NOVI POKRETI I POSTINDUSTRIJSKO DRUŠTVO Pokreti i promjene U svijetu koji se ubrzano mijenja središnji problem političke sociologije je, kako kaže francuski sociolog Alen Turen, razumijevanje procesa proizvodnje i kontrole društvenih promjena. Ako se išta izvjesno može reći za vrijeme u kojem živimo, onda je to da živimo u vrijeme društvenih promjena. Klasična sociologija je, od njenog osnivača Ogista Konta, pa nadalje, proizvela ove ideje, ideju društvenih promjena i ideju razvoja u jedinstvenu organičku metaforu koja je za svoj ishod imala gledanje na historiju kao na stalni i progresivni evoluicioni razvoj. Kont je dijelio svoju teoriju o društvu na društvenu statistiku i društvenu dinamiku. Moderno izučavanje društvenih promjena odvija se u znaku dva dominatna teorijsko-metodološka obrasca koja su se uspostavila u XX vijeku: a) funkcionalističko-strukturalne škole ili sistemskog pristupa; i b)dinamičko-procesualnog modela mišljenja ili morfogenetskog pristupa društvenim promjenama. Britanski teoretičar Entoni Gidens u uvodnim pasažima svoje knjige Posljedice modernosti obrazlaže put kojim nastoji da dođe do odgovora o prirodi savremenog društva. Gidens smatra da je moguće steći znanje o društvenom životu i obrascima društvenog razvoja koji se može generalizovati. Gidens poseban akcenat stavlja na tri razlike koje odvajaju moderno društvo od tradicionalnih društvenih poredaka. Ta tri nekonstantna obilježja su: a) Brzina promjena, koja u modernim društvima postaje izuzetna, a posebno vidljiva u tehnološkim promjenama; b) Širina i domet promjena koje danas često postaju globalne; c) Različita unutrašnja prirodna modernih institucija. U modernim društvima glavni akteri i nosioci društvenih promjena, ili bar njihovi inicijatori, postaju društveni pokreti. Blumer gleda na društvene pokrete kao jedan od glavnim načina putem kojih se moderna društva prepravljaju i inoviraju. Killian govori o društvenim pokretima kao o kreatorima društvenih promjena. Alen Turen misli da su društveni pokreti glavni historijski akteri i otuda sociologija može da se zasniva prvenstveno kao sociologija društvenih pokreta. Po Smelseru, to su kolektivni napori da se izmijene, modifikuju društvene norme i vrijednosti. Blumer dodaje da su društveni pokreti kolektivni poduhvati da se uspostavi novi poredak. Turner i Killian smatraju da društveni pokreti predstavljaju kontinuiranu kolektivnu aktivnost kojom se promovišu ili sprečavaju društvene promjene.
1
Pokreti i društveni konflikti Klasično industrijsko društvo, onako kako ga vidi društvena teorija koja se oslanja na Karla Marksa i Maksa Vebera, okreće se oko društva rada. Za društvo rada karakteristične su dvije centralne i međusobno povezane regulativne ideje: kako proizvesti što više društvenog bogatstva, i kako to bogatstvo raspodijeliti na klase. Treba istovremeno obezbijediti dva zahtjeva koji se jedan drugom proturiječe: a) Zbog klasne podjele društva i različitih uloga distribucija je nejednaka; b) Istovremeno mora u bar određenoj mjeri da bude i legitimna, da bi se obezbijedio neophodni stepen stabilnosti i kohezije društva. Tako da, Kozer kaže da se društveni konflikt može odrediti kao borba oko vrijednosti i zahtjeva za statusom, moći i rijetkim resursima, u kojoj ciljevi sukobljenih grupa nisu samo u dobijanju željenih vrijednosti, već i u neutralisanju, povredi ili eliminaciji rivala. On razlikuje latentne i manifestne interese društvenih grupa i socijalnih klasa a shodno tome grupne i klasne konflikte. Kako kaže francuski politolog Moris Diverže društveni konflikti su rezultat koalizije suprotstavljenih interesa. U savremenoj američkoj teoriji najpoznatiji predstavnici pristupa pokretima sa stanovišta kategorija konflikta su Entoni Oberšal i Čarls Tili. Oberšal nudi svoju teoriju mobilizacije. Ta teorija uzima u obzir teoriju interesa kao i teoriju društvenih promjena. Oberšal međutim ide i dalje nastojeći da istraži i objasni socijalno-strukturne uslove koji pogoduju mobilizaciji protestnih pokreta. Tri su po njemu takve grupe uslova. Prvi i minimalni uslov kolektivnog protesta su zajednički ciljevi, interesi i sudbina potencijalnih pripadnika pokreta. Drugo, da bi protestni pokret opstao, potrebni su organizaciona osnova i kontinuitet vodstva pokreta. Treći važan uslov koji pogoduje nastanku pokreta je vertikalna dimenzija veze i odnosi jednog nivoa kolektiviteta prema drugim u društvu, a naročito prema onima višim na stratifikacionoj skali sistema. Tili, kao i Oberšal, prihvata teoriju mobilizacije ali u objašnjenju društvenih pokreta akcent stavlja na sljedeća pitanja: ko su akteri sukoba? Kako su organizovani? Kakve odnose moći, solidarnosti i sukoba održavaju sa ostalim akterima? Kakvi su njihovi interesi i strategije? S kim su u interakciji, u kojim granicama i kakvim ishodima? Alen Turen izričito kaže da su društveni pokreti uvijek definisani društvenim konfliktom odnosno jasno određenim protivnicima.
