YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLER İ ENSTİTÜSÜ
ENERJİ YÖNETİMİ
Elektrik Müh. Perihan ÖZBAKIR FBE Elektrik Mühendisliği Anabilim Dalında Hazırlanan YÜKSEK LİSANS TEZ İ
Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Ferit ATTAR
İSTANBUL, 2006
İÇİNDEK İLER
Sayfa KISALTMA LİSTESİ .......................................... ................................................................. ............................................. ............................................ ......................... ... i
ŞEK İL LİSTESİ .............................................. ...................................................................... ............................................... .............................................. ............................ .....ii ii ÇİZELGE LİSTESİ ............................................. .................................................................... .............................................. .............................................. ........................iii .iii ÖNSÖZ............................................................... ÖNSÖZ......................................... ............................................. ............................................. ............................................ .......................... ....iv iv ÖZET...................... ÖZET ............................................. ............................................. ............................................ ............................................. ............................................ .......................... ..... v ABSTRACT ............................................ .................................................................. ............................................. ............................................. ..................................... ...............vi vi BÖLÜM 1 1.
İŞ ........................................... GİR İŞ ................................................................. ............................................. ............................................. ............................... ......... 1
BÖLÜM 2 2.
ENERJİ VER İMLİLİĞİ VE ENERJİ TASARRUFU................................... TASARRUFU............................................. .......... 3
2.1 2.2 2.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.4.1 2.4.4.2
Enerji Kavramı ........................................... ................................................................. ............................................ ....................................... ................. 3 Enerji Verimliliği ile İlgili Kavramlar................................................................ Kavramlar..................................................................... ..... 4 Enerji Verimliliği İyileştirme Önlemleri ........................................... ................................................................. ......................66 Enerji Tasarrufu Kavramı .......................................... ................................................................ ............................................ .......................... 9 Enerji Tasarruf Prensipleri.......................................... Prensipleri................................................................. ........................................... .................... 10 Enerji Tasarruf Önlemleri................................ Önlemleri....................................................... .............................................. ............................... ........ 11 Ekonomik Yat ır ım Analizi ............................................ .................................................................. ........................................ ..................12 12 Yeni Enerji Tasarruf Projelerine Yat ır ım Yapılması .......................................... ............................................. ... 13 Karl ılık Oranı (KO) ............................................ .................................................................. ............................................. ............................. ...... 14 Geri Ödeme Süresi (GÖS)..................... (GÖS) ............................................ .............................................. ......................................... .................. 14
BÖLÜM 3 3.
ENERJİ YÖNETİMİ KAVRAMI ........................................... ................................................................. .............................. ........ 15
3.1 3.2
Enerji Yönetimi Tanımlar ı............................................ ................................................................... ......................................... ..................15 15 Enerji Yönetiminin Başar ılı Yürütülmesi İçin Dikkat Edilmesi Gereken Ana Unsurlar ............................................. ................................................................... ............................................. ............................................. ........................ 17 Enerji Yönetim Programının Yürütülmesi ......................................... ............................................................ ................... 18 İzleme, Etüt ve Hedef Olu şturma ............................................. .................................................................... ............................. ...... 20 Enerji Yöneticisi .............................................. ..................................................................... .............................................. ............................... ........ 23 Enerji Yöneticisi Kimdir?................................. Kimdir?........................................................ .............................................. .............................. ....... 24 Enerji Yöneticisinin Görevleri.............................................. Görevleri..................................................................... ................................. .......... 25 Enerji Verimliliği Müşaviri (EVM)nin Seçim Kriterleri....................................... 26 Uygun Enerji Verimliliği Müşavirlerinin Seçimi...................... Seçimi ............................................ ............................ ...... 27 Listesi Çıkar ılan EVM'lerinin İncelenmesi ............................................ ........................................................... ............... 28 Etik Standart ............................................ .................................................................. ............................................ ........................................ ..................28 28
3.2.1 3.2.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.3.1 3.3.3.2 3.3.3.3
3.3.3.4 3.3.3.5 3.4 3.4.1 3.4.2 3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.6 3.7
Sorumluluk Konular ı ............................................. ................................................................... ............................................. .......................... ... 28 EVM'nin Ücreti........................................... Ücreti.................................................................. ............................................. .................................... .............. 29 Enerji Yönetimi Sistemi ............................................. .................................................................... ........................................... .................... 29 Enerji Yönetimi Sisteminin Yapısı ........................................... ................................................................. ............................. ....... 30 Enerji Yönetimi Sisteminin Oluşturulması.......................................... ............................................................ ..................32 32 Enerji Tasarruf Programının Organizasyonu....................................................... Organizasyonu........................................................... 34 Tesis Düzeyinde Enerji Tasarrufu Organizasyonu....................................... Organizasyonu................................................ ......... 34 Bölüm Düzeyinde Enerji Tasarruf Organizasyonu..................... Organizasyonu............................................ ........................... .... 35 Şirket Bazlı Enerji Tasarrufu Organizasyonu.................................... Organizasyonu........................................................ .................... 36 Enerji Tasarruf Teknolojileri ............................................... ...................................................................... .................................. ........... 37 Enerji Yönetim Teknolojileri........................................... Teknolojileri.................................................................. ...................................... ............... 37
BÖLÜM 4 4.
DÜNYADA ENERJİ YÖNETİMİ ÇALIŞMALARI............................................ MALARI............................................ 39
4.1 4.2
Türkiye’de Enerji Yönetimi Çal ışmalar ı ............................................. ............................................................... ..................39 39 Japonya’da Enerji Yönetimi Çal ışmalar ı ............................................. ............................................................... ..................40 40
BÖLÜM 5 5.
FARKLI SEKTÖRLERDE ENERJİ YÖNETİMİ SİSTEMİ ................................ ................................ 42
5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.3 5.4 5.5 5.6
HVAC Sistemlerinde Enerji Yönetim Sistemi .............................................. ...................................................... ........ 42 Binalarda Enerji Yönetimi Sistemi.................... Sistemi ........................................... .............................................. ............................. ...... 43 Bir Binanın Enerji Performans ının Belirlenmesinin Sa ğladığı Yararlar...............43 Normalleştirilmiş Performans Göstergesi (NPG) ve Hesaplanması......................44 NPG'nin Di ğer Binalarla K ıyaslanması ........................................... ................................................................. ......................48 48 Ofislerde Enerji Tasarrufu Önlemleri................... Önlemleri .......................................... ............................................. .......................... .... 49 Binalarda Enerji Performansı ........................................... ................................................................. ..................................... ............... 50 Konut Sektöründe Kullan ılan Enerji Verimlilik Göstergeleri Göstergeleri ............................... ............................... 51 Ülkemiz Binalar ında Enerji Yönetim Sistemi Kurulmas ı Neden Gereklidir?.......53
BÖLÜM 6 6.
ENERJİ YÖNETİMİ İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER VE YASAL DÜZENLEMELER ............................................ .................................................................. ............................................. ............................. ...... 59
BÖLÜM 7 7.
ELEKTR İK MOTORLARINDA ENERJİ TASARRUFU VE ENERJ İ YÖNETİMİ ............................................ .................................................................. ............................................. ......................................... ..................64 64
7.1 7.2 7.3 7.4 7.5
Motor Yükü Düşüncesi Teknikleri Teknikleri .............................................. ..................................................................... .......................... ... 64 Motor-Yük İlişkisine Kar şı Verimlilik ............................................ .................................................................. ......................65 65 Motor Yükü ve H ızı Arasındaki İlişki ......................................... ............................................................... .......................... .... 66 Büyük Yüklenmiş Motorlar ın Değiştirilmesi .............................................. ........................................................ .......... 66 Gerilim Dengesizliğinin Giderilmesinin Motor Verimine ve Enerji Verimlili ğine Etkisi.................... Etkisi ........................................... ............................................. ............................................ ............................................ ............................... ......... 67 Gerilim Dengesizliğinin Giderilmesi.......................................... Giderilmesi................................................................. ........................... .... 67 Gerilim Dengesizliğinin Giderilmesi için Önerilen Davranışlar...........................69
7.5.1 7.5.2
BÖLÜM 8 8.
ENERJİ YÖNETİMİ KONUSUNDA TÜRK İYE’DE YAPILMIŞ OLAN UYGULAMALARDAN ÖRNEKLER............................................................... ÖRNEKLER................................................................... 70
8.1 8.1.1 8.1.2 8.1.3 8.1.3.1 8.1.3.2 8.1.4 8.1.4.1 8.1.4.2 8.1.5
Erdemir'in Enerji Yapısı Ve Verimliliğinin Artır ılmasına Yönelik Çal ışmalar....70 Şirket Tanıtımı ............................................ .................................................................. ............................................ ..................................... ............... 70 Erdemir’de Genel Enerji Yap ısının Tanıtımı ............................................. ........................................................ ........... 70 Erdemir’de Enerji Üretim ve Dağıtım Sisteminin Tanıtımı .................................. .................................. 71 Genel Bilgiler ............................................. ................................................................... ............................................. ..................................... .............. 71 Erdemir’de Elektrik Enerjisi Üretim-Tüketim Dengesi ........................................ ........................................ 73 Erdemir’de Enerji Verimliliğini Geliştirme Çalışmalar ı ....................................... .......................................74 74 Enerji Verimliliğinin İzlenmesi ............................................ .................................................................. ................................. ........... 74 Enerji Verimliliğini Geliştirme Çalışmalar ı ........................................... .......................................................... ............... 75 Erdemir’de Yapılan Enerji Yat ır ımlar ı ve Verimlilik Çalışmalar ının Çevresel Gelişime Katk ılar ı.......................................... ................................................................. ............................................. ................................. ........... 78 Erdemir'in Özgül Enerji Tüketim Performansının Uluslararas ı Entegre Demir Çelik Tesisleri ile Kar şılaştır ılması .......................................... ................................................................ ............................. ....... 78 Türkiye ve Japonya Entegre Demir Çelik Tesisleri Özgül Enerji Tüketim Performanslar ının Kar şılaştır ılması .......................................... ................................................................ ............................. ....... 78 Erdemir ve ABD Entegre Demir Çelik Tesisleri Özgül Enerji Tüketim Performanslar ının Kar şılaştır ılması .......................................... ................................................................ ............................. ....... 79 Erdemir’de Yapılan Çalışmalar ın Sonucu.......................................................... Sonucu............................................................. ... 80 Oyak Renault Otomobil Fabrikalar ı A.Ş.’de Enerjinin Verimli Kullanılması ......81 Şirket Tanıtımı ............................................ .................................................................. ............................................ ..................................... ............... 81 Enerjinin Verimli Kullanılması Çalışmalar ı ........................................... .......................................................... ............... 81 Aydınlatma Projesi Çal ışmalar ı ............................................ .................................................................. ................................. ........... 82 Kazan Dairesi Çal ışmalar ı ............................................ ................................................................... ......................................... ..................86 86 Ytong’ta Enerji Tasarrufu Çalışmalar ı ............................................ .................................................................. ......................90 90 Şirket Tanıtımı ve Şirketteki Enerji Yönetimi Çal ışmalar ı Hakk ında Genel Bilgi ............................................ ................................................................... ............................................. ............................................ .............................. ........ 90 Ytong’ta Tasarruf Çal ışmalar ı .......................................... ................................................................ ..................................... ............... 91 Birinci Etap: Buhar Akülerinin Kurulması .......................................... ............................................................ ..................91 91 İkinci Etap: Buhar Kazanlar ının Verimliliğinin Arttır ılması................................. ................................. 94 Üçüncü Etap: At ık Buhar Geri Kazan ım Sisteminin Devreye Al ınması...............95 Uygulanan Projenin Sonuçlar ı .......................................... ................................................................ ..................................... ............... 96 Ytong’daki Enerji Yönetimi Çalışmalar ının MS SQL Kullan ılarak Simüle Edilmesi....................... Edilmesi .............................................. ............................................... ............................................... ........................................... .................... 98
8.1.6 8.1.6.1 8.1.6.2 8.1.7 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.2.1 8.2.2.2 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.2.1 8.3.2.2 8.3.2.3 8.3.3 8.3.4 BÖLÜM 9 9.
ENERJİ YÖNETİMİ KONUSUNDA TÜRK İYE’DE FAALİYET GÖSTEREN FİRMALAR......................................... RMALAR............................................................... ............................................ .......................................... .................... 108
9.1 9.2 9.3 9.4 9.5
Alarko Carrier’in Enerji Yönetimi Kavramına Bak ışı......................................... ......................................... 108 Schneider Electric'in Enerji Yönetimi Kavramına Bak ışı .................................. .................................. 113 MAS Otomasyon'un Enerji Yönetimi Kavram ına Bak ışı.................................... .................................... 114 İDETEK'in Enerji Yönetimi Kavram ına Bak ışı ............................................. .................................................. ..... 117 Emti Enerji Yönetimi ve Tasarrufu Sistemleri'nin Enerji Yönetimi Kavram ına Bak ışı ........................................... ................................................................. ............................................. ............................................. ........................... ..... 119
BÖLÜM 10 10.
SONUÇ VE ÖNER İLER............................................. LER.................................................................... ........................................ .................122 122
KAYNAKLAR.......................................................... KAYNAKLAR.................................... ............................................ ............................................. ....................................... ................ 125 EKLER
Ek 2
Sanayi Kuruluşlar ının Enerji Tüketiminde Verimliliğin Arttır ılması İçin Alacaklar ı Önlemler Hakk ında Yönetmelik ............................................. ........................................................ ........... 129 Şirket Görüşmelerinde Yöneltilen Sorular.......................................................... Sorular.......................................................... 142
Ek 3
Enerji Verimliliği Politikasıyla İlgili Önlemler ......................................... .................................................. ......... 143
Ek 1
ÖZGEÇMİŞ ............................................ ................................................................... ............................................. ............................................ ................................... ............. 146
i KISALTMA LİSTESİ
DM EEO EİE EKEDB EM EMAS
Değ Değer Biçme Mühendisliğ Mühendisli ği Enerji Verimlilik Ofisi, İngiltere (Energy Efficiency Office) Elektrik İş Elektrik İşleri leri Etüt İdaresi Enerji Kaynaklar ı Etüt İdaresi Baş Başkanlığı Endüstri Mühendisliğ Mühendisliği Enerji Yönetimi Yardımcı Planı, İngiltere (The Energy Management Assistance Scheme) EVM Enerji Verimliliğ Verimliliği Müş Müşavirli(k)ğ avirli(k)ği EVO Enerji Verim Oranı EVYT Enerji Verimliliğ Verimliliği Yasa Tasar ısı EY Enerji Yöneticisi EYS Enerji Yönetim Sistemi FIDIC Müş Müşavir Mühendisler Uluslararas ı Federasyonu GÖS Geri Ödeme Süresi HDF Hava Düzeltme Faktörü HVAC Isıtma, Havaland ırma ve İklimlendirme IAC Industrial Assessment Centers IOF Industries of the Future İA İşletme İşletme Araş Araştırması İKO İç Karlılık Oranı İ NA NA Faiz Oranlar ına Dayal ı İndirimli Nakit Ak ışı JERKY Japon Enerjinin Rasyonel Kullan ımı Yasası KAM Kapasite Artır ımı ve Modernizasyonu Projesi KK Kalite Kontrol KO Karlılık Oranı KSF Kullanım Saatleri Faktörü MEVO Mevsimsel Enerji Verimlilik Oranı NBD Net Bugünkü Değ Değer NEMA National Electrical Manufacturers Manufacturers Association NPG Normalleş Normalleştirilmiş tirilmiş Performans Göstergesi OIT The Office of Industrial Techonologies PUKÖ Planla, Uygula, Kontrol Et ve Önlem Al-Düzelt TDETO Tesis Düzeyinde Enerji Tasarufu Organizasyonu TEP Ton Eşdeğ değer Petrol TMMMB Türk Müş Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliğ Birli ği UETM Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi
ii ŞEK İL LİSTESİ Sayfa Şekil 2.1 Dünyada de ğişim süreci ............................................ ................................................................... ............................................. ........................... ..... 4 ................................................................... ......................................... ..................16 16 Şekil 3.1 Enerji yönetimi etkile şimleri ............................................ Şekil 3.2 Enerji yönetim faaliyetleri............................................................... faaliyetleri..................................................................................... .......................... .... 19 Şekil 3.3 Ba şar ılı bir enerji programı için on anahtar unsur.................................................. unsur..................................................... ... 22 Şekil 5.1 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkile şimi; Brander'in Brander'in Modeli Modeli .......... ............ 51 Şekil 5.2 Enerji yönetim program ı ak ış şeması ........................................... ................................................................. ............................. ....... 54 Şekil 8.1 2002 Y ılında Sat ın Alınan Birincil Enerji Kaynaklar ının Dağılımı ..........................71 imi .... ...... 74 Şekil 8.2 Elektrik Enerjisi Kapasite ve Üretimin Tüketimi Kar şılama Oranının Değişimi Şekil 8.3 Yıllara Göre Özgül Enerji Tüketimi E ğilimi...................................................... ilimi............................................................. ....... 75 Şekil 8.4 Türkiye ve Japonya Özgül Enerji Performans ının Sektör Kar şılaştırma Grafiği......79 Şekil 8.5 Erdemir'in Özgül Enerji Performansının Sektör Kar şılaştırma Grafiği .......... ............... .......... .....80 80 Şekil 8.6 Mekanik atölye, uygulama öncesi ve sonras ı tavan ayd ınlatmalar ı kurulu güç değerleri....................................... erleri............................................................. ............................................. ............................................. .................................. ............ 84 Şekil 8.7 Mekanik atölye, uygulama öncesi ve sonras ı tavan ayd ınlatmalar ı aydınlık düzeyi (maksimum ve ortalama) de ğerleri................................................ erleri....................................................................... ............................. ...... 84 Şekil 8.8 Uygulama öncesi ve sonras ı tavan ayd ınlatmalar ı kurulu güç de ğerleri...................85 Şekil 8.9 Uygulama öncesi ve sonras ı üretim bantlar ı aydınlatmalar ı kurulu güç de ğerleri....86 Şekil 8.10 Kazan dairesi do ğalgaz tüketimleri tüketimleri ............................................... ....................................................................... ............................ 88 Şekil 8.11 Kazan dairesi d ış hava klimatik s ıcaklıklar ı .......................................... ............................................................ ..................88 88 Şekil 8.12 Proje öncesi ve sonras ı ............................................ .................................................................. ............................................. .......................... ... 89 Şekil 8.13 Eldeki verilerle SQL Server’da olu şturulan tablo...................................................98 görünümü................................................... .......................................... ................... 99 Şekil 8.14 Tablolar ın SQL Server’da görünümü............................ Şekil 8.15 VB.net VB.net ile verilerin SQL Server’dan çekilmesi ............................................... .................................................... ..... 100 Şekil 8.16 Crystal Report kullan ılarak ilk aşamada edilen tasarruf oranlar ının yıllara göre dağılımı ............................................ .................................................................. ............................................ ............................................. ......................... 101 Şekil 8.17 Crystal Report kullan ılarak 2. a şamada edilen tasarruf......................................... tasarruf......................................... 102 Şekil 8.18 Crystal Report kullan ılarak 3. a şamada edilen tasarruf......................................... tasarruf......................................... 103 Şekil 8.19 Crystal Report kullan ılarak elde edilen tasarrufun a şamalara göre da ğılımı ........ ........ 104 ........................................................... ................ 105 Şekil 8.20 Yapılan yatır ımın aşamalara göre da ğılımı ........................................... Şekil 8.21 Tüketilen enerji de ğişimi........................................ imi............................................................... ............................................. .......................... 106 .................................................................. ........................... ..... 107 Şekil 8.22 Maliyet&Tasarruf kar şılaştır ılması ............................................
iii ÇİZELGE LİSTESİ
Sayfa Çizelge 1.1 Dünyada de ğişim süreci süreci ........................................... .................................................................. .............................................. ......................... 1 Çizelge 2.1 Enerjinin farkl ı tanımlar ı ........................................... ................................................................. ............................................ .......................... 3 Çizelge 2.2 Enerji nedir? ........................................... .................................................................. .............................................. .......................................... ................... 5 Çizelge 2.3 Potansiyel olarak önemli enerji tasarruf önlemleri....................................... önlemleri.................................................. ........... 7 Çizelge 2.4 Enerji tasarrufu önlemlerinin üç a şaması ............................................ .............................................................. ..................12 12 Çizelge 3.1 “Enerji “Enerji yönetimi nedir?” anketleri anketleri ............................................... ....................................................................... .......................... 17 Çizelge 3.2 Enerji verimliliği müşavirinin seçilmesinde ve birlikte çal ışılmasında izlenecek yol ............................................ .................................................................. ............................................. ............................................. ................................. ........... 26 Çizelge 3.3 Enerji yönetim matrisi ............................................... ....................................................................... ............................................ .................... 31 Çizelge 3.4 Enerji yönetim program ının elemanlar ı .......................................... ................................................................ ......................33 33 Çizelge 3.5 Tesis düzeyinde enerji tasarrufu................................................................ tasarrufu............................................................................ ............ 35 Çizelge 3.6 Bölüm düzeyinde enerji tasarrufu organizasyonu organizasyonu....................... .............................................. .......................... ... 36 Çizelge 3.7 Şirket bazlı enerji tasarrufu organizasyon şeması .......................................... ................................................. ....... 37 Çizelge 3.8 Üç a şamalı bir enerji tasarruf teknolojisi teknolojisi ........................................... .............................................................. ................... 38 Çizelge 5.1 Yak ıtlar ın kWh'e dönü ştürmesinde kullanılan çarpım faktörleri .......................... .......................... 45 Çizelge 5.2 Yap ı durum faktörleri..................... faktörleri ............................................. ............................................... .............................................. ......................... 46 Çizelge 5.3 Ofisler için y ıllık standart kullan ım saatleri ........................................... .......................................................... ............... 47 Çizelge 5.4 Ofisler için performans k ıyaslama değerleri ........................................... ......................................................... .............. 48 Çizelge 5.5 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkile şimi....................................... imi....................................... 51 Çizelge 5.6 Farkl ı ülkelerde konutlar ın enerji talebindeki farkl ılıklar ı açıklayan baz ı değişkenler....................................... kenler............................................................. ............................................. ............................................. ......................... ... 53 Çizelge 5.7 Binalar için enerji inceleme formu ............................................ .................................................................. ............................ ...... 55 Çizelge 5.8 Enerji Auditi Veri Formu ............................................. .................................................................... ......................................... ..................56 56 Çizelge 6.1 Enerji verimliliği ile ilgili yönetmelik ve duyurular duyurular ............................................ .............................................. 61 Çizelge 6.2 TEP (Ton E şdeğer Petrol)’in bulunmasıyla ilgili örnek hesaplama...................... 63 Çizelge 7.1 1800 rpm için tam ve parçal ı yüklerin verimi ........................................... ....................................................... ............ 65 Çizelge 7.2 Gerilim düzensizli ğine bağlı motor verimi ............................................. ........................................................... .............. 68 Çizelge 8.1 2002 y ılı fiili ve 2003 yılı programının miktar ve TEP de ğerleri .......... ............... .......... .......... .....71 71 Çizelge 8.2 2002 y ılı fiili ve 2003 yılı program verileri......................................................... verileri............................................................. 73 Çizelge 8.3 Projenin birinci etab ı akülerin tesisiyle 1996–2001 y ıllar ı arasında elde edilen doğalgaz tasarruf sonuçlar ı tablosu ........................................... .................................................................. ............................ ..... 93 Çizelge 8.4 Projenin ikinci etab ı buhar kazanlar ının verimliliğinin arttır ılması ile 2000–2001 .......................................... ................................................................. ............................................. ............................................ ......................94 94 Çizelge 8.5 Üç projenin özet toplam tablosu........................................... tablosu................................................................... ................................. ......... 97
iv ÖNSÖZ
Günümüzde enerji tüketim giderlerinin azalt ılması ve dünyan ın doğal kaynaklar ının korunması için enerjinin etkin kullan ımı gerekmektedir. Ülkemiz sanayisinin bir yandan enerjinin en büyük kullan ıcısı durumuna gelmesi, di ğer yandan enerji potansiyeli bak ımından da diğer sektörlere göre liderli ğini sürdürmesi nedeniyle sanayide yap ılacak olan enerji verimliliği çalışmalar ının önemi gün geçtikçe artmaktad ır. Bu çalışmada, enerji yönetimi ve verimlili ği kavramlar ı ele alınmış ve bu konuyla ilgili olarak bugüne kadar yap ılmış çalışmalar incelenerek, Türkiye’de enerji yönetimi uygulamalar ı konusunda faaliyet gösteren şirketlerle görüşülüp konuya genel bir bak ış açısı kazand ır ılmaya çalışılmıştır. Konuyla ilgili olarak yap ılan araştırmalar ülkemizde Enerji Yönetimi Yasas ı’nın bir an önce çıkar ılması gerekliliğini ortaya koymu ştur. Çalışmalar ım sırasında yak ın ilgi ve desteklerini gördüğüm, çalışmalar ımı yönlendiren danışman hocam Say ın Yrd. Doç. Dr. Ferit ATTAR’a, beni destekleyen karde şim Musa ÖZBAKIR’a ve yak ın arkada şım Seda TURAN’a te şekkürü borç bilirim.
Ocak 2006
Perihan ÖZBAKIR
v ÖZET
Globalleşen dünyamızda iki önemli kavram kar şımıza çıkmaktadır: Enerji ve yönetim. Gün geçtikçe artan enerji ihtiyacı, kaynaklar ın etkin kullanımını zorunlu k ılmakta; bu nedenle de enerji verimliliği ve enerji tasarrufu gibi kavramlar ı da gündeme getirmektedir. Enerjiyle ilgili olarak ele alınan tüm bu kavramlar “enerji yönetimi”nin önemini vurgulamaktadır. Enerji yönetimi, esas olarak, enerjinin optimum kullanılmasıdır. Bu amaçla, şirketler, enerji yönetim programının doğrudan sorumlular ını kararlaştırmak, bir enerji yöneticisi atamak, kaynaklar ı tahsis etmek, etkin sonuçlar elde etmek için gerekli desteği sağlamak zorundadır. Şirketler, enerjiyi etkin bir şekilde yönetilmek için farklı şekillerde enerji tasarruf programlar ı oluşturabilmektedirler. Bazı şirketler tesis düzeyinde tasarruf organizasyonu kurarken, bazılar ı bölüm bazlı yapıyı tercih etmekte, bazılar ı da şirket bazlı organizasyon kurmaktadır.
Enerji yönetimi ve tasarrufu çalışmalar ı sadece belli bir alanda faaliyet gösteren firmalar için geçerli değildir. Bu çalışmada da farklı sektörlerdeki enerji yönetimi ve tasarrufu çalışmalar ı genel hatlar ıyla ele alınmış, Türkiye’de bu konuda faaliyet gösteren firmalarla görüşülmüş ve sonuç olarak enerji yönetimi çalışmalar ının sağlam bir zemine oturtulabilmesi adına bir yasanın çıkar ılması ve uygulamaya konulması gerekliliğine var ılmıştır. Anahtar kelimeler: Enerji, Enerji Yönetimi, Enerji Verimliliği, Enerji Tasarrufu, Elektrik Motoru
vi ABSTRACT There are two important concepts that we face with in today’s world: Energy and management. The resources have to be used efficiently because of the energy demand which is growing day by day, so the concepts of energy efficiency and energy savings come up. All these concepts which are discussed with energy emphasize the importance of “energy management”. Mainly the mean of energy management is the usage of energy in optimum level. For this reason, companies have to decide who will be the directly responsible of energy management program, appoint an energy manager, allocate the resources and provide the required support to obtain efficient results. Firms can constitute energy savings programs in different forms for managing the energy efficiently. Some of the firms establish the savings organization at plant level while the others prefer department or company level. Working on energy management and savings are not only valid for the firms which perform in a specific area. Therefore, working on energy management and savings in different sectors are discussed generally in this dissertation, in-depth interviews were conducted with the firms which work in this sector and the necessity of making laws and executing them are proposed to reinforce the studies of energy management as conclusion. Key words: Energy, Energy Management, Energy Efficiency, Energy Savings, Electrical Motor
1
BÖLÜM 1 1. GİR İŞ İŞ Dünyada bugün bir değ de ğişim süreci yaş yaşanmaktad ır. Artan küreselleş küreselleşme, daha fazla uluslararas ı anlayışı ve iş birliğ birliğini gerektirmektedir. Bunun yan ı sıra, dünyamız, yerkürenin ısınması ve asit yağ yağmurlar ı gibi ciddi çevresel sorunlarla kar şı kar şıyadır. Sağ Sağlık, çevresel ve ekonomik nedenlerden ötürü, hava kirliliğ kirlili ğini azaltmak için stratejiler geliş geli ştirilmektedir. Bu değ değişim sürecine paralel olarak, "sürdürülebilir geliş geli şme" kavramı, endüstriyel strateji planlaması ve projelerde gittikçe artan bir şekilde ortaya ç ıkmaktadır. Enerji ifadelerinde bu kavram, sadece finansal bak ış açısından değ değil, aynı zamanda s ınırlı kaynaklar ın ve çevre kirlenmesi düzeylerindeki art ış yönünden, enerjinin verimli kullan ımı gibi, enerji tasarrufunu içine almaktadır (Contreras vd., 1997). Bunun sonucunda, enerjinin verimli kullan ımını sağ sağlayacak enerji yönetim sistemleri gündeme gelmektedir. Geliş Gelişmekte olan ülkeler, örneğ örne ğin Japonya, enerji politikas ında; ekonomik büyüme, enerji güvencesi ve çevre korumas ının (İngilizce sözcüklerin baş ba ş harflerinden oluş oluşan, 3E) birlikte sağ sağlanmas ını amaçlamaktadır. Japonya'n ın enerji politikası, ülkenin sürekli olarak ekonomik geliş gelişiminin önemli bir k ısmını oluş oluşturmaktadır. Enerjinin kararlı ve verimli temini geliş gelişme için son derece önemli tutulmaktad ır. Bu bağ bağlamda, enerji tüketimi, CO 2 emisyonlar ı gibi, çevresel konularla son derece yak ından ilgilidir. Bununla beraber, 3E'yi birlikte elde etmek gerçekten güçtür (Kyushu Bureau of International Trade and Industry, 1998 ). Baş Başka bir deyiş deyişle, bir yandan enerji güvencesi sağ sa ğlanacak, diğ di ğer yandan ekonomik geliş geli şme elde edilecek ve öte yandan da çevre korunacakt ır. Ülkemizde, firmalar ürünlerinin rekabet unsurunu artt ırmak amacıyla, ISO Kalite Belgesi almak için büyük çaba harcamaktad ırlar. 1960 y ılında, her ş her şey üretim için görüş görü şü, günümüzde artık yetersiz kalmıştır. Çizelge 1.1'de gösterildiğ gösterildi ği gibi bir değ değişim süreci yaş yaşamıştır. Çizelge 1.1 Dünyada değ de ğişim süreci (Hepbaş (Hepbaşlı, 2001a) Sıra No 1 2 3 4 5
Yıl 1960 1970 1980 1990 2000
Açıklama Her ş Her şey üretim için Her ş Her şey üretim için ve maliyet Her ş Her şey üretim için + maliyet ve kalite Her ş Her şey üretim + maliyet + kalite ve termin Her ş Her şey üretim + maliyet + kalite + termin + yönetim ve çevre bilinci
2 Yukar ıdan da anlaş anla şılacağ lacağı üzere, ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi ça ğımızda büyük önem taş taşımaktadır. Ayr ıca, bunun belgesini almaya çal ışan firma sayısı da gün geçtikçe artmaktad ır. Burada, “firmalar neden çevreye bu kadar ilgi duyuyor?” sorusu akla gelmektedir. Bunun nedenleri iki k ısımda ele al ınabilir. Birincisi, zorunluluk; tüketici talebi, pazarlama arac ı, yasalar, ekonomik nedenler ve ikincisi; çevresel sorumluluktur. Belki de ileride, burada çevre için sözü geçen zorunluluklar ve enerji sorumlulu ğu artan bir şekilde ön plana ç ıkacak, "Enerji Yönetim Sistemi" bir ISO şekline dönüş dönüştürülecek, firmalar için bir rekabet unsuru olarak görülebilecektir. Enerji yönetiminde kullan ılan teknikler, bir şirkette veya kuruluş kuruluştaki herhangi bir kaynağ kayna ğın yönetimi için gerekli olan tekniklerle ortaklaş ortakla şa bir yapıya sahiptir. Bir performansın izlenmesi veya hedeflerin konmas ı, giderlerin kontrolü ve ayn ı zamanda enerji kullan ımıyla iliş ilişkili olan çalışanlar ın motivasyonu için önemlidir (Hepbaş (Hepba şlı, 2001a). Bu bağ bağlamda, bu çal ışmada, enerji yönetimi ve enerji verimliliğ verimlili ği kavramlar ı genel olarak ele alınmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde enerji verimliliğ verimliliği ve enerji tasarrufu, üçüncü bölümünde enerji yönetimi kavramlar ı, dördüncü bölümünde dünyadaki enerji yönetimi çalışmalar ı, beş beşinci bölümünde farkl ı sektörlerdeki enerji yönetim sistemleri, alt ıncı bölümünde enerji yönetimiyle ilgili yönetmelikler ve yasal düzenlemeler, yedinci bölümünde elektrik motorlar ında enerji tasarrufu ve yönetimi, sekizinci bölümünde enerji yönetimi konusunda Türkiye’de yap ılmış olan uygulamalardan örnekler, dokuzuncu bölümünde ise enerji yönetimi konusunda Türkiye’de faaliyet gösteren firmalar üzerinde durulacak ve sonuç olarak enerji yönetimi ve verimliliğ verimlili ği kavramlar ının önemi vurgulanmaya çal ışılacaktır.
3
BÖLÜM 2 2. ENERJİ VER İMLİLİĞİ VE ENERJİ TASARRUFU Enerji verimliliğ verimliliği, sık sık enerji tasarrufuyla kar ıştır ılır. Tasarruf; basitçe, tipik olarak "enerji tüketen ekipmanlar ın kapatılmasıyla" daha az enerji kullan ımı anlamına gelmektedir. Bunun yanı sıra, verimlilik ise, daha düş dü şük enerji giriş giriş seviyesiyle, enerjinin "son kullan ımının" (örneğ (örneğin; ısıtma, soğ soğutma, aydınlatma ve TV seyretme gibi ) ayn ı kalite ve düzeyde tutulmasının sağ sağlanmasıyla ilgilidir (Hepbaş (Hepbaşlı, 2001a). Enerji verimliliğ verimliliği ile ilgili kavramlara geçmeden önce enerji tan ımlar ını gözden geçirmek gerekir.
2.1 Enerji Kavramı Kalk ınmanın motoru olarak önemi anlat ılmaya çal ışılan enerji kavram ı ile ilgili yapılan araş araştırmalar sonucu Çizelge 2.1' de gösterilen tan ımlar ortaya çıkmıştır. Çizelge 2.1 Enerjinin farkl ı tanımlar ı (Hepbaş (Hepbaşlı, 2001a) SIRA NO
ENERJİ ENERJİ NEDİ NEDİR?
1
Bir cismi bir yerden bir yere götürmek için harcanan güçtür.
2
İş yapabilme yeteneğ yeteneğidir. Herhangi bir iş iş veya ısıdır.
3
Bir işin, bir üretimin gerçekleş gerçekleşmesi için gerekli olan madde, katalizördür.
4
İnsanoğ nsanoğlunun yaş yaşamını sürdürebilmesi için kullandığı veya kullanmak zorunda olduğ olduğu doğ doğadan direkt olarak ya da türeterek kullandığı kaynaktır.
5
Herhangi bir işin yapılabilmesi için gerekli olan vasıta, kabiliyettir.
6
Güç eldesi için kaynaktır.
7
Üretim için muhakkak surette bulunması gereken potansiyel bir birikimdir.
8
İşin İşin ortaya çıkmasına götüren tek yoldur.
9
Maddede bulunan ve uygun parametre ve şartlarda açığa çık ı p p dönüş dönüşebilen bir kavramdır.
10
Tabiatta bulunan maddelerden bazılar ında bulunan özel kuvvetlerin bir ş bir şekilde açığa çıkartılarak, bunun iş işe dönüş dönüştürülmesinde kullanmaktır.
11
Bir iş işin, bir olayın, bir hareketin gerçekleş gerçekleşmesi için bulunması gereken bir girdi veya herhangi bir egzotermik kimyasal olay sonunda meydana gelen çıktı ya da çıktılardan birisidir.
12
Sanayi, yaş yaşam ve her türlü doğ doğa olaylar ının ham maddesi, kaynağ kaynağı veya itici gücüdür.
13
Hareket yeteneğ yeteneği sağ sağlayan güç olup, çeş çeşitli şekillerde görünürler: Isı, elektrik, gel-git vb.
4
2.2 Enerji Verimliliği ile İlgili Kavramlar Enerjinin verimli ve gider bak ımından etkin kullan ımı, bir ş bir şekilden diğ diğerine enerji dönüş dönüşüm yöntemlerinin incelenmesi ile baş ba şlamalıdır. Bu enerji dönüş dönü şümünün etkilenebildiğ etkilenebildiği olası yollar, Şekil 2.1'de şematik olarak gösterilmiş gösterilmiştir. Enerji dönüş dönüşümünün ana yolu, bir yak ıtın kimyasal enerjisinden bir kazandaki buhar veya s ıcak suyun ısıl enerjisine veya bir içten yanmal ı motorda sıcak gazlar ın ısıl enerjisine doğ doğrudur. Böylece, üretilen ısıl enerji bir türbinde veya pistonlu motorda mekanik enerjiye dönü ştürülebilir ve bunun tam tersi, fabrikalardaki makineleri veya kara, deniz ve hava araçlar ını işletmek için kullan ılabilir. Ayr ıca, seçenek olarak, üretilen mekanik enerji; bir jeneratör kullan ılarak elektrik enerjisine doğ doğrudan dönüş dönüştürülebilir. Aynı enerji dönüş dönüşüm yolu, nükleer enerji, jeotermal enerji veya güneş güneş enerjisinden baş başlayarak devam eder. Mekanik enerjiye ve buradan elektrik enerjisine giden doğ doğrudan dönüş dönü şüm yolu, hidrolik, dalga veya gel-git enerjisinin kullan ılmasından oluş oluşmaktadır (Hepbaş (Hepbaşlı, 2001a).
Kimyasal
Jeotermal
Nükleer
Hidro Rüzgâr
Güneş Güneş
Isıl
Elektrik
Dalga
Mekanik
Şekil 2.1 Dünyada değ de ğişim süreci (Hepbaş (Hepbaşlı, 2001a)
Şekil 2.1’de kesik çizgi ile gösterilen hatlar, geliş geli şmenin bugünkü durumunda, büyük bir ölçekle uygulanabilir (feasible) olan, ama ekonomik bak ımdan değ değerli olmayan enerji
5 dönüş dönüşüm yollar ını göstermektedir. Kimyasal enerjinin elektrik enerjisine do ğrudan dönüş dönüşümü bir yak ıt hücresiyle; güneş güne ş enerjisinden elektrik enerjisine doğ do ğrudan dönüş dönüşüm fotovoltaik hücrede; ısıl enerjiden elektrik enerjisine doğ do ğrudan dönüş dönü şüm Seebeck etkisi (veya Peltier etkisiyle elektrik enerjisi kullanılan soğ soğutma) ile olur (Eastop ve Craft, 1996). Enerji verimliliğ verimliliğinden söz etmeye baş ba şladığımız zaman, enerji sözcüğ sözcü ğünden baş başlayarak birçok kavram kullanır ız. Yasalarda ise bu konu ayr ı bir şekilde belirtilebilir. Örneğ Örneğin; "Enerji Verimliliğ Verimliliği Yasa Tasar ısı (EVYT)’nda enerji; bir sistemin kendi d ışında etkinlik üretme yeteneğ yeteneği olarak tanımlanmaktadır (Enerji Verimliliğ Verimliliği Yasa Tasar ısı, 1998). Japon Enerjinin Rasyonel Kullan ımı Yasası (JERKY)’nda, enerji; sıvı yak ıt, yanabilir doğ doğal gaz ve kömür gibi yak ıt şekilleriyle bunlardan elde edilen
s ve elektrik olarak aç ıklanmıştır (Energy
ı ı
Conservation Center Japan, 1998). Bunlar ın yanı sıra, enerji tasarrufu konusunda Japonya' da üç defa ödül alm ış Naoto Shinkawa'ya göre enerji; "konforlu ve rahat (uygun) geçimi sağ sağlamak için (sat ın almak için) gerekli olan para" olarak ifade edilmekte (Shinkawa, 1998) ve İngiltere'deki Enerji Verimlilik Ofisi'nce "peş "pe şin para" olarak da vurgulamaktad ır (EEO, 1998). Bu tan ımlar, bir bak ıma, Çizelge 2.2'de geniş geni ş kapsaml ı gösterildiğ gösterildiği gibi, "enerji = para" çağ çağr ışımını da yapmaktad ır. Çizelge 2.2 Enerji nedir? (Shinkawa, ( Shinkawa, 1998)
ENERJİ NEDİR? ENERJİ ENERJİ TASARRUFU = PARA TASARRUFU ENERJİ ENERJİ = PARA
Enerji verimliliğ verimliliği ile ilgili olarak, EVYT'de belirtilen tan ımlamalar açıklanmıştır (Enerji Verimliliğ Verimliliği Yasa Tasar ısı, 1998). Enerji Kaynağ Kaynağı: Fosil kökenli kaynaklar, biyokütle kökenli kaynaklar, ikincil kaynaklar, yenilenebilir enerji kaynaklar ı, hidrojen ve nükleer kaynaklar enerji kaynağ kayna ğı olarak adlandır ılır. Enerji Verimliliğ Verimliliği: Enerji ve enerji kaynaklar ının üretimden tüketime en yüksek etkinlikte değ değerlendirilmesini açıklar. Enerji Tasarrufu: Enerjinin verimli olarak değ de ğerlendirilmesi amacıyla, üreticiler, dağ dağıtıcılar ve kullanıcılar taraf ından al ınan tedbirler sonucunda belirli miktardaki üretimi ve hizmeti
6 gerçekleş gerçekleştirmek için her aş aşamada harcanan enerji miktarlar ındaki azalmad ır. Enerji Tasarrufu Etüdü (Enerji Auditi): Enerjinin; üretim, çevrim, dağ da ğıtım ve tüketiminde, fabrika, bina, tesis ve cihazlarla ilgili olarak enerji tasarrufu olanaklar ını ortaya çıkarmak amacıyla yapılan çalışmalardır. Bu çal ışmalar; bilgi toplama, ölçüm, değ de ğerlendirme ve rapor aşamalar ından oluş oluşur. Enerjinin Rasyonel Kullan ımı: Enerjinin tüketiciler taraf ından sosyo-ekonomik ve ekolojik açıdan en elveriş elveri şli biçimde kullanılması ve enerji kaynaklar ının uygun yerine konmas ıdır. Enerji Yönetimi: Enerji ve enerji kaynaklar ının olanaklar içersince en verimli biçimde kullanılmasını sağ sağlamak üzere uygulanan önlemlerin tümünü kapsar. Yukar ıda belirtilen genel kavramlara paralel olarak, HVAC (Heating, Ventilating, and AirConditioning; Isıtma, Havaland ırma ve İklimlendirme) sistemlerinde kullanılan çeş çeşitli etkinlik ve verim tan ımlar ı bilmek de büyük önem taş ta şımaktadır (Hepbaş (Hepbaşlı, 1999a).
2.3 Enerji Verimliliği İyileştirme Önlemleri 200'den fazla imalat tesisinden elde edilen kombine enerji yönetim deneyimleri do ğrultusunda ve literatür incelemesinden, kullan ılan bir çok enerji tasarruf olanaklar ı bulunmuş bulunmuştur (Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996; Thumann ve Mehta, 1991). Ak ıllı enerji yöneticisi bu olanaklarla yak ından ilgilenmeli ve bunlar ı enerji yönetimi çalışmalar ında uygulamaya çaba göstermelidir. Farklı sektörlerde, yürütülen çal ışmalara dayanarak, Çizelge 2.3’te gösterildiğ gösterildi ği gibi, teknolojik olarak uygulanabilir olan birçok enerji tasarrufu teknikleri ve yöntemleri sınıflandır ılarak belirlenmiş belirlenmiştir. Burada, yayg ın olarak kullan ılan esas tasarruf önlemleri ele alınacakt ır (Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996).
