TUGAS BIOLOGI SEL DAN MOLEKULER KONVERSI ENERGI
Oleh: KELOMPOK IV Raudhatul Jannah (16!"!1#$ R%&a U'ht% Mu&l%a (16!"!1)$
PROGRAM PAS*ASARJANA BIOLOGI UNIVERSITAS ANDALAS !1+
BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang
Sel ,ada eu'a-%.t/ &e0a%an 0e&a- en2ad%'an AT ATP (Aden.&%n t-%,.&,hat$ &e0aa% &u0e&u0e- utaadal utaadala a &el dan en3ed% en3ed%a'an a'anene ene- -%% untu' untu' 0e-0a 0e-0aa% a% a't%4% a't%4%ta&3 ta&3an an 0e-lan&un dala &el5 ATP d%&%nte&%& &ea-a te-&,e&%al%&a&%/ d%0ata&% e0-an/ dan e%l%'% .-anel 'hu&u& &e0aa% '.n4e-&% ene-%5 O-anel '.n4e-&% ene-% te-d%-% da-% dua t%,e 3a%tu %t.'.nd-%a dan 'l.-.,la&5 M%t.'.nd-%a 3an ana te-da,at ha,%- ,ada &elu-uh &el he7an/ tu0uhan/ dan 2au-/ e0a'a- .le'ul a'anan untu' e,-.du'&% ATP denan 2alu- 3an d%&e0ut ,.&,.-%la&% .'&%dat%85 Kl.-.,la&/ han3a te-da,at ,ada tu0uhan dan anan h%2au h%2au// en enu una na'a 'an n eneene-% % ata ataha ha-% -% untu untu' ' e, e,-. -.du du'& '&%% ATP elal elalu% u% 2alu- 2alu- 8.t.&%nte&%&5 Sea-a %'-.-a, ele't-.n/ hal 3an ,al%n en.n2.l da-% %t.'.nd-%a dan 'l.-., 'l.-.,la& la& adalah adalah e-e'a e-e'a 0e-8un 0e-8un&% &% &ea-a &ea-a %nten& %nten&%8 %8 dala dala &%&te &%&te e0-a e0-an n %nte-nal5 %nte-nal5 Me0-an Me0-an %nte-nal %nte-nal enendal%'a enendal%'an n 0a%an90a% 0a%an90a%an an da-% ,-.te%n ,-.te%n e0-an e0-an '.,le'& 3an 0e'e-2a &ea-a 0e-&aa untu' enha&%l'an ATP dala &el5 Pada 0a'te-% (,-.'a-%.t$/ ,-.&e& e&en&%al te-2ad% &ea-a &ede-hana denan enuna'an ,-.te%n
'.,le'&
3an
&aa
untu'
e,-.du'&%
ATP/
naun
l.'a&%
,e0entu'ann3a ,ada e0-an ,la&a &el (&%t.,la&a$5 Sel eu'a-%.t '%n% enuna'an .-anel &el 0u'an han3a untu' ,e0entu'an ATP/ t-an&,.- e0-an dan ,e-e-a'an/ teta,% 2ua untu' -ea'&% 0%.&%nte&%& ,ent%n la%nn3a 3an 0e-lan&un dala .-anel la%n5 E4.lu&% 3an la% te-2ad% &e a-a ala% ,ada e&%n '.n4e-&% en-% ,ada %t.'.nd-%a/ 'l.-.,la& dan ,-.'a-%.t (a-hae dan 0a'te-%$ e-u,a'an 0entu' -e8le' dala e'an%&e ,e0entu'an 3an 3an te-0a% untu' enendal%'an ene-%5 ;al %n% d%&e0ut denan 'e%.&.&%& 3an e-u,a'an &e0uah ,en3a0un ('.ne't.-$ anta-a %'atan '%%a9-ea'&% ,e0entu'an 3an enha&%l'an ATP ('e%$ dan ,-.&e& t-an&,.- e0-an (.&.&%&$5 P-.&e& 'e%.&.&%& te-2ad% dala dua taha,/ 3an ana 'eduan3a d%,e-tun2u''an .leh ,-.te%n '.,le'& dala e0-an5 Taha, aha, 15 T%n T%n%n3 %n3aa ene- ene-%% ele't-. ele't-.n n (0e-a&a (0e-a&all da-% da-% tu-una tu-unan n .'&%da .'&%dat%8 t%8 .le' .le'ul ul a'anan/ da-% ,%en 3an te-0entu' .leh &%na- ataha-%/ atau da-% &u0e- la%n$ 3an d%t-an&8e- &e,an2an de-etan ,-.te%n '.,le'& &e0aa% tan&,.- ele't-.n d%ana
BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang
Sel ,ada eu'a-%.t/ &e0a%an 0e&a- en2ad%'an AT ATP (Aden.&%n t-%,.&,hat$ &e0aa% &u0e&u0e- utaadal utaadala a &el dan en3ed% en3ed%a'an a'anene ene- -%% untu' untu' 0e-0a 0e-0aa% a% a't%4% a't%4%ta&3 ta&3an an 0e-lan&un dala &el5 ATP d%&%nte&%& &ea-a te-&,e&%al%&a&%/ d%0ata&% e0-an/ dan e%l%'% .-anel 'hu&u& &e0aa% '.n4e-&% ene-%5 O-anel '.n4e-&% ene-% te-d%-% da-% dua t%,e 3a%tu %t.'.nd-%a dan 'l.-.,la&5 M%t.'.nd-%a 3an ana te-da,at ha,%- ,ada &elu-uh &el he7an/ tu0uhan/ dan 2au-/ e0a'a- .le'ul a'anan untu' e,-.du'&% ATP denan 2alu- 3an d%&e0ut ,.&,.-%la&% .'&%dat%85 Kl.-.,la&/ han3a te-da,at ,ada tu0uhan dan anan h%2au h%2au// en enu una na'a 'an n eneene-% % ata ataha ha-% -% untu untu' ' e, e,-. -.du du'& '&%% ATP elal elalu% u% 2alu- 2alu- 8.t.&%nte&%&5 Sea-a %'-.-a, ele't-.n/ hal 3an ,al%n en.n2.l da-% %t.'.nd-%a dan 'l.-., 'l.-.,la& la& adalah adalah e-e'a e-e'a 0e-8un 0e-8un&% &% &ea-a &ea-a %nten& %nten&%8 %8 dala dala &%&te &%&te e0-a e0-an n %nte-nal5 %nte-nal5 Me0-an Me0-an %nte-nal %nte-nal enendal%'a enendal%'an n 0a%an90a% 0a%an90a%an an da-% ,-.te%n ,-.te%n e0-an e0-an '.,le'& 3an 0e'e-2a &ea-a 0e-&aa untu' enha&%l'an ATP dala &el5 Pada 0a'te-% (,-.'a-%.t$/ ,-.&e& e&en&%al te-2ad% &ea-a &ede-hana denan enuna'an ,-.te%n
'.,le'&
3an
&aa
untu'
e,-.du'&%
ATP/
naun
l.'a&%
,e0entu'ann3a ,ada e0-an ,la&a &el (&%t.,la&a$5 Sel eu'a-%.t '%n% enuna'an .-anel &el 0u'an han3a untu' ,e0entu'an ATP/ t-an&,.- e0-an dan ,e-e-a'an/ teta,% 2ua untu' -ea'&% 0%.&%nte&%& ,ent%n la%nn3a 3an 0e-lan&un dala .-anel la%n5 E4.lu&% 3an la% te-2ad% &e a-a ala% ,ada e&%n '.n4e-&% en-% ,ada %t.'.nd-%a/ 'l.-.,la& dan ,-.'a-%.t (a-hae dan 0a'te-%$ e-u,a'an 0entu' -e8le' dala e'an%&e ,e0entu'an 3an 3an te-0a% untu' enendal%'an ene-%5 ;al %n% d%&e0ut denan 'e%.&.&%& 3an e-u,a'an &e0uah ,en3a0un ('.ne't.-$ anta-a %'atan '%%a9-ea'&% ,e0entu'an 3an enha&%l'an ATP ('e%$ dan ,-.&e& t-an&,.- e0-an (.&.&%&$5 P-.&e& 'e%.&.&%& te-2ad% dala dua taha,/ 3an ana 'eduan3a d%,e-tun2u''an .leh ,-.te%n '.,le'& dala e0-an5 Taha, aha, 15 T%n T%n%n3 %n3aa ene- ene-%% ele't-. ele't-.n n (0e-a&a (0e-a&all da-% da-% tu-una tu-unan n .'&%da .'&%dat%8 t%8 .le' .le'ul ul a'anan/ da-% ,%en 3an te-0entu' .leh &%na- ataha-%/ atau da-% &u0e- la%n$ 3an d%t-an&8e- &e,an2an de-etan ,-.te%n '.,le'& &e0aa% tan&,.- ele't-.n d%ana