Turen razlikuje tri osnovna tipa pokreta: a) Društveni pokreti u strogom smislu te riječi koji predstavljaju sukob oko uspostavljanja kontrole nad kulturnim obrascima u određenom tipu societeta; b) Historijski pokreti, koji predstavljaju organizovano djelovanje za uspostavljanje kontrole nad procesima prelaza iz jednog tipa societeta u drugi; 2
c) Kulturni pokreti koji predstavljaju tip društvenih pokreta u kome preobražaj kulturnih vrijednosti igra središnju ulogu i gdje se društveni konflikt pojavljuje unutar procesa preobražaja vrijednosti
Turenova koncepcija Poznati francuski sociolog Alen Turen svakako spada u najuži krug autora koji pridaju izuzetan teorijski značaj proučavanju savremenih društvenih pokreta. On nastoji da dokaže da ideja društvenog pokreta ima prvorazredan značaj za sociologiju. Takvo opredjeljenje zasniva na stavu da društveni sukobi proizvode društveni život, a da u „središtu društvenog života bukti vatra društvenih pokreta“. Prikaz njegove koncepcije društvenih pokreta Pavlović zasniva na knjizi Glas i pogled (1978), u kojoj rasprava o društvenih pokretima zauzima centralno mjesto, i koja predstavlja najznačajniju analizu društvenih pokreta do danas. Turen započinje konstatacijom da je u naše vrijeme čak i socijalizam postao više tip države nego društvenih borbi i pokreta. Svoju analizu društvenih pokreta on temelji na razlikovanju tri osnovne etape u novovjekovnom razvoju društva, smatrajući da svakoj etapi odgovara i osoben tip društvenog pokreta: a) Trgovačko društvo, u kome centralnu ulogu ima građanski pokret za prava i slobode čovjeka; b) Industrijsko društvo, u kome odlučujuću ulogu ima radnički pokret; c) Postindustrijsko društvo, u kome presudnu ulogu dobijaju novi društveni pokreti. I kao što je, po njemu, sloboda bila ulog borbi podjarmljenih u trgovačkom društvu, a društvena pravda ulog radničkih borbi u industrijskom društvu, tako je samoupravljanje glavni ulog novih društvenih pokreta u postindustrijskom društvu. Polazni stav Turenove koncepcije je ideja o samoproizvodnji društva. Glavni cilj društvenih sukoba je borba društvenih snaga da ostvare odlučujuću kontrolu nad historicitetom, nad društvenim djelovanjem. Pod historicitetom podrazumijeva rad, institucije i prakse, način spoznaje, način investiranja i kulturni model društva. Historicitet je neodvojiv od klasnih odnosa. Klase su akteri koji sudjeluju u borbi za obezbjeđenje kontrole nad historicitetom. Na taj način dolazi do definicije društvenih pokreta kao organizovanog kolektivnog djelovanja putem koga se u određenoj konkretnoj historijskoj cjelini klasni akter bori za društveno rukovođenje historicitetom. Zbog toga Turen ocjenjuje da društveni pokreti nisu marginalna suprotstavljanja poretku – već centralne snage koje se među sobom bore za odlučujuću ulogu u samoproizvodnji društva. Čini se manje opravdanom tvrdnja da društveni pokreti nisu znak krize i napetosti društvenog poretka.
3
Tri su, po njemu, bitna obilježja društvenog poretka: 1) Načelo identiteta – tj. u ime koga; 2) Načelo suprotnosti – tj. protiv koga: 3) Načelo totaliteta – odnosno, na kom se terenu borba odvija. Značajna su još dva Turenova zapažanja o društvenim pokretima. Prvo, da je društveni pokret osoben, ali i najznačajniji tip društvene borbe, u kojoj sukob mora da se odnosi na društveni problem koji se tiče cjeline društva (upravo to odvaja djelovanje društvenih pokreta od djelovanja grupa za pritisak). I drugo: Ne postoji društveni pokret bez negativne dimenzije (poricanja, neprihvatanja, revolta); ali ni društveni pokret koji bi bio na nju sveden. Snaga isključivo usmjerena na razaranje poretka može samo da otvori put novoj rukovodećoj klasi ili novoj državnoj vlasti. Obrnuto, društveni pokret bez snage negacije svodi se ubrzo na instrumentalizovani sukob, na borbu za uticaj između interesnih grupa unutar predstavničkog političkog sistema. Turenova analiza društvenih pokreta razlikuje se od marksističkog stanovišta u nekoliko značajnih tačaka: a) Pomjeranje težišta društvenih sukoba sa sukoba između kapitala i najamnog rada u fabrici na sukobe između vladajućih aparata i alijeniranih korisnika. Klasnu borbu shvata kao društvenu borbu. b) Društveni pokreti nisu samo društveno konfliktna, nego i kulturno usmjerena ponašanja.
Društveni pokreti: Šta je novo? Termin „novi društveni pokreti“ koristi se za pokrete koji dobijaju na značaju od šezdesetih godina XX stoljeća. U nove pokrete spadaju: studentski pokreti, pokret za građanska prava, ženski pokret, pokret za životnu sredinu, pokret za mir, i u novije vrijeme anti-rasistički pokreti, „anti-politički“ pokreti istočne Evrope i drugi. Postoje dva osnovna aspekta zbog kojih se smatraju „novim“. Prvo, posjeduju niz osobina zbog kojih se razlikuju od prethodnih društvenih pokreta. Drugo, njihov novi karakter potiče od načina na koji se javljaju u kontekstu nove društvene formacije; smatraju se novim zato što su primjer novih društvenih i političkih odnosa. Novi pokreti? Novi društveni pokreti se razlikuju od ostalih zato što: 1) Nisu instrumentalnog karaktera, univerzalni su u svojim interesovanjima i često podrazumijevaju protest u ime morala, a ne neposrednih interesa određenih društvenih grupa; 2) Više su orijentisani na građansko društvo nego na državu: a) Izražavaju nepovjerenje prema centralizovanim birokratskim strukturama i orijentisani su na promjene stavova javnog mnijenja, a ne elitnih institucija;
4
b) Više su zainteresovani za aspekte kulture, životnog stila i učešća u simboličnoj politici protesta nego za insistiranje na društveno-političkim pravima; 3) Organizovani su na neformalan i fleksibilan način, bar u pojedinim aspektima, pri čemu izbjegavaju hijerarhiju i birokratiju, a ponekad čak i ispunjavanje određenih kriterijuma za članstvo; 4) U velikoj mjeri zavise od masovnih medija preko kojih se upućuju apeli, organizuju protesti i emituju efektne slike radi pobuđivanja mašte i emocija javnosti. Novi socijalni kontekst Prvi stav je stav Klausa Ofe-a koji tvrdi da relativan prosperitet društvene demokratije, visok nivo obrazovanja i porast zaposlenosti u sektoru usluga stvorili uslove za pojavu novih društvenih pokreta. Ofe smatra da nove obrazovane srednje klase, kao što su studenti, domaćice i korisnici socijalne pomoći, reaguju na univerzalistička interesovanja novih društvenih pokreta. Ofe-ova analiza ima empirijsko uporište u tome što su ljudi s visokim obrazovanjem proporcionalno više zastupljeni u društvenim pokretima. Drugi stav se odnosi na stav Jirgena Habermasa. Po njegovom mišljenju, zadiranje komodifikacije, kao posljedice razvoja potrošačke ekonomije i birokratske poslijeratne socijalne države, u ono što se ranije smatralo privatnim životom doprinosi pojavi novih pokreta. Novi društveni pokreti javljaju se prevashodno radi odbrane onoga što se naziva „svijetom života“, odnosno, vrijednosti zajednice i porodice. Širenje države i tržišta, po Habermasu, ugrožava tradicionalne motivacije i vrijednosti. -
-
-