7 Çizelge 2.3 Potansiyel olarak önemli enerji tasarruf önlemleri (Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996) Grup Kodu
Grup Adı
Açıklaması •
•
A
Atık Enerjiden Geri Kazanım
•
•
B
C
İçeriye verilen havay ı ön iklimlendirmek için havalandırma egzost havasının soğutma etkisinden ısı geri kazanın (örneğ (örneğin; ısı tekerleğ tekerleği veya ısıtma veya soğ diğ diğer tip ısı değ değiştiricileri kullanarak yapı egzost havasını taze hava ile ısı alış veriş verişinde bulundurun). Yapı egzozlar ını ve böylece ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme için taze havayı veya sirkülasyon havas ını azaltın. Giren ak ışlar ı soğ soğutmak için düş düşük sıcaklıktaki atıklar ı kullanın.
•
Tesisin güç faktörünü optimize edin.
•
•
Güç faktörünü ve verimi iyileş iyileştirmek için motor boyutlar ını ve pomp pompal alar ar ı optimize edin. Daha verimli ışık kaynaklar ını kullanın. Örneğ Örneğin; lambalar ınızı flüoresan, civa, sodyum veya yüksek yoğ yo ğunluklu direkt aydınlatmaya dönüş dönüştürün. Doğ Doğal aydınlatmanın yeterli olduğ olduğu yerlerde genel aydınlatmayı azaltın veya kullanmayın.
•
Genel aydınlatmayı emniyet için gerekli olan minimum düzeye düş düşürün.
•
Soğ Soğutma için multi kapasiteli kompresörleri kullanın.
•
Kazan blöfünü minimize edin.
•
Gerekli blöf miktar ını azaltmak için daha iyi besi suyu şartlandırması yapın.
•
Sıcak blöften ısı geri kazanımı sağ sağlayın.
•
Daha fazla kondensi kazana yollay ın.
•
Kazan ve Buhar Veriminin Arttır ılması
Atık sıcak sudan ısı geri kazanın.
•
•
Elektrik Enerjisi Kullanımının İyileş yileştirilmesi
Tesis ekipmanının (piş (pişiriciler, kurutucular, f ır ınlar, mekanik kompresörler) atık ısısından yararlan ın.
•
Kazan besi suyunu ve yakma havas ını ısıtmak tmak için için duma dumann gazl gazlar ar ının enerjisinden yararlanın. Yakma kontrol kapasitesini optimum yapmak ve iyileş iyile ştirmek için yakma havası miktar ını azaltın.
•
Kondenstoplar ı doğ doğru kullanın ve ar ızalı olanlar ı değ değiştirin.
•
Kazan borular ını daha sık temizleyin.
•
Suya olan ısı geçiş geçişini arttırmak için, kazanlarda türbülatörler kullanın.
•
Yak ıt atomizasyonunu iyileş iyileştirin.
•
Brülör ve püskürtme sistemlerinin bak ımını daha iyi yapın.
•
Düş Düşük kapasite çalışan veya yedek kazanlar ın kullanımını minimize edin.
8 Çizelge 2.3 Potansiyel olarak önemli enerji tasarruf önlemleri (Devam ı) •
D
Yalıtımının Uygulaması
•
•
•
E
Soğ Soğutma ve Hacim İklimlendirmesi
F
Fır ınlar, kazanlar, ocaklar, piş pişiriciler veya diğ diğer proses ekipmanında yalıtımın kalitesini yükseltin. Duvarlar ı, tavanlar ı ve çatılar ı yalıtın. K ış mevsimi boyunca daha düş düşük ve yaz mevsimi süresince daha yüksek hacim sıcaklıklar ı sağ sağlayın.
•
Çatıdan suyun buharlaş buharlaştır ılmasıyla iklimlendirme yükünü düş düşürün.
•
Çalışılmayan saatlerde iklimlendirme cihazını işletmeyin.
•
Hacim ısıtması için prosesin atık ısısından yararlanın.
•
Isıtılan ve soğ soğutulan alanlar arasında çift kap ılar veya perdeler kullan ın.
•
Yükleme kapılar ının etraf ındaki hava kaçaklar ını önleyin.
•
Kullanılmadığı zaman yükleme kap ılar ını kapalı tutun.
•
İlave etkileri kullanarak buharlaş buharlaştır ıcı verimini iyileş iyileştirin.
•
Buharlaş Buharlaştırma proseslerinde mekanik buhar sık ıştırmasını kullanın.
•
Kurutucu, Buharlaş Buharlaştır ıcı ve Diğ Diğer Proses Ekipmanı
Buhar ve kondens hatlar ını yalıtın.
Kurutma öncesi ürünün suyunu almak için daha büyük pnomatik ve vidal ı presler kullanın.
•
Isı geçiş geçiş yüzeylerinin bak ımını iyileş iyileştirin.
•
Fır ınlara kaçak hava giriş girişini önleyin.
•
Hava kompresörlerini gerçek ihtiyaçlara göre ayarlay ın.
•
•
Uzun buhar ısıtma zamanlar ını yok etmek için kurutma ve piş pişirmede mikrodalgayı kullanın. Isı geçiş geçişini iyileş iyileştirmek için buharlaş buharlaştır ıcılar ın vakum tavalar ına kar ıştır ıcılar koyun.
9 •
Proses atık ısısından yararlanın.
•
Optimum boyutta ekipman kullanın.
•
G
Genel Enerji Yönetimi
Maksimum kapasitesinde en fazla verimli ekipman ı ve sadece gerektiğ gerektiği zaman daha az verimli ekipmanı kullanın.
•
Kullanılmadığı zaman proses ısıtma ekipmanını durdurun.
•
Ekipmanın çalışma zamanı gerçekten gerekli olan zamana düş dü şürün.
•
Verimsiz birkaç ünite yerine ç ık ış gücü yüksek olan daha az say ıda ünite kullanın.
•
Filtreleri düzenli olarak temizleyin veya değ değiştirin.
•
Yığın (batch) iş işletmesini sürekli iş işletmeye dönüş dönüştürün.
•
Dolaylı yakmayı dolaysız (örneğ (örneğin; f ır ınlarda) yakmaya dönüş dönüştürün.
•
Alttan yakmalı sıvı ısıtıcılar ı daldırmalı ısıtmaya dönüş dönüştürün.
•
Buhar kayı plar plar ını yok etmek için, buhar yerine yüksek sıcaklıkta su kullanın.
Bu önlemler, aş aşağıda ayr ıntılı olarak incelenmiş incelenmi ştir.
2.4 Enerji Tasarrufu Kavramı Bilindiğ Bilindiği gibi, enerji tasarrufu ile çevre aras ında yak ın bir iliş ilişki vardır. Enerji tasarrufuyla kullanılan yak ıt miktar ı azaltılabilecektir. Bu da, daha az karbondioksit gaz ı ve çevreyi kirletici emisyon demektir. Bunun yan ı sıra, niçin enerji tasarrufu yapmam ız gerektiğ gerektiği ile ilgili olarak, aş aşağıda bazı önemli hususlar belirtilmiş belirtilmiştir (Payne, 1980). •
Fosil yak ıt (esasen kömür, s ıvı yak ıt ve doğ doğal gaz ) rezervleri tükeneceğ tükenece ği için, baş başka ve daha güç araş ara ştırmayla üretim için önemli ölçüde yeni sermaye gerekecektir.
•
Dünyan ın nüfusu artacağ artaca ğı ve dünyan ın daha az geliş geli şmiş miş bölgeleri yaş yaşam koş koşullar ını geliş geliştirmek amacıyla çalışacaklar ı için, enerjiye olan toplam talep artmaya devam edecektir.
•
Şayet politik veya diğ di ğer nedenlerden ötürü daha fazla f azla konvansiyonel yak ıt sağ sağlanmalar ına engel olunursa, uzun süreli talepleri kar ş kar şılamak için yeterli enerji mevcut olmayacakt ır.
•
Yeni enerji kaynaklar ının ortaya ç ıkar ılması, bir dönem için yerel temin güvencesi verecektir. Ancak, yeni enerji kaynaklar ının, dünyadaki fiyatlar ı artacağ artacağı için, uzun süreli ucuz kaynaklar olmas ı mümkün olmayacakt ır.
10
2.4.1 Enerji Tasarruf Prensipleri Enerji tasarruf programlar ının uygulanmasında, aşağıda belirtilen ana prensiplerin göz önünde bulundurulması gerekir (Payne, 1980): •
Proses yönteminin uygunlu ğu ve göz önüne al ınan tesisin boyutu dahil olmak üzere, kullanılan her enerjinin türü ve kullan ım miktarlar ı tartışılmalıdır.
•
Şayet mümkünse, s ıcaklık ve basınç azaltılmasının her a şamasında yararlı iş yapılmalıdır. Enerjinin çoğu, eninde sonunda ısı şeklinde dış çevreye kaybolur ve bu
şekilde mümkün oldu ğu kadar daha fazla i ş yapılmalıdır. •
Enerji tasarrufu önemli ölçüde ölçümlerle desteklenir. Şayet ölçümler ve k ıyaslamalar anlamlı ise, birbirine uyan birim ve tanımlar kullanılmalıdır.
•
Isı geri kazanımı sağlanmalıdır.
•
Görünen enerji gider tasarruflar ının, başka yerde gider art ışlar ına neden olmad ığından emin olmak için, tasarruflar iyi bir şekilde incelenmelidir.
•
Her şekildeki atık, sadece insan gücünün, zaman ın ve malzemenin bo ş yere harcanmasına neden olmaz, ayr ıca enerji kullanımına da yol açar. Enerji miktarlar ı yüksek olan malzemelerin kullan ıldığı yerlerde, atık miktar ındaki azalma özellikle istenir. Metaller, cam, plastikler ve kâ ğıt enerjisi yüksek olan malzemelere örnektir. Bu tür malzemelerin tasar ımında yapılan iyileştirmeler, önemli ölçüde enerji tasarrufuna yol açar.
Yaygın olarak uygulanan enerji tasarrufu için sistematik teknikler, geleneksel ısı yönetimi ve genel yönetim sistemleri olarak fazla kullan ılan, endüstri mühendisli ği (EM), kalite kontrol (KK), işletme araştırması (İA), değer biçme mühendisli ği (DM) gibi kavramlar ın birleştirilmesiyle belirlenebilir. Bundan ötürü, enerji tasarruf teknikleri, çok yönlü yönetim teknikleri olarak adlandır ılabilir. EM kavramı; olası etkileri önceden analiz ederek, fiyatlar ın azaltılması ve verimliliğin arttır ılması için; insan, malzeme ve ekipman üçlüsünün planlama ve iyile ştirme sonuçlar ını tahmin etmeyi ve de ğerlendirmeyi açıklar. Tahmin ve de ğerlendirme için de ğişik matematiksel teknikler var ılır. Kalite kontrol (KK), günümüzde uygulanan daha geni ş anlamıyla toplam kalite kontrol kavramı; müşteri ihtiyaçlar ını en ekonomik şekilde kar şılamak veya başka bir deyişle en
11 ekonomik yoldan mü şteri tatmini olarak açıklanabilir (Doğan, 1993).
İşletme Araştırması (İA) kavramı; yönetime optimum çözüm vermektir. İA’nın içerikleri zaman içerisinde de ğişime uğramıştır. DM kavramı; ürünlerin veya hizmetlerin her bir fonksiyonunu ve maliyetini analiz ederek ve k ıyaslayarak toplam maliyeti minimum yapmak için malzeme, imalat prosesleri ve sat ın alma yöntemlerini geliştirmek anlamına gelir. Bu yönetim tekniklerinin ve ısı yönetiminin uygulanmas ından ortaya ç ıkan enerji tasarrufu tekniklerinin çoğu, enerji tüketimi fazla olan şirketlerde önemli rol oynar. Bu şirketler, bu tekniklerin uygulanmas ında bilgisayar programlar ı kullanırlar. Bununla beraber, küçük ve orta ölçekteki firmalar, enerji tasarruf teknolojisi ve yöntemi üzerine bilgi eksikli ğine sahiptir.
2.4.2 Enerji Tasarruf Önlemleri Enerji tasarruf önlemleri, Çizelge 2.4’te gösterildi ği gibi, temel olarak üç a şamada ele alınabilir (Saibu Gas Co. Ltd., 1998). Birinci aşamada, çok az yat ır ım gerekliği için, hiçbir yat ır ım riski yoktur ve i şin iyileştirilmesi kolaylıkla mümkündür. Özellikle, enerji tasarrufunun ihmal edildi ği kuruluşlarda, %2 veya üzerindeki etki k ısa sürede gerçekle ştirilebilir. Bununla beraber, bu aşamadaki başar ı, enerji tasarrufuyla ilgili faaliyetlerin yürütülmesinde, yönetimin ve enerji tasarrufuna s ıcak bakan kimselerin beklentilerine ba ğlıdır. Enerji tasarruf önlemlerinin yeterli yat ır ım sonucu san ıldığı ikinci aşama, hali hazırda büyük kurulu şlarda gerçekleştirilir. Bu koşullar altında, ikinci aşamada “şimdi dönüm noktasındadır” denilir. Değişik faktörler sadece yat ır ım sonuçlar ı yönünden de ğil, aynı zamanda teknoloji yönünden de artar. Bundan ötürü, ko şullar, enerji tasarrufu yatır ımıyla ilgili olarak öneriler ve kararlar alınmasını gittikçe zorlaştırmaktadır. Bununla beraber, küçük ve orta ölçekli i şletmeler gibi, büyük ölçekli i şletmeler, enerji tasarruf önlemlerinin gerçek a şaması olarak ikinci aşamada bulunuyor. Yani, ikinci aşamanın enerji tasarrufu önlemlerinde önemli bir rol oynad ığı söylenebilir.
12
(Saibu Gas Co. Ltd., 1998) Aşama No
Aşamanın Kapsamı
Enerji yöneliminin mevcut ekipmana bağlı olarak başlan sona kadar güçlendirildi ği ve 1. iş koşulunun iyileştirilmesiyle Hemen %5 ile %7 arasındaki enerji başlatılabilir ve tasarrufunun kastedildiği iyi sonuçlar aşama verebilir.
Aşama Örnekleri •
•
•
•
Egzost gazlar ından etkin bir 2. biçimde yararlanmak Yatır ım amacıyla ekipmanın k ısmen verimliliğinin göz iyileştirilmesi için küçük önünde ölçekle yatır ımın gerekliği ve tutulmasıyla %10 ile %20 arasında enerji karlıdır. tasarrufunun kastedildiği aşama Yeni proseslerin geli ştirilmesi ve ekipmanın baştan tekrar yapılması için gerekli olan 3. Enerji tasarrufu büyük ölçekli yatır ımın için lider olarak rol gerektiği ve %30 ve üzerinde enerji tasarrufunun oynar. kastedildiği aşama
•
•
•
•
•
•
Ekipman ve boru hatt ının ısıl yalıtımının yapılması Ocaktaki fazla hava miktar ının normalize edilmesi Buhar kapanlar ının kontrolü ve iyileştirilmesi
İşletme ve kontrol yöntemlerinin gözden geçirilmesi. Egzost gazar ından ve dışar ı atılan sıcak sudan yararlanılması Yak ıt olarak atıklar ın kullanılması Mevcut prosesin k ısmi iyileştirilmesine dayalı enerji tasarrufu Enerji tasarrufu sağlayan ekipmanın geliştirilmesi ve değiştirilmesi
İmalat prosesinin değiştirilmesine dayalı enerji tasarrufu Enerji tasarrufu sağlayan endüstriyel kompleksin tasar ımı
2.4.3 Ekonomik Yat ırım Analizi Çoğu enerji tasarruf projesinde nispeten büyük miktarlarda paran ın yatır ımı söz konusudur (Hepbaşlı, 2000a). Enerji tasarruflar ının değerinin hesaplanması ve enerji kullanımıyla ilişkili giderlerin tipleri
şunlardır: 1. İlk Yatır ım (Projenin sermaye giderleri) 2. Yak ıt Giderleri (Gaz, fuel-oil, kömür, elektrik vb.) 3. Diğer İşletme Giderleri (Bak ım, malzeme, işçilik, yardımcı hizmetler, depolama, taşıma
13 vb.) Projelerin işletme giderleriyle ilgilenen imalat endüstrileriyle ilgili birçok ba şka giderler vardır. İmalat giderleri bak ımından; ham malzemeler, i şçilik, yak ıttan başka enerji giderleri ve bak ım giderleriyle ilgili direkt giderler vard ır. Depolama ve kira gibi endirekt (dolayl ı) giderlerde söz konusudur. Giderlerle İ lgili lgili Genel Aç ıklamalar: Giderleri sabit giderler ve de ğişken giderler olarak s ınıflandır ılır. Sabit Giderler: Tesisin çıktısıyla değişmeyen giderlerdir. Örne ğin; tesis, yer ve sigorta gibi tesis giderlerindeki amortisman ve faiz de ğişimleri (Hepbaşlı, 2000a). Değişken Giderler: Tesisin çıktısıyla doğrudan değişen giderlerdir. Örne ğin; yak ıt, bak ım ve işçilik giderleri (Hepbaşlı, 2000a).
2.4.4 Yeni Enerji Tasarruf Projelerine Yat ırım Yapılması Burada şu soruyu hatırlatmak yararlıdır: Enerji tasarruf projesine sermaye yat ır ımı yapmanın en etkin yöntemi nedir? Böyle bir yöntem için temel gereklilik, bir projeyle ilgili tüm tahminleri özetlemek ve ideal olarak onun kabul edilebilirliğini ölçen tek bir de ğeri vermektir. Öyle ki enerji yöneticisi uygulama yönünü seçebilsin (Hepba şlı, 2000a). Tutarlı ve mantıklı (anlamlı) sonuçlar veren birçok yöntem vard ır. Bunlar: •
Karlılık oranı (rate of return): KO
•
Geri ödeme süresi (payback time): GÖS
•
Faiz oranlar ına dayalı indirimli nakit ak ışı ( accounting rate of return) ( İ NA); NA); 1 Net bugünkü (Şimdiki) değer (net present value) : NBD 2 İç karlılık oranı ( internal rate of return) : İKO
14
2.4.4.1 Karl ılık Oranı (KO) KO = Ort. Yıllık Net Tasarruflar (Amortismandan Sonra) / Sermaye Gideri
(2.1)
Ana Fikir: Enerji tasarruf projelerine yatır ım yapılmakla ne düzeyde kar elde edilece ğini belirlemektir.
2.4.4.2 Geri Ödeme Süresi (GÖS) Geri Ödeme Süresi, projenin sermaye giderine e şit olan amortismandan önce toplam net tasarruflar ın işletilmesi için gerekli olan zaman ın süresidir. Geri ödeme süresi ne kadar k ısa ise, yatır ım o kadar caziptir. Geri Ödeme Süresi (GÖS) = İlk Yatır ım / Net Yıllık Nakit Ak ışı
(2.2)
15
BÖLÜM 3 3. ENERJİ ENERJİ YÖNETİ YÖNETİMİ KAVRAMI Bu bölümde Enerji Yönetiminin basamaklar ı ve bir Enerji Yöneticisinin nasıl olması gerektiği anlatılacaktır.
3.1 Enerji Yönetimi Tanımları Enerji yönetiminin tan ımının ne oldu ğunu anlamadan önce yönetimle ilgili olarak bazı açıklamalarda bulunmak gerekir (Shinkawa, 1998). •
Yönetim; bir kimsenin emri alt ında bulunanlarla, iyi sonuçlar elde etmesidir.
•
Yönetim; bir plan oluşturmak ve amaca ulaşmak için gerekli olan tüm etkinlikleri içerir.
•
Bir yöneticinin esas i şi, makul bir kişiyle etkin bir işi kombine etmektir.
•
Yönetim; temel olarak, toplam kalite felsefesini olu şturan PUKÖ (Planla, Uygula, Kontrol Et ve Önlem Al-Düzelt) çevriminin tekrar ına dayanan mantıklı ve etkin bir
şekilde belirli bir amaca ulaşmak için gerekli olan tüm faaliyetleri içerir (Şekil 3.1). •
Yönetim; her amaç güden faaliyette, insan faaliyetini hedefler yönünde yönlendirmedir.
•
Yönetim; hepimizce de bilindi ği gibi, gelişmekte olan bir ülkeyle geli şmiş bir ülke arasındaki en büyük fark ı gösteren bir ö ğedir. Buna örnek olarak, 1948 y ılında Japon
şirketlerinin yönetim durumu a şağıda verilmiştir (Shimizu, 1998). Bugünkü durumla k ıyaslandığı zaman, yönetimin önemi bir kez daha ortaya çıkacaktır.
—Yönetim, şirkette çalışmıyordu. — Şirketin üst yönetimi geleceğe yönelik plan ı düşünmek için çok me şgul idi. — Şirketin politikası, amacı ve hedefi aç ık değildi. —Organizasyon sistemi şirket taraf ından işletilmiyordu. —Yöneticilerin sorumluluk ve yetkisi açık değildi. —Bölümler arasında iş birliği çok zayıftı.
16
Enerji Komitesi Ar-Ge
Bölüm Enerji Koordi. Tesisin
İmalat
Enerji Yönet. ENERJİ ENERJİ YÖNETİ YÖNETİMİ
Satın Yasal
Alma
Çalışan
Finansal Plan. ve Muhasebe
Halkla
Gruplar
İlişkiler
Şekil 3.1 Enerji yönetimi etkile şimleri (Shinkawa, 1998) —Yönetici ve şeflerin yetenekleri çok zay ıftı. — Şirkette yönetime dayal ı eğitim sistemi yoktu. — Şirkette, kalite, gider veya teslimle ilgili yönetim sistemi yoktu. Enerji yönetimi; kârlar ı maksimuma çıkarmak (giderleri minimuma düşürmek) ve rekabet konumlar ını arttırmak için enerjinin ak ılcı ve etkin kullanımıdır. Başka bir deyişle, PUKÖ çevriminin tekrar ından başka bir şey değildir. Enerji yönetimi; plan yönetimi ve insan yönetimi olarak iki k ısımda ele alınabilir. Çizelge 3.1' de de ğişik enerji yönetimi tanımlar ı özetlenmiştir.
17 Çizelge 3.1 “Enerji yönetimi nedir?” anketleri a nketleri (Shimizu, 1998) SIRA ENERJİ YÖNETİMİ N Nİ N N TANIMI NO 1 Enerjinin optimum kullanılmasıdır. Enerinin en verimli şekilde kullanılmasını temin etmek amacıyla oluşturulmuş 2 organizasyondur. Kaynaklar ın doğaya zarar vermeyecek şekilde etkin kullan ımı için yapılan etkinlilerin 3 tümüdür. 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
Enerjinin para, verimlilik düzeyinde optimum fayday ı sağlayacak biçimde kullanılması için yapılan çalışmalar ın tümüdür. Kullanılan enerjinin ölçülmesi, denetlenmesi, birim ürün ya da eylem ba şına enerji tüketiminin asgariye indirilmesi, bunun için bir sorumlu atanmas ıdır. Var olmayı sürdürürken en ekonomik yolun seçilebilme çal ışmalar ıdır. Yak ıt + Elektrik Tasarrufu = Para Enerjinin başından sonuna izlenmesi, zayi edilmemesi, yeterli oranda faydalanılmasıdır. Enerjinin verimli oranda kullanılması için alınacak tedbirler, tasarruf çalışmalar ı ve geliştirme, araştırma çalışmalar ıdır. İnsanlık için gerekli rahatlık ve konforun daha uzun süre sa ğlanmasıdır. Parayı kullanma şekli ve yöntemidir. Doğada mevcut bulunan enerjinin insan ihtiyac ı doğrultusunca optimum şekilde kullanılmasıdır. Enerji=Para'nın etkin kullanımını sağlamak, paradan maksimum tasarruf sağlamak amacı ile bir sistemin uygulanmas ı, geliştirilmesi ve devamlılığının sağlanmasıdır. Enerji kayı plar plar ının azaltılması ve doğru kullanılması yönünde yap ılan çalışmalardır. K ısaca; gereksiz harcamalar ın, boşa giden paralar ın engellenmesi için yap ılan çalışmalardır. Ekonomik güçlülük için gerekli olan paran ın verimliliğinin sağlanmasıdır. Günlük hayatın verimli şekilde geçmesi için, i şe özgü tarzda paranın kullanım şeklidir. Önlemler, tasarruflar, vs. Enerjiyi optimum şekilde, yani en verimli şekilde kullanmaktır.
3.2 Enerji Yönetiminin Baş Başarılı Yürütülmesi İçin Dikkat Edilmesi Gereken Ana Unsurlar Bilindiği gibi, bir işletmede bir sistemin oturtulmas ında (örneğin; ISO 9000 Kalite ve ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemlerinin yerle ştirilmesinde olduğu gibi) üst yönetimin deste ği mutlak suretle gereklidir. Bu çerçevede, üst yönetimin belli ba şlı fonksiyonlar ı belirtilecektir (ASHRAE, 1991): a) Enerji gider/kar merkezini kurmak,
18 b) Enerji yönetim programının doğrudan sorumlular ını kararlaştırmak, c) Bir enerji yöneticisi atamak, d) Kaynaklar ı tahsis etmek, e) Etkin sonuçlar elde etmek için gerekli deste ği sağlamak amacıyla enerji yönetim programının tüm bölümlere duyurulmasını sağlamak, f) Programın gider bak ımından etkinliğini izlemek, g) Enerji yönetim program ını izlemek için raporlama ve analiz fonksiyonunun i şlemesini sağlamaktır.
3.2.1 Enerji Yönetim Program ının Yürütülmesi Programın yürütülmesinde, etkin enerji tasarrufu için dikkatler enerji kullan ımı üzerinde odaklanmalıdır. Ancak, bu ayr ı düşünülmemelidir. Tüm program yürütülürken, a şağıdaki diğer önemli görüşler de göz ardı edilmemelidir. •
Enerjinin temin güvencesi
•
Emniyet ve sa ğlık düşünceleri
•
Gerekli sermaye veya tasarruf edilen sermaye
•
Her düzeydeki çal ışanlar ın durumlar ı
•
Herhangi bir değişikliğin çevresel etkileri
•
Tesis ve ekipman ın bak ımı
•
Acil veya yedek ihtiyaçlar
19
Hedef oluşturma Etüt izleme
Aynı Kullanım
Daha Az Kullan ım
Tarife önlemleriyle
İyi iş idaresi: Mevcut tesisi daha verimli işletmek
iderleri azaltmak
Çalışanın Motivasyonu
ENERJİ ENERJİ
ve Eğitimi
YÖNETİ YÖNETİCİSİ
Prosesin Enerji Yoğunluğu
Daha Az Kullan ım
Daha Az Kullan ım
Enerji tasarrufu fikriyle yeni ekipman/proses geliştirmek
Uygun enerji tasarrufu önlemleriyle tesisin performansının iyileştirmek
Gider tasarruflar ının değerlendirilmesi ve Parasal yatır ımın değerinin belirlenmesi
Şekil 3.2 Enerji yönetim faaliyetleri (Eastop ve Craft, 1996) Şekil 3.2’de verilen enerji yönetim faaliyetleri, a şağıda k ısaca açıklanacaktır (Eastop ve Craft, 1996): Aynı Kullanım: Tarife önlemleriyle giderleri azaltma. Bir şirketin yak ıt ve elektrik fiyatlar ı, tedarikçiler taraf ından belirlenen tarifelerle yak ından ilişkilidir. Örneğin; elektrikte tarife sınıflar ı vardır. Uygun tarife seçimiyle, tasarruf sa ğlanabilir. Daha Az Kullan ım: Mevcut tesisin daha verimli işletilmesiyle iyi idare. Enerji yönetimi tartışıldığı zaman, "iyi idare" genellikle işitilir. Bu, genel olarak bir kuruluştaki tüm personelin her zaman enerji giderinin fark ında olduğu ve enerjiden tasarruf etmek için basit önlemleri benimsedi ği durumu belirtir. Buna örnek olarak, kullanılmadığı zaman bir
20 ekipmanın kapatılması gösterilebilir; ışıklar ve seyyar ısıtıcılar bunun örnekleridir. Buhar, ya ğ veya daha fazla ışık, basınçlı hava kaçaklar ının sürekli olarak fark ında olma da sayılabilir. Enerji yöneticisi, personel e ğitimiyle bu tür kayı plar plar ı yok edebilmelidir. Daha Az Kullan ım: Uygun enerji tasarruf önlemleriyle tesis performans ını iyileştirme. Enerjinin izlenmesi, hedef olu şturma ve enerji etüt sistemleriyle, enerji maliyetleri kontrol edilebilir. Temel olarak, bir enerji yöneticisi, bir dizi enerji faturalar ından bir yerin toplam enerji tüketimi hakk ında veri topladığı zaman, enerji tüketiminin izlendi ğini söyleyebiliriz. Enerji kullanım verimliliğini göstermek için, bu veri analiz edildi ği zaman, enerji etüdü yapılıyor denilir. Sonuç olarak, şayet enerji etüdü ya iyi idare ya da fazladan enerji tasarrufuyla cihazlar ının enerji kullanımında iyileştirmeler sağlayacaksa, o zaman gelecek tüketim değerleri için hedefler olu şturulabilir. Daha Az Kullanım: Enerji tasarruf fikriyle yeni ekipman/yeni proses geli ştirme. Bu durum, esas tesisin yetersiz ko şullar ı nedeniyle, tüm tesisin yeni tesisle de ğiştirilmesi gerektiğinde ortaya çıkar.
3.2.2 İzleme, Etüt ve Hedef Oluş Oluşturma Enerji yönetim programının yürütülmesinde önem ta şıyan, enerjinin izlenmesi, etüdü ve hedef oluşturma hakk ında daha fazla açıklamada bulunulacaktır: Enerjinin izlenmesi, tesisin tek bir k ısmından tümüne kadar olan herhangi bir şeyin enerji performans verisinin düzenli olarak kaydedilmesiyle yap ılır. Örneğin; tüm yerin elektrik tüketimi fatura değerlerinin bulunması amacıyla, ilgili yerlere konulan sayaçlarla etkin olarak izlenebilir. Bir şirket tüketimi hakk ında daha geniş kapsamlı bilgi edinmeyi istenebilir ve bunun için ana kullan ımının birçok yerine ayr ı sayaçlar konulabilir. Bu bilgi kaydedilebilir ve ana talep alanlar ındaki eğilimleri göstermek için analiz edilebilir. Benzer bir sistem, fuel-oil, gaz ve su gibi di ğer tüketimlerin detaylı ölçülmesi için kullanılabilir. Sıcaklık ve bas ınç gibi diğer veriler de, duyar elemanlarla ölçülüp tekrar kaydedilebilir.
İzlemeden sonra, bir sonraki a şama, veriyi analiz etmek ve bir enerji etüdü yapmakt ır. Şirketler, elektrik, gaz, fuel-oil ve kömür gibi yak ıtlar için faturalar öder. Enerji etüdü; enerji ve su, hava gibi giderleri kontrol etmek isteyen herhangi bir organizasyon için önemli bir faaliyettir. Enerjinin nasıl satın alındığını, yönetildiğini ve kullanıldığını yapısal olarak incelemeyi mümkün k ılar (Energy Efficiency Office, 1993a).
21 Enerji etüdünün (enerji taraması, enerji incelemesi, enerji tasarrufu etüdü, enerji analizi gibi farklı isimlerle de anılır) amacı: şirketin enerjiyi ne kadar iyi kullandığını ve sonuçta ürünün fiyatında yer alan enerji giderini belirlemektir belirlemektir (Hepbaşlı, 1999c). Enerjinin nas ıl kullanıldığı belirlendikten sonra, birçok endüstri, enerji tüketiminin iyi idare ve daha fazla sistematik bak ım uygulamasıyla, örneğin, yılda %5 dolayında azaltılabilmesi görüşünü uygular. Bu tür azaltmalar ın başlangıç noktasını, genellikle, birim üretim (örne ğin MJ/t) veya yapının birim alanıyla (örneğin; kWh/m2 veya MJ/m2) ilgili mevcut yıllık tüketimler olu şturur. Böyle bir yaklaşımın iki nedeni vard ır: Birincisi, bir sistemin diğer bir sistemle k ıyaslanmasına yardımcı olur. Örneğin: hastanelerin günlük enerji tüketimi kWh/m 2 birimde ifade edilir ve enerji yöneticileri 440 ile 470 kWh/m 2 arasındaki değerleri elde etmeye çaba gösterir. Bu değerden önemli ölçüde daha büyük hastaneler, genellikle, k ısa süreli hedef olan daha küçük bir de ğeri elde etmek için, gider bak ımından etkin önlemler al ır. Tüketimin izlenmesi, hedefe ne kadar iyi ulaşıldığının kontrolünü sa ğlayacaktır. Enerji tüketiminin birim gider bak ımından ifade edilmesinin di ğer yarar ı ise, örneğin; bina boyutundaki gibi de ğişimler, enerji kullanımının verimliliğiyle ilgili olmayan tüketimdeki değişimlere yol açacakt ır. Hedefler oluşturulduktan sonra, izleme ve etüt, gerçek enerji kullan ımının ve giderlerin hedef rakamlarla k ıyaslanmasında enerji yöneticisine yardımcı olur. Hedefler tutturulsa bile, enerji yöneticisi, örne ğin; tesisin de ğiştirilmesiyle daha fazla azaltmalar ı isleyebilir Daha sonra, ekonomik hesaplama yöntemlerini kullanarak, yeni veya iyile ştirilmiş sistemlerin potansiyel tasarruflar ını değerlendirir. Enerji yönetiminin planlanması ve uygulanmas ında, ak ılda tutulması gereken bazı önemli hususlar vardır. •
Her bölüm veya departman iyi enerji yönetimiyle ilgili olarak pe ş peşe planlar yapar. Ancak, bu planlar birbiriyle entegre edilmezler.
•
Sadece bazı departmanlarda, işin başındaki ve sorumlu ki şiler bu işlerin yürütülmesi için çaba sarf ederler. Üst yönetim ve ilgili departmanlar, sadece onlara kulak verirler. Bir başka deyişle, sadece dinleyici olurlar.
•
Enerji yönetiminde bir kere iyileşme elde edildi ği zaman, bunun izlenmesi için çaba gösterilmez ve geli şme için sürekli etkinliklerde bulunulmaz.
İyi sonuçlar elde etmek ve gerekli koordinasyonu sa ğlamak için, bazı ön koşullar ın göz önünde bulundurulmas ı yararlıdır (Hepbaşlı, 2000a).
22 •
Üst yönetimin katılımı ve sürekli etkin liderli ği
•
İlgili departmanlar arasında uygulanabilir iş birliği sistemi
•
Projelerin yürütülmesi için yetenekli ki şilerden bir ekip olu şturma
•
Enerji tasarrufunun yapılması için uygun yöntemin geli ştirilmesi ve kurulması
•
Başar ının en iyi şekilde elde edilmesi görü şüyle, yetenekleri geli ştiren tarafsız bir k ılavuz
Enerji yönetim programı ele alınırken, insan yönetimi büyük önem ta şır. Enerji tasarrufuyla insan ilişkisi göz ardı edilmemelidir. Çünkü insanlar olmadan makineler i şletilemez. Bir enerji tasarruf çalışmasının başar ılı yürütülmesi, “insana odakl ı”dır. Enerji yönetim programlar ı prensip olarak benzer olup, çok farkl ı şekillerde açıklanabilir [1]. Şekil 3.3’te, başar ılı bir enerji yönelim programı için on unsur belirtilmiştir [2].
1. Enerji Verisini Organize Edin ve Bir Enerji Auditi Yap ın. 2. Üst Yönetimin Deste ğini Alın. 3. Uzun Süreli Enerji Yönetimi İçin Bir Politika Oluşturun. 4. Bir Enerji Yöneticisini Atayın. 5. Bak ım ve İşletme Personelinin Samimi Deste ğini Alın. 6. Teşviklerle Çalışanlar ı Özendirin. 7. Enerji Eğitimini Enerji Yönetimiyle Entegre Edin. 8. Enerji Kullanımını İzleyin ve Ayl ık Raporlar Hazırlayın. 9. Tüm Düzeydeki Çal ışanlar ı Destekleyin. 10. Yıllık Program Amaçlar ını ve Enerji Tasarruf Hedeflerini Belirleyin.
Şekil 3.3 Başar ılı bir enerji programı için on anahtar unsur [2]
23
3.3 Enerji Yöneticisi Enerji verimliliği çalışmalar ının yürütülmesinde, şirkette bulunan enerji yöneticisiyle gerektiğinde tutulan Enerji Verimliliği Müşaviri ortaklaşa çalışmalarda bulunacaklardır. Burada, Enerji Yöneticisi’nin (EY) yeti ştirilmesi ve sertifikalandır ılması büyük önem ta şır. 31 Ağustos 1996 tarihinde Resmi Gazete'de yay ımlanan bir yönetmelikte, “Enerji Yönetimi Kursu ve Dersi Düzenleme Esaslar ı” belirtilmiştir (Hepbaşlı, 2001b). Buna göre, EY Sertifikasının alınması için, iki uygulama söz konusudur. Birincisi, üniversitelerde bu dersin alınması ve ilgili yönetmelikte sözü geçen ko şullar ın sağlanması gereklidir, İkinci ise, üniversiteden mezun olmu ş ve sanayide çal ışan mühendislerin EY kursuna kat ılarak, başar ılı olmasıyla mümkündür. Sanayiye yönelik kurslar şu ana kadar, EİE'den yetki belgesi alm ış olan üç farklı kurum (a. Ege Üniversitesi, Makine Mühendisleri Odas ı İzmir Şubesi ve Elektrik Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Konsorsiyumu, b. TÜB İTAK-İTÜ Konsorsiyumu ve c. Orhangazi Üniversitesi) taraf ından verilmektedir. Kursa kat ılan ve başar ıyla bitirenlere, "Enerji Yöneticisi Sertifikası" verilmektedir. Şu ana kadar (a) şıkk ında belirtilen konsorsiyum taraf ından tekstil, g ıda ve kimya sektörlerinde gerçekle ştirilen kurslarda, kursiyerlerin bran ş dışı konular ı anlamada zorlandıklar ı ortaya çıkmıştır. Burada, sonuca varmadan önce, Japonya'daki uygulamadan söz etmek yararl ı olacaktır (Kyushu Bureau of International Trade and Industry, 1998). Japonya'da yıllık enerji tüketimi 3000 kW veya daha fazla s ıvı yak ıt e şdeğeri veya 12 milyon kWh elektrik tüketimi veya daha fazlas ı olan fabrikalar, enerji yönetim fabrikalar ı olarak ele alınır ve “Japon Enerjinin Rasyonel Kullan ımı Kanunu”na göre, bu fabrikalarda belirli sayıda enerji yönetim çal ışanının görevlendirilmesi gerekir. Enerji yönetim çal ışanı ise, "Enerji Yöneticisi Sertifikası'na sahip olmalıdır. Enerji yöneticisinin sertifikas ı, ya yıllık olarak yapılan “Enerji Yöneticisi Sınavı”nı geçenlere ya da Japon Enerji Tasarruf Merkezi taraf ından verilen ve Uluslararası Sanayi ve Ticaret Bakanl ığınca tanınan “Enerji Yönetimi Kursu”na katılanlara verilmektedir. Enerji Yöneticisi s ınavlar ı ise, •
Isı Yöneticisi Sınavı
•
Elektrik Yöneticisi S ınavı
olmak üzere iki grupta yapılmakta olup, önceden herhangi bir şey gerekli değildir. "Enerji Yöneticisi E ğitimi" de yukar ıda belirtilen iki grupla s ınıflandır ılmıştır. Ancak,
24 kursiyerlerin ilaveten şu ön koşullar ı yerine getirmesi gereklidir: Enerji Yöneticisi Adaylar ı, kursa başlaman önce, yak ıt, elektrik ve benzerlerini içeren enerjinin rasyonel kullan ımında en azından üç y ıllık bir deneyime sahip olmal ı ve ayr ıca bazı ek koşullar ı sağlamalıdır.
3.3.1 Enerji Yöneticisi Kimdir? Bir Enerji Yöneticisi’nin sahip olması gereken temel ve profesyonel özellikler a şağıda açıklanmıştır. 1. Enerji Yöneticisinde Aranan Temel Özellikler Ülkemizde bugüne kadar gerek E İE (Elektrik İşleri Etüt İdaresi) gerekse de E İE taraf ından yetki verilen kurulu şlarca 18 kurs düzenlenmi ş olup, bu kurslara 306 ki şi katılmış ve bunlardan 176 kişiye, EİE taraf ından "Enerji Yöneticisi Sertifikası (EYS)" verilmiştir. Buradan, ülkemizde bu say ının ne kadar az oldu ğu ve EYS'nin al ınmasında Enerji Tasarrufu Çalışma Raporu'nun (EYS'nin al ınabilmesi için bu raporun hazırlanması gerekmektedir) önemi ortaya çıkmaktadır (Stebbins, 1994). a) Sistemlerin ve proseslerin enerji verimlili ği bak ımından tasar ımında deneyim sahibi olmak, teknik düzeyde e ğitimi olmak (tercihen mühendislikte), b) Pratik olmak, sistemler ve ekipmanla ekipmanla ilgili deneyimlerini başkasına aktarabilme özelli ği, c) Hedefe yönelebilme özelli ği, d) Operatörler ve bak ım personelinden üst yönetime kadar her düzeyde insanla uyum içinde çalışabilme yeteneğine sahip olmak gerekir. 2. Enerji Yöneticisinden İ stenen E ğ itimsel itimsel ve Profesyonel Özellikler: a) Tercihen makine, elektrik, kimya, endüstri ve çevre mühendisli ği dalında lisans derecesine sahip olmak, b) Devletin idari yapısını iyi bilmek. c) Enerji kullanımıyla ilgili teknik ve istatistiksel bilgi ve raporlar ı analiz edebilme, derleyebilme yetene ğine sahip olmak, d) Enerji tasarrufu ve planlamasıyla ilgili bilgi ve kaynaklar ı bilmek, e) Diğer çalışanlarla etkin çalışma ilişkileri ve do ğrudan kontrol olmadan i şlerin yapılmasını sağlayan motivasyonu kurabilme yetene ğine sahip olmak,
25 f) Amaca yönelen bir yönetici olarak işlevi görme yetene ğine sahip olmak, g) Fabrika üniteleri ile ilgili planlar ı ve teknik bilgileri yorumlayabilme yetene ğine sahip olmak, h) Otomatik kontrol ve sistem bilgisine sahip olmak, i) Enstrümantasyonla ilgili temel tipleri bilmek, j) Enerjiyle ilgili ekipman ölçümünü ölçümünü ve uygulamalar ı bilmek, k) Organizasyonun üretim proseslerini bilmek, l) Tesis elemanlar ının tasar ımı ve işletilmesi ve/veya tesis elemanlar ının bak ımı konusunda bilgisi olmak, m) Enerjinin verimli kullanımı için ilgi duyabilmek ve çaba harcayabilmek, organizasyonun tüm birimlerine fikirleri sunabilme yetene ği, işlerin yapılmasını sağlayan motivasyonu kurabilme yeteneğine sahip olmak gerekir.
3.3.2 Enerji Yöneticisinin Görevleri "Müşavir Mühendislik ve Mimarlık Hizmeti" bir fikrin dü şünce a şamasından, fonksiyonunu f onksiyonununn icra edilebilir hale getirilmesine kadar geçen her süreçle, bir yat ır ımın fiziki bünyesine dönük tüm hizmetlerin gerçekle ştirilmesi işidir. Ülkemizde, mü şavirlik, danışmanlık ve kontrollük hizmetleri, kavram, yetki ve sorumluluk yönlerinden bir kar ışıklık içindedir. Genellikle müşavirlik hizmetinde, bilgiden çok deneyim aran ır. Belki de bunun nedenlerinden baz ılar ı, üretimin bilgi ve tekni ğe dayalı olarak gerçekleştirilmesindeki eksiklikler, yürürlükteki mevzuatın ileri teknolojiye uymamas ı olarak sayılabilir (Okutan, 1997). Bilindiği gibi, ülkemizde, Türk Mü şavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği (Türk MMMB) 1980 yılında kurulmuştur. Üyeleri ise, mü şavirlik hizmeti veren tam bağımsız kuruluşlar ın sahibi veya ortağı olan ve meslekte belli bir süreyi doldurmu ş mühendisler ve mimarlardır. Türk MMMB, 1987 y ılında FIDIC (Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu)’a üye olmuştur. Burada, müşavirin tanımını yapmakta büyük yarar vardır. Tabii veya inşa edilmiş çevre üzerinde, teknolojiye dayal ı zihinsel hizmet veren mühendis ve mimarlara teknik müşavir denir. Başka bir deyişle, kanun, tüzük ve yönetmeliklere göre çalıştır ılan aylıklı, ücretli, yevmiyeli ve sözle şmeli personelin istihdam ı hariç olmak üzere; gerçek veya tüzel ki şilere veya bunlar ın kuracağı ortak girişimlere ücret kar şılığında yaptır ılan
26 her türlü planlama, fizibilite, tasar ım parçası olan sondaj, etüt, tasar ım, metraj, keşif, teknik ve idari şartnameler, ihale dosyas ı hazırlama, ihale değerlendirme, mesleki kontrollük, in şaat kontrollüğü, tasar ım kontrollüğü, teknik e ğitim, yönetim müşavirliği, teknik danışmanlık ve benzeri hizmetlerdir (Resmi (Resmi Gazete,1993).
