Lumasaaba (Lugisu) translations by Wangoda Wilberforce and Neumbe Ritah Kidasa. SUCCESSION Siina shekhukhola nga wumundu wuli Niibindu byewe wafile? Khufa kwo’mukanwa lwawa khuli khwe bubwile Buwandalafu. Issawa imand andalafu afu inyala ala yaba aba imbi naabi nga A’liwo kamaya oba khukhwesanil khukhwesanila a khubindu khubindu bwo’muffu. bwo’muffu. Likambila Likambila lya Uganda lya rawo bulayi bihambakana ni bibindu byo’muffu.
Sii Siina sii siilinik inikhu hukh kho olekh ekha nga wum wumundu undu waf waffile khuwandikha oba walama muburone musitabu taa?
nga nga
wa
Nga wumu wumuff ffu u wale walekhe khele le siil siilam amo o sh shye ye buwa buwand ndik ikhe he,, ishy ishyo o ni sh shyo yo siikane sirambe nga indakililo yekhulelela siina sii nabanga sikholekha khu bindu bindu byo’ byo’mu muff ffu? u?.. Wumu Wumund ndu u wuli wuli mubuny mubunyal ala a bwe bwe khukab khukaba a bibindu khusinzila nga wumuffu nga ni awandikha musitabu sye shye silaam sil aamo, o, wuyo niye wuwakha wuwakha khurebe khurebewa wa (umusi (umusiikh ikha). a). Umusiik Umusiikha ha kamasiina kebwe kakha kuwandikhiwa musitabu shye siilamo. Nga iwe wuli umusiikha, waliwo bisinza oba kamadala likhumi na kabili (12) (12) kesi kesi wakha wakha walond walondele elela la ne wabona wabona wuli wuli walond walondele elele le likam likambil bila a amala amala buli buli mundu mundu wakaban wakabana a khusin khusindu du shyo’u shyo’umuf muffu fu mubula mubulayi yi nga shiishewe oba shiishabwe. Kamadala kano niko ikasi haasi; 1. Fuuna ibaluwa ibaluwa iye khuffa. khuffa. Nga umuffu umuffu wafilile wafilile mwindwal mwindwaliro, iro, saba lidwaliro likhuwe ibaluwa iye khuffa, oba nga umundu wafilile ingo, saba nasitsologo uwe lidala lisokha akhuwe ibaluwa oba lupu lupuru rupu pusi si nga nga wale walele lekh kho o ni kumu kumuhu hulu lu ni su suun ungu gumu mu bibi bibiwa wa buwaga biri umundu ilala wafile oba wafa. 2. fuun fuuna a bwin bwino o mubu mubuwa wand ndik ikhe he nga nga bwar bwaron onew ewel ele e mulu mulusab sabam ames esii oba oba mulu uluwaga waga.. Akhab khaba a nga nga siil siilam amo o siny sinyal ala a sh shy ya rone onewa mululimi lwoosi,shyakha khuyilibwa mumakambila kamatuffu. 3. sinz sinzil ilil ila a lika likayi yilo lo siin siina a lili lili nibu nibuny nyal ala a khus khusit iton ongo gole le.. Buny Bunyal ala a khulag khulagili ilila la mugo mugo shi shisiz sizili ilila la khu bonekh bonekha a khwe khwe mungo mungo umwo. umwo. Bitongole bibili haasi ha 500,000 bikholebwakho numunamakabila uwe lindala lye khabiri (2). Bitongole biri haasi he 20 20,00 ,000,0 0,000 00 ni 50 50,00 ,000,0 0,000 00 bikhol bikholewa ewakho kho numuna numunamak makabi abila la umukhulu ne bitongole bibirisa oba bili hangagi ha 50,000,000 bikholebwa kho ni likayilo likhulu lye kamagabira. 4. fuuna tsibaluwa sye khukhwirusa. Lupurupusu lwe khukhwirusayo lulakana likayiro ni bulangirisi luli khukhwiyongela khuli mu buwanga ate ate uli ni buwagi agizi mubalangirisi be khu byalo. 5. fuun fuuna a lupa lupapu pula la lwe lwe khum khuman anyi yiwa wa.. Lika Likayi yiro ro lika likana na khum khuman any ya umundu umundu umwene umwene uli khusaba khusaba lupuru lupurupusi pusi lwe lwe burang burangiri irisi, si, ilala ilala niyo umwene uwakha waaba? 6. wandik wandikha ha biwandi biwandikho kho bye likayi likayiro. ro.biw biwandi andikho kho binno binno bil bilang angiwa iwa
biiri siilango,ni khusaba khulabula lundi biyilibwe mwikakayiloi. 7. bukulla bukulla biwandi biwandikho kho biffuki biffukiliisi liisibwile bwile.. 8. russa bilaan aango mumbapu apula tsekama amawulile.bilang ango bye mumaw umawul ulil ile e bibol ibolel ela a bul bulimun imundu du yeesi eesi uli uli ni sh shy yamb ambaso aso musitongole shyosi aliwasabile khuba umurangirisi 9. Itsa ubonekh ubonekhele ele mwikay mwikayilo ilo babandu babandu bakhubone. bakhubone. 10. Khukhwama likayilo lifukilisa khusaba khwowo ulitsya mwikayilo ubukule tsimbapula nibiwandikho byelikayilo. 11. Taand andikhaa khaa kh khukaab aaba tsak tsaka a sit sitongolenga ulo ulondelela bye bye haasi biino;
kaliina niko kamaddala kekhukaba sitongole nga iliwo silaamo sitereefu shyahari ? khubone bbino haasi; 1. Buusa kamakobi kamakobi koosi koosi keesi keesi babantsa babantsa umufu umufu 2. Ssasula Ssasula kamakobi kamakobi kooai kooai keesi keesi babatsa babatsa umufu. umufu. 3. Kab Kabila ila bab babandu andu bibi bibind ndu u byou byoum mufu ufu khul khulon onde dellela ela sil silamo amo sishyawandikhibwa. 4. Akhab khaba a nga many anya muri bilamo byosi sibamo amo kam kamasino kebakhasi oba bakelema bomufu,babana balihaasi he kimyakha 18,ni babandu babandi beesi umffu abe amenyessa.nga bibindu sibimala taa,bakhendesakho byebalala khusinzilila khusilaamo. 5. Biikh Biikha a bulaay bulaayii bibind bibindu u byemb byembali alili lila la byoosi byoosi byeesi byeesi mukabi mukabiil ilekh ekho o bibindu byomufu. 