2. maila Hizkuntzak Kultura Irakaskuntza
Ataza honetan hizkuntzak nola ikasten diren ezagutuko dugu eta horretarako: a) Hizkuntza eskuratzeko gaitasuna noiz eta nola garatzen den aditu baten ahotik entzun eta gero, birkontaketa prestatuko dugu. b) Ikasle bakoitzak bere ikas-prozesua kontatuko du.
HIZKUNTZAK KASI
ATAZAK
PROZEDURA: A ataza: Hizkuntzak ikasi Atazaurrea: Zenbat hizkuntza dakigun esan. ”Poliglotak gara?” galdetegia banaka erantzungo dute (3. or.). Erantzunak ozenki irakurri, eta ondorioak aterako dituzte, Zein da gehien ikasten den hizkuntza? Erraza da hizkuntzak ikastea? Garrantzia ematen diogu hizkuntzak ikasteari?...
a. 1. Ataza: “Hitz egiteko gaitasuna” bideoa ikusita, birkontaketa prestatu. Bideoa ikusiko dute (DB 47 DVD 6669 zka.). Gidoia banatuta, ikasle batzuei 4. orria eta besteei 5. orria, eta irakurri ondoren, berriro bideoa ikusiko dute, eta banaka, eskema osatzen saiatuko dira (4. eta 5. orr.). Eskemak lagundurik bakoitzak dagokion zatiaren birkontaketa prestatuko du. Binaka, prestatutakoa elkarri kontatuko diote.
Feedbacka: Akatsak zuzendu. Bikotekide bakoitzak beste hizlariaren akatsak apuntatuko ditu, baita bere ustez ematen duen informazioa zuzena den ere. Akatsak azalduko dituzte, eta denon artean esateko modurik zuzenena aterako dugu.
a. 2. Ataza: Bakoitzaren ikas-prozesuaren azalpena ahoz eman. Euskara ikasten noiz hasi ziren? Bakoitzak bere ikas-prozesuaren grafikoa idatziko du ereduak lagundua (6. or.). Grafikoa ahoz kontatuko dute ahalik eta zehaztasun gehien ematen. Irakasleak ere berea kontatuko die, baldin-eta irakaslea ere euskaldun berria bada. Bakoitzak kontatuko du zein asmo duen euskararekin: EGA atera nahi dute, bai? Ez? Noiz bukatu nahi dute? Eperen bat jarri dute?
Feedbacka: Akatsak zuzendu. Kontaketa bukatutakoan, irakasleak entzundako akatsik larrienak aipatuko ditu, eta denon artean zuzenduko dituzte.
Atazaostea: Hizkuntzak ikasteko aholkuak irakurri eta eman. Taldeka, euskara ikasteko aholku batzuk idatzi (7. or.). Testua irakurri eta agertzen diren aholkuak egindako zerrendan gehitu (7. or.). Ongi idatzi eta polit jarri euskaltegiko pasilloan eskegitzeko.
Diskurtsoa eta gramatika: Sinonimoak bilatu. Binaka testua irakurriko dute, eta beltzez idatzita dauden hitzen sinonimoak aukeratuko dituzte (8. or.). Denon artean zuzenduko dituzte.
POLIGLOTAK
GARA?
Erantzun galdera hauek.
HIZKUNTZAK Zeintzuk hizkuntza ikasten saiatu zara?
Agiriak atera dituzu? Saiatu zara?
Zenbateraino ikasi dituzu hizkuntza horiek? Zer egin zaizu errazen eta zailen hizkuntzak ikasteko orduan? Ongi moldatzen zara hizkuntzak ikasten?
3
HITZ
EGITEKO GAITASUNA
A IKASLEARENTZAT
Bideoa ikusi duzu? Orain gidoia eskuan edukita berriro ikusiko duzu, eta osatzen saiatu beharko zara, gero hitzalditxo bat prestatu eta zure ikaskideari azaltzeko, baina kontuz!, nahiz eta datu guztiak hartu behar, gero bakarrik kontatu beharko dizkiozu koadroan A hizkia duten galderak. Eta kontuan izan hemen datuak hartu eta eskema prestatu behar duzula, gero kontatu behar duzuna errazagoa atera dakizun.