-ant -anta% a% t-an t-an&, &,..- ele't ele't-. -.n n 0e-a& 0e-a&al al da-% da-% ,-.t ,-.te% e%n n '., '.,le' le'&& 3an 3an te-tan te-tana a dala dala e0-an5 Taha, Taha, 5 P-.t.n 'e0al% 0e-da&a-'an al%-an a l%-an -ad%en ele't-.'%%a ele7at% ele7a t% &e0uah ,-.te%n e0-an 3an u-%t 3an d%&e0ut denan AT ATP &%nta&e/ 3an d%'atal%& &eh%na te-0entu' ATP da-% ADP dan %n.-an%' 8.&8at (P%$5 En% 3an te-&e0a- d%ana9d%ana 0e'e-2a &e,e-t% &e0uaha tu-0%n dala e0-an/ d%%-%n% .leh ,-.t.n untu' untu' &%nte&% &%nte&%&& ATP5 Pada Pada 2alu2alu- %n%/ %n%/ ene- ene-%% d%tu-u d%tu-un'a n'an n da-% da-% a'ana a'anan n atau aha3 aha3aa ataha-% ,ada taha, 1 3an d%'.n4e-&% en2ad% ene-% '%%a .leh &e0uah %'atan 8.&8at 8.&8a t dalal dalal ATP5 ATP5 Pe0entu'an ATP 0e%tu -u%t dan te-d%-% da-% 0e0e-a,a 2alu- 3an &al%n 0e-'a%tan &atu &aa la%n5 Untu' %tu/ ,enul%&an a'alah %n% 0e-tu2uan untu' enetahu% &ea-a le0%h -%n% ,-.&e& &%nta&e ATP 3an te-2ad% d% %t.'.nd-%a dan 'l.-.,la&/ 0aa%ana ,-.&e& -e&,%-a&% dan 8.t.&%nte&%& &e-ta 0aa%ana e4.lu&% -anta% t-an&,.- ele't-.n5 1.2 Rumusan Masalah
Be-da&a-'an u-a%an d%ata&/ -uu&an a&alah da-% a'alah %n% adalah/ 15 Baa%ana'ah ,-.&e& '.n4e-&% ene-% 3an te-2ad% d% %t.'.nd-%a< 5 Baa%ana'ah e'an%&e ,-.&e& -anta% -e&,%-a&% dan ,-.&e& &%n&et%& ATP< ATP< #5 Baa%ana'ah e'an%&e ,-.&e& 8.t.&%nte&%& 3an te-2ad% d%'l.-.,la&< "5 Baa%ana'ah e'an%&e ,-.&e& e4.lu&% -anta% t-an&,.- ele't-.n<
BAB II PEMBA;ASAN 15 M%t.'.nd-%a Ene-% 3an lan&un d%'.n&u&% .leh &el adalah ene-% dala 0entu' aden.&%n t-%8.&8at atau ATP5 Su0&tan&% 3an 'a3a ene-% te-&e0ut d%u0ah en2ad% aden.&%n
d%8.&8at
atau
ADP
dan &elan2utn3a
d%u0ah
en2ad%
aden.&%n
.n.8.&8at atau AMP5 Pe-%&t%7a te-&e0ut d%'e9nal denan naa h%d-.l%&%& ATP5
Ga0a- 15 Ruu& '%%a ATP
Sel e%l%'% t%a 2alu- utaa untu' enha&%l'an ene-% utaa dala 0entu' ATP/ 3a%tu: 15 ATP d%ha&%l'an d% dala &%t.&.l &elaa l%'.l%&%&= 5
ATP
d%ha&%l'an
d%
dala
'l.-.,la&
denan
e9an8aat'an ene-%
ataha-%= #5 ATP d%ha&%l'an d% dala %t.'.nd-%a elalu% -ea'&% .'&%da&% &u0&t-at5 M%t.'.nd-%a ,e-taa 'al% d%aat% dan d%%&.la&% da-% &el ,ada tahun 1>)! .leh K.ll%'e- elalu% ,enaatann3a ,ada 2a-%nan .t.t lu-%' &e-ana5
Ia
eneu'an adan3a -anula9-anula denan &t-u'tu- 3an 0e0a& dan t%da' 0e-hu0unan &ea-a lan&un denan &t-u'tu- %nte-nal &el5
Pada tahun 1>?!/
Altann
en%dent%8%'a&%
Ia 0e-%'an
0%.0la&t5
I&t%lah
-anula9-anula
te-&e0ut
dan
te-&e0ut d%ant% denan %t.'.nd-%a
0e-a-t% 0enan dan h.nd-%.n
naa
(@unan%: %t. 3an
3an 0e-a-t% -anula$ &e0a0 ,ena,a'an -anula9-anula te-&e0ut en3e-u,a% 0enan 0%la d%aat% denan enuna'an %'-.&'., aha3a5 Pada tahun 1?!!/ M%hael%& enun2u''an 0ah7a d%dala %t.'.nd-%a 0e-lan&un -ea'&%9-ea'&% .'&%dat%85
Pada tahun 1?11/ a-0u- eneu'an
0ah7a %t.'.nd-%a enandun en%9en% 3an en'atal%&%& -ea'&%9-ea'&% .'&%dat%8 &el5
Pada tahun 1?11/ K%n&0u-3 endu9'un 0ah7a %t.'.nd-%a
e-u,a'an te,at &,e&%8%' untu' -ea'&%9-ea'&% .'&%da&%5 ;an& K-e0& en2ela&'an 0e0e-a,a -ea'&%
Pada tahun 1?#!/ S%-
&%'lu& a&a t-%'a-0.'&%lat atau dau-
K-e0&5 Da-% tahun 1?)!/ Lehn%ne-/ G-een/ Kenned3/ dan ;.e0.. dan la%n9la%n enun2u''an &ea-a 2ela& -ea'&%9-ea'&% &e,e-t% .'&%da&% a&a lea'/ 8.&8.-%la&% .'&%dat%8 &e-ta &%8at9&%8at la%n %t.'.nd-%a5 a5 St-u'tu- M%t.'.nd-%a M%t.'.nd-%a d%2u,a% 0a%' ,ada &el he7an au,un ,ada &el tu0uhan5 U'u-an %t.'.nd-%a
'%-a9'%-a &aa denan u'u-an
-ata9-ata
0a'te-%
0a&%l5
M%t.'.nd-%a hat% &ea-a uu aa' ean2an denan d%aete- '%-a9'%-a !/)9 1/! dan ,an2an '%-a9'%-a # 5 Uun3a ,an2an %t.'.nd-%a da,at ena,a% + 5 D% dala &el %t.'.nd-%a te-leta' &ea-a aa' &e,e-t% ,ada hat% atau te-&u&un te-atu- denan ,.la9,.la te-tentu &e,e-t% ,ada &el &,e-a5
*.nt.h
%t.'.nd-%a
3an
d%anta-a
,al%n
uu
&e-a0ut9&e-a0ut d%
adalah &u&unan dala
.t.t
3an lu-%'5
te-atu-
da-%
M%t.'.nd-%a
uun3a d%teu'an ,ada te,at9te,at d% dala &el 3an e0utuh'an ene-% dala 2ulah 3an 0e&a-/ %&aln3a ,ada .t.t lu-%' dan 8lael &,e-a5 Untu' ela'&ana'an 8un&%n3a/ &anat te-antun ,ada ,e-&ed%aan ATP 3an d%ha&%l'an .leh %t.'.nd-%a5
Ga0a- 5 M%t.'.nd-%a5 (a$ %t.'.nd-%a ,ada &el hat% en%t/(0$ %t.'.nd-%a ,ada 3ea&t/ ($ &'ea %t.'.nd-%a &ea-a uu5
Julah %t.'.nd-%a ,e- &el &anat 0e-4a-%a&% d%anta-a 0e-0aa% t%,e &el/ ula% da-% n.l &a,a% -atu&an -%0u5 Alae ta' 0e-7a-na/ Leu.th-% dan V%t-e.&%lla/ t%da' e%l%'% %t.'.nd-%a5 S,e-at..a te-tentu dan 8laella &e,e-t% *h-.ul%na han3a enandun &atu %t.'.nd-%a ,e- &el5 ;at% e%l%'% %t.'.nd-%a -ata9-ata >!! ,e- &el dan 0e0e-a,a telu- landa' laut dan a.e0a -a'&a&a *ha.& ha.& enandun )!!5!!! %t.'.nd-%a ,e- &el5 Dala 0e0e-a,a hal/ ta,a'n3a te-da,at hu0unan anta-a 2ulah %t.'.nd-%a ,e- &el dan 'e,e-luan eta0.l%&e &el5 M%t.'.nd-%a d%0ata&% .leh e0-an anda/ 3a%tu e0-an dala dan e0-an lua-5 Set%a, e0-an e%l%'% %-% 'ha& &e0aa% un%t e0-an5 Me0-an dala t%da' 0e-hu0unan denan e0-an lua-5 Me0-an dala e0a% .-anel en2ad% dua 0a%an 3a%tu at-%'& dan -uan anta- e0-an5 Mat-%'& 0e-%&% a%-an en3e-u,a% el/ &edan'an -uan anta- e0-an 0e-%&% a%-an 3an ene-5 Me0-an dala e%l%'% ,e-u'aan 3an le0%h lua& d%0and%n'an denan e0-an lua-/ 'a-ena e0-an dala te-l%,at9l%,at dan a&u' 'e dala at-%'& e0entu' t.n2.lan9t.n2.lan 3an d%naa'an '-%&ta5 Denan de%'%an/ &ea-a &t-u'tu-al te-da,at ,e-0edaan anta-a e0-an dala denan e0-an lua-5 Sela%n %tu/ e0-an dala 0e-0eda denan e0-an lua- da-% &e% ,e-%a0%l%ta&n3a5 Me0-an lua- ,e-%a0el te-hada, 0e-0aa% &u0&tan&% 3an e,un3a% 0e-at .le'ul 0e-'%&a- )5!!! dalt.n5
