ΔΑΜΙΑΝΟΣ / ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ
ΓΏΙ ΓΏΖ ΡΟΤΧ: Ζνηλσληθή Ώληζφηεηα
κεηάθξαζε: Βιέλε Ζαιθάλε Copyright©
Μετάυραση -
Χαρακτικά
για όλο τον κόσμο
οίκος Γαμιανού
Μακέτα Εξωφύλλου: DESENG ATELLEER ΚΕ Μονηάζ: Νώνηας Σακελαρίοσ Τσπ. διόρθωζη: Σάκης Σηαύροσ Δπιμέλεια: Γιάννα Λούκα Τσπ. Οθζέη: Εώης Βλαζόποσλος Βιβλιοδεζία: Α. Βαζιλάκοσ
Δκδοηικός Οίκος Ν. ΓΑΜΗΑΝΟΣ Ηδρσηής Α. ΓΑΜΗΑΝΟΣ (1915-1986) - Α Θ Ζ Ν Α -
ΖΟΕΙΧΙΕΖΔ
ΏΙΕΟΣΔΣΏ
κεηάθξαζε Βιέλε Ζαιθάλε
λεα επνρε
Π Ρ Χ Σ Ο
Θ Β Ρ Ο
ΠΡΧΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ Πηζαλφλ
λα
κελ
ππάξρεη
ζηελ
αλζξσπφηεηα
άιιε
γ λ ψ ζε
πεξηζζφηεξν βέβαηε απφ ηε γλψζε γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο α λ ζ ξ ψ π ν π ο . Π α ί ξ λ σ δε
ην
ζάξξνο
Αειθψλ
πνπ
α μη ν ζ ε κ ε ί σ η ν
λα
πσ
φηη
θάλεη κάζεκα,
δελ
είλαη
πεξίπινθν παξά
ην
παξά
ην
ε
επηγξαθή
δ π ζ θ ν ιφηεξν
γεγνλφο
φηη
ησλ
θαη
ππάξρνπλ
πη ν
ηφζα
π ν ι χ η ν κ α β η β ι ί α η σ λ θ η ι ν ζ φ θ σ λ η ε ο ε ζ η θήο. Ζ ξ ί λ ν π κ ε ι ν η π φ λ φ η η ζ η ε λ έ ξ ε π λ ά κ α ο α π η ή π π ά ξ ρ ε η έ λα απφ ηα
πη ν
ζ ε κ α λ ηη θ ά
εηζρσξήζεη
ε
πξνβιήκαηα
έξεπλα
δπζθνιφηεξα
πνπ
ηεο ζα
α λ ά κε ζ α
ζηα
θηινζνθίαο. Ζαη κπνξνχζαλ
λα
νπνία
κπνξεί
επηπ ι έ ν λ , ιπζνχλ
απφ
απφ
λα ηα
ηνπο
θηινζφθνπο. η ' α ι ή ζ ε η α , έ ρ σ η ε λ α π ν ξ ί α π ψ ο γ ί λ ε η α η λ α κ ά ζ ν π κ ε π νη α εί λαη ε αη ηί α ηε ο α λη ζ φηε ηα ο α λά κεζ α ζη ν π ο α λζξψ π ν π ο εξεπλήζνπκε αλζξψπνπ.
πξνεγνπκέλσο κσο,
πψο
ηε
Θα
θχζε
κπνξνχζακε
ηνπ λα
αλ
ίδηνπ ηνλ
δελ ηνπ
δνχκε
α θ ξ η β ψ ο φ π σ ο η ν λ έ π ι α ζ ε ε θ χ ζ ε ; Π ψ ο λ α η ν λ ε μεηάζνπκε κεηά
απφ
πξνμέλεζε
ηηο ν
ηφζεο ρξφλνο
κεηαβνιέο θαη
ε
πνπ,
πνξεία
φπσο
ησλ
ήηαλ
θπζηθφ, ηνπ
γεγν λ φ η σ λ ,
πψο
λα
α λ α γ λ σ ξ ί ζ ν π κ ε η α θ π ζ η θ ά η ν π ρ α ξ α θ η ε ξ η ζηηθά θαη φζα απέθηεζε επηπξφζζεηα απφ ηηο ζπλζήθεο θαη η ε λ ε μ έ ι η μ ε η ε ο η ζ η ν ξ ί α ο ; Δ
αλζξψπηλε
ςπρή
έρεη
αιιάμεη
φπσο
ην
άγαικα
ηνπ
Γιαχθνπ πνπ ην ‟δεηξε ν ρξφλνο θαη ηα θχκαηα ηεο ζάιαζζαο, ηφζν
πνπ
ην
κεηακφξθσζαλ
ζηελ
εηθφλα
θάπνηνπ
άγξ η νπ
δ ψ ν π π α ξ ά η ν π Θ ε ν χ . Δ ς π ρ ή η σ λ α λ ζ ξ ψ π σ λ κ έ ζ α απφ ηελ ηεξάζηηα επηξξνή ησλ γεγνλφησλ, άιιαμε ζηνπο θφιπνπο ηεο θνηλσλίαο, εμ αηηίαο πνιιψλ παξαγφλησλ θαη
7
πξνζπαζεηψλ λ' απνθηήζεη αιεζηλή αιιά θαη ςεχηηθε γλψκ ε γ η α ηηο
κεηαβνιέο
ηαθηηθή
σο
πξνο
ηε
ζχζηαζε
πξνο
ηα
άπεηξα
αληηκεηψπηζε
πξνζπάζεηεο
θαη
απηνχο
ηνπο
ησλ
ζσκάησλ
πάζε.
Θέζα
ε
Φπρ η θ ή
αγψλεο
απφ
θαη ηελ απηέο
ηνπ
ηηο
κνξθή
κ ε η α β ι ή ζ ε θ ε η φ ζ ν , κ π ν ξ ψ λ α π σ , π ν π θ α ηέιε με ζρεδφλ λα κε λ αλαγλσ ξί δε ηαη . Δ
αλζξψπηλε
ζί γ ν πξ ν π ο
θαη
ςπρή
δελ
ππνβάιιεηαη
αλ αι ινί σ η ν π ο
θαη
δ ελ
πιένλ
έρεη
ζε
πιέ νλ
λφκνπο
ε θ εί λε
ηε
κ ε γ α ι ε η ψ δ ε θ α η ν π ξ ά λ η α α π ι φ η ε η α κ ε η ε λ ν π ν ί α π ξ η λ α π φ ηφζεο ρη ιηάδεο
ρξφληα
ηελ
πξνίθη ζε
ν
δε κηνπξγφο
ηε ο.
Έρεη αιιάμεη θαη
δηαζηξεβισζεί ηφζν πνιχ πνπ ην κφλν πνπ δ η α π η ζ η ψ λ ν π κ ε
πάλσ
ηεο
ε ί λ α η η ν θ ά ζ ε ά ι ι ν π α ξ ά κ ε η ξ η φ θξνλ πάζνο ηεο πεπνίζεζεο φηη ζθέθηεηαη θαη ζπγρξφλσο π α ξ α ι ν γ ί δ ε η α η . Σν πη ν άζρε κν ε δψ είλαη κπαινχ
απνκαθξχλεη
ην
φηη θάζε εμέιημε ηνπ αλζξψ π η λ ν π
άηνκν
απφ
ηελ
αξρηθή,
θπ ζηθή
ηνπ
θ α η ά ζ η α ζ ε θ α η κ ' α π η φ η ν λ η ξ φ π ν , φ ζ ν π η ν π ν ι ιά καζαίλεη θαλείο ηφζν πην δχζθνιν γίλεηαη θαη ην πην ζεκ α λ η η θ φ κ ά ζ ε κ α . Ζ α η φ ζ ν π η ν π ν ι χ εμεηάδνπκε ηνλ άλζξσ πν ηφζν π η ν πνιχ δπζθνιεπφκαζηε λα ηνλ θ α η α ι ά β ν π κ ε ζε βάζνο. Α ε λ ε ί λ αη θ α ζ φ ι ν π δ χ ζ θ ν ι ν λ ' α λ η η ι ε θ ζ ν χ κ ε φ η η α π ' απηέο ηηο αιιεπάιιειεο πξνέθπςε
ε
κεηακνξθψζεηο πξψηε
ζηε
δηαθνξά
ζχζηαζε αλάκεζα
ηεο
αλζξψπηλεο
ζηνπο
θχζεο
αλζξψπνπο.
Αελ
π π ή ξ ρ ε θ α κ η ά δ η α θ ν ξ ά α λ ά κ ε ζ α ζηνπο αλζξψπνπο, φπσο θαη ζηα δψα ηνπ
ίδηνπ
είδνπο
πξηλ
απφ
ηελ
επηξξνή
ησλ
θπζηθψλ
α η ηί σ λ ,
εκθαλίζνπλ θάπνηα θαηλνκεληθή πνη θηιία θαη θαηά γεληθή άπνςε, νη άλζξσπνη γ ε λ λ η ν χ λ η α η ί ζ ν η , φ π σ ο θ α η η α δ ψ α . Πξ α γκα ηη θά νη αξρη θέ ο α πηέ ο κε ηα βνιέ ο, ζε φπ νη ν ρξφλν θ α η α λ δ η α κ ν ξ θ ψ ζ ε θ α λ , δ ε λ ά ι ι α μ α λ α κ έ ζ σ ο ν χ η ε κε η ν λ ί δη ν ηξ φπ ν φ ια ηα α λζ ξ ψ πη λα φλ ηα . Ζ αζ ψ ο θά ηη ηέ η νη ν εί λαη αδ χ λα η ν, άι ινη ά λζ ξσ π νη έ γη λα λ ηε ι ε η φηε ξ νη , ά ι ι ν η ε θ θ π ι ί ζ η ε θ α λ θ η έ γ η λ α λ αηειέζηεξνη, άιινη
α π έ θηεζαλ δηάθνξεο ηδηφηεηεο είηε θαιέο είηε
θαθέο, αιιά ζίγ ν π ξ α δ η α θ ν ξ ε η η θ έ ο α π φ η ε θ π ζ η θ ή κ ν ξ θ ή , θ η ά ι ι ν η πα8
9
ξέκεηλαλ γηα πνιχ ρξνληθφ δηάζηεκα ζηε λ ίδηα, παιηά θα ηάζηαζε, έηζη εκθαλίζηεθε ε αξρή ηεο αληζφηεηαο ζηνπο α λ ζ ξ ψ π ν π ο . Β ί λ α η ε π θ ν ι φ η ε ξ ν λ α π α ξ α δ ε ρ η ν χ κ ε η ν χ η ε ηελ αληζφηεηα κ απηνχο ηνπο γελη θνχο ηξφπνπο παξά λα πξνζδηνξίζνπκε κε αθξίβεηα ηα αιεζηλά ηεο αίηηα.
9
ΑΒΤΣΒΡΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ Θ ε η ά α π φ η α π α ξ α π ά λ σ , ν η α λ α γ λ ψ ζ η ε ο δ ε λ ζ α έ π ξ ε π ε λα ζ θεθ η ν χ λ φ ηη ην ι κψ λα ε πη δε ί μσ ηε λ εμ π πλά δ α κ ν π θαη ηε λ αληί ιε ςή κνπ αθ ν χ γη α κέ λα απηφ ε ί λαη θάηη αδη αλφε η ν . Β ί λ α η α ι ή ζ ε η α , π σ ο αξρηθά
πξνζπάζεζα
λα
κειεηήζσ
ην
δήηεκα
κέζα
απφ
ζπιινγηζκνχο κφλν. Ζαηφπηλ πήξα ην ζάξξνο λα ζπλδέζσ θάπνηα ζπκπεξάζκαηα,
ππνινγίδνληαο
πην
πνιχ
λα
παξνπζηάζσ
ηνπο
φξνπο ηνπ θαη αληί λα ι χ ζ σ η ε ι ε ί σ ο η ν π ξ φ β ι ε κ α , α π ι ψ ο λ α η ν ε θ ζ έ ζ σ . Α ε λ ε ί λαη δχ ζθν ιν θαη γηα άιια άηνκα λα θ ηάζνπ λ ζην ί δη ν ζηά δ η ν , η ν δ χ ζ θ ν ι α ε ί λ α η λ α π ξ ν ρ σ ξ ή ζ ν π λ ζ η ε ι χ ζ ε η ν π π ξ ν βιήκαηνο θαη φρη απιά ζηελ πην ηθαλή ηνπ δηακφξθσζε. Βίλαη αξθεηά δχζθνιε θαη ζεκαληηθή δνπιεηά λα δηα θ ξ ί λ ν π κ ε πνηα
απφ
ηα
ζεκεξηλά
ραξαθηεξηζηηθά
ηνπ
αλ ζξψπνπ
είλαη
έκθπηα θαη πνηα επίθηεηα , κε άιια ιφγηα πνηα ππάξρνπλ ζην α ί κα ην π α π φ ηε λ ί δη α , α ξ ρη θή η νπ θ χ ζε θαη πνη α δηακνξθψζεθαλ ζηε κεηαγελέζηεξε πνξεία η ν π . Β μ ά ι ι ν π δ ε λ ε ί λ α η θ α ζ φ ι ν π α π ι φ λα
δηαθξίλνπκε
ηελ
πξσηαξρηθή
θαηάζηαζε
ησλ
α λ ζ ξ ψ π σ λ , π ν π η ψ ξ α πιένλ δελ πθίζηαηαη αιιά πνπ θαη αλ ππήξμε,
γλσξίδνπκε
πσο
ήηαλ
δηαθνξεηηθή
ε
ηφηε
ςπρνζχλζεζε ηνπ αηφκ ν π . Βληνχηνηο, επηβάιιεηαη λα εμεηάζνπκε απηή ηελ θαηά ζηαζε φζν
θαιχηεξα
κπνξνχκε
γηα
λ'
απνθηήζνπκε
α θ ξ η βέζηεξα
θξη ηή ξη α γη α ηε λ ησ ξη λή ηνπ ππφ ζηαζε . Θα έιεγα κάιηζηα φηη εθείλνο πνπ λνκίδεη φηη κπνξεί λα θαζνξίζεη αθξηβψο
ηελ
απαξαίηεηε
δεηήκαηνο,
ρξεηάδεηαη
πξνζνρή
ηεο
πεξηζζφηεξεο
απηέο πνπ πηζηεχεη πσο έρεη. Ζαη 10
βαζηάο
κειέηεο
θηινζνθηθέο
απηνχ
ηνπ
γλψζεηο
απ'
νη
ζχγρξνλνη
Ώξηζηνηέιεδεο
ή
Πιίληνη
δηακνξθψλνπλ
κηαλ
άπνςε πνπ δελ είλαη θαζφινπ αλάμηα ιφγνπ, δειαδή φηη π ξ ν έ ρ ε η ε ι ν γ η θ ή ι χ ζ ε η ν π α θ φ ι ν π ζ ν π π ξ ν β ι ή κ α η ν ο : "Πξνθεηκέλνπ λα γ λ σ ξί ζ ν π κ ε η ε θ π ζ η θή θ α η ά ζ η α ζ ε η ν π α λ ζ ξ ψ π η λ ν π φ λ η ν ο , π ν η ν ί παξάγνληεο πξέπεη πξψηα λ' απνηειέζνπλ αληηθείκελν κειέηεο κ έ ζ α ζ η ν π ο θ φ ι π ν π ο η ε ο θ ν η λ σ λί α ο θαη π έ ξα α π φ η ε θ πζ η θή η ν π θαηάζηαζε;" Πξνζσπηθά πξνβιήκαηνο
δελ
Θα
επηρεηξήζσ
απηνχ
κηα
θαη
πηζηεχσ
θ αη
νη
α ξ θ ε η ά κ π ν ξψ λ α π σ φ ηη
λα
δψζσ
φηη,
ηε
ιχζε
έρνληαο
ζ ε κα λ ηη θ φ η ε ξ νη
ηνπ
κ ε ι ε η ή ζεη
θηιφζν θ νη
δελ
κ π ν ξ ν χ λ λ α π ν θ η ή ζ ν π λ α π η ή η ε γ λ ψ ζ ε θ α η , ζ π λεπψ ο δελ εί λαη θαζφιν π ι νγη θφ λα β αζη ζηνχκε ζε κη α ηέ ηνηα βνήζεηα. Βλ πάζε πεξηπηψζεη, απηέο νη δπζθνιφηαηεο κειέηεο ρξεηάδνληαη, κηα πνπ είλαη ηα κνλαδηθά κέ ζα πνπ ππάξρνπλ ζηε δη άζεζή καο κε ηα νπνί α κπνξνχκε λα λη θή ζνπκε πνι ι έ ο
δπζθνιίεο
ξίρλνληαο
θσο
ζηελ πξαγκαηηθή αξρηθή θ α η ά ζ η α ζ ε η σ λ α λ ζ ξ ψ π σ λ . Ώι ιά θα ζψ ο έ ρ ν π κε κη α ηέηνη α άγ λ νη α γη α ηε λ αλ ζξψ πηλε θχζε δελ
καο
είλαη
δπλαηφ
λα
ζπιιάβνπκε
ηνλ
νξηζκφ
η νπ
θ πζη θν χ
δη θαη ψ καηνο κε ηξφ πν ε πθξη λή θαη ζί γνπξν. Αελ εί καζηε ζε Θέζε λα πξνζδη νξίζνπκε νιφθιεξν ην βά ζ ν ο θ α η η ν π ι ά η ν ο ε λ φ ο λ ν ή κ α η ν ο , ην θπζηθφ δηθαίσκα α θ ν χ Baumalagui,
ε
έλλνηά
ηνπ
ζχκθσλα
κε
ηνλ
α λ α θ έ ξ ε ηαη θαηαθαλψο ζηελ αλζξψπηλε θχζε. Ζη
απφ απηή ηε λ αλ ζξψπηλε θχζε, απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηελ θαηάζηαζε ηνπ
αλζξψπνπ,
ν
Baumalagui
ζπκπεξαίλεη
φηη
πξέπεη
λα
ζ π γ θ ξ ν η ή ζ ν π κ ε ηη ο α ξ ρη θ έ ο η δ έε ο γη α ε θεί λ ε η ε λ ε πη ζ ηή κ ε ε νπνία ζα κειεηήζεη ην δηθαίσκα απηφ. Π ξ α γ κ α η η θ ά , ε ί λ α η ά μ η α α π ν ξ ί α ο θ α η ζθ α λ δ α ι η ζ κ ν χ ε δηαθσλία ησλ ζπγγξαθέσλ πνπ αζρνιήζεθαλ κε ην ζπνπ δαίν απηφ δήηεκα. Αελ Θ' αλαθεξζψ ζηνπο πην παιηνχο θηι ν ζ φ θ ν π ο π ν π ζ α ξ ξ ε ί ο π σ ο ε ί ρ α λ θ ά λ ε η ζ θ ν π φ η ν π ο λ α δ η α θσλνχλ κεηαμχ ηνπο ζηα πην νπζηαζηηθά Θέκαηα. Τπήξμαλ άιισζηε νη λνκνδηδάζθαινη ηεο Ρψκεο πνπ έβαδαλ θάησ απφ ηελ ηζρχ ηνπ ίδηνπ θπζηθνχ λφκνπ ηνλ 11
ά λ ζ ξ σ π ν θ α η η α δ ψ α . Γ η ' α π η ν χ ο ν θ π ζ η θ φ ο λ φ κ ν ο ζ ε κ α ί λ ε η πεηζαξρία ζηελ ίδηα ηε θχζε κάιινλ, παξά ζηνλ ζεζπηζηεί ηνπ, ή πην αθξηβέζηεξα, δέλνπλ ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηε ιέμε "λφκνο" πνπ θαίλεηαη φηη γη' απηνχο είλαη ν θαλφλαο πνπ ξ π ζ κ ί δ ε η η η ο ζ ρ έ ζ ε η ο η σ λ ε κ ς χ ρ σ λ α λ ά κ ε ζ ά η ν π ο , δ ε ι α δ ή ηηο ζρέζεηο πνπ ππνβάιιεηαη γηα ηελ θνηλή ηνπο δηαηήξε ζε. Οη δε λεψηεξνη, Θεσξνχλ ην λφκν έλα είδνο θαλφλα πνπ έρεη εθαξκνζηεί ζε κη α χπαξμε ε ζη θή , δε ιαδή ινγη θή , ε ιεχζεξε θαη θξηλφκελε κέζα απφ
ηηο
ζρέζεηο
ηνπ
κε
άιιεο,
νκνεηδείο
απνδίδνπλ ηε δχλακε ησλ θ πζη θψ λ
ππάξμεηο.
λφκσλ
κφλν
Γηα ζην
ηνχην ινγηθφ
δ ψ ν π ν π δ ε λ ε ί λ α η ά ι ι ν απφ ηνλ άλζξσπν. Χζηφζν, αλάινγα
κε
θαζψο ηα
ν
θέθηα
θαζέλαο ηνπ,
πξνζδηνξίδεη
παίξλνπλ
φινη
απηφ
ηφζν
ην
λφκν
κ εηα θ πζη θέο
α ξ ρ έ ο π ν π α θ φ κ ε θ α η α λ ά κ ε ζ ά κ α ο ε ι ά ρ η ζ η ν η ά λ ζ ξ σ πνη κπνξν χλ λ α θαηαιάβν πλ θαη φηαλ δη δάζθ νληαη απφ άι ινπ ο, θαη πη ν πνι χ βέβαη α εί λαη δχζθ νι ν λ ' αλα θαιχς νπ λ απφ κφλνη ηνπο ηέηνηνπο ζπιινγηζκνχο. 'Βηζη, φινη νη νξηζ κ ν ί π ν π δ ί λ ν π λ α π η ν ί ζ η ζ ν θ ν ί ά λ ζ ξ σ π ν η θ α η π ν π π α ξ ν π ζη άδνπλ αληη θάζε η ο, βξί ζθνληαη ζχκθ σ λνη κφλν ζ ην ε μή ο: ζην φηη δελ γίλεηαη λα ληψζεη θαλείο ηε ζεκαζία ηνπ θπζη θ ν χ λ φ κ ν π θ α η η α π η φ ρ ξ ν λ α λ α π π ν η α ρ ζ ε ί ζ η ε λ η ζ ρ χ η ν π , εάλ δελ δη αζέηεη δη αλφε ζε θαη θη ινζνθ η θή ζθέςε ζε βά ζ ν ο . Ώπ η φ
αθ ξη βψ ο
ζε κ αί λε η
φηη ,
γη α
λα
ζ πγ θ ξν ηε ζεί
απ φ
ηνπο
αλζξψπνπο κηα θνηλσλία κε ζρήκα θξαηηθφ, πξέπεη λ α δη αζ έ η ν πκε ηφζε
ζνθία
πνπ
πνιχ
ιίγνη
θαη
κε
η ε ξ ά ζηηα
πξνζπάζεηα,
καζαίλνπλ ζηελ ίδηα απηή θνηλσλία. Έηζ η , θ α ζ ψ ο α γ λ ν ν χ λ η ε θ χ ζ ε θαη αληηθάζθνπλ σο πξνο ηελ έλλνηα ηεο ιέμεο "λφκνο", δελ κπνξνχλ
εχθνια
λα
ζπκθσλήζνπλ
ζην
ζσζηφ
νξηζκφ
ηνπ
θ π ζ η θ ν χ λ φ κ ν π . Ο ε εμεγήζεηο πνπ βξίζθνπκε ζηα βηβιία ζρεηηθά κ' απηφ δελ π α ξ ν π ζ η ά δ ν π λ κ φ λ ν η ε λ α η έ ι ε η α η ε ο δ η α θ σ λ ί α ο κ ε η ν π ο ά ι ι ν π ο α ι ι ά π α ξ ν π ζ η ά δ ν π λ θ α η ζ θ ά ι κ α η α ζ η ν ε μ ή ο : ζ η ν φ ηη η ν α λ ηη θε ί κε λ ν ηε ο έ ξε π λά ο η ν π απ ν ηε ι εί ηαη απ φ ηέ ηνηεο έλλνηεο πνπ νη άλζξσπνη δελ ηα έρνπλ καδί ηνπο απφ
12
ηε θχζε θαη αθφκε , απηέο νη εμεγήζεηο θαηαπηάλνληαη κε ζπκθέξνληα
ψζηε
νη
άλζξσπνη
δελ
κπνξνχλ
λα
ηέηνηα
θα η α ι ά β ν π λ
δ η α θ ν ξ ε η η θ ά π α ξ ά φ η α λ β γ ν π λ π ξ ψ η α έ μ σ α π φ ηε θπζηθή ηνπο θαηάζηαζε. ηελ αξρή κειεηνχλ ηνπο θαλφλεο γηα ηνπο νπνίνπο έπξεπε λα ζ πκθσ λήζ νπ λ κεηαμχ η νπ ο νη άλζξσ πνη γη α ην θνηλφ ηνπο ζπκθέξνλ, έπεηηα νξίδνπλ ζαλ θπζηθφ λφκν ην ά ζ ξ ν η ζ κ α θαλφλσλ χπαξμή
απηψλ
ηνπο
αθνχ
ε θηφ ο
απφ
δελ ηε λ
έρνπλ
άιιε
ρξε ζη κφηε ηα
πνπ
ησλ
α π φ δεημε γηα ηε λ ζα
είραλ
ζηνπο
αλζξψπνπο αλ φινη ηνπο δέρνληαλ! Εδνχ ινηπφλ έ λα ε πθνιφηαην κέζνλ ζπγθξφηεζεο νξηζκψλ θαη ε ξ κ ε λ ε ί α ο
ηεο
θχζεο
ησλ
π ξ α γ κ ά η σ λ κ έ ζ α α π φ ι φ γ η α α π ζαηξεζίαο θαη ζηελ ηχρε. Χζηφζν,
εθ'
φζνλ
δελ
έρνπκε
γλψζε
ηνπ
"θπζηθνχ"
αλζξψπνπ, εί λαη κάηαη ν λα ε πη δηψθνπκε ηνλ πξνζδη νξη ζκφ σο πξνο ην πνηνο λφκνο ηνπ έρεη δνζεί απφ ηε θχζε, ή αι ιηψο, πνηνο είλαη ν λφκνο πνπ ηαηξηάδεη ζηε θχζε ηνπ αλ ζξψπνπ . Βθεί λ ν απ ιψο πνπ
είλαη
θαηαθαλέο,
είλαη
φηη
ν
λφκνο
απηφο
γηα
λα
είλαη
ηέηνηνο, δελ αξθείηαη ζηε δπλα ηφηεηα ηεο ππαθνήο κέζσ γλψζεο εθείλνπ
πνπ
πξνθεηκέλνπ
έρεη λα
είλαη
ηεζεί θ
γη' π
ζ
απηφλ, η
θ
φ
αιιά ο
επηπιένλ
λφκνο
λα
ρξεηάδεηαη,
κη ιάεη
άκεζα
ρξε ζη κνπνη ψ ληαο ηελ ί δη α ηε θ π ζη θ ή γ ιψ ζ ζ α . Β π ν κ έ λ σ ο , ζ α ή η α λ π ξ ν η η κ φ η ε ξ ν λ α π ε η ν χ ζ α κ ε ζ η ε λ ά θξε ηα επη ζηε κν λη θά βη βιί α πνπ ηί πνηε άιιν δελ καο πξ ν ζ θ έ ξ ν π λ α π φ η ε δ η α π ί ζ η σ ζ ε η ν π π σ ο έ θ η η α μ ε ν ά λ ζ ξ σ π ν ο η ν λ ί δη ν η ν π η ν λ εαπηφ. Σφηε κειεηνχκε ηηο πξψηεο θαη πην απιέο ελέξγεηεο ηεο α λ ζ ξ ψ π η λ ε ο ςπρήο
θαη,
θαηά
ηε
γλψκε
κνπ,
δ η α π η ζ η ψ λ ν π κε
δπν
ηδηφηεηεο πνπ είλαη δπλαηφηεξεο ηεο ινγηθήο. Δ κηα α π ' α π η έ ο κ α ο ππνρξεψλεη λα θξνληίδνπκε θαη λα παιεχνπ κε κε απηάξθεηα γηα ηελ απηνζπληήξεζή καο θαη ηελ επε κε ξί α κα ο ε λψ ε ά ιιε κ α ο θά λε η λα ληψζνπκε απνζηξνθή κ π ξ ν ζ η ά ζη ν ζ έ α κ α η ε ο θ α η α ζ η ξ νθ ή ο ή
ησλ
παζψλ
ηνπ
αλζξψπνπ θαη
γεληθά, ησλ αηζζαλφκελσλ
φλησλ. Πηζηεχνπκε φηη φινη νη λφκνη ησλ θπζηθψλ δηθαησκά 13
ησλ απνξξένπλ απφ ηε ζπλχπαξμε θαη ην ζπλδπαζκφ απ ηψλ ησλ δπν
ραξαθηεξηζηηθψλ ηα
ηα
ζπκβηβάδεη
θαη
νπνία
ε
αλαπηπρζεί
ζηγά-ζηγά, θαη
νπνία
ν
ινγηθή
ηνπ,
ζα έρεη
άλζξσπνο
ζ π λ δπάδεη
αξγφηε ξα,
ππνηάμεη
θαη
φηαλ
δακάζεη
θαη
ζα
ηε
έρεη
θχζε,
ππνρξεψλεηαη λα ζέζεη ζε άιιεο β ά ζ ε η ο . Αί λνληαο ηελ παξαπάλσ εμήγεζε ηνπ θπζη θνχ δη θαηψ καηνο, δελ ελλννχκε φηη ν άλζξσπνο κπνξεί λα ζ εσξεζεί θ η ιφ ζ ν θ ν ο πξνηνχ
αθφκα
γίλεη
αλζξψπηλν
νλ.
Θφλν
απφ
ηε λ
πν ι χ
κεη αγε λέ ζ ηε ξε ζ νθ ί α η ν π ν ά λζξσ π νο κ αζαί λεη π ν η ν ε ί λ α η η ν ρ ξ έ ν ο ηνπ
θαη
φζν
απηφ
ζπκθσλεί
κε
ηελ
ε ζσ ηε ξη θή
ηά ζε
ηε ο
ζ πκ πάζ ε η αο, δε λ Θα δε κη ψ ζε η π νη έ ν χ ηε άιιν άλζξσπν νχηε θαλέλα αη ζζαλφκε λν
νλ,
παξά
κφλν
ζηελ
πεξίπησζε
πνπ
ε
δσή
ηνπ
θ η λ δ π λ ε χ ε η θ α η π π ν ρ ξ ε ψ λε η αη λ' α κ π λζεί πξ ν ηη κψ λ ηα ο η ν λ εα π ηφ η ν π ν ξζά απ φ η ν π α ληί π αιν πνπ ην π επηηί ζεηαη . Έηζη ιήγεη ε παιηά δηέλεμε πνπ κειεηά αλ ν θπζηθφο λ φ κ ν ο π ε ξ η ι α κ β ά λ ε η ζ η η ο ε π η η α γ έ ο η ν π θ α η η α δ ψ α , α θ ν χ εί λ α η θ α λ ε ξ φ πσο
απηά,
κελ
έρνληαο
γλψζεηο
ή
ει ε π ζ ε ξ ί α
δελ
κπνξνχλ
λα
γλσξίδνπλ ην λφκν ηεο θχζεο, αιιά έρν ληαο θνη λά πξάγκαηα κε ηε θχζε ηνπ αλζξψπνπ κηα θη αηζζάλνληαη, επφκελν είλαη λα ζπκκεηέρνπλ
ζηα
θπζηθά
δηθαηψκαηα θη έηζη πξέπεη λα δέρνληαη
ζπκπάζεηα θαη ζηνξγ ή α π φ η ν π ά λ ζ ξ σ π ν . Π ξ α γ κ α η η θ ά , ε ά λ έ ρ σ ρ ξ έ ν ο λ α κ ε β ιά ς σ άι ι νλ ά λζ ξσ π ν ε ί λαη πη ν πν ι χ γη α ηί εί καη νλ πν π α η ζ ζ ά λ ε η α η π α ξ ά π ν π ζ θ έ π η ε η α η . Ώ θ ν χ ι ν η π φ λ θ α η η α δ ί ρ σ ο ινγηθή δψα έρνπλ αίζζεζε, πνηέ δελ πξέπεη ν άλζξσπνο λα ηα βιάπηεη δίρσο ιφγν. Θ'
απηφ
ηνλ
ηξφπν,
εμεηάδνληαο
ην
θπζηθφ
πξσηαξρηθέο ηνπ αλάγθεο θαη αξρέο νη νπνίεο ζέη ν π λ
άλζξσπν ηηο
κε ηηο
βάζεηο
ζηα
θαζήθνληά ηνπ, μεπεξλάκε θάζε δπ ζθνιί α πνπ α ληη κε ησ πί δνπκε δ ε η ψ λ η α ο η ε λ π ξ ψ η ε α ξ ρ ή ηε ο ε ζη θή ο αλη ζ φηε ηα ο , ηη ο πξα γκ αηη θέ ο βά ζεη ο η ν π π ν ι η η η ζ κ ν χ κ α δ ί κ ε η α α λ ζ ξ ψ π η λ α δ η θ α η ψ κ α η α θ α η ά ι ι α πνιιά
ζεκαληηθά
πξάγκαηα
πνπ
ιαζεκέλα
14
σο
ηψξα
έρνπλ
εξκελεπηεί
ηαλ κειεηνχκε ηελ εμέιημε ηεο πνιηηηζκέλεο θνηλσ λί αο, έρνπκε ηε λ
εληχπσ ζε ,
ηπξαλλία
αξρη θά,
φηη
ησλ ηζρπξψλ
δελ
ζηνπο
ππήξμε
ηίπνηε
αλίζρπξνπο.
άιιν
παξά
ε
Έηζη , νη αδχλαηνη ,
θάησ απφ ηελ απεηιή ηεο ηπξαλλίαο η ν π ο π ξ ν θ α ι ν χ λ δ ά θ ξ π α θ α η ε βαξβαξφηεηα ησλ ηπξάλλσ λ ςπρέο.
Ζαζψο
φκσο
ηα
θέξλεη
αλζξψπηλα
ζχειιεο
νξγήο
ζηηο
πξάγκαηα
είλαη
πνιχ
αζηαζή φζν νη ζρέζεη ο απηέο πνπ γελληνχληαη πην πνιχ απφ ηελ ηχρε
θαη
δχλακε
ιηγφη ε ξ ν θη
απφ
αδπλακία,
ηε
ινγηθή,
πινχηνο
θαη
απηά
πνπ
θηψρεηα,
νλνκάδνληαη ε
δσή
ζηελ
θνηλσλία αξρηθά κνηάδεη ρηηζκέλε ζηελ άκκν, θινληζκέλε. Θ α α λ έξζνπκε πην θνληά ζηα πξάγκαηα θαη ηα εμεηάζνπκε θα ιχηεξα, αλ ζθνξπίζνπκε ηε ζθφλε θαη ηελ άκκν θαη θά λ ν π κ ε βαζχηεξε
κειέηε,
ηφηε
ζ'
αληηθξίζνπκε
ηηο
α θ ι φ λε ηεο
βάζεη ο ζηη ο νπνί ε ο ρηί ζηε θε ε θαηαζθεπή ηε ο θνη λ σ λ ί α ο . Βίλαη
επφκελν
ινηπφλ,
φηη
αλ
δελ
κειεηήζνπκε
βαζηά
ην
αλζξψπηλν νλ κε ηεο θπζηθέο ηνπ δπλάκεηο θαη ηελ β α ζ κ η α ί α θαη
βξαδεία
ηνπ
εμέιημε,
δελ
ζα
κπνξέζνπκε
λα
δηαθξίλνπκε ηη έθαλε ν Θεφο θαη ηη θαληάζηεθε φηη ζα έθαλε ν άλζξσπνο. σθεινχλ
ηελ
εμέηαζε
πνηθηινηξφπσο
ηνπ
ζνβαξνχ
απηνχ
νη
πνιηηηθέο
θαη
πξνβιήκαηνο, εζηθέο εμεηάζεηο
θαη ε η ζηνξί α ησλ ππνζέζεσλ ζηα θνη λσληθά ζπζηήκαηα είλαη, ζίγνπξα, πνιχ δηδαθηηθφ κάζε κ α . Ώ ι ή ζ ε η α , ζ ε π ν η ν ζ ε κ ε ί ν ζ α θ α η έ ι ε γ ε ν ά λ ζ ξ σ π ν ο αλ φινη ζπκπεξηθέξνληαλ αλάινγα κε ηηο η δ η αί η ε ξ ε ο η ά ζ ε η ο ή π α ξ ν ξ κ ή ζ ε η ο η ν π ο ; Δ ε ξ ψ η ε ζ ε α π η ή κ α ο θ ά λ ε η λα δ ν μ ά δ ν π κ ε ε θ ε ί λ ν η ν λ ε π ι ν γ ε κ έ λ ν π ν π θ έ ξ λ ν λ η α ο κ ε η α ξ ξπζκηζηηθέο
βειηηψζεηο
ζηελ
πνιηηηζκέλε
θνηλσλία
θαη
ρ η ί δ ν λ η ά ο η ε λ ζ ε γ ε ξ ά ζ ε κ έ ι η α , θ α η ά θ ε ξ ε λ α π ξ ν ι ά β ε η κηα πηζαλή εθηξνρίαζε.
15
ΣΡΕΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ
Θ α κ ε ι ε η ή ζ ν π κ ε η ν μ ε θ ί λ ε κ α θ α η η η ο β ά ζ ε η ο η ε ο α λ η ζφη ε ηαο ζηε λ αλζξψ πη λε θνηλσ λί α. Ώλαθαιχπησ
δπν
είδε
αληζφηεηαο,
πνπ
ην
έλα
ην
απν -
ε ιη θί α ,
ζηελ
θαιψ θπζηθφ θαη ην άιιν θνηλσληθφ ή εζηθφ. Ώπνθαιψ
θ π ζ η θή
αλ η ζ φ η ε η α
ηε
δη αθ ν ξ ά
ζηελ
θαηάζηαζε ηεο πγείαο, ζην ζσκαηη θφ ζθξί γνο, ζηελ επθπΎα θαη ζηελ ςπρηθή ππφζηαζε. Ώ π ν θ α ι ψ θ ν η λ σ λ η θ ή α λ η ζ φ η ε η α α π η ή π ν π ε κ θ α λ ί δ ε η α η απφ ηηο θνηλσληθέο ζπλζήθεο θαη θηηάρλεη ηνπο πινχζηνπο θαη ηνπο θησ ρνχο, ηνπο
ηί κηνπο
θαη
ηνπο
άηηκνπο,
θαη
ηνπο
πην
δπλαηνχο
πνπ
ππνδνπιψ λνπλ ηνπο άιινπο. Θα ήηαλ αλψθειν λα ξσηήζνπκε η ν ι φ γ ν η ε ο θ π ζ η θ ή ο α λ η ζ φ η ε η α ο , ε απάληε ζε είλαη απηνλφε ηε . Έηζη , ε εξψηε ζε απηή απα λ η ά ζ ε κ η α λ ά ι ι ε : α λ ν η ά ξ ρ ν λ η ε ο ε ί λ α η νπσζδήπνηε ςπρηθή
αλψη ε ξ ν η
ηνπο
ζπλαληνχληαη θνηλσληθή
απφ
αληνρή, ζηα
ηνπο
ε
άηνκα
ηζρχ.
ηνπο
ππνδνπισκέλνπο
αληίιεςε αλάινγα
Ώπηφ
ην
θαη κε
νη
ηα
δήηεκα
θαη
αλ
αξεηέο
πινχηε ζα
ε
ηνπο
θαη
ηελ
άξκνδε
λα
κ ε ι ε η ε ζ ε ί α π φ η ν π ο δνχινπο κε αθξναηέο ηνπο άξρνληεο, κα δελ αμίδεη λα κειεηε ζεί απφ ε ιε χζεξα θαη ινγη θά άηνκα πνπ ε ξ ε π λ ν χ λ η ε λ α ι ή ζε η α . Βπνκέλσο, ηη είλαη απηφ πνπ απνηειεί ην ππνθείκελν ηεο έξεπλάο καο; Σν λα αλαθαιχςνπκε ηελ αξρή ηνπ θξά ηνπο ηεο δπλαζηείαο λφκνπο. πεξίεξγα
θαη
Ζαηφπηλ
ην
ρξφλν πξέπεη
γεγνλφηα
πνπ λα
δάκαζε
ηε
εξεπλήζνπκε
αθνινχζεζαλ
νη
θχζε πνηα
ηζρπξνί
ππνδνπιψζνπλ ηνπο αλίζρπξνπο θη αθφκε, πψο ιανί λ‟ αληαιιάμνπλ ηελ ειεπζεξία ηνπο κε
16
θάησ
απφ
ζεηξά
απφ
γηα
λα
δέρηεθαλ νη
αλχπαξθηε επη δίσμε
θαη
λα
θαληαζηηθή
κειεηήζεη
αλαγθάζηεθε
λ'
ηηο
αζθάιεηα. αξρέο
αλαηξέμεη
σο
ηεο ηε
Ζάζε
θηιφζνθνο
θνη λσλίαο θπζηθή
ηνπ
πνπ
θξάηνπο
θαηά ζηαζε
ηνπ
αλζξψπνπ ρσξίο φκσο θαλείο λα θηάζεη κέρξη α π η ή λ . Οη
ππφινηπνη
πίζηεςαλ
πσο
ν
άλζξσπνο
ζ'
εθείλε
ηελ
πξσ ηφγνλε θαηάζηαζε , γλψ ξηδε ην δίθαη ν θαη ην ά δηθν δίρσο λ‟ απνδείμνπλ
ηελ
αλαγθαηφηεηα
ή,
έζησ,
ηελ
ρξεζηκφηεηα
πνπ
επέβαιε ε απφθηεζε απηήο ηεο γλψζεο. Ώθφκε, θάπνη νη άιινη κί ιεζαλ γηα ην θπζη θφ δη θαίσ κ α η ν π θ α ζ έ λ α λ α θ π ι ά ε η η α θ ε θ η ε κ έ λ α η ν π α ι ι ά δ ί ρ σ ο λα εμεγήζνπλ ηη είλαη ην θεθηεκέλν, θαη άιινη εκθαλί δ ν π λ η ν λ δ π λ α η φ α λ ψ η ε ξ ν απφ
ηνλ
αδχλαην
θαη
ζεσξνχλ
απηφ ζαλ αθεηεξία ηεο πνιηηηθήο
εμνπζίαο. η ε λ π ν ξ ε ί α η ε ο κ ε ι έ η ε ο κ α ο ζ α δ η α π η ζ η ψ ζ ν π κ ε κ ε ην κέξνο πνησλ είλαη ην δίθην.
17
ΣΒΣΏΡΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ Πα ξ φι ν π ν π ε ί λαη ζε καλ ηη θ φ λα εμε η άζεη ο η ν αλ ζξψ πη λν νλ επζχο κε ηά ηε γέ λλεζή ηνπ θαη λ α ην κειεηή ζεη ο απφ η ε λ ε κ β ξ π α θ ή , αο
πνχκε,
θαηάζηαζή
ηνπ,
πξνθεηκέλνπ
λα
βγάιεηο
ηα
ζσζηή
ζπκπεξάζκαηα γηα ηε, θπζηθή ηνπ θαηά ζ η α ζ ε . Θ α η ν ι κ ή ζ σ λ α παξαγλσξίζσ
ηελ θπζηθή
ηνπ
ζχ ζηαζε θαη δελ Θα εμεηάζσ
νχηε ηα ζσκαηηθά ηνπ φξγαλα θαηά ηελ αλάπηπμή ηνπ γηα λα ζ π κ π ε ξ ά λ σ π σ ο ζ α ή η α λ α ξ ρηθά γηα λα θηάζεη ζήκεξα ζ' απηφ πνπ είλαη. Αελ
ζα
πξνζπαζήζσ
λα
εξεπλήζσ,
ζχκθσλα
κε
ηνλ
Ώ ξηζηνηέιε, αλ ηα λχρηα ηνπ πνπ ζήκεξα είλαη πιαηηά ήηαλ θη άιι νηε έ ηζη δελ ζ α εμεηά ζσ α λ ή ηα λ η φζ ν ηξη ρσ ηφο πνπ ζχκηδε αξθνχδα νχηε αλ πεξπαηνχζε κε ηα ηέζζεξα θαη ηα κάηη α ηνπ ή ηαλ ζηε
γε
θαη
έθηαλαλ
ζε
πνιχ
θνληηλνχο
ν ξί δ ν λ η ε ο
νη
ν π νί νη
έ δ εη ρ λ α λ η α π η φ ρ ξ ν λα π ν η ε ο η δ έε ο εί ρ ε θαη κέρξη πνπ πεξηνξηδφηαλ. Ώπφ ηέηνηεο έξεπλεο έρνπλ πξνθχςεη δηάθνξα ζπκπε ξάζ καηα πνπ
δελ
είλαη
νχηε
απφιπηα
ζηαζεξά
νχηε
π ξ α γ καηηθά.