3.3.3 Enerji Verimliliğ Verimliliği Müş Müşaviri (EVM)nin Seçim Kriterleri Bir müşavirin seçiminde, niteliklerin ve deneyimin önemli kriterler oldu ğu açıktır. Özel endüstri deneyimi daha az önemli olmas ına rağmen, bak ım işletmesi deneyimi büyük önem taşır. İyi bak ım prensipleri tüm endüstrice yayg ın olarak bilinir. Bazı durumlarda iyi organizasyon yap ılar ının bilinmesi bak ım deneyimi kadar önemlidir. Mü şavirin teknik özelliklerine ilaveten, sözel ve yaz ılı olarak etkin bir iletişim kurabilme özelliği aranır (Hepbaşlı, 2001b).
İngiltere'deki “Enerji Verimlilik Ofisi (Energy Efficiency Office, EEO)” taraf ından, uygun EVM'nin seçilmesine ili şkin bir k ılavuz hazırlanmıştır (EEO, 1997). Bu k ılavuzla, işletmelerinde az veya hiç Enerji Yöneticisi (EY) bulunmayan ve daha önceden herhangi bir EY kullanmamış olan organizasyonlara yardımcı olmak amaçlanmıştır. EEO'nin çalışmalar ına göre, enerji taramasına harcanan her bir pound için ortalama y ıllık 35 £ enerji tasarrufunun ortaya çıktığı görülüyor. Çizelge 3.2'de, EEO taraf ından önerilen, EVM'nin seçilmesinde ve iş birliği yapılmasında izlenecek yol gösterilmi ştir. Çizelge 3.2 Enerji verimlili ği müşavirinin seçilmesinde ve birlikte çalışılmasında izlenecek izlenecek yol (EEO, 1997) 1997) Sıra No
İZLENECEK YOLUN AÇIKLAMASI
Kişisel önerilere göre bir mü şavir bulamazsanız, bu konuda yol gösteren kurumlarla 1 veya derneklerle ( İngiltere'de Sanayi Ara ştırma Birliği veya Ticaret Federasyonuna başvurulması öneriliyor) temasa geçin. Seçiminizi profesyonel yürütme kodu olan mü şavirlerle sınırlandır ın (Ülkemizde, böyle 2 bir kodlama sistemi kullanılmıyor) ve menfaatlerden ba ğımsız olduklar ını gösteren yazılı bir taahhütname alın. 3
Profesyonel teminat sigortası olmayan sınırlı taahhütlü herhangi bir şirketten kaçının (Türk MMMB taraf ından, Profesyonel Sorumluluk Sigortas ı ve Müteahhit'in Sigortasından söz edilmektedir).
4
Listesini çıkardığınız her bir adaydan bir ön görü şme isteyin. Bir firma söz konusuysa, eninde sonunda çal ışmayı yürütecek ki şiyle görüşün.
27 5
Amaçlar ınızdan tam olarak emin de ğilseniz, ilseniz, her bir adaydan adaydan k ısa bir teklif vermesini isteyin.
6
Daima referanslar alın ve her zaman onlar ı izleyin.
7
Sır olan şeyleri de içererek, seçilen mü şavirinizle resmi bir anla şma yapın.
8
Müşavirinize ihtiyaç duyduğu bilgilerde yard ımcı olun ve mümkünse, mü şavirinizin yerinde yaptığı ziyaretler boyunca onun yan ında yer alın.
9
Proje boyunca mümkün oldu ğunca esnek olun.
10
Müşaviriniz sonuç raporunu kaleme almadan önce, mü şavirinizin bulgular ını birlikte tartışın.
3.3.3.1 Uygun Enerji Verimliliğ Verimlili ği Müş Müşavirlerinin Seçimi İngiltere'deki bazı organizasyonlar, müşavirlerin, açıklayıcı bilgilerini yayınlarlar. Aşağıda belirtilen bazılar ı da yürütme kodu kullan ırlar (EEO, 1997). •
Müşavir Mühendisler Birliği (Association of Consulting Engineers)
•
Yapı Hizmetleri Mühendisleri Patent Enstitüsü (Chartered Institution of Building Services Engineers)
•
Bağımsız Enerji Müşavirleri Grubu (Independent Energy Consultants Group)
•
Enerji Enstitüsü (Institute of Energy)
•
Yönetim Müşavirleri Enstitüsü (Institute of Management Consultants)
•
Elektrik Mühendisleri Enstitüsü (Institution of Electrical Engineers)
•
Makine Mühendisleri Enstitüsü (Institution of Mechanical Engineers)
Bir EVM ilk defa tutulduğunda, muhtemelen, enerji verimlili ği teknolojisi alanında geni ş bir bilgisi olan ve kar şı kar şıya kalınan durumlara genel bir bak ış verebilen biri arzulan ır. EVM, tarifelere, aydınlatma, ısıtma, yalıtım, proses enerjine, bu konular ın hepsinde, ama diyelim ki kazanlar konusunda uzman olmayarak bakacakt ır. Böyle bir EVM, i ş tipiyle ilgili iyi enerji tüketim değerlerini bilecek ve bilinen iyi uygulamalarla giderleri k ıyaslayacaktır. Genelde mühendislik mü şavirliği bulunan daha büyük firmalar, belirli bir teknoloji üzerine daha geniş kapsamlı bir işin eninde sonunda gerekli olaca ğı yerlerde avantajlı olabilirler. Böyle bir firma, örneğin uygun oldu ğu takdirde bileşik ısı-güç tesisinin kurulmas ında yardımcı olabilecektir.
28 Böyle bir firmanın kullanımı düşünülüyorsa, i şe başlamadan önce projeyle u ğraşacak kişiyle mutlaka görüşülmeli ve seçilen ki şinin işi yapan ana kişi olması bir sözleşmeyle garanti altına alınmalıdır. Bununla beraber, i şin başında yönetici veya sat ış sorumlusuyla kar şı kar şıya kalınabilir. Bu yüzden, herhangi bir taahhüt verilmeden önce, aday proje mühendisiyle görüşerek onun onay ının alınması gereklidir (Hepbaşlı, 2001b).
3.3.3.2 Listesi Ç ıkarılan EVM'lerinin İncelenmesi EVM'nin sağlam bir temeli ve iş birliği yapacak kişililerle uyumlu çalışacağı belirlenmelidir. EVM, daha önce mü şavirlik yapacağı endüstri dalında çalıştı mı? Hayır ise, EVM'nin geçmi ş deneyi ikna edici midir? Bunu anlaman ın yolu, onunla konu şmak, açık sorular sorarak sonuca varmaktır. Bunun yanı sıra, geçmiş müşteri referanslar ının gözden geçirilmesi de büyük önem taşır. Son olarak, seçim yap ıldığı zaman, EVM'nin enerji giderleri ve tüketimi ilgili profesyonel bir fikir vereceğinin açıkça belirtildiği bir sözleşmenin yapılması ak ılcı bir tutumdur (Hepba şlı, 2001b).
3.3.3.3 Etik Standart İyi bir EVM, kendi yetene ği dışına çıkan işlerde asla çalışmaz. Ama bildiği herhangi bir alternatif danışman varsa, önerilerde bulunur. Ba ğımsızlık son derece önemlidir. Bazen i ş için ideal kişinin, bağımsızlığı etkileyebilecek ticari bir ilgisi olabilir. Belki de o ki şi, örneğin; enerji verimliliği ekipmanı satan bir şirketin k ısmi-zamanlı yöneticisi konumundad ır. Bunun yanı sıra, EVM'nin hem şirketle ilgili gizli veya ticari açıdan duyarlı konular ı üçüncü şahıslara iletmemesi hem de kazan ılan bilginin başka bir ticari kullanımının gerçekleşmemesi için bir anlaşma yapılmalıdır (Hepbaşlı, 2001b).
3.3.3.4 Sorumluluk Konular ı Bazen, bir işletmede işler yanlış gidebilir. Örneğin; geri ödemelerin gerçekle şmemesiyle önerilen projeler finansal kayı p p riskleri taşıyorsa, EVM'in profesyonel garanti sigortas ı varsa, kompanze etme şansı artacaktır. Sınırlı sorumluluğu olmayan firmalar, potansiyel riskin az olduğu yerlerde emin bir seçim olabilir. Bunun yan ı sıra, projelerin önemli finansal risk taşıdığı projelerde profesyonel garanti sigortas ı olmayan sınırlı şirketlerden kaçınılmalıdır. Bu bağlamda, Türk MMMB taraf ından, Profesyonel Sorumluluk Sigortas ı (Teknik
29 Müşavir’in işverene kar şı yaptıracağı hizmet sigortasıdır) ve Müteahhit’in Sigortalar ı (Müteahhit’in işverenine kar şı yaptıracağı, Performans Sorumlulu ğu Sigortası veya benzer adlarla anılan müteahhitlik hizmet sigortasıdır) tanımlamalar ı yapılmıştır (Hepbaşlı, 2001b).
3.3.3.5 EVM'nin Ücreti Bir EVM'nin kullanımının gider bak ımından etkin oldu ğuna nasıl karar verilebilir? Öncelikle, enerji etüt çalışmasının masraf ının yaklaşık olarak altı ayda kar şılanacağını tahmin etmek mantıklıdır. Bu inceleme, çok az bir yat ır ımla %10'luk potansiyel enerji tasarruflar ının (Önemli kapital yatır ımlar ını içeren önlemler al ınırsa, %20–25 arasında tasarruflara ulaşılmasıyla), muhtemelen ula şılabileceğiyle açıklanabilir. Altı aylık geri ödeme süreli dü şük gider önlemlerinden tahmini %10’luk bir tasarrufun kullanılmasıyla, müşavirlik bütçesi yıllık harcamanın %5'i olabilir: Yıllık her 10.000 £ yak ıt harcaması için, 500 £'dir. 1994 y ılı değerlerinde ve KDV hariç, İngiltere'deki ço ğu EVM'leri, 200 £ ile 400 £ aras ında günlük bir ücret al ıyor. Bunun yan ı sıra, günlük 180 £'den az ücret alan firmalara dikkat edilmesi gerektiği belirtiliyor. Bazı EVM’leri tasarruflar ın yüzdesi olarak çal ışmayı isterler. Bu, enerji etüdü çal ışmasının ilk giderini bulmanıza gerek olmad ığı anlamına gelir. Bununla beraber, daha sonra mü şavire ödemek için sürekli bir taahhüt gerekecektir ve tasarruflar ın gerçek oldu ğundan emin olunmalıdır (Hepbaşlı, 2001b).
3.4 Enerji Yönetimi Sistemi Enerji yönetim programı ele alınırken, insan yönetimi büyük önem ta şır. Enerji tasarrufuyla insan ilişkisi göz ardı edilmemelidir. Çünkü insanlar olmadan makineler i şletilemez. Bu enerji tasarruf çalışmasının başar ılı yürütülmesi, "insana odaklı"dır (Hepbaşlı, 2000a). Otomasyonla, bir endüstriyel tesisteki ekipman ın bir k ısmı kontrol edilebilir. Ancak, birçok üretim işlerinde insan operatörler gereklidir. Enerji tasarruf program ında, yönetimin ana amaçlar ından birisi, daha verimli bir işletme sağlanması amacıyla insan etkinliklerinin optimize edilmesidir (Witte vd., 1988). Öncelikle, düşük enerji giderleri sürecinde uygun olabilen standart i şletme prosedürleri, zamanla güncelleştirilmelidir. Ayr ıca, bu standartlar ı kullanan personel, yeni standartlar konusunda sürekli e ğitilmeli ve bunlar ın doğru kullanımından emin olmal ıdır. Örneğin, alevin "iyi görünüşü"ne göre yakma kapasitesini ayarlayan bir kazan operatörü, fazla havan ın anlamı
30 ve önemi konusunda e ğitilmelidir. Bunun yanı sıra, fazla havayı optimize edecek şekilde ekipmanın işletilmesi için kazan operatörüne te şvikler verilmelidir. İkinci olarak, enerji tasarrufu faaliyetlerinde sürekliliği sağlamak için bir sistem kurulmal ıdır. Maalesef, enerji tasarrufu bir anlık i ş değildir; şayet gelişen i şletme koşular ı sürekli bir bazda ele alınmaz ise, kazançlar kolayca yok yok olabilir. Bundan Bundan ötürü, enerji tasarrufundaki "bak ım" terimi ekipman kadar insanlara da uygulanmalıdır. Üçüncü olarak, insanlar sadece yeni yöntemleri uygulamak için de ğil, aynı zamanda ilerde kullanılacak yeni ve daha iyi makinelerle birlikte üretim proseslerini de anlayacak şekilde eğitilmelidir. Eski makineler yerine daha fazla verimli makineler kullan ılırken, yeni makinelerin yararlar ı işletmeden sorumlu olanlar taraf ından açıkça bilinmelidir. Tüm bu amaçlar ın kesi ştiği yerde, anahtar sözcük "kat ılımcılık"dır. İyi bir yönetici, üst yönetimden en alt düzeydeki çal ışana kadar herkesi enerji yönetim sistemi içine almal ıdır. Enerji kullanımının etkinliği, ürünlerin ve ürünleri elde etmek için gerekli olan proseslerin çeşitliliği nedeniyle, sanayi kollar ında büyük de ğişiklikler gösterir. Bunun yan ı sıra, personelin ve i şletmelerin organizasyonu da de ğişir. Sonuç olarak, etkin bir enerji tasarruf programı; her şirketin ve tesisin i şletme şekli için al ışkanlıklar göz önüne al ınarak planlanmalıdır. Bununla beraber, enerji yönetim program ının başlatılması ve yürütülmesi için genel kurallar vardır.
3.4.1 Enerji Yönetimi Sisteminin Yapısı Enerji yönetim matrisi, enerji yönetiminin değerlendirilmesi için kullanılan bir tak ım matristir (EEO, 1993a). Bu matrisin alt ı sütunu vardır. Bunlar ın her biri, enerji yönelim uygulamas ının bir görüşüyle ilgilidir. Matrisin satırlar ı her bir sütundaki performans ın farklı düzeylerini açıklar. Enerji etüdünün bir parças ı olarak, organizasyonun performans ı değerlendirilmelidir ve matrisin her bir sütununa bir i şaret konulmalıdır. Daha sonra, sonuçtaki özellikler toplam yarar ı vermek için birle ştirilmelidir. Bu, iyileştirilmesi gereken enerji yönetiminin bir göstergesini verecektir. Burada, enerji yönetiminin geni ş yaklaşımından kaynaklanan, yüksek performans düzeyinin elde edilmesine yönelik çal ışmalar yapılmalıdır (Çizelge 3.3).
32
3.4.2 Enerji Yönetimi Sisteminin Oluş Oluşturulması Büyük şirketlerde enerji yönetimi programını kurmak ve yak ıt kullanımı ile giderlerinde önemli tasarruflar sağlamak daha olasıdır. Daha küçük i şletmeler ve tesislerde ise, etkin programlar ı kurmak ve uygulamak için genellikle teknik eleman ve ekipman eksikli ği vardır. Bu durumlarda, programı başlatmak için dışar ıdan bir enerji verimlili ği müşavirinin tutulması gereklidir (Hepbaşlı, 1999d). Bununla beraber, program ın başar ılı olarak yürütülmesinde, işletme içinde bulunan her düzeydeki ki şinin katılımı kaçınılmazdır. İyi planlanmış, organize edilmiş ve uygulanmış bir enerji yönetim programı, her şeyden önce üst yönetimin bir taahhüdünü (kesin karar ını) gerektirmektedir. Aynı zamanda yerel kamu kurulu şlar ından yardım da sa ğlanabilir. Bu kuruluşlar ın katk ısı; enerji yönetim program ının başlatılmasını isteyen müşterinin sağlanmasına yardımcı olma, teknik yol gösterme veya mevcut bilginin elde edilmesi şeklinde olabilir. Günümüzdeki baz ı kamu kuruluşlar ında, personel e ğitimini veya teknik yardım sağlanmasını içeren etkin programlar söz konusudur. Çizelge 3.4' te etkin bir enerji yönetim program ının elemanlar ı gösterilmiştir (Smith, 1997).
32
3.4.2 Enerji Yönetimi Sisteminin Oluş Oluşturulması Büyük şirketlerde enerji yönetimi programını kurmak ve yak ıt kullanımı ile giderlerinde önemli tasarruflar sağlamak daha olasıdır. Daha küçük i şletmeler ve tesislerde ise, etkin programlar ı kurmak ve uygulamak için genellikle teknik eleman ve ekipman eksikli ği vardır. Bu durumlarda, programı başlatmak için dışar ıdan bir enerji verimlili ği müşavirinin tutulması gereklidir (Hepbaşlı, 1999d). Bununla beraber, program ın başar ılı olarak yürütülmesinde, işletme içinde bulunan her düzeydeki ki şinin katılımı kaçınılmazdır. İyi planlanmış, organize edilmiş ve uygulanmış bir enerji yönetim programı, her şeyden önce üst yönetimin bir taahhüdünü (kesin karar ını) gerektirmektedir. Aynı zamanda yerel kamu kurulu şlar ından yardım da sa ğlanabilir. Bu kuruluşlar ın katk ısı; enerji yönetim program ının başlatılmasını isteyen müşterinin sağlanmasına yardımcı olma, teknik yol gösterme veya mevcut bilginin elde edilmesi şeklinde olabilir. Günümüzdeki baz ı kamu kuruluşlar ında, personel e ğitimini veya teknik yardım sağlanmasını içeren etkin programlar söz konusudur. Çizelge 3.4' te etkin bir enerji yönetim program ının elemanlar ı gösterilmiştir (Smith, 1997).
33 Çizelge 3.4 Enerji yönetim program ının elemanlar ı (Smith, 1997). AŞAMA GRUP NO
I
AŞAMANIN İSMİ
Yönetimin Kesin Karar ı (Taahhüdü)
AŞAMA SIRA NO
AÇIKLAMA
1.1
Yönetimin, bir enerji yönetim programına kesin karar vermesi
1.2
Bir enerji yönetim koordinatörünün (enerji yöneticisinin) atanması
1.3
Asıl tesis ve departman temsilcilerinden olu şan bir enerji yönetim komitesinin oluşturulması
2.1
Yak ıt ve enerji kullanımının geçmişe yönelik değerlerinin gözden geçirilmesi
2.2
Tesis içinde enerji taraması yapılması
2.3
Ön analizler yap ılması, projelerin incelenmesi, veri tablolar ının oluşturulması ve ekipmanlar ın teknik özelliklerinin çıkar ılması
2.4
Enerji etüt planlar ının oluşturulması
2.5
Enerji etütlerinin (a) prosesler, (b) tesisat ve ekipman ı kapsayacak şekilde yapılması
2.6
Etüt sonuçlar ına dayalı olarak yıllık enerji kullanımının hesaplanması
2.7
Geçmişe yönelik kayıtlar ın k ıyaslanması
2.8
Enerji yönetim seçeneklerini değerlendirmek için analiz ve simülasyon aşaması (mühendislik hesaplar ı, ısı ve kütle balansı, teorik verim hesaplar ı, bilgisayar analizi ve simülasyon)
2.9
Seçilen enerji yönetim seçeneklerinin ekonomik analizi (Geri ödeme süresi, iç kârlılık oranı ve benzerleri)
3.1
Organizasyon ve her bir tesis için enerji verimlilik hedeflenin saptayın.
3.2
Yatır ım ihtiyaçlar ını ve öncelikleri belirleyin.
3.3
Ölçme ve raporlama yöntemlerini kurun, gerektiğinde izleme ve kaydetme cihazlar ını monte edin.
3.4
Yöneticiler için rutin raporlama yöntemleri oluşturun ve sonuçlar ı herkese duyurun.
3.5 3.5
Sürekli olarak personelin ilgisini çekin ve dikkati sa ğlayın.
3.6
Tüm enerji yönetim programını periyodik olarak gözden geçirin ve sonuçlar ı değerlendirin.
Etüt II
ve Analiz
III
Programın Yürütülmesi
34
3.5 Enerji Tasarruf Program ının Organizasyonu Küçük tesislerde bile, enerji yönetimde birçok ki şi bulunur. Enerji tasarruf organizasyonunun detaylar ı, işletmenin boyutu ve yap ısına bağlıdır. Genellikle enerjiye harcanan para ne kadar fazlaysa, harcamalar ın azaltılması için organizasyon o denli ayr ıntılı olur. Enerjiyle ilgili üretim organizasyonunun tüm bölümlerinin birlikte çal ışmalar ını sağlayacak bir organizasyon
şekli istenir. Aşağıda, çeşitli organizasyon şekilleri verilecektir. Do ğal olarak, bu tipik organizasyon yapılar ının tüm elemanlar ı her duruma cevap vermez. Bununla birlikte, belirli görüşler küçük şirketlerdeki enerji yönetim sistemine uygulanabilir (Çal ıkoğlu, 1999).
3.5.1 Tesis Düzeyinde Enerji Tasarrufu Organizasyonu Tesis düzeyinde enerji tasarrufu organizasyonun (TDETO) tipik bir örne ği Çizelge 3.5’te gösterilmiştir. Bu organizasyon yapısı küçük ve büyük tesislerin her birine uygulanabilirlik bak ımından ele al ınacaktır. Genelde, TDETO k ısa vadelidir ve önemli teknik odaklar ı vardır. Esasen, günden güne baz ında faaliyet gösteren üretim işletmelerinde söz konudur. Tesis enerji tasarruf koordinatörü, organizasyonda anahtar kişi konumundad ır. Koordinatör, esas olarak tesis yöneticisine (müdürüne) ve birden fazla tesisi olan şirketlerde ise, enerji tasarruf gelişimiyle ilgili olarak bölüm veya şirket yönetimine ba ğlı olarak çalışır. Tesis koordinatörü, her bir işletme ünitesinin üretim yöneticileri gibi sorumlulardan olu şan tesis enerji yönetim kurulunu yetkili k ılar. Bu kurum yap ısı, i şletme departmanlar ının sayısı fazla olan bir tesisle sık ıcı olabilir. Bu durumda, kurum, halkla ili şkiler ve işçi-işveren ilişkileri gibi böyle anahtar alanlardan seçilen sorumlulardan oluşan beş veya altı üyeyle sınırlandır ılabilir. Kurum, tüm tesis programının geliştirilmesi ve yürütülmesinde tesis koordinatörüne yard ımcı olur ve tesisteki işletmelerin ana alanlar ıyla iletişim kanallar ını kurar. Tesis enerji yönetim kuruluna ilaveten, her i şletme departmanının, departmandaki gelişmelerden sorumlu olan ve tesis koordinatörüne bağlı seçilmiş bir enerji tasarruf sorumlusu olmal ıdır. Tam tersi, iki veya üç vardiya işletmesinde, her i şletme vardiyasından sorumlu bir ki şi, departman sorumlusuna rapor vermek üzere atanmal ıdır. Çoğu tesislerde bu de ğişik atamalar, vardiya bak ım formeni veya ünite i şletme mühendisleri gibi sürekli i şletme personeli taraf ından part-time bazında ele alınmalıdır. Tesis koordinatörünün pozisyonu bile, büyük tesisler hariç, hepsinde part-time sorumluluktur. Bu sorumluluklar ayr ılan zaman, tüm imalat giderlerinde yer alan enerji gideriyle önemli ölçüde belirlenir.
35 Çizelge 3.5 Tesis düzeyinde enerji tasarrufu (Hepba şlı, 2000a) Tesis Yönetimi
Enerji Tasarrufu Bölüm Müdürü Enerji Tasarrufu Tesis Koordinatörü Tesis Yönetim Kurulu
İşletme Departmanının Enerji
Bak ım Departmanı Sorumlusu
Tasarruf Sorumlular ı
İşletme Vardiya Sorumlusu
Değişik işletme ünite sorumluluklar ına ilaveten, sorumlu özel bir bak ım departmanı atanabilir. Çünkü bu departman genel olarak enerji tasarruf program ında esas bir rol oynar (Hepbaşlı, 2000a).
3.5.2 Bölüm Düzeyinde Enerji Tasarruf Organizasyonu Bu organizasyon şekli, esas itibariyle, bir bölümdeki birkaç tesisin enerji tasarrufu gelişiminin izlenmesinden ve orta vadede (üç ayl ık bazda) tüm bölüm program ının planlanmasından oluşur. Faydalı bilginin, coğrafi alarak dağılmış, ancak i şletme bak ımından benzer tesisler arasında transferini kolaylaştır ır, merkezi mühendislik ve ara ştırma yetenekleri gibi, bölüm çapındaki kaynaklar ı etrafa yayabilir. Bölümde başı çeken, her bir tesis koordinatörünün rapor verdi ği bölüm enerji tasarruf müdürüdür. Bölüm müdürü, enerji tasarruf program ının planlanması ve organizasyonunda bölümün tüm elemanlar ının yer almasında yardımcı olan bölüm yönetim kurulunu yetkili k ılar. Yönetim kurulu, çal ışanın dikkatinin çekilmesi, teknik projeler ve bölüm boyunca genel bazda uygulanabilen geliştirilmiş işletme prosedürleri için fikirler üretir. Bu kurul ayn ı zamanda değişik tesislerin yıllık enerji tasarruf programını oluşturmak için tarafsız inceleme organı olarak etki eder ve çaban ın düzgünlüğünü sağlar (Çizelge 3.6).
36 Çizelge 3.6 Bölüm düzeyinde enerji tasarrufu organizasyonu (Hepba şlı, 2000a) Enerji Tasarrufu Direktörü Enerji Tasarrufu Bölüm Müdürü Enerji Tasarruf
Enerji Tasarruf
Yönetim
Tesisin veya İlgili
Koordinatörü (Müh.)
Koordinatörü (Müh.)
Kurulu
Yerin Enerji Tasarruf Koordinatörü
Yönetim
Yönetim
Kurulu
Kurulu
Terminal
Terminal
Sorumlular ı
Sorumlular ı
Tesis Yönetim Kurulu
Mühendislik çal ışmalar ı büyük şirketlerde merkezi olarak ele al ındığı için, mühendislik departmanı içinde bir alt organizasyon istenebilir. Bu organizasyonun ba şında, doğrudan bölüm müdürüne ba ğlı olan mühendislik departmanı enerji tasarruf koordinatörü bulunur. Aynı zamanda, ürünün da ğıtımı enerji tüketimiyle ilgili olduğundan ve normal olarak bölüm bazında ele alındığı için, taşıma alanında enerji tasarrufu üzerinde odaklanan bir bölüm olarak, benzer bir organizasyon kurulabilir (Hepba şlı, 2000a).
3.5.3 Şirket Bazlı Enerji Tasarrufu Organizasyonu Birçok bölümü olan büyük şirketlerde, doğrudan üst düzeydeki şirket yönetimine ba ğlı olan,
şirket düzeyli enerji yönetim sistemi kurulabilir. Bu organizasyon, genellikle, enerji tasarrufu gibi tüm enerji temini konusundan sorumludur ve bölüm enerji tasarruf programlar ının işletmenin tüm iş planlar ına entegrasyonuyla ilgilenir. Ayn ı zamanda, hükümet, ticaret odalar ı ve enerji tedarikçileri gibi dış kurumlarla enerjiyle ilgili konularda kar şılıklı ilişkilerde bulunur. Bununla beraber, gelecek enerji fiyatlar ının tahmini ve enerji tedarikçilerinin uzun süreli olarak planlanması, bu organizasyonun faaliyetinin odak noktas ını oluşturur. Organizasyon, şirket yapısının ana iş planlamasından oluşan sorumlular ın yer aldığı bir yönetim kurulundan olu şur (Çizelge 3.7). Ayr ıca, araştırma, geliştirme, mühendislik ve işletmelere yönelik olarak olu şturulmuş teknik bir komite olabilir. Çünkü enerji tüketimi, son
37 analizde, dikkatli teknik ve ekonomik de ğerlendirme gerektirir. Bölüm (enerji tasarrufu programı) müdürleri, doğrudan şirket enerji tasarruf direktörüne bağlı olarak çalışır(Hepbaşlı, 2000a) Çizelge 3.7 Şirket bazlı enerji tasarrufu organizasyon şeması (Hepbaşlı, 2000a)
Başkan Yardımcısı
Enerji Tasarruf Direktörü Danışman
Enerji Tasarrufu
Enerji Tasarrufu
Program Bölüm
Yönetim Kurulu
Teknik Kurulu
Müdürleri
3.6 Enerji Tasarruf Teknolojileri Temel yedi enerji tasarruf teknolojisi a şağıda ana hatlar ıyla k ısaca özetlenmiştir (Hepbaşlı, 2001b): A) Yakma Sisteminin Rasyonelleştirilmesi, B) Isıtma-Soğutma ve Isı Transferinin Rasyonelleştirilmesi, C) Isı İletimi ve Işınımı Nedeniyle Olan Isı Kaybının Önlenmesi, D) Atık Enerjiden Is ı Geri Kazanımı, E) Isıdan Güç Dönüşümünün Rasyonelleştirilmesi, F) Direnç Kayı plar plar ı Nedeniyle Olan Elektrik Kayb ının Önlenmesi, G) Elektrikten Isı ve Güç Dönü şümünün Rasyonelle ştirilmesi.
3.7 Enerji Yönetim Teknolojileri Literatürde, enerji yönetim teknolojileriyle ilgili çe şitli şemalar mevcuttur. Bunlar prensipte
38 benzerdir. Bunlardan üç aşamalı enerji tasarruf teknolojisi, Çizelge 3.8'de gösterilmi ştir (Shimuzu, 1998). Çizelge 3.8 Üç a şamalı bir enerji tasarruf teknolojisi t eknolojisi (Shimuzu, 1998) AŞAMA NO
1
2
3
AŞAMANIN AÇIKLAMASI •
Yönetimin Güçlendirilmesi
•
İşletmenin İyileştirilmesi
•
Mevcut Koşullar ın Düzeltilmesi
•
Ekipmanın İyileştirilmesi
•
Küçük Ölçekli Yat ır ım Yapılması
•
Verimliliğin Arttır ılması
•
Atık Isıdan Enerji Geri Kazanımı
•
Prosesin Değiştirilmesi
•
En Yüksek Verimli Ekipmanın Kullanılması
•
Teknolojinin Geliştirilmesi ve Büyük Ölçekli Yat ır ım Yapılması
39
BÖLÜM 4 4. DÜNYADA ENERJİ ENERJ İ YÖNETİ YÖNETİMİ ÇALIŞ ÇALIŞMALARI Bu bölümde Türkiye’de ve Japonya’da yürütülen enerji yönetimi çal ışmalar ından bahsedilecek ve bu çal ışmalar ayr ıntılı olarak incelenecektir.
4.1 Türkiye’de Enerji Yönetimi Çalışmaları Sanayi sektörü, ülkemiz nihai enerji tüketimi içinde yakla şık % 34 ve elektrik tüketiminde % 54 paya sahiptir. Bunun yan ı sıra, 1996 y ılında % 34 olan enerji tüketimi pay ının 2000, 2010 ve 2020 y ıllar ında sırasıyla; % 37, % 46 ve % 56 olaca ğı sanılmaktadır (Hepbaşlı, 2001a). Sanayi sektörümüz, bir yandan yüksek enerji tasarruf potansiyeline sahiptir. Öte yandan da, sanayide tüketilen enerjinin ço ğu ticari enerjidir. Bu durumlar, sanayi sektörümüzün enerji tasarrufu çalışmalar ında öncelikle ele al ınmasına neden olmu ştur. Bu çerçevede, ülkemiz sanayisindeki enerji tasarrufu çal ışmalar ına k ısa bir göz atmak yararl ı olacaktır: Ülkemizdeki enerji tasarrufu çal ışmalar ı, 1980 yılından beri Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) Genel Müdürlüğünce çe şitli proje ve programlar çerçevesinde yürütülmektedir. Bununla beraber, ülkemizdeki planlı enerji tasarrufu, EİE içinde olu şturulan Enerji Kaynaklar ı Etüt Dairesi Başkanlığı (EKEDB) taraf ından başlatılmıştır. Bu bağlamda, EİE'nin yabancı yardım desteğiyle 1981 y ılında yürütmüş olduğu sanayide enerji tasarruf projesi sonucunda, enerji tasarruf potansiyelinin belirlenmesine yönelik önemli sonuçlar elde edilmi ş ve bu konunun önemi bir kez daha ortaya ç ıkmıştır. 1988–1991 y ıllar ı arasında yürütülen enerji tasarrufu projesiyle, işin ana yapı taşlar ını oluşturan, politika ve program çal ışmalar ına ağırlık verilmiştir. 1992 yılında ise, EKEDB; Enerji Tasarruf Merkezi kimli ğini kazanmış ve bu kimlikle çalışmalar ı yürütmeye başlamıştır (Keskin ve Gümü şderelioğlu, 1997). Sanayide enerji tasarrufu potansiyelinin belirlenmesine yönelik E İE taraf ından 60'tan fazla enerji yoğun tesiste çal ışmalar yürütülmüştür. Bunun sonucunda, k ısa vadeli düşük yatır ımlı (ya hiç yatır ım gerektirmeyen ya da dü şük yatır ım gerektiren ve geri ödeme süresi en fazla bir yıl olan önlemler) ve uzun vadeli büyük çapl ı yatır ım gerektiren önlemler belirlenmi ştir. Bu önlemlerin göz önünde tutulmas ıyla, sanayi sektöründe 605 milyon dolar kar şılığı minimum 2,7 milyon TEP ile 1 milyar dolar kar şılığı maksimum 4,7 milyon TEP aras ında enerji tasarruf potansiyeli olduğu hesaplanmıştır. Başka bir deyişle, bu değerler bize, % 18 ile % 30 aras ın da bir enerji tasarruf potansiyelimizin oldu ğunu göstermektedir. Bu, ortalama olarak, 800
40 milyon dolar kar şılığı 3,7 milyon TEP (% 24) enerji tasarruf potansiyeli demektir (Yalç ın, 1997).
4.2 Japonya’da Enerji Yönetimi Çal ışmaları Japonya'da enerji yönetimi konusunda iki uygulama söz konusudur. Birincisi, ulusal enerji yönetimi sınavı ve ikincisi ise ulusal enerji yönetimi e ğitimidir (Hepbaşlı, 1999b). Ulusal Enerji Yönetimi S ınavı:
" Enerji Yönetimi S ınavlar ı "; ısı yönetim sınavı ve elektrik yönetim s ınavı olmak üzere, iki grup halinde yap ılmaktadır. Sınavlara katılabilmek için, bir veya daha fazla y ıl deneyim gereklidir (Hepba şlı, 1999b). Sınavlarla ilgili bilgiler aşağıda belirtilmiştir: Başvuru
: Haziran ortası
Sınav Tarihi
: Her Ağustos
Sınav Süresi
: İki gün
Sınav Yeri
: Japonya içinde 10 farkl ı yerde
Sınav Ücreti
: 19.200 yen (1998 y ılı için)
Sınav Şekli
: Yazılı
Sınav Konu Say ısı : Isı ve elektrik yönetiminin her biri için 6 konu Sınav Süresi
: Aşağıdaki her konu ba şına 1.5 saat
Isı Yönetimi S ınav Konular ı: •
Isı yönetimine giriş, enerji tasarrufu ve gereçleri
•
Termodinamik
•
Isı enerjisi tüketim tesisleri
•
Isı transferi ve ak ışkanlar mekaniği
•
Yanma teorisi ve yanma ekipman ı
•
Ölçme ve kontrol
41 Elektrik Yönetimi S ınav Konular ı: •
Isı yönetimine giriş, enerji tasarrufu ve gereçleri
•
Elektrik teorisi ve kontrolü
•
Elektrik yönetimi, elektrokimya, ayd ınlatma ve iklimlendirme,
•
Fabrika güç da ğılımı
•
Elektrik makineleri ve ekipmanı
•
Elektrik gücü uygulamas ı
S ınavlar ın De ğ erlendirilmesi erlendirilmesi (1979'dan (1979'dan 1998'e 1998'e kadar, kadar, kümülatif ): kümülatif ): •
Isı Yönetimi: 38096 ki şi başvurmuş ve 11869 ki şi geçmiştir.
•
Elektrik Yönelimi: 39062 kişi başvurmuş ve 8820 ki şi başarmıştır.
•
Toplam (Isı + Elektrik Yönetimi); 78158 ki şi başvurmuş ve 20689 ki şi başarmıştır.
42
BÖLÜM 5 5. FARKLI SEKTÖRLERDE ENERJİ ENERJ İ YÖNETİ YÖNETİMİ SİSTEMİ STEMİ Bu bölümde, HVAC sistemlerindeki enerji yönetim sistemi, yap ılarda enerji yönetim sistemi ve enerji yönetim sisteminin nas ıl kurulacağı konular ına değinilecektir.
5.1 HVAC Sistemlerinde Enerji Yönetim Yönetim Sistemi Isıtma, iklimlendirme ve so ğutma endüstrisinde, s ırasıyla, etki (tesir) katsayısı (COP) ve yanma verimi gibi, etkinlik ve verimi açıklayan birçok terim kullanılır. Genelde, bu terimlerin birçoğu eş anlamlıdır. Değişik HVAC (Isıtma, Havalandırma ve İklimlendirme) Sistemleri k ıyaslandığı zaman, bu terimlerin nasıl belirlendiğini ve ilişkisini anlamak çok önemlidir. Ülkemizde, örne ğin; “kazan verimi”nden söz etti ğimizde, doğru bir k ıyaslama yapabilmek için, kazan veriminin hangi kural veya standarda göre hesapland ığını bilmemiz gerekir. Ba şka bir deyişle, ekipman taraf ından kullanılan enerjinin verimli olup olmadığına karar vermek için, performansının ölçülmesi amacıyla standartlar olmalıdır (Hepbaşlı, 1999a). Enerji fiyatlar ının günden güne artmas ı, tüketicinin bilinçlenmesi ve ç ıkar ılan yasal yönetmelikler, bizi, enerjiyi daha verimli ve etkin bir biçimde kullanmaya zorlamaktad ır. Bu çerçevede, enerjinin ne denli verimli kullan ıldığının belirlenmesinde, verimlilik (veya etkinlik) ile ilgili kavramlar ın ve bunlar ın standart değerlerinin bilinmesi büyük önem ta şır. Bilinçli müşteriler, yeni bir araba sat ın alacağı zaman, arabanın km başına (km/litre) kaç litre tükettiğini kontrol ederler. Benzin sat ın alacaklar ı zaman, oktan sayısına da bakarlar. Bir merkezi iklimlendirme sistemi satın aldıklar ı zaman ise: Mevsimsel Enerji Verimlilik Oran ı (MEVO veya SEER)n ı gözden geçirirler. MEVO, otomobil endüstrisindeki (km/litre)nin kar şıtı olup, sistemin performans ının bir göstergesidir. MEVO ne kadar yüksek ise, cihaz o kadar fazla verimlidir ve böylece cihaz ne kadar verimliyse, i şletme giderleri de o denli düşüktür (Hepbaşlı, 1999a). Bu bağlamda, farklı model ve marka cihazlar ın performansını k ıyaslayabilmek için göz önüne alınan temel üç yol vard ır [3]: •
Evin ısıtılması veya soğutulması için cihazın ne kadar enerji tüketti ği; verim
•
Cihazın varlığının ne kadar hissedildi ği; ses düzeyleri
•
Cihazın sağladığı his; konfor
43 1992 yılında, Amerika'da tüm ısıtma ve iklimlendirme ekipmanlar ı için minimum verim (veya etkinlik) değerleri belirlenmiştir. Bu tarihten önce sat ın alınan ve montaj ı yapılan kazan, ısı pompası veya iklimlendirme sistemi gibi HVAC (Isıtma, Havalandırma ve İklimlendirme) ekipmanı, Amerika'daki bugünkü standartlara k ıyasla oldukça verimsiz olabilmektedir [4].
5.2 Binalarda Enerji Yönetimi Sistemi Enerji verimliliğinin uygulama alanı; mağaza ve toptan e şya depolar ından hastanelere, otellere, hapishanelere, mahkemelere, ofislere ve benzerlerine kadar çok geni ş bir yelpazeyi içine almaktadır. Burada ele alınan ofis binalar ıyla, merkezi ve yerel hükümet binalar ı ile ticari ve endüstriyel sektörlerdeki ofisler, büyük bilgi i şlem merkez ofisleri kastedilmektedir (Hepbaşlı, 1996). Burada ofisler; a) Büyük Ofisler: Taban alan ı 2000 m2'den büyük olan iklimlendirilmi ş ya da iklimlendirilmemiş b) Küçük Ofisler: Taban alanı 2000 m2 ve daha az olan iklimlendirilmiş veya iklimlendirilmemiş olmak üzere iki gruba ayr ılmıştır (Energy Efficiency Office, 1991).
5.2.1 Bir Binan ın Enerji Performansının Belirlenmesinin Sağ Sağladığı Yararlar Bir binanın enerji performans ının belirlenmesinin sa ğladığı yararlar aşağıda belirtilmiştir (Energy Efficiency Office, 1994a): •
Binadaki enerji tasarruf potansiyeli ile ilgili görü ş bildirmek için standartlarla performansın k ıyaslanmasını sağlar.
•
Herhangi bir değişikliğin veya enerji tasarruf önlemlerinin etkisini belirlemek ve gelişmeyi gözlemek için daha önceki y ıllardaki performansı k ıyaslamayı mümkün k ılar.
•
Enerjinin nerede kullan ıldığını ve atıldığını, tasarruflar ın nerede yap ılması gerektiğini ortaya çıkarmada yardımcı olur.
Bir binanın enerji performans ının belirlenmesi için a şağıdakilerin bilinmesi gereklidir: •
Binanın yıllık enerji tüketimi: Bu bilgi, yayg ın olarak geçmi ş yıllardaki faturalardan bulunabilir. Ancak bu bilginin bir bir yıldan oluşması ve “tahmini” olmaması büyük önem taşır. Ayr ıca, burada parasal de ğerler değil, özellikle tüketilen “enerji birimleri”, ba şka
44 bir deyişle katı, sıvı ve gaz tüm yak ıt değerleri ve elektrik göz önüne al ınmalıdır. •
Yerin taban alanı: Bu alan, dolaylı veya dolaysız olarak ısıtılan yapı k ısımlar ının taban alanı olmalıdır ve koridorlar, tuvaletler ve depolama yerleri göz önüne al ınmalıdır. Dış duvarla çevrilen her kat ın toplam iç taban alanı alınmalı, ama bodrum katlar ı ve tavan boşluklar ı
gibi
kullanılmayan
veya
s t lmayan
ı ı ı
alanlar
tamamen
hesaba
katılmamalıdır. •
Hacim ısıtması için kullanılan enerji: Sıcak suyu elde etmek için ayr ı ısıtıcılar veya kazanlar kullanılmadığı ve bunlar tek tek ölçülemedi ği zaman, bu hacim ısıtma enerjisinin belirlenmesi zorla şır.
•
Binanın bir yıl boyunca toplam kullanma saatleri: Bu; bir y ıldaki çalışma gün sayısının, çalışanlar ın (temizlikçi veya bak ım personeli d ışında kalanlar) normal ofis işini yürütmek için her gün bulundu ğu saatin çarpılmasıyla elde edilir. Çalışanlar ın bir k ısmının bazı işler için normal gündekinden daha fazla bulunmas ı durumunda, ilave enerji tüketimi için bir tolerans ilave i lave edilmelidir (Hepbaşlı, 1996).