Se0al%'n3a
,e-%a0%l%ta&
&u0&tan&%9&u0&tan&%
denan
e0-an 0e-at
dala
.le'ul
te-0ata&/
'hu&u&n3a te-hada,
0e-'%&a- 1!!91)! dalt.n5 St-u'tu-
.-8.l.% %t.'.nd-%a 3an ,al%n 0e-4a-%a&% adalah '-%&ta5 Dala &atu t%,e &el/ e-e'a ,ada uun3a un%8.- dan 'ha& ,ada &el5 A'an teta,%/ &u&unan da-% 0entu'90entu' 3an 0e-0eda te-da,at dala t%,e9t%,e &el 3an 0e-0eda5 Uun3a %t.'.nd-%a e%l%'% '-%&ta 3an 0e-0entu' laella atau tu0ule-5 Pada 0entu' laella/ '-%&ta -elat%8 &e2a2a- dan te-atu-/ &edan ,ada '-%&ta 3an 0e-0entu'
tu0ula- e,e-l%hat'an
tu0ulu&9tu0ulu&
3an
te-.-%enta&%
,ada
at-%'&5 Pada 0e0e-a,a %t.'.nd-%a/ &u&unan tu0ulu&n3a te-atu-/ %&aln3a ,ada A.e0a *ha.& ha.&5 05 K.,.&%&% K%%a M%t.'.nd-%a Pada %t.'.nd-%a utuh/ a%- e-u,a'an '.,.nen utaa 3an d.%nan dan d%teu'an d% &elu-uh %t.'.nd-%a 'eual% dala la,%&an 0%la3e- l%,%da5 A%- &ela%n 0e-,e-an dala -ea'&%9-ea'&% '%%a/ 2ua 0e-,e-an &e0aa% ed%u 8%&%' d%ana eta0.l%t da,at 0e-d%8u&% d%anta-a &%&t%9&%&t% en%5 K.,.nen utaa %t.'.nd-%a
adalah
,-.te%n5 Pe-&enta&e
,-.te%n
3an
&e0ena-n3a
0e-'a%tan
denan 2ulah e0-an dala 3an ada5 Me0-an dala te-d%-% ata& ,-.te%n/ 0a%' ,-.te%n en%at%' au,un ,-.te%n &t-u'tu-al5 Pada 0e0e-a,a %t.'.nd-%a/ e0-an
dala
enandun
'%-a9'%-a 6!C
da-%
t.tal
,-.te%n
.-anel5
Be-da&a-'an d%&t-%0u&% en% d% dala %t.'.nd-%a hat% t%'u&/ telah te-0u't% 0ah7a e0-an dala enandun 1C da-% t.tal ,-.te%n %t.'.nd-%a dan e0-an lua- "!C5 Menu-ut
,e-h%tunan %n%/ 'u-an le0%h 6+C ,-.te%n
te-da,at ,ada at-%'& dan 0%a&an3a d%teu'an dala -uan %nt-a&elule-5 P-.te%n %t.'.nd-%a da,at d%'el.,.''an en2ad% dua 0entu'/ 3a%tu 0entu' te-la-ut dan 0entu' t%da' te-la-ut5 P-.te%n te-la-ut te-utaa te-d%-% ata& en%9 en%
at-%'&
dan
,-.te%n
,e-%8e- e0-an atau ,-.te%n %nt-%n&%' e0-an
te-tentu5 P-.te%n t%da' te-la-ut 0%a&an3a en2ad% 0a%an %nte-al e0-an5 Be0e-a,a da-% ,-.te%n %n% e-u,a'an ,-.te%n &t-u'tu-al &e-ta 0e0e-a,a ,-.te%n en%5 K.,.&%&%
l%,%da
%t.'.nd-%a
te-antun
da-%
&u0e-
%t.'.nd-%an3a5 Naun de%'%an/ 8.&8.l%,%da e-u,a'an 0entu' 3an d.%nan5 Uun3a 8.&8.l%,%da te-d%-% da-% da-% t.tal l%,%da5
Pe-0edaan d%&t-%0u&% l%,%da e%l%'% a-t% ,ent%n/ 0a%' da-% &e% &t-u'tu-al au,un 8un&%.nal5 Naun &ea-a deta%l 0elu 2ela&5 Se2ulah .le'ul .-an%' &ede-hana 3an 0e-0eda 0e-a&.&%a&% denan e0-an %t.'.nd-%a5 Be0e-a,a da-% .le'ul %n% adalah .le'ul -ed.'& 3an %'ut &e-ta dala t-an&,.- ele't-.n5 U0%u%n.n ('.en% F$/ 8la4%n (MN dan AD$/ dan nu'le.t%da ,%-%d%n (NADH$ &ea-a n.-al te-%'at e0-an/ dan 'adan9'adan 0e-a&.&%a&% ,ada ha,%- &e0aha%an 0e&a- e0-an dala5 5 K.,a-ten En% Ku-an
le0%h
1!!
en%
telah
d%%dent%8%'a&%
0e-hu0unan denan
%t.'.nd-%a5 K%-a9'%-a #+C da-% en%9en% te-&e0ut adalah .'&%d.-ed.'&/ 11C en% l%a&e dan 'u-an da-% ?C en% h%d-.la&e5 Pada e0-an dala/ te-da,at &u'&%nat deh%d-.ena&e 3an e-u,a'an en% a'e-/ en%9en% t-an&8e- ele't-.n dan 8.&8.-%la&% .'&%9dat%8 0e-a&.&%a&% denan e0-an dala5 Mat-%'& enandun &e'u,ulan en% 3an e-u,a'an ed%at.- -ea'&% &%'lu& a&a t-%'a-0.'&%lat (T*A$ dan 0e-'a%tan denan &%nte&%& ,-.te%n dan a&a nu'leat5 Seua en9%9en% T*A 0e0a& d% dala at-%'& 'eual% &u'&%nat deh%d-.ena&e/ 3an e-u,a'an &atu '.,.nen e0-an dala5 Jad% untu' ,%-u4at/
d%.'&%da&%
Meta0.l%&e
&e,u-na
&u'&%nat
en2ad%
*O dan
ha-u& enada'an
'.nta'
;O
d%
denan
dala e0-an
at-%'&5 dala
&e0elu d%.'&%da&% en2ad% 8ua-at d5 Gl%'.l%&%& Re&,%-a&% &elule- e-u,a'an -an'a%an ,e-%&t%7a 3an 0e-lan&un elalu% ,eeahan lu'.&a en2ad% a&a ,%-u4at/ ,e-u0ahan a&a ,%-u4at en2ad% a&et%l K.A/ dau- '-e0& dan -anta% ,e-na,a&an5
alau,un l%'.l%&%& 0e-lan&un
d% dala &%t.,la&a/ naun &e0aa% -an'a%an da-% ,-.&e& -e&,%-a&% &elule-/ a'a ,ada u-a%an 0e-%'ut %n% 2ua a'an d%0aha& enena% l%'.l%&%&5 Gl%'.l%&%& adalah ,-.&e& ,enu-a%an .le'ul he'&.&a 3an e%l%'% ena at. 'a-0.n dan 0e-lan&un &ea-a en%at%& untu' enha&%l'an dua .le'ul a&a ,%-u4at 3an e%l'% t%a at. 'a-0.n5 Gl%'.l%&%& e-u,a'an 2alu- utaa da-% 'ata0.l%&e lu'.&a 3an 0e-lan&un d% dala &%t.,la&a &el he7an/ &el tu0uhan dan &el %'-.0a5
Glu'.&a da,at d%,e-.leh elalu% ,eeahan ,.l%&a'a-%da &e,e-t% l%'.en
elalu%
'e-2a
alt.&a
d%h%d-.l%&%&
en%
8.&8.-%la&e5 D%&a'a-%da
&e,e-t%
,at%
dan
&u'-.&a
dan
.leh &a'a-.&e enha&%l'an .n.&a'a-%da5 Peeahan
lu'.&a en2ad% dua .le'ul ,%-u4at 0e-lan&un elalu% 11 taha,an -ea'&%5 Gl%'.l%&%& da,at d%0a% en2ad% dua 8a&e 3a%tu (%$ 8a&e ,e-&%a,an/ dan (%%$ 8a&e ,-.du'&% ene-% dala 0entu' ATP5 a&e ,e-&%a,an te-d%-% ata& l%a taha,an -ea'&%5 ;e'&.&a la%n &e,e-t% D98-u't.&a/ D9Gala't.&a/ dan D9ann.&a da,at a&u' 'e dala 8a&e ,e-&%a,an l%'.l%&%& &etelah enala% 8.&8.9-%la&%5 ene-% 0e-lan&un elalu% l%a taha,an -ea'&% 0e-%'utn3a5
a&e ,-.du'&%
Dala ,e-%&t%7a %n%
d%ha&%l'an " .le'ul ATP5 Pada taha, a7al l%'.l%&%&/ lu'.&a d%u0ah en2ad% 8-u't.&a 1/6 0%8.&8at denan ean8aat'an dua .le'ul ATP5 -u't.&a 1/6 0%8.&8at d%,eah en2ad% .le'ul &en3a7a # * 3a%tu d%h%d-.'&% a&et.n 8.&8at dan l%&e-aldeh%da # 8.&8at 3an 'eduan3a e-u,a'an %&.e- l%&e-aldeh%da # 8.&8at5 Selan2utn3a enala%
-ea'&%
denan
P%
'eud%an
d%%'ut% denan
-ea'&%
