E-Drejta-Financiare-Bedri-Peci (2).docx

Termi “financa” rrjedh nga fjala latine “finis – fund” qe d.m.th. se ne vend te denimit jepej nje shume e parave me qellim qe te perfundohej kontesti. S ot termi “financa” shpreh cdo aktivitet financiar te subjekteve juridiko-publike j uridiko-publike (shteti) dhe juiridko-private. - Ne kuptimin e gjere me termin “financa” perfshihen: a) financat publike (shteti dhe organet tjera juridiko-publike) b) financat afariste (ndermarrjet) c) financat monetare (bankat) - Ne kuptimin e ngushte me termin “financa” perfshi hen: a) financat publike (veprimtaria financiare e shtetit dhe organeve te tjera juridiko-publike) Financat jane krijuar kur eshte paraqitur prodhimi i mallrave. Malli u paraqit kur forcat prodhuese u rriten shume saqe pervec prodhimeve te nevojshme, pr odhonin edhe teprica dhe kjo teprice u be objekt i shkembimit. Aty ku ka prodhim dhe para, aty jane financat. Shkenca mbi Financat - Shkenca mbi financat nuk perfshin tere veprimtarine e sektorit publik sepse p.sh. afarizmi i ndermarrjeve publike studiohet nga Financat Afarise. Shkenca mbi financat studion ate pjese te sektorit publik qe funksionon permes te hyrave dhe shpenzimeve te buxhetit te shtetit dhe disa institucioneve tjera (fondi per sigurime pensionale dhe invalidore etj). - Ekonomia financiare (shteti dhe organet tjera) ndryshon nga ekonomia private: 1) ekonomia publike gjate ushtrimit te veprimtarise nuk ka per qellim te kete fitime, kurse ekonomia private e ka kete qellim. 2) ekonomia publike ka per qellim plotesimin e nevojave te pergjithshme, kurse ekonomia private ka per qellim plotesimin e nevojave personale te ndermarresve. 3) ekonomia private zhvillohet sipas parimit “do ut des – te jap qe te me japesh”, kurse ekonomia publike per pjesen me te madhe te shpenzimeve nuk ka kunderveprim te drejtperdrejte. 4) te hyrat ne ekonomine private nuk jane te detyrueshme, kurse ne ekonomine publike pjesa me e madhe e te hyrave sigurohen me detyrim de tyrim (shteti kerkon pagesen e tatimit, taksen, kontributet etj). 5) ne ekonomine publike vendimet per te hyrat dhe shpenzimet merren permes rruges politike, te cilat caktohen me ligj, kurse ne ekonomine private vendimet i marrin ndermarrjet. 6) nevojat qe i ploteson ekonomia publike jane shume me te medha se sa ato qe i ploteson ekonomia private.

- Shkenca mbi Financat studion veprimtarine financiare te shtetit dhe organeve te tjera juiriko-publike te cileve u eshte besuar sigurimi i mjeteve financiare per plotesimin e nevojave publike.

Titles you can't find anywhere else

Try Scribd FREE for 30 days to access over 125 million titles without ads or interruptions! Start Free Trial Cancel Anytime.













Shkenca mbi Financat duhet te jep pergjigje ne pyetjet: a) si te mbledhen mjetet financiare dhe sa mjete financiare duhet te mbledhen? b) prej kujt duhet te mbledhen mjetet financiare dhe si duhet te behet shperndarja e mjeteve financiare? c) si te realizohen me mire nevojat publike nga shteti dhe organet tjera juridiko-publike.

F unksi unk sione onett e fi nancave nancave publik ublike: -> siguron mjetet e nevojshme per financimin e shpenzimeve publike. -> funksioni alokativ: permes mbledhjes se te hyrave dhe sigurimit te te mirave ben bartjen e burimeve ekonomike nga sektori privat ne sektorin publik dhe pastaj prap ne sektorin privat. -> funksioni stabilizues: shfrytezon buxhetin per rritjen e punesimit, rritjen ekonomike, stabilizimin e cmimeve etj. -> funksioni distributiv: shteti ne njeren ane merr mjetet nga sektori privat, ndersa ne anen tjeter duke siguruar te mira publike ben shperndarjen e te ardhurave dhe pasurise. Institucionet e Shkences mbi Financat: te hyrat publike, shpenzimet publike, buxheti, barazimet financiare dhe huat publike. E Drejta Financiare: rregullon veprimtarine financiare te shtetit dhe organeve tjera juridiko-publike. E Drejta Financiare ben pjese ne te drejten publike sepse me ligje rregullon raportet juridike ne mes shtetit me organeve juridiko-publike dhe shtetit me personat fizik dhe juridik. Pra, rregullon marredheniet qe krijohen me rastin e mbledhjes, ndarjes dhe shpenzimit te mjeteve per plotesimin e nevojave publike. - Per shkak te permbajtjes se gjere qe e ka e Drejta Financiare, ajo eshte ndare ne: a) te Drejten Tatimore (Fiskale): cakton dhe mbledh te hyrat fiskale b) te Drejten Buxhetore: perpilon, aprovon, realizon dhe kontrollon buxhetin

Raporti Shkenca mbi Financat - Drejta Financiare: jane dy teori qe e shpjegojne kete raport: a) teoria integrale: Shkenca mbi Financat studion tri elementet (politik, ekonomik dhe tekniko-operativ), kurse e Drejta Financiare studion elementin juridik. Shkenca mbi Financat dhe e Drejta Financiare jane dy disipline te ndryshme, kane detyra dhe permbajtje te ndare, por qe e plotesojne njera-tjetren. b) teoria unilaterale: Shkenca mbi Financat eshte disipline e paster ekonomike, kurse e Drejta Financiare eshte disipline e paster juridike. Nuk mund te behet perzierje ne mes tyre.