Ideju da društveni pokreti postaju izraženi zbog promjena u društvu uglavnom zastupaju oni koji se smatraju teoretičarima novih društvenih pokreta (Alen Turen i Alberto Meluči). Turen je prvi razvio ideju postindustrijalizma, kao načina da sagleda novi kontekst društvenih pokreta. Dok je industrijsko društvo organizovano oko manufakturne proizvodnje, u posindustrijskom društvu najvažniji resursi su znanje i informacije. Meluči dodaje dvije nove konstatacije Turenovoj tezi: a) Postindustrijsko društvo je globalizovan, međusobno zavisan svjetski sistem u kome ni za koga i ni za šta ne postoji ono što je ekstremno u odnosu na sopstvene granice; b) Društvo je sve više individualizirano: glavni igrači u društvu više nisu grupe koje definiše njihova klasa, svijest, religiozno povezivanje ili etnicitet, već individualci koji moraju da se trude da svojim životima daju smisao kroz društveno djelovanje. Postoji i treći način da se sagleda nova dimenzija društvenih pokreta. Kreig Kelhun kaže da se mogu smatrati novim za sociologiju utoliko što je ona sad orijentisana tako da njihove aktivnosti smatra značajnim. Kelhun konstatuje, da je činjenica da je radnički pokret u suštini marginalizovao ostale društvene pokrete od sredine XIX stoljeća. Kao što je pokazao Čarls Tili, radnički pokret i država su se razvijali paralelno. Davanje povlastica i relativna spremnost državne elite da reaguje na probleme radnika znače da je i formu države oblikovao radnički pokret. 5
MIROVNI POKRETI
Nastanak prvih mirovnih pokreta Rane mirovne ideje i inicijative Jedan od najstarijih pokušaja da se ograniči oblast rata je tzv. Amfiktionički savez, jedan kvazireligijski savez većine grčkih plemena, koji je formiran još prije sedmog vijeka stare ere. Članice saveza su polagale zakletvu da će ograničiti svoje akcije u ratu protiv drugih članica (tako je recimo bilo zabranjeno da se prilikom opsade gradova presiječe opkoljenom gradu dotok vode). Humanisti renesanse su bili protiv rata, a posebno je oštro žigosao varvarstvo rata veliki holandski humanista Erazmo Roterdamski. Njegov spis iz 1517. godine Sladak je rat neiskusnih doživio je mnoga izdana i u narednim vijekovima, što je pokazivalo čežnju ljudi za mirom. Vjerska sporenja i ratovi doveli su u 16. vijeku do sklapanja Augzburškog vjerskog mira 1555. godine. Ovim mirom je prvi put priznato načelo cuius regio, eius religio, to jest čija je zemlja, njegova je i vjera. Princip da ako je vladar neke pokrajine katolik (ili protestant), onda i njegovi podanici treba da budu katolici (odnosno protestanti) – uzima u obzir političku stvarnost u Svetom rimskom carstvu – to jest da su carski slojevi, a ne njihovi podanici mogli ubuduće da određuju vjeroispovijest u svojoj zemlji. Tek će sto godina kasnije Vestfalskim mirom 1648. godine to načelo biti trajno zagarantovano. Kad je riječ o prvim religijskim mirovnim grupama i organizacijama mora se takođe poći od sedamnaestog vijeka. U okviru političkih i religijskih vrenja tokom engleskog građanskog rata 1640-tih formirana je komunitarno-religijska organizacija Kvekera (Quakers). Karakteriše je vjerovanje da Bog postoji u svakom čovjeku, pa su otuda ratovi među ljudima bili u suprotnosti sa takvim uvjerenjem. Na svaki rat se gleda kao na bellum malum, rđav rat. Osamnaesti vijek će donijeti čuveni spis Imanuela Kanta O vječnom miru iz 1795. godine. Prvo, nijedan ugovor ne treba smatrati mirovnim ako je sklopljen tako da prećutno sadrži povod budućeg rata; drugo, nijednu samostalnu državu ne može druga država da stekne naslijeđem, zamjenom, kupovnom ili darivanjem; treće, stajaće vojske treba da vremenom potpuno nestanu; četvrto, država se ne smije zaduživati zbog spoljašnjih državnih razmirica; peto, nijedna država ne smije se nasilno uplitati u uređenje i upravljanje druge; i šesto, nijedna se država u ratu sa drugom ne smije upuštati u takva neprijateljstva koja bi u budućem miru nužno onemogućila međusobno povjerenje. Taj ugovor ima samo tri člana. Prvi kazuje da građansko uređenje u svakoj državi treba da bude republikansko. Drugi član kaže da međunardno pravo treba da se osniva na federalizmu slobodnih država. I treći član – pravo građana svijeta treba da se ograniči na uslove opšteg hospitaliteta. Tri važne komponente Kantove koncepcije: 6
-
Vječni mir je moguć samo među državama čije je građansko uređenje republikansko Međunarodni odnosi i međunarodno pravo moraju se zasnivati na principima federalizma i autonomije slobodnih država Stranac nije a priori neprijatelj već naprotiv, svaki građanin svijeta ima pravo na gostoprimstvo u stranoj zemlji.
Zato se s pravom kaže da Kantov pacifizam podrazumijeva univerzalistički kosmopolitizam.
Mirovni pokreti poslije Drugog svjetskog rata U toku samog Drugog svjetskog rata nije bilo većih mirovnih aktivnosti, i u tom pogledu postoji bitna razlika u odnosu na Prvi svjetski rat. Velika većina ljudi na Zapadu vjerovala je da je rat protiv Hitlera istovremeno i neophodan i pravedan. To je bilo uzrokovano strahotama vladavine fašizma i nacizma. U SSSR je Drugi svjetski rat bio prvenstveno odbrambeni otadžbinski rat, i znatno je doprinio ne samo učvršćenju Staljinove vladavine nego i obnavljanju poljuljane vjere u pobjedničku snagu ruske vojske. Priprema i tok Drugog svjetskog rata pokazuju strahovit napredak ratne tehnike i masovnu primjenu brutalnih operacija. Završen je u znaku promocije novog moćnog ratnog oružja. Od tada započinje bjesomučna trka ne samo u koncencionalnom nego i u atomskom naoružavanju. Od prvog američkog testiranja atomske bombe u julu 1945. godine, Rusima je bilo potrebno tačno četiri godine do prve sovjetske atomske probe (juli 1949). Sjeveroatlanski vojni savez NATO je već prije toga bio formiran, a hladni rat između Zapada i Istoka je uveliko bio započeo. Prvu probu hidrogenske bombe obavili su Amerikanci marta 1954. godine na Bikini ostrvima u Pacifiku. Potrebno je uočiti da je razvoj atomskog naoružanja bio uzrokovan ne samo Drugim svjetskim ratom već se odvijao i pod velikim uticajem hladnog rata i njegove logike. Staro pitanje: da li je za obezbjeđenje mira potrebno pripremati se za rat razvijajući oružje i ratnu tehniku, ili smanjivanjem naoružanja izbjeći rat – postalo je još aktuelnije. Pedesete godine će proći u znaku velikog broja atomskih proba i vojnom nadmetanju SAD i SSSR. Takav razvoj događaja izazvao je zabrinutost kod mnogih, a u prvom redu kod zemalja trećeg svijeta, na čijim teritorijama su vršene atomske probe. Sredinom pedesetih, oformljen je pokret nesvrstanih koji je formulisao zahtjev za uspostavljanje moratorijuma na nuklearne probe. Albert Ajnštajn i Bertrand Rasel bili su među osnivačima Pagvaškog pokreta čiji cilj je bio da se mobilišu naučnici u prevazilaženju barijera uspostavljenih hladnim ratom, kako bi se njihove ekspertize iskoristile za međunarodni mirovni pokret. Mirovni pokret u drugoj polovini dvadesetog vijeka javio se u 3 velika talasa. 7
Prvi je trajao od početka pedesetih do sredine šezdesetih i bio je usmjeren prvenstveno protiv atomske bombe. Drugi mirovni talas je trajao od sredine šezdesetih do sredine sedamdesetih i bio je usmjeren protiv američkog rata u Vijetnamu. Treći mirovni talas je trajao od sredine sedamdesetih do kraja osamdesetih i protekao je u znaku nastojanja da se spriječi postavljanje nuklearnih raketa u Centralnoj i Istočnoj Evropi.