Ά ι ι σ ζ η ε , ε ζ π γ θ ξ η η η θ ή α λ α η ν κ ί α δ ε λ έ θ α λ ε ζ ε κ α λ η η θ έ ο πξ ν φ δ ν π ο κ έ ρ ξη η ψ ξα θ αη νη θ π ζ η θ έ ο π α ξα η ε ξή ζ εη ο δ ε λ ε ί λ α η η φ ζ ν ζ ί γ ν π ξ ε ο . Έηζη, Θ' απνθχγνπκε ηηο απφ ςεηο πνπ έρεη ε θπζηθή γη' απηφλ θαη ζα παξακεξί ζν πκε ηηο κεηαβνιέο πνπ ζεκεηψζεθαλ ζην κεηαμχ ζηελ εζσηεξη θή , δε ια δή ηε λ ν ξ γ α ληθ ή θ αη η ε λ ε μσ ηε ξη θή ή ηε κνξθ ν ι ν γ η θ ή ν ξ γ ά λ σ ζ ε η σ λ α λ ζ ξ ψ π σ λ . Σνλ ζήκεξα,
θαληαδφκαζηε λα
πεξπαηά
απφ
κε
ηα
ηελ
αξρή
δπν
ηνπ
πεξίπνπ πφδηα,
φπσο
νξζφο
είλαη
θαη
λα
ρξεζηκνπνηεί ηα ρέξηα ηνπ. Σνλ θαληαδφκαζηε λα εξεπλά κε ην βιέκκα ηνπ νιφθιεξε ηε θχζε θαη λα θαηακεηξά
18
νπηηθά
ηελ
απέξαληε
νπξάληα
έθηαζε.
Ζαη
ζ εσξψληαο
ηνλ
ά λζ ξσ π ν κε ηα π ξ νη θί ζκα ηα π ν π η νπ έ δσ ζε ε θ χζε θα η κε ηηο δπλάκεηο πνπ θαηφξζσζε λ' απνθηήζεη, κε πνιχ θφπν θ α η ρξ φλ ν, ηνλ
θαληαδφκαζηε
απνγπκλσκέλν
απ'
φια
α π ηά,
έηζη
φπσο
βγήθε απφ ηε θπζηθή κήηξα θαη ηφηε δηαπηζηψλ νπκε φηη εί λαη πη ν αδχλακνο, πην δπζθίλεηνο απφ η' άιια δψα, αιιά πην ηέιεηνο νξγαληθά.
ΐιέπνπκε
ή
θαληαδ φ κ α ζ η ε
ην
αλζξψπηλν
πιάζκα
ε θ ε ί λ σ λ η σ λ κ α θ ξ η λ ψ λ ε πνρψλ λα αλαξξηράηαη ζηηο βειαληδηέο θαη λα ηξψεη ηνπο θαξπνχο ηνπο, λα ζθχβεη θα η λα πί λεη λεξφ ζηελ πιεζηέζηεξε πεγή, λα πιαγηάδεη ρσξίο έλλνηεο θάησ απφ ην δέληξν πνπ ρφξηαζε απφ ηνπο θαξπνχο ηνπ, κε ιίγα ιφγη α β ι έ π ν π κ ε φ η η η θ α λ ν πν η ε ί θ ά ζε η ν π α λ ά γ θ ε . ΐιέπνπκε
ηε
γε
λα
είλαη
άγξηα,
παξζέλα,
αθαιιηέξγε ηε,
γεκάηε ίζθηνπο πνπ ξίρλνπλ ηα θαηαπξάζηλα, ζεφξαηα δέληξα πνπ πνηέ δελ ηα άγγημε ην ρέξη
θάπνηνπ μπιν θφπνπ, βιέπνπκε ηηο
γφληκεο ζάξθεο ηεο λα γνληκνπνηνχ ληαη
κνλαρέο ηνπο
κε
ηνπο
ζπφξνπο πνπ ξίρλεη ν άλεκνο, λα απνηεινχλ έηνηκε ηξνθή γηα η ν π ο α λ ζ ξ ψ π ν π ο θαη η α δψα, βιέπνπκε ηηο ζπειηέο θαη ηηο κεγάιε ο θνπθάιεο
ησλ
θαηαθχγηα
δέληξσλ θαη
παξαθνινπζνχλ π α ξ α θί λε ζ ε
λα
λα
ηνπο θ αη
λα
απνηεινχλ
πνηθηιφκνξθα
αλζξψπνπο κη κ ν χ λ η αη
ρξεζηκνπνηνχλ
ηα
θη
θπζηθά
ζθνξπηζκέλνπο δψα
απηνί
θη
απφ
φπσο
λα
ε λζ η η θ η ψ δε
εθείλα,
ηνπο
ί δ η ν π ο η ξ φ π ν π ο ε π η η π ρ ί α ο θ α η λ α δ ε ί ρ λ ν π λ η ε λ ί δ η α ε π η δ ε μ η φ η ε ηα ζε φ,ηη ηαηξηάδεη ζηε θχζε ηνπο θαη είλαη εμνηθεησκέλν κ' α πη ή λ. Ζ αη , παξ φ ηη ν άλ ζξσ π νο δε λ έ ρε η ηί π νηε η δη αί ηε ξα νηθείν απφ ηε θχζε, θαηαθέξλεη
λα
ηα
νηθεηνπνηείηαη
φια
θαη
λα
ηξέθεηαη
απφ
ηηο
πεξηζζφηεξεο ηξνθέο πνπ κφ λ ν έ λ α ε ί δ ν ο η ν π ο κ π ν ξ ε ί θ ά ζ ε ε ί δ ν ο δψνπ
λα
ρ ξε ζη κν πνηεί
απφ ηε θχζε ηνπ. Βπνκέλσο είλαη
πην
εχθνιν ζηνλ άλζξσπν λα βξεη ηα απαξαίηεηα γηα ηε δσή ηνπ. Ώπφ
ηα
παηδηθά
ηνπο
ρξφληα
νη
άλζξσπνη
πθίζηαληαη
ηηο
κεηαβνιέο ηνπ θαηξνχ, ηα θξχα, ηηο βξνρέο θαη ηνπο θ α χ ζ σ λ ε ο θ α η η ν ί δ η ν ζπκβαίλεη κε ηνπο θφπνπο θαη ηα βά ζαλα ζηα νπνία γπκλάδνληαη απφ παηδηά νη άλζξσπνη ησλ
19
καθξηλψλ
εθείλσλ
α λ α γ θ α ζκέλνη
λα
ρξφλσλ.
ππεξαζπηζηνχλ
Ώπηνί
άιισζηε
ηε
ηνπο
δσή
είλαη
γπκλνί
θαη
δί ρσ ο θαλέλα φπιν θαη ζπρλά απηφ ζπκβαίλεη θαη κε ηελ ηξνθή ηνπο ελψ άιινηε ππνρξεψλνληαη λα ηξέμνπλ θπλεγεκέλνη , κ ε φ ι ε ηνπο
ηε
γεκάηνη
δχλακε.
Ώπηφ
ζθξίγνο.
γέλλεζή
ηνπο
αλαπηχζζνπλ
Σα
ηε
κε
δε
ηνπο
αλαγθάδεη
παηδηά
ηνπο
ξσκαιεφηεηα
ηε
δηθή
ηνπο
ησλ
λα
είλαη
πγηείο
θαη
θιεξνλν κ ν χ λ
απφ
ηε
γνληψλ
πνπ
ηελ
θη
έηζη
αλαγθαζηηθή
ηνπο
εμάζθεζε
θ ηά λ ν π λ ζηε λ π πέ ξηα ηε ζσ κ α ηη θή ξ ψ κε θαη νξγαληθή επξσζηία ηνπ
αλζξψπηλνπ
γέλνπο.
Δ
ί δηα
ε
θχζε
κεηαρεηξίδεηαη
ηα
π α η δ η ά η σ λ π ξ σ η φ γ ν λ σ λ κ ε η ν λ ί δην ηξφπν ηνπ παξηηαηηθνχ λφκνπ, δειαδή ζπληεξεί ηα ξ σ κ α ι έ α , π γ η ή θ α η ε χ ξ σ ζ η α π α η δ η ά ε λ ψ α θ α λ ί δ ε η η α α δ χ λακα θαη θηιάζζελα. Ζαζψ ο νη πξσ ηφγ ν λνη δελ δη έζεηαλ ά ιιν φπ ιν απ φ η ν θνξκί ηνπο, ην ρξεζη κνπνη νχζαλ ζε πνιιέο δξαζηεξη φηε ηεο ζηηο νπνίεο ην θνξκί ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ δελ ζα κ π ν ξ ν χ ζ ε λ α ε π η δ ν ζ ε ί κηα θαη δελ δηαζέηεη ηελ αλάινγε εμάζθεζε. Ώλ νη πξσηφγνλνη ρξεζηκνπνηνχζαλ κπνξνχζαλ
λα
ηζεθνχξη,
ρ ξ ε ζ η κ ν π νη ν χ λ
ζθεληφλεο ηα
ρέξηα
θ αη ηνπο
ζ θ α ιη ά θφβνληαο
δελ
ζα
ζθιεξά
θ ι α δ η ά , ξ ί ρ λ ν λ η α ο η ε ξ ά ζ ηη ε ο πέη ξε ο κε δ χ λα κε θαη ζ θαξ θ α ι ψ λ νλ ηα ο έη ζη ζ βέ ιη α ζ η α δ έ λ η ξ α , θ η α λ ε ί ρ α λ ε μ ε κ ε ξ ψ ζ ε η η ν ά ι ν γ ν , δ ε λ ζ α κπνξ ν χ ζ α λ λ α π ε δ ν π ν ξ ν χ λ κ ε θ η ε ξ σ η ά β ή κ α η α . Ώλ
ζηνλ
πνιηηηζκέλν
άλζξσπν
δνζεί
ε
επθαηξία
λα
ζπ-
γθεληξψ ζεη φια ηνπ ηα φπια, αλακθίβνια ζ α μεπε ξάζεη ηνλ π ξ σ η φ γ ν λ ν . Ώ ι ι ά α λ ζ έ ι ν π κ ε λ α δη α π η ζ η ψ ζ ν π κ ε κ η α πνιχ άληζε κ ά ρ ε , ζ α β ά ι ν π κ ε λ α π α ι έ ς ν π λ γ π κ λ ν ί θ α η ά ν πινη έλαλ άγξην θαη έλαλ πνιηηηζκέλν. Έηζη , ζα δηαπηζηψζ ν π κ ε
πφζν
σθέιηκν
είλαη
λ α ζ π γ θ ε λ η ξ ψ λ ε η φ ι ε η ν π η ε δ χ λ α κ ε θ αη λα εί λ αη π ά λ η α έ η νη κ ν ο γ η α ν ηη δ ή π ν η ε θαη , κπ ν ξ ν χ κ ε λ α π ν χ κ ε π σ ο ζ α κ ά ζ ν π κ ε π φ ζ ν σ θ έ ι η κ ν ε ί λ α η λ α ρξεζηκνπνηεί θαλείο φιν ηνπ ηνλ εαπηφ. Ο η θ η ι φ ζ ν θ ν η δ η α θ σ λ ν χ λ κ ε η α μ χ η ν π ο σ ο π ξ ν ο η ε θ χ ζε η ν π α λ ζ ξ ψ π ν π . Έ η ζ η , ν Υ φ β ε ο η ζ ρ π ξ ί δ ε η α η φ η η ν ά λ ζ ξ σ πνο γ ελλη έηαη ηνικε ξφ ο θαη έ ρεη πάληα αλάγθε λα πν ι εκά
20
θαη λα επηηίζεηαη, ελψ ν Ζνπκβεξιάλη θαη ν Πνπλθελδφξθ η ζρ π ξί δν λη αη , αλ ηί ζεηα , πσ ο ν άλ ζξσ π ν ο ε ί λ αη η ν πη ν δ εη ιφ δ ψ ν . Β λ λ ν ε ί η α η π σ ο αλαθέξνληαη
ζηνλ
πξσηφγνλν
πνπ,
φ πσ ο
ιέλε,
έηξεκε
θαη
ηφβαδε ζ ηα πφ δη α ζηνλ ε ιάρη ζην ζ φ ξπβ ν ή ζηε λ πη ν κη θξή θί λε ζε . Ώπηφ εί λαη αιε ζη λφ αιιά κ φ λ ν λ φ η α λ α λ η η κ ε η ψ π η δ ε θ ά η η ά γ λ σ ζ η ν γηαηί ν πξσηφγνλνο, αλακθίβνια, θνβάηαη
ην άγλσζην θαη
η ν π ξ σ η φ γ λ σ ξν θαη φηαλ δελ κπνξεί λα δηαθξίλεη ζε θάηη λέν, ην θαιφ ή θα θφ θαη λα ην αλ ηη κε ησ πί ζεη κ ε ηη ο γ λ σ ζηέ ο η νπ δ π λά κ ε η ο , ηφηε
ηνλ
θαηαιακβάλεη
πξσηφγνλε
δσή
θπιάεη
ν
θφβνο.
κάιινλ
Ζαζψο
κνλφηνλα
φκσο θαη
ε
θ π ζηθή,
ίδηα,
απηά
ηα
ζ π κ β ά λ η α ε ί λ αη ζ π άλ η α . ' α π η ή λ δ ε λ πα ξ α η ε ξ ν χ λ η α η α η θ λ ί δ η ε ο θ α η απφηνκεο
κεηαβνιέο
πνιηηηζκέλε
δσή.
φπσο Ο
ζηελ
πνηθη ι φ κ ν ξ θ ε
πξσηφγνλνο,
θα ζψο
απφ
πάζε,
αλαγθάδεηαη
λα
ζπγθξίλεη ηνλ εαπηφ ηνπ κε ηα δψα κέζα απφ ηε ζπλαλαζηξνθή καδί
ηνπο, αληηιακβάλεηαη
ην
κέηξν ηεο δχλακήο ηνπ θαη ηφηε
θαηαιαβαίλεη φηη είλαη δ π λ α η φ η ε ξ ν ο ζηα
θπζηθά
αληηπαξαζέζεη
ηνπο ηελ
φπια
θαη
ηε
επθπΎα
θαη
ηελ
απ
απηά
δχλακή
επεηδή
ηνπο,
ηθαλφηεηά
κπξνζηά
απηφο
ηνπ.
έρεη
λ'
Ώπηφ
ηνλ
κ'
έλαλ
θ α ζ η ζ η ά ά θ ν β ν απέλαληί ηνπο. Ώλ
αληηπαξαζέζνπκε
πξσηφγνλν ξφπαια,
ζα
γεκάην δνχκε
ξψκε, φηη
ην
κηα
αξθνχδα
ζβειηάδα, ζεξίν
δελ
ή
έλα
νπιηζκέλν ζα
επηηεζεί
ιχθν κε
θνηξψλεο
ή
παξά ζε εηδηθή
πεξίπησζε, γηαηί έρνληαο θαθηά πεί ξα απφ ηηο ζπγθξνχζεηο, γλσξίδεη φηη ν άλζξσπνο επηηίζεη αη κ ε η ε λ ί δη α α γ ξη ά δ α φ π σ ο α π η ά . Ώ λ έ ρ εη λ ' α λ ηη κ ε η σ πί ζεη πνιχ δπλαηφηεξα δψα, παζαίλεη ην ίδην πνπ παζαίλνπλ η ' α δ χ λ α η α δ ψ α π ν π ζ π λ α λ η ν χ λ η α π η ν δ π λ α η ά , α ι ι ά α θ φ κε θαη ηφηε, έρεη ηε δχλακε λα ην ζθάζεη, λ' αλαξξηρεζεί ζ η α δ έ λ η ξ α θ α η α π φ η ε ζηγνπξηά πνπ ηνπ δίλεη απηφ ην θαηαθχγην, λα δηαιέμεη αλ ζα θχγεη ή αλ ζ α αγσλη ζηεί. Βδψ πξέπεη λα ζπκπιεξψζνπκε φηη δελ ππ ά ξ ρ εη θα λέ λα ζεξίν πνπ λα είλαη απφ ηε θχζε ηνπ ερζξηθφ πξνο ηνλ άλζ ξ σ π ν π α ξ ά κ φ λ ν φ η α λ α λ α γ θ ά δ ε η α η λ ' α κ π λ ζ ε ί ή α λ π ε η λάεη εμαηξεηηθά. Ώπηφο είλαη ν ιφγνο πνπ νη πξσηφγνλνη
21
δ ε λ η ψ ζ ν π λ κ ε γ ά ι ν θ φ β ν ζ η ε ζ π λ ά λ η ε ζ ή η ν π ο κ ε η α ζ ε ξία. Οη
άλζξσπνη
ηεο
Ζαξατβηθήο
δνπλ
θάησ
απ'
απηέο
ηηο
ζπλζήθεο κε απφιπηε ζηγνπξηά, θσιηάδνπλ ζηα δάζε κε ηα ηφμα θαη ηα βέιε ηνπο - θαζψο καο αλαθέξνπλ νη εμεξεπλεηέο - θαη π ν η έ δε λ α θ ν χ ζα κ ε φ ηη θά π νη ν ζε ξί ν έθαγε έλαλ απ' απηνχο. Άιινη, πην ηξνκεξνί ερζξνί απέλαληη ζηνπο νπνίνπο ν ά λζ ξσ πν ο δε λ κπ ν ξε ί λ ' α κ πλ ζε ί αλά ι νγ α, εί λαη θαη νη θ π ζ η θ έ ο α ζ ζ έ λ ε η ε ο . Θ π ν ξ ν χ κ ε λ α π ν χ κ ε π σ ο ε λ ε π η α θ ή ειηθία, ηα γεξαηεηά θαη έλα ζσξφ αζζέλεηεο είλαη πην ερζξη θέ ο γη α ηνλ άλζξσ πν, θπξ ίσ ο ηε ο θνη λσ λί αο, απ' φηη ηα δψα. ηελ αλαδξνκή ηεο λεπηαθήο ειηθίαο ηνπ πξσηφγνλ νπ, δη απη ζηψλνπκε φηη ε γπλαί θα πνπ θ νπβα ιάεη παληνχ καδί ηεο ην κσξφ, κπνξεί λα ην ζξέςεη επθνιφηεξα απ' φηη η' άιια δψα πνπ επη ζηξέθνπλ θνπη αζηη θά ζηη ο θσιηέο ηνπο γηα λα ζειάζνπλ ηα κηθξά ηνπο, θη χζηεξα μ α λ α θ ε χ γ ν π λ γ η α λ α β ξ ν π λ θ α η π ά ι η η ξ ν θ ή . Ώ π η φ φ κ σ ο , πεξηθιείεη θαη θηλδχλνπο γ η α η ί α λ ε π ξ σ η φ γ ν λ ε κ ε η έ ξ α βξεζεί ζε θίλδπλν, ζ' απεηιεζεί θαη ην παηδί.
Χζηφζν
θαη
η'
άιια
δψα
δελ
δηαηξέρνπλ
κηθξφηεξνπο
θηλδχλνπο αλ δελ θηάζεη ε ζηηγκή λα κπνξέζνπλ ηα κηθξά λα βξνπλ ηξνθή απφ κφλα ηνπο. Σν γεγνλφο φηη ε λεπηαθή ειηθία ηνπ
αλζξψπνπ
εμηζνξξνπείηαη
είλαη απφ
ην
πην
καθξφρξνλε
κεγαιχηεξν
απ'
δηάζηεκα
φηη
ηνπ
δσήο.
δψνπ,
κσο
ε
θχζε έρεη βάιεη ηνπο δηθνχο ηνπο λφκνπο ζηε δηάξθεηα η ε ο β ξ ε θ η θ ή ο ειηθίαο θαη ζηνλ αξηζκφ ησλ παηδηψλ πνπ, βέβαηα, δελ ζ' απαζρνιήζνπλ ηελ παξνχζα έξεπλα. ζνλ
αθνξά
ηνπο
ειηθησκέλνπο,
θαζψο
ιηγνζηεχνπλ
νη
θηλήζεηο ηνπο, κεηψλεηαη θαη ε αλάγθε ηεο η ξνθήο ηνπο θ α η ε δ χ λ α κ ή ηνπο
λα
ηελ
πεξηιακβάλεη
αλαδεηήζνπλ,
θη
ηνπο
ησλ
πφλνπο
ε π ε η δή
ε
πνδηψλ
δσή ή
ζηε
θχζε
δελ
ηνπο ξεπκ αηη ζκνχο ,
ηειεηψ λεη κφλνλ απφ γε ξαηεη ά πνπ εί λαη θαη ε κνλαδηθή αζζέλεηα θη έηζη πεζαίλνπλ δίρσο, ζρεδ φ λ , λ α η ν θ α η α ι ά β ν π λ . Αε ζ' αλαθεξζψ εδψ ζηηο αλφεηεο θαηεγνξίεο θαηά
22
η ε ο η α η ξ η θ ή ο φ ζ ν λ α θ ν ξ ά η η ο α ζ ζ έ λ ε η ε ο , α ι ι ά ξ σ η ψ η ν ε μή ο: Παξαηή ξε ζε
θαλεί ο
πνηέ
κε
αθξί βεηα
φηη ,
φπνπ
παξα κεινχ λ
ηε λ
η αηξη θή ε δσή ιη γνζηε χε η θαη φπνπ ηε λ θ ξνληί δ ν π λ , π α ξ α η ε ί λ ε η α η ; Π ψ ο ζ α κ π ν ξ ν χ ζ ε λ α γ ί λ ε η α π η φ α θ ν χ εκείο νη ίδηνη δεκηνπξγνχκε πεξηζζφηεξεο αξξψζηηεο απφ θ ά ξ κ α θ α θξνληίδνπκε
ηελ
α ξ ξ ψ ζ η η α;
Πη ζ η ε χ σ
π γ η εη λ έ ο ζ π λ ζ ή θε ο ' ά ι ι ν η
δνπλ
θνπηάδνπλ
ηνλ
άιισζηε,
ππεξβνιηθά.
θαη
ζε
είλαη
πηα
δελ
δνχκε
φηη
απφιπηε
ηνκέα
αξγά
αδξάλεηα
ηεο
φηαλ
θάη σ θαη
απφ
άιινη
ζεμνπαιηθφηεη αο,
ππάξρεη κηα αλζπγηεηλή επθνιία ηθαλνπνίεζεο, φπσο
α λ ζ π γ η ε η λ ά ε ί λ α η θ α η η α π ι ν χ ζ η α γ ε χ κ α η α α ι ι ά θ α η η α θ η σ ρά Βίλαη
εχθνιν
λα
θαηαιάβνπκε
φηη
ζα
κπνξνχζακε
λα
γ ι η η ψ ζ ν π κ ε α π φ π ν ι ι έ ο α ξ ξ ψ ζ η η ε ο γ η α η η ο ν π ν ί ε ο ε κ ε ί ο νη ί δη νη ε π ζ π λ φ κ α ζ η ε κ η α θ αη δ ε λ ε θ α ξ κ φ δ ν π κ ε θ α λ έ λ α π γ η ε η λ φ δσή
καο
αθνχ
καο
θζείξνπλ
νη
ζηε
π π ε ξ β ν ιέο, ηα ηξηθπκηζκέλα
π ά ζ ε , ν η α γ ξ χ π λ η ε ο , ε ε μ ά λ η ι ε ζ ε θαη δηάθνξεο ζηελνρψξηεο.
23
φξν
ΠΒΘΠΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ Βκείο, νη άλζξσπνη ηεο πνιηηηζκέλεο θνηλσλίαο δελ πξέπεη λα θαληαδφκαζηε ηνλ άγξην ζαλ ηνπο εαπηνχο καο. Δ θ χ ζ ε δ ε ί ρ λ ε η η ε λ ε χ λ ν η ά η ε ο ζ ε θ ά ζ ε δ ψ ν . ρ η κ φ λ ν ηα αηινπξνεηδή αιιά θαη ηα άινγα θη απηφ αθφκε ην ηα π ε η λ φ γ α τ δ ν χ ξ η , φ η α λ δ ν π λ ζ η α δ ά ζ ε , γίλνληαη πην ζθξηγειά , πη ν α λε πηπγκέ λα , πη ν α λζ ε θηη θά α π' φηη φηαλ ππεξεη ν χ λ θ ξ φ λ η κ α θ α η ε μ ε κ ε ξ σ κ έ λ α α π ' η ν λ ά λ ζ ξ σ π ν . ηαλ
ηα
ηνπο,
θαη
δακάζεη ε
θαλείο,
αλζξψπηλε
ράλνπλ
αξθεηέο
θξνληίδα,
αληί
άλζξσ πνο
φηαλ
απφ
λα
ηηο
ηα
ηθαλφηεηέο
βειηηψζεη,
ηα
εθθπιίδεη θαη ηα εμαζζελεί. Ώπηφ
παζαίλεη
θαη
ν
εθπνιηηηζζεί
θαη
γίλεη
θνηλσληθφο θαη δνπιηθφο ράλνληαο ηελ πξσηφγνλε δ χ λ α κ ή η ν π , η ε λ ε π ι π γ η ζ ί α θ α η η ε λ έ ι ι ε η ς ε θ φ β ν π π ν π δηαζέηεη. Θάιηζηα, ε
δη αθνξά
κεγαιχηεξε
αλάκεζα απ'
φηη
ζηνλ ε
πνιηηηζκέλν
δηαθνξά
θαη
αλά κ ε ζα
ζηνλ
ζην
άγξην
άγξην
θαη
είλαη ζην
ε μ ε κ ε ξ σ κ έ λ ν δ ψ ν . Ο π ν ι η η η ζ κ έ λνο, αλ είλαη πινχζηνο γλσξίδεη πνιιέο αλέζεηο θαη απν ι α χ ζ ε η ο , ε λ ψ α λ ε ί λ α η θ η σ ρ φ ο γ λ σ ξ ί δ ε η θαθ ν πρί ε ο . Ζ αη ηα δπν εμαζζελίδνπλ ηνλ άλζξσπν. Ώληίζεηα, ζηνλ
πξσ ηφγνλν,
πεξηηηψλ
ε
γχκληα,
πξαγκάησλ
πνπ
ε
έιιεηςε γεκίδνπλ
ζηέγεο ηε
θαη
πνιιψλ
δσή
ησλ
π ν ι η η η ζ κ έ λ σ λ , δ ε λ απνηειεί εκπφδην γηα ηελ αλάπηπμή ηνπ. Δ έιιεηςε πνιχ ηξηρσηνχ δέξκαηνο, φπσο ζηα δψα, δελ ζεκαίλεη ηίπνηε γηα ηνλ πξσηφγνλν ησλ ζεξκψλ θιη κάησλ α θ ν χ δε λ η ν π ε ί λ α η α π α ξ α ί η ε η ν θ η α θ ν χ θ ν ξ ά η α δέξκαηα η σ λ δ η ά θ ν ξ σ λ δ ψ σ λ π ν π θ ν λ ε χ ε η . Β μ ά ι ι ν π , αλ έρεη δπν πφδηα γηα λα ηξέπεηαη ζε θπγή, έρεη θαη δπν ρ έ ξ η α γ η α λ α α κ χ λ ε η α η θ α η γ η α λα βξίζθεη απηά πνπ ηνπ
24
ρξεηάδνληαη.
Ζαη
αλ
ηα
κηθξά
πεξπαηνχλ
αξγά
θαη
κε
δπ-
ζ θ ν ι ί α , ε ί λ α η ε χ θ ν ι ν γ η α η η ο κ ε η έ ξ ε ο λ α η α θ ν π β α ι ν χ λ καδί ηνπο. Σα δψα πνπ ειαηηψλνληαη είλαη εθείλα πνπ, θαζψο θ ε χ γ ν π λ θ π λ ε γ ε κ έ λ α , ε γ θ α η α ι ε ί π ν π λ η α α β ν ή ζ ε η α π α η δηά ηνπο. Άιισζηε, αλ ιάβνπκε ππ' φςε θάπνηεο πεξηζηάζεηο γ η α η η ο ν π ν ί ε ο ζα κηιήζνπκε αξγφηεξα αιιά πνπ κπνξεί λα κε λ ππ ή ξμ α λ πν ηέ , αληηιακβαλφκαζηε φηη απηφο πνπ αλαθάιπςε ηα ξνχρα θαη ηηο θ α η νη θί ε ο , δ ε λ η φ θα λ ε α ζ θ α ιψο επεη δή ηα ζεσξνχζε απαξαίηεηα εί δε. Βπνκέλσο, δελ ζ α ηνπ ήηαλ δχζθνιν λα δεη ρσξί ο απηά γηα πνιχ δηάζηεκ α . Ζαζψο δελ ππάξρεη ζθέςε ζηα δψα, φηαλ δελ θαηαγί λνληαη κε
θάηη,
θνηκνχληαη.
Ζαη
ν
πξσηφγνλνο
πνπ
ήηαλ
α π ν κ ν λ σ κ έ λ ν ο , δ ε λ ε ί ρ ε ε ξ γ α ζ ί α θ α η ζ π λ ε ρ ψ ο δ η α θ η λ δ χ λεπε, ζίγνπξα ζα αγαπνχζε ηνλ χπλν θαη ζα θνηκφηαλ ειαθξά. Ο άγξηνο άλζξσπνο άιισζηε, κεξηκλά γηα ηελ απη ν ζ π λ η ή ξ ε ζ ή η ν π θ α η ε μ α ζ θ ε ί π η ν π ν ι χ η η ο δ π λ ά κ ε η ο π ν π ηνπ ρξεζηκεχνπλ ζηελ επίζεζε θαη ζηελ άκπλα ελψ θξαηά αγ χκ λα ζηα ηα φξ γ αλα π νπ α λαπ η χζ ζ νλ ηαη κε ηελ ηεκπέιηθε θαη εδνληθή δσή. Έηζη δελ δηαζέηεη κεγάιε ιεπη φ ηε η α θη απ η φ ζ π κ βαί λε η θ αη κε ηη ο αη ζ ζή ζεη ο η ν π π ν π ζα πξέπεη λα ή ηαλ ζθιεξφηαηε ο, ηδίσ ο ε γεχζε θαη ε αθ ή, ε λ ψ ε φ ξ α ζ ε θ α η ε α θ ν ή ζ α ή η α λ θ ά η η π α ξ α π ά λ σ α π φ ν μείεο. Δ θαηάζηαζε ηνπ πξσηφγνλνπ αλζξψπνπ ζα ήηαλ α π η ή π ν π πεξηγξάςακε,
αλ
θξίλνπκε
απφ
αθεγήζεηο
δηα θ φξ σ λ
πεξη εγεηψλ. Γη ' απηφ δελ πξέπεη λα καο θάλεη ε ληχπσζε ην γεγνλφο φηη νη Οηεληφηνη βιέπνπλ ηα πινία απφ ην αθξσηήξην ηεο Ζαιήο Βιπίδαο ηφζν θαιά φπσο νη Βπξσπαίνη ηα βιέπνπλ κε ηα
θηάιηα.
Ώκεξηθήο,
Ζαη
φζν
γηα
αλαθάιππηαλ
ηηο
πξσηφγνλεο
ηνπο
Εζπαλνχο
θπιέο
Ιφηηαο
νζθξαηλφκελνη
αέξα, φπσο νη πην έμππλνη θπλεγεηηθνί ζθχινη.
25
ηεο
ηνλ
ΒΖΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ
Θειεηήζακε άπνςε.
Σψξα
κεηαθπζηθή.
ην ζα
αλζξψπηλν ην
νλ
κειεηήζνπκε
Ώληηιακβάλνκαη
φια
σο
ηψξα
απφ ηα
απφ
άπνςε δψα
θπζηθή
εζηθή
ζα
θαη
κεραληθά
θ α η α ζ θ ε π ά ζ κ α η α π νπ ε θ χ ζ ε η α π ξ νί θη ζε κ ε αη ζζ ή ζ εη ο ηέηνηεο, ψ ζηε λα θ ξνληίδνπλ ηα ί δηα ηελ θάζε ηνπο θίλε ζ ε θ α η λ α π ξ ν ι α β α ί λ ν π λ ηνλ αθαληζκφ ηνπο, σο έλα ζεκ ε ί ν . Αηαπίζησζα πσο ην ίδην ζπκβαίλεη
θαη
κε ηνλ
άλζξσπν,
κ φ λ ν π ν π α π η φ ο π έ ξ α α π φ η ε θ π ζ η θ ή π α ξ φ ξ κ ε ζ ε έ ρεη θαη ηε λ παξφξκε ζε
ηε ο
ζ έ ιε ζεο.
Ζη
ελψ
ην
δψ ν
παξα θ η λ ε ί η α η
απφ
ελζηηθηψδε νξκή ν άλζξσπνο δηαζέηεη κηα ε ιε χζε ξε απ φθ αζε . Έηζη
βιέπνπκε
εληνιέο
ηεο
παξαβηάζεη,
ην
δψν
θχζεο
πνπ
ελψ
ηνλ
λα δελ
κελ
είλαη
έρεη
άλζξσπν
ζε ζέζε λα μεπεξάζεη ηηο
άιισζηε
ζπκθέξνλ
λα
ηηο
λα ηηο παξαβαίλεη ζπρλά ελάληηα ζην
ζπκθέξνλ ηνπ. Γ η α π α ξά δ ε η γ κ α , α λ β ά ι ν π κ ε δ ί π ι α ζ η ν π ε ξη ζ η έξη ιί γ ν ε θ ι ε θ η φ θξέαο θαη ζηε γάηα πνιιά θξνχηα ή ζπφξηα,
ζα δν χκε φηη ζα
πξνηη κή ζνπλ λ α πε ζάλνπλ απφ ηε λ πεί λα παξά λα ηα θάλε. Ώληίζεηα, νη άλζξσπνη παζαίλνπλ πνιιέο α ζ ζ έ λ ε η ε ο
ιφγσ
ησλ
βιαβεξψλ
θ α γ ε η ψ λ ή θ α η η ε ο π ν ι π θ αγί αο . Δ α λζξ ψ πη λε θ α λ ηα ζί α δε κη ψ λεη ηη ο αη ζζή ζε η ο, ην ί δη ν θάλε η θαη ε ζ έιε ζε πνπ επη κέλεη αθ νχ ε θ χζε έρ ε η ζ η γ ά ζ ε η . Β μ ά ι ι ν π , κ π ν ξ ν χ κ ε λ α π ν χ κ ε φ η η η α δ ψ α έ ρ ν πλ θαη
ηδέεο
αθνχ
έρνπλ
αηζζήζεηο
θαη
κάιηζηα
θά λνπλ
θάπνηεο
ζθέςεηο, ν δε άλζξσπνο δηαθέξεη απ' απηά ιί γ ν σ ο π ν ι χ . Πάλσ ζ' απηφ ην γεγνλφο, κεξηθνί θηιφζνθνη ηζρπξί δνληαη φηη ζπρλά είλαη κεγαιχηεξε ε δηαθνξά απφ άλζξσ -
26
π ν ζ ε ά λ ζ ξσ π ν πα ξ ά α π φ ά λζ ξ σ π ν ζε δψ ν . Έ η ζη , πη ζ η ε χ σ φηη ε δηαθνξά απηή πεγάδεη πην πνιχ απφ ηελ ειεπζεξία ηνπ αλζξψπνπ παξά απφ ηελ αληίιεςή ηνπ. ηηο γεληθέο πξνζηαγέο ηεο θχζεο ππαθνχεη κφλν ην δ ί ρ σ ο ινγηθή
δψν,
ελψ
ν
άλζξσπνο
έρεη
ηελ
ειεπζεξία
λα
ηηο
ε θ η ε ι ε ί ή λ α η η ο π α ξ α β η ά δ ε η . Ώ π η φ κ α ο δ ε ί ρ λ ε η φ η η ε ςπρή ηνπ είλαη άπιε
εμ
αηηίαο
ηε ο
ζπλεηδεηήο
ηνπ
ειεπ ζεξίαο.
Βίλαη
εχθνιν,
αλαηξέρνληαο ζηηο εμεγή ζεηο ηε ο θ χ ζεο, λα εξκελεχζνπκε ηε ζέιεζε θαη ηελ αληίιεςε ηνπ αλ ζ ξ ψ π ν π , α ι ι ά γ η α λ α θ α η α ι ά β ν π κ ε η ε λ εθινγή θαη ηε γλψζε ηνπ ηεο ειεπζεξίαο, δελ κπνξνχκε παξά λα ηνλ δνχκε ζαλ έλα άπιν νλ, πέ ξα απφ ηελ εξκελεία ηεο θχζεο. Άιισζηε,
ν
άλζξσπνο
έρεη
θαη
κηαλ
άιιε
ηδηφηεηα
πνπ
ηνλ
δηαθξίλεη απφ ηα δψα θη απηή δελ είλαη άιιε απφ ηελ ηθα λφηεηά ηνπ
λα
βειηηψλε ηαη,
ηθαλφηεηα
πνπ
ηε
βξίζθνπκε
ζε
φια
ηα
αλζξψπηλα είδε θαη πνπ θηλεηνπνηεί θαη ηηο άι ιε ο η ν π δ π λά κεη ο . Βίλαη γλσζηφ φηη ην δψν θηάλεη ζηελ πιήξε ηνπ αλά πηπμε κέζα ζε ιίγνπο κήλεο θαη ηέηνη ν ζ α παξακείλεη ζ' φιε ηε δσ ή ηνπ ελψ ην εί δνο η νπ ζ α εί λαη ην ί δη ν θαη κεηά απφ ρηιηάδεο ρξφληα. Ο άλζξσπνο φκσο, κε φιε ηνπ ηελ ηειεηφηεηα επηζηξέθεη ζηελ παιηά ηνπ θαηάζηαζε θαη κφ λνλ απφ ηα γεξαηεηά ή απφ άιια ζπκβάληα, ράλεη φζα θέξ δη ζε θ αη θ α ηαλ η ά εη πη ν ά ι νγ νο α π ' φι α ηα
άιια, δίρσο
θαηλφκελν
λα
ινγηθή
δψα.
πξ νέ ξ ρ νλ ηαη
Ζαη
φ ιεο
βιέπνπκε
νη
ην
ζ π κθ νξ έο
αμηνζξήλεην
ηνπ
α λ ζξψ πη λ ν π
εί δν π ο, α θ ξ η β ψ ο α π φ α π η ή η ε λ α π έ ξ α λ η ε δ χ λ α κ ε π ν π η ν λ θ ά λ ε η λ α δηαθέξεη απφ φια η' άιια δψα. Ζη απηή είλαη πνπ βγάδεη
ην
α λ ζ ξ ψ π η λ ν ν λ α π φ η ε θ π ζ η θ ή η ν π θ α η ά ζ η α ζ ε φ π ν π δ ν χ ζε αζψ α θαη εη ξε λη θά.
ΐιέ πνπκε
αθφκε
ην
επί ζε ο
αμη νιχ π ε η ν
θαηλφκελν
λ'
α π μ ά λ ε η κ ε η ν π έ ξ α ζ κ α η ν π ρ ξ φ λ ν π ν άλζξσπνο ηηο γλψζεηο θαη ηα ιάζε ηνπ, ηηο αξεηέο θαη ηηο θ α θ ί εο η ν π , θ α η λ α θ η ά λ ε η ζ η ν ζεκείν
λα
πξσηφγνλνο
γίλεηαη
βαζαλη ζηήο
θηλείηαη
απφ
ηελ
ζηνλ
ίδην
ψζεζε
ηνπ ηεο
ηνλ
εαπηφ.
θχζεο,
ή
Ο
πη ν
ζ σ ζ η ά , ε π ε η δ ή π ή ξ ε α π ' α π ηήλ δπλάκεηο ηθαλέο λα εμηζνξξνπήζνπλ ηηο αηέιεηέο ηνπ 27
θ α η λ α η νλ α λ ε βά ζνπ λ π ά λ σ α π ' α πη ή λ , θ α η η α ε ι α η ή ξη α ηεο θ ί λ ε ζ ή ο η ν π ε ί λ α η η ν ί δ η ν α π ι ά κ ε η σ λ δ ψ σ λ . Σ α π ξ ψ ηα πξάγκαηα πνπ δηαζέηεη είλαη ε αίζζεζε θαη ε πξνζνρή φ π σ ο γ ί λ ε η α η θ α η κ ε η ' ά ι ι α δ ψ α . Ο η π ξ ψ η ε ο θ α η ζ ρ ε δ φ λ κνλαδηθέο ςπρηθέο ηνπ ελέξγεηεο είλαη λα ζέιεη ή φρη θάηη, λα λη ψ ζεη φξε μ ε ή θ φ β ν , σ ο ηε ζ ηη γκή π ν π ζα
ζ πλ αλ ηή ζε η
βήκαηα.
ην
Παξά
θίλεηξν
ηε
γλψκε
απφ ησλ
λέεο
ζπλζήθεο,
εζηθνιφγσλ,
γηα ηα
θαηλνχξγηα πάζε
είλαη
α π ν θ α ζη ζ ηη θ φο πα ξ άγ νλ ηα ο π ν π α πμ άλε η ηη ο αλζ ξψ πη λε ο πλε π κα η η θ έ ο δπλάκεηο αιιά θαη νη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο απμάλνπλ ηα πάζε θαη κέζα απφ ηηο ελέξγεηεο ηνπ πάζνπο, ην αλζξψπηλν κπαιφ θηάλεη ζηελ ηειεηνπνίεζή ηνπ. Δ γλψζε καο ρξεηάδεηαη ιφγσ ηεο επηζπκίαο καο κηα εδνλή . Πνηνο ν ιφγνο λα ηπξαλληέ ηαη κε ζθέςεηο θαη εξσ ηεκαηηθά απηφο πνπ δελ έρεη νχηε επηζπκίεο νχηε θφβνπο; Θπνξεί ε αθεηεξί α ησλ π α ζ ψ λ λ α ε ί λ α η ν η α λ ά γ θ ε ο κ α ο , α ι ιά ε αχμε ζή ην π ο νθ εί ι εηαη ζηη ο γλψ ζεη ο κα ο . ι νη ε πη ζ π κ ν χ λ ή θ ν β ν χ λ η α η ι φ γ σ η ε ο α λ η ί ι ε ς ε ο ή ηεο πείξαο πνχ έρνπλ γηα ηα πξάγκαηα, ή, έζησ απφ απιή θπζηθή
νξκή.
Θα
ν
πξσηφγνλνο
πνπ
δελ
έρεη
γλψζεηο,
β α ζ α λ ί δ ε ηαη κφλν απφ ηε δεχηεξε αηηία θαζψο νη επηζπκίεο ηνπ θηά λνπλ
κφλνλ
σο
ηηο
θπζηθέο
ηνπ
αλάγθεο.
Αε
βιέπεη
άιια
ε π ί γ ε η α α γ α ζ ά α π φ η ν θ α γ ε η φ , η ε γ π λ α ί θ α θ α η η ν λ χ π λ ν θαη δε βιέπεη άιια θαθά απφ ηνλ πφλν θαη ηε λ πε ίλα - δελ α λ α θ έ ξ σ η ν ζ ά λ α η ν κ η α θ α η ν ά λ ζ ξ σ π ν ο ζ η ε λ θ α η ά ζ η α ζ ε ηνπ δψνπ δελ μέξεη ηη είλαη ν ζάλαηνο. Θαδί
κε
ηνπο
άιινπο
πφλνπο
πνπ
ηνλ
πξνθάιεζε
ε
α-
π ν κ ά θ ξ π λ ζ ε α π φ η ε δ σ ψ δ ε θ α η ά ζ η α ζ ε , ν ά λ ζ ξ σ π ν ο έ κ α ζε θαη ηε ζθέςε ηνπ ζαλάηνπ θαη ηνλ ηξνκεξφ θφβν πνπ πξνθαιεί απηή ε γλψζε.
