textos para traballar as competencias deste libro fai referencia cada grupo de palabras propostas. ................. ................. .................

▶ ▶ ▶

invento casas dereitos

patentar olor lingua

normas inmobiliaria nenos

aplicación vender cultura

novo tests protexer

3. Escribe unha oración en que expliques o tema de cada texto anterior utilizando as palabras propostas en cada caso.

201

Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa coma esta:

Lectura Comunicación oral

e descúbreo!: oración composta; Agardámoste!: oración simple. 5. RL. 6. • Interrómpese a oración para expresar sorpresa. • Expresa unha enumeración incompleta. 7. • O ladrón irá preso (á prisión). • Os cartos dos aforros desapareceron. • O fillo de Alberte comeuno todo. • Carolina non foi enganada na broma que lle fixen. 8. Vivir coma un rei: vivir moi ben. Ser un saco de ósos: estar moi delgado. / Caer do ceo: Vir unha cousa sen ser esperada. / Ser un anaco de pan: ser boa persoa. 9. • estuda (N), frauta (CD), na escola de música (CC de lugar). • subiu (N), ao tellado (CC de lugar). 10. Quen foi Gutenberg? En que ano inventou a imprenta? 11. Empréganse cando van ao final dunha oración exclamativa. 12. Que época de esplendor foi a Idade Moderna! Por que é tan importante? Realizáronse grandes inventos, exploracións e creacións artísticas. Neste período viviron personaxes tan importantes coma Leonardo da Vinci, Copérnico, Galileo… e moitos máis. 13. RM: • núm.: número; Vive na rúa Nova, núm. 12. • Sra.: señora; A Sra. Feixoo deu a conferencia. • av. ou avda.: avenida; A av./avda. Castelao é a máis longa da cidade. • adx.: adxectivo; «Contenta» é un adx. que significa ‘alegre’. • páx.: páxina; O capítulo comeza na páx. 27. 14. As anotacións escríbense entre parénteses e en cursiva. ES CAPAZ DE…

Programa de ESTUDO EFICAZ

O que aprendín

14


1. piloto, pole position, Fórmula 1. Todas son palabras do campo semántico das carreiras automobilísticas. 2. Información xeral para patentes; Unha inmobiliaria vende casas polo olor; Dereitos para un futuro mellor. 3. RL.

Gramática Ortografía Vocabulario Composición Competencias

201 131194 _ 0248-0263.indd 263

22/7/09 16:52:59

15

E

Paixón pola ciencia


Contidos

• Ler de maneira expresiva un texto narrativo. • Completar unha liña do tempo. • Facer o esquema dunha explicación oral.

• O texto e as súas características.

• Aprender a expoñer a partir dun guión.

• As parénteses, as comiñas e a raia.

• Coñecer as características que definen un texto.

• Os vulgarismos.

• Utilizar as parénteses, as comiñas e a raia.

• A obra teatral: acto e escena.

• Corrixir vulgarismos.

R • • •

• Saber contar feitos desde puntos de vista diferentes. • Identificar as divisións das obras teatrais: actos e escenas. • Saber elaborar un ficheiro.

Criterios de avaliación • Le de maneira expresiva un texto narrativo. • Completa unha liña do tempo. • Fai o esquema dunha explicación oral. • Sabe expoñer a partir dun guión. • Coñece as características que definen un texto. • Utiliza correctamente as parénteses, as comiñas e a raia.

• Lectura comprensiva do texto Paixón pola ciencia. • Elaboración dunha liña do tempo.

E • •

• Audición de textos orais para facer esquemas dunha explicación. • Exposición a partir dun guión elaborado previamente. • Substitución de vulgarismos en textos.

• Corrixe vulgarismos.

• Narración escrita desde diversos puntos de vista.

• Conta un mesmo feito desde diversos puntos de vista.

• Planificación dun texto teatral.

• Identifica os actos e as escenas de obras teatrais.

• Elaboración dun ficheiro.

• Elabora un ficheiro.

Competencias básicas Ademais da Competencia en comunicación lingüística, na unidade desenvólvense estas competencias: Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico, Competencia social e cidadá, Aprender a aprender, Autonomía e iniciativa persoal e Competencia cultural e artística.

• Valoración da lectura como fonte de pracer e de información. • Interese por empregar técnicas como a elaboración de esquemas e de guións. • Apreciación dos avances científicos e tecnolóxicos.

202A 131194 _ 0264-0279.indd

264

22/7/09

16:51:04


Texto narrativo

Gramática

Ortografía


O texto


Literatura A obra teatral: acto e escena

Comunicación oral


Comprensión auditiva: Facer o esquema dunha explicación Expresión oral: Expoñer a partir dun guión

Vocabulario: Os vulgarismos Composición de textos: Contar desde diferentes puntos de vista

Es capaz de…

Actividades


Elaborar un ficheiro



Previsión de dificultades • Algúns alumnos, ao redactar un texto, inclúen ideas desordenadas e non establecen as relacións cos enlaces extraoracionais correctos. Para solucionar este problema, insista en que sempre sigan os pasos de planificación do texto, redacción e, finalmente, corrección e edición, que se propoñen como procedemento en todas as páxinas dedicadas á Composición de textos. • O uso da raia pode orixinar dúbidas, especialmente cando se utiliza para introducir no diálogo as aclaracións do narrador cando fala un personaxe. Ofrézalles varios exemplos, tanto de casos en que o personaxe non continúa falando despois da información proporcionada polo narrador coma de casos en que as palabras do personaxe continúan despois desta información.


202B 131194 _ 0264-0279.indd

265

22/7/09

16:51:04

15


D conse 1891 D alma lendo de co como U comp te: o foi in lixen ses d ficab acabo A come vera Aque descu de gr A a Aca Física conve A Pierre de Ci dúas cando –N ñar a E cións de Es balle prim D con v lle im popu as pe N provo vidad paixó

Obxectivos • Facer unha lectura expresiva dun texto narrativo. • Coñecer algunhas características das biografías.

Suxestións didácticas Fale cos alumnos de que o texto que van ler é unha biografía. Pídalles que expliquen en que consiste esta clase de textos e pregúntelles se coñecen a biografía dalgún personaxe famoso. Despois, faga que lean en voz alta a información sobre as biografías. Explíquelles que a palabra biografía contén o prefixo de orixe grega bioque significa ‘vida’ e o elemento -grafía, tamén do grego, que significa ‘descrición, escritura ou representación gráfica’. Pídalles exemplos doutras palabras que conteñan un elemento ou outro (biodiversidade, bioloxía, mecanografía, xeografía…) para que comproben o significado que este lles achega. En canto á palabra autobiografía, remarque que contén o prefixo de orixe grega auto-, que significa ‘por el mesmo’. Propóñalles que mencionen un feito destacado na súa vida que incluirían na súa autobiografía. Antes de ler Centre a atención dos alumnos no título e pregúntelles que significa «sentir paixón por algunha cousa» e por que cren que o texto se chama así. Despois, faga que observen a imaxe superior e que realicen anticipacións sobre o personaxe, a súa profesión e o lugar e o tempo onde se desenvolve a escena ilustrada. A lectura Pídalles aos alumnos e ás alumnas que lean o glosario en voz alta. A continuación, propoña unha lectura do texto en silencio mentres fai vostede unha lectura que lles sirva de modelo. Aclárelles as dúbidas que teñan. Seguidamente, propoña unha lectura en voz alta. Fágalles notar que os feitos se narran linealmente de xeito cronolóxico.

VAS APRENDER 1 Lectura Paixón pola ciencia 2 Comunicación oral ● Facer o esquema dunha explicación ● Expoñer a partir dun guión 3 Gramática O texto 4 Ortografía Outros signos de puntuación 5 Obradoiro de escritura ● Os vulgarismos ● Contar desde diferentes puntos de vista 6 Literatura A obra teatral: acto e escena

A

o longo da historia houbo persoas que conseguiron grandes avances científicos e técnicos para a humanidade. Unha destas persoas foi, sen dúbida, Marie Curie, a primeira muller científica que recibiu o Premio Nobel... en dúas ocasións! Queres coñecer un pouco mellor a súa historia? Marie Sklodowska, que así se chamaba Marie Curie antes de casar, naceu o 7 de novembro de 1867 na cidade de Varsovia, en Polonia, no seo dunha familia de profesores. Era a última de cinco irmáns e xa desde pequena demostrou que era unha rapaza moi especial: en lugar de xogar con nenas, prefería pasar o tempo lendo libros de ciencia. E é que tiña tantas ganas de aprender! No ano 1883, Marie rematou os estudos secundarios cunhas cualificacións excelentes. O seu desexo era continuar estudando pero, naquel momento, en Polonia, as mulleres tiñan prohibido o acceso á universidade. Entón Marie tomou unha decisión moi importante na súa vida: reuniría o diñeiro necesario e marcharía á Sorbona, a Universidade de París, para estudar a carreira de Física, a súa paixón.

202

Máis información Os premios Nobel. Os premios Nobel concédense cada ano ás persoas, entidades ou organismos que levaron a cabo investigacións extraordinarias, que inventaron técnicas, que fixeron unha contribución notable á sociedade, etc. Alfred Bernhard Nobel, un químico, inventor e filántropo sueco, dispuxo no seu testamento (1895) a creación dos premios que se pagarían cos xuros producidos pola súa fortuna. Aos gañadores do premio Nobel outórgaselles unha medalla de ouro, un diploma e un premio económico elevado (un pouco máis dun millón de euros) que ten por finalidade que poidan continuar desenvolvendo o seu labor sen preocuparse dos problemas económicos. Os campos en que se concede son: Física, Química, Fisioloxía ou Medicina, Literatura, Paz e Economía.

202 131194 _ 0264-0279.indd

266

22/7/09

16:51:04

antas ica un

caloirmoi do

has do oo ma á ca,

Despois duns cantos anos traballando como institutriz, Marie conseguiu por fin diñeiro para facer realidade o seu soño e o ano 1891 ingresaba como estudante de Física da universidade parisiense. Durante aquel tempo, a moza polonesa dedicouse en corpo e alma ao estudo. Pasaba as horas pechada nos faiados onde vivía, lendo e traballando sen parar. Mesmo había veces que se esquecía de comer! De alí a dous anos, en 1893, Marie licenciábase en Física como primeira da súa promoción. Un ano despois, Marie coñecía o que sería o seu home e o seu compañeiro nas investigacións que a farían coñecida mundialmente: o científico francés Pierre Curie. Entre Marie e Pierre a atracción foi inmediata. O científico francés, fascinado pola beleza e a intelixencia da moza polonesa, propúxolle matrimonio aos poucos meses de coñecela. Marie ao principio negouse: casar con Pierre significaba renunciar a volver á súa queridísima Polonia! Pero, ao final, acabou aceptando a proposición e casaron. A partir daquela, a vida dos dous científicos cambiou. Xuntos comezaron a investigar algúns descubrimentos curiosos que obtivera o físico Antoine H. Becquerel sobre a radiación do uranio. Aquelas investigacións obtiveron como resultado, entre outros, o descubrimento do radio, un elemento químico novo que podía ser de grande utilidade no campo da medicina. A repercusión do descubrimento foi tan grande que no ano 1903 a Academia de Ciencias de Estocolmo concedeu o Premio Nobel de Física a Antoine H. Becquerel e ao matrimonio Curie. Marie Curie convertíase así na primeira muller que obtiña un Premio Nobel. A vida semellaba sorrirlle ao matrimonio Curie. Pero no ano 1906 Pierre morría atropelado por un coche de cabalos á saída da Facultade de Ciencias, onde daba clase. Marie quedaba soa e con Irene e Eva, as dúas fillas do matrimonio aínda pequenas, a cargo dela. Con todo, cando o Goberno francés lle ofreceu unha pensión, ela contestou: –Non quero ningunha pensión. Aínda son nova e capaz de gañar a vida para min e para as miñas fillas. E así o fixo. Iso si, sen deixar nunca de lado as súas investigacións sobre a radioactividade. No ano 1911, a Academia de Ciencias de Estocolmo volvía recoñecer o seu labor investigador e outorgáballe o Premio Nobel de Química. Marie Curie convertíase así na primeira persoa na historia que recibía dous Premios Nobel. Durante os anos seguintes, Marie compaxinou o seu traballo con visitas, conferencias, cursos, etc. A súa fama estendérase e éralle imposible escapar dos compromisos! Con todo, aproveitou esta popularidade para crear centros de investigación e bolsas para que as persoas sen recursos económicos puidesen estudar. No verán de 1934 Marie Curie morría vítima dunha leucemia provocada, probablemente, pola exposición constante á radioactividade. Así acababa a vida dunha muller admirable que fixo da súa paixón pola ciencia o seu modo de vida.

