CIRKULATORNI SISTEM -sastoji se od krvnog i limfnog vasklarnog sistema!Krvni vasklarni sistem sa"injavaj sr"e arterije ka#ilari vene i limfni sdovi! Kardiovasklarni sistem je sistem je organski sistem putem kojeg krv cirkulira i opskrbljuje tkiva materijama koje su neophodne za metabolizam i održavanje fziološke ravnoteže organizma. Centar tog sistema je srce kome je uloga da pumpa krv kroz cirkulatorni sistem. Žile koje odvode krv iz srca su ARTERI$E! S obzirom na strukturu pojedinih dijelova zida arterija, njihov promjer debljinu i unkciju, razlikuju se arterije elastinog i miši!nog tipa. KA%ILARE. " tkivima, krv iz arterija preko arteriola dolazi u najtanje krvne žile, KA%ILARE. #apilari povezuju arterije sa venama, te se na taj nain omogu!ava izmjena &ENE. %ene nastaju materija izme$u krvi i tkiva. Žile koje odvode krv u srce su &ENE. slivanjem kapilara. &lavna unkcija limnog vaskularnog sistema je vra!anje tkivne tenosti u krvotok. SRCE 'je miši!ni organ koji se ritmiki kontrahuje i pumpa krv kroz cirkulatorni sistem. (no tako$er produkuje hormon koji se zove atrijalni natriuretski aktor. )osjeduje * komore i * predkomore. +id mu se sastoji od sloja-unutrašnjeg endocardium/, središnjeg miokardium/ i spoljašnjeg epikardium/. 0ibrozni centralni region srca je fbrozni skelet koji služi kao baza za zaliske i kao mjesto privrš!ivanja sranih miši!nih !elija EN'OKAR'-oblaže EN'OKAR'-oblaže unutrašnju površinu srca i sve njegive zaliske odgovara intimi krvnih sudova/. Sastoji se od jednog sloja endotelnih !elija ispod kojeg je tanki subendotelni sloj rastresitog vezivnog tkiva, s kolagenim i elastinim vlaknima i rijetkim glatkim miši!nim !elijama. 1spod ovog sloja je sloj debljih kolagenih i elastinih vlakana'S"2345(#67541 S8(9, koji povezuje subendotel s miokardom. (vaj sloj sadrži krvne i limne žile, živane završetke i )urkinjove !elije sprovodnog sistema srca. MIOKAR'-najdeblji MIOKAR'-najdeblji omota srca. 1zgra$en je od sranih miši!nih !elija raspore$enih u slojeve/ ijom kontrakcijom se istiskuje krv iz srca. %eliki broj ovih slojeva privrš!uje se na fbrozni skelet srca . :iokard je deblji u podruju komora ventrikula/. ;
1zme$u snopova sranih miši!nih !elija, nalaze se obilne naslage rahlog vezivnog tkiva bogatog kapilarama, a nalaze se i grupe masnih !elija. S vanjske strane srani miši! oblaže serozna membrana nazvana epikard koja prelazi u perikard. 3pikard odgovara visceralnom listu perikarda, seroznoj membrani u kojoj kojoj leži srce. srce. 3pikard je izvana prekriven slojem spljoštenih !elija mezotel/, ispod kojeg se nalazi tanki sloj vezivnog tkiva' subepikardijski sloj.
S#rovodni sistem sr"a, !SINUS ATRI$ALNI TRI$AL NI .&OR /SA0 1!ATRIO&ENTRIKULARNI SLO$ /A&0 2!ATRIO&ENTRIKULARNI SNO% /3isov sno#0- grana se o*je komore SA (vor nalazi (vor nalazi se u miokardu desnog atrija u podruju uš!a gornje šuplje vene. S6 vor predstavlja mjesto gdje se stvara podražaj. &ra$en je od nepravilnog splata specifnih miši!nih vlakana tzv. ) ili nodalnih vretenastih stanica i od < stanica. =elije su vretenastog oblika sitnije od prekomorskih miocita i sadrže manje miofbrila. (ne posjeduju citoplazmatske nastavke koji se spajaju i ormiraju mrežu. A& (vor' (vor' smješten u desnom atriju, subendokardijalno ispred uš!a koronarnog sinusa.
trum i crus sinistrum. Svaki od njih se u subendokardijalnom vezivu obilno razgrana u mrežu )urkinjeovih vlakana koja su šira od obinih sranih miši!nih vlakana. Stanice koje ine ta vlakna povezane su brojnim elezmozomima, i neksusima, te bez jasne stanice završavaju u sranim miši!nim stanicama ventrikula. )odražaj koji nastaje u pravilnim razmacima u S6 voru širi se kroz miokard atrija do 6% vora, a *
odatle kroz ?isov snop, njegove krakove i mrežu )urkinjeovih vlakana po itavom miokardu ventrikula. ARTERI$E %ode krv iz srca do kapilara u pojedinim organima. 4a tom mjestu one se granaju, i svrstavaju se u @ grupe'velike arterije 'srednje arterije 'male arterije 'najmanje arterije arteriole/ '%381#3 386S<1A43 67<37193' %elike arterije pomažu u stabilizovanju protoka krvi. (vdje spadaju aorta i njene velike grane. Žu!kaste su boje zbog velike koliine elastina u mediji. &ra$ene su od!TUNICA INTIMA-deblja INTIMA-deblja nego u miši!nim arterijama. "nutrašnja elastina membrana koja razdvaja intimu od medije, je prisutna ali se ne istie 1!TUNICA ME'IA-sastoji ME'IA-sastoji se od elastinih vlakana i brojnih koncentrinih elastinoh lamela iji broj raste sa godinama. 1zme$u lamela su glatke miši!ne !elije, retikularna vlakna, proteoglikani i glikoproteini.
1!UNUTRA4N$A ELASTI.NA MEM6RANA /mem*rana elasti"a interna0valovita, naborana, jasno izražena. 2!TUNICA ME'IA /srednji sloj0- je sloj0- je najdeblji i ini ga @B slojeva kružno i spiralno raspore$enih glatkih miši!nih !elija. (ko njih se nalaze varijabilne koliine elastinih, retikularnih i kolagenih vlakana, u zavisnosti od veliine krvnog suda. 4a granici prema vanjskom sloju je vanjska elastina membrana, manje je izražena i sadrži ispreplatena elastina vlakna. )risutna je samo u velikim miši! arterijma. 7!TUNICA A'&ENTITIA /vanjski sloj0- sastoji sloj0- sastoji se od rastresitog vezivnog tkiva. Sadrži brojne krve žile vasa vasorum/,limne kapilare i živana vlakna koja mogu prodirati u spoljašnje dijelove srednjeg sloja. 5istribuiraju!e arterije miši!ne/' se granaju na arteriole, gdje se smanjuje promjer i debljina t.medie. -ARTERIOLE'imaju manji lumen. 4jihov subendotelni sloj je vrlo oskudan. " vrlo malim arteriolama unutrašnja elastina membrana je odsutna, a tunica media se sastoji od @'D slojeva cirkulatorno orijentisanih glatkih miši!nih !elija, dok spoljašnja elastina membrana nedostaje. " arteriolama tunica adventitia je slabo razvijena. 3ndotel sadrži )aladeova zrnca' aktor E +a razliku od vena arterije imaju deblji sloj, a vene ve!i lumen.
-KA%ILARI#apiliari su izgra$eni od entotelnih !elija koje ormiraju tubulus. 3ndotelne !elije naliježu na bazalnu laminu. 3ndotelne !elije su povezane dezmozomima i okludentnim vezama, oko kapilara i postkapilarnih venula nalaze se !elije mezenhimalnog porijekla sa brojnim citoplazmatskim nastavcima koji obavijaju krvni sud.
3ndotel je specijalni tip epitela koji predstavlja polupropustljivu barijeru koja je postavljena izme$u krvne plazme i intersticijalne teku!ine. )ored uloge u razmjeni izme$u krvi i okolnog tkiva, endotel obavlja i nekoliko drugih unkcija;.konverziju angiotenzina 1 u angiotenzin 11 *.konverziju bradikinina, serotonina, prostaglandina, trombina u biološki inertne aktore .lipolizu proteina posredstvom enzima lociranih na površini endotelnih !elija na trigliceride i holesterole. @.produkciju vazoaktivnih aktora koji regulišu vaskularni tonus kao što su endotelin, vazokonstriktorni agensi i azot'monoksid. 0aktori rasta kao što su vaskularni endotelni aktori rasta igraju vode!u ulogu u ormiranju vaskularnog sistema u embrionalnom razvoju, u regulaciji rasta kapilara u normalnim i patološkim uslovima u odraslom organizmu kao i održavanje normalne vaskulature. 3ndotel predstavlja netrombogenu površinu ija je unkcija prevencija koagulacije krvi. 1ntegritet endotelnog sloja koji srijeava kontakt izme$u trombocita i subendotelnog veziva predstavlja važan antitrombogeni aktor.
-%O'$ELA KA%ILARA!KONTINUIRANI !KONTINUIRANI /SOMATSKI0 NE%REKINUTI KA%ILARI se karakteriziraju odsutstvom otvora enestri/ u svom zidu. 4alaze se u svim tipovima miši!nog tkiva, vezivnom tkivu, egzokrinim žljezdama i nervnom tkivu. 1!8ENESTRIRANI /&ISCERALNI0 KA%ILARI- se karakteriziraju prisutstvom kružnih transcelularnih otvora u membrani endotelnih !elija koje se zovu enestre. Svaka enestra je zatvorena opnom'dijaragmom. 2azalna lamina je kontinuirana. 4alazi se u bubrezima, crijevo i endokrine žlijezde, a enestrirani kapilari bez dijaragme u glomerulu bubrega.
2!'ISKONTINUIRANI 2!'ISKONTINUIRANI SINUSOI'NI KA%ILARI- imaju KA%ILARI- imaju sljede!e osobinea/nepravilan izgled i veliki dijametar što usporava tok krvi b/endotelne !elije ormiraju diskontinuirani sloj i odvojene su jedna od druge širokim prostorima D
c/citoplazma endotelnih !elija posjeduje enestre bez dijaragme d/uz endotelne !elije locirani su makroazi e/bazalna lamina je esto diskontinuirana
#apilari su sudovi gdje se kisik, ugljikov dioksid i metaboliti razmjenjuju izme$u krvi i tkiva i tkiva u krv. Sinusoidni kapilari se nalaze u jetri i hematopoeznim organima koštana srž, slezena/. )ostkapilarne venule pericitne/' prelazak od kapilara u venule je postepen na kapilare se nastavljaju postkapilarne venule. #arakterišu se prisutstvom pericita, tunica intima se sastoji od endotela i vrlo tankog subendotelnog sloja. Spojevi izme$u endotelnih !elija spadaju u najpropustljivije spojeve u cijelom vaskularnom sistemu.
-MI4I5NE &ENULE4ajve!i broj venula je miši!nog tipa sa nekoliko glatkih miši!nih !elija. (vi sudovi obino prate arteriole od kojih se jasno histološki razlikuju po svom tanjem zidu i iregularnom i kolabiranom lumenu. (ve venule mogu utjecati na protok krvi u arteriolama produkcijom i sekrecijom vazoaktivnih supstanci. )oslije venula krv se skuplja u vene.
-&ENE" njima je BG krvi. 5jele se na- velike, srednje i male. 4ajve!i broj vena predstavljaju male ili srednje vene. +id vene se sastoji od omotaa kao i kod arterije ali su miši!ne komponente slabije razvijene. !TUNICA INTIMA /ntra9nji sloj0-gra$en sloj0- gra$en je ood endotela i oskudnog rastresitog vezivnog tkiva, nemaju elastinih lamina. 1!TUNICA ME'IA- se ME'IA- se sastoji od malih snopova glatkih miši!nih !elija, okruženih retikularnim i elastinim vlaknima.
H
2!TUNICA A'&ENTITIA /vanjski sloj0- najdeblji, uglavnom se sastoji od vezivnog tkiva bogatog kolagenim vlaknima i krvnim žilama vasa vasorum/ koje služe za ishranu svih slojeva zida vene. %elike vene i vene donjih ekstremitetima imaju zaliske odnosno valvule koje su duplikature tunice intime. Sastoje se od vezivnog tkiva bogatog elastinim vlaknima obloženog s obje strane endotelom. +alici usmjeravaju vensku krv prema srcu. #lagena vlakna daju vrsto!u zalicima. )ropulzivnu snagu srca ojaava i kontrakcija skeletnih miši!a koji okružuju ove vene. %enama krv dolazi u srce.