28
ΒΐΑΟΘΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ
Πεξηηηφ
λα
δψζσ
βεβαηψζεηο
θαη
απνδείμεηο
γηα
ην
φηη ην κπαι φ εί λαη αλάινγν κε ηη ο αλζξψ πη λεο αλάγθεο πνπ είλαη ή έκθπηεο ή επίθηεηεο. Βπίζεο ην κπαιφ είλαη α λ ά ι ν γ ν
κε
ηα
πάζε πνπ γελληνχληαη απ' απηέο ηηο αλά γθεο. Οη ηέρλε ο γε λλή ζε θαλ ζηε λ Ώί γππην θαη εμαπιψζεθαλ ζ ' φ ι ε η ε γε ηνπ Ιεί ινπ, κα θαη ζηελ Βιιάδα, ζηε ιη ηή θαη πέηξηλε Ώηηηθή γε.
ε
γεληθέο
ε πη λ ν ε ηη θέ ο
γξακκέο,
απφ
ηηο
νη
βφξεηεο
κεζεκβξη λέ ο
θπιέο
γηαηί
εί λαη
πε ξη ζ ζ φ η ε ξ ν
ρξεηάδνληαη
κεγαιχηεξε
εθεπξεηηθφηεηα. Δ α θ η ι φ μ ε λ ε γ ε α λ α γ θ ά δ ε η η ν κ π α ι φ λ α γ ί λ ε η πην
γφληκν.
Ώ ι ι ά δ ε ρ ξ ε η ά δε η αη λ α π ξ ν ζ η ξ έ μ ν π κ ε ζ η η ο α β έ β αη ε ο
η ζ η νξ η θ έ ο κ α ξ η π ξ ί ε ο γ η α λ α δ ν χ κ ε φ η η η α π ά λ η α ε κ π ν δ ί δ ν π λ η ν λ πξσηφγνλν
λ'
απνθηήζεη
ήκεξα
ήζε
θαη
ηξφπνπο
κ ε η α ξ ξ χ ζ κ η ζ ε ο . Ο ά γ ξ η ν ο δ ε ρ ξ ε η ά δ ε η α η ν χ η ε θ α λ η α ζ ί α νχηε ζέιεζε, νη αλάγθεο ηνπ εί λαη απιέο θαη ζηνη ρεη ψ δεηο θαη βξίζθεη εχθνια
απηά
πνπ
ηνπ
ρξεηάδνληαη
γηα
λα
ηηο
ηθαλνπνηεί.
Ζαη
βξίζθεηαη ηφζν καθξηά απφ ηηο γλψ ζεη ο η ν π κε ηέπεη ηα αλ ζξψ π ν π , ψ ζηε δε λ
έρ εη
θακη ά
πε ξη έ ξ γ ε η α
νχηε
θακηά
έλλνηα
γηα
ην
κέιινλ.
Θπξνζηά ζην παλφξακα ηεο θχζεο αδηαθνξεί, κπξνζηά ζηελ ηάμε θαη ηηο κ ε η α β ν ι έ ο η ε ο κ έ λ ε η α π α ζ ή ο , φ ι α α π η ά η α έ ρ ε η ζ π λ ε ζ ί ζεη. Αελ δηαζέηεη νχηε ηε θηινζνθηθή δηάζεζε γηα λα πξν ζ έ μ ε η φ ζ α βιέπεη θαζεκεξηλά. Σν κφλν πνπ απαζρνιεί
ηε γαιήληα ςπρή
η ν π ε ί λ α η ε π α ξ ν χ ζ α θ α η ά ζ η α ζ ή η ν π θ α η η ν κέ ι ι ν λ , γη α ην ν π ν ί ν ά ι ι σ ζ η ε δ ε λ έ ρ ε η η δέ α , η ν π ε ί λ αη ηε ι εί σ ο α δ η άθ ν ξ ν . Ο η ζ θ έ ς εη ο θ αη ν η ζ π ι ι ν γ η ζ κ νί η ν π δ ε λ θ η ά λ ν π λ π έ ξ α α π φ η ν η έ ι ν ο η ε ο κ έ ξ α ο . Γηα παξάδεηγκα, ν
29
άλζξσπνο ηεο Ζαξατβηθήο πξνβιέπεη θαη κεξηκλά ηφζν ην κ έ ι ι ν λ π νπ η ν βξ ά δπ π ά εη λ α π ά ξ εη κ ε θ ι ά κα η α , η ν ζη ξ ψ κα πνπ πνχιεζε ην πξσί! Θα καο είλαη αδχλαην λα αληηιεθζνχκε πσο ν άλζξσ πνο κφλν
κε
ηηο
θνηλσληθήο
έκθπηεο
δσήο
θαη
δπλάκεηο ηελ
ηνπ,
ψζεζε
δίρσο
ηεο
ηε
αλάγθεο,
βνήζεηα
ηεο
θ α η ά θ ε ξε
λα
ππε ξπε δή ζε η η φ ζ ν δη άζ ηε κα . Ώ ηέιεη σ η νη αη ψ λεο πέ ξ α ζ α λ
γηα
λα
θ α η α θ έ ξ ε η ν ά λ ζ ξ σ π ν ο λ α α π ν θ η ή ζ ε η ά ι ι ε θ σ ηη ά α π φ η ν λ ή ιη ν . Υ ξ εη ά ζ η ε θ ε λ α ζ π λ η ξ έ μ ν π λ η φ ζ ε ο θ α η η φ ζ ε ο ζ π λ ζ ή θ ε ο γ η α λ α κ ά ζ ε η πα
ρξεζηκνπνηεί
έζησ θαη
θνξέο
ζα
άθεζαλ
θσηηά
λα
ζβήζεη
νη
ζηνηρεησδψο
πξσηφγνλνη
ηε
θσηηά.
ηελ, ηπραία
Άπεηξεο
αλακκέλε,
ρ σ ξίο λα μέξνπλ πψο λα ηελ αλάςνπλ ,θαη
πάιη. Ζαη άπεηξεο θ ν ξ έ ο ε εθ ε χ ξε ζ ε η ν π α λ ά κ κ α η ν ο Θ α ρ ά ζε θε καδί κε ηνλ εθεπξέηε
ηεο. Βμ
άιινπ, πνηνο μέξεη
απφ πνηεο
δ η α δ η θ α ζ ί ε ο πέ ξ α ζ ε ε γ ε σ ξ γί α π ν π α παη η εί η φ ζ ν θ φ π ν θ α η π ξ ν β ι ε π η η θ φ η ε η α , π ν π π ε ξ η θ ι ε ί ε η κ έ ζ α η ε ο π ν ι ι έ ο ά ι ι ε ο η έ ρ λ ε ο θαη πν π κη α λεν ζ χ ζ ηα ηε θ νη λσ λί α ηε λ ρ ξεη άδεη αη φζ ν ηί π ν η α .
Δ
γεσξγία
ζπκβάιιεη ζηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ θαξπψλ πνπ επηζπκεί ν
άλζξσπφο
καο.
Ώο
ππνζέζνπκε
πνιιαπιαζηάζηεθαλ ηφζν πνπ δελ ηνπο
φηη
νη
άλζξσπνη
ηα
πξντφληα
έθηαλαλ
ηεο θχζεο θαη φηη ηα γεσξγηθά εξγ α ι ε ί α έ π ε ζ α λ ζ η α ρ έ ξ η α η σ λ π ξ σ η φ γ ν λ σ λ α π φ η α ν π ξ ά ληα, θη αθφκε φηη νη ηειεπηαίνη μεπέξαζαλ
ηε
γλσζηή,
έληνλε
απέρζεηα
γηα
θάζε
θφπν'
φηη
έ κ α ζ α λ λ α π ξ ν κ ε ζ ε χ ν λ η α η ηα α πα ξ αί ηε η α α γα ζ ά γη α ηε δσ ή η ν π ο , φηη
ε πη λ φε ζ α λ
θχηεπζεο ηέρλε λ
`
κψζεσλ
ησλ
ηξφπνπο
θαιιηέξγεηαο
δέληξσλ.
Ώο
ηεο
πηζηέςνπκε
γεο φηη
θαη
ζπνξάο
θαη
αλαθάιπςαλ
ηελ
αιέζνπλ ην ζηάξη θαη ην ζηίςηκν ηελ επνρή ησλ δπ ησλ
ζηαθπιηψλ
ψζηε
λα
βγάδνπλ
ην
κνχζην
θαη,
ηέινο αο πηζηέςνπκε φηη, θαζψο δελ ήηαλ εχθνιν λα ηα κ ά ζ ν π λ φ ι α κ φ λ ν η η ν π ο , η α δ η δ ά ρ η ε θ α λ α π φ η ν π ο Θ ε ν χ ο . Θα θη έηζη λα ήηαλ, πνηνο ζα είρε ηφζε αλνεζία πνπ λα ηα ι α η π σ ξ ε ί η α η
κε
ηελ
θαιιηέξγεηα ελφο ρσξαθηνχ πνπ ζα ηξπγνχζε ηνπο θαξπνχο ηνπ
εθείλνο
πνπ
ζα
π ξ ν ι ά β α η λε, άλζξσπνο ή δψν; Πψο γίλεηαη
άιισζηε λα δήζεη θα-
30
λείο κε ζηεξήζεηο θαη θφπνπο, φηαλ είλαη ζίγνπξνο φηη δελ ζ ' α π ν θ ν κ ί ζ ε η η ν π ο θ α ξ π ν χ ο π ν π ε ι π ί δ ε η , φ ζ ν κ ά ι η ζ η α ηνπ είλαη πην απαξαίηεηνη; Θ ε δ π ν ι φ γ η α , π ψ ο γ ί λ ε η α η ά λ ζ ξ σ π ν η π ν π β ξ ί ζ θ ν λ η α η ζε ηέηνηα θαηάζηαζε λα επηδνζνχλ ζηελ θαιιηέξγεηα πξηλ κ ν η ξ ά ζ ν π λ κ ε η α μ χ η ν π ο η ε γε, δειαδή πξηλ αιιάμνπλ α πφιπηα ηε θ χζε ; Ώλ ππνζέ ζνπκε φηη ν πξσηφγνλνο είρε κηα αξθεηή εμάζθεζε ψζηε λα ζπιινγίδεηαη ζσζηά - φπσο πηζηεχνπλ νη θηιφζνθνη
- φηη ήηαλ ηθαλφο λα
π ξ νρσξά λνεξά ζηα πην ςειά λνήκαηα θαη λα θαηαθηά ηε δη θαηνζχλε θαη ηε ινγηθή, ζπξσγκέλνο απφ ηελ αίζζεζε ηεο αξκνλίαο ή απφ ηε ζέιεζε ηνπ δεκηνπξγνχ, κε ιίγα ι φ γ η α α λ π η ζη έ ς ν π κ ε φηη ην κπαιφ ηνπ είλαη ηφζν νμχ θα η η θ α λ φ , ζ ε ηη ζ α σ θ ε ιε ζ ε ί ε α λ ζ ξ σ π φ η ε η α α π φ φ ι ε α π η ή η ε κ ε η αθ π ζ η θή α θ ν χ δ ε λ κ π ν ξ εί λ α κ ε η α δ ν ζ ε ί θ αη ε μ α θ α λ ί δ ε η α η κ α δ ί κ ' ε θ ε ί λ ν λ π ν π η ε ρ ξ ε ζ η κ ν π ν η ε ί ; Πψο
ζα
κπνξνχζαλ
λ'
αλαπηχμνπλ
γλψζεηο
νη
άλζξσπνη
φηαλ
γ χ ξ η δ α λ ζ η α δ ά ζ ε κ ε η ' ά ι ν γ α , π ψ ο λ α η ε ι ε η ν π ν η ε ζ ν χ λ θαη λα δηδαρηνχλ αθνχ δελ είραλ ζπίηηα θαη ζπλαληηφληαλ κε ην π ο άιινπ ο ειάρη ζηε ο θ νξέ ο, άγλσ ζηνη θαη ερζξη θνί; Φ η ά λ ε η λ α ζ π κ ε ζ ν χ κ ε η η ο γλψζεηο
πνπ
απνθηήζακε
απφ
ηνλ
πξνθνξηθφ
ιφγν
θαη
ηε
γ ξ α κ κ α ηη θ ή . Ζ αη αο θ α λ η α ζηνχκε ηη άπεηξνο θφπνο θαη ρξφλνο πέξαζε
κέρξη
λα
γί λεη
ε
αλαθάιπςε
ηεο
θάζε
γιψζζαο.
Ώο
ζπλδέζνπκε ζηε ζ π λ έ ρ ε η α α π η ν χ ο η ν π ο ζ π ι ι ν γ η ζ κ ν χ ο κ ε η ν π ο πξνεγνχκελνπο θαη ζα θαηαιάβνπκε πφζνπο ακέηξεηνπο αηψλεο δηάλπζε ην αλζξψπηλν κπαιφ γηα λα θηάζεη ζε θάπνηα ηε ι ε η φ η ε η α . Θα ήζεια ηψξα λα θάλσ κηα ζχληνκε κειέηε σο πξνο η ε λ πξνέιεπζε
ησλ
δηάθνξσλ
γισζζψλ.
Θ'
αξθνχζε
λα
‟
αλαθέξσ ή λα επαλαιάβσ ηη ο ζθέςεηο ηνπ αβά Ζνληη ιηάθ ζ απηφ ην δήηεκα, φρη κφλν επεη δή ζπκθσλνχλ κε ηηο δη θέο κνπ κα θαη επεη δή κέζα απφ απηέο ζρεκαηίζηεθε ε π ξ ψ ηε κνπ ε ληχπ σ ζε . Θα ν ηξφπνο πνπ ρξεζηκνπνηεί απηφο ν θηιφζνθνο γηα λα εμνκαιχλεη ηηο δπζθνιίεο πνπ ν ίδηνο πξνβάιιεη γηα ηελ αξρηθή πξνέιεπζε ησλ ιέμεσλ,
31
θαλεξψλεη αλάγθε
φηη
πηζηεχεη
απνδείμεσλ,
θνηλσλία
εθείλν
δειαδή,
εθεπξεηψλ
ηεο
πνπ
ν
εγψ
ζεσξψ
Ζνληηιη άθ
γιψζζαο
φηη
έρεη
θαληάδεηαη
πξνηνχ
αθφκε
κηα
βξεζεί
ε
γιψζζα. Έηζη , καδί κε ηε λ παξαπνκπή ηνπ αλαγλψ ζηε ζηηο ζθέ ςεηο ηνπ Ζνληηιηάθ, πξνζζέηνπκε θαη ηηο δηθέο καο γηα λα δ ε ί μ ν π κ ε η η ο ί δ η ε ο δπζθνιίεο, θαζψο αξκφδεη ζην δήηεκα ηνπ ιφγνπ κνπ. Δ πξψηε δπζθνιία είλαη λ' αλαθαιχςνπκε απφ πνην ιφγν εκθαλίζηεθε ζηνλ άλζξσπν ε αλάγθε ηεο γιψζζαο; Ώλ δελ είραλ επηθνηλσλία θαη δελ έλη σζαλ ηελ αλάγθε ηεο, πψο επηλφεζαλ ηε γιψζζα; Πνιινί ηζρπξίδνληαη
φηη
νη
γιψζζεο
δεκηνπξγήζεθαλ
απφ
ηελ
επαθή
ησλ γνληψλ κε ηα παηδηά, κα απηφ φρη κφλν δε δίλεη απάληεζε αιιά πέθηεη θαη ζην ί δη ν αδηέμνδν κ' εθεί λνπο πνπ κηιψ ληα ο γη α ηε δσή ζηε θχζε, κεηαθέξνπλ ηδέεο πνπ ηηο θαηαθηά ν άλζξσπνο ζηε δ σ ή ζ η ε λ θ ν η λ σ λ ί α . Ι ν κ ί δ ν π λ φ η η νη ζπγγελείο είλαη πάληα θνλ ηά θαη δέλνληαη κε ζηε λά δε ζ κ ά ζ α λ ε κ ά ο π ν π κ α ο ε λ ψ λ ν π λ η φ ζ α θ ν η λ ά ζπκθέξνληα. ππήξραλ
Θα
ηφηε,
ζηελ
πξσηφγνλε
επνρή
φπνπ
δελ
ζ π ί ηη α, ν χ ηε ζ θε λέ ο θε νη ά λζξ σ π νη θα η νη θ ν χ ζ αλ φ π ν π
η χραη λε θαη νη άληξεο κε ηηο γπλαίθεο ζπλεπξίζθνληαλ ζηελ ηχρε, ζχκθσλα κε ηε δηάζεζή ηνπο, ρσξίο ιφγηα, θαη ην ί δ η ν ε χ θ ν ι α ρ ψ ξη δαλ , δ ί ρ σ ο ζ π λ α η ζ ζ ε κα ηη θ έ ο ε πη δ ξ ά ζε η ο ,
φπσο
αθξηβψο
ηα
δψα.
Δ
κεηέξα
ζ ή ι α δ ε η α π α η δ η ά ε μ α η ηί α ο η ε ο δ η θή ο η ε ο α λ ά γ θ ε ο π ξ σ η αξ ρη θ ά , θη έ π εη ηα
κε
κη α
ζηνξγή
πξνλνεηηθφη ε η α πξψηα
δηθέο
ησλ
ηεο
γελλεκέλε
αλαγθψλ
αλάγθεο.
απφ
ησλ
ηαλ
ηε
ζπλήζεηα
παηδηψλ ηα
παηδηά
ηεο,
θαη
πνπ
ηελ ήηαλ
κεγάισλαλ
θαη
κπνξνχζαλ λα βξίζθνπλ κφλα ηελ ηξνθή ηνπο, εγθαηέ ιεηπαλ ακέζσο
ηνπο
γνλείο
ηνπο,
θαη
αλ
απνκαθξχλνληαλ
απφ
ην
νπηηθφ πεδίν ηεο κεηέξαο, ήηαλ δχζθνιν λα ηελ μα λ α β ξ ν χ λ θ η έηζη,
απνρσξίδνληαλ
ηειείσο,
ζπλήζσο.
Ώ θ φ κε, πξέπεη
λα
η ν λί ζ ν π κε φ ηη α θ νχ η ν πα η δί ή ηα λ ππ ν ρ ξε σ κέλν λα εμεγεί φιεο ηνπ ηεο αλάγθεο θαη επεη δή αθφκα, είρ ε λ α π ε η ζ η ε κ ε η έ ξ α η ν π π ε ξ η ζ ζ φ η ε ξ α α π ' φ ζ α ε ί ρ ε λ α ηνπ πεη ε ίδηα, ρξεζηκνπνηνχζε πνιιέο ιέμεηο θαη ην πην
32
κεγάιν
κέξνο
ηεο
γιψζζαο
ηνπ
νθείιεηαη
ζην
ίδην.
Έηζη ,
ζπκπεξαίλνπκε φηη νη γιψζζεο πνιιαπιαζηάδνληαη ζχκ θσλα κε
ηα
θαη
πξφζσπα
αιήηηθε
πνπ
δσή
κηινχλ,
πνπ
πξνζζέηνληαο
εκπνδίδεη
λα
εγθαζηδξπζνχλ
νη
δη άθνξνη
θαηαιαβαίλνπκε
πψο
γελληνχληαη
θαη
ηελ
αζηαζή
δηακνξθσζνχλ
δηάιεθηνη. νη
θαη
Ζαζφινπ
γιψζζεο
φηαλ
λα δελ
θάπνηνο
ηζρπξίδεηαη φηη ε κεηέξα δηδάζθεη ζην παηδί ν λ φ κ α η α γ η α λ α η ε ο δεηά
δηάθνξα
πξάγκαηα,
αληίζεηα
θαη α ι α β α ί λ ν π κ ε
πσο
νη
γιψζζεο δηδάζθνληαη αθνχ έρνπλ γελλεζεί. Ώο ππ νζ έζνπκε η ψ ξα πσ ο ππεξ λη θή ζακε η ελ α ξρη θή απηή δπζθνιία θαη αο θάλνπκε έλα ζηηγκηαίν άικα ζην άπεηξν δηάζηεκα πνπ κεζνιαβεί αλάκεζα ζηε δσή ηεο θχζ ε ο ησλ
δηάθνξσλ
ε μ ε ηά ζ ν π κ ε κεγάιε
δηαιέθησλ
ηελ
απφ
π ξν έ ι ε π ζ ή
ηελ
θαη,
ηνπο.
πξνεγνχκελ ε ,
θαη
ζηελ
αλάγθε
ζ ε σ ξ ψ λ η α ο ηη ο α λ α γθ αί ε ο , α ο Σνχηε
ε
δπζθνιία
γηαηί,
αλ
είλαη
πηζηέςνπκε
πην
ζηελ
α λ ά γ θ ε η σ λ α λ ζ ξ ψ π σ λ γ η α ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν πξνθεηκέλνπ λα ζθέθηνληαη, είραλ πνιχ κεγαιχηεξε αλάγθε λα ζθεθηνχλ γ η α λ α ε θε χξ νπλ ην ιφγν. Ώλ αληηιεθζνχκε πψο εξκελεχηεθαλ ζαλ εθθξάζεηο ησλ ηδεψλ καο νη θσλεηηθνί θζφγγνη, κέλεη λα κάζνπκε πνηνη δηεξκήλεπζαλ απηή ηελ έθθξαζε. Αειαδή, πψο εξκήλεπζαλ ζρήκαηα
ηηο
θαη
ηδέεο
θσλή,
πνπ
δελ
γηλφηαλ
κηα
θαη
ήηαλ
λα
εξκελ επηνχλ
απφιπηα
κε
αθεξεκέλεο
η δ έε ο . Έ η ζη , ε ί λαη δχ ζ θ ν ι ν λ α β γ ά ι ν π κ ε ζ π κ π έ ξ α ζ κ α γη α η ε λ α ξ ρ ή ηνπ
πξνθνξηθνχ
γλσξίδνπλ
ηηο
ιφγνπ
ηδέεο
θαη
κέζα
απφ
ηνλ
εθθξάδνπλ
ηηο
νπνίν ζθέςεηο
νη
άλζξσπνη ηνπ ο.
Βί λαη
δχ ζθν ιν λα βε βαη ψζνπ κε ηε λ αξρή ηε ο πςε ιή ο η έ ρ λ ε ο π ν π ε ί λ α η θη φιαο πνιχ παιη ά. Θα ν θη ιφζνθ νο βιέ πεη φηη βξίζθεηαη ηφζν καθξηά απφ ηελ ηειεηφηεηα, πνπ δ ε λ π π ά ξ ρε η θ α λε ί ο η φ ζ ν ζ ξ α ζ χ ο ψζηε λα βεβαηψλεη πσο θάπνηε γιψζζα,
αθφκε
θη
αλ
γη'
ελδέρεηαη
απηφ
λα
ρξεηαζηεί
νινθιεξσζεί λα
πάςνπλ
ε λα
κεηαβάιινληαη ηα πξά γ κα ηα , φπσ ο πξ νθα ιε ί α λα πφ θ ε πθ ηα ν ρξφλνο.
ί γ ν π ξα, κηα ηέηνηα πηζαλφηεηα απαηηεί λα θαηαξγεζνχλ νη
αθαδε κ α τ θ έ ο π ξ ν ι ή ς ε η ο ζ η γ ψ λ η α ο κ π ξ ν ο ζ η ε λ α ι ή ζ ε η α θ α η
33
λ' αζρ νιε ζνχ λ απε ξίζπαζηα νη θη ιφζνθ νη κε απηφ ην θαπ ηφ δ ή ηε κα. Δ
πην
αλαγθαία,
αλζξψπνπ είλαη πξσηφγνλα
ζπλεζηζκέλε
ε θσλή
ζηφκαηα
θαη
δξαζηήξηα
ηεο θχζεο ε
ζαλ
νπνία
απζφξκεηε
ηθαλφηε η α
έβγαη λ ε
θξαπγή
ηνπ
απφ
ηα
θφβνπ
θη
έθθ ιε ζε ο γη α β νή ζ ε η α, κπ ξ νζ ηά ζ ηη ο δ π ζθ ν ιί εο θ α η ε ν π ν ί α δ ε λ αθνπγφηαλ
ζε
επηθνηλψλεζε
ήξεκεο
κε
ηνπο
ή
νκαιέο
άιινπο
θαη
ζπλζή θεο.
πιάηπ λαλ
νη
Ώιιά
φηαλ
ζθέςεηο
ηνπ,
αλαδήηεζε πεξηζζφηεξα εθθξαζηηθά κέζα θαη πην πινχζηα θσλή, θη έηζη πιήζπλε θαη πξφζζε ζε ζρ ή κ α η α θ αη αξ ζ ξψ ζεη ο π νπ έ θ θ ξ α δα λ αθξηβέζηεξα
ηα
λνήκαηα.
Θ
απηφ
ηνλ
ηξφπν,
έδεηρλε
φ,ηη
γ η λ φη α λ α ληηιεπηφ κε ηελ φξαζε, κε δηάθνξεο ρεηξνλνκίεο, θαη εηθφληδε ερεηηθά φζα αληηιακβαλφηαλ ε αθνή. Θα ηα ζρή καηα πνπ δελ είλαη νξαηά ζην ζθνηάδη ή πίζσ απφ έλα άιιν ζψκα, εξκήλεπαλ
κφλν
φζα
θαίλνληαλ
θαη
απεπζχ λνληαλ
κφλν
ζ'
ε θ ε ί λ ν π ο π ν π ε ί ρ α λ η ε η α κ έ λ ε η ε λ π ξ ν ζ ν ρή ηνπο. Ώπηφο είλαη ν ι φ γ ν ο π ν π ν ά γ ξ η ν ο ά ξ ρ η ζ ε λ α β γ ά δεη άλαξζξεο θξαπγέο κε ηηο νπνίεο βέβαηα, δελ απέδηδε αθξη βψ ο ζπκθ σ λί αο,
νη
θσλέο
φια
ηα
λνή κα ηα,
έκπαηλαλ
ζε
αιιά
ρξήζε,
φηαλ, ηα
θαηφπη λ
πξάγκαηα
ε ξ κ ε λ ε χ ν λ η α λ εχθνια. Θηα ηέηνηα θνηλή ζπκθσλία έπξεπε λα βξεη αηηίεο θαη
ηφηε
ήηαλ
ζπκθσλία
πνιχ
αλαγθαίνο
ρξεζηκνπνίεζεο
ν
πξνθνξηθφο
ησλ
ιφγνο
θσλψλ.
γηα
ηε
Αειαδή,
ν
πξνθνξηθφο ιφγνο ήηαλ απαξαίηεηνο γηα ηε ζχζηαζε ηνπ ίδηνπ η ν π π ξ ν θ ν ξ η θ ν χ ι φ γ ν π , κ ' ά ι ι α ι φ γ η α θ α χ ι ν ο θχθινο. Πξέπεη αλζξψπνπ
ι νη π φ λ είραλ
ζπγθξ νηε κέ λε ο
λα
πνιχ
ζπκπεξάλνπκε πιαηχηεξε
γιψ ζζαο.
Ζη
φ ηη
ηα
π ξ ψ ηα
ι φ γη α
ηνπ
ζε καζί α
απ'
φηη
ιφγη α
ηε ο
αθφκα,
ηα
ζ πκπεξαί λνπκε φηη, θαζψο νη
άλζξσπνη αγλννχζαλ ηφηε ηε δηαίξεζε ηνπ ιφγνπ, έδσζαλ ζηελ θάζε ιέμε, ηε ζεκαζία κηαο νιφ θιεξεο θξάζεο. Ζη εθ' φζνλ άξρηζαλ λα θαηαιαβαίλνπλ ηα βαζηθά ζπζηαηηθά κέξε κηαο πξφηαζεο, ην ππνθείκελν, θαη ην θαηεγνξνχκελν, ηα ξήκαηα, ηα νπζηαζηηθά, πνπ φια απηά θα-
34
λ ε ξ ψ λ ν π λ κ π α ι φ π ν ι χ π ά λ σ α π φ η ν κ έ η ξ η ν , η α ν π ζ η α ζ η η θ ά ηα ππέζεηαλ ζαλ θχξηα νλφκαηα θαη ην απαξέκθαην ηνπ ελεζηψηα, αληί
γηα
θάζε
αθεξεκέλα,
ρξφλν
ηνπ
εθεπξέζεθαλ
ξήκαηνο, κεηά
ηα
απφ
δε
κεγάιε
ε πί ζε ηα
πνπ
δπζθνιία
είλαη
γηαηί
ε
ζεσξία γηα ηηο αθεξεκέλεο έλλνηεο είλαη δπζθνιφηεξε θαη πην κεηαθπζηθή. Ώξρηθά, θαζψο νη πξψ η νη άλζξσπ νη πνπ έ δσζα λ η α ν λ φ κ α η α δε λ κ π ν ξ ν χ ζ α λ λα θηηάμνπλ κεγάιεο δηαθξίζεηο αθφκα, φια
ηα
ππνθείκελ α
πξάγκαηα
πήξαλ
π α ξ ν π ζηάδνληαλ
ρσξηζηά ζην
νλφκαηα
λνπ
ηνπο
κνλαδηθά, θαζψο β ξί ζ θ ν λ ηαη ζ ηε θ χ ζε .
θαη
έλα-έλα
φια
ηα
αιιά
θαη
Έηζη, ηα ίδηα δέληξα η'
απνθαινχζαλ ην έλα "άιθα", ην άιιν "βήηα", επεηδή είραλ ζην λ ν π ηνπο ηε λ ηδέα φηη ην θάζε πξάγκα είλαη θαη θάηη άιιν, θαη έ π ξ ε π ε λ α π ε ξ ά ζ ε η π ν ι χ ο θ α η ξ φ ο γ η α λ α π α ξ α η ε ξ ή ζ ν π λ ηα θνηλά κεηαμχ ηνπο. Ζαη φζν πην πεξηνξηζκέλεο ήηαλ νη γ λ ψ ζ ε η ο η ν π ο , η φ ζ ν π η ν κεγάιν
ήηαλ
μεπεξάζνπλ
ιεμηιφγηφ
ηνχηε
πξαγκάησλ ησλ
ην
ηε
γηαηί
φλησλ
ή
ηνπο.
δπζθνιία
ηεο
ρξεηαδφηαλ
ησλ
Αελ
ήηαλ
εχθνιν
νλνκαηνινγίαο
λα
λα ησλ
κ ά ζνπλ ηεο ηδηφηεηεο
αληηθεηκέλσλ
πξνθε η κέλνπ
λα
ηα
θαηαηάμνπλ. Ή ηαλ δε ι α δή α παξα ί ηε η ν λ α γί λε ηαη θ π ζη θή ζ εσ ξί α, π η ν β α ζ η ά ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηηο ηθαλφηεηεο ησλ αλζξψ π σ λ ε θ ε ί λ ε ο η ε ο επνρήο.
'
φια
απηά,
Θα
έπξεπε
λα
πξν ζ ζ έ ζ ν π κ ε
φηη
ν
α λ ζ ξ ψ π η λ ν ο λ ν π ο δ ε λ π ξ ν ρ σ ξ ά δ η α θ ν ξ ε ηηθά ζηηο γεληθέο ηδέεο παξά αλ ρξεζηκνπνηήζνπκε ηηο ιέ μ ε η ο π ν π δ ε λ θ α η α λ ν ε ί π α ξ ά κ ε η η ο πξνηάζεηο
ηνπ
ιφγνπ.
Ώπηφο
είλαη
ν
ιφγνο
πνπ
ηα
δψα,
κε
δηαζέηνληαο ινγηθή, δε λ έ ρνπλ ηέ ηνηε ο η δέ ε ο νχηε κπνξνχλ λα θαηαθηήζνπλ ηελ ηειεηφηεηα πνπ δεκηνπξγνχλ. ηαλ ν πίζεθνο η ξ έ ρ εη
γπξεχνληαο
ζχγθξηζε
απηνχ
μεξνχο ηνπ
θαξπνχο,
θαξπνχ
κε
έ ρ εη
θ α κη ά
άιινπο;
ηδέα
ΐιέπεη
ή
θ ά λ εη
ηνλ
έλαλ
θ α ξ π φ θ αη ζ π κ ά η αη φ ζ α ε ί ρ ε λη ψ ζ εη α π φ η ν λ ά ι ι ν θ α η , κ π ν ξνχκε λα ππνζέζνπκε φηη ηα κάηηα ηνπ δί λνπλ ζηλη άιν ζηε γεχζε ηνπ γηα ηε λ επραξίζηε ζε πνπ ζα ληψ ζεη. Οη γελη θέο ηδέεο είλαη απφιπηα νινθιεξσκέλεο ζην κπαιφ θαη φηαλ δ ξ α ζ η ε ξ η ν π ν η ε ζ ε ί ε θ α λ η α ζ ί α , η φ η ε γ ί λ ν λ η α η κεξηθέο. -
35
ζ ν θ η α λ π ξ ν ζ π α ζ ή ζ ν π κ ε , δ ε ζ α κ π ν ξ έ ζ ν π κ ε λ α θ έ ξ ν π κ ε ζηε θ α λ η α ζ ί α κ α ο η ε ι έ μ ε δ έ λ η ξ ν , α θ ε ξ ε κ έ λ α , γ η α η ί ά ζ ε ιά καο, ζα καο έξζεη
ε
εηθφλα
ε λφο
νπνηνπδήπνηε
δέληξνπ,
είηε
κε
ππθλφ
θ χιισ κα ε ί ηε κε αξαη φ, ζθνχ ξν ή θ σ ηε η λφ. Ζη αλ κπνξνχζακε λα
θαληαζηνχκε
πσο
ηνχην
ην
δέληξν
ζα
είρε
ηελ
θάζε
η δ η φ η ε η α φ ι σ λ η σ λ δ έ λ η ξ σ λ , η φ η ε α π η φ δελ ζα έρεη ηίπνηα θνηλφ κε ην δέληξν, ζα είλαη έλα δέληξν θ α λ η α ζ η η θ φ , α π ί ζ α λ ν . Θ ε
ηνλ ίδην
η ξ φ π ν θ α λ η α δ φ κ α ζ η ε θαη ηα αθεξεκέλα φληα, παξαζηαίλνληάο ηα κε ιεθηηθέο, α θ ε ξ ε κ έ λ ε ο ε η θ φ λ ε ο , δ ε ι α δ ή κ φ λ ν κ ε η ν λ ν ξ η ζ κ φ πξέπεη λα θαληαδφκαζηε ηα ζρήκαηα. ζηε, πξέπεη λα έρνπκε γ ε λη θ έ ο
η δέ ε ο ,
λα
ζ ρ ε κ α ηί δ ν π κ ε
ζ πλ η α θ η η θέ ο
θ ξ ά ζ εη ο
γη α
λα
κη ιή ζνπκε . Γλσ ζ ηφ εί λαη φηη φηαλ ε θ αληαζί α αδξαλεί , η ν κ π α ι φ βαδίδεη
κφλν
κέζα
πξψηα
νπζηαζηηθά
απφ
ην
ήηαλ
ιφγν.
Ζ αη
θχξηα
ζπκπεξαίλ ν π κ ε
νλφκαηα
α θνχ
φηη
νη
ηα
πξψηνη
δ ε κ η ν π ξ γ ν ί ν λ ν κ ά η σ λ δ ε λ κ π φ ξ ε ζ α λ λ α δ ψ ζνπλ παξά ηδέεο. ηαλ δε απμήζεθαλ νη λένη ζπληάθηεο ηε ο γ ξακ κα ηη θή ο , νη η δέε ο η ν π ο έ γη λαλ πη ν πια ηη έο θαη α λ α γ θ ά ζ η ε θ α λ λ α π ε ξ η ν ξ ί ζ ν π λ α π η ή
ηε κέζνδν ζε
π ν ι χ ζ η ε λά φξηα. Ώξρηθά, πνιιαπιαζίαζαλ ηα νλφκαηα θάζε ππνθ ε η κ έ λ ν π γηαηί
δελ
ήμεξαλ
ηε
δηάθξηζε
ζε
γέλε
θαη
ζε
εί δε
αθνχ
δελ
κπνξνχζαλ λα εμεηάζνπλ ηελ θάζε δηαθνξά ησλ φλησλ. Γηα λα θάλνπλ θαιχηεξε δηάθξηζε, ρξεηάζηε θαλ ηφζε πείξα θαη γ λψζε φζε
δελ
κπνξνχζαλ
Βμεηάδνληαο θαηλνχξγηα
ηα πνπ
λα
είδε, νη
έρνπλ
η'
αλζξψπηλα
αλαθαιχπ η ν π κ ε
πξσηφγνλνη
κφλν απφ ηελ πξψηε θη
ηφηε
αγλννχζαλ,
φηη
φληα.
ππάξρνπλ
θαζψο
έθξηλαλ
ε μ σ η ε ξ ηθή φςε ηνπ ην θαζεηί. Βίλαη
δε, θπζηθφ λα πξνζζέζνπ κε φηη νη βαζηθέο θαη γεληθέο ηδηφηεηεο ησλ εηδψλ ηνπο δ η έ θ ε π γ α λ , φ π σ ο γ η α π α ξ ά δ ε η γ κ α , ν η χιε,
νπζία,
κπαιφ,
ζρήκα,
θίλεζε,
είδνο,
πξάγκαηα
ιέμεηο πνπ
νη
ζεκεξηλνί θηιφζνθνη αληηιακβάλνληαη κηα θαη ηα βξήθαλ έηνηκα απφ ηφζν θαη ξφ . Αε
ζα
πξνρσξήζσ
παξαθάησ
γηαηί
ζα
ήζεια
λα
ζ η α καηήζνπλ εδψ ηελ αλάγλσζε νη θξηηέο κνπ πξνθεηκέλνπ λ' αλαιν γη ζηνχλ ην δη άζηε κα πνπ κεζ νι αβεί απφ ηφηε πν π
36
βξέζεθαλ ηα ζπγθεθξηκέλα νπζηαζηηθά, δειαδή ηα απινχ ζηεξα θαη ε π θ ν ι φ η ε ξ α ν λ φ κ α η α ψ ζ π ν π ε γ ι ψ ζ ζ α ε μ ε ι ί ζ ζεηαη ηφζν ψ ζηε λα εξκε λεχεη θάζε έ λλνη α ηνπ αλζξψ πνπ θαη λα ηελ κηινχλ φινη θαη λα κπνξεί λα πείζεη κέζα ζηελ π ν ι η η η ζ κ έ λ ε
θνηλσλία.
Θα
ήζεια
λα
ηνπο
πα ξα θα ιέ ζσ α θφκε λα ζθεθηνχλ ην ρξφλν πνπ ρξεηάζηεθε λα κ ε ζ ν ι α βήζεη, ηηο γλψζεηο πνπ απαηηήζεθαλ γηα ηνλ αξηζκφ ησ λ νλνκάησλ, ηα ξήκαηα, ηηο αθεξεκέλεο έλλνηεο, ηε ζχληα μ ε θαη η ν π ο ζ π λ δ έ ζ κ ν π ο η σ λ π ξ ν η ά ζ ε σ λ , η η ο ζ θ έ ς ε η ο θ α η ηηο ινγηθέο ηερληθέο
ηεο
δπζθνιηψλ
νκηιί αο. πνπ
Ζαηάπιεμε
παξνπζηάδεη
κνπ
ε
πξνμε λ ε ί
γέλλε ζε
ην
πιήζνο
ησλ
ε
πνξεία
ηεο
θαη
γιψζζαο απφ ηελ πξψηε άλαξζξε θξα πγή κέ ρξη ην ζχγρξνλν γισζζηθφ
πινχην.
πξφβιεκα
πνπ
δελ
κπνξ ψ
άιινη
πνπ
ζα
ιχζνπλ
Ζη
απηή
κνπ λα
ε
ην
θαηάπιεμε ιχζσ
θαη
πξνθαιεί αθήλσ
έλα
λα
ην
κπνξνχλ. Σν πξφβιεκα απηφ είλαη ην
εμήο: Ση είλαη πην αιεζηλφ απφ ηα δπν; Δ πξνυπφζε ζε γηα ηε δεκηνπξγία
ηεο
γιψζζαο
είλαη
ε
θνηλσλία,
ή
ε
χπαξμε
ηεο
γ ι ψ ζ ζ α ο π ξ ν υ π ν ζ έ η ε η η ε ζ χ ζ η α ζ ε η ε ο θν η λ σ λί α ο ; Αελ κπνξψ λα βγάισ ζπκπέξαζκα, αιιά βιέπσ φηη ε θχζε θξφληηζε ειάρηζηα ψζηε νη άλζξσπνη λα ζπγθα η νη θ ή ζ ν π λ , αθφκε θαη γηα ηε δεκη νπξγία νπνηαζδήπνηε θνηλσληθήο δσήο, ε θχζε
δελ
έδεημε
θακηά
επηκέιεηα
θαη
θακηά
βνήζεηα
ζηνπο
αλζξψπνπο. ίγνπξα, δελ κπνξνχκε λ α θ α η α ι ά β ν π κ ε η ε λ α λ ά γ θ ε ησλ
αλζξψπσλ
αθξηβψο
θαη
λα
δελ
είλαη
καδί
βιέπνπκε
ζηελ
πξσηφγνλε
δσή,
φπσο
θάηη ηέηνην ζηα δψα. Θα θαη αλ
θαηαλνήζνπκε αθφκε απη ή η ε λ α λ ά γ θ ε , δ ε λ β ι έ π σ π ψ ο έ λ α ο άλζξσπνο ζα
π π ν ρξεσλφηαλ λα βνε ζήζεη θάπνηνλ άιιν, γηαηί ζε
κηα ηέηνηα π ε ξ ί π η σ ζ ε ,
κε
πνην
ηξφπν
ζπλελλνήζεθαλ
κεηαμχ
η ν π ο ; Αε ζηακαη νχ λ λα η ζρπξί δνληαη φηη ν πξσ ηφγ νλν ο ζ α ή ηαλ η ν πην
δπζηπρηζκέλν
πιάζκα,
αιιά
θη
αιήζεηα
λα
ήηαλ
απηφ, ν
άλζξσπνο δε θηαίεη αιιά ε ίδηα ε θχζε, άιισζηε πη ζηεχσ φηη ε έλλνη α ηε ο δπ ζηπρί αο ζε καί λεη ζ ιί ςε απφ κ η α ζ η έ ξ ε ζ ε , έ λ α ζ σ κ α η η θ φ ή ς π ρ η θ φ πάζνο.
Θα
πψο
κπνξεί
λα
ππνθέξεη
ειεχζεξνο άλζξσ-
37
απφ
θάηη
ηέηνην
έλαο
πνο, κε γαιήληα ςπρή θαη θνξκί γεκάην πγεία; Θήπσο ε θείλε ε δσή πνπ γίλεηαη αλππφθνξε γηα ηνλ άλζξσπν δελ ε ί λ α η π η φ η ε ξ ν ε θ ν η λ σ λ η θ ή π α ξ ά ε δ σ ή η ε ο θ χ ζ ε ο ; Σ ν π ιάρηζηνλ δε ζπλαληνχκε κέζα ζηε ζχγρξνλε πνιηηηζκέλε θ ν η λ σ λ ί α π α ξ ά ά η ν κ α πνπ
βαζαλίδνληαη
θαη
γηα
λα
απφ
αθνχζεη
ζσζνχλ θαλείο
γηα
απηνθηνλήζνπλ;
κάιηζηα κηα
αξθ ε η ν χ ο
δσή
ηνπο
αβάζηαρηε
ειεχζ ε ξ ν π ο
Ινκίδσ
πνπ
φηη
.