UNIDADE institutriz: muller que traballa na casa dunha familia e que se encarga da educación dos nenos. promoción: conxunto de persoas que rematan os estudos ao mesmo tempo. radiación: acción e efecto de emitir un corpo calor ou outro tipo de enerxía. repercusión: coñecemento, éxito ou prestixio que alcanza algo. outorgar: conceder algo, como un premio ou un título.

15

Competencias básicas Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico Destaque a importancia do papel da investigación para o avance da ciencia.

Competencia social e cidadá Coñeza o que saben os alumnos sobre as bolsas de estudos e fale sobre a xenerosidade de Marie Curie ao crealas para persoas con poucos recursos económicos. Destaque que todas as persoas teñen dereito ao estudo.

Despois de ler

O XÉNERO As biografías Unha biografía é o relato da vida dunha persoa. Normalmente, nunha biografía non se conta toda a vida dunha persoa, senón só os sucesos máis interesantes, que adoitan estar ordenados cronoloxicamente, é dicir, contados na orde en que ocorreron. Xeralmente, escríbense biografías de personalidades destacadas do mundo da ciencia, das artes, da política... Cando unha persoa escribe a súa propia biografía, chámase autobiografía.

203

Outras actividades Razoar sobre riscos laborais e prevención. Comente cos alumnos que nin Marie Curie nin o seu marido coñecían probablemente os efectos da exposición constante á radioactividade. Faga que, en equipo, escollan un oficio ou unha profesión (obreiro, técnico de laboratorio, cociñeiro, oficinista, músico…) e que razoen sobre os posibles riscos laborais a que están expostos os que o exerzan, sexan do tipo que sexan, e qué medidas poderían tomar para previlos. Redactar unha biografía imaxinaria. Pídalles aos alumnos que escriban unha breve biografía sobre un personaxe imaxinario. Propóñalles que elaboren primeiro unha lista cos supostos sucesos en orde cronolóxica.

Explíquelles que agora tratarán de comprobar se o texto que acaban de ler pertence ou non pertence ao xénero das biografías. Fágalles preguntas como: É un relato? Que narra? Fala dun personaxe destacado? En que campo destacou? Os feitos están narrados en orde cronolóxica? Propóñalles aos alumnos que deduzan os trazos do carácter de Marie Curie a partir do que leron (loitadora, estudosa, ávida de aprender, traballadora, tenaz, xenerosa…). Pídalles que lembren cantos premios Nobel obtivo e en que áreas. Despois, propóñalles que expliquen o que saiban sobre os premios Nobel en xeral. (Consulte o cadro «Máis información».) Explíquelles que, desde a súa institución en 1901, varias mulleres gañaron os premios Nobel (máis de Literatura e Paz e menos dos considerados científicos); pero, en comparación co número de homes, estes continúan sendo maioría. Propóñalles aos alumnos que relean, no parágrafo 3 do texto, como era a sociedade respecto ás mulleres e que deduzan a que pode ser debida esta cifra inferior. Espérase que os alumnos relacionen as restricións impostas á educación das mulleres ao longo da historia como unha das causas.

203 131194 _ 0264-0279.indd

267

22/7/09

16:51:04

Traballo sobre a lectura Obxectivos • Comprender un texto narrativo. • Completar unha liña do tempo.

Vocabulario definición.

Pierre Curie

1 radio 2 leucemia 3 Nobel 4 bolsa Premio que concede a Academia de Ciencias de Estocolmo. Axuda que se outorga a algunhas persoas para que poidan estudar. Elemento químico que descubriu o matrimonio Curie. Enfermidade do sangue que provocou a morte de Marie Curie.

Curie. ● ●

1.

Foi a primeira muller ................................ Foi a primeira persoa ...............................

A estrutura e o contido 7. Completa cos datos máis importantes de cada etapa da vida de Marie Curie.

2. Escribe o nome da cidade e do país en que se desenvolve cada etapa da vida de Marie Curie. INFANCIA E ADOLESCENCIA ▶ .................. IDADE ADULTA ▶ ..................

●

1860

1883 1870

1880

1891

1911 1934 1910

1920

1930

Os personaxes

...............................

Exp

Expoñ en pú de qu

Nivel persoal ...........

2. Ex

8. Expresa a túa opinión.

1890

1906 1900

ETAPA DE ESTUDANTE (En París)

A túa opinión ●

1903

...............................

Nivel profesional ......

cos sucesos máis importantes da vida de Marie Curie. 1893 1867

INFANCIA (En Varsovia)

IDADE ADULTA

3. Copia e completa esta liña do tempo

1. 3, 4, 1, 2. 2. • Varsovia, Polonia. • París, Francia. 3. 1867: Nacemento; 1883: Acaba os estudos secundarios; 1891: Ingresa na Sorbona de París; 1893: Licénciase en Física; 1903: Gaña o Nobel de Física; 1906: Morre Pierre Curie; 1911: Gaña o Nobel de Química; 1934: Morre de leucemia. 4. NOME DE SOLTEIRA: Maria Sklodowska. NOME DE CASADA: Marie Curie. LUGAR E DATA DE NACEMENTO: Varsovia (Polonia), o 7 de novembro de 1867. ESTUDOS REALIZADOS: secundarios en Varsovia; universitarios en París. IDADE Á QUE MORREU: 66 anos. 5. Pierre Curie foi o seu esposo e compañeiro nas investigacións sobre elementos radioactivos; as investigacións de Becquerel foron a base sobre as que continuaron traballando Pierre e Marie. 6. • que gañou un premio Nobel. • que recibiu dous premios Nobel. 7. INFANCIA: Vivía en Varsovia e gustáballe ler libros de ciencia. ETAPA DE ESTUDANTE: Estudaba Física en París e licenciouse en 1893. IDADE ADULTA: Ámbito persoal: Casa con Pierre Curie en 1894 e ten dúas fillas. Queda viúva en 1906. / Ámbito profesional: Ela e Pierre descobren o radio e en 1903 gañan o Nobel de Física. En 1911 gaña o Nobel de Química. 8. RL. 9. RL.

Antoine-Henri Becquerel

6. Completa as dúas marcas que posúe Marie

O marco

●

Solucións

Facem unha todo un es e a re

1. Relaciona cada palabra da lectura coa súa

Amplíe a actividade 1 propoñéndolles aos alumnos que inventen oracións coas palabras.

En canto á actividade 3, pregúntelles en que século naceu e en que século morreu Marie Curie.

Com

5. Di que importancia tiveron as persoas seguintes na vida da científica Marie Curie.


Na actividade 2 pídalles que busquen nun mapa os dous países (Polonia e Francia) e as capitais respectivas.

Co

Fa

Coidas que é importante para a sociedade que haxa persoas coma Marie Curie? Por que?

1. 2.



4. Completa a ficha seguinte cos datos principais de Marie Curie.

Título:

NOME DE SOLTEIRA:

Autor:

NOME DE CASADA:

Resumo:

LUGAR E DATA DE NACEMENTO:

3.

ESTUDOS REALIZADOS: IDADE Á QUE MORREU:

Opinión:

204

Programa de comprensión Actividade 1. Elaboración dunha interpretación. Identificar o significado dalgunhas palabras da lectura. Actividades 2, 3 e 4. Obtención de información. Identificar os marcos espacial e temporal e completar unha ficha sobre a protagonista do relato. Actividades 5 e 6. Elaboración dunha interpretación. Explicar a influencia doutros personaxes sobre o principal e as marcas históricas que ten. Actividade 7. Comprensión global. completar o esquema narrativo. Actividade 8. Reflexión sobre o contido. Dar unha opinión sobre a importancia da protagonista para a sociedade. Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

204 131194 _ 0264-0279.indd

268

22/7/09

16:51:04

15

Obxectivos


• Escoitar con atención un texto oral e facer un esquema.

Facemos o esquema dunha explicación. Para lembrar unha explicación non é necesario copiar ao pé da letra todo o que nos din. Moitas veces só cómpre facer un esquema sinxelo coas ideas máis importantes e a relación que hai entre elas.

1.

O proceso prodúcese en dúas fases.

..............

Localización: .............. Características:

..............

..............


(Título)

..............


....

..............


.............. .............. .............. .............. .............. .............. .............. ..............

Comprensión auditiva Explíquelles aos alumnos que agora aprenderán a facer esquemas, que van moi ben, por exemplo, á hora de coller apuntamentos, xa que sintetizan dun xeito moi gráfico e efectivo textos expositivos máis longos.

.............. .............. .............. .............. .............. ..............

Expresión oral

....

Expoñemos a partir dun guión. A miúdo as persoas que teñen que expoñer un tema en público fano a partir dun esquema ou guión que recolle as ideas principais. Así asegúranse de que non esquecerán ningunha das informacións esenciais que queren expoñer.

de


.............. ..............

....

....

• Expoñer un tema oralmente.

Escoita a explicación e completa este esquema coas ideas principais.

... ...

15

UNIDADE

Comunicación oral

Explique que, nos esquemas, normalmente utilízanse chaves ou frechas como enlaces para expresar as relacións entre os elementos ou as súas clasificacións.

2. Expón brevemente un tema perante o resto da clase.

Expresión oral Polo que respecta á actividade 3, poden ser moi proveitosas as reflexións e a información do capítulo «Presentar exposicións orais», nas páxinas 83 a 86 do manual do programa de Estudo eficaz.

Faino así:

1. Elixe un tema dos que traballastes este ano en calquera materia. 2. Elabora un guión coas ideas principais da túa exposición. Este guión sobre os animais pódeche servir de exemplo: Os animais 1. Definición 2. Clase 2.1. Animais invertebrados 2.1.1. Características 2.1.2. Grupos de invertebrados (esponxas, celentéreos, equinodermos, vermes, artrópodos, moluscos) 2.2. Animais vertebrados 2.2.1. Características 2.2.2. Grupos de vertebrados (peixes, anfibios, réptiles, paxaros, mamíferos)

Solucións

3. Pásalles o guión aos compañeiros e compañeiras e fai a exposición. Eles deberán comprobar que segues a orde do guión e que non esqueces ningunha información.