-LIM8NI SISTEM8imni vaskularni sistem vra!a ekstracelularnu tenost u krvotok. )ored krvnih sudova ljudski organizam posjeduje sistem veoma tankih sudova obloženih samo endotelom koji skupljaju tenost iz tkivnih prostora i vra!aju je u krv. ter 8imni sistem se nalazi u skoro svim organima izuzev C4S'a i koštane srži. 8imni sudovi posjeduju strukturu slinu venama, mada posjeduju tanji zid, nejasnu granicu izme$u slojeva i ve!i broj zalistaka. )ulsacija arterija i skeletni miši!i pomažu kruženje, a u ve!im sudovima kontrakcija glatkih miši!nih !elija u njenim zidovima pomaže cirkulaciju. 5uctus toracikus i ductus limaticus de>ter se uljevaju u spoj lijeve unutrašnje jugularne vene sa lijevom potkljunom venom, kao i uš!e desne potkljune vene sa desnom unutrašnjom jugularnom jugularnom venom. venom. " toku toku limnih sudova umetnuti umetnuti su limni vorovi. vorovi. Struktura velikih ductusa slina je strukturi vena sa glatkih miši!nim !elijama u mediji. 6dventitia je slabo razvijena, sadrži vasa vasorum i bogat nervni splet. 0unkcija limnog sistema je da vra!a tkivnu tenost u krv. )oslije ulaska u limne kapilare, ova tenost uestvuje u ormiranju tenog dijela limeI prolaze!i kroz limne organe, ona uestvuje u cirkulaciji limocita i drugim imunskih aktora.
-:RA;A KR&NI3 SU'O&ATUNICA INTIMA-gra$ena INTIMA-gra$ena od endotela i subendotelnog veziva sa glatkim miši!nim !elijama. TUNICA ME'IA-od ME'IA-od koncetrinih slojeva, spiralno raspore$enih glatkih miši!nih !elija 1zme$u se nalaze-elastina vlakna, retikularna kolagen 111/, proteoglikani i glikoprotein. 3lastina lamina'sastavljena od elastina, ima otvore'enestre koji omogu!avaju diuziju supstanci koje ishranjuju vaskularni zid. TUNICA A'&ENTITIA-uglavnom A'&ENTITIA-uglavnom od vezivnog tkiva, kolagenih i elastinih vlakana. #olagenje tipa 1, i postepeno se spaja s vezivom organa kroz koji ovaj krvi sud protie. -ARTERI$SKE 'E:ENERATI&NE 'E:ENERATI&NE %ROM$ENE6rterije podliježu progresivnim promjenama od ro$enja do smrti. 6rterosklerotine lezije se karakterišu okalnim zadebljanjem intime, prolieracijom glatkih miši!nih !elija i pove!anom depozicijom ekstracelularnog matriksa i lipoproteina u subendotelni sloj. 4eke arterije opskrbljuju samo specifna podruja odre$enog organa i prekid snabdjevanja krvlju dovodi do nekroze.
%RO6A&NI SISTEM
%RO6A&NI %RO6A&NI SISTEM /SISTEMA 'I:ESTORIUM0 ine 'I:ESTORIUM0 ine organi koji sudjeluju u unošenju, transportu, i resorpciji hranjivih materija i tenosti, i u izbacivanju nepotrebnih sastojaka. )robavni sistem ine-probavna cijev, na kojoj razlikujemo usnu šupljinu, ždrijelo, jednjak, želudac, tako i debelo crijevo, stražnje crijevo i mar, te prikljuene žlijezde-slinovnice, jetra sa žunom kesom i gušteraa. E
)rvi korak u složenom procesu varenja hrane dešava se u ustima, gdje se hrana razmekšava pljuvakom i usitnjava zubimaI pod utjecajem pljuvake tako$er poinje i varenje ugljikohidrata. %arenje se nastavlja u želudcu i tankom crijevu, gdje se hrana apsorbira u obliku svojih osnovnih sastojaka. %oda se apsorbira u debelom crijevu, nesvareni sadržaj postaje poluvrst. -OSNO&NA :RA;A 'I:ESTI&NE /%RO6A&NE /%RO6A&NE CI$E&I0)robavna cijev je miši!na cijev iji lumen oblaže sluznica koja znatno varitra u razliitim segmentima cijevi. &ra$ena je od @ glavna sloja. -SLU
J
-$E'N$AK /EELU'AC/ventri"ls0- je kesasto proširenje probavne cijevi, smješten ->ELU'AC/ventri"ls0- je izme$u jednjaka i duodenuma. )relazak jednjaka u želudac naziva se #675196, a prelazak želudca u duodenum je )18(7"S. 1zme$u poetnog dijela želudca i pilorusa se nalazi 0"45"S, koji se nastavlja u tijelo želudca #(7)"S/. &lavna uloga je nastavak varenja ugljikohidrata, koje zapoinje u usnoj duplji dodavanjem kiseline progutanoj hrani, pretvaranje hrane radom miši!a u viskoznu masu himus/, i zapoinjanje varenja proteina pomo!u enzima pepsin. Sluznica i podsluznica praznog želudca pokazuju uzdužne nabore koji se nazivaju ruge. #ada je želudac ispunjen i rastegnut ti nabori se ispravljaju. Sl+ni"a ima 2 lista, ;.epitelni list lamina epitelialis/ *.lamina propria lamina proprija mukoze/ .miši!ni list sluznice lamina muskularis mukoze/ Sl+ni" i Sl+ni" i želudane jamice pokriva jednoslojni cilindrini epitel. 3pitel undusa želudca izluuje alkalnu sluz, koja ima zaštitno djelovanje. Sluz se sastoji od vode JDG, lipida i glikoproteina koji u kombinaciji stvaraju zaštitni želatinozni sloj. 1spod epitela je lamina proprija, gra$ena od rastresitog vezivnog tkiva u kojoj se nalaze specifne !elije. :iši!ni sloj sluznice gra$en je od glatkih miši!nih !elija koje ine granicu prema podsluznici. 7ahlo vezivno tkivo, s pojedinanim masnim !elijama i mrežom ve!ih krvnih žila, ini podsluznicu tunika submukoza/. )ovršinske epitelne !elije tako$er stvaraju važnu liniju obrane zahvaljuju!i produkciji mukusa, postojanju tjesnih intracelularnih veza, ;B
jonskih transportera, transportera, koji održavaju intra!elijsku intra!elijsku p? p? sredinu sredinu i produkciju produkciju bikarbonata. )odsluznica je bogato vaskularizirana. Kardija usko Kardija usko podruje u obliku kružne zone. Sluznica kardije sadrži proste ili razgranate tubularne kardijane žlijezde. +avršni dijelovi žlijezda su esto izuvijani i imaju širok lumen. %e!ina žljezdanih !elija proizvodi sluz i lizozim, ali postoji mali broj parijetalnih !elija koje izluuju ?Cl. 8nds i kor#s lamina kor#s lamina proprija ovog dijela želudca ispunjena je razgranatim tubularnim žlijezdama želudanim žlijezdama/. " dnu jedne želudane jamice otvara se ' ovih žlijezda. Svaka želudana žlijezda ima razliita dijelasuženi dio isthmus/, vrat i bazu bazalni dio/. Suženi dio isthmus/ koji se nalazi u blizini želudanih jamica sadrži dierencirane mukusne !elije, koje mogu da migriraju i uestvuju u obnavljanju površinskih mukusnih !elija kao i nedierencirane i parijetalne !elije. %rat se sastoji od nedierenciranih mukusnih !elija i parijetalnih !elija 2azalni dio žlijezde ine parijetalne i glavne !elije. 3nteroendokrine !elije se nalaze diuzno raspore$ene u vratu i bazi žlijezde. Žlijezde undusa želudca specifne su cjevaste žlijezde i gra$ene su od više vrsta !elija;.4edierencirane !elijestem !elije/ su malobrojne i nalaze se u podruju isthmusa i vrata žlijezde.
stadiju na površini !elije ima malo mikrovila. #ad se !elije aktiviraju tj.podstaknu na proizvodnju ?Cl'a, tubulovezikule se stapaju sa !elijskom membranom, pa se tako ormira intracelularni kanali! i nastaju brojni mikrovili, a ukupna površina !elijske membrane se znatno pove!ava. )roizvode solnu kiselinu ?Cl/ koja djeluje baktericidno i aktivira pepsinogen u pepsin. (bložne !elije stvaraju unutrašnji aktor intrinsic/potreban za apsorpciju vitamina 2;* u ileumu. @.&lavne !elije pepsinogene/ prevladavaju u donjim djelovima žlijezda bazi žlijezda/. Citoplazma im je bazoflna zbog izraženog granuliranog endoplazmatskog retikuluma. #ubine su ili cilindrine i imaju bazalno smještenu jezgru. (ne su najbrojnije !elije želudanih žlijezda. 1zluuju pepsinogen. Sekretorne granule koje su prisutne u citoplazmi ovih !elija sadrže neaktivni enzim pepsinogen. #ada se neaktivni pepsinogen izlui u kiseli sadržaj želudca parenhim se pretvori u vrlo aktivan proteolitiki enzim pepisin. )arijetalne !elije kod ovjeka proizvode i enzim lipazu. 3nteroendokrine !elije su vidljive nakon posebnih postupaka histološke tehnike uz primjenu srebra. 4aješ!e su lokalizirane u podruju baze žlijezda. 9edan od glavnih proizvoda sekrecije !elija je S37(<(414 i &6S<714.
%ilors = u podruju pilorusa nalaze se veoma duboke želudane jamice u koje se otvaraju razgranate tubulusne pilorusne žlijezde. (ve žlijezde su sline žlijezdama u podruju kardije, ali za razliku od njih jamice su dublje a izuvijani sekretorni dio žlijezda kra!i. '=elije 543S'a u pilorusu' 5ijele se na gastrinske & !elije/koje su umetnute izme$u mukusnih !elija pilorusnih žliezda, izluuju gastrin. 5ijele se na enteroendokrine 5 !elije/ izluuju somatostatin koji spreava osloba$anje nekih hormona, ukljuuju!i gastrin. 1zluivanje somatostatina pod utjecajem ?Cl, uspostavlja kontra ravnotežu kiseloj želudanoj sekreciji. '(stali slojevi želudca' %odsl+ni"a se %odsl+ni"a se sastoji se od gustog vezivnog tkiva u kome su smješteni krvni i limni sudovi koje je prožeto limocitima, makroazima i mastocitima. Mi9i?ni sloj /tnika msklaris0 ine msklaris0 ine glatke miši!ne !elije raspore$ene uglavnom u podsloja-unutrašnji sloj je kosi stratum oblikum/ , srednji sloj je kružni stratum cirkulare/, spoljašnji je uzdužni stratum longitudinale/. " ;*
podruju piloru srednji sloj je jako zadebljao i ini piloriki sfnkter. Želudac je prekriven tankom serozom. Sero+ni sloj /tnika sero+a0 pokriven sero+a0 pokriven je jednoslojnim ploastim epitelom mezotel/ i tankim slojem rahlog vezivnog tkiva.+lijezde undusa zeludca specifcne su cjevaste zlijezde.4a svakoj zlijezdi razlikujemo vrat trup i bazalni dio.&radjene su od vise vrsta celija od kojih se mogu razlikovati-oblozne,glavne i mukozne." vratu zlijezda nalaze se brojne nedierencirane celije koje se dierenciraju u sve ostale vrste celije.
