http://www.elkamaleon.net16.net
ESAMOLDEAK
A continuación voy a incluir un listado de esamoldeak (frases hechas) de manera que nos vayamos familiarizando con ellas cuando las escuchemos, y las empezemos a utilizar también, así enriqueceremos nuestro lenguaje.
1) ABC (el): hasi-masiak. Ad. El ABC de la fotografía. Argazkigintzaren hasi-masiak. 2) Acabar de: berria. Ad. Acaba de salir. Irten berria da. 3) A costa de: noren pentzuan Ad. Lo has hecho a costa de tus amigos. Zure lagunen pentzuan egin duzu. 4) Además de: t(z)eaz gainera Ad. Mi amigo, además de estudiar en la universidad, canta en un coro. Nire lagunak unibertzitatean abesteaz gainera, abesbatza batean abesten du. Irten berria da. 5) A duras penas: ozta-ozta Ad. El niño llevaba la leña a duras penas. Umeak ozta-ozta zeraman egurra. 6) Ahí ahí. Hortxe-hortxe Ad. ¿Qué tal estás? Ahí ahí. Nola zaude? Hortxe-hortxe. 7) Algún… -(r)en bat Ad. Se ha llevado algún libro. Libururen bat eraman du. 8) Arrepentirse: damutu naiz / damutu zait / damu izan: las tres formas son aceptadas por Euskaltzaindia. Ad. No me arrepiento de nada. Ez naiz ezertaz damu. Ad. No te vas a arrepentir de nada. Ez zaizu ezertaz damutuko. Ad. ¡Lo siento! Damu dut. 9) A saber: auskalo Ad. ¡A saber cuánto tiempo lleva enrollado con Miren! Auskalo zenbat denbora daraman Mirenekin lardaskan! 10) Cambiar de acera: bidea hautsi. Ad. El vecino se ha cambiado de acera. Auzokoak bidea hautsi du. 11) Cara conocida: aurpegia ezaguna. Ad. La cara de la chica que está ahí, se me hace conocida. Hor dagoen neskaren aurpegia, esaguna egiten zait. 12) Con los brazos abiertos: esku zabal, begi argia egin. Ad. Recibí a Maialen con los brazos abiertos. Maialeni begi argia egin nion.
1
http://www.elkamaleon.net16.net
ESAMOLDEAK
13) Como dos gotas de agua: berdin-berdinak ezan, enbor bereko ezpalak izan. Ad. Las hermanas Alzola son como dos gotas de agua. Alzola ahizpak enbor bereko ezpalak dira. 14) Creyendo que… : (e)lakoan / (e)lako ustean Ad. Creyendo que venía la policía, escondió el dinero. Polizia etortzen zelakoan, dirua ezkutatu zuen. Ad. Creyendo que era un ladrón, lo encarcelaron. Lapurra zelako ustean, atxilotu egin zuten. 15) Dar igual: berdin + nor-nori. Ad. Me da igual. Berdin zait. 16) Darse cuenta: antzeman. Ad. Enseguida me di cuenta de dónde era. Berehala antzeman nion nongoa zen. 17) De arriba abajo: goitik behera. Ad. Le miró de arriba abajo. Goitik behera begiratu zuen. 18) De culo y cuesta abajo: goitik behera. Ad. Aitor va de culo y cuesta abajo. Aitor maldan behera dabil. 19) Desear suerte: zorte opa Ad. Os deseamos la mejor suerte. Zorterik onena opa diegu. 20) Echar pestes: gorriak esan. Ad. Le echó pestes. Gorriak esan zizkion. 21) Echar el mal de ojo: begizkoa egin. Ad. Le echó el mal de ojo. Begizkoa egingo dit. 22) En cuanto a: -(r)i dagokionez Ad. En cuanto a lo que tedije el otro día, no ha habido cambios. Lehengo egunean esan nizunari dagokionez, ez da aldaketarik izan. 23) En lugar de: beharrean. Ad. En lugar de estudiar, estás viendo la televisión. Lehengo egunean esan nizunari dagokionez, ez da aldaketarik izan. 24) El cuento de nunca acabar: bukatzen ez den soka. Ad. El tiempo es el cuento de nunca acabar. Eguraldia da bukatzen ez den soka. 25) Estar a punto de: t(z)eko zorian / t(z)ear egon Ad. Estuvimos a punto de perder el conocimiento. Konortea galtzeko zorian egon ginen. Ad. La gente estuvo a punto de irse a la cama. Jendea ohartzear dago. 26) Estar acabado: onenak emanda izan, jai eduki. Ad. Estoy acabado. Nire onenak emanak ditut. Jai daukat. 27) Estar frito (dormido): lo seko. Ad. Cuando llegué, mi marido estaba frito en el sofá. 2