205

Outras actividades Avaliar os compañeiros. Explíquelles aos alumnos que poden usar unha táboa coma a seguinte para valorar a exposición oral dos compañeiros e das compañeiras. Factores Coñece a materia… Segue a orde do guión… Pronuncia… Move as mans… Axusta a entoación ao que di… O volume de voz adecúase…

VALORACIÓN Moi ben Ben Regular

1. RG. Tipos de clima oceánico en Galicia: • Oceánico típico: Na costa e nas súas proximidades. – Temp.: Suaves no verán; Temperadas no inverno. – Precip.: Moi abundantes. • Oceánico de interior: Galicia central e meridional. – Temp.: Cálidas no verán; Frías no inverno. – Precip.: Chove menos ca na costa. • Case mediterráneo: nos vales do Miño e do Sil. – Temp.: Veráns calorosos; Invernos frescos. – Precip.: Escasas todo o ano. • Oceánico de montaña: Nas serras orientais e nas zonas máis altas das serras centro-occidentais. – Temp.: Verán suave; Inverno frío. – Precip.: Abundantes. 2. RL.

205 131194 _ 0264-0279.indd

269

22/7/09

16:51:05

Gramática O texto Obxectivos • Coñecer as características que definen os textos. • Diferenciar os conxuntos de enunciados que son textos dos que non o son.

Distinguida señora: Comprácenos comunicarlle que obtivo o Premio Nobel de Química. Parabéns! Academia de Ciencias de Estocolmo

Todos os textos presentan unhas características comúns: ● Son mensaxes completas, é dicir, conteñen toda a información necesaria para poderen ser entendidos. ● As ideas aparecen ordenadas. Polo tanto, un conxunto de enunciados desordenados non é un texto. ● Os enunciados que os forman tratan sobre un mesmo tema. ● Os enunciados do texto relaciónanse entre si. A relación entre as ideas establécese por medio de elementos chamados enlaces extraoracionais. Estes enlaces son de varias clases: conxuncións (e, pero…), adverbios (despois, finalmente…) ou grupos de palabras (xa que logo, polo tanto…). Os enlaces extraoracionais axudan a comprender o sentido dun texto.

Para explicar • Amplíe a actividade 2 preguntándolles aos alumnos por que o segundo conxunto de enunciados si é un texto. • Na actividade 4 pregúntelles cales foron as palabras clave que lles deron pistas para ordenar os enunciados de cada texto. • Na actividade 5 teña en conta os diversos enlaces extraoracionais que poden utilizarse en cada caso.

ENLACES EXTRAORACIONAIS

4. O

Conxuncións Adverbios Grupos de palabras

Os textos son as unidades superiores da linguaxe que utilizamos para comunicarnos. Os textos teñen unhas características comúns: son mensaxes completas, presentan ideas ordenadas, conteñen enunciados referidos a un mesmo tema que se relacionan entre si. As relacións entre os diferentes enunciados dun texto establécense por medio de enlaces extraoracionais.

5. U ● ● ●

●

1. Sinala entre corchetes [ ] cada un dos cinco enunciados que forman este texto.

AUT

Unha segadora con moita fame

M

Foramos á vila e o papá pediulle a meu irmán Alberte que cortase a herba do xardín. Temos unha segadora modernísima que se pode programar e fai todo case soa. Pero aquela mañá Alberte tiña preguiza. Daquela, díxolle a un veciño se lle prestaba a cabra para que comese a herba. E a cabra comeuna, si, e ademais… papou todas as rosas da avoa!

1

2

3

4

5 Non.

Pídalles que lean atentamente a información teórica. Fágalles notar que o texto é a unidade de linguaxe que serve para comunicarse e que, para que algo sexa texto, ten que cumprir as catro condicións expresadas no segundo apartado.

Cando as persoas nos comunicamos mediante a linguaxe, non o facemos con palabras ou enunciados soltos, senón que utilizamos unhas unidades de comunicación superiores chamadas textos. Os textos teñen unha extensión variable. Xeralmente, están formados por varios enunciados (unha carta, unha conversa...), pero, ás veces, unha soa palabra pode constituír un texto. Por exemplo: Auxilio!

3. Es


Explíquelles que cada lingua ten unha cantidade limitada de sons, representados por letras na escritura; ao combinalos, fórmanse milleiros de palabras con que se pode crear unha infinidade de frases e de oracións, é dicir, de enunciados; finalmente, ao combinar os enunciados dunha forma ordenada para emitir mensaxes con sentido completo, fórmanse os textos. Explique que o texto é a unidade máis grande da linguaxe, pero aclare que iso non quere dicir que sexa a máis extensa senón a que inclúe todas as demais.

O texto

Características do texto

• Escribir textos correctamente.

Informe os alumnos que nesta última unidade coñecerán o que é o texto. Indague sobre os coñecementos que teñen sobre os textos, pregúntelles que son e que tipos coñecen. Probablemente relacionen o termo cos contos que len ou cos escritos que achegan información.

2. M

206

Outras actividades Ordenar os enunciados dun texto. Propóñalles aos alumnos que ordenen os enunciados para formar un texto. ADAM, o robot científico Este robot é capaz de realizar determinados experimentos biolóxicos, analizar os resultados e planificar novos experimentos. Non obstante, hoxe por hoxe o obxectivo de ADAM é axudar os bolseiros dunha universidade de Gales a que sexan máis eficaces no seu traballo. Crese que nun futuro os robots poderían substituír os bolseiros que traballan nos laboratorios científicos. En abril do 2009 deuse a coñecer en revistas científicas que o investigador británico Ros D. King e o seu equipo crearan un extraordinario robot que chamaron ADAM.

206 131194 _ 0264-0279.indd

270

22/7/09

16:51:05

15 UNIDADE

2. Marca os conxuntos de enunciados que non son textos e explica por que non o son. Luís foi en coche deica Salamanca. Ía moita calor. As autovías son vías de circulación rápida.

n o mos

dos es,

A Adela gústalle a música. Hai seis anos aprendeu a tocar a guitarra clásica. Un ano máis tarde, a eléctrica. E agora canta nun coro.

Coñécense máis de 400 variedades. En forma de deliciosos pasteis cómese por Nadal. Da planta chamada pataca doce, aprovéitase a raíz.

3. Escribe A ou B segundo o tema de que trate cada un dos enunciados seguintes. TEMA A

ión

▶

Os cogomelos.

TEMA B

▶

Unha goleada histórica.

Competencias básicas Aprender a aprender Antes de ler calquera texto, anime os alumnos a facer anticipacións sobre o tipo de texto a que pertence. Despois, ao acabar a lectura, pídalles que verifiquen se a clasificación era acertada.

Non satisfeitas, na segunda parte as xogadoras conseguiron 17 goles máis. Outros son velenosos e, polo tanto, non comestibles, coma algunha amanita.

un-

Os cogomelos son fungos cun sombreiro sostido por un pé.

Solucións

O Imbabatane, o equipo africano, marcou 16 goles na primeira parte.

as exóns alaxu-

Finalmente, hainos que non son comestibles porque son moi duros. Ao longo da historia do fútbol houbo goleadas, pero ningunha coma a seguinte. En Suazilandia, un equipo de fútbol feminino gañou un partido por 33 goles a 0. Numerosas especies son comestibles, coma os cerrotes.

4. Ordena os enunciados da actividade anterior e escribe os dous textos resultantes.

-

5. Une cada parella de oracións cun enlace extraoracional. ● ● ●

●

Primeiro, repartiremos os papeis. ................ ensaiaremos a obra teatral. Ao meu amigo Duarte encántalle correr. ................ seu irmán, se pode, non dá nin un paso. Aquel ano Claudia estivo a punto de deixar os estudos. ................ esforzouse e aprobou todo con boas notas. Onte á noite choveu moitísimo; ................ esta mañá estaba a rúa chea de pozas.


N0N

PUNTUACIÓN

1. Os textos son unidades superiores de comunicación.

1

.......

2. Un poema é un exemplo de texto.

2

.......

3

.......

3. Os enunciados dun texto deben estar relacionados entre si.

4

.......

4. O rótulo «Empuxe» nunha porta é un texto.

5

.......

TOTAL

.......

5. Os artigos poden ser enlaces extraoracionais. Solución: 1Si, 2Si, 3Si, 4Si, 5Non.

s s -

15

207

Escribir un texto. Pídalles aos alumnos que escriban un texto en que figuren os enunciados seguintes: • «Hai videoxogos de varias categorías.» • «Desenvolven as habilidades mentais do xogador, pero o seu uso excesivo pode provocar que se ille dos demais.» Identificar textos. Propóñalles aos alumnos que expliquen cales das dúas mensaxes seguintes se poden considerar textos. • Unha conversa cara a cara. • A sinatura dunha carta. • Unha mensaxe SMS. • O titular dunha noticia. • A palabra «Silencio!» dita na clase.

1. [Foramos á vila e o papá pediulle a meu irmán Alberte que cortase a herba do xardín.] [Temos unha segadora modernísima que se pode programar e fai todo case soa.] [Pero aquela mañá Alberte tiña preguiza.] [Daquela, díxolle a un veciño se lle prestaba a cabra para que comese a herba.] [E a cabra comeuna, si, e ademais… papou todas as rosas da avoa!] 2. O primeiro non é un texto porque os enunciados non tratan sobre o mesmo tema. O terceiro non o é porque as ideas están desordenadas. 3. B, A, A, B, A, B, B, A. 4. A) Os cogomelos son fungos cun sombreiro sostido por un pé. Numerosas especies son comestibles, coma os cerrotes. Outros son velenosos e, polo tanto, non comestibles, coma algunha amanita. Finalmente, hainos que non son comestibles porque son moi duros. B) En Suazilandia, un equipo de fútbol feminino gañou un partido por 33 goles a 0. Ao longo da historia do fútbol houbo goleadas, pero ningunha coma a seguinte. O Imbabatane, o equipo africano, marcou 16 goles na primeira parte. Non satisfeitas, na segunda parte as xogadoras conseguiron 17 goles máis. 5. RM: • Primeiro, repartiremos os papeis. Despois ensaiaremos a obra teatral. • Ao meu amigo Duarte encántalle correr. En cambio, seu irmán, se pode, non dá nin un paso. • Aquel ano Claudia estivo a punto de deixar os estudos. A pesar diso, esforzouse e aprobou todo con boas notas. • Onte á noite choveu moitísimo; polo tanto, esta mañá estaba a rúa chea de pozas.

207 131194 _ 0264-0279.indd

271

22/7/09

16:51:05

Ortografía Outros signos de puntuación

4. Es

Obxectivos ●

De Marie Curie (1867- 1934) é a seguinte cita: «Temos que ter perseveranza e sobre todo confianza en nós mesmos».

• Coñecer e utilizar correctamente as parénteses, as comiñas e a raia.


–Non quero unha pensión –dixo despois da morte do seu marido–. Son nova e capaz de gañar a vida para min e as miñas fillas.

Faga que lean en voz alta o texto que acompaña a viñeta inicial e a continuación pídalle a un alumno ou a unha alumna que diga qué signos de puntuación se empregaron. Despois, indague sobre os coñecementos que teñen os alumnos sobre as parénteses, as comiñas e a raia, os signos de puntuación de que vai tratar a unidade.

●

Competencias básicas Autonomía e iniciativa persoal Os breves textos das actividades 4 e 8 fan referencia aos gustos das persoas. Insista en que todas as persoas teñen dereito a ter preferencias, aínda que difiran das dos demais.

6. B d

EX

7. C

8. D

●

Disque superaba o límite de velocidade 120 km/h permitido na autoestrada.

●

Os premios Nobel entréganse en Estocolmo Suecia.

●

A avoa Luísa tenlles pánico aos avións foi a París en tren.

●

A OMS Organización Mundial da Saúde recomenda a vacinación contra a gripe.

●

O Día das Letras Galegas 17 de maio é festivo en toda Galicia.

Fí

A d á d –Q p

2. Copia o cartel seguinte introducindo a información que corresponda en cada caso no lugar indicado. Non esquezas usar as parénteses.

CURSO DE PINTURA

Para explicar • Nas actividades 1 e 2 propóñalles que expliquen en que consiste a información que recolleron entre parénteses.

