Kalokagatija
Traženje lepote u proporciji, skladu delova jedne celine i slično, obilato je prisutno u antičkoj umetnosti. Koncept pravilnosti, proporcije i lepote se zasniva na matematičkim kategorijama, na brojevima i njihovim odnosima. Traženje lepote u srazmeri povezano je sa shvatanjem broja kao izvora pravilnosti i harmonije. h armonije. U tom smislu, apsolutizaciju broja kao metafizičkog načela i izvora sklada i lepote imamo kod Pitagore i pitagorejaca. Postavljanje broja kao načela harmonije i lepote u slučaju pitagorejaca, kao i traženje izvora lepote čulnih stvari u idejama do kojih se može vinuti filosofsko mi!ljenje", znači da lepota za starogrčku misao nije samo čulna kategorija, ve# i ne!to dostupno razumu, odnosno mi!ljenju. Povezivanje pojmova $lepog% i $dobrog% op!te je mesto u starogrčkoj kulturi i pokazuje preplitanje estetskih i etičkih ideala. Tako Tako vrhovni etički pojam predstavlja kalokagatija &'()&*+'-'". Kroz razmatranje značenja dva prideva koji sačinjavaju ovaj pojam, mogu#e je uočiti da se lepo i dobro poklapaju, pa je estetsko u isti mah i etičko, odnosno etičko takoe i estetsko grčki pridev dobar /'+'01/ ima značenje dobrog, čestitog, plemenitog, ali i hrabrog, razumnog, po!tenog2 dok pridev lep /&'(01/ ima značenja lepo lepog, g, prig prigodn odnog og,, draž dražes esnog nog,, po povo volj ljno nog, g, prik prikla ladn dnog og ali ali i kori korisn snog og,, a u vezi vezi sa $unutra!njom lepotom%, tj. moralnim kvalitetima, pojam jo! označava i plemenitost i čestitost". Udruženi u vrhovni pojam kalokagatije, ovi pojmovi označavaju po!tenje, slobod slobodu, u, plemen plemenit itost ost.. 3aznovr 3aznovrsni sni kon kontek teksti sti u kojim kojimaa su se pridevi pridevi dobrog dobrog i lepog lepog upotrebljavali, name#u zaključak da se lepota i dobrota, kako $tela% tako i $du!e%, podjednako negovala u antičko vreme. 4nogobrojni primeri ukazuju na isticanje važnosti spoja lepog i dobrog, odnosno na neodvojivost etičkog i estetskog. Pesnikinja 5apfo sa 6ezbosa kaže7 $Ko je lep, čini#e se očima da je dobar, a ko je dobar bi#e u isti mah i lep%. Perikle ističe7 $8uvaj kalokagatiju vernije no zakletvu%. 9djek povezanosti ovih pojmova imamo imamo i u savrem savremeno enojj upotreb upotrebii u na!em na!em jeziku2 jeziku2 često često pojam pojam $lepog% $lepog% koristi koristimo mo u značenju $dobrog%, npr. $lepo vaspitan% znači $dobro vaspitan%, ili $lepi maniri% u značenju $dobro pona!anje%, $to nije bilo lepo% u značenju $nisi se dobro poneo% i sl. 9vu vezu lepog i dobrog možemo posmatrati u umetničkim delima od antičkog vremena pa sve do moderne epohe, kako u delima vizuelne umetnosti, tako i u književnosti i poeziji. 9ni antički heroji koji su nosioci vrline i dobrote, do brote, po pravilu su i lepi. $:tlete% su oni koji postižu izuzetne rezulate u, recimo, sportskim nadmetanjima i prevazilaženju granica sopstvenog tela, ali istovremeno i oni koji poseduju vrlinu, odnosno izgrauju se u dobru i moralu. moralu. Tako Tako i ideal obrazovanja obrazovanja nije podrazumevao podrazumevao prikupljanj prikupljanjee informacij informacijaa ve# obrazovanje tj. uobličavanje, formiranje" celokupnog čoveka, u njegovoj fizičkoj i duhovnoj dimenziji, zbog čega je izraz uobličenog obrazovanog" čoveka bilo mogu#e na#i u reprez reprezent entaci aciji ji idealn idealnoo obliko oblikovan vanog og lepog lepog"" tela tela u kome kome obitav obitavaa takoe takoe lepo lepo oblikovan dobar" duh. :ntički svet nam pruža primere preko kojih i sadržaj koji sam po sebi ne možemo označiti kao $lep% ili $dobar% može dovesti do $uzvi!enih% ose#anja, !to je takoe estetička kategorije koja stoji u bliskoj vezi sa pojmom lepog. ;ajbolji primer u tom smislu pruža grčka tragedija. Tragedija u svojoj stereotipnoj formi prikazuje glavnog junaka koji je nosilac odreene vrline i čijom se smr#u dovr!ava tekst dramske radnje.