Nevojat Publike plotesohen me te mira materiale apo sherbime natyrale dhe te













c) sipas perfshirjes se tyre: individuale, regjionale dhe universale. d) sipas menyres se financimit (ndarja me e rendesishme): personale, te perbashketa, te pergjithshme dhe investive. Nevojat e pergjithshme jane: siguria e jashtme dhe e brendshme, realiz imi i politikes ekonomike dhe zhvillimore etj. Nevojat e perbashketa: financohen nga asociacionet dhe fondet shoqerore (nevoja per arsim, per shendetesi etj). - Ndarja me e shpeshte e nevojave publike eshte ne materiale dhe shpirterore.

Te ardhurat nacionale: jane vlera e krijuar brenda vitit ne nje vend. Keto te ardhura perdoren per plotesimin e: a) nevojave personale: behet plotesimi i nevojave te punetoreve (ushqim, veshmbathje, banim etj). b) nevojave te perbashketa: kane te bejne me arsimin, shendetesine, kulturen, mbrojtjen sociale etj. c) nevojave te pergjithshme: nevojat e organeve te administrates shteterore, mbajtja e ambasadave, mbajtja e perfaqesuesve jashte vendit etj. d) akumulimi: zgjerimi i riprodhimit dhe infrastruktures ekonomike. - Shperndarja e te ardhurave nacionale behet ne dy faza: 1) shperndarja primare: behet ne treg permes cmimit dhe parase. Por kjo shperndarje nuk i ploteson te gjitha kriteret dhe per kete arsye ekziston shperndarja sekondare. 2) shperndarja sekondare: permes instrumenteve te ndryshme (tatimet, kontributet, taksat etj) realizohet shperndarja primare.

Shpenzimet Publike: eshte cdo dhenie e parave me qellim te plotesimit te nevojave publike. Lartesia e shpenzimeve publike varet nga te hyrat publike qe jane ne dispozicion dhe pjesa me e madhe e shpenzimeve publike mbulohet nga tatimet. - Prof.Vagner: shpenzimet publike rriten me rritjen e funksioneve shteterore dhe me rritjten e intervenimit shteteror ne jeten shoqeroro-ekonomike. - Shkaq Shkaqet e r r itjes itjes se shp shpenzi nzi meve publike ublike:: a) shkaq shk aqe et ek ekonom onomi ke: shpenzimet publike rriten per shkak te zhvillimit te industrise, zhvillim i cili ndikon ne rritjen e nevojave per financim dhe per shkak te intervenimit te shtetit ne jeten ekonomike dhe ne konkurrencen per tregje te jashtme. b) shka shk aqet po politi li tikke: shpenzimet publike rriten si rezultat i formes se qeverisjes. c) shkaqe shkaqet fi nanci nancia ar e: shpenzimet publike rriten per shkak se duhet te kthehet huaja publike dhe per shkak te deficitit buxhetor (shpenzime te paarsyeshme).

d)

dhesi hesi

te i to i t etj. etj.













- Shkaqet e rritjes se shpenzimeve publike sipas Gaston Jeze: sipas asaj se rritja e shpenzimeve a ndikon ne rritjen e tatimit apo jo: 1) shkaqet reale: shkaqet qe u permenden me larte. 2) shkaqet fiktive: shkaqet te cilet nuk ndikojne ne rritjen e tatimit sepse tatimi mbetet ashtu siq ka qene para rritjes se shpenzimeve publike. a) zvogelimi i forces blerese te parase b) ndryshimet teknike ne perpilimin e buxhetit c) rritja e territorit shteterore dhe e numrit te banoreve: ketu rritet numri i obliguesve tatimor dhe kjo ndikon qe te mos rritet tatimit tek obliguesit e vjeter. Parimet e Shpenzimeve Publike: parimet te cilat duhet te respektohen me rastin e shpenzimit te te hyrave publike jane: 1) Parimi i interesit publik: te plotesohen nevojat e pergjjithshme pe rgjjithshme publike dhe jo ato personale. 2) Parimi i kursimit: me investime te vogla te arrihen rezultate te medha, pra te kete administrim te arsyeshem te te hyrave publike. Duhet te kete kujdes sepse nuk duhet te kursehet dicka, e te shkaktohet demi diku tjeter. P.sh. mos ngrohja e klases gjate dimrit mund te shpie tek semurja e nxenesve dhe ky kursim mund te sjell deme ne fondin e sigurimit social. 3) Parimi i perparesise dhe propocionalitetit: nevojat publike plotesohen varesisht nga perparesia e tyre, por duke mos e vene ne dyshim plotesimin e nevojave tjera. Nese nuk mund te plotesohen te gjitha nevojat atehere aplikohet parimi i proporcialitetit, pra mjetet financiare zvogelohen ne mase te njejte per te gjitha nevojat. 4) Parimi i burimit te mjeteve: mjetet per financimin e shpenzimeve publike duhet te mbledhen nga te ardhurat. 5) Parimi i bazes juridike per shpenzime 6) Parimi i produktivitetit te shpenzimeve: shpenzimet publike brenda nje periudhe duhet te ndikojne ne menyre direkte (investime ne objektet prodhuese) apo ne menyre indirekte (shkollim, shkence, kulture, shendetesi etj). 7) Parimi i perputhshmerise ne mes te hyrave dhe shpenzimeve: shpenzimet duhet te behen ne ate kohe kur pritet qe mbledhen te hyrat. Ndarja e Shpenzimeve Publike: 1) Sipas aspektit kohore: a) shpenzime te rregullta: jane nevojat e rregullta te cilat paraqiten cdo vit. Shpenzimet e rregullta mund te parashihen, lartesia e tyre gati gjithmone eshte e njejte (shpenzimet administrative, shpenzimet e mbrojtjes etj). b) shpenzime jo te rregullta: nuk paraqiten cdo vit, por paraqiten ne raste te jashtezakonshme dhe keto shpenzime financohen nga te hyrat jo te rregullta.













