Kay Stella Zeehandelaar (Mula sa mga Liham ng isang Prinsesang Javanese) Salin ni Ruth Elynia S. Mabanglo Japara, Mayo 25, 1899
Ibig na ibig kong makakilala ng isang “babaeng moderno”, iyong babaeng Malaya ,nakapagmamalaki’t ,nakapagmamalaki’t makaaakit ng aking loob! Iyong masaya, may tiwala sa sarili,masigla’t sarili,masigla’t maagap na hinaharap ang buhay, puno ng tuwa at sigasig,pinagsisikapan hindi lamang ang sariling kapakanan at kaligayahan kundi magiging and sarili ng kapakanann at kaligayahn kundi maging ang kabutihan ng buong sangkatauhan. Buong kasabikan kong sinalubong ang pagdating ng bagong panahon;totoong sa puso’t ko’y hindi ako nabibilang sa daigdig ng mga Indian ,kundi sa piling ng aking mga puting kapatid na babae na tumatanaw sa malayong malayong Kanluran. Kung pahintulutan lamang ng mga batas ng aking b ayan, wala akong ibig gawin kundi ang ipagkaloob ang sarili sa mga nagtratrabaho’t nagsisikap na bagong kababaihan ng Europe;subalit Europe;subalit nakatali nakatali ako sa mga lumang tradisyong hindi maaring maaring suwayin . Balang araw maaring lumuwag lumuwag ang tali tali at kami’y pawalan, pawalan, ngunit baka pagkatapos pa ng tatlo tatlo o apat na henerasyon. henerasyon. Alam mo ba kung paano paano mahalin ang bago at batang panahong ito ito nang buong puso’t kaluluwa kahit nakatali sa lahat ng batas, batas, kaugalian at kumbensyon ng sariling bayan? Tuwirang Tuwirang sumasalungat sa kaunlarang hinahangad naming .Wala akong iniisip gabi’t araw araw kundi ang makagawa ng paraang malabanan ang mga lumang tradisyon tradisyon naming.Alam kong para sa aking sarili’y magagawa kong iwasan o putulin putulin ang mga ito, kaya lamang sa aking sarili’y magagawa kong iwasan o putulin ang mga ito, kaya lamang ay may mga buklod na matibay pa sa alinmang lumang tradisyon tradisyon na pumipigil sa akin; at ito ang pagmamahal pagmamahal na iniuukol ko sa mga pinagkakautangan ko ng buhay , mga tong nararapat kong pasalamatan pasalamatan sa lahat ng bagay. May karapatan karapatan ba akong was akin ang puso ng mga taong walang naibigay sa akin kundi pagmamahal at kabutihan ,mga taong nag-aalaga sa akin nang buong pagsuyo? Ngunit hindi lamang tinig nito ang umabot umabot sa akin ;ang malayo ,marikit ,marikit at bagong silang na Europe Europe ay nagtulak sa aking maghangad maghangad ng pagbabago sa kasalukuyang kalagayan .Kahit noong musmos pa ako’y may pang-akit na sa aking pandinig ang salitang “imansipasyon”; may isang naiibang kabuluhan kabuluhan ito sa akin para hangarin ang pagsasarili at pang-unawa. Gumising ito sa akin para hangarin ang pansarili at kalayaankalayaan- isang paghahangad na makatayong mag-isa.Ang mag-isa.Ang puso ko’y sinusugatan ng mga kundisyong nakapaligid sa akin at sa iba, buong lungkot na pinag –alab ang mithiin kong magising ang aking aking bayan. Patuloy na lumapit ang mga tinig na galling sa malalayong malalayong lupain, umabot sa akin, at sa kasiyahan ng ilang nagmamahal sa akin at kalungkutan ng iba, dala nito ang binhing sumusupling sa aking puso, nag-ugat , sumibol hanggang sa lumakas lumakas at sumigla. Ngayo’y kailangang sabihin ko ang ilang bagay ukol sa sarili upang magkakilala tayo. Panganay ako sa tatlong babaing anak ng Regent ng Japara. Ako’y may anim na kapatid na lalaki at babae. Ang lolo kong si Pangeran Ario Tjondronegoro ng Denmak Denmak ay isang isang kilalang lider ng kilusang progresibo