-edu'&%
,e0entu'an NADP da-% NAD dan te-0entu' a&a 1/# d%8.&8.l%&e-at5 Selan2utn3a enala% ,e-u0ahan elalu% ,e0entu'an &en3a7a9&en3a7a %nte-ed%ate &ea-a 0e-tu-ut9tu-ut 3a%tu: A&a # 8.&8.l%&e-at/ a&a 8.&8.l%&e-at/ 8.&8.en.l ,%-u4at dan Glu'.&a 6 .&8at/ -u't.&a 6 .&8at/ -u't.&a 1/6 d%8.&8at / a&a ,%-u4at5 dan
da-%
Pada ,e-u0ahan a&a 1/# d%8.&8.l%&e-at en2ad% # 8.&8.l%&e-at
8.&8.en.l
,%-u4at
ena2d%
a&a ,%-u4at
,e0entu'an ATP da-% ADP dan P% 3an d%le,a&'an5
d%-an'a%'an
denan
Selu-uh -ea'&% ,e-u0ahan
lu'.&a &eh%na te-0entu' a&a ,%-u4at el%0at'an 0e-0aa% en% &e&ua% &u0&t-at 3an 0e-ea'&%5 Selu-uh -an'a%an -e&,%-a&% enha&%l'an .le'ul ATP dan NADP;5 Selaa 0e-lan&unn3a l%'.l%&%& / te-da,at t%a 2en%& t-an&8.-a&% '%%a 3an 0e-0eda/ 3a%tu: 9 Peeahan 'e-an'a 'a-0.n lu'.&a enha&%l'an a&a ,%-u4at5 9 .&8.-%la&% ADP en2ad% ATP .leh &en3a7a 8.&8at 0e-ene-% t%n% 3an d%0entu' &elaa l%'.l%&%&5 9 Pe%ndahan at. h%d-.en atau ele't-.n5
Taha,9taha, -ea'&% '%%a l%'.l%&%& &ea-a '&elu-uhan d%tun2u''an &e0aa% 0e-%'ut: 15 Rea'&% ,e%ndahan 8.&8at5 En% '%na&e e%ndah'an 8.&8at da-% ATP &uatu a'&e,t.-5 En% he'&.'%na&e ,ada uun3a le0%h &,e&%8%' untu' e%ndah'an 8.&8at 'e lu'.&a5 5 K.n4e-&% ald.&a 'e 'et.&a5
Rea'&% %n% d%0antu .leh en% 8.&8.he'&.&a
%&.e-a&e #5 Rea'&% ,e%ndahan 8.&8at5 Rea'&% %n% d%0antu .leh en% 8.&8.8-u't.'%na&e5 "5 Peeahan 'a-0.h%d-at ena 'a-0.n en2ad% # a-0.n5 Rea'&% %n% d%0antu .leh en% ald.la&e5 )5
Pe-u0ahan
D;AP
en2ad%
PGAL
denan
0antuan
en% t-%.&a 8.&8at
%&.e-a&e5 65 .&8.-%la&% l%&e-aldeh%da # 8.&8at en2ad% 1/#90%8.&8.l%&e-at denan 0antuan en% l%&e-aldeh%da # 8.&8at deh%d-.ena&e5 +5 De8.&8.-%la&% 1/#90%8.&8.l%&e-at en2ad% # 8.&8.l%&e-at denan 0antuan en% 8.&8.l%&e-at '%na&e5 >5
Pe-u0ahan
#98.&8.l%&e-at
en2ad%
98.&8.l%&e-at
denan 0antuan en%
8.&8.en.l,-u4at
denan 0antuan en%
8.&8.l%&e-at uta&e5 ?5 ;%d-.l%&%&
98.&8.l%&e-at
en2ad%
en.la&e5 1!5 De8.&8.-%la&% 8.&8.en.l,%-u4at e2ad% ,%-u4at denan 0antuan en% ,%-u4at '%na&e5
Ga0a- #5 Taha,an Gl%'.l%&%&
e5 S%'lu& K-e0& Te-da,at
hu0unan
3an
e-at
d%anta-a
.-an%&a&% &t-u'tu-
%t.'.nd-%a
denan 0e0e-a,a 8un&%98un&% eta0.l%&e 3an &,e&%8%'5 De7a&a %n%/ l.'a&% 0e-0aa% 2en%& en% d% dala %t.'.nd-%a telah d%'etahu% dan &ea-a uu te-da,at 'ete-'a%tan 8un&%.nal anta-a e0-an lua-/ e0-an dala/ -uan %nte-e0-an/ dan at-%'&5 Se2ulah ha&%l telaah 3an endala telah d%,ela2a-% d% dala %t.'.nd-%a anta-a la%n .'&%da&% &u0&t-at/ -anta% -e&,%-a&% dan 8.&8.-%la&% .'&%dat%85 ;a&%l9ha&%l -ea'&% eta0.l%&e 3an 0e-lan&un d% dala &%t.&.l &e,e-t% ,e0entu'an ,%-u4at &elaa l%'.l%&%& ea&u'% %t.'.nd-%a untu' d%.'&%da&% d% dala dau- '-e0&5 En%9en% 3an en'atal%&%& -ea'&%9-ea'&% te-&e0ut te-leta' d% dala at-%'& atau ,ada ,e-u'aan e0-an dala 3an enhada, at-%'& 'eual% &u'&%nat deh%d-.ena&e5 ;a&%l a'h%- da-% .'&%da&% 3an 0e-lan&un d% dala dau- '-e0& adalah *O/ dan a%-5 Sela%n %tu d%ha&%l'an &e2ulah '.,.nen9 '.,.nen te-tentu &e,e-t% NAD; 3an 0e-,a-t%&%,a&% d% dala -anta% -e&,%-a&% atau -anta% t-an&,.- ele't-.n dan &ea-a 'hu&u& 0e-hu0unan denan e0-an dala %t.'.nd-%a5 ;a&%l da-% -ea'&%9-ea'&% 3an 0e-lan&un &elaa -anta% -e&,%-a&%
adalah
0e-lan&unn3a
-edu'&% -anta%
O untu'
-e&,%-a&%
e0entu' ;O5
2ua 0e-lan&un
Sela%n
8.&8.-%la&%
%tu
&elaa
.'&%dat%8
3an
enu0ah ADP en2ad% ATP5 P%-u4at dan 0e-0aa% .le'ul9.le'ul &ede-hana 3an la%n 3an d%ha&%l'an &elaa
eta0.l%&e
%t.'.nd-%a
a&u'
d% 'e
dala
&%t.&.l 0e-d%88u&%
dala -uan
%nte-e0-an5
elalu%
e0-an
Selan2utn3a
lua-
ea&u'%
e0-an dala untu' elan&un'an t%a -ea'&% utaa 3a%tu dau- '-e0&/ .'&%da&% -edu'&% -anta% -e&,%-a&% dan 8.&8.-%la&% .'&%dat%85 P%-%d%n nu'le.t%da 3an te-edu'&% &elaa 0e-lan&unn3a -ea'&%9-ea'&% d% dala &%t.&.l (%&aln3a NAD; 3an d%ha&%l'an dala l%nta&an l%'.l%&%&/ NADP; 3an d%ha&%l'an dala l%nta&an ,ent.&a 8.&8at$/ 2ua da,at el%nta&% e0-an lua- %t.'.nd-%a5 Dau- K-e0& e%l%'% 'ete-'a%tan 3an &anat e-at denan -anta% -e&,%-a&%5 D% dala -anta% -e&,%-a&% 0e-lan&un -ea'&% .'&%da&% -edu'&% 3an enhanta-'an ele't-.n dan ;H 'e O untu' e0entu' a%-5 Se%-%n denan 0e-lan&unn3a
-anta% -e&,%-a&%/ 2ua 0e-lan&un 8.&8.-%la&% .'&%dat%8 3an enu0ah ADP en2ad% ATP5
Ga0a- "5 S%'lu& K-e0&
Ga0a- )5 Re,-e&enta&% ha&%l &%'lu& K-e0&
85 T-an&,.- Ele't-.n dan .&8.-%la&% O'&%dat%8 Pada taha, l%'.l%&%& eta0.l%&e a&a ,%-u4at dan &%'lu& K-e0&/ te-2ad% ) 'al% -ea'&% deh%d-.ena&e &u0&t-at denan e-edu'&% NADH en2ad% NAD; dan &atu 'al% -ea'&% deh%d-.ena&e te-2ad% denan e-edu'&% AD en2ad% AD;5 Su0&t-at
3an
te-.'&%da&%
(# 8.&8.l%&e-aldeh%da/
a&a ,%-u4at/
a&a
a9
'et.luta-at/ a&a &u'&%nat/ dan a&a alat$ ula%9ula a'an 0e-ea'&% denan NAD5
Su0&t-at a'an ele,a&'an ele't-.n dan
NAD a'an te-edu'&% en2ad% NAD;5
'e NAD ena'%0at'an
NAD; atau e%ndah'an ele't-.n
dan ;H 'e AD atau MN 3an ena'%0at'an AD te-edu'&% en2ad% AD; atau MN; dan &e0aha%an ene-%n3a d%una'an untu' &%nte&a 1 .le'ul ATP da-% ADP dan P%5 AD; atau MN; &elan2utn3a e%ndah'an ele't-.n dan ;H 'e &uatu en% 3an enandun 0e&% (e$ 3an te-%'at ,ada uu& S;5 ena'%0at'an
en%
te-&e0ut te-edu'&%
dan
en3e0a0'an
;al %n%
eHHH (8e--.$