2) Sipas rentabilitetit: a) shpenzime rentabile: jane ato shpenzime te cilat sjellin fitime. b) shpenzime jorentabile: jane ato shpenzime te cilat nuk sjellin fitime. 3) Sipas asaj se a ndikojne shpenzimet ne ngritjen n gritjen ekonomike: a) shpenzime produktive: kane per qellim ngritjen dhe zhvillimin e ekonomise. b) shpenzime jo produktive: nuk e kane per qellim kete ngritje. 4) Sipas objektit te shpenzimit: a) shpenzime personale: paguhen sherbimet e kryera ndaj institucioneve juridikopublike (pagat, pensionet etj). b) shpenzime materiale: materiale : kur institucionet juridiko-publike blejne objekte te paluajtshme apo te luajtshme per funksionimin e administrates shteterore (nxehmja, pajisjet, rryma etj). 5) Sipas asaj se cili organ e ben shpenzimin: a) shpenzime qendrore: shpenzimin e ben organi qendror b) shpenzime lokale: shpenzimin e ben organi me i ulet regjional

6) Sip Si pas FM F M N-se N- se:: a) ndarja ekonomike: tregon llojet e shpenzimeve te bere per aktivitetet shteterore (kompensimi i te punesuarve, perdorimi i mallrave dhe sherbimeve etj). b) ndarja funksionale: tregon informacione mbi qellimin e shpenzimit. Struktura e Shpenzimeve Publike: shpenzimet publike mund te klasifikohen ne: 1) Shpenzimet ushtarake: ne keto shpenzime hyjne shpenzimet personale dhe materiale, forcat e armatosura, ministrite e mbrojtjes, aktivitetet hapesionore ushtarake etj. Perpjeket qe te ruhet pavaresia, pozita gjeopolitike e shteteve, kundershtimet ne mes superfuqive etj kane ndikuar qe cdo shtet te ndaje nje pjese te te ardhurave per shpenzimet ushtarake. Shpenzimet ushtarake jane zvogeluar me renien e Bashkimit Sovjektik, bashkimin e dy Gjermanive dhe braktisjen e paktit socialist. Ne vitin 2014 shpenzuesit me te medhenj ne armatim ishin SHBA, Rusia, Kina, Arabia Saudite dhe Franca. 2) Shpenzimet e sigurimit social: pensionet, per invalid, mbrojtje shendetesore, pushimet e lehonise, ndihma per paaftesi te perkohshme etj. 3) Shpenzimet per arsim: shpenzimet ne arsim jane shpenzime produktive. Ne rritjen e shpenzimeve per arsim ndikojne rritja e numrit te nxenesve dhe mesuesve, rritja e nevojes per pergatitje profesionale, ndertimi dhe mirembajtja e institucioneve arsimore etj. 4) Shpenzimet e administrates shteterore dhe gjyqesise: zgjerimi i puneve dhe detyrave ne administraten shteterore dhe gjyqesi kane ndikuar qe edhe shpenzimet te rriten. Shpenzimet ketu kane te bejne me pagat e punetoreve, mirembajtja e institucioneve, sigurimi i mjeteve per pune te pa penguar etj. 5) Shpenzimet e intervenimit te shtetit direkt dhe indirekt ne ekonomi: intervenimi direkt i shtetit ne ekonomi eshte krijimi i ndermarrjeve shteterore ku shteti eshte pronar,













6) Shpenzimet per pune hulumtuese shkencore: me qellim te zhvillimit te vendit shteti duhet te financoj punet hulumtuese shkencore. 7) Shpenzimet per mbrojtjen e ambientit: a mbientit: mbrojtja e ajrit, tokes dhe ujit. Mbrojtja e ambientit eshte kusht per fillimin e aktiviteteve te ndryshme investive dhe zhvillimore. 8) Shpenzimet per kulture, sport, komunikacion etj

Te Hyrat Publike - Jane parate, te mirat materiale, sherbimet, te drejtat etj, me te cilat organet juridiko publike i plotesojne nevojat publike. - Sot forma kryesore e te hyrave publike jane tatimet, ku shteti merr nje pjese te te ardhurave, te pasurise etj. Pra, te hyrat publike mbledhen nga: -> e drejta e pronesise (pronari i ndonje pasurie paguan tatim) -> e drejta kontraktore (kur shteti hyn ne marredhenie kontraktore me nje person fizik apo juridik - ia leshon nje toke me qira etj) -> e drejta e kompensimit (denimet per shkeljen e dispozitave ligjore, konfiskimi i pasurise etj) -> e drejta e trashegimit (shteti eshte suksesor i te drejtave civile dhe obligative nese pas trashegimlenesit nuk ka trashegimtar) -> nga dhuratat, nga gjerat pa pronar etj Ndarja e te hyrave publike: -1- Ndarja Tradicionale e te hyrave publike: a) te hyrat origjinere (te hyra juridiko-private): shteti i fiton nga aktiviteteve juridiko-ekonomike ose nga e drejta e pronesise. Shteti sillet sikur person juridiko privat. b) te hyrat derivative (te hyra juridiko-publike): shteti me ane te forces i fiton nga pasuria apo te ardhurat e personave fizik dhe juridik (tatimet, taksat, kontributet etj). Sovraniteti fiskal – fiskal – forca forca qe e ka shteti per te fituar te hyra publike. -------------------------------------------------------------------------------------------a) te hyrat e rregullta: financojne shpenzimet e rregullta (tatimet, taksat etj) b) te hyrat e jashtezakonshme: mbledhen perkohesisht per financimin e shpenzimeve te jashtezakonshme (huat publike, dhuratat etj). --------------------------------------------------------------------------------------------Varesisht nga kush mbledhen te hyrata) te hyrat nga popullsia: mbledhen nga te ardhurat dhe pasuria e personave fizik b) te hyrat nga personat juridik: mbledhen nga te ardhurat e ndermarrjeve ekonomike, bankat dhe personat e tjere juridik. -------------------------------------------------------------------------------------------a) te hyrat e destinuara: jane te caktuara se per qfare do te shpenzohen (kontributet















a) b)

a) a) b)