-TANKO CRI$E&O1ntestinum tenue, mjesto je završnog probavljanja hrane, razlaganja, apsorpcije hranjivih sastojaka i endokrine sekrecije. 5ugo je do Hm, a sastoji se iz dijeladuodenum, jejunum i ileum. Svaki dio tankog "rijeva ima 7 sloja, Ksluznica tunica mucosa/ Kpodsluznica tunica submucosa/ Kmiši!ni sloj tunica muscularis/ Kserozni sloj tunica seroza/
4ajbrojnije su cilindrine !elije ija je osnovna uloga apsorpcija hranjivih supstanci, zbog ega se nazivaju apsorpcijske !elije. Slobodnu površinu cilindrinih !elija pokriva etkasta prevlaka koja se sastoji od gusto zbijenih mikroresica mikrovila/. :ikroresice imaju važnu fziološku ulogu, jer znaajno pove!avaju dodirno polje izme$u površine crijeva i hrane. )risutstvo #erkringovih kružnih nabora, crijevnih resica i mikroresica, veoma pove!ava crijevnu površinu, a to je osobina koja je karakteristina za organe u kojima se odvija intenzivna apsorpcija. )eharaste vraste/ !elije su raspore$ene izme$u apsorptivnih !elija. " dvanaesnopalanom crijevu ove !elije su malobrojne, a prema ileumu im se broj pove!ava. Citoplazma im je svijetla, nemaju etkastu prevlaku, a jezgre im leže pri dnu !elije. (ne proizvode sluz kisele glikoproteine/ koja štiti i podmazuje sluznicu. 8aminu propriju ini rahlo vezivno tkivo s krvnim i limnim žilama, živanim vlaknima i glatkim miši!nim !elijama. :jestimino se pojavljuju i nakupine limocita. 3pitel s crijevnih resica, ulazi u 8iberkinove kripte, odnosno crijevne žlijezde i oblaže ih.
: !elije membranske epitelne !elije/ su specijalizovane epitelne !elije koje se nalaze iznad limnih olikula u )ejerovim ploama. 4jiihova karakteristika su brojna udubljanja !elijske membrane, koje na vrhu i bonim stranama stvaraju jamice u kojima kojima se nalaze nalaze intraepitelni intraepitelni limociti limociti i makroa makroazi. zi. : !elije !elije mogu endocitozom da prime 6g i prenesu ih niže do makroaga i limocita u lamini propriji. (ve !elije migriraju u limne vorove u kojima zapoinje imuni odgovor na strane 6g.2azalna membrana ispod : !elija je isprekidana, pa je olakšan prolaz izme$u lamine proprije i tih !elija. )rvu liniju odbrane za mikroorganizme predstavljaju sekretorni 1g6. 5rugi zaštitni mehanizam su me$u!elijske okludentne veze koje u epitelu stvaraju barijeru prema prodoru mikroorganizama. (sim toga u sluznici, podsluznici gastrointestinalnog trakta nalaze se plazmociti, makroazi i limociti koji predstavljaju glavnu zaštitnu barijeru. (ve !elije se zajedno oznaavaju kao limno tkivo digestivnog trakta. :iši!ni sloj sluznice tanak je sloj glatkog glatkog miši!nog tkiva. )odsluznica tunica submucosa/ sadrži krvne i limne žile, te živani splet gra$en od živanih vlakana i multipolarnih živanih !elija. )odsluznica sadrži skupine razgranatih, zavijenih tubulusnih žlijezda koje se otvaraju u 8iberkinove kripte.
-'E6ELO CRI$E&O1ntestinum crassum, dio je alimentarne cijevi koja se nastavlja na tanko crijevo. Sastoji se od sljede!ih dijelova'slijepo crijevo intestinum caecum/ s crvuljkom crvuljkom appendi> vermiormis/ 'kolon intestinum colon ascendens, transversum, descedens, sigmoideum/ 'rectum intestinum rectum/ ;D
'završava marom anusom/ Svi dijelovi debelog crijeva su gra$eni od- sluznice tunice mucose/, podsluznice tunice submucose/, miši!nog sloja tunica muscularis/ i seroznog sloja tunica seroza/. 5ebelo crijevo je najširi dio digestivne cijevi sa kesastim proširenjima koja nastaju nabiranjem crijeva, a ograniena su polumjeseastim naborima plicae semilunares/. '&lavna uloga debelog crijeva' 'apsorpcija vode 'oblikovanje ekalne mase 'proizvodnja sluzi Sluznica debelog crijeva se razlikuje od sluznice tankog crijeva po tome što je deblja, nema crijevnih resica i kružnih nabora. )ovršina sluznice je izme$u velikog broja gusto smještenih otvora 8iberkinovih kripti, prekrivena jednoslojnim jednoslojnim visokopri visokoprizmatini zmatinim m epitelom s mnogo pehatrastih pehatrastih !elija. !elija. " lamini propriji su uložene 8iberkinove kripte koje su dublje nego u tankom crijevu, a pružaju se sve do lamine muscularis mucosae. Sadrže obilje vrastih !elija koje koje dominiraju. (d ostalih !elija !elija prisutni su enterociti i enteroendokrine !elije. 4ema penetovih !elija. 8amina proprija je bogata limocitima i limnim vori!ima koji se esto šire u podsluznicu. )odsluznicu izgra$uje rastresito vezivno tkivo i sadrži više masnih !elija, nego ona u višim partijama. :iši!ni sloj debeo je, ali se postepeno istanjuje. Sastoji se od kružne i uzdužne naslage. " vanjskoj uzdužnoj naslazi, glatke miši!ne !elije su skupljene u tri debele trake taeniae coli/. )ri tome se taj sloj koji nije kontinuirano raspore$en razlikuje od istog sloja zida tankog crijeva. Serozni sloj mjestimino je izboen nakupinama masnog tkiva, a u njemu se mogu na!i limni vori!i.
-%L$U&A.NE >LI$E<'E)ljuvaka je tenost složenog sastava koja ima ulogu u varenju, podmazivanju i zaštiti. )ostoje tri para velikih pljuvanih žlijezda, a to su;H
'doušna glandula parotis/ 'podvilina glandula submandibularis/ 'podjezina glandula sublingualis/ %elike pljuvane žlijezde okružene su kapsulom od vezivnog tkiva, bogatom kolagenim vlaknima. )arenhim žlijezde ine sekretorni završni žljezdani dijelovi i razgranat sistem izvodnih kanala, koji su organizovani u režnji!e. Sekretorni dio pljuvane žlijezde sastoji se od * glavne vrste žljezdanih !elijaseroznih i mukoznih, kao i od mioepitelnih !elija koje nemaju sekretorna svojstva. Sekretorni dio se produžava u sistem izvodnih kanala koji vrše promjenu sastava pljuvake i prenosi je do usne duplje. Serozne !elije obino imaju oblik piramide. 2aza im je široka i leži na bazalnoj lamini, a uski vrh sa kratkim nepravilnim mikrovilima, okrenut je prema lumenu. Susjedne žljezdane !elije povezane sa me$u!elijskim spojevima obino ormiraju loptastu ormaciju koja se naziva acinus, sa lumenom u sredini. :ukozne !elije su obino kockastog do cilindrinog oblika. 9edra su im ovalna i spljoštena na strani okrenutoj ka bazi !elije. :ukozne !elije imaju osobine !elija koje izluuju sluz i sadrže glikoproteine važne za ulogu sluzi u vlaženju i podmazivanju. :ukozne !elije su naješ!e udružene u cjevice u kojima su žlijezdane !elije raspore$ene oko lumena. #od ovjeka u podvilinoj i podjezinoj žlijezdi, serozne i mukozne !elije su raspore$ene na poseban nain. :ukozne !elije stvaraju tubule, a na njihovim krajevima serozne !elije grade serozne polumjesece. Žljezdani dijelovi se nastavljaju u prelazne kanale obložene niskim kockastim epitelnim !elijama. (ve !elije imaju sposobnost da se dierenciraju i u sekretorne i u duktusne !elije. 4ekoliko takvih prelaznih kanala udružuje se i ormira prugaste kanale. )relazni i prugasti kanali zbog svoje lokacije nazivaju se 14<768(2"86741 kanali. )relazni kanali iz razliitih lobulusa sustiu se i uljevaju u kanale lokalizovane u vezivnom tkivu pregrada koje odvajaju lobuluse, gdje prelaze u interlobularne i ekskretorne kanale. (vi kanali su u svom poetnom dijelu obloženi pseudoslojevitim ili slojevitim kockastim epitelom, dok su u distalnim dijelovima obloženi slojevitim cilindrinim epitelom koji sadrži po neku mukusnu !eliju. &lavni odvodni kanal svake velike pljuvane žlijezde otvara se u usnu duplju, i tu je obložen ploastim slojevitim epitelom bez orožavanja. ;
K3gzokrine žlijezde su gra$ene od- žlijezdanog segmenta i odvodnih kanala. Žljezdani segmenti gra$eni su od-serocita i mukocita. )o tipu sekreta dijele se na- serozne, mukozne i mješovite 0unkcija- luenje sline u usnu šupljinu Serozni sekret je- rijedak, židak, sadrži amilaze i lizozim :ukozni sekretje- gust, ljepljiv, po hemijskom sastavu glikoprotein 1zvodni kanali 'intralobularni'prelazne cijevi i sekretne cijevi 'pravi odvodni kanali, interlobularni' imaju dvoredni cilindrini epitel
'o9na @lije+da 'je razgranata acinusna žlijezdaI njen žljezdani dio sastoji se samo od seroznih !elija, ije se sekretorne granule karakterišu bogatim sadržajem proteina i imaju jaku izraženu amilaznu aktivnost. )relazni i prugasti kanali se lako uoavaju u lobulusima zbog njihove dužine. %ezivno tkivo sadrži mnogo plazmocita i limocita. )lazmociti izluuju 1g6 koji se spaja sa sekretornom komponentom koju sintetišu serozni acinusi, !elije prelaznih i prugastih kanala. %odvili(na @lije+da 'je razgranata tubuloacinusna žlijezdaI njen žljezdani dio sadrži mukozne i serozne !elije. " žlijezdi prevladavaju serozne !elije. Sekret seroznih !elija ima slabo amilolitiko djelovanje. =elije koje u podvilinoj žlijezdi ine serozne polumjesece izlzuju enzim lizozim ije je glavno djelovanje razgradnja zida nekih bakterija. )rugasti kanali se lako uoavaju u podvilinoj žlijezdi, ali su prelazni kanali veoma kratki. %odje+i(na @lije+da 'je razgranata tubuloacinusna žlijezda, gra$ena od seroznih i mukusnih !elija. " njoj prevladavaju mukusne !elije, a serozne su prisutne samo u obliku seroznih polumjeseca na krajevima mukusnih tubulusa. 1ntralobularni duktusi su slabo razvijeni. ;E
Male #ljva(ne @lije+de 'ove žlijezde bez kapsule raspore$ene su duž sluznice i podsluznice usne duplje. )ljuvaka se stvara u malim grupicama sekretornih jedinica i sprovodi sprovodi se do usne duplje putem kratkih kanala. (ve žlijezde su obino mukozne, a jedini izuzetak izuzetak su male male serozne serozne žlijezde žlijezde prisutne u zadnjem dijelu dijelu jezika. jezika.
-:U4TERA.A /#ankreas0'je mješovita, egzokrina i endokrina žlijezda koja proizvodi probavne enzime i hormone. =elije egzokrinog dijela gušterae koje su grupisane u acinuse, sintetišu, pohranjuju i izluuju enzime. ?ormone sintetišu !elije endokrinog dijela koji ine 8angerhansovi otoi!i. &ušteraa ima- glavu, tijelo i vrat. (bavijena je tankom vezivom ahurom capsula fbrosa/. (d nje odlaze septe i dijele ju u režnji!e. %ezivo u lobulusu je intralobulusno, a izme$u lobulusa je interlobulusno, s krvnim žilama, živcima i izvodnim kanalima egzokrinog dijela gušterae. 3gzokrini dio gušterae je složena acinusna žlijezda, gra$ena po tipu doušne serozne pljuvane žlijezde, od koje se razlikuje po tome što nema sekretornih cijevi. 1zgra$en je od sekretornog dijela i sistema odvodnih kanala. Sekretorni dio se sastoji od seroznih acinusa. )oetni dijelovi odvodnih acinusnih/ kanala su prijelazne cijevi koje ulaze u sam lumen acinusa.