• Amplíe a actividade 7 pedíndolles aos alumnos que reescriban o diálogo, pero nesta ocasión utilizando as comiñas no canto da raia.

5. Ex

1. Le as oracións seguintes e pon parénteses onde cumpra.

No caso da raia, lémbrelles o uso nos diálogos de estilo directo que estudaron no programa de Literatura da unidade 11 e que tamén estudaron no curso pasado.

• Sobre a actividade 6 teña en conta que na lectura hai varias oracións que conteñen os dous usos da raia, aínda que despois do narrador non continúa falando o personaxe e polo tanto non se pecha a aclaración con outra raia. Por exemplo: –Collinte! –exclamou.

●

Esta científica demostrounos a súa tenacidade tamén nas súas accións.

H C d

As parénteses [( )] utilízanse para introducir unha explicación, unha información ou unha aclaración dentro dunha oración. Exemplo: Marie Curie (1867-1934) As comiñas (« ») utilízanse para: – reproducir as palabras literais que dixo ou escribiu unha persoa. Exemplo: «Temos que ter perseveranza e sobre todo confianza en nós mesmos.» – citar o título dun artigo, un poema... (Lin o poema de Pondal «Os pinos»); o nome dun establecemento ou local, ou destacar unha palabra en particular (Atopei o significado de «radioactividade».) A raia (–) utilízase para introducir as palabras dun personaxe ou as aclaracións do narrador cando fala un personaxe. Exemplo: –Non quero unha pensión –dixo Marie Curie tras a morte do seu marido–. Son nova e capaz de gañar a vida... Tamén se emprega para introducir aclaracións, coma as parénteses.

Aprende e aplica diversas técnicas nas túas creacións artísticas Dirixido a nenos e nenas

Todos os xoves e venres

entre 8 e 12 anos

DIFI

óleo, acuarela, témpera… de 16 a 17 h. material incluído

Prezo por mes: 20 €

3. Di se estás de acordo ou non coa información seguinte e explica por que. A información que poñemos entre parénteses pódese suprimir sen problemas; sen ela, o significado esencial da oración non varía.

208

Máis información Combinación das parénteses con outros signos. Cando nun enunciado se coloca unha aclaración entre parénteses, os signos de puntuación que corresponderían ao enunciado se non existise o texto entre parénteses, como a coma, o punto e coma ou os dous puntos, teñen que escribirse inmediatamente despois da paréntese de peche. Por exemplo: Tiveron catro fillos (a última chámase Xiana e ten dous meses), pero dedícanlles tempo a todos. Cantos países forman parte da UE (Unión Europea)? O texto contido dentro das parénteses ten a súa propia puntuación. Se o enunciado é interrogativo ou exclamativo, o signo de interrogación ou de admiración colócase dentro das parénteses. Por exemplo: A nai de Roi (a mellor xogadora de baloncesto da comarca!) veu a vernos adestrar.

208 131194 _ 0264-0279.indd

272

22/7/09

16:51:06

-

-

15 UNIDADE

4. Escribe comiñas onde corresponda. Hai catro casos. Unha proposta xenial

Solucións

Hoxe no club Airiños proxectan un documental sobre investigadoras famosas. Como sabe que me volve tolo todo o relacionado coa ciencia, o meu amigo Breixo díxome: Queres que vaiamos? E eu respondinlle sen dubidar: Por suposto!

5. Explica por que puxeches as comiñas en cada caso da actividade anterior. 6. Busca na lectura inicial da unidade 6 unha oración que conteña os dous usos da raia e analízaos coma neste exemplo. EXEMPLO

–Membros do xurado –dixo a premiada– , grazas por este premio. Enmarcan as aclaracións do narrador.

Introduce as palabras do personaxe.

-

-

…

7. Conta por escrito este chiste facendo uso da raia. O século XXI será o século dos grandes adiantos!

Entón adiantarannos tamén as vacacións!

8. DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno. Fíxate nos usos das parénteses, das comiñas e da raia.

Será toda unha experiencia! A nosa escola recibiu unha invitación da FAC (Fundación Amigos da Ciencia) que dicía: «Todos os alumnos de sexto están convidados á exposición interactiva que organiza a fundación na Casa da Xuventude (do 6 ao 27 de maio).» –Que ben! –dixo o meu compañeiro Andrés–. Se é interactiva, imos poder facer experimentos. Poderemos ser «científicos» por un día.


cumprir

cu✱p✱ir

●

e✱tran✱eiro

●

pes✱ane✱ar


estranxeiro

● ●

pestanexar

cunprir cumplir

● ●

extranxeiro extranseiro

● ●

15

pestanear pesteñexar


209

Outras actividades Completar co signo axeitado. Pídalles aos alumnos que substitúan o símbolo por parénteses ou comiñas, segundo conveña. O deportista mellor pagado da historia

1. • Disque superaba o límite de velocidade (120 km/h) permitido na autoestrada. • Os premios Nobel entréganse en Estocolmo (Suecia). • A avoa Luísa tenlles pánico aos avións (foi a París en tren). • A OMS (Organización Mundial da Saúde) recomenda a vacinación contra a gripe. • O Día das Letras Galegas (17 de maio) é festivo en toda Galicia. 2. Curso de pintura. Aprende e aplica diversas técnicas (óleo, acuarela, témpera…) nas túas creacións artísticas. Dirixido a nenos e nenas (entre 8 e 12 anos). Todos os xoves e venres (de 16 a 17 h). Prezo por mes: 20 € (material incluído). 3. Si que estou de acordo porque, en xeral, a información que poñemos entre parénteses pode suprimirse, xa que é soamente unha aclaración. 4. e 5. Hoxe no club «Airiños» [cita o nome do establecemento] proxectan un documental sobre investigadoras famosas. Como sabe que me volve «tolo» [destaca unha palabra en particular] todo o relacionado coa ciencia, o meu amigo Breixo díxome: «Queres que vaiamos?» [reproduce as palabras literais que dixo Breixo] E eu respondinlle: «Por suposto!» [reproduce as palabras literais do narrador en 1.ª persoa]. 6. RM: –Ben, vavod ao gdan –dixo a fada–. Ded dred. / A 1.ª raia introduce as palabras do personaxe a fada. As raias 2.ª e 3.ª enmarcan as aclaracións do narrador. 7. RM: –O século XXI será o século dos grandes adiantos! –díxolle Xela a Uxío. –Entón adiantaranos tamén as vacacións! –contestoulle Uxío. 8. Ditado.

O deportista mellor pagado do mundo é… un hispanorromano da antigüidade! Díocles foi o auriga * condutor de carros tirados por cabalos * máis laureado de todos os tempos, con 1.462 vitorias! A súa fortuna * máis de 35 millóns de sestercios * superaba a do emperador Nerón * 30 millóns *. No libro *Colección de estrelas da Hispania romana * reprodúcese unha inscrición en mármore atopada en Roma, que narra as xestas de Díocles e que comeza dicindo: * Caius Apuleius Diocles, auriga da facción vermella, hispano da provincia de Lusitania *.

209 131194 _ 0264-0279.indd

273

22/7/09

16:51:06

Obradoiro de escritura Obxectivos

antigalla calzada coleccionista

• Identificar os vulgarismos.

acelerar conducir modernizar


de

1. Compara os dous coches da lámina utilizando tantas palabras do cadro

PL

como poidas.

a)

2. Di cales dos dous obxectos seguintes son unha antigalla.

3. Escribe palabras relacionadas cos automóbiles.

Despois de ler o bloque de información sobre os vulgarismos, pídalles aos alumnos que mencionen outros exemplos que teñan sentido. Escríbaos no encerado e pregúntelles cal é a forma correcta correspondente. Faga saír algúns alumnos a escribilas.

Para explicar • Na actividade 2, se os alumnos non viron un sidecar, explíquelles que se trata dunha motocicleta que dispón dunha caixa lateral cun asento ou dous, que vai montada sobre unha roda adicional. Xeralmente envorcan con máis facilidade ca as motocicletas correntes polo desequilibrio producido polo peso no lado dereito. Dificilmente terán visto algunha vez un polas rúas, porque circulan poucos.

6. Es

deportivo restaurante auténtico

Pídalles aos alumnos que observen con detalle a imaxe inicial e que lean en voz alta as palabras do cadro de Vocabulario. A continuación, propóñalles que expliquen de forma colectiva o significado das palabras de acordo co contexto representado na imaxe.

No apartado de Composición de textos proponse contar unha situación desde diferentes puntos de vista. Explíquelles que non se trata de expoñer unha visión da realidade verdadeira e outra falsa, senón de mostrar varios xeitos de ver as cousas de acordo co punto de vista de cada persoa. Así, unha festa pode resultar divertida para uns rapaces ou aburrida para outros, magnífica para uns pais e insoportable para outros, etc.

Conta e polo conta Así po

Vocabulario

• Coñecer vocabulario relacionado cos automóbiles e co paso do tempo. • Saber contar feitos desde puntos de vista diferentes.

Com

b)

AS VIAXES SUBSTANTIVOS

volante, ....... ADXECTIVOS

VERBOS

conducir, .......

deportivo, ........

OS VULGARISMOS. Ás veces, pronunciamos ou escribimos de maneira incorrecta algunhas palabras, ben por descoñecemento ou ben por desleixo. Por exemplo, hai quen di cunducir en vez de conducir. Estas formas incorrectas das palabras chámanse vulgarismos e cómpre evitalos, sobre todo na linguaxe escrita.

RE

4. Corrixe os vulgarismos das oracións seguintes. ● ● ●

Perciso o númaro de conta. Tiña moitismas ganas de durmir. Oíno falar na arradio.

● ● ●

c)

Vin a catredal de Santiago. Levaba un vistidiño mui bunito. Moito nos adivertimos con el.

CO

5. Escolle catro vulgarismos da actividade anterior e explica as diferenzas

d)

que presentan respecto á palabra correcta correspondente. EXEMPLO

perciso ▶ preciso ▶ a consoante r cambiou de lugar.

e)

210

Máis información Os nomes do automóbil. A palabra automóbil está composta polo prefixo de orixe grega auto-, que significa ‘por el mesmo’, e a palabra latina móbil, que quere dicir ‘que se move’. Pero, para referirnos en xeral a este tipo de vehículo motorizado, empregamos varios nomes; un é a forma abreviada auto, e os outros nomes refírense aos antecesores deste transporte, é dicir, ás carruaxes ou vehículos tirados por cabalos. A palabra coche, por exemplo, vén do húngaro kocsi, xentilicio da vila de Kocs, onde no século XV se fabricaban un tipo de carruaxes moi confortables para transporte de persoas. En moitos países hispanoamericanos, como México, Brasil ou Venezuela, chámaselle carro, nome tamén derivado do carro de cabalos.

210 131194 _ 0264-0279.indd

274

22/7/09

16:51:06

15 UNIDADE

Composición de textos Contamos desde diferentes puntos de vista. Un mesmo feito pode ser interpretado, e polo tanto narrado, de maneira diferente segundo quen o conte. Por exemplo, non contarán os feitos do mesmo xeito os pais que castigan o seu fillo ca o fillo castigado. Así pois, o punto de vista de quen conta a historia inflúe na maneira de contala.

6. Escolle unha das situacións seguintes e conta a historia desde o punto de vista de cada un dos protagonistas. SITUACIÓN 1 ▶ Cibrán, un señor maior e rosmón, e Celia, a directora dunha asociación que convocou unha concentración de vehículos antigos na praza onde vive o señor Cibrán, cóntanlle a un xornalista como foi o acto.