-------------------------------------------------------------------------------------------te hyrat e kthyeshme: i kthehen prape dhenesit te tyre (huaja publike). te hyrat e pakthyeshme: nuk i kthehen dhenesit te tyre, por kthehen ne forme te dobise publike (tatimet, taksat etj). --------------------------------------------------------------------------------------------Varesisht nga karakteri i rregullimit shteterore dhe nga kompetencat qe u jane dhene niveleve te ndryshme te pushtetitte hyrat e bashkesive shoqeroro-politike te gjera dhe te ngushta -------------------------------------------------------------------------------------------te hyrat ne natyre: mbledhen ne natyre te hyrat ne para: mbledhen ne para

-2- Ndarja e te hyrave publike ne te hyra fiskale dhe jofiskale f inanciar iu imponon personave fizik dhe a) te hyrat fiskale: shteti me pushtetin e tij financiar juridik obligimet fiskale (taksa, tatimi, kontributi etj). b) te hyrat jofiskale: shteti nuk e perdor pushtetin push tetin e tij financiar, por duke hyre ne marredhenie kontraktuese me personat fizik dhe juridik i mbledh te hyrat (huat).

TE HYRAT FISKALE: shteti me pushtetin e tij financiar iu imponon personave fizik dhe juridik obligime fiskale. Pra, te hyrat fiskale jane tatimet, taksat dhe kontributet. (A) Tatimet: eshte forma kryesore e te hyrave publike, eshte instrumenti me i rendesishmi financiar me te cilin shteti financon shpenzimet publike. Tatimi eshte cmimi te cilin cdo qytetar ia jep shtetit nga pasuria e tij me qellim qe ta ruajtur pjesen tjeter te pasurise. Tatimet kane rendesi financiare (financojne shpenzimet publike), ekonomike (ndikojne ne zhvillimin ekonomik), sociale dhe politike. - Tatimet jane te hyra derivative dhe te detyrueshme, te cilat shteti i mbledh ne forme te parase dhe i shpenzon per interesin e pergjithshme, pra shteti nuk i jep nje personi kunderveprim te drejtperdrejte. Tatimet kryesisht jane te padestinuara dhe caktohen ne baze te parimit te territorialitetit. - Vecorite e Tatimeve:













3) Tatimet financojne shpenzimet qe jane ne interes te pergjithshem: tatimet mbledhen nga personat fizik dhe juridik per financimin e shpenzimeve publike. 4) Me tatimin e paguar nuk ka kunderveprim te drejtperdrejte: per dallim nga taksat ku per shumen e dhene kryhet sherbimi i organeve shteterore, tek tatimet nuk ekziston kunderveprimi i drejtperdrejte sepse kunderveprimi eshte indirekt p.sh. ne arsim, shkence, kulture, shendetesi etj. 5) Tatimet zakonisht kryhen ne te holla: per dallim nga e kaluara ku tatimi paguhej ne forme natyrale, ku ne vend te parase jepej bageti, drither, fruta etj, ne ditet e sotit me zhvillimin e marredhenieve mall-para tatimet paguhen me para, e ndonjehere edhe ne forme natyrale. 6) Tatimet jane te hyra jo te destinuara: te hyrat e mbledhura me tatim sherbejne per financimin e te gjitha shpenzimeve te shtetit. Ne shtetet bashkekohore gjithnje e me shume te hyrat e mbledhura me tatim jane te caktuara qe me pare se per cfare do te perdoren, por kjo i ka te metat dhe perparesite e veta. - Perparesite e caktimit te destinimit te te hyrave nga tatimi: a) lidhja e drejtperdrejte e obliguesit tatimor me sherbimet e shtetit b) per obliguesin eshte me lehte kur e din destinimin e tatimit qe do ta paguaj c) fitohet me lehte pelqimi i qytetarit q ytetarit per te aplikuar ne nje tatim te ri ose per te rritur tatimin e vjeter d) me tatimet e destinuara sigurohen mjetet per financimin e nevojave shteterore e) destinimi i tatimit siguron qe disa nevoja te plotesohen gjithnje - Te metat e caktimit te destinimit te te hyrave nga tatimi: a) kur te hyrat nga tatimet jane destinuar per ndertimin e nje ure, por nga ky destinim mund te mungojne mjetet per plotesimin e ndonje nevoje tjeter qe ka rendesi te njejte. Pra per disa nevoja ka mjete me shume se per disa te tjera. b) shkaktojne nevojen per mjete qe mbledhen per aplikimin e tatimeve jo te destinuara dhe kjo ndikon ne rritjen e ngarkimit tatimor per mjete plotesuese. c) shkaktohet formimi i instrumentit te posacem per ndarjen e ketyre te hyrave dhe formimi i organeve te posacme per ndarjen e te hyrave, pra proces i shtrenjte d) tatimet e destinuara per nevoja te caktuara mbahen ne sistemin tatimor edhe