5.2.2 Normalleş Normalleştirilmiş tirilmiş Performans Göstergesi (NPG) Ve Hesaplanmas ı Farklı ofis binalar ının tüketiminin k ıyaslanmasında, yak ıt kullanımına etki eden baz ı faktörlerin göz önünde bulundurulmas ı büyük önem ta şır. Bundan ötürü, boyutlar ı ve korunma şekilleri farklı olan yerlerin aynı bazda k ıyaslanması amacıyla “Normalleştirilmiş Performans Göstergesi (NPG)” kullan ılır. K ıyaslama standardının belirlenmesinde, binan ın taban alanı, yerel hava bilgisi, binan ın korunma şekli ve kullanım saatleri göz önüne al ınır. Aşağıda, NPG'nin hesaplama yöntemi verilmi ştir (Energy Efficiency Office, 1991): a) Enerji birimleri kWh'a dönüştürülür. Bir yıllık periyot boyunca, her yak ıt için faturalardan enerji tüketimi bulunur. Çizelge 5.1’de, en fazla kullanılan yak ıt tiplerinin kWh'e dönü ştürülmesinde kullanılan faktörler verilmiştir (Tesisat, 1996).
45 Çizelge 5.1 Yak ıtlar ın kWh'e dönü ştürmesinde kullanılan çarpım faktörleri (Tesisat, 1996) Yak ıt Tipi
Kullanılan Birim
Isıl Değer
kWh’e Dönüştürmek İçin Kullanılan Çarpım Faktörü
Doğalgaz
mJ
8250 kcal/m3
9,59
LPG
kg
11200 kcal/kg
13,02
Fuel-oil Kalorifer Yak ıtı
kg
9700 kcal/kg
11,28
Fuel-oil No.6
kg
9200 kcal/kg
10,70
Motorin
kg
10200 kcal/kg
11,86
Soma Kömürü
t
5500 kcal/kg
6395
İthal Kömür
t
6000 kcal/kg
6977
b) Hacim ısıtması için kullanılan enerji bulunur. Hacim ısıtma enerjisinde, ısıtmanın yapıldığı yerde tüketilen elektrik enerjisi hesaba katılmalıdır. Bunun belirlenmesi genellikle zordur. Hacim ısıtma ile sıcak su ihtiyacının her ikisinin merkezi tesisle kar şılanması halinde, bu tesiste tüketilen toplam yak ıttan hacim s tması için kullanılan enerji miktar ının hesaplanması gereklidir. Şayet hacim ısıtma enerjisi
ı ı
ayr ı olarak ölçülemiyorsa, aylık enerji tüketiminin gösterildi ği histogram kullanılarak tahmini bir enerji tüketimi kabul edilir. Bu yönteme alternatif olarak, aylık tüketimler mevcut olmadığı için histogram çizilemezse, hacim ısıtma enerjisi, kombine hacim ısıtma ve sıcak su yak ıt tüketiminin % 75'i kabul edilir. c) Hava düzeltme faktörü göz önüne al ınarak, hacim ısıtma enerjisi düzeltilir. Dış hava sıcaklığı azaldıkça, bir binada daha fazla enerji kullan ılır. Farklı yıllardan elde edilen veriyle uygun bir k ıyaslama yapabilmek için, bir düzeltme faktörü kullan ılır. Bu faktör, “Derece-Gün” bilgisinden bulunabilir. Derece-Gün; bir baz s ıcaklık ile dış hava sıcaklığının 24 saatlik ortalaması arasındaki °C cinsinden farkt ır (EIE Elektrik İşleri Etüt İdaresi, 1991). Baz s ıcaklık, Derece-Gün'ün en fazla kullanıldığı İngiltere'de 15,5°C olarak al ınır (Energy Efficiency Office, 1993a). Ülkemizde ise, binalarda iç hava s ıcaklığının 18°C olmas ı istenmiştir (Resmi Gazete, 1986). Kaloriferlerin veya di ğer ısıtma sistemlerinin yak ılması için, 12°C’den daha az olma ko şulu getirilmiştir. TÜBİTAK taraf ından yapılan Derece-Gün çal ışmalar ında baz sıcaklık olarak 18°C esas al ınmıştır (Energy Efficiency Office, 1993a). Buna göre, d ış hava sıcaklığı
46 18°C’nin altına düştüğünde ısıtma yapılması gerekmekte, ancak yönetmelikler d ış hava sıcaklığının 12°C’den az olmas ı durumunda ısıtma yapılmasını öngörmektedir. Örnek olarak bir haftalık ortalama dış hava sıcaklığı 13°C ise, bu; ( 18 - 13 ) x 7 = 35 Derece-Gün demektir. “Hava Düzeltme Faktörü (HDF)”; standart bir yıldaki toplam Derece-Gün'ün, enerji verisinin göz önüne al ındığı yıldaki Derece-Gün'e bölünmesiyle hesaplanabilir. Standart y ılda, son 20 yılın ortalaması alınır ve içinde 2462 Derece-Gün vard ır. HDF = Standard Derece-Gün (2462) / Enerji Verisinin Bulundu ğu Yıl İçin Derece-Gün (5.1) Hava düzeltme faktöründe yer alan her iki Derece-Gün ço ğu durumda benzer olduklar ı için, buradaki sonuç 1 değerine yaklaşacaktır. Şayet havayla ilgili veri elde edilemez ise, HDF değeri 1 olarak kabul edilebilir. Ancak bu, NPG'nin hesaplanmas ında hassasiyetin azalmas ına neden olacakt ır. d) Binanın durumu göz önüne al ınarak, hacim ısıtma enerjisi düzeltilir. Bir binanın ısı kaybının bir k ısmı pencere ve kap ılardan olan hava s ızması nedeniyledir. Korunmamış binalarda aynı iç koşullar ı sağlamak için binada daha fazla enerji kullanılacağı doğaldır. Benzer olarak iyi korunmu ş bir binada daha az enerji kullanılır. Bu amaçla, bina durum faktörü göz önüne al ınır (Çizelge 5.2). Çizelge 5.2 Bina durum faktörleri (EEO, 1993b) Binanın Durumu
Durumun Açıklanması
Bina Durum Faktörü
Korunmuş
Bina, çevresindeki benzer yükseklikteki veya daha büyük binalarla çevrilmiştir. Bu, en fazla şehir merkez yerlerinde uygulan ır.
1.1
Normal
Bina, şehir veya k ırsal çevrede bulunmakta olup yer seviyesindedir.
1.0
Korumasız
Az olarak engellenmi ş veya bitişik hiçbir engeli olmayan k ıyı ve tepelik yerler
0.9
e) Hacim ısıtma enerjisi dışındaki enerji kullanımlar ı göz önüne al ınır. Binada kullanılan tüm enerjiler daha önceden bulunan düzeltilmi ş hacim enerjisine eklenir. Hacim ısıtma enerjisi dışında kalan enerji de ğerini normalleştirmeye gerek yoktur. Çünkü bu hava ve binanın koruma şekline önemli derecede ba ğlı değildir.
47 f) Binanın kullanım saatleri faktörü bulunur. Ofis binalar ı, normalde iş amaçlar ı için sürekli olarak kullan ılmazlar ve kullanım saatleri bir ofisten diğerine göre faklılık gösterir. Bu güçlü ğü gidermek amacıyla, yıllık enerji tüketiminde kullanım saatlerinin göz önünde tutuldu ğu bir düzeltme yap ılabilir. Bu düzeltme faktörü, Derece-Gün düzeltmesine benzer şekilde Çizelge 5.3'teki referans de ğerlerin kullanılmasıyla hesaplanabilir. Kullanım Saatleri Faktörü (KSF) = Standart Kullanım Saatleri/Binanın Kullanım Saatleri (5.2) Çizelge 5.3 Ofisler için y ıllık standart kullanım saatleri (EEO, 1993b) Kullanma Saatleri 2000 m 'den büyük 2600 2 2000 m veya daha az 2400 Günde 24 saat kullan ılan ofisler veya ofis k ısımlar ı 8760 Bilgi işlem merkezleri 8760 2
Ofisin Tipi
Binanın bir k ısmı normalden daha fazla bir periyot için kullan ılacaksa, kullanım saatleri faktörüne bir ayarlama yapmak, başka bir deyişle ilave kullanım saatleri toleransını göz önüne almak gereklidir. Bu ayarlama yöntemleri örnekle şöyle açıklanabilir: Bir ofis binasının yıllık toplam kullanma saatinin, binanın %80'i için 3120 h ve %20'si için 8760 h olduğunu kabul edelim. Toplam enerji tüketimi bilinmekte olup, burada normal ve ilave çalışma saatlerinin her ikisi için tüketim yer almaktad ır. 3120 h çal ıştır ılan binanın %80’i için kullanım saati faktörü; KSF = 2400 / 3120 = 0,77’dir. Geri kalan %20 için; KSF = 2400 / 8760 = 0,27’dir. Tüm bina için; KSF = 0,80 x 0,77 + 0,20 x 0,27 = 0,67 olarak bulunur. Şayet ilave kullanım saati söz konusu olmasaydı, tüm bina için KSF = 0,77 olarak bulunurdu. g) Normalleştirilmiş performans göstergesi (NPG) hesaplan ır. Normalleştirilmiş performans göstergesi; düzeltilmi ş yıllık enerji tüketiminin taban alan ına bölünmesiyle bulunur. bulunur.
48 NPG = Düzeltilmiş Yıllık Enerji Tüketimi / Taban Alanı
(5.3)
NPG’nin bulunmasıyla, standart koşullar altında binada tüketilen enerji miktar ı belirlenir ve böylece benzer örnek binalar ile binan ın performansının k ıyaslanmasında kullanılabilir. Çizelge 5.4'te, NPG'nin sistematik bir şekilde hesaplanmasında kullanılabilecek föy gösterilmiştir. Çizelge 5.4 Ofisler için performans k ıyaslama değerleri (EEO, 1993b) EVO İyi
EVO Orta
EVO Zayıf
2000 m2’den büyük
250'den daha az
250 – 410
410'dan daha fazla
2000 m2 ve daha az
220'den daha az
220 – 310
310'dan daha fazla
Bilgi İşlem Merkezleri Do ğ al al Hav. Ofisler
340'tan daha az
340 – 480
480'den daha fazla
2000 m2’den büyük
230'dan daha az
230 – 290
290'dan daha fazla
2000 m2 ve daha az
200'dan daha az
200 – 250
250'den daha fazla
Binanın Tipi klimlendirilmi ş İ klimlendirilmi ş Ofisler
5.2.3 NPG'nin Diğ Di ğer Binalarla K ıyaslanması Performans göstergesinin di ğer binalarla k ıyaslanmasında, belirli performans k ıyaslama değerlen alınır ve bu değerlerin seçimi k ıyaslamanın doğruluğu bak ımından büyük önem ta şır. Bu çerçevede Çizelge 5.4’te, k ıyaslama değerleri olarak, örnek olu şturması bak ımından
İngiltere'deki de ğerler verilmiştir (Energy Efficiency Office, 1991). Binan ın enerji verim oranı (EVO); iyi, orta ve zay ıf olmak üzere üç grupta de ğerlendirilmiştir. Burada; doğal olarak, ilgili standartlar ın göz önüne al ınarak ülkemiz ko şullar ına göre EVO'nun belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Aşağıda, Çizelge 5.4’te kullan ılan Enerji Verim Oranı (EVO) iyi, orta ve zay ıfla neyin kastedildiği açıklanacaktır: EVO İyi: Bu gruba giren binalarda, genellikle iyi kontrol ve enerji yönetim prosedürleri vardır. Diğer enerji tasarruflar ı da sık sık mümkündür. EVO Orta: Buradaki enerji tüketimi, orta düzeyde kontrol ve enerji yönetim prosedürlerinin uygulandığını göstermektedir.
49 EVO Zayıf: Enerji tüketimi gereksiz olarak yüksektir ve bunun düzeltilmesi için acil önlemler alınmalıdır.
5.3 Ofislerde Enerji Tasarrufu Önlemleri Binalardaki enerji tasarrufu, esas olarak beş şekilde, a) Binadaki ısı kayı plar plar ına yol açan karakteristikleri azaltmak için, binanın fiziksel konstrüksiyonun de ğiştirilmesiyle, b) Enerji tüketen ekipman ve kontrol cihazlar ını daha fazla verimli verimli yapmak için, bunlar ın yerine başkalar ının konması veya kalitelerinin yükseltilmesiyle, c) Enerjiyi fazla pahalı olmadan kullanmak için, enerji tüketen ekipman ın de ğiştirilmesi veya iyileştirilmesiyle, d) Tüketimin de ğerinin sürekli olarak belirlenmesiyle, e) Uygun elektrik ve ısı ihtiyaçlar ının mevcut olduğu yerlerde, binan ın elektrik ve hacim s tma/sıcak su ihtiyaçlar ını kar şılamak için, kombine ısı ve güç tesisinin (kojenerasyonun)
ı ı
kurulmasıyla elde edilebilir. Binalardaki enerji tasarruf önlemleri; savurganl ık önlemleri, pasif tasarruf ilkeleri ve aktif tasarruf önlemleri olarak da üç grupta değerlendirilmiş, bunlarla ilgili alınması gereken önlemler maddeler halinde belirtilmiştir (Hepbaşlı, 1996). Enerji yönetiminin amacı; konfor, servis ve verimlilik standartlar ı sağlanırken, enerji kullanımının ve enerji giderlerinin mümkün oldu ğunca düşük tutulmasıdır (Energy Efficiency Office, 1994b). Tüm binalar, ister küçük isterse büyük olsun, binada kullan ılan enerjinin sorumluluğunu üstlenen bir enerji sorumlusu (yöneticisi, yürütücüsü, müdürü) bulunmas ını gerekli k ılar. Bu kişi, enerji tüketimini ve enerjinin düzenli bir şekilde kullanılmasını inceleyerek, a şağıda belirtilen kişiler ve yerler için önemli yararlan sa ğlayabilir (Energy Efficiency Office, 1991). •
Bina Çalışanlar ı: Verimli olarak kontrol edilen çevre, çal ışanlar için konforlu çal ışma
şartlar ı sağlar ve verimliliğin artmasına katk ıda bulunur. •
Kullanıcılar: İyi yönetilen binalar ın kullanıcılar ı, hacim (mekân) ısıtma, iklimlendirme ve diğer merkezi olarak verilen hizmetler için daha az para öderler.
•
Bina Sahipleri: Verimli olarak işletilen binalar, şikâyetlerin giderilmesi için daha az
50 insan gücü gerektirerek, yönetimin daha az zaman tüketmesine neden olur. Bu tasarruflar, enerji giderlerinin azalmasına katk ıda bulunur. •
Ülke: Fosil enerji kaynaklar ı sonludur ve azalmaktadır. Enerji verimliliği, bu sayılı kaynaklar ın boş yere harcanmaması için bir anahtardır.
•
Dünya: Enerji verimliliği, küresel ısınma sorunlar ına mevcut ve maliyet aç ısından etkin bir çözüm olmaktadır. Enerjinin verimli kullan ımı, dünyamızın daha az kirlenmesi demektir.
5.4 Binalarda Enerji Performans ı Literatürde, binalar ın enerji tüketiminin modellemesi ile ilgili çeşitli çalışmalar söz konusudur. Bunlar aras ında, Brander (Baird vd., 1984); Şekil 5.1'de ve Çizelge 5.5'te gösterilen, enerji sistemleri, enerji olmayan sistemler ve insan sistemleri olarak adland ır ılan, üç temel sistemi kulland ı. Enerji sistemleri; ısıtma, havalandırma veya aydınlatma gibi bazı yararlı hizmetlerin elde edilmesinde do ğrudan enerjinin kullan ıldığı sistemlerdir. Böyle sistemler, genellikle, i şletme şeklini ayarlayan kontrol cihazlar ı ile birlikle birkaç ekipmanı içerir ve normal olarak mühendislik modelleriyle ele al ınır. Buna kar şın, enerji olmayan sistemlerde, do ğrudan enerji kullanılmaz, ama enerji sistemlerince tüketilen miktar ı etkiler. Bu sistemler: bina zarf ı karakteristikleri (örneğin; ısıl direnç ve hava s ızdırmazlığı), iç yüzeyler (konum ve yüzey yans ıma oranlan), kapılar, pencereler ve e şyalardır. Enerji ve enerji olmayan sistemlerin her ikisi insan sistemleriyle (çal ışma saatleri, binada bulunanlar ın davranışı, temizlik takvimleri, bak ım ve termostat ayarlar ı gibi) kontrol edilir. Bu üç sistemin davrandığı ye etkileşimde bulunduğu yollar, bir binanın enerji performans ını belirler.
51
3. İnsan Sistemleri
5. Dolaysız Enj.
6. Dolaylı Enj.
Kontrolleri
Kontrolleri
1. Enerji
Enerji Tüketimi 4. Enerji Ak ışlar ı
2. Enerji Olmayan Sistemler
Şekil 5.1 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkile şimi; Brander'in Modeli (Baird vd., 1984)
Çizelge 5.5 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkile şimi (Baird vd., 1984) 1. Enerji Sistemleri Hacim Isıtması Mekanik Havalandırma Aydınlatma Ekipman Konut Sakinleri 4. Enerji Ak ışlar ı Hava sızması Güneş enerjisi kazançlar ı Isıl iletim
2. Enerji Olmayan Sistemler 3. İnsan Sistemleri Binanın bünyesi; kapılar, Çalışma zamanlar ı pencereler, duvarlar, Hacim kullanımı döşemeler ve benzerleri Konut sakinlerinin davran ışlar ı Bak ım takvimi 5. Dolaysız Enerji Enerji Kontr Kontrolle olleri ri 6. Dolay Dolayllı Enerji Kontrolleri Termostatlar Pencerelerin aç ılması Vanalar ve anahtarlar Perdelerin çekilmesi Zaman saatleri
5.5 Konut Sektöründe Kullan ılan Enerji Verimlilik Göstergeleri Bina sektörü ilginçtir. Çünkü bu sektör benzer ekipman ı olan birçok tüketiciden meydana gelmiştir ve bundan dolay ı oldukça homojen (örne ğin; imalat ve hizmet sektörleriyle k ıyaslandığı zaman) olarak ele alınabilir. Talep yapılar ındaki bu tek düzeli ği ve (kabul edilen) basitliği nedeniyle bu sektör birçok enerji politikalar ının odak noktas ını oluşturur (Haas, 1997). Bu politikalar ın etkisini değerlendirmek için, ülkeler aras ında k ıyaslamalarda kullanılmak üzere, uluslararası kabul görmüş, enerji verimlilik göstergelerinin kullanılması
52 büyük önem taşır. Konutlardaki enerji talebine neler etki etmektedir? Gelecekte nas ıl ele alınacaktır ve enerji politikasından nasıl etkilenebilir? Bu sorulara cevap vermek için, enerji tüketimini etkileyen parametreleri ve birbiriyle olan etkileşimlerini analiz etmek gereklidir. Bundan ötürü, örne ğin; yapısal, iklimsel, demografik (nüfus say ımı ve toplumsal istatistik bilgisiyle ilgili), ekonomik ve teknik gibi, farkl ı tipte parametreler kullanılır. Göstergelerin olu şumunda kullanılan bu parametrelin k ısa açıklaması Çizelge 5.6'da gösterilmi ştir. En önemli dolays ız parametreler; yapı, davranış ve teknik verimdir. Yap ı, örneğin; konut alanı, su ısıtma sistemlerinin sayısı gibi, uzun süreli hizmet talebidir. Davranış, örneğin; iç hava sıcaklıklar ının ayarlanması, havalandırma debilerinin seçimi, cihazlar ın ve lambalar ın işletme zamanı gibi, k ısa süreli hizmet talebidir. Teknik verim, belirli miktarda bir hizmetin elde edilmesi için ne kadar enerjinin gerekli oldu ğunu açıklar. Buna ilaveten, iklim ve nüfus gibi diğer değişkenler enerji talebini etkiler. Bu parametrelerin bazılar ı, özel terimlerle özetlenebilir. Yap ı ve davranışın her ikisi ferdi kullanıcılar ın kararlar ına ve ya şam şekillerine bağlıdır. Bundan ötürü, k ısaca yaşam tarzı olarak açıklanabilir. Yaşam tarzına etki eden esas, gelir ve davran ıştır, Teknik verim ve tüketici davranışı, birim ekipman ba şına tüketimi etkiler ve yo ğunluk olarak adlandır ılabilir. Yoğunluklara örnek olarak, birim cihaz başına kWh ve metre kare konut alan ı başına kWh verilebilir. Verim ve davranış, birbirini etkileyebilir. Çünkü verim ne kadar yüksek ise, hizmet fiyatlar ı o denli ucuzlar. Esneklik denilen bu etki, hacim ısıtması, su ısıtması ve aydınlatma gibi son kullanımlar için önemlidir. Fiyatlar ve standartlar, verim art ışı için ana etki faktörleridir. Enerji tüketimini etkileyen en önemli dolayl ı (direkt olmayan) parametreler, gelir, enerji fiyatlar ı ve tutumdur. Son olarak, de ğişik enerji politikası tiplerinin (vergiler, standartlar, bilgi) enerji tüketimine dolaylı veya dolaysız etkisi vardır.
53 Çizelge 5.6 Farkl ı ülkelerde konutlar ın enerji talebindeki farkl ılıklar ı açıklayan bazı değişkenler (Hepbaşlı, 1996) Değişken
Açıklama Aile büyümesi veya azalmas ı Nüfus artışı Konutta oturanlar ın yaşı Enerji fiyatlar ı Ekipmanın yalıtım giderleri Mevcut gelir Tutum Fark ında olma Evde/işte harcanan zaman Evin içindeki ve d ışındaki etkinliklerin kar ışımı Pişirme/yıkama/ısıtma/konfor Gelenekler Ekipmanın durumu Konut alanı Merkezi ısıtmanın payı Verim Yapı ve cihaz standartlar ı Vergiler Elektrik, su, gaz ın talep taraf ı yönetimi programlar ının etkisi •
Nüfusla ilgili (Demografik)
• • •
Ekonomik Faktörler
• • •
Ferdi Faktörler
• •
Yaşam Tarzı
•
•
Kültür
• • •
Yapı
•
Teknoloji İklim
• • •
Politika
•
5.6 Ülkemiz Binalar ında Enerji Yönetim Sistemi Kurulması Neden Gereklidir? Ülkemiz binalar ında, özellikle enerji tüketimi yüksek olan binalarda, enerji yönetim sistemlerinin kurulması, aşağıda belirtilen bazı nedenlerden ötürü kaç ınılmazdır. a) Ülkemizin binalar ında, tahmin edilen ortalama enerji yo ğunluğu konutlarda 250 kWh/m2yıl, ticari ve sosyal binalarda 400 kWh /m 2-yıl olup, ileri ülkelerde belirlenen de ğerin 2-3 katı mertebelerinde tutmaktadır (TÜBİTAK-TTGV,1998). b) Özellikle, kamu binalar ında, yak ıt tüketimleri, derece-gün bölgelerine göre a şağıda verilmiştir (Hepbaşlı, 1996); •
1. Bölge
: 144 kWh /m2
•
2. Bölge
: 251 kWh /m2
•
3. Bölge
; 262 kWh /m2
54 •
4. Bölge
: 353 kWh /m2
c) Bina sektöründe özellikle ısı olarak en az % 30 tasarruf potansiyeli söz konusudur. d) Ülkemizdeki baz ı binalarda (örneğin; bazı üniversite binalar ında) yıllık enerji tüketimleri, sanayide enerji verimlili ği çalışmalar ının yürütülmesinin ve böylece enerji yöneticilerinin gündeme geldi ği 2000 TEP de ğerinin 3 ila 4 kat ı üzerinde olmaktad ır. Ancak, buralarda herhangi bir enerji yönetim sistemi yoktur. Buna örnek olarak, İTÜ; 9000 TEP, ODTÜ ; 8000 TEP (Hepbaşlı ve Eltez, 1999) gösterilebilir. Binalarda enerji yönetimi dendi ği zaman, başka bir deyişle etkin bir enerji yönetimiyle, konfor, servis ve verimlilik standartlar ı sağlanırken veya geli ştirilirken enerji kullanımının ve enerji giderlerinin mümkün olduğunca düşük tutulması akla gelmelidir (Hepbaşlı, 2000b). Bu da ancak enerji verimlili ğinden sorumlu olan bir ki şinin (enerji yöneticisinin) varlığı ile mümkün olabilir. Bunun yan ı sıra, üst yönetimin kesin karar ı, desteği kaçınılmazdır. Bu bağlamda, binalarda enerji yönetim sisteminin kurulmas ı için çok farklı ak ış şemalar ı söz konusudur (Energy Efficiency Office, 1991; Hepba şlı, 1997). Ancak, Şekil 5.2'de gösterildi ği gibi, uygulamada beş aşama genel bir yöntem olarak kar şımıza çıkar (Smith, 1997).
1. Geçmişe Yönelik Enerji Kullan ımını Gözden Geçirin. 2. Enerji Auditleri Yapın. 3. Enerji Yönetim Olanaklar ını Belirleyin. 4. Enerji Tasarrufu Saplamak İçin Değişimleri Yapın. 5. Enerji Yönelim Program ını İzleyin, Hedefleri Koyun, Geli şmeleri Gözden Geçirin.
Şekil 5.2. Enerji yönetim program ı ak ış şeması (Smith, 1997)
a) Geçmişe Yönelik Enerji Kullan ımını Gözden Geçirin Geçmiş yıllara yönelik olarak, yak ıt, elektrik, su ve benzerlerine ait tüketim de ğerleri kaydedilir. Daha sonra, bu tüketimler, yıllık değişimlerin ve eğilimlerin değerlendirilmesi amacıyla, aylık bazda grafiksel olarak çizilir Birkaç yıla ait değerlerin (örneğin; geçen yıl, bu
55 yıl ve planlanan gelecek y ıl) forma konulmasıyla, geçmiş eğilimler gözden geçirilebilir ve gelecekteki enerji tüketimleri bedeller ile k ıyaslanabilir. Seçenek olarak, belirlenen üretim ile ilgili birkaç enerji şekilleri veya enerji tüketimleri (bir restoran için servis yap ılan yemekler; bir çamaşırhane için kg olarak yıkanan çamaşırlar) k ıyaslanabilir. b) Enerji Auditleri Yapın. Enerji auditinin yapılmasına girişmeden önce, bu sözcü ğün farklı isimler ile kullanıldığını hatırlatmakta büyük yarar vardır. Bunlar; enerji incelemesi, enerji taraması, enerji değerlendirmesi, enerji analizi, enerji tasarruf etüdüdür (Hepba şlı, 1999c). Çizelge 5.7 ve 5.8'debir binada enerji auditinin yap ılmasında kullanılan veri formlar ı gösterilmektedir. Çizelge 5.7'de verilen “Bina Enerji İnceleme Formu”, binada enerjinin nas ıl kullanıldığını brüt olarak göstermede yard ımcı olur. Bu form, tek ailenin oturduğu konutlarda kullanılmaz. Bununla beraber, apartmanlarda kullanılabilir. Aslında, ticari binalar için de tasarlanabilir.
Çizelge 5.7 Binalar için enerji inceleme formu (Hepba şlı, 1999c) GRUP ADI Binanın Özellikleri
AÇIKLAMA İsmi: .................. Kullan ım Yılı: ............. Is ıtma Derece Gün: .......... Yer: ............................................................. ............................................................. Kat Sayısı: .......... Brüt Taban Alanı: ........ m2 Net Taban Alanı: ....... m2 Çift Camın Yüzey Alanı: %........... Soğutma Derece Gün: ........... İklimlendirme Sistemi Tipi: Tip i: ......................................................... Aydınlatma Ekipman Tipi: ...........................................................
Binanın İşlevi
Kullanım Amacı: ................................... Tam Zamanda Binada Bulunanlar ın (Personel) Say ısı: ..................... ki şi Geçici Bulunanlar ın (Ziyaretçi) Say ısı: ...................... ki şi Yıllık İşletme Saatleri: ................... saat Yıllık Birim Üretim: ...................
Kurulu Kapasitesi
Kurulu Toplam Aydınlatma Kapasitesi: ................. 7,5 kW (10 HP)'dan Daha Büyük Elektrik Sürücülerinin (Motorlar, Pompalar, Farlar, vb.) Toplam Kurulu Kapasitesi: ............. kW Toplam Buhar İhtiyacı: .............. kg/gün Toplam Gaz İhtiyacı: .............. m3/gün Diğer Toplam Yak ıt İhtiyaçlar ı: .............................
Yıllık Enerji Enerji Şekli ekli Son Kullanımı Elektrik Buhar Doğalgaz Kal. Yak ıtı
kWh’e Ener Enerji jini ninn Biri Birimi mi Yıllık Tüketim Dönüştürme Katsayısı kWh kg m3 kg
Yıllık Tüketim (kWh/yıl)
56 Kömür Diğer
ton
Bin. Enerji BEKPF 1 = (kWh/y ıl) / Net Taban Alanı (m2) =............/............ kWh/m 2-yıl Kullanımı BEKPF 2 = (kWh/y ıl) / Ort. Yıllık Bulunanlar Bulunanlar =.........../........... kWh/kişi-yıl Performans BEKPF 3 = (kWh/y ıl) / Yıllık Üretim Birimi = ............/............ kWh/birim-yıl Faktörleri (BEKPF)
Çizelge 5.8 Enerji Auditi Veri Formu (Smith, 1997) Tesis Adı: Yeri:
Tarih: İnceleme Süresi: 1 gün 1 hafta 1 ay 1 yıl
Sayfa No: Notlar:
Dönüşüm Bilgileri: 1kWh = 3,6 MJ; 1 hp = 0,746 kW Poz Ekipmanın İsim Güç Tahmini Periyot No Açıklaması Plakası Değerleri % Yük Başına Kapasitesi (kW) (%100, Tahmini (kW, hp %50 Saatlik vb.) vb.) Kullanım (1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
Periyot Başına Toplam Enerji Kullanımı (kWh) (7)
Periyot Başına Toplam Enerji Kullanımı (MJ) (8)
Binada bulunan her bir ekipmanla kullanılan enerji ile ilgili bilgiyi toplamak için Çizelge 5.8'de gösterilen formdan yararlanılabilir. Bunlar toplandıktan sonra, audit sonuçlar ı geçmi şe yönelik enerji kay ıtlar ı ile k ıyaslanır. Enerji auditi sonuçlar ı, geniş kapsamlı bir analiz çalışması olup, her bir ekipmanla kullanılan ana enerjinin belirlenmesini mümkün k ılar. Enerji auditerinin yapılmasının diğer bir yolu da bilgisayar kullanmaktır. Böylece, veriyi kaydetmek ve hesaplar ı yapmak için ticari olarak mevcut bir veri taban ından yararlanılır.
Şayet iş yükü fazla ise veri taban ı; sık sık kullanılan elektrik yüklerini, enerji fiyatlar ını (su, yak ıt, elektrik) ve prosesi otomatik hale getirmek için di ğer önemli bilgileri kapsayabilir. Bunun yanı sıra, mobil bilgisayarlar ı olan mühendislik araçlar ı, hızlı bir şekilde tarama yapılmasında ve büyük ticari ünitelerden enerji verisini taranmas ında yardımcı olabilir. Enerji auditi yapmanın başka bir yolu da, boyut, tip, iklim bölgesi ve di ğer belirleyici
57 parametrelere dayal ı olarak tipik binada oturanlar için enerji kullan ımlar ını bulmaya yarayan ticari olarak mevcut bilgisayar programlar ını kullanmaktır. Bu programlar, aslında gerçek bir tarama kadar hassas de ğildir. Ama binalar ın seçilmesinde ana ön kriter olarak i şe yararlar. Enerji auditinin yapılmasında kar şılaşılan sorunlardan biri, her bir ekipmanda kullan ılan enerjinin belirlenmesidir. Birçok durumda, örne ğin elektrik tüketimleri ile ilgili olarak, yayınlanmış veri vardır. Bazı durumlarda ise, mühendislik tahminleri yap ılmalı, imalatçılara danışılmalı veya enerji ölçümünü hassas olarak yapmak için gerekli ölçme düzenekleri kurulmalıdır. c) Enerji Yönetim Olanaklar ını Belirleyin. Tesiste enerji kaynaklar ının ne denli verimli kullan ıldığını belirlemek için bir hesaplama yapılmalıdır. Ancak, bunu birçok durumda yapmak güçtür. Bununla beraber, benzer iklimlere sahip binalar ın k ıyaslanması ile genel bir fikir edinilebilir. Daha sonra, en fazla enerjinin kullanıldığı alanlar veya ekipman incelenmelidir. Her bir eleman gözden geçirilmeli ve aşağıdakiler sorulmalıdır: •
Bu gerçekten gerekli midir?
•
Aynı ekipman daha fazla verimli olarak nasıl kullanılabilir?
•
Aynı amaca daha az enerji kullanılarak nasıl ulaşılabilir?
•
Daha az enerji kullanmak için ekipman iyileştirilebilir mi?
•
Yeni, daha fazla verimli ekipman gider açısından etkin olabilir mi?
d) Enerji Tasarrufu Sağlamak İçin Değişimleri Yapın. Enerji tasarrufu sağlamak amacı ile belirli faaliyetler belirlendiği zaman, ekonomik yararlar ı ortaya koymak ve faaliyetin giderini do ğrulamak için bir ekonomik analiz yapmak gerekecektir (Hepba şlı, 2000b). Daha sonra, bina sahibinin (veya binada oturan ın) ekonomik kriterini sağlayacak olası değişimler ele alınacaktır. Ekonomik kriterde minimum bir geri ödeme yüzdesi (örne ğin; %25), minimum bir geri ödeme süresi (örne ğin; 2 yıl) veya minimum bir kar-gider oranı (örneğin; 2) göz önüne al ınabilir. e) Enerji Yönelim Programını İzleyin, Hedefleri Koyun, Geli şmeyi Gözden Geçirin. Bu, enerji yönetim program ının son a şamasıdır ve belki de en önemlisidir. İşletme personelinin işletmenin eski şekline dönmesi, cihazlar ın kalibrasyonlar ının bozuk olmas ı,
58 gerekli bak ımın ihmal edilmesi ve di ğerleri gibi nedenlerden ötürü tasarruflar ın kademe kademe ortadan kalkmaması için programın sürekli olarak izlenmesi gereklidir. Ayn ı zamanda, programlar ın başar ısını ve performansım gösteren hedefler (gerçekçi olmal ıdır) de konulmalıdır (Hepbaşlı, 2000b).
59
BÖLÜM 6 6.
ENERJİ ENERJİ YÖNETİ YÖNETİMİ İLE İLGİ LGİLİ YÖNETMELİ YÖNETMELİKLER VE YASAL DÜZENLEMELER
Enerji verimliliği konusunda yap ılan çalışmalar yeni değildir. Dünya, 1973 ve 1979 petrol krizlerini takiben, ülkeler, daha yüksek verimler elde ederek, ekonomik olarak büyürken, enerji bütçesini k ıstı. Örneğin; dünya fosil yak ıl bütçesinin büyük bir yüzdesini tüketen OECD ülkelerinde, enerji tüketiminde birim gayri saf ı yurt içi hasıla başına % 20'lik bir dü şüş elde edildi (Kamal, 1997). Bunun yanı sıra, gelişmekte olan ülkeler etkin önlemler alarak, tüm sektörlerde enerji verimliliğinin sağlanmasına yönelik stratejiler oluşturdular. Buna paralel olarak, Avrupa Birliği'ne üye ülkeler, ekonomik ve sosyal kalk ınmayı engellemeden, enerjinin ekonomik ve doğru kullanımını sağlayarak, enerji tüketimini azaltma amacını benimsediler (Dilmaç, 1996). Bununla ilgili enerji verimliliği konusunda yasalar ını çıkardılar. 7–9 Aralık 2001 tarihleri arasında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ığı taraf ından düzenlenen "1. Enerji Şurası" çerçevesinde, esas itibariyle komisyonlar ın raporlar ına dayandır ılarak bir dizi kararlar alındı. Bu kararlardan biri şudur: "Enerji tasarrufu çalışmalar ını etkili bir şekilde kontrol edebilen bir yasa ç ıkar ılmalıdır. Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi (UETM) yetkili ve özerk bir organizasyon haline dönü ştürülmelidir." (Tesisat, 1999). Burada sözü geçen ve halen çalışmalar ı süren, "Enerji Verimliliği Yasa Taslağı"nın (Enerji Verimliliği Yasa Tasar ısı, 1998) önemi bir kez daha vurgulanm ıştır. Başka bir deyişle, ülkemizde, enerji verimliliği ile ilgili olarak, maalesef, halen herhangi bir yasa yasa bulunmamaktad bulunmamaktadır. Hazırlanan yasa taslağının amacı ise "yasada belirtilen hedefler do ğrultusunda, ekonomik üretim seviyesini dü şürmeden, ya şam kalitesinden ve ihtiyaçlar ından fedakârlık etmeden, ülkenin hızla kalk ınması yanında enerjiden de tasarruf edilmesini sa ğlamak, ülkenin politika ve programlar ıyla uyumlu olarak yapılacak düzenlemeler vs. al ınacak önlemler ile ilgili teknik ve hukuki esaslar ı belirlemektir" (Eneri Verimliliği Yasa Tasar ısı, 1998). Burada, 1979 y ılında Japonya'da ç ıkar ılan "Enerjinin Rasyonel Kullanımı Yasası" ile nelerin göz önüne al ındığını belirtmek yararlı olacaktır (Energy Conservation Center Japan, 1998). Bu yasada, enerji kullan ımını rasyonelleştirmek amacıyla, aşağıdaki kişilerce yapılan çabalar için yargılama kriterleri belirtilmekte ve çabalar ı yetersiz olanlar için ise, önerilerde bulunulmaktadır.
60 •
Bir fabrikada veya ba şka bir kuruluşta imalat gibi iş yapan herhangi bir ki şi,
•
Herhangi bir binan ın sahibi,
•
Makine ve cihazlar ın herhangi bir imalatçısı veya ithalatçısı
Yasa; aynı zamanda, enerji tüketimi fazla olan fabrikalara enerji yöneticisinin atanmas ını gerektirmekledir. Ülkemizde, Çizelge 6.1'de gösterildi ği gibi, sanayide enerji verimliliği çalışmalar ının gerçekleşmesi için önemli giri şimleri gerekli k ılan bir yönetmelik ve bu yönetmeli ği destekleyen iki önemli duyuru söz konusudur (Enerji Verimlili ği Yasa Tasar ısı, 1998; Resmi Gazete, 1995, 1996, 1998). Bunun yan ı sıra, bu yönetmelik ve duyurulara uyulmas ı konusunda, 11 Aral ık 1997 tarihli Baş bakanlık Genelgesi yay ımlanmıştır (Enerji Verimliliği Yasa Tasar ısı, 1998). Bununla beraber, enerji verimliliğiyle ilgili olarak, “Sanayi Kuruluşlar ının Enerji Tüketiminde Verimliliğin Arttır ılması İçin Alacaklar ı Önlemler” hakk ında yönetmeliğin çıkmasına kar şın, diğer konularda olduğu gibi, maalesef, bu yönetmeli ğin geçiş aşamasında biraz sık ıntılar yaşanmaktadır. Bundan ötürü, yönetmeliğin kapsam ve uygulamasının kongre, sempozyum ve benzeri etkinliklerde dile dile getirilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. Bu çerçevede, yukar ıda sözü geçen yönetmelikte, Çizelge 6.2'de belirtildi ği gibi, 2000 TEP (Ton Eşdeğer Petrol) sınır değeri söz konusudur. Burada, TEP kavram ının bir örnekle açıklanması yararlı olacaktır. Örneğin; bir fabrika yılda alt ısıl de ğeri 4000 kcal/kg olan 1000 ton kömür ve 10000 MWh’lik elektrik enerjisi tüketsin. Şimdi bu fabrikanın enerji tüketiminin kaç TEP oldu ğunu bulalım. Bunun için, ilgili yönetmelikte verilen çizelge kullanılarak,
çevrim katsayısı elde edilir. Bu katsayı alınırken, miktar ın birimine dikkat
edilmelidir. Burada, kömürün kendi çe şidine ait çevrim katsayısı bulunamıyorsa, yak ıtın alt s l değeri 10000'e bölünerek hesaplanabilir. İlgili çözümü Çizelge 6.2'de özetlenmi ştir.
ı ı
61
Çizelge 6.1 Enerji verimlili ği ile ilgili yönetmelik ve duyurular (Enerji Verimliliği Yasa Tasar ısı, 1998) Resmi Sıra
Gazete
Yayın
No
Tarih ve
Tipi
Açıklama
Amaç
Kapsam
Önemli Notlar
No'su •
1
Sanayi, sanayi ve ticaret odalar ına bağlı olarak kamu Sanayi Enerji tüketimi yüksek ve özel sektörde Kuruluşlar ının olan sanayi endüstriyel faaliyet Enerji sektöründeki enerji gösteren kuruluşlar 11.11.1995 Tüketiminde Yönetmelik verimliliğinin ile maden Verimliliğin (22460) arttır ılması için gerekli çıkartılması ve Arttır ılması için düzenlemeleri işlenmesi ile ilgili Alacaklar ı sağlamaktır. ve yıllık toplam Önlemler enerji tüketimi 2000 TEP’ e eşit ve büyük tesislerdir.
•
•
•
Fabrikalar, belirlenen zaman aralıklar ında enerji tasarrufu etütlerinin yap ılmasını veya yaptır ılmasını temin edecektir. Ayr ıca, ca, elde elde edi edile lenn sonu sonuçl çlar ar ın ve uygulama planlar ının Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi (UETM)'ne gönderilmesini sağlayacaklardır. Tesislerde enerji tüketiminin sağlıklı bir şekilde izlenebilmesi için, gerekli ölçme ve izleme cihazlar ı ilgililerce temin edilerek, tesislerine monte ettirilecektir. Bunun yans ıra, tesislerdeki ana ürünleri için aylık bazda birim ürün ba şına enerji tüketimi izleyecek ve 3 ana ürün için y ıllık ortalamalar ı UETM'ye ulaştır ılacaktır. Kapsam içerisinde kalan fabrikalarda, yönetmelikte sözü geçtiği üzere, enerji yönetim sistemi oluşturulacaktır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca yürütülecek bu yönetmeliğin uygulanmasından ve uygulamanın devamlılığından, fabrikanın üst yönetimi sorumlu olacaktır.
62 Çizelge 6.1 Enerji verimliliği ile ilgili Resmi Sıra Yayın Gazete Tarih No Tipi ve No'su
Açıklama
Amaç
yönetmelik ve duyurular (Devamı)
Kapsam
Önemli Notlar Dersin teorik k ısmı yanında, dersi başar ıyla bitirenlerin sertifika alabilmeleri için aşağıdakilerin tamamlanması gerekmektedir:
2
31.08.1996 (22743)
Bir uygulama çalışması, yöredeki bir fabrikada ilgili öğretim • Üniversitelerin üyelerinin denetiminde, en çok bir hafta süreli süreli olarak yapılacaktır. Mühendislik Uygulama çalışması; ölçüm, değerlendirme ve rapor hazırlama • Fakültelerinin aşamalar ını kapsayan proje ödevi olarak gerçekle ştirilecektir. bünyesinde ve Makine, Elektrik, Kimya, İlgili yönetmelikte sözü Hazırlanan rapor, fabrikaya ve UETM'ye gönderilecektir. • Enerji Yönetimi Endüstri ve Çevre geçen konular esas Dersi ve Kursu Mühendisliklerine olmak üzere, Kurslar ile ilgili olarak şunlar belirtilmiştir: Duyuru Düzenleme yönelik olarak, üniversitelerin gerekli Kurs süresi 2 haftadan k ısa olmayacaktır. • Esaslar ı fabrikalarda Enerji gördüğü konular ı da Yöneticisi yetiştirmek içerebilecektir. Devam % 95 ve s ınav başar ı notu 100 üzerinden 65'dir. • amacıyla lisans seviyesinde 1 yar ıyıl Kurslarda en fazla 20 kat ılımcı bulunacaktır. • süreli olarak düzenlemektir. Kurslar, sektörel bazda düzenlenecektir. • •
3
08.07.1998 (23396)
Duyuru
Enerji Tasarrufu Etütleri için Yetki Belgesi Verilmesi Esaslar ı
Enerji tasarruf etütleriyle fabrikalardaki enerji verimliliğinin arttır ılması ve ürün başına enerji tüketiminin azaltılmasıdır.
Enerji tasarrufu etütleri konusunda uzmanlaşmış kuruluşlar, danışmanlar veya kuruluşun kendi personeli taraf ından yapılabilir, ön enerji etüdü, detaylı enerji etüdü ve fizibilite çalışması olmak üzere üç aşamalıdır.