SITUACIÓN 2 ▶ Breixo, que acudía co seu coche a unha concentración de coches antigos, e Tareixa, unha fanática dos coches deportivos, chocaron ao saír dun semáforo e teñen que lle contar os feitos á policía.

15

• Con relación á actividade 3, lémbrelles que cada grupo de palabras da mesma categoría relacionadas polo significado forma un campo semántico, e que estes campos semánticos xuntos forman o campo léxico dos automóbiles.

Competencias básicas Competencia social e cidadá Dígalles aos alumnos que, con frecuencia, as persoas que usan vulgarismos fano dunha forma involuntaria e por falta de cultura. Lémbrelles que non se teñen que burlar das persoas que os empregan e anímeos a coidar a linguaxe, tanto ao falar coma ao escribir.


a) Pensa en accións e feitos que poidan enriquecer a situación escollida e anótaos. EXEMPLO

SITUACIÓN 1

▶ Á concentración asistiron centenares de persoas. Había bicicletas, sidecares, motos e coches de todas as épocas en moi bo estado... Fíxose un desfile de vehículos antigos polas rúas adxacentes á praza...

b) Intenta poñerte no lugar de cada un dos protagonistas e anota todos os aspectos que poden ver ou vivir dun xeito diferente. EXEMPLO

.

CELIA ▶ – Está contenta porque asistiu moita xente á concentración. – Os vehículos antigos expostos eran verdadeiras xoias. – O desfile foi unha marabilla e encantoulles a todos.

CIBRÁN ▶ – Está enfadado porque con tanta xente non podía saír da casa. – Os vehículos expostos eran antigallas vellas e inútiles. – O ruído e o fume dos vehículos durante o desfile eran insoportables.

REDACCIÓN DO TEXTO

c) Escolle as accións que poden dar máis xogo á hora de contrapoñer o punto de vista dos dous personaxes e redacta o borrador dos teus textos. CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

d) Compara as túas narracións e asegúrate de que se nota que contaches o mesmo feito, pero desde dous puntos de vista diferentes. e) Revisa ortograficamente os textos e pásaos a limpo.

211

Outras actividades Corrixir vulgarismos. Propóñalles aos alumnos que reescriban o texto seguinte sen utilizar vulgarismos. Unha noticia intrigante Hoxe oín unha noticia moi estraña na arradio. Resulta que unha rapaza quedou pechada dentro dun almario mentres o limpaba e non podía saír. Case me dá algo, coa clastrofobia que teño eu! Por sorte, non tivo que asperar moito, porque a súa mamae chegou á casa axiña e rescatouna.

Solucións 1. RM: Os dous coches están sobre a calzada. O coche da esquerda é un deportivo un pouco antigo, pero foi modernizado e pode acelerar a grande velocidade. O coche da dereita é unha antigalla que calquera coleccionista desexaría; foi restaurado pero ten partes orixinais e auténticas. 2. O sidecar, o reloxo de peto e o teléfono. 3. RM: Substantivos: volante, rodas, capota, maleteiro, freo, acelerador… Adxectivos: deportivo, antigo, rápido, clásico, resistente, convertible… Verbos: conducir, frear, acelerar, viaxar, derrapar, circular… 4. • Preciso o número de conta. • Vin a catedral de Santiago. • Tiña moitísimas ganas de durmir. • Levaba un vestidiño moi bonito. • Oíno falar na radio. • Moito nos divertimos con el. 5. RM: catredal: catedral: Cambio de lugar da letra r; / arradio: radio: Engadíuselle a vogal a á palabra radio; / moitismas: moitísimas: Eliminouse unha vogal átona da palabra; / númaro: número: Cambiouse a vogal átona e por a. 6. RL.

211 131194 _ 0264-0279.indd

275

22/7/09

16:51:06

Literatura A obra teatral: acto e escena

2. Ex

EL

Obxectivos • Identificar as divisións das obras teatrais: actos e escenas. • Planificar a redacción dun texto teatral.

A colección DON BRUNO: Se vostede tamén vai coleccionar sombras, cómpre que se vaia informando. Cando hai moita luz, as sombras tamén se estragan. Perden a enerxía porque a absorbe a luz máis potente, e claro, desaparecen. (Mátanse as luces ficando o escenario nunha feble penumbra.) Por iso teñen que ensinarse así, ás escuras.

X

(M

TA

PE

CECILIO: Quen o ía sospeitar!

Suxestións didácticas Refresque os coñecementos que adquiriron os alumnos sobre o tema do teatro na unidade 13 facéndolles varias preguntas como: Cal é a finalidade das obras teatrais? Cales son as dúas clases de textos que podemos distinguir? A partir de cal destes textos se desenvolve a acción? Que son as anotacións? etcétera.

DON BRUNO: Claro, vostede aínda debe pensar que lle vou ensinar fotografías. E non, o que lle vou amosar son sombras, meu Celicio amigo, SOMBRAS! CECILIO: (Encolléndose de ombros.) Xa, xa, xa vou comprendendo.

CECILIO: Ooooh! Que sombra tan preciosa! DON BRUNO: Aquí vai outra. Ve? Esta é sombra de misto. [...]

Faga que relean o cadro informativo en silencio e pregúntelles se cren que o fragmento lido pertence ao mesmo acto e á mesma escena. Pídalles que razoen a resposta. Cómpre que se decaten de que o fragmento pertence ao mesmo acto porque a acción se produce de forma ininterrompida, non houbo cambio de decorado nin baixou o pano; e que pertence á mesma escena porque a historia transcorre no mesmo lugar e tempo cos mesmos personaxes, sen que saia ningún nin entre un de novo.

matar a luz: apagar a luz.

ANTÓN CORTIZAS, O coleccionista de sombras. (Adaptación)

OBR As obras teatrais divídense en actos. Ao final de cada acto hai un descanso e adoita cambiar o decorado. A miúdo cada acto divídese en varias escenas. Unha escena é a parte da representación que transcorre nun mesmo lugar e tempo e na que interveñen os mesmos personaxes; muda a escena cando sae ou entra un personaxe novo.

Infórmeos de que agora van coñecer as divisións da obra teatral. Pregúntelles se algunha vez asistiron á representación dunha obra teatral, qué duración tivo a obra e se houbo algún intermedio para o descanso dos espectadores. Despois, explíquelles os conceptos de acto e escena e faga que lean o cadro de información. Propóñalles que lean en silencio o cadro de vocabulario. Distribúa os papeis de don Bruno e de Cecilio para realizar unha lectura dramatizada do fragmento. Para que reflexionen sobre o contido, pregúntelles que lectura das que leron ao longo do curso tiña que ver co teatro e coas sombras («O teatro de sombras de Ofelia», unidade 6).

3. M

DON BRUNO: Mire, para comezar ensínolle esta sombra de candil. É unha sombra moi antiga e moi galega, ademais, ten unha cousa que a fai moi bonita: é oscilante. Fíxese, fíxese.

1

1. Di cal destas escenas pertence ao mesmo acto ca o fragmento anterior. Xustifica a elección. A

B

DON BRUNO: Nada de nada?

CECILIO: Que lle ocorre, señor Bruno? Pásalle algo?

PESCUDADOR: Polo de agora nin ris; pero xa atoparemos algo.

DON BRUNO: A miña sombra verde! Non está a miña sombra verde!

CECILIO: Que, nada?

212

Máis información O entremés teatral. Na actualidade, as obras teatrais adoitan constar dun único acto, especialmente nas obras dirixidas ao público infantil, ou dividirse en dous ou tres actos. Nos entreactos, ou intermedios entre os actos, os espectadores poden quedar na sala para conversar, ou ben saír a unha área de descanso chamada vestíbulo. Explíquelles que, antes, os espectadores quedaban no mesmo lugar para descansar vendo… outra obra teatral! En España, no século XVI, as comedias dividíanse en tres actos (ata aquela época dividíanse en cinco actos). Entre o primeiro e o segundo representábase unha peza teatral falada, e entre o segundo e o terceiro había un sinxelo espectáculo de música e danza. Estas pezas entre actos chamábanse «entremeses».

212 131194 _ 0264-0279.indd

276

22/7/09

16:51:07

-

-

15 UNIDADE

2. Explica cando se produce un cambio de escena neste fragmento teatral. EL-REI TATEXO: (Aloumiñando o seu reino, é dicir, o tarro das flores.) Por fin poderemos ver medrar este reino. Tanxerina vai herdar as terras de seu pai e alí poderemos nós plantar o tarro.

15

• A obra a que pertence o fragmento adaptado, O coleccionista de sombras, é unha farsa que consta de tres actos e dous entreactos.

XOANA: (Botando un chisco máis de auga no tarro.) Aguantade, bonitas, pronto teredes espazo abondo para medrardes deica o ceo. (Marchan os dous. Tanxerina e Pergamiño saen do seu agocho no xardín. Paran debaixo do balcón.) TANXERINA: (Sinalando o tarro.) E ese tarro é todo o reino de El-Rei Tatexo? PERGAMIÑO: Si, Tanxerina, antes de eu nacer o reino de meu pai remataba na liña do horizonte e agora non posúe máis terra ca a que cabe nese tarro con catro flores, por iso queren que case cunha princesa.

Para explicar • Unha vez realizada a actividade 2, fágalles preguntas sobre os personaxes e sobre o que ocorre nas escenas.

MAGDALENA ROJAS, Hip-hip Hurra!

3. Marca. Cando se produce un cambio de escena? Cando entra un personaxe novo ou sae un dos que estaban. Cando hai un cambio de luz no escenario. Cando interveñen os mesmos personaxes no mesmo tempo e no mesmo lugar.

Planificar o texto teatral

OBRADOIRO LITERARIO

• Antes de que os alumnos realicen a actividade 3, pregúntelles que cren que un cambio de luz no escenario pode indicar con relación o tempo (o transcurso deste).

1. Le a lectura Ulises e as sereas da páxina 174 e organízaa coma se fose unha obra de teatro completando a ficha seguinte.


NÚMERO DE ACTOS EN QUE A VAS DIVIDIR

▶

1

2

3

......

CONTIDO DE CADA ACTO ACTO 1. Resumo

▶

.......................................................................................

●

ACTO 2. Resumo

▶

.......................................................................................

●

...

●

Anime os alumnos a ir ao teatro. Suxíralles que previamente miren no xornal a carteleira de espectáculos teatrais para saber se hai algo para o público infantil e, ademais, que lean a xeito de orientación as crónicas de espectáculos das obras teatrais.

NÚMERO DE ESCENAS EN QUE VAS DIVIDIR CADA ACTO ●

ACTO 1

▶

1

2

3

......

●

ACTO 2

▶

1

2

3

......

●

...

CARACTERÍSTICAS DE CADA ESCENA

ACTO 1

e! !


●

ESCENA 1

▶

Personaxes: ..........

Lugar: ..........

Tempo: ..........

●

ESCENA 2

▶

Personaxes: ..........

Lugar: ..........

Tempo: ..........

●

...

Solucións 213

Outras actividades Analizar as divisións. Seleccione unha obra teatral dirixida a un público adulto que estea dividida en varios actos, xa que as infantís adoitan ter un só acto. Despois, pídalles aos alumnos que por equipos analicen en cantos actos se divide a obra e cantas escenas ten cada acto. Investigar. Propóñalles aos alumnos que obteñan información sobre o autor Antón Cortizas, as obras narrativas e teatrais que escribiu, os premios que conseguiu, etc. Pode destacar, entre outras, Memorias dun río, Premio Barco de Vapor, e O coleccionista de sombras, Premio de textos teatrais Xeración Nós.

