LIHAM SA MGA KABABAIHAN NG MALOLOS
Inihanda ni G. Roland Lorenzo M. Ruben
ANG KASAYSAYAN • Ang dalawampung (20) kababaihang pinatungtungkulan ng nasabing liham ay inilarawan ni Teodoro Sandiko bilang mahinhin nguni't matatapang, masigasig, at anak ng mga kilalang angkan sa Malolos. • Ang kanilang pagsusumikap na magtaguyod ng isang paaralang pang-gabi upang matuto ng wikang Kastila ang nagbunsod kay Marcelo del Pilar upang hingan ng isang liham na nakasulat sa wikang Tagalog si Dr. Rizal.
• Sa katauhan ni Crisostomo Ibarra, ang pangunahing tauhan sa akda ni Rizal na Noli Me Tangere, ay mababanaag ang masidhing adhikain na paunlarin ang kaisipan ng lahing Tagalog, lalo na ng mga kakabaihan.
Sandiko at Reyes • Unang iniharap ng dalawang kilalang guro noon na sina Teodoro Sandiko at Graciano Reyes sa Gobernador-Sibil ng Bulakan ang kahilingang magtatag ng paaralan para sa mga taga-Malolos subalit ito ay tinanggihan sa dahilang yaon ay magiging isang panganib sa karangalan ng Espanya. Ayon pa sa isang pahayagang nalathala noon, tinutulan din ng kura paroko ang nasabing kahiligan.
• Nais ng hari ng Espanya na palaganapin ang pagtuturo ng wikang Kastila sa kanyang nasasakupan, kabilang na ang Pilipinas, subalit mahigpit itong hinahadlangan ng mga prayle. Naniniwala sila na ang pagbibigay ng edukasyon ay halintulad sa pagbibigay ng sandatang wala ang mga indio—ang kaisipan o kamulatan sa kanilang kalagayan. Ang naturang kaalaman ang siya namang magiging
• Noong Hulyo 1888, dumating mula sa Espanya ang kahalili ni Heneral Emilio Terrrero, si Heneral Veleriano Weyler. Ang bagong gobernador-heneral ay agad na naglabas ng utos sa pagpapalaganap ng wikang Kastila sa buong kapuluan. Kaya naman, nang ilahad ng mga dalaga ng Malolos ang kanilang mungkahi ay nakuha nila ang pagsang-ayon nito sa pasubaling gaganapin ang klase sa araw sa halip na sa gabi at si Bb. Guadalupe Reyes na ang magiging guro.
kababaihang pinatutungkulan ng liham ni Rizal: 1) 2) 3) 4) 5) 6)
Elisea T. Reyes Juana T. Reyes Leoncia S. Reyes Olympia S. A. Reyes Rufina T. Reyes Eugenia M. Tanchangco 7) Aurea M. Tanchangco 8) Basilia V. Tantoco 9) Teresa T. Tantoco
11) Anastacia M. Tiongson 12) Basilia R. Tiongson 13) Paz R. Tiongson 14) Aleja R. Tiongson 15) Mercedes R. Tiongson 16) Agapita R. Tiongson 17) Filomena O. Tiongson 18) Cecilia O. Tiongson
Alberta Uitangcoy
Juana Reyes
Elisea Reyes
Olympia Reyes
Leoncia Reyes
Eugenia Tanchangco
Aurea Tanchangco
Feliciana Tiongson
Filomena Tiongson
Agapita Tiongson
Anastacia Tiongson
Mercedes Tiongson
Maria Tantoco
• Nagmula ang dalawampung kababaihan ng Malolos sa apat na malalaking angkan ng mestizosangley* noon sa kanilang bayan: ang Tiongson, ang Reyes, ang Tantoco, at ang Santos. • Ayon sa mga tala, ang grupong ito ay binubuo ng anim na magkakapatid at apat na indibidwal,(Tiongson,145) na kung hindi man magkakamag-anak ay malapit sa isa't isa. • Ang kanilang mga tahanan, na karaniwang may temang bahay-na-bato, ay magkakalapit at matatagpuan sa loob ng pariancillo (small parian). *Ang
mestizo-sangley ay may amang Intsik at inang Pilipina
• Bagamat mariwasa ang kanilang pamumuhay at mayroong mga katulong sa bahay, sila ay naging maalam sa mga gawaing pantahanan tulad ng paglilinis at pagluluto. Nahilig rin sila sa mga luho tulad ng mga alahas at mga telang inaangkat pa sa ibang bansa. Ang ilan sa kanila ay nagkaroon ng mga negosyo sa Bulakan. Halimbawa na dito ang mga carromata at carretones na pinapaupahan ni Basilia Tantoco.(148)
• Ang usapin ng pulitika noong mga panahong iyon ay hindi iba sa kanila sapagka't sila'y kamag-anak ng mga kasapi sa mga kilusang laban sa pang-aabuso ng mga prayle. Malaon pa, ang Malolos ay naging sentro ng kilusang reformista. Karaniwan ang kanilang pagsasalusalo sa mga tahanan, halimbawa na ang kay Tomas Tanchangco, upang itago ang nagaganap na pagpupulong ng mga reformista sa likod nito.