noong kapanahunan kapanahunan niya. Siya rin rin ang kauna-unahang kauna-unahang regent ng gitnang Java na nagbukas ng pinto para sa mga panauhin mula sa ibayong dagat- ang sibilisasyong Kanluran. Lahat Lahat ng mga anak niya’y may edukasyong edukasyong European, at halos lahat ng iyon (na ang ilan ay ay patay na ngayon) ay ay umiibig o umibig sa kanlurang minana sa kanilang ama; at nagdulot naman ito sa mga anak anak nila ng uri ng pagpapalaking nagisnan nagisnan nila mismo.Karamihan mismo.Karamihan sa mga pinsan pinsan ko’t nakakatandang kapatid na lalaki lalaki ay nag-aaral sa Hoogere Burger School, ang pinakamataas pinakamataas na institusyon institusyon ng karunungang matatagpuan ditto ditto sa India. Ang bunso sa tatlong tatlong nakatatandang kapatid kong lalaki’y tatlong taon na ngayong nag-aaral sa Netherlands, at naglilingkod din naman doon bilang sundalo ang dalawa pa. Samantala, kaming Babae’y bahagya bahagya nang magkaroon ng pagkakataong makapag-aral makapag-aral dahil na rin sa kahigpitan ng aming mga lumang tradisyon tradisyon at kumbensyon. Labag sa aming kaugaliang pag-aralin ang mga babae lalo’t kailangang lumabas lumabas ng bahay araw-araw para para pumasok sa eskwela.Ipinagbabawal eskwela.Ipinagbabawal n gaming kaugalian na lumabas man lamang ng bahay ang ang babae. Hindi kami pinapayagang pumunta saanman,liban saanman,liban lamang kung sa paaralan , at ang tanging lugar ng pagtuturong maipagmamalaki ng siyudad naming na bukas sa mga babae ay ang libreng grammar school ng mga European. Nang tumuntong ako ng ikalabindalawang taong gulang, ako’y itinali itinali sa bahay- kinakailangang kinakailangang “ikahon” ako. Ikinulong Ikinulong ako at pinagbawalang makipag-ugnayan sa mundong nasa labas ng bahay, ang mundong hindi ko na makikita marahil liban kung kasama ko na ang mapapangasawang estranghero, isang di-kilalang lalaking pinili ng mga magulang ko, ang lalaking ipinagkasundo sa akin nang di ko namamamalayan. Noong bandang huli,nalaman kong tinangka ng mga kaibigan kaibigan kong European na mabago ang pasyang pasyang ito ng mga magulang ko para sa akin, akin, isang musmos pa na nagmamahal sa buhay , subalit wala silang silang nagawa. Hindi nahikayat ang mga magulang ko;nakulong ako ako ng tuluyan. Apat na mahahabang mahahabang taon ang tinagal ko sa pagitan ng makakapal na pader at hindi ko nasilayan nasilayan minsan man ang mundong nasa labas. Hindi ko alam kung paano ko pinalipas pinalipas ang mga oras. Ang tanging kaligayang naiwan sa aki’y aki’y ang pagbabasa pagbabasa ng mga librong Dutch Dutch at ang pakikipagsulatan sa mga kaibigang Dutch na hindi naman ipinagbawal . Ito-ito lamang lamang ang nag-iisang nag-iisang liwanag na nagpakulay sa hungkag at kainip-inip na panahong iyon, na kung inalis pa sa akin ay lalo lalo nang nagging kaawa- awa ang ang kalagayan ko . Lalo sigurong nawalan ng kabuluhan kabuluhan ang buhay ko’t kaluluwa . Subalit Subalit dumating ang kaibigan ko’t tagapagligtas—ang tagapagligtas—ang Diwa ng panahon; umalingawngaw umalingawngaw sa lahat ng dako ang mga yabag niya. Nayanig Nayanig sa paglapit niya ang palalo’t matatag matatag na balangkas ng mga lumang tradisyon. Nabuksan ang mga pintong mahigpit na nakasara, kusa ang iba, ang iba nama’y pilit at bahagya lamang ngunit bumubukas pa rinb at pinapasok ang mga di-inanyayahang panauhin. Sa wakas nakita kong muli ang mundo sa labas nang ako’y