Elektroteknikë

KOLEGJI “AGA XHITE “ FERIZAJ

LËNDA – ELEKTROTEKNIKË

Ramiz Kastrati

Elektroteknikë Pjesa II-të

Tetor 2008

1

Print to PDF without this message by purchasing novaPDF (http://www.novapdf.com/)

Ramiz Kastrati



PJESA II 1. 1.1.

TRANSFORMATORËT NJOHURI TE PËRGJITHËSHME DHE PARIMI I PUNËS Me trasformator kuptohet një makinë elektrike statike (d.m.th. pa organe të lëvizëshme) që lejon transmetimin e fuqisë elektrike (aktive e reaktive) ndërmjet dy sistemeve elektrike (në rrymë alternative) që nuk janë të lidhura direkt e që mund të punojnë dhe në tensione të ndryshme. Trasformatorët që kryejnë këtë funksion quhen transformatorë fuqie dhe mund të jenë monofazë o trefazë. Kemi pastaj trasformatorët specialë siç janë autotrasformatorët (në të cilët mungon izolimi elektrik ndërmjet dy sistemeve të lidhura) dhe trasformatorët më rrymë kostante. Së fundi kemi trasformatorët e matjes, të tensionit e të rrymës, që shërbejnë për të përshtatur vlerat e tensionit e të rrymës alternative aparaturave matëse. Të gjithë transformatorët e përmendur më lart funksionojnë me frekuencë industriale që, në vendin tonë e në Europë është 50 Hz, dhe ne do të ndalemi në këto lloj transformatorësh, por duhet theksuar se veçanërisht në elektronikë ka dhe tipe të tjerë transformatorësh që funksionojnë me frekuenca të tjera e që ne nuk do t’i analizojmë.

1.2. TRANSFORMATORËT MONOFAZË Për sa i përket parimit të punës, mund të thuhet shkurtimisht që transformatorët (monofazë) përbëhen nga dy pështjella me materjal përcellës (bakër ose alumin), që quhen pështjella primare dhe pështjella sekondare të izoluara ndërmjet tyre, reciprokisht të lidhura nëpërmjet një qarku magnetik (i quajtur bërthamë e i realizuar, me anë fletësh ferromagnetike). Bërthama ka për qëllim të qarkullojë fluksin magnetik brënda dy pështjellave, në mënyrë që këto të jënë reciprokisht ë lidhura. Fluksi magnetik që qarkullon në primar dhe konsiderohet i barabartë me atë që qarkullon në sekondar Transmetimi i fuqisë bëhet duke lidhur pështjellën primare në sistemin nga merret energjia dhe pështjellën sekondare nga ana e konsumatorit. Nga pikpamja konstruktive trasformatori monofazë mund të realizohet në dy mënyra (Fig.1.1): a) me bërthamë me kollona b) me bërthamë të koracuar

1.3. TRASFORMATORI MONOFAZË IDEAL Quhet trasformator ideal një tansformator që ka këto cilësi:

Tetor 2008

2


Ramiz Kastrati



a) Rezistencë ohmike zero të pështjellave; b) permeabilitet magnetik të µ0=o të ambjentit përqark bërthamës, çka sjell që i gjithë fluksi të kufizohet në bërthamë dhe në pështjella. c) Permeabilitet konstant të bërthamës ferromagnetike, d.m.th. bërthama konsiderohet materjal linear ferromagnetik. d) Humbje zero në materjalin ferromagnetik.

Fig. 1.1 Dy realizime të transformatorit një fazor

.

Tetor 2008

3


Ramiz Kastrati


a) me bërthamë me kollona


b) me bërthamë të koracuar

Fig. 1.2 Pamja e jashtme e një transformatori njëfazor

Skema elektrike e zëvëndësimit të transformatorit ideal jepet në Fig. 1.3

Fig. 1.3 Skema principiale elektrike e transformatorit ideal njëfazor

Transformatori është një makinë reversibël d.m.th. që mund të ushqehet si nga primari ashtu dhe nga sekondari, d.m.th. ushqehet me V1, duke fituar në dalje një tension V2; ose nga sekondari me tension V2, duke fituar në dalje tensionin V1 . Tension i ushqimit duhet të jetë gjithnjë alternativ, me vlera të tensionit e të frekuencës të vendosura nga konstruktori. Trasformatori nuk mund të funksionojë me tension të vazhduar, sepse fluksi në pështjella do t’shte konstant dhe për pasojë nuk do të kishte f.e.m. të induktuara as në primar as në sekondar. Në se shënojmë me N1 numurin e spirave të primarit e me N2 numurin e spirave të sekondarit, raporti:

quhet raporti i spirave, kurse raporti:

quhet koefiçienti i transformimit të transformatorit.