απηνθηνλνχλ Θα
έρεη
πνηέ
πξσηφγνλνπο
λα
είλαη ζαθήο ε απάληεζε σο
ην πξνο ην πνηνο είλαη πην δ π ζ η π ρ η ζ κ έ λ ν ο . Π ξ α γ κ α η η θ ά , α λ ην
ακαζέο
κπαιφ
ηνπ
πξσηφγνλνπ κπνξνχζε λα θσηηζηεί
θαη ε θαξδηά ηνπ λα
γεκίζεη πάζε θαη λα εμαλαγθάδεηαη λα κπαίλεη ζε
άιινπο ζ π ι ι ν γ η ζ κ ν χ ο ,
ηφηε
ν
πξσηφγνλνο
ζα
ήηαλ
ην
πην
δπζηπ ρηζκέλν πιάζκα. Θα ε ζνθία ηεο θχζεο θξφληηζε λα ηειεηνπνηνχληαη
νη
δπλάκεηο
ηνπ
αλζξψπνπ
κε
ηελ
άζθεζε
ψζηε λα κελ ηνπ είλαη πεξηηηέο ή ελνριεηη θέο ή αλψθε ιεο κπξνο ζηνλ θίλδπλν, θαη κφλν ε ελζηηθηψδεο ηνπ νξ κή ήηαλ αξθεηή γηα λα
ηνπ
εμαζθαιίδεη
ηα
απαξαίηεηα,
αθξηβψο
φπσο
ην
ε μ α ζ θ ε κ έ λ ν η ν π κ π α ι φ η ν π ε μ α ζ θ α ι ί δεη απηά πνπ ηνπ ρξεηάδνληαη ζηελ θνηλσλία. Β ί λ α η α π η ν λ φ ε η ν λ α π π ν ζ έ ζ ν π κ ε π σ ο α ξ ρ η θ ά ν η ά λ ζ ξ σ πνη κηα θαη δελ είραλ αλάκεζά ηνπο θακηά εζηθή ζρέζε θαη θ α κ η ά ππνρξέσζε, δηέζεηαλ
νχηε
δελ
ζεσξνχληαλ
αξεηή
νχηε
νχηε
θαθία,
θαινί
εθηφο
αλ
ν χ ηε
θνηλή
θαθνί,
ζεσξήζνπκε
δελ ζαλ
α ξ ε ηή α πηφ π νπ ε ί λαη σ θ έ ιη κν θαη ζα λ θαθία απηφ πνπ είλαη βι α βε ξ φ . ΐ έ βα η α , α ξ γ φη ε ξ α ζ α ρ αξαθηεξίζνπλ ελάξεην εθείλνλ πνπ ελαληηψλεηαη ζηηο θπζη θέο πξνζηαγέο. Θα πξνο ην παξφλ αο δηαηεξήζνπκε
ηε
ζπλεζηζκέλε
ζεκαζία
απηψλ
ησλ
ιέμεσλ
αλαβάιινληαο γηα αξγφηεξα ηελ θξηηηθή ηεο θπζηθήο δσήο, σο ηε ζ η η γ κή πνπ ζα μεξηδσζνχλ νη πξνιήςεηο θαη πνπ ζ α κεηξήζνπκε πφζεο θαη πφζν πη ν σθέ ιηκε ο είλαη νη αξεηέο απφ ηηο θαθίεο ησλ πνιηηηζκέλσλ αλζξψπσλ, πφζν ε εμέιημή ηνπο αλαπιεξψλεη ηηο δεκηέο πνπ πξνμελνχλ ν έλαο ζηνλ άιιν θαη, ηέινο, πφηε ήηαλ πην επηπρηζκέλνη, ηψξα, ή ζηελ πξση φ γ ν λ ε θ α η ά ζ η α ζ ε , η φ η ε π ν π δ ε λ έ λ η σ ζ α λ ν χ η ε θ φ β ν ν χ η ε
38
ειπίδα, ή ηψξα ζηελ θνηλσληθή δσή φπνπ ππνηαγκέλνη θαζψο ε ί λ α η φ ι ν η η ν π ο , π ξ ν ζ δ ν θ ν χ λ η α π ά λ η α α π φ η ν π ο ζπλαλζξψπνπο ηνπο πνπ δελ ηνπο ρξσζηνχλ ηίπνηε.
39
ΟΓΑΟΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ
Αε
ζα
ήηαλ
ζσζηφ λα
ζθεθηνχκε
φηη
ν άλζξσπνο
ε ί λ αη
θαθφο απφ ηε θ χζε ηνπ, αθ νχ δελ μέξεη ηη είλαη ην θα ι φ . Ώ ο κ ε λ θ ά λ ν π κ ε η ν ζ π ι ι ν γ η ζ κ φ η ν π Υ φ κ π ε ο , φ η η δ ε ι α δή ν άλζξσ πνο εί λαη έλαο αλάμη νο πνπ δ ε γλσ ξί δεη ηε λ α ξεηή θαη δελ θάλεη θαιφ ζη νπο άιινπ ο κε μέ ξνληαο ην θα ιφ, θαη αο κελ πηζηέςνπκε φηη δηθαηνχηαη φια ηα απαξαίη ε η α ζ η ε δ σ ή η ν π , έ ρ ε η η ε λ α θ ε ι ή π ί ζ η ε φ η η ε ί λ α η άξρνλ η α ο
ησλ
πάλησλ.
α λ ε πάξθεηα
θαη
θαησκάησλ,
θαλεξψλεη
αλεπ αξ θε ί ο πεπνηζή ζεηο
θαη
ηελ
0
αηέιεηα πσο
ια ζε κέ λ νη
ηνπ,
ζα
Υφκπεο θάζε θαη
γη αηί
έ πξεπε
πνπ
νξηζκνχ
νη αλ
λα
γλψξηδε
δηθνί
ησλ ηνπ
ζ θεθ η φ ηα λ
δειψ ζεη
φηη
θαιά
θπζηθψλ νξηζκνί
α λά ιν γα ζηε λ
θαηάζηαζε ε δσή είλαη πην εηξεληθή αθνχ δεκηψλεη
ηελ δη ε ί λ αη
κε
ηη ο
πξσ ηφγνλε
ιηγφηεξν ηνπο
άιινπο. κσο ιέεη ην αληίζεην, λνκίδνληαο παξάδνμν γηα ηνλ πξσηφγνλν λα θπλεγά πνιιά πάζε ηα νπνία δεκηνπξγήζεθαλ ζηελ θνηλσληθή δσή θη έθηηαμαλ ηνπο λφκνπο. Εζρπξίδεηαη φηη ν θαθφο είλαη έλα γεξφ παηδί αιιά εκείο αλαξσηηφκαζηε αλ θαη ν πξσηφγνλνο είλαη θάηη η έ η ν η ν . Θ α πνην
ζπκπέξαζκα
άπνςε;
ηη
αλ
ζα
απηφο
βγάινπκε ν
αλ
άλζξσπνο
π α ξ α δε ρ η ν χ κε
εμαξηάηαη
απηή
ηελ
ην ίδην απφ ηνπο
άιινπο είηε είλαη γεξφο είηε είλαη άξξσ ζηνο, ζα επηρεηξήζεη θάζε θαθία, ζα δείξεη ηε κεηέξα ηνπ φηαλ θαζπζηεξή ζεη ην ζήιαζκα, ζα πλί μεη η' αδέιθηα ηνπ α λ η ν λ ε λ ν ρ ι ή ζ ν π λ , ζ α δ α γ θ ψ ζ ε η α λ η ν λ π ε η ξ ά μ ν π λ . Ο Υ φ κπεο ινη πφλ αληηθ άζθε η φηαλ κη ιά απφ ηε κηα γη α γεξνχο θαη απφ ηε λ άιιε γηα ε μαξηεκέ λνπο απφ ηνπο άιινπο. Γηα ηί ν άλζξσπνο, φηαλ εμαξηάηαη είλαη αδχλαηνο θαη φηαλ εί λαη δπλαη φο εί λαη θαη ιεχηεξνο. Ώπηφο εί λαη ν ιφγν ο πνπ
40
νη άγξηνη δελ ρξεζηκνπνηνχλ ηε ινγηθή θαη δελ θάλνπλ θα η ά ρ ξ ε ζ ε ησλ
δπλάκεψλ
επεηδή
δελ
ηνπο.
γλσξίδνπλ
Έηζη, ην
νη
θαιφ,
πξσηφγνλνη
γηαηί
δελ
δελ
κπαίλεη
ε
ε ί λαη
θαθνί
πλεπκαηηθή
εμέιημε ή ν θξαγκφο ηνπ λφκνπ γηα λα ηνπο ε κ π ν δ ί ζ ε η λ α θ ά λ ν π λ η ν θ α θ φ , π α ξ ά ε ά γ λ ν η α η ν π θ α θ ν χ θαη ε γαιήληα θαηάζηαζή η ν π ο . Ο Υ φ κ π ε ο , π α ξ α β ι έ π ν λ η α ο θαη απηφ, δελ δηέθξη λε φηη ε θ χζε, πξνθεηκέ λνπ
λα
κεηξηά ζεη
ηνλ
αλζξψπηλν
εγσηζκφ
ιηγφζηεςε
ηελ
νξκεηηθφηεηά η ν π ρ ά ξ ε η ε ο ε π η π ρ ί α ο η ν π θ α η α π ν ζ η ξ έ θ ν λ η α ο η ν λ α ππνθέξεη ν άλζξσπνο. Γηαηί πηζηεχσ λα είλαη φινη ζχκθσλνη φηη ν άλζξσπνο
δηαζέηεη
ηε
κνλαδηθή
θπζηθή
αξεηή,
α π ηή
ηεο
ζ π κ π φ λ η α ο , π ν π η α ί ξη α δ ε αξ θ ε η ά ζ η ν π ο α δ χ λ α κ ν π ο π ν π π π φ θ ε η λ η α λ ζ'
έλα
ζσξφ
δπζάξεζηα
γεγνλφηα,
πνπ
ή ηα λ θ νη λή θαη π ν ιχ
ρξή ζη κε θ αζψ ο π ξ ν ιά βαη λε ηη ο βι α βε ξ έ ο ζ θ έ ς ε η ο ε λ α λ η ί ν λ η ν π ο . Αελ
κπνξνχκε
λ'
αξλεζνχκε
φηη
απηή
ε
αξεηή
είλαη
πνιχ
θπζηθή αθνχ έρνπκε ελδείμεηο ηεο θαη ζηα δψα αθφκε. Αε ζ‟ α λ α θ έ ξ σ η η ο ζ π γ θ η λ ε ηη θέο εθδειψζεη ο ζηνξγήο πξνο ηα παη δη ά ηνπο θαη ηνπο θ η λ δ χ λ ν π ο θάλσ
κφλν
παηάεη
πνηέ
απηή έλα
πνπ
αςεθνχλ
γη'
απηά,
ζα
ηελ παξαηήξεζε, δειαδή φηη ην άινγν δελ
άςπρν
θνξκί
θαη
φηη
φια,
γεληθά,
ηα
δψα
ληψζνπλ κηα ελφριεζε φηαλ βιέπνπλ λεθξά ηα ζπγγεληθά ηνπο δψα θαη, κάιηζηα, θάπνηα απ' απηά εθηεινχλ θάηη πνπ κνηάδεη κε θεδεία. Αελ έρνπκε παξά λα πξνζέμνπκε η' αλαηξηρηαζηη θά κνπγθξί ζκαηα ησλ δψσλ θαζψο κπαίλνπλ ζηα ζθαγεία γηα λα θαηαιάβνπκε ηελ ηξνκεξή αγσλία ηνπο κπξνο ζην α π νη ξ φ π α η ν ζέακα
ηεο
ζθαγήο
πνπ
απιψλεηαη
ζηα
κάηηα
ηνπο.
Θηα
π ξ α γ κ α η η θ ή ζ π γ θ ί λ ε ζ ε κ ε η π ι ί γ ε η θ α ζ ψ ο δ η α β άδσ έλ α π αξα κ χζη πν π πε ξη γξάθ ε η έ λα λ π νη ε ηή ν νπ νί νο γηα λ' απνδείμεη φηη νη άλζξσπνη είλαη επαίζζεηνη
θαη
θηιφζ η ν ξ γ ν η ,
κέζα
ζηα
παξαδείγκαηά
ηνπ
κ ε η α κ ν ξ θ ψ λ ε η η η ο ςπρξέο θαη μεξέο ιέμεηο ζε δεζηέο θαη γεκάηεο ιπξηζκφ ψ ζηε κε κ η α εη θφλα λα παξαζηήζ εη ηνλ ά λζξσ πν φπσ ο η ν λ ζέιεη . Βί λαη κηα η ζηνξία φπνπ έλα άγξη ν ζεξίν αξπάδεη έλα παηδί
κέζα
απφ
ηελ
αγθαιηά
ηεο
κεηέξαο
ηνπ
αδχλακν θνξκφ θη ηνπ κε ηα θνθηεξά ηνπ δφληηα
41
ηζαθί δνληαο
ην
θαη ζρίδνληάο ηνπ ηα ζπιάρλα πνπ ζπαξηαξνχλ. ΐιέπνλ η α ο α π η φ η ν ζέακα ν ήξσαο ηεο ηζηνξίαο, ζπγθινλίδεηαη έζησ θαη αλ δελ ηνλ ε λ δ η α θ έ ξ ε η ν χ η ε η ν λ β ι ά π η ε η ά κ ε ζ α , θ αη αη ζζά λεη αη κεγά ι ε αγσ λί α ζ ηε
ζ θέ ςε
φηη
δελ
κ πν ξεί
λα
βν ε ζή ζεη
νχηε
ην
π αη δί
πνπ
θαηαζπαξάδε ηαη νχηε ηε λ α λ α ί ζ ζ ε η ε κ ά λ α . ΐιέπνπκε
πσο
απηφ
θάλεη
ζηνλ
άλζξσπν
ε
ζηνξγή
θ α η ε ζ π κ π φ λ η α π ξ η λ α π φ θ ά ζ ε ζ θ έ ς ε θ α η κ ε ι έ η ε . Δ δ χ λακε ηε ο θη ιεπζπιαρλίαο είλαη ηφζε πνπ αθφκα θαη νη πη ν θ α θ ν ή ζ ε η ο κπνξνχλ
λα
βιέπνπκε
ηνπο
ήξσα
ηελ
πάλσ
δχλακε
αλζξψπνπο
ζηε
ελφο
ππεξληθήζνπλ.
ζθελή
λα
θη
δηθηάηνξα,
ησλ ερζξψλ ηνπο. Γηα δελ
θιαίλε
απηνί
ζα
γηα
πνπ
ηηο
ζηα
ζέαηξα
δπζηπρίεο
θιαίλε,
αλ
ηνπ
είραλ
ηε
πνιια πιαζίαδαλ ηεο δπζηπρίεο
π α ξ ά δε η γ κα, ν αηκνραξήο χιιαο π νπ
ιππφηαλ γηα ηηο δπζηπρίεο αλζξψπνπο,
Ζαζεκεξη λά
δελ
έ λ η σ ζε
πνπ
πξνθαινχζαλ
θα κη ά
ι χπε
γη α
νη
ηη ο
άιινη
ζηνπο
ζ π κθ νξέ ο
πν π
πξ νμε λ ν χζ ε ν ί δη νο ' ν δ ε Ώ ι έ μ α λ η ξ ν ο Φ ε ξ έ π ν π δ ε λ ά λ η ε ρ ε ζ η ν ζέακα
ηεο
ηξαγ σ δ ί α ο
απφ
θφβν
φηη
ζ'
αθνχγνληαλ
νη
ζηελαγκνί ηνπ, άθνπγε ρσξίο θακηά ιχπε ηα βνγγεηά εθείλσλ πνπ ζθά δν ληαλ θάησ απφ ηηο εληνιέο ηνλ . Β ί λ α η ν Θ α λ η ε β ί ι π ν π α λ η η ι ή θ ζ ε θ ε φ η η ν η ά λ ζ ξ σ π ν η ζα ήηαλ άγξηα ζεξία έζησ θη αλ δηέζεηαλ φιεο ηηο αξεηέο, αλ ε θ χζε δελ ηνπο είρε ραξίζεη ηελ ηθαλφηεηα ηεο ζπκπφ λ η α ο π ι ά η ζ η ν ι ν γ η θ φ η ν π ο , αιιά
δε
ζθέθηεθε
απνδίδεη
ζηνπο
φηη
φιεο
αλζξψπνπο
νη
θνηλσληθέο
ηδηφηεηεο
πξνέξρνληαη
απ'
πνπ
απηήλ.
Ά ι ι σ ζ η ε , ε γ ε λ λ α η φ η ε η α , ε θ η ιεπζπιαρλία, ε βνήζεηα, δελ είλαη
παξά
ζπκπάζεηα
ζε
φ ζνπο
ππνθέξνπλ
θαη
γεληθά
ζην
α λζ ξψ πη λν εί δνο, α θφκε θαη ε θηιία δελ εί λαη παξά πξντ φλ ηεο ζπκπάζεηαο
πξνο
έλα
ή
πην
πνιιά
άηνκα.
Αηαθνξεηηθά
αλ
ζ έ ι α κ ε λ α κ ε λ πάζρεη ν άλζξσπνο, ζ α ζήκαηλε λα ζέινπκε λα είλαη επηπρ η ζ κ έ λ ν ο . Ο η δ η α π η ζ η ψ ζ ε η ο κ ν π α π η έ ο ζ α π ξ έ π ε η λ α θ α λνχλ αιεζηλέο αλ ιάβνπκε ζαλ αιεζηλή ηελ ππφζεζε φηη
ε
ζπκπφληα είλαη πξντφλ ηε ο θαληαζίαο πνπ καο θάλεη λα λ η ψ ζ ν π κ ε απηφλ πνπ πάζρεη ζαλ ηνπο εαπηνχο καο, πξάγκα
42
πνπ δε δηαθξίλε ηαη εχθνια ζηνλ άγξην θαη πνπ εί λαη σ ζηφ ζ ν δ π λ α η φ , ελψ ζηνλ θνηλσ ληθφ άλζξσ πν ε ί δηα θαληα ζία είλαη πην θαλεξή α ι ι ά ι η γ φ η ε ξ ν δ π λ α η ή . ζ ν π η ν δ π λ α η ή εί λ α η ε ζ π κ π φ λ η α η φ ζ ν π η ν πνιχ ηαπηηδφκαζηε κ' απηφλ πνπ πάζρεη , αιιά εί λαη θαηαθαλέο φηη απηή ε ηαχη η ζ ε ή η α λ π ν ι χ η ζ ρ π ξ φ η ε ξ ε ζ η ν π ο π ξ σ η φ γ ν λ ν π ο παξά
ζηνπο ζχγρξνλνπο αλζξψπνπο πνπ ζθέθηνληαη πην πνιχ,
πνπ κέζα απφ ηηο ζθέςεηο ηνπο απνδηψρλνπλ φ,ηη είλαη ιπ πε ξφ θαη πνπ, κε ιίγα ιφγηα, απνκνλψλνληαη. Πξάγκα ηη, ε ςπρξή ινγηθή καο θάλεη, φηαλ βιέ πνπκε θάπνηνλ πνπ ππνθέξεη, λα ιέκε φηη ε κ ά ο δ ε κ α ο λ ν η ά δ ε η θ α η φ η η αξθεί λα εί καζηε εκείο θαιά. Θφλν ν ζπλνιη θφο θίλδπλνο ζ η ε λ π φ ι ε η ν π , μ π π λ ά η ν λ ε γ σ θ ε λ η ξ η θ φ θ α η ςπρξά ινγη θφ άλζξσπν θαη αλ δεη θάπνην λα ζθάδεηαη κπξνο η ν π , ζ α θ ι ε ί ζ ε η η α κ ά ηη α η ν π θ αη Θ α ε κπ ν δ ί ζ εη η ε θ χ ζ ε π νπ α λ ά β ε η ζηε
θαληαζία
ηνπ
ζέινληαο
λα
ππνθαηαζηήζεη
εθείλνλ
πνπ
π π ν θ έ ξ ε η . Θ α ν π ξ σ η φ γ ν λ ν ο π ν π δ ε δ η α ζ έ ηεη νχηε ηελ Φπρξή ινγηθή
νχηε
ηε
κεγάιε
γλψζε,
ζ π ε χ δεη ακέζσο πξνο βνήζεηα ηνπ
ζχκαηνο. Έηζη
βιέπνπκε
θαη
ζηηο
εμεγέξζεηο ην
ιαφ
λα
η ξ έ ρεη
κηα λα ζπκκεηάζρεη ελψ νη Φπρξνί θαη ζπλεηνί κέλνπλ α π φ κ ε ξ α . Γη' απηφ ε ζπκπφληα δελ είλαη παξά κηα θπζηθή πα ξφξκεζε π ν π θ α ζ ψ ο π ε ξ η ν ξ ί δ ε η η ε λ ε γ σ θ ε λ η ξ η θ φ η ε η α η ν π αηφκνπ, ζπληειεί ζηε γεληθή δηαηήξεζε ηνπ αλζξψπηλνπ ε ί δ ν π ο , π α ί ξ λ ε η η ε ζ έ ζ ε η ν π λ φ κ ν π σ ο πξ νο ηη ο αξε ηέ ο θαη ηα ήζε ησλ αγξίσλ θαη δελ είλαη θαζφινπ εχθνιν λα κελ αθ νπζη εί ε θινγεξή ηεο θξαπγή. Γηαηί απηή είλαη π νπ ε κπ νδί δ εη ηνλ πξ σ ηφγνλν λα α ξ πά δ εη ηελ η ξ νθ ή α π φ ηνπο αλήκπνξνπο γέξνπο θαη ηα παηδηά, αλ κπνξνχλ λ α ηε βξνπλ αιινχ. Ώπφ απηή ηε θπζηθή ζπκπφληα, ηε θπζη θή α γ α ζ φ η ε η α , π ξ ν έ ξ ρ ε η α η ε α π έ ρ ζ εη α π ξ ν ο η ν θ α θ φ π ν π λ η ψ ζ ν π λ ν η άλζξσπνη, δίρσο ηε ζπκβνιή ηεο αγσγήο.
Βδψ κπνξνχκε
λ'
κε
αλαθέξνπκε
δηδάμεη
ηελ
ην
αξεηή,
σθξάηε αιιά
πνπ
πηζηεχνπκε
κπφξεζε φηη
ε
ην
ιφγν
λα
αλζξσπφηεηα,
αλ
βάζηδε ηε ζσηεξία ηεο ζηελ ςπρξή ινγηθή, ζα είρε θηάζεη ζηελ θαηαζηξνθή εδψ θαη πνιχ θαηξφ.
43
ΒΙΙΏΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ Ζαζψο νη πξσηφγνλνη ήηαλ αδχλαηνη ζηα πάζε ηνπο αιιά ηνπο
έζσδε
παξά
θαθή
ε
ζπκπάζεηα,
θαηάζηαζε,
θαζψο
θαζψο
ήηαλ
πεξηζζφηεξν
πξφζεραλ
πην
πνιχ
ζε άγξηα απφ
ηνπο
πνιηηηζκέλνπο ηηο ζπκθνξέο πνπ Θα έβια πηαλ θαη ηνπο άιινπο θαη
ηνπο
ίδηνπο,
θηινληθηψλ.
είραλ
Ώλάκεζά
μεθχγεη
ηνπο
δελ
απφ
ηνπο
π π ή ξ ρε
θηλδχλνπο
θακηά
ησλ
επηθνηλσλία,
νη
θηινδνμίεο, ε ηηκή θαη ε αηηκία η ν π ο ή η α λ θ ά η η ά γ λ σ ζ η ν . Σ ν ί δ η ν ά γ λ σ ζ η α η ν π ο ή η α λ θ α η ε έλλνηα ηεο ηδηνθηεζίαο θαη ηνπ δηθ αίνπ. „Ο,ηη θαθφ ηνπο η χ ρ α η λ ε , η ν μ ε ρ λ ν χ ζ α λ θ α η δ ε λ η ν έ β ι ε π α λ ά μ η ν γ η α η η κ σ ξία, έηζη ε εθδίθεζε δε ζήκαηλε ηίπνηε γη' απηνχο παξά κφλν ην
ελ
βξαζκψ
ςπρήο, μαθληθά
θαη
παξνδηθά,
φπσο
ζθπιί πνπ ζηελ νξγή ηνπ δαγθψλεη ηελ πέηξα πνπ ηνπ πέ -
η α μ α λ . Ζ α η α π η έ ο η ν π ο ν η θ η ι ν λ η θ ί ε ο δ ε λ θ α η έ ι ε γ α λ π α ξ ά ζ πάλη α ζε κάρεο, εθηφο αλ ε αηηί α ή ηαλ ηφζν ή θαη πεξη ζζφ η ε ξ ν ζ ν β α ξ ή φ ζ ν ε ηξνθή. Θηα άιιε, επηθίλδπλε κάρε πνπ ζ α εξεπλήζνπκε εδψ, έ λ α θ ι ν γ ε ξ φ θ α η ν ξ κ ε η η θ φ π ά ζ ν ο , α λ ά κ ε ζ α ζ η α η φ ζ α π ν π θαίλε ηηο θαξδηέο, είλαη ε επηζπκία γηα ζπλεχξεζε ηνπ αξ ζ ε λ η θ ν χ ζειπθφ.
Έλα
πάζνο
ηφζν
ηξνκεξφ
πνπ
α γλνεί
θαη
κε
ην
αςεθά
θ ά ζ ε θ ί λ δ π λ ν θ α η θ ά ζ ε ε κ π φ δ η ν , π ν π φ ηαλ θηάλεη ζην δελίζ ηνπ κνηάδεη
ηθαλφ
πην
πνιχ
λ'
αθ α λίζεη
παξά
λα
ζπληεξήζεη
ην
αλζξψπηλν είδνο. Ώπηνχ ηνπ ε ί δ ν π ο ν έ ξ σ η α ο ή η α λ ά γ λ σ ζ η ν ο ζηε
θπζηθή
ζεκεξηλέο
δσή
ησλ
αληηιήςεηο
πξσηφγνλσλ γηαηί απηνί δελ είραλ ηηο
πεξί
νκνξθηάο
θαη
ράξεο
νχηε
θαη
ην
κ π α ι φ η ν π ο θαηαιάβαηλε ηηο αθεξεκέλεο έλλνηεο πεξί αλαινγηψλ θαη α ξ κ ν λ ί α ο
θη
επνκέλσο,
δελ
εξσ-
44
έλησζαλ
ηελ
έθζηαζε
ησλ
ηη θψ λ αη ζ ζεκά ησ λ . Ζαζψ ο ν πξσ η φγ νλ ν ο π αξα θη λεί ηαη κφλν α π φ η ε θ π ζ η θ ή η ν π η δ η ν ζ π γ θ ξ α ζ ί α , δ ε λ π π ά ξ ρ ε η θ α κηά γπλαίθα πνπ λα
κελ ηνπ
είλαη
επράξηζηε. Ήηαλ , θαηά
θάπνη ν
ηξφπν,
επηχρεκα πνπ νη άγξη νη έλησζαλ κφλν ην θπζη θφ έξσηα θαη δελ ε ί ρ α λ η δ έ α γ η α η ν π ά ζ ν ο θ α η η η ο δ π ζθνιίεο ησλ αηζζεκάησ λ θαη ηεο ζάξθαο, γη απηφ δελ εί ρ α λ θ αη η έη ν η ε ο θ η ι ν λη θί ε ο κ εη α μ χ ηνπο.
Βμ
άιινπ,
ε
θ α ληαζία
πνπ
ηφζν
δπλαηή
είλαη
ζηνλ
πνιηηηζκέλν άλζξσπν, ζ ' ε θ ε ί λ ν π ο δ ε λ έ π α η δ ε θ α λ έ λ α ξ φ ι ν θ α η δελ είραλ παξά λ α π ε ξ η κ έ λ ν π λ γ α ι ή λ η α η ε λ ε θ π ι ή ξ σ ζ ε η ν π θ π ζ η θ ν χ π φ ζνπ, δίρσο λα έρνπλ άιιε εθινγή, κε κηα αλακνλή π η ν πνιχ γεκάηε απφ εδνλή παξά απφ πάζνο. Φπζηθά, κφιηο ηθαλνπνηεζεί ε θπζηθή ηνπο αλάγθε, παχεη θαη ε επηζπκία η ν π ο .
45
ΑΒΖΏΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ Σα εξσηηθά πάζε έγηλαλ ηφζν θαπηά ζηελ πνιηηηζκέλε θ ν η λ σ λ ί α πνπ πξ νμ έ λε ζα λ κε γά ιε ο δε κη έ ο ζηνλ ά λζ ξσ πν, έηζη πνπ καο π ξ ν θ α ι ε ί γ έ ιη ν φ η α λ α θ ν χ κ ε λ α κ η ι ν χ λ γ η α η ε λ α γ ξ η φ η ε η α η σ λ εξσηηθψλ βγάδνπκε
παζψλ
ζηνπο
ζπκπεξάζκαηα
πξσηφγνλνπ, νξηζκέλσλ
πξσηφγνλνπο. γηα
θξίλνληαο
αξζεληθψλ
απφ
δψσλ
ηελ ηηο απφ
εξσηηθή κέρξη έξσηα
Αελ
πξέπεη
λννηξνπία ζαλάηνπ πξνο
λα ηνπ
κάρεο
ηα ζειπθά,
φπσο γηα παξάδεηγκα, απφ ηηο θνθνξνκαρίεο. Οη ηζαγελείο ηεο Ζαξατβηθήο πνπ ην θιίκα ηνπο είλαη ζ ε ξ κ φ ηα η ν , ε ί λαη π ν ι χ ήξεκνη
θαη
εηξεληθνί
ζηνπο
έξσηέο
ηνπο
θαη,
ζηνπο
π ξ σ η φ γ ν λ ν π ο α λ ζ ξ ψ π ν π ο , η α ζ ε ι π θ ά είλαη πην πνιιά απφ η' αξζεληθά θη είλαη πάληα έηνηκα γηα
ηε
ζεμνπαιηθή
πξάμε,
ζε
α λ η ί ζ ε ζ ε κ ε η α δ ψ α φ π ν π π π ε ξ ηεξνχλ ηα αξζεληθά θαη ηα ζ ειπθά κφλν
δπν
θνξέο
ην
ρξφλ ν
ζπλ νπ ζη άδνληαη ,
γη '
απηφ
θ αη
ε
επη ζεηη θή ζπκπε ξη θ ν ξ ά η σ λ α ξ ζ ε λ η θ ψ λ . Β λ λ ν ε ί η α η π σ ο θ α η η ν αίζζεκα ηεο δήιηαο ήηαλ άγλσζην θαζψο θαη ε ππνρξεσηηθή π ί ζ η ε π νπ θαηφξζσ ζε κφλ ν λα πξν θαιέζεη ηε κνη ρεία θαη ηα ζε μνπαιηθά παξαζηξαηήκαηα. Οη πξσηφγνλνη δεηνχζαλ κφλν φζα ηνπο ήηαλ απαξαίηεηα θαη παξαηεξνχζαλ κφλνλ φζα ηνπο ζπλέθεξαλ θη αλ αλαθάιππηαλ θάηη λέν, δελ ην κεηέδηδαλ ζηνπο άιινπο αθνχ δελ ήμεξαλ νχηε ηα ίδηα ηνπο ηα παηδηά θη αθνχ θάζε γλψζε πέζαηλε καδί κ' απ ηνχο. Φπζηθά, δελ ππήξρε θακηά πξφνδνο ζηνπο θαηξνχο εθείλνπο πνπ νη γεληέο πνιιαπιαζηάδνληαλ άζθνπα θαη πνπ ε αξρή ήηαλ ίδηα κε ην ηέινο, πνπ ε αλζξσπφηεηα γεξλνχζε ελψ ην αλζξψπηλν νλ παξέκελε ζε λεπηαθή θαηάζηαζε.
46
Ώιιά καθξεγφξεζα πνιχ πάλσ ζηελ πξψηε, θπζηθή θαηάζηαζε ηνπ αλζξψπνπ γηαηί, Πξνθεηκέλνπ λ‟ αλαηξέςσ Παιηέο πξνιήςεηο, ζεψξεζα απαξαίηεην λα θαλεξψζσ ηελ αιεζηλή εηθφλα ησλ πξσηφγνλσλ πνπ δείρλεη φηη ηφηε δελ ππήξρε θακηά αληζφηεηα. Πξάγκαηη, νη δηαθνξέο πνπ βιέπνπκε ζηνπο αλζξψπνπο ζεσξνχληαη θπζηθέο, δελ είλαη φκσο παξά πξντφληα ηεο ζπλήζεηαο θαη ηνπ δηαθνξεηηθνχ ηξφπνπ πνπ δεη θαλείο ζηελ πνιηηηζκέλε θνηλσλία. Δ ζζελαξή ή ε θηιάζζελε ηδηνζπγθξαζία καδί κε ηε δχλακε ή ηελ αδπλακία
πνπ
ηε
ζπλνδεχνπλ,
ην
πην
ζπρλφ,
πξνέξρνληαη
απφ
ηε
ζθιεξαγσγία ή ηε λσζξφηεηα πνπ είλαη ζπλέπεηεο ηεο δηαθνξεηηθήο αγσγήο παξά απφ ηελ ίδηα ηε θπζηθή, ζσκαηηθή ζχζηαζε, θαη ην ίδην γίλεηαη θαη κε ην πλεχκα. Σν γπκλαζκέλν θαη πξνβιεκαηηζκέλν κπαιφ δηαθέξεη φρη κφλν απφ ην αγχκλαζην αιιά θαη απφ ην ίδην ην γπκλαζκέλν, αλάινγα κε ην πφζν ηέιεην είλαη ην θαζέλα. Ώλ ζπγθξίλνπκε ην λάλν κε ην γίγαληα, θπζηθά ν γίγαληαο ζα πξνρσξεί πεξηζζφηεξν. Ζαη αλ ζπγθξίλνπκε ηελ πνιππνίθηιε θαη δηαθνξεηηθή αγσγή ησλ πνιηηηζκέλσλ κε ηελ απιντθή ζπκπεξηθνξά ηεο θπζηθήο δσήο, ζα δνχκε φηη ζηελ πξσηφγνλε θαηάζηαζε φινη ηξψλε ην ίδην, θνηκνχληαη ην ίδην, θάλνπλ ην ίδην θαη έηζη θαηαιαβαίλνπκε φηη ε δηαθνξά αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο κηθξαίλεη ζηε θπζηθή δσή ελψ ε αληζφηεηα κεγαιψλεη ζηελ πνιηηηζκέλε δσή. Ώιιά θη αλ θαληαζηνχκε φηη νη ράξεο ηεο θχζεο είλαη κνηξαζκέλεο κε κεγάιε δηαθνξά, πνηα ζα ήηαλ ε ππεξνρή ησλ κε ζηνπο δε, αθνχ ε θπζηθή δσή απφθιεηε θάζε ζρέζε αλάκεζα ζηνπο πξσηφγνλνπο; Δ νκνξθηά ηνπ αλζξψπηλνπ φληνο ηη σθέιεηα κπνξεί λα έρεη φηαλ δελ ππάξρεη έξσηαο θαη ην κπαιφ ζε ηη ρξεζηκεχεη φηαλ νη άλζξσπνη δελ μέξνπλ λα κηινχλ; Βπηπιένλ, ζε ηη ζα σθειήζεη ε παλνπξγία ηνπο κνλαρηθνχο θαη ηνπο άγξηνπο;
47
ΒΙΑΒΖΏΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ
Ζαζεκεξηλά αθνχκε πσο ε επηθξάηεζε ησλ δπλαηψλ ζηνπο αδχλαηνπο ζα είλαη θάηη αλαπφθεπθην. κσο απηφ ζεκαίλεη φηη νη κελ ζα είλαη ηχξαλλνη θαη ζη δε δνχινη, φπσο γίλεηαη ζηνπο πνιηηηζκέλνπο. Ώιιά γηαηί πηζηεχνπλ θάηη ηέηνην γηα ηνπο πξσηφγνλνπο πνπ δελ έρνπλ θακηά ζρέζε κε ηε δνπιεία θαη ηελ ηπξαλλία; Ώλ ππνηεζεί φηη είλαη εχθνιν λ‟ αξπάμεη ν άγξηνο ηνπο θαξπνχο ή ηε ιεία απφ ηνλ άιιν ή λα εηζβάιιεη ζηε ζπειηά ηνπ, πσο λα ηνλ θάλεη θαη δνχιν ηνπ; Ζαη ηη Θα αλαγθάζεη ηνλ αρηήκνλν λα ππνηαρηεί αθνχ δελ έρεη ζπίηη, δνπιεηά, νηθνλνκηθά δεζκά; Ώθνχ θαηνηθεί θάησ απφ ηα δέληξα, ζηα θνηιψκαηα ησλ βξάρσλ, ζηηο ζπειηέο; Ώθνχ δελ έρεη λα ράζεη νχηε ζπίηη νχηε δνπιεηά νχηε νηθνγέλεηα θαη είλαη απφιπηα ειεχζεξνο; Ζαη πνηνο είλαη ηφζν ηζρπξφηεξνο απφ ην λφκν, ηφζν ηεκπέιεο θαη αθξφληηζηνο ψζηε λα ππνρξεψζεη θάπνηνλ άιιν λα ηνπ βξεη ηελ ηξνθή ηνπ; Θα θη νλ αθφκα ππνζέζνπκε φηη ππήξμε έλα ηέηνην νλ, γηα λα ηνπ πξνκεζεχνπλ νη άιινη ηελ ηξνθή ηνπ — άιινο ιφγνο δελ κπνξεί λα ππήξμε — ν ηξφπνο εχξεζεο ηεο ηξνθήο θαζηζηνχζε άρξεζηε ηελ ππνδνχισζε. Ώλ, γηα παξάδεηγκα, ν δνχινο θπλεγνχζε γηα λα θέξεη ηξνθή ζηνλ αθέληε ηνπ θαη αλ ν αθέληεο αλαγθαδφηαλ λα είλαη πιάη ηνπ ππνβαιιφκελνο ζηνπο ίδηνπο θφπνπο θαη θηλδχλνπο, γηα λα κελ ηνλ ράζεη, ηφηε ν δνχινο θαηαληνχζε θάηη άρξεζην θαη βιαβεξφ, άιισζηε αλ ν αθέληεο δελ ηνλ είρε δεκέλν, πξάγκα πνπ Θα ήηαλ επηδήκην γηα ην ζθνπφ ηνπ, εθείλνο νπνηαδήπνηε ζηηγκή ζα κπνξνχζε λα ηξέμεη θαη λα θχγεη.
48
Σν ζπκπέξαζκα είλαη φηη ε δνπιεία είλαη θάηη άζθνπν ζηελ πξσηφγνλε δσή, αθνχ δελ ππάξρεη ε πξνυπφζεζε ηεο αιιειεμάξηεζεο θαη ησλ ακνηβαίσλ αλαγθψλ ή ηεο βνήζεηαο ησλ άιισλ. Βπνκέλσο, ν πξσηφγνλνο δεη ιεχηεξα θαη ν λφκνο ηνπ ηζρπξφηεξνπ δελ ηζρχεη εδψ.
49
ΑΧΑΒΖΏΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ Θεηά ηελ απφδεημε ηεο αλππαξμίαο ηεο αληζφηεηαο ζηελ πξσηφγνλε δσή, δε κέλεη παξά ε απφδεημε φηη ε αληζφηεηα πξνήιζε απφ ηε βαζκηαία εμέιημε ηνπ αλζξψπηλνπ κπαινχ, απφ ηνπο παξάγνληεο πνπ έβγαιαλ ηνλ άλζξσπν απφ ηε θπζηθή θαηάζηαζε, ηειεηνπνίεζαλ ηνλ αλζξψπηλν λνπ αιιά παξέζπξαλ ηελ αλζξσπφηεηα ζε κηα εμαρξείσζε κέζα ζηελ θνηλσλία πνπ δεκηνχξγεζε. Οκνινγψ φηη δελ κπνξψ παξά λα θάλσ ππνζέζεηο πνπ φκσο ζπκπεξαίλνπκε απφ πνιιά πξάγκαηα θαη πνπ βγαίλνπλ απφ ηελ ίδηα ηε θχζε, έηζη πνπ λα έρνπλ ηελ ηζρχ ηνπ απνδεηθηηθνχ ιφγνπ θαη λα κπνξνχλ λα καο δψζνπλ ηελ αιήζεηα. Έηζη, ζεσξψ αξρηθά πεξηηηφ λα απνδείμσ φηη ε πάξνδνο κεγάινπ ρξνληθνχ δηαζηήκαηνο αλαπιεξψλεη ηε κηθξή πηζαλφηεηα γεγνλφησλ γηαηί ζπρλφ, νη κηθξέο αηηίεο θαηαθέξλνπλ κεγάια απνηειέζκαηα φηαλ ιεηηνπξγνχλ αθαηάπαπζηα. Βπηπιένλ, δελ είλαη δπλαηφ λ‟ αλαηξέςεη θαλείο ππνζέζεηο αλ δελ κπνξεί λα θάλεη αληηπαξαβνιή ζηα πξάγκαηα. Ώλ δε, καο δνζνχλ γηα αιεζηλφ δπν γεγνλφηα πνπ Θα ηα ζπλδέζνπκε θαη αλάκεζα ζ‟ απηά ηα δπν, άιια πην αζχλδεηα, Θα κεζνιαβήζεη κηα ζεηξά απφ άιια, άγλσζηα ή θαηλνκεληθά άγλσζηα πξάγκαηα, έηζη πνπ Πξνθεηκέλνπ λα θάλνπκε ηε ζχλδεζε ησλ δπν αθξαίσλ γλσζηψλ, Θα ρξεηαζηεί λα κπνπλ αλάκεζά ηνπο ηα άγλσζηα, βάζεη ησλ ηζηνξηθψλ λφκσλ. Ώλ, ζ‟ απηφ καο ην ζθνπφ, ε ηζηνξία δελ καο βνεζά, ζ‟ αλαηξέμνπκε ζηε θηινζνθία Πξνθεηκέλνπ λα πεηχρνπκε ηε ζχλδεζε ησλ γεγνλφησλ.
50
Σέινο, είλαη απαξαίηεην λα ηνλίζνπκε πσο ε παξνκνίσζε ειαηηψλεη αθάληαζηα ηηο δηαθνξέο ησλ πξαγκάησλ. Σν δήηεκα πνπ πξαγκαηεχνκαη δίλεηαη έηζη πνπ δελ ρξεηάδεηαη ζεσξεηηθή αλάπηπμε νχηε γηα ηνλ πην αδαή αλαγλψζηε, έηζη κνπ είλαη αξθεηφ λα ππνβάιισ απηά ηα δεηήκαηα ζηελ έξεπλα θαη ζηε κειέηε ησλ θξηηψλ κνπ.