Treći mirovni talas: od 1979. do 1987. Najjači i najmasovniji mirovni pokret u moderno vrijeme javlja se krajem sedamdesetih i u osamdesetim godinama dvadesetog vijeka. Za ovaj talas mirovnih aktivnosti sreće se i naziv novi mirovni pokreti. Novi mirovni pokreti su vrlo tijesno povezani sa drugim novim društvenim pokretima, a prije svega sa ekološkim, neofeministričkim i antinuklearnim pokretom. Krajem 1977. godine SSSR donosi odluku o postavljanju nuklearnih raketa srednjeg dometa SS-20 u tadašnje centralno i istočnoevropske socijalističke zemlje koje su se nalazile pod kontrolom Varšavskog pakta. Međutim, direktan povod za pojavu i uspon novog talasa mirovnih aktivnosti bila je odluka USA i NATO pakta, donijeta 1979. godine o postavljanju novog nukelarnog oružja u Evropi, tzv. Krstarećih i Peršing II raketa sa nuklearnim glavama. Krajem iste godine dolazi do invazije SSSR na Afganistan. Sljedeće, 1980. godine za predsjednika USA izabran je Ronald Regan, poznat po svojim ratobornim izjavama u toku kampanje. On će početkom osamdesetih na velika zvona objaviti novi vojni program poznat pod imenom „Rat zvijezda“. Sve to zajedno značilo je krah tzv. Politike detanta i otvaranje perioda tzv. drugog hladnog rata. U većini evropskih zemalja, a posebno u onima koje su bile određene za postavljanje nove generacije nuklearnih raketa (Velika Britanija, Zapadna Njemačka, Italija, Holandija i Belgija) nikli su jaki mirovni pokreti. U Velikoj Britaniji je opet u središtu mirovnog pokreta bio CND, Kampanja za nulearno razoružanje. Uprkos dolasku na vlast Margaret Tačer, ili upravo zbog toga, CND je dobio vrlo široku podršku u javnosti. Dvije mirovne inicijative zaslužuju poseban osvrt. To je najprije akcija ženskog mirovnog kampa ispred nuklearne baze u Grinam Komonu, koja je pokazala povezanost mirovnog i neofeminističkog pokreta, te da žene mogu do žrtvovanja da budu uporne u svojim akcijama. Druga inicijativa došla je 1980. godine lansiranjem Apela za evropsko nuklearno razoružanje, u kome se odbijalo postavljanje kako SS20 tako i krstarećih i Peršing II raketa i predlagalo uspostavljanje nuklearno slobodne Evrope od Poljske do Portugala, nezavisne kako od Vašingtona tako i od Moskve. U Italiji je na veliko protivljenje naišlo uspostavljanje baze sa krstarećim raketama na Siciliji u Komizu. U Skandinaviji je mirovni pokret takođe bio jak i živ. Posebno je bila poznata norveška kampanja protiv nuklearnog oružja. U Švedskoj je 8
vladajuća socijaldemokratska partija takođe bila vrlo bliska ideji o nuklearno slobodnoj Evropi. U Grčkoj je Andreas Papandreu potpisao END Apel. Holandski mirovni pokret je čak uspio da natjera vladu da odloži postavljanje krstarećih nuklearnih raketa. Jedna od ključnih ideja Evropskog pokreta za nuklearno razoružanje bila je ideja o jednostranom nuklearnom razoružanju koju je prvi lansirao Britanski pokret za nuklearno razoružanje (CND). Neki poput zapadnonjemačkih hrišćanskih mirovnih grupa, zagovarali su ideju o postepenom jednostranom razoružanju. Američki mirovni pokret je insistirao na strategiji zamrzavanja postojećih nuklearnih potencijala i bilateralnim pregovorima dvaju supersila.
USPON I ISKUŠENJE NEOFEMINIZMA
Feminizam kao dvostruki pokret U krilu Francuske revolucije rodio se feminizam. Samo dvije godine nakon što se pojavila, Deklaracija o pravima čovjeka i građana doživjela je svoju feminističku kritiku i alternativu. Napredne žene toga doba, predvođene Olimp de Guž, već 1791. u Deklaraciji o pravima žene i građanke stavljaju do znanja revolucionarima da objavljena jednakost prava ljudi ne može biti shvaćena samo kao pravo i privilegija muškarca. Novi feminizam rodiće se u revolucionarnom zanosu krajem šezdesetih godina XX vijeka. Bunt mlade generacije neposredno će usloviti pojavu neofeminističkog pokreta. O potrebi promjena dominantnih stavova u odnosu među polovima tzv. seksualna revolucija s kraja šezdesetih, samo je nuspojava te nove svijesti. Čak će se vrlo brzo pokazati da novi feministički pokret preuzima štafetnu palicu od kratkovječnog studentskog pokreta i svojim usponom označava definitivno uspostavljanje fenomerna tzv. novog društvenog pokreta. Rađanje neofeminističkog pokreta sadrži i dimenziju protiv stava i otpora nekih pojava unutar studentskog pokreta nove ljevice u cjelini.