- Tatimi i dyfishte: tatimi i dyfishte eshte atehere kur dy organe tatimore te nje rangu ne te njejten kohe dhe me te njejtin tatim e obligojne nje subjekt. Ky tatim paraqitet si tatim i dyfishte nderkombetar, tatim i dyfishte ne shtetet shte tet me rregullim federativ dhe tatim i dyfishte ne mes pushtetit qendrore dhe lokal. Ky tatim ka efekte negative ne avancimin e tregtise nderkombetare dhe ne nxitjen e investimeve. Sistemi tatimor i Kosoves dhe reformimi i tij pas shpalljes se pavaresise se Kosoves: pas shpalljes se pavaresise sovraniteti fiskal kalon nga UNMIK-u tek institucionet e Kosoves (parlamenti). Qeveria e Kosoves ndermorri dy reforma tatimore: 1) Reforma e pare (2009): ulja e normave tatimore tek tatimet kryesore (koorporatave) dhe ndryshimet ne legjislacionin tatimor ku me qellim te anetaresimit ne BE u adaptuan rregullat e BE-se. 2) Reforma e dyte (2015): kane hyre ne fuqi ndryshimet e Ligjit per Tatimin ne te Ardhurat e Korporatave (eshte qartesuar tatimi i personave dhe firmave rezidente dhe jorezidente), Ligjit per Tatimin mbi Vleren e Shtuar (TVSH – eshte eshte ulur nga 16% ne 8% per uje, produkte ushqimore dhe pajisje mjekesore) dhe Ligjit per Tatimin ne te Ardhurat Personale (TAP – (TAP – eshte eshte shmangur tatimi i dyfishte). - Nga keto reforma kane perfituar qytetaret me te ardhura te vogla dhe te mesme. - Kosova ka lidhe marreveshje per eliminimin e tatimit te dyfishte me Shqiperine, Maqedonine, Turqine dhe Britanine e Madhe. Tatimet e dyfishta pengojne investimet e huaja ne Kosove, duke krijuar pasiguri juridiko-tatimore tek personat jorezident ne Kosove dhe tek qytetaret e Kosoves qe punojne ne shtetet tjera. Ndarja e Tatimeve: jane te njohura 5 menyra te ndarjes se tatimeve. A) Ndarja e tatimeve sipas OECD-se: kjo ndarje bazohet mbi parimin e pageses se realizuar, sipas ketij parimi regjistrimi ne libra behet ne momentin kur behet pagesa, pra kur shteti pranon te ardhurat. - Tatimet sipas OECD-se jane te radhitura ne 6 grupe: 1) Tatimet ne te ardhura 2) Kontributet per sigurime sociale 3) Tatimet ne pasuri 4) Tatimet ne mallra dhe sherbime













1) Tati ati met di di r ekte dhe i ndir ekte: te: - Tatimet direkte: jane ato tatime te cilat paguhen para shpenzimit te te ardhurave (tatimi ne te ardhura, tatimi ne pasuri, tatimi ne trashegimi etj). Tatimet direkte jane ato te cilat e ngarkojne aftesine ekonomike e konomike te obliguesit tatimor, duke e goditur direkt pasurine ose te hyrat e tij. -> Perparesite e tatimeve direkte: a) tatimi nje personi i caktohet ne baze te gjendjes ekonomike te tij b) i sigurojne shtetit te hyra me stabile se sa tatimet indirekte -> Te metat e tatimeve direkte: a) shtetet qe e praktikojne tatimin direkt duhet te kene nje administrate te shtrenjte fiskale (arsyeja pse tek ne dominojne tatimet indirekte) b) jane te padeshiruara per obliguesin tatimor sepse ai eshte i detyruar qe cdo here te bashkepunoje me administraten fiskale per caktimin e obligimit tatimor r rjedhat konjukturore c) nuk jane elastike dhe nuk mund t’i percjellin r rjedhat d) nuk jane tatime universale sepse nuk i perfshin te gjithe - Tatimet indirekte: jane ato tatime te cilat paguhen me rastin e shpenzimit te te ardhurave (tatimi ne qarkullim, dogana, akcizat etj). Shteti ne te cilin dominojne tatimet indirekte rendon eksportin e prodhimeve te veta, aftesia e tyre konkurruese ne tregun e jashtem eshte e vogel sepse me rastin e eksportit cmimi i prodhimit eshte i ulet per shkak qe i eshte ngarkuar tatimi indirekt. Pra, duhet te kete nje baraspeshe ne mes tatimeve direkte dhe indirekte. -> Perparesite e tatimeve indirekte: a) ai qe i paguan shpesh nuk e di se po i paguan, nuk eshte e njohur lartesia e tatimit sepse ajo eshte e perfshire ne cmimin e prodhimit qe blihet. b) keto tatime arrijne qe obligimin tatimor ta bejne te pergjithshem ashtu qe cdo person te behet obligues tatimor c) jane elastike dhe produktive d) obliguesi tatimor vetvetes ia cakton obligimin tatimor, pra se a do te blej apo jo -> Te metat e tatimeve indirekte: a) ne disa raste jane te padrejta dhe josociale, ku ka artikuj qe jane te













3) Ta Tatti met sinte sinteti ke dhe analitike nalitike:: - Tatimet sintetike: mblidhen te gjitha te hyrat h yrat e obliguesit tatimor dhe duke e marre parasysh cilesite personale te obliguesit caktohet tatimi per te. Tatim sintetik jane edhe doganat te cilat perfshijne vleren e te gjitha mallrave ne qarkullim. - Tatimet analitike: tatimohet ndonje e hyre ose ndonje pasuri pavaresisht se kush e ka realizuar ate te hyre ose kush eshte pronar i asaj pasurie. - Shkenca Financiare po i ike ndarjes se tatimeve ne subjektive dhe objektive dhe kete ndarje po e nderron me ndarjen sintetike dhe analitike.

4) Tati ati met e pe perr gj i thshme dhe te de desti stinuar nuara: a: - Tatimet e pergjithshme: jane ato tatime me te cilat financohen nevojat shteterore ne menyre te pergjithshme. Keto tatime e lehtesojne kontrollin e shpenzimit dhe te permbushjes se disa detyrave nga ana e shtetit. - Tatimet e destinuara: jane ato tatime te te cilat pjeserisht ose teresisht sherbejne per financimin e shpenzimeve te caktuara te shtetit. Disa tatime te destinuara aplikohen ne afate te kufizuara kohore (menjanimi i rrenimit te tokes).