51
ΑΒΤΣΒΡΟ ΘΒΡΟ
ΠΡΧΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ
Θπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε ζαλ πξαγκαηηθά ζεκειησηή ηεο θνηλσλίαο ηνπ θξάηνπο εθείλνλ πνπ βξήθε Πξψηνο έλα θνκκάηη γε, ην έθξαμε θαη αλάγγεηιε ζηνπο αθειείο πνπ ηνλ πίζηεςαλ: “απηφ κνπ αλήθεη!” Ζαη αο ζθεθηνχκε απφ πφζα Σξαγηθά ιάζε, πφζα θνληθά, πνιέκνπο θαη ζπκθνξέο ζα έζσδε ηελ αλζξσπφηεηα απηφο πνπ Θα γθξέκηδε ην θξάρηε θαη ζάιεγε κε νξγή ζηνπο άιινπο λα κελ πηζηέςνπλ απηφ ηνλ απαηεψλα, λα κε ιεζκνλήζνπλ φηη ζη θαξπνί ηεο γεο δελ αλήθνπλ ζε θαλέλα ρσξηζηά αιιά φηη είλαη θνηλνί γηα φινπο! Φαίλεηαη φκσο πσο ηα πξάγκαηα ζρεκαηίζηεθαλ έηζη πνπ λα κε κπνξνχλ πηα λα κεηαιιάμνπλ. Θπνξνχκε λα πνχκε φηη ην αίζζεκα θαη ε ηδέα ηεο ηδηνθηεζίαο δελ κπήθε ακέζσο ζην αλζξψπηλν κπαιφ, πσο ρξεηάζηεθε ν άλζξσπνο λα εμειηρηεί πνιχ, λα κάζεη πνιιά, λα κεηαδψζεη φζα έκαζε απφ γεληά ζε γεληά έηζη πνπ ζην ηέινο λα παξακεξίζεη ηε δσή ηεο θχζεο. Θα πξέπεη επνκέλσο λα πάξνπκε ηα πξάγκαηα απφ ηελ αξρή θαη λα ιεζκνλήζνπκε φζα έγηλαλ θαη καζεχηεθαλ ζην δηάζηεκα ησλ ρξφλσλ πνπ πέξαζαλ θαη λα ηα θαηαηάμνπκε κε ηελ πην ζσζηή ζεηξά. Δ πξψηε έλλνηα ηνπ αλζξψπνπ είλαη ε απηνζπληήξεζε. Ώπηφ ην έλζηηθηφ ηνπ ηθαλνπνηφηαλ κε ηε γε πνπ θαξπνθνξνχζε φια φζα ηνπ ρξεηάδνληαλ γηα λα ρνξηάζεη ηελ πείλα ηνπ θαη αθφκε, ε ηπθιή παξφξκεζε ηεο δηαηψληζεο ηνπ είδνπο, ηνλ έζπξσρλε λα εθπιεξψζεη κηα πξάμε απιή θαη δσψδε. Φπζηθά, φηαλ ε επηζπκία απηή ηθαλνπνηφηαλ, γπλαίθα θαη άληξαο ρσξίδνληαλ θαη κάιινλ δελ μαλαβιέ52
πνληαλ πηα, αθνχ ε δσή ηνπο ήηαλ γεκάηε απφ πεξηπιαλήζεηο. ηαλ ηα παηδηά κεγάισλαλ αξθεηά ψζηε λα κπνξνχλ λα βξίζθνπλ κφλα ηνπο ηελ ηξνθή ηνπο, ρσξίδνληαλ απφ ηε κεηέξα θαη απφ ηελ πξνζηαζία ηεο, αθξηβψο φπσο είρε ρσξηζηεί ε γπλαίθα απφ ηνλ άληξα. Σφηε ηα παηδηά δε ζήκαηλαλ πηα ηίπνηε γηα ηε κάλα. Ώπηή ήηαλ ε θαηάζηαζε ηνπ πξσηφγνλνπ πνπ νη κφλεο ηνπ παξνξκήζεηο ήηαλ νη νξκέο θαη νη αηζζήζεηο θαη νη κφλεο ηνπ απνιαχζεηο ηα αγαζά πνπ ηνπ πξφζθεξε ε θχζε θαη πνπ δε ρξεηαδφηαλ λα η‟ αξπάμεη κε βία. Θα θάπνηε αληηκεηψπηζε δπζρέξεηεο πνπ ρξεηάζηεθε λα εμαζθεζεί γηα λα ηηο ληθά. Γηα παξάδεηγκα, νξηζκέλα δέληξα ήηαλ ηφζν ςειά πνπ δελ ηα έθηαλε, ηα δψα ηνλ αληαγσλίδνληαλ ζηελ εχξεζε ηξνθήο, η‟ άγξηα ζεξία γχξεπαλ λα ηνλ θαηαβξνρζίζνπλ. ια απηά ηνλ αλάγθαζαλ λα αζθεί ηε ζσκαηηθή ηνπ δχλακε θαη λα γίλεη ζην ηέινο ζβέιηνο, επθίλεηνο, πνιεκηζηήο. Έκαζε λα ρεηξίδεηαη ηα ρνληξά θιαδηά θαη ηηο πέηξεο ζαλ φπια, έκαζε λα ππεξληθά ηα θπζηθά εκπφδηα, λα πνιεκά κε η‟ άιια δψα θη αθφκε λα καιψλεη κε ηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπ γηα ηελ ηξνθή θαη λ‟ αληηθαζηζηά απηά πνπ παξαρσξνχζε ζηνπο δπλαηφηεξνπο. Οη θφπνη ηνπ αχμαλαλ κε ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αλζξψπσλ θαη νη δηαθνξέο ζην έδαθνο, ζην θιίκα, ζηνλ θαηξφ, ηνλ ππνρξέσζαλ λα επηλνήζεη πνιιά είδε δσήο. Οη αληημνφηεηεο ηεο βαξπρεηκσληάο, ηεο θάςαο, ηεο θαθήο θαξπνθνξίαο, ηνλ έθαλαλ εθεπξεηηθφ. Έηζη, φζνη βξίζθνληαλ ζηα παξαζαιάζζηα ή παξαπνηάκηα κέξε, έθηηαμαλ πξσηφγνλα αγθίζηξηα θαη απιντθέο πεηνληέο θαη έγηλαλ ςαξάδεο. ζνη βξίζθνληαλ ζηα δάζε επηλφεζαλ ηφμα θαη βέιε θη έγηλαλ πνιεκηζηέο θαη θπλεγνί θη απηνί πνπ βξίζθνληαλ ζηα παγεξά θιίκαηα ζθφησλαλ ηα άγξηα ζεξία θαη θνξνχζαλ ηηο πξνβηέο ηνπο. Ώπφ κηα επεξγεηηθή ζχκπησζε πνπ κπνξεί λα ήηαλ θαη ν θεξαπλφο, αλαθάιπςαλ ηε θσηηά, έλα πνιχηηκν ζχκκαρν θαηά ηνπ θξχνπ. Ώξρηθά θξαηνχζαλ ηε θσηηά αλακκέλε, κεηά έκαζαλ λα ηελ αλάβνπλ θαη ηέινο, έκαζαλ λα ςήλνπλ ην θξέαο πνπ
53
σο ηφηε, έηξσγαλ σκφ. Έηζη, θάλνληαο παξαβνιή θαη ζχγθξηζε κε η‟ άιια δψα θαη κε ηνλ εαπηφ ηνπο, έκαζαλ θάπνηεο ηνπο ζρέζεηο θαη ηδηφηεηεο πνπ ηηο θαζνξίδνπλ ιέμεηο, φπσο, κεγάινο, κηθξφο, ηζρπξφο, αλίζρπξνο, γξήγνξνο, αξγφο θιπ., πνπ ηνπο νδήγεζαλ ζε θάπνηεο ζθέςεηο, ζε θάπνηεο ινγηθέο ζεηξέο θαη ζηελ αλάγθε ηεο πξφιεςεο ηεο αζθάιεηάο ηνπο. Ώπηέο νη γλψζεηο ηνπο δίδαμαλ ηελ ππεξνρή ηνπο κπξνο ζη‟ άιια δψα θαη ηελ αχμεζε ε άζθεζε. Έκαζαλ ηηο παγίδεο, ηνπο δφινπο, έκαζαλ λα θεχγνπλ γξήγνξα θαη λα είλαη ξσκαιένη ζηηο ζπγθξνχζεηο θαη, κε ηνλ θαηξφ θπξηάξρεζαλ ζηα δψα πνπ ζεσξνχζαλ ρξήζηκα ελψ θαηέζηξεςαλ εθείλα πνπ ζεσξνχζαλ βιαβεξά. Ώπηέο νη αηηίεο πνπ ηνπο γλψξηζαλ ηηο δπλάκεηο ηνπο, ηνπο έθεξαλ θαη ηελ αξρηθή έπαξζε θη ελψ είραλ αξρίζεη κφιηο λα δηαθξίλνπλ φηη είραλ ηελ πξψηε ζέζε ζην δσηθφ βαζίιεην, είραλ αξρίζεη λα πξνεηνηκάδνληαη γηα λα θπξηαξρήζνπλ πάλσ ηνπ. Δ θξίζε ηνπο επεθηάζεθε θαη ζε φζα δελ έβιεπαλ, αθνχ είρε εμαζθεζεί ζηνπο γχξσ ηνπο, ζηε γπλαίθα, θιπ. ΐιέπνληαο φηη νη άιινη ζπκπεξηθέξνληαλ ζαλ απηνχο ζηηο ίδηεο πεξηζηάζεηο, ζπκπέξαλαλ φηη ζα έλησζαλ θαη ζα ζθέθηνληαλ ίδηα κ‟ απηνχο. Δ αλαθάιπςε ηεο ζεκαληηθήο απηήο ηδέαο ηνπο έθαλε λα δηαηεξνχλ ηνπο θαιχηεξνπο θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο πξνο φθεινο ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο σθέιεηάο ηνπο. Δ εζσηεξηθή, αζπλείδεηε νξκή πνπ ηνπο παξαθηλνχζε ζ‟ απηφ ήηαλ αξθεηά επθίλεηε θαη ηνπο έκαζε φηη θίλεηξν ηεο θάζε αλζξψπηλεο πξάμεο είλαη ε αγάπε πξνο ηελ επδαηκνλία, έηζη κπφξεζαλ λα δηαθξίλνπλ ηηο εμαηξεηηθέο πεξηζηάζεηο γηα ην ζπκθέξνλ φισλ θαη λα δεηνχλ ηελ αιιεινβνήζεηα. Έκαζαλ ηνλ αληαγσληζκφ, ηελ αλάγθε ηεο Ζνηλήο ζπγθέληξσζεο θαη ηελ ειεχζεξε ζπκβίσζε ρσξίο ηίπνηε ην αλαγθαζηηθφ, πνπ δηαξθνχζε ηφζν φζν ρξεηαδφηαλ, έκαζαλ λα ππνπηεχνληαη ηνπο άιινπο, λα ππεξηεξνχλ κε ηε δηθή ηνπο δχλακε ή κε ηε δηθή ηνπο παλνπξγία. Έηζη, αλεπαίζζεηα, θαηάιαβαλ φηη είραλ κεηαμχ ηνπο θάπνηα θνηλά ρξέε θαη ζπκθέξνληα. Ζαηάιαβαλ φηη ζην
54
θπλήγη, ν θαζέλαο έπξεπε λα είλαη πνιχ πξνζεθηηθφο ζην κέξνο ηεο ελέδξαο ηνπ θαη, βέβαηα, δε λνηάδνληαλ αλ ζα έπηαλαλ ιαγφ ή ειάθη, δε ζθέθηνληαλ ηελ ηδέα ηεο επηηπρίαο ή ηεο απνηπρίαο. Βίλαη απηνλφεην φηη κηα ηέηνηα αλζξψπηλε θνηλσλία δε ρξεηαδφηαλ θακηά δηάιεθην θαιχηεξε απφ εθείλε ησλ πηζήθσλ νη νπνίνη είραλ ηελ ίδηα ζπκπεξηθνξά δσήο. Έηζη, γηα αηέιεησηα ρξφληα, ε θνηλή, παγθφζκηα γιψζζα δελ ήηαλ παξά άλαξζξεο θξαπγέο, ρεηξνλνκίεο, ή ηερλεηνχο ήρνπο, κε επηπξφζζεηεο κηθξέο θσλέο θνηλήο ζπκθσλίαο πνπ δπζθνιεπφκαζηε λ‟ απνδείμνπκε ηε ζχζηαζή ηνπο. Θ‟ απηφ ηνλ ηξφπν δηακνξθψζεθαλ νη πξψηεο ηδηαίηεξεο, άγξηεο θαη πξσηφγνλεο γιψζζεο πνπ αθφκε θαη ζήκεξα ππάξρνπλ ζε πνιιέο θπιέο. Ζαζψο ν θαηξφο, ε εμέιημε ησλ πξαγκάησλ θαη νη επφκελνη αηψλεο, κε βηάδνπλ, ππεξπεδψ πνιινχο άιινπο αηψλεο, αλαθέξνληαο φηη ν άλζξσπνο γηα ηηο πξψηεο ηνπ επηδφζεηο κπφξεζε λα πξνρσξήζεη πην γξήγνξα απφ θεη θαη πέξα, φηη ε εθεπξεηηθφηεηά ηνπ αλαπηπζζφηαλ αλάινγα κε ηε θψηηζε ηνπ λνπ ηνπ. Έηζη, δελ θνηκφηαλ πηα θάησ απφ νπνηνδήπνηε δέληξν, δελ θαηέθεπγε ζηηο ζπειηέο, έθηηαρλε ηζεθνχξηα απφ κπηεξέο πέηξεο, έθνβε μχια, έζθαβε, άξρηζε λα θηηάρλεη θαιχβεο κε ζηέγεο απφ θιαδηά θη αξγφηεξα απφ ιάζπε θαη άξγηιν γηα θαιχηεξε πξνζηαζία. Σνλ ίδην θαηξφ ζεκεηψζεθε θαη ε πξψηε αμηφινγε κεηαβνιή ζηελ θαηάζηαζε ησλ πξαγκάησλ, απηή πνπ δεκηνχξγεζε ηηο ζπγγέλεηεο, ε πξψηε αξρή ηεο η δ η ν θ η ε ζ ί α ο πνπ πξνμέλεζε ακέζσο ζπγθξνχζεηο θαη κάρεο. Βδψ, ζα πξέπεη λα ππνζέζνπκε φηη ην πην πηζαλφ είλαη λα έθηηαμαλ πξψηνη ζπίηηα νη πην δπλαηνί θαη φηη νη αδχλαηνη βξήθαλ επθνιφηεξν λα ηνπο κηκεζνχλ θη φρη λα ηνπο βγάινπλ απ‟ απηά, κηα θαη νη άιινη ήηαλ, φπσο είπακε, δπλαηφηεξνη. Σφηε άξρηζε ε ζπγθαηνίθεζε ησλ αληξψλ κε ηηο γπλαίθεο, ησλ γνληψλ κε ηα παηδηά, θαη ηφηε άξρηζαλ θαη ηα πξψηα αηζζήκαηα, ν έξσηαο, ε ζηνξγή, νη κηθξέο ζπγγέλεηεο θαη νη κηθηέο θνηλσλίεο πνπ δεκηνπξ-
55
γνχληαλ απφ ηελ ειεχζεξε αγάπε. Ο αλαιινίσηνο σο ηφηε, ηξφπνο δσήο αληξψλ θαη γπλαηθψλ, άξρηζε λα κεηαβάιιεηαη: νη γπλαίθεο άξρηζαλ λα επηδίδνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηηο ζπηηηθέο δνπιεηέο θαη ζην θχιαγκα ησλ παηδηψλ ελψ ζη άληξεο βξίζθνληαλ έμσ γηα λα πξνκεζεπηνχλ ηελ ηξνθή. Έηζη, ε δσή έγηλε πην ήκεξε, ε αγξηφηεηα θαη ε ζσκαηηθή ξψκε ειαηηψζεθαλ, θαη νη άλζξσπνη ήηαλ πην αδχλακνη απφ η‟ άγξηα δψα, αιιά φηαλ ζπγθεληξψλνληαλ, ηα ληθνχζαλ εχθνια. Ώπηή ε λέα θαηάζηαζε πξνυπφζεηε κηα δσή απιή, φπνπ ειάρηζηα πξάγκαηα ήηαλ αλαγθαία θαη φπνπ, έρνληαο κάζεη λα ρξεζηκνπνηνχλ ηα εξγαιεία πνπ ρξεηάδνληαλ γηα λα πξνκεζεπηνχλ απηά ηα πξάγκαηα, ε δσή ηνπο ήηαλ μεθνχξαζηε θαη άλεηε. Ώπηφ ηνπο έθαλε λ‟ αλαδεηήζνπλ θαη λα βξνπλ λένπο ηξφπνπο απφιαπζεο πνπ νη πξφγνλνί ηνπο δελ ηνπο ήμεξαλ. Έηζη δεκηνπξγήζεθε ν πξψηνο δπγφο πνπ ζ‟ απηφλ ππέθπςαλ ρσξίο ζθέςε, πξνεηνηκάδνληαο γηα ηνπο κεηαγελέζηεξνπο ηελ πξψηε πεγή θάζε ζπκθνξάο. Γηαηί νη λένη ηξφπνη εδνλήο ηνπο απνραχλσζαλ ην θνξκί θαη ην λνπ θαη, αληί λα απνθνκίδνπλ ηελ εδνλή, έθηαζαλ λα επη- δίδνληαη ζ‟ απηήλ απφ ζπλήζεηα, θη αξγφηεξα απφ αλάγθε. Έηζη, ε ζηέξεζε ηεο εδνλήο ηνπο πξνθαινχζε πεξηζζφηεξε ζιίςε απ‟ φηη ε απφιαπζή ηεο ηνπο πξν θαινχζε ραξά. Δ θαηάθηεζε ινηπφλ ηεο απφιαπζεο ήηαλ γη‟ απηνχο αιεζηλή ραξά ελψ ε έιιεηςή ηεο ήηαλ πξαγκαηηθή δπζηπρία. Θπνξνχκε λα πνχκε, ζ‟ απηφ ην ζεκείν, φηη μερσξίδεη ε δεκηνπξγία ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ ν νπνίνο ηειεηνπνηήζεθε κέζα ζηνπο θφιπνπο ηεο νηθνγέλεηαο, φπνπ ε ρξεζηκνπνίεζε ηεο γιψζζαο ήηαλ, κπνξνχκε λα πνχκε, αλαγθαία. Παξάιιεια, άιιαδαλ θαη νη ζπλζήθεο ζηε γε, αθνχ ζεκεηψλνληαλ κεγάιεο πιεκκχξεο ή ηξνκεξνί ζεηζκνί πνπ απφθνςαλ θαηνηθεκέλα ρσξηά θαη πνπ απνρψξηζαλ κέξε ηεο επείξνπ ζην θινηφ ηεο γεο. Φαίλεηαη πσο νη θάηνηθνη απηψλ ησλ απνκνλσκέλσλ θη απνθνκκέλσλ
56
πεξηνρψλ, ήηαλ νη πξψηνη πνπ ζπγθαηνίθεζαλ θαη πνπ εθεχξαλ ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν, αθνχ δελ κπνξνχζαλ λα κεηαθηλεζνχλ, ελψ νη άιινη πνπ πεξηπιαληφληαλ ειεχζεξα ζηα δάζε, δελ ηνλ ρξεηάδνληαλ. Ζαη θαίλεηαη φηη ήηαλ νη θάηνηθνη λεζηψλ ζηνπο πξψηνπο θαηξνχο ηεο ζαιαζζνπνξίαο, πνπ κεηέδσζαλ ηε ρξήζε ηνπ γισζζηθνχ ηδηψκαηνο. ζηε, ην πηζαλφηεξν είλαη φηη ε πνιηηηζκέλε θνηλσλία θαη ε γιψζζα δεκηνπξγήζεθαλ θαη αλαπηχρζεθαλ ζηα λεζηά, πξψηα απ‟ φια. Δ κεηαβνιή ζηα πάληα θάλεη ηνλ άλζξσπν πνπ, σο ηψξα, πεξηπιαληφηαλ ειεχζεξα, λα δεκηνπξγεί ζηαζεξφηεξε δηακνλή, λα ζπγθεληξψλεηαη ζε νκάδεο θαη, ηειηθά, λα ζπγθξνηεί μερσξηζηφ έζλνο κε θνηλά ήζε θαη έζηκα, φρη κφλν ιφγσ ησλ θνηλψλ θαλφλσλ θαη λφκσλ αιιά θαη ιφγσ ηεο επηξξνήο πνπ αζθνχζε ν θνηλφο ηξφπνο δσήο θαη ηξνθήο θαη ε επίδξαζε ηνπ θιίκαηνο. Ήηαλ επφκελν λα δεκηνπξγεζνχλ πνιιέο ζπγγέλεηεο θαη νη λένη κε ηηο λέεο λα θαηνηθνχλ θνληά. Οη λέεο ζπλαλαζηξνθέο, ελψ δελ είλαη ιηγφηεξν επράξηζηεο, είλαη ζηαζεξφηεξεο θαη πην κφληκεο, Οη άλζξσπνη κπνξνχλ, ρσξίο ίζσο λα ην ζέινπλ, λα παξαηεξνχλ ηνπο άιινπο, ηηο γπλαίθεο, λα ηηο ζπλ θξίλνπλ κεηαμχ ηνπο θαη λα ζρεκαηίδνπλ ηηο πξψηεο γλψκεο γηα ηελ νκνξθηά ή ηελ θαινζχλε θαη ηηο πξψηεο πξνηηκήζεηο. Ζαζψο βιέπνληαη πνιχ ζπρλά, ε φξαζε δελ ηνπο επραξηζηεί πηα, επεκβαίλεη ε ςπρή πνπ αλαδεηά αζπλαίζζεηα, έλα είδνο επράξηζηεο αγάπεο. Ζη φηαλ πξνβάιινληαη εκπφδηα ή αληηζηάζεηο, ε επηζπκία θνπληψλεη αθξάηεηα. Έηζη γελληέηαη ν έξσηαο θαη καδί κ‟ απηφλ ε δήιηα. Ώξρίδνπλ νη θηινληθίεο θαη ηα θνληθά ιφγσ εξσηηθνχ πάζνπο, αξρίδνπλ νη ζπζίεο θαη νη αηκαηνρπζίεο. Ζαζψο ε εμέιημε ησλ ηδεψλ θαη ησλ αηζζεκάησλ πξνρσξεί, θαζψο εμαζθείηαη ε θαξδηά θαη ην κπαιφ, νη άλζξσπνη εμεκεξψλνληαη θαη νη ζρέζεηο ηνπο απμάλνληαη ελψ νη δεζκνί ηνπο γίλνληαη πην ζηελνί. Θαδεχνληαη ζε νκάδεο έμσ απφ ηηο θαιχβεο ή ζηηο ζθηέο ησλ δέληξσλ, καζαίλνπλ λα ρνξεχνπλ θαη λα ηξαγνπδνχλ, ζπξσγκέλνη
57
απφ ηνλ έξσηα θαη ηελ αλάπαπζε. Ζαζψο ν έλαο βιέπεη ηνλ άιιν, επηζπκεί ηελ παξνπζία ηνπ ζηγά-ζηγά θη αξρίδεη ην πξψην είδνο θηιίαο ή αλάγθεο γηα εθηίκεζε. ζνη ηξαγνπδνχλ ή ρνξεχνπλ ή κηινχλ θαιχηεξα, ζπγθεληξψλνπλ ηελ πξνζνρή θαη ηελ πξνηίκεζε ησλ άιισλ. Ώπηή φκσο είλαη θαη ε αξρή ηεο αληζφηεηαο, ηεο δήιηαο,
ηεο
θαθίαο,
απφ
δσ
αξρίδεη
ε
θηινδνμία
θαη
ε
καηαηνδνμία,
ε
πεξηθξφλεζε, ν θζφλνο, ε ληξνπή, θη φια απηά καδεκέλα απνηεινχλ ηηο πην επηδήκηεο νπζίεο ελαληίνλ ηεο αζψαο επδαηκνλίαο πνπ γέκηδε σο ηφηε ηνπο αλζξψπνπο. Δ απνηπρία ζηελ απφζπαζε ηεο πξνηίκεζεο θαη ησλ ηηκψλ απφ ηνπο άιινπο, πξνθαιεί ιχπε, νξγή, δπζηπρία, πξνζβνιή. Αεκηνπξγνχληαη ηα πξψηα πνιηηηζκέλα ρξέε θαη νη πξψηεο ζειεκαηηθέο δεκηέο, δεκηνπξγείηαη ε εθδίθεζε θαη ε αληεθδίθεζε, εκθαλίδεηαη ε αιεζηλή ζθιεξφηεηα θαη αηκνδηςία. Ώπηφ έθαλε πνιινχο, πνπ δελ κπνξνχζαλ λα δηαθξίλνπλ πφζν είρε απνκαθξπλζεί
απηή
ε
θαηάζηαζε
απφ
ηε
θπζηθή
πξσηφγνλε
δσή,
λα
ζπκπεξάλνπλ απεξίζθεπηα, φηη νη άλζξσπνη είλαη ζθιεξνί απφ ηε θχζε ηνπο, φηη έηζη ήηαλ νη πξσηφγνλνη θαη φηη κφλνλ ε βία ζα ηνπο εμεκέξσλε. Χζηφζν, ν πξσηφγνλνο, ν άγξηνο πνπ βξίζθεηαη αλάκεζα ζηα άινγα δψα, πνπ δελ γλσξίδνπλ ηελ θαηαζηξνθηθή πνιηηηζκέλε θνηλσλία, είλαη ην πην ήκεξν θαη πην θηιήζπρν δψν, πνπ θπιάγεηαη απφ ηνπο άιινπο ρσξίο λα δεηά νχηε λα βιάςεη νχηε λα εθδηθεζεί, θαηαθεχγνληαο κφλν ζηα θπζηθά πιαίζηα ηεο χπαξμήο ηνπ.
58
ΣΡΕΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ Βίδακε φηη απφ ηελ απγή ηεο πνιηηηζκέλεο θνηλσλίαο, νη άλζξσπνη άξρηζαλ λα έρνπλ ακνηβαίεο επαθέο θαη νη πξνεγνχκελεο ζπλζήθεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο έπξεπε λα κεηαβιεζνχλ. Άξρηζαλ λα εηζβάιινπλ νη πξψηνη εζηθνί θαλφλεο, άξρηζαλ λα κπαίλνπλ θνηλσληθέο αξρέο ζηε ζέζε ηεο θπζηθήο αγαζφηεηαο πνπ ξχζκηδε ηελ σο ηφηε ζπκπεξηθνξά. Βλψ πξηλ απφ ηνπο λφκνπο, ν ίδηνο ν πξσηφγνλνο δίθαδε θαη ηηκσξνχζε απηφλ πνπ ηνλ έβιαπηε, ηψξα ηνλ εκπφδηδαλ νη θνηλσληθνί θαλφλεο θαη νη λφκνη πνπ ήηαλ ηφζν πην απζηεξνί φζν πην ζπρλέο ήηαλ νη αηηίεο. Ώιιά ήηαλ θαη ν θφβνο ηεο εθδίθεζεο πνπ θξαηνχζε απφ ηνλ θαθφ ηνλ άλζξσπν. Έηζη, έπαςε ε αλεμηθαθία, αθαλίζηεθε ε θπζηθή αγαζφηεηα. Χζηφζν, κπνξνχκε λα πνχκε, ζε ζχγθξηζε κε ηελ πξψηε ζθιεξφηεηα θαη ηε ζχγρξνλε εγσηζηηθή θνηλσλία, φηη ζ‟ εθείλε ηελ θαηάζηαζε, ν άλζξσπνο ήηαλ αθφκα επηπρηζκέλνο, φηη ζα ήηαλ επηπρηζκέλνο αλ έκελε ζ‟ απηήλ γηα ιίγν αθφκα. Σφηε νη κεηαβνιέο ήηαλ πην αξγέο θαη πην ζπάληεο, ε επδαηκνλία πην ήξεκε θαη πην πιαηηά θαη έπξεπε λα γίλεη θάπνηα ζπκθνξά γηα λα θηάζεη ν άλζξσπνο λα παξεθηξαπεί. Βίλαη ιππεξφ λα δηαπηζηψζνπκε φηη απνδεηθλχεηαη πσο ν άλζξσπνο γελλήζεθε γη‟ απηή ηε θπζηθή δσή ηεο λεαληθήο ειηθίαο ηεο αλζξσπφηεηαο, θαη φηη ε εμέιημε πνπ αθνινχζεζε δελ ήηαλ παξά κηα θαηλνκεληθή ηειεηνπνίεζε ηνπ αλζξψπνπ πνπ νδήγεζε ζηνλ εθθπιηζκφ. Δ απφιαπζε ησλ εδνλψλ ηεο ειεχζεξεο δσήο ήηαλ εμαζθαιηζκέλε φζν νη άλζξσπνη αξθνχληαλ ζηηο θαιχβεο ηνπο, ζην ξάςηκν ησλ δεξκάηηλσλ ξνχρσλ ηνπο κε αγθάζηα, ζην ζηφ-
59
ιηζκα κε θηεξά θαη ζην βάςηκκν ησλ θνξκηψλ ηνπο, ζην ρεηξηζκφ ησλ ηφμσλ θαη ησλ βειψλ, ζηα πέηξηλα κνλφμπια θαη ζηα πξσηφγνλα κνπζηθά φξγαλα, φζν δειαδή επηδίδνληαλ ζε έξγα πνπ κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη κφλνο ηνπ έλαο άλζξσπνο, κε ηέρλεο ρσξίο απαηηήζεηο πνιιψλ ρεξηψλ. Ώιιά φηαλ έθηαζαλ ζηελ αλάγθε βνήζεηαο απφ ηνπο άιινπο θη έκαζαλ ηελ σθειηκφηεηα ηεο ζπζζψξεπζεο ησλ ηξνθίκσλ, ε ηζφηεηα ακέζσο έζβεζε. Θε ηελ εκθάληζε ηεο ηδηνθηεζίαο, απαηηήζεθε θαη ε θνχξαζε θαη ηα απιφρσξα δάζε έγηλαλ ρσξάθηα πνπ γηα λα βιαζηήζνπλ καδί κε ηνπο θαξπνχο ηεο γεο ρξεηάζηεθαλ πνηάκηα ηδξψηα, ζθιαβηά θαη αλέρεηα. Ώλαθαιχθηεθε ε κεηαιινπξγία
θαη
ε
γεσξγία.
Οη
πνηεηέο
ηζρπξίδνληαη
φηη
ν
άλζξσπνο
εθπνιηηίζηεθε απφ ην ρξπζφ θαη ην αζήκη, νη θηιφζνθνη αληίζεηα, απφ ην ζηηάξη θαη ην ζίδεξα, πξάγκαηα πνπ δελ γλψξηδαλ νη άγξηνη ηεο Ώκεξηθήο, γη‟ απηφ θαη παξέκεηλαλ άγξηνη. Φαίλεηαη σζηφζν πσο θαη νη άιιεο θπιέο παξέκελαλ ζε άγξηα θαηάζηαζε φζν επηδίδνληαλ κφλν ζε κηα ηέρλε θαη απνδείρλεηαη φηη ε Βπξψπε είρε ηνλ πην ζηαζεξφ θαη πςειφ πνιηηηζκφ, γηα λα κελ πνχκε φηη είρε ηνλ πξψην. Γηαηί παξάγεη πνιχ ζηηάξη θαη πνιχ ζίδεξν. Θα ην δχζθνιν είλαη λα εξκελεχζνπκε πσο αλαθάιπςαλ θαη ρξεζηκνπνίεζαλ νη άλζξσπνη ην ζίδεξν. Φαίλεηαη πσο ε θχζε θξάηεζε θξπθφ ην μεθίλεκα ηεο αλαθάιπςεο θαη ηεο ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ ζίδεξνπ απφ ηνπο πξσηφγνλνπο πνπ δελ κπνξεί λα ηε θαληάζηεθαλ απφ κφλνη ηνπο, νχηε απφ ην μέζπαζκα θάπνηαο ππξθαγηάο αθνχ νη πεξηνρέο ζηα κεηαιιεία είλαη μεξέο θη απφγπκλεο. Ίζσο θάπνην εμαηξεηηθφ ζπκβάλ, έλαο εθαηζηεηαθφο θξαηήξαο πνπ πεηνχζε κεηαιιηθά ζψκαηα έδσζε ην παξάδεηγκα γηα ηε κίκεζε απηνχ ηνπ θαηλφκελνπ. κσο ε παξαηεξεηηθφηεηα θαη ε πξαγκαηνπνίεζε ελφο ηέηνηνπ έξγνπ απαηηνχζε πνιχ ηθαλνχο θαη πξνλνεηηθνχο αλζξψπνπο πνπ ήηαλ ζπάληνη εθείλν ηνλ θαηξφ. ζνλ αθνξά ηηο γλψζεηο γχξσ απφ ηε γεσξγία, είλαη πνιχ παιηφηεξεο απφ ηηο ίδηεο ηηο γεσξγηθέο εξγαζίεο αθνχ νη άλζξσπνη
60
δελ
έπαπαλ
λα
καδεχνπλ
ηνπο
θαξπνχο
ησλ
δέληξσλ
θαη
ησλ
θπηψλ
θαηαιαβαίλνληαο πσο άλζηδε θη έβγαδε θαξπνχο ε θχζε. Φαίλεηαη φηη αξγφηεξα νη πξνζπάζεηεο θαη νη θφπνη ηνπο ζηξάθεθαλ ζ‟ απηφ ηνλ ηνκέα γηαηί πην παιηφ ηα δέληξα δελ απαηηνχζαλ θαιιηέξγεηα ή δελ γλψξηδαλ ην ζηηάξη πνπ δελ κπνξνχζαλ έηζη ή αιιηψο λα ην θαιιηεξγήζνπλ. Άιισζηε δελ ρξεηάδνληαλ ηδηαίηεξε πξνζπάζεηα λα ηξαθνχλ απφ ην ςάξεκα ή ην θπλήγη θαη φηαλ άιιεο θπιέο έθαλαλ
επηδξνκέο
ελαληίνλ
ηνπο,
απηνί
δελ
είραλ
ηίπνηε
γηα
λα
ην
πξνζηαηεχζνπλ. Οη θαιιηέξγεηεο απφ ξίδεο ή θπηά ή φζπξηα άξρηζαλ πξηλ απφ ηε ζπνξά ηνπ ζηηαξηνχ. Οη πξσηφγνλνη πνπ φπσο αλαθέξακε δελ ζπκφληαλ ην βξάδπ ηη ήζειαλ ην πξσί δελ έθαλαλ θαζφινπ ηνλ θφπν λα ζθεθηνχλ φηη γηα λα θαξπνθνξήζεη ε γε έπξεπε λα ηελ θαιιηεξγήζνπλ. Ζη επηλφεζαλ ηε γεσξγία κεηά ηελ εκθάληζε ησλ ζηδεξνπξγψλ νη νπνίνη ρξεηάδνληαλ ρέξηα γηα λα ηνπο ηξέθνπλ. Έηζη, ε θπζηθή αληζφηεηα ζπλδπαδφηαλ κε ηελ θνηλσληθή θαη νη δηαθνξέο αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο γίλνληαλ κεγαιχηεξεο. Βίλαη εχθνιν λα θαληαζηνχκε ηελ εμέιημε ησλ γεγνλφησλ απφ απηφ ην ζεκείν θαη πέξα. Υσξίο λ‟ αλαθεξζνχκε ιεπηνκεξεηαθά ζηελ εμέιημε ηεο γιψζζαο, ζηελ αλαθάιπςε άιισλ ηερλψλ, ζηελ άζθεζε θαη ζηελ αληνρή ησλ ηθαλνηήησλ, ζηελ άληζε θαηαλνκή θαη ζην ρεηξηζκφ ή ζηελ θαηάρξεζε ησλ αγαζψλ, Θα εμεηάζνπκε πσο ήηαλ ζη άλζξσπνη ζ απηή ηε λέα θαηάζηαζε. Οη δπλάκεηο ηνπο ήηαλ αλαπηπγκέλεο, ε κλήκε θαη ε θαληαζία ηνπο ήηαλ ζε αθκή, ην ίδην θαη ε ινγηθή, ν εγσηζκφο αλαπηπγκέλνο ζην έπαθξν θαη ην κπαιφ άγγηδε ηελ ηειεηφηεηα. Οη ηθαλφηεηεο, ε αμία, ε θαηάζηαζε ηνπ θαζέλα ήηαλ δηαξπζκηζκέλα ζχκθσλα κε ηελ νηθνλνκηθή ζέζε, κε ην κπαιφ, κε ηελ εκθάληζε, ηε δχλακε, ηελ ηθαλφηεηα θαη άιια πξνηεξήκαηα. - Έηζη, αλαγθάζηεθαλ φινη λα απνθηήζνπλ πξαγκαηηθά ή λα ππνθξηζνχλ φηη ηηο έρνπλ, δείρλνληαο δηαθνξεηηθνί απ‟ φ,ηη ήηαλ γηα ην ίδην ην ζπκθέξνλ ηνπο. Ώιιά απ‟ απηέο ηηο δηαθνξέο πξνήξζε ε ππεξνςία, ε πα-
61
λνπξγία θαη θάζε θαθφ. Αηαθνξεηηθά, ν άλζξσπνο πνπ ήηαλ ειεχζεξνο αξρηθα, γίλεηαη ηψξα δνχινο απφ έλα ζσξφ λέεο αλαγθαηφηεηεο ηφζν πξνο ηε θχζε φζν θαη πξνο ηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπ πνπ, θαηά θάπνην ηξφπν, είλαη εμαξηεκέλνο. Γηαηί αλ είλαη πινχζηνο ρξεηάδεηαη ηηο ππεξεζίεο ηνπο, αλ είλαη θησρφο ηε βνήζεηά ηνπο, θη αλ είλαη ζε κέζε θαηάζηαζε, ρξεηάδεηαη θαη ηνπο δπν. Ώπηφο είλαη ν ιφγνο πνπ πάληα θξνληίδεη λα δείρλεη φηη είλαη απηφ πνπ αξέζεη ζηνπο άιινπο πξνθεηκέλνπ λα ηνπο θάλεη λα ηνπ θέξνληαη φπσο ηνλ ζπκθέξεη. Πφηε γίλεηαη πνλεξφο πφηε ζθιεξφο, πφηε αλαγθάδεηαη λα εμαπαηά φινπο ηνπο άιινπο. Άιισζηε, ε αρφξηαγε θηινδνμία ηνπ θαη ε έλλνηα γηα ηελ αχμεζε ηεο πεξηνπζίαο ηνπ πξνθεηκέλνπ λα ππεξηεξεί απφ ηνπο άιινπο, θάλεη ηνπο ππφινηπνπο λα ηνλ δειεχνπλ. πρλά ε δήιηα θαη ν θζφλνο είλαη ηφζν θαηαζηξνθηθά πάζε πνπ αθφκε θη αλ θνξνχλ ηε κάζθα ηεο θηιίαο θαη κάιηζηα πην πνιχ ηφηε — γίλνληαη επηθίλδπλα. Έηζη, ε εκθάληζε ηεο ηδηνθηεζίαο θαη ε αλαπφθεπθηε ζπλέπεηά ηεο, ηεο αληζφηεηαο δεκηνπξγνχλ ηνλ αληαγσληζκφ, ηελ αληηδειία, ην πάζνο ηνπ θέξδνπο θαη ηελ εθδίθεζε.
62
ΣΒΣΏΡΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ
Σν κνλαδηθφ αγαζφ πνπ απνηεινχζε ηνλ πινχην ησλ αλζξψπσλ πξηλ ηελ αλαθάιπςε ηνπ ρξήκαηνο, ήηαλ ε γε, δειαδή ηα ρσξάθηα, ηα ιηβάδηα θαη νη βνζθέο. ηαλ φκσο ην κνίξαζκα ηεο γεο ηειείσζε θαη ηα ρσξάθηα επεθηάζεθαλ, δε γηλφηαλ πηα λ‟ απμεζνχλ παξά κφλν κε ηελ θιεςηά ησλ μέλσλ εθηάζεσλ γεο. Βλλνείηαη φηη εθείλνη πνπ δελ κπφξεζαλ λ‟ αξπάμνπλ θαλέλα ρσξάθη, απφ αδπλακία ή απφ έιιεηςε δξαζηεξηφηεηαο, έκελαλ θησρνί θη αλαιινίσηνη ελψ φια άιιαδαλ. Ώπηνί ππνρξεψζεθαλ αξγφηεξα λ‟ αξπάμνπλ ή λα παίξλνπλ απηά πνπ πεξίζζεπαλ απφ ηνπο πινχζηνπο. Οη ηειεπηαίνη, βξίζθνληαο αλαληηθαηάζηαηε ηελ εδνλή ηεο εμνπζίαο, άξρηζαλ λα ρξεζηκνπνηνχλ λένπο δνχινπο γηα λα ππνηάμνπλ λένπο θαη ε κφλε ζθέςε ηνπο ήηαλ λα ππνδνπιψζνπλ ηνπο δηπιαλνχο ηνπο. Σφηε νη θησρνί ρξεζηκνπνίεζαλ ηε δχλακή ηνπο γηα λ‟ αξπάμνπλ ηηο πεξηνπζίεο ησλ άιισλ θη έηζη άξρηζε λα θαηαξγείηαη ε ηζφηεηα, λα γίλνληαη αξπαγέο, ιεειαζίεο, ιεζηείεο θαη λα θαηαπλίγεηαη ε θπζηθή ζπκπάζεηα αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο πνπ έγηλαλ πιενλέθηεο, αηκνβφξνη, καηαηφδνμνη θη άξρηζαλ αθαηάπαπζηεο ζπγθξνχζεηο θη αηκαηνρπζίεο αλάκεζα ζηνπο ηζρπξνχο θαη ζηνπο αλίζρπξνπο. Ζαη ε θνηλσλίαο ηνπ πνιηηηζκνχ πνπ έθεξε ηνπο πνιέκνπο θαη θαηάληεζε εμαζιησκέλν θαη εθθπιηζκέλν ην αλζξψπηλν γέλνο, δελ κπφξεζε νχηε λα ην επαλαθέξεη ζηελ πξψηε
ηνπ
θαηάζηαζε
νχηε
λα
ηνπ
κεηαβάιιεη
ηηο
ζπλήζεηεο
πνπ
ηνπ
δεκηνχξγεζε. Δ επηδίσμε ηνπ θαιχηεξνπ δελ έθεξε παξά ην αληίζεην, θαη ηειηθά, νδεγήζεθε ζηελ άβπζζν ηνπ νιέζξνπ.
63
Σφηε νη άλζξσπνη ζ‟ άξρηζαλ λα ζθέθηνληαη ηελ εμαζιίσζή ηνπο θαη ηηο αηηίεο ηεο, θαη πην πνιχ απ‟ φινπο νη πινχζηνη πνπ δελ κπνξεί παξά λα θαηάιαβαλ πφζν ηνπο έβιαςαλ νη αδηάθνπνη πφιεκνη πνπ ηα έμνδά ηνπο έγηλαλ απφ ηηο πεξηνπζίεο ηνπο. Θα θαηάιαβαλ επίζεο φηη θαζψο είραλ πάξεη ηα πξάγκαηα ζηελ θπξηφηεηά ηνπο κε ηε βία, κε ηνλ ίδην ηξφπν ζα ήηαλ πηζαλφ λα θησρχλνπλ, θαη λα πάζνπλ φ,ηη θαη νη άιινη. Αε ζα κπνξνχζαλ ηφηε λα πνπλ ζηνπο άιινπο φηη ην ηάδε ρσξάθη ή ην ηάδε ζπίηη αλήθε ζ‟ απηνχο θαζψο ην είραλ ρηίζεη ή είραλ θνπηάζεη απηνί γηα λα η‟ απνθηήζνπλ. Οη άιινη ζα ηνπο απαληνχζαλ φηη δελ είραλ θακηά δηάζεζε λ‟ αλαγλσξίζνπλ θφπνπο πνπ νη ίδηνη δελ αλάγθαζαλ θαλέλα λα θάλεη θαη πνπ κάιηζηα πνιινί ζηεξνχληαλ φια φζα είραλ νη πξψηνη θη φηη εθείλνη ηα είραλ θιέςεη απφ ηελ θνηλή πεξηνπζία. Έηζη, θαζψο νη πινχζηνη δελ είραλ αξθεηά
δπλαηνχο
ιφγνπο
γηα
αληηξξήζεηο
νχηε
κεγάιε
δχλακε
γηα
λα
ππεξαζπίζνπλ ηα αγαζά ηνπο, κπνξεί έλαο-έλαο λα ήηαλ πνιχ ηζρπξφο, αιιά κπξνζηά ζην πιήζνο πνιχ αλίζρπξνη. Άιισζηε, θαζψο ππήξρε κεγάιε δήιηα θαη κεγάινο αληαγσληζκφο αλάκεζα ζηνπο πινχζηνπο, δελ ήηαλ ελσκέλνη θη έηζη δελ κπνξνχζαλ λ‟ αληηζηαζνχλ εχθνια ζηνπο ερζξνχο πνπ ήηαλ νπσζδήπνηε πην ελσκέλνη κεηαμχ ηνπο. Σφηε ρξεηάζηεθε λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ην κπαιφ ηνπο γηα λα ζθεθηνχλ θάηη πνπ πνηέ δελ είρε πεξάζεη απφ ηε ζθέςε ησλ αλζξψπσλ. θέθηεθαλ λα εθκεηαιιεπηνχλ ηελ ίδηα ηε δχλακε ησλ ερζξψλ ηνπο θαη λα ηνπο θάλνπλ ππεξαζπηζηέο ηνπο, λα ζεζπίζνπλ θάπνηα ζπζηήκαηα ή ηδέεο πνπ ζα έθαλαλ
ηνπο
θησρνχο
ερζξνχο
ηνπο
αληί
λα
ηνπο
πνιεκνχλ,
λα
ηνπο
ππνζηεξίδνπλ. Σα θπζηθά δηθαηψκαηα ηνπ δίθηνπ θαη ηεο δηακαξηπξίαο ζα θαηαπλίγνληαλ κέζα ζ‟ απηά ηα ζπζηήκαηα θαη ζ‟ απηέο ηηο ηδέεο. Έηζη, άξρηζαλ λα παξνπζηάδνπλ ζην ζπγθεληξσκέλν πιήζνο ησλ θησρψλ ηελ αζιηφηεηα πνπ πξνθαινχλ νη κάρεο ελαληίνλ ησλ πινπζίσλ, ηελ θνηλή δπζηπρία πνπ ληψζνπλ πινχζηνη θαη θησρνί, αθνχ θη νη δπν δελ είλαη
64
αζθαιείο θαη, ηειηθά, θαηάθεξαλ λα ηνπο θαηαζηήζνπλ φξγαλα ησλ επηδηψμεψλ ηνπο. Σνπο πξφηεηλαλ λα θάλνπλ ζπκθσλίεο γηα λα γιηηψζνπλ νη αδχλαηνη απφ ηελ ηπξαλλία ησλ δπλαηψλ, γηα λα πεξηνξίζνπλ ηελ απιεζηία θαη γηα λα θαηνρπξψζνπλ ηα δηθαηψκαηα ηνπ θαζέλα κε λφκνπο δηθαίνπ θαη εηξήλεο κε ηνπο νπνίνπο φιεο αλεμαηξέησο νη ζρέζεηο ζα θαλνλίδνληαλ, κε θνηλά θαζήθνληα ζε πινχζηνπο
θαη
θησρνχο.