HITZ EGITEKO GAITASUNA
Gizakion burmuina ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................
Garunaren garapena eboluzioan .......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... .............................................................................................. Garunaren antolaketa ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................................................
Garuna eta hizkuntza: eremu desberdinak Broka......................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... Wernicke.................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 4
HITZ
EGITEKO GAITASUNA
B
IKASLEARENTZAT
Bideoa ikusi duzu? Orain gidoia eskuan edukita berriro ikusiko duzu, eta osatzen saiatu beharko zara, gero hitzalditxo bat prestatzeko eta zure ikaskideari azaltzeko, baina kontuz!, nahiz eta datu guztiak hartu behar, gero bakarrik kontatu beharko dizkiozu koadroan A hizkia duten galderak. Eta kontuan izan hemen datuak hartu eta eskema prestatu beharduzula, gero kontatu behar duzuna errazagoa atera dakizun.
HITZ EGITEKO GAITASUNA
Gaitasun linguistikoaren eskurapena Noiz? ............................................................................................................................. ....................................................................................................................................... Lehenengo soinuak. Fonologia: ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... .......................................................................................................................................
..................................................................................................................................................... Ume baten hizkuntzaren ikas-prozesua Fonologia .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... Egiturak, silabak .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... Lehengo soinuak .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................
Ume euskaldunak .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... 5
NIRE
IKAS-PROZESUA
Begiratu arretaz zein izan den Izaskunen ikas-prozesuaren grafikoa. Eta zurea? Egin ezazu, eta gero zure ikaskideei kontatu nolakoa izan den zure bidea euskararen munduan. Behean dituzun hitzak erabili ditzakezu grafikoa azaltzeko eta nahi baduzu prestatu idatziz kontatuko duzuna.
IZASKUNEN IKAS-PROZESUAREN GRAFIKOA: SAKONTZEN 4. 3. 2. 1B 1A
1998
1999
2000
2001
2002
ZURE IKAS-PROZESUAREN GRAFIKOA: 2. 1B 1A
Motibazioa
Barneeteegiiak Ikaskiideak
Noizz hasi zinen?
Irakasleak
Anekdotak
Bukatzeko gogoak
Erabilera
Euskaldunzaharrak
Azterketak
Zenbat aldiz utzi duzu?
Euskara eta biok ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................ 6
HIZKUNTZAK
IKASTEKO AHOLKUAK
Zein aholku emango zenioke hizkuntza bat ikasi nahi duen bati? Zeure ikas-prozesuari erreparatu eta gero, idatzi hemen.
TESTUAN AGERTZEN DIRENAK
NIRE AHOLKUAK EUSKARA IKASTEKO
......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ........................................................
...........................................................
........................................................
...........................................................
........................................................
...........................................................
........................................................
...........................................................
Irakurri testua eta agertzen diren aholkuak goian zerrendatu. Zuk erabili dituzu testuan agertzen diren estrategiak?
GUZTIOK GARA HIZKUNTZAREN BAT IKASTEKO GAI Edonor da, gazte edo zahar, hizkuntzaren bat noiznahi ikasteko gauza. Beste hizkuntza bat ikastea erronka da beti, baina, lan horri egoki heltzen bazaio, atsegin izango da eta pozbide. Hona hemen kontuan hartu beharreko oinarrizko zenbait alderdi:
Hizkuntza bat ikasteko, batez ere jakin-mina eta komunikatzeko gogoa behar dira. Lehendik hizkuntza atzerritarrik ikasi ez baduzu, zaude lasai. Edonork egin dezake hori. Ikasketa-saioren batean aritu baldin bazara, zenbait teknikaren jabe zara eta berriro aplikatzeko gai.
ikasiko duzu egunero edo astero denbora jakin bat horretan ematen baduzu. Astean bizpalau orduz arituz gero, asko aurreratuko duzu. Hala ere, pazientzia garrantzizkoa da. Zenbait gauza arin ikas daitezke , baina hizkuntza bat ez da aste batzuetan ikasten. Bestetik, zeure aurrerapenak kontrolatu: Gaur egun ikastaro askok ariketak izaten dituzte, ikasitakoa ebaluatzen laguntzeko eta landu behar diren gauzak azpimarratzeko.