1zluivanje iz pankreasa kontrolišu uglavnom dva hormona- sekretin i holecistokinin koji proizvode enteroendokrine !elije u sluznici crijeva. " tamnom egzokrinom dijelu se nalazi endokrini dio bez pregrada u vidu nakupina !elija otoi!a insula 8angerhansovi otoi!i/. (vi su otoi!i su svijetle okrugle grupe !elija diuzno raspore$ene po cijelom egzokrinom pankreasu. Svaki otoi! se sastoji od svijetlo obojenih višekutnih ili okruglih !elija insulociti/ raspore$eni u trake izme$u kojih je umetnuta mreža enestriranih krvnih kapilara. " njima se primjenom imunocitohemijskih metoda mogu razlikovati razliiti tipovi !elija koje izluuju hornomi. 6 !elije su u 8angerhansovom otoi!u smještene uglavnom na perieriji i izluuju glukagon, to su velike !elije s tamnom citoplazmom i okruglim jednolinim jednolinim sekretnim sekretnim zrncima. zrncima. )reostal )reostale e !elije su su najve!im najve!im dijelom dijelom 2 !elije !elije koje koje lue hormon inzulin. 5 !elije izluuju somatostatin, )) !elije izluuju pankreasne polipeptide. -$ETRA /e#ar0 9e najve!a endokrina i egzokrina egzokrina žlijezda koja koja je povezana povezana sa digestivnim digestivnim traktom. 0unkcija jetre se ostvaruje preko metabolike aktivnosti njenih glavnih parenhimskih !elija hepatocita. 3gzokrina uloga se sastoji u sintezi žu!i, a endokrina u sintezi proteina plazme, lipoproteina, antitijela, aktora koagulacije, nekih vitamina 6, # i drM/
8UNKCI$E 8UNKCI$E $ETRE, 'deponovanje i fltriranje krvi 'neutralizacija toksina 'održavanje normalne razine še!era u krvi 'održavanje masti u cirkulaciji 'u jetri se vrši sinteza holesterola 'sinteza bjelanevina 'proizvodi žuni pigment i soli žunih kiselina 'pohranjuje vitamine 6, #, 2;*, 5 'stvara fbrinogen, trombin i druge aktore u procesu koagulacije *B
'rezervar je željeza 9etru izgra$uje izgra$uje stroma stroma i parenhim. parenhim. Stromu Stromu jetre jetre &lissonova &lissonova ovojnica/ ovojnica/ izgra$uje izgra$uje tanki vezivni omota koji je prekriven visceralnim listom peritoneuma i septe od rastresitog vezivnog tkiva. Septe jetre grade interlobularno vezivo koje je slabije zastupljeno zbog toga su režnji!i odjeljeni slabije izraženi vezivnim tkivom/, osim u podruju uglova režnji!a gdje se nalazi portalni #iernanov prostor/. )arenhim jetre izgra$uju jetrene !elije grupisane u jetrene režnji!e lobulus hepatis/. (snovna jedinica gra$e jetre je !elija jetre ?3)6 ?3)6<(C1<. <(C1<. 4a histološkim preparatima se mogu vidjeti ve!e gradivne jedinice jetre nazvani klasini jetreni režnji!i kao petougaona ili šestougaona struktura nejasno ograniena od susjedinih režnji!a. " njegovom centru se nalazi središnja vena vena centralis/ na perieriji lobulusa se nalazi portni prostor a u centru centralna vena. 7ežnji!i se dodiruju gotovo cijelom površinom pa je teško odrediti tane granice me$u njima. " nekim podrujima režnji!i su odvojeni vezivnim tkivom u kojem se nalaze žuni kanali, živci, limne i krvne žile.
ima malo retikularnih vlakana i 1tove !elije. " jetrenim sinusoidima osim endotelnih !elija nalaze se i agociti mononuklearnog agocitnog sistema zvjezdastog izgleda #upNerove !elije/. &lavna uloga im je razgradnja ostarjelih eritrocita, hemoglobina i razgradnja bakterija. " 5isseovim prostorima nalaze se !elije koje deponuju lipide, 1to !elije koje sadrže lipidne inkluzije bogate vitaminom 6." normalnoj jetri ove !elije imaju ulogu u uzimanju, uvanju i osloba$anju retinoida, sintezi i sekreciji nekoliko proteina, ekstracelularnog matriksa i proteoglikana, sekreciji aktora rasta i citokina i regulaciji promjera sinusoida u odgovoru na razliite regulatore. 5isseov prostor omogu!ava razmjenu makromolekula izme$u lumena sinusoida i hepatocita u oba smjera. 9etra ima * krvotoka nutritivni i unckionalni. unckionalni. 0unkcionaln 0unkcionalnii sistem vena portae/, portae/, 4utrinitivni arterija hepatica propria/. Sistem #ortne vene- fnk"ionalni sistem )ortna vena se grana više puta i u portne prostore šalje male portne venule. )ortne venule se granaju u distribuiraju!e venule iz kojih nastaju male ulazne vene koje se direktno uljevaju u sinusoide. Sinusoidi teku zrakasto prema centru lobulusa gdje ormiraju centralnu venu. 4apuštaju!i režnji! na njegovoj bazi, centralna vena se uliva u ve!u sublobularnu venu. Sublobularne vene se postepeno spajaju i završavaju kao dvije ili više velikih hepatikih vena, koje se prazne u donju šuplju venu. Arterijski sistem-ntritivni sistem ?epatina arterija se grana više puta i daje interlobularne arterije. 4eke od njih ishranjuju strukture u portnim prostorima,a od drugih se odvajaju arteriole koje se direktno uljevaju u sinusoide na razliitoj udaljenosti od portnih prostora.
3e#ato"it Susjedni hepatociti svojim dodirnim stranama ograniavaju tanki cjevasti prostor, koji je po svojoj unkciji žuni kapilari. Žuni kapilari me$usobno anastomoziraju i stvaraju složenu mrežu. &lukoneogeneza je proces u kome kome su hepatociti sposobni za sintezu glukoze iz drugih produkata metabolita kao sto su masti i aminokiseline. **
>( Stvara se u hepatocitima, tee od središta lobulusa prema perieriji. 4a kanale obložene kockastim perieriji ulazi u žune kanali!e ili 3eringeove kanale obložene epitelom, a zatim se uljeva u žune kanale u portnim prostorima. Žuni kanali se postepeno pove!avaju i spajaju, grade!i lijevi i desni jetreni kanal hepatini duktus/ koji izlaze iz jetre. >(ni kanali Žu koju proizvode hepatociti tee kroz- žune kapilare, žune kanali!e i žune kanale. (ni se postepeno udružuju dok ne nastane lijevi i desni jetreni kanal ductus hepaticus de>ter et sinister/ koji spajanjem daju zajedniki jetrin kanal ductus hepaticus communis/. (n se spaja s odvodnim kanalom žune kesice ductus cLsticus/u zajedniki žuovod ductus choledochus/ koji se uljeva u ;*' palano crijevo. Sva tri žuna odvodna kanala obložena su sluznicom gra$enom od jednoslojnog cilindrinog epitela, tanke lamine proprije koju okružuje slabo razvijen sloj glatkih miši!a. >(na kesa /@(ni mjer0 'je šupalj organ kruškolikog oblika, privrš!en uz donju stranu jetre. " njoj se može deponovati B'DBml žui.
*
RES%IRATORNI SISTEM 7espiratorni sistem cine- pluca i disajni putevi koji povezuju mjesta razmjene gasova sa spoljnom sredinom. %entilacioni mehanizam koji se sastoji od grudnog kosa, interkostalnih misicadijaragme/ kao i elasticnih i kolagenih elemenata samih pluca, narocito je vazan za za protok protok vazduha. vazduha. 7espiratorni sistem se sastoji od dva dijela - sprovodni i respiratorni S)7(%(541 se sastoji od nosne supljine, nazoaringsa,aringsa,laringsa,traheje,bronhija,bronhiola i terminalnih bronhiola 73S)176<(741 gdje se obavlja razmjena gasova/ se sastoji od respiratornih bronhiola,alveolarnih duktusa i alveola. 6lveole su specializovane,vrecaste strukture i cine najveci dio pluca.
povrsine nozdrva smjestene su brojne i lojne zlijezde kao i kratke debele dlake O vibrissae koje zaustavljaju vece cestice iz udahnutog vazduha. " predvorju epitel gubi orozali sloj, tako da na samom ulazu u nosnu supljinu postaje tipican respiratorni epitel. Nosne s#ljine ossae/ s#ljine ossae/ " lobanji postoje dvije nosne supljine, lijeva i desna odvojene kostanom nosnom pregradom. Sa svakog lateralnog zida svake od njih izbocene su tri kostane strukutre nazvane nosne skoljke conchae/ Srednja i donja nosna skoljka su oblozene respiratornim epitelom,a gornja je oblozena specijaliziranim olaktivnim epitelom. "ski prolaz ispod nosnih skoljki omogucavaju bolju pripremu udahnutog vazduha, tako sto povecavaju povrsinu respiratornog epitela kao i time sto stvaraju turbulenciju pri protoku vazduha. 4a taj nacin se povecava dodirna povrsina izmedju vazdusne struje i mukusnog mukusnog sloja. " lamini propriji nosnih skoljki nalaze se veliki venski ple>usi poznati kao sundjerasta tijela.Svakih *B'Bminuta te strukture na jednoj strani nosne supljine ispune se krvlju,nabubre dovodeci do toga da se rastegne konhalna mukoza i smanji protog vazduha. +a to vrijeme strujanje vazduha se preusmjerava kroz drugu nosnu supljinu.
vazduha. )rije nego sto dospije do pluca vazduh se cisti,vlazi i zagrijava.5a bi se te unkcije mogle obavljati sluznica disajnih puteva je oblozena specijaliziranim respiratornim epitelom sa brojnim mukoznim i seroznim zlijezdama kao i bogatom vaskularnom mrezom u lamini propriji. 5ok vazduh ulazi u nos veliki vibrissae uklanjaju vece cestice prasine. #ad vazduh dospije do nosnih supljina cestice i gasovite necistoce hvataju se na mukusnom sloju.ilarnoj,ethmoidalnoj i spheniodalnoj kosti. (blozeni su tanjim respiratornim epitelom koji sadrzi rijetke peharaste celije.8amina propria se nastavlja na periost i sadrzi nekoliko manjih zlijezda.Sinusi su sa nosnom supljinom povezani malim otvorima.1zluceni mukus otice u nosne hodnike djelovanjem trepljastih epitelnih celija. 46+(06714&S je pocetni,nosni pocetni,nosni dio dio aringsazdrijela/, aringsazdrijela/,koj kojii se u donjem donjem dijelu nastavlja nastavlja na oroarings,usni dio tog organa." dijelu koje je u dodiru sa mekim nepcem oblozen je respiratornim epitelom. 86714&S grkljan/ je organ organ nepravilnog,cjev nepravilnog,cjevastog astog oblika oblika koji koji povezuje povezuje arings i traheju i adaptiran je za unkciju unkciju lonacije.4a lonacije.4a ulazu ulazu u grkljan grkljan nalazi se poklopacepiglott poklopacepiglottis/ is/ kojim kojim je grkljan odijeljen od probavnog sistema.(snovu epiglotisa predstavlja elasticna hrskavica koja je sa obje strane prekrivena sa sluznicom.3piglotis se prostire od ruba laringsa najvise u zdrijelo,i ima lingvalnu i laringsnu povrsinu. 8ingvalna povrsina i apikalni dio laringsne povrsine oblozeni su plocastim slojevitim epitelom.)rema bazi laringsne strane epiglotisa,epitel prelazi u pseudoslojeviti trepljasti epitel. 1spod epitela se nalaze mjesovite seromukozne zlijezde. " lamini propriji su krvne i limne zile,zivci,mjesovite zlijezde. Larings je Larings je gradjen sa unutarnje strane od sluznice, a zatim slijede hrskavica i misici te sa vanjske strane tunika adventitia. Sluznica grkljana je prekrivena viserednim cilindricnim epitelom,samo glasnice mnogoslojnim plocastim neorozenim epitelom.1spod epitela se nalazi lamina propria od njeznog vezivnog tkiva.
nabora su prave glasne zice.%eliki snopovi paralelnih elasticnih vlakana koji grade vokalni ligament leze u vokalnim naborima koji su oblozeni plocastim slojevitim epitelom.)aralelno sa ligamentima teku snopovi skeletnih misica tj. %okalni misici.2rojne laringealne hrskavice se nalaze u lamini propriji.%ece od njih tireoidna,krikoidna i veci aritenoidne hrskavice/ su hijaline hrskavice.:anje hrskavice epiglotis,kuneiorna, kornikulatna i vrh aritenoidne/ su elasticne hrskavice.)ored potporne uloge hrskavice sluze i kao zalisci koji sprecavaju ulazak progutane hrane i tecnosti u dusnik, i ucestvuju u ormiranju zvuka pri govoru. )ojedine hrskavice su obavijene elasticnim vlaknim bogatim perihondrij,a medjusobno ih spaja vezivno tkivo.:isici grkljana su poprecnoprugasti i svrstavaju se u dvije grupe-vanjsku i unutarnju. %anjsku grupu cine misici koji dolaze iz okoline i jednim se krakom vezu za hrskavicu grkljana a unutarnju grupu onih koji povezuju pojedine hrskavice grkljana. %anjski ucestvuju pri gutanju a unutarnji u govoru.