Αειαδή,
απ‟
φιεο
ηηο
ζθφξπηεο
δπλάκεηο
λα
ζπγθεληξψζνπλ κηα χςηζηε δχλακε πνπ ζα θπβεξλά κε λφκνπο, κε ζνθία, πνπ ζα πξνζηαηεχεη φια ηα άηνκα, πνπ ζα πνιεκά ηνπο θνηλνχο ερζξνχο θαη πνπ ζα εμαζθαιίδεη ηελ νκφλνηα θαη ηηο ίδηεο ηδέεο. Φπζηθά, δε ρξεηάδνληαλ φια ηνχηα ηα επηρεηξήκαηα γηαηί νη πξσηφγνλνη είραλ θηφιαο πηζηέςεη ζ‟ απηή ηελ παξάινγε αδηθία θη έθηαζαλ ζην ζεκείν λα ρξεηάδνληαη ηα δηθαζηήξηα θαη ηνπο αθέληεο. πξσγκέλνη θη απηνί απφ ηελ πιενλεμία ησλ πινπζίσλ ηνπο βνήζεζαλ λα ζηεξηψζνπλ
ην
ζεζκφ
ηεο
δνπιείαο,
πξνθεηκέλνπ
λα
είλαη
ειεχζεξνη!
ν
πεξηνξηζκέλνο ηνπο λνπο κπνξνχζε λα ζθεθηεί θάιιηζηα ηελ σθέιεηα ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο αιιά δελ είραλ ηελ σξηκφηεηα γηα λα δηαθξίλνπλ ηνπο θηλδχλνπο ηεο. ζνη κπφξεζαλ λα πξνβιέςνπλ απηνχο ηνπο θηλδχλνπο ήηαλ εθείλνη πνπ είραλ ηελ ειπίδα λα σθειεζνχλ απ‟ απηνχο, θη απηνί πξφζπκα ζπζίαζαλ έλα κέξνο ηεο ειεπζεξίαο ηνπο γηα λα ζψζνπλ έλαλ άιιν, θαζψο ν ηξαπκαηηζκέλνο πνπ ηνπ θφβνπλ ην έλα κέινο γηα λα ζσζεί φιν ην ππφινηπν θνξκί ηνπ. Ώπηφ ήηαλ ην μεθίλεκα ηεο θξαηηθήο δηνίθεζεο ηεο θνηλσλίαο θαη απηή ήηαλ ε αξρή ησλ λφκσλ πνπ ππνδνχισζαλ θη άιιν ηνπο αδχλακνπο ελψ δπλάκσζαλ ηνπο πινχζηνπο. Αε ζα μαλαγχξηδε πνηέ πηα ην δηθαίσκα ηεο θπζηθήο ειεπζεξίαο θαη ζα ζηέξησλε γηα αηέιεησηνπο αηψλεο ε αληζφηεηα κέζα απφ ηελ ηδηνθηεζία, κέζα απφ ηελ θαιπκκέλε θιεςηά πνπ έγηλε απφιπην δηθαίσκα θαη βχζηζε ζηνλ πφλν θαη ζηηο ειιείςεηο νιφθιεξν ην αλζξψπηλν γέλνο πνπ ππνηάρηεθε ζηελ απιεζηία ησλ ιίγσλ.
65
Έηζη, ζπγθξνηήζεθε ην πξψην νξγαλσκέλν θξάηνο αιιά ζπγθξνηήζεθαλ θαη νη πξψηεο αληηζηάζεηο ζε ζπλέλσζε. Ζαηφπηλ ηα θξάηε απμήζεθαλ θαη θάιπςαλ νιφθιεξε ηελ επηθάλεηα ηεο γεο, έηζη πνπ δελ έβξηζθεο νχηε έλα ζεκείν ρσξίο ηελ εμνπζία ηνπ θξάηνπο, ρσξίο ην δπγφ θαη ηε ζπάζε πνπ έπεθηε ζπρλά πάλσ ζνπ θαη πνπ αθφκε θη νλ δελ έπεθηε, θξεκφηαλ γηα πάληα πάλσ ζην ιαηκφ ζνπ. Δ ζηνξγή θαη αγάπε παξακεξίζηεθαλ θη έκεηλαλ κφλν ζε
κεξηθέο
γελλαηφςπρεο θαξδηέο δηεζληζηψλ νη νπνίνη μεπεξλνχζαλ ηα ζχλνξα πνπ κπήθαλ ζηηο ρψξεο θαη ζηα έζλε θαη ηχιημαλ κε αγάπε φιν ην αλζξψπηλν γέλνο. Σα θπζηθά δηθαηψκαηα απνδπλακψζεθαλ θαη κεηαβιήζεθαλ ζε δηάθνξεο ζπκθσλίεο θαη θνηλσληθέο ζρέζεηο γηαηί ε θπζηθή δσή είρε γίλεη πηα άρξεζηε, φζν θη νλ νη άλζξσπνη έλησζαλ ήδε ηε δπζηπρία πνπ ζθνξπνχζε ε ζπγθξαηεκέλε θξαηηθή θνηλσλία.
Έγηλε
ε
αξρή
ησλ
εζληθψλ
πνιέκσλ,
έγηλαλ
κάρεο,
θνληθά,
αληεθδηθήζεηο πνπ θάλνπλ ηελ ςπρή θαη ην κπαιφ λα θξηθηνχλ θαη ζπλάκα άξρηζαλ νη ζξεζθεπηηθέο πξνιήςεηο πνπ έθαλαλ ηνλ άλζξσπν λα πηζηεχεη πσο νη αηκαηνρπζίεο ήηαλ ζεάξεζην θαζήθνλ. Σν αλζξψπηλν αίκα έξξεε άθζνλν γηαηί νη άλζξσπνη πίζηεπαλ πσο έπξεπε λα θάλνπλ έηζη θαη κέζα ζε κηα κφλν κέξα κάρεο κπνξνχζαλ λα γίλνπλ ηφζα θνληθά, ηφζεο ιεειαζίεο θαη ηφζα εγθιήκαηα πνπ δελ είραλ γίλεη φκνηά ηνπο κέζα ζε αηψλεο θπζηθήο δσήο. Έηζη ε ζπγθξφηεζε ηεο θνηλσλίαο ζε θξάηε θαη ζε έζλε έθεξε απηά η απνηειέζκαηα. Παξά ην φηη άιινη θηιφζνθνη έρνπλ αληίζεηε γλψκε γηα ηελ Πξψηε δεκηνπξγία ηνπ θξάηνπο, εγψ Θα ππνζηεξίμσ φηη ε επηθξάηεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ησλ ηζρπξφηεξσλ, φπσο πηζηεχνπλ απηνί, δελ ήηαλ θαζφινπ θπζηθφ δηθαίσκα αθνχ δεκηνχξγεζε ηε δηαξθή εκπφιεκε θαηάζηαζε θη αθνχ νη αδχλαηνη αληηζηέθνληαλ ζπλερψο ρσξίο λα εθιέγνπλ ζειεκαηηθά ηνπο θπξίνπο ηνπο. Δ βίαηε αξπαγή ησλ αγαζψλ θαη ηεο εμνπζίαο δελ κπνξνχζε λα νλνκαζηεί πξαγκαηηθή θνηλσλία. Βμ άιινπ, θαζψο νη ιέμεηο “δπλαηφο” θαη “αδχλαηνο”, ζηελ θξαηηθή
66
θνηλσλία δε ζεκαίλνπλ παξά “πινχζηνο” θαη “θησρφο”— αθνχ κφλν κε ηελ αξπαγή ησλ αγαζψλ απφ ηνπο άιινπο έγηλαλ ζη δπλαηνί, ζα πξέπεη λα ζεσξνχκε κ‟ επηθχιαμε απηέο ηηο ιέμεηο. Σέινο νη θησρνί δελ είραλ λα ράζνπλ θαλέλα άιιν πξάγκα παξά ηελ ειεπζεξία ηνπο, έηζη δε ζα κπνξνχζαλ λα ηελ παξαρσξήζνπλ ζειεκαηηθά ζηνπο πινχζηνπο‟ κα νη δεχηεξνη είραλ πεξηζζφηεξνπο ιφγνπο λα θνβνχληαη
ηελ
αξπαγή
ησλ
αγαζψλ
ηνπο
θη
επνκέλσο
ρξεηάζηεθε
πεξηθξνπξνχλ θαιχηεξα θαη πην νξγαλσκέλα ηα ζπκθέξνληά ηνπο.
67
λα
ΠΒΘΠΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ Αελ ήηαλ νξγαλσκέλε εμ αξρήο ε ζπγθξφηεζε ηεο πνιηηηθήο δηαθπβέξλεζεο ηεο θνηλσλίαο. Έιεηπαλ νη γλψζεηο, ε πείξα, ε ζνθία θαη ν άλζξσπνο θξφληηδε κφλν γηα ην παξφλ θαη γηα φζα κπνξνχζε λα δεη θαη φρη λα πξνβιέςεη. Θεσξψ φηη πνηέ δελ ζα αγγίμεη ηελ ηειεηφηεηα ην πνιηηηθφ ζχζηεκα αθνχ ε αξρή έγηλε ηειείσο ζηελ ηχρε θαη κε βία. Οχηε ν ρξφλνο πνπ θαλεξψλεη ηηο αηέιεηέο ηνπ θαη δείρλεη δηάθνξνπο ηξφπνπο ζεξαπείαο δελ κπνξεί λα ην ζεξαπεχζεη. Οη λνκνζέηεο πνπ πξνζπάζεζαλ λα επηζθεπάζνπλ ηα ειαηηψκαηα ηνπ πνιηηηθνχ νηθνδνκήκαηνο δελ ζθέθηεθαλ φηη εθείλν πνπ ρξεηαδφηαλ ήηαλ λα ην γθξεκίζνπλ ηειείσο. Θφλν ν Ηπθνχξγνο ηεο πάξηεο πέηαμε φιεο ηηο παιηέο θη άρξεζηεο νπζίεο πξνθεηκέλνπ λα θηηάμεη γεξφ νηθνδφκεκα. Υξεηάζηεθε λα αλαηξαπεί ν λφκνο κε δηάθνξνπο ηξφπνπο, λα απμεζνχλ ζε κεγάιν βαζκφ ζη παξαλνκίεο θαη ηα εγθιήκαηα θαη λα ζθεθηεί θάπνηνο φηη ζα έπξεπε λ‟ αλαζέζνπλ ηε δηθαηνζχλε φρη ζηε δχλακε ηνπ ζπλφινπ φπσο γηλφηαλ σο ηφηε, αιιά ζε ιίγα εηδηθά άηνκα θαη φηη ζα έπξεπε λα δεκηνπξγήζνπλ άξρνληεο γηα ηελ εθηέιεζε ησλ απνθάζεσλ ηεο εμνπζίαο. ΐέβαηα δελ κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε φηη κπήθαλ άξρνληεο αλαίηηα πξηλ απφ ηέηνηα αλάγθε φπσο θαη δελ κπνξνχκε λα θαληαζηνχκε φηη παξαδφζεθαλ εθείλνη νη πεξήθαλνη άγξηνη ζηα ρέξηα θάπνηνπ ηχξαλλνπ ρσξίο θαλέλαλ φξν, δερφκελνη λα ππνηαρζνχλ. ίγνπξα, ηα έζλε δεκηνχξγεζαλ ηνπο άξρνληεο φρη ζέινληαο λα ππνδνπισζνχλ κηα θαη δελ ππάξρεη ηίπνηε πην παξάινγν απφ ην λα ππνηάζζεζαη ζηε ζέιεζε ηνπ
68
άιινπ αιιά πηζηεχνληαο φηη νη άξρνληεο Θα ππεξάζπηδαλ ηελ ειεπζεξία ηνπο. Ο Πιίληνο έιεγε ζηνλ Σξαταλφ φηη “νη άξρνληεο ππήξραλ γηα λα κελ είλαη νη άιινη δνχινη”. Ζαζψο βιέπνπλ ηνπο ζεκεξηλνχο αλζξψπνπο λα πθίζηαληαη αδηακαξηχξεηα ην δπγφ ηνπο, νη πνιηηηθνί θαη νη θηιφζνθνη πηζηεχνπλ φηη ππάξρεη κηα θπζηθή θιίζε πξνο ηε δνπιεία. Θα φηαλ ν άλζξσπνο ράζεη ηελ ειεπζεξία ηνπ, φπσο ζπκβαίλεη θαη κε ηελ αζσφηεηά ηνπ, ράλεη θαη ηε δηάζεζε γη απηήλ. Σν αμεκέξσην άινγν, φηαλ δεη ραιηλάξη έζησ θη απφ καθξηά, νξζψλεη ηε ραίηε ηνπ θαη αλαζηαηψλεηαη ζχγθνξκν, ρηππάεη ηα πφδηα ηνπ, αιιά ην εμεκεξσκέλν ππνκέλεη ην καζηίγην θαη φια η‟ άιια. Παξφκνηα, ν άγξηνο δελ κπνξεί λα ζεθψζεη δπγφ, φπσο ν πνιηηηζκέλνο, κα πξνηηκά ηελ ειεπζεξία ηνπ έζησ θαη κέζα απφ νδχλεο. Δ αληηκεηψπηζε ηεο δνπιείαο ινηπφλ δελ θξίλεηαη απφ ηελ εμαζιίσζε ησλ ππνδνπισκέλσλ αιιά απφ ηηο πξάμεηο αληίζηαζήο ηνπο απέλαληη ζ απηέο. Γλσξίδσ βέβαηα φηη απηνί πνπ δακάζηεθαλ εμαίξνπλ ηελ εηξήλε θαη ηελ αζθάιεηα πνπ απνιακβάλνπλ κέζα ζηε δνπιεία ηνπο. Ώιιά μέξσ φηη δελ αμίδεη λα κηινχλ θαη γηα θάηη πνπ δελ γλσξίδνπλ, δειαδή ηελ ειεπζεξία, απηήλ πνπ νη άιινη γηα λα κελ ηελ ράζνπλ, επαλαζηαηνχλ, ρψλνληαη ζηηο θπιαθέο, αςεθνχλ ηελ πείλα θαη ηε γχκληα θαη ηνλ ίδην ην ζάλαην, θαη πηζηεχσ πσο κφλν απηνί έρνπλ ην δηθαίσκα λα ππεξαζπίδνπλ ηε ιέμε ειεπζεξία.
69
ΒΖΣΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ Πνιινί θηιφζνθνη ηζρπξίδνληαη φηη ε εμνπζία θαη ην νξγαλσκέλν θξάηνο ηεο βίαο πξνήξζε απφ ηελ παηξηθή εμνπζία. Παξά ηηο αληίζεηεο απφςεηο, πηζηεχσ φηη απηή ε εμνπζία είλαη ε πην ηπξαλληθή. Δ παηξηθή εμνπζία, πξάγκαηη, σθειεί κάιινλ ηνλ εμνπζηαδφκελν παξά ηνλ εμνπζηαζηή. Οη θπζηθνί λφκνη ιέλε πσο ν παηέξαο εμνπζηάδεη ην παηδί φζν ππάξρεη αλάγθε κφλν. Θφιηο εθείλν κεγαιψζεη θαη γίλνπλ ίζνη, ν γηφο δελ νθείιεη θακηά ππνηαγή ζηνλ παηέξα ηνπ αιιά κφλν ζεβαζκφ θη επγλσκνζχλε. Βπνκέλσο, ε πνιηηηθά νξγαλσκέλε θνηλσλία δελ άξρηζε κε ηελ παηξηθή εμνπζία αιιά, αληίζεηα, ε παηξηθή εμνπζία πήξε ηε δχλακή ηεο απφ ηελ θνηλσλία ηνπ θξάηνπο. Δ αιεζηλή παηξηθή εμνπζία είλαη φηαλ ν παηέξαο ζπγθεληξψλεη γχξσ ηνπ ηα παηδηά ηνπ γηα λα ηνπο δψζεη ηελ πεξηνπζία ηνπ αλάινγα κε ην βαζκφ πνπ ηα βξίζθεη ππάθνπα ζηε ζέιεζή ηνπ. Ώλ εμαθνινπζήζνπκε ηηο έξεπλέο καο, ζα δηαπηζηψζνπκε φηη ε ζειεκαηηθή ηπξαλλία είλαη θάηη ςεχηηθν, ρσξίο ζηεξεή βάζε, κηα ζπλζήθε πνπ δελ βάδεη ππνρξεψζεηο θαη ζηα δπν ζπκβαιιφκελα κέξε αιιά θνξηψλεη ην έλα κε βάξε θαη ην άιιν ην αθήλεη ρσξίο θακηά ππνρξέσζε. Ώπηφ ην θξηρηφ ζχζηεκα δελ αξέζεη αθφκα θαη ηψξα ζηνπο “θαινχο” βαζηιηάδεο ηεο Γαιιίαο φπσο δείρλνπλ ζπρλφ νη λφκνη ηνπο. Έλα δηάηαγκα ηνπ Ηνπδνβίθνπ ΕΑ‟ ιέεη φηη “δελ πξέπεη λα λνκηζηεί φηη ν βαζηιηάο δελ ππφθεηηαη ζηνπο θξαηηθνχο λφκνπο γηαηί θη απηφο πξέπεη λα είλαη ππνηαγκέλνο”! Πηζηεχσ φηη ν άλζξσπνο πνπ ζηεξείηαη ηελ ειεπζεξία
70
ηνπ, ην πην πνιχηηκν αγαζφ, γίλεηαη έλα κε ηα δψα πνπ ππνηάζζνληαη κε δνπιεία ζηα έλζηηθηά ηνπο, φηη πνπιάεη ηελ ειεπζεξία ηνπ ράλνληαο ηελ ίδηα ηνπ ηε δσή, ζην δπλάζηε ηνπ, φηη θη ν ίδηνο ν Θεφο ηαπεηλψλεηαη βιέπνληαο ην πην θαιφ ηνπ πιάζκα λ‟ αηηκάδεηαη κε ηε δνπιεία. Παξφια απηά, δε ζα ζηαζψ εθεί κα ζα ξσηήζσ γηαηί εθείλνη πνπ πνχιεζαλ μεδηάληξνπα ηελ ειεπζεξία ηνπο κεηέδσζαλ θαη ζηνπο κεηαγελέζηεξνπο απηφ ηνλ εμεπηειηζκφ; Γηαηί ηνπο ζηέξεζαλ ηα αγαζά ησλ πξνγφλσλ θάλνληαο αλππφθνξε ηε δσή ηνπο; χκθσλα κε ηνλ Πνχθεξληνθ, φινη κπνξνχλ λα κεηαδψζνπλ ηελ πεξηνπζία ηνπο ζηνπο άιινπο κε ζπλζήθεο θαη νκνινγίεο θαη παξφκνηα κπνξνχλ λα δψζνπλ θαη ηελ ειεπζεξία. Θα εγψ λνκίδσ πσο ηνχηε ε ζθέςε είλαη ιαζεκέλε γηαηί, αθνχ ε πεξηνπζία δνζεί, θεχγεη νινθιεξσηηθά απφ απηφλ πνπ ηελ έρεη θαη αλ ν ησξηλφο ηεο θάηνρνο ηελ ρεηξηζηεί άζρεκα, απηφ είλαη αδηάθνξν γηα ηνλ πξψην, κηα θαη νχηε δεκηψλεηαη νχηε σθειείηαη. Θα ε θαηάρξεζε ηεο ειεπζεξίαο απφ ηνλ άιινλ, δελ κπνξεί λα κε κ‟ ελδηαθέξεη γηαηί γίλνκαη φξγαλφ ηνπ, δνχινο ηνπ θαη γηαηί ε ζηέξεζε ηεο ειεπζεξίαο κνπ έρεη επίπησζε ζε φιεο ηηο πξάμεηο κνπ. Πέξα απ απηά, θαζψο ην δηθαίσκα ηεο ηδηνθηεζίαο έγηλε απφ ζπλζήθεο, θαη απφ ζπζηήκαηα, ν θαζέλαο δηθαηνχηαη λα δηαζέζεη ηελ πεξηνπζία ηνπ κε ηνλ ηξφπν πνπ ζέιεη απηφο, αιιά δελ έρεη θαη ην ίδην δηθαίσκα γηα ηα πην νπζηαζηηθά δψξα ηεο θχζεο, ηε δσή θαη ηελ ειεπζεξία πνπ ν άλζξσπνο ηα έρεη απφ ηελ πξψηε ηνπ ζηηγκή. ίγνπξα δελ ππάξρεη κεγαιχηεξν αγαζφ απφ ηελ ειεπζεξία, θαη θπζηθά ηελ ίδηα ηε δσή, γη‟ απηφ ε έιιεηςή ηεο, απνηειεί πξνζβνιή θαη ζηε θχζε θαη ζηε ινγηθή. Ώθφκα θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ παξαηηείηαη θάπνηνο εθνχζηα απφ ηελ ειεπζεξία ηνπ φπσο απφ ηελ πεξηνπζία ηνπ, ππάξρεη πνιχ κεγάιε δηαθνξά γηα ηνπο απνγφλνπο ηνπ, γηαηί ηελ πεξηνπζία ηελ παίξλνπλ ζαλ παηδηά θαη θιεξνλφκνη, κα ε ειεπζεξία δίλεηαη απφ ηελ ίδηα ηε θχζε, γη απηφ νη γνλείο δελ έρνπλ θαλέλα δηθαίσκα ζηε ζηέξε-
71
ζε ηεο ειεπζεξίαο ησλ παηδηψλ ηνπο. Βπνκέλσο, ν ζεζκφο ηεο δνπιείαο, γηα λα ζηαζεί ρξεηάζηεθε λα παξαβηαζηεί ε θχζε, αιιά θαη γηα λα παξαηαζεί ε ηπξαλληθή εμνπζία, ε θχζε έπξεπε λα κεηαβιεζεί. ζν θη αλ νη λνκνδηδάζθαινη ηζρπξίδνληαη κε θάζε ζνβαξνθάλεηα φηη ν απφγνλνο ηνπ δνχινπ γελληέηαη θη απηφο δνχινο, δειαδή φηη ν άλζξσπνο δελ γελληέηαη ειεχζεξνο, είλαη ζίγνπξν φηη νη πνιηηηθέο θπβεξλήζεηο δελ πξνέξρνληαη απφ ηε θζνξνπνηφ δχλακε ηεο θνηλσλίαο ηνπ ηζρπξφηεξνπ. Πηζηεχσ φηη ην πνιηηηθφ ζχζηεκα δεκηνπξγήζεθε κε νκφθσλν ζπκβφιαην ηνπ ιανχ θαη ησλ αξρφλησλ πνπ είρε εθιέμεη θαη ζχκθσλα κ‟ απηφ, θαη ηα δπν κέξε ππνρξενχληαη λα ηεξνχλ ηνπο ζπζηαηηθνχο λφκνπο πνπ ζέζπηζαλ νη ίδηνη. Ζαζψο ν ιαφο έλσζε θάζε ζέιεζε κφλν ζε κία, ζεζπίδνληαη ππνρξεσηηθνί λφκνη γηα φια αλεμαηξέησο ηα κέιε ηεο θνηλσλίαο, θη έλαο απ‟ απηνχο ξπζκίδεη ηνλ ηξφπν εθινγήο θαη ην βαζκφ ηεο ηζρχνο ησλ αξρφλησλ πνπ ζα εθηεινχλ ηνπο άιινπο. Σνχηε ε δχλακε απιψλεηαη ζε θαζεηί πνπ κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηε ζηαζεξνπνίεζε ησλ ζπζηεκάησλ κα δελ κπνξεί λα κεηαβάιιεη ην ζχζηεκα. Οη λφκνη θαη νη ππεξέηεο ηνπο έγηλαλ πεξηζζφηεξν επππφιεπηνη κε ηηο ηηκέο πνπ ηνπο απέδσζαλ, κε ηηο παξαρσξήζεηο αηνκηθψλ πξνλνκίσλ ζηνπο άξρνληεο. Θα θαζψο εθείλεο ηηο επνρέο έιεηπε απφ ηνλ άλζξσπν ε πείξα θαη ε γλψζε ησλ αλζξψπηλσλ δηαζέζεσλ, δελ κπνξνχζαλ λα πξνβιέςνπλ ηηο αλαπφθεπθηεο θαηαρξήζεηο απηψλ ησλ ζπζηεκάησλ, έηζη ην ζεσξνχζαλ άξηζην θαη κάιηζηα, ζπκθέξνλ. Σα ζεκέιηα ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο ήηαλ νη λφκνη πνπ απνηεινχζαλ θαη ηα δηθαηψκαηα ησλ θπβεξλεηψλ. Ώλ απηνί θαηαξγνχληαλ, έπαπε ακέζσο θαη ε λφκηκε δχλακε ηεο εμνπζίαο θαη ν ιαφο δελ ήηαλ θαζφινπ αλαγθαζκέλνο λα ππαθνχεη πηα ζ‟ απηνχο. Ζαζψο εθείλν πνπ απνηειεί ηε ζεκειηψδε ζχζηαζε ηνπ θξάηνπο είλαη ν λφκνο θαη φρη ν θπβεξλήηεο, ηφηε ν θαζέλαο Θα κπνξνχζε λα επαλαπνθηήζεη ην θπζηθφ δηθαίσκα ζηελ ειεπζεξία. Ώλ ζθεθηνχκε πεξηζζφηεξν πάλσ ζ‟ απηφ ζα δνχκε φηη ην ίδην ην ζπκβφιαην
72
δείρλεη φηη δε γηλφηαλ λα κελ παξαβηαζηεί πνηέ. Ζακηά άιιε αλψηεξε δχλακε δελ κπνξνχζε
λα
εγγπεζεί
θαη
λα
ηζρπξνπνηήζεη
εθείλα
πνπ
ζπκθσλήζεθαλ
ππνρξεψλνληαο ηα δπν κέξε λα θξαηνχλ ηηο ζπκθσλίεο ηνπο. Βπνκέλσο, ηα ζπκβαιιφκελα κέξε ζα έιπλαλ θαηά ηελ θξίζε ηνπο ηηο δηαθνξέο ηνπο θαη ην θαζέλα ζα είρε ην δηθαίσκα λα θαηαξγεί ην ζπκβφιαην αλ ην άιιν παξαβίαδε ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ ή αλ ζα θξηλφηαλ αλψθειν ην ζπκβφιαην. Σν δηθαίσκα ηεο παξαίηεζεο ζηεξίδεηαη ζ‟ απηέο ηηο πεξηζηάζεηο, θπξίσο. Βπνκέλσο ην πνιηηηθφ ζχζηεκα δελ είλαη παξά απνηέιεζκα ηεο ζέιεζεο ηνπ αλζξψπνπ. Βλψ φινη νη άξρνληεο είραλ ζηα ρέξηα ηνπο ηε δχλακε θαη ηηο σθέιεηεο ηνπ ζπκβνιαίνπ, παξφια απηά κπνξνχζαλ λα παξαηηεζνχλ απφ ηελ εμνπζία, γη‟ απηφ ν δεκησκέλνο ήηαλ ν ιαφο θαη απηφο είρε ην δηθαίσκα λα παξαηηεζεί απφ ηελ ππνηαγή. Βίλαη θαλεξφ φηη ην πνιηηηθφ ζχζηεκα δελ είρε ζα βάζε ηε ινγηθή αιιά κηα άιιε, πην ζηεξεή βάζε. Αειαδή, έπξεπε λα κεζνιαβήζεη ην ζετθφ ζπλαίζζεκα ψζηε λα απνθηήζνπλ νη άξρνληεο ηεξά θαη απαξάβαηα δηθαηψκαηα εκπνδίδνληαο ηνπο ππνδνπισκέλνπο λα ηνλ θξίλνπλ θη έηζη λα ππάξρεη γεληθή εζπρία. Θα κπνξνχζακε, ίζσο, λα ππνζέζνπκε φηη παξφιεο ηεο ηηο θαηαρξήζεηο, ε ζξεζθεία έθαλε ην θαιφ λα πεξηνξίζεη ηα αηκαηνθπιίζκαηα ζε ζρέζε κε ηα πνιηηηθά πάζε, κα αο αλαιχζνπκε απηή ηελ ππφζεζε: Οη κηθξέο ή νη κεγάιεο δηαθνξέο αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο δεκηνχξγεζαλ ηηο δηάθνξεο πνιηηηθέο δηαθπβεξλήζεηο. ηαλ ινηπφλ βξηζθφηαλ αλάκεζά ηνπο θάπνην μερσξηζηφ άηνκν ηνλ εθιέγαλε γηα θχξηφ ηνπο. Ώπφ δσ μεθηλά ε κνλαξρία. ε πεξίπησζε πνπ νη εθιεθηνί ήηαλ πνιινί, εθιέγνληαλ φινη καδί θαη κ‟ απηφ ηνλ ηξφπν άξρηζε ε αξηζηνθξαηία. ηαλ έκνηαδαλ ιίγν-πνιχ ζηηο ηθαλφηεηεο θαη ζηα πξνηεξήκαηα θαη φηαλ ήηαλ ιηγφηεξνη απνμελσκέλνη απφ ηε θπζηθή δσή, φινη καδί αλαιάκβαλαλ ηελ θπβέξλεζε θη έηζη 73
εγθαηαζηάζεθε ε δεκνθξαηία. Φπζηθά, Ο ρξφλνο καο έδεημε πνην ήηαλ ην πην ρξήζηκν πνιίηεπκα απ‟ φια ηα παξαπάλσ γηα ηνλ άλζξσπν. Ώπηνί πνπ ππνηάρζεθαλ ζηνπο λφκνπο κα πξνζπάζεζαλ λα δηαθπιάμνπλ ηελ ειεπζεξία ηνπο, είλαη εθείλνη πνπ δνχζαλ ζε δεκνθξαηίεο θαη νλνκάζηεθαλ πνιίηεο, θη απηνί πνπ ππνηάρηεθαλ ζηνπο ηπξάλλνπο ήηαλ νη ππήθννη πνπ δνχζαλ θάησ απφ ην δπγφ ηεο κνλαξρίαο θαη ηεο αξηζηνθξαηίαο. Γηα λα ην πνχκε κε άιια ιφγηα, απφ ηε κηα πιεπξά ζπγθεληξψζεθαλ ηα αγαζά θαη ν πινχηνο, θαη απφ ην άιιν νη αξεηέο. ηελ αξρή, ζ‟ φια ηα ζπζηήκαηα, νη άξρνληεο έβγαηλαλ κεηά απφ εθινγή. ηαλ δελ ππεξηεξνχζε ν πινχηνο θαη ληθνχζε ε αξεηή, ν άλζξσπνο απνθηνχζε θπζηθή ππεξνρή. Έλα άιιν ραξαθηεξηζηηθφ ήηαλ ε πξνηίκεζε γηα ηηο κεγαιχηεξεο ειηθίεο θαζψο ε πείξα θαη ν θαηεπλαζκφο ησλ παζψλ ζηνπο πην ειηθησκέλνπο ζπληεινχζαλ ζηε ιήςε κεηξεκέλσλ απνθάζεσλ. Ώπηφ θαίλεηαη απφ ην ζεβαζκφ ζηνπο πην ειηθησκέλνπο Ββξαίνπο, ζηνπο γέξνληεο ηεο πάξηεο, ζηε γεξνπζία ηεο Ρψκεο. Χζηφζν, φζν πην ζπρλά έπαηξλαλ ςήθνπο νη γεξνληφηεξνη, ηφζν πην ζπρλέο ήηαλ νη ςεθνθνξίεο θαη ηφζν πην θαζαξέο νη δπζρέξεηεο. Έηζη, δεκηνπξγήζεθαλ νη
πξψηεο ζπλσκνηηθέο πξάμεηο, νη
επαλαζηάζεηο θαη
νη
εμεγέξζεηο, αλαπηχρζεθε ν θαλαηηζκφο ζηηο θαηξίεο, άξρηζαλ νη εκθχιηνη πφιεκνη θαη ε ίδηα παιηά θαηάζηαζε ηνπ ράνπο. Οη γεξνληφηεξνη κε ηε θηινδνμία ηνπο, εθκεηαιιεχηεθαλ απηέο ηηο ζπλζήθεο θαη θαηέζηεζαλ απφιπην δηθαίσκα ηελ παηξηθή εμνπζία ζηα παηδηά. Ο ιαφο πνπ είρε πιένλ ζπλεζίζεη ζηε δνπιεηά θαη ζηελ ηάμε, πξνθεηκέλνπ λα έρεη ηελ εζπρία ηνπ δέρηεθε ηελ αχμεζε ηεο δνπιείαο θη έηζη, νη δεζπφηεο απφθηεζαλ ην δηθαίσκα ηεο δηαδνρήο ζηελ εμνπζία, κε ζπλαληψληαο αληίζηαζε. Έθηαζαλ έηζη λ‟ απνθηήζνπλ ηελ ςπρνινγία ησλ αξρφλησλ πνπ έβιεπαλ ηελ εμνπζία ζαλ πξνγνληθφ πξνλφκην, θη άξρηζαλ λα βιέπνπλ ζαλ αιεζηλνχο δνχινπο ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπο, θαη κέζα απφ ηα πινχηε ηνπο, λα ηνπο βιέπνπλ ζα λα ήηαλ δψα.
74
ΐιέπνπκε ινηπφλ φηη ν πξψηνο φξνο ηεο αληζφηεηαο είλαη ε ηδηνθηεζία καδί κε ηνπο λφκνπο πνπ ζεζπίζηεθαλ γηα ηε δηαθχιαμή ηεο. Ζαηφπηλ έξρεηαη ε άζθεζε εμνπζίαο θαη ηέινο ε κεηαιιαγή ηεο κφληκεο δηαθπβέξλεζεο ησλ εζλψλ, ζε θξαηηθή δηαθπβέξλεζε. Θ‟ απηφ ηνλ ηξφπν θαηνρπξψζεθαλ νη δηαθνξέο αλάκεζα ζε θησρνχο θαη πινχζηνπο, κεηά νη δηαθνξέο αλάκεζα ζε δπλαηνχο θαη αδχλαηνπο θαη ηέινο, αλάκεζα ζε ηπξάλλνπο θαη δνχινπο. Ώπηφ είλαη ην έζραην ζθαινπάηη αληζφηεηαο θη έηζη ζα γίλεηαη ψζπνπ λέεο κεηαβνιέο ζηα ζπζηήκαηα ζα θαηαξγήζνπλ ην παξφλ ζχζηεκα ή ζα ην ππνρξεψζνπλ λα θαηαιάβεη ην πξψην θαη λφκηκν ζρήκα ηνπ.
75
ΒΐΑΟΘΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ Δ θαηαλφεζε απηήο ηεο θαηάιεμεο ησλ πξαγκάησλ, πξνυπνζέηεη αλαγθαία ηε κνξθή ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο καδί κε ηα κεηνλεθηήκαηά ηνπ. Βίλαη ηα ίδηα κεηνλεθηήκαηα πνπ πξνθαινχλ ηα θνηλσληθά ζπζηήκαηα πνπ νδεγνχλ θαη ζηηο θαηαρξήζεηο θαη ζηηο ππεξβάζεηο. Θπνξνχκε λα πνχκε φηη ε αξραία πάξηε ήηαλ κηα εμαίξεζε γηαηί εθεί νη κφλνη λφκνη πνπ ππήξραλ ήηαλ πην αδχλαηνη απφ ηα πάζε θαη ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ. Ώπηφ καο θάλεη εχθνια λα ππνζέζνπκε φηη δε ζα ππήξρε αλάγθε γηα λφκνπο ή εμνπζηαζηέο ζε κηα θνηλσλία φπνπ ε θπβέξλεζε ζα πξνρσξνχζε πάληα κε ην ζθνπφ ηεο ίδξπζήο ηεο. Βίλαη απηνλφεην φηη νη πνιηηηθέο δηαθξίζεηο θαη ηα πξνλφκηα δεκηνπξγνχλ θαη ηηο δηαθξίζεηο αλάκεζα ζηνπο πνιίηεο, γηαηί φηαλ ε αληζφηεηα αλάκεζα ζηνπο αθέληεο θαη ζην ιαφ απμάλεη, επεθηείλεηαη θαη ζηνπο αλζξψπνπο ρσξηζηά. Οη άξρνληεο δελ είλαη ζε ζέζε λα αζθήζνπλ ηελ παξάλνκε εμνπζία ηνπο αλ δελ έρνπλ γχξσ ηνπο δνξπθφξνπο ζηνπο νπνίνπο λα παξαρσξνχλ κέξνο απ‟ απηήλ. Ζαη ηφηε νη πνιίηεο παξαζχξνληαη απφ ηε θηινδνμία θαη επηζπκνχλ λα αζθνχλ ηπξαλλία ζηνπο άιινηο παξά λα έρνπλ ηελ ειεπζεξία ηνπο. Θα αλ δελ ζέιεη θάπνηνο λα ππνηαρζεί είλαη πνιχ δχζθνιν λα ην θαηαθέξεη θαη ν πην επηδέμηνο πνιηηηθφο. Ώιιά ε αληζφηεηα απιψλεηαη ζε άηνκα δνπιηθά θαη καηαηφδνμα πνπ πξφζπκα δέρνληαη θάζε θίλδπλν θαη ζεσξνχλ φηη είλαη ην ίδην πξάγκα λα εμνπζηάδνπλ ή λα είλαη δνχινη. Ήξζε ινηπφλ θάπνηα επνρή πνπ ζη ιανί ηπθιψζεθαλ ηφζν ψζηε λα πηζηέςνπλ ηνπο άξρνληεο πνπ ηνπο παξφηξπλαλ λα γίλνπλ κεγάινη ζαλ απηνχο θαη λα ληψζνπλ ηφζν
76
πην ζπνπδαίνη φζν πην καθξηλνί ήηαλ νη απφγνλνί ηνπο. Ζαη ηφηε παξαηεξνχκε ην παξάδνμν θαηλφκελν λα ζεσξείηαη κηα νηθνγέλεηα ηφζν πεξίθεκε φζν πην πνιινχο νθλνχο πξφγνλνπο έρεη. Ώλ κνπ επηηξεπφηαλ λα αλαιχζσ κε ιεπηνκέξεηεο ην θαηλφκελν, ζα αλέθεξα πσο απμάλεηαη ε αληζφηεηα αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο απφ ηελ ίδηα ηελ πνιηηηθή δηαθπβέξλεζε. Θφιηο γίλεη ε ζπγθέληξσζε ησλ αηφκσλ ζηελ θνηλσλία, ακέζσο αξρίδνπλ νη ζπγθξίζεηο, νη παξαηεξήζεηο ζηηο δηαθνξέο ηνπο πνπ ηνπο θάλνπλ λα μερσξίδνπλ. Ώπηέο ζη δηαθνξέο είλαη πνηθίιεο αιιά θαζψο, γεληθά, ηα πξνηεξήκαηα πνπ θάλνπλ ηνπο αλζξψπνπο λα μερσξίδνπλ ζηελ θνηλσλία είλαη ηα πινχηε, ε θαηαγσγή, ε δχλακε θιπ., ε αληζφηεηα μεθηλά απ‟ απηά. Σα θαιά ή άζρεκα ζπζηαηηθφ κηαο δηαθπβέξλεζεο εμαξηψληαη απφ ηε ζπκθσλία ή ηε δηαθσλία απηψλ ησλ δπλάκεσλ κα θη απ‟ απηά μεθηλνχλ θαη η‟ άιια είδε αληζφηεηαο. Φπζηθά, ην ηειεπηαίν είδνο αληζφηεηαο είλαη ν πινχηνο γηαηί ζ‟ απηφ ππάγνληαη φια η‟ άιια είδε, κηα θαη θαζψο είλαη ην πην άκεζν κέζνλ γηα ηελ επδσία ε νπνία κπνξεί λα επηδξάζεη θαη ζηνπο άιινπο, νη άλζξσπνη κπνξνχλ κ‟ απηφλ λ αγνξάδνπλ αγαζά θαη λα εμαγνξά- δνπλ ηίηινπο, αμηψκαηα θιπ. Ώπηφ θαη κφλν θαλεξψλεη πφζν καθξηά βξίζθνληαη νη ιανί απφ ηελ πξψηε θνηλσληθή ζχζηαζε θαη πφζν έρνπλ πιεζηάζεη ζηελ παξαθκή. Θα κνπ ήηαλ, εμ άιινπ, εχθνιν λ‟ απνδείμσ πσο, θαζψο νη θαξδηέο ησλ αλζξψπσλ θιέγνληαη απφ ηε ιαρηάξα γηα δφμα θαη δηάθξηζε, εμαζθεί ηηο δπλάκεηο θαη ηηο ζπγθξηηηθέο ηθαλφηεηεο θάλνληαο ηα πάζε ηνπο λα απμάλνληαη θαη λα δηνγθψλνληαη θαη νδεγψληαο ηνπο φρη κφλν ζε άκηιια ή απιή αληηδειία αιιά ζε ερζξφηεηα, ζε ζαλάζηκν κίζνο. Βίλαη εχθνιν λα θαληαζηνχκε ηηο απνηπρίεο θαη ηηο ζπκθνξέο ζηηο νπνίεο νδεγεί ηνπο αλζξψπνπο απηφ ην θαηλφκελν, θαζεκεξηλά, κέζα απφ ην θνβεξφ αληαγσληζκφ. Χζηφζν, απηή ε θινγεξή θαη καληψδεο θηινδνμία ηνπ αληαγσληζκνχ έθαλε ηνπο αλζξψπνπο λα θαηαθέξλνπλ φρη κφλν
77
ηα ρεηξφηεξα κα θαη ηα θαιχηεξα πξάγκαηα. Ώπφ εδψ γελλήζεθαλ φιεο νη θαθίεο θαη φια ηα παξάινγα αιιά θαη νη αξεηέο, θαη νη επηζηήκεο, θαη νη ηχξαλλνη αιιά θαη νη θηιφζνθνη, ρσξίο βέβαηα απηφ λα πάςεη λα ζεκαίλεη φηη ηα θαιά ήηαλ πνιχ ιηγφηεξα απφ ηηο θαηαζηξνθέο. Οινέλα ζπλαληνχκε ειάρηζηνπο πινχζηνπο θαη ηζρπξνχο πνπ δνπλ κέζα ζηε ριηδή θαη ζηε δφμα, ελψ νη πνιινί δνπλ κέζα ζε εμαζιίσζε θαη ζπκθνξά, γηαηί φζν πην πνιχ ππνθέξνπλ νη θησρνί απφ ηηο ζηεξήζεηο, ηφζν νη πινχζηνη εθηηκνχλ ην ρξήκα θη φηαλ ε θηψρεηα ησλ άιισλ αλαθνπθηζηεί, ε δηθή ηνπο επδαηκνλία ζα εμαθαληζηεί. Θα
καο ήηαλ
δπλαηφ
λα
ζπληάμνπκε
έλα
κεγάιν
βηβιίν φπνπ
ζα
κπνξνχζακε λα βάινπκε ζηε δπγαξηά ηα κεηνλεθηήκαηα θαη ηα πιενλεθηήκαηα ηεο ζεκεξηλήο δσήο ζπγθξηηηθά κε ηε θπζηθή δσή, φπνπ λα εκθαλίδνπκε ηηο δηάθνξεο θάζεηο πνπ απφ ηηο νπνίεο πέξαζε ε αληζφηεηα σο ζήκεξα, θαη απηέο πνπ ελδέρεηαη λα δηαλχζεη ζην κέιινλ, κε φια ηα είδε θαη φιεο ηηο κεηαβνιέο πνπ Θα θέξεη ν ρξφλνο. Βθεί ζα κπνξνχζακε λα δνχκε ην ιαφ, κε ηε δηθή ηνπ, εζσηεξηθή δηνίθεζε, κε ηηο πξνθπιάμεηο ηνπ απφ ηηο θαηαζηξνθέο, ζα κπνξνχζακε λα δνχκε ην κεγάισκα ηεο ηπξαλλίαο πνπ ην ηέινο ηεο δελ ζα ην γλσξίδνπλ νη άλζξσπνη, ζα βιέπακε ηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα θαη ηηο ειεπζεξίεο λ‟ αθαλίδνληαη θαη ηηο δηακαξηπξίεο ησλ παζρφλησλ λα ζεσξνχληαη εμεγέξζεηο θαηά ηεο ηάμεο, ζα βιέπακε ηελ παλνπξγία ηεο εμνπζίαο λα δηνξίδεη κηζζνθφξνπο απφ ηηο δαπάλεο ηνπ ιανχ, θαη ηελ αχμεζε ηεο θνξνινγίαο. Θα βιέπακε ηνπο αγξφηεο λα παξαηνχλ απνγνεηεπκέλνη ηα ρσξάθηα ηνπο, ζα βιέπακε ην νηθηξφ θαηλφκελν νη παηξηψηεο λα κεηαβάιινληαη ζε ερζξνχο, κε άιια ιφγηα ηα άηνκα πνπ πιεξψλεη ν ιαφο γηα ηελ αζθάιεηα ηεο παηξίδαο, λα ζηξέθνπλ ηα φπια ελαληίνλ ηνπ, πξνζθπλψληαο ηνλ ηχξαλλν θαη φληαο έηνηκνη λα βπζίζνπλ ην καραίξη αθφκε θαη ζην ζηήζνο ηνπ αδειθνχ, ζην ιαηκφ ησλ γνληψλ, ζηα
78
ζπιάρλα ηεο έγθπνπ γπλαίθαο ηνπο, γηα ράξε ηνπ ηπξάλλνπ! Γηαηί νη ηχξαλλνη είλαη πην ηζρπξνί παξά πνηέ φηαλ ν ιαφο είλαη δηαηξεκέλνο. Γηαηί ε κεγάιε θνηλσληθή αληζφηεηα θαζηζηά κάηαηεο θαη ηηο ηέρλεο θαη ηηο επηζηήκεο, αθνχ ιείπεη ε επδαηκνλία θαη ε αξεηή, αθνχ ε ηπξαλλία κέζα ζηνπο αηψλεο ζήθσλε ιίγν-ιίγν ην θξηρηφ ηεο θεθάιη θαηαπλίγνληαο θάζε λφκν θαη θάζε δίθην, θαηαβξνρζίδνληαο, κέζα ζηελ απφιπηε δχλακή ηεο, ηα πάληα, έηζη πνπ λα κελ ππάξρεη πηα λφκνο νχηε άξρνληεο αιιά κφλν απαίζηνη ηχξαλλνη, φπνπ βαζηιεχεη ηπθιή ππνηαγή θαη φπνπ αθαλίδνληαη φιεο ζη έλλνηεο πεξί ηηκήο θαη ειπίδαο, αθνχ κφλνο λφκνο είλαη ε ζέιεζε ηνπ ηπξάλλνπ θαη νη ηδηνηξνπίεο ηνπ θαη “Σν δίθην ηνπ πην δπλαηνχ” πνπ καο μαλαγπξίδνπλ ζε κηα θαηάζηαζε θπζηθήο δνχγθιαο, φρη φκσο ζαλ εθείλε ηελ πξψηε, ηελ αγλά πξσηφγνλε ηεο θαζαξήο θχζεο. Ώιιά κηαο δνχγθιαο — γελλήκαηνο ηεο πην θξηρηήο παξαθκήο. Γηαηί ε ηπξαλλία έρεη θαηαιχζεη θάζε θπζηθή δχλακε ηεο πξψηεο θαηάζηαζεο ησλ αλζξψπσλ θαη νη αδηθεκέλνη δελ νλεηξεχνληαη παξά λα πεηάμνπλ ηνλ ηχξαλλν. Έηζη νδεγνχκαζηε ζηελ επαλάζηαζε πνπ εθζξνλίδεη ηνλ ηχξαλλν θαη απνηειεί νινθιεξσηηθά δίθαηε πξάμε αθνχ γθξεκίδεηαη κε ηε βία απηφο πνπ σο ηψξα θπβεξλνχζε κφλν κε βία!