Odnos klasičnog i novog feminizma Relacija neofeminističkog pokreta prema starom ili klasičnom feminizmu može se označiti dvoznačno: kao istovremeni odnos diskontinuiteta i kontinuiteta. Pod klasičnim pokretima podrazumijevaju se pokreti karakteristični za XIX i prvu polovinu XX vijeka, a među njima je i feministički pokret. Pod novim društvenim pokretima podrazumijevaju se pokreti nastali nakon šezdesetih godina XX vijeka a najreprezentativniji su ekološki, mirovni, odnosno antinuklearni i naravno neofeministički. Novi društveni pokreti imaju specifična obilježja: 9
-
nisu direktno usmjereni prema vlasti, okrenuti su društvu i pojedincima; nemaju klasni karakter i osnovu; pokreti su oko jednog pitanja ili problema (single issue mevements); autonomni su u odnosu na postojeće političke partije i organizacije, i uopšte rezervisani prema institucijama; manje ili više su indiferentni prema ideološkim podjelama; opredjeljuju se za nenasilne oblike djelovanja i koriste nove metode i forme akcije (zaposjedanje ulica i trgova); koriste nov jezik, atraktivni medijski nastup, grade novu opozicionu ili alternativnu političku kulturu.
Feministički pokret jedan je od rijetkih pokreta koji je na značajan način prisutan i u kategoriji klasičnih i u grupi novih ili alternativnih pokreta. Prema analizi Ute Garhard, paralela između starog i novog feminističkog pokreta sadrži sljedeće karakteristike: -
-
-
novi ženski pokret nije institucionalizovan u klasičnom udruženju ili u savezu nema formalno rukovodnstvo već više predstavlja mrežu mnogobrojnih grupa; najvažniji princip ovog pokreta žena je autonomija odnosno nezavisnost od drugih političkih grupacija, a isto tako samoupravljanje i samoorganizacija; zajedno sa drugim društvenim pokretima novi ženski pokret pruža otpor birokratizaciji, predstavlja opoziciju negativnim efektima industrijskog rasta i postojeće vojne sigurnosti koja ugrožava čovječanstvo; za razliku od starog ženskog pokreta koji je prihvatio tradicionalnu podjelu rada, novi ženski pokret podvrgava radikalnoj kritici postojeću pdojelu rada po polovima, dovodeći u pitanje društvo rada u cjelini.
Emancipacija žene koja se zalaže za klasični feministički pokret usmjerena je po njenom tumačenju na slobodu u pravu i političkoj državi iz čega proističe redukovanje feminističkog pokreta na pokret ljudskog prava. Pojam emancipacija formulisan je u novom feminizmu a bitno je različit od emancipacije žena shvaćene u klasičnom građanskom pokretu za ravnopravnost žena. Nova paradigma unosi dva komplementarna značenja u savremeni pojam emancipacije: emancipaciju države i institucije uopšte kao i emancipaciju od volje za moć i vlast. Iz ovog možemo zaključiti da novi feminizam istovremeno predstavlja radikalnu kritiku stare i koncipiranje nove teorijske i praktične paradigme.
I faza: eksplozivni uspon neofeminizma Prva faza, faza rađanja i brzog uspona novog ženskog pokreta traje od kraja šezdesetih godina do druge polovine sedamdesetih godina. Tu imamo tri glavna plana: a) u pogledu sadržaja i akcione usmjerenosti b) novih organizacionih oblika c) novih metoda akcije. 10
U sadržinskom smislu, ovo vrijeme možemo označiti kao fazu reformulisanja tzv ženskog pitanja i redefinisanja feminističkog pokreta i njihovih ciljeva. Taj proces se odvija pod poznatim sloganom lično je političko, privatno je javno. Ovu fazu karakteriše formiranje mnogobrojnih ženskih grupa, oformljenje prvih tzv. ženskih centara. Najčešći oblik povezivanja su tzv. consciousness – raising groups (grupe za podizanje svijesti žena o društvenim pitanjima). Nacionalna konferencija Pokreta za oslobođenje žena Velike Britanije, održana 1970. godine, formuliše sljedeća četiri zaključka: 1. 2. 3. 4.
dostupnost sredstava za sprečavanje začeća i sloboda prekida trudnoće; besplatno i svima dostupno čuvanje djece; jednake šanse u obrazovanju i profesiji; jednako plaćanje muškog i ženskog rada;
Četiri godine kasnije, ovi zahjevi su dopunjeni: 5. za pravnu i finansijsku nezavisnost; 6. protiv diskriminacije lezbejki. Pod geslom „Žene zajedno su jake“ u SR Njemačkoj se početkom sedamdesetih godina veliki broj žena i neofeminističkih akcionih grupa uključuje u tzv „Akciju 218“ (protiv zakonske zabrane prava žena da odlučuju o prekidu trudnoće). Za metod djelovanja neofeminističkog pokreta najveći značaj imaju sljedeća dva principa: princip samoiskustva ili sopstvenog iskustva i princip samopomoći ili međusobne ženske ispomoći.
II faza: neofeminizam kao kulturna snaga Kraj sedamdesetih i početak osamdesetih godina protiču u znaku konsolidacije početnih rezultata i daljeg uspona neofeminističkog pokreta. To je faza u kojoj je aktivnost neofeminističkog pokreta usmjerena u dva osnovna pravca: ka otkrivanju novih oblasti i aspekata feminističkog angažmana i ka prodoru feminizma u oblast obrazovanja, nauke i kulture. Novi feminizam podvrgava oštroj teorijskoj i praktičnoj kritici čitavu oblast medicinskog tretmana žene i njenog zdravlja. Najznačajniji prodor u ovoj fazi ostvaren je ulaskom feminizma u oblast univerzitetskog obrazovanja, nauke i kulture. To je period snažnog razvoja tzv. ženskih studija. Započinju i prva empirijska istraživanja u ovoj oblasti. Pokreće se čitav niz novih feminističkih časopisa, revija i žurnala. Sve ovo doprinosi razvoju osobene feminističke kulture. Za ovu fazu može da se kaže da novi feminizam postaje značajna kulturna snaga modernog društva.