te-.'&%da&% en2ad% eHH(8e-%$5 Selan2utn3a da-% en% %n% e%ndah'an ele't-.n dan ;H 'e u0%u%n.n (UF$5 Pada taha, te-a'h%- da-% -anta% t-an&8e- ele't-.n dala -anta% -e&,%-a&% %n% el%0at'an %.n te0aa (*uHH$ anta-a '.,.nen e denan &%t a dan &%t a#5 Set%a, NAD; dala t-an&,.- ele't-.n a'an d%,-.du'&% # .le'ul ATP/ &edan untu' &et%a, .le'ul AD; han3a d%,-.du'&% .le'ul ATP 'a-ena AD; a&u' 'e
dala &%&te
an'utan
&etelah
NAD;
,e0a7a
ele't-.n 0e-%'utn3a5
De%'%an &ete-u&n3a te-2ad% ,e%ndahan ele't-.n dan ;H 'e ,e0a7a ele't-.n 0e-%'utn3a dan &ea-a 0e-ant%an te-2ad% -edu'&% dan .'&%da&% &a,a% ,ada ,e0a7a ele't-.n te-a'h%- da-% -anta% -e&,%-a&%5 En% dan ,e0a7a ele't-.n ,ada -anta% -e&,%-a&% te-d%-% da-% 0e0e-a,a '.,.nen 3a%tu lea'/ ,-.te%n &t-u'tu-%l/ 8la4.,-.te%n/ u0%u%n.n/ dan &%t.'-.5 Lea' dan ,-.te%n &t-u'tu-%l dala -anta% -e&,%-a&% 0a-u 2ela& ,e-anann3a dala -anta%
t-an&,.-
ele't-.n/
&edan
&%t.'-./
u0%u%n.n/
dan 8la4.,-.te%n
en'atal%&%& %-utan taha, -ea'&% t-an&8e- ele't-.n dala -anta% t-an&,.- ele't-.n U0%u%n.n d%&e0ut ,ula '.en% F (K.9F$ e-u,a'an &en3a7a &e,e-t% haln3a ,la&t.u%n.n 3an te-da,at dala 'hl.-.,la&5
S%t.'-. e-u,a'an &uatu ,-.te%n 3an enandun 0e&% dala %n%n ,.-8%-%n5
S%t.'-. dala -anta% t-an&8e- ele't-.n d%0eda'an ata& &%t.'-. 0/
&%t.'-. / dan &%t.'-. .'&%da&e 3an te-d%-% da-% &%t.'-. a dan &%t.'-. a#5
T-an&8e- ele't-.n da-% u0%u%n.n 'e &%t.'-. dan da-% &%t a 'e &%t a#
te-2ad% ,e0e0a&an ene-% 3an &elan2utn3a d%una'an untu' &%nte&a ATP5 Pada &%t.'-. a# ele't-.n d%t-an&8e- 'e O 3an &elan2utn3a te-edu'&% en2ad% a%-5
Gambar 6. ans!"r Elektr"n
Denan e,e-hat%'an 0e-0aa% -ea'&% 3an 0e-lan9&un &e2a' d% dala &%t.&.l h%na d% dala %t.'.nd-%a &e-ta 'edua e'an%&e &huttle d% ata&/ a'a untu' &atu .le'ul lu'.&a 3an enala% .'&%da&% &ea-a &e,u-na a'an enha&%l'an ATP '.t.- &e0an3a' #> atau "! dan enha&%l'an ATP 0e-&%h &e0an3a' #6 atau #>5
Ga0a- +5 Re,-e&enta&% ATP 3an d%ha&%l'an da-% -e&,%-a&%
5 M%t.'.nd-%a &e0aa% O-anel Se% Ot.n. Pe-anan tDNA dala %t.'.nd-%a &aa denan ,e-anan DNA da-% &el eu'a-%.t%'
3an
enha&%l'an
-RNA/ tRNA/
dan
RNA5
Selan2utn3a/
d%t-an&la&% en2ad% ,-.te%n5 alau,un ,e-anann3a &aa/ teta,% ,-.du'&%n3a t%da' &aa5 M%t.'.nd-%a
e-u,a'an
.-anel
&e%
.t.n. Dala hal %n%/ te-2ad%
hu0unan 8un&%.nal anta-a %nt% dan %t.'.nd-%a5 Me'an%&e t-an&'-%,&% dan t-an&la&% ,ada %t.'.nd-%a te-antun ,ada enet%' %nt%5 Bahan90ahan te-tentu &e,e-t% -RNA/ tRNA/ dan RNA/ t%da' te-antun ,ada %nt%5 P-.te%n 9,-.te%n te-tentu 3an d%tentu'an .leh %nt% %&aln3a ,-.te%n -%0.&./ RNA ,.l%e-a&e/ DNA ,.l%e-a&e/ tRNA9a%n.a&%l &%nteta&e/ dan 8a't.-98a't.- &%nte&%& ,-.te%n5 Da-% a0a-an d% ata&/ 2ela& 0ah7a untu' a't%4%ta& %t.'.nd-%a/ 0e0e-a,a 'e0utuhann3a a&%h te-antun ,ada %nt%5 Naun 0e0e-a,a 'e0utuhan 3an la%n t%da' te-antun ,ada %nt%5 Oleh &e0a0 %tu/ %t.'.nd-%a d%ana, &e0aa% .-anel &e%.t.n.5
h5 ATP S%nta&e
Ga0a- >5 ATP &%nta&e
ATP &%nta&e adalah e&%n nan. 3an te-d%-% da-% # atau le0%h ,-.te%n &u0un%t 3an e%l%'% a&&a t.tal 6!!5!!! dalt.n5 ATP &%nta&e da,at 0e'e-2a dala dua hal &e'al%u&/ e,-.du'&% ATP da-% ADP dan 8.&8at dala -e&,.nn3a te-hada, -ad%en ele't-.'%%a atau ,ada &e0al%'n3a/ enha&%l'an -ad%en ele't-.'%%a denan h%d-.l%&%& ATP5 Untu' e0eda'ann3a da-% en% la%n 3an enh%d-.l%&%& ATP/ e&%n %n% 2ua d%&e0ut 1.ATP &3ntha&e atau 9t3,e ATPa&e5 Se,e-t% &e0uha tu-0%n/ ATP &%nta&e te-d%-% da-% &e0uah -.t.- dan &e0uah &tat.-5 Untu' eneah 'e,ala 0a%an 'atal%t%' 0e-.ta&%/ &e0uah 0atan ,ada ,e-%8e-al '.,le'& (0atan &tat.-$ en3a0un'an 'e,ala 'e &u0un%t &tat.- 3an te-tana ,ada e0-an5 Batan 'edua ,ada 0a%an tenah -a'%tan %n% (0atan -.t.-$ te-hu0un 'e %n%n -.t.- ,ada e0-an 3an en2ad% te,at al%-an ,-.t.n/ 3an d%tentu'an .leh -ad%en ele't-.'%%a ele7at% e0-an5 Se0aa% ha&%ln3a/ al%-an ,-.t.n e0uat 0atan -.t.- 0e-,uta- d%dala 'e,ala 3an &tat%&/ d%ana &%tu& 'atal%t%' 3an e-a'%t ATP da-% ADP dan 8.&8at 0e-ada5 T%a &u0un%t al8a dan t%a &u0un%t 0eta e0entu' 0a%an 'e,ala5 Set%a, t%a &u0un%t 0eta e%l%'% &%tu& atal3t% nule.t%de90%nd%n &%te ,ada %nte-8ae5 S%tu& 'atal%t%' %n% &euan3a ,ada '.n8.-a&% 3an 0e-0eda90eda/ te-antun %nte-a'&%n3a denan 0atan -.t.-5 Batan %n% 0e'e-2a &e,e-t% ,.-.&/
,e-an'at 3an e0u'a'an atau enutu, 'atu, ,ada e&%n ,e0a'a-an5 Saat %a 0e-.ta&% d%0a%an dala 'e,ala/ 0atan te-&e0ut e-u0ah '.n8.-a&% &u0un%t 0etan3a &ea-a 0e-u-utan5 Satu da-% '.n8.-a&% 3an eun'%n'an da-% &%tu& 'atal%t%' e%l%'% da3a %'at 3an 0e&a- te-hada, ADP dan 8.&8at5 Saat 0atan -.t.- end.-.n &%tu& ,en%'atan ,ada '.n8.-a&% 3an 0e-0eda/ dua &u0&t-at %n% d%2alan'an untu' e0entu' ATP5 Pada 2alu- %n%/ a3a e'an%' te-&e0ut d%una'an .leh 0atan -.t.- tenah &ea-a lan&un d%'.n4e-&%'an en2ad% ene-% '%%a da-% %'atan 8.&8at ATP5 Tua&n3a &e0aa% tu-0%n ,-.t.n/ ATP &%nta&e en2alan'an al%-an ;H 'e dala at-%'& untu' 0e-,uta- '%-a9'%-a >!!! ,uta-an ,e- en%t/ enha&%l'an # .le'ul ATP ,e- ,uta-an5 Denan 0e%tu/ &et%a, ATP &%nta&e da,at enha&%l'an '%-a9'%-a "!! .le'ul ATP ,e- det%'5
Ga0a- ?5 Me'an%&e ,e0entu'an ATP
5 KLOROPLAS DAN OTOSINTESIS Tanaan
(te-a&u'
anan$
0e-a&al
da-%,ada
3an.0ate-%a/
dan