http://www.elkamaleon.net16.net
ESAMOLDEAK
Heldu nintzenean nire senarra sofan zetzan, lo seko. 28) Estar más claro que el agua: begi-bistan egon, argi eta garbi egon, eguzkia bezain argia izan. Ad. Esos están liados, ¡Está más claro que el agua! Horiek lardazkan dabiltza ¡Argi eta garbi dago! 29) Falta de: -r(i)k eza Ad. La falta de trabajo nos preocupa a todos. Lanik eak guztiok kezkatzen gaitu. 30) Gustar (1): gustoko, gogoko, laket. Ad. Me gusta la leche. Esnea gustoko dut. Ad. El café les gusta más que el vino. Kafea baino ardoa laketago zaie. Ad. Me gusta la leche. Haltzak errekak ditu laket. 31) Gustar (2): atsegin. Ad. Me gustan los amaneceres de verano. Atsegin ditut udako egunsentiak. Ad. Me complace comunicaros esta noticia. Atsegin zait berri hau ematea. 32) Hacerse merecedor de algo: duin bihurtu. Ad. Se hizo merecedor de mi cariño. Nire maitasunaren duin bihurtu zen. 33) Irse a freir espárragos: joan antzarak ferratzera Ad. ¡Que se vayan todos a freir espárragos! Doazela denak antzarak ferratzera. 34) Justificarse: nork bere burua zuritu Ad. ¡No te justifiques! Ez zuritu zeure burua! 35) Llover copiosamente: barra-barra Ad. Ha llovido copiosamente en Salvatierra. Agurainen euria barra-barra egin du. 36) Lo uno no quita lo otro: batak ez du bestea kentzen. 37) Odiar: gorroto. Ad. Odia los perros. Txakurrak gorroto ditu. Gorroto die txakurrei. Ambas formas serían correctas. 38) Pagar con la misma moneda: odolkiak ordainetan. Ad. Si yo te tirase al suelo, tú me pagarías con la misma moneda. Nik lurrera botako bahintut, zuk odolkiak ordainetan jasoko nituzke. 39) Pagar con sangre: larrutik ordaindu. Ad. Pagó caro el dejar pasar aquella oportunidad. Larrutik ordaindu zuen aukeri muzin egitea. 40) Pasar apuros: Gorriak ikusi. Ad. Pasaron grandes apuros en tiempo de guerra. Gorriak ikusi zintuzten guda garaian. 41) Poco a poco: arian-arian. 3
http://www.elkamaleon.net16.net
ESAMOLDEAK
Ad. La gota de agua, poco a poco, horada la tierra. Arian-arian ur tantak, harria zulatzen du. 42) Por ejemplo: Hala nola. Ad. Mañana tenemos que hacer los trabajos del caserío por ejemplo, cortar la hierba. Bihar baserriaren lanak egin beharko ditugu hala nola, belarra moztu. 43) Pues sí que estamos bien: hau marka hau! Ad. Este año tampoco podré pasar el verano tranquila, ¡Pues sí que estamos! Aurten ere ezin uda lasai pasa! Hau marka hau! 44) Quedarse con la boca abierta: zur eta lur, aho zabalik, musuts utzi. Ad. Aitor se quedó con la boca abierta. Aitor zur eta lur gelditu da. 45) Menos mal: gaitz erdi. Ad. Menos mal que no te han despedido. Eta gaitz erdi lanetik bota ez bazaituzte. 46) Nadar en la abundancia: esne mamitan bizi. Ad. Incluso en tiempos de crisis algunos viven en la abundancia. Krisi garaian ere, batzuk esne mamitan bizi dira. 47) Necesitar a alguien: noren beharrean egon. Ad. Hay mucha gente que nos necesita. Gure beharrean dagoen jende asko dago. 48) No gustar: ez izan gogoko. Ad. No le gusto. Ez nau bere gogoko. Ad. A la profesora no le gustan los estudiantes vagos como Iker. Andereñok ez ditu gogoko Iker bezalako ikasle alferrak. 