HAZARD (POTENSI BAHAYA BAHAYA) DAN DA N PENGENDALIANN PEN GENDALIANNYA YA MAKALAH Untuk memenuhi salah satu tugas mata kuliah Sistem Manajemen Kesehatan Keselamatan Kerja Semester IV program Diploma 4
Disusun oleh : Anggi Putri Ota!iani Hai"annisa Mahran #o!i$ani Hil$ati %airu&a Sui %i'riant$ Mar(anus )ri$anuari Puspa De*i
PROGRAM STUDI DIPLOMA IV JURUSAN KESEHATAN LINGKUNGAN POLITEKNIK KESEHATAN BANDUNG KEMENTERIAN KESEHATAN REPUBLIK INDONESIA +alan ,a'akan Loa Pasir Kaliki- .imahi Utara 4/014- )elp2 )elp2 3/5 6676867 .IMAHI
2015
HAZARD (POTENSI BAHAYA) DAN PENGENDALIANNYA 12 P9#9;)IA# HA
e(era 3keelakaan kerja5 (an atau pen$akit aki'at kerja 3PAK5 >1? Ha&ar(- a(alah sesuatu $ang 'erpotensi men$e'a'kan kerugian atau kelukaan>? Ha&ar( a(alah si"at (ari suatu 'ahan- ara kerja suatu alat- ara melakukan suatu pekerjaan- tempat (an posisi atau kon(isi lingkungan kerja $ang (apat menim'ulkan
=
kerusakan harta 'en(a- pen$akit aki'at kerja- e(era- aat sementara (an permanenmaupun kematian2>@? Ha&ar(- a(alah "aktor="aktor instrinsik $ang melekat pa(a sesuatu 'erupa 'arang atau kon(isi (an mempun$ai potensi menim'ulkan e"ek kesehatan maupun keselamatan
=
pekerja serta lingkungan $ang mem'erikan (ampak 'uruk2 >4? Ha&ar( menurut ahli David A Colling (i(e"inisikan se'agai kon(isi tempat kerja $ang ter(apat kom'inasi (ari 'e'erapa !aria'el- $ang 'erpotensi menim'ulkan keelakaanluka $ang serius- pen$akit- keja(ian $ang ti(ak (iinginkan (an atau (isertai oleh kerusakan peralatan kerja2>4?
2 KOMPO#9# HA0? = = = = = =
Karakteristik material ,entuk material Hu'ungan pemajanan (an e"ek +alannn$a pemajanan (ari proses in(i!i(u Kon(isi (an "rekuensi penggunaan )ingkah laku pekerja
@2 +9#IS=+9#IS HA@? ,er(asarkan karakteristik (ampak $ang (iaki'atkan oleh suatu jeni 'aha$a maka jenis 'aha$a (apat (ikelompokan menja(i $aitu 'aha$a kesehatan kerja (an 'aha$a =
keselamatan kerja2 ,aha$a keselamatan kerja 3Sa"et$ ha&ar(5 (apat menim'ulkan (ampak i(erake'akaran- (an segala kon(isi $ang (apat men$e'a'kan keelakaan (i tempat kerja2 +enis=jenis sa"et$ ha&ar(- antara lain : a2 Mehanial Ha&ar(- 'aha$a $ang ter(apat pa(a 'en(a atau proses $ang 'ergerak $ang (apat menim'ulkan (ampak- seperti tertusuk- terpotong- terjepit- tergorester'entur- (an lain=lain2 '2 9letrial Ha&ar(- merupakan 'aha$a $ang 'erasal (ari arus listrik2 2 .hemial Ha&ar(- 'aha$a 'ahan kimia 'aik (alam 'entuk gas- air- (an pa(at $ang mempun$ai si"at mu(ah ter'akar- mu(ah mele(ak- (an korosi"2
=
,aha$a kesehatan 3health ha&ar(5 "okus pa(a kesehatan manusia2 .iri=iri (ari ha&ar( kesehatan a(alah 'ersi"at kronis- konsekuensin$a terpapar kemu(ian kontak (engan pekerja (an akhirn$a men$e'a'kan pen$akit2 +enis ha&ar( kesehatan a(alah : a2 Ha&ar( "isik- misaln$a $ang 'erkaitan (engan peralatan seperti 'aha$a listrik temperatur ekstrim- kelem'a'an- ke'isingan- ke'isingan- ra(iasi- penaha$aangetaran- (an lain=lain2 '2 Ha&ar( Kimia ialah
kee(eraan
aki'at
sentuhan
(an
terhi(u
'ahan