1. A escena B, porque ten relación co tema de que trata o fragmento e pódese desenvolver no mesmo decorado; ademais, os personaxes que interveñen son os mesmos. 2. Prodúcese un cambio de escena cando marchan EL-REI TATEXO e X OANA do escenario e entran dous personaxes novos: TANXERINA e PERGAMIÑO. 3. Cando entra un personaxe novo ou sae un dos que estaban. OBRADOIRO LITERARIO 1. RL.

213 131194 _ 0264-0279.indd

277

22/7/09

16:51:07


1.

LEM



●


●

●

●

10.

Os textos son as unidades da ………… Teñen unha extensión ………… As parénteses utilízanse para ………… As comiñas utilízanse para reproducir ………… e para …………. A raia utilízase para introducir ………… ou ………… Os vulgarismos son ………… As obras teatrais divídense en ………… Cada acto divídese en ………… Unha escena é …………

11.

• Elaborar un ficheiro.


2.

ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema. CARACTERÍSTICAS DOS TEXTOS

Amplíe a actividade 4 propoñéndolles aos alumnos que informen do que fixeron para converter o conxunto de enunciados nun texto. Nas actividades 6 e 7, pídalles que expliquen cada uso das parénteses e da raia. A propósito da actividade 16, propóñalles que expliquen en que situación alguén podería expresar oralmente os coloquialismos do fragmento orixinal.

.................

Son mensaxes .......

de enunciados non é un texto.

6. Escribe un diálogo breve a partir desta situación en que haxa dous exemplos da raia.

Avances do século XX Outros fixéronnos o día a día máis fácil e cómodo. Ir en bicicleta é moi bo para a saúde. Moitos permitiron alongar a vida das persoas. Ao longo do século XX producíronse numerosos avances científicos. E, finalmente, hai outros que revolucionaron totalmente o mundo.

de enunciados anterior e convérteo nun texto.

7. Marca. Que é o punto de vista nunha narración? A maneira como narra os feitos a persoa que os conta. A maneira como puntúa unha narración a persoa que a conta.

A primeira viaxe longa en automóbil fíxoa 1849-1944, unha muller: Berta Ringer Alemaña . Era muller de Karl Benz enxeñeiro alemán, un dos inventores Ocorreu en agosto de 1888. do automóbil Berta montou cos seus dous fillos e percorreu 105 km entre as cidades Mannheim Imos ver a avoa díxolles e Pforzheim . e demostrou que o invento do seu marido moitos dubidábano funcionaba.

✱

✱

✱

✱✱

✱

ES

1

e corríxeos.

por parénteses ou comiñas cando cumpra.

✱

13.

Un turista que visita a vila pregúntalle a un viandante cal é a Praza Maior. E o viandante respóndelle que non o sabe porque el non anda medindo as prazas.

8. Subliña os vulgarismos do texto

5. Le o texto e substitúe o símbolo

1. • Os textos son as unidades superiores da linguaxe que utilizamos para comunicarnos. Teñen unha extensión variable. • As parénteses utilízanse para introducir unha explicación, unha información ou unha aclaración dentro dunha oración. As comiñas utilízanse para reproducir as palabras literais que dixo ou escribiu unha persoa e para citar os títulos dun artigo, dun poema, etc. A raia utilízase para introducir as palabras dun personaxe ou as aclaracións do narrador cando fala un personaxe. • Os vulgarismos son formas incorrectas das palabras. • As obras teatrais divídense en actos. Cada acto divídese en escenas. Unha escena é unha parte da representación que transcorre no mesmo lugar e tempo e en que interveñen os mesmos personaxes. 2. CARACTERÍSTICAS DOS TEXTOS: Son mensaxes completas; Presentan ideas ordenadas; Os enunciados tratan dun mesmo tema; As relacións entre os enunciados establécense por medio de enlaces extraoracionais. 3. Non o é

.................

12. 3. Di por que dous motivos o seguinte conxunto

4. Fai os cambios necesarios no conxunto

Solucións

Os enunciados tratan .......

✱

✱

Festa na aldeia... O meu viciño e mais eu estabamos xogando á birisca e dixeron na arradio que había unha festa nunha aldeia próxima a fin de somana. Fomos o domingo na miña amoto e topamos uns curmáns meus que estaban a bailare.

9. Explica en que se parecen e en que se diferencian un acto e unha escena.

214

Outras actividades Utilizar enlaces extraoracionais. Pídalles aos alumnos que completen as oracións cos enlaces que conveña. • deseguida

• en consecuencia

• daquela,

Lesionado! Eu estudara moito e non paraba de pedirlles a meus pais unha consola de deportes. ….., meus pais mercáronma. …… púxenme a xogar ao videoxogo e estiven de tres a oito. …… agora dóenme as costas e os ollos.

214 131194 _ 0264-0279.indd

278

22/7/09

16:51:07

ia.

15 LEMBRA E REPASA 10. Escribe oracións que comecen por estas

14. Responde cunha enumeración incompleta en

palabras e di como son segundo a intención do falante. ●

que

●

como

●

quizais

●

cada caso. ●

oxalá

11. Converte cada parella de oracións simples

●

15. Di en cal destas enumeracións podes incluír

nunha composta empregando os enlaces do cadro. porque ● ● ●

pero

os puntos suspensivos e de que maneira. Na bolsa só levo a toalla, as chancletas, crema solar e unha botella de auga.

mentres

Pedro asubía. Pedro camiña. Non o sei. Querería sabelo. Non nos bañaremos. Comeza a chover.

Meteu na maleta de todo un pouco: xerseis, calcetíns, pantalóns, etc.

16. Copia o seguinte texto cambiando

12. Escribe unha oración activa e outra pasiva co verbo escribir.

13. Escribe oracións que conteñan puntos suspensivos e que rematen nestes grupos de palabras. ● ● ●

a súa propia sombra! unha luz preto de nós. irmá de Luís, non si?

● ● ●

Que transportes terrestres coñeces? Cales son os teus deportistas favoritos?

un pingüín! está cru. 20 euros!

as expresións coloquiais por expresións cultas equivalentes.

Cambio de plans Uxío está de morros. Quería choiar de segurata na disco para gañar unhas cadelas e déronlle cabazas. Agora terá que buscar outro curro se quere largar estas vacances ao estranxeiro. Vaites!

a

Elaborar un ficheiro

ES CAPAZ DE…

1. Elabora un ficheiro cos autores e coas autoras das lecturas iniciais de cada unidade do libro. Faino así:

1. Decide a información que vas escribir en cada ficha e organízaa nunha ficha tipo. EXEMPLO

APELIDO:

NOME:

DATA E LUGAR DE NACEMENTO: OBRAS PRINCIPAIS: PREMIOS RECIBIDOS: OUTROS FEITOS DESTACADOS:

2. Completa cada ficha cos datos de cada autor e de cada autora. 3. Ordena as fichas alfabeticamente e gárdaas nunha caixa ou nun arquivador de aneis.

215

Programa de ESTUDO EFICAZ Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que aprenderon. Cómpre completar unha táboa coma esta: O que aprendín


UNIDADE

15

porque os enunciados están desordenados e hai un que non trata do mesmo tema. 4. Ao longo do século XX producíronse numerosos avances científicos. Moitos permitiron alongar a vida das persoas. Outros fixéronnos o día a día máis fácil e cómodo. E, finalmente, hai outros que revolucionaron totalmente o mundo. 5. Berta Ringer (1849-1944, Alemaña); (enxeñeiro alemán, un dos inventores do automóbil); «Imos ver a avoa» díxolles; (moitos dubidábano). 6. RL. 7. A maneira como narra os feitos a persoa que os conta. 8. viciño: veciño; birisca: brisca; arradio: radio; aldeia: aldea; somana: semana; amoto: moto; bailare: bailar. 9. Parécense porque os dous son divisións da obra teatral. Diferéncianse porque un acto marca un cambio de decorado e de personaxes, mentres que a escena só marca un cambio de personaxes. 10. RM: • Que queres comer? Interrogativa. • Como te pareces a teu pai! Exclamativa. • Quizais o merque mañá. Dubitativa. • Oxalá nos adestre Miguel! Optativa. 11. • Pedro asubía mentres camiña. • Non o sei pero quería sabelo. • Non nos bañaremos porque comeza a chover. 12. RM: Hoxe escribín un artigo. Esta novela foi escrita o ano pasado. 13. RL. 14. RL. 15. Pódense incluír na segunda porque é unha enumeración incompleta. Meteu na maleta de todo un pouco: xerseis, calcetíns, pantalóns… 16. RM: Uxío está enfadado. Quería traballar de axente de seguridade na discoteca para conseguir un diñeiro e rexeitárono. Agora terá que buscar outro traballo se quere ir estas vacacións ao estranxeiro. Que mágoa! ES CAPAZ DE… 1. RL.

Lectura Comunicación oral Gramática Ortografía Vocabulario Composición Literatura

215 131194 _ 0264-0279.indd

279

22/7/09

16:51:07

UNIDADE 1 Audición (pistas 1 e 2 ) Dorna Sobre as ondas do mar, baixo do vento, vai a dorna peneira que peneira, e a gaivota que vaga vagaceira non é máis grácil, non, nin ten máis tento. Non é máis espelida e mariñeira, nin lizgaira sardiña nin famento golfiño brincador que vai atento do cardume de xarda viaxeira. E corre polas ondas e retorna sobre de si, submisa á man humana, e acanéase e baila e non se entorna, cousa linda movéndose galana na crista do abalar, preciosa dorna onde un home libérrimo se afana. DARÍO XOHÁN CABANA

UNIDADE 2 Audición (pista 3) Meu irmao e mais eu fomos ás rebaixas. El mercou uns pantalois azuis e uns zapatos marrois. Alí atopamos o meu amigo Gonzalo, que viña dunha tenda de deportes, cunhas botas de fútbol novas. Saeu todo contento porque as mercou á metade de prezo. E tu, non te animas a ir, con tantas ofertas?

Daquela Tomé, aterrado, pensou: «Pobres coles! Elas morrendo de sede e eu tan contento. Eu son o culpable que de non chova e eu vou solucionar isto!». Despois de reflexionar un anaco, concluíu que o mellor sería pedirlle desculpas á chuvia. E así o fixo. Aínda pasaron dous días interminables, pero por fin volveu chover. –Graciñas, chuvia! –berrou Tomé moi contento–. Non importa se me mollo, o que importa é que as miñas amigas as coles non morran de sede! OTFRIED PREUSLER, Tomé Espantallo (Adaptación)

UNIDADE 4 Audición (pista 8) –Roi, espera! Onde vas? –Á biblioteca. Acabo de ler un libro dun autor que me encantou e quero comprobar se hai algún libro máis del. –E como se chama este autor? –Non me lembro. Sei que naceu en Lión, en Francia, a principios do século pasado e que era moi aventureiro. De feito, naquela época en que voar era tan perigoso, el era un dos poucos pilotos profesionais que facían traxectos internacionais. Non obstante, penso que é máis coñecido como autor do conto que acabo de ler, titulado «O principiño», ca polas súas proezas polo aire. Sabes de quen che falo?

Audición (pista 4)

UNIDADE 5

Meu irmán e mais eu fomos ás rebaixas. El mercou uns pantalóns azuis e uns sapatos marróns. Alí atopamos o meu amigho Ghonsalo, que viña dunha tenda de deportes, cunhas botas de fútbol novas. Saíu todo contento porque as mercou á metade de preso. E ti, non te animas a ir, con tantas ofertas?

Audición (pista 9)

Audición (pista 5) Meu irmao e mais eu fomos ás rebaixas. El mercou uns pantalós azuis e uns zapatos marrós. Alí atopamos o meu amigho Ghonzalo, que viña dunha tenda de deportes, cunhas botas de fútbol novas. Saeu todo contento porque as mercou á metade de prezo. E ti, non te animas a ir, con tantas ofertas?