Tetor 2008

4


Ramiz Kastrati



Për rrjedhojë:

koefiçienti i transformimit të transformatorit është i barabartë me raportin e spirave. Në praktikë në se N1=N2 kemi V1=V2. Në se N1>N2 tensioni i primarit do të jetë më i madh se ai i sekondarit d.m.th. V1>V2 transformatori quhet “ulës”, pra tensioni daljes është më i ulët se ai i hyrjes. Në se përkundrazi N2 > N1 tensioni në sekondar do të jetë më i madh se ai primar, pra V2>V1, transformatori quhet i tipit “ngritës”.

1.4.

TRANSFORMATORËT TREFAZORË

1.4.1. Aspekte konstruktive të trasformatorëve trefazorë Edhe trasformatorët trefazorë ndahen në dy tipe: bërthamë me kollona, bërthamë të koracuar (ose mantel). Ndërsa për trasformatorët monofazë ndryshimi ndërmjet dy tipeve të bërthamave ishte i natyrës teknologjike, për trasformatorët trefasorë tipi i bërthamës implikon ndryshime efektive në funksionimin e trasformatorit.

Tetor 2008

5


Ramiz Kastrati



a) Bërthama me kollona

b) bërthamë e

koracuar Fig. 1.5 Dy tipet e bërthamave të transformatorëve

a) Transformator me vaj

b) Transformator me rezinë

c) Transformator i thatë

Fig. 1.6 Pamja e jashtëme e transformatorëve

Ndryshimi i parë ndërmjet dy tipeve të bërthamave është fakti se meqëse në bazë të ligjit të Kirchoff-it për nyjen A (Fig. 1.5):

Tetor 2008

6


Ramiz Kastrati



d.m.th. të tre flukset nuk janë të lira të ndryshojnë arbitrarisht por duhet të kënaqin marëdhënjen e mesipërme, prandaj quhen bërthama me flukse të kufizuara. Një ndryshim tjetër është që në trasformatorin me bërthamë me kollona rezistenca magnetike e kollonës qëndrore është më e vogël se sa e kollonave anësore, kurse për trasformatorët më bërthamë të koracuar ajo është e njëjtë. Kjo shpjegohet me faktin që fluksi i prodhuar në kollonën qëndrore mbyllet nëpërmjet dy qarqeve magnetike (zgjedhat) në paralel ndërmjet tyre karshi asaj kollone. Flukset e kollonave anësore kalojnë nëpër qarqe magnetike që janë në seri: pra kemi rezistenca të ndryshme magnetike për faza të ndryshme, çka sjell dhe ndryshime në rrymat e punimit pa ngarkesë në pështjellat e vendosura në kollona të ndryshme. Meqenëse flukset duhet të jenë të njëjtë dhe rezistenca magnetike kolonës qëndrore është më e vogël se dy kollonave të tjera, rryma e fazës qëndrore do të jetë më e vogël se e dy fazëve të tjera. Meqenëse rezistenca magnetike në rastin e bërthamës me kollona varet nga rezistenca e zgjedhave, atëhere për të evituar këtë josimetri seksioni i zgjedhave bëhet më i madh se i kollonave. Nga pikapamja e izolacionit të ambjentit rrethues të pështjellave, trasformatorët ndahen në tre grupe: a) Transformatorë ajrorë (i thatë) vaj (Fig.1.6b) b) Transformatorë me rezinë (i thatë) c) Transformatorë me vaj (Fig.1.6a)

1.5.

AUTOTRANSFORMATORI

a) Transformatori njëfazor Ekuivalenit i tij si auto transformator

b)

Fig. 1.13 Skema pricipiale e kalimit nga transformatori në autotransformator

Le të kemi një trasformator monofazë zbritës (Fig.1.13a) që ka një pështjellë primare me N1 spira dhe një sekondare me N2 spira (N2 < N1). Ne mund të bashkojmë një pikë të pështjellës primare me një

Tetor 2008

7


Ramiz Kastrati



pikë të pështjellës sekondare, p.sh. pikën B me pikën b pa ndryshuar regjimin e funksionimit. Meqenëse numuri i spirave primare është më i madh se ai i spirave sekondare, mund të gjendet një pikë  me të njëjtin potencial si pika a e sekondarit. Në këtë rast është e mundur të lidhet elektrikisht pika  me pikën a pa shkaktuar ndryshim të regjimit të punës se transformatorit. Pështjella me N2 spira rezulton e tepërt dhe kështu që mund të realizohet një transformator me vetëm një pështjellë: makina e realizuar njihet me emrin autotransformator monofazë.