maglabing-anim maglabing-anim na taon. Salamat sa Diyos! Malalabasan Malalabasan ko ang aking kulungan nang malaya at hindi nakatali sa isang kung sinong bridegroom. At mabilis pang sumusunod ang mga pagyayaring nagbabalik nagbabalik sa aming mga babae babae ng mga nawawala naming kalayaan. kalayaan. Nang sumunod na taon, sa oras ng pagtatalaga pagtatalaga sa poder ng bata pang Prinsesa (bilang Reyna Reyna Wilhelmina Wilhelmina ng Netherlands) ,”opisyal” ,”opisyal” na inihandog sa amin ng mga magulang naming an gaming kalayaan. kalayaan. Sa kauna-unahang pagkakataon sa aming buhay, pinayagan kaming kaming umalis sa bayan naming at pumupunta sa siyudad na pinagdarausan ng pagdiriwang para okasyong iyon! iyon! Ang maipakita ng mga kabataang babaeng tulad naming ang sarili sa labas, labas, na imposibleng mangyari noon. Nasindak Nasindak ang “mundo” “mundo” ;nagging usap-usapan ang “krimeng” iyon na dito’y wala wala pang nakagagawa . Nagsaya ang aming kaibigang European, at para namn sa amin, amin, walang walang reynang yayaman pa sa amin. Subalit hindi pa ako nasisiyahan . Lagi , ibig kong makarating sa malayo, malayo, mas malayo . Wala akong akong hangaring makipamista, o maglibang. maglibang. Hindi iyon ang dahilan ng paghahangad kong magkaroon ng kalayaan. Ibig kong maging malaya upang makatayo nang mag-isa ,mag-aral, hindi para mapailalim sa sinuman, at higit sa lahat , hindi para pag-asawahin pag-asawahin nang sapilitan. Ngunit dapat tayong mag-asawa, dapat ,dapat. Ang hindi pag-aasawa ang pinakamalaking kasalanang magagawa ng isang babaeng Muslim; Ito ang pinakamalaking kahihiyang maipagkakaloob ng isang katutubong babae sa kanyang kanyang pamilya. At ang pag-aasawa para sa amin- mababaw pa ngang ekspresyon ang sabihing miserable. At paano nga ba hindi magkakaganoon, kung tila ginawa lamang para sa lalaki ang mga batas . Kung pabor para sa lalaki at hindi para sa babae ang batas at at kumbensyon ; kung ang lahat ng kaluwaga’y para sa kanya lang?
SAGUTIN:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Sino Sino ang ang nag nagsa sasa sala lays ysay ay sa akda akda?? Bakit Bakit kakaiba kakaiba siya sa mga mga kabataa kabataang ng babae babae sa sa kanilan kanilang g lugar? lugar? Anu-ano Anu-ano ang nais niyang niyang mangyar mangyarii sa mga tulad tulad niyang niyang babae? babae? Paano niya pinalipas pinalipas ang nakababagot nakababagot niyang niyang buhay habang nakakulong? nakakulong? Nasaan Nasaan na kaya ngayon ngayon pagkatapos pagkatapos mabuksan mabuksan ang ang matagal matagal niyang niyang tali tali sa luma nilang nilang tradisyon? tradisyon? Anu-ano Anu-ano na kaya kaya ang ang kanyang kanyang nakamit? nakamit? Kung ikaw ikaw ang ang nasa kalagayan kalagayan ng tauhan, tauhan, paano paano mo haharapin haharapin ang buhay buhay na walang walang kalayaa kalayaan? n? Sa iyong iyong palagay, palagay, gusto rin rin kaya ng nanay nanay niya ang batas batas na pinatut pinatutupad upad niya para para sa anak? Bakit Bakit oo oo o bakit hindi? hindi? Ano kaya ang mangyaya mangyayari ri kung nakapagnakapag-aral aral din siya siya sa ibang ibang bansa tulad tulad ng kanyang kanyang mga kapati kapatid d na lalaki? lalaki? Ano namn namn kaya kaya ang ang mangyay mangyayari ari kung nakapag-as nakapag-asawa awa siya nang hindi niya gusto? Anong damdami damdamin n ang namamaya namamayani ni sa iyo iyo pagkabasa pagkabasa sa akda? akda?