•
•
•
•
Kurs sonunda adaylar, fabrikada yapacaklar ı çalışma ile ilgili olarak, rapor hazırlayacaklardır. Etütlerin maliyetleri, detaylı enerji etüdü, ön fizibilite çal ışmalar ı ve fizibilite çalışmalar ı için sırasıyla, ± %25, %15 ve %10'dur. Enerji tasarrufu belirtilmiştir.
etütlerinin
yürütülmesi
için
yetki
şartlar ı
Enerji tasarrufu etütlerini yürütecek firmalar ın güvenirliliğinin arttır ılması için, profesyonel sorumluluk garantisi söz konusudur. Yetki alacak firmalar için puanlama sistemi sistemi getirilmiş ve yetki 5 y ıl süreyle sınırlandır ılmıştır.
62 Çizelge 6.1 Enerji verimliliği ile ilgili Resmi Sıra Yayın Gazete Tarih No Tipi ve No'su
Açıklama
Amaç
yönetmelik ve duyurular (Devamı)
Kapsam
Önemli Notlar Dersin teorik k ısmı yanında, dersi başar ıyla bitirenlerin sertifika alabilmeleri için aşağıdakilerin tamamlanması gerekmektedir:
2
31.08.1996 (22743)
Bir uygulama çalışması, yöredeki bir fabrikada ilgili öğretim • Üniversitelerin üyelerinin denetiminde, en çok bir hafta süreli süreli olarak yapılacaktır. Mühendislik Uygulama çalışması; ölçüm, değerlendirme ve rapor hazırlama • Fakültelerinin aşamalar ını kapsayan proje ödevi olarak gerçekle ştirilecektir. bünyesinde ve Makine, Elektrik, Kimya, İlgili yönetmelikte sözü Hazırlanan rapor, fabrikaya ve UETM'ye gönderilecektir. • Enerji Yönetimi Endüstri ve Çevre geçen konular esas Dersi ve Kursu Mühendisliklerine olmak üzere, Kurslar ile ilgili olarak şunlar belirtilmiştir: Duyuru Düzenleme yönelik olarak, üniversitelerin gerekli Kurs süresi 2 haftadan k ısa olmayacaktır. • Esaslar ı fabrikalarda Enerji gördüğü konular ı da Yöneticisi yetiştirmek içerebilecektir. Devam % 95 ve s ınav başar ı notu 100 üzerinden 65'dir. • amacıyla lisans seviyesinde 1 yar ıyıl Kurslarda en fazla 20 kat ılımcı bulunacaktır. • süreli olarak düzenlemektir. Kurslar, sektörel bazda düzenlenecektir. • Kurs sonunda adaylar, fabrikada yapacaklar ı çalışma ile ilgili olarak, rapor hazırlayacaklardır.
•
3
08.07.1998 (23396)
Duyuru
Enerji Tasarrufu Etütleri için Yetki Belgesi Verilmesi Esaslar ı
Enerji tasarruf etütleriyle fabrikalardaki enerji verimliliğinin arttır ılması ve ürün başına enerji tüketiminin azaltılmasıdır.
Enerji tasarrufu etütleri konusunda uzmanlaşmış kuruluşlar, danışmanlar veya kuruluşun kendi personeli taraf ından yapılabilir, ön enerji etüdü, detaylı enerji etüdü ve fizibilite çalışması olmak üzere üç aşamalıdır.
Etütlerin maliyetleri, detaylı enerji etüdü, ön fizibilite çal ışmalar ı ve fizibilite çalışmalar ı için sırasıyla, ± %25, %15 ve %10'dur.
•
•
Enerji tasarrufu belirtilmiştir.
•
•
etütlerinin
yürütülmesi
için
yetki
şartlar ı
Enerji tasarrufu etütlerini yürütecek firmalar ın güvenirliliğinin arttır ılması için, profesyonel sorumluluk garantisi söz konusudur. Yetki alacak firmalar için puanlama sistemi sistemi getirilmiş ve yetki 5 y ıl süreyle sınırlandır ılmıştır.
63 Çizelge 6.2 TEP (Ton E şdeğer Petrol)’in bulunmasıyla ilgili örnek hesaplama (Enerji Verimliliği Yasa Tasar ısı, 1998)
Enerji Kaynağ Kaynağı Kömür Elektrik TOPLAM
Isıl Değ Değeri
Miktar
Çevrim Katsayısı (A)
4000 kcal/kg 860 kcal/kWh
Tüketim Miktarı (B)
Sonuç (C=AxB)
1 ton*
0.400
5000 ton
2000 TEP
1000 kWh (1MWh)
0.086
10000 MWh
860 TEP 2860 TEP
*Yönetmelikte verilen tabloda, belirli kömür tipleri için çevrim katsay ısı verilmiştir. Burada belli olmadığı için; Çevrim Katsayısı = Yak ıtın Alt Isıl Değeri / 10.000 ba ğıntısı kullanıldı.
Ek 1’de “Sanayi Kurulu şlar ının Enerji Tüketiminde Verimliliğin Arttır ılması İçin Alacaklar ı Önlemler Hakk ında Yönetmelik” yer almakta ve şirketlerin uyması gereken kurallar açıklanmaktadır.
63 Çizelge 6.2 TEP (Ton E şdeğer Petrol)’in bulunmasıyla ilgili örnek hesaplama (Enerji Verimliliği Yasa Tasar ısı, 1998)
Enerji Kaynağ Kaynağı Kömür Elektrik TOPLAM
Isıl Değ Değeri
Miktar
Çevrim Katsayısı (A)
4000 kcal/kg 860 kcal/kWh
Tüketim Miktarı (B)
Sonuç (C=AxB)
1 ton*
0.400
5000 ton
2000 TEP
1000 kWh (1MWh)
0.086
10000 MWh
860 TEP 2860 TEP
*Yönetmelikte verilen tabloda, belirli kömür tipleri için çevrim katsay ısı verilmiştir. Burada belli olmadığı için; Çevrim Katsayısı = Yak ıtın Alt Isıl Değeri / 10.000 ba ğıntısı kullanıldı.
Ek 1’de “Sanayi Kurulu şlar ının Enerji Tüketiminde Verimliliğin Arttır ılması İçin Alacaklar ı Önlemler Hakk ında Yönetmelik” yer almakta ve şirketlerin uyması gereken kurallar açıklanmaktadır.
64
BÖLÜM 7 7.
ELEKTR İK MOTORLARINDA ENERJİ ENERJ İ TASARRUFU VE ENERJİ ENERJ İ YÖNETİ YÖNETİMİ
Bu bölümde, motor yükü ve verimlilik aras ındaki ilişki ile gerilim dengesizli ğinin enerji verimliliğine etkisi incelenecektir.
7.1 Motor Yükü Düş Dü şüncesi Teknikleri Çalışma etkinliği ve motor yükü de ğerleri, ölçümlerden ve motor hakk ındaki bilgilere göre temel alınmalıdır. Motor yükü; motor parçalar ının tam yüklü de ğerinde voltaj, ak ıma bölünmesiyle bulunur. bulunur. Motor yükünün hesaplanmas ında iki eşitlik kullanılabilir. Kilowatt yöntemiyle, eğer giriş gücü biliniyorsa da yük bulunabilir. Slip teknik olarak adland ır ılan yöntemi ise sadece stroboskop takometre de ğerlerini biliniyorsa ve kilowatt değerleri mevcut değilken kullanılır. Tam yük veya senkronizasyon h ızı, motorun üzerindeki tablodan okunabilir. Yeni nesil motorlarda ise hız karakteristiği ürün katalogundan bulunabilir [5]. Kilowatt oran tekni ğ i i
Motor yükü = [kW giriş veya gerilimort x ak ımort x (güç faktörü faktörü / 100) x
3 / 1000] 1000] /
[(hp belirtilen) x (0,746) / tam yük verimi]
(7.1)
Slip tekni ğ i i
Motor yükü = (rpmsenkron - rpmölçülen) / [(rpmsenkron - rpmtam yük ) x (gerilim belirtilen / gerilimölçülen)2]
(7.2)
Arizona Department of Commerce Energy Office, slip tekni ğinin kullanılmasına kar şı olduğunu belirtmektedir. Departman, yükün gerçek rms ak ım de ğerlerine göre belirlenmesini önermektedirler. Motor üzerindeki üzerindeki yük şu şekilde ifade edilir. Amperaj oran tekni tekni ğ i i
Motor yükü = (ak ımölçülen / ak ımtam yük ) x (gerilimölçülen / gerilimtam yük )
(7.3)
Motor %50 yüklü ise motorun amperaj ı lineer olarak %50'ye dü şerken, aralar ındaki ilişki doğru orantıya sahip değildir. Örnek olarak, %50 yüklü iken ak ım, tam yüklü zamanındaki ak ımın yar ısına eşit değildir. Amperaj oran tekniğinin bir gelişmiş versiyonunda, motorun tam ve yar ım yüklü ak ım değerleri arasında lineer interpolasyon tekni ği kullanılır.
65 Motor yükü = 0,5 + 0,5 x {[ak ımölçülen x (gerilimölçülen / gerilimisim plakas ) – ak ım%50 yük ] / ı
[ak ımtam yük - akım %50 yük]}
(7.4)
7.2 Motor-Yük İ Motor-Yük İliş lişkisine Karş Karşı Verimlilik Standart ve enerji verimli motorlar ın verimliliği tam yükün %75’i civar ındadır ve yük noktasının %50’sine kadar dü şer. Daha büyük motorlarda bu oran %25’e kadar dü şebilir. Parçalı yük noktalar ındaki verim değerleri, enerji verimli ve standart motor modellerinin çeşitli boyutlar ı için Çizelge 7.1'de verilmi ştir. Çizelge 7.1'den iki ana bilgi ç ıkar ılabilir: •
Büyük motorlar daha yüksek, tam ve parçal ı yüklü verimlilik değerleri sergiler.
•
Ufak motorlarda %50 oranının altına düşme çok daha h ızlı olmaktadır.
Nominal yükün %40'ında çalışan 75kW’lık (100 hp) standart motor, nominal yük noktas ında çalışan enerji verimli 30kW'l ık (40hp) motor kadar verimli çalışabilir [6]. Çizelge 7.1 1800 rpm için tam ve parçal ı yüklerin verimi [6] Tam Yük
%75 Yük
%50 Yük
%25 Yük
U.S. Motors - Premium
95,8
96,3
96,1
94,3
75 kW
Reliance XE
95,4
95,7
95,4
93,2
(100 hp)
Magnetek Standard
93
94
94
89,3
U.S. Motors - Standard
92,4
93,8
93,9
91,6
U.S. Motors - Premium
94,5
94,9
94,6
92
30 kW
Reliance XE
94,1
94,1
94
91,4
(40 hp)
Magnetek Standard
91
89,5
92,4
86,5
U.S. Motors - Standard
90,2
88
90,8
86,9
U.S. Motors - Premium
93
92,7
92,5
89,5
15 kW
Reliance XE
92
93
92
M#
(20 hp)
Magnetek Standard
88,5
89,5
89,5
84
U.S. Motors - Standard
88
88
86,3
79,9
66 U.S. Motors - Premium
91,7
90,4
89,8
85,3
7,5 kW
Reliance XE
91,7
92,2
91,8
87,8
(10 hp)
Magnetek Standard
87,7
89,5
88,5
82,5
U.S. Motors- Standard
86
88
86
80,6
U.S. Motors - Premium
89,5
90,4
89,5
84,3
3,7 kW
Reliance XE
89,5
89,7
87,5
82,6
(5 hp)
Magnetek Standard
85,5
86,5
85,5
75
U.S. Motors - Standard
84
84
82
74
Kaynak: MotorMaster veritaban ı
7.3 Motor Yükü ve H ızı Arasındaki İliş lişki Bir indüksiyon motorunun as ıl çalışma hızı, senkronize h ızından daha azdır. Motorun senkronize ve as ıl çalışma h ızı arasındaki fark slip olarak isimlendirilir. Birçok enerji verimli motor azalmış tam yük slip ile çal ışmaya eğilimlidir. Santrifüj vantilatörler ve pompalar için, motor çal ışma hızındaki ufak bir değişim, daha sonra yıllık enerji tüketiminde büyük bir de ğişikliğe yol açar. Fan ve pompa yasas ı gösterir ki, santrifüj yükü taraf ından motora yüklenen hp yükü üçüncü kuvvet ya da rotasyonel h ızın küpü olarak değişir. Denildiğine göre motorun rotasyonel h ızındaki -1740'dan 1760 rpm’e- en az 20 rpm’lik artış, pompa veya fanı süren motora yüklenen yükte %3,5 civar ında artışa neden olabilir. Dağıtılan su ya da havan ın kalitesi hızla lineer olarak değişir. Slip ve çal ışma hızı uygulanan yüke ba ğlıdır. Mesela %25 yüklenmi ş 75 kW'lık (100 hp) motor, %50 yüklenmi ş 37 kW'lık (50 hp): %62,5 yüklenmi ş 30 kW (40 hp); %83 yüklenmi ş 22 kW'lık (30 hp) veya tam yüklenmi ş 19 kW’lık (25hp) motorla yer de ğiştirebilir. Tam yük noktas ında, tam yük h ızına ulaşana kadar, motorun üzerindeki yük artt ıkça hızı azalır. Büyük ve hafif yüklenmi ş motorlar, senkronize h ıza yak ın bir değerde çalışır [6].
7.4 Büyük Yüklenmiş Yüklenmi ş Motorların Değ Değiştirilmesi Motorlar tam yük noktas ında ender olarak çal ışırlar. Dört farklı fabrikada toplam 60 motor üzerinde yapılan çalışmalara göre motorlar ortalama %60’lık bir yükle çalışırlar.
67 Gizli gerçeklerden bir tanesi de şudur: Çok büyük motorlar %50’nin alt ında bir yükle çalıştıklar ı zaman verimleri çok dü şük olmaktadır. Böyle bir durumda enerji etkinlik ünitesi ile yer değiştirmelidirler. Bunu takiben motorun enerji tasarrufunu yükseltecek bilgiler istenmektedir. Bu bilgi yükün kendisidir. Çal ışma etkinliğini belirleyen yük, tam yüklü h ızlı motor, tam yüklü hızlı ufak motorlarla değiştirilir [6].
7.5 Gerilim Dengesizliğ Dengesizliğinin Giderilmesinin Motor Verimine ve Enerji Verimliliğ Verimliliğine Etkisi 7.5.1 Gerilim Dengesizliğ Dengesizliğinin Giderilmesi Gerilim düzensizliği üç fazlı motorlar ın performansını düşürmekte ve motor ömrünü k ısaltmaktadır. Voltajdaki düzensizlik motorun stator uçlar ı arasında voltaj düzensizli ği ile orantılı düzensiz bir faz ak ımı oluşturmaktadır. Ak ımdaki düzensizlik tork de ğişimlerine, artan titremelere, mekanik strese, artan kay ı plara, plara, motorun a şır ı ısınmasına ve böylece motor sargılar ının izolasyon ömrünün k ısalmasına neden olmaktad ır. Voltaj düzensizliği National Electrical Manufacturers Association (NEMA) taraf ından hattaki maksimum voltaj ile ortalamasının fark ının maksimum voltaja oranının 100 kat ı olarak tanımlanmıştır. Örnek verilecek olursa ölçülmü ş hat voltajlar ı 462, 463 455 ve ortalamas ı 460 olsun bu durum için voltaj düzensizli ği: (460 – 455 / 460) * 100 = %1,1 Motorun uçlar ı arasında önerilen maksimum voltaj düzensizli ği %1’dir. %1'in üzerindeki düzensizlikler NEMA MG-1-1993, Rev 3 taraf ından belirtildiği gibi motorun çal ışmasını bozmakta ve birçok üretici taraf ından da garanti d ışında tutulmaktadır. Voltaj düzensizliğinin oluşturduğu genel sorunlar: •
Güç faktörü doğrulayan aletlerin hatalı çalışması
•
Kullanılan kaynağın düzensiz ve dengesiz hale gelmesi
•
Üç fazlı yükü besleyen transformatör kümesinin a şır ı yüklenmesi
•
Aynı güç sistemi üzerinde düzensiz da ğılmış tek fazlı yükler
•
Tanımlanmamış faz-toprak hatalar ı
•
Birinci dağıtım sistemi üzerindeki aç ık devreler
68 Sorunlu,1800 RPM ve 100 beygirlik bir motorun voltaj düzensizli ği ve yüke göre verimlili ği Çizelge 7.2’de verilmi ştir. Yükselen voltaj düzensizli ğine bağlı genel verim düşümü tüm yük ve motor şartlar ı için verilmiştir. Çizelge 7.2 Gerilim düzensizli ğine bağlı motor verimi [7] Motor yükü %
Voltaj düzensizliği nominal
%1
%2,5
94,4 95,1
93
75
94,4 95,2
93,9
50
96,1
95,5
94,1
100
Gerilim düzensizli ği genellikle motorlar ın aşır ı ısınmasına ve erken bozulmas ına neden olan kalite üzerindeki en önemli etkendir. E ğer voltaj düzensizlikleri tespit edilirse nedenini bulmak için bir araştırma başlatılmalıdır. Gerekli önlemler alınırsa enerji ve para tasarrufu sağlanır. Örnek: Tabloda gösterilmi ş olan motor tam yükte %2,5 gerilim düzensizli ğinde yılda 8000 saat çalışmaktadır. Enerjinin fiyatı 0,05 $/kWh oldu ğuna göre doğru işlemler yapıldıktan sonra enerji ve maliyet tasarrufu ne olur? Enerji tasarrufu = 100 hp * 0,746 kW/hp * 8000 saat/y ıl * (100 / 93 – 100 / 94,4) =9517kWh Para tasarrufu = 9517 * 0,05 = 476$ Gerilim düzensizliği ak ım düzensizli ği yaratmakta ve sıcaklık yükselmesine neden olmaktadır. Gerilim düzensizliği son derece büyük ak ım düzensizli ği yaratır. Ak ım düzensizliğinin değeri voltaj düzensizli ğinin 6-10 kat fazlas ı olabilir. 100 beygirlik motor örneğinde (tam yük ve %2,5 voltaj düzensizli ğinde) ak ım düzensizli ği %27,7 olur. Motor gerilim düzensizliği olan bir kaynak üzerinde çal ışıyorsa daha fazla ısınır. Ek olarak artan ısı değeri yaklaşık olarak aşağıdaki formülde verilmiştir. Yüzde ısı artışı = 2 * (gerilim düzensizli ği)2
(7.5)
Örneğin 100 derecede çal ışan bir motorda %2’lik gerilim düzensizli ği için sıcaklık artışı 8 derecedir. Her 10 derecelik s ıcaklık artışı sargılar ın izolasyon ömrünü yar ı yar ıya k ısaltmaktadır [7].
69
7.5.2 Gerilim Dengesizliğ Dengesizliğinin Giderilmesi için Önerilen Davranışlar Düzenli olarak gerilim düzensizli ğinin %1'i a şmaması için motor uçlar ı arasındaki gerilimin gözlemlenmesi ve tek fazl ı yüklerin aynı dağıldığını doğrulamak için elektrik sisteminin tek kat diyagramlar ının gözden geçirilmesi gerekir. Ayr ıca toprak hata göstergeleri kurulmal ı ve yıllık ısı grafik tablolar ı oluşturulmalıdır. The Office of Industrial Technologies (OIT), sanayi, yönetimler, yönetimsel olmayan organizasyonlar ortaklığında ileri enerji verimlili ğini, yenilenebilir enerji kaynaklar ını, endüstriyel uygulamalar için kirlilik önleyen teknolojiler geli ştirmekte ve da ğıtmaktadır. OIT U.S. Department of Energy's Office of Energy Efficiency and Renewable Energy biriminin bir parçasıdır. OIT sanayiyi Industries of the Future (IOF) stratejisi ad ını verilen uygulama ile verimli kaynak kullanımına teşvik etmektedir. IOF yüksek kaynak ve enerji kullanan dokuz ana sanayi koluna odaklanm ıştır [7]: •
Tar ım
•
Kimyasallar
•
Cam
•
Maden
•
Çelik
•
Alüminyum
•
Orman ürünleri
•
Metal döküm
•
Petrol
OIT sanayiye para tasarrufu sağlaması, maliyeti düşürmesi, kirlenmeyi azaltması için yardım etmektedir (motor sistemleri, buhar sistemleri, bas ınçlı hava sistemleri ve birle ştirilmiş ısıtma ve enerji sistemleri gibi geni ş uygulama alanlar ında yeni teknolojiler, uygulamalar, aletler, bilgiler). Aynı şekilde ABD’de kurulmu ş olan OIT's Industrial Assessment Centers (IAC), orta ve küçük ölçekli i şletmelere enerji atıklar ve verimlilik hakk ında bilgiler vermektedir.
70
BÖLÜM 8 8.
ENERJİ ENERJİ
YÖNETİ YÖNETİMİ
KONUSUNDA
TÜRK İYE’DE
YAPILMIŞ YAPILMI Ş
OLAN
UYGULAMALARDAN ÖRNEKLER Bu bölümde, Türkiye’de de ğişik sektörlerde faaliyet gösteren firmalarda yap ılmış olan enerji yönetimi çalışmalar ından ve bu uygulamalar ın sonuçlar ından bahsedilecektir.
8.1 Erdemir’in Enerji Yapısı ve Verimliliğ Verimliliğinin Artırılmasına Yönelik Çal ışmalar 8.1.1 Şirket Tanıtımı ve Şirketteki Enerji Yönetimi Çalışmaları Hakk ında Genel Bilgi Türkiye’nin entegre demir çelik sektörünün en büyü ğü ve yass ı mamul üreten tek demir çelik tesisi olan Erdemir, enerji kullanımı yoğun bir tesis olup, Türkiye’nin toplam enerji tüketiminde yakla şık %2,5 pay almaktadır. Erdemir’in 2002 yılı satın alınan enerjiler bazında toplam enerji tüketimi 1 923 234 TEP olmu ştur. Erdemir’de enerji tasarrufu ve verimliliğine yönelik olarak 1982 y ılında başlatılan ve başar ıyla sürdürülen çal ışmalar sonucunda önemli mesafeler kaydedilmi ştir. Entegre demir çelik tesislerinde enerji performans ının en önemli ölçütü 1 ton ham çelik üretimi için harcanan toplam enerji miktar ını gösteren özgül enerji tüketim parametresi, 8220 Mcal/THÇ değerinden bugün için yakla şık 5000 Mcal/THÇ de ğerine indirilerek, %39 oranında enerji tasarrufu gerçekleştirilmiştir. Erdemir’in özgül enerji tüketim performansının önümüzdeki 5 y ıl içinde 4500 Mcal/THÇ değerine indirilmesi hedeflenmiştir. Buna göre Erdemir’in mevcut enerji performans ı ve hedefi, geli şmiş ülkelerin entegre demir çelik kurulu şlar ının bugünkü seviye ve hedefleri ile örtüşmektedir [10].
8.1.2 Erdemir’de Genel Enerji Yapısının Tanıtımı 2002 yılında, toplam birincil enerji tüketiminde en önemli kayna ğı teşkil eden kokla ştır ılabilir taş kömürü ve türevleri %76,0, di ğer birincil enerji kaynaklar ından fuel oil %4,4, do ğal gaz %15,6 ve elektrik enerjisi %4,0 pay alm ıştır.
71 Çizelge 8.1 2002 y ılı fiili ve 2003 yılı programının miktar ve TEP de ğerleri [10]
2002 (Fiili)
2003 (Program)
Kullanılan Enerji Tüketim Kömür (ton)
TEP
Tüketim
TEP
1.636.536
1.323.093
1.734.493
1.401.454
239.229
179.292
300.204
224.990
75.458
75.458
73.600
73.600
Doğalgaz (Nm3)
297.455.841
266.740
339.808.000
304.719
Elektrik (kWh)
314.605.771
78.651
240.000.000
60.000
Kok (ton) Fuel oil (ton)
Toplam Enerji Tüketimi (TEP)
1.923.234
2.064.763
Nihai Ürün Üretimi (ton)
3.144.897
3.250.000
Şekil 8.1 2002 Y ılında Satın Alınan Birincil Enerji Kaynaklar ının Dağılımı [10] 8.1.3 Erdemir’de Enerji Üretim ve Dağ Da ğıtım Sisteminin Tan ıtımı 8.1.3.1 Genel Bilgiler Erdemir’in entegre üretim tesislerinde ihtiyaç duydu ğu buhar, elektrik enerjisi, yüksek f ır ın havası, basınçlı hava, yumuşak suyun üretilmesi, yan ürün olarak üretilen yüksek f ır ın, kok,
72 çelikhane gazlar ı ve katranın yak ıt olarak değerlendirilmesi ve di ğer ünitelere dağıtımının yapılması, BOTAŞ’tan satın al ınan doğal gaz ve piyasadan sat ın al ınan fuel oilin da ğıtımının yapılması, TEİAŞ’ın ulusal elektrik enerjisi sistemi ile elektrik enerjisi al ış verişinin düzenlenmesi ve tüm Erdemir’e da ğıtımı ve güvenilir kullanımından sorumlu grup Enerji Üretim ve Dağıtım Müdürlüğü’dür. Bu müdürlük organizasyonu içinde ba ş mühendislik olarak yer alan Kuvvet Santral ında, işletmeye alındığı 1965 yılından bu yana otoprodüktör statüde elektrik enerjisi üretilmektedir. Erdemir’in elektrik enerjisi üretim kapasitesi, yass ı çelik ürünlerine olan talebin h ızlı artışına paralel olarak uygulanan tevsiat yat ır ımlar ı sırasında sürekli artır ılmıştır.1965 yılında devreye alınan her biri 10 MW kapasiteli iki adet Buhar Türbini Generatör Tesisi, 1978 y ılında devreye alınan 30 MW kapasiteli Buhar Türbini Generatör Tesisi ve 1997 y ılında devreye alınan her biri 40 MW kapasiteli do ğal gaz yak ıtlı iki adet Gaz Türbini Generatör Tesisi, son olarak da 2001 Nisan ay ında devreye al ınan 25 MW gücündeki Buhar Türbini Generatör/Motor Blower Tesisi ile toplam 155 MW kurulu kapasiteye ula şılmıştır. Kuvvet Santralında ayr ıca yüksek f ır ınlar ın proses havas ını temin eden buhar türbini tahrikli 3 adet Türbo Blower ve elektrik motoru ve buhar türbini tahrikli 1 adet Türbo Generatör/Motor Blower, tüm tesislerin bas ınçlı hava ihtiyacını kar şılayan 10 adet kompresörden olu şan Basınçlı Hava İstasyonu bulunmaktadır. Diğer taraftan, yan ürün gaz yak ıtlar ın üretildikleri ünitelerden toplanarak depolanmas ı ve dağıtılması, doğal gazın BOTAŞ’a ait Basınç Düşürme ve Ölçüm İstasyonundan, bas ınçlı hava ve proses buhar ının Kuvvet Santralından itibaren tüm tesislere dağıtımının yapılması görevi Enerji Üretim ve Da ğıtım Müdürlüğü organizasyonunda yer alan Gaz Da ğıtım Baş Mühendisliği taraf ından yürütülmektedir. Erdemir’in elektrik enerjisi 2002 yılı fiili ve 2003 y ılı program verileri Çizelge 8.2’de sunulmuştur [10].
73 Çizelge 8.2 2002 y ılı fiili ve 2003 yılı program verileri [10]
2002 Yılı Toplam Üretim Kapasitesi (kWh/yıl) Toplam Üretim (kWh) Toplam Tüketim (kWh) Üretimin Tüketimi Kar şılama Oranı (%) TEİAŞ’a Satılan (kWh) TEİAŞ’tan Satın Alınan (kWh)
2003 Yılı (Program)
1.200.000.000
1.200.000.000
947.401.484
1.054.230.000
1.226.053.754
1.266.000.000
77,3
83,3
35.767.230
28.230.000
314.419.500
240.000.000
8.1.3.2 Erdemir’de Elektrik Enerjisi Üretim-Tüketim Dengesi 2001 yılında devreye al ınan son tesisle Erdemir’in y ıllık elektrik enerjisi üretim kapasitesi 1.200.000.000 kWh’e ula şmıştır. Bu kapasite ile Erdemir’in yakla şık 1.200.000.000 kWh olan toplam tüketim ihtiyacı teorik olarak sağlanmış olmaktadır. Bununla beraber Erdemir’in darbeli yüklerinin kar şılanması gereği ve güvenlik nedenleriyle, otoprodüktör statüde ba ğlı olduğu TE İAŞ Ulusal Sisteminden elektrik enerjisi sat ın alma mecburiyeti devam etmektedir. Bugün için üretimin tüketimi kar şılama oranı %80’e ulaşmıştır. Bu oranın %90 seviyesine yükseltilmesi için, TEİAŞ’la devam eden iyile ştirilme çalışmalar ı sonuçlandır ılmış olup, 2003 yılından itibaren hedefe ula şılması planlanmıştır. Erdemir’in elektrik enerjisi üretiminin tüketimi kar şılama oranının y ıllara göre değişimi, kurulu gücün geli şimine bağlı olarak Şekil 8.2’de gösterilmektedir [10].
74
Şekil 8.2 Elektrik Enerjisi Kapasite ve Üretimin Tüketimi Kar şılama Oranının Değişimi [10] 8.1.4 Erdemir’de Enerji Verimliliğ Verimliliğini Geliş Geliştirme Çalışmaları 8.1.4.1 Enerji Verimliliğ Verimliliğinin İzlenmesi 1982 yılından beri yürütülen enerji tasarrufu ve verimlili ğini artırma çalışmalar ında, ölçme ve izleme parametresi olarak, 1 ton ham çelik üretimi için harcanan toplam enerji miktar ını gösteren Özgül Enerji Tüketim De ğeri esas alınmıştır. Bu parametre; Erdemir’in tüm üretim hatlar ında harcadığı birincil enerjilerin toplamının (Mcal veya Gjoul), Sürekli Dökümlerin çık ışındaki slab üretimi olan ham çelik miktar ına (THÇ) bölünmesiyle elde edilmektedir. Tüm dünyada gelişmiş demir çelik tesislerinde benzer modeller kullan ılmaktadır. Bu model ile, Erdemir’in yaklaşık 20 yıllık enerji envanteri ve geli şim kayıtlar ı, Yardımcı İşletmeler Baş Müdürlüğü organizasyonu içinde yer alan Enerji Yöneticili ği birimi taraf ından tutulmaktadır. Bu kayıtlar ve geri besleme bilgileri, Enerji Yöneticili ği’nin liderliğinde ve tüm ünite temsilcilerinden kurulu Erdemir Enerji Komisyonu taraf ından değerlendirilerek gerekli iyileştirme çalışmalar ı sürekli gündemde tutulmakta, finansman teminine ba ğlı olarak uygulama projeleri hayata geçirilmektedir. Modelin uygulanmaya ba şladığı 1982 yılından
75 bugüne Özgül Enerji Tüketim De ğerinde %39 iyile şme temin edilmiştir. Bu performansın trendi Şekil 8.3’te sunulmu ştur [10]:
Şekil 8.3 Yıllara Göre Özgül Enerji Tüketimi Eğilimi [10] 8.1.4.2 Enerji Verimliliğ Verimliliğini Geliş Geliştirme Çalışmaları Erdemir’de planlı enerji tasarrufu çalışmalar ı, Elektrik İşleri Etüt İdaresi’nin Japonya Hükümeti iş birliği ile yürüttüğü, Türkiye Enerji Tasarrufu Programı kapsamında 1982 yılından itibaren başlatılmıştır. Bu program kapsam ında [10]; • Üretim artışı, işletme şartlar ının iyileştirilmesi, geri ödemesi yüksek olan küçük çapl ı projelerin uygulanması ve çalışanlar ın enerji tasarrufu eğitimi ve bilincinin geliştirilmesi, • Seçilen önemli enerji tasarrufu projelerinin uygulanmas ı. • Özgül enerji tüketim hedeflerinin tespit edilerek çal ışmalar ın buna göre yürütülmesi planlanmıştır. Yukar ıda belirtilen çalışmalar aşağıda özet olarak verilen 3 ana a na grupta yürütülmüştür. A) Modernizasyon ve İyileştirme Çalışmalar ı Bu grupta Erdemir’in tüm ünitelerinde, ünitelerin kendi imkanlar ı ile yaptıklar ı iyileştirme çalışmalar ı ve/veya uygulanan çe şitli projeler ve çal ışanlar ın enerji bilincini geliştiren eğitim
76 çalışmalar ı sonucunda, 1982 y ılından 1990 yılına kadar %19 seviyesinde enerji tasarrufu sağlanmıştır. B) Enerji Yatır ımlar ı Bu grup, Erdemir’de 1990–2000 y ıllar ı arasında uygulanan Kapasite Artır ımı ve Modernizasyon Projesi (KAM Projesi) kapsamında yürütülen çal ışmalardır. • Yüksek Fır ın ve Çelikhane Gaz ı Yak ıtlı 5 Nolu Buhar Kazan ı • Doğal Gaz Yak ıtlı Gaz Türbini Kojenerasyon Tesisi • Yüksek Fır ın ve Çelikhane Gaz ı Depolar ı ve Kar ışım İstasyonu • Çelikhane Gaz ı Geri Kazanım Tesisi • Doğal Gazın Erdemir’e Getirilmesi • 3 ve 4 Nolu Buhar Kazanlar ının Yak ıt Modifikasyonu • 2 Nolu Demineralize Su Tesisi • Buhar Türbini Generatör/Motor Blower Tesisi • Basınçlı Hava Üretim Tesisi Bu yatır ımlar ın tamamlanması ile aşağıda belirtilen sonuçlar alınmıştır: i) Doğal gaz birincil yak ıt olarak kullanıma sunulmuştur. ii) Her biri 40 MW kapasiteli doğal gaz yak ıtlı 2 adet Gaz Türbini Generatör Tesisi ve 25 MW gücündeki Buhar Türbini Generatör/Motor Blower Tesisi kurularak, elektrik enerjisi üretim kapasitesi 50 MW’tan 155 MW’a ulaştır ılmıştır. iii) 30–35,000 Nm3/saat çelikhane gaz ının, geri kazanılarak buhar kazanlar ında yak ıt olarak kullanımı temin edilmiştir. iv) Buhar üretim kapasitesi 440 ton/saat’ten 700 ton/saat’e ula ştır ılmıştır. v) Yan ürün yak ıtlar ın kazanlar ında kullanım oranı %40’tan %85’e çıkar ılmıştır. vi) 25,000 Nm3/saat olan bas ınçlı hava üretimi 52,000 Nm3/saat’e ula ştır ılmıştır. vii) Demineralize su üretimi 300 ton/saat’ten 450 ton/saat’e ula ştır ılmıştır. viii) Yan ürün yüksek f ır ın, kok ve çelikhane gazlar ının Erdemir genelinde yak ıt olarak kullanım oranı %98’e çıkar ılmıştır.
77 Bu yatır ım çalışmalar ı kapsamında tamamlanan; i) 3 ve 4 Nolu Buhar Kazanlar ının Yak ıt Modifikasyonu Projesi; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlü ğü Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi taraf ından düzenlenen 2001 y ılı proje yar ışmasında “En Yüksek Enerji Tasarrufu Sa ğlayan Proje” dalında Türkiye Birincisi, ii) Erdemir Kojenerasyon Tesisi; 2002 y ılı Mayıs ay ında yapılan “Türkiye Sanayi Sektöründe En Başar ılı Kojenerasyon Tesisi Yar ışmasında” kurulu gücü 10 MW’ ın üzerindeki kategoride yar ışan Türkiye İkincisi, iii) Erdemir Yüksek F ır ın Gazı (YFG) ve Çelikhane Gaz ı (OG) Depolar ı, OG Geri Kazan ım Sistemi ve YFG+OG Kar ışım İstasyonu Tesisi; 2003 Y ılı Ocak Ayında yapılan “Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliği Proje Yar ışmasında” Türkiye Birincisi olmu ştur. C) Kapasite Artırma ve Modernizasyon Projeleri Bu grup, Erdemir’de 1990–2000 y ıllar ı arasında uygulanan Kapasite Artır ımı ve Modernizasyon Projesinin (KAM Projesi) kapsam ında yürütülen çal ışmalar ı kapsamaktadır. • Yüksek Fır ın Sobalar ı Modifikasyon Projesi • Yüksek Fır ınlar Kömür Enjeksiyon Tesisi • Çelikhane Kapasite Art ır ımı ve Modernizasyon Projesi • 1. Sıcak Haddehane Modernizasyon Projesi • 3. Slab Is ıtma Fır ını Tesisi • 2. Sıcak Haddehane Modernizasyon Projesi • 2. Soğuk Haddehane Tesisi • 4. Kireç Fabrikası Tesisi • 4 ve 5 Nolu Oksijen Fabrikalar ı • K ızılcapınar Barajı • Servis Suyu Kapasite Art ırma ve Modernizasyon Projesi • Kimyasal Ar ıtma Tesisi • Yeni Liman Tesisi
78 • Gaz Dağıtım İzleme Projesi
8.1.5 Erdemir’de Yapılan Enerji Yatırımları ve Verimlilik Çalışmalarının Çevresel Geliş Gelişime Katk ıları Erdemir çelik üretiminin çevreye olan duyarl ılıkla beraber yürütülece ğini uzun zaman önce ilke edinmiştir. Bu felsefeyle beraber birçok s ıvı ve gaz at ık tesisleri inşa edilmiş ve bunlar ın doğaya olan etkileri her ünitede kontrol alt ında tutulmuştur. Atık su işleme tesisi ve resirkülasyon sisteminin in şasıyla %86 oranında atık su geri kazan ılmıştır. Denize şarj edilen geri kalan miktar için, çevre bakanl ığından yasal izin al ınmıştır. Atık gaz geri kazan ım ve toplama sistemiyle, yan ürün gazlar ının %98’i geri kazan ılmıştır. Baca gazı emisyonlar ı, gerek bacalara kurulan on-line izleme cihazlar ıyla gerekse taşınabilir emisyon ölçerlerle sürekli kontrol altında tutulmaktadır. Diğer yandan, mobil atmosfer havas ı kirlilik izleme aracıyla, fabrika çevresi ve şehirde hava kirliliği ölçümleri yapılmaktadır. Tesislerden nemli veya kuru kat ı atıklar sinter fabrikasının girdi hammaddesi olarak de ğerlendirilmekte, baz ı atıklar ise değişik amaçlar için dış müşterilere satılmaktadır. Çevreyle ilgili yap ılan çalışmalar ve uygulanan stratejiler devlet politikalar ına ve Avrupa Birliği normlar ına uygun olarak yürütülmektedir. Tüm bu çal ışmalar ın sonucu olarak Erdemir ISO 14000 sertifikas ı alma çalışmalar ına büyük bir ciddiyet ve sistematikle devam etmektedir [10].
8.1.6 Erdemir’in Özgül Enerji Tüketim Performans ının Uluslararas ı Entegre Demir Çelik Tesisleri ile Karş Karşılaş laştırılması 8.1.6.1 Türkiye ve Japonya Entegre Demir Çelik Tesisleri Özgül Enerji Tüketim Performanslarının Karş Karşılaş laştırılması 2002 yılı başında Elektrik İşleri Etüt İdaresi’nin öncülüğünde Türkiye’deki entegre demir çelik tesislerinin enerji kullanımı performanslar ının değerlendirilmesi ve yapılacak teknik desteğin tespit edilmesi amacıyla, Japan International Cooperation Agency (JICA) uzmanlar ınca yapılan inceleme ve çal ışmalar sonucunda haz ırlanan “ Energy Conservation Diagnosis on Integrated Steel Industry in Turkey” raporunda yer alan özgül enerji tüketim verileri Şekil 8.4’te sunulmu ştur. Söz konusu raporda Japon uzmanlarca mukayese için kabul edilen, Erdemir’in 5400 Mcal/THÇ özgül enerji tüketim de ğeri, Japonya’daki entegre demir çelik tesislerinin 5500–
79 6300 Mcal/THÇ aral ığında olan değerleri ile mertebe olarak örtüşmektedir [10].
Şekil 8.4 Türkiye ve Japonya Özgül Enerji Performans ının Sektör Kar şılaştırma Grafiği [10] 8.1.6.2 Erdemir ve ABD Entegre Demir Çelik Tesisleri Özgül Enerji Tüketim Performanslarının Karş Karşılaş laştırılması “AISI Steel Industry Technology Roadmap-December 2001” ve “USA Department of Energy” taraf ından yayınlanan Mart 1999 tarihli “Industrial Energy Managament in Action” raporlar ından yararlanılarak hazırlanan grafik, Şekil 8.5’te sunulmu ştur. Bu grafikten görüleceği üzere, Erdemir ve ABD entegre çelik sektörünün özgül enerji tüketimlerinin gelişim trendleri ve hedefleri uyumlu ve yak ın bir seyir izlemektedir [10].
80
Şekil 8.5 Erdemir’in Özgül Enerji Performans ının Sektör Kar şılaştırma Grafiği [10] 8.1.7 Erdemir’de Yap ılan Çalışmaların Sonucu Erdemir’de enerjiye yönelik, sistematik olarak 1982 y ılında başlatılan ve yaklaşık 20 yıldır aksatılmadan sürdürülen çal ışmalar sonucunda, önemli mesafe kaydedilmi ştir. Bununla beraber, gelinen nokta yeterli görülmemekte olup, enerji verimlili ğini geliştirme ve tasarruf çalışmalar ı aksatılmadan sürdürülmektedir. Erdemir, enerjinin verimli kullanımı ve tasarrufuna yönelik çal ışmalarda ülkemizin önde gelen kurulu şlar ından biri olup, bu konudaki performans ını dünyadaki modern demir çelik tesislerinin bugün ula ştıklar ı nokta ve gelecekteki hedefleri baz al ınarak sürekli geliştirmektedir. Entegre demir çelik tesislerinde enerji performans ının en önemli ölçütü, 1 ton ham çelik üretimi için harcanan toplam enerji miktar ını gösteren özgül enerji tüketim değeridir. Bu parametreye göre 1982 y ılında 8220 Mcal/THÇ olan Erdemir’in özgül enerji tüketim değeri 20 yıldır süreklilik arz eden iyile ştirme çalışmalar ı sonucunda bugün için 5000 Mcal/THÇ mertebesine indirilmiştir. Önümüzdeki 5 y ıl içinde bu parametrenin 4500 Mcal/THÇ seviyesinde olmas ı hedeflenmiştir. Buna göre, Erdemir’in mevcut enerji performansı dünyanın önde gelen modern entegre demir çelik tesislerinin enerji performanslar ı ve hedefleri ile örtüşmektedir.
81 Erdemir’in Stratejik İş Planında enerji verimliliği için, 2007 y ılına kadar 4500 Mcal/THÇ özgül enerji tüketim seviyesi hedeflenmi ştir. Bu hedef do ğrultusunda yaklaşık 30 adet yeni iyileştirme projesi envanteri hazırlanmış olup, bu projelerin finansman ihtiyaçlar ı ve önceliklerine yönelik çal ışmalar devam etmektedir [10].
8.2 Oyak Renault Otomobil Fabrikalar ı A.Ş A.Ş.’de Enerjinin Verimli Kullanılması 8.2.1 Şirket Tanıtımı Oyak-Renault, Bursa'da üretim tesislerinde kurulmu ş olup, üretilen binek araçlar ın ve mekanik parçalar ının üretiminden ve ihracat ından sorumludur. Bursa'da bulunan Oyak Renault Fabrikası, bugün y ıllık 160.000 otomobil üretim kapasitesi ile Renault'nun Bat ı Avrupa dışında en yüksek kapasiteye sahip fabrikas ı konumundadır. 185.000 m2'si kapalı alan olmak üzere 413.000 m 2 alan üzerinde kurulu olan Bursa Fabrikas ı 4000 personeli ile eksiksiz bir kaporta-montaj ve mekanik imalat hattına sahiptir. Oyak Renault bu aç ıdan imalat sürecinde; pres, kaporta, boya montaj hatlar ıyla tam anlamıyla bir bütünlüğe sahiptir. Tek montaj hattında Clio Symbol, Mégane, Mégane Wagon üretimi yap ılmaktadır. Türkiye'deki 31 y ıllık tarihi boyunca Renault, çal ışmalar ında kalite standartlar ını ön planda tutmasıyla dikkatleri çekti. Bu do ğrultuda Oyak-Renault, Kalite Güvence Sistemi'ni 1996 yılında ISO 9001 belgesiyle onaylatan ilk Türk otomotiv kurulu şu oldu. Gerek üretti ği otomobiller ve gerekse üretim tesisleri aç ısından çevreye gerekli özeni göstermeyi de hedefleyen Renault, 30. kurulu ş yılında Çevre Yönetim Sistemi ISO 14001 belgesini almak üzere harekete geçti. Uluslararas ı alanda tanınmış, bağımsız kuruluş UTAC taraf ından denetlenen Oyak Renault, 1999 y ılı sonunda ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Belgesi'ni sıf ır hata ile aldı.