III faza: zastoj i iskušenja neofeminizma 11
Od sredine osamdesetih započinje treća faza u razvoju neofeminističkog pokreta. To je faza izvijesnog zamora novog feminizma, ili kako piše Frigga Haug, u svom uvodnom tekstu za knjigu Pokret žena u svijetu – Zapadna Evropa, period klonulosti pokreta. Među aktivistkinjama i pripadnicama neofeminističkog pokreta sve je manje entuzijazma i spremnosti na svakodnevno praktično angažovanje u akcionim grupama i pokretu. Zapaža se izvijesna nezainteresovanost i ravnodušnost prema feminizmu. Jačaju takođe i sukobi neofeminističkog pokreta.
i
nesporazumi
među
različitim
segmentima
Ofanziva novog konzervativizma uključivala je povratak starim vrijednostima, među kojim klasična, u osnovi patrijarhalna porodica, ima ulogu jednog od značajnih nepolitičkih stubova potpore poretka. Pomjeranje političkog klatna udesno pogodovalo je ofanzivi i usponu antifeminističkog pro-life pokreta (pokreta za zaštitu života fetusa). To je dovelo čak do toga da je u SAD ukinuto pravo žena na pobačaj. Suočen sa ozbiljnim iskušenjima, neofeministički pokret nalazi se na raskršću. Prva antinomija na kojoj se peče novi feminizam jeste antinomija jednakost/različitost. Novi feminizam s pravom zahtijeva uozbiljenje stvarne jednakosti između muškaraca i žena. Druga antinomija koja pritiska novi feminizam je dilema zajedno ili odvojeno. Postoje razlozi zbog kojih se aktivnost neofeminističkih grupa oslanja na angažman žena, ali pitanje ravnopravnosti polova ne može se riješiti bez angažmana muškaraca. Treća, i možda najznačajnija antinomija, odnosi se na strategiju pokreta i na odnos prema socijalnom kontekstu, i može se definisati kao dilema i protivrječnost između političkog i nepolitičkog. Neofeminizam je odbacivao klasičnu političku opciju, a za političku atikulaciju i promociju svojih zahtjeva koristio je prije svega novoformiranu političku partiju „zelenih“.
EKOLOŠKI POKRETI I ZELENE PARTIJE
Ekološki pokret – paradigma novih društvenih pokreta Nije lako odrediti datum rođenja bilo kod društvenog pokreta, a ekološkog pogotovu. Nakon burne 1968. godine, koja je potresla svijet, duhovna situacija i društvena klima u Zapadnoj Evropi i Sjevernoj Americi je puna napetosti. Relativno kratkotrajan ali izuzetno intenzivan studentski pokret iz 1968. otvorio je društveni prostor za pojavu novih društvenih pokreta. Ubrzo nakon utihnuća studentskog pokreta i radničkih protesta javlja se čitav spektar novih društvenih pokreta. 12
S pravom se može reći da su ekološki pokreti obrazac ili paradigma novih/alternativnih društvenih pokreta.
Zaštitarstvo kao protoekološki pokret: konzervacionistički i pokreti očuvanja prirode Smatra se da se korijeni modernog ekološkog pokreta mogu naći u filozofskom, literarnom i romantično-prirodnjačkom pokretu pod nazivom transcendentalizam. Pokret se pojavio u Novoj Engleskoj (SAD) u prvoj polovini XIX vijeka. Glavno obilježje tog pokreta leži u vjerovanju u višu realnost od one koja se može potvrditi iskustvom, kao i u postojanje više vrste znanja nego što je ono što se može dosegnuti ljudskim razumom. Pokret transcendentalizma je bio pod uticajem dvije velike figure ekološke misli tog doba; jedan od njih bio je pjesnik i esejist Ralf Valdo Emerson, a drugi prirodnjak i pisac Henri Dejvid Toro. Emerson je već u svojoj prvoj i za ekološku misao najznačajnijoj knjizi, Priroda, izjavio da je priroda vječna i tvrdio da je ona u stanju da se oporavi od čovjekovih pogrešnih postupaka. Toro je bio mnogo više zaštitnički orijentisan. Tako je nastala njegova najpoznatija knjiga o mjestu gdje je proveo jedan dio žvota, Valden, ili život u šumi (1854). U odnosu na civilizacijski progres bio je prilično pesimističan. Nijedan od njih dvojice nije preduzeo sistematsku analizu efekata koje ljudi imaju u odnosu na prirodu okolinu. Taj posao će u Americi među prvima uraditi Džordž Perkins Marš, koji će u knjizi Čovjek i Priroda dokazati kako ljudska aktivnost može da prouzrokuje dramatična i nepovratna oštećenja na zemlji. Kada su SAD u pitanju, transcendentalisti su pripremili duhovni teren z pojavu prvih preteča modernih ekoloških pokreta. U slučaju SAD, istovremeno sa ubrzanjem industrijskog razvoja dolazi do strahovitog ubrzanja urbanizacije, na jednoj, i osvajanja relativno nenastanjenih i netaknutih prirodnih prostora na drugoj strani. Pod uticajem te prve novoformirane ekološke javne svijesti došlo je 1872. godine do prvog praktičnog uspjeha konzervacionističkog pokreta – u državi Vajoming proglašen je prvi put u svijetu nacionalni park, Jeloustonski nacionalni park.
Savremene ekološke ideje i nastanak ekološkog pokreta Rađanje savremenog ekološkog pokreta (I)
Slučaj SAD: Od Tihog proljeća do Dana Zemlje Šezdesete godine XX vijeka su u SAD bile vrlo burne i pune izazova. Vijesnici i nosioci društvenih promjena javljaju se u formi mnogobrojnih novih društvenih pokreta: pokreti za civilna prava i rasnu jednakost, mirovni pokreti protiv rata u Vijetnamu, pokreti za emancipaciju i ravnopravnost žena, studentski i kontrakulturni pokreti mladih, ekološki i antinuklearni pokreti. 13
Već početkom šezdesetih godina dobija na poletu Pokret za građanska prava koji je svojim masovnim protestima protiv rasne segregacije i diskriminacije crnačkog stanovništva obilježio čitavu tu deceniju. Dvije velike političke figure tadašnjeg američkog društva nasilno odlaze sa društvene scene. Najprije je 1964. ubijen Kenedi, da bi kasnije ista sudbina zadesila i Martina Lutera Kinga. Nakon pogibije Kenedija Kongres SAD donosi te iste 1964. godine Zakon o civilnim pravima. Nezadovoljne žene pod uticajem Beti Friden organizuju jake feminističke grupe koje 1966. formiraju Nacionalnu organizaciju za žene, koja insistira na idejama jednakosti i slobode i za žene. Njihove zahtjeve će tek 1972. godine prihvatiti Kongres donoseći Amandman o jednakim pravima, koji je u potpunosti izjednačio pred zakonom žene sa muškarcima.
Tiho proljeće (Carson) Pokret za zaštitu prirode pojavom knjige Rachel Carson Tiho proljeće dobio je 1962. godine veliki zamah. Njena slika gradića u srednjoj Americi bez cvrkuta prica, koje su izumrle zbog upotrebe pesticida i herbicida, probudila je ekološku svijest mnogih Amerikanaca i podstakla ih na akciju. Na oko 1.5000 univezitetskih koledža i u oko 10.000 srednjih škola održavani su posebni protestni časovi posvećeni zaštiti prirode. Formirane su brojne ekološke organizacije i različite grupe za zaštitu prirode. Među prvim takvim velikim organizacijama bili su: Fond za odbranu okoline, Prijatelji Zemlje, Zeleni mir.