UNIDADE 3 Audición (pistas 6 e 7) A horta ten sede Tomé era un espantallo que estaba plantado no medio dunha horta de coles. Alí era bastante feliz, excepto cando chovía. Porque o que máis molestaba a Tomé era a chuvia. Calquera día mollábase, e cando o vento e o sol o secaban, chovía outra vez. Que rabia! Un día, Tomé, farto de tanta auga, mandou a chuvia a muxir as galiñas. Quizais foi unha casualidade, pero o caso é que as semanas seguintes non choveu nin chisca, e Tomé estaba feliz. Unha mañá, uns labradores chegaron á horta e puxéronse a mirar as plantas con cara seria: –Se non chove, coa calor que vai, secarán as coles –dixo un deles.

Boas tardes! Como cada día, comezamos cos titulares das noticias máis destacadas. Máis de doce persoas resultaron feridas ao afundirse unha casa das aforas da cidade. Segundo parece, as últimas chuvias fixeron que o terreo sobre o que estaba edificado cedese, feito que provocou esta lamentable catástrofe. Os laboratorios «Saúdetotal» sacan ao mercado un novo medicamento para tratar todo tipo de alerxias. A Organización Mundial da Saúde, despois de comprobar que o medicamento funciona, deulle o visto e prace á súa comercialización. Este ano, a primavera non será tan molesta para os milleiros de persoas que padecen de alerxia no noso país. Un mal pase durante un dos adestramentos provocou unha grave lesión no nocello da tenista Aldara Castro, lesión que lle impedirá xogar a final do torneo «Cidade do Sol», en que tiña moitas posibilidades de gañar. Esta tarde milleiros de persoas concentráronse ás portas da libraría «Cantares» para asistiren á presentación da última novela do escritor Martiño Seco. Esta aglomeración de xente provocou graves problemas de tráfico na zona durante algunhas horas.

UNIDADE 6 Audición (pista 10) O magnetismo é unha das forzas máis importantes da natureza, como o son tamén a forza da gravidade e a forza

216 131194 _ 0280-0288.indd 280

22/7/09 16:54:43

AUDICIÓNS nuclear. A manifestación máis coñecida do magnetismo é a forza de atracción ou repulsión, que se pode comprobar, por exemplo, nos imáns. Os imáns teñen un polo de signo diferente en cada extremo: un polo negativo e un polo positivo. Se enfrontamos dous imáns polos polos do mesmo signo, comprobaremos que os imáns se repelen. Pero se os enfrontamos polos polos de signo diferente, os dous imáns atráense. Aquí temos unha mostra de como funciona a forza do magnetismo.

UNIDADE 7 Audición (pista 11) –Que ganas tiña de acabar «Memorias dun vampiro»! Fíxoseme longuísimo e iso que non ten nin setenta e cinco páxinas! –Longuísimo? Que esaxerada es, Xela! Pero se se le deseguida! A min non me durou nin unha tarde! Non podía parar de lelo! –Estou de acordo contigo, Martiño. Este libro engancha! É tan misterioso... Ademais, as aventuras que conta son moi orixinais e divertidas! –Non sei como podes dicir iso, Antía. A guía de teléfonos é máis emocionante ca este libro. –Que parvada acabas de dicir, Alberte! –Veña, non discutades. O que está claro é que cada un temos os nosos gustos, pero non por iso deixaremos de ser amigos, verdade?

UNIDADE 8 Audición (pista 12) –Si? –Ola, Cibrán! Son Uxía. Queríache pedir un favor... –Si, dime Uxía. –Resulta que mañá é o aniversario de miña nai e pensei que lle podería regalar un pau de chuvia, coma o que me ensinaches na túa casa o outro día. Pero non sei como facelo. Pódesme axudar? –Claro que si, muller! Atende ben, que é moi fácil. Necesitarás cinco tubos de cartón (destes que quedan cando se acaba o papel hixiénico), un paquete de arroz, tesoiras, cinta adhesiva, cartolina e unha caixiña de cravos pequenos. De acordo? –Si, si. –Pois o que tes que facer é unir os cinco tubos de papel hixiénico moi forte coa cinta adhesiva. Así formarás o pau. Despois, crava os cravos pequenos por todo o pau, de maneira que se crucen por dentro, e cúbreos por fóra con cinta adhesiva para evitar que saian. A continuación tes que botar neles o arroz. Pero lembra que, para que non caia fóra, antes deberás tapar un dos extremos do tubo con un dos dous círculos de cartolina que cortarás previamente para isto. Unha vez botado o arroz, tapa o outro extremo co outro círculo de cartolina e xa tes o pau de chuvia. –E como o podería adornar? Cheo de cinta adhesiva quedará moi feo, non? –Ah, si. Perdoa. Esquecérame. O que podes facer é coller papel de cores e apegalo con cola arredor do pau. Seguro que che queda precioso.

–Moitísimas grazas, Cibrán! Estou segura de que a miña nai lle encantará. Déboche unha. Adeus! –Aburiño, Uxía, abur!

UNIDADE 9 Audición (pista 13) –Ola, Adela! Canto tempo sen verte! Como estás? –Encantada da vida, Antón. Acabo de chegar dunha viaxe e estou coma nova. –Unha viaxe? Ti sempre viaxando, eh? Conta, conta. –Lembras os meus amigos Ana e Brais? Pois convencéronme para ir con eles e coa irmá de Ana, Sabela, a descubrir as marabillas de Exipto. Incrible! Estivemos seis días de cruceiro polo Nilo e catro días no Cairo. A verdade é que me encantou, pero ía unha calor insoportable. Chegamos a estar a 40 graos! –Mi madriña! É que ir en agosto é unha loucura... –Si, pero como é o mes que teño de vacacións... De todos os xeitos, non importa. Paseino tan ben! Tiñamos programadas unha morea de excursións, que faciamos en compañía de preto de cincuenta persoas máis. Os desprazamentos eran por estrada e, aínda que ás veces eran longos, non se facía pesado porque o guía que acompañaba o noso grupo explicaba cousas moi interesantes. Con todo, paseino moito mellor no Cairo. Alí xa nos desprazabamos nós sós, a pé, en metro ou en taxi, porque non contratamos ningunha excursión. Foi divertidísimo! Aínda que, ás veces, cando nos falaban en árabe e non nos entendiamos, pasabámolo mal. –E a viaxe deica alá é moi pesada? –Non, ho…! Son só catro horiñas de voo. Pasan deseguida. –Píntasmo tan ben que quizais me anime a facer esta viaxe algún día. –Pois se podes, Antón, faina. Asegúroche que non te arrepentirás. –Ben, Adela, déixote que é tarde. Xa falaremos outro día. –Cando queiras, Antón. Deica pronto! –Aburiño!

UNIDADE 10 Audición 1 (pista 14) Onte, cara ás oito do serán, un coche que circulaba por unha vía pública a unha velocidade demasiado elevada derrapou no cruzamento entre a rúa Maior e a rúa das Flores e chocou contra un farol. Mentres a policía investiga os feitos, o concello farase cargo dos desperfectos ocasionados pola imprudencia do condutor do vehículo. Audición 2 (pista 15) A falta de sinalización da zona en obras provocou un accidente onte, cara ás oito do serán, no cruzamento entre a rúa Maior e a rúa das Flores. Segundo parece, o vehículo, que circulaba con normalidade, tivo que frear bruscamente para evitar caer nun dos numerosos buratos da obra que atravesan a rúa Maior. A freada brusca fixo que o vehículo derrapase e chocase contra un farol. Mentres a policía investiga os feitos, o concello farase cargo dos desperfectos ocasionados polo seu desleixo á hora de sinalizar as obras.

217 131194 _ 0280-0288.indd 281

22/7/09 16:54:43

UNIDADE 11 Audición (pista 16) Alberte, antes de ires ao adestramento, quero que me fagas unhas cantas encargas. Primeiro, vai á ferraxaría e merca un desaparafusador e unha caixa de cravos. Despois pasa pola froitaría e merca un quilo de plátanos, un melón e medio quilo de cereixas. Da tenda do barrio quero que traias unha botella de aceite, un paquete de arroz, medio quilo de tomates e un bote de olivas. Ah, e non esquezas mercar unha barra de pan artesá. Deixeiche diñeiro no caixón da cociña. Lembraraste de todo?

UNIDADE 12 Audición 1 (pista 17) Primeira pregunta: O saxofón é un instrumento de corda ou de vento? Audición 2 (pista 18) Segunda pregunta: Cantos lados ten un octógono? Audición 3 (pista 19) Terceira pregunta: Cal destas cidades non se atopa en Europa: París, Londres, Los Ángeles ou Lisboa?

–Ata aquí o noso tempo. Moitas grazas, James, por concedernos esta entrevista. Sorte e deica a próxima. –Grazas a vostedes. Adeus.

UNIDADE 14 Audición 1 (pista 28) Un camión e dous coches chocaron na estrada nacional 23. Por sorte, os dous condutores e os acompañantes resultaron ilesos. Audición 2 (pista 29) Viaxe con nós á península das Baleares. Pasarao de cine! Audición 3 (pista 30) O capitán do equipo estará de baixa unhas cantas semanas xa que leva o brazo enxesado a causa dunha lesión no nocello. Audición 4 (pista 31) Atención, señores viaxeiros! O tren con destino a Vigo efectuará a saída en dez minutos desde a plataforma tres, xa que a plataforma tres está inhabilitada a causa das obras da estación. Desculpen as molestias.

Audición 4 (pista 20) Cuarta pregunta: Cantos quilos son unha tonelada: cen ou mil?

UNIDADE 15

Audición 5 (pista 21) Quinta pregunta: Martín Codax foi un poeta ou un pintor?

Galicia ten clima oceánico, con abundantes precipitacións e temperaturas suaves. Segundo a proximidade ao mar e a altura, hai variacións climáticas: Na costa e nas súas proximidades, o clima é oceánico típico. As chuvias son moi abundantes todo o ano, o inverno é temperado e o verán é suave. Na Galicia central e meridional predomina o clima oceánico de interior. Os veráns son cálidos e os invernos son fríos con frecuentes xeadas; chove menos ca na costa. Nos vales do Miño e do Sil, o clima é case mediterráneo, é dicir, ten invernos frescos e veráns calorosos. As chuvias son escasas todo o ano. Nas serras orientais e nas zonas máis altas das serras centro-occidentais dáse o clima oceánico de montaña. O inverno é frío e o verán é suave. Chove abundantemente, e con frecuencia en forma de neve.

Audición 6 (pista 22) Sexta pregunta: Con que nos podemos protexer da chuvia? Audición 7 (pista 23) Sétima pregunta: Como se chama a persoa que traballa a madeira? Audición 8 (pista 24) Oitava pregunta: Con que medio de transporte se pode dar a volta ao mundo sen baixar del? Audición 9 (pista 25) Novena pregunta: Para que serve un mp3? Audición 10 (pista 26) Décima pregunta: Que se adoita facer polo Entroido?

UNIDADE 13

Audición (pista 32)

Audición (pista 27) –Boas noites! Hoxe no noso programa contamos coa presenza do actor internacional James Bolt. Ola, James, como estás? –Pois, máis mollado ca un pito de atoparme aquí convosco. –Di, James, de que vai a túa última película? –É unha película ambientada nunha época anciá, exactamente na Roma imperial. Eu son un gladíolo que intenta escapar do seu destino coa axuda da filla do emperador romano e que ao final o consegue. –Que te animou a facer esta película? –Gustoume moito o guión, gustáronme moito os actores e as actrices que participaban e gustoume moito que a directora fose Sara Soul. Grazas a ela son un actor famoso. Por iso pensei que agora tiña a oportunidade de que mas pagase todas xuntas e aceptei o papel.