6. lwawele lwawele rambila rambila ilala ilala nga watsilila watsilila khuyeeta khuyeeta nga niibakhwiyiki niibakhwiyikina na lundi beyongere bakhwiyikine Siinna siilinikhukholekha nga wumundu waffile nga siwandikhile siilamo situffu taa? Silli Sil li sikumu sikumu nnaabi nnaabi khuka khuka bibind bibindu u byo’mu byo’muffu ffu nga siwalam siwalama a taa. taa. Ne kamakambila kamakambila karawo karawo byekhulon byekhulondelel delela a nga wumukelem wumukelema a ni babanna babanna bomugenzi bomugenzi bunyala bakabannana bibindu byo muffu, ne siinno siinno sileeyi sileeyi amala siiwangaffu. Eyinno niyo issonga ndweela lwasiina umusaani nu muke mukele lema ma mwak mwakha ha mwa’ mwa’ laam laama a nga nga bussi bussiil ili. i. Kale Kale Bino Bino niby nibyo o bye bye khulondelela, khusyekhukhola nga wumulebe waffile nga siiwalamile taa. Nnaannu wunyala wabanga wumurangirisi? Wum Wumundu undu wuy wuyila bura burang ngiirisi isi mungo ungo nga nga umwen mwene e waff waffiile nga nga siiwandikha shoosi taa, bamulanga barri umusikha oba u’mukhussa. Ilommo Ilommo iss issokh okha a niyo niyo yyekhum yyekhumany anya a naannu naannu wunaaba wunaaba umusii umusiika. ka. Oba umurangirisi? Ugand anda ili niikam kamankamb ambila kamakali ali naabi kaka kakaha ham mbakan akana a khub khuby yekhul khulon onda da umus umusiikha kha oba umur umuran angi girrisi isi uwe’mungo mwomundu nga naffile. Lwekhuuba kamakambila kasaba kari bulim bulimund undu u yeesi yeesi khurusa khurusakho kho wumuke wumukelem lema a womuge womugenzi nzi akhile akhile
khuffunna khuffunna “ibaluuwa “ibaluuwa yekhafukil yekhafukilisa” isa” amala khulakhuffuki khulakhuffukilisa lisa babanna babanna bakhali bakhali battuf battufu u khuba khuba barangi barangiri risi si taa, taa, sii siibon bonekha ekhana na sii siiri ri likamb likambila ila likanaa wumukelema womugenzi niye wuwakha waaba umurangirisi. Akhaban Akhabanya, ya, likam likambil bila a nalyo nalyo lirawo lirawo lirri lirri umundu umundu wuwebw wuwebwa a sii siisin sindu du sikaali akha waaba umurangirisi amala wuyo akha wabba umwanna uwomugenzi.
Nnannu wunyala waramba nga umusikha oba u’mukhusa? Umukelema Umukelema oba umuleebe umuleebe wo’mugenzi wo’mugenzi oba umuffu umuffu wumuuli wumuuli hambi nnaabi. Uny Unyala ala uryen ryena a khu khukwan kwanga gali lib bwa nga nga umur umuran angi giri ris si oba umusiikha? Wumundu anyala khukhwangalibwa nga umurangirisi nga alondelela kimirembe kinno haassi; Wuna Wunasab sabib ibwa wa khub khubuu uusa sa biwa biwand ndik ikho ho biik biikal alii biit biitam amba bakan kana a nni nni bye bye burangirisi bwe mungo hamaala ikooti inaaba ni khukalawo khumundu umutuffu umutuffu unnarangir unnarangirira ira mungo mwo’muffu mwo’muffu.. Luffanyum Luffanyuma a siishyakhi siishyakhile le khukelewesa kumatendela ttaa nga uli khukana khurangirira mungo tta. Lidaa Lidaala la lyel lyelik ikhu humi mi nabi nabita tarr rru u lye lye bura burang ngir iris isii bwe bwe mung mungo o oba oba bwe bwe sitongole shyo’mundu wuffa nga sii wawandikhile silaamo taa.
Lidaala lisokha (1). Fuun Fuuna a ibal ibaluu uuwa wa iyek iyekhu huff ffa a khuk khukhw hwam ama a mwid mwidwa wali liro ro.. Nga Nga umuf umuffu fu waffil waffilil ile e mwidwa mwidwali liro ro oba mwikang mwikangilo ilo.. Saba Saba likangi likangilo lo libaw libawe e ibaluw ibaluwa a iyekhuffa. iyekhuffa. Nga wafilile wafilile mungo, saba nasitsolong nasitsolongo o uwe lidala lisokha lisokha khubawa ibaluwa yekhuffa. Lidaala lyekhabili (2) Ikhanya kooti siina inyala yakhola oba yaba nibunyala khubindu oba mungo mwo’muffu. Bunyali khurangirila sitongole khusinzilila mukhubonekha khwe mungo oba khwesitongole. Bitongole biili haasi he 500,000 bikholebwakho ni umunamaka mbila umuro welidala lye khabili II, hakari ha 500,000 ni 20,000,000 bikholebwakho ni umunamakambila umukhulu uwe lidaala liso lisokh kha a 1, Bitong tongo ole biil biilii hakar akarii he 20,00 ,000,0 0,000 ni 50,00 ,000,00 ,000 bikhol bikholebw ebwakho akho ni umukhul umukhulu u we likayi likayilo lo oba ikooti ikooti hamala hamala khubir khubirisa isa oba hangaaki he 50,000,000 bikholebwako ni likayilo oba ikooti ikulu. Lidaala lye khataru (3) Fuuna tsibaluwa tsibaluwa tsekhukhwi tsekhukhwirusa rusa kamakambil kamakambila a siikaakana siikaakana tsibaluwa tsibaluwa tsekhukhwirusa taa oba khukkhwiyanjula. Ne tsibaluwa itso tsiyeeta khusaba khwo’wo khukhwiyongela. Siili silayi khuffuna tsibaluwa tsibili khukhwama wanasitsolongo welidala lisokha tse khukhwiyanjula
Indwela Indwela mwikayil mwikayilo o likulu likulu ikindi wo’munamakambi wo’munamakambila la umurangiri umurangiris s oba likayilo lilikhola khumusango ukwo. Tsibaluwa Tsibaluwa isi nasitsolon nasitsolongo go we lidaala lidaala lisokha lisokha isakha isakha khuhamo khuhamo biino; biino; kamasi kamasiim ima a kunasi kunasitso tsolon longo, go, kumurw kumurwe e ni kumuta kumutala la oba sif siffo fo sikhul sikhulu u (Distr (District ict), ), lisii lisiinna nna lyowo, lyowo, kamasi kamasiina ina ko’muff ko’muffu, u, bulebe bulebe khumuf khumuffu fu oba imambakana imambakana nu’muffu, nu’muffu, kumutala kumutala kwomuffu, kwomuffu, sisindu sisindu shye kumugaso oba shye shye kamaan kamaanii naabi naabi shyo’m shyo’muff uffu. u. Indakil Indakililo ilo ye hango hango oba intsa intsa yo’muffu ni bisinza bibind bimuli hambi, tsinakhu tsekhuffa, kimyakha kyo’mu kyo’muffu ffu kyesi kyesi affilil affililekh ekho, o, ela ukanikh ukanikhe e umugen umugenzi zi abe umuram umurambi bi namwe taa, simalilisayo siiba kumuhulu khwa nasitsologo we lidaala lisokha ni sanguma yeewe.