Etika Zemlje (Leopold) Američki prirodnjak i ljubitelj šuma Aldo Leopold se s pravom smatra osnivačem etike Zemlje. On formuliše prve principe etike Zemlje. Etika Zemlje po njemu predstavlja treći stepen u razvoju etike; prva dva su etički odnosi između pojedinaca i etički odnosi pojedinaca i društva. Etika Zemlje jednostavno proširuje granice zajednice uključujući u nju tlo, vode, biljke i životinje, ili kolektivno: zemlju. Leopold formuliše i generalno pravilo etike Zemlje: jedna stvar je sa etičkog stanovišta u redu kada nastoji da sačuva integritet, stabilnost i ljepotu biotičke zajednice.
Populaciona bomba (Erlich) Paul Erlich koji je svojom knjigom iz 1968. godine Populaciona bomba izazvao ne samo veliki odjek nego i mnoge kontroverze u stručnim krugovima. Njegova upozorenja o opasnostima eksponencijalnog rasta stanovništva često su iskazana na drastičan način ali su se u osnovi pokazala tačnim. 14
Erlich, poput nekada Maltusa, zaključuje da se vrijeme udvostručavanja stanovništva strahovito skraćuje i da bi za narednih devet vijekova, ukoliko bi trend ostao isti, na Zemlji živjelo šezdeset hiljada triliona ljudi. Specijalizirana agencija UN-a za ishranu i poloprivredu, FAO, došla je do zaključka da porast prehrambenih proizvoda u svijetu ne prelazi 1% godišnje, dok svjetsko stanovništvo raste dva puta brže. Erlich je takođe upozorio i na nezgodnu činjenicu da je 40% stanovništva nerazvijenih zemalja mlađe od 15 godina, što znači da talas reproduktivno sposobnog stanovništva tek dolazi.
Neformalni zakoni ekologije (Commoner) Američki biolog Barry Commoner u svojim knjigama Zatvoreni krug (1972) i Sklopiti mir sa planetom (1975) suočio se sa ekološkom krizom, koja po njegovom mišljenju proizilazi iz činjenice da ljudi žive u dva različita, odvojena i suprotstavljena svijeta. Jedan je svijet prirodna biosfera, a drugi je od strane čovjeka napravljena tehnosfera. Commoner je formulisao nekoliko bazičnih ekoloških zakona kojima se rukovodi ekosfera. -
Prvi takav zakon glasi: Sve je povezano sa svačim. Za razliku od tehnosfere, prirodna ekosfera je izgrađena kao mreža u kojoj je svaki sastavni dio povezan sa mnogim drugima. Riba nije samo riba, već i proizvođač organskog otpada kojima se hrane mikroorganizmi i vodene biljke.
-
Drugi zakon ekologije glasi: Sve nekada mora da ode. Sve što je proizvedeno biće iskorišteno i moraće nekuda da ode. U tehnosferi dominiraju linearni procesi. Na kraju svake takve linije je uvijek otpad, koji predstavlja nasrtaj, ugrožavanje samoodržive ekosfere.
-
Treći ekološki zakon glasi: Priroda zna najbolje. Svaki ekosistem je konzistentan sa samim sobom; njegove mnogobrojne komponente su kompatibilne sa svakom drugom i sa cjelinom.
-
Četvrti zakon se može izraziti idejom Nema besplatnog ručka. Svako iskrivljavanje i izvrtanje ekološkog kružnog ciklusa ili svako nametanje tom krugu inkopatibilnih komponenata neizbježno vodi ka štetnim i škodljivim efektima. U tehnosferi dug se može tolerisati, jer se novom proizvodnjom mogu stvoriti dobra kojima će se dug platiti.
Dan Zemlje (Earth Day) Krajem šezdesetih godina serija alarmantnih ekoloških informacija počela je spontano da okuplja ljude oko ideje zaštite života na planeti Zemlji. Tako je rođena ideja da se ustanovi Dan Zemlje, a inicijativa se pripisuje senatoru Nelsonu, iz države Viskonsin.
15
Prvo masovno obilježavanje Dana Zemlje održano je u SAD 22. aprila 1970. sa idejom da se vladi u Vašingtonu, kao i javnosti u cjelini, pokaže da postoji jak i masovan ekološki pokret. U odgovoru na takvo raspoloženje građana Kongres SAD je uskoro donio Zakon o nacionalnoj politici zaštite okoline, kojim je ustanovljena Agencija za zaštitu okoline. Obilježavanje Dana Zemlje podstaklo je usvajanje Zakona o čistoj vodi, Zakona o čistom vazduhu i Zakona o ugroženim vrstama.
Rađanje savremenog ekološkog pokreta (II) Granice rasta (Rimski klub) Iste 1968. godine kada se u SAD pojavila kontroverzna knjiga Paula Erlicha Populaciona bomba u Rimu se okupilo trideset uglednih osoba iz desetak zemalja. Inicijator ovog skupa je bio Aurelio Peccei, a rezultat tog susreta bio je ustanovljenje jedne neformalne organizacije koja je uprkos unaprijed utvrđenom malom broju od 100 članova, postala vrlo poznata u svijetu pod nazivom Rimski klub. Prvi izvještaj Rimskog kluba, poznat pod nazivom Granice rasta, ponudio je tri osnovna zaključka: ● ako se sadašnji trendovi rasta u svjetskom stanovništvu, industrijalizaciji, proizvodnji hrane i iscrpljivanju prirodnih izvora nastave bez ikakvih promjena, granice rasta na ovoj planeti biće dostignute negdje u toku sljedećih 100 godina ● moguće je mijenjati ove trendove i uspostaviti uslove ekološke i ekonomske stabilnosti, koja bi bila održiva i u dalekoj budućnosti ● Ako čovječanstvo usmjeri svoje napore prema ostvarivanju svojih individualnih potencijala umjesto prema podmirivanju osnovnh materijalnih potreba, imaće više izgleda na uspjeh Nakon dvadeset godina, ovako izgledaju osnovni zaključci tima: ● Ljudska upotreba mnogih esencijalnih resursa i razvoj mnogih vrsta polutanata već su premašili fizičku održivost. ● Pad u proizvodnji hrane, upotrebi energije i industrijskoj proizvodnji nije neizbježan. Da bi se izbjegao, neophodne su dvostruke promjene. Sveobuhvatno preispitivanje politike i prakse koja ovjekovječuje rast u materijalnoj potrošnji i u populaciji, te drastično uvećanje efikasnosti upotrebe materijala i energije. ● Održivo društvo je još uvijek tehnički i ekonomski moguće. Prelaz ka održivom društvu zahtijeva pažljivu ravnotežu između kratkoročnih i dugoročnih ciljeva i naglasak na dovoljnosti, jednakosti i kvalitetu života.