5) Ta Tatti met kad kadastr str ale dhe tar i for for e (sip (si pas teknike kni kess se mbled ledhjes hjes se par ave): - Tatimet kadastrale: tatimi caktohet ne baze te te dhenave te permbajtura ne kadastra. Keto tatime zbatohen tek tatimi i pasurise. - Tatimet tarifore: tatimi caktohet ne baze te elementeve qe jane ne tarife. Tarifa tatimore eshte pasqyre sistematike e objekteve te tatimit dhe e perqindjeve tatimore. Keto tatime jane tatimet ne qarkullim, tatimet ne konsum, doganat dhe tatimet monopoliste. monopoliste.

6) Tati ati met e r r egullta dhe dhe te parr arr egullta: - Tatimet e rregullta: jane ato tatime te cilat paguhen rregullisht dhe perhere per nje periudhe kohore dhe sherbejne per financimin shpenzimeve te rregullta. Shume tatime qe jane paguar kohe pas kohe gradualisht kane marre cilesine e tatimeve te rregullta. - Tatimet e parregullta: jane ato tatime te cilat paguhen ne raste te jashtezakonshme dhe sherbejne per financimin e shpenzimeve te jashtezakonshme (termetet, lufta etj).















8) Tati ati met qe qendror ndrore e dhe dhe lokale: a) Sipas asaj se kush e cakton obligimin tatimor: organet qendrore jane te autorizuara qe me dispozita ligjore te rregullojne tatimet ashtu qe tatimet te jene njesoj per pe r tere territorin e shtetit. Tatimet te cilat perfshijne tere territorin e shtetit duhet t’i takojne buxhetit te nivelit qendror, kurse tatime qe perfshijne nje pjese te territorit duhet t’i takojne buxhetit te nivelit lokal (tatimi duhet te jete i njejte ne te gjitha komunat). b) Sipas asaj se ciles njesi politiko-territoriale i takojne mjetet e mbledhura nga tatimet: tatimet me burime me te pasura duhet duhe t t’i takojne buxhetit takojne buxhetit te nivelit qendror (tatimi ne konsum, tatimi ne qarkullim dhe doganat). Por kjo ndarje sipas ketij kriteri nuk eshte es hte e mire, kjo per shkak se nje forme tatimore njeh ere mund t’i takoj organeve qendrore e heren tjeter mund t’i takoj njesive te uleta politiko -territoriale. Pra, kur eshte fjala per ndarjen e tatimeve ne tatime qendrore dhe lokale relevant eshte kriteri i pare i ndarjes. -> Kur eshte ne pyetje se ciles njesi politiko-territoriale i takojne mjetet e mbledhura me tatime, financimi i njesive te uleta politiko-territoriale behet me aplikimin e tri metodave: -1- Modeli apo sistemi i te hyrave vetanake: bazen tatimore dhe normen tatimore e caktojne njesite e uleta politiko-territoriale. -2- Modeli apo sistemi i te hyrave tatimore te perbashketa: baza tatimore caktohet nga niveli qendror, kurse normat tatimore caktohen nga njesite me te uleta politikoterritoriale. Vetem disa forma tatimore mund te jene forme e perbashket, pra jo te gjitha. -3- Modeli apo sistemi i te hyrave tatimore te ndara: baza tatimore dhe norma tatimore caktohen nga niveli qendror, por nen ndikimin e njesive te uleta politiko-territoriale.













11) T ati ati met e funduara unduar a dhe dhe tat tatii met e paf pafunduara: unduara: - Tatimet e funduara: jane ato tatime me te cilat tatimohen te hyrat nga burimet e funduara (te perhershme, te sigurta), pra te hyrat te cilat nuk jane realizuar nga puna personale, por jane realizuar nga investimet. - Tatimet e pafunduara: jane ato tatime me te cilat tatimohen te hyrat nga burimet e pafunduara (te pasigurta), pra te hyrat te cilat jane realizuar nga puna personale. Behet dallimi ne mes tatimeve te funduara dhe te pafunduara me qellim qe te stimulohet puna personale dhe investimet.

(B) Kontributet: Kontributet: jane te hyra te destinuara per financimin e shpenzimeve publike. Kontributet jane dhenie te detyrueshme te personave fizik dhe juridik per financimin e shpenzimeve publike. Kontributi me i rendesishmi rendesi shmi eshte kontributi per sigurim social i cili ben financimin e nevojave shendetesore, sigurimit pensional etj. Qe nje instrument te jete kontribut duhet qe te jene te obligueshme, lartesia la rtesia e kontributit varet nga ajo se sa ka shpenzime shteti kur deshiron te ndermerr nje aktivitet te caktuar etj. - Tatimet-Kontributet: a) kontributet kane dobi te drejtperdrejt, kurse tatimet jo b) lartesia e kontributit eshte aq sa eshte e nevojshme per financimin e nje objektivi, kurse lartesia e tatimit varet nga forca ekonomike e obliguesve c) jo te gjithe jane te obliguar per te paguar kontribute - Taksat-Kontributet:













Elementi i detyrimit te takses vie ne shprehje: -> nese obligimin taksor dhe lartesine e tij ne menyre te njeanshme e ka caktuar organi shteteror -> disa te drejta dhe veprime mund te realizohen pasi qe obliguesi taksor ta kerkoj proceduren e caktuar per ndonje sherbim -> nese nje individ nuk e paguan taksen atehere do ta paguaj me detyrim Parimet e Taksave: a) taksat jane obligime te pergjithshme dhe varen nga madhesia e sherbimit: te gjithe qytetaret duhet te trajtohen njejte dhe taksa duhet te jete e njejte, por ne praktike tek disa kategori ka lehtesime ne taksa. b) tarifa e takses nuk duhet te jete e komplikuar dhe nuk duhet lejuar qe vleresimi i lartesise se takses te jete vleresim i lire i organit qe e kryen sherbimin. c) tarifa e takses sherbimin shteteror duhet ta perfshije ne teresi Ndarja e Taksave: taksen : 1) Sipas organit qe e cakton taksen: a) taksat qe i caktojne organet qendrore b) taksat qe i caktojne njesite me te ngushta politiko-territoriale sherbimin : 2) Sipas organeve qe e kryejne sherbimin: a) taksat administrative b) taksat gjyqesore c) taksat e nepunesve 3) Sipas menyres se pageses se takses













Parafiskalitetet: qe nje instrument te radhitet ne mesin e dhenieve parafiskale duhet ti kete keto vecori: a) te jene te hyra te destinuara b) obligimi i pageses nuk eshte caktuar me dispozita te organeve shteterore c) dheniet parafiskale nuk paraqiten si te hyra te buxheteve te forumeve juridiko-publike d) obligimi i pageses e ngarkon nje rreth te caktuar te shfrytezuesve te cilet jane te lidhur me ndonje interes te perbashket ekonomik, social etj TE HYRAT JO FISKALE: shteti duke mos e perdorur forcen financiare qe e ka mund te mbledh duke hyre ne marredhenie kontraktuese me personat fizik dhe juridik, e keto te hyra qe shteti i fiton quhen te hyrat h yrat jo fiskale. Te hyrat jo fiskale jane ja ne huate publike, emitimi i parese se letres pa mbulese adekuate, te hyrat nga shitja e pasurise shteterore dhe ndermarrjeve shteterore, dhuratat dhe ndihmat, kompensimet dhe reperacionet e luftes. (1) HUATE PUBLIKE: eshte forma me e rendesishme e te hyrave te jashtezakonshme. Huate publike jane kontrata ne baze te se cilave huadhenesi-kreditori (personi fizik dhe juridik) i huazon huamarresit-debitorit (shtetit) te hollat ose gjerat tjera ose ia barte te drejten e shfrytezimit te tyre me obligimin qe q e shteti do t’ia jep shumen shume n e njejte te njejte te te hollave. Huate publike konsiderohen si te hyra te rregullta, kjo per shkak te lidhjes se shpeshte se huave publike. Shteti merr hua publike atehere kur nuk ka mjete te













2) 3) 4) 5)

atehere ku e shfrytezojme te miren dhe kerkesen per ndarjen e drejte te barres se huas ne mes gjeneratave. Parimi i rentabilitetit: huaja duhet te shfrytezohet per projekte nga te cilat shteti mund ta kthej huan. Parimi i rindarjes se te ardhurave dhe pasurise Parimi i rritjes ekonomike: huaja te shfrytezohet per rritjen e ekonomise Parimi konjukturoro politik

Kufiri i huave publike: borxhet e medha dhe prirja e madhe e organeve shteterore qe shpenzimet t’i financojne me hua ka ndikuar qe te behet kufiri i huave publike. - Indikatoret per percaktimin e kufirit te huave publike: 1) Huazimi per koke banori: shtetet me te ardhura te larta per koke banor mund te lidhin hua ku kufiri i huase eshte i larte per shkak se mundesia e kthimit te saj eshte e madhe. 2) Huazimi ne raport me pasurine shteterore (nuk perdoret sot): huaja e larte i eshte dhene atyre shteteve ku vlera e pasurise shteterore ka qene e larte dhe ka sherbyer si garanci. 3) Huazimi ne raport me te hyrat buxhetore: kufiri i huase duhet te caktohet varesisht nga te hyrat buxhetore te shtetit. 4) Huazimi bazuar ne raportin e huamarresit ndaj huadhenesit: niveli i besueshmerise ne mes huadhenesit dhe huamarresit hua marresit ndikon ne kufirin e huase. Varesisht nga rrethanat huadhenesi e vlereson vet se a do te lidhe hua me nje shtet apo jo.















2) Huate e brendshme dhe te jashtme: sipas vendit se nga rrjedhin parat dhe subjektet e marredhenies se huase. - Huate e brendshme: mjetet financiare te huase rrjedhin nga akumilimi nacional dhe subjektet e marredhenies kontraktuese mbi huane jane shtetas te te njejtit shtet. - Huate e jashtme: mjetet financiare te huase rrjedhin nga nje shtet tjeter dhe subjektet e marredhenies kontratuese mbi huane nuk jane shtetas te te njetit shtet. 3) Huate e detyrueshme dhe vullnetare: sipas menyres se si shteti vie deri te huaja. - Huate e detyrueshme: shteti ne menyre te njeanshme percakton se cilet persona e kane per detyre ta regjistrojne huan dhe percakton sasine qe huadhenesi ka per detyre ta jap. Lartesia e huase caktohet varesisht nga lartesia e te ardhurave te huadhenesve. - Huate vullnetare: kur huadhenesi ne baze te vleresimit te lire i jep huamarresit (shtetit) huane e caktuar. Motivet e huadhenesit qe te jap hua jane kamata e larte, lehtesite













b) klauzola e valutes: huaja mund te kthehet ne valute te huaj ose ne vulute te njeres nga palet kontraktuese. c) klauzola e mallit: pagesa behet me valute te vendit sipas vleres se mallit ose pagesa behet me mall. 2) Kamatat e huave publike: kamata eshte element i huase publike e cila e cakton cmimin e huase. Shteti deshiron kamate sa me te ulet, kurse huadhenesi e deshiron te kunderten. Faktoret te cilet ndikojne ne kameten e huave publike jane: aftesia kredituese e shtetit, afati i kthimit, kursi i kthimit, gjendja e pergjithshme ekonomike brenda shtetit etj. Kamatat per nga lartesia ndahen ne: a) kamata te larta: ndikon ne terheqjen e huadhenesit per ta lidhur huane b) kamata te mesme: ne menyre te barabarte i ploteson interesat e te dy paleve c) kamata te uleta:vijne ne shprehje tek huat patriotike dhe te detyrueshme 3) Emetimi i huave publike: emetimi eshte metoda me te cilen sherbehet shteti me