Lidaala lye khaane (4) Fuuna lupapula lwekhumanyibwa. Likayilo oba ikooti ikaana khumanya umundu uli khusaaba tsibaluwa tse barangirisi ali umwene umuffu. Lidaala lyekharaano (5) Nga umukhwalikhe, khu mugenzi, funna biituffu bilakana biri abe muli bakhwalikhe. Nga mwakhwalikhe mubukhoseffu ne simwafuna ibaluwa yebukhw yebukhwale ale tta, tta, munyal munyala a mwawa mwawandi ndikha kha tsi tsibal baluwa uwa tis tistso tsokes kesa a tsi tsiri ri mwamakhuba mukwale ni namulekhwa oba ni umusaani singa aba nga umukhasi niyo uffille. Lidaala lyekhasesaaba (6) Ne noola abe siwakhwalikha khumugenzi taa, fuuna ibaluwa iyokesa iri abe simuli simuli mukhwa mukhwale le nu’mug nu’mugenz enzii taa khukhw khukhwama ama isi umuran umurangir girisi isi umukhulu. Ibaluwa lyo yookesa iri mungo mwo’mugenzi ni umuran umurangir girisi isi umukhul umukhulu u bafuki bafukilis lisile ile bari bari wakani wakanise se mungo mungo umwo umwo nga umurangirisi oba umusikha. Lidaala lye kumusanvu (7) Wand Wandik ikha ha biwa biwand ndik ikho ho bye bye mwik mwikay ayil ilo o oba oba bye bye muko mukoot oti. i. Waak Waakha ha khuwandi khuwandikha kha biwand biwandikh ikho o biraano biraano (5) byenja byenjaulo ulo amala amala ubyakan ubyakanise ise mwikayi mwikayilo lo nga bitwee bitweela la khubal khubaluwa uwa tsowo tsowo tsekhu tsekhukhw khwiko ikonze nzelel lela a isi umur umuran angi girrisi uwel uwelik ikay ayiilo. lo. Mwiiby ibyo muba mubaam amo o binno inno;; kam kamali alilo kett kettsi siba balu luwa wa tse tse bura burang ngir iris isi, i, tse tse khul khulan angi gili lira ra,, sh shye yeku kullangi angiri rila la tsimbapula tsekhumanyibwa khwelikayilo. k hwelikayilo. Lidaala lyesinnane (8) Funna biwandikho byangali shyangali ni shyo siwandikho sism sismen enie iele lese sele le siri siri umun umundu du isi isi lisi lisinn nna a lyew lyewe e bare barere rekho kho sungu sungumu mu khusiwandikho niye umundu umutuufu urerekho singumu khusiwandikho. Lidaala lye sishenda (9)
Biikha Biikha atwee atweela la tsi tsimb mbapul apula a tsetsi tsetsibal baluwa uwa tse burang burangiri irisi. si. Mubalu Mubaluwa wa isaab isaaba a ibam ibamo’ o’bi binn nno; o; ibal ibaluw uwa a yekhu yekhuff ffa, a, ibal ibaluw uwa a yekhu yekhukh khwi wiya yaju jula la khukhwama khukhwama wanatsitsol wanatsitsolongo ongo uwe lidaala lidaala linyowa, linyowa, lutweela lutweela khupapula khupapula lwekhumanyibwa, ibaluwa ye bukhwale ne noola abe uli umukhwalikhe icchumugenzi, kamalilo, ni bakakaffu khukhwama mwikayilo.
Lidaala lyelikhumi (10) khuuppa mumbapula tsekamawulile biwandikho bye khusaba Lidaala lyelikumi nalitweela (11) Bonnekha mwikayilo khumanyibwa ni belikayilo Lidaala lye (12) Fuuna tsibaluwa tse burangirisi Lidaala lye (13) Tsibalawa itsyo nga nubonna amwalo hanno Itandikha khukaba bibindu. Immenielesa byehaasi. Madaala siinna kekkhulodelela nga mukabanana bibindu byssi balaama bulayi? 1. Bussa kamakobi kamakobi koosi koosi keesi keesi babatsa babatsa umuffu umuffu 2. ssasula ssasula kamakobi kamakobi koosi koosi keesi keesi babatsa babatsa umuffu umuffu 3. biikha biikha Bujjulisi Bujjulisi muikooti muikooti oba oba mwikayil mwikayilo o 4. kabila kabila babandu babandu bibind bibindu u byo muffu khusints khusintsila ila nga nibyar nibyaraon aonewa ewa mukwangwanyi yessi umugenzi aroona nga asilli khuffa tta. Sisintsa siikali naabi siili nikhuwebwa babaana. 75%, 15% bili nikhuweebwa bakelema bo’muffu 5. biikha biikha biwandikho biwandikho byossi bibyoke bibyokessa ssa nga bibindu bibindu nibyakabiwa nibyakabiwa 6. Umusi Umusikha kha wakh wakha a wara waramb mba a bula bulayi yi khukhw khukhwol olel eles esa a khuk khukan ana a khwe khwe khukunu khwebabandu babakha khuffuna bibindu byo’muffu. Biby Bibyer erew eway ayo o muma mumakam kambi bila la ke linam linambo bo Ugand Uganda a mu’m mu’mwi wiik iko o kwe kwe siik siikann anno o sitw sitwee eela la,, Biim Biimya ya sh shen enda da kamak kamakhu humi mi sh shye yend nda a naki nakira raano ano (1995) Kamamb Kamambila ila kakarew kakarewawo awo mu 19 1995 95 ke linaam linaambo bo lya Uganda Uganda niko niko ke hangaagi naabi mu Uganda. (sisinza shyekhabili 2). Kamakambila ka 1995 karerawo gavument ya Uganda shyek shyekhu hukh khwi wili lind nda a sy sye e khut khutand andik ikhi hila lakh kho o ni buny bunyal ala a bwe bwe baband babandu u banauganda. Nga bakhola kamakambila ka 1995, banauganda bewayo naabi naabi khukho khukhobekh bekha a “Ugand “Uganda a lyeku lyekumut mutind indo o iburan iburangir girii nga barawo barawo byee byeeff ffun unna na,, byapo byapoko kopo poko ko byek byekum umut utin indo do nga nga babir babirir ira a munn munnom oma a ndwe ndwela la iyeli elinam nambo lyos lyossi si,, nga nga babi babirrira mubu mubuttweel weela, a, luko lukoos osii, bulekhaane, bubuvikule, khutsa mumooni-nibibindi byoosi. Kamani kapokopoko mu’ganda kali mubundu. (sisinza 1) shyek shyekam amak akam ambi bila la silo siloma ma siri siri buli buli umun umunaug augan anda da lale laleki kimy myak akha ha 18