Azkar ikastea zeure esku dago, baina errazago
Zure inguruko baliabideak ez galdu alferrik. Modu asko daude
AHOLKUAK
7
ikastaroan ikasten dena finkatzeko: egunkariak irakurtzea, atzerriko irratiren bat entzutea edo filmak jatorrizko hizkuntzan ikustea. Ez beldurrik izan hizkuntza berria erabiltzeko. Izango dira, segur aski, zure inguruan hizkuntza horretan mintzatzen direnak, edo postako harremanak zurekin izan ditzaketenak, edo atzerriko norbaitekin posta elektronikoz trukaketak egiteko aukera emango dizuna. Saia zaitez bisitaren bat egiten, egun gutxi batzuetarako bada ere, zu ikasten ari zaren hizkuntza mintzatzen den herrialderen batera. Eta hori egiten duzunean, aprobetxatu hizkuntza erabiltzeko edozein aukera. Gomendiorik garrantzitsuena: Bakoitzak bere erara ikasten baitu, egizu proba metodo desberdinekin, ikusi eraginkorrena zein zaizun, eta aurrera.
SINONIMOAK Irakurri testua eta beltzez idatzita dauden sinonimoak aukeratu. Kontuan hartu hitz batzuek sinonimo bat baino gehiago eduki dezaketela.
HITZ EGITEKO GAITASUNA Hitz egiteko gaitasuna (1) duela bi milioi urte garatu zen gizakion arbasoekin batera .Beste primate batzuek ere badute gaitasun sinbolikoa eta adimen maila nahiko (2) altua, baina ez dira perpausak (3) egiteko gai, izan ere (4), hizketan ez da ikasten kartetan jokatzen bezala, legeak ikasi eta behin eta berriz errepikatuta, gizakion burmuinak baditu eremu (5) batzuk hizkuntzarako bereziki (6) prestatuta daudenak: Garunaren konplexutasuna ulertzeko zuhaitz baten modukoa imajinatu (7) behar dugu, erdian enborra eta inguruan geruzak bata bestearen gainean, adarrak eta hostoak izango balira bezala. Eboluzioan zehar, barrutik kanpora garatu eta hazi da garuna, horregatik enborrean eta adar nagusietan daude bizitzeko oinarrizko gaitasunak: jateko ahalmena, arnas hartzekoa, eta kanpoko geruzetan daude kokatuta gu espezie modura identifikatzen gaituztenak, hala nola (8) musikarako trebetasuna (9) edo hitz egiteko ahalmena. Hortaz (10), hitz egiten dugunean ezkerreko hemisferioko eremu batzuk aktibatzen (11) zaizkigu, Brokaren eremua da garrantzitsuenetarikoa, hizkuntzaren arkitekturarekin du zerikusia eta gramatika prozesatzen laguntzen du. Esaldi barruan hitzek duten ordena antolatzen (13) du esaterako, baita hizkuntz soinuen egitura ere. Baina Wernickeren eremua ere aktibatzen zaigu, dirudienez hitzak eta esanahiak lotzen (14) laguntzen digu horrek. Adibidez: ardoa hitza entzuten dugunean, ardoaren ideia ekartzen digu burura. Azkenean elkarrekin lotuta dauden neuronen sare erraldoia da garuna, eta horri esker jabetzen (15) gara hizkuntzaz. Hortik abiatuta ikertzen (16) du hizkuntza Itziar Lakak.