Fig. 1.14 Pamja e jashtëme e një autotransformatori njëfazor

Në punën pa ngarkesë sjellja e autotransformatorit është krejt e ngjashme me atë të trasformatorit. Në punën me ngarkesë, në se mbesin konstante tensioni dhe frekuenca e ushqimit, duhet të mbesë konstant dhe fluksi i dobishëm, dhe si për rastin e transformatorit do të kërkohet një rrymë I1 në primar për ngarkesë I2 në sekondar. Duke e konsideruar rastin e transformatorit (autotransformatorit) ideal (pa humbje)mund të shkruajmë:

Rryma në primar do të jetë me shenjë të kundërt me rrymën e ngarkesës dhe me modul më të vogël. Duke aplikuar ligjin e Kirchhoff-it për nyjen  fitohet:

Tetor 2008

8


Ramiz Kastrati



Kjo marredhënje tregon që në pjesën me N2 spira të përbashkët me sekondarin dhe primarin qarkullon një rrymë qe mund të jetë mjaft e vogël se ryma që jep autotransformatori. Për të shikuar avantazhet e autotransformatorit në krahasim me transformatorin duhet të shikojmë fuqitë e dimensionimit të njerit dhe të tjetrit. Me fuqi dimensionimi të një pështjellë kuptohet produkti i tensionit me rrymën në të. Në një transformator meqenëse, , fuqia e dimensionimit e të dy pështjellave është e barabartë dhe përputhet me fuqine e dukëshme nominale të trasformatorit. Nga sa thamë më sipër autotrasformatori ka kosto më të ulët prodhimi sepse fuqia e dimensionimit lejon të zvogëlohet seksioni i bërthamës dhe i përcjellësave të pështjellave. Rendimenti i autotransformatorit do të jetë më i madh, sepse humbjet në bakër do të jenë për densitet rryme të njejtë në pështjella:

Humbjet në hekur me gjithëse përdoret më pak hekur se në transformator, ngelin pothuajse të pandryshueshme per fuqi të njëjta natyrisht). Si përfundim përparësitë e autotransformatorit mund të përmblidhen: a. Autotransformatori ka vetëm një pështjellë, në vend të dy pështjellave që ka transformatori; b. Në një pjesë të pështjellave të autotransformatorit kalon një rrymë më e vogël se e sekondarit të transformatorit.

Por mund të rrjeshtojmë dhe disa mangësi:

-

-

Tetor 2008

Ndërsa në transformator të dy pështjellat janë elektrikisht të ndara, në autotransformator janë të lidhura ndërmjet tyre. Për këtë arësye, ndërsa një transformator lejon gjithnjë tokëzimin e sekondarit, autotransformatori e lejon vetëm kur është i ushqyer nga një burim me neutër të izoluar ose nga një burim i tokëzuar dhe kur jemi të sigurtë për tokëzimin e bornës së AT me neutrin. Ndërsa në transformator si rezultat i këputjes së një spire të pështjellës sekondare ngarkesa mbetet pa tension, në rastin e autotransformatorit ngarkesa i nenshtrohet një tensioni të barabartë me atë të primarit, me pasojë kuptueshme.

9


Ramiz Kastrati


2.

MOTORËT ASINKRONË

2.1.

Fusha rrotulluese


Motorët asinkronë bëjnë pjesë në makinat rrotulluese. Ato transformojnë energjinë elektrike në energji mekanike duke shfrytëzuar Ligjin e Induksionit Elektromagnetik, parimin e Fushës Magnetike Rrotulluese si dhe parimin e Motorit elektrik. Quhet fushë rrotulluese një fushë magnetike me intensitet kostant, drejtimi i së cilës rrotullohet në mënyrë të njëtrajtëshme. Kjo gjë mund të fitohet duke rrotulluar një magnet permanent ose një bobinë të ushqyer me rrymë të vazhduar, por dhe si kombinim fushash alternative sinusoidale.

