Ilang Impormasyon Tungkol sa Wika Jesus Fer. Ramos
Depinisyon ng Wika o Edgar Sturtevant: wika ay isang sistema ng mga arbitraryong simbolo ng mga tunog para sa komunikasyon ng mga tao Sistema: konsistensi o pagkakaroon ng pattern Simbolo: arbitraryo walang rasyunal na magagamit upang ipaliwanag ang koneksyon ng mga ito sa kahulugan kombensyon ang nagtatakda; makabuluhang pagsasama ng tunog Tunog: gumagamit ng iba’t ibang bahagi ng katawan. Speech organs (baga, gulunggulungan, ngalangala, ilong, dila, ngipin) Pinagmulan ng Wika o Bow-wow: panggagaya sa mga likas na tunog o Pooh-pooh: galing sa instiktibong pagbulalas sakit, galak, at pithaya biglang sulak ng damdamin o Ding-dong: teoryang natibistiko; primitibong tao ay may pekular na instinktibong kakayahang tumugon sa impresyon galing sa labas sa pamamagitan ng tunog o Yo-he-ho: teorya ni Noire (iskolar noong ika-16 dantaon); ingay na nalilikha ng mga taong magkakatuwang sa kanilang pagtatrabaho o Muwestra: pagsasalita ay nauuna sa pagmumuwerstra; sentro sa utak na kumokontrol sa paggalaw at pagsasalita ay magkalapit at magkaugnay magkapanabay na bumuway ang pagsasalita at pagmumuwestra o Musika: teorya ni Otto Jespersen (linguist na Danish); pinakamatandang wika ay napakalalawig at napakahahaba; karaniwang may melodia at tono hindi nakakakomunika subalit madamdamin at mapagpahayag kulang sa detalye at impormasyon subalit matulain, emosyonal, at laging pag-ibig ang makapangyarihang emosyon o Pakikisalamuha: teorya ni R. Revesz (propesor sa Sikolohiya sa Amsterdam); mula sa likas na pangangailangan ng tao para makisalamuha sa kanyang kapwa 1. tunog na kontak: di nakikipag-usap, nagpapahayag ng hangarin ng taong makisalamuha sa kapwa 2. panawagan: nakikiusap nang tahasan sa kapaligiran, hindi sa kapwa 3. pakiusap: itinutuo sa kanyang pag-unawa at umaasam ng kasiyahan sa kanyang mithiin Wika, Dayalek, at Idyolek o Dayalek: pagkakaiba-iba sa loob ng isang wika sosyo-heograpikang kadahilanan; pagkakaiba sa aksent, leksograpiya, pagbigkas Sosyal: base sa mga uri ng grupo ng nagsasalita Rehiyonal: base sa lugar Pormal: para sa nakapag-aral o cultured Impormal: para sa ordinaryong mamamayan Pampanitikan: para sa mga manunulat Siyentipiko: para sa mga sayantist o Idyolek: indibidwal na paggamit ng isang tao sa wika; pangkalahatang katipunan ng mga linggwistik na pekulyaridad ng isang tao Mga Taong Nagsasalita ng Isa o Maraming Wika o Unang wika: wikang kinamulatan, natutunan at sinalita sa kamusmusan; Inang Wika o Pangalawang wika: wikang matututuhan o Bilingual: 2 wika ang sinasalita o Monolingual: 1 wika ang sinasalita o Polyglot: mahigit 3 wika ang sinasalita Para sa Komunikasyon ang Wika o Vocoid: sound made with an open oral cavity such that there is little audible friction in the mouth o Contoid: sound made with enough closure of the oral cavity to produce audible friction in the mouth