zajednice sa ?ogom. Tu vidimo da lepota nije povezana pre svega sa idealnom proporcijom ljudskog tela ili harmonijom broja, kako je to bio slučaj u antičkoj @rčkoj, ve# sa $dobrim% kao suprotnosti zlu, životom kao suprotnosti smrti. 5amim tim je i ljudska lepota povezana sa načelom čovečnosti, ostvarenja čoveka u dobru i zajednici sa ?ogom, umesto u idealnim proporcijama npr. idealno razvijenog" tela. U tom smislu lepo, dobro i istinito ne mogu biti razdvojeni, a njihov izraz na ikoni je upravo svetlost koja sugeri!e samo ?ožje prisustvo kao izvor apsolutne lepote, dobrote i istine. ;asuprot svetlo!#u oblikovanih likova =rista i svetih, avo se prikazuje crnom ili sivom bojom, koje same po sebi označavaju odsustvo svetlosti zbog čega se nazivaju i neAbojama", odnosno odsustvo bilo kakvog sadržaja, prazninu i ni!tavilo. < upravo ove kategorije7 odsustvo sadržaja i praznina ni!tavilo", jesu osnovne odlike zla po hri!#anskom poimanju. 5atana ili avo grčki klevetnik, onaj koji laže" služi se obmanom kao glavnim oružjem. : laž je zlo, pa samim tim i odsustvo smisla i lepote. ;asuprot tome, =ristos jeste $svetlost svetu%, $istina, put i život%, a svetlost kao takva omogu#ava lepotu i percepciju lepote. ?ilo bi, meutim, pogre!no smatrati kako je lepo i dobro odnosno ružno i zlo" jednosmerno povezano i kako je njihova veza jednoznačna i nužna. 8esto sre#emo i obrnut princip, da se ne!to !to je su!tinski zlo predstavlja kao naizgled lepo. Tako demoni u predanju često uzimaju formu lepih devojaka ili mladi#a kako bi zaveli moralno i duhovno slabe, i skrenuli ih sa ispravnog i istinskog puta na stranputicu i zlo. Bile u narodnom predanju jesu naizgled" lepa ali i jeziva stvorenja, koja ljude zavode svojom lepotom ili lepotom svog glasa, odvode#i ih u smrt ili propast. U ovim i sličnim narativima, akcenat se obično stavlja na $privid% lepote koji skriva su!tinsko zlo, čime se implicira da $prava% lepota iznosi istovremeno i dobrotu na svetlost dana, odnosno da prividna najče!#e fizička" ružno#a ili nedostatak mogu da otkriju su!tinsku dobrotu i lepotu.
Umetnost, kao i kultura uop!te, u moderno doba obilato koristi $ružno% tj. neskladno, !okantno, neproporcionalno i sl. kao umetničko oblikovno načelo. $6epo% i $umetničko% prestaju da budu neposredno povezani pojmovi, tako da je, s obzirom na modernu i savremenu umetnost, mogu#e govoriti i o $estetici ružnog%. 9tpad, nesklad, deformacije, kako fizičke tako i du!evne i duhovne, sve to može postati sredstvo kojim se umetnost izražava, i pomo#u kog se oblikuje $dobro% ili $lepo%" delo. Primena ružnog u oblikovanju jedne estetske umetničke celine nije izum umetnosti dvadesetog veka, mada je u dvadesetom veku problem zao!tren. Be# na gotičkim skulpturama zapadne umetnosti imamo nagla!eno $ružnu% obradu, u smislu distorzija tela, isticanja brutalnosti i sl. sa ciljem da se ostavi snažan utisak na posmatrača. ;amera, dakle, nije da posmatrač pasivno $uživa% u lepoti formi, ve# da se vernik suoči sa realizmom i veličinom =ristovih patnji, kako bi se identifikovao sa njima. U tom smislu i eventualan mučan efekat koji jedna takva scena može ostaviti slično savremenom ostvarenju 4ela @ibsona u filmu The Passion of the Christ, DEEF", postaje sastavni deo ukupnog estetskog ali i religioznog doživljaja. 9dnos estetičkog i etičkog, koji je ovde samo sumarno naznačen kroz odnose $lepog% i $dobrog% iako se na njih ne može svesti", predstavlja važan pokazatelj dominantnog pogleda na svet u svakoj kulturi i svakom pojedinačnom vremenu. Kao !to je antika gradila svoje pojmove $lepog% i $dobrog% u okviru jednog stabilnog i koherentnog shvatanja sveta kao kosmosa poretka", tako su i potonje epohe interpretirale ove pojmove na nov način, otkrivaju#i kroz njih sopstvenu metafiziku, sopstveni odnos prema vrednostima i smislu sveta. Komleksnost ovih odnosa i značenja koja estetičke i etičke kategorije imaju u moderno vreme, otkrivaju svu slojevitost i mnogoznačnost sveta u kome živimo. 9dsustvo jednog estetsko/estetičkog ideala pokazuje da ne postoji nikakva jedinstvena metafizika na kojoj svet u na!e doba počiva. Umesto toga se ističe pluralizam različitih est/etika, a hri!#anima ostaje zadatak da njih shvate i interpretiraju u skladu sa svojom verom i iskustvom.