2.1.1. Komponentet rrotulluese të një fushe alternative sinusoidale

Fig. 2.1 Fusha magnetike pulsante

Në solenoidin e fig.2.1 kalon një rrymë alternative sinusoidale i(t) = IM·sin(·t) e cila do të krijojë gjatë boshtit x një fushë magnetike sinusoidale h(t) = HM·sin(·t). Me pika janë shënuar drejtimet e rrymës që dalin(majat e shigjetës) dhe me x (fundet e shigjetës) ato që hyjnë. Mund të vërtetohet që në çdo çast, fusha magnetike sinusoidale h(t) është e barabartë me shumën vektoriale të dy

Tetor 2008

10


Ramiz Kastrati



fushave me intensitet HM/2 e që rotullohen simetrikisht në sense të kundërta me shpejtësi këndore  [rad/s] të barabartë me atë të fushës sinusoidale. Fusha e Solenoidit me rrymën e dhënë në Fig.2.1 quhet pulsuese sepse intensiteti i fushës h(t) shkon nga zero deri në Hm duke mbajtur drejtimin e aksit x të bobinës. Arrihet në përfundimin se, duke mbivendosur dy ose më shumë fusha alternative me të njëjtën amplitudë e frekuencë, që veprojnë në drejtime të përshtatëshme e të sfazuara në kohë në mënyrë të përshtatëshme, mund të krjohen komponente fushe rrotulluese që në njërin sens anullohen kurse në sensin tjetër mblidhen, duke dhënë kështu një fushë ekuivalente rrotulluese me intensitet konstant.

2.1.2. Fusha rrotulluese bifazore

Fig. 2.2 Dy bobina të zhvendosura në hapësirë me 90

Le të marrim dy bobina(Fig.2.2) të njëjta akset e të cilave x1 dhe x2 janë të zhvendosura me 90 nga njëra tjetra dhe ushqehen me të njëjtën rrymë (senset e rrymave në bobinë tregohen me pikë dhe me kryq si më parë) sinusoidale:

Bobina 1 do të krijojë fushën e sajë pulsante e cila siç e pamë më sipër mund të mendohet e përbërë nga dy fusha rrotulluese me sens të kundërt me vektorët D1 dhe S1 me amplituda Hm/2 seicili; po kështu Bobina 2 do të krijojë fushën e sajë pulsante e cila siç e pamë

Tetor 2008

11


Ramiz Kastrati



më sipër mund të mendohet e përbërë nga dy fusha rrotulluese me sens të kundërt me vektorët D2 dhe S2 e me amplitudë Hm/2 secili.

Fig. 2.3 Fusha rrotulluese bifazore

Mund të konstatohet lehtë (Fig. 2.3) që fushat S1 dhe S2 eliminojnë njera tjetrën kurse D1 dhe D2 mblidhen duke dhënë një fushë rrotulluese ekuivalente me amplitudë Hm:

2.2.

PARIMI I PUNËS SË MOTORIT ASINKRON Në Fig.2.8 jepen pjesët kryesore përbërëse të një Motori asinkron.Figura i referohet prerjes tërthore normal me aksin e motorit. Pjesët kryesore të Motorit asinkron siç shihet janë: 

Tetor 2008

statori i përbërë prej fletësh llamarine ferromagnetike të presuara ku janë hapur kanalet për futjen e përcjellësave të pështjellave (në figurë nuk janë treguar përcjellësat e statorit).

12


Ramiz Kastrati



Fig. 2.8 Pjesët kryesore të Motorit



Rotori – edhe ky i përbërë prej fletësh llamarine ferromagnetike të presuara, në të cilin janë hapur kanalet për futjen e përcjellesave të pështjellave të rotorit të cilat mund të jenë dy tipesh: a) Pështjella normale që përfundojnë në tre unaza prej bakri (rotor me faza) b) Zbarra përcjellëse (bakri ose alumini të lidhuar në të shkurtër (rotor kafaz ketri)

Tetor 2008

13


Ramiz Kastrati



a) Prerja tërthore me pështjellat

b) Parimi i punës

Fig. 2.9 Parimi i punës së Motorit asinkron

Për të kuptuar parimin e punës së Motorit asinkron do t’i referohemi Fig.1.9b tregohet parimi i. Pështjellat trefazore të statorit të zhvendosura në hapësirë me 120 nga njëra tjetra e të ushqyera nga një sistem simetrik rrymash trefazore të zhvendosura në fazë me 120 elektrike nga njëra tjetra, siç e pamë më lart prodhojnë një fushë magnetike rrotulluese më induksion B [Wb /m2] dhe me shpejtësi rrotullimi n1 [rrot / min] që varet nga frekuenca e ushqimit f1 [Hz] dhe nga numuri p i çift poleve sipas formulës së mëposhteme:

Imagjinojmë për një moment që rrotori të jetë i ndalur, pra n2 = 0 . Fusha magnetike me induksion B do të presë përcjellësat e rotorit që përbëjnë anët aktive të një spire të mbyllur në qark të shkurtër. Në spirë pë shkak të ligjit të induksionit elektromagnetik, do të lindë një rrymë I2, sensi i të cilës tregohet në figurë. Kjo rrymë duke bashkëvepruar me fushën magnetike do të bëjë të lindin një çift forcash elektromagnetike F të cilat krijojnë një moment rrotulles CM . Për shkak të këtij momenti rrotullues rotori do të lëvizë në të njëjtin kah me atë të fushës rrotulluese. Me rritjen e shpejtësisë së rotorit nën veprimin e momentit rrotullues, filllon të zvogëlohet shpejtësia

Tetor 2008

14


Ramiz Kastrati



me të cilën fusha rrotulluese pret pëecjellësat aktivë (ato që janë normal me fushën magnetike) të rotorit e së bashku me të zvogëlohen rrymat në rotor dhe momenti rrotullues. Në mënyrë ideale, në se nuk përfillen forcat e fërkimit, momenti rrotullues bëhte zero kur shpejtësia n2 e rotorit barazohet me shpejtësinë n1 të fushës rrotulluese. Në të vërtetë, megjithëse motori punon pa ngarkesë (d.m.th pa moment frenues në boshtin e tij), humbjet mekanike për shkak të fërkimeve në kushineta e në ventilim të rotorit në ajër, bëjnë që gjithmonë n2 < n1 e kështu mbetet një moment i vogël rrotullues i aftë për të mposhtur momentin e rezistencës. Në se motorit të ushqyer (pra egziston fusha magnetike rrotulluese) e që po punon pa ngarkesë, i aplikohet një moment frenues rotori fillon të ngadalësohet e kështu rritet shpejtësia me të cilën fusha rrotullues pret pështjellat e rotorit. Kjo sjell ritjen e rrymës e rrymës në rotor e me të dhe të momentit rrotullues derisa momenti rrotullues të barazohet me momentin frenues duke rivendosur kushte të reja ekuilibri dinamik me një shpejtësi me të vogël se ajo e mëparëshmja. Në se momenti frenues do të jetë shumë i madh, rotori do të frenohet deri sa të ndalet plotësisht dhe motori do të gjëndet në kushtet e lidhjes në të shkurtër (ose me rotor të bllokuar). Në këto kushte motori mund të qëndrojë vetëm për një kohë të shkurtër për shkak të rrymave të mëdha në pështjella.

Tetor 2008

15


Ramiz Kastrati



PJESA III

1.1 Ç`janë normat I.E.C Nga vetë gërmat përbërëse të saj I.E.C do të thotë International Electrotechnic Comunity. Ky është një institut i cili merret me standartizimet dhe normat e sigurimit teknik të një impianti dhe personi. Këto norma janë të detyrueshme në zbatimin e një impianti elektrik. Në fund të realizimit të impiantit nevojitet kolaudimi i tij i cili bëhet nga persona të deleguar duke kontrolluar standartizimin e impiantit. Këto norma çdo vitë pësojnë ndryshime në përmirësim në mënyrë që të rritet në maksimum siguria dhe mbrojtia e impiantit elektrik. Një instalues duhet që të njohë mirë normat I.E.C dhe t`i zbatojë ato në reptësin më të madhe. Vetëm në këtë mënyrë do të sigurohet impianti, pajisjet dhe personi që përdor ato.

1.2

Përgjithsime mbi impiantet elektrike

Të gjitha impiantet elektrike të përmëndura në këtë libër, për të siguruar një mbrojtje ndaj personave dhe të mirave materiale, duhet t`i nënshtrohen disa rregullave të rëndësishme; Këto rregulla ndahen në dy sektor: legjislativ dhe normativat IMPIANTI ELEKTRIK është një bashkësi pajisjesh, materialesh, struktura, në mënyrë që të mundësoj funksionimin e pajisjeve mekanike, aparatura, pajisje elektroshtëpiake, sistemet elektrike, etj. Impianti elektrik është ndërmjetësi midis ardhjes së energjisë elektrike dhe përdoruesit (makina ose pajisje të ndryshme) IMPIANTI ELEKTRIK duhet të përmbajë të gjitha sistemet e mbrojties së mundëshme dhe parandalimin e defekteve të mundëshme që mund të shkaktohen. Defektet që mund të shkaktohen duhet të reduktohen në kufijtë më minimal të mundur duke e ngushtuar në maksimum mbrojtien e saj në një pjesë të caktuar të impiantit. Kjo gjë realizohet duke përdorur sisteme mbrojtëse të një shkallë më të lartë.