kimia2.ontohn$a 'ahan='ahan kimia seperti asi(- alkali- gas- pelarut- simen- getah sintetik- gentian kaa- pelekat antiseptik- aerosol- insektisi(a- (an lain=lain22 ,ahan='ahan kimia terse'ut mer'aha$a (an perlu (iam'il langkah = langkah keselamatan apa'ila mengen(alin$a2 2 Ha&ar( 'iologi- misaln$a $ang 'erkaitan (engan mahluk hi(up $ang 'era(a (i lingkungan kerja seperti !irus- 'akteri- tanaman- 'urung- 'inatang $ang (apat mengin"eksi atau mem'erikan reaksi negati!e kepa(a manusia2 (2 Ha&ar( psikososial- misaln$a $ang 'erkaitan aspek sosial
psikologis
maupun organisasi pa(a pekerjaan (an lingkungan kerja $ang (apat mem'eri (ampak pa(a aspek "isik (an mental pekerja2 Seperti misaln$a pola kerja $ang tak 'eraturan- *aktu kerja $ang (iluar *aktu normal- 'e'an kerja $ang mele'ihi kapasitas mental- tugas $ang ti(ak 'er!ariasi- suasana lingkungan kerja $ang terpisah atau terlalu ramai (an se'again$a2 e2 Ha&ar( ergonomi $ang termasuk (i(alam kategori ini antara lain (esain tempat kerja $ang ti(ak sesuai- postur tu'uh $ang salah saat melakukan akt"itas- (esain pekerjaan $ang (ilakukan- pergerakan $ang 'erulang=ulang2
A(apun tingkatan mengangkat 'e'an (an tin(akan $ang harus (ilakukan a(alah
"2 Ha&ar( Mekanis- semua jenis 'aha$a $ang 'erasal (ari 'en(a='en(a 'ergerak atau 'ersi"at mekanis2 .ontoh : mesin=mesin pemotong- 'aha$a getaran2 g2 Ha&ar( %isiologis- 'aha$a $ang 'erkaitan (engan "isik atau tu'uh seseorang2 42 P9#9#DALIA# ,AHAA>6? a2 9liminasi2 Hirarki teratas $aitu eliminasiBmenghilangkan 'aha$a (ilakukan pa(a saat (esaintujuann$a a(alah untuk menghilangkan kemungkinan kesalahan manusia (alam menjalankan suatu sistem karena a(an$a kekurangan pa(a (esain2 Penghilangan 'aha$a merupakan meto(e $ang paling e"ekti" sehingga ti(ak han$a mengan(alkan prilaku pekerja (alam menghin(ari resiko- namun (emikian- penghapusan 'enar= 'enar terha(ap 'aha$a ti(ak selalu praktis (an ekonomis2 .ontoh=ontoh eliminasi 'aha$a $ang (apat (ilakukan misaln $a: 'aha$a jatuh- 'aha$a ergonomi- 'aha$a ruang ter'atas- 'aha$a 'ising- 'aha $a kimia2 '2 Su'stitusi Meto(e pengen(alian ini 'ertujuan untuk mengganti 'ahan- proses- operasi ataupun peralatan (ari $ang 'er'aha$a menja(i le'ih ti(ak 'er'aha$a2 Dengan pengen(alian ini menurunkan 'aha$a (an resiko minimal melalui (isain sistem ataupun (esain ulang2 ,e'erapa ontoh aplikasi su'stitusi misaln$a: Sistem otomatisasi pa(a mesin untuk mengurangi interaksi mesin=mesin 'er'aha$a (engan operator- menggunakan 'ahan pem'ersih kimia $ang kurang 'er'aha$a- mengurangi keepatan- kekuatan serta arus listrik- mengganti 'ahan 'aku pa(at $ang menim'ulkan (e'u menja(i 'ahan $ang air atau 'asah2 2 Pengen(alian tehnikBengineering ontrol Pengen(alian ini (ilakukan 'ertujuan untuk memisahkan 'aha$a (engan pekerja serta untuk menegah terja(in$a kesalahan manusia2 Pengen(alian ini terpasang (alam suatu unit sistem mesin atau peralatan2 .ontoh=ontoh implementasi meto(e ini misal a(alah a(an$a penutup mesinBmahine guar(- iruit 'reaker- interlok s$stem- start=up