<76?396 <76?396 5"P41#/ 5"P41#/ 9e cijev oblozena oblozena tipicnim tipicnim respirator respiratornim nim epitelom. epitelom. 5usnik 5usnik je gradjen gradjen od @ sloja-sluznica,submukoza, fbromuskulokartiloginozni sloj, tunica adventitia. :ehanicku podlogu vecem dijelu dusnika daje fbrokartiloginozni sloj koji cine hijalina hrskavica u obliku potkovice i vezivno tkivo koje obavija hrskavicu. " lamini propriji leze nepotpuni prstenovi hijaline hrskavice oblika slova C koji odrzavaju lumen otvorenim, kao brojne sero'mukozne zlijezde koje izlucuju reniji mukus ?rskavica je prekrivena perihondrijumom,medjusobno su povezani ligamentima. 4a straznjoj strani gdje nema hrskavice,razvijeni su i uglavnom poprecno postavljeni glatki misicni snopovi koji svojim kontrakcijama omogucavaju suzenje lumena dusnika. S vanjske strane dusnik oblaze tunica adventitia gradjena od vezivnog tkiva. Sluznica je prekrivena viserednim cilindricnim epitelom s trepetljikama koje koje trepere prema lumenu. 1zmedju njih su vrcaste stanice a ispod epitela je dobro razvijena bazalna membrana. " lamini propriji su brojne sero'mukozne zlijezde koje svojim sekretom vlaze povrsinu sluznice i ciste je od udisane prasine. 4ajbrojnije su na straznjoj strani dusnika. Sadrze i brojna elasticna vlakna,limocite, krvne,limne zile i zivce, za straznju stranu dusnika je karakteristicno da se zlijezde nalaze i u misicu pa cak i u adventiciji. 6dventitia je vezivni sloj koji se nalazi na vanjskoj strani dusnika. *
27(4?19684( S<628( S<628(
izlucuju proteine koji stite bronhijalni epitel od stetnih aktora i zapaljenja. 3pitel bronhiola sadrzi i specijalne strukture nazvane epitelna tjelasca, i cini ih grupa od EB';BB celija koje sadrze sekretorne granule. 1spod epitela bronhiola je lamina proprija sa mnogo elasticnih vlakana i slojem kruzno orjentiranih snopova glatkih misicnih celija. :isicni sloj je bolje razvijen nego u bronhima. Sluznica pokazuje slabo izrazene pravilne nabore koje lumenu daju zvjezdast izgled. #ontrakcijom misicnog sloja bronhiola se regulise otvorenost njihovog lumena, a samim tim i kolicina zraka koji kroz njih protice.
73S)176<(743 27(4?1(83 Svaki terminalni bronhiol se racva na dva ili vise respiratornih bronhiola koji cine prelaz izmedju provodnog i respiratornog dijela disnog sistema. Sluznica im je gradjena kao i u terminalnim bronhiolama osim sto su njihovi zidovi isprekidani brojnim vrecastim alveolama. 5ijelovi respiratornih bronhiola su oblozeni kockastim epitelnim celijama sa trepljama kao i #lara celijama. )rema distalnom kraju tih bronhiola, broj alveola se znatno povecava, a razmak izmedju njih se smanjuje. 1spod epitela respiratornih bronhiola nalazi se lamina propria koja u predjelu alveola posjeduje bogatu kapilarnu mrezu. :isicni sloj je tanak i prisutan izmedju alveola i na ulazu u alveole u vidu prstena. 68%3(86741 ?(541# 5"C<"S 68%3(8671S/ 5istalno,duz zida respiratorne bronhiole postepeno se povecava broj alveolarnih otvora, sve do zida koji se sastoji od alveola i naziva se alveolarni hodnik. (ni su kao i alveole oblozeni istanjenim plocastim alveolarnim celijama. 6lveolarni hodnici se nastavljaju u atrije alveolarne vrecice koje su u potpunosti oblozene alveolarnim epitelom/, a svaki atrij se otvara u *' alveolarna sakulusa. " lamini propriji koja okruzuje rub otvora alveole nalazi se mreza glatkih misicnih celija koje obrazuju snopove slicne sfnkterima, a vide se kao zadebljanja izmedju susjednih alveola. 4a distalnom kraju alveolarnih duktusa glatki misici nestaju a jedinu potporu pruzaju brojna elasticna i retikularna vlakna. 3lasticna vlakna omogucavaju sirenje alveola prilikom udisaja i pasivno skupljanje za vrijeme izdisaja. 7etikularna vlakna sluze kao potpora koja sprijecava prekomjerno sirenje i ostacenje osjetljivih kapilara i tankih alveolarnih pregrada. Sve strukture alveolarni duktusi i sakusi/ koji nastaju *J
grananjem respiratorne bronhiole prve generacije ulazi u sastav plucnog acinusa koji predstavlja osnovnu morolosku i unkcionalnu jedinicu pluca. 68%3(83 Su kesasta prosirenja respiratornih bronhiola,alveolarnih duktusa i alveolarnih sakulusa koje plucima daju sundjerast izgled. 6lveolarni epitel obrazuje alveole. )lucni mjehurici ili alveole cine terminalne zavrsetke respiratornih puteva. &radja alveolarnih zidova je specijalizovana da bi se olaksala diuzija izmedju spoljasnje i unutrasnje sredine. Svaki zid lezi izmedju dvije susjedne alveole, te se naziva interalveolarni septum ili zid. +id plucne alveole je gradjen od alveolarnih celija pneumocita/ tipa ; i * i bazalne lamine. 1spod bazalne lamine je kapilarna mreza. +id je gradjen od dva tanka epitelna, ljuspasta sloja izmedju kojih leze kapilari, elasticna i retikularna vlakna kao i vezivno tkivo matri>a i celija. #apilari i vezivno tkivo cine intersticijum tu se nalazi najbogatija kapilarna mreza u tijelu/. 6lveolarne pregrade sadrze fbroblaste,mastocite i fbroelasticno vezivo sa kontraktilnim intersticijskim celijama. 26719376 #7%'+76# #7%'+76# respiratorna barijera/ bari jera/ tanka je, viseslojna,bioloska barijera preko koje se odvija razmjena gasova izmedju zraka u alveoli i krvi u kapilaru. " njen sastav ulaze alveolarni epitel,pneumociti tipa ;/,bazalna lamina alveola, bazalna lamina kapilara i endotel kapilara. (slobadjanje C(* i ?*C( katalizuje enzim karboanhidrazu koji se nalazi u eritrocitima."nutar septuma nalaze se elasticna i retikularna vlakna. 345(<3843 C38193 #6)18676 su izrazito tanke.3ndotel kapilara je kontinuiranog tipa bez enestri.&rupisanje jedara i ostalih organela organela na jednom mjestu mjestu omogucava omogucava celiji celiji da na na ostalim ostalim mjestima bude izrazito tanka cime se poveca sposobnost razmjene gasova." ljuspastoj citoplazmi najizrazenije su brojne pinocitozne vezikule. )43":(C1<1 tipa ; su plocaste alveolarne celije.1zrazito su spljostene celije,specijalizirane za izmjenu plinova. (blazu JG povrsine alveole.(rganele&oldzijev kompleks,endoplazmatski retikulum,mitohondrije/ grupisane su oko jedra tako da ostavljaju veliki dio citoplazme bez organela.Citoplazma u tankom dijelu sadrzi brojne pinocitozne vezikule koje mogu imati ulogu u obnovi suraktanata,kao i uklanjanju cestica prljavstine sa spoljasnje strane.Svi pneumociti tipa ; posjeduju okludentne spojeve koji sprecavaju isticanje tkivnih tecnosti u alveolarni prostor.&lavna uloga tih celija je da obezbjedi najtanju B
barijeru koja lako propusta gasove.
)43":(C1<1 tipa * su umetnuti izmedju pneumocita tipa ; s kojima su povezani okludentnim spojevima i dezmozomima.#ubicne su,s okruglom jezgrom.4ajcesce su u grupama od po dvije do tri celije na mjestima gdje se alveolarni zidovi dodiruju i ormiraju uglove.Stvaraju suaktant koji smanjuje povrsinsku napetost u alveolama.Surtaktalni sloj sadrzi vodenastu,proteinsku azu iznad koje se nalazi mononuklearni osolipidni flm uglavnom sastavljen od dipalmitol osatidilholina i osotidiglicerola. Sadrzi takodje i neke proteine.Sulaktant nije stanicni sloj vec sloj koji se neprestano obnavlja.7edukuje povrsinski napor alveolarnih celija,pa je potrebno manje energije za sirenje alveolarnih pluca. )8"C41 :6#7(06+1 celije prasine/ se nalaze u unutrasnjosti interalveolarnih pregrada kao i na samoj povrsini alveola.%rse agocitozu razlicitih cestica te ulaze u vezivo pluca gdje grade najcesce crno obojene naslage. 68%3(8674 68%3(86743 3 )(73 se nalaze u interalveolarnim septumima i povezuju susjedne alveole.
Res#iratorni distres sindrom O novorodjencad O je oboljenje pluca prouzrokovano nedostatkom suraktanta.4ajcesce zbog prijevremenog porodjaja Em)+em O Em)+em O hronicna bolest pluca koja se karakterise uvecanjem vazdusnog prostora distalno od bronhiola i propadanjem interalveolarnog zida.
NEUROEN'OKRINI SISTEM 3ndokrine žlijezde su organi koji izluuju svoje produkte hormone/ neposredno u krv i limu. ?ormoni dospjevaju do ciljnih QtargetR !elija, vezuju se za odgovaraju!e receptore na membrani ili intracelularno/ i razliitim mehanizmima regulišu aktivnost !elija. 3ndokrine žlijezde su izgra$ene od nakupina epitelnih sekretornih !elija, izme$u kojih je vezivno tkivo s krvnim i limnim žilama. 1zuzetak je štitna žlijezda koja ima olikularnu gra$u. +ajednika karakteristika endokrinih žlijezda je njihova bogata vaskularizacija koja se ogleda u brojnosti enestriranih kapilara sinusoidnog tipa. )ored žlijezda u prganizmu postoje izolovane endokrine !elije digestivnog trakta, !elije placente, endokrine !elije srca, koje proizvode natriuretski aktor i jukstaglomerularn jukstaglomerularne e !elije bubrega. bubrega. 3ndokrine !elije naješ!e se nalaze u blizini krvnih kapilara koji primaju sekretovane hormone i distribuiraju ih kroz cio organizam. :e$utim mnoge !elije produkuju hormone ili druge molekule koje djeluju na kratkoj distanci diunduju!i kroz ekstracelularni matriks. (vaj nain sekrecije zove se parakrina sekrecija, a i zastupljena je u 8angerhansovom ostrvu pankreasa. )ostoji i jukstakrina sekrecija sekrecija u kojoj kojoj molekuli molekuli na površini površini jedne !elije !elije djeluju djeluju na susjednu !eliju. #od autokrine sekrecije !ellije sekretuju hormone koji djeluju na samu !eliju ili na !eliju istog tipa.