79
ΟΓΑΟΟ ΖΒΦΏΗΏΕΟ
Ώλαθαιχςακε θαη βαδίζακε ζηνλ μεραζκέλν δξφκν ζηνλ νπνίν πεξπάηεζαλ νη άλζξσπνη ψζπνπ λα θαηαιήμνπλ απφ ηε δσή ηεο θχζεο ζηε δσή ηνπ νξγαλσκέλνπ θξάηνπο, θαη βέβαηα, παξαιείςακε λα πνχκε πνιιά, ηφζν γηαηί ε θαληαζία καο δελ κπνξεί λα πξνρσξήζεη άιιν φζν θαη γηαηί δελ ππάξρεη ρξφλνο. ίγνπξα νη αλαγλψζηεο ζα έρνπλ εθπιαγεί απφ ηε δηαθνξά αλάκεζα ζηε θπζηθή θαη ζηελ πνιηηηζκέλε δσή. Πάλησο, φζα πξνβιήκαηα εζηθήο θαη πνιηηηθήο δελ κπφξεζε λα ιχζεη ε θηινζνθία, πηζηεχσ φηη ζα ιχζεη απηή ε αξγή εμέιημε ζηε δηαδνρή ησλ γεγνλφησλ. Ίζσο κάιηζηα, νη αλαγλψζηεο λα θαηαιάβνπλ γηαηί ν Αηνγέλεο δελ έβξηζθε άλζξσπν φπσο δεηνχζε, δειαδή επεηδή δεηνχζε άλζξσπν επνρψλ πεξαζκέλσλ, αθνχ ην αλζξψπηλν γέλνο δηαθέξεη απφ επνρή ζε επνρή. Ίζσο κνπ αληηηάμνπλ φηη ν Ζάησλ αθαλίζηεθε καδί κε ηε Ρψκε γηαηί ήηαλ αθαηάιιεινο γηα ηελ επνρή ηνπ. Βθείλνο ν έμνρνο άλζξσπνο θαηάθεξε λα μαθληάζεη κφλνο ηνπ ηνλ θφζκν πνπ ζα κπνξνχζε λα ηνλ εμνπζηάζεη πεληαθφζηα ρξφληα πξηλ. Θε άιια ιφγηα ζα κνπ πνπλ φηη ε ςπρή θαη ηα πάζε κεηαβάιινληαη, γίλνληαη ηειείσο δηαθνξεηηθά. Θεηά ζα εμεγήζνπλ φηη ν ρξφλνο θαζψο πεξλά, δεκηνπξγεί άιιεο αλάγθεο θαη άιιεο επηζπκίεο θαη φια γίλνληαη πηα επίθηεηα. Ώπηέο νη αλάγθεο, απηέο νη επηζπκίεο δεκηνπξγήζεθαλ απφ ηηο λέεο ζρέζεηο θαη δελ ππάξρεη θακηά θπζηθή πξνέιεπζε ζ‟ απηέο. Θέζα απφ ηηο παξαηεξήζεηο επηβεβαηψλνπκε ηα ζπκπεξάζκαηα απηά. Τπάξρεη ηφζν κεγάιε 80
δηαθνξά αλάκεζα ζηνλ πξσηφγνλν θαη ζηνλ πνιηηηζκέλν πνπ εθείλα πνπ ν πξψηνο ζεσξεί εμαίζηα, ν άιινο ηα βξίζθεη ηξνκεξά. Βλψ ν πξσηφγνλνο δεη ειεχζεξα, μέλνηαζηα θαη λσρειηθά, έηζη, πνπ αθφκε θαη ε γλσζηή εξεκία ησλ ησηθψλ λα κε ζπγθξίλεηαη κε ηελ αθάληαζηε μελνηαζηά ηνπ, ν πνιηηηζκέλνο εξγάδεηαη αθαηάπαπζηα, θνιπκπάεη ζηνλ ηδξψηα θαη, ηαπηφρξνλα πξνζπαζεί θαη γη‟ άιινπο θφπνπο. Οη πνιηηηζκέλνη θνπξάδνληαη ψζπνπ λα πεζάλνπλ, ζπρλά γηα λα δήζνπλ πεζαίλνπλ θαη αςεθνχλ ηε δσή πηζηεχνληαο ζηελ αζαλαζία. Βλψ κηζνχλ ηνπο πινχζηνπο θάλνπλ φ,ηη κπνξνχλ γηα ηελ
εθηίκεζε
θαη
ηελ
παξαδνρή
ηνπο.
Όζηεξα,
κε
πεξηζζή
αιαδνλεία
πεξεθαλεχνληαη γηα ηε ζπκπάζεηα πνπ ηνπο δείρλνπλ νη ηζρπξνί, δειαδή γηα ηε δνπιεία ηνπο ελψ νηθηίξνπλ φζνπο δελ απνιακβάλνπλ ηηο δνπινπξεπείο ηηκέο πνπ ηνπο γίλνληαη! Θα αιήζεηα, ηη ζέα ζα παξνπζίαδε γηα ηνλ πξσηφγνλν, ν Βπξσπαίνο ηεο απιήο! ίγνπξα, ζα πξνηηκνχζε λα πεζάλεη πνιιέο θνξέο παξά λα δήζεη ηνχηε ηελ άγεπζηε δσή πνπ νχηε νη επεξγεζίεο δελ κπνξνχλ λα θάλνπλ πην σξαία. Ζαζψο ν άγξηνο δελ ήμεξε ηη ζα πεη δχλακε θαη ηηκή, δελ κπνξνχζε λα θαηαιάβεη ην λφεκα φισλ απηψλ ησλ θφπσλ. Αελ κπνξνχζε λα θαληαζηεί φηη ζα ππήξραλ άλζξσπνη πνπ ηελ ηηκή πνπ ηνπο θάλνπλ νη άιινη ηε ζεσξνχλ ζπνπδαίν πξάγκα, ζηεξηδφκελνη πεξηζζφηεξν ζηελ εθηίκεζε ησλ άιισλ παξά ζηνπο ίδηνπο ηνπο εαπηνχο ηνπο. Οη πξσηφγνλνη είραλ ηελ επηπρία λα δνπλ κέζα ζηνπο εαπηνχο ηνπο, καδί κ‟ απηνχο ελψ νη πνιηηηζκέλνη δνπλ κηα δσή γηα ηνπο άιινπο, φρη γηα ηνπο ίδηνπο θη απηφ ηνπο αλαγθάδεη λα θπλεγνχλ ηελ εθηίκεζε ησλ άιισλ κε θάζε ζπζία. ην ηέινο, κέζα απφ ηφζε αιινίσζε αξρίδεη κηα εζηθή αδηαθνξία πνπ αλαγθάδεη ηνπο αλζξψπνπο λα αδηαθνξνχλ γηα ην θαιφ ή ην θαθφ. Σα πάληα θαηαληνχλ ππνθξηηηθά, ςεχηηθα θαη πιαζηά, ηφζν ε ηηκή φζν θαη ε θηιία θαη ε θάζε είδνπο αμία, αθφκε θαη ε θαθία. Θε άιια ιφγηα, φια φζα νη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνχλ
81
κε θάζε ηξφπν θαη κε θάζε επηδεμηφηεηα, είλαη ςεχηηθα! Ζαη χζηεξα απφ ηφζεο δνμαζίεο, ηφζεο ζεσξίεο, ηφζεο θηινζνθίεο θαη ηδέεο θαη πεπνηζήζεηο — πνπ απνθηήζεθαλ θνηηάδνληαο πάληα ηνπο άιινπο θαη πνηέ κέζα ζηνπο ίδηνπο καο ηνπο εαπηνχο — δελ ππάξρεη ηίπνηε άιιν παξά κηα πιαζηή κνξθή ηηκήο ρσξίο λφεκα, ρσξίο αιεζηλέο γλψζεηο, δελ ππάξρνπλ παξά νξηζκέλεο απνιαχζεηο ρσξίο πξαγκαηηθή ραξά. Φπζηθά, απνδείρηεθε φηη ε δσή ηνπ αλζξψπνπ ηεο θχζεο δελ ήηαλ θαζφινπ έηζη θαη φηη θαη κφλν ην γεγνλφο φηη ε πνιηηηζκέλε θνηλσλία θαη, επνκέλσο ε αληζφηεηα, αιινηψλεη ηηο θπζηθέο καο ηάζεηο, είλαη αξθεηφ. Ζαηέβαια θάζε πξνζπάζεηα γηα λα δψζσ ηελ αξρή, ηελ πξνέιεπζε θαη ηελ εμέιημε ηεο αληζφηεηαο κέζα απφ ηε δεκηνπξγία ηεο πνιηηηζκέλεο θνηλσλίαο, κε ηε θσλή ηεο ινγηθήο θαη ηεο θχζεο θαη φρη κε εθείλεο ηηο ηεξέο δνμαζίεο πνπ ηζρπξίδνληαη φηη ζη άξρνληεο ήηαλ δηθαίσκα ηνπ Θενχ θαη ησλ αλζξψπσλ. Βπηβεβαηψλεηαη φηη κηα θαη ε αληζφηεηα δελ πθίζηαηαη ζηε δσή ηεο θχζεο, δπλακψλεη θη εμειίζζεηαη κε ην δηθφ καο κπαιφ θαη ηελ πξφνδφ ηνπ θαη ζην ηέινο, ζηαζεξνπνηεί ηε ζέζε ηεο κέζα απφ ηελ ηδηνθηεζία θαη ηνπο λφκνπο ηνπ θξάηνπο. Ώπνδείρηεθε φηη ε θπζηθή αληζφηεηα πνπ βαζίδεηαη ζ‟ έλα επίθηεην θαη φρη θπζηθφ δηθαίσκα, αληηηίζεηαη ζηε θχζε θη επίζεο απνδείρηεθε ηη πξέπεη λα πηζηεχνπκε γηα ηελ αληζφηεηα πνπ θπξηαξρεί ζε φιν ηνλ πνιηηηζκέλν θφζκν. πσο θαη λα είλαη, ε ζεκεξηλή πνιηηηζκέλε θαηάζηαζε έξρεηαη ζε απφιπηε ζχγθξνπζε κε ηνπο θπζηθνχο λφκνπο, δειαδή ην λα θπβεξλνχλ νη θνπηνί ηνπο ζνθνχο, ηα παηδηά λα θπξηαξρνχλ πάλσ ζηνπο γέξνπο, νη ιίγνη λα ρνξηαίλνπλ κέρξη ζθαζκνχ απφ ηελ θαινπέξαζε θαη νη ιανί λα ζηεξνχληαη αθφκε θαη ηα πην αλαγθαία πξάγκαηα θαη λα πεηλάλε.
82
ΠΏΡΏΣΔΡΔΒΕ Θαζαίλνπκε απφ ηνλ Δξφδνην φηη φηαλ ζπγθεληξψζεθαλ νη πξψηνη εθηά Πέξζεο γηα λα ζπζθεθηνχλ πνην πνιηηηθφ ζχζηεκα ζα ππνδείθλπαλ ζηελ Πεξζία, αθνχ πέζαλε ν Φεπδνζκέξδεο, έλαο απ‟ απηνχο ππνζηήξηδε ηε δεκνθξαηία. Ώπηφ ήηαλ πνιχ παξάδνμν γηα έλαλ ζαηξάπε πνπ κπνξνχζε λα γίλεη θαη ν ίδηνο βαζηιέαο. Βίλαη γλσζηφ φηη ε δεκνθξαηία είλαη θάηη πνπ ην θνβνχληαη νη ηζρπξνί αθνχ ηνπο αλαγθάδεη λα ππνινγίδνπλ θαη ηνπο άιινπο αλζξψπνπο. κσο νη άιινη δελ δέρηεθαλ ηε γλψκε ηνπ παξαπάλσ άληξα. Ώπηφο πνπ νλνκαδφηαλ Οηάλεο, είδε φηη ζα έθηαλαλ θαη πάιη ζηε κνλαξρία θαη επεηδή δελ επηζπκνχζε λα θπβεξλά αιιά νχηε θαη λα ηνλ θπβεξλνχλ, κε ηε ζέιεζή ηνπ παξαρψξεζε ζηνπο άιινπο ηελ εμνπζία, δεηψληαο ζαλ αληάιιαγκα ηελ ειεπζεξία ηνπ γη‟ απηφλ θαη ηνπο απνγφλνπο ηνπ. ίγνπξα φκσο ζα ππήξρε θάπνηνο φξνο ζηε ζπκθσλία απηή πνπ ν Δξφδνηνο δελ ηνλ αλαθέξεη, κα πνπ εκείο πξέπεη λα ηνλ ππνζέζνπκε γηαηί αιιηψο, θαζψο ζα ήηαλ ειεχζεξνο θη αλεμάξηεηνο ν Οηάλεο ζα κπνξνχζε λα είλαη παλίζρπξνο. Ώιιά δε βιέπνπκε ζ‟ φιε ηνπ ηε δσή λα δεκηνπξγήζεη ηελ παξακηθξή αλαζηάησζε. Γξάθεη ν Ώξηζηνηέιεο γηα ηελ αλζξψπηλε θχζε: “Βθείλν πνπ καο ζπκθέξεη είλαη λα γλσξίδνπκε ηνπο εαπηνχο καο, κα λνκίδσ φηη γλσξίδνπκε νηηδήπνηε άιιν θαιχηεξα απ‟ απηνχο. Δ θχζε καο πξνίθηζε κε θάπνηα φξγαλα γηα ηε ζπληήξεζή καο θη εκείο ηα ρξεζηκνπνηνχκε ιαλζαζκέλα.
83
Ζαηνξζψλνπκε λα δνχκε έμσ απφ ηνπο εαπηνχο καο θαη απμάλνπκε ζε ππεξβνιηθφ βαζκφ ηηο ελέξγεηεο ησλ αηζζήζεψλ καο. πάληα δίλνπκε πξνζνρή ζηηο εζσηεξηθέο αηζζήζεηο πνπ καο δηδάζθνπλ λα γλσξίδνπκε ηνπο εαπηνχο καο θαη πνπ κφλν κ‟ απηέο κπνξνχκε λα θξίλνπκε ηνλ άλζξσπν. Ώιιά κε πνην ηξφπν ζα κπνξνχζακε λα δψζνπκε ζ‟ απηέο ηηο αηζζήζεηο ηηο απαξαίηεηεο θηλήζεηο θαη λα ηηο επεθηείλνπκε πην πνιχ; Θε πνην ηξφπν ζα κπνξνχζακε λα απνβάιινπκε ηελ απάηε πνπ έρεη ππνζηεί ε ςπρή καο απφ ηε ζφισζε ηνπ λνπ; Ώπηέο νη αηζζήζεηο έκεηλαλ ρσξίο θακηά εμάζθεζε ιφγσ ηεο απξαμίαο αλάκεζα ζε ηφζεο ζσκαηηθέο αηζζήζεηο θαη θάεθαλ απφ ηελ ίδηα ηε θσηηά ησλ παζψλ ηεο. Βμ άιινπ, ε θαξδηά, ην κπαιφ θαη νη άιιεο αηζζήζεηο, ζπλσκφηεζαλ φιεο ελάληηά ηεο.” ια ηα παηδηά πεξπαηνχλ κε ηα ηέζζεξα θαη γηα λα ζεθσζνχλ φξζηα ρξεηάδνληαη έλα δίδαγκα. ε νξηζκέλνπο άγξηνπο δε, ζαλ ηνπο Οπεληφηνπο, ζπκβαίλεη λα παξακεινχλ ηα παηδηά θαη λα η‟ αθήλνπλ γηα πνιχ δηάζηεκα λα πεξπαηνχλ κε ηα ηέζζεξα κε απνηέιεζκα λα δπζθνιεχνληαη θαηφπηλ λα ηα ζηήζνπλ φξζηα. ηηο Ώληίιιεο έρεη ζπκβεί ζπρλά ε ίδηα πεξίπησζε. ηα 1444, ζηελ Έζζε βξέζεθε έλα παηδί πνπ αλαηξάθεθε απφ ιχθνπο θη φηαλ ην έθεξαλ ζηελ απιή ηνπ πξίγθηπα Βξξίθνπ, αλέθεξε φηη πξνηηκνχζε λα επηζηξέςεη ζηνπο ιχθνπο παξά λα κέλεη κε ηνπο αλζξψπνπο. Ζαη είρε ζπλεζίζεη ηφζν πνιχ λα βαδίδεη ζαλ ιχθνο, πνπ ρξεηάζηεθε λα δέζνπλ ην ζψκα ηνπ γχξσ-γχξσ κε μχια γηα λα ην ππνρξεψζνπλ λα ζηαζεί φξζην θαη λα ηζνξξνπήζεη πάλσ ζηα πφδηα ηνπ. Παξφκνηα πεξίπησζε ζπλαληάκε ζηα 1694, ζηα δάζε ηεο Ηηζνπαλίαο. Βθεί βξέζεθε έλα παηδί αλάκεζα ζηηο αξθνχδεο πνπ δελ έδεηρλε θαζφινπ φηη είρε ινγηθή. Αε κηινχζε θαζφινπ, βάδηδε ζηα ηέζζεξα θη έβγαδε θξαπγέο πνπ δελ έκνηαδαλ αλζξψπηλεο.
84
„Βλα άιιν παηδί πνπ, απφ ην Ώλλφβεξν ην κεηέθεξαλ ζηελ Ώγγιηθή απιή, θαηάθεξε κε κεγάιε δπζθνιία λα νξζνπνδήζεη. Βμ άιινπ, ζηα Ππξελαία, βξήθαλ δπν άγξηνπο πνπ έηξεραλ ζηα βνπλά ζαλ ηεηξάπνδα. Δ
ζσκαηηθή
ζχζηαζε
ηνπ
αλζξψπνπ
ζηε
ζεκεξηλή
ηεο
κνξθή
δεκηνπξγήζεθε απφ ηηο κεηαβνιέο ηεο καθξφρξνλεο ρξήζεο ηνπ λα βαδίδνπλ νη άλζξσπνη φξζηνη. Θα απφ ηελ νκνηφηεηα πνπ ππάξρεη ζηα αλζξψπηλα ρέξηα θαη ζηα κπξνζηηλά πφδηα ησλ ηεηξάπνδσλ, γελλήζεθε ε ακθηβνιία αλ ην ζεκεξηλφ αλζξψπηλν βάδηζκα είλαη θπζηθφ. Οξηζκέλνη ιέλε φηη ην ηεηξάπνδν πεξπάηεκα θαηαξγεί ηα ρέξηα πνπ είλαη ηφζν απαξαίηεηα, άρξεζηα. Θα νη πίζεθνη καο δείρλνπλ φηη κπνξνχκε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηα ρέξηα θαη κε δπν ηξφπνπο θη έπεηηα, δελ ππάξρεη θακηά απφδεημε φηη ε θχζε έθαλε ηνλ άλζξσπν λα βαδίδεη δηαθνξεηηθά απφ ηηο δηθέο ηεο πξνζηαγέο. Ινκίδσ φηη δηαζέηνπκε πνιχ πην ηθαλνχο ιφγνπο γηα λ‟ απνδείμνπκε φηη ν άλζξσπνο είλαη δίπνδνο. Ώξρηθά, ε ζεκεξηλή ζσκαηηθή ζχζηαζε ηνπ αλζξψπνπ δελ ήηαλ πνιχ δηαθνξεηηθή νχηε αληίζεηε κε εθείλε ηνπ πξσηφγνλνπ. Έπεηηα, αλ νη βξαρίνλεο κπνξνχλ λα ρξεζηκεχνπλ γηα πφδηα, δελ έρνπκε άιιε απφδεημε γηα ηνλ ηεηξαπνδηζκφ. Χζηφζν, έρνπκε απνδείμεηο γηα ην αληίζεην. Σν αλζξψπηλν θεθάιη είλαη πξνζθνιιεκέλν ζην ζψκα κε ηξφπν πνπ ηα κάηηα θνηηάδνπλ νξηδφληηα φηαλ πεξπαηάεη νξζφο, φπσο ζε φια ηα άιια δψα. Θα φηαλ βαδίδεη ζηα ηέζζεξα, ηα κάηηα ηνπ θνηηάδνπλ θάζεηα ζηε γε, ιφγσ ηνπ ζρήκαηνο ηνπ θεθαιηνχ θαη ηεο ζέζεο ηνπ ιαηκνχ. Ώπηή ε ζέζε ησλ καηηψλ δελ ήηαλ θαζφινπ ρξήζηκε γηα ηε ζπληήξεζε ηνλ δψνπ. Βμ άιινπ, ν άλζξσπνο δελ δηαζέηεη ηελ νπξά πνπ είλαη απαξαίηεηε ζε φια ηα ηεηξάπνδα, αιιά πεξηηηή ζηα δίπνδα. Βπίζεο, φηαλ ε γπλαίθα είλαη δίπνδε θαη θξαηά ζηελ αγθαιηά ηεο ην κσξφ ηεο, ηα ζηήζεηα ηεο παίξλνπλ δηαθνξεηηθή ζέζε απφ εθείλε πνπ ζα έπαηξλαλ αλ βάδηδε ζηα ηέζζεξα. Βπηπξφζζεηα, ην πίζσ κέξνο ηνπ αλζξψπηλνπ
85
θνξκηνχ είλαη ππεξβνιηθφ ςειφ ζε ζρέζε κε ην εκπξφο θαη, αλ βαδίζεη ζηα ηέζζεξα, ζα ρξεηαζηεί λα γνλαηίζεη, έηζη πνπ ην βάδηζκα, θαζψο είλαη πέξα απφ θάζε αλαινγία, δπζθνιεχεη ηξνκεξά. Ώθφκε, αλ παηνχζε ζηε γε κε νιφθιεξεο ηηο βάζεηο ηνπ πνδηνχ θαη ηηο παιάκεο, ζα είρε ζην πίζσ κέξνο κηα άξζξσζε ιηγφηεξε απφ ηα άιια δψα, δειαδή ηελ άξζξσζε πνπ ελψλεη ηελ νπιή κε ηελ θλήκε αλ δελ παηήζεη κε ηηο άθξεο ησλ δαρηχισλ φπσο γίλεηαη αλαγθαζηηθά, φηαλ πεξπαηά ζηα ηέζζεξα. Ο ηαξζφο πνπ έρεη πνιιά θφθαιν είλαη κεγαιχηεξνο θαη δελ γίλεηαη λα πάξεη ηε ζέζε ηεο απιήο, χζηεξα βξίζθεηαη πνιχ θνληά ζην κεηαηάξζην, έηζη δε δίλεη ζηελ αλζξψπηλε θλήκε ηελ επιπγηζία ησλ ηεηξάπνδσλ. Ώλ ηα παηδηά πεξπαηνχλ ζηα ηέζζεξα, είλαη γηαηί βξίζθνληαη ζε ειηθία πνπ νη θπζηθέο ηνπο δπλάκεηο είλαη αθφκα αδχλαηεο θαη ηα φξγαλά ηνπο δελ έρνπλ αθφκε ζηαζεξνπνηεζεί. Ώλ απφ ην ηεηξαπφδηζκα ησλ παηδηψλ βγάινπκε ην ζπκπέξαζκα φηη είλαη θπζηθφ λα πεξπαηά ν άλζξσπνο κε ηα ηέζζεξα, ηφηε ζα κπνξνχζακε λα ηζρπξηζηνχκε, παξφκνηα, φηη ηα ζθπιηά δελ είλαη θηηαγκέλα γηα πεξπάηεκα, γηαηί έξπνπλ φηαλ γελλεζνχλ. Βμ άιινπ, δελ είλαη αξθεηφο ν ηζρπξηζκφο φηη ν άλζξσπνο απφ ηε θχζε ηνπ βαδίδεη
κε
ηα
ηέζζεξα,
κφλν
επεηδή
παξνπζηάζηεθαλ
θάπνηα
ηεηξάπνδα
αλζξψπηλα φληα, αλ ιάβνπκε κάιηζηα, ππ φςε καο φηη ππάξρνπλ ηφζεο πξσηφγνλεο θαη άγξηεο θπιέο πνπ δελ έρνπλ έξζεη πνηέ ζε επαθή κε ηνλ έμσ θφζκν γηα λα κηκεζνχλ θάηη, θαη φκσο πεξπαηνχλ νξζέο. Βίλαη θπζηθφ γηα έλα παηδί πνπ έρεη εγθαηαιεθζεί κέζα ζ‟ έλα δάζνο, πξηλ θηάζεη ζηελ ειηθία λα βαδίζεη, λα κηκεζεί ην δψν πνπ ην ηξέθεη, αθνχ εμαζθείηαη ζηηο ίδηεο θηλήζεηο θαη ζηηο ίδηεο ζπλήζεηεο πνπ βιέπεη, θαη φρη πνπ ηνπ έδσζε ε θχζε. Ώθξηβψο φπσο νη θνπινί πνπ, κε ηελ θαηάιιειε άζθεζε θάλνπλ κε ηα πφδηα ηνπο φ,ηη θάλνπκε εκείο κε ηα ρέξηα καο, έηζη θαη ηα παηδηά πνπ
86
ηα ηξέθνπλ δψα, αλαγθαζηηθά ρξεζηκνπνηνχλ ηα ρέξηα ηνπο ζαλ πφδηα. Ώλ θάπνηνο αλαγλψζηεο ηχρεη λα μέξεη ηφζα ιίγα γηα ηε θπζηθή ηζηνξία ψζηε λα θέξεη αληηξξήζεηο ζηηο ππνζέζεηο καο πάλσ ζηε βιάζηεζε ηεο γεο, ηνπ απαληψ φηη θαζψο ηα θπηά ιακβάλνπλ ηξνθή απφ ηνλ αέξα πηφηεξν παξά απφ ηε γε, ηεο πξνζθέξνπλ πεξηζζφηεξα απ‟ φζε παίξλνπλ. Σν δάζνο θέξλεη βξνρή γηαηί καδεχεη αλαζπκηάζεηο θη έηζη ην ζηξψκα ηεο γεο πνπ βξίζθεηαη θάησ ηνπ, γίλεηαη παρχ. Σα δψα δίλνπλ ζηε γε ιηγφηεξα απ‟ φζα ηνπο δίλεη απηή. Οη άλζξσπνη, θαζψο ρξεζηκνπνηνχλ πνιιά δέληξα θαη θπηά ηα θαηαζηξέθνπλ. Έηζη, έλα ζηξψκα ηεο γεο πνπ θαηνηθείηαη απφ αλζξψπνπο πξέπεη λα θαηαιήμεη ζαλ ην έδαθνο ηεο Ώξαβίαο θαη άιισλ αλαηνιηθψλ ρσξψλ ησλ αξραίσλ ηφπσλ δηακνλήο ηνπ αλζξψπνπ φπνπ δελ ππάξρεη ηίπνηε άιιν απφ ζηεξεφ αιάηη θαη ην πιηθφ απφ δψα θαη θπηά ζπζζσξεχεηαη εθεί ελψ ηα άιια εμαηκίδνληαη. Σα άπεηξα θπηά θαη δέληξα πνπ άιινηε θάιππηαλ φια ηα εξεκηθά λεζηά πνπ βξέζεθαλ πξφζθαηα θαη νη αξραίνη δξπκνί πνπ έθνςαλ νη άλζξσπνη φζν πιήζαηλαλ θη εμειίζζνληαλ ην απνδεηθλχνπλ απηφ. Θπνξνχκε
λα
ηνλίζνπκε
αθφκε
φηη
αλ
θάπνηα
θπηά
κπνξνχλ
λ‟
αλαπιεξψζνπλ ηελ χιε ηεο γεο πνπ ηξέθεη ηα θπηά θαη ηελ θαηαζηξέθνπλ ηα δψα, ηφηε ζχκθσλα κε ηα Θππθφλ είλαη ηα δέληξα φπνπ ζπγθεληξψλνληαη ζηηο θπιισζηέο θαη ζηηο θνξθέο ηα πην πνιιά λεξφ θαη νη πνιιέο αλαζπκηάζεηο απφ ηα‟ άιια θπηά. Δ θζνξά ηνπ εδάθνπο θέξεη ηε ζηέξεζε ηεο χιεο πνπ ηξέθεη ηα θπηά θαη γίλεηαη πην γξήγνξα φζν ε γε θαιιηεξγείηαη θαη νη άλζξσπνη γίλνληαη εξγαηηθνί θαη μνδεχνπλ πεξηζζφηεξε ηξνθή. Ώθφκα νη άλζξσπνη παίξλνπλ απφ ηνπο θαξπνχο ησλ δέληξσλ ηηο πην άθζνλεο νπζίεο απφ εθείλεο πνπ παίξλνπλ ηα άιια θπηά.
87
Τπάξρνπλ δπν δηαθνξέο πνπ εκθαλίδνληαη ζηα ζαξθνθάγα ηεηξάπνδα: ε κία θαίλεηαη απφ ην ζρήκα ησλ δνληηψλ θαη ε άιιε απφ ηε δηακφξθσζε ησλ εληνζζίσλ. Σα θπηνθάγα, ην άινγν, ην πξφβαην, ην βφδη, είραλ δφληηα πιαηηά ελψ ηα ζαξθνθάγα, ζαλ ην ζθχιν, ην ιχθν, ηελ αιεπνχ θιπ., είραλ δφληηα κπηεξά. Θεξηθά ζαξθνθάγα εμ άιινπ, παξνπζηάδνπλ δηαθνξέο θαη ζε εζσηεξηθά φξγαλα φπσο ζηνλ πξσθηφ πνπ δελ ηνλ έρνπλ. Ζαζψο ηα ζπιάρλα ηνπ αλζξψπνπ είλαη ζαλ ησλ θπηνθάγσλ πξέπεη λα ηνλ εληάμνπκε
ζηα
θπηνθάγα.
Ζάηη
ηέηνην
ην
επηβεβαηψλνπλ
νη
αλαηνκηθέο
παξαηεξήζεηο κα θαη ηα αξραία απνκλεκνλεχκαηα. Ο „Ώγηνο Εεξψλπκνο αλαθέξεη φηη ν Αηθαφαξρνο ιέεη αλαθνξηθά κε ηηο ειιεληθέο αξραηφηεηεο, φηη θαηά ηε βαζηιεία ηνπ Ζξφλνπ πνπ ε γε βιάζηαηλε θπζηθά, θαλείο δελ έηξσγε θξέαο, κα θαξπνχο θαη φζπξηα αθαιιηέξγεηα. Φπζηθά, ε θπηνθαγία ήηαλ σθέιηκε απφ πνιιέο απφςεηο, θαη κηα απ‟ απηέο ήηαλ ε έιιεηςε ζχγθξνπζεο φπσο ζηα ζαξθνθάγα εμ αηηίαο ηεο ιείαο. Βλψ ηα ζαξθνθάγα είλαη άγξηα θαη ζπγθξνχνληαη κεηαμχ ηνπο, ηα θπηνθάγα δνπλ καδί κε εηξήλε. Ώλ ν άλζξσπνο ινηπφλ είλαη θπηνθάγνο, ζα κπνξέζεη εχθνια λα δεη κέζα ζηε θχζε θαη ζα ρξεηάδεηαη πνιχ ιίγν ηελ θνηλσληθή δσή. Οη γλψζεηο πνπ απαηηνχλ κειέηε θαη ζεσξία θαη πνπ δηακνξθψλνληαη απφ ηηο ηδέεο, βξίζθνληαη έμσ απφ ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ πξσηφγνλνπ ν νπνίνο δεη κφλνο θαη καθξηά απφ ηνπο άιινπο, δελ έρεη νχηε ζπληξνθηά κα νχηε ληψζεη θαη ηελ αλάγθε ηεο. Αελ μέξεη άιιν απφ ην λα ηξέρεη, λα πεδάεη, λα αγσλίδεηαη, λα ζθαξθαιψλεη ζηα δέληξα, θη απηά ηα θάλεη πνιχ θαιχηεξα απφ εκάο πνπ δελ ηα ρξεηαδφκαζηε θαη πνπ είλαη ζπλέπεηεο κφλν ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο, πνπ δελ κεηαδίλνληαη θιεξνλνκηθά θαη δελ ηειεηνπνηνχληαη κε θιεξνλνκηθά. Ώπηή ηε δχλακε θαη ηελ πγεία ησλ πξσηφγνλσλ ηε δηαπηζηψλνπκε απφ ηηο δηεγήζεηο ησλ πεξηεγεηψλ πνπ
88
εμαίξνπλ ηελ επηδεμηφηεηα θαη ηελ επιπγηζία ηνπο. Αε ρξεηάδεηαη λα δπζπηζηνχκε ζ‟ απηέο ηηο δηεγήζεηο αθνχ ηα ίδηα ηα γεγνλφηα καο ην απνδεηθλχνπλ. Ο Ζφιβηλ κηιψληαο γηα ηνπο Οηεληφηνπο, ιέεη φηη είλαη ηθαλφηεξνη ςαξάδεο απφ ηνπο Βπξσπαίνπο πνπ θαηνηθνχλ ζην Ώθξσηήξη ηεο Ζαιήο Βιπίδαο, φηη ε θπζηθή ηνπο επηδεμηφηεηα είλαη ίζε κε ηα δίρηπα, ηα αγθίζηξηα, φηη κπνξνχλ λα πηάζνπλ ηα ςάξηα αθφκε θαη κε ηα ρέξηα ηνπο, φηη είλαη εμαίξεηνη θνιπκβεηέο — θνιπκπνχλ φξζηνη, κε ηα ρέξηα απισκέλα έμσ απφ ηε ζάιαζζα θαη ιεο φηη βαδίδνπλ. Ζη φηαλ ππάξρεη
κεγάιε
ηξηθπκία
θαη
ηα
θχκαηα
νξζψλνληαη
ζαλ
βνπλά,
απηνί
αλεβνθαηεβαίλνπλ ζαλ θεινί πνπ ρνξεχνπλ πάλσ ζηα θχκαηα. Ώθφκα είλαη ππέξνρνη θπλεγνί θαη έρνπλ αζχγθξηηα θαιχηεξε φξαζε θαη ζηαζεξφηεξν ρέξη απφ ηνπο Βπξσπαίνπο. Θπνξνχλ λα ζεκαδέςνπλ κε πέηξα ην κηθξφηεξν
λφκηζκα
απφ
εθαηφ
βήκαηα
θαη
λα
ην
πεηχρνπλ.
Ζαη
δελ
ζπγθεληξψλνπλ ην βιέκκα ζην ζηφρν ζαλ εκάο, αιιά θηλνχληαη αθαηάπαπζηα ιεο θαη ε πέηξα ξίρλεηαη πάλσ ηνπο. Σηο ίδηεο πεξηγξαθέο θάλεη ν Σέξεξ γηα ηνπο θαηνίθνπο ησλ Ώληηιιψλ, εμαίξνληαο ηελ ηθαλφηεηα θαη ηελ επιπγηζία ηνπο. Ώπηνί θπλεγνχλ ηα πνπιηά θαζψο πεηνχλ, ςαξεχνπλ ηα ςάξηα θαζψο θνιπκπνχλ. ζν γηα ηνπο πξσηφγνλνπο ιανχο ηεο Ιφηηαο Ώκεξηθήο, έρνπκε έλα παξάδεηγκα ηνπ 1746. Σφηε έλαο Ώκεξηθάλνο, θάηνηθνο ηνπ Θνπέλνο Άπξεο θαηαδηθάζηεθε ζε δνπιεηά ζην Ζάληημ, αιιά ζε κηα δεκφζηα γηνξηή πξφηεηλε ζηηο αξρέο λα αληαιιάμεη ηελ ειεπζεξία ηνπ κε ηνλ θίλδπλν λα ράζεη ηε δσή ηνπ. Έθαλε ινηπφλ ηελ πξφηαζε λ‟ αγσληζηεί άνπινο, κε έλαλ άγξην ηαχξν, κε κφλν ηνπ φπιν κηα ρνξδή κε ηελ νπνία ζα ηξφκαδε ηνλ ηαχξν, ζα ηνλ έδελε θαη ζα ηνπ θνξνχζε θαη ραιηλάξη! Ζαηφπηλ ζα ηνλ θαβαινχζε θαη ζα επηηίζεην ζε άιινπο δπν ηαχξνπο, αθφκε πην άγξηνπο θη απηφ ηε ζηηγκή πνπ ζα ηνπ ηφιεγαλ νη ζεαηέο, δίρσο λα ηνλ βνεζήζεη θαλείο. Οη αξρέο δέρηε
89
θαλ θη ν πξσηφγνλνο Ώκεξηθάλνο θαηφξζσζε απηά πνπ ππνζρέζεθε! Σέηνηεο είλαη νη ηθαλφηεηεο ησλ αγξίσλ! ρεηηθά κε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο, ν Θππθφλ ππνζηεξίδεη φηη απηή είλαη αλάινγε κε ην ρξφλν ηεο ζσκαηηθήο αλάπηπμεο ηνπ θάζε φληνο. Ο άλζξσπνο κπνξεί λα δήζεη έμη θαη επηά θνξέο ην ρξφλν πνπ αλαινγεί ζηελ αλάπηπμή ηνπ, δειαδή εθείλνο πνπ αλαπηχζζεηαη κέρξη ηα δεθαηέζζεξα κπνξεί λα δήζεη ελελήληα-εθαηφ ρξφληα θη εθείλνο πνπ αλαπηχζζεηαη κέρξη ηα είθνζη κπνξεί λα δήζεη εθαηφλ είθνζη θαη εθαηφλ ζαξάληα ρξφληα! ηαλ ξψηεζαλ έλαλ πεξίθεκν ζπγγξαθέα πνηα είλαη ηα θαιά θαη πφζα ηα θαθά ζηε δσή, απάληεζε φηη ηα θαθά είλαη ρίιηεο θνξέο πεξηζζφηεξα θαη φηη ε δσή είλαη έλα ειεεηλφ δψξν. Αελ ζα εθθξάζσ θακηά απνξία γη‟ απηά ηα ζπκπεξάζκαηα γηαηί μέξσ φηη γη‟ απηνχο ηνπο ζπιινγηζκνχο πήξε παξάδεηγκα απφ ηελ πνιηηηζκέλε θαηάζηαζε ησλ αλζξψπσλ. Ώιιά αλ έθαλε έξεπλεο πάλσ ζηνλ άλζξσπν ηεο θχζεο, ζα δηαπίζησλε φηη δελ είλαη έλνρε απηή γηα ηα αλζξψπηλα βάζαλα θαη φηη είλαη ν ίδηνο ππεχζπλνο θαη κάιηζηα έθαλε αξθεηέο πξνζπάζεηεο γηα ηε δπζηπρία πνπ έρεη ζήκεξα. Ο άλζξσπνο επηλφεζε ηηο ηέρλεο θαη ηηο επηζηήκεο, βάζπλε ηα πνηάκηα θαη ηζνπέδσζε ηα βνπλά, θαιιηέξγεζε ηε γε θαη μέξαλε ηνπο βάιηνπο, πιεκκχξηζε ηνπο σθεαλνχο κε θαξάβηα θαη χςσζε ηεξάζηηα νηθνδνκήκαηα. Ζη φια απηά ηα θαηνξζψκαηα δελ ηνπ έθεξαλ θακηά επηπρία. Αάθξπα καο έξρνληαη ζηα κάηηα φηαλ βιέπνπκε πφζν ηπθιφο θαη πφζν καηαηφδνμνο ππήξμε ν άλζξσπνο, πφζν παξάινγα εγσηζηήο ήηαλ ψζηε λα ηξέμεη καθξηά απφ ηε θχζε θαη λα γεκίζεη κε ηηο δπζηπρίεο απφ ηηο νπνίεο απηή ηνλ είρε γιηηψζεη.