• Ayon din kay Tiongson, ang karamihan sa mga taga-Malolos ay hindi nabigyan ng pormal na edukasyon sanhi ng kakulangan ng mga paaralan noon at iilan lamang sa mga kababaihang nabanggit ang nakapag-aral sa kolehiyo.
PAGSUSURI
• Bago pa man isinulat ni Rizal ang kanyang mapangaral na liham sa kadalagahan ng Malolos ay buo sa kanyang isip ang imahe ng dalagang Tagalog--isang babaeng bulag sa pagsunod sa relihiyon ng mga prayle. Sa kanyang liham, tinuran niya ang tumpak at dalisay na pagsamba at inilahad rin niya ang kaibahan ng kinagisnang pagsamba sa tunay na aral ni Kristo.
• Pinuri niya ang mga kababaihan ng Esparta at isinabing sila ang dahilan ng pagiging malakas ng kanilang bayan. Gayundin ay pinuri niya ang mga babaing Tagalog sapagkat ngayon, sila ay mulat na at may kakayahang maging malulusog na puno ng karunungan at mababangong bulaklak na puno ng bango ng pagmamahal sa bayan. • Hiniling niya na sila ay maging mapanuri sa paniniwalaan, lalo na sa relihiyon sapagkat nararapat lamang na kanilang gamitin at paningningin ang hiyas
• Ang babae ang nagtatakda ng kapalaran ng kanyang lahi. Kung ano ang kalagayan ng kanyang bayan ay sumasalamin sa kanyang pagpapalaki sa kanyang anak. • Kaya nga, ayon kay Rizal, ang kababaihan ng Pilipinas ay binulag, iginapos, at iniyuko ng mang-aalipin upang patuloy ang pagka-alipin ng kanyang bayan. • Tunay ngang ang punong bulag sa pagsunod sa utos ng nagdidiyos-diyosan ay walang ibang bunga kundi alipin at ulol.
• Ito ang dahilan kaya't hiniling din ni Rizal • sa mga dalaga na kanilang piliin ng mahusay ang lalaking pagsusukuan ng pag-ibig, at; • kung maging ina ay palakihin sa matuwid ang magiging anak, at linangin sila upang maging kalarawan ng tunay na Diyos.
• Sa isang bahagi ng kanyang liham, nabanggit na ang tao ay ipinanganak, hindi para sa sarili, kundi para sa kanyang bayan. • Kung ang ganitong paniniwala ay mamayani sa kaisipan ng lahat, hindi malayong maghari ang katwiran. • Sa huli, ipinaabot ni Dr. Rizal sa kababaihan ng Malolos ang kanyang nasa na matupad ang kanilang mga layunin.
• Kung susuriin, ang liham na ito ni Rizal ay nagpapakita ng kanyang malalim na pananaw sa tunay na relihiyon, sa pag-ibig sa bayan at sa kanyang kapwa. • Makikita na matibay ang kanyang paniniwala sa Diyos subalit lubos niyang tinututulan ang mga kagawian at pang-aabuso ng relihiyong umiiral sa kanyang bayan, lalo na ang paglilimbag ng mga maling pahayag ukol sa kababihang mananampalataya pagbalik ng mga Kastila at prayle sa Espanya.
• Matapang ang kanyang pag-amin na nagbago ang kanyang pananaw sa babaing Tagalog, sapagkat ito ay hindi na payuko at luhod tulad ng dati, bagkus ay matapang na at handang tumugon sa uhaw na sigaw ng bayan. • Labis ang kanyang tuwa na tila ba nakabanaag siya ng liwanag tungo sa ikagagaling ng bayan. • Mula din sa liham na ito ay masasalamin ang kanyang lubos na paniniwala sa bisa ng tamang edukasyon sa pagpapalaganap ng pagkakapantay-pantay at ng tiwala sa sariling kakayahan. Ang mga bagay na ito, kapag nakamit, ay magiging unang hakbang upang makabangon ang bayan sa kanyang pagkaka-alipin.
Mga Sanggunian: •
• •
•
Cordero, Felicidad V. at Panopio, Isabel S. General Sociology: Focus on the Philippines. Lungsod Quezon: Hiyas Press, 1969. Orosa, Severina, Luna. Rizal and the Filipino Woman. Manila, 1961. Tionsgon, Nicanor G. The Women of Malolos. Lungsod Quezon: Ateneo de Manila University Press, 2004. Valerino, Antonio B. Ang Liham ni Dr. Rizal sa mga dalagang taga-Malolos at ang kasaysayan sa likod nito. Malolos, Bulacan : Reyvil Bulakena Pub., 1982
WOMEN IN SPARTA • Girls were given a good education in both the arts and athletics. • Women were encouraged to develop their intellect. • Women owned more than a third of the land. • There was less difference in age between husbands and wives, and girls in Sparta married at a later age than their sisters in Athens. • Husbands spent most of their time with other men in the military barracks; since the men were rarely home, the women were free to take charge of almost everything outside of the army. • Mothers reared their sons until age 7 and then society took over. Fathers played little or no role in child care. http://www.womenintheancientworld.com/women%20in%20sparta.htm