8.2.2 Enerjinin Verimli Kullanılması Çalışmaları Oyak Renault, “ Enerjinin Verimli Kullanılması “ projesi kapsamında, doğalgaz tüketiminin optimize edilmesini ana hedef olarak alm ıştır. Proje çalışmalar ında elektrik ve su tüketimlerinin azaltılmasını da içeren 73 eylemden 58’i sonuçland ır ılmıştır. Doğalgaz tüketimini azaltma çalışmalar ı, merkezi k ızgın su sisteminin üretim prosesi ve s tma prosesi olarak ayr ılması üzerine yo ğunlaştır ılmıştır. Merkezi ısı santralında yapılan
ı ı
değişiklikler ile 110° / 140°C çal ışan kazanlar ın çalışma s ıcaklıklar ı, ısıtma prosesi için 70° / 90°C’ye, üretim prosesi için ise 105°C dü şürülmüştür. Bu amaçla yüksek ısılarda çalışması
82 zorunlu olan tesisler merkezi sistemden ayr ılarak bağımsız ısı sistemlerine dönü ştürülmüştür. Yapılan bu çalışma, merkezden uzak tüketicilerden kaynaklanan kaynar su hatlar ındaki kayı plar plar ı da önlemiştir. Tavan aydınlatmalar ında kullanılan manyetik balastlı yüksek bas ınçlı civa buharlı armatürler, elektronik balastlı flüoresan armatürlerle de ğiştirilerek atölyelerin aydınlatma düzeyi iyileştirilmiş, bunun yanında ciddi bir elektrik tasarrufu sa ğlanmıştır. Benzer çal ışma araba üretim bantlar ının tümünde uygulanm ıştır. Oyak Renault’da yap ılan ilgi çekici çal ışmalardan biri ise idari bina ile kompresör soğutma kulesinde, ön so ğutmanın, üretimde kullanılmakta olan şehir suyu ile yapılmasıdır. “Enerjinin Verimli Kullanılması” projesi, üst yönetimin verdi ği destek ile, konular ında uzman olan Enerji Komitesi taraf ından yürütülmüştür. Hazırlanan cep kitabı, verilen eğitimler ve fabrika öneri sistemi bünyesinde gerçekle ştirilen kampanya ile Oyak Renault’da enerji tasarrufunun bir yaşam biçimi haline dönü şmesi sağlanmıştır.
Şirkette yapılan çalışmalar iki ana başlık altında ele alınabilir: Aydınlatma çalışmalar ı ve kazan dairesi çalışmalar ı.
8.2.2.1 Ayd ınlatma Projesi Çal ışmaları a) Mekanik Atölye Tavan Ayd ınlatma Modernizasyonu Manyetik balastlı yüksek basınçlı civa buharlı armatürlerle yapılan tavan aydınlatması yerine, elektronik balastlı flüoresan armatür tak ılarak tavan aydınlatma sistemi modernizasyonuyla enerji tasarrufu sağlanmıştır. Daha önce kullanılan yüksek bas ınçlı civa buharlı armatürler, ekonomik ömürlerini doldurmuştu. Bunlar ın yerine tekrar civa buharl ı armatürler tak ılması düşünülse bile, armatür konumlar ının, monte edilecek fi ş gruplar ının ve besleme panolar ının komple de ğişikliğe uğrayacağı düşünülmeliydi. Bu a şamada, enerji tasarrufu çalışmalar ına da katk ıda bulunmak amacıyla, alternatif tavan aydınlatma armatürleri ile ilgili araştırmalar yapıldı. Sonuç olarak, elektronik balastlı flüoresan armatürlerin, hem aydınlatma kalitesi, hem de sa ğlayacağı elektrik tasarrufu dikkate alınarak, mekanik atölye tavan ayd ınlatmalar ı için uygun bir çözüm olacağı noktasında görüş birliğine var ıldı. Mekanik atölye tavan aydınlatması için kullanılan manyetik balastlı yüksek basınçlı civa
83 buharlı armatürler toplam 640 adetti. Her armatür manyetik balastıyla beraber 450W güce sahipti. Bunlar ın yerlerine kullanılan elektronik balastlı flüoresan armatürler ise 1280 adettir. Bu armatürler 2 adet 58W flüoresan ampul içermektedir ve elektronik balast ın özelliği dolayısıyla armatür başına harcanan güç 2x58=116W yerine 108W’tır. Özellikle elektronik balastl ı flüoresan armatür seçilmesinin altında, elektronik balast ın aşağıda sıralanan önemli avantajlar ı büyük rol oynam ıştır [10]: a) Şebeke geriliminin 160–250 VAC aral ığında ışık çık ışı sabittir. Bu nedenle gerilim yükseldiğinde kayı p p enerji miktar ı artmaz, gerilim düştüğünde ise ışık verimi azalmaz. b) Güç faktörü (Cos Ø) 0.99’dur. Şebekeden manyetik balast gibi reaktif güç çekmedi ği için kompanzasyon sisteminden tasarruf sa ğlar (Manyetik balast için Cos Ø = 0.60). c) Kayı p p olarak ortaya çıkan ısı enerjisi çok az oldu ğundan klima sisteminde aydınlatmanın etkisi dikkate alınmaz. Elektronik balast için artı ısınma değeri 20°C iken, manyetik balast için 60°C civar ındadır. d) Işıkta titreşim ve k ırpışma oluşmaz. Manyetik balastta oluşan ortam gürültüsüne rastlanmaz. e) Lambalar yüksek frekansla yak ıldığı için, döner makinelerin duruyormu ş gibi gözükmesine yol açan stroboskobik etki olu şmaz. İş kazalar ına sebebiyet verebilecek bu neden azalır. f) Yangın riski yok denecek seviyededir. seviyededir. g) Armatürler devreye alındığı anda ışık verimine ulaşır. Manyetik balastlı civa buharlı armatürler, devreye al ındıktan 20 dakika sonra güvenli bir şekilde çal ışmaya imkan tanıyan ışık verimine ula şabiliyorlardı. Bu yüzden k ısa süreli çay ve yemek molalar ında, şu anda oldu ğu gibi enerji tasarrufu elde etmek amac ıyla tavan aydınlatmalar ını devre dışı bırakmak söz konusu de ğildi. Aşağıdaki grafikte mekanik atölye için uygulama öncesi ve sonras ını içeren aydınlatma armatürleri kurulu güç k ıyaslaması görülebilir [10]:
84
Şekil 8.6 Mekanik atölye, uygulama öncesi ve sonras ı tavan aydınlatmalar ı kurulu güç değerleri [10] Grafikten de anla şılacağı üzere kurulu güç kazanc ı, dolayısıyla elektrik tasarrufu %47,9 civar ında olmuştur. Bunun yanında uygulama öncesi ve sonras ında yapılan ışık şiddetleri ölçümlerinden elde edilen veriler göstermektedir ki, mekanik atölye ortam ının aydınlatma kalitesinde, iş güvenliği kriterlerine uygun olacak şekilde önemli bir iyileşme sağlanmıştır.
Şekil 8.7 Mekanik atölye, uygulama öncesi ve sonras ı tavan aydınlatmalar ı aydınlık düzeyi (maksimum ve ortalama) değerleri [10] Ortalama değerler dikkate al ınarak yorumlanırsa, aydınlatma kalitesinde %150 oranında bir iyileşme sağlanmıştır.
85 Bu çalışmadan alınan olumlu sonuç do ğrultusunda, uygulama alanının genişletilmesi karar ı alınmış ve kalı p p atölyesi, ambarlar ve yedek tavan aydınlatmalar ı da değiştirilmiştir. Kalı p p atölyesinde %89,4; ambarlarda %67,9 ve yedek ayd ınlatmalarda %71 oranında elektrik tasarrufu sağlanmıştır.
Şekil 8.8 Uygulama öncesi ve sonras ı tavan aydınlatmalar ı kurulu güç de ğerleri [10] b) Üretim Bantlar ı Aydınlatmasında Tasarruf Üretim bantlar ındaki flüoresan armatürlerde bulunan manyetik balastlar ın yerine, enerji tasarrufu amacıyla elektronik balast tak ılmıştır. Bu sayede 2x40W armatür ba şına tüketilen elektrik enerjisi manyetik balastl ı flüoresan armatürler için 96W/h iken, elektronik balastl ı flüoresan armatürler için 71W/h olmuştur. Böylelikle %26 oran ında elektrik tasarrufu sağlanmıştır. Toplam 2300 adet armatürde balast de ğişimi yapılmıştır. Elektronik balast kullanımı durumunda oluşacak tek dezavantaj, flüoresan lamban ın verdiği ışık miktar ında az da olsa bir dü şme olmasıydı. 40W gücündeki bir flüoresan lamban ın verdiği ışık miktar ının katalog değeri 2500 lümendir. Elektronik balast kullan ıldığında bu değer % 8-9 oranında düşmüş ve 2300 lümen civar ında olmuştur. Fakat bu fark, hissedilir düzeyde de ğildi ve başlangıç
için
geçerliydi.
Manyetik
balast
kullan ımından
kaynaklanan
voltaj
dalgalanmalar ından korunamama, dengesiz lamba sürme, filtrasyon olmamas ı, starter tetiklemesinden do ğan dezavantajlar vb. gibi olumsuz etkenler elektronik balast kullan ımında söz konusu olmad ığı için, k ısa süre içinde ışık verimi her iki uygulama için dengelenmi ş, hatta elektronik balast uygulaması sonucunda, zamanla avantaj sa ğlanmıştır.
86
Şekil 8.9 Uygulama öncesi ve sonras ı üretim bantlar ı aydınlatmalar ı kurulu güç de ğerleri [10] 8.2.2.2 Kazan Dairesi Çal ışmaları Kazan dairesinde 6 adet skoç tip alev duman borulu üç geçi şli 4 bar’da çalışan kazan mevcuttur. Kazan kapasitesi 7.350.000 kcal/h olup konstüksiyon s ıcaklık ç ık ış değerleri 140– 110°C’dir. Bu kazanlar ın ç ık ışlar ı bir kollektörde toplanı p p fabrikanın ısıtma ve prosesleri için kullanılmaktaydı. Yılın tüm aylar ında proses nedeni ile kazan s ıcaklığının 130° C de tutulması gerekmektedir. Bunun neden oldu ğu enerji tüketiminin azalt ılması için; proses ve s tma devrelerinin birbirinden ayr ılmasına karar verildi. Yapılan hesaplarda binalarda
ı ı
bulunan ısıtma apereylerinin kurulu gücü % 25 fazla oldu ğu tesbit edildi. Bundan dolay ı (90– 70) dönüşümünün herhangi bir sorun yaratmayaca ğı anlaşılmıştır. Fabrikanın 418.126 m2 toplam alanı bulunmaktadır. Bunun 204.256 m 2’si kapalı alandır. Ortalama bina yüksekliği 9 m’dir. Bu ayırma ile bina ısıtma hatlar ı (90–70)°C, proses hatlar ı da (140–110)°C çal ışır hale getirilmiştir. Ayr ıca ihtiyaç duyuldu ğunda bina
s tma devresi de (140–110)°C’de
ı ı
çalıştır ılabilir. Tesisatlardaki bu ayırma işlemi ısıtmalar ın devrede oldu ğu zamanlarda, (özellikle geçi ş aylar ında) önemli tasarruflar sağladı. Proses ve ısıtma hatlar ında toplam 1.700 m3 su dolaşmaktadır. Ayırma işlemi ile 700 m3 proses yaklaşık 1.000 m3’ü ısıtma hatlar ında olmak üzere sirkülasyon kapasiteleri olu şmuştur. Bu şekilde ısıtma hatlar ının haftasonu ve uzun tatillerde devre d ışı bırak ılma imkanı oluşmuştur. Çok basit hesapla 1.000 m 3 suyun haftasonu ısıtılmaması ile yaklaşık olarak 3.500 sm3 doğalgaz tasarrufu yapılmaktadır. Proses hatlar ında yüksek s ıcaklığa ihtiyaç duyulan kullanım noktalar ı belirlenmiştir. Bu noktalarda yapılan iyileştirme çalışmalar ı ile merkezi sistemden ba ğımsız çalışan çözümlere gidilmiştir. Bugün proses hatt ı sıcaklığı 105° C’dir. Bina ısıtmalar ı da (90–70)° C’de
87 çalışmaktadır. Kazan dairesinin tesisat şemalar ında da görüldüğü gibi altı kazanın ç ık ışı da bir kollektörden tüm fabrikaya proses ve ısıtma olarak atölye bazında dağıtılmaktadır. Kazan dairesinde alt ı kazanın bağlı olduğu 26 tonluk 2 adet denge deposu mevcuttur. Bu denge depolar ı çık ış kollektörüne ba ğlı olarak çalışmaktadır. 2 adet denge deposunun bulunmas ı kazan dairesini iki ayr ı gruba bölmekte kolayl ık sağlamıştır. Sistem otomasyonu, otomatik su alma ve azot a zot ile basınçlandırma tesisleri farklı iki ayr ı kazan dairesi olarak dizayn edilmi ştir. Bir olan gidiş ve dönüş kollektörleri ikiye ayr ılmıştır. Altı adet kazanın dördü bina ısıtma hatlar ına aktar ılmış, iki adedi de prosese ba ğlı hatlara aktar ılmıştır. Bu işlemler istenildiğinde tekrar altı kazanın beraber çalışabileceği şekilde tasarlanmıştır. Bu projeye ba şlamadan önce boru çaplar ı, su hızı, pompa debilerinin kapasite uygunlu ğu teorik olarak hesaplanmıştır. Bu hesaplar sonucunda termodinamik özellikler dikkate al ınarak k ızgın su tesisi yeniden yap ılandır ılmıştır (Şekil 8.12). 2001 y ılı kazan dairesi doğalgaz tüketimi 4.839.250 sm 3/yıl, klimatik değeri 1.581’dir. 2002 y ılı kazan dairesi doğalgaz tüketimi 3.783.987 sm 3/yıl, klimatik değeri 1.921’dir. Klimatik değerinde görüldü ğü gibi 2002 y ılı 2001 yılından daha soğuk olmasına rağmen 1.055.263 sm 3 daha az do ğalgaz harcanmıştır (Klimatik değer; günlük dış hava sıcaklığının en düşük değerinin 14’ten mutlak olarak çıkartılmasıyla bulunur. Hava sıcaklığının tüketime etkisini belirlemede kullan ılır).
88
Şekil 8.10 Kazan dairesi do ğalgaz tüketimleri [10]
Şekil 8.11 Kazan dairesi d ış hava klimatik sıcaklıklar ı [10]
89
Şekil 8.12 Proje öncesi ve sonras ı [10]
90
8.3 Ytong’ta Enerji Tasarrufu Çal ışmaları 8.3.1 Şirket Tanıtımı ve Şirketteki Enerji Yönetimi Çalışmaları Hakk ında Genel Bilgi 1963 yılında 50.000 m³ kapasite ile üretime geçen Türk Ytong Pendik fabrikas ı ilerleyen zaman ve pazar ko şullar ı içerisinde kapasite artt ır ımı çalışmalar ına gitmiş ve gerekli yatır ımlar ın tamamlanmasıyla 1996 yılında 400.000 m³ / y ıl üretim kapasitesine ulaşmıştır. Gazbeton üretiminin son safhası olan malzemenin sertleştirme işlemi yüksek bas ınç altında doymuş buhar ile otoklavlarda yapılmakta olup, büyük oranda enerji sarf ı gerektirmektedir. Geçmiş yıllarda yapılan çalışmalarda özellikle otoklavlar ın içindeki buhar ın sertleştirme işlemi bittikten sonra tahliyesi aşamasında tekrar kullanılması imkanlar ı araştır ılmıştır. Bu amaçla otoklavdan otoklava buhar hatlar ı ilave edilerek bir otoklav ın tahliye aşaması başka bir otoklavın basınç yükseltme a şamasına denk getirilerek tahliye a şamasındaki otoklavın buhar ı diğer otoklava transfer edilmeye çal ışılmıştır. Gerek aktarma imkânlar ının k ısıtlı olması ve buhar ın özelliklerini kaybetmesi, gerekse aktarma yapılsa bile otoklavlar ın basınçlar ının 3–4 Atü’de dengelenmesi sonucunda otoklav içindeki kalan buhar ın basit bir eşanjörden geçirilip atmosfere bırak ılması enerji maliyetlerini büyük ölçüde artt ırmakta idi. 1990’lı yıllardan itibaren, yukar ıda bahsedilen at ık buhardan faydalanmak ve geri kazan ılan bu enerji sayesinde üretim prosesinde ısı enerjisi temini için kullan ılan kireç, çimento ve su gibi hammaddelerin tüketiminden de ek tasarruf sa ğlamaya yönelik çe şitli projeler üretilmeye başlanmış ve 3 aşamalı “Atık Isı Enerjisinden Faydalanma Projesi” haz ırlanmıştır. 1995 yılında nihai hale getirilen ve üst yönetimin onayladığı proje ile 5 yıl içerisinde; 1. Buhar akülerinin kurulması, 2. Buhar kazanlar ının verimliliğinin arttır ılması, 3. Atık Buhar Geri Kazanım sisteminin devreye al ınması projelerinin gerçekleştirilmesi sonucunda ısı enerjisinden (doğalgaz tüketiminden) ortalama %35, hammadde tüketiminden de %5 tasarruf sa ğlanması öngörülmüştür [10].
91
8.3.2 Ytong’taTasarruf Çal ışmaları Ytong’da
enerji
tasarrufu
çal ışmalar ı
1996–2001
y ıllar ı
arasında
3
a şamada
gerçekleştirilmiştir: 1. Buhar akülerinin kurulması, 2. Buhar kazanlar ının verimliliğinin arttır ılması, 3. Atık buhar geri kazan ım sisteminin devreye al ınması. Bu çalışmalar ın aşamalar ı aşağıdaki sırayla ele alınabilir [10]:
8.3.2.1 Birinci Etap: Buhar Akülerinin Kurulmas ı Ytong gazbeton üretiminin son a şaması olan sertleştirme işlemi, yüksek bas ınç altında otoklavlarda doymuş buhar yardımı ile yapılmaktadır. 1996 yılına kadar otoklavlama aşamasında sertleştirme işlemi bittikten sonra tahliye süresince otoklav içindeki buhar e ğer denk gelirse ba şka bir otoklava aktar ılmaktaydı. Ancak özellikle değişken üretim şartlar ında otoklav giriş-çık ışlar ı birbirlerine buhar aktarma imkanlar ını azaltmıştır. Bunun yanında otoklavdan otoklava gönderilen buhar, malzeme ile temas ı sonucunda kirlenmekte ve buhar ın içindeki hava konsantrasyonunun artmas ı yüzünden aktarma işlemi maksimum iki defa yap ılabilmekte, daha sonra da buhar bir ısı değiştiricisinden geçirilerek d ışar ı verilmekteydi. Gerek aktarma imkanlar ının k ısıtlı olması ve buhar ın özelliklerini kaybetmesi, gerekse aktarma yap ılsa bile otoklav bas ınçlar ının 3–4 Atü’de dengelenmesi sonucunda otoklav içinde kalan buhar ın basit bir eşanjörden geçirilip atmosfere bırak ılması yüzünden, üretim miktar ına bağlı olarak günde yakla şık 40–60 ton aras ı bir buhardan dolayısıyla enerjiden faydalanamama söz konusuydu. Bu dönemde 1m 3 Ytong üretimi için ortalama 130 kWh enerji harcamaktaydı. 1995 yılında hazırlanan buhar aküleri projesinde mevcut otoklavlama prosesine entegre edilen buhar aküleri sistemi ile, otoklavlardan tahliye edilen buhar ı yıkayı p p havasından ar ındırarak ihtiyaç duyulan ba şka bir otoklava gönderilmesi, böylece daha önceden at ılan buhar ın tekrar sisteme geri verilmesi dü şünülmüştür. Projenin ilk etabının planlama başlangıcı 1995 yılıdır.
Şirketin ortağı Alman Ytong International’dan alınan ek bilgilerin Türk Ytong mühendislerince mevcut çal ışma koşullar ına uyarlanması ile proje bir yıl içinde hazırlanmış ve yatır ım Haziran 1995 tarihinde ba şlayı p, p, Mart 1996 tarihinde tamamlanarak devreye
92 alınmıştır. Projenin bu etab ının toplam yatır ım tutar ı 222.000$ ‘dır. Akülerin devreye al ınmasından sonra enerji harcamalar ı aylık olarak takip edilmiş ve 130 kWh olan enerji sarf ının aynı şartlar altında (üretim miktar ı, hava sıcaklığı) 106 kWh’a düştüğü tespit edilmiştir. Söz konusu projede kullan ılan akülerin özellikleri ve çal ışma prensipleri k ısaca aşağıda verilmiştir: 1.
Aküler 3/4 su ile dolu bas ınçlı kaplardır.
2.
2–6 Atü bas ınç aralığında çalışırlar.
3.
12 Atü çalışma basıncına göre dizayn edilmi ştir.
4.
Aynı anda hem buhar şarjı hemde de şarjı yapabilirler.
5.
Akülerin su fazında bulunan difizörleri vasıtasıyla otoklavdan gönderilen buhar ın
enerjisini suya transfer ederek bas ınç altında yüksek s ıcaklıkta k ızgın suya çevirirler. 6.
Bu aşamada buhar ile birlikte sürüklenmiş ask ıdaki katı maddeler akünün altına
çökerler ve blöf ile ortamdan uzakla ştır ılırlar. 7.
Buhar ile beraber sürüklenmi ş hava ise akülerin üzerinde bulunan hava k ır ıcı
kondenstoplar vasıtasıyla atılır. 8.
Otoklavlama prosesinde buhara ihtiyaç duyuldu ğunda akü vanalar ı açılarak
akünün buhar faz ından çekim ba şlar. 9.
Akü içindeki bas ınç düşmeye başladığında k ızgın su tekrar buhar faz ına geçer ve
otoklavlara temizlenmiş, havasından ar ındır ılmış buhar gönderilir. Projenin bu etab ının gerçekle şmesiyle 1996–2001 y ıllar ı arasında buhar enerjisinden elde edilen tasarruf miktar ı aşağıdaki tabloda verilmiştir [10]:
93 Çizelge 8.3 Projenin birinci etab ı akülerin tesisiyle 1996–2001 y ıllar ı arasında elde edilen doğalgaz tasarruf sonuçlar ı tablosu [10] 1996 Yıllık Tasarruf Miktar ı TEP
1997
1998
1999
2000
2001
6 YILLIK TOPLAM
605
809
702
587
628
509
3.840
7.037.000
9.409.000
8.168.000
6.828.000
7.310.000
5.927.000
44.679.000
109.000
160.000
126.000
99.000
122.000
130.000
746.000
20
22,2
20
20,8
22,8
23,3
21,4
85.004
160.430
263.948
435.351
614.823
962.386
0,0155
0,017
0,0154
0,0145
0,0167
0,022
293.244
392.032
340.360
284.515
304.585
246.955
1.861.691
35.339.000
42.377.000
40.676.000
32.769.000
32.064.000
25.465.000
208.690.000
Yıllık (Doğalgaz) Tasarruf Miktar ı kWh Yıllık Tasarruf Miktar ı $ Tasarruf Oranı Toplam (Tasarruf / Toplam Enerji Tüketimi) % Esas Alınan Döviz Kuru TL/$ Ortalama D.G. Fiyatı $/kWh Yıllık Üretim Miktar ı 3
m
Yıllık Enerji Tüketimi (Doğalgaz) kWh
Yukar ıdaki tablodan da görüldü ğü üzere 6 y ıl içinde toplam tasarruf 746.000 $ olmu ştur. Bu zaman zarf ında ortalama tasarruf oranı ise %21,4 olarak tespit edilmi ştir. 222.000$’lık yatır ım ise yaklaşık 18 ayda kendini geri ödemi ştir.
94
8.3.2.2 İkinci Etap: Buhar Kazanlar ının Verimliliğ Verimliliğinin Arttırılması Otoklavlarda kullanılan buhar ı üreten iki adet üç geçi şli 15 Atülük kazanlardan eski teknoloji ile imal edilmiş ve yanma verimi dü şük olan 2 nolu kazan ekonomizör ilaveli olarak yenilenmiştir. Projenin ikinci etab ının planlanmasına Haziran 1999 tarihinde başlanmış, proje yatır ımı ise Kasım 1999’da ba şlayı p p Mayıs 2000’de bitirilmiştir. Bu yatır ım ile yanma verimi yükselmi ş ve ekonomizör ç ık ışı kazan girişi besi suyu s ıcaklığı 135oC’ye yükseltilerek kazan verimi %85’ten %91 civar ına ulaşmıştır. Bu sayede 1m³ Ytong üretimi için harcanan do ğalgaz enerji miktar ı 106 kWh’dan 100 kWh’a dü şmüştür.
Çizelge 8.4 Projenin ikinci etab ı buhar kazanlar ının verimliliğinin arttır ılması ile 2000–2001 yıllar ı arasında elde edilen tasarruf sonuçlar ı tablosu [10] 2000
2001
TOPLAM
121
127
248
1.415.000
1.480.000
2.897.000
23.600
32.600
56.200
5,4
5,8
5,6
614.823
962.386
Ortalama D.G. Fiyatı $/kWh
0,0167
0,022
Yıllık Üretim Miktar ı m3
235.810
246.955
482.765
25.930.000
25.465.000
51.395.000
Yıllık Tasarruf Miktar ı TEP Yıllık (Doğalgaz) Tasarruf Miktar ı kWh Yıllık Tasarruf Miktar ı $ Tasarruf Oranı (Toplam Tasarruf / Toplam Enerji Tüketimi) % Esas Alınan Döviz Kuru TL/$
Yıllık Enerji Tüketimi (Doğalgaz) kWh
Yukar ıdaki tablodan görülece ği üzere Mayıs 2000 ile Aralık 2001 yıllar ı arasında buhar kazanlar ının verimli hale getirilmesiyle 56.200$ tasarruf sa ğlanmıştır. Yatır ım miktar ı 101.000$ olan bu tasarruf çal ışması Nisan 2003’te kendini geri ödemi ştir [10].
95
8.3.2.3 Üçüncü Etap: At ık Buhar Geri Kazan ım Sisteminin Devreye Alınması Otoklavlardan tahliye edilen buhar ın akülerde tamamının geri kazan ılması söz konusu olmadığından proses s ırasında akülerin alamadığı ve zaman zaman atmosfere tahliye edilen buhar ın değerlendirilmesi ve otoklav kondenstoplar ından çıkan flush buhardan da faydalanmak üzere üçüncü etap projeler üzerinde 2000 y ılında çalışmaya başlanmıştır. Ekim 2000’de montajı başlayan yatır ım Ocak 2001’de devreye al ınmıştır. Yatır ımın toplam maliyeti 38.550$’dır. Atık buhar geri kazanım çalışmalar ı dört ana başlık altında toplanabilir: 1. Pendik Ytong otoklav tesisinde mevcut otoklavlar ında bulunan kondenstoplardan çıkan kondensler bir buhar separatöründe toplan ı p, p, flush buhar ve sıcak su olarak ayr ıştır ılmıştır. Sıcak su, kondens toplama havuzuna gönderilip üretim suyu olarak kullanılmıştır. Seperatörde ayr ışan flush buhar “kazan besi suyu e şanjöründen” geçirilerek kazan besi suyu ön ısıtmaya tabi tutulmuş ve su sıcaklığı 20oC’den 50-60 oC yükseltilmiştir. 2. Akülerin alamadığı buhar kazan besi suyu tank ının içine döşenen serpantinlere gönderilerek su s ıcaklığı 60oC’lerden 98-100 oC’ye yükseltilmiştir. Eski sistemdeki eşanjör yardımıyla 60oC’nin üzerine yükseltilemeyen su s ıcaklığı bu yeni tesis ile 98-100oC’lere yükseltilmiş, böylece besi suyunun gönderildi ği degazörün harcad ığı ilave buhar miktar ı azalmıştır. Günde 170 ton su kullan ılan kazan işletmesinde 6.800.000 kcal bir enerji tasarrufu sa ğlanmış ve bu çal ışma ile 1 m3 Ytong’a sarf edilen enerji (doğalgaz) miktar ı 100 kWh’den 91 kWh’a dü şmüştür. Ocak-Aralık 2001 yılında elde edilen kazanç 33.585 $/y ıl’dır. 3. Kazan besi suyu tank ında atık buhar ın tümünün kullan ımı mümkün olmadığından serpantinleri terk eden dü şük basınçtaki buhar ın sıcak suya dönü ştürülüp üretim prosesinde kullanılması düşünülmüştür. Burada amaç, Ytong üretiminde kullanılan kireç ve çimentonun vermi ş olduğu ısı enerjisi yerine sıcak sudan gelen ısı enerjisini kullanarak söz konusu hammaddelerden tasarruf etmektir. Projenin bu bölümünü gerçekleştirmek için, içinde serpantinleri olan bir s ıcak su tank ı imal ettirilmiş, otomatik seviye ve s ıcaklık kontrol sistemleri ile donatılmıştır. Otoklav altı ve e şanjör çık ışı sıcak kondenslerinde topland ığı bu tankta, üretime gönderilen proses suyu sıcaklığı 25oC’den 53oC’ye yükseltilmiştir.
96 2001 yılında üretim prosesine verilen suyun ısıtılmasıyla gerçekle şen hammadde miktarlar ındaki tasarruf m³ gazbeton üretimi ba şına 13 kg (kireç + çimento)’d ır. 2001 yılında toplam 246.955 m 3 gazbeton üretimi yap ıldığı gözönüne al ındığında; 246.955 m3/yıl x 13 kg/m3 = 3210 ton/y ıl (kireç + çimento) tasarrufu Bir ton (kireç + çimento) ortalama maliyeti = 28 $/ton 3210 ton/yıl x 28 $/ton = 89.880 $/yıl tasarruf edilmiştir. 4. Gerek kazan besi suyunu ısıtan eşanjör ve serpantinlerden gerekse imalat suyunu ısıtan serpantinden, buhar ın ısı transferi aşamasında oluşan yüksek s ıcaklıktaki kondens sular ı toplanarak, üretimde kullanmak amacıyla sisteme geri beslenmi ştir. 2001 yılında bu işlemle toplam 9.600 m³ su geri kazan ılarak üretime verilmiştir. Bunun kar şılığı daha az su tüketilerek su maliyetleri dü şürülmüştür. 2001 yılında kondenslerden elde edilen 9600 m 3 suyun parasal kar şılığı 9300 $’ dır (1 m3 su için idareye 0,97 $ ödenmektedir). Sonuç olarak 2001 y ılında 38.550 $ harcayarak gerçekle ştirilen “Atık Buhar Geri Kazanma Sistemi” toplamda 33.585 $ + 89.880 $ + 9300 $ = 132.765 $/y ıl tasarruf sağlamış olup, söz konusu tesisin yap ımı için harcanan 38.550 $ gözönüne al ındığında yeni tesisin kendini geri ödeme süresi yakla şık 3,5 ay olmu ştur [10].
8.3.3 Uygulanan Projenin Sonuçlar ı Ytong Pendik Fabrikas ı, gazbeton üretiminde 1996 y ılından itibaren enerji tasarrufu çalışmalar ını başlatmış olup, bu çerçevede ald ığı önlemler ve yapt ığı yatır ımlar ile 1 m³ gazbeton üretiminde harcanan ısı enerjisini 130 kWh’dan 91 kWh’a dü şürerek tam kapasite üretimde yaklaşık %30 enerji (doğalgaz) tasarrufu ve üretim prosesinde kullanılan hammaddelerden de %5 oran ında tasarruf sağlanmış. Son 5 yıllık dönemde bu çal ışmalar ın sonucunda tüm tasarruflar ın toplamı 935.000$’a ulaşmıştır. Projelerin toplam yat ır ım tutar ı 362.000$ olup, yat ır ım için harcanan miktar iki y ıldan biraz fazla sürede kendini geri ödemiştir. İlgili neticeler çizelge 8.5’te verilmektedir [10]. 1995 yılından itibaren başlayan 3 kademeli enerji ve hammadde enerji tasarruf çal ışmalar ı 2001 yılında tamamı gerçekleştirilmiştir. Her 3 projenin önemli ölçüde enerji tasarrufu sağladığını ve k ısa zamanda kendilerini ödedikleri görülmektedir.
97 Çizelge 8.5 Üç projenin özet toplam tablosu
Tarih
Mart 1996 Dönemi
Bir m3 malzeme
Enerji
Enerji
Hammadde
üretimine düş düşen
Tasarruf
Tasarruf
Tasarruf
enerji tüketimi
oranı
Miktarı
Miktarı
kWh
%
$
$
130
-
-
-
-
106
21,4
746.000
-
746.000
100
5,6
56.200
-
56.200
91
8,0
42.900
89.900
132.000
Toplam
$
Mart 1996’da projenin ilk etabı Buhar Akülerinin devreye alınma sonrası Mayıs 2000’de ikinci etap 2. no.lu kazanın verimli hale getirilmesi sonrası Ocak 2001’de 3. etap Atık Buhar Geri Kazanım sisteminin devreye alınması sonrası
TOPLAM
845.000
935.000
Projenin uygulanmas ı sonucu enerji tasarrufunun yan ında hammadde tasarrufu ve önemli ölçüde emisyon azalt ılması da sağlanmıştır. Ortalama Ytong üretimi 300.000 m3/yıl alınırsa, doğalgaz tasarrufu sayesinde atmosfere sal ınan yıllık CO2 miktar ından 2230 ton/yıl azalma gerçekleştirilmektedir. Nominal üretim kapasitesi olan 400.000 m 3’e ulaşıldığında bu de ğer 2970 ton/yıl’a ulaşacaktır. Proje şirket Yönetim Kurulu ve şirketin Alman ortaklar ınca da kuvvetle desteklenmi ştir. Tüm projeler Pendik Fabrikası teknik ekibince gerçekle ştirilmiş, Türk yerli imalat sanayiine
98 imalat ve montajlar ı yaptır ılmıştır.
8.3.4 Ytong’daki Enerji Yönetimi Çal ışmalarının MS SQL Kullan ılarak Simüle Edilmesi Ytong Pendik Fabrikas ı’nda yapılan enerji yönetimi çal ışmalar ı sonucunda %35 tasarruf edildiği belirtilmişti. Bu çalışmalar MS SQL programı kullanılarak bir veritabanı oluşturulmuş ve her üç a şama için değişimi gözlemlenmi ştir. Bu gözlemin yap ılabilmesi için SQL Server’da bir tablo yarat ıldı ve bu tabloya enerji yönetimi uygulamalar ında elde edilen tüm veriler girildi.
Şekil 8.13 Eldeki verilerle SQL Server’da olu şturulan tablo
99
Şekil 8.13’teki tablo elde edildikten sonra VisualBasic.net kullan ılarak SQL Server’a bağlanılarak bu veriler çekildi.
Verilerin nasıl çekildiğine ilişkin uygulama pencereleri
aşağıda görülmektedir.
Şekil 8.14 Tablolar ın SQL Server’da görünümü
100
Şekil 8.15 VB.net ile verilerin SQL Server’dan çekilmesi
Bir sonraki aşamada, VisualBasic.net kullanılarak SQL Server’a bağlanılı p p çekilen veriler yardımıyla Crystal Report programı kullanılarak grafikler oluşturuldu. Elde edilen grafiklerin neleri ifade ettiği her grafiğin altında açıklanmaktadır.
101
Şekil 8.16 Crystal Report kullan ılarak ilk aşamada edilen tasarruf oranlar ının yıllara göre dağılımı
Şekil 8.16’dan görülece ği üzere, Ytong’taki enerji yönetimi çal ışmalar ının birinci aşamasında 1996-2001 yıllar ı arasında elde edilen tasarruf oranlar ı sırasıyla %20, %22.2, %20, %20.8, %22.8 ve %23.3’tür. yap ılmış olan bu çal ışmadan elde edilen ortalama tasarruf %21.4’tür.
102
Şekil 8.17 Crystal Report kullan ılarak 2. aşamada edilen tasarruf
Ytong’ta yapılan enerji yönetimi çal ışmalar ının ikinci aşaması sonucunda elde edilen tasarruf değerleri Şekil 8.17’de görülmektedir. Buna göre 2000 y ılında %5.4, 2001 y ılında ise %5.8 oranında tasarruf edilmi ştir.
103
Şekil 8.18 Crystal Report kullan ılarak 3. aşamada edilen tasarruf
Şekil 8.18’de Ytong’ta yap ılmış olan enerji yönetimi çal ışmalar ının üçüncü a şmasının sonuçlar ı görülmektedir. Buna göre, 2001 y ılı sonunda elde edilen tasarruf %8’dir. Ytong’taki enerji yönetimi çal ışmalar ı, daha önce de belirtildi ği gibi üç aşamada gerçekleştirilmiş ve her aşama sonucunda elde edilen tasarruf oranlar ı belirlenmiştir. Bu aşamalara göre şirketin sağladığı tasarruf miktarlar ı Şekil 8.19’da görülmektedir. Buna göre toplam tasarruf dikkate alındığında birinci aşama sonucunda %80, ikinci a şama sonucunda %6, üçüncü a şama sonucunda ise %14 tasarruf sa ğlanmıştır.
104
Şekil 8.19 Crystal Report kullan ılarak elde edilen tasarrufun aşamalara göre dağılımı
Ytong’ta yürütülen enerji yönetimi çal ışmalar ı elbette ki belli bir yat ır ım gerektirmiş ve bu çalışmalara başlamadan önce bu yat ır ımın miktar ı ve ne kadar sürede kendini amorti edece ği dikkatli bir şekilde analiz edilmi ştir. Bu uygulamada toplamda 361550$ de ğerinde bir yatır ım yapılmış ve bu yat ır ımın %61.4’ü (222.000$) birinci a şama için, %27.9’u (101.000$) ikinci aşama için, %10.7’si (38.550$) ise üçüncü a şama için kullanılmıştır. Bu değerler Şekil 8.20’de görülmektedir.
105
Şekil 8.20 Yapılan yatır ımın aşamalara göre dağılımı
Şekil 8.21’de Ytong’ta 1m 3 gazbetonun üretilmesi için gerekli olan enerji miktarlar ının aşama aşama düşüşü görülmektedir. Buna göre birinci a şamada 130kWh’ten 106kWh’e, ikinci aşamada 106kWh’ten 100kWh’e, üçüncü a şamada ise 91kWh’e dü şüş olmuştur.
106
Şekil 8.21 Tüketilen enerji de ğişimi
Şekil 8.22’de Ytong’ta yap ılmış olan enerji yönetimi uygulamalar ının maliyet&tasarruf kar şılaştırması yer almaktadır. Şekilden de görülece ği üzere, yapılmış olan yatır ım sonucunda elde edilen tasarruf maliyet açısından çok daha büyük bir düzeydedir. Bu durum da yat ır ımın kendini amorti ettiğini ve şirkete büyük bir kazanç sa ğladığını göstermektedir. Sonuçta Ytong’ta yapılan enerji yönetimi çal ışmalar ının planlanan düzeye ula ştığı ve şirket için büyük bir getiri sağladığı söylenebilir.
107
Şekil 8.22 Maliyet&Tasarruf kar şılaştır ılması
108
BÖLÜM 9 9. ENERJİ ENERJİ YÖNETİ YÖNETİMİ KONUSUNDA TÜRK İYE’DE FAALİ FAALİYET GÖSTEREN FİRMALAR Bu bölümde Türkiye’de “Enerji Yönetimi” konusunda faaliyet gösteren 5 şirketin bu konuya bak ış açılar ı ve yapmış olduklar ı uygulamalar sonucunda almış olduklar ı neticelerden elde ettikleri deneyimler ele al ınacaktır. Firmalara yöneltmiş olan sorular Ek 2’de yer almaktadır.
9.1 Alarko Carrier’in Enerji Yönetimi Kavramına Bak ışı 1954 yılında kurulan, ısıtma, soğutma, havalandırma, su ar ıtma ve basınçlandırma alanlar ında faaliyet gösteren Alarko Sanayi ve Ticaret A. Ş., 1998 y ılında, alanında dünyanın lider kuruluşu Carrier ile eşit oranda ortaklığa girmiş ve şirketin adı Alarko Carrier Sanayi ve Ticaret A.Ş. olarak değiştirilmiştir. Teknolojisini yenileyen, d ış pazarlara erişim olanaklar ını ve rekabet gücünü artt ıran Alarko Carrrier'ın iki ana faaliyet faa liyet konusu bulunmaktadır: •
•
Endüstriyel Alanda: -
Araştırma Geliştirme
-
Üretim
Ticaret ve Pazarlama Alanlar ı: -
Pazarlama ve Satış
-
Mühendislik ve Proje Hizmetleri, Sistem Sat ışlar ı
-
İhracat
-
Temsilcilik ve İthalat
Alarko Carrier, İstanbul'daki Genel Yönetim, Şube ve iki fabrika ile Gebze Organize Sanayi Bölgesi'nde (GOSB) 60.000 m 2'lik alanda kurulan yeni kompleksine Ekim 2000'de taşınmıştır. Alarko Carrier'ın endüstriyel faaliyetleri, Genel Yönetim Merkezi'ne ba ğlı olarak, Gebze Ana Üretim Tesisleri ile Dudullu Radyatör Üretim Tesisi'nde; ticaret ve pazarlama faaliyetleri ise
İstanbul, Ankara, İzmir şubeleri, Adana ve Antalya bürolar ı taraf ından yürütülmektedir.
109
Şu anda şirkette yaklaşık olarak 750 ki şi çalışmaktadır. Alarko’da enerji yönetimi konusunda çal ışan ayr ı bir “Bina Yönetim Sistemleri Departmanı” bulunmaktadır. Bu departmanda çal ışan 16 kişi mevcuttur, ancak uygulamalar sırasında outsource olarak da eleman çal ıştır ılmakta ve bu say ı 60 ila 70’i bulmaktadır. Bu birimde çalışan tüm mühendisler, Carrier’ ın çalışanlar ı için hazırladığı tüm eğitimleri almaktadırlar. Ayr ıca bu birim için yurtdışı ve Alarko bünyesinde “Enerji Yönetim Sistemleri yaz ılım sistemleri eğitimi” düzenlenmekte ve bölüm çal ışanlar ının
bu
eğitime
katılımı
sağlanmaktadır. Alarko, “enerji yönetimi” kavramına “tesislerdeki elektriksel, fosil yak ıt, doğal gaz enerjilerini en etkili şekilde kullanarak, en az ki şiyle, gereken konfor ko şullar ını sağlayarak gerçekleştirmek” olarak bakmaktadır. Bu bağlamda, şirkette bulunan Enerji Yönetimi departmanı uygulamanın yapılacağı bina ya da endüstrinin amacı doğrultusunda en az enerji tüketimiyle bunu gerçekle ştirmeye çalışmaktadır. Aslında Alarko’da yürütülen enerji yönetimi çalışmalar ı, “Bina Otomasyonu” faaliyetlerinin bir parçasıdır. Bu bağlamda enerji yönetiminin temeli, sürekli i şletmeye almadır. Sistem, sadece bina otomasyonu ve mekanik tesisat kurulduğunda değil, sürekli işletmeye alınmalı ve test edilmelidir. Enerji yönetiminde gereken ba şar ı ancak böyle sa ğlanabilir. Alarko Carrier’in gerçekleştirdiği sistem ve yazılımlar enerji yönetimi için gereken tüm niteliklere sahip olacak şekilde kurulurlar (Selçuk Ercan, [12]). Enerji Yönetimi departmanının sorumluluğunda bir iş alındığında (Selçuk Ercan, [12]); •
Öncelikle binanın elektriksel ve mekanik projeleri ayr ıntılı bir şekilde incelenir. (Alarko şu anda sadece yeni yap ılan binalar için bu sistemi kurabilmektedir, çünkü eski binalarda enerji yönetim çal ışmalar ı yaygın değildir). Bu inceleme asl ında bir bak ıma binanın teşhisidir. Teşhis; cihaz ve i şletme aksaklıklar ının varlığını belirlemek, maliyet olarak etkisini ve aciliyetini araştırmak, nedenlerini belirlemek, çözüm yollar ını ve maliyetlerini araştırmak, sorumluluklar ı belirlemek ve eylem plan ı geliştirmektir. Isıtma-Havalandırma sistemlerini karmaşıklığı yüzünden, binalarda işletme ve bak ım sorunlar ının olması, bu sorunlar yüzünden, enerji kay ı plar plar ı, konfor
şikayetleri ve k ısa cihaz ömürlerinin ortaya çıkması, cihazlar ın zamansız çökmesi, servis isteklerinin artması nedenleriyle teşhisin yapılması gerekmektedir. •
Ayr ıntılı incelemelerden sonra di ğer bütün sistemleri kontrol eden bina otomasyon
110 sistemi için Kontrol Projesi olu şturulur. •
Gereken konfor (nem, s ıcaklık, koku, karbondioksit oran ı, ışık şiddeti kalitesi,... vb.) sağlanırken gereken optimum enerji hesaplan ır (Gereken frekans, debi,… vb. amaçlar tespit edilir. Yani ne kadarl ık frekansa ihtiyaç var, ne kadar ışığa ihtiyaç var, vb.