Tetor 2008

16


Ramiz Kastrati



IMPANTI ELEKTRIK duhet të jetë i dimensionuar në pjesë sa më të vogla të veçanta, duke i kordinuar në mënyrën më racionale ndërhyrjet e pajisjeve mbrojtëse. IMPIANTI ELEKTRIK duhet të jetë i realizaur duke ndjekur në mënyrë të rreptë normat I.E.C. Normat I.E.C thojnë që një impiant elektrik duhet të jetë realizuar sipas rregullave të arta për të qënë konform këtyre normale. Nëpër IMPIANTET ELEKTRIKE duhet të përdoren materiale, pajisje, përdoruesa dhe aksesor të ndryshëm të një cilësie të lartë. Cilësia e një impianti ose pajisje të përdorur duhet të jetë i njohur dhe kontrolluar nga I.M.Q. (Istituto del Marchio di Qualita,). Materialet që përmbajnë simbolin e I.M.Q janë materiale të kontrolluara sipas normave I.E.C. Garancit e ofruara nga I.M.Q. vijnë nga një kontroll i rreptë dhe rastësor që kryhet nëpër fabrikat e prodhimit pa u njoftuar duke u testuar materiali në të gjitha parametrat teknik të tij. IMPIANTET ELEKTRIK klasifikohen në varësi të përdorimit të tij, të ambientit ku do të përdoret etj. Impiantet elektrike mund të jenë: IMPIANTET E TRANSFORMIMIT (kabina elektrike) IMPIANTET E SHPËRNDARJES (për përdorim industrial ose shtëpiak) IMPIANTET TË NDRIÇIMIT PUBLIK DHE PRIVAT Pikërisht në bazë të këtyre klasifikimeve realizohen edhe impiantet elektrike të cilat mund të jenë: në tuba, kanalinë, brënda mureve, të mbrojura, kundrazjarrit etj gjithmon duke respektuar normat I.E.C për secilën kategori të impiantit.

1.3

– Impianti i transformimit

Shëmbuj tipik janë pikërisht kabibat elektrike të transformimit. Këto impiante realizohen ku nevoja për energji elektrike është e madhe, dhe për këtë arësye ajo shpërndahet në tension te mesëm 6/10/20 kV. Me këto vlera të tensionit është më ekonomike transporti i energjisë elektrike edhe pse duhet të kemi vëmëndje të madhe në sistemin e izolimit. Impianti i transformimit në të vërtet shndëron tensionin e mësëm në tension të ulët dhe është i përbërë si në fig.1.1 Shpërndarja në TU

Tetor 2008

17


Ramiz Kastrati



Fig. 1.1Shëmbull i një kabine transformimi nga tension i mesëm në TU Një kabine transformuese është e ndërtuar nga një seksionator nën ngarkesë, nga një çelës automatik dhe nga një grup siguresash me aftësi të lartë vepruese për ndërprerje, nga transformatori ulës i cili është i lidhur në YLL/TREKËNDËSH 10/04 kV + N, nga një mbrojtës automatik për tension të ulët, dhe më pas tij lidhet ngarkesa (konsumatori).

1.4

Impianti i shpërndarjes në tension të ulët TU

Këto impiante shpërndajnë energjinë në përdoruesa të ndryshëm ose konsumator që ushqehen në tension të ulët. Ato janë të realizuar sipas skemës bllok të fig 1.2 dhe në veçanti nga, nga një çelës automat të instaluar në fillim të impiantit; nga një automat diferencial magneto-termik të instaluar në vëndin ku është lidhur konsumatori, dhe nga automatët e ndryshëm magneto-termik të instaluar në secilin degë të impiantit sipas ngarkesës së tyre. Sipas rrezikshmërisë ato mund të jenë edhe automat diferencial. Për parimin e punës së këtyre mbrojtësave do të studiohet në mënyrë më të detajuar në kapitullin e mbrojtësave.

Tetor 2008

18


Ramiz Kastrati


Fig. 1.2

1.5


Impiant shpërndarje të tensionit të ulët

Impiant ndriçimi publik

Këto impiante realizohen për ndriçimin e rrugëve urbane dhe ndërurbane në mënyrë të veçantë aty ku ndodhen edhe kryqëzime. Impiantet e ndriçimit publik përbëhen nga një kuadër elektrik i cili përmban një çelës automat; një programator e cila jep munësin e komandimit të ndriçimit në mënyrë parciale dhe kohë të ndryshme. Dalja e këtij programatori do të komandojë bobinën e një rëleje kontaktor fuqie (do të shihen në mesimin e rëleve të dritës) e cila e ndanë grupin e dritave në grupe të ndryshme. Realizimi i ushqimit nga një shtyllë në tjetër realizohet në disa mënyra sipas kushteve të caktuara psh. mund të realizohet me linjë ajrore të tërhequr nga një fije zinngu (tirand). Në këtë rast kablli i ushqimit duhet të ketë disa karakteristika të veçanta teknike pasi është i ekspozuar në ambient; ose me linjë të nëndheshme të futur në tubacione përkatëse. Një shëmbull tipk i një impianti ndriçimi publik është ajo e paraqitur në fig 1.3