khutsa hangaki hali nibunyala khulonda. Buli bunyala bwabuli mundu muga mugand nda a uli uli niki nikim myakha akha 18 khi khininn ninna. a. Khut Khutsa sa khwi khwiha hand ndiikhis khisa a khurobo khuroboola ola.. Sis Sisinz inza a shye shye 5a) linamb linambo o linay linayila ila buli buli lid lidaal aala a likani likanibwa bwa lyoosi khabonatiri bulimunauganda yeesi uwola khulonda, ewandikhisa ate waramb warambisi isile le bunyal bunyala a bwewe bwewe khurobo khuroboola ola.. Lukhik Lukhikho ho lweri lweri nambo nambo lukhulu lukhulu lunarona lunarona kamakambil kamakambila a kakane kayente banauganda banauganda baleme baleme kabayete nabbo banyalise khukhwihandikhisa nabbo baroboole. Babe Babekh khal alii be mu Ugan Uganda da bakha akha khuw khuwa a lukoo ukoosi si (a) kum kumweny enya kweli kwelinam nambo, bo, ibende ibendela, la, ngooli ngooli ni kamawu kamawuli lile le (b) bunyal bunyala a nikhub nikhubawo awo khwebabandu (c) khulinda babanna ni bibyawe byosi (d) Khulinda ni khuwa lukoosi bibindu byaffesi (e) Khukaya linaambo (f) Yeeta khulinda kama kamaka kamb mbil ila a ni luko lukoos osii (g) (g) Sasu Sasula la kumu kumuso solo lo (h) (h) Yiwa Yiwand ndik ikhi hisa sa munyanga tse khuroboola ni bibindi byosi binangoona Uganda. (sisinza 17) Babandu boosi balisitwela mumoni-ni haasi hekamakambila ate siibana sosolebwakho mungeli ngatsinnio ttaa, Umusaan Umusaan oba umukhas umukhasi, i, isaa’m isaa’ma, a, isi asaali asaalikha, kha, umunaan umunaanu, u, oba ni mungel mungelii tsi tsitsi tsinda nda taa. taa. (Sisin (Sisinza za 20 20)) Baari Baari linamb linambo o sil silina inaffu ffuna na idi idiini ini yalyobussa taa. (sisinza 7) Bakhaasi Bakha khuffunna bulakhaane ni basaani basaani.. (sisin (sisinza za 33 33). ). Baleme Baleme bulini bulinibung bungali ali khu webwa webwa sirifw sirifwa a ate linaambo ni sisinza shyakha shya fayo naabi khubona hari babandu baleme bayetebwa. (sisinza 35) linaambo linayila khukhwinyukhila ate liko likole le khuba huband ndu u ban banabi abirisi isibwa bwa bubi bubi nga nga bal balole olela kimy kimyak akha ha,, khukhwinyala khwo’mundu yesi khusonga tsikhali indwela taa. (sisinza 32) Akhaba bafiiti ne balinibunyala khukhwitabila mubyapokopoko. (sisinza 36) Mbayo umundu ufukilisibwa khukhwiribwa ni khungalilamo taa khurus khurusakho akho nga shyabi shyabiri risib sibwil wile e ni likayi likayilo lo likhul likhulu. u. (sisin (sisinza za 22 22)) Baba Baband ndu u bawe bawebw bwa a khuw khuwal alil ilis isib ibwa wa khul khulay ayii mung mungel elii tsoo tsoosi si oba oba mumakay mumakayilo ilo koosi, koosi, kimisan kimisango go kikhal kikhalii mitwel mitwela a taa. taa. Bulim Bulimund undu u ali ni bunyala khuba ni sisindu ate sisindu shyewe sishyakha shyayilibwa nga mbakhumusasula taa. (sisi (sisinz nza a 25 25)) Buli Buli mund mundu u alin alinib ibun unya yala la khukh khukhwi wikh khol olel ela a bibi bibind ndu u nga nga umun umundu du,, mung mungo o mwew mwewe. e. (si (sisinz sinza a 27 27)) Buli Bulimu mund ndu u m’ug m’ugan anda da ali ali nibu nibuny nyal ala a khut khutsa sa khwi khwiso some melo lo.. (sis (sisin inza za 30 30)) umus umusan an nu’m nu’muk ukha hasi si balinikimyakha 18 khuniina bali nibunyala khu khwalikha oba khutsa mubukhwale nu’mundu isi bakha fanana taa. Amala batandikhe mungo mwabwe (sisinza 31) bukwale bwingilamo umusaani nu’mukhasi nga bafukkilisanile. Lukhobo lukhulu lwelinambo lulinikamani nga lukhula kamakambila lwe lukoosi, khutsowatsiwana ni burangirisi bulayi bwa Uganda. (Sisin (Sisinza za 79 79)) umuran umurangir girisi isi welina welinambo mbo niye niye umulak umulakili ili umukhu umukhulu lu uwe kamahe kwa gavumenti ate niye umulakili umukhulu uwe kamahe ka
UPDF oba kamahe ka Uganda. (Sisin (Sisinza za 98 98)) umuran umurangir girisi isi welina welinambo mbo alolel alolelela ela ate wakami wakamisan sanaabi aabi bibyahandikhibwa mumakambila ka Uganda. (Sisinza 99) kamakambila khakholebwa ni babaandu ate kakholebwakho ni kamakayilo nga buhirira mumakambila binno byosi bikholebwa ni khokana, khololelela ni bunyala bwe babandu. (sisinza 126) kamakayilo kanaba kaungelele ate sikanalondelela indakililo oba kamani ko’mundu yesi taa.
