Hidroenergija i male hidroelektrane Hidroenergija predstavlja obnovljivi izvor energije, koji se vekovima koristi za dobijanje mehaničke a već duže od sto godina i električne energije pomoću kinetičke energije vodenog toka. U proizvodnji električne energije tekuća voda pokreće hidrauličnu turbinu koja je povezana sa generatorom. Ovaj vid elektrana se gradi na mestima gde postoji dovoljno tekuće vode u smislu količine i visinske razlike. Jedan kWh energije proizveden u hidroelektrani je značajno jeftiniji jeftiniji i ima manji negativni uticaj na životnu okolinu. Iz ovog razloga su hidroelektrane popularnije i poželjnije kao izvor energije za jednu državu. Međutim količina proizvedene energije zavisi od količine dotoka vode i varira tokom godine. Male hidroelektrane su energetski objekti snage do 10 megavata i spadaju u kategoriju povlašćenih proizvođača energije. Ukupan potencijal hidroenergije u Srbiji procenjuje se na 17.000 gigvat-sati gigvat-sati od čega je iskorišćeno oko 10.000 gigavat-sati. gigavat-sati. Preostali hidroenergetski potencijal se procenjuje na oko 7.000 gigavat-sati gigavat-sati i to u slivu Morave, Drine i Lima, i Dunava. Ta područja su pogodna za izgradnju objekata snage veće od 10 megavata i godišnju proizvodnju oko 5.200 gigavat-sati. gigavat-sati. Potencijal malih vodotokova, na kojima se mogu graditi male hidroelektrane, iznosi oko 0,4 miliona ten - ili 3% od ukupnog potencijala obnovljivih izvora u Srbiji. Kada bi se iskoristio ukupan energetski potencijal malih hidroelektrana, moglo bi da se proizvede oko 4,7% od ukupne proizvodnje elektricne energije Srbiji (34.400 gigavat-sati u 2006. godini) i oko 15% godišnje proizvodnje elektricne energije u hidroelektranama koja iznosi oko 10.000 gigavat-sati. Energetski potencijal vodotokova i lokacije za izgradnju malih hidroelektrana su definisane prema Katastru malih hidroelektrana u Srbiji iz 1987. godine, kojim je utvrđeno ukupno 856 lokacija i Katastru malih hidroelektrana u Vojvodini iz 1989. godine kojim je utvrđeno ukupno 13 lokacija. Van lokacija iz ovih katastara male hidroelektrane mogu se graditi uz saglasnost nadležnih ministarstva. Te katastre je, međutim, neophodno revidirati jer više ne odražavaju realno stanje, ali su za to potrebna značajan sredstva. Prilikom njihove izrade, takođe, nisu obuhvaćeni ekološki i socijalni aspekti. Revizija katastra bi donela nove, ažurirane podatke o lokacijama i dobila bi se jasnija slika ali su dozvole za sve lokacije već dodeljene pa i za one koje nisu obuhvaćene katastrima. Gotovo trećina godišnje proizvodnje EPSEPS-a, što zavisi od hidroloških prilika, dolazi iz hidroelektrana. To je od 10 do 12 milijardi kilovat-sati kilovat-sati struje godišnje. Procene su da postoji potencijal za proizvodnju još sedam milijardi kilovat-sati, kilovat-sati, a od toga 1,8 milijardi kilovat-sati
moglo bi da se proizvodi iz malih hidroelektrana. Da bi iskoristio taj potencijal EPS planira revitalizaciju 17 starih i izgradnju 18 novih malih hidroelektrana ukupne snage 80 megavata, uz ulaganja od oko 80 miliona evra. Snaga koja se može dobiti iz određenog vodenog toka zavisi prvenstveno od raspoloživog pada vode h (m) i raspoloživog protoka Q (m3/s). Okvirna snaga se dobija uz ukupni stepen korisnosti η (za moderne elektrane i do 85%). Tako je snaga koja se može dobiti iz određenog vodenog toka:
P = 10 η • Q • h, (kW)