8.t.&%nte&%&n3a te-2ad% ,ada .-anel %nt-a&elula- 'hu&u& 3a%tu 'l.-.,la&5 Kl.-.,la& enuna'an e'an%&e 'e%.&.&%& untu' ela'u'an %nte-'.n4e-&% ene-%n3a denan a-a 3an &aa &e,e-t% %t.'.nd-%a5 Me&'%,un 0e-u'u-an le0%h 0e&a- da-% %t.'.nd-%a/ 'l.-.,la& d%.-an%&a&%'an denan ,-%n&%, 3an &aa5 Kl.-.,la& e%l%'% e0-an lua- 3an &anat ,e-ea0el= e0-an dala 3an 2auh 'u-an ,e-ea0el/
a&u'
,-.te%n
t-an&,.-t
3an
te-tana
,ada
e0-an=
dan
%nte-e0-ane 3an e%l%'% -uan anta-a &e,%t5 Be-&aa9&aa/ 'edua e0-an %n% e0entu' 'l.-.,la&5 Me0-an 'l.-.,la& 0a%an dala enel%l%n% &e0uah -uan 0e&a- 3an d%&e0ut &t-.a/ 3an anal. denan at-%'& %t.'.nd-%a5 St-.a 0e-%&% 0an3a' en% eta0.l%' dan/ &aa &e,e-t% at-%'& %t.'.nd-%a/ %n%lah te,at d%ana ATP d%0uat .leh 'e,ala ATP &3ntha&e5 Se,e-t% %t.'.nd-%a/ 'l.-.,la& e%l%'% en. dan &%&te enet%'n3a &end%-%5 Oleh 'a-ena %tu &t-.a 2ua 0e-%&% &e-an'a%an 'hu&u& -%0.&./ RNA/ dan DNA 'l.-.,la&5 Pe-0edaan ,ent%n anta-a ,en.-an%&a&%an %t.'.nd-%a dan 'l.-.,la& (Ga0a- $5 Me0-an 0a%an dala da-% 'l.-.,la& t%da' d%l%,at en2ad% '-%&ta dan t%da' enandun -anta% t-an&,.- ele't-.n5 Se0aa% ant%n3a/ -anta% t-an&,.- ele't-.n/ &%&te ,ena0%lan a0a- 8.t.&%nte&%&/ dan ATP &%nta&e &eua te-'andun dala e0-an t%la'.%d/ e0-an te-,%&ah 3an 0e-0eda 3an e0entu' &atu &et 'antun ,%,%h 3an ,%,%h dan data-/ 3an d%&e0ut t%la'.%d5 T%la'.%d e%l%'% tu,u'an e0-an 0e-l%,at denan 2ulah 3an 0an3a' en2ad% tu,u'an l.'al 4e&%'el data- 3an d%&e0ut -ana/ &al%n 0e-hu0unan denan t%la'.%d tan,a &e'at5 Luen da-% a&%n9a&%n t%la'.%d te-hu0un denan luen t%la'.%d& la%nn3a/ &eh%na enentu'an %nte-nal 'et%a 0a%an 3an te-,%&ah d%&e0ut -uan t%la'.%d5 Ruan %n% e-u,a'an '.,a-teen te-,%&ah d% &et%a, 'l.-.,la& 3an t%da' te-hu0un 'e %nte-e0-ane -uan atau &t-.a5
Ga0a- 1!5 Pe-0and%nan .-anel %t.'.nd-%a dan 'l.-.,la&
Kl.-.,la& Menan'a, Ene-% da-% S%na- ataha-% dan Menuna'ann3a untu' %'&a&% Ka-0.n (.t.&%nte&%&$
Rea'&% 3an te-2ad% &elaa 8.t.&%nte&%& ,ada 'l.-.,la& te-0a% en2ad% dua 'ate.-% 0e&a-: 15 Rea'&% t-an&8e- ele't-.n 8.t.&%nte&%& (d%&e0ut 2ua Rea'&% te-an$ Te-2ad% ,ada dua '.,le'& ,-.te%n 0e&a-/ 3an d%&e0ut ,u&at -ea'&%/ te-tana dala e0-an t%la'.%d5 Se0uah 8.t.n ('uantu aha3a$ enetu' &e0uah ele't-.n da-% .le'ul 'l.-.8%l ,%en h%2au d% ,u&at -ea'&% ,e-taa/ en%,ta'an %.n 'l.-.8%l 0e-uatan ,.&%t%85 Ele't-.n %n% 'eud%an 0e-e-a' d% &e,an2an -anta% t-an&,.- ele't-.n dan elalu% &edet%' ,u&at -ea'&% denan a-a 3an &aa &e,e-t% ele't-.n 0e-e-a' ,ada -anta% -e&,%-a&% d% %t.'.nd-%a5 Selaa %n% ,-.&e& t-an&,.- ele't-.n/ te-2ad% 'et%'a ;H d%,.,a el%nta&% e0-an t%la'.%d/ dan ha&%ln3a -ad%en ,-.t.n ele't-.'%%a end.-.n &%nte&%& ATP d% &t-.a5 Se0aa% lan'ah te-a'h%- dala -an'a%an -ea'&% %n%/ ele't-.n d%uat (0e-&aaan$ Denan ;H$ 'e NADPH/ enu0ahn3a en2ad% .le'ul NADP; 3an 'a3a ene-%5 Ka-ena 'l.-.8%l 0e-uatan ,.&%t%8 d% ,u&at -ea'&% ,e-taa denan e,at enda,at'an 'e0al% ele't-.nn3a da-% a%- (;O$/ a& O d%,-.du'&% &e0aa% ,-.du' &a,%nan/ &eua -ea'&% %n% te-0ata& ,ada 'l.-.,la&5 5 Rea'&% 8%'&a&%9'a-0.n t%da' ee-lu'an &%na- ataha-%5 ATP dan NADP; 3an d%ha&%l'an ,ada -ea'&% te-an 0e-8un&% &e0aa% &u0e- ene-% dan enu-an% da3a/ a&%n9a&%n/ untu' end.-.n '.n4e-&% *O en2ad% 'a-0.h%d-at5 Rea'&% 8%'&a&% 'a-0.n %n% d%ula% ,ada &t-.a 'l.-.,la&/ d%ana e-e'a enha&%l'an l%&e-aldeh%d ula t%a 'a-0.n #98.&8at5 Gula &ede-hana %n% d%e'&,.- 'e &%t.&.l/ d% ana %a d%una'an untu' e,-.du'&% &u'-.&a dan 0an3a' eta0.l%t .-an%' la%nn3a d% daun tanaan5 Su'-.&a 'eud%an d%e'&,.- untu' eenuh% 'e0utuhan eta0.l%' n.n8.t.&%nte&%& 'e 2a-%nan tanaan/ 0e-8un&% &e0aa% &u0e- 'e-an'a 'a-0.n dan ene-% untu' ,e-tu0uhan5 Denan de%'%an/ ,e0entu'an ATP/ NADP;/ dan O (3an e0utuh'an ene-% aha3a lan&un$ dan '.n4e-&% *O en2ad% 'a-0.h%d-at (3an e0utuh'an ene-% aha3a han3a &ea-a t%da' lan&un$ adalah ,-.&e& 3an te-,%&ah (Ga0a- 1"9 #?$5 Naun/ e-e'a te-'a%t .leh e'an%&e u,an 0al%' 3an -u%t 3an eun'%n'an 'l.-.,la& e,-.du'&% ula &a2a5 B%la &udah te,at untu' ela'u'ann3a 0e0e-a,a en% 'l.-.,la& d%0utuh'an untu' 8%'&a&% 'a-0.n/ %&aln3a/
t%da' a't%8 dala 'eela,an dan d%a't%8'an 'e0al% .leh &t%ula&% aha3a ,ada ,-.&e& ,enan'utan ele't-.n5
Pen3e&ua%an Ka-0.n Menuna'an ATP dan NADP; untu' Men'.n4e-&% *O en2ad% Gula Sel he7an enha&%l'an ATP denan enuna'an &e2ulah 0e&a- ene-% 0e0a& d%le,a&'an &aat 'a-0.h%d-at d%.'&%da&% en2ad% *O dan ;O5 Rea'&% te-0al%'/ d% ana tanaan e0uat 'a-0.h%d-at da-% *O dan ;O/ te-2ad% d% &t-.a 'l.-.,la&5 Se2ulah 0e&a- ATP dan NADP; d%,-.du'&% .leh -ea'&% t-an&8e- ele't-.n 8.t.&%nte&%& d%,e-lu'an untu' en%-%n -ea'&% 3an t%da' 0e-2alan &eha-u&n3a5 Pada &el tu0uhan/ 0e-aa eta0.l%t 3an d%,-.du'&% dala 'l.-.,la& d%e'&,.- 'e &%t.,la&a untu' 0%.&%nte&a5 Be0e-a,a ula 3an d%ha&%l'an d%&%,an dala 0entu' 0ut%-an ,at% ,ada 'l.-.,la&/ naun &%&an3a d%an'ut 'e &elu-uh .-anel tu0uhan &e0aa% &u'-.&a atau d%u0ah en2ad% ,at% &ea-a 'hu&u&5 Ja-%nan ,en3%,anan 0e-8un&% &e0aa% &u0e- a'anan utaa 0a% he7an5 Be-%'ut adalah a0a-an te-2ad%n3a ,-.&e& 8.t.&%nte&%& 3an te-2ad% ,ada -ea'&% te-an dan -ea'&% ela,5