LOCAL COUNCIL COURTS. Siin Siina a shye shyesi si ukan ukana a khum khuman anya ya khuk khukhw hwam ama a khum khumak akay ayil ilo o kehaasi? Kamakayilo kehaasi nishyosi? Kamakayilo kehaasi kawelesa bitonglole byekamadala kehaasi. Khuli nikamadaala (3) kekamakayilo kehaasi (1) lidaala lyekhubyaalo (LC1), lidaala lyekumulukha (LC2) ni lidaala lyekhugombolola (LC3) Bibiiba mumakayilo kekamadaala kehaasi Kama Kamakay kayil ilo o keha kehaas asii khum khumad adaal aala a kekhu kekhuby byal alo o niki nikimi milu lukh kha a bali bali ni nasitsolongo, umuro wanasitsolongo ni umuwandikhi waabwe. Kimitala ni kim kimilukh lukha a nakyo akyo kil kilinikh nikhub uba a nil nilidaa idaalla lyaabw aabwe, e, kamad amadaa aala la kebakelema ni nasitsolongo uwekhakikho khe bye baleme. Siikhulu siiri siisinza shyekhataru khubarangirisi bakha baba bakelema. Khwidaala Khwidaala lyegombolo lyegombolola, la, sirimba, sirimba, Ni Tsimonisi Tsimonisipaali; paali; likayilo likayilo libbamo libbamo baba babakh kha a bar baranno anno (5) babaf abafuk ukil iliibwi bwile ni khaa khaakh khiikho kho ate ate baba aba babu babuku kuli libw bwil ile e ni bakh bakhul ulu u be khaa khaakh khik ikho ho akho akhoo. o. Afaz fazali ali babi babilli khubabakha baano bakhabaaba bakelema. Umubakha uwemwikayilo lyehaasi akha waba umwikaali wesisinza isi likayilo linyolekha. Babakha be kamayilo aako bakha baba ni tsisambo tsinda tsi ndayi yi ate bakha bakha khuba khuba babandu babandu beluko belukoosi osi lwehang lwehangaki aki.. Babakha Babakha aboo bakha khumanya lulimi lwekhussya lwekhussyalo lo ate silisilaayi silisilaayi khumanya khumanya ni luwanga oba lusambametsi. Babakha abo sibakha khuuba nga babakha mumakayilo kemumadaala kassokha tta, oba Babakha mulukhikho lwelinambo tta oba sibaakha khubakho nisiffo shyosi mugavumenti tta.
Byekhutsiilakho bikhulu mumakayilo ke kumadaala kehaasi Byekhutsilakho nibyo binno; 1. Bunyal Bunyala a bwo’ bwo’ mundu. Babandu Babandu boosi boosi basalikh basalikha a ni bunyala bunyala khu birisibwa bulaayi ni lukoosi. Babandu sibakha khubiribwa buubi ne balala bulayi tta, lwe khuba balala oba baleme tta oba idiini, khubonetha, kimyakha ni bibindi byossi. 2. Babakh Babakha a be kamakayi kamakayilo lo kehaasi kehaasi bakhalek bakhalekha ha tsi tsikhw khwe e khubandu khubandu,, bale balekh khe e khus khusos osol ola, a, bale balekh khe e khuk khukun unga gana na,, khuk khukhl hla a bibi bibind ndu u musyama ate bame tsimande tsombi yikhaba khuwayo kamalilo kaabwe. 3. Babakh Babakha a ni bebunyala bebunyala bakha khuwa bakelem bakelema a lukoos lukoosii nibyes nibyessi si bakhoola babakha baano bakha khumanya bilayi byo umukhasi mugavumenti yehaasi. 4. tsii tsiisa samb mbo. o. Bakh Bakhul ulu u ni bebu bebuny nyal ala a bakh bakha a baba baba beha behaas asii naab naabii khubyenzibirisa. Siino sikholekha nga bakamisile bikholwa bye bubwi bubwiffi ffi oba butson butsonwak wakii nikhul nikhulakhu akhula la bii biituf tuffu fu tta. tta. Ate sib sibakha akha barambissa biffo byekhurabiramo khulwebulayi bwaabwe tta. Kama Kamakay kayil ilo o keka kekama mada daal ala a keha kehaasi asi kaal kaalii nis nis kaka kakama ma nga nga kakh kakhal ala a
kimi kimisa sang ngo. o. Bakh Bakhol ola a khu miss missan ango go kiik kiikil ilii musi musisi sinz nza a sh shya yaab abwe we oba oba kumusa kumusango ngo kweesi kweesi isi bawabi bawabilii liile le oba uwabii uwabiile le amenya amenya musisi musisinza nza.. Barangirisi baano lundi baali niisi baakama khumisango kyeesi bakha bakhaal bakhaala. a. Nga kumusan kumusango go kwe kamawu kamawumul mule, e, sis sishya hyakha kha kabiri kabirissa ssa kumukunda mutwela tta. Kama Kamakay kayil ilo o kekam kekamad adaal aala a keha kehaasi asi keng kengii iila la muso musong nga a tseb tsebun unya yala la bwo’mu bwo’mundu ndu bunyol bunyolebw ebwa a mumakam mumakambal balake ake mungo. mungo. Kimisa Kimisango ngo kiino kiino kibaamo biino; (1) Bwe kamaswa (2) kyemubukhwale, (3) kyebusiikha (4) kyekhulekhulibwa mubusibe Kama Kamakay kayil ilo o keka kekama mada daal ala a keha kehaasi asi keng kengii iila la mumi mumisan sango go nga nga kiin kiino. o. Khuka Khukaya ya baba babaan ana a bees beesii bare barere rekho kho kimi kimisa sang ngo o kye kye buts butson onwa waaki aki,, kyekhukhu ni kamakambila musisinza tta.