90
Χζηφζν, επεηδή ε αλζξψπηλε θχζε είλαη, φπσο απνδείμακε, αγαζή, δε βξίζθνπκε άιινπο ιφγνπο γηα ηελ ηφζε ηνπ παξαθκή παξά απφ ηηο κεηαβνιέο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ζην κπαιφ ηνπ. ζν θη αλ ζαπκάδνπκε ηνλ πνιηηηζκφ, δελ παχεη λα ππάξρεη ζηα κάηηα καο ε απφδεημε φηη απ‟ απηφλ δεκηνπξγείηαη ην κίζνο αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο, απηφο πξνθαιεί ηηο ζπγθξνχζεηο θαη ηηο αληηζέζεηο, απηφο δεκηνπξγεί δνχινπο θαη αθέληεο. Σν κπαιφ ηνπ θαζέλα, μερσξηζηά, ζθέθηεηαη πξάγκαηα ηειείσο αληίζεηα απφ εθείλα πνπ επηβάιιεη ην θνηλφ ζπκθέξνλ. Έηζη, ν θαζέλαο ραίξεηαη απφ ηνλ πφλν ηνπ άιινπ. Ώο ζθεθηνχκε ηνπο πινχζηνπο πνπ νη θιεξνλφκνη ηνπο — ίζσο θαη ηα ίδηα ηα παηδηά ηνπο — εχρνληαη ην ζάλαηφ ηνπο, αο ζθεθηνχκε πφζν επράξηζηε είδεζε είλαη γηα έλαλ έκπνξν ην λαπάγην ελφο πινίνπ, αο ζθεθηνχκε πφζν ζα ραξεί θάπνηνο νθεηιέηεο αλ θαεί έλαο πηζησηηθφο νίθνο, αο ζθεθηνχκε πφζν ραίξνληαη νη ιανί κε ηε δπζηπρία ησλ δηπιαλψλ ηνπο ιαψλ. Σέηνηα είλαη ε πνιηηηζκέλε θνηλσλία φπνπ ε επηπρία ηνπ ελφο είλαη δπζηπρία ηνπ άιινπ, θαη ην αληίζηξνθν. Θάιηζηα, πνιινί εχρνληαη θαη δεκφζηεο θαηαζηξνθέο φπσο επηδεκίεο, πνιέκνπο, πείλα. Τπήξμαλ πνιινί πνπ ράξεθαλ αθάληαζηα κε ηελ ηξνκαθηηθή ππξθαγηά ηνπ Ηνλδίλνπ πνπ έθαςε ηφζεο πεξηνπζίεο θαη πνπ ζξελνχλ φηαλ πξφθεηηαη γηα κηα πινχζηα ζπγθνκηδή. ηαλ ν Θνληέηλ κηιάεη γηα ηνλ ηερλίηε πνπ ηνλ ηηκψξεζε ν Ώζελαίνο Αεκάδεο επεηδή πνπινχζε θέξεηξα αθξηβά θαη έηζη θέξδηζε πνιιά ρξήκαηα, ηνλ ππεξαζπίδεη κε ηνλ ηζρπξηζκφ φηη γηα ηέηνηεο αηηίεο ζα έπξεπε λα ηηκσξήζεη φιν ηνλ θφζκν αθνχ φινη θεξδίδνπλ ιεθηά απφ ηε δπζηπρία ή θαη ην ζάλαην ησλ άιισλ. Βδψ ζπκθσλψ απφιπηα γηαηί, αληί λα δίλνπκε ζεκαζία ζηηο θνχθηεο θαη κάηαηεο επηδείμεηο θαινζχλεο, ζα πξεπε λα εμεηάζνπκε ην βάζνο ηεο ςπρήο καο θαη λα ζθεθηνχκε πσο γίλεηαη λα θαηαζηξέθεη άλζξσπνο ηνλ άλζξσπν κε θηιία, ελψ είλαη ερζξνί αλάκεζά ηνπο. Ώλ θάπνηνο κνπ πεη φηη, αληίζεηα, ε θνηλσλία ζνπ επηβάιιεη λα ππεξε
91
ηεηο ηνπο άιινπο γηα λα θεξδίζεηο, εγψ ζ‟ απνθξηζψ φηη πην πνιιά θεξδίδεηο φηαλ ηνπο βιάπηεηο θαη φηη φηαλ ηνπο ππεξεηείο ην θάλεηο κφλν γηα λα έρεηο νθέιε ηα νπνία είλαη πνιχ κεγαιχηεξα φηαλ ηνπο βιάπηεηο! Πνην θέξδνο είλαη κεγαιχηεξν απφ ην παξάλνκν; Ζαη πφζν πην επηθεξδήο είλαη ε αδηθία απφ ηε δηθαηνζχλε αθνχ νη άλζξσπνη επηδηψθνπλ ζπλερψο λα γιηηψζνπλ απφ ηε δεχηεξε θη αθνχ απηφ πξνζπαζνχλ νη ηζρπξνί κε ηε δχλακή ηνπο θαη νη αλίζρπξνη κε ηελ πνλεξηά ηνπο! ηαλ ν πξσηφγνλνο ρνξηάζεη ηελ πείλα ηνπ, γίλεηαη θηιηθφο θαη κε ηνπο γχξσ ηνπ θαη κε ηε θχζε. Ώθφκε θη αλ έξζεη ζε ζχγθξνπζε γηα ηελ ηξνθή ηνπ, δελ αξρίδεη ηηο κάρεο αλ δελ βεβαησζεί φηη δελ ζα βξεη πνπζελά αιινχ ηξνθή, πξψηα. Θα θη φηαλ γίλεη ε κάρε, ζηακαηά γξήγνξα, κεηά απφ κεξηθφ ρηππήκαηα θαη ρσξίο θαλέλα θνκπαζκφ εθ κέξνπο ηνπ ληθεηή πνπ αξρίδεη λα ηξψεη ελψ ν ληθεκέλνο ςάρλεη αιινχ. Σν απνηέιεζκα είλαη λα μαλαγίλνπλ φια εηξεληθά. Θα ζηνπο πνιηηηζκέλνπο θπξηαξρεί ε θξνληίδα γηα ηα απαξαίηεηα θαη κεηά αξρίδεη ε πξφλνηα γηα ηα πεξηηηά, χζηεξα γηα ηηο εδνλέο θαη ηα θέξδε θη φια απηά δεκηνπξγνχλ ηε δνπιεία. Αελ ππάξρεη αλάπαπζε κηαο ζηηγκήο αθνχ απμάλνπλ θαη ηα πάζε θαη νη αλάγθεο κε ζπλέπεηα λα κεγαιψλεη ε πιενλεμία εθείλσλ πνπ, αθνχ θαηαζηξέςνπλ πνιινχο θαη αξπάμνπλ πνιινχο ζεζαπξνχο, εηνηκάδνληαη λα θάλνπλ θη άιιεο θαηαζηξνθέο γηα λα θπξηαξρήζνπλ ζηνλ θφζκν. Θπνξνχκε λα θάλνπκε ηε ζχγθξηζε αλάκεζα ζηελ πνιηηηζκέλε θαη ζηελ πξσηφγνλε θνηλσλία θαη λα δνχκε Πφζεο πφξηεο άλνημε ν πνιηηηζκφο ζηηο ζπκθνξέο θαη ζηνπο ζαλάηνπο, πέξα απφ ηηο αλάγθεο πνπ δεκηνχξγεζε, πέξα απφ ηνπο θφπνπο θαη ηα βίαηα πάζε, πέξα απφ ηελ απνραπλσηηθή θαινπέξαζε ησλ πινπζίσλ θαη ηε ζηέξεζε ησλ θησρψλ. Αελ έρνπκε παξά λα ξίμνπκε κηα καηηά ζηα λνζεπκέλα ηξφθηκα, ζηα θαξπθεχκαηα, ζηα λνζεπκέλα θάξκαθα εμ αηηίαο ηεο βξσκηάο ησλ θαξκαθνπνηψλ θαη
92
ηεο απάηεο ησλ γηαηξψλ. ΐιέπνπκε ηηο επηδεκίεο πνπ θέξλεη ν αξξσζηεκέλνο αέξαο απφ ηελ ππθλνθαηνίθεζε, ηηο επηδεκίεο ηεο καιζαθήο θαη λσζξήο δσήο. ΐιέπνπκε ηηο ππξθαγηέο θαη ηνπο ζεηζκνχο πνπ εμαθαλίδνπλ νιφθιεξεο πφιεηο θαη ξεκάδνπλ ρηιηάδεο αλζξψπνπο, πξάγκαηα πνπ δείρλνπλ φηη ε θχζε ηηκσξεί ηελ παξαβίαζε πνπ ηεο έρεη γίλεη. Ώο κελ αλαθέξσ πάιη ηηο ζπκθνξέο ηνπ πνιέκνπ. Ώιιά ζα ήζεια λα δνπλ ην θσο ηεο δεκνζηφηεηαο ηα αλαηξηρηαζηηθά εγθιήκαηα πνπ πξνθαινχλ ζηα ζηξαηεχκαηα νη ινγήο ηξνθνδφηεο: απηέο ζη ηξνθνδνζίεο πνπ δε γίλνληαη θαζφινπ θξπθά, θαζηζηνχλ άξξσζηνπο ηνπο πην ζαπκαζηνχο ζηξαηνχο θαη εμνινζξεχνπλ πην πνιινχο ζηξαηηψηεο απ‟ φζνπο ζη ζθαίξεο ησλ ερζξψλ. Βμ ίζνπ ζεκαληηθφο είλαη θαη ν αξηζκφο ησλ λαπαγίσλ θαη ησλ ζαιαζζηλψλ ζπκθνξψλ κε ηνπο πεηξαηέο θαη ην ζθνξβνχην θαη ηηο πείλεο‟ ησλ ιεειαζηψλ θαη ησλ ιεζηεηψλ θαη ησλ ινγήο εγθιεκάησλ. Άιισζηε, εθεπξέζεθαλ ηα πην αλαηξηρηαζηηθά κέζα γηα λα μεγεινχλ ηε θχζε θαη λα εμεπηειίδνπλ ην πην θαιφ ηεο δεκηνχξγεκα, εκπνδίδνληάο ην λα γελλεζεί, θαηαζηξέθνληαο ηα έκβξπα ή ζθνηψλνληαο ηα λήπηα εμ αηηίαο ηεο θηψρεηαο
ή
ηεο
δεκηνπξγήζνπλ
ληξνπήο.
άξξσζηεο
θέθηεθαλ θαη
αηζρξέο
λα
επλνπρίζνπλ
νξέμεηο
θαη,
αλζξψπνπο,
πξν
πάλησλ,
λα λα
δηαηξεβιψζνπλ ην κεγαιείν ηεο ηεξήο πξάμεο ηνπ έξσηα. Γηα ηελ πην σξαία θαη πην κεγάιε απηή πξάμε νη άλζξσπνη παίξλνπλ ηε γλψκε άζρεησλ αηφκσλ, έρνπλ ζπγρχζεη ην θαιφ κε ην θαθφ, έρνπλ κπεξδέςεη ηε θπζηθή επηζπκία, έρνπλ παξεμεγήζεη ηελ εγθξάηεηα. Θα ηη λα πνχκε θαη γηα ηηο αξξσζηεκέλεο επηλνήζεηο ησλ πην αλζπγηεηλψλ επαγγεικάησλ ζαλ
ηε
κεηαιισξπρεία, πνπ
θαηαζηξέθνπλ ηελ
πγεία
θαη
ιηγνζηεχνπλ ηε δσή, εθείλσλ ησλ επαγγεικάησλ πνπ θαζεκεξηλά εμνινζξεχνπλ εθαηνληάδεο εξγάηεο, νηθνδφκνπο, ιηζνηφκνπο; Ώλ ζπγθεληξψζνπκε φιεο απηέο ηηο αζιηφηεηεο, ηφηε ζα
93
έρνπκε ηελ απάληεζε ζην ηη ζεκαίλεη πνιηηηζκφο. Ώπφ ηελ πνιηηηζκέλε θνηλσλία θαη απφ ηελ πνιπηέιεηα πνπ δεκηνπξγεί, πξνέξρνληαη νη ειεχζεξεο ηέρλεο, ην εκπφξην, νη επηζηήκεο θαη θάζε ινγήο καηαηνδνμίεο πνπ θέξλνπλ ηνλ πινχην θαη ηηο βηνκεραλίεο θαηαζηξέθνληαο νιφθιεξεο πφιεηο. Βπεηδή ε γεσξγία δελ έρεη ζρεδφλ θαλέλα θέξδνο κα επεηδή ηα πξντφληα ηεο είλαη εμίζνπ αλαγθαία ζε φινπο, πξέπεη λα έρνπλ ηηκή πξνζηηή ζε φινπο. Έηζη, φζν πην πεξηηηέο είλαη θάπνηεο ηέρλεο, ηφζν πην επηθεξδείο είλαη. Βπηπιένλ, θαίλνληαη πεξηζζφηεξν ζεκαληηθέο ζηνλ άλζξσπν. ζν εμαπιψλνληαη θαη αλζνχλ ζη ηέρλεο, παξακειείηαη ε γεσξγία θαη ηεο επηβάιινληαη θφξνη θαη νη γεσξγνί είλαη θαηαδηθαζκέλνη ζηελ πείλα θαη ζηε δπζηπρία, ψζπνπ εγθαηαιείπνπλ ηα ρσξάθηα ηνπο θη έξρνληαη ζηηο πφιεηο γηα λα θάλε, απηνί πνπ θαλνληθφ έπξεπε λα δίλνπλ ςσκί ζηνπο άιινπο. Ζαη αληί λα ζακπσλφκαζηε βιέπνληαο ηε ριηδή ησλ κεγαινππφιεσλ, ζα έπξεπε λα ζξελνχκε γηα ηελ εξήκσζε ησλ ρσξαθηψλ, γηα ηα αθαιιηέξγεηα ρψκαηα, γηα ηε θηψρεηα θαη ηελ εμαζιίσζε ησλ αγξνηψλ. Γηαηί ε πνιπηέιεηα πνπ αρφξηαγα δεηνχλ νη ηζρπξνί εμνινζξεχεη ηηο πεξηνπζίεο φρη κφλν ησλ γεσξγψλ αιιά θαη ησλ αζηψλ. Σέηνηεο ζπκθνξέο θαη ηέηνηα εμαζιίσζε πξνμελεί
ν πινχηνο θαη
ε
πνιπηέιεηα. Ζαη ινηπφλ; Θα κνπ πείηε. Ση Πξέπεη λα θάλνπκε ηψξα; Ια δηαιχζνπκε ηνλ πνιηηηζκφ, λα θαηαζηξέςνπκε ηελ ηδηνθηεζία θαη λα επηζηξέςνπκε ζηε δνχγθια κε ηα δψα; Αε Θα απνθαιέζσ απηή ηελ απάληεζε απνζηνκσηηθή γηαηί κνπ είλαη πνιχ αγαπεηή, θαη ζέισ λα ηελ πξνιάβσ γηα λα θαηαπλίμσ ηε θσλή ησλ αληηπάισλ κνπ. Θα έιεγα ζηνπο αλζξψπνπο, πνπ νκνινγνχλ φηη δελ ππάξρεη άιινο πξννξηζκφο ζ‟ απηή ηελ ηφζν ζχληνκε δσή παξά ε εηξήλε, πσο δελ πξέπεη λα ληψζνπλ θφβν φηη ζα εμεπηειίζνπλ 94
ην αλζξψπηλν γέλνο αλ ην εγθαηαιείςνπλ καδί κε ηηο νιέζξηεο θαηαθηήζεηο ηνπ, ηηο γλψζεηο ηνπ, ηε δηαθζνξά ηνπ, ηηο αραιίλσηεο επηζπκίεο ηνπ θαη θαηαθχγνπλ ζηελ παλάξραηα απιφηεηα θαη γαιήλε ησλ δαζψλ. Ώθφκε θαη αλ έρνπλ γηα πάληα, ζαλ εκέλα, ζηεξεζεί ηε ραξά ηεο απιφηεηαο, θαη δελ κπνξνχλ πηα λα ηξέθνληαη κε ρφξηα νχηε λα ζηεξνχληαη ην δειεηήξην ησλ εγεκφλσλ θαη βξίζθνπλ ηε γλψκε κνπ αθαηαλφεηε ζε θάζε ζχζηεκα, αιιά απφ ηνπο πξνγφλνπο ηνπο πήξαλ ην ράξηζκα ησλ θαιψλ εζψλ θαη είλαη πεηζκέλνη φηη ε θσλή ηνπ Θενχ πξνζθαιεί ηνπο αλζξψπνπο ζηε ζνθία θαη ζηε καθαξηφηεηα ησλ νπξαλψλ, ηφηε αο θξνληίζνπλ κε ηηο αξεηέο ηνπο λα αμησζνχλ ηηο αηψληεο ηηκέο. Αελ έρνπλ παξά λα ηηκνχλ ηνπο ηεξνχο ζεζκνχο ηεο θνηλσλίαο, λα κάζνπλ λ αγαπνχλ ηνπο άιινπο θαη λα ηνπο βνεζνχλ φζν γίλεηαη, λα ππαθνχζνπλ ζηνπο λφκνπο θαη λα ηηκνχλ ηνπιάρηζηνλ ηνπο θαινχο εγεκφλεο θαη φρη ηνπο εθκεηαιιεπηέο ησλ αλζξψπσλ θαη ηνπο θαηαρξαζηέο ηεο εμνπζίαο, εκςπρψλνληάο ηνπο ζηηο επζχλεο ηνπο απέλαληη ζην ιαφ. Ζαη αλ δελ κπνξνχλ λα πεξηθξνλήζνπλ ηελ πνιηηηζκέλε θνηλσλία ε νπνία δελ κπνξεί λα έρεη ζα ζηήξηγκα παξά κφλν ηνπο ηίκηνπο πνπ είλαη ζπάληνη, αο κείλνπλ ζ‟ απηή ραξίδνληάο ηεο ηα κνλαδηθά ηνπο πξνηεξήκαηα. Ο Ηφθε γξάθεη ζηελ πνιηηεία ηνπ νξηζκέλεο θξάζεηο γηα ηηο νπνίεο έρσ αληηξξήζεηο. “θνπφο ηεο ζεμνπαιηθήο πξάμεο αλάκεζα ζην αξζεληθφ θαη ζην ζειπθφ δελ είλαη ε αλαπαξαγσγή κφλν, αιιά θαη ε δηαηψληζε ηνπ είδνπο, έηζη νη ζρέζεηο ηνπο πξέπεη
λα
ζπλερίδνληαη
θαη
κεηά
ηελ
ηεθλνπνηία,
ηνπιάρηζηνλ
κέρξη
λα
κεγαιψζνπλ ηα παηδηά γηα λα ηθαλνπνηνχλ κφλα ηνπο ηελ θάζε αλάγθε. Σα δψα ηεξνχλ κε θάζε αθξίβεηα απηνχο ηνπο ζαθνχο θαλφλεο: ηα θπηνθάγα ζηακαηνχλ ηηο ζρέζεηο κεηά ηε ζπλνπζία αθνχ ην κεηξηθφ γάια αξθεί γηα λα ηξαθνχλ ηα παηδηά ψζπνπ λα κπνξέζνπλ λα βνζθήζνπλ κφλα ηνπο. ζν γηα ηνλ παηέξα, ε ζπκβνιή ηνπ
95
ππήξμε αλαγθαία κφλν θαηά ηε γέλλεζε θαη κεηά απ‟ απηήλ, είλαη άρξεζηε, αθνχ δε ρξεηάδεηαη γηα ηε κεηέξα θαη γηα ηα παηδηά πνπ βξίζθνπλ κφλνη ηελ ηξνθή ηνπο. “Πεξηζζφηεξε δηάξθεηα έρνπλ νη ζρέζεηο ζηα ζαξθνθάγα δψα. Βθεί, θαζψο ην θπλήγη ηεο ιείαο είλαη θνπξαζηηθφ θαη επηθίλδπλν, ρξεηάδεηαη ε πξνζηαζία ηνπ αξζεληθνχ πξνθεηκέλνπ λα πξνζέρεη ην ζειπθφ ηα παηδηά, θαη ε ζρέζε ζπλερίδεηαη επεηδή ηα κηθξά θαζπζηεξνχλ λα βξνπλ κφλα ηελ ηξνθή ηνπο θαη κέρξη ηφηε ηξέθνληαη απφ ηε κάλα θαη ηνλ παηέξα. “Σελ ίδηα πεξίπησζε ζπλαληάκε θαη ζηα πνπιηά. Σα κηθξά κέλνπλ ζηε θσιηά φζν είλαη ρσξίο θηεξά θαη ηα ηξέθνπλ νη γνλείο θαη απηφο είλαη ν πην ζεκαληηθφο, γηα λα κελ πσ ν κφλνο, ιφγνο πνπ ζηα ζαξθνθάγα, ην αξζεληθφ θαη ην ζειπθφ έρνπλ πην καθξφρξνλεο ζρέζεηο. Ζαζψο κάιηζηα, ην ζειπθφ έρεη θη άιιν παηδί ζηελ θνηιηά φζν ην πξψην είλαη αθφκα κηθξφ, θαη ν παηέξαο είλαη ππνρξεσκέλνο λα θξνληίδεη γηα ηελ ηξνθή, κέλεη ζε δηαξθείο, κνλνγακηθέο ζρέζεηο κε ην ζειπθφ. ε άιια δψα πνπ ηα κηθξά βξίζθνπλ κφλα ηελ ηξνθή ηνπο πξηλ μαλακείλεη έγθπνο ην ζειπθφ, νη δπν γνλείο ρσξίδνληαη κέρξη λα μαλαέξζεη, κεηά απφ έλα ρξφλν, ν ζεμνπαιηθφο εξεζηζκφο θαη λα δηαιέμνπλ θαηλνχξγηα ηαίξηα. “ΐιέπνπκε πφζν ππέξνρε είλαη ε ζνθία ηνπ δεκηνπξγνχ πνπ πξνλφεζε ψζηε ν άλζξσπνο λα κεξηκλά γηα ην κέιινλ θη έθαλε ην αλζξψπηλν δεπγάξσκα πην δηαξθέο, έηζη πνπ λα απμάλεηαη ν δήινο ηνπ άληξα θαη ηεο γπλαίθαο πξνο ην θνηλφ ηνπο ζπκθέξνλ θαη λα θξνληίδνπλ γηα ην κέιινλ θαη ηελ θιεξνλνκηά ησλ παηδηψλ ηνπο. Αηαθνξεηηθά, αλ νη ζρέζεηο ήηαλ άζηαηεο θαη ζχληνκεο, ηα παηδηά ζα δεκηψλνληαλ απφ ηε δηάιπζε ηεο νηθνγέλεηαο.” Έρσ αληηξξήζεηο πξνο απηέο ηηο απφςεηο θαη αλ δελ ηηο απνξξίςσ εληειψο, ηνπιάρηζηνλ ζα πξνζζέζσ θάπνηεο παξαηεξήζεηο: Οη εζηθέο απνδείμεηο έρνπλ ρξεζηκφηεηα σο πξνο 96
ηελ ππεξάζπηζε ησλ ππαξρφλησλ θαη δελ έρνπλ ζρέζε κε ηε θχζε. ζν γηα ην αλ ε καθξφρξνλε δηάξθεηα δεπγαξψκαηνο είλαη σθέιηκε, δε ζα πεη φηη είλαη θαη θπζηθή. Ώλ ήηαλ έηζη, ηφηε ζα πηζηεχακε πσο θαη ην εκπφξην, θαη νη ηέρλεο, θαη ηα θνηλσληθά ζπζηήκαηα, ηα δεκηνχξγεζε ε θχζε, κηα θαη φια ηνχηα είλαη σθέιηκα γηα ηνλ άλζξσπν. Βμ άιινπ, δελ κπνξψ λα θαηαιάβσ απφ πνχ έβγαιε ν Ηφθε ην ζπκπέξαζκα φηη ζηα ζαξθνθάγα νη ζρέζεηο είλαη πην δηαξθείο. Αελ βιέπσ ην ζθχιν, ην ιχθν θιπ. λα έρνπλ πην καθξφρξνλεο ζρέζεηο απ‟ φηη ην άινγν, Σν βφδη θαη φια ηα θπηνθάγα. Ζαη θαίλεηαη πσο είλαη πεξηζζφηεξν αλαγθαία ε βνήζεηα ηνπ αξζεληθνχ ζηα θπηνθάγα πνπ πεξλνχλ φιεο ηηο ψξεο ζηε βνζθή θη έηζη ε κεηέξα παξακειεί ηα παηδηά, ελψ ηα ζαξθνθάγα βξίζθνπλ θαηξφ λα Θειάζνπλ ηα κηθξά ρσξίο λα πεηλνχλ αθνχ αξπάδνπλ ακέζσο ηε ιεία ηνπο. Ο αξηζκφο ησλ καζηψλ ζηα ζαξθνθάγα επηβεβαηψλεη απηή ηελ άπνςε. Δ γπλαίθα έρεη δπν καζηνχο θαη θάζε θνξά πνπ κέλεη έγθπνο, γελλά έλα παηδί. Έηζη, κπνξνχκε λα έρνπκε δπζπηζηία σο πξνο ην αλ ν άλζξσπνο είλαη αιεζηλά, ζαξθνθάγνο. Βμ άιινπ, πψο κπνξνχκε λα ζηεξηρζνχκε ζηελ άπνςε ηνπ Ηφγε γηα ηα πνπιηά φηαλ δελ έρνπκε θακηά απφδεημε φηη νη ζρέζεηο ζηα θνξάθηα θαη ζηνπο γχπεο είλαη κνληκφηεξεο απ‟ φηη ζηα ηξπγφληα; ΐιέπνπκε ην πεξηζηέξη πνπ είλαη θπηνθάγν λα έρεη καθξφρξνλεο ζρέζεηο θαη λα ηξέθνπλ καδί θαη νη δπν γνλείο ηα παηδηά ηνπο. Ζαη ε πάπηα, πνπ είλαη πακθάγν, κέλεη κφλε κε ηα κηθξά ηεο, θαζψο ην αξζεληθφ ηελ παξαηά. Θα ρξεηαδφηαλ κηα κεγάιε πείξα πνπ δελ ηελ έρεη νχηε ν Ηφθε νχηε θαλέλαο άιινο, γηα λα ππνζηεξίμνπκε κε ζηγνπξηά απηφ πνπ ππνζηεξίδεη, δειαδή φηη ε γπλαίθα κέλεη έγθπνο πξηλ ζηαζεί ζηα πφδηα ηνπ ην πξνεγνχκελν παηδί. Βίλαη αλαπφθεπθηε ε ζπρλή εγθπκνζχλε αθνχ ν άληξαο θαη ε γπλαίθα ζπγθαηνηθνχλ αθαηάπαπζηα. Οη πξσηφγνλεο κέλνπλ ιηγφηεξν ζπρλά έγθπεο αιιά απηφ
97
θάλεη λα γελληνχληαη πην ξσκαιέα παηδηά θαη παξαηείλεη ηελ αλαπαξαγσγηθή ηθαλφηεηα ηνπ πξσηφγνλνπ ζειπθνχ σο ηελ πην κεγάιε ειηθία ηνπ. Σα δε παηδηά, ζηαζεξνπνηνχλ ηηο δπλάκεηο θαη ηνλ νξγαληζκφ ηνπο πνιχ αξγφηεξα απφ ηα πξσηφγνλα. Ζη απηφ γηαηί, ζπρλφ, ε θαθή θιεξνλνκηθφηεηα, ην δέζηκν ηνπ θνξκηνχ θαη ησλ κειψλ, ε επηινγή ηεο ηξνθήο απφ άιινπο θαη νη κεγάιεο πεξηπνηήζεηο, θαζπζηεξνχλ ηε θπζηθή ηνπο αλάπηπμε. Σν ίδην πξνθαιεί θαη ε αθαηάπαπζηε κειέηε πνπ εληείλεη ηελ πξνζνρή ηνπο ζε βάξνο ηεο αλάπηπμεο ησλ θπζηθψλ ηνπο δπλάκεσλ. Βλψ ζηε θπζηθή δσή, ην ζψκα γπκλαδφηαλ κε θηλήζεηο ζπρλέο πνπ απαηηνχζε ν ηξφπνο δσήο θη επνκέλσο δελ θνχξαδαλ ην κπαιφ. Σν πηζαλφηεξν είλαη λ απνθηνχζαλ ηελ ηθαλφηεηα ηνπ βαδίζκαηνο θαη ηελ πξνκήζεηα ηεο ηξνθήο απφ πνιχ λσξίο, κφλα ηνπο ηα κηθξά. Βίλαη πνιχ ζίγνπξνο ν Ηφθε φηη ε γέλλεζε ηνπ παηδηνχ απνηειεί ηελ πην ζνβαξή αηηία πνπ θάλεη ηνλ άληξα λα πξνζθνιιηέηαη ζηε γπλαίθα. Θα δελ καο ιέεη πνηνο είλαη ν ιφγνο ηεο επηκνλήο ηνπ θαη γηαηί φινπο απηνχο ηνπο κήλεο, ν άληξαο πξέπεη λα κείλεη θνληά ζηε γπλαίθα ηνπ αλ είλαη αδηάθνξε γηα ηελ παξνπζία ηνπ, δελ ζα ηεο είλαη ρξήζηκνο. ηαλ κάιηζηα ζθεθηνχκε φηη δελ είλαη ζίγνπξνο φηη ν παηέξαο είλαη απηφο κηα πνπ απηφ θπζηθφ δελ ηνλ απαζρφιεζε πνηέ, γηα πνην ιφγν ζα ζπληεινχζε ζηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ; Βκείο δε ξσηνχκε γηαηί ν άληξαο κέλεη θνληά ζηε γπλαίθα κεηά ηε γέλλεζε αιιά γηαηί κέλεη κεηά ηε ζχιιεςε. Βθ‟ φζνλ ε επηζπκία εθπιεξσλφηαλ, ν άληξαο δελ είρε πηα αλάγθε απφ ηε γπλαίθα αιιά νχηε θη απηή απ‟ απηφλ. Σν πην πηζαλφ δελ είλαη λα κελ ήμεξε θαζφινπ ηηο ζπλέπεηεο ηεο εξσηηθήο πξάμεο ν άληξαο, θαη λα κελ είρε ηδέα γηα ην ηη ζα ζπλέβαηλε ζε ελλέα κήλεο. Δ πξνηίκεζε ηνπ άληξα γηα ηελ άιθα ή ηε βήηα γπλαίθα, πξνυπνζέηεη κηα πην εμειηγκέλε θαηάζηαζε ηνπ κπαινχ θαη φρη ηνλ πξσηνγνληζκφ, γηα ηνλ νπνίν κηιάκε. Έηζη, είλαη πνιχ πηζαλφ άιιε γπλαίθα λα ηθαλνπνηεί
98
ηνλ άληξα θαη άιινο άληξαο λα θάλεη πξάμε κε ηελ πξνεγνχκελε, θη απηφ αλ ζηγνπξεπηνχκε γηα ηελ αβέβαηε ππφζεζε φηη ε γπλαίθα είρε ηηο ίδηεο επηζπκίεο θαζ‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο εγθπκνζχλεο ηεο. Ώλ κεηά ηε ζχιιεςε, ε γπλαίθα δελ αηζζάλεηαη ηίπνηε γηα ηνλ ίδην άληξα νχηε ηνλ έρεη αλάγθε, γηαηί λα κπεη ην εκπφδην ηεο καθξφρξνλεο ζρέζεο αλάκεζά ηνπο, αθνχ νχηε θαη ν άληξαο ρξεηάδεηαη ηελ ίδηα γπλαίθα; Σνικνχκε λ‟ αλαηξέςνπκε απφιπηα ηελ άπνςε ηνπ Ηφθε φπσο θάλακε θαη κε ην Υφκπε, θηιφζνθνπο πνπ δελ δηδάρηεθαλ απφ ηε δηαιεθηηθή θαη δνθίκαζαλ λα εξκελεχζνπλ ηε δσή ηεο θχζεο ζχκθσλα κε ηε δσή ηεο πνιηηηζκέλεο θνηλσλίαο, πνπ μέραζαλ φηη ζηε θχζε νη άλζξσπνη δνχζαλ κφλνη, ρσξίο ηελ αλάγθε ζπγθαηνίθεζεο κε άιινπο ή ζπλαλαζηξνθήο, αλάγθεο πνπ ππάξρνπλ ζηνλ πνιηηηζκφ. ΐιέπνπκε ζηνλ Πιάησλα φηη δίλεη ηελ απφδεημε γηα ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο δηαθεθξηκέλεο πνζφηεηαο θαη
ησλ αλαθνξψλ ηεο
θαη
φηη
ζαξθάδεη
ηνπο
ζπγρξφλνπο ηνπ ζπγγξαθείο πνπ πίζηεπαλ φηη ν Παιακήδεο εθεχξε ηνπο αξηζκνχο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ηξσηθνχ πνιέκνπ. η‟ αιήζεηα, δε γηλφηαλ ε θνηλσλία θαη νη ηέρλεο, λα θηάζνπλ ζην βαζκφ πνπ είραλ θηφιαο πξνρσξήζεη ζηνλ θαηξφ ηεο πνιηνξθίαο, δίρσο ηε γλψζε ησλ αξηζκψλ θαη ησλ ππνινγηζκψλ. Ώιιά ην φηη ε γλψζε ησλ αξηζκψλ ρξεηαδφηαλ πξηλ απφ πνιιά άιια καζήκαηα δείρλεη φηη ε εθεχξεζή ηνπο απφ ηνπο αλζξψπνπο δελ ήηαλ απιφ πξάγκα. Δ ζεκαζία ησλ αξηζκψλ είλαη εχθνιν λα εξκελεπηεί αθνχ αλαθεξζνχλ κηα θνξά ηα νλφκαηά ηνπο θαη αθνχ θαηαλνεζνχλ ζη ηδέεο πνπ εκθαλίδνπλ ηα νλφκαηα. Ώιιά γηα λα επηλνήζνπλ ηα νλφκαηα, ρξεηαδφηαλ λα ζπιιάβνπλ ηηο ηδέεο, λα εμνηθεησζνχλ κε ηηο θηινζνθηθέο ζεσξίεο θαη λα κάζνπλ λα εμεγνχλ ηα φληα ζηελ νπζηαζηηθή ηνπο θαηάζηαζε, δίρσο άιιε ζθέςε. Ώπηνχ ηνπ είδνπο ε αθαηξεηηθή κειέηε, είλαη πνιχ 99
δχζθνιε θαη ειάρηζηα ηαηξηαζηή ζηελ αλζξψπηλε θχζε, φκσο ήηαλ αλαγθαία γηα ηελ εθεχξεζε ησλ αξηζκψλ θαη δίρσο απηή, δελ κπνξνχζαλ λα κεηαηεζνχλ νχηε νη ηδέεο νχηε λα γίλνπλ νη αξηζκνί ζπλνιηθνί. Ο πξσηφγνλνο δελ ζθεθηφηαλ πνηέ φηη έρεη δπν γάκπεο, φζν θη αλ έβιεπε θαη ηε δεμηά θαη ηελ αξηζηεξή. Βπίζεο, αλ θαη κπνξνχζε λα κεηξά σο ην πέληε, δελ ζθεθηφηαλ πνηέ ηνλ αξηζκφ ησλ δαρηχισλ ηνπ. Αελ κπνξνχζε λα θάλεη ην δηαρσξηζκφ αλάκεζα ζηνλ αξηζκφ ησλ δαρηχισλ ηνπ θαη ησλ ηξηρψλ ηνπ θεθαιηνχ ηνπ θαη αλ ηνπ έιεγεο πφζα δάρηπια έρεη ζηα ρέξηα θαη ζηα πφδηα, ζα θαζφηαλ λα ηα ζπγθξίλεη, κε θαηάπιεμε! Βίλαη πνιχ δηαθνξεηηθή ε αγάπε πξνο ηνλ εαπηφ καο απφ ηε θηιαπηία. Δ αγάπε πξνο ηνλ εαπηφ καο είλαη πνιχ θπζηθή θαη ζπλαληάηαη ζε φια ηα φληα γηαηί βνεζά ζην λα πξνζηαηεχνληαη. ηνλ άλζξσπν, θέξλεη ηελ αξεηή θαη ηε θηιαλζξσπία, γηαηί ζ‟ απηφλ ππάξρεη ην ινγηθφ. Ώιιά ε θηιαπηία δελ είλαη έλα πάζνο πνπ γελληέηαη απφ ηνλ πνιηηηζκφ, έλα πάζνο πνπ ζπξψρλεη ηνπο αλζξψπνπο λα πηζηεχνπλ φηη είλαη θαιχηεξνη απφ ηνπο άιινπο, πνπ θέξλεη φια ηα θαθά θαη πνπ απνηειεί ην ιφγν ηεο έλλνηαο ηεο ηηκήο. Φπζηθά, ζηελ πξσηφγνλε θαηάζηαζε, ε ηειεπηαία είλαη αλχπαξθηε γηαηί δελ κπνξεί θαλέλαο άιινο λα θξίλεη ηνλ άλζξσπν, γηαηί κφλν ν ίδηνο κπνξεί λα ειέγρεη ηηο αξεηέο ηνπ, θαη λα Ζπξηαξρεί ηεο ςπρήο ηνπ αθνχ δελ κπνξεί ν πξσηφγνλνο λα θάλεη ηέηνηνπ είδνπο ζπγθξίζεηο. Θέισ λα πσ, φηη, αθνχ ν θαζέλαο βιέπεη ηνπο άιινπο φπσο βιέπεη θαη ηα δψα, δελ θξίλεη ή ειέγρεη, δελ ζπκψλεη νχηε πξνζβάιιεηαη, παξά κφλν ιππάηαη θαη ραίξεηαη, αθφκε θη αλ ηνπ αξπάμνπλ ηελ ηξνθή, πξάγκα πνπ κπνξεί λα ην θάλεη θη ν ίδηνο ζηνλ πην αδχλαην. ν αξρηζηξάηεγνο ληε Τ αλαθέξεη κηα ηζηνξία θάπνηαο
100
εθζηξαηείαο ηνπ. Τπήξρε έλαο ηξνθνδφηεο ν νπνίνο έθαλε έλα ζσξφ πνλεξηέο αλαγθάδνληαο ην ζηξαηφ λα πεηλά θαη λα ππνθέξεη. Ο αξρηζηξάηεγνο ηνλ απείιεζε φηη ζα ηνλ θξεκάζεη κπξνζηά ζε φινπο, αιιά απηφο, κε ζξάζνο ηνπ απάληεζε φηη απηή ε απεηιή δελ ήηαλ θαηάιιειε γη‟ απηφλ, αθνχ “έλα άηνκν ησλ εθαηφ ρηιηάδσλ ζθνχδσλ δελ είλαη γηα θξέκαζκα”. Ο αξρηζηξάηεγνο ζπκπιεξψλεη φηη δελ ήμεξε γηα πνην ιφγν, αιιά ν ηξνθνδφηεο παξά ηηο αμηφπνηλεο πξάμεηο ηνπ, δελ θξεκάζηεθε! Δ δηθαηνζχλε ζα μεζεθσλφηαλ αλ ίζρπε ζηελ θνηλσλία ε πην απφιπηε ηζφηεηα. ινη νη πνιίηεο πξέπεη λα ηηκψληαη αλάινγα κε ην βαζκφ ζπκβνιήο ηνπο ζηελ σθέιεηα ηεο θνηλσλίαο. Ο Εζνθξάηεο ζην ρσξίν ηνπ, εμπκλεί ηνπο αξραίνπο Ώζελαίνπο πνπ δηέθξηλαλ θαιά ηελ ηζφηεηα πνπ σθεινχζε ην θξάηνο θαη πνπ δελ ήηαλ άιιε απφ εθείλε πνπ κνίξαδε ηηο ίδηεο ακνηβέο θαη ηηο ίδηεο ηηκέο ζε φινπο, αλάινγα κε ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο. Ώπηνί νη άληξεο πέηαμαλ ηελ άδηθε ηζφηεηα πνπ δελ θάλεη δηάθξηζε αλάκεζα ζηνπο θαινχο θαη ζηνπο θαθνχο θαη θξάηεζαλ ηελ ηζφηεηα πνπ βξαβεχεη ην θαιφ θαη ηηκσξεί ην θαθφ. ΐέβαηα, ε δηάθξηζε δε γηλφηαλ κε ηα θξηηήξηα ηεο εζηθήο αμίαο αθνχ ν λφκνο δελ κπνξνχζε λα θαζνξίζεη κε αθξίβεηα κέηξα πνπ ζα ρξεζίκεπαλ γηα θαλφλεο. Γη απηφ, ε πνιηηεία δελ επέηξεςε ζηνλ άξρνληα λα θάλεη ηε δηάθξηζε ηνπ θάζε πνιίηε παξά κφλν ηελ εμέηαζε θαη ηελ θξίζε ησλ πξάμεσλ. Θπνξεί ηα θαζαξά ήζε ησλ αξραίσλ καίσλ λα έβαδαλ ηηκεηέο αιιά αλ απηφ γηλφηαλ θαη ζ‟ εκάο ηα πάληα ζ‟ αλαηξέπνληαλ. Δ θνηλή ππφιεςε θαη θξίζε έπξεπε λα θάλεη δηάθξηζε αλάκεζα ζηνπο θαινχο θαη ζηνπο θαθνχο. Ώλ νη άξρνληεο δηθάδνπλ ην δίθαην, ν ιαφο δηθάδεη ηα ήζε θαη ζπρλά πιαληέηαη, αιιά πνηέ δελ θηάλεη σο ηε δηαθζνξά. Έηζη, ε ηηκή πνπ αλήθεη ζε φινπο ηνπο πνιίηεο δελ θαζνξίδεηαη ζχκθσλα κε ηηο αηνκηθέο αξεηέο γηαηί ν
101
άρχοντασ κα προςαρμόςει χωρίσ δυςκολία το νόμο και εξ ίςου εφκολα κα τον παραβεί. Γι αυτό, ςι τιμζσ που αναλογοφν ςε κάκε πολίτθ, προςδιορίηονται ςφμφωνα με τισ πραγματικζσ του υπθρεςίεσ προσ τθν πολιτεία. Αυτζσ δεν υπόκεινται ςτθν προςωπικι εκτίμθςθ του κακζνα αλλά θ εκτίμθςι τουσ πραγματοποιείται με αντικειμενικά κριτιρια.
102