Fig. 1.3 Shëmbull tipik i ndriçimit public

Tetor 2008

19


Ramiz Kastrati


1.6


Impiant elektrik i realizuar me tuba jashtë murit

Këto llojë impiantesh realizohen kryesisht duke i fiksuar të gjitha linjat dhe pajisjet elektrike të ushqimit dhe të komandimit në mënyrë të dukshme. Këto impiante instalohen kryesisht nëpër kapanone industriale, ofiçina, palestra etj.

1.7

Impiant brënda murit

elektrik

i

realizuar

me

tuba

Këto impiante realizohen ku për probleme të estetikës nuk mund të realizohet asnjë nga impiaantet e përmëndura më lartë; në mënyrë të veçantë ndërtesa banimi cilvile, në zyra, në shkolla, spitale dyqane etj. Këto impiante elektrike realizohen duke futur brënda në mur tuba për përcjellësa elektrik (sipas një seksioni të përshtatshëm në varësi të numrit të përcjellësave që do të futen). Për të realizuar një impiant brënda në mur, nevojitet që tubacionet të shtrohen në mënyrë të tillë që të krijohet mundësia e heqjeve ose futjes së përcjellësave në mënyrë të lehtë pa pësuar dëmtime në të. Në këto tipe impiantesh elektrik, ashtu si edhe në ato të përmëndura më sipër nevojitet që të përdoren materiale të garantuara teknikisht nga IMQ.

1.8

Impiant elektrik i realizuar me kanalin kalimtare me mbajtës kabllosh elektrik

Këto impiante realizohen në ndërtesa industriale, në ofiçina të mëdha, në laboratore etj. Këto tipe impiantesh realizohen në këtë mënyrë pasi kabllot e përdorura për ushqimin e makinerive janë të një seksioni shumë të madh dhe nëpër të kalojnë rryma të mëdha industriale. Realizimi në këtë mënyrë i këtyre impianteve krijonë mundësinë e kontrollimit gjithmon të impiantit elektrike si edhe shtimin dhe modifikimin në mënyrë më të lehtë në një periudhë më të vonshme. Një shëmbull tipik i këtyre impianteve elektrike të realizuar me sistem kanalin kalimtare ose kanalinë të tjera është i treguar në fig. 1.4. Edhe në këto impiante këshillohet të përdoret një material i kontrolluar nga IMQ dhe të realizohet sipas normave të veçanta IEC për këtë karakteristikë impianti.

Tetor 2008

20


Ramiz Kastrati



Fig. 1.4 Shëmbull tipik i impiantit realizuar me kanalin kalimtare

1.9

Impiante elektrike kundrër shpërthimeve dhe zjarreve

Në disa ambiente është e nevojshme instalimi i një impianti i cili duhet të jetë plotësisht i ndarë nga jashtë. Ky lloj impianti i realizuar në këtë mënyrë mbron përcjellësit elektrik nga një zjarr ose shpërthim i mundshëm. Për këtë arsye impianti duhet të realizohet më përcjellësa kundërzjarrit (antifiam) dhe duhet të përdoren rekorderi në mënyrë që në rast të një zjarri, nëpër linja dhe pajisje të mos kemi vështirsim dhe rritje të rrezikshmërise së tij. Nëpër tipet e impianteve antideflagrante (kundër shpërthimeve dhe zjarrit) instalohen pajisje të ndërtuar me të njëjtën kriter siç përmëndëm më sipër. Një pajisje e ndërtuar për këto kushte pune (AD) njihet nga mënyra se si është e ndërtuar dhe e rrethuar nga një shtresë kallaji.

Tetor 2008

21


Ramiz Kastrati



Këto tipe impiantesh gjejnë përdorim të madh në të gjitha ato vënde ku kryhen punime me shkëndija zjarri ose me shpërthime. Këshillohet që të përdoret në mënyrë të rreptë normat I.E.C që i përkasin impianteve (AD) si edhe të gjitha ato norma të tjera që janë të parashikuara nga autoritetet vendore. Në fig1.5 janë paraqitur disa pajisje dhe rekorderi të ndërtuara sipas (AD).