alarm- !entilation s$stem- sensorsoun( enlosure2 (2 Sistem peringatanB*arning s$stem A(alah pengen(ian 'aha$a $ang (ilakukan (engan mem'erikan peringatan- instruksitan(a- la'el $ang akan mem'uat orang *aspa(a akan a(an$a 'aha$a (ilokasi terse'ut2 Sangatlah penting 'agi semua orang mengetahui (an memperhatikan tan(a= tan(a peringatan $ang a(a (ilokasi kerja sehingga mereka (apat mengantisipasi a(an$a 'aha$a $ang akan mem'erikan (ampak kepa(an$a2 Aplikasi (i (unia in(ustri untuk pengen(alian jenis ini antara lain 'erupa alarm s$stem- (etektor asap- tan(a peringatan 3penggunaan APD spesi"ik- jalur e!akuasi- area listrik tegangan tinggi- (ll52
e2 Pengen(alian a(ministrati"B a(ministrati" ontrol Kontrol a(ministrati" (itujukan pengan(alian (ari sisi orang $ang akan melakukan pekerjaan- (engan (iken(alikan meto(e kerja (iharapkan orang akan mematuhimemiliki kemampuan (an keahlian ukup untuk men$elesaikan pekerjaan seara aman2 +enis pengen(alian ini antara lain seleksi kar$a*an- a(an$a stan(ar operasi 'aku 3SOP5- pelatihan- penga*asan- mo(i"ikasi prilaku- ja(*al kerja- rotasi kerja pemeliharaan- manajemen peru'ahan- ja(*al istirahat- in!estigasi (ll2 "2 Alat pelin(ung (iri Pemilihan (an penggunaan alat pelin(ung (iri merupakan merupakan hal $ang paling ti(ak e"ekti" (alam pengen(alian 'aha$a-(an APD han$a 'er"ungsi untuk mengurangi seriko (ari (ampak 'aha$a2 Karena si"atn$a han$a mengurangi- perlu (ihin(ari ketergantungan han$a menggan(alkan alat pelin(ung (iri (alam men$elesaikan setiap pekerjaan2 02 K9SIMPULA# Ha&ar( a(alah suatu kea(aan atau 'en(a $ang 'erpotensi menim'ulkan kerugian
'aik
'erupa
keelakaan
maupun
gangguan
kesehatan2
Ha&ar(
(iklasi"ikasikan menja(i $aitu sa"et$ ha&ar( (an health ha&ar(- per'e(aann$a terletak pa(a (ampak $ang (itim'ulkan pa(a pekerja ontohn$a pekerja $ang mengalami keelakaan tangan terpotong aki'at mesin merupakan salah satu ontoh (ari sa"et$ ha&ar(- (an pekerja $ang mengalami ketulian aki'at terpapar ke'isingan terus menerus merupakan ontoh (ari health ha&ar(2 Per'e(aan antara "isiologi ha&ar( (an psikososial ha&ar( $aitu terletak pa(a (ampak $ang (itim'ulkan- "isiologi ha&ar( menim'ulkan (ampak terha(ap tu'uhse(angkan psikososial ha&ar( menim'ulkan (ampak terha(ap sosial2
REFERENSI
>1?
OHSAS3Oupational Health an( Sa"et$ Management S$stems5 17//1://82 Sistem Manajemen Kesehatan keselamatan kerja >? ;i(le$- +ohn2//C2 Kesehatan Keselamatan Kerja Ikhtisar 3e(isi @52+akarta: 9rlangga >@? Departemen =HS92 Paduan Dasar K32P)2 .on'lo2 3https:BBEhseon'lo2"iles2*or(press2om- (iakses 0 Maret /105 >4? Kurnia*an- ,u(i2//72 Risk assesment dan literatur 2 Makalah (isajikan (alam perpustakaan (igital- Uni!ersitas In(onesia- +akarta23http:BBlontar2ui2a2i( (iakses 0 Maret /105 Ul"a- Maria2 /142 Konsep Dasar K3, Haard dan Pengendaliann!a2 Makalah (iunggah (alam https:BB***2aa(emia2e(u- (iakses 0 Maret /10 >6? Amerian Stan(ar( #ational Institute <1/://02 Hirarki pengendalian dalam sistem manajemen keselamatan, kesehatan kerja2 >0?