-3I%O8I
ektoderma usne duplje, a djelom od nervnog tkiva. ?ipofza zajedno sa hipotalamusom predstavlja morounkcionalnu cjelinu, ijom aktivnoš!u je regulisana unkcija ve!ine endokrinih žlijezda. Sastoji se od dva morološki, unkcionalno i embriološki razliita dijela4eurohipofze živani dio/ i adenohipofze žljezdani dio/. #rvotok hipofze nastaje od unutrašnje karotidne arterije. (dozgo, desna i lijeva gornja hipofzna arterija vaskulariziraju eminenciju medijanu i neuralnu peteljku, a odozdo desna i lijeva donja hipofzna arterija vaskulariziraju uglavnom neurohipofzu i mali dio neuralne peteljke. &ornje hipofzne arterije se granaju i ormiraju primarni kapilarni pleksus sastavljen od enestriranih kapilara koji vaskulariziraju eminenciju medijanu i neuralnu peteljku. (vi kapilari se udružuju u portne vene koje se u adenohipofzi ponovno rasipaju u mrežu kapilara koja se zove sekundarni kapilarni pleksus. (vaj hipofzno portni sistem vrlo je važan za regulaciju unkcije hipofze, jer nosi neurohormone od eminencije medijane do adenohipofze gdje oni kontrolišu unkciju !elija adenohipofze. Adenoi#o)+a- je je dio hipofze hipofze koji koji potie od ektoderma ektoderma usne duplje. 1ma 1ma tri djela- prednji dio pars distalis/, srednji dio pars intermedia/ i tuberalni dio pars tuberalis/. " prednjem djelu se vide razliito obojene žljezdane !elije izme$u kojih se nalaze sinusoidni kapilari. 3ndokrine !elije su poredane u grupama ili trakasto, ovalnog su ili poligonalnog oblika, s okruglom jezgrom centralno postavljenom. 4a osnovu prijemivosti za histološke boje, u prednjem djelu hipofze se razlikuju-hromoflne boje se/ i hromoobne ne boje se/. ?romoobne !elije u citoplazmi nemaju zrnaca i svjetlije su. 4akon bojenja razlikuju se dva tipa hromoflnih !elija. 6cidoflne !elije se boje kiselim bojama crveno/, a bazoflne se boje baznim bojama plavo do ljubiasto/. 6cidoflne !elije izluuju somatotropin S
8uteiniziraju!i hormon 8?/ kod žena podstie ovulaciju i nastanak žutog tijela, odnosno produkciju progesterona, dok kod muškaraca podstie sintezu testosterona u intersticijskim ili 8ajdigovim !elijama testisa.
4eurosekret se transportuje duž aksona i akumulira na njihovim proširenim krajevima u pars nervosa. 8optaste akumulacije neurosekreta zovu se ?eringova tijela. 4eurosekretoni materijal sadrži dva hormona.
-4TITNA >LI$E<'A
)araolikularne !elije sintetišu i izluuju kalcitonin, hormon koji utie na smanjenje nivoa kalcija u krvi zbog inhibicije resorpcije kosti. )osjeduju malu koliinu granuliranog endoplazmatskog retikuluma, izdužene mitohondrije i veliki &ol$ijev kompleks. 4ajizrazitija osobina ovih !elija su brojne male granule koje sadrže hormon. Kontrola aktivnosti tireoidne @lije+de &lavni regulator anatomskog i unkcionalnog stanja tireoidne žlijezde je tireoidni stimuliraju!i hormon
-NA'6U6RE>NE >LI$E<'E- /gl!s#rarenalis0 'su parni organi smješteni u masnom tkivu na gornjim polovima bubrega.
Stroma se pretežno sastoji od guste mreže retikularnih vlakana koja daju potporu sekretornim !elijama.
&asklari+a"ija 4adbubrežnu žlijezdu vaskularizuje više arterija. &rane tih arterija se mogu podijeliti u grupe- arterije kapsule, arterije kore koje uzastopnim grananjem ormiraju mrežu kapilara izme$u sekretornih !elija i uljevaju se u kapilare medule i najzad, arterije medule koje prolaze kroz koru, a u meduli se rasipaju u bogatu kapilarnu mrežu. 4a taj nain !elije medule dobivaju krv iz dva izvora- arterijsku krv preko medularnih arterija, a vensku vensku krv iz kapilara korteksa. 3ndotel kapilara je vrlo tanak i isprekidann brojnim enestrama koje su premoš!ene tankom dijaragmom. 8aži na kontinuiranoj bazalnoj lamini. :edularni kapilari zajedno sa kortikalnim kapilarima ormiraju medularne vene koje se udružuju u nadbubrežnu venu. Kora nad**re@ne @lije+de =elije kore imaju ultrastrukturnu organizaciju tipinu za !elije koje izluuju steroidne hormone. (ne ne deponuju svoj sekret u sekretornim granulama, nego sintetišu i lue steroidne hormone po potrebi. Steroidni hormoni su male molekulske mase, liposolubilni su i mogu slobodno da diunduju kroz !elijsku membranu pa za njihovo izluivanje nije potreban proces proces egzocitoze. +bog razlike u rasporedu i izgledu svojih !elija, kora nadbubrežne žlijezde se može podijeliti u tri koncentrine zone koje nisu jasno ograniene- +(46 &8(:37"8(S6, +(46 06SC1C"8 06SC1C"86 6<6 1 +(46 73<1#"8671S. +one su razliito debele i u njima su !elije karakteristino raspore$ene. K+ona glomerulosa se nalazi subkapsularno.
raspore$ene, jednoslojne ili dvoslojne trake ili snopove. 1zme$u snopova su tanki kapilari. (ve !elije lue glikokortikoide kortizol i kortikosteron/. K+ona retikularis je dublja, ružiasto obojena, leži na površini moždine. (vu zonu ine sitne poligonalne !elije, raspore$ene u vidu nepravilnih traka koje ormiraju mrežu u ijim oknima se vide kapilari sinusoidnog tipa. =elije ove zone imaju centralno postavljenu okruglu jezgru, brojne velike lipouscinske granule i lue androgene hormone dihidroepiandrosteron i ndrostendion/. :ineralokortikoidi uglavnom djeluju na distalne bubrežne kanali!e, na sluznicu želudca, na znojne i pljuvane žlijezde, stimulišu!i resorpciju 4aU u njihovim epitelnim !elijama. &likokortikoidi utiu na metabolizam ugljenih hidrata, stimulišu!i produkciju glukoze od aminokiselina i masnih kiselina, kao i konverziju glukoze u glikogen. #ortizol može smanjiti unošenje glukoze u !elije. " koži, miši!nom i masnom tkivu glikokortikoidi imaju kataboliko djelovanje. Sporedni produkti razgradnje aminokiseline i masne kiseline odstranjuju se iz krvi i upotrebljavaju se za biosintezu u hepatocitima. Kontrola fnk"ije kore nad**re@ne @lije+de Sekrecija glikokortikoida poinje osloba$anjem kortikotropin osloba$aju!eg hormona u eminenciji medijani, a zatim dolazi do sekrecije adrenokortikotropnog hormona 6C
je svjetlom svjetlom zonom ispod membrane membrane granule. granule. (ko (ko EBG kateholami kateholamina na koji koji se osloba$aju iz medule ine adrenalin. +a razliku od kore koja ne deponuje steroidne hormone, medulociti akumuliraju i deponuju hormone u svojim sekretornim granulama. :edulocite inervišu holinergiki završetci simpatikih neurona. 5rugi mehanizam kontrole obavlja se putem glikokortikoida iz kore koji dospjevaju u medulu.
3i#otalamo-i#o)+ni sistem +bog svog embrionalnog porijekla hipofza je povezana sa hipotalamusom u važnu anatomsku i unkcionalnu vezu. " hipotalamo'hipofznom sistemu produkuje se vrste hormona;./prvu grupu ine peptidni hormoni koji se produkuju u jedrima neurosekretornih !elija hipotalamusa. (vi hormoni se transportuju duž aksona neurosekretornih !elija i osloba$aju se u neurohipofzu na krajevima ovih aksona. (vi hormoni se izluuju procesom egzocitoze ulaze u kapilare neurohipofze i distribuiraju se krvlju. *./druga grupa peptidnih hormona produkuje se u dorzalno'medijalnom ventralnomedijalnom i inundibularnom jedru hipotalamusa. (vi hormoni se transportuju duž aksona ovih neurona koji se završavaju u eminenciji medijani gdje se deponuje. )oslije osloba$anja ovi hormoni ulaze u kapilare eminencije medijane i portnim sistemom se transportuje do adenohipofze. ./tre!a grupa hormona su proteinski i glikoproteinski hormoni koji produkuju !elije prednjeg režnja hipofze i osloba$aju ih u kapilare sekundarnog kapilarnog pleksusa koji ih okružuje.
MU4KI RE%RO'UKTI&NI SISTEM :uški reproduktivni sistem sastoji se od- sjemenika testisa/,odvodnih kanala sjemenika ductuli eNerentes,ductus epididLmidLs i ductus deerens/,akcesornih spolnih žlijezda kestenjaa,parnih sjemenih kesica i parnih bulbouretralnih žlijezda/ i kopulacionog organa penis /. 5vojna uloga testisa ogleda se u produkciji -spermatozoida i hormona.&enitalni organi i pomo!ne žlijezde proizvode sekrete koji uz pomo! kontrakcija glatkih miši!nih !elija sprovode spermatozoide ka spoljašnjoj sredini .(vi sekreti tako$er obezbje$uju hranljive materije za spermatozoide dok se oni nalaze u muskom reproduktivnom sistemu.Spermatozoidi zajedno sa sekretima genitalnih organa i žlijezda ine spermu.1ako je testosteron glavni hormon koji J
se produkuje u testisima ,za odvijanje fzioloških procesa,pored testosterona potreban je i jedan njegov metabolit,dihidrotestosteron. metabolit,dihid rotestosteron.
TESTIS/S$EMENIK 0
S$EMENI KANALI5I " sjemenim kanali!ima produkuju se spermatozoidi.Svaki testis ima *DB';BBB sjemenih kanali!a.#anali!i su izuvijani i ormiraju petlje na ijim se krajevima lumen sužava i nastavlja u prave kanali!e ,tubuli seminieri recti.(vi kanalici povezuju sjemene kanalice s mrežom me$usobno povezanih kanala obloženih niskim epitelom ,rete testis.(ko ;B'*B eerentnih kanali!a povezuje rete testis s glavom epididimidisa.Sjemeni kanalici su oblozeni slozenim,slojevitim epitelom koji se zove germinativni ili sjemeni epitel.Spoljasnji zid je obavijen bazalnom laminom i fbroznim vezivnim tkivom ,koji sadrzi nekoliko slojeva fbroblasta."nutrasnji sloj koji koji prijanja uz bazalnu laminu laminu sastoji se od mioidnih @B
celija koje imaju osobine glatkih misicnih celija.1ntersticijumske ,8ajdigove celije,zauzimaju veci dio prostora izmedju sjemenih kanalica.Sjemeni epitel sacinjavaju dva tipa celija- Sertolijeve ili potporne celije i ccelije elije spermatogenetske loze.=elije spermatogenetske loze poredane su u @'E slojeva .4jihova unkcija je da produkuju spermatozoide.produkcija spermatozoida se naziva spermatogeneza. S%ERMATO:ENE
S%ERMIO:ENE
@;
!:olijeva fa+a'citoplazma fa+a'citoplazma spermatida sadrzi dobro razvijeni &ol$ijev kompleks blizu jedra ,mitohondrije ,par centrala,slobodne ribozome i tubule agranuliranog citoplazmatskog retikuluma." &ol$ijevom kompleksu se nakupljaju male granule ,proakrozomske granule,koje se spajaju u jednu vecu akrozomsku grnulu,koja se nalazi u akrozomskoj vezikuli obavijenoj membranom.+apocinje da se ormira aksonema Fagele. 1!Akro+omska fa+a'akrozomska fa+a'akrozomska vezikula se siri i prekriva prednju polovinu kondenzovanog jedra i tako nastaje akrozom.(n sadrzi nekoliko hidrolitickih enzima. #ada se spermatozoid spoji sa jajnom celijom,spoljasnja membrana akrozoma se na vise mjesta uzionise sa celijskom membranom spermatozoida ,oslobadjajuci enzime akrozoma u ekstracelularni prostor.(vaj prostor ,koji se naziva akrozomska reakcija,je jedan od prvih koraka u oplodnji. 0ormiraju se Fagele,rep spermatozoida. (ko proksimalnog dijela Fagele nakupljaju se mitohondrije i cine zadebljali dio,tj.srednji dio repa. 2!8a+a sa+rijevanja "ovoj azi odbacuje se suvisna citoplazma spermatide koju agocitiraju Sertolijeve celije ,a spermatozoidi se oslobadjaju u lumen sjemenog kanalica. :aticna celija daje @ spermatozoida 6457(S)37:19 Oodredjuje muski pol ,L &143#(S)37:19'odredjuje zenski pol,>
SERTOLI$E&E SERTOLI$E&E CELI$E %eoma su vazne za unkcionisanje testisa.