Khukhala kumusango mumakayilo kekamadaala kehaasi. Kamakayilo kehaasi kali ni bunyala, mwiibyo, mulimo biino; a. khulakila khulakila bakhali bakhali khuwambakana khuwambakana tta tta yella kammadaal kammadaala a kamalayi kamalayi khukobola atweela. b. Khukanikha Khukanikha bittuffu bittuffu khusinzili khusinzilila la nga likayilo likayilo nilinyole nilinyolele. le. c. Nino Ninool ola a liko likobb bbi, i, nga nga lyek lyekam amaw awum umul ule, e, lyak lyakha hakh khus usas asul ulib ibwa wa khumundu wumuttuffu. d. Khukoboosa. Khukoboosa. Likayilo Likayilo lilakil lilakila a khukooboosa khukooboosa byebuyind byebuyindiffu iffu e. Khuk Khukhw hwiw iwot otsa sakh kho. o. Lika Likayi yilo lo lila lilaki kila la luwa luwand nde e luso lusoby bya a mang mangu u khukhwitonda f. Lika Likayi yilo lo lila lilaki kila la khuk khukhw hwis isa a byeb byebuy uyin indi diff ffu u bibi bibili liwo wo luny lunyal alis isa a khukhwiyongela g. Khul Khulaki akila la luwa luwand nde e lwee lweess ssob obii khuss khussasu asula la buli buli sira siramb mbis isib ibwi wile le shyossi mumusango. h. Lakho kumutango kumutango khumund khumundu u wunyolekhebw wunyolekhebweleng elenga a ali ni nsoobi nsoobi oba umwonaaki Khuwaaba Ne noola luwande lulala silwafukilisane nibyamilemo oba nihukhalawo khwe likayilo tta, lunyaala lwaaba. Khuwaab Khuwaaba a ukho khwakha khwakha khwakho khwakholeb lebwa wa munaak munaakhu hu likhum likhumii natsin natsine e (14) (14) khwa khwama ma kumu kumusa sang ngo o nga nga kwak kwakha hali libw bwa a kam kamalil alilo o keli kelida daal ala a lyekim lyekimitt ittala ala kayil kayilibw ibwa a khwida khwidaala ala lye lye khabbi khabbili li khumul khumulukh ukha. a. Kamali Kamalilo lo keli kelida daal ala a lye lye kumu kumulu lukh kha a kayi kayili libw bwa a khug khugom ombo bolo lola la.. Ne kama kamali lilo lo kekhugombolola, kayilibwa woomutongole.
CHILDREN. Bunyala bwo’mwana mu’uganda Wumwana niye naanu? Siit Siitab abu u sh shye ye kamaka kamakamb mbil ila a keli kelina naam ambo bo lya lya ugan ugand d oba oba kakan kakanik ikha ha khumwana nga umundu uli haasi hekyebukhulu 18. akhaba nga sisinza 34 mumakambila ka Uganda kakaya babaana khula khubiribwa buubi tta, tta, khul khula a khuw khuweb ebw wa kim kimilim limu kim kimisir siro ni khul khula a khw khwinyay nyayiila muby mubyek ekhu husso ssoma ma byaa byaabw bwe e tta. tta. Lu Luud udii nikh nikhuk ukan anik ikha ha khub khubaan aana a nga nga babandu baali haasi hekimiiko likhumi nakisesaaba. Bunyala bwe Babanna Bunyaa Bunyaala la nis nishyo hyo khukann khukanna a khukhum khukhumany anyibw ibwil ile e ate khwakay khwakayibw ibwa a ni likambila. Mu’uganda, babaana bali nibunyala bukaali naabi Bunyala khubulamu Kamakambila kakawandikhibwa m’uganda karawo bunyala khubulamu ate shyalobeela ilala abo babatsa barusamo tsinda nga tsisilikhwoola khusaalikha tta. Khukhingilila babaana khula khwingila musoomo tse khukhwalikha nga baasili khwoola tta. Kama Kamakam kambi bila la kalob kalobel ela a umwa umwaana ana uwek uwekha haana ana uli uli haas haasii heki hekimi miik iko o likh likhum umiinass nassin inaa aane ne khuk khukhw hwiingi ngila muloo uloom mo tse bukh bukhw waale aale,, wakhw wakhwaal aalik ikha ha.. Buma Bumala laya ya oba oba buwe buweya yaan anii sibu sibuki kili lisi sibw bwa a khuba khuband ndu u bekimyakha kyoosi tta. Busaali Kama Kamaka kamb mbil ila a ka Ugan Uganda da kali kali nisi nisila laki kilo lo khir khirii wumw wumwan ana a saak saakha ha warusibwa khubassali beewe nga assiili tta, ate nga akhaali khukanna khwe khweew ewe e tta. tta. Kama Kamaka kamb mbil ila a kalo kaloma ma kari kari umus umusaa aali li oba oba umul umulin indi di wo’m wo’mwa waan ana a ulekh ulekha a umwa umwaan ana a wale walekh kha a khumu khumuff ffay ayo o oba oba wale walekh kha a khwinaana tta, akha wayilibwa mwikayilo bamureebe buulayi.
Khuussoma Sisinza 34 shye kamakambila ka Uganda, Ni sisinza siiro shyekharano (5) (5) sika sikani nikh kha a khub khubaa aana na sh shya yara rawo wo sirr sirri, i, baba babana na baal baalii nibu nibuny nyal ala a khuy khuyil ilib ibwa wa khwi khwiso some melo lo bats batsye ye bass bassom ome. e. Akha Akhaba ba nga nga baba babaan ana a baalini baalinilik likoob oobii lye lye khuuts khuutsya ya khwiso khwisoome omelo lo baasom baasome. e. Babaana Babaana sib sibaal aalii nibunyala khutsya khwisomelo lyesi bassali babwe bakanyalissa tta. Byebulamu Siis Siisin inza za sh shye ye 34 34(3 (3)) sh shye ye kamaka kamakamb mbil ila a ka Ugand Uganda a kaka kakare reeb ebwa wayo yo mumwiko kwe siikaano sitweela bimmya shyenda kamakumi shyenda naki nakira raan ano o (199 (1995) 5) Ni khekh khekhar araan aano, o, khuk khukhan hanyi yili lili li khany khanyoo ooha ha 5(1) 5(1) niin niinyu yuuku ukutt tta a ya (f) (f) muby mubyek ekhu hu ramb rambak akan ana a nibab nibabaan aana, a, bya bya raaw raawo o
khukhuppa babaana kamakatta ni khubaawa buukangi bulaayi.
Lidembe khuumenya mussiffo siilayi Sisinza shye 39 mumakambila ka Uganda siiloma siri bulli mundu yeesi ali ali ni buny bunyal ala a khum khumen enya ya musi musiff ffo o siil siilaa aayi yi at mubu mubula lamu mu bula bulaay ayi. i. Babaana bakaana khutsomela khutsomela mubbiffo bilaayi no bayilisibw bayilisibwe e khula khuffun khuffuna a tsi tsindw ndwall alle e nga kumusuu kumusuujj jja, a, khuwalu khuwalukha kha ni tsi tsiiff iffu u tsi tsitsi tsindi ndi tsii tsiikh khaa aali li ndwe ndweel ela a tta. tta. Baba Babaal alol olel elel ela a baba babaan ana a bakh bakha a bara baramb mba a niikamanni khuboona barri babaana bamenya mubulamu bulaayi. Lidembe khuweebwa biilyo ni kameetsi Buul Buulii mwaana aana all alli nibu nibuny nyal ala a khuw khuwee eebw bwa a bii biilyo lyo ni kamm kamme etsi. si. Akha Akhaba bang nga a baba babaan ana a nikh nikhub ubon onna na barr barrii baye bayeet eta a bass bassal alii babb babbwe we kimilimo ngo khutsa khuliima kasiitta siiba nga sistsya khukhaasisa umwaan khuutsya khwissomelo tta.