1. instrumento ng ating iniisip na ideya 2. buklod ng mga miyembro ng isang lipunan 3. maimpluwensiyhan o mabago ang pag-iisip o kilos ng mga tao 4. tumulong sa kooperasyon at koordinasyon 5. naisasalin ang impormasyon Lingua Franca o Lingua franca: wika ng interkomunikasyon o Panahon ng Antiquidad: Griyego ang lingua franca sa buong Mediterranean at Kanlurang Europa o Middle Ages: Latin ang lingua franca o Rehiyonal na lingua franca: komon sa rehiyon o Nasyonal o pambansang lingua franca: komon sa bansa Filipino: batayang istruktura ay Tagalog o Sabir: hindi kumpleto; maayos na gramar, konting bokabularyo Matandang wikang sinasalita sa mga pier sa Mediterranean: wikang Italyano at Romances Pidgin English: popular sa kasalukuyan; dulong Silangan ng komersiante at mangagalakal o Pidgin: sinalaulang anyo ng salitang ‘business’ o Creole: lingua franca na nagkaroon ng hiwalay na grammar, naging ganap na wika Creole: mula sa wikang Italyano o Kastila o “Ang pagtanggap o pagtatakwil sa wika bilang isang wikang pambansa ay nagkakaroon ng sosyo-pulitikal na implikasyon.” Canada, Norway o Opisyal na wika: opisyal na komunikasyon ng estado sa mamamayan; midyum ng pagtuturo
MGA VARAYTI NG WIKA Nilo S. Ocampo
George Yule, The Study of Language: uri ng varyasyon o Naimbestigahan: geographic linguistics rehiyonal na varayti o Sangkot na salik Istandard ng Wika o Standard English: batayan ng nakalimbag na Ingles; itinuturo; tanging uri ng ‘wastong’ Ingles o French Academy: nagpapasiya kung ang partikular na salita ay bahagi ng Standard French o hindi; laban sa mga salitang nahiram sa ibang wika Punto (Aksent) at Diyalekto o Punto: pagbigkas saan galing, rehiyonal o panlipunan o Diyalekto: grammar at bokabularyo, pagbigkas o Wikang Istandard: diyalekto na prestihiyoso sa panlipunan, orihinal na konektado sa isang sentrong political o kultural Diyalektong Rehiyonal o Identipikasyon ng mga konsistent na katangian ng pananalitang natatagpuan sa isang heograpikong lugar o Survey: informant ay karaniwang nakahimpil, matatanda, rural at lalaki pagkalarawan ng diyalekto ay mas totoo dati o Lingguwistikong Atlas: nabubuo sa pamamagitan ng survey Isogloss at Diyalektong Hanggahan o Linguistic Atlas of the Upper Midwest of the United States: layunin ay matukoy ang pagkakaiba sa pananalita ng mga naninirahan sa iba’t ibang lugar o Isogloss: pagitan ng mga lugar tungkol sa isang partikular na lingguwistikong aytem Katuluyang Kontinuuma Pandiyalekto o Katuluyan/kontinuum: naghahalo-halo ang mga varayto sa mga lugar pandiyalekto Scandinavia: ispiker ng Norwegian at Swedish na gumagamit ng ibang rehiyonal na diyalekto ng iisang wika o Bidialectal: nagsasalita ng 2 diyalekto o Bilingguwal: nagsasalita ng 2 wika Billinguwalismo o Makabagi sa mas Malaki, mas dominanteng komunidad o 2 magulang na magkaiba ang wika o isang wikang mas dominant, nangingibabaw Pagpaplanong Pangwika o USA: marami ang hindi Ingles ang pangunahing wika o Guatemala: bukod sa Spanish, may 26 wikang Mayan o Israel: hindi Hebrew ang pinakanagagamit o India: marami ang hindi nagsasalita ng Hindi o Tanzania: Swahili ang pambansang wika edukasyon nawala ang impluwensiya ng wikang Ingles 1. pagpili: pagtukoy sa opisyal na wika 2. kodipikasyon: batayang gramar, disiyonaryo at modelong sulatin para itanghal ang varayting Istandard 3. elaborasyon: varayting Istandard na nililinang para gamitin sa lahat ng aspekto ng buhay panlipunan 4. implementasyon: pamahalaan itulak ang paggamit ng Istandard 5. pagkatanggap: malaking bahagi ng populasyon ang gumagamit ng Istandard Mga Pidgin at Creole o New Guinea: ugnayang opisyal ay ginagawa sa Tok Pisin o Pidgin: varayti ng isang wika na napaunlad sa kadahilinang praktikal; walang katutubong ispiker; galing ang salita sa versiyon ng Pidgin Chinese ng