'sekrecija'u sjemene kanalice luce neprestano tecnost koja tece u smjeru genitalnih kanala i sluzi za prenos spermatozoida 'produkcija antimilerovog hormona 'krvno testisna barijera 'produkcija inhibina 2
)rostor izmedju sjemenih kanalica testisa ispunjava vezivno tkivo sa živcima,krvnim i limrnim žilama .%ezivno tkivo se sastoji iz razlicitih vrsta celija ,kao sto su fbroblasti,nedierencirane mezenhimske celije ,mastociti i makroazi. "intersticiju je smjestena jos jedna vrsta celija,okruglog ili poligonalnog oblika,s jezgrom smjestenom smjestenom u sredini sredini i eozinoflno eozinoflnom m citoplazmom.< citoplazmom.us pampiniormis/ koji na osnovu suprotnog strujanja krvi ormira sistem za izmjenu toplote.(stali aktori su -isparavanje znoja sa povrsine skrotuma. =elije zametnog epitela poredane su u @'E redova koji zauzimaju prostor izmedju bazalne lamine i lumena kanalica.(ne se nekoliko puta dijele i konacno se dierenciraju u spermij.Spermatogene celije su -spermatogonije 6 i 2 ,nezrele ,male,okrugle sjemenske celije,primarne spermatide,nastaju mitozom spermatogonija 2,sekundarne spermatocite,nastaju prvom mejotickom diobom od primarnih spermatocita,spermatide nastaju drugom mejotickom diobom od @
sekundarnih spermatocita ,i spermatozoidi,nastaju slozenim procesom dierencijacije. -INTRATESTISNI :ENITALNI KANALI
-EKSKRETORNI :ENITALNI :ENITALNI KANALI(ni prenose spermatozoide produkovane u testisu do otvora penisa.
vlaknima ,a debeli misicni sloj sastoji se od unutrasnjeg i spoljasnjeg longitudinalnog sloja i sredisnjeg cirkulatornog sloja.2rojne glatke misicne celije proizvode jake peristalticke kontrakcije koje ucestvuju u izbacivanju spermatozoida za vrijeme ejakulacije. 5uctus deerens'ormira dio sjemene vrpce koja sadrzi arteriju testisa,ple>us pampiniormis i zivce.)rije ulaska u prostatu .ductus deerens se siri i ormira dio nazvan ampula.LI$E<'E = &enitalne zlijezde produkuju sekrete koji su neophodni za reproduktivnu unkciju muskaraca.(ve zlijezde su -sjemene kesice,prostata i bulbouretralne zlijezde. -S$EMENE KESICE-/vesi"lae seminales 0
@D
+lijezde sz raporedjene koncentricno,u sloja oko mokracne cijevi.)rostata sadrzi dvije jasno izrazene skupine zlijezda .9edna od nijh je smjestena vise sprijeda zlijezde mukoze / .5ruga skupina zlijezde submukoze i glavne zlijezde / zauzima ostatak zlijezde.&lavne zlijezde izlucuju najveci dio volumena sekreta prostate.)rostata proizvodi sekret,koji deponuje u svojoj unutrasnjosti ,do izbacivanja ejakulacijom.Sekret povecava pokretljivost spermatozoida.
>ENSKI RE%RO'UKTI&NI SISTEM Sastoji se od jajnikaovarijum /,jajovoda tuba uterina /,maternice "terus/,rodnica vagina/ i vanjskih spoljnih organa vulva /." jajaniku sazrijevaju i u procesu ovulacije se izbacuju zrele jajne celije koje prihvata jajovod.(plodjena jajovod.(plodjena jajna celija celija se prenosi prenosi jajovodom jajovodom u maternicu maternicu i u njoj njoj se razvija emrbrion.6ko se jajna celija ne oplodi,propada i za vrijeme menstruacije izbaci se kroz rodnicu,zajedno sa oljustenom sluznicom maternice.0unkcija ovog @H
sistema je da proizvodi zenske spolne celije ,gamete i da odrzi oplodjenu jajnu celiju za vrijeme njenog komletnog razvoja,od embrionalne i etalne aze do rodjenja.
96941#(% 96941#(%671":/ 1ma oblik badema i dug je oko cm,sirok ;,D cm a debeo ; cm. 3gzokrina i endokrina je zlijezda." njemu se odvija rast i sazrijevanje jajnih celija egzokrina uloga / i sintetiziraju se i luze zenski spolni hormoni endokrina uloga/.)ovrsinu jajnika pokriva jednoslojni polocasti epitel,ili kubicni epitel potrbusnice zametni epitel/.1spod njega je tanka vezivna cahuratunica albuginea/,sastavljena od spljostenih vezivnih celija i kolagenih vlakana./ u kojoj preovladavaju jajni olikuli sa oocitama.5ublje,prema hilusu smjestena je srz medula/." kori su jajni olikuli u razlicitim stadijima sazrijevanja.1zmedju olikula je vezivo strome.Srz se sastoji od rastresitog vezivnog tikiva sa gustom mrezom krvnih sudova.)ovrsni dio kore pretezno sadrzi primordijalne i primarne olikule.
76+%(9 96941#6 4a kraju prvog mjeseca embrionalnog zivota mala populacija primordijalnih germinativnih celija migrira od zumancane kese do primordijuma jajnika." jajniku jajniku se ove celije dijele dijele i transormi transormisu su u oogonije.5ijel oogonije.5ijele e se i nastaju nastaju primarne primarne oocite ,okruzene pljosnatim celijama ,nazvanim olikularne celije.:noge primarne oocite propadaju zbog degenerativnih promjena koje se nazivaju atrezija.
96941 0(81#"81 0(81#"81 0olikul se sastoji od oocite okruzene jednim ili vise slojeva olikularnih celija.2azalna lamina lezi izmedju olikularnih celija i oznacava granicu izmedju olikula i okolne strome.0olikuli koji se romiraju za vrijeme etalnog zivota' primordijalni olikuli su najmanji i sadrze primarnu oocitu okruzenu jednim slojem spljostenih olikularnih celija.)ocevsi od puberteta,svakog dana mala grupa primordijalnih olikula pocinje proces nazvan rast olikula.(vaj rast se ogleda u promjenama oocite ,granula celija i stromalnih fbroblasta koji okruzuju ove olikule.7ast olikula je stimulisan sa 0S? sekretovanim u hipofzi." rastu olikuka sudjeluju olikularne celije,primarna oocita i stroma koja okruzuje @
olikul.0olikularne celije se mitotski dijele i ormiraju jedan sloj kockastih celija.(vaj se olikul tada naziva jednoslojni primarni olikul. 9ednoslojni 9ednoslojni primarni primarni olikuli olikuli veci su ,oko ,oko oocite imaju imaju sloj sloj kubicnih kubicnih ili prizmaticnih olikularnih celija.)ovrsinu oocite prvog reda koja se povecala okruzuje homogena ovojnica,zona pellucida koja odvaja oocitu od najblizih olikularnih celija." daljem razvoju olikularne celije se umnozavaju i cine vise slojeva'stratum granulosum,a olikul postaje viseslojni primarni olikul.&ranuloza celije koje cine prvi sloj oko jajne celije i neposredno dodiruju zonu pellucidu cine coronu radiatu koja u ovulaciji zajedno sa jajnom celijom napusta jajnik.+a vrijeme rasta olikula uglavnom zbog povecana broja i kolicine granuloza celija / oni se pomjeraju u dublje dijelove kore jajnika.1zmedju olikularnih celija pocinje da se nakuplja olikularna tecnost likvor olikuli /.:ali prostori koji sadrze ovu tecnost postepeno se spajaju u jeinstvenu vecu supljinu ,antrum olikuli.(vi olikuli se sada nazivaju sekundarni mjehurasti olikuli /.(va tecnost takodjer sadrzi glikozaminoglikane ,visoku koncentraciju steroidnih hormona,kao sto su -progesteron,androgen,estrogen.5ok se zbivaju promjene olikula ,stroma se neposredno uz olikul dierencira u vezivni omotac teca olikuli /.ternu.+a vrijeme menstrualnog ciklusa obicno jedan olikul raste vise od drugog i postaje dominantan.(stali olikuli iz grupe rastucih olikula podlazu artreziji.5ominantni olikul moze postici najrazvijeniji stadijum olikularnog rasta i postati zreli,preovulatorni ili 5e &raov olikul,sa jajnom celijom,u kome se desava ovulacija.%idi se kao proziran mjehuric koji izbocuje povrsinu jajnika.&rupa olikularnih celija se koncentrise na jednom mjestu olikularnog zida,ormirajuci brezuljak Canulus oophorus / zajedno sa jajnom celijom,koja strsi u supljinu s olikularnom tekucinom antrum olikuli/. "nutrasnja vezivna ovojnica pored krvnih zila sadrzi i epiteloidne celije koje produkuju steroidne hormone teca luteinske celije /. %anjska ovojnica sadrzi vezivna vlakna,fbroblaste i rijetke glatke misicne celije. (%"86C196 'je ruptura zida zrelog olikula i osloba$anja jajne !elije koja dospjeva u ampularni dio jajovoda. (na obino nastaje sredinom menstrualnog ciklusa, tj. (ko ;@'og dana u dvadeetosmodnevnom ciklusu. (bino se osloba$a samo jedna jajna jajna !elija iz ovarijuma, ovarijuma, ali ponekad postoji ciklus kada kada nema ovulacije, ovulacije, a ponekad se mogu osloboditi * ili više jajnih !elija. Stimulus za ovulaciju je porast 8?, sekretovanog u prednjem režnju hipofze, kao odgovor na visok nivo cirkulišu!eg estrogena produkovanog u olikulima ovarijuma. )redznak približavanja ovulacije je pojava stigme na površini olikula, gdje prestaje krvotok, izazivaju!i na tom mjestu zida olikula promjenu boje i providnost. @E
'Ž"<( <1938( C(7)"S 8"<3":/' 4akon ovulacije granulosa !elije i !elije teke interne u olikulu ormiraju privremenu endokrinu žlijezdu koja se naziva žuto tijelo i koja je smještena u kori jajnika. Žuto tijelo izluuje ženske spolne hormone progesteron i estrogen. "glavnom ga ine JBG/ granuloza luteinske !elije sa lipidima i žukastim lipohromnim pigmentom. (ne imaju karakteristike !elija koje sekretuju steroidne hormone. =elije teke interne tako$er uestvuju u ormiranju žutog tijela transormišu!i se u teka luteinske !elije. (ne su manje i nalaze se perierno. Srednišnji dio žutog tijela ini ugrušak urastao u vezivno tkivo. "grušak je nastao zbog ulaska krvi u olikul, nakon pucanja olikula. )od stimulusom 8? žuto tijelo lui progesteron i estrogen. Sudbina žutog tijela zavisi od toga da li je došlo do trudno!e. 4akon stimulacije sa 8? žuto tijelo je programirano da vrši sekreciju ;B';* dana. 6ko ne do$e do trudno!e nema dalje hormonske stimulacije i !eije žutog tijela degenerišu procesom apoptoze. 3strogen koji produkuje aktivno žuto tijelo inhibira osloba$anje 0S? iz hipofze. :e$utim poslje degeneracije žutog tijela koncentracija steroida u krvi se smanjuje i osloba$a se 0S?, koji !e stimulisati rast druge grupe olikula zapoinju!i novi menstrualni ciklus. Žuto tijelo koje traje samo za vrijeme jednog dijela dijela mestrualnog mestrualnog ciklusa ciklusa zove se corpus luteum menstruation menstruationis. is. )o )o prestanku unkcije, menstruacije ili trudno!e !elije žutog tijela degeneriraju autolizom, a ostatke agocitiraju makroazi. 4jihovo mjesto ispunjava ožiljak od gustog vezivnog tkiva' corpus albikans. 6ko do$e do trudno!e sluznica maternice ne podliježe ciklinim menstrualnim procesima. 6ko se implantira embrion hormon nazvan humani horionski gonadotropin, koji lue trooblastne !elije posteljice,stimuliše žuto tijelo. 4a taj nain spašava žuto tijelo od degeneracije, prouzrokuju!i dalji rast ove endokrine žlijezde i stimulišu!i sekreciju progesterona uva trudno!u/, progesteron tako$er stimuliše sekreciju žlijezda maternice što je važno za ishranu embriona prije uspostavljanja unckije posteljice.