Lidembe khukoona bulaayi Buuli mwaana yeesi ali nibunyaala khuukoona buulayi munzu. Buuli mussaali yeesi ali nikhuboona arri babaana oba umwana ali khuukoona musiiffo siilayi. Lidembe khukhwiinyaha Babaana Babaana boosi boosi baali baali nibuny nibunyaal aala a khukhw khukhwiny inyaha. aha. Akhaab Akhaaba a nga sii siinno nno sisinzilila khundolelela inyala yabaawo, nga baasali baanyalisa khuyila babaana mubbiffo bilaayi issi banyala benyayilayo kiminyawo, sillaayi, banyaala babaayila. Baasomessa naabo bakha baboona barri babaana bakha khukhwiminilla k hukhwiminilla muminyawo kyekhwisommelo.
LAND. Likambiila lihaambakana ni byeekamaswa Kamasw Kamaswa a koosi koosi mu’uga mu’uganda nda kalind kalindibw ibwa a ni babekh babekhaal aalii nga batsil batsilili ilila la khubikahaambakho nga biinno, (1) Liswa lyemumisilisili (2) Liswa lye mubutoongole, (3) Liswa lyekhumenyamo uri’mbuuka yoola waruramo. Liswa lyeesibiikho Liino Liino nilyo nilyo liswa liswa lili lilifukibw fukibwa a ni likambiil likambiila a liil liilikho ikho itsakamo itsakamo khubandu. khubandu. Buny Bunyal ala a buun buuno o bwak bwakam ama a musi musiif ifo o mwee mweesi si lisw liswa a lyaa lyaakam kama a oba oba isi isi linyoo linyoolek lekha. ha. Likamb Likambila ila lino lino lyafuk lyafukili ilisa sa bamassa bamassaba ba khubba khubba ni liswa liswa muma mumakh khoo oono no kaab kaabwe we.. Noya Noyaki kila la byeb byebuy uyin indi diff ffu u biny binyal ala a byay byayii iila la imbu imbuuk uka a ngye ngyere rekhe khe khuk khukul ulis isib ibwa wa,, oba oba khuyu khuyusi sibw bwa a muma mumakho khoon ono o komundu ukundi oba babandu banyalisa khukabanana. Biilaay byee’kwangwanyi nga ukaana ube umweene uweesisindu Er’kwa Er’kwangw ngwany anyii iyeek iyeekhu hu ramiis ramiisa a sis sisind indu u nga sis sishyo hyoowo owo lyili lyilibwa bwa nga shyebungangaffu bubweene siiri uli nibunyala khusindu. Liswa liraawo nga rirambisibwa numwene ate ate annyala ala waaba aba nibunyaal aala khukhwakamisa babamutambisilamo. Khuyuusa imboonekha yesisindu oba shyebuyindiffu shyebuyindiffu Wumund Wumundu u yeesi, yeesi, mungo, mungo, sishyaa sishyaalo lo oba lituul lituulii lilili lililinil nilisw iswa a mukhoo mukhoola la yebu yebukh khaa aali li mubu mubuwa wang nga a tta tta baak baakha ha bali balira ra mubu mubuwa wang nga. a. Siin Siinno no sikh sikhol olek ekha ha nga nga mubi mubiri riru ru mukh mukhak akhi hikh kho o khe khe kumu kumulu lukh kha a isi isi lisw liswa a linyoolebwa. Akhaaba ngo sisinyala shyakhoolebwa tta. Billaayi bye khuuba nibunyala khwiiswaa niibyo biinno 1. Umwene Umwene abanibunyal abanibunyala a khu rambisa rambisa ate watsowatsowan watsowatsowanisa isa liswa liswa khwikambiila lyoosi. 2. Umwene Umwene annyala annyala wakuliisa wakuliisa liswa khumundu khumundu yeesi yeesi nga wanyolele wanyolele buwandalafu. 3. umwene umwene annyala annyala mumbii mumbiilo lo banssa banssa wappangisa wappangisa liswa liswa lyeewe lyeewe 4. Wumwene Wumwene annyala annyala aliirak aliirakhukhat hukhattale. tale. 5. wumw wumwen ene e anny annyal ala a akaab akaaba a oba oba wala walaam amil ila a umun umundu du yees yeesii nga nga naakanile khuuba khuuba nilisw niliswa a lyoow lyoowo o sii siilay layii naabi naabi nga umundu umundu ne basita basitakhi khile le oba bamukhunive khumasswa, bannyala bakamaa nga sibaalikho niliswa makharri tta.
Kamadaala Kamadaala kekhulond kekhulondelela elela nga ukaana ukaana khuyuusa khuyuusa lupurupus lupurupusii lwee kwangwany yelisswa 1. Umukuuli nu’mukul kuliisi we’lisswa baakha kha khuwandikha kha ikwangwanyi 2. Umukuu Umukuuli li nu’muk nu’mukuli uliisi isi bakha khumali khumalili lisa sa ni sungum sungumu u tsyaab tsyaabwe we nga bawaan bawaandik dikha ha mulupu mulupurup rupusi usi lwe lwe kwangw kwangwany any.. Lupuru Lupurupus pusii ulwo ulwo luub luubo o lwaa lwaaba bass ssa a mubu mubuul ulii dist distri rict ct muho muhoof ofis isii iram iramba ba khubyekamaswa. 3. umuk umukuu uuli li oba oba umuk umuku ulisi lisi akha akha khuy khuyii iilla lupur upurup upus usii luli ulikho kho suun su ungu gum mu yeekh eekhuy uyuu uusa sa kam kamaasi aasinn nna a ni lupu lupuru rup pus usii luwo uwo shyesemo shyesemo lweekwangw lweekwangwanyi, anyi, lyaasookha lyaasookha baluyile baluyile musitongool musitongoole e sibiikha sibiikha kamawumule kamawumule,, balukhupekho balukhupekho kumululu kumululu kwelikambi kwelikambila la lye khu sassula. 4. tsi tsimba mbapul pula a tsekhu tsekhuyus yusa, a, Buffan Buffanany anyii baffii baffiiti ti bwa bwa boosi boosi umuuy umuuya a nu’muk nu’mukhaa haale, le, ibaalu ibaaluwa wa imbya imbya oba ikwangw ikwangwany anyii nibisa nibisanyi nyisso sso byee khusassulikhu khusassulikhu musitongol musitongole e shyebekama shyebekama wumale wumale byaakh byaarereb byaarerebwa wa mumooni mumooni tso mukhulu mukhulu ukhoola ukhoola khube kamasswa kakakulibwile kamawumule kangali; 5. nga nga umuk umukul ulii iisi si ssaa ssaali li nibal nibaluw uwa a oba oba ikwa ikwang ngwa wany nyii yeli yeliis isw w tta, tta, umukhu umukhulu lu ukhool ukhoola a khubye khubyee e kamassw kamasswa a annyal annyala a wamufu wamufukil kilisa isa khuuyussa ne amakannakho kamawumule kakandi keebukakaffu bweekwangwanyi 6. umukhulu wuwndikha kamasswa arakho sungumu khukwangwany nga arrerakho ukulele amala wakhalamo lusiina lyomukulisi. Ibal Ibaluu uuwa wa oba oba ikwa ikwang ngwa wany nyii ibya ibya yaak yaakha ha ikwa ikwang ngw wany anyi mus usiitaab taabu u shyo’m shy o’mukhu ukhulu lu tsinnyukata tseliiswa.