Ga0a- 115 enun2u''an &e0uah -%n'a&an da-% ene-% 3an d%,e-tu'a-'an ,ada eta0.l%&e 3an te-2ad% d% 'l.-.,la&5 Kl.-.,la& han3a e0utuh'an a%- dan 'a-0.n d%.'&%da &e0aa% a&u'an untu' -ea'&% te-an ,ada -ea'&% 8.t.&%nte&%&/ dan enha&%l'an nut-%&% untu' &e0a%an 0e&a- .-an%&e la%nn3a d% ,lanet %n%5 Set%a, .'&%da&% dua .le'ul a%- &ea-a 8.t.'%%a/ ,u&at -ea'&% ,ada e0-an t%la'.%d enha&%l'an &atu .le'ul .'&%en/ 3an d%le,a&'an 'e at.&8e-5 Pada &aat 0e-&aaan/ ,-.t.n te-'.n&ent-a&% d% -uan t%la'.%d5 P-.t.n %n% e0uat -ad%en ele't-.'%%a 0e&a- el%nta&% e0-an t%la'.%d/ 3a%tu d%una'an .leh 'l.-.,la& ATP &3ntha&e untu' enha&%l'an ATP da-% ADP dan 8.&8at5 Ele't-.n d%ta-%' da-% a%- d%,%ndah'an 'e 2en%& 'edua ,u&at -ea'&% 8.t.'%%a untu' d%,-.du'&% NADP; da-% NADPH5 Se,e-t% 3an d%tun2u''an/ NADP; dan ATP d%a&u''an 'e dala &%'lu& 8%'&a&% 'a-0.n untu' enu-an% 'a-0.n d%.'&%da/ &eh%na enha&%l'an ,-e'u-&.- untu' ,e0entu'an ula/ a&a a%n./ dan a&a lea'5 *O 3an d%a0%l da-% at.&8e- %n%lah &u0e- at. 'a-0.n untu' 'e0an3a'an .le'ul .-an%' d% Bu%5 Be-%'ut adalah ,-.&e& 8%'&a&% 'a-0.n (&%'lu& al4%n$ untu' enu0ah ATP en2ad% ula
Ga0a- 15 S%'lu& *al4%n
Pada a0a- d%ata& e-u,a'an &%'lu& 8%'&a&% 'a-0.n5 Jalu- eta0.l%&e &ent-al %n% eun'%n'an .le'ul .-an%' d%,-.du'&% da-% *O dan ;O5 Pada taha, ,e-taa da-% &%'lu& ('a-0.'&%la&%$/ *O d%ta0ah'an 'e -%0ul.&a 1/)90%&8.&8at5 D% 'edua taha, (-edu'&%$/ ATP dan NADP; d%'.n&u&% untu' enha&%l'an .le'ul l%&e-aldeh%da #98.&8at5 Pada taha, a'h%- (Reene-a&%$/ 0e0e-a,a l%&e-aldeh%da #9 8.&8at 3an d%una'an d%una'an untu' -eene-a&% -%0ul.&a 1/)90%&8.&8at5 M.le'ul l%&e-aldeh%da la%nn3a #98.&8at d%u0ah en2ad% ,at% dan lea' ,ada &t-.a 'l.-.,la&/ atau d%an'ut da-% 'l.-.,la& 'e &%t.&.l5 Set%a, 2en%& .le'ul d%%nd%'a&%'an denan 7a-na 'un%n5 Ada 0an3a' %nte-ed%et anta-a l%&e-aldeh%da #98.&8at dan -%0ul.&a )9 8.&8at/ ta,% &udah d%h%lan'an5 Tanaan enuna'an ATP %n% denan a-a 3an &aa &e,e-t% &el he7an dan .-an%&e n.n,h.t.&3nthet% la%nn3a ela'u'an 0e-0aa% aa -ea'&% eta0.l%'5 Gl%&e-aldeh%da #98.&8at 3an d%ha&%l'an d%e'&,.- da-% 'l.-.,la& 'e dala &%t.&.l 0%&a 2ua d%u0ah en2ad% eta0.l%t la%nn3a/ te-a&u' d%&a'a-%da dan &u'-.&a5 Su'-.&a adalah 0entu' utaa d% ana ula d%an'ut anta- &el da-% tanaan: &aa &e,e-t% lu'.&a d%an'ut dala da-ah he7an/ 2ad% &u'-.&a adalah d%e'&,.- da-% daun untu' e0e-% 'a-0.h%d-at 'e 0a%an tanaan la%nn3a5 Kl.-.,la& dan %t.'.nd-%a 0e'e-2a &aa untu' ea&.' &el denan 'edua eta0.l%t dan ATP5 (A$ Me0-an dala 'l.-.,la& t%da' 'eda, ,ada ATP dan NADP; 3an d%,-.du'&% d% &t-.a &elaa -ea'&% te-an 8.t.&%nte&%&5 Oleh 'a-ena %tu/ .le'ul %n% d%&alu-'an 'e &%'lu& 8%'&a&% 'a-0.n/ d% ana (ATP dan NADP;$ d%una'an untu' e0uat ula5 Gula 3an d%ha&%l'an dan eta0.l%tn3a d%&%,an dala 'l.-.,la& 9 0e-u,a ,at% atau lea' 9 atau d%e'&,.- 'e &%&a &el tanaan5 D% &ana/ e-e'a da,at ea&u'% 2alu- ,e0an'%t ene-% 3an 0e-a'h%- denan &%nte&%& ATP 3an te-'a%t denan 8.&8.-%la&% .'&%dat%8 d% dala %t.'.nd-%a5 Be-0eda denan 'l.-.,la&/ e0-an %t.'.nd-%a enandun t-an&,.-te- te-tentu 3an e0uat e-e'a ,e-ea0el 'e ATP5 Pe-hat%'an 0ah7a O d%le,a&'an 'e at.&8%- .leh 8.t.&%nte&%&
dala
'l.-.,la&
d%una'an
untu'
8.&8.-%la&%
.'&%dat%8
dala
%t.'.nd-%a/ de%'%an ,ula/ *O d%le,a&'an .leh &%'lu& a&a &%t-at d% %t.'.nd-%a d%una'an untu' 8%'&a&% 'a-0.n ,ada 'l.-.,la&5 (B$ Dala daun/ %t.'.nd-%a (e-ah$ ende-un 0e-'e-uun de'at denan 'l.-.,la& (;%2au$/ &e,e-t% 3an te-l%hat ,ada %'-.-a8 -%nan %n%5
R%n'a&an e-a'an ele't-.n dan ,-.t.n &elaa 8.t.&%nte&%& ,ada e0-an t%la'.%d5 Ele't-.n d%ta-%'/ elalu% a'&% ene-% aha3a/ da-% .le'ul a%- 3an d%%'at .leh uu&an anan dala 8.t.&%&te II5 Ele't-.n ele7at% 'e ,la&t.u%n.ne/ 3an enanta-'an e-e'a 'e &%t.'-. 0698 '.,le'& 3an en3e-u,a% &%t.'-. * -edu'ta&e %t.'.nd-%a dan '.,le'& 09 ,ada 0a'te-%5 Ele't-.n &aat %tu d%0a7a 'e 8.t.&%&te I .leh ,e0a7a ele't-.n 3an la-ut ,la&t.&%an%n/ &ea-a 8un&%.nal &eta-a denan &%t.'-. d% %t.'.nd-%a5 Da-% ,h.t.&3&te I ele't-.n d%t-an&8e- 'e 8e--ed.%n9NADPH -eduta&e (NR$ .leh la-ut ,e0a7a 8e--ed.%n (d= ,-.te%n 'e%l 3an enandun ,u&at &ul8u- 0e&%$5 P-.t.n d%,.,a 'e dala -uan t%la'.%d .leh '.,le'& &%t.'-. 0698/ denan a-a 3an &aa &e,e-t% ,-.t.n 3an d%,.,a 'e dala -%&ta %t.'.nd-%a .leh &%t.'-. Redu'ta&e5 Se0aa% ta0ahan/ ;H d%le,a&'an 'e -uan t%la'.%d denan .'&%da&% a%-/ dan ; H d%'.n&u&% &elaa ,e0entu'an NADP; d% &t-.a/ 0e-'.nt-%0u&% ,ada ene-a&% -ad%en ; H ele't-.'%%a d% &elu-uh e0-an t%la'.%d5 Se,e-t% d%%lu&t-a&%'an/ %n% G-ad%en ,ene-a' ATP d%&%nte&%& .leh ATP S3ntha&e 3an 0e-ada ,ada e0-an 3an &aa5 Be-%'ut adalah %lu&t-a&% da-% ,en2ela&an d%ata&
Ga0a- 1#5 Ge-a'an ele't-.n ,-.t.n &aat 8.t.&%nte&%&
#5 E4.lu&% Ranta% T-an&,.- Ele't-.n K.,.nen ,e0an'%t ene-% utaa unul elalu% ATP &3ntha&e/ ,.,a ; H -ed.'&/ 8.t.&%&te5 Me'an%&e da&a- untu' enha&%l'an ene-% da-% aha3a atau .'&%da&% lu'.&a &aa/ elalu% &%nte&%& ATP5 E4.lu&% -anta% t-an&,.- ele't-.n d%ula% da-% a5 Sel 3an ,al%n a7al un'%n enuna'an 8e-enta&% untu' enha&%l'an ATP= 05 Ba'te-% Anae-.0 enuna'an .le'ul n.n8e-enta0le &e0aa% &u0e-