' 969(%(51' Su dvije vrlo pokretljive miši!ne cijevi duge oko ;* cm. 9edan kraj jajovoda inundibulum, otvara se u peritonealnoj duplji blizu jajnika i ima prstolike produžetke zvane fmbrije. 5rugi kraj intramularni dio, prolazi kroz zid maternice i otvara se u njenoj unutrašnjosti. +id jajovoda ine sloja@J
'Sluznica t.mucosa/ '5ebeo miši!ni sloj t.musculare/'sastavljen od miši!nih !elija raspore$enih kao unutrašnji cirkulatorni/ i spoljašnji longitudinalni/ sloj. 'seroza t.seroza/ je kod organa koji su prekriveni trbušnom maramicom. Sluznica gradi longitudinalne nabore, koji su najbrojniji u ampuli, gdje lumen na poprenom presjeku lii na labirint. (vi nabori postaju manji u dijelovima jajovoda koji su bliži maternic maternici. i. Sluznica Sluznica je gra$ena gra$ena od prostog prostog cilindrinog cilindrinog epitela i lamine proprije sastavljene od rasresitog vezivnog tkiva. 3pitel sadrži dvije vrste !elija. 9edne imaju treplje, a druge su sekretorne !elije.
'?(7:(4S#6 #(4<7(86 0"4#C193 96941#6' 4a poetku ciklusa 0S? stimuliše rast olikula i sintezu estrogena u granuloza !elijama. )ove!an nivo estrogena inhibira osloba$anje hormona koji stimuliše i osloba$anje gonadotropina i 0S? iz adenohipofze. %isok nivo estrogena u krvi na kraju olikularne aze izaziva osloba$anje gonadotropina &n7?/ i 8?. 8? indukuje ovulaciju i razvoj žutog tijela. )rogesteron i estrogen produkovani u žutom tijelu inhibiraju osloba$anje &n7? u najve!em dijelu luteinske aze. Smanjen nivo ovih hormona krvi na kraju ciklusa izaziva menstruaciju i omogu!ava osloba$anje 0S? , zapoinju!i novi ciklus. ':6<3741C6 "<37"S/' 'je šuplji kruškolik miši!ni organ u kome može da se implantira i razvija zametak. Sastoji se od tijela corpus/ koji u podruju unutrašnjeg uš!a prelazi u usku cilindrinu strukturu vrat cervi>/. #upolasti dio tijela maternice zove se dno undus/. DB
+id maternice je relativno debeo i ine ga sloja- unutrašnjost oblaže sluznica ili endometrijI srednji sloj je debeli sloj glatkog miši!a,miometrijI spoljni je serozni omota ili perimetrij. Sluznica endometrium/' sastoji se od lamine epitelijalis jednoslojnog cilindrinog epitela/, s cilindrinim !elijama i trepetljikama , cilindrinim žljezdanim !elijama i lamine proprije. 8amina proprija je sastavljena od rastresitog vezivnog tkiva. " nju su uklopljene proste tubularne žlijezde glanule uterinae/. (bložene su prethodnim epitelom s nešto više žljezdanih sekretnih/ !elija. (ne su veoma zavijene, spiralizirane. %ezivno tkivo lamine proprije bogato je fbroblastima i sadrži veliku kolinu osnovne supstance. %ezivna vlakna su uglavnom sastavljena od kolagena tipa 111. 4a osnovu razlika u gra$i pojedinih slojeva mogu!e je u itavoj debljini endometrija razlikovati dvije morološki i unkcionalno razliite zone, unkcionalna a zona stratum unctionale/ koja se menstruacijom odbaci, a sadrži ostale dijelove lamine proprije i žlijezda i površni epitel, i bazalna zona stratum basale/ koja ostaje uglavnom nepromjenjena i služi za obnavljanje endometrijuma. (na se nalazi uz miometrium i sadrži laminu propriju i donje dijelove žlijezda maternice.
D;
)erimetrij'predstavlja dio peritoneuma koji pokriva undus i dio tijela maternice. Sadrži mezotel na površini kao i uski subserozni sloj rastresitog vezivnog tkiva. )reostali dio okružuje adventicija. K3ndometrij ishranjuje aa.arculate. (d njih se odvajaju dvije vrste arterija za vaskularizaciju endometrijuma- prave arterje koje ishranjuju stratum basale i spiralne arterije koje dovode krv u stratum unkcionale. ':34S<7"6841 C1#8"S' 3strogen i progesteron kontrolišu unkciju organa ženskog reproduktivnog sistema. )rolieracijna i dierencijacija epitelnih !elija zavisi od ovih hormona. )oslije menopauze smanjena sinteza ovih hormona produkuje opštu involuciju reproduktivnih organa. )oslije puberteta hormoni jajnika izlueni pod utjecajem gonadotropnih hormona adenohipofze uzrokuju cikline promjene u endometriujumu tokom menstrualnog ciklusa.
Sekretorna luteinska aza/' poinje poslije ovulacije i rezultat je djelovanja progesterona koji izluuje žuto tijelo. 5jeluju!i na žlijezde koje su se ve! prethodno razvile pod utjecajem estrogena,progesteron dalje stimuliše sekretorne !elije. +naajna osobina u ovoj azi je izduživanje i zavijanje žlijezda. 6ko je došlo do oplo$enja, embrion dospjeva do maternice oko 'E dana poslije ovulacije i priljubljuje se uz epitel maternice za vrijeme sekretorne aze. Sekretorni produkti žlijezda su glavni izvori ishrane embriona prije njegove implementacije. )rogesteron inhibira kontrakcije glatkih miši!nih !elija miometriuma. :enstruaciona aza'ako izostane oplodnja jajne !elije i ne do$e do implantacije žuto tijelo spontano prestaje da unkcioniše. #oliina progesterona i estrogena u krvi brzo opada izazivaju!i menstruaciju. :enstruacija je komplesan enomen. 4ekoliko aktora dovodi do toga da se endometrium odljušti.
C37%1V 9e donji cilindricni cilindricni dio uterusa,oblozen uterusa,oblozen je prostim prostim cilindricnim cilindricnim epitelom koji sekretuje mukus.Cervi> sadrzi malo glatkih misicnih celija i sastoji se najvecim dijelom EDG / od gustog vezivnog tkiva.Sppoljasnja strana cerviksa ,koja prominira u lumen vagine i oblozena je plocastim slojevitim epitelom. Sluznica cervi>a sadrzi mukozne cervikalne zlijezde ,koje su veoma razgranate.(va sluznica ne podlijeze znacajnim promjenama za vrijeme menstrualnog ciklusa i ne ljusti se za vrijeme menstruacije." trudnoci,mukozne cervikalne zlijezde prolierisu i izlucuju viskozniju i obilniju sluz. Cervikalni sekret ima vaznu ulogu pri oplodjenju jajne celije." vrijeme ovulacije sluzavi sekret je vodenast i dopusta prolaz spermatozoida u maternicu." D
luteinskoj azi ili trudnoci,povecana kolicina progesterona mijenja sluzavi sekret i on postaje viskozniji ,sto sprecava prolaz spermatozoida ,kao i mikroorganizama u supljinu maternice.5ilatacija cerviksa prije porodjaja nastaje zbog njegovog omeksanja koje nastaje intenzivnom razgradnjom kolagena.
%6&146 +id vagine ne sadrzi zlijezde i sastoji se od sloja -sluznice,misicnog sloja i adventicije.Sluz koja se nalazi u lumenu vagine potice od zlijezda cervi>a.#od odraslih zena epitel sluznice vagine je plocasti slojeviti epitel.3pitelne celije mogu da sadrze malu kolicinu keratohijalina,ali nema pravog orozavanja sa ormiranjem mrtvih orozalih celija.)od uticajem estrogena epitel vagine sintetise i akumulira velike kolicine glikogena,koji nakon deskvamacije celija epitela dospijeva u lumen vagine.2akterije vagine razgradjuju glikogen i stvaraju mlijecnu kiselinu koja koja je odgovorna za nizak )? vagine.#iselost vaginalne sredine predstavlja zastitu protiv razvoja nekih patogenih mikroorganizama.8amina proprija sluznice vagine sastavljena je od rastresitog vezivnog tkiva koje je bogato elasticnim vlaknima.(vo tkivo takodjer sadrzi relativno velike kolicine limocita i neutroflnih granulocita.Sluznica vagine uglavnom ne sadrzi senzitivne nervne zavrsetke.:isicni sloj vagine sastavljen je uglavnom longitudinalnih snopova glatkih misicnih celija.(vaj sloj sadrzi i malo kruznih snopova,posebno u slojevima koji su blizu sluznice.(ko misicnog sloja,nalazi se adventicija ,sloj gustog vezivnog tkiva,bogat debelim elasticnim vlaknima,koja sjedinjuju vaginu sa okolnim tkivom.2rojna elasticna vlakna u vezivnom tkivu daju veliku elasticnost vagini.
S)(896S491 &341<6841 (7&641 Spoljasnji zenski polni organi vulva/sastoje se od drazice clitoris/ ,malih usana labia minora / i velikih usana labia majora / i nekih zlijezda koje se otvaraju u vestibulum,prostor ome$en malim usnama." vestibulum se otvara uretra i izvodni kanal vestibularnih zlijezda.Sa svake svake strane vestibuluma smjestene su po dvije glandule vestibulares majores,2artolinijeve zlijezde,koje odgovaraju bulbouretralnim zlijezdama kod muskaraca.2rojnije od ovih zlijezda su glandulae vestibulares minores koje su razmjestene oko uretre i klitorisa .Sve zlijezde vestibuluma izlucuju mukus.#litoris ormiraju dva erektilna tijela koja se D@
zavrsavaju rudimentarnim glans clitoridis i prepucijumom.Clitoris je oblozen plocastim slojevitim epitelom .:ale usne su nabori koze koji u sredini sadrze sundjerasto vezivno tkivo prozeto elasticnim vlaknima.)locasti slojeviti epitel koji ih oblaze ima na povrsini tanak sloj orozalih celija.4a unutrasnjoj i spoljasnjoj povrsini malih usana nalaze se lojne i znojne zlijezde.%elike usne su nabori koze koje sadrze velike kolicine masnog tkiva i tanak sloj glatkih misicnih celija. 3#S0(8196<1%46 C1<(8(&196
:8193C46 +8193+56 :odifkovana je apokrina znojna zlijezda.Sastoji se od ;D'*B reznjeva,sastavljenih od slozenih tubuloalveolarnih zlijezda cija je unkcija izlucivanje mlijeka.Svaki rezanje je od susjednih reznjeva odvojen gustim vezivnim tkivom s mnogo masnog tkiva.(dvodni kanal svake pojedine zlijezde ductus lactierus / otvara se na grudnoj bradavici.)rije ulaska u grudnu bradavicu ,ona se prosiruje u sinus lactierus. ?istoloska gradja zlijezde je razlicita prema spolu i dobi ,a mijenja se prema fzioloskom stanju u pojedinim periodima zivota -prije puberteta ,za vrijeme trudnoce ,laktacije ,poslije dojenja i nakon menopauze.(snova menopauze.(sn ova zlijezde se potpuno razvija tek u prvoj trudnoci ,a najveci stepen aktivnosti dostigne u laktaciji. 1zvan tih razdoblja zlijezda miruje." starosti dolazi do involucije zljezdanog parenhima ,koji velikim dijelom bude nadomjesten masnim tkivom. " inaktivnoj azi,zljezdani parenhim je oskudan i tvore ga samo razgranati kanali tubuli/ koji su na karajevima odebljani.Svaki reznjic izgradjuje dobro razvijeno rahlo intralobularno vezivno tkivo izmedju nepoptpuno razvijenih zljezdanih dijelova.7eznjici su medjusobno odijeljeni guscim interlobularnim vezivnim tkivom s manje celija.(dvodni kanali intra i interlobularni / nastavljaju se u ductuli lactieri. :lijecna zlijezda tokom trudnoce intenzivno raste pod utjecajem hotmona estrogen,progesteron,prolaktin,humani placentni laktogen/ koji podsticu rast sekretornih dijelova zlijezde i stvaranje alveola na zavrsecima terminalnih kanala.6lveole su sastavljene od laktocita koji za vrijeme dojenja izlucuju DD
mlijeko.+ljezdane alveole su obavijene bazalnom laminom ,ispod koje se nalaze mioepitelne celije i jedan sloj kubicnih ili niskocilindricinih celija laktocita /. 6lveole se nastavljaju intralobularnim izvodnim kanalima oblozenim niskocilindricnim epitelom.(vi kanali se udruzuju i izlaze iz reznjica kao interlobularni kanali.4ekoliko interlobularnih duktusa obrazuju laktierni duktus.
DH