Osnovni delovi male hidroelektrane su: uređaj za smanjenje brzine protoka (brane i ustave), dovod vode do turbine (kanal ili cevovod), mašinska kuća s pomoćnim uređajima i odvodni kanal. Energija vode se pretvara u koristan rad u vodenoj turbini, koja k oja pokreće električni generator. Osnovni tipovi turbina su: Peltonova, koja se primenjuje za veće padove i niže protoke, Francisova, koja se primenjuje za srednji raspon padova i protoka, i Kaplanova koja je prikladna za manje padove i vrlo širok raspon protoka. Vrednovanje lokacije za malu hidroelektranu uključuje proveru niza elemenata kao što su: mogućnost smeštaja postrojenja, određivanje raspoloživog protoka vode tokom godine i raspoloživog pada, geomorfologija terena, mogućnost priključenja na mrežu ili primena za proizvodnju u izolovanim područijma, uticaji na okolinu i slično. Isplativost malih hidroelektrana zavisi od odnosa procenjenih godišnjih prihoda od proizvodnje električne energije i od investicionih troškova, pa može značajno da varira od projekta do projekta. Svaku lokaciju potrebno je evaluirati posebno. Posle evaluacije, proračuna svih parametara, odabira pogodne opreme, može se krenuti u realizaciju dokumenata koji su po našoj trenutnoj regulativi potrebni: 1. izvod iz urbanističkog plana ili akt o urbanističkim uslovima, 2. akt nadležnog organa o nameni zemljišta sa utvrđenim merama i uslovima zaštite životne sredine, 3. mišljenje Srbijavoda,
4. elektroenergetska saglasnost od EPS-a, 5. mišljenje Republičkog hidrometeorološkog zavoda, 6. mišljenje regionalnog vodoprivrednog preduzeća, 7. rešenje o izdavanju vodoprivrednih uslova od Ministarstva za poljoprivredu i vodoprivredu, 8. saglasnost opštine za gradnju MHE, 9. energetska dozvola, 10. licenca za obavljanje energetske delatnosti, 11. uslovi zaštite prirode i životne sredine z a Studiju o proceni uticaja izgradnje MHE na životnu sredinu, 12. mišljenje Zavoda za zaštitu na dostavljenu Studiju procene, 13. idejni projekat, 14. glavni projekat, 15. saglasnost na elektro-projekat od EPS-a, 16. saglasnost MUP-a MUP-a na tehničku dokumentaciju, 17. vodoprivredni uslovi za sečenje rastinja zbog pripreme terena, 18. odobrenje za izgradnju, 19. prijava početka izvođenja radova, 20. projekat izvedenog stanja i tehnički tehnički pregled objekta, 21. vodoprivredna dozvola, 22. upotrebna dozvola, 23. rešenje o povlašćenom statusu, 24. ugovor o kupoprodaji električne energije. Male hidroelektrane su najperspektivniji oblik proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora ener gije, gije, ali određeni propisi otežavaju ulaganja u njihovu izgradnju. Prema sadašnjem Zakonu o energetici proizvodnja električne energije je delatnost od opšteg interesa, što znači da i
u slučaju malih elektrana Vlada mora da poveri obavljanje te delatnosti, čak i kada je reč o elektranama snage do 1 megavata za koje ne postoji obaveza pribavljanja licence kod Agencije za energetiku, što produžava procedure. Prednosti izgradnje MHE u odnosu na izgradnju drugih izvora energije su mnogobrojne: • u odnosu na velike HE nemamo plavljenja širokih područja (kako bi se obezbedio prostor za akumulaciju vode) i narušavanja lokalnog ekološkog sistema • mogu obezbediti navodnjavanje zemljišta, kao i snadbevanje vodom okolnih naselja,izgradnju ribnjaka i zaštitu od poplava • smanjuju unvesticiona ulaganja za elektrifikaciju udaljenih naselja od opšte električne mreže, a elektrifikacijom takvih ruralnih naselja doprinosi se unapređenju njihovog raz voja • eksploatišu se uz veoma male materijalne troškove • radni vek je vrlo dug, praktično neograničen; prosečan vek je 30 godina, mada ima MHE koje već rade 80 godina Naravno, MHE kao izvori energije, u odnosu na druge slične izvore imaju nedostatke, a to su: • visoki investicioni troškovi po instalisanom kW • veliki troškovi istraživanja u odnosu na ukupne investicije • eksploatacija zavisi od postojećih resursa • zahteva integralno vodoprivredno rešenje, s tim što se prednost mora dati sistemima za snadbevanje vodom i za navodnjavanje, zato MHE moraju raditi sa instalisanim protokom koji je određen prema drugim potrošačima • ako radi autonomno, proizvodnja pro izvodnja el.energije zavisi od potrošnje, pa višak ostaje neiskorišćen