şeklinde ekonomik de ğerler hesaplanır). •
Bina otomasyonu için gereken tasar ım yapılır.
•
Montaj
•
Hangi yazılımlar ın kullanılacağına karar verilir.
•
Ölçümler internetten mi, WAP’ tan m ı takip edilecek, bunun karar ı verilir.
•
Binanın büyüklüğüne göre belirlenen ana kontrol ve küçük kontrol noktalar ı için ölçüm aletlerinin kurulumu yapılır.
•
Testler başlar.
•
Ölçüm aletlerinden gelen sonuçlar her 5 dakikada bir kaydedilir. Verinin nas ıl değerlendirileceğine bağlı olarak bu süre de ğişebilmektedir. Burada önemli olan nokta hangi verilerin, nasıl (aralıklı ya da değer değişimli), hangi sıklıkta kaydedilece ğidir. Bu durum, kullanılan yazılım ve donan ımın niteliklerine de ba ğlıdır. Veri örnekleme tipleri çok hızlı veri kayıtlar ı (aktif ölçümlerde 1 dk ya da daha az), h ızlı veri kayıtlar ı (örnekleme süresi 5–10 dk kadar), orta s ıklıkta (15 dk–30 dk), yava ş veri kayıtlar ı (1 saat ya da üstü, uzun sürelerle kay ıt) olmak üzere dörde ayr ılmaktadır. Örneklemenin, örnekleme frekans ı ve prosese uygun şekilde seçilmesi gerekir. Çok s ık örnekleme sistem kaynaklar ını tüketir, az örnekleme ise yan ıltıcı bilgi verir.
•
Elde edilen veriler grafiklere dökülür. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, seçilen raporlamanın toplanan veriye uygun olmas ıdır. Çünkü uygun grafik tiplerinin, uygun değişkenlerle üretilmesi gerekir (grafik tipi, birim, amaç vb.).
•
Bu grafiklere göre önlem al ınması gereken yerler tespit edilir.
•
Bu önlemler uygulan ır.
Teşhis safhasında hangi yöntemin kullanılacağı önemlidir. Alarko Carrier, sistemin en k ısa zamanda işletmeye alınması ve işletme sürecinde olabilecek en büyük enerji tasarrufunu gerçekleştirmek için gereken tüm aktif ve pasif i şletmeye alma testlerini uygular. Bu
111 yöntemler aktif i şletmeye alma (commissioning-aktif testler) ve pasif tan ılama (monitoring pasif testler) olmak üzere ikiye ayr ılır. Aktif işletmeye almada; kontrol i şaretleri kullanılarak vana, damper, fan gibi elemanlar mühendis taraf ından belirli değerlere getirilerek sistem davranışı incelenir. Pasif tanılamada ise; veri toplanır ve incelenir. İstatistik ve grafikleme kullanılır. Cihaz çalışmasına hiç müdahale edilmeden hatalar belirlenmeye çal ışılır. Aktif testler çok h ızlı veri kaydı gerektirir ve bu testlerde yap ılacak müdahalelerin bir prosedüre bağlanması gerekir, boş bina olması rahatlık sağlar, saha istasyonunda büyük bellek gerektirebilir, maliyeti pasif testlerden daha yüksektir, toplanan verilerin modele uyup uymadığı ancak sistemdeki gecikme göz önüne al ınarak gerçekleştirilebilir. Pasif testlerle ise ilgili kayıtlar yıllarca devam edebilir; yine okunan de ğerlerin modele uyup uymad ığı kontrol edilerek hata varlığı araştır ılır ve bu testlerde en önemli zorluk, yap ılan testlerin sunumu ve raporlanmasıdır. Enerji
yönetimi
uygulamalar ında
“teşhis”
safhasında
yapılabilecek
bazı
hatalar
olabilmektedir. Bu hatalar; planlama, tasar ım, cihaz, montaj, kasıtlı, işletme, “iyileştirme” çabalar ı, cihaz ar ızalar ı, cihaz karakteristiğinin bozulması, teknolojik geli şme kaynaklı olabilir. Bu nedenle, belirsizliklerin ortadan kald ır ılması ve duyar elemanlar hatalar ın azaltılmasında önemlidir. Belirsizlik, ölçüm ve beklenen de ğer arasında bulunabilecek kabul edilebilen hatanın miktar ıdır. Belirsizlikten daha büyük hatalar ya detektör ya da sistem hatalar ına işaret eder. Belirsizlik modellerin düzeltilmesiyle azalt ılabilir. Böylece daha iyi modellere ula şılabilir. Duyar elemanlar ın ise, yeterli kalitede, kablolama yüzünden oluşabilecek kayı plar plar ve hatalar en aza indirilmiş, uygun yerlere yerle ştirilmiş, kalibrasyonu yapılmış olması gerekmektedir. Enerji yönetimi uygulamalar ı, binalarda ve endüstriyel tesislerdeki uygulamalarda de ğişiklik gösterir. Çünkü endüstriyel uygulamalarda temel amaç, üretimi art ır ı p p masraf ı k ısmak ve kar ı artırmaktır. Başka bir deyişle, endüstriyel uygulamalarda, enerji yönetimi de ğil enerji tasarrufu amaçlanmaktadır. Binalarda ise günümüzde enerji yönetimi tam olarak sa ğlanmakta, yani gereken konfor şartlar ı optimum enerji ile elde edilmektedir. K ısacası binalarda kardan çok konfor ve kalitenin devaml ılığı, ayr ıca çevre kirliliğini önleme önem kazanmaktadır. Alarko, enerji yönetimi uygulamalar ında bir software kullanmaktadır. Kullanılan bu software, yak ın zamana kadar Siemens America’n ın bir ürünüydü; fakat günümüzde Carrier’ ın kendine ait olan yazılımlar ı kullanılmaktadır. Şu anda en çok kullan ılan program ısıl davranışı modelleyen ve C++ tabanl ı bir program olan HAP programıdır. Şirket, kullanılan bu
112 programdan oldukça memnundur. Yeni bir özelli ğe ihtiyaç duyuldu ğunda şirkette çalışan mühendisler programı istenilen özellik do ğrultusunda geliştirilebilmektedir Enerji yönetimi uygulamalar ında bir diğer önemli konu da maliyettir. Uygulamanın maliyeti binanın büyüklüğüne ve belirlenen tüm önlemlerin uygulan ı p p uygulanmamasına göre de ğişim göstermektedir. Alarko’nun enerji yönetimi uygulamas ı yaptığı şirketlerden almış olduğu sonuçlar, yap ılan uygulamaya göre değişiklik göstermektedir, ancak tasarruf aç ısından bir oran belirtilmek istenirse bu oranın %30-40 civar ında olduğu söylenebilir. Tasarruf d ışında enerji yönetiminin sağladığı bir diğer fayda ise her şeyin kontrol altında tutulmasını sağlamasıdır. Enerji yönetiminin binanın ömrü boyunca süreklili ğinin olması şarttır. Kurulan bu sistemle bilgisayar aracılığı ile tüm noktalar kontrol altında tutulur. Herhangi bir ar ıza veya aksakl ık önceden tespit edilebilir; periyodik bak ım, kestirimci bak ımı da kontrol altında tutan yazılımlarla bu uygulamalar da kontrol altında tutulur. Aslında enerji yönetimi çal ışmalar ının sağladığı faydalar işletmeci, müteahhit ve tasar ımcı, ülke açısından ele al ınabilir. İşletmeci açısından; •
Sorunlar ı şikayetlerden önce belirleme,
•
Hızlı ve yerinde müdahale,
•
İşletme personelinin yeteneklerini art ırmak,
•
Uygun servis yönetimi,
•
İşletme ve bak ım maliyetlerinde düşüş,
•
Enerji fiyatı artışından daha az etkilenme,
•
Konfor kalitesinde art ış,
•
Çevreyi koruma
gibi avantajlar sağlamaktadır. Müteahhit ve tasar ımcı açısından; •
Projenin teslim sürecinin k ısalması,
•
Projenin teslim sürecinin maliyetinin azaltması,
•
Projenin kalitesinin artması,
113 •
Gelecek projeler için bu projedeki tasar ımlar ından bilgi kazanmak,
•
Kullandıklar ı cihazlar ın verimleri ve kaliteleri hakk ında bilgi sahibi olmak
gibi yararlar sunmaktadır. Ülke açısından ise; •
Enerji tasarrufu ve
•
Çevreyi koruma gibi avantajlar getirmektedir.
Alarko Carrier’in bugüne kadar yapmış olduğu enerji yönetimi çal ışmalar ına örnek olarak endüstri tesisleri, havalimanlar ı, bankalar ve i ş merkezleri, hastaneler ve ilaç fabrikalar ı, oteller, alışveriş, kültür, eğitim, spor merkezleri, üniversiteler, büyükelçilikler ve idari binalar verilebilir (Selçuk Ercan, [12]).
9.2 Schneider Electric’in Enerji Yönetimi Kavramına Bak ışı 160 yıllık geçmişinde Schneider Electric, önemli stratejik seçimler yaparak birçok hedefini başar ılı bir şekilde gerçekle ştirmiştir. Son birkaç yıldır şirket, elektrik alanında tamamlayıcı özelliklere sahip firmalar ı alarak bu alanda büyüme göstermi ştir. Merlin Gerin, Modicon, Square D ve Telemecanique gibi dört uluslararası markayla Schneider Electric bugün dünyan ın önde gelen elektrik da ğıtımı, endüstriyel kontrol ve otomasyon ekipman ı üreticilerinden biridir. Schneider Electric’te enerji yönetimi konusuyla ilgili spesifik olarak çal ışan bir departman bulunmamaktadır. Bunun nedeni, şirkette entegrasyon yap ılmaması, yani aktif olarak uygulamanın gerçekleştirilmemesidir. Ancak işletmenin bu konuda birçok ürünü bulunmakta ve uygulama bu ürünlerle entegratör firmalar taraf ından gerçekle ştirilmektedir. Piyasada oldukça söz sahibi olan Schneider firmas ının yazılımlar ını ve ürünlerini kullanan pek çok entegratör firma bulunmaktadır. Bu firmalardan en önemlilerinden biri MAS Otomasyon’dur. Bu firmanın uygulamalar ı bir sonraki başlıkta ele alınacaktır [Baycan Güzelderen]. Scheneider Electric’in ürünlerinin özellikleri a şağıdaki gibidir [13]: •
Schneider, insanlar ı ve ekipmanlar ı koruyarak, kullanıcının rahatlığını arttırarak, servis sürekliliğini garanti ederek, işletme maliyetini azaltarak ve gelecekteki geni şletmeleri kolaylaştırarak, elektrik enerjisini ofisler, oteller, hastaneler gibi endüstriyel - ticari binalara ve konutlara dağıtır.
•
Schneider HVAC çözümleri ile fabrika, otel, i ş merkezleri gibi büyük binalarda ısıtma
114 ve soğutma uygulamalar ı ile rahat bir çalışma ortamı sağlar. •
Hipermarket: Orta gerilim ve alçak gerilim ekipmanlar ı, alçak gerilim da ğıtım ürünleri, busbar sistemleri.
•
Konut: Isıtma için ev otomasyon sistemleri, güvenlik ve enerji yönetimi alçak gerilim ve son da ğıtım.
•
Oteller: Orta gerilim ve alçak gerilim ekipmanlar ı, alçak gerilim güç da ğıtım ve alçak gerilim dağıtım ürünleri.
•
Hastaneler: Orta gerilim ve alçak gerilim ekipmanlar ı, alçak gerilim güç da ğıtım son dağıtım ürünleri, busbar sistemleri.
•
Ticari Bina: Orta gerilim ve alçak gerilim ekipmanlar ı, alçak gerilim güç da ğıtım ve alçak gerilim dağıtım ürünleri.
9.3 MAS Otomasyon’un Enerji Yönetimi Kavram ına Bak ışı MAS Otomasyon, 1997 y ılında enerji ve proses otomasyonu konusunda hizmet vermek üzere kurulmuştur. Kuruluş tarihinden itibaren, Türkiye enerji ve endüstriyel otomasyon pazar ının önde gelen firmalar ından Schneider Electric' in sistem entegratörü olarak faaliyet göstermektedir. Deneyimli kadrosunun sektörel tecrübesini teknolojiyi yak ından takip etme duyarlılığı ile birleştiren firma, bu sektördeki faaliyetlerini do ğrusal bir artış grafiği ile sürdürmektedir. Firma dokuz y ıldır sürdürdüğü faaliyetleriyle yurtiçinde ve yurtd ışında başar ıyla tamamlanmış birçok projeye imza atm ıştır. Teknik ekip içerisinde 13 ki şi (9 mühendis, 4 tekniker) çal ışmaktadır (Özkan Çak ır).
Şirket ilkesi; teknik olarak bilgili ve tecrübeli personeli ile mü şterinin ihtiyaç ve beklentileri doğrultusunda, kaliteli, optimum maliyetli, efektif çözümler üretmek olarak belirlenmi ştir.
Şirket; •
Anahtar teslimi otomasyon sistemleri tasar ımı ve uygulaması,
•
Modernizasyon projeleri,
•
Montaj ve devreye alma,
•
Sistem entegrasyonu,
•
Bak ım servis ve dan ışmanlık,
115 •
PLC sistemi konfigürasyon ve programlama,
•
SCADA sistemi konfigürasyon ve programlama,
hizmetleri vermektedir.
Şirketin ağırlıklı yürüttüğü projeler aşağıdaki gibidir: •
Enerji Yönetim Sistemleri,
•
Enerji Faturalama Sistemleri,
•
Elektrik Dağıtım Otomasyonu,
•
Endüstriyel otomasyon çözümleri,
•
Kojenerasyon Projeleri Otomasyonu ve SCADA's ı,
•
Yük Atma ve Yük Payla şımı Otomasyonu,
•
Senkronizasyon Sistemleri Otomasyonu,
•
Aydınlatma Otomasyonu,
•
Bina Otomasyonu,
•
Kablosuz Data Aktar ımı (Radyo Telemetri, Kablosuz görüntü Aktar ımı.),
•
Hazır beton Santralı Otomasyonu,
•
Kimya, Petrokimya, Otomotiv, İlaç, Gıda, Çimento, Ka ğıt, Ağaç sektörüne yönelik proses otomasyonu otomasyonu çözümleri,
•
İçmesuyu ve At ıksu Ar ıtma Tesisleri Otomasyonu ve SCADA sistemlerinin kurulması,
•
Pompa İstasyonlar ı Otomasyonu
Enerji Yönetim Sistemleri, ayr ı bir birim olarak çalışmakta ve 4 kişiden oluşmaktadır. Bu birimde çalışanlar ın ayr ı bir eğitimi bulunmamaktadır. Enerji Yönetimi biriminin sorumluluğunda bir iş alındığında; •
Tesis tek hat şeması çıkar ılır.
•
Keşif yapılır. Tek hat şeması ile uyumlu olup olmad ığı, nerelerden ölçüm yap ılacağı karar ı verilir.
116 •
İhtiyaca göre ölçüm aletlerinin yerle ştirileceği noktalar belirlenir, malzeme seçimi yapılır, maliyet çıkar ılır.
•
Projelendirme yapılır, yazılım opsiyonlar ı çıkar ılır.
•
Uygulama senaryosu ç ıkar ılır (Elektrik, ısı, doğal gaz, motor-hız ölçümleri için, ana ve yardımcı kontrol noktalar ı belirlenir).
•
Datalar ın internet üzerinden mi, uydu üzerinden mi takip edilece ğine karar verilir.
•
Veriler toplanır ve kaydedilir.
•
Datalar ın toplanması ortalama 2 ay kadar sürer.
•
Datalar değerlendirilir ve çözüm önerileri sunulur.
•
Ölçüm ve de ğerlendirme sonrasında karar verilen tasarruf önlemleri uygulan ır.
MAS Otomasyon’un bugüne kadar gerçekle ştirdiği uygulamalara; •
Ankara Sincan Organize Sanayi Bölgesi Enerji Otomasyon Sistemi
•
Büyükçekmece Atirus Al ışveriş Merkezi Aydınlatma Enerji Otomasyonu, Enerji Faturalama Sistemi
•
Carrefour İçerenköy Bina Otomasyon Sistemi
•
Carrefour Maltepe Al ışveriş Merkezi Bina Otomasyon Sistemi
•
DSİ Pompa İstasyonlar ı Otomasyonu
•
Eczacı ba başı Özgün Kimya Otomasyon Sistemi
•
ERKUL Kozmetik Enerji Otomasyon Sistemi
•
İSFALT Asfalt Plenti Tesisi Otomasyonu
•
ISKO Dokuma İşletmesi Enerji Otomasyonu ve Yük Atma-Alma Sistemi
•
METEM Enerji
örnek olarak gösterilebilir [14].
117
9.4 İDETEK’in Enerji Yönetimi Kavram ına Bak ışı İdetek Yönetim Hizmetleri ve Otomasyon Sistemleri Ltd. Şti., 1998 yılından beri Otomasyon Sistemleri ve Mühendislik Hizmetleri konusunda projelendirme, devreye alma, taahhüt hizmetlerinin yanısıra devreye alınan/alınmış Bina Yönetim Sistemlerine (Bina Otomasyon Sistemleri) işletme hizmeti de vermektedir. Ayr ıca Otomasyon Sistemleri ile ilgili malzemelerin (sistem, kontrolör, sensör vs.) yurtiçi ve yurtd ışından tedariklerini yapabilmektedir. Enerji Tasarrufuna yönelik projeler üretmekte, dan ışmanlık hizmeti vermekte, binalara Enerji Auditi (Denetlemesi) yapmaktad ır. Ayr ıca tesis veya binada Enerji
İzleme Sistemleri kurabilmektedir. Aydınlatma Kontrol Sistemleri ve Hareket Sensörleri satışı, projelendirmesini yapmaktadır. Veri Kaydetme, Kablosuz Veri İzleme konusunda ürün satışlar ı yapmaktadır. 9’u mühendis (biri doktora, biri yüksek lisans, biri MBA’li olmak üzere) olmak üzere toplam 13 çal ışanı vardır (Mehmet Sönmez). Enerji yönetimi bölümü, İDETEK Ltd. Şti. altında bir departman olarak çalışmaktaydı, ancak 2006 itibari ile farklı bir şirket olarak çalışmalar ına devam edecektir. Günümüzde bu birimde 3 mühendis ve iki teknik eleman olmak üzere toplam 5 ki şi çalışmaktadır, ancak 2006 y ılı itibari ile departmanda çalışan sayısını 5 mühendis ve 3 teknik elemana ç ıkarmak üzere gerekli bütçeleme yap ılmıştır. Bu birimde çal ışan mühendislerin •
EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi)’ nin düzenlemi ş olduğu Enerji Yöneticili ği Kursu
•
İTÜ (İstanbul Teknik Üniversitesi) Enerji Bilimi ve Teknolojileri Yüksek Lisans Programı
olarak sertifika ve e ğitimleri mevcuttur. Enerji yönetim birimi, belirli disiplinler çerçevesinde Endüstride ve Ticari Binalarda enerjinin etkin ve verimli kullan ımını sağlamayı amaçlamıştır.
İdetek’e göre “Enerji Yönetimi” en genel anlam ıyla, “ minimum maliyet ile maksimum kar elde etmek ve rekaber edilebilir pozisyonlar yaratmak için, enerjinin etkin ve ak ıllıca kullanımı” şeklinde tanımlanabilir. Örneğin; bir ticari bina için metrekare ba şına düşen tüketimi, bir fabrika için ürün ba şına tüketilen enerjiyi azaltmak, yani enerjiyi daha verimli kullanmak için organize olarak yapılan tüm işler enerji yönetimidir [15].
İdetek’te Enerji Yönetimi biriminin sorumlulu ğunda bir iş alındığında bu kapsamda yap ılan uygulamalar aşağıdaki aşamalardan geçmektedir:
1. Enerji Audit’i: Enerjinin nerede ve nas ıl kullanıldığını ve nerelerde tasarruf
118 edilebileceğini gösteren bir çal ışmadır. Bir anlamda uygulama yapılan tesisin (bina veya endüstri tesisi) enerji bak ımından check up’ tan geçmesi şeklinde düşünülebilir. Enerji Audit’i çalışması sonucunda, binan ın enerji performans ı ve yapılacak olan enerji tasarruf projelerinin (geri dönüşüm süresi ve ödeme plan ı dahil şekilde) kapsamı ile ilgili geniş çaplı bir rapor hazırlanır.
2. Enerji İzleme Sistemi: Enerji yönetimi yapılacak olan tesiste, kurulu bir Enerji İzleme Sisteminin olması en öncelikli konulardan biridir. Enerji izlemeden kas ıt sadece elektrik de ğil; bunun yan ında doğalgaz, su, buhar vb. büyüklü ğün de izlenmesidir.
3. Enerji Yönetimi: Uygulanacak olan enerji yönetimi program ı genellikle binanın veya tesisin enerji tüketim de ğerlerine göre de ğişiklik göstermektedir. Bu a şama genelde enerji etüt-enerji audit çal ışması ile birlikte başlar ve bu çal ışmayı takiben uygulanacak olan tasarruf projelerinin takibi ve ne gibi ek tasarruflar elde edilece ği
şeklinde devam etmektedir. Enerji yönetiminin maliyeti tesisin spesifik enerji tüketimine (m2 başına tüketim, doluluk oran ı, vb.) göre de ğişiklik göstermektedir. Enerji Yönetiminin en önemli a şamalar ı aşağıda yer almaktadır: •
Ön Audit ile çalışmalar başlar.
•
Eğer uygun görülürse Detayl ı Audit yapılır.
•
Tasarruf Projeleri çıkar ılır.
•
Tasarruf projelerinin uygulanması için plan çıkar ılır. Kar şılıklı anlaşılırsa Performans anlaşması yapılır.
•
Tasarruf Projeleri uygulanır.
•
Takip ve kontroller yap ılır.
Enerji Yönetimi sürekliliği olması gereken bir kavramd ır. Tasarruf imkanlar ı sürekli gözlenmelidir. Enerji yönetimi ile ilgili üst yönetime yap ılacak olan çalışmanın faydasının ve gerekliliğinin
etkili
bir şekilde
anlatılması
çok
önemlidir.
Ayr ıca
çalışanlar ın
bilinçlendirilmesi, eğitim önemli bir süreçtir.
İdetek’te enerji yönetimi uygulamalar ı, “Ticari Binalar” ve “Endüstriyel Tesisler”de olmak üzere iki şekilde düşünülebilir. Şirkette yapılan uygulamaya göre de ğişik aşamalarda
119 kullanılan firmaya özgü etkin programlar bulunmaktadır.
İdetek’in enerji yönetimi uygulamas ı yaptığı şirketlerde kullanmış olduğu programlar neticesinde almış olduklar ı sonuçlar ve uygulama örnekleri şu şekilde özetlenebilir: Enerji yönetimi programı uygulanan birçok binada %10-30’lara varan enerji tasarruflar ı gerçekleştirilmiştir. Bu binalardan bir k ısmı yeni tip sistemlerle donanm ış verimli olduğu düşünülen binalardır. Şirket, “referans” kelimesini “tesisin doluluk oran ı veya m2 başına tüketim gibi kriterler göz önüne al ınarak, enerji bak ımından değerlendirildiği kriter” olarak tanımlamaktadır. Bu bağlamda; (1) referanslar ına göre enerji tüketimi bak ımından %20 aşağıda olan bir binada, ilk y ıl %10, di ğer yıl ilk seneye göre % 15 enerji tasarrufu elde edilmiştir. Bu binadaki enerji yönetimi çal ışmalar ı devam etmektedir; (2) referanslar ı ile hemen hemen ayn ı tüketime sahip olan bir i şletmede, 4 y ıl boyunca toplam %30’lar mertebesinde bir enerji tasarrufu gerçekle ştirilmiştir.
9.5 Emti Enerji Yönetimi ve Tasarrufu Sistemleri’nin Enerji Yönetimi Kavram ına Bak ışı Emti Enerji Yönetimi ve Tasarrufu Sistemleri, aktif olarak enerji tasarrufu ile ilgili çalışmaktadır. Firma enerji tasarrufu konusunda şu çalışmalar ı yapmaktadır (Ahmet Uçar): •
Yanma Veriminin İyileştirilmesi
•
Atık Sudan Is ı Geri Kazanım
•
Atık Baca Gazından Isı Geri Kazanım
•
Havadan Havaya Isı Geri Kazanım
•
Kazan Blöfünden Is ı Geri Kazanım,
•
Yalıtım (Vana) Ceketleri,
•
Flaş Buhardan Isı Geri Kazanım
•
Kompresör Kapasite Kontrolü
•
Kireçtaşı Önleyiciler
•
Soğutma Kulelerinde Enerji Tasarrufu
•
Araç Filolar ınızda Yak ıt Tasarrufu
120 Firmanın bu konuda yapt ığı en önemli faaliyet, HVAC sistemlerinde kullandıklar ı Magnetizer’ın distribütörlüğünü yapmakt ır. Bu ürün, enerji tasarrufu, kapasite art ışı sağlamakta ve küresel ısınma nedenlerini azaltmaktadır. Cihaz adedi boru çap ına, sistem boyutuna ve kapasite gereksinimlerine göre belirlenir. Cihaz ın çalışma prensibi şu şekilde özetlenebilir: Soğutucu ak ışkanın atomik yapısı uygulanan manyetik kuvvetle ortho-elektron yapısına sahip olur. Bunun sonucunda moleküllerin birbirinden uzakla şmasıyla ak ışkan içindeki hava kabarcıklar ının yüzeylerde birikmesi engellenir. Böylece daha iyi ısı transferi sağlanır ve buharlaşma kolaylaşır. İkinci olarak da, ak ışkan içersindeki kompresör ya ğlama yağı, ısı transfer yüzeylerinden ak ış yönüne do ğru uzaklaşarak soğutma çevriminin kapasitesi arttır ılmış olur. Magnetizer’ın HVAC sistemlerinde kullan ılmasının sağladığı faydalar
şunlardır [16]: •
Soğutucu ak ışkan cinsine ba ğlı olarak soğutma ve ısıtma kapasitesinde ortalama % 35 artış olur.
•
Soğutucu ak ışkanın buharlaşma sıcaklığına bağlı olarak sistemin COP ‘sinde ortalama % 35’e varan gelişme gözlenir.
•
Kompresörün elektrik tüketimi (kW) % 15–23 oran ında azalır.
•
Kompresöre daha az s ıvı soğutucu ak ışkan taşınır.
•
Sistemin ısıtma kapasitesi düşük evaporasyon s ıcaklıklar ında bile artış gösterir.
•
Sistemin çık ış kapasitesini ve COP ’sini arttır ır.
•
Kompresörü korur.
•
Ekipmanın ömrünü uzat ır ve sistemin yı pranmas pranmasını azaltır.
•
Bir yıldan az sürede yat ır ımın geri dönmesini sa ğlar.
•
Isıtma ve soğutma sistemlerinde ortalama % 25-30 tasarruf sağlar.
Emti firmasının şu ana kadar yaptıklar ı işlerden bazılar ı aşağıda yer almaktadır: •
Zorlu Enerji A.Ş. LM 2500+ Gaz Türbini Yak ıt Tasarruf Uygulaması
•
Zorlu Enerji A.Ş. LM 6000PC Gaz Türbini Yak ıt Tasarruf Uygulaması
•
Zorlu Enerji A.Ş. EGT Tempest Gaz Türbini Yak ıt Tasarruf Uygulaması
•
Bey Enerji A.Ş. Taurus 60 Gaz Türbini Yak ıt Tasarruf Uygulaması
121 •
Kastamonu Entegre A. Ş. Taurus 60 Gaz Türbini Yak ıt Tasarruf Uygulaması
•
Hayat Kimya A.Ş. (Bingo) Taurus 60 Gaz Türbini Yak ıt Tasarruf Uygulaması
•
Ak Enerji A.Ş. Taurus 60 Gaz Türbini Yak ıt Tasarruf Uygulaması
•
Türk Demirdöküm A. Ş. Sıcak Su Kazanı Yak ıt Tasarruf Uygulaması
•
Tecopolimer A. Ş. Plastik Enj. Mak. So ğutma Suyu Şartlandırma Uygulaması
•
Balıkesir ULUDAĞ Turizm Otobüs İşletmeciliği şehirlerarası otobüsleri uygulaması
122
BÖLÜM 10 10. SONUÇ VE ÖNER İLER Yapılmış olan bu çalışma ile enerji yönetimi kavramı genel olarak ele al ınmış, bu sektörde faaliyet gösteren 5 firmayla görü şülerek enerji yönetimi uygulamalar ının nasıl yapıldığı öğrenilmeye çalışılarak genel bir bak ış açısı elde edilmeye çal ışılmıştır. Sanayide enerji yönetim program ına girişmeden önce, enerji ve enerji yönetimi aras ındaki etkileşimin enerji verimliliği bak ış açısından ele al ınması büyük önem ta şımaktadır. Bu bağlamda, "iş yapabilme yetene ği" olarak tanımlanan klasik enerji tanımının dışına çık ılmalıdır. Bunun yanı sıra, enerji yönetim programı içerisinde, enerji yöneticilerinin önemli fonksiyonlar ı göz ardı edilmemelidir. Ayr ıca, enerji tasarrufundan öte, enerji verimlili ği ana amacına ulaşılmaya çalışılmalıdır. Bu çerçevede, ülkemizdeki her sektörde bir an önce, enerji yönetim sistemleri kurularak, di ğer nesillere temiz bir çevre b ırakmaya katk ı sağlanmalıdır. Sanayi sektörü, bir yandan ülkemiz nihai enerji tüketimi içinde gittikçe artan önemli bir paya, diğer yandan da yüksek enerji tasarruf potansiyeline sahiptir. Bu durum, sanayi sektöründe yürütülecek olan enerji tasarrufu çal ışmalar ının öncelikle ele al ınmasını gerektirmektedir. Bir başka deyişle, bu sektörde “Enerji Yönetim Sistemleri (EYS)”nin kurulmas ı zorunludur. Enerji yönetiminde kullanılan teknikler, bir şirkette veya kurulu şta herhangi bir kaynağın yönetimde kullanılanlarla aynı yapıya sahiptir. ISO Kalite Belgesi (ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi) olan ve Bak ım Yönetimi (koruyucu) uygulayan şirketlerde, EYS'nin kurulmas ı ve entegrasyonu daha kolayd ır. Performansın izlenmesi ve hedeflerin konmas ı, hem giderlerin kontrolü hem de enerji kullan ımıyla ilgili çalışanlar ın motivasyonu için büyük önem ta şır. Enerji fiyatlar ı gelecekte artmaya devam edecek ve sanayide enerjinin verimli kullan ımı kaçınılmaz olacaktır. Bundan ötürü, enerjinin etkin ve verimli kullan ımından sorumlu olan “Enerji Yöneticisi”nin rolü gittikçe artacakt ır. Enerji yönetimi konusunda bugüne kadar yap ılmış olan çalışmalar incelendiğinde göze çarpan bazı ortak özellikler bulunmaktadır. Bu çal ışmalara göre başar ılı bir enerji yönetimi uygulamasında öncelikli olarak enerji verisinin organize edilmesi ve bir enerji auditi’nin yapılması gerekmektedir. Bu uygulamada üst yönetimin, ayr ıca bak ım ve işletme personelinin desteğinin alınması önem arz etmektedir. Enerji yönetimi uygulamas ı bir defaya mahsus olarak yapılan bir uygulama değildir, bu nedenle uzun süreli bir enerji yönetimi için bir politikanın oluşturulması ve bunu sa ğlayacak bir enerji yöneticisinin atanması şarttır. Enerji
123 yönetimiyle enerji eğitiminin entegre edilmesi de bir di ğer önemli konudur. Çal ışanlara ve özellikle enerji yönetimi uygulamasını yürüten birimi bu konuda e ğitimlerin verilmesi gerekmektedir. Enerji kullan ımının izlenmesi ve ayl ık raporlr ın hazırlanması başar ılı bir enerji yönetimi uygulaması için gerekli bir faktördür. Bunun yan ında yıllık program amaçlar ının ve enerji tasarruf hedeflerinin de belirlenmesi gerekmektedir. Yapılan görüşmeler neticesinde Türkiye’de enerji yönetimi konusunda faaliyet gösteren firmalar incelendiğinde, bu şirketlerin çoğunluğunun gelişen teknoloji ve sektörel konumlar ı nedeniyle günümüzde birebir enerji yönetimi uygulamas ı yapmak yerine, yine bu uygulama kapsamında ancak otomasyon üzerine yo ğunlaştığı sonucuna var ılmıştır. Bu firmalar ın çoğunluğunda bu konuda çal ışan ayr ı departman bulunmaktadır. Bu birimin görevi kapsamında enerji yönetimi uygulamalar ı gerçekleştirilmektedir. Genel olarak görüşülen
şirketlere bak ıldığında, enerji yönetimi uygulamalar ında benzer a şamalar ın takip edildiği ve bu aşamalar ın öncelikle uygulaman ın yapılacağı bina ya da endüstride bir enerji audit’i ile başlaması gerektiği sonucuna ula şılmıştır bu aşamayı takip eden di ğer adımlar uygulamaya göre değişiklik gösterebilmektedir. Ancak genel olarak (bina yönetim sistemlerindeki uygulamalar da dahil olmak üzere) tasarruf için projelendirmenin yap ılması, ölçüm aletlerinin yerleştirilmesi, gerekli yazılımın seçilmesi, verilerin toplanı p p kaydedilmesi, verilerin değerlendirilmesi, yapılan ölçüm ve de ğerlendirmeler sonucunda gerekli tasarruf önlemlerinin alınması diğer adımlar olarak uygulanır. Görüşmelerden ve yap ılmış olan literatür araştırmasından elde edilen bir di ğer sonuç da enerji yönetiminin amacının bina ve endüstri uygulamalar ında farklılık gösterdi ğidir. Binalarda konfor ve çevre kirlili ğini önleme ana amaç olurken, endüstriyel uygulamalarda as ıl amaç enerji tasarrufu sağlamaktır. Yapılmış olan görüşmeler neticesinde, Türkiye’de enerji yönetimi konusunda faaliyet gösteren şirketlerin uygulamayı başar ıyla yerine getirdi ği, gerek ve yeter şartlara uyum gösterdiği görülmüştür. Ancak bu firmalar ın enerji yönetimi uygulamalar ını yaygınlaştırmak için önayak olması ve uygulamalar ın sürekliliğini sağlamalar ı da gerekmektedir. Ülkemizde enerji verimi, yurtdışına k ıyasla çok düşüktür. Bu nedenle her sektörde "Enerji Yönetim Sistemleri" kurulmalıdır. Ele alınması gereken bir di ğer konu “Enerji Verimlili ği Müşavirliği”dir. Enerji Verimliliği Müşavirliği kavram ötesinde, uygulamaya konulmal ıdır. Ülkemizdeki enerji yöneticileri organize edilmeli ve iyi uygulamalar ını birbirlerine aktarmalar ı sağlanmalıdır. Bu bağlamda,
124 EİE'nin bünyesindeki bünyesindeki UETM ile koordineli olarak bir alt yap ı oluşturulmalıdır. Bu çalışma kapsamında yapılan bir diğer uygulama, Ytong şirketinde yapılan enerji yönetimi çalışmalar ının verilerinin MS SQL veritabanında incelenip, sonuçlar ın analiz edilmesidir. Ytong şirketi, enerji yönetimi çal ışmalar ını üç aşamada gerçekleştirmiş ve buna göre birinci aşamada 746.000$, ikinci a şamada 56.200$ ve üçüncü a şamada 132.000$ tasarruf elde etmiştir. SQL veritabanı kullanılarak yapılan analiz, çalşma verilerinden elde edilen sonuçlar ı daha düzenli ve sistematik hale getirmi ş, ayr ıca yorumlama açısından da kolayl ık sağlamıştır. Bu analizden de anla şılacağı üzere enerji yönetimi uygulamalar ı şirketlere büyük bir fayda ve tasarruf sağlamaktadır. Enerji tasarrufunun sağlanması, çevre kirliliğinin önlenmesi, kalite ve konforu sunmas ı gibi başka diğer faydalar ı da bulunan enerji yönetimi kavramının yaygınlaştır ılarak uygulamada daha çok hayat bulmas ı, ülkemiz ve insanlar ımızın gelece ği açısından büyük önem arz etmektedir. Bu konuda yap ılan çalışmalar ın sürekliliğinin sağlanması ve mümkün olan en k ısa zamanda bu konuyla ilgili yasanın çıkar ılması büyük kolaylıklar sağlayacaktır.
125 KAYNAKLAR
ASHRAE, (1991), Energy Management, Applications Handbook (SI), Chapter 32. Baird, G., Domm, R. M., Pool, F., Brander, W. D. S. ve Aun, S. C., (1984), Energy Performance of Buildings, CRC Pres, Inc., Boca Raton, Florida. Contreras, K. S., Yiğ Yi ğit, K. S. ve Veziroğ Veziroğlu, T. N., (1997), ( 1997), “Spanish Energy Planning Towards A Sustainable Future”, Energy Conservation Management, 38(5): 443-452. Çalıkoğ koğlu, E., (1999), “Elektrik İşleri İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğ Müdürlü ğünce Yürütülen Enerji Tasarrufu Çal ışmalar ı ve Ülkemizdeki Tasarruf Potansiyeli”, Türkiye 11. Enerji Sempozyumu, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odas ı, Ankara. Dilmaç, S., (1996), “Avrupa Birliğ Birli ğine Üye Ülkelerde Binalarda Enerji Tasarrufu Konusundaki Uygulamalar”, Is ı Yalıtımı ve Enerji Tasarrufu Sempozyumu Bildiriler Kitab ı, 11: 7-13, 28 Kas ım 1996, MMO İzmir Ş zmir Şube. Doğ Doğan, T., (1993), “Enerji Tasarrufunda Toplam Kalite Kontrol Yakla şımı”, Termodinamik Dergisi, 47-49. Eastop, T. D. ve Craft, D. R., (1996), Energy Efficiency for Engineers and Technologists, Addison Wesley, Longman Limited, England. EIE Elektrik İşleri İşleri Etüt İdaresi, (1991), “Derece Gün, Binalarda Enerji Tasarrufu Serisi 2”, Kasım 1991. Energy Conservation Center Japan, (1998), Law Concerning the Rational Use of Energy, Kyushu International Center, JICA&KITA, Japonya. Energy Efficiency Office, (1991), Energy Efficiency in Buildings (Offices), Department of Energy, England. Energy Efficiency Office (EEO), (1993a), Energy Audits for Buildings, Best Practice Programme, Fuel Efficiency Booklet 1, Department of The Environment, İngiltere. Energy Efficiency Office, (1993b), Degree Days, Department of The Environment, Fuel Efficiency Booklet 7, England. Energy Efficiency Office, (1994a), Introduction to Energy Efficiency in Prisons, Emergency Buildings and Courts, Department of The Environment, England. Energy Efficiency Office, (1994b), Introduction to Energy Efficiency in Factories and Warehouses, Department of The Environment, England. Energy Efficiency Office (EEO), (1997), Choosing An Energy Efficiency Consultant, Department of The Environment, İngiltere. Energy Efficiency Office (EEO), (1998), Energy, Environment and Profits, Making a Corporate Commitment, Department of the Environment, İngiltere.
126
Enerji Verimliliğ Verimliliği Yasa Tasar ısı, (1998), EIE, Ankara. Haas, R., (1997), “Energy Efficiency Indicators in the t he Residential Sector”, Energy Policy, 25: 789-802. Hepbaş Hepbaşlı, A., (1996), “Yap ılarda Enerji Verimliliğ Verimliliği”, II. Uluslararası Yapı Teknolojisi Bilimi ve “Yapılarda Tesisat” Sempozyumu ve Sergisi, 13-15 Eylül 1996, Askeri Müze Kültür Sitesi, İstanbul, Bildiriler Kitab ı, Türk Tesisat Mühendisleri Derneğ Derneği, Makine Mühendisleri Odası İzmir Ş zmir Şubesi. Hepbaş Hepbaşlı, A., (1997), “Enerji Verimliliğ Verimliliği Uygulama Alanlar ı ve Çevre”, 1. Enerji ve Çevre Kongresi, 191: 183-194, Makine Mühendisleri Odas ı Antalya Şubesi, Antalya. Hepbaş Hepbaşlı, A., (1999a), “HVAC Sistemlerinde Etkinlik ve Verim Tan ımlar ı”, Bölüm I, TMMOB Makine Mühendisleri Odas ı, Tesisat Mühendisliğ Mühendisli ği Dergisi, 50: 33-53. Hepbaş Hepbaşlı, A., (1999b), “Is ı Balansı: Isı Yönetim Sisteminin Kalbi”, Doğ Do ğalgaz Dergisi, 61 ve 63: 178-184 ve 127-131. Hepbaş Hepbaşlı, A., (1999c), “Enerji Auditi: Enerji Yönetim Program ının Temeli”, Ege Üniversitesi Güneş Güneş Enerjisi Enstitüsü Dergisi, İzmir. Hepbaş Hepbaşlı, A., (1999d), “Nas ıl Bir Enerji Verimliliğ Verimliliği Müş Müşavirliğ avirliği?”, 18. Enerji Tasarrufu Haftası Ulusal Enerji Verimliliğ Verimliliği Kongresi, 3-5 Şubat 1999: 24-48, Ankara. Hepbaş Hepbaşlı, A. ve Eltez, M., (1999), “A Survey on Building Energy Management Systems at Turkish Universities”, TIEES 98, Energy and the Environment Proceedings of the Second Trabzon International Energy and Environment Symposium, Begel House, Inc., 213-215, Trabzon. Hepbaş Hepbaşlı, A., (2000a), “Sanayide Enerji Yönetim Program ına Sistematik Yaklaş Yakla şım”, Tesisat Mühendisliğ Mühendisliği Dergisi. Hepbaş Hepbaşlı, A., (2000b), “Binalarda Enerji Verimliliğ Verimlili ği Nasıl Sağ Sağlanabilir?”, Termoklima, 97. Hepbaş Hepbaşlı, A., (2001a), “Sanayide Enerji Yönetim Program ının Temelleri”, Termoklima, 106. Hepbaş Hepbaşlı, A., (2001b), “Nas ıl Bir Enerji Verimliliğ Verimliliği Müş Müşavirliğ avirliği?”, Termoklima. Kamal, W. A., (1997), “Improving Energy Efficiency-The Cost-Effective Way to Mitigate Global Warming”, Energy Conversion Management, 38(1): 35-39. Kennedy, W. J., Turner, W. C. ve Capehart, B. L., (1994), Guide to Energy Management, The Fairmont Press, Inc., U.S.A. Keskin, T. ve Gümüş Gümü şderelioğ derelioğlu, S., (1997), “Ülkemizdeki Enerji Tasarrufu Programlar ı ve Son Geliş Gelişmeler”, Türkiye 7. Enerji Kongresi, Kongresi, Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, Enerjide Verimlilik, Cilt IV, 3-8 Kasım 1997.