ene-% utaa &eh%na -anta% t-an&,.- ele't-.n d%a't%8'an= 5 denan en3ed%a'an &u0e- 3an ta' ha0%&9ha0%&n3a untu' enu-an% da3aene-%/ 0a'te-% 8.t.&%ntet%' enata&% ha0atan e4.lu&% utaa= d5 Ranta% t-an&,.- ele't-.n ,ada 8.t.&%nte&%& .leh *3an.0ate-%a enha&%l'an uda-a 'a3a a'an .'&%en dan unullah 'eh%du,an 0a-u5 Sel 3an ,al%n a7al un'%n enuna'an 8e-enta&% untu' enha&%l'an ATP5 Sel h%du, ,e-taa unul &e'%ta- 1!? tahun 3an lalu &aat 0u% 0e-u&%a &e'%ta- 1 tahun M%a5 L%n'unan 'u-an e%l%'% O / 0ah'an d%-edu'&%/ naun 'a3a a'an e.'%%a untu' enha&%l'an .le'ul .-an%'5 Ene-% elalu% 8e-enta&%/ 3a%tu .'&%da&% .le'ul .-an%'/ 3an enal%- elalu% NAD; 'e a'&e,t.- &eh%na en2ad% 0e-'u-an (ean8aat'an ,.ten&% -ed.'&$5 e-enta&% enha&%l'an e'&'-e&% l%0ah eta0.l%' &e,e-t% (a&a .-an%'/ 3a%tu a&a la'tat$5 Ranta% t-an&,.- ele't-.n d%a't%8'an .leh 0a'te-% anae-.0 enuna'an .le'ul n.n8e-enta0le &e0aa% &u0e- utaa ene-% e-e'a5 e-enta&% a7al a'an enha&%l'an ATP dan NAD;5 Teta,% a't%4%ta& eta0.l%&e .-an%&e ha-u& ada untu' enu0ah l%n'unan (,en%,%&an &u0&t-at/ ,enu-unan P; a'%0at e'&'-e&% eta0.l%t$5 Seh%na unullah te.-% e4.lu&% 2alu- 0a-u denan 0e0e-a,a taha, 3a%tu Taha, 1/ e.,a ,-.t.n ATPa&e 3an 0%la d%2alan'an &ea-a te-0al%'/ 0%&a en&%nte&%& ATP= Taha, / ,.,a ; H enuna'an ene-%9%nde,enden (0e0a&$ &e,e-t% 3an d%una'an d% -anta% t-an&,.- ele't-.n= Taha, #: P.,a ; H -anta% t-an&,.-t ele't-.n5 S%nte&%& ATP &ea-a 'e%.&.&%& un'%n telah 0e-e4.lu&% &ea-a 0e-taha,5 Taha, ,e-taa 0%&a &a2a el%0at'an e4.lu&% ATP a&e %tu untu' e.,a ,-.t.n 'elua- da-% &el enuna'an ene-% h%d-.l%&%& ATP5 Taha, 0%&a &a2a el%0at'an e4.lu&% ,.,a ,-.t.n 3an 0e-0eda/ d%d.-.n .leh &e0uah -anta% t-an&,.- ele't-.n5 Taha, # 'eud%an enhu0un'an 'edua &%&te %n% 0e-&aa9&aa untu' enha&%l'an &%nta&e ATP ,-%%t%8 3an enuna'an ,-.t.n 3an d%,.,a .leh -anta% t-an&,.- ele't-.n untu' en&%nte&%& ATP5 Ba'te-% a7al denan &%&te a'h%- %n% a'an e%l%'% 'eunulan &ele't%8 ata& 0a'te-% 3an t%da' e%l%'% &atu ,un da-% &%&te atau han3a &atu &%&te5
Ga0a- 1"5 E4.lu&% ,-.&e& &%nte&%& ATP Denan en3ed%a'an &u0e- 3an ta' ha0%&9ha0%&n3a untu' enu-an% da3a (ene-%$/ 0a'te-% 8.t.&%ntet%' enata&% ha0atan e4.lu&% utaa5 Ada,un lan'ah e4.lu&%.ne- (taha, 19# d%ata&$ eeah'an a&alah utaa untu' en2aa ,; &%t.&.l%' net-al dan enha&%l'an ene-%5 Ta,%/ de,le&% (,en%,%&an$ &u0&t-at a&%h a'an en2ad% a&alah5 S.lu&%n3a adalah eneu'an &u0e- alte-nat%8 untu' ,e0entu'an 'a-0.h%d-at &e,e-t% 8%'&a&% *O d%at.&8e- en2ad% *; O= ele't-.n d.n.- 3an 'uat untu' al%-an ele't-.n 0al%' untu' ene-a''an NAD; deh%d-.ena&e en2ad% NADP; untu' 8%'&a&% 'a-0.n5 Te-.0.&an 0e&a- denan e4.lu&% -ea'&% 8.t.'%%a ,u&at5
Ranta% t-an&,.- ele't-.n 8.t.&%nte&%& ,ada *3n.0ate-%a enha&%l'an uda-a 3an enandun .'&%en dan uullah 0entu' 'eh%du,an 0a-u5 Pene0anan 3an.0ate-%a/ &elaa # M%a tahun 3an lalu enuna'an a%- &e0aa% &u0e- ele't-.n untu' 8%'&a&%-edu'&% *O 5 E4.lu&% en% ,eeah a%- dan 'edua 8.t.&%&te untu' en2e0atan% a0 d% ,.ten&%al -ed.'& anta-a a%- dan NADP;5 K.0%na&% 8.t.&%&te I da-% 0a'te-% h%2au denan 8.t.&%&te II da-% 0a'te-% unu en3e0a0'an
.'&%en ea&u'% at.&8e-/ dan t.'&%' &eh%na e0unuh 0a'te-% anae-.05 Pen%n'atan O d% at.&8e- la0at dan d%&ana .leh eH 3an e-u,a'an '.,.&%&% laut a7al/ en3e0a0'an ,-e&%,%ta&% e #H te-l%hat ,ada &ed%en 5+9 tahun M%a lalu5 Kete-&ed%aan O en3e0a0'an e4.lu&% -anta% -e&,%-a&%/ &%t.'-. .'&%da&e5 Ban3a' 0a'te-% unu a&a '%n% da,at 0e-al%h d% anta-a 'eduan3a 8.t.&%nte&%& dan -e&,%-a&%5 Be-%'ut adalah ,e-%&t%7a 0e&a- &elaa e4.lu&% h%du, d% 0u%/
Pe-0and%nan dua -anta% t-an&,.- ele't-.n 3an d%0aha& dala a'alah %n%5 Kl.-.,la&/ dan %t.'.nd-%a &euan3a enandun '.,le'& en% 3an te-%'at e0-an %tu en3e-u,a% -ed.'ulan 3t.h-.e %t.'.nd-%a5 Seua '.,le'& %n% ene-%a ele't-.n da-% ,e0a7a 'u%n.n (F$ dan ,.,a ; H el%nta&% e0-an a&%n9a&%n5 A,ala% d%la-ut'an 'e0al% denan &%&te %n 4%t-./ '.,le'& 3an 0e-0eda da,at &al%n enant%'an &atu &aa la%n/ dan &t-u'tu- '.,.nen ,-.te%n enun'a,'an 0ah7a e-e'a te-'a%t &ea-a e4.lu&%.ne-5 Pe-hat%'an 0ah7a 0a'te-% n.n&ul8u- unu enuna'an al%-an &%'l%' ele't-.n untu' enha&%l'an -ad%en ,-.t.n ele't-.'%%a 0e&a- 3an ene-a''an al%-an ele't-.n 0al%' elalu% NAD; deh%d-.ena&e untu' enha&%l'an NAD; da-% NAD H H ;H H e95 Se,e-t% te-l%hat ,ada a0a- d%0a7ah %n%5
BAB III #E$IMPULAN
15 Tanaan (te-a&u' anan$ 0e-a&al da-%,ada 3an.0ate-%a/ dan 8.t.&%nte&%&n3a te-2ad% ,ada .-anel %nt-a&elula- 'hu&u& 3a%tu 'l.-.,la&5 Kl.-.,la& enuna'an e'an%&e 'e%.&.&%& untu' ela'u'an %nte-'.n4e-&% ene-%n3a denan a-a 3an &aa &e,e-t% %t.'.nd-%a5 5 Rea'&% 3an te-2ad% &elaa 8.t.&%nte&%& ,ada 'l.-.,la& te-0a% en2ad% dua 'ate.-% 3a%tu Rea'&% t-an&8e- ele't-.n 8.t.&%nte&%& (d%&e0ut 2ua Rea'&% te-an$ dan Rea'&% 8%'&a&%9'a-0.n t%da' ee-lu'an &%na- ataha-% (-ea'&% ela,$5 Rea'&% te-an te-2ad% d% e0-an t%la'.%d enha&%l'an ,-.du' &a,%nan O'&%en dan enha&%l'an ATP dan NADP;5 Rea'&% ela, te-2ad% d% &t-.a d%ana te2ad% ,-.&e& '.n4e-&% 'a-0.nd%.'&%da en2ad% 'a-0.h%d-at5 #5 E4.lu&% -anta% t-an&,.- ele't-.n d%ula% da-% a5 Sel 3an ,al%n a7al un'%n enuna'an 8e-enta&% untu' enha&%l'an ATP= 05 Ba'te-% Anae-.0 enuna'an .le'ul n.n8e-enta0le &e0aa% &u0e- ene-% utaa &eh%na -anta% t-an&,.- ele't-.n d%a't%8'an= 5 denan en3ed%a'an &u0e- 3an ta' ha0%&9ha0%&n3a untu' enu-an% da3aene-%/ 0a'te-% 8.t.&%ntet%' enata&% ha0atan e4.lu&% utaa= d5 Ranta% t-an&,.- ele't-.n ,ada 8.t.&%nte&%& .leh *3an.0ate-%a enha&%l'an uda-a 'a3a a'an .'&%en dan unullah 'eh%du,an 0a-u5