yaab yaaboa oala la waag waagen ena a weby ebyeekam ekamas assw swa a
isi isi ni
Nga umwe umwene ne watt wattib ibis isil ile e ikwa ikwang ngwa wany nyii yeel yeelis issw swa a anya anyaal ala a fuun fuunna na ibaluwa ingangasa irri lisswa lilyowo. (nga uli nisihandaalaffu shyoosi siisih sii sihamb ambakan akana a ni liswa, liswa, khuupp khuuppa a isi isimu mu mubaakh mubaakhuul uulu u musit musitong ongole ole siikhoola khubye kamaaswa khusiimu 0414373511) Naan Naannu nu niye niye umut umuttu tuff ffu u khuu khuuba ba mwii mwiisw swa a nga nga alon alonde dele lela la kamakambila? 1. Umun Umundu du umun umunyi yiil ile e mwis mwiswa wa nga nga abiri abirira ra mumu mumund ndu u umwe umwenn nne e uwewandikhisa musitoongole shye kamasswa. 2. umundu uwama khumenya mwisswa nga umweene ne khum khumen enya yamo mo khwe khwewe we sikhw sikhwas assa sassu ssuli libw bwa a tta tta nu’m nu’mun undu du uli uli umweene khu siisella shyekhuffuna tsikwangwanyi
naannue niye umussalilanwa umussalilanwa mwiiswa? 1. Umun Umundu du umen umenye yele le mwis mwissw swa a wali walits tsow owat atso sowa wani nisa sa mumy mumyak akha ha likhu khumi nakab kabiili (12) nga sii siitaab aaba shyeekamak amaka ambila
skasiilikhurura kakarebwa mumwiiko kwe 1995 tta. 2. umundu uwakuula lisswa khumundu uwabirisibwa umussalilanwa khusinzilila khumakambila
nga
WILL WRITING. khuwandikha siilaamo siilaamo nishyo ssii? Siilaam Sii laamo o nis nisyo yo sii siiwan wandik dikho ho sii siishy shyafuk afukili ilisib sibwa wa khuraw khurawo o bilakil bilakilo o nga sienna sienna sii siikhak khakhoo hoolek lekhe he khu bye buyind buyindiff iffu u byo’mu byo’mundu ndu nga umundu umundu uyyo wamalile khuffa. Liinna isi siilaamo siibeela shyekamakhulu? Siilaamo siiba shyekamakhulu nga umwenne uwaasiwandikha waffiile.
Biilaayi bye khukhoola oba khuwandikha siilaamo a. Khuw Khuwand andik ikha ha siil siilaam aamo o sh shya yakam kamis isa a kama kamaya ya akaar akaarii he baal baaleb ebe e bomu’ffu bemungo b. Sikhingili Sikhingilila la khurambii khurambiisa sa buubbi bibindu bibindu byo’muf byo’muffu fu c. Umundu Umundu uwandikhile uwandikhile siilaam siilaamo o anyaala anyaala waalaamila waalaamila umundu umundu yeesi yeesi akannile d. Umuwan Umuwandik dikhi hi anyaal anyaala a khurobo khuroboola ola umundu isi akanii akaniile le khuuba khuuba nga umurangirisi we mungo mweewe nga waffile. e. Nga Nga umuw umuwan andi dikh khii we siil siilaa aamo mo waff waffil ile, e, siin siinay ayet ettta khur khuraw awo o umusiikha ukanne amalindile babaana beesi assala ibuulaffu he bukhwale f. Umuw Umuwan andi dikh khii we sii siilaam laamo o awa awa kam kamake akesi baba baband ndu u baba baband ndii khubindu byeewe Naannu unyaala waakhoola siilaamo siilaayi? Umundu yeesi ulli hangaki he kyimiiko 21 anyaala wakholola siilaamo Umundu ukhoola siilamo akha waakhoola nga mbaawo umuwambiile nikaamaani tta Umundu ukhoola siilaamo akha khuuba nga kumurwe kumuteereffu
Siilaamo siinyala shyaabikhiibwa waa? 1. Awan Awandu du hoos hoosi, i, hees heesii umwe umween ene e ahaal ahaalil ilew ewo, o, akha akhaaba aba nga nga biif biiffo fo bilaayi bil aayi bii biili li musito musitongo ngole le shyeka shyekamaw mawumu umule le isi umuwan umuwandik dikhi hi abiikh abiikha a kamawumule 2. Isi nasitsolongo uwelidaala liisokha LC1 3. Umurangirisi uweediini 4. Ni mwirumbi isi urambiila oba isi umukayiwowo.
Ne siilaamo sikhoolebwa siiryeena? Umundu ulikhukhoola siilaamo asiikhola mudaala kaano 1. Wandikha kamassina koowo ni ndaakililo 2. Boola kamassinna mubulaayi Oba abandu isi ukabbile bibindu byoowo 3. Wandikha umusikha woowo bulaayi 4. Nga uli nibaba nibabaana ana bakyeek bakyeekhe, he, wandik wandikha ha kamassi kamassina na kebaba kebabandu ndu baanabalinda 5. Boola umundu isi uweele sisindu shyejawulo musiilaamo. Ni bibindu byenjawulo byeesi uweele buuli mundu. 6. Laakho suungumu khuusilaamo shoowo mumooni tse bajjulisi oba babaabelewo. 7. Fuuna Fuuna bajjul bajjulisi isi babbil babbilii (2) banyaa banyaala la barakho barakho kamass kamassina ina kaabwe kaabwe,, byeesi bakhoola, ndakiliro ni sungumu. Mangu uri, umundu ukhoola siilaamo unyaala wasiwandikha mululimi lwoosi