1. GAITASUN a) Irudimen b) Ahalmen c) Ikusmen d) Botere
2 .NAHIKO a) Aski b) Samarra c) Asko d) Pilo
3. PERPAUS a) Esakera b) Lokailu c) Esaldi d) Izakera
4. IZAN ERE a) Hala ere b) Dudarik gabe c) Hots d) Hala nola
5. EREMU a) Sail b) Atal c) Arlo d) Esparru
6. BEREZIKI a) Batik bat b) Espezialki c) Batez ere d) Erraz
7. IMAJINATU a) Pentsatu b) Irudikatu c) Esan d) Marraztu
8. HALA NOLA a) Hortaz b) Izan ere c) Guzti hau d) Hots
9. TREBETASUN a) Abilezia b) Trakeskeria c) Mesfidantza d) Ideia
10. HORTAZ a) Hala nola b) Izan ere c) Alegia d) Beraz
13. LOTU a) Bereiztu b) Batu c) Itsasi d) Bildu 8
11. AKTIBATU a) Martxan jarri b) Piztu c) Itzali d) Gelditu
14. JABETU a) Ohartu b) Babestu c) Zaindu d) Ikusi
12. ANTOLATU a) Idatzi b) Eman c) Eratu d) Adostu
15. IKERTU a) Irakurri b) Hausnartu c) Aztertu d) Ikusi
BIDEO 1.
BIDEOA
:
PASARTEAK ETA ENTZUNGAIAK HITZ EGITEKO GAITASUNA
( 47 DVDA / ZKIA. 6669 )
Iraupena: 05’14” Hitz egiteko gaitasuna duela bi milioi urte garatu zen gizakion arbasoekin batera .Beste primate batzuek ere badute gaitasun sinbolikoa eta adimen maila nahiko altua, baina ez dira perpausak egiteko gai, izan ere, hizketan ez da ikasten kartetan jokatzen bezala, legeak ikasi eta behin eta berriz errepikatuta, gizakion burmuinak baditu eremu batzuk hizkuntzarako bereziki prestatuta daudenak: garunaren konplexutasuna ulertzeko zuhaitz baten modukoa imajinatu behar dugu, erdian enborra eta inguruan geruzak bata bestearen gainean, adarrak eta hostoak izango balira bezala. Eboluzioan zehar, barrutik kanpora garatu eta hazi da garuna, horregatik enborrean eta adar nagusietan daude bizitzeko oinarrizko gaitasunak: jateko ahalmena, arnas hartzekoa, eta kanpoko geruzetan daude kokatuta gu espezie modura identifikatzen gaituztenak, hala nola musikarako trebetasuna edo hitz egiteko ahalmena. Hortaz, hitz egiten dugunean ezkerreko hemisferioko eremu batzuk aktibatzen zaizkigu, Brokaren eremua da garrantzitsuenetarikoa, hizkuntzaren arkitekturarekin du zerikusia eta gramatika prozesatzen laguntzen du. Esaldi barruan hitzek duten ordena antolatzen du esaterako, baita hizkuntz soinuen egitura ere. Baina Wernickeren eremua ere aktibatzen zaigu, dirudienez hitzak eta esanahiak lotzen laguntzen digu horrek. Adibidez: ardoa hitza entzuten dugunean, ardoaren ideia ekartzen digu burura. Azkenean elkarrekin lotuta dauden neuronen sare erraldoia da garuna, eta horri esker jabetzen gara hizkuntzaz. Hortik abiatuta ikertzen du hizkuntza Itziar Lakak. -Noiz eskuratzen dituzte haurrek lehengo gaitasun linguistikoak? -Kaleko jendeak pentsatuko du umeak hitz egiten ikasten hasten direla 5,6,7 hilabete aldera ama, aita eta tutua eta halako gauzak esaten hasten direnean, baina, gaur egun, dakiguna da umeak jaiotzen direnerako, jaio orduko, ume batek badakizkiela zenbait gauza, amaren hizkuntza normalean, hori baita entzun dutena, amaren sabelean, jakiten dute amaren hizkuntzaren ezaugarri batzuk zeintzuk diren. Hizkuntzaren doinuarekin zer ikusia duten gauzak. Badakigu japoniarrek eta txinatarrek ez dituztela r eta l bereizten-edo, horren gainean txiste asko egiten ditugu, e?, baina guri ere gauza bera gertatzen zaigu japonierak