Srodstvo

UVOD

Ono po čemu je porodica drugačija od svih ostalih društvenih grupa jeste to da ona nastaje rađanjem. Kada je riječl o adopciji, to jest usvajanju, podražava se prokreacijska vea. U o!a slučaja prokreacija je osnova odnosno temelj a uspostavljanje najjačeg srodničkog odnosa"odnos direktnog krvnog srodstva imeđu roditelja i njihove djece. #od srodstvom se podraumijeva o!ičajem o!ičajem ili pravom prinati o!iteljski odnos ili ili skup ekonomskih, moralnih, religionih, religionih, krvnih odnosa imeđu dva ili više lica. $rodstvo ahva%a mnogo širi sociološki okvir od o!itelji, a pose!no od !raka. Ono podraumijeva sve sve one koji koji su međuso!no poveani podrijetlom, !rakom ili usvajanjem, ali i na druge načine kao što su srodstvo po krštenju i sl. Dakle, srodstvo je takva vrsta društvenog odnosa koja se uspostavlja na !ai stvarnog ili amišljenog porijekla od ajedničkog predka. &eovisno o kojoj osnovi nastaje, srodstvo je jedan trajan odnos koji prevailai živote kako pojedinca, tako i generacije. $ocijalna antropologija u srodstvu vidi prvi o!lik društvene strukturaliacije, a u srodničkom srodničkom grupisanju prve o!like društvenosti.

'

'. O$&OV&( K)*)K+(*$+K(  $$+(- $*OD$+V) )ntropolog -ajer ortis srodstvo opisuje na sljede%i način/ " Ono se uvijek odnosi na jednu empirijski odvojenu skupinu koja može lako da se ustanovi u svim ljudskim ajednicama. +o nači da je srodstvo jedna od malo!rojnih univeralnih principa konstruisanja ljudskih odnosa u ajednici. " +o je skupina koja ima a0ektivne, moralne, pravne i praktične odnose, a nije samo skupina genealoškog preponavanja. " $rodstvo je čvorni mehaniam i krucialni odnos među generacijskog kontinuiteta i socialne repredukcije. $rodnički sistemi sastoje se i četiri elementa. +o su/ '. &ačin računanja srodstva 1. $rodnička terminologija 2. #ravila i o!ičajno ponašanje prema srodnicima 3. orme grupisanje srodnika ako se srodstvo !iološki asniva na činjenici rođenja, odnosno porijekla prema krvi, pogrešno je smatrati da je srodstvo u !ilo kom svom elementu 4prirodno5 , !iološki dato. Krvna vea ili vea porijekla predstavlja samo temelj na kojoj apočinje društveno"kulturni proces prepisivanja srodstva i ono u potpunosti avisi od nahođenja ajednice, a ne od konkretnih !ioloških činjenica. 6!og toga se u praksi često dešava da !iološka veanost ne%e !iti i društveno"kulturno prinata kao vea srodstva, i daleko češ%e da vea koja nema nikakvu !iološku osnovu !ude prinata a najjaču srodničku veu. Ova činjenica navela je jednog od najve%ih antropologa na aključak da u osnovi postoje dvije vrste srodstva. #rvo je sistem genealoških odnosa to jest odnosa prema porijeklu koja se činjenica može pratiti unaad do trečeg ili četvrtog koljena. Drugi srodnički sistem je onaj koji se nadograđuje na predhodni, ali na taj način da društvena ajednica vrši rane vrste intervencija u 4prirodni sistem5 u avisnosti od toga koji je način računanja srodstva usvojen.

1

1. V*$+( $*OD$+V)

U svim društvenim ajednicama do sada mogu se sresti četiri vrste srodstva/ '. $rodstvo prema krvnom porijeklu 1. +a!insko srodstvo prema !raku 2. Duhovno srodstvo ponato kao kumstvo 3. $rodstvo prema akono koje se dešava u slučaju usvajanja djece, ili pak u slučaju ponovne udaje ili ženid!e, kada djeca ipredhodnih !rakova do!