salitang Ingles na ‘business’; functional morphemes inflectional morphemes o Creole: Pidgin na nagiging unang wika ng pamayanang panlipunan Wika, Lipunan at Kultura o “…pananalita ay isang uri ng panlipunang identidad..” Mga Panlipunang Diyalekto o Edukasyon, okupasyon, uring panlipunan Jargon Mga umalis sa edukasyon sa murang edad: pagkiling sa paggamit ng salita hindi karaniwan Propesor: “parang libro magsalita” Karinderya: “Bucket of mud, draw one, hold the cow” “a chocolate ice cream and coffee without cream” Salespeople: Pag-uugnay ng lugar ng okupasyon at istatus na sosyo-ekonomiko pagkakaiba ng bigkas Saks (mataas), Macy’s (panggitna), Klein (mababa) Manggagawa: paggamit ng [n] taliwas sa [K] para sa tunog ng –ing sa hulihan (hal. walking, going) o Edad, kasarian Varyasyon ayon sa edad sa pagitan ng mga lolo/lola-apo Babae: gumagamit ng mas prestihiyoso na anyo kaysa sa lalaki Iba’t ibang bigkas ng ilang salita ang babae at lalaki (hal. Gros Ventre, Koasati) o Etnikong background Black English: wika ng mga itim na Amerikano Istigma na “masamang salita/bad speech” Pagkawala ng copula (anyo ng verb ‘to be’) Double negative (hal. French, Black English, Old English) Idyolek o Idyolek: diyalekto na personal ng bawat ispiker; qualiti ng boses, katayuan pisikal o “…kung ano ang salita mo, yun ikaw.” Register o Register: istilo o stylistic variation; partikular na gamit ng wika sa iba’t ibang sitwasyon Tenor o Japanese: iba’t ibang tawag sa taong kinakausap, depende sa paggalang o French: 2 pronouns, tu (malapit na kaibigan, pamilya) at vous o German: du, Sie o Spanish: tu, usted o Lipat estilo/style-shifting: depende ang kausap, nag-iiba ang istilo ng pagsasalita o Tenor/tono: pagkamagalang, antas ng pormalidad, relatibong katayuang panlipunan ng mga kalahok Larang/Field o Larang/field: aktibidad; may teknikal na bokabularyo o Bokabularyong-ispesifik-sa-larang (fieldspecific): esklusibo ang bokabularyo sa bawat larangan Paraan (Mode) o “…midyum na nakasulat pa rin ang mukhang nagkokondisyon sa pananaw natin sa wika.” o Nalilinang na sa pinakamusmos na edad ang kakayahang magsalita pagsusulat, sa kabilang banda, ay bihiring nakakamit o “Mas madaling husgahan ang paraang nakasulat dahil sa relatibong pagkapermanente nito kaiba sa kalikasang transitory ng pananalita.” o “Dahil nariyan lang ang pananalita, saklaw ang lahat, parang hindi na ito napapansin.” Katangian ng mga pananalitang espontanyo
“…relatibong transitori at di-permanente ang pananalita, relatibong nakahimpil at permanente naman ang produkto ng pagsusulat.” Magkahalong Paraan o “…sa loob ng isang komunidad ng pananalita, hindi namang ganap na magkahiwalay ang isa sa isa [prestihiyoso at hindi].” o Register: pagkakaiba sa gamit ng wika depende sa sitwasyon kung saan may kaakiba’t na tenor, larangan, paraan Diglossia o Diglossia: sitwasyong may 2 napakaibang varayti ng wika sa loob ng isang komunidad ng pagsasalita o Mataas: seryoso at pormal o Mababa: usap-usap o gamit impormal o Arabik: mataas o klasikal (lecture, talumpating relihiyoso), pormal (talumpating political), mababa (lokal na diyalektong kolokyal ng Arabik) o Griyego: mataas, mababa (demotik) o Kanlurang Europa: mataas (Latin), mababa (French, Ingles) o Paraguay: mataas (Espanyol), mababa (Guarani, wikang katutubo) Wika at Kultura o “…iba-iba ang pananaw-pangmundong nasasalamin sa kanilang wika.” Determinismong Lingguwistiko o Determinismong lingguwistiko: “itinatakda ng wika ang pag-iisip” o Eskimo: maraming tawag sa