127 Kyushu Bureau of International Trade and Industry, (1998), How to Be Administrative Energy Conservation in Japanese Industries, JICA&KITA, Japonya. Okutan, C., (1997), “Mühendislik Sektöründe Profesyonelli ğe Yönelik Geliş Geli şim İçinde Mekanik Tesisat Mühendisliğ Mühendisli ği”, Tesisat Dergisi, 29: 70-82. Payne, G. A., (1980), The Energy Managers’ Handbook, IPC Business Press Limites, The British Council, England. Resmi Gazete, (1986), Say ı: 19009, 4 Şubat 1986. Resmi Gazete, (1993), Devlet İhale Kanunu, Say ı: 18161, 10 Eylül 1993. Resmi Gazete, (1995), Sanayi Kuruluş Kurulu şlar ının Enerji Tüketiminde Verimliliğ Verimliliğin Arttır ılması İçin Alacaklar ı Önlemler Hakk ında Yönetmelik, Say ı: 22 460, 11 Kas ım 1995. Resmi Gazete, (1996), Enerji Yönetimi Dersi ve Kursu Düzenleme Esaslar ı Duyurusu, Say ı: 22 743, 31 Ağ A ğustos 1996. Resmi Gazete, (1998), Enerji Tasarrufu Etütleri İçin Yetki Belgesi Verilmesi Esaslar ı İle İlgili Duyuru, Sayı: 23 396, 8 Temmuz 1998. Saibu Gas Co. Ltd., (1998), Energy Saving, Kyushu International Center, JICA&KITA, Kitakyushu, Japonya. Shimizu, Y., (1998), To Learn How to Collect Data of Maintenance and to Apply Energy Conservation, Kyushu International Center, JICA&KITA, Kitakyushu, Japonya. Shinkawa, N., (1998), An Outlook for Energy in Energy Conservation Point of View, Kyushu International Center, JICA&KITA, Kitakyushu, Japonya. Smith, C. B., (1997), Electrical Power Management in Industry, (Ed.: F. Kreith ve R. E. West), Handbook of Energy Efficiency, CRC Pres, Inc., U.S.A. Stebbins, L., (1994), “İş “ İşletmelerde letmelerde Enerji Yönetimi”, (Çeviren: T. Doğ Do ğan), Termodinamik Dergisi, 72-75. “Tesisat”, (1996), Uluslararas ı Enerji Teknoloji ve Tesisat Dergisi, 19. Thumann, A. ve Mehta, P. D., (1991), Handbook of Energy Engineering, The Fairmont Pres, Inc., U.S.A. TÜBİ TÜBİTAK-TTGV, (1998), Bilim-Teknoloji-Sanayi Teknolojileri Politikası Çalışma Grubu Raporu, Ankara.
Tart ışmalar ı
Platformu,
Enerji
Witte, L. C., Schmidt, P. S. ve Brown, D. R., (1988), Industrial Energy Management and Utilization, Bölüm 4, Hemsphere Publishing Corparation, U.S.A.
128 Yalçın, E., (1997), “Enerji Tasarrufunun Çevre Üzerindeki Etkileri”, TMMOB Makine Mühendisleri Odas ı, Çevre ve Enerji Kongresi Bildiriler Kitab ı, 192: 410-420, 5-7 Haziran 1997. İNTERNET KAYNAKLARI [1]http://www.altavista.com/cg http://www.altavista.com/cgi-bin/query?pg=q&k i-bin/query?pg=q&kl=XX&q=%22ene l=XX&q=%22energy+efficiency+ rgy+efficiency+ consultant%22, 5 Şubat 2006 [2] Thttp://www.gpp.org/energy http://www.gpp.org/energy_ideas/EI.0396/EI.0 _ideas/EI.0396/EI.0396.00.html 396.00.html , 12 Aral ık 2005 [3] www.roguevalleyheat-air.com/info.html www.roguevalleyheat-air.com/info.html,, 11 Eylül 2005 [4] www.hannabery.com/hvacwords.htm www.hannabery.com/hvacwords.htm,, 11 Eylül 2005 [5]http://www.engineeringtoolbo http://www.engineeringtoolbox.com/electrical-motor-efficien x.com/electrical-motor-efficiency-33655.html cy-33655.html,16 ,16 Ekim 2005 [6] http://www.advanced http://www.advancedenergy.org/progresse energy.org/progressenergy/motor_efficiency. nergy/motor_efficiency.html html,, 17 Ekim 2005 [7] http://www.psnh.com/Business/SmallBusiness/Motor.asp http://www.psnh.com/Business/SmallBusiness/Motor.asp,, 3 Kas ım 2005 [8] http://www.lmphotonics.com/pwrfact.htm http://www.lmphotonics.com/pwrfact.htm,, 3 Kas ım 2005 [9] http://www.microconsultants.com/tips/pwrfact/pfarticl.htm http://www.microconsultants.com/tips/pwrfact/pfarticl.htm,, 12 Aral ık 2005 [10] http://www.eie.gov.tr/turkce/en_tasarrufu/erdal_kimsesiz.html http://www.eie.gov.tr/turkce/en_tasarrufu/erdal_kimsesiz.html,, 10 Şubat 2006 [11] http://www.eie.gov.tr , 25 Kasım 2005 [12] http://www.alarko-carrier.com.tr/Bys.htm http://www.alarko-carrier.com.tr/Bys.htm,, 2 Ocak 2006 [13] http://www.schneiderelec http://www.schneiderelectric.com.tr/html/tr/company/m tric.com.tr/html/tr/company/markets/building/building.htm arkets/building/building.htm,, 3 Ocak 2006 [14] http://www.masotomasyon.com http://www.masotomasyon.com,, 3 Ocak 2006 [15] http://www.idetek.com/enerjiyonetim.html http://www.idetek.com/enerjiyonetim.html,, 4 Ocak 2006 [16] http://www.enerjitasarrufu.com http://www.enerjitasarrufu.com,, 4 Ocak 2006 GÖRÜŞÜLEN K İŞİ İŞİLER
Selçuk Ercan, Alarko-Carrier, Bina Yönetim Sistemleri Departman Müdürü, 4 Ocak 2006 Özkan Çak ır, MAS Otomasyon, Proje Müdürü, 3 Ocak 2006 Mehmet Sönmez, İDETEK, Proje Mühendisi, 21 Aral ık 2005 Ahmet Uçar, Emti Enerji Yönetimi ve Tasarruf Sistemleri, Proje Müdürü, 27 Ocak 2006 Mehmet Erdemir, EKA, Proje Müdürü, 23 Aral ık 2005 Baycan Güzelderen, Schneider Electric, Sat ış Müdürü, 26 Aral ık 2005 Halil Kurt, Siemens, Sat ış Mühendisi, 27 Aral ık 2005
129
EKLER Ek 1 SANAYİ
KURULUŞLARININ
ENERJ İ
TÜKETİMİNDE
VER İMLİLİĞİN
ARTTIRILMASI İÇİN ALACAKLARI ÖNLEMLER HAKKINDA YÖNETMEL İK BİR İNCİ KISIM Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak, Tan ımlar Amaç Madde 1. - Bu yönetmeli ğin amacı, enerji tüketimi yüksek olan sanayi sektöründeki enerji verimliliğinin arttır ılması için gerekli düzenlemeleri sa ğlamaktır.
Kapsam Madde 2. - Bu yönetmelik ülkemizde sanayi, sanayi ve ticaret odalar ına bağlı olarak Kamu ve Özel Sektörde endüstriyel faaliyet gösteren kurulu şlar ile maden ç ıkartılması ve i şlenmesi ile ilgili ve yıllık toplam enerji tüketimi 2000 TEP'e e şit ve büyük olan tesisleri kapsar. Kullanılan yak ıtlar ın ve tüketilen elektri ğin TEP'e çevrilmesinin nas ıl hesaplanaca ğı 5'inci Maddede belirtilmiştir.
Hukuki Dayanak Madde 3. - Bu yönetmelik, 3154 say ılı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ığının Teşkilat ve Görevleri Hakk ındaki Kanun' un 28. Maddesinin verdi ği yetkiye dayanarak ayn ı kanunun 2. maddesinin (b) bendi ile 12.8.1993 tarihli ve 505 say ılı Kanun Hükmünde Kararname ile değişik 10' uncu Maddesinin (d) bendi uyar ınca hazırlanmıştır.
Tanımlar Madde 4. -
Bu yönetmelikte yer alan:
a) ETKB
:
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
b) EİE
:
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlü ğü
c) UETM
:
Ulusal Enerji Tasarruf Merkezi
d) FABR İKA
:
Sanayi Kuruluşu
e) TEP
:
Ton Eşdeğer Petrol
130 f) ENERJİ
:
Yanma için elverişli tüm petrol petrol ürünleri, ürünleri, doğalgaz, kömür, kok,
linyit,diğer kömür ürünleri ve üretim s ırasında ara ürün olarak ç ıkan ve enerji de ğeri olan ürünler ile elektriktir. g) SET
:
Spesifik Enerji Tüketimi
anlamında kullanılmıştır.
İK İNCİ KISIM Enerji Verimliliğinin Arttırılmasında Uyulacak Genel Hususlar Enerji Tüketimlerinin Hesaplanması Madde 5. -
Bir fabrikanın yıllık, 1 Ocak - 31 Aral ık arası veya kampanya usulü çal ışan
işletmeler için kampanya süresini içine alacak şekilde 12 ay, harcadığı her türlü yak ıt ve sat ın alınan, ara ürün, hammadde ve/veya enerji kullan ılarak üretilen enerji türleri dahil elektrik tüketimlerinin toplamı, fabrikanın enerji tüketimi olarak kabul edilir. Her bir yak ıt ve/veya elektriğin yıllık tüketim miktarlar ı Tablo 1' de verilen katsay ılar yardımı ile TEP' e çevrilir ve bu TEP de ğerlerinin toplanmas ı ile yıllık toplam enerji tüketimi bulunur.
Enerji Verimliliğini Arttırıcı Önlemler Madde 6. -
Fabrikalar aşağıda belirtilen alanlarda önlemler alarak enerjinin verimli
kullanımı için çaba gösterirler. Ayr ıca yeni fabrika kurulurken veya fabrikan ın kapasite arttır ımı ve modernizasyon çal ışmalar ında da a şağıdaki hususlar gözönünde bulundurulur.
A- Mevcut Tesislerde Enerji Verimliliğini Artırıcı Önlemler: Mevcut tesisler a şağıda belirtilen alanlarda önlemler alarak enerjinin verimli kullan ımı için çaba gösterirler. a) Yak ıtlar ın, mevcut yakma sisteminin en verimli şekilde kullanımı ile yak ılması, b) Isıtma, soğutma, iklimlendirme ve ısı transferinde en yüksek verimin elde edilmesi, c) Isı yalıtımının standartlara uygun olarak yap ılması, ısı üreten, dağıtan ve kullanan tüm ünitelerin yalıtılarak ısı kaybının en aza indirilmesi, d) Atık ısı geri kazanımı, e) Isının işe dönüştürülmesinde verimliliğin arttır ılması, f) Elektrik tüketiminde kay ı plar plar ın önlenmesi,
131 g) Elektrikten iş, ısı vb dönüşümlerde verimliliğin artır ılması, mümkün oldu ğu takdirde bileşik ısı-güç üretimine geçilmesi, h) Otomatik kontrol uygulamalar ı ile insan faktörünün en aza indirilmesi, i) Hava kirletici emisyonlar ın minimuma çekilmesi ve tüketilen enerji atıklar ının çevreyi en az kirletecek şekilde saklanmas ı için azami çaba gösterilmesi.
B- Yeni Kurulacak Tesislerde Enerji Verimliliğini Artırıcı Önlemler: A maddesinde belirtilen önlemler, tesisin projelendirilmesi a şamasından itibaren dikkate al ınır ve bu amaca yönelik olarak ayr ıca ; a) Yeni alınacak makinalar enerji verimlili ği yüksek olan teknolojiler aras ından, standardizasyon ve kalite güvenlik sisteminin gereklerine dikkat edilerek seçilir. Ayr ıca kesintisiz enerji arz ı sağlayacak girdilerin seçimine dikkat edilir. b) Tesis, ısı yalıtımı açısından en verimli şekilde projelendirilir ve uygulama projeye uygun olarak yap ılır. c) Tesisin kuruluşu aşamasında enerji verimliliği ile ilgili tüm ölçüm cihazlar ı temin ve monte edilir. d) Hava kirletici emisyonlar ın minimuma çekilmesi ve tüketilen enerji atıklar ının çevreyi en az kirletecek şekilde saklanmas ı için gerekli düzenlemeler yap ılır. e) Bileşik ısı-güç üretimine önem verilir.
Enerji Tasarrufu Etütleri Madde 7. -
Fabrika yönetimi, 6' ncı Maddede belirtilen önlemlerle sa ğlanacak tasarrufun
enerji ve parasal de ğerlerini belirlemek üzere, enerji tasarrufu etütlerinin yap ılmasını veya yaptır ılmasını sağlar. Bu çalışmalar yönetmeli ğin yayınlanmas ından sonraki ilk y ıl sonundan başlayarak üçüncü y ıl sonuna kadar tamamlan ır. Çalışma sonuçlar ı bir raporda derlenir ve rapordan 2 kopya fabrika taraf ından UETM' ye gönderilir. Fabrika, bu enerji tasarrufu etütlerini kendi teknik imkanlar ı ile yürütebileceği gibi, UETM taraf ından yetkilendirilecek yerli ve yabanc ı mühendislik firmalar ına, üniversitelere veya serbest dan ışmanlara yaptırabilir.
Enerji Tasarrufu Planlarının Hazırlanması Madde 8. -
Fabrikalar, 7' nci Madde çerçevesinde belirledi ği kayı plar plar ı azaltmak için,
kapasite art ır ımı ve modernizasyon çal ışmalar ı ile üretim artışlar ı da göz önünde bulundurularak, 2 ve 5 y ıllık planlar yapar. Yap ılacak olan 2 y ıllık plan içerisinde geri ödeme
132 süresi 1 yıl ve altında olan yanma kontrolu, izolasyon, güç kompanzasyonu gibi enerji tasarrufu sağlayan projelerin, 5 y ıllık plan içerisinde ise geri ödeme süresi 1 ile 4 y ıl arasında olan enerji tasarrufu projelerinin yat ır ımlar ına yer verilir. Enerji tasarrufu etütlerinin tamamlanmasını takip eden bir y ıl içinde bu planlar ın hazırlığı tamamlanır ve derhal uygulamaya konulur.
Spesifik Enerji Tüketimlerinin İzlenmesi Madde 9. -
Enerji tüketimi açısından kapsam kapsam içine giren tüm fabrikalar ana ürünler ürünler için
SET değerlerini aylık ve y ıllık bazda izlerler. Örne ğin TEP/ton, kWh/birim Ürün, GCal/ton, Gcal/m2, kCal/Kg gibi. SET değerlerini daha sa ğlıklı olarak izlemek için fabrika yönetimleri gerekli sayaç ve ölçüm cihazlar ının satın alınması ile ilgili hazırlıklar ı bu yönetmeli ğin yayımı tarihinden itibaren 1 yıl içinde tamamlay ı p, p, cihazlar ı 3 yıl içinde monte eder, mevcutlar ı tamir ve Türk Standartlar ı Enstitüsü’ nde kalibre ettirerek faal hale hale getirirler. getirirler. Bunlar ın faal ve kalibrasyonlu halde kalması için de cihazlar ın periyodik kalibrasyon sürelerine uygun olarak Türk Standartlar ı Enstitüsü’ nde sürekli ölçüm ve kalibrasyonlar ının yapılmasını sağlar. Modernizasyon, kapasite arttır ımı ve yeni tesislerin kurulmas ında yeterli sayıda sayaç ve ölçüm cihazlar ının kullanılması hususu projelendirme a şamasında gözönüne al ınır.
ÜÇÜNCÜ KISIM Fabrikalarda Enerji Yönetimi Sisteminin Oluşturulması Enerji Yönetimi Sisteminin Oluşturulması Madde 10. - Enerji tüketimi 2000 TEP' e eşit ve büyük olan tüm fabrikalar, enerji tüketimi verimliliğinin arttır ılması amacıyla yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden girmesinden 6 ay ile 1 y ıl içinde 11' inci Maddede belirtilen çerçevede Enerji Yönetimi Sistemi’ ni olu ştururlar.
Enerji Kontrol Birimi ve Enerji Yöneticisi Madde 11. - Tablo 2' de sektörel bazda y ıllık olarak; (A) kategorisinde gösterilen miktarda ve üzerinde enerji tüketen fabrikalar bir Enerji Yöneticisi koordinatörlüğünde Enerji Kontrol Birimi oluştururlar, (B) kategorisinde kategorisinde yer alan fabrika fabrikalar lar ise bir Enerji Yöneticisi Yönetici si görevlendirirler. görevlendirirler.
133 Fabrikada enerji yönetiminden sorumlu tutulan bu elemanlarda Enerji Yöneticisi Sertifikas ı’ na sahip olma şartı aranır.
Enerji Kontrol Birimi ve Enerji Yöneticisinin Özellikleri Madde 12. - Fabrikalara atanacak Enerji Yöneticisinin Yöneticisinin mevcut mevcut sistem sistem ve prosesi iyi tan ıyan tecrübeli bir mühendis olmas ı ve idari aç ıdan doğrudan Fabrikan ın üst yönetimine ba ğlı olarak görev yapmas ı sağlanır. Enerji Yöneticisi koordinatörlüğünde görev yapan Enerji Kontrol Birimi, fabrikanın ana üretim bölümlerinin işletmeden sorumlu teknik elemanlar ı ile enerji satınalınması ve kayıtlarla ilgili muhasebe veya buna benzer bölüm görevlisinden oluşur. Enerji Yöneticilerinin tam zaman çal ışacak kişiler olmalar ında bir zorunluluk bulunmamaktadır.
Enerji Yöneticisinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları Madde 13. - Enerji Yöneticisinin görev, yetki ve sorumluluklar ı aşağıda belirtilen çalışmalar ı kapsar ancak bunlarla s ınırlı değildir: a. Fabrikadaki tüm enerji tüketim kay ıtlar ını, sayaç okuma ve enerji sat ın almayı takip etmek, denetlemek, bunun için önemli üretim bölümlerinde gerekli olan sayaç ve benzeri cihazlar ın yerlerini tesbit ederek sat ın al ınmasını ve montajını sağlamak üzere girişimlerde bulunmak. b. SET değerleri için ayr ı ayr ı tüm önemli üretim bölümlerini ve ana ürünleri takip etmek üzere mevcut durum ve iyile ştirme sonrası endeksleri geli ştirmek, üst yönetime verilmek üzere SET de ğerleri, enerji maliyetleri ve üretim-enerji tüketim ili şkisini, enerjinin birim ürün maliyetindeki pay ını özetleyen ayl ık raporlar ı hazırlamak, yerli ve yabanc ı sanayi ürünlerindeki enerji yo ğunluklar ına paralel bir trend izleyip izlemediğini kontrol etmek ve bu ürünlerde enerji yo ğunluklar ının düşürülmesini teminen alternatif teklifler hazırlamak. c. Fabrika için mali avantaj sa ğlaması açısından yak ıt cinsini ve elektrik tarifesini değiştirme olanaklar ını araştırmak ve enerji ikmal kesintisi halinde uygulanmak üzere muhtemel planlar haz ırlamak. d. Yıllık enerji maliyet bütçelerini haz ırlamak ve gerçekle şmeleri izlemek. e. Fabrika personeli, ekipman sat ıcılar ı ve dış danışmanlarla iş birliği yaparak enerji tasarrufu projelerini, proses de ğişiklikleri de dahil olmak üzere geli ştirmek, gerekli
134 mali analizleri yaparak yönetimin bu konuda yat ır ım yapması için yeterli bilgiye sahip olmasını, fabrikanın kendi mali ve teknik imkanlar ı içinde olanlar da dahil, sa ğlamak. f. Makina ve tesislerin daha verimli olarak i şletilmesi için verimlilik standartlar ı oluşturmak. g. Hazırlanmış tasarruf projelerinin, şartnameden montaja kadar her safhada olmak üzere yürütülmesini sa ğlamak. h. Enerji Yönetim program ı için fabrikadaki her kademe aras ında iletişimi sağlamak, programa kat ılan tüm mühendis ve i şçileri teşvik etmek için bilinçlendirme ve e ğitim programlar ı geliştirmek. i. Hava kirletici bacagaz ı emisyonlar ını sürekli izleyerek 2.11.1986 tarih ve 19269 say ılı Resmi Gazetede yay ınlanan Hava Kalitesinin Korunmas ı Yönetmeliği‘nde belirtilen sınır değerlerinin aşılmamasını sağlamak. j. Sayaç ve benzeri cihazlar ın periyodik olarak üç y ılda bir ölçüm ve kalibrasyonlar ının yapt ır ılmasını sağlamak ve izleme raporlar ı tanzim etmek.
DÖRDÜNCÜ KISIM Enerji Yönetimi Sertifikasının Verilmesi ile İlgili Hususlar Enerji Yöneticisi Kursları ve Sertifika Madde 14. - UETM, fabrikalarca fabrikalarca belirlenecek elemanlar ı Enerji Yönetimi kavramlar ı konusunda e ğitmek üzere k ısa süreli kurslar açar ve / veya bu kurslar ı düzenlemek üzere eğitim kurumlar ına yetki verir. Bu kurslar ı takiben yapılacak sınav sonucunda UETM taraf ından Enerji Yöneticisi Sertifikas ı verilir.
Kurs Kapsam ı Madde 15. - ETKB taraf ından, kursun kapsam ı, ücreti, kurs yetki belgesi verilmesi ve yetkinin iptali, sınav kurallar ı ile ilgili hususlar ı açıklayan bir ilan haz ırlanarak, yönetmeli ğin yürürlüğe girmesinden sonra 6 ay içinde i çinde Resmi Gazetede duyurulur.
Eğitmen Ücreti Madde 16. - UETM taraf ından, Enerji Yöneticisi kursunda ve Enerji Verimlili ği Eğitim programlar ında eğitmen olarak görevlendirilecek E İE/UETM personeline, 657 say ılı Devlet Memurlar ı Kanunun 176' nc ı maddesini değiştiren 21.5.1992 tarih 3803 say ılı kanunda belirtilen ders ücreti EİE bütçesinden ödenir. UETM taraf ından kurs vermek üzere yetkilendirilen kurumlarda ve üniversitelerde görevlendirileceklere verilecek ders ücreti ise
135 yukar ıda belirtilen kanunda öngörülen miktarda ve bu kurum ve üniversitelerin, kurslara eleman gönderecek fabrikalardan alaca ğı kurs ücretinden kar şılanır.
Üniversitelerde Enerji Yönetimi Dersi Madde 17. - Üniversite eğitimleri sırasında, kapsam ı 15' inci Maddede belirtilen kurs ile paralel olan bir sömestir süreli Enerji Yönetimi dersini almış olan mühendisler, gerekli belgeler ile UETM ye başvurduklar ı takdirde, kendilerinden sadece belge masraf ı alınarak Enerji Yöneticisi Sertifikası verilir.
BEŞİNCİ KISIM
İzleme ve Yükümlülükler İzleme Madde 18. - Bu yönetmelikle yönetmelikle ilgili hususlar Enerji ve Tabii Kaynaklar Kaynaklar Bakanl Bakanl ığı adına bu Bakanlığın bağlı kuruluşu olan Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlü ğü bünyesinde oluşturulmuş bulunan Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi ( E İE/UETM ) taraf ından izlenir ve sonuçlar her y ıl adı geçen Bakanl ığa rapor edilir. Bu raporlar, UETM taraf ından görülen aksakl ıklar ı ve giderilmesi konusundaki tavsiyeleri içerir.
İzleme Yetkisi Madde 19. - UETM, fabrikalar ın bu yönetmelikle getirilmi ş bulunan yükümlülüklere uyup uymadığını denetlemeye, fabrikalardan enerji verimlili ğinin tesbiti amacıyla gerekli bilgiyi toplamaya, çal ışmalar ı yerinde izlemeye yetkilidir.
Bilgilerin Gizliliği Madde 20. - UETM taraf ından elde edilen bilgilerin gizlili ği sağlanır, bilgiler ve değerlendirme sonuçlar ı hiçbir şekilde tek bir fabrikaya ait olarak aç ıklanmaz, birden fazla fabrika veya sektörel de ğerlendirmeler olarak yay ınlanabilir. Ancak ulusal ç ıkarlar yahut kamu yarar ına olan bilgiler, ilgili kuruluşun izni al ınarak kullan ılabilir ve yay ınlanabilir.
Enerji Tasarrufu Etütleri İçin Yetki Belgesi Verilmesi Madde 21. - Fabrikalarda enerji tasarrufu etütleri, fabrikan ın kendi imkanlar ı ile gerçekleştirilemediği durumlarda, UETM taraf ından yetkilendirilen ki şi ve kuruluşlarca yürütülür. Bu etütler sonucunda, UETM' nin haz ırladığı formata uygun olarak bir rapor hazırlanır. Etütleri yürütmek üzere yetki belgesi almak isteyen ki şi ve kurulu şlar, daha önce
136 yaptıklar ı işleri, mevcut eleman ve cihaz altyap ısını gösterir belgelerle UETM' ye ba şvururlar, yapılan inceleme sonucunda uygun görülenlere 5 y ıl geçerli yetki belgesi verilir. Yetki belgesi olmayan ki şi ve kuruluşlarca hazırlanan raporlar geçersiz say ılır.
Enerji Yöneticisi Olarak Atananların İsimlerinin Bildirilmesi Madde 22. - Fabrikalara Enerji Yöneticisi Yöneticisi olarak olarak atanan atanan kişilerin isimleri, özgeçmi şleri, adres-telefonlar ı ve fabrika yönetimince donat ıldığı yetkilerle ilgili bilgi, bu yönetmeli ğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren 6 ay içinde UETM' ye gönderilir ve bu bilgiler UETM taraf ından bir veri taban ında güncel olarak tutulur. Bu ki şilerin görevden al ınmalar ı veya ayr ılmalar ı durumunda mutlaka yeni bir yönetici atan ır ve yeni yöneticiye ait bilgiler değişiklik tarihinden itibaren 30 gün içinde fabrika taraf ından UETM ' ye bildirilir.
Enerji Tasarrufu Projelerinin ve Uygulama Takviminin Bildirilmesi Madde 23. - Fabrikalar, 7' nci Madde çerçevesinde yap ılan çalışmalara ait raporlarda tesbit edilen enerji tasarrufu ile ilgili projelerini ve 8' inci Maddede belirtildi ği gibi enerji tasarrufu projelerinin uygulanmasını bir takvime ba ğlamak üzere haz ırladıklar ı planlar ını bu yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren 4 y ıl içinde UETM' ye veri taban ına kaydedilmek üzere gönderirler. Fabrikalarca haz ırlanan plan UETM' ce yetersiz bulunursa, UETM planın revizyonunu isteyebilir.
SET Değerlerinin Bildirilmesi Madde 24. - Fabrikalar, 8' inci Maddede belirlenen uygulama uygulama planlar ının gerçekle şme durumunu ve 9' uncu Maddede belirtilen SET SET de ğerlerinin (ilk üç ana ürün için olmak üzere), yıllık ortalamasını ve yıl içindeki en iyi performans ını bir sonraki yılın Şubat ayı içinde, UETM taraf ından istenen formata uygun olarak, veri taban ına kaydedilmek üzere gönderirler.
Uygulamadaki Darbo ğazlar Hakk ında Bilgi İstenmesi Madde 25. - Planın uygulanmas ını UETM yetersiz görürse, uygulaman ın arttır ılmasına katk ı sağlamak üzere, teknik, mali ve di ğer darboğazlar hakk ında fabrikadan bilgi isteyebilir. Böyle bir talep vuku buldu ğunda, fabrika talebin kendisine ula ştığı tarihten itibaren 1 ay içinde gerekli bilgiyi UETM' ye gönderir.
137
ALTINCI KISIM Çeşitli Hükümler Diğer Katk ılar Madde 26. - UETM Sanayide Enerji verimliliğinin arttır ılması için etüt, yay ın, tanıtma ve eğitim çalışmalar ını yürütür. Bu çal ışmalar sırasında fabrikalar, UETM ' ye programlar ın etkin olarak yürütülmesini sa ğlamak için yard ımcı olurlar.
Yönetmeliğin Uygulama Sorumlulu ğu Madde 27. - Fabrikanın en üst yöneticisi bu yönetmeli ğin uygulanmas ından ve uygulamalar ın devamlılığından sorumludur. Yönetim, fabrikada enerji verimlili ğinin arttır ılması için her kademedeki çal ışanın yönetmelikten haberdar olmas ını ve görev kapsamlar ı çercevesinde sorumluluk almas ını sağlayarak, uygulaman ın başar ıya ulaşması için çaba sarfeder. Fabrika yönetimi, Enerji Yöneticisinin görevlerini etkin olarak yürütmesi için gerekli düzenlemeleri yapmak ve uygulamalarda Enerji Yöneticisinin raporla tevsik etti ği görüş ve önerileri dikkate almak zorundad ır.
Yürürlük Madde 28. - 832 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 105 inci maddesi hükmü uyar ınca Sayıştay’ın görüşü de alınan bu yönetmelik, yay ımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme Madde 29. - Bu yönetmelik hükümlerini, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan ı yürütür.
138 Tablo 1 Kaynaklar ın Alt Isıl Değerleri ve Petrol Eşdeğerine Çevrim Katsay ılar ı Çevrim Miktar
Enerji Kaynağı
Yoğunluk
Isıl değer
Birim
Katsayısı (TEP)
1
ton
Taşkömürü
6100
kCal/Kg
0.610
1
ton
Kok Kömürü
7200
kCal/Kg
0.720
1
ton
Briket
5000
kCal/Kg
0.500
1
ton
Linyit
3000
kCal/Kg
0.300
teshin
ve
sanayi 1
ton
Linyit santral
2000
kCal/Kg
0.200
1
ton
Elbistan Linyiti
1100
kCal/Kg
0.110
1
ton
Petrokok
7600
kCal/Kg
0.760
1
ton
Prina
4300
kCal/Kg
0.430
1
ton
Talaş
3000
kCal/Kg
0.300
1
ton
Kabuk
2250
kCal/Kg
0.225
1
ton
Grafit
8000
kCal/Kg
0.800
1
ton
Kok tozu
6000
kCal/Kg
0.600
1
ton
Maden
5500
kCal/Kg
0.550
1
ton
Elbistan Linyiti
1100
kCal/Kg
0.110
1
ton
Asfaltit
4300
kCal/Kg
0.430
1
ton
Odun
3000
kCal/Kg
0.300
1
ton
Hayvan ve Bitki
2300
kCal/Kg
0.230
Artığı 1
ton
Ham Petrol
10500
kCal/Kg
1.050
1
ton
Fuel Oil No: 4
9600
kCal/Kg
0.960
1
ton
Fuel Oil No: 5
0.920 Kg/lt
10025
kCal/Kg
1.003
1
ton
Fuel Oil No: 6
0.940 Kg/lt
9860
kCal/Kg
0.986
1
ton
Motorin
0.830 Kg/lt
10200
kCal/Kg
1.020
1
ton
Benzin
0.735 Kg/lt
10400
kCal/Kg
1.040
1
ton
Gazyağı
0.780 Kg/lt
8290
kCal/Kg
0.829
1
ton
Siyah Likör
3000
kCal/Kg
0.300
1
ton
Nafta
10400
kCal/Kg
1.040
139 bin
m3
Doğal Gaz
0.670
8250
kCal/m³
0.825
8220
kCal/Kg
0.820
4028
kCal/m³
0.403
791
kCal/Kg
0.080
1019
kCal/m³
0.102
Kg/m³ 1
ton
Kok Gaz ı
bin
m3
Kok Gazı
0.490 Kg/m³
1
ton ton
Yüksek Yüksek Fır ın Gazı
bin
m3
Yüksek Fır ın Gazı
1.290 Kg/m³
bin
m3
Rafineri Gazı
8783
kCal/m³
0.878
bin
m3
Asetilen
14230
kCal/m³
1.423
bin
m3
Propan
10200
kCal/m³
1.020
1
ton
LPG
10900
kCal/Kg
1.090
bin
m3
LPG
27000
kCal/m³
2.700
2.477 Kg/m³
bin
kWh
Elektrik
860
kCal/kWh
0.086
bin
kWh
Hidrolik
860
kCal/kWh
0.086
bin
kWh
Jeotermal
8600
kCal/kWh
0.860
140 Tablo 2 SEKTÖR
A
B
ENERJİ ALTSEKTÖR
KONTROL
ENERJİ
BİR İMİ
YÖNETİCİSİ
METAL ANA SANAYİİ Demir Çelik Sanayii
>
50 000 TEP
50 000 - 2 000 TEP
Alüminyum Sanayii
> 200 000 TEP
200 000 - 2 000 TEP
Bak ır Sanayii Diğer Metal Sanayii
≥
2 000 TEP
> 20 000 TEP
20 000 - 2 000 TEP
Çimento Sanayii
> 50 000 TEP
50 000 -10 000 TEP
Cam Sanayii
> 20 000 TEP
20 000 - 2 000 TEP
TOPRAK ANA SANAYİİ
Tuğla Kiremit Sanayii Seramik Sanayii
≥
> 30 000 TEP
Diğer Topraktan Mamul Madde Üretim Sanayii
2 000 TEP
30 000 - 2 000 TEP ≥
2 000 TEP
K İMYA ANA SANAYİİ Kimyasal Gübre Sanayii
> 15 000 TEP
Petrokimya Sanayii
> 400 000 TEP
Ana Kimyasal Maddeler Üretim Sanayii
> 15 000 TEP
15 000 - 2 000 TEP
Lastik Sanayii
≥
2 000 TEP
İlaç Sanayii
≥
2 000 TEP
Temizlik Maddeleri Üretim Sanayii
≥
2 000 TEP
Boya,Vernik ve Lak Üretim Sanayii
≥
2 000 TEP
Diğer Kimyasal Maddeler Üretim Sanayii
≥
2 000 TEP
GIDA ANA SANAYİİ
Şeker Üretimi ve Tasfiyesi
> 40 000 TEP
40 000 - 2 000 TEP
Bitkisel ve Hayvansal Ya ğ Üretimi Sanayii
> 20 000 TEP
20 000 - 2 000 TEP
İçki Üretimi Sanayii
≥
2 000 TEP
Çay Üretimi Sanayii
≥
2 000 TEP
Un ve Unlu Mamuller Üretim Sanayii
≥
2 000 TEP
Süt ve Sütten Mamul Maddeler Üretim Sanayii
≥
2 000 TEP
141 Diğer Gıda Maddeleri Sanayii
≥
2 000 TEP
TEKSTİL ANA SANAYİİ
İ plik plik Dokuma ve Basma Sanayii
> 20 000 TEP
20 000 - 2 000 TEP
Ha1ı ve Ki1im Sanayii
≥
2 000 TEP
Örme ve Konfeksiyon Sanayii
≥
2 000 TEP
Diğer Tekstil Sanayii
> 50 000 TEP
50 000 - 2 000 TEP
> 40 000 TEP
40 000 - 2 000 TEP
KAĞIT ANA SANAYİİ Kağıt ve Selüloz Üretim Sanayii Karton ve Mukavva Üretim Sanayii
≥
2 000 TEP
Otomotiv Yan Sanayii
≥
2 000 TEP
Makina İmalat Sanayii
≥
2 000 TEP
METAL EŞYA ANA SANAYİİ
Otomotiv Sanayii
> 50 000 TEP
50 000 - 2 000 TEP
Dayan ıklı Tüketim Mallar ı Üretim Sanayii
≥
2 000 TEP
Diğer Metal Eşya İmalat Sanayii
≥
2 000 TEP
≥
2 000 TEP
ORMAN ANA SANAYİİ Ağaç Sanayii
142
Ek 2
ŞİRKET GÖRÜŞMELER İNDE YÖNELTİLEN SORULAR 1. Firmanızda “Enerji Yönetimi” kapsam ındaki işlere ne zaman ba şlandı? 2. Genel anlamda “enerji yönetimi” dendi ğinde bu kavramdan ne anl ıyorsunuz? 3. Şirketinizde “Enerji Yönetimi” konusunda çal ışan ayr ı bir departman mevcut mudur? 4. Bu birimde kaç ki şi çalışmaktadır? 5. Şirketinizdeki “Enerji Yönetimi" biriminin görev kapsamı ve amac ı nedir? 6. Bu birimde çal ışan mühendislerin “Enerji Yönetimi” ile ilgili bir e ğitimi veya sertifikası var mıdır? Bu birim özel bir e ğitim aldı mı? 7. Bu birimin sorumluluğunda bir iş alındığında (bina, fabrika, firma) bu kapsamda hangi aşamalardan geçilmektedir? 8. Enerji yönetimi uygulamalar ının en önemli a şamalar ı nelerdir? 9. Uygulama sektörden sektöre de ğişiyor mu? Değişiyorsa hangi aç ılardan değişiklik gösteriyor? 10. Enerji yönetimi uygulamalar ında bir program (enerji analizi simülasyon program ı) kullanılıyor mu? Kullanılıyorsa bu program ı siz mi yazd ınız, yoksa paket bir program m ı (hazır software) kullanılıyor? Kullanılmıyorsa veriler nerede de ğerlendiriliyor? 11. Kullanılıyorsa, bu program ın kapsamı nedir? Programın kapsamını ve sonuçlar ını gösteren demo veya slaytlar mevcut mudur? (Uygulamadan önce ve sonra) 12. Eğer kullanıyorsanız genel anlamda software’den memnun musunuz? *Memnunsan ız: geliştirmek için herhangi bir de ğişiklik yapmayı düşünüyor musunuz? **Memnun değilseniz: ne tür bir değişiklik yapmayı düşünüyorsunuz? 13. Enerji yönetimi uygulamalar ı yaptığınız şirketlerde, bu program çerçevesinde al ınan sonuçlar nelerdir? (Ne kadar tasarruf edildi… vs) 14. Pratik uygulamalar ın sonuçlar ını birkaç örnekle aç ıklayabilir misiniz? 15. Enerji yönetimi uygulamasının maliyeti nedir?
143
Ek 3 ENERJİ VER İMLİLİĞİ POLİTİKASIYLA İLGİLİ ÖNLEMLER 1. Türk Hükümeti Enerji Verimliliği Politikası Geliştirme Önlemleri Amaç
Faaliyet/paket
Faaliyet türü
Enerji verimliliğini geliştirerek karbon dioksit
Yasama
emisyonlar ını sınırlandırma hakk ında 13 Eylül 1993 tarihli 93/76/EEC sayılı Konsey Direktifsinin uygulanması (SAVE) (Omnibüs Direktif)
Türk
mevzuatının
AB
müktesabatına uyumlu hale getirilmesi
Türkiye çapında yayımlanmış ve uygulanmış AK
Kapasite
Direktiflerine uygunluğu izleme kapasitesinin
oluşturma
geliştirilmesi Kapasite oluşturma + koordinasyon EV’yi arttırarak sera gazı emisyon azaltım Politika politikasına katk ı sağlanması
oluşturma
Enerji verimliliğinin
Ulusal enerji verimlilik yasalar ının desteklenmesi
Yasama
ortaklaşa uygulanmas ı
EIE/UETM rolü ve görevlerinin EV Kanuna dahil Yasama
yönünde ulusal mevzuat ın
edilmesi
gözden geçirilmesi
Bina, ulaşım ve sanayi sektörleri için ikincil Yasama mevzuatın güncelleştirilmesi Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezinin yasal olarak Yasama kurulması
EV sektörü için yenilikçi
Enerji Verimliliği Fonu uygulaması seçeneğini Analiz
finansman modellerinin
analiz etme (örn. Okullarla veya sanayi için
uygulanmasını olanaklı
ayr ılmış fonlarla enerji tasarrufu sözleşmeleri)
k ılmak
Enerji verimliliği finansman modelleri için piyasa Analiz seçenekleri belirleme (taahhüt, tesis yönetimi, YİD)
144
2. Türk Enerji Verimliliği Mevzuatının İlgili AB Müktesebatı ile Uyumlaştırılması İçin Gerekli Önlemler Genel amaç, Türkiye’de enerji verimlili ği mevzuatının ilgili AB müktesebat ına uygun olarak geliştirmektir. Enerji verimliliği konular ı için genel çerçeve sa ğlayan bir enerji verimlili ği yasa tasar ısının hazırlanması için çalışmalar başlatılmıştır. Daha önce al ınmış olan önlemlere göre, 1995 ve 2000 y ıllar ında sırasıyla “sanayi i şletmelerinde enerji verimliliğini artırmak için alınacak önlemler” hakk ında Yönetmelik ve yeni yap ılar ın yalıtımı hakk ında yönetmelik çıkar ılmıştır. Orta vadedeki hedefler: I) Enerji verimliliğine ait Türk mevzuat ının AB müktesabat ına uyumlaştırma faaliyetlerinin tamamlanması ve ii) Enerji verimlili ği alanında AB müktesabatının etkin bir biçimde uygulan ışını sağlamak için uygun idari yap ı oluşturulması. Enerji verimliliği alanında AB müktesabatının önemli bir bölümünün Türkiye’de uygulamaya konulması planlanmıştır. Örneğin, elektrikli ev aletleri, ve nihai kullan ım amaçlı ekipmanlar ile ilgili enerji verimliliği çalışmalar ı, genel olarak AB etiketleme ve ürün bilgi şartlar ı ile kar şılanmaktadır. Konu ile ilgili Türk mevzuat ını, ev klimalar ının enerji etiketlemesiyle ilgili 92/75/EEC Konsey Direktifini tamamlayan 22 Mart 2002 tarihli 2002/31/EC say ılı Komisyon Direktifi ile aynı çizgide hazırlamak için Sanayi ve Ticaret Bakanl ığında çalışmalar yapılmaktadır. Enerji verimliliği müktesebat ının bir diğer alanı bina sektörüdür. Konu ile ilgili temel belge Enerji verimliliğinin artır ılması yoluyla Karbon Dioksit Emisyonunu Azaltma hakk ında 93/76/EEC say ılı Konsey Direktifidir: 1. Direktif, üye ülkelerin a şağıdaki alanlarda programlar haz ırlamalar ını ve uygulamalar ını talep etmektedir: •
Olas Olası kullanıcılara binanın enerji özellikleri hakk ında bilgi sağlamak amacıyla binalar ın enerji sertifikasyonu
•
Hizmet Hizmet bedellerinin bina kullan ıcılar ı arasında adil da ğılımını sağlamak amacıyla s tma, havaland ırma (soğutma) ve sıcak su bedellerinin gerçek tüketim temelinde
ı ı
ücretlendirilmesi; •
Kamu Kamu sektöründe enerji verimlili ği yatır ımlar ı için üçüncü taraf finansman ı (denetim, kurulum, işletim ve bak ım hizmetleri dahil);
• •
Yeni Yeni binalarda ısı yalıtımı; 15 kw dan fazla güce sahip kazanlar ın düzenli olarak bak ımının yapılması;
145 •
Yüksek Yüksek enerji tüketimli girişimlerin enerji etütleri;
2. Bu programlar a şağıdaki hususlar ı göz önünde bulundurmal ıdır; •
Enerji Enerji verimliliğinde potansiyel geli şmeler;
•
Maliyet Maliyet etkinliği;
•
Teknik fizibilite;
•
Çevresel etkiler
3. Üye ülkeler, her iki y ılda bir Komisyona, uygulanan programlar ve bunlar ın sonuçlar ı hakk ında bilgi vermelidir. Ayr ıca üye ülkeler, Komisyonun uygun gördü ğü yerlerde program içeriklerinde düzenlemeler yapmal ıdır. Türkiye’de, Kas ım 1995 tarihli Yönetmelik, y ıllık olarak petrol e şdeğeri 2.000 ton veya daha fazla enerji tüketimine sahip sanayi i şletmelerinin kendi tesislerinde enerji yönetimi sistemi kurmalar ını gerektirmekteyken, gerektirmekteyken, yeni konut binalar ı ve ticari binalar için ısı yalıtım standartlar ı TS 825 ile düzenlenmektedir. Omnibus direktifi ile uyum sa ğlayacak di ğer düzenlemelerin veya süreçlerin var olup olmad ığı, daha fazla ara ştırma gerektirmektedir. Ancak ilk göze çarpan, Türk kurumlar ı taraf ından bu direktife uygun hiçbir program yakla şımının olmadığı
146 ÖZGEÇMİŞ Doğ Doğum tarihi
30.11.1979
Doğ Doğum yeri
İstanbul
Lise
1993-1996
Mecidiyeköy Lisesi
Lisans
1997-2001
Y ıldız Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Fakültesi Elektrik Mühendisliğ Mühendisliği Bölümü
Yüksek Lisans
2002-2006
Y ıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Elektrik Mühendisliğ Mühendisliği Anabilim Dalı Elektrik Mühendisliğ Mühendisliği Bölümü
Çalıştığı kurum 2003-Devam ediyor Ericsson -Sistem Entegrasyon Mühendisi