Dubinska ekologija 16
Arne Naess održao je u Bukureštu predavanje u kome je izložio svoju koncepciju dubinske ekologije. Izložio je shvatanje prema kome postoje dvije vrste ekoloških pokreta: površni ekološki pokret i duboki ekološki pokret. Ključna razlika između te dvije vrste pokreta je u tome što se prvi bave posljedicama, a drugi dubljim razlozima koji se tiču principa na kojima počiva sav živi svijet. Za površne ekološke pokrete možemo da kažemo da su antropocentrični, dok su duboki ekološki pokreti ekocentrični. Arne Naess je formulisao sedam principa dubinske ekologije i dubokih ekoloških pokreta: 1. Odbacivanje slike čovjeka u okruženju, u korist relacione predstave cjelinapolje 2. Biosferični egalitarizam – u principu – zahtijeva poštovanje i divljenje svim načinima i formama života 3. Principi diverziteta i simbioze 4. Antiklasni stav – karateristika prirode je besklasni diverzitet 5. Borba protiv zagađenja i iscrpljivanja resursa 6. Kompleksnost, a ne komplikovanost 7. Lokalna autonomija i decentralizacija
Dolazak i uspon Zelenih Prve ekološke partije Malo se zna da prve ekološke partije nisu bile formirane na tlu Evrope. Prva politička partija koja je na izbore izašla sa isključivo ekološkim programom bila je Ujedinjena grupa Tasmanije koja je učestvovala na izborima u Australiji aprila 1972, ali nije osvojila nijedno poslaničko mjesto. Mjesec dana kasnije, u maju 1972. formirana je prva nacionalna zelena partija na Novom Zelandu, pod imenom Values (Vrijednosti). Prva partija tog tipa na tlu Evrope formira se u Velikoj Britaniji 1973. godine (Zelena partija). Ideje za njen program su se velikim dijelom oslanjale na čuvenu knjigu Edvarda Goldsmita Plan opstanka. Te ideje su naglašavale minimum prekida ekoloških procesa, maksimum očuvanja sirovina i energije, nulti rast stanovništva, i socijalni sistem koji bi ljudima omogućavao da više uživaju. Formiranje i uspon zelenih partija u Evropi može se podijeliti u nekoliko talasa. Prvi talas traje od 1972. do 1982. To je decenija kada se u mnogim zemljama Zapadne Evrope pojavljuju ekološke partije. Tokom 70-ih godina formirane su samo u Švajcarskoj (1972), Velikoj Britaniji (1973) i u Belgiji dvije (1976). Na početku osamdesetih: -
1980: u Njemačkoj, Finskoj, Italiji,
17
-
1981: u Švedskoj, Irskoj i Portugalu; 1982: u Francuskoj i dvije partije u Austriji
Druga faza u razvoju zelenih partija nastaje nakon velikog i za mnoge neočekivanog izbornog uspjeha zapadnonjemačkih Zelenih, tj. od 1983. godine i traje sve do kraja osadesetih. Treći talas nastajanja zelenih partija karakteriše njihovo formiranje u bivšim socijalističkim zemljama Centralne i Istočne Evrope, krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina.
Prvi veliki izborni uspjeh Zelenih: ulazak u Bundestag Godine 1983, 22. marta, prva značajnija grua poslanika Zelene partije ulazi u jedan zapadnoevropski parlament. Riječ je o 28 polsanika zapadnonjemačke partije Zelenih. Od svog formiranja, 1980. godine, Zeleni su o sebi govorili kao o antipartijskoj partiji, političkom glasu različitih građanskih inicijativa i pokreta. Zeleni u Njemačkoj su bili naprominentnija partija toga tipa, ali njihovo porijeklo i razvoj nisu tipični. Formativni period za uspostavljanje partije Zelenih u Z. Njemačkoj traje tri godine, od 1977. do 1980. To je period kada je rasprava o nuklearnoj energiji i moći bila glavni pokretač za uspostavljanje lokalnih i regionalnih saveza Zelenih i/ili Alternativnih lista. U jednom su se svi slagali: pojava Zelenih je bila prvi veliki izazov poslijeratnom konsenzusu elita zapadnonjemačkog društva na kome je počivao ustanovljeni poredak koji odlikuju reprezentativna demokratija, pasivno građanstvo, potrošački stil života. Jedno od najpoznatijih objašnjenja ponudio je Ingelhart u svojim istraživanjima o pomjeranju težišta u zapadnoevropskim društvima, sa tzv. materijalnih na postmaterijalne vrijednosti. Dakle, bogata zapadna društva koja su u osnovi uspjela da zadovolje materijalne potrebe, ušla su u fazu kada su na dnevni red došla pitanja duhovnih, kulturnih i drugih postmaterijalnih vrijednosti. Među pristalicama i onima koji podržavaju Zelene ima mnogo više onih koji preferiraju postmaterijalne vrijednosti, nego što je to slučaj sa ostalim zapadnonjemačkim političkim partijama. Drugo značajno objašnjenje ponudio je Ofe svojom teorijom o dekomodifikaciji radne snage. On je ukazao na promjene u socijalnoj strukturi gdje je na djelu visoko autonomna i obrazovana radna snaga. Treće objašnjenje ukazuje na činjenicu da su zapadnoevropska društva u cjelini, u nekoliko decenija poslije Drugog svjetskog rata doživjele izuzetno brz industrijski i privredni razvoj. Zajedno sa ekonomskim rastom raslo je i zagađenje životne sredine. Dakle, opravdano je pretpostaviti da bez postojanja ozbiljnih ekoloških problema u tadašnjoj Njemačkoj ne bi bilo ni uslova za nastanak jake partije Zelenih. 18
Četvrto objašnjenje ukazuje na duboke korijene koje ekološki pokret ima u studentskom pokretu i pokretu Nove ljevice iz 60-ih godina. Tijesno povezan za prehodnim je i peti vid objašnjenja koji akcenat stavlja na generacijski jaz. Teret ćutanja, kojim je prekrivana nacistička prošlost Njemačke, mlade generacije nisu više mogle da izdrže. Najzad, šesto objašnjenje intenziteta ekoloških mirovnih pokreta vezano je za specifičnu geopolitičku situaciju podijeljene Njemačke. Hladnoratovska nuklearna konfrotacija Istoka i Zapada stvorila je upravo u Njemačkoj kritičku svijest i povoljni socijalni ambijent za jak antiratno orijentisani ekološki pokret. Usponu Zelenih išla je na ruku i konjukturna struktura političkih okolnosti koju karakteriše relativno zatvorena struktura političkih imputa, kao i relativno slaba struktura političkih autputa. U pokrajinskim izborima, kao i u izborima za Evropski parlament, Zeleni su skrenuli na sebe pažnju medija, izgradili prve finansijske resurse i stekli parlamentarnu vještinu i kredibilitet, tako da su supjeli da i na nacionalnim izborima preskoče granicu od 5% i da uđu u Bundestag.
19