snow (ngunit sa ibang wika ay iisa lamang ang tawag dito) Haypotesis na Sapir-Whorf o Edward Sapir at Benjamin Whorf (1930): sa mga wika ng mga katutubong Amerikano, naiba ang pagtingin nila sa daigdig kaysa doon sa mga nagsasalita ng mga wikang Europeo “Binubusbos natin ang kalikasan sa mga pamantayang inihatag ng ating mga katutubong wika.” (Whorf) o Hopi ng Arizona: distinksiyon sa pagitan ng ‘gumagalaw/animate’ at ‘di-gumagalaw/inanimate’ o Sampson (1980): espesyal na marka sa mga terminong gamit para sa mga babae (o ibang bagay) o “…magkaibang karanasan sa magkaibang kaligirang kultural.” o “Minamana nila ang kakayahang magmanipula at lumikha sa isang wika, para maipaliwanag ang kanilang mga persepsiyon.” o “Minamanipula ng tao ang wika, hindi kabaligtaran.” o
MULANG TAGALOG HANGGANG FILIPINO Virgilio Almario
Doctrina Christiana (1593): unang nailimbag ang wikang pambansa “Walang tradisyon ang Filipino. Kaya Malaya ang lahat gawin kung ano ang gustong gawin. Kung alin ang tanggapin ng bayan, ‘yon ang mananalo.” Alpabetong Romano o Misyonerong Espanyol: nagsagawa ng unang malakwang kodipikasyon (pagsasaayos) ng wikang pambansa dahil limitado ang sinaunang baybayin Arte y veglas de la lengua tagala (1610) ni Fray Francisco de San Jose Vocabulario de la lengua tagala (1613) ni Fray Pedro de San Buenaventura o Relacion de las islas Filipinas (1604), Fray Pedro de Chirino: nalathala ang unang pansin sa katutubong silabaryo walang paraan upang linawin sa pagsulat ang pandulong katinig sa isang salita o pantig o Compendio de la lengua tagala (1703), Fray Gaspar de San Agustin: dahil sa limitasyon (ayon kay Chirino), iisa ang lilitaw na ispeling o Pagpasok ng alpabetong Romano: unang estratehikong hakbang para sa pormalisasyon o Sinaunang baybayin: A, I, O Espanyol: E, U o Klase sa caton: itinuro ang Espanyol o Antonio de Morga (1609): marunong sumulat sa katutubong baybayin ang lahat o Labor evangelica (1663), Fray Francisco Colin: pinuri ang kaalaman ng mga indio sa paggamit ng alpabetong Romano Mahating Lipunan o Kalagitnaan ng ika-18 siglo: wala nang interes ang kabataang matuto ng baybayin Hati sa lipunan dulot ng 2 literasi Baybayin: matanda, dukha Romano: Espanyol, mayaman, kabataang nag-aaral ng caton Karaniwang indio ay puwersadong bumasa sa alpabetong Romano makaawit ng pasyon kung Mahal na Araw, matamasa ang awit at korido o Bago matapos ang ika-18 siglo Fray Francisco Bencuchillo: pag-aaral ng tula, paboritong gamitin ang saknong na may sukat na lalabindalawahin (12) sa liham ng pag-ibig at paanyaya sa pag-iisang-dibdib Abakadang Tagalog o Panahon ng Amerikano: ika-2 yugto ng repormang pangwika Rizal: sinimulan ang reporma sa pamamagitan ng pagsalin mula Aleman tungong Tagalog; Estudios sobre la lengua tagala (1693); nagpanukala sa paggamit ng letrang K (para sa tunog /k/) at W (para sa tunog /w/) Balarila (1940), Lope K. Santos: abakada; 5 patinig, 15 katinig, naalis ang C,Q,N, naipasok ang K, W, kinilala ang NG (G na may kilay) o Kasalukuyang Panahon Konstitusyon ng 1935: dapat gumawa ng hakbang ang Kongreso “upang linangin at palaganapin ang wikang pambansa na batay sa isang wikang katutubo” Surian ng Wikang Pambansa: itinatag noong Nobyembre 13, 1936 1937: Tagalog bilang batayan ng wikang pambansa Balarila at Tagalog-English Vocabulary: opisyal na lathala ng Surian Pinaturo ang wikang pambansa: 1. Kurso sa kolehiyo
2.