49) No solo sino también: ez ezik … ere Ad. No solo habéis comprado una casa nueva, sino que habéis pagado todas nuestras deudas. Etxe berri bat erosi ez ezik, gure zor guztiak ere ordaindu dizkiguzue. 50) No tener abuela: artobero usaina dago. Ad. ¡Ese no tiene abuela! Artobero usaina dago hemen! 51) Se dice: bolo-bolo ibili Ad. Se dice por todo el pueblo que te casas con un rico. Bolo-bolo dabil herrian aberats batekin ezkondu egiten zarela. 52) Sobre: zertaz Ad. Ha preguntado por ti (sobre ti). Zutaz galdetu du. Ad. Me acuerdo de ti. Zutaz gogoratzen naiz. 53) Reirse de: noren lepotik barre egin Ad. Se estaban riendo de mí. Nire lepotik barre egiten ari ziren. 54) Tener la intención de: t(z)eko asmotan Ad. Has venido con la intención de comprar. Erosteko asmotan etorri zara. 55) Tener la preocupación de: t(z)eko kexka Ad. Tengo la preocupación de sacar buenas notas. Nota ona ateratzako kexka daukat. 4
http://www.elkamaleon.net16.net
ESAMOLDEAK
56) Tener miedo: ikara izan. Ad. Les tiene miedo a los dentistas. Ikara die haginlariei. 57) Tomar por: t(z)at jo Ad. Me han tomado por el protagonista de la película. Filmearen protagonistatzat jo naute. ¡Cuidado! Irakasletzat hartu naute: me han tomado por profesor. Irakasle hartu naute: me han cogido de profesor. T(z)at jo también significa datar: Ad. Han datado la momia en el siglo X. Momia X mendekotzat jo dute. 58) Unas… edo, inguru Ad. Unas 15 naciones. 15 herri edo / 15 herri inguru. 59) Ver el cielo abierto: zerua irekita ikusi. Ad. Cuando encontré a Jon vi el cielo abierto. Jon aurkitu nuenean zerua irekita ikusi nuen. 60) Volver de arriba abajo: azpikoz gora irauli. Ad. Puso la txalupa al revés. Azpikoz gora ipini zuen txalupa. 61) ¡Ya era hora! Bazen garaia! Ad. Han llegado tus amigos ¡Ya era hora! Zure lagunak heldu dira, bazen garaia!
5
http://www.elkamaleon.net16.net
ESAMOLDEAK
CREEDOR a algo, hacerse: -gai, -garri, duin bihurtu, adib.: “Nire maitasunaren duin bihurtu zen” (Se hizo acreedor a mi cariño), “Guztien maitagarri bihurtu zen” (Se hizo acreedor al cariño de todos). ACTIVO, en: lanbidean./ jardunean, adib.: “Jardunean gaude” (estamos en activo). ACTUALIDAD, de rabiosa: pil-pilean egon./ puri-purian egon./ ahotan ibili. ACUERDO, ponerse de: elkar hartu, adib.: “Elkar hartu dute tresna lapurtzeko”./ elkar aditu, adib.: “Elkar aditu zuten Jesus atzemateko”. ACUERDO, si te he visto no me: hor konpon (Mariantton)./ …eta kaixo motel! ADAN, ser un: arlote hutsa izan./ zabartuta egon. ADELANTE, tirar para: aurrera jo. ADENTROS, para mis, tus…: neure, heure… artean, baitan, barrenean, bururako, ka(b)utan, kolkorako. ADIVINANZA, adivina: zer dela eta zer dela…/ pipitaki papataki… (nork daki?)./ ezetz asmatu, igarri…? ADREDE: beren-beregi./ beren bererik./ berariaz./ nahita./ gurata./ apropos. AGUA, ahogarse en un vaso de: zazpi etxeko herrian galdu./ putzu txikian ito./ hego haizerik gabe zoratu./ ditarekada bat uretan ito. AGUA, a pan y: ogi hutsean./ ur eta ogi barau izan, egin.
AGUIJON, dar coces contra el: akuilua ostikatu./ ostikoz jo. AHI, como de aquí a: bertatik bertara egon,
6