eta txinerak dituzten hainbat soinu ezberdintasunekin, ez ditugu antzematen. Ez ditugu entzuten, guretzako ez dira existitzen. Bada gizakiek, ume txikiek, jaiotzen direnean giza hizkuntza guztietan gerta daitezkeen soinu kontraste guztiak antzematen dituzte, horretan gu baino askoz hobeak dira, eta fonologiaren garapena ez da fonemak ikastea, batek pentsatuko lukeen bezala, ez da soinuak ikastea, baizik eta hizkuntzak egiteko bere gaitasun ikaragarri horretan bereizkuntzak egiteari uztea, fonologia, orduan adibide bat emango dizut: Japonian jaiotzen den ume bat, japonieraz jabetuko dena, jaiotzen denean eta hau esperimentalki probatuta dago, e?, hau ez da zientzia fikzioa, jaiotzen denean ondo bereizten ditu r eta l soinuak, eta zer da japonieraren fonologiaz jabetzea? R eta lren arteko bereizketa hori antzematea, antzemate horren gaitasuna galtzea, nolabait. Hortik aurrera dirudienez, umeek egiten dutena, jada hasten dira egiturekin, silabak zer diren sumatzen hasten dira, eta jada hitzak zer diren sumatzen hasten direnean pertzepzio mailan, orduan, hasten dira umeak, 6 hilabete inguru, 7 hilabete, orduan hasten dira eta, edo, ume txiki baten inguruan ibili den edozeinek badaki ume bat ( ) egon daitekeela ama, ba,ba zaratak egiten. Ume guztiek egiten dute hori. Eta hor umeek egiten dutena da euren ekoizpena trebatzen hasten direla, baina jada ikasi dituzten gauzak esaten hasten dira, eta hor ere oso polita da ikustea mundu guztiko ume txiki guztiek egiten dituzten soinu horiek aztertzen direnean, ikertu izan diren bezala, oso garbi ikusten da, munduko ume guztiak hasten dira soinu berberak egiten hasieran, eta soinu horiek beti izaten dira a bokala lehenengoa, eskaigaiak??? ma, ba, ta bezalakoak, horregatik ama, papa, aita; eta hilabeteek aurrera egiten dutela, nolabait espezializatzen hasten dira, eta euren hizkuntzazkoak diren soinuak egiten dituzte, orduan, adibidez, ume euskaldun batek berandurako uzten du rrrra bezalako soinu bat munduko hizkuntzetan oso arraroa dena, eta berandurago utziko ditu ts x bezalakoak, euskararenak bereziki diren soinuak eta munduko hizkuntz askotan agertzen ez direnak.
9
ZUZENKETAK HIZKUNTZAK
IKASTEKO AHOLKUAK
Beste aholku batzuk ere aurkituko dituzu ondorengo helbideetan: http://europa.eu.int/comm/education/languages/lang/teaching.html http://culture.coe.int/ecml
SINONIMOAK 1. GAITASUN a) Irudimen b) Ahalmen c) Ikusmen d) Botere
2 .NAHIKO a) Aski b) Samar c) Asko d) Pilo
3. PERPAUS a) Esakera b) Lokailu c) Esaldi d) Izakera
4. IZAN ERE a) Hala ere b) Dudarik gabe c) Hots d) Hala nola
5. EREMU a) Sail b) Atal c) Arlo d) Esparru
6. BEREZIKI a) Batik bat b) Espezialki c) Batez ere d) Erraz
7. IMAJINATU a) Pentsatu b) Irudikatu c) Esan d) Marraztu
8. HALA NOLA a) Hortaz b) Izan ere c) Guzti hau d) Hots
9. TREBETASUN a) Abilezia b) Trakeskeria c) Mesfidantza d) Ideia
10. HORTAZ a) Hala nola b) Izan ere c) Alegia d) Beraz 13. LOTU a) Bereiztu b) Batu c) Itsasi d) Bildu
10
11. AKTIBATU a) Martxan jarri b) Piztu c) Itzali d) Gelditu
12. ANTOLATU a) Idatzi b) Eman c) Eratu d) Adostu
14. JABETU a) Ohartu b) Babestu c) Zaindu d) Ikusi
15. IKERTU a) Irakurri b) Hausnartu c) Aztertu d) Ikusi