6) Menyrat e shuarjes se huave publike: amortizimi (pagesa e huase); bankrotimi; anulimi i huave publike; moratoriumi i huave publike; falja dhe shitblerja e huave. (a) amortizimi ose pagesa e huave publike: amortizimi apo pagesa mund te jete: - direkte: huaja ne menyre direkte i kthehet huadhenesit - indirekte - kontraktuar: afatet e pageses jane te rregulluara me kontraten e huase - fakultativ: shteti e ka te drejten qe ne situata te jashtezakonshme mos ta bej pagesen e huase dhe kamates - automatik: shteti krijon nje fond nga i cili ndahen ndahe n mjete rregullisht per pagimin e huase - monetar: kur per shkak te rrethanave faktike anulohet huaja publike (b) bankrotimi i huave publike: eshte menyre e parregullt e shuarjes se huase, kjo per shkak se shteti e nderprene pagesen pagese n e huase per shkak se nuk mund t’i pergjigjet t’i pergjigjet













c) Te hyrat ne baze te dhuratave, demeve te luftes dhe reperacioneve: nje shtet dhuratat mund ti marre nga qytetaret, nga organizatat dhe institucionet e ndryshme brenda dhe jashte vendit. Dhuratat mund te ndikojne direkt ne zhvillimin ekonomik te vendit nese ato jepen ne forme te mjeteve te punes dhe mund te ndikojne indirekt ne zhvillimin ekonomik te vendit nese ato jepen ne forme te ushqimeve dhe te mirave per konsum. Reperacionet e luftes jane ato kur shteti i cili e ka fituar luften kerkon kompensimin per demet qe i jane shkaktuar nga shteti i cili e ka humbur luften.

me naxhimin e buxhetit si nje nga E Drejta Buxhetore: kjo e drejte e rregullon menaxhimin instrumentet me te rendesishme financiare per mbledhjen dhe shperndarjen e te hyrave. Buxheti eshte program i qeverisjes i shprehur ne shifra. Burimet formale te se drejte buxhetore ne Kosove jane Kushtetuta dhe Ligji mbi













Natyra Juridike e Buxhetit: buxheti eshte ligj vetem per nga forma e jashtme dhe per nga menyra e aprovimit, por nuk eshte ligj per nga permbajtja e vet sepse nuk permban norma juridike te obligueshme. Buxheti ne pikepamje formale eshte ligj ne anen e shpenzimeve, ligj sui generis, kjo per shkak se parlamenti nuk e aprovon buxhetin gjithmone sipas te njejtes procedure me te cilen i aprovon ligjet tjera, por e aprovon me nje procedure te vecante. Ka shtete ku te hyrat mund te mbledhen vetem atehere kur parlamenti e aprovon buxhetin, e ne kete pjese buxheti ka karakter te ligjit, kurse ne pjesen ne te cilen percaktohen shpenzimet ne buxhet, buxheti ka karakter te aktit administrativ. Ne Kosove nen juridiksioni fiskal jugosllav buxheti eshte aprovuar ne forme te ligjit, kurse nen pushtetin fiskal te UNMIK-ut ne forme te rregulloreve.

Parimet Buxhetore: jane dy ndarje parimet buxhetore klasike dhe parimet buxhetore bashkekohore:















(A) Parimet buxhetore klasike: 1) Parimi i unitetit buxhetor: te gjitha te hyrat publike dhe te gjitha shpenzimet publike te nje njesie politiko-territoriale te paraqiten ne nje buxhet, ne menyre qe per parlamentin te mundesohet qarte gjendja e financave shteterore.













(B) Parimet buxhetore bashkekohore: 1) Parimi i buxhetit te pushtetit ekzekutiv: edhe pse parlamenti ka te drejte qe ta ndryshoj projektbuxhetin e propozuar nga pushteti ekzekutiv, ne te shumten e rasteve projektbuxheti aprovohet ashtu siq e ka propozuar pushteti ekzekutiv. Pushtetit ekzekutiv













- Cdo shfrytezues i buxhetit duhet ta beje llogarine e shpenzimeve te veta dhe kete llogaria ia dergon organit me te larte lar te shteteror nu kuadrin e te cilit gjendet, e ky organ ia paraqet kete llogari Ministrise se Financave e cila permes ket yre llogarive nxjerr nje dokument unik ne te cilin paraqiten te hyrat dhe shpenzimet e buxhetit. Ne baze te













d) raportimin gjashtemujor: tregon te dhenat gjitheperfshirese. e) raportimin vjetor: duhet te revidoje institucioni i revizionit. f) raportimin parazgjedhor: tregon gjendjen e pergjithshme te financave publike. g) raportimin afatgjate: permban vleresimet mbi qendrueshmerine e masave qeveritare.













Kontrolli i Buxhetit: me qellim qe te pengohen padrejtesite, keqperdorimet dhe qe te sigurohet qe mjetet e grumbulluara do te shpenzohen per qellimet e parapara ne cdo shtet eshte organizuar kontrolli i buxhetit. Duhet te ekzistoje ek zistoje nje kontroll efikas, profesional dhe i pavarur. Qellimi i kontrollit buxhetor eshte qe tatim-paguesit te sigurohen se tatimet tatime t















E-Drejta-Financiare-Bedri-Peci (2).docx

Recommend Documents