218 131194 _ 0280-0288.indd 282

22/7/09 16:54:43

Os verbos regulares

Primeira conxugación (-ar) O VERBO ANDAR Formas persoais MODO INDICATIVO Presente eu ti el nós vós eles

ando andas anda andamos andades andan



andara andaras andara andaramos andarades andaran

andaba andabas andaba andabamos andabades andaban Futuro


andarei andarás andará andaremos andaredes andarán


andei andaches andou andamos andastes andaron



andaría andarías andaría andariamos andariades andarían


ande andes ande andemos andedes anden


andase andases andase andásemos andásedes andasen

MODO IMPERATIVO anda ti andade vós Formas non persoais Infinitivo

andar

Xerundio

andando

Participio

andado

Segunda conxugación (-er) O VERBO BATER Formas persoais MODO INDICATIVO Presente eu ti el nós vós eles

bato bates bate batemos batedes baten



batera bateras batera bateramos baterades bateran

batía batías batía batiamos batiades batían Futuro


baterei baterás baterá bateremos bateredes baterán


batín batiches bateu batemos batestes bateron


batería baterías batería bateriamos bateriades baterían



bata batas bata batamos batades batan


batese bateses batese batésemos batésedes batesen

MODO IMPERATIVO bate ti batede vós Formas non persoais Infinitivo

bater

Xerundio

batendo

Participio

batido

219 131194 _ 0280-0288.indd 283

22/7/09 16:54:43

Segunda conxugación (-er) O VERBO CONVERTER Formas persoais MODO INDICATIVO Presente eu ti el nós vós eles

converto convertes converte convertemos convertedes converten



convertera converteras convertera converteramos converterades converteran

convertía convertías convertía convertiamos convertiades convertían Futuro


converterei converterás converterá converteremos converteredes converterán


convertín convertiches converteu convertemos convertestes converteron


Presente


converta convertas converta convertamos convertades convertan



convertería converterías convertería converteriamos converteriades converterían

convertese converteses convertese convertésemos convertésedes convertesen

MODO IMPERATIVO converte ti convertede vós Formas non persoais Infinitivo

converter

Xerundio

convertendo

Participio

convertido

Terceira conxugación (-ir) O VERBO PARTIR Formas persoais MODO INDICATIVO Presente eu ti el nós vós eles

parto partes parte partimos partides parten



partira partiras partira partiramos partirades partiran

partía partías partía partiamos partiades partían Futuro


partirei partirás partirá partiremos partiredes partirán


partín partiches partiu partimos partistes partiron


partiría partirías partiría partiriamos partiriades partirían


parta partas parta partamos partades partan


partise partises partise partísemos partísedes partisen

MODO IMPERATIVO parte ti partide vós Formas non persoais Infinitivo

partir

Xerundio

partindo

Participio

partido

220 131194 _ 0280-0288.indd 284

22/7/09 16:54:44

Os verbos regulares

Terceira conxugación (-ir) O VERBO ADVERTIR Formas persoais MODO INDICATIVO Presente eu ti el nós vós eles

advirto advirtes advirte advertimos advertides advirten



advertira advertiras advertira advertiramos advertirades advertiran

advertía advertías advertía advertiamos advertiades advertían Futuro


advertirei advertirás advertirá advertiremos advertiredes advertirán


advertín advertiches advertiu advertimos advertistes advertiron



advertiría advertirías advertiría advertiriamos advertiriades advertirían

Presente


advirta advirtas advirta advirtamos advirtades advirtan


advertise advertises advertise advertísemos advertísedes advertisen

MODO IMPERATIVO advirte ti advertide vós Formas non persoais Infinitivo

advertir

Xerundio

advertindo

Participio

advertido

O VERBO SEGUIR Formas persoais MODO INDICATIVO Presente eu ti el nós vós eles

sigo segues segue seguimos seguides seguen



seguira seguiras seguira seguiramos seguirades seguiran

seguía seguías seguía seguiamos seguiades seguían Futuro


seguirei seguirás seguirá seguiremos seguiredes seguirán


seguín seguiches seguiu seguimos seguistes seguiron


seguiría seguirías seguiría seguiriamos seguiriades seguirían



siga sigas siga sigamos sigades sigan


seguise seguises seguise seguísemos seguísedes seguisen

MODO IMPERATIVO sigue ti seguide vós Formas non persoais Infinitivo

seguir

Xerundio

seguindo

Participio

seguide

221 131194 _ 0280-0288.indd 285

22/7/09 16:54:44

Terceira conxugación (-ir) O VERBO FUXIR Formas persoais MODO INDICATIVO Presente eu ti el nós vós eles

fuxo foxes foxe fuximos fuxides foxen



fuxira fuxiras fuxira fuxiramos fuxirades fuxiran

fuxía fuxías fuxía fuxiamos fuxiades fuxían Futuro


fuxirei fuxirás fuxirá fuxiremos fuxiredes fuxirán


fuxín fuxiches fuxiu fuximos fuxistes fuxiron



fuxiría fuxirías fuxiría fuxiriamos fuxiriades fuxirían


fuxa fuxas fuxa fuxamos fuxades fuxan


fuxise fuxises fuxise fuxísemos fuxísedes fuxisen

MODO IMPERATIVO fuxe ti fuxide vós Formas non persoais Infinitivo

fuxir

Xerundio

fuxindo

Participio

fuxido

O VERBO DISCUTIR Formas persoais MODO INDICATIVO Presente eu ti el nós vós eles

discuto discutes discute discutimos discutides discuten



discutira discutiras discutira discutiramos discutirades discutiran

discutía discutías discutía discutiamos discutiades discutían Futuro


discutirei discutirás discutirá discutiremos discutiredes discutirán


discutín discutiches discutiu discutimos discutistes discutiron


discutiría discutirías discutiría discutiriamos discutiriades discutirían


discuta discutas discuta discutamos discutades discutan


discutise discutises discutise discutísemos discutísedes discutisen

MODO IMPERATIVO discute ti discutide vós Formas non persoais Infinitivo

discutir

Xerundio

discutindo

Participio

discutido

222 131194 _ 0280-0288.indd 286

22/7/09 16:54:44

FONTES DOS TEXTOS «A aguia e a toupa». Mario Pereira, Contos para Manuela. Editorial Alfaguara-Obradoiro. «Marcelino Pardo». Álvaro Cunqueiro, Os outros feirantes. Editorial Galaxia. «O Penedo das Doncelas». Carlos G. Reigosa, Dous mais dous. Editorial Sotelo Blanco. «O cativo da lata de conservas». Christine Nostlinger, Konrad o el niño que salió de la lata conservas. Editorial Alfaguara. «Berta e os tres desexos». Roger Collison, Las cosas de Berta. Editorial Anaya. Colección «Sopa de libros» «O teatro de sombras de Ofelia». Michael Ende, Os mellores contos. «Electricidade estática». Santiago Jaureguízar. Conto orixinal para Edicións Obradoiro. «Mando a distancia». Xabier P. Docampo, A nena de auga e o príncipe de lume. Edicións Xerais. Colección «Merlín». «Illa Redonda». Helena Villar Janeiro, Viaxe a Illa Redonda. Editorial Galaxia. Colección «Árbore». «A gatiña de cristal». Xosé Antonio Neira Cruz, Os gatos de Venecia. Editorial Edelvives. «Peixe Fritido». Gianni Rodari, Vinte contos máis un. «O misterio da curva». Luigi Malerba, dentro de Antología literaria. Editorial Santillana «Ulises e as sereas». Adaptación baseada na Odisea. «As musas da historia». Irene Genovés. Conto orixinal para este libro de texto. «Navegar». Ana M.ª Fernández, Amar e outros verbos. Everest Galicia. «Pan». Manuel María, Terra Chá. La Voz de Galicia. Biblioteca 120. «Día de festa». Marilar Aleixandre, Nogard. Editorial Alfaguara-Obradoiro. «As tres cabazas». Antonio Torrado, Teatro ás tres pancadas. Edicións Xerais. Colección «Merlín». «Historia do home que tiña moitos fumes». Gloria Sánchez, Cabeciña a paxaros e outras historias. Grupo Editorial Bruño. «Un naufraxio». Ramiro Fonte, O xardín do pasatempo. Tambre. Colección «Ala delta». «Había unha vella chamada Lucía». Antón Cortizas, Era unha vez na quimbamba. Tambre. Colección «Ala delta». «As estrelas...». A. García Teijeiro/J. Sierra i Fabra, Contos e poemas para un mes calquera. Editorial Planeta&Oxford. Colección «Camaleón». «O hipopótamo Zambudio». Calo Iglesias, Setemorros e outros contos. Toxosoutos, S.L. «O mar da Néboa». Manuel Rivas, Bala Perdida. Editorial Alfaguara-Obradoiro. «A escola vai río abaixo». Agustín Fernández Paz, A escola de piratas. Editorial Rodeira. Colección «Tucán». «A brétema». Manuel María, Terra Chá. La Voz de Galicia. Biblioteca 120. «O emperador recitador». Manuel Núñez Singala, O achado do castro. Edicións Sotelo Blanco. «A colección». Antón Cortizas, O coleccionista de sombras. Editorial Sotelo Blanco. Serie «A biblioteca de Arlequín». Fragmento de Hip-hip Hurra!. Magdalena Rojas. Editorial Galaxia. Colección «Árbore».

131194 _ 0280-0288.indd 287

22/7/09 16:54:44

Dirección de arte: Xosé Crespo Proxecto gráfico Portada: Carrió / Sánchez / Lacasta Interiores: Paco Sánchez Ilustración de portada: Álex Fito Xefa de proxecto: Rosa Marín Coordinación de ilustración: Carlos Aguilera Xefe de desenvolvemento de proxecto: Javier Tejeda Desenvolvemento gráfico: Xosé Luís García e Raúl de Andrés Dirección técnica: Ángel García Encinar Coordinación técnica: Ester Marín e Xosé Luís Verdasco Confección e montaxe: Ester Marín Corrección: Ánxela Carril, Luz Cures e Antón Palacio Documentación e selección fotográfica: Mercedes Barcenilla Fotografía: A. Lamas; A. Toimil; A. Toril; C. Pérez; F. Ontañón; G. Peña; GARCÍA-PELAYO/Juancho; J. Jaime; J. M.ª Barres; J. M.ª Escudero; J. Navarro; M. Catalán; M. G. Vicente; Michele di Piccione; Prats i Camps; S. Enríquez; S. Padura; T. Arias; X. S. Lobato; CORDON PRESS/ullstein bild; EFE/EPA/DPA/Stephanie Pilick; I. Preysler; ISTOCKPHOTO; PHOTODISC; BIBLIOTECA ESTENSE, MÓDENA; CREATIVE LABS; MATTON-BILD; SERIDEC PHOTOIMAGENES CD; ARQUIVO SANTILLANA

© 2009 by Edicións Obradoiro, S. L. / Santillana Educación, S. L. Entrecercas, 2 – 15705 Santiago de Compostela PRINTED IN SPAIN Impreso en España por

ISBN: 978-84-8224-878-3 CP: 131194 Depósito legal:

131194 _ 0280-0288.indd 288

Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación pública ou transformación desta obra só se pode realizar coa autorización dos seus titulares, salvo excepción prevista na lei. Contacte con CEDRO (Centro Español de Dereitos Reprográficos, www.cedro.org) se necesita fotocopiar ou escanear algún fragmento desta obra.

22/7/09 16:54:44

Lingua Galega 5 de Primaria

Recommend Documents