Sabjek sa mababa at mataas na paaralan Kalihim Romero ng Kagawaran ng Edukasyon (1959): wikang pambansang batay sa Tagalog inumpisahang tawaging Filipino Purismo sa Wika o Kongresista Inocencio V. Ferrer (1965): maling paggamit ng pondo; pagpigil sa pagpapalaganap ng “Pilipino” na “puristang Tagalog” o Madyaas Pro-Hiligaynon Society (1969): nagpetisyon para pigilin ang ginagawa ng Surian pinawalang-saysay o Bago Komonwelt Bumuo ng likhang salita para sa mga konseptong siyentipiko Balarila ni Lope K. Santos: ipinalit ang mga likhang salita sa dating katawagan sa Espanyol o Pagkaraan ng digma Gonzalo del Rosario: salitang maugnayin sistematikong wikang pang-agham na hindi humihiram sa Ingles o Espanyol Bilingguwalismo sa Edukasyon o Board of National Education (1970): gradwal na paggamit ng Pilipino bilang wikang panturo sa elementarya; wikang panturo sa kursong Rizall at sa mga klase ng Pamahalaan at Kasaysayan ng Filipinas o Presidential Commission to Survey Philippine Education (Disyembre 1970): paggamit ng 2 wika Berkanuklar: Grade I-II Pilipino: Grade III-IV Pilipino at Ingles: sekundarya at edukasyong tersiyarya o Resolusyon Blg. 73-7 (Agosto 7, 1973): patakarang bilingguwal sa wika ng pagtuturo o Jose Villa Panganiban (1972): diksiyonaryotesauro; 27069 pangunahing lahok, 217500 lahok na lexikal, 12000 hiram sa Espanyol, Ingles, Tsino, IndoEuropeo, 47601 singkahulugan mula 12 katutubong wika, 12659 homonim na di-singkahulugan, 11060 kogneyt at pagkakahawig Filipino versus Filipino o Demetrio Quirino Jr.: Pilipino ay “purong Tagalong lamang”; Filipino ay amalgamasyon o pantay-pantay na representasyon ng lahat ng wika sa Filipinas o Dr. Ernesto Constantino: “universal approach”; nagpanukala ng Filipino mula sa pambansang lingua franca o Konstitusyong 1973: “hakbang tungo sa pagkakaroon at pormal na pagkilala sa isang panlahat na wikang pambansa na tatawaging Filipino”; patuloy na pag-iral ng Pilipino, kasama Ingles, bilang wikang opisyal o Sek. 6-9, Art. XIV, Komisyong Konstitusyonal (1986), Pangulong Aquino: Filipino bilang wikang pambansa; “…lilinangin at payayamanin salig sa mga buhay na wika ng Filipinas at iba pang wika.” o 1982 survey ng Surian: wika ng radyo at telebisyon 82.55% Pilipino 15.43% Ingles 1.98% Espanyol 0.02% ibang wika o Ingles: lansakang hiraman ng wika sa agham at teknolohiya o Konstitusyong 1987: paglinang ng Filipino na pamamagitan ng katutubong wika Wika ng Modernisasyon o FP o 1973: bagong alpabeto (31 titik) o 1987: ngayong alpabeto (28 titik) 20 titik ng abakada + C, F, J, N, Q, V, X, Z
WIKANG FILIPINO BILANG KONSEPTO Pamela C. Constantino
Konstitusyon ng 1935: batay sa isang wika ang wikang pambansa Executive Order 134, Pang. Manuel L. Quezon (Disyembre 20, 1937): Tagalog ang naging batayan Department Order no. 7, Sek. Romero ng Department of Education (1959): tinawag na Pilipino 1973: lahat ng wika ng Pilipinas (pati Ingles at Kastila) ang batayan ng Wikang Pambansa Konstitusyon ng 1987: tatawaging Filipino “Politikal ang pangunahing dahilan ng pagbabago ng wikang pambansa.” Konseptuwal na Batayan ng Filipino o Konsepto: isang idea o abstraktong prinsipyo kaugnay ang isang partikular na paksa o pananaw sa paksa o Depinisyon: isang pahayag na nagpapaliwanag ng kahulugan ng salita o ekspresyon Lingua Franca at Karanasang Komon sa mga Pilipino o Lingua franca: nagagamit ng 2 taong magkaiba ang unang wika o Joshua Fishman: “languages of wider communication” o Posible ang lingua franca dahil sa: 1. Pagkakahawig ng mga wika ng Filipinas at komon na katawagan sa mga bagay 2. Karanasang pangkalakalan (Tsino) at kolonyal (Espanyol, Amerikano, Hapon) mula sa mga banyaga 3. Pag-unlad ng gamit ng Pilipino (batay sa Tagalog) mula sa pagpapalaganap o Eusebio Daluz (1915), Norberto Romualdez (1918), Maximo Kalaw, Jorge Bocobo, George C. Butte (1931): pagbuo ng wikang pambansa mula sa mga wika sa Filipinas o Constitutional Convention (1973, 1987): baguhin ang wikang pambansa Horizontal vs. Vertical o Konseptuwal: sosyo-sikolohikal (hal. atityud sa wika); hindi agad nagaganap o Historical (vertical): lumaganap at umunlad sa pagdaan ng panahon Mga Diyalekto ng Filipino at Pagkilala sa Mga Katutubong Wika ng Filipinas o Interference: epekto ng unang wika sa pangalawang wika; leksikal, morpolohikal o Codeswitching: pagsasalitan ng estruktura Natural ng Proseso at Papel ng mga Tagapagsalita ng Katutubong Wika o Teodoro Agoncillo (1965:52): mamamatay nang natural ang idea ni Eusebio Daluz (“Pilipinhon,” pinagsama-samang wika sa Filipinas) o “Maiiwasan…na maging artipisyal…kung sa natural na proseso ito madedevelop sa pamamagitan ng lingua franca.”
ANG FILIPINO BILANG LINGGWA FRANGKA Consuelo Paz
Linggwa frangka: wikang pantulong sa komunikasyon ng taong may sari-sariling mga wikang katutubo Veripikasyon ng linggwa frangka o Ernesto Constantino: “A Structural and Comparative Analysis of Philippine Languages”: dating galing sa higit 100 katutubong wika “The Codification of the National Lingua Franca”: 5 wikang ginagamit sa 5 rehiyon ng bansang may kanya-kanyang linggwa frangka (Ilokano, Sugbuhanon, Hiligaynon, Tagalog, Tausug) o unibersal na nukleyus (UN): elementong parepareho sa lahat ng mga katutubong wika o ProtoPhilippine roots: maaaring anyo ng mga ponim at morpim ng teoretikal na wikang pinanggalingan ng lahat ng mga wika sa bansa; pagrekonstrak ng sinaunang wika “Comparative Method” o UN + pag-aambag ng mga elementong di komon o ispisipiko sa katutubong wika ng mga gumagamit ng Filipino Ebidensiyang Istruktural o Dayalek: varayti ng wika o Kogneyt: pareho o halos parehong salita, sa tunog at kahulugan o Sintaks ng mga wika ng pilipinas ay halos walang pagkakaiba o Pagkakaiba ng mga wikang katutubo’y nasa mga tunog at leksikon o Marami ang naambag ng mga Tagalog wika ng Maynila, may prestij, tinuturo sa eskwelahan o Constantino (1989): de facto at de jure De facto: linggwa frangka at ginagamit sa buong bansa De jure: dineklara sa Konstitusyon na Filipino ang wikang pambansa o “Ang nasabing wika’y di matatawag na linggwa frangka dahil ispisipikong grupo o institusyon at hindi karaniwang tao ang nagpapasya kung ano ang anyo ng wikang ito.” o Pagtutol sa Filipino takot na nakalalamang ang Tagalog o “…buhay ng wika’y nasa disisyon ng grupo.” o “…dahil linggwa frangka ito, nakabase sa salita ng mga gumagamit nito na galing sa iba’t ibang grupo.” o Demokratiko ang Filipino malayang inaambagan Pangangailangan ng Panahon o “Epektibo lamang ang isang wika kung nasasagot nito ang mga pangangailangan ng mga nagsasalita nito.” o “…dinamikong wikang bumabagay sa pangangailangan ng mga gumagamit.” o “…paraan sa pagpapayaman ng wika ang paghiram.”