Fig. 1.5

Tetor 2008

Rekorderi dhe pajisje antideflagrante (AD)

22


Ramiz Kastrati



MJETET E PUNËS TË NEVOJSHME PËR NJË INSTALUES ELEKTRIK

Tetor 2008

23


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


24


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


25


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


26


Ramiz Kastrati


SHENJAT I.E.C.

DHE


SIMBOLET

GRAFIKE

Shenjat grafike kanë rëndësi të veçantë në paraqitjen skematike të impianteve elektrike. Ato tregojnë pajisje të caktuara, pjesë pajisjesh, ose plotësojnë specifikimin e aparaturave që duken të ngjashme por që kanë karakteristika dhe funksione të ndryshme. Edhe në këtë fushë ekzistojnë një seri normash, të nxjerra nga IEC, që kanë për qëllim klasifikimin e skemave ose diagramave të ndryshme që përfaqësojnë impiantin elektrik. Përpara se të bëjmë një përmbledhje të shenjave grafike të pajisjeve komanduese dhe të ushqimit që shërbejnë për realizimin e impianteve civil është e nevojshme tju japim një përkufizim të përmbledhur e të thjeshtë të skemave që do të studiojmë.

SKEMA FUNKSIONALE paraqet në mënyrë të thjeshtë veçorin e funksionimit të pajisjes që përbën impiantin . Kjo skemë paraqet në mënyrë të detajuar mënyrën e lidhjes së pajisjeve komanduese duke pasur parasysh morsetat e tyre. Kjo skemë përdoret më shumë për instaluesit për të kuptuar më mirë mënyrën e funksionimit të impiantit. Sipas skemës funksionale linjat e ushqimit L dhe N paraqiten horizontalisht të barazlarguar 10 – 12 cm ndërsa vertikalisht paraqiten qaret e ndryshme të komandimit. Duhet të theksojmë se një pjesë e mirë e pajisjeve komanduese ndryshojnë simbologjinë në këtë skemë.

SKEMA E MONTIMIT paraqet aparaturat dhe pajisjet në formën e tyre të plotë të pozicionimit dhe instalimit. Në këtë skemë, përveç aparaturave apo pajisjeve elektrike, paraqiten edhe kutijat e shpërndarjes dhe degëzime që ndihmojnë në realizimin e një impianti. Në skemën e montimit linjat e ushqimit paraqiten të barazlarguar me njëra tjetrën dhe të shoqeruara gjithmon bashkë. Qëllimi i kësaj skeme është që instaluesi të krijoj një ide të qartë përmënyrën e lidhjes së pajisjes pa pasur parasysh mënyrën e funksionimit të tij. Në këtë skemë instaluesi është në gjëndje të bëjë një llogari të përafërt të materialeve që mund te ketë nevojë.

SKEMA TOPOGRAFIKE ose e quajtur ndryshe arqitektonike paraqet pajisjet elektrike dhe ato jo elektrike në vëndin real ku do të montohen dhe instalohen ato. Kjo skemë është ndryshe një model i skemës së montimit por i pasuruar dhe me detaje të tjera të rëndësishme. Nga vetë emri kjo mënyrë paraqitjeje përfshin

Tetor 2008

27


Ramiz Kastrati



të vizatuar planimetrin e plotë të ambientit ku do të realizohet instalimi përfshi këtu muret dyert, dritaret, mobilimi në disa raste etj. Skema topografike mund të paraqitet në dy mënyra

Skemë topografike një-vijore Skemë topografike shumë-vojore Skema njëvijore është paraqitja më e thjeshtë nëpërmjet një linje. Mbi këtë linjë paraqiten disa segmentë të pjerrët që përcaktojnë fazën L, nulin N, tokëzimin T. Një linjë mund të përmbajë disa vija të pjerrëta në varësi të numrit të përcjellësave. Skema sumëvijore paraqet të gjitha përcjellësat që nevojiten për realizimin e impiantit. Përparësi e kësaj mënyre paraqitjeje është se në këtë mënyrë mund të llogaritet në mënyrë të saktë preventivi i një impianti elektrik si edhe përcakton vëndin ku do të montohen saktësisht pajisjet e komandimit. Kjo skemë paraqitet veçanërisht nga arkitektët të cilët bëjnë edhe projektimin e impiantit.

Tetor 2008

28


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


29


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


30


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


31


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


32


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


33


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


34


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


35


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


36


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


37


Ramiz Kastrati


Tetor 2008


38


Ramiz Kastrati

Elektroteknikë

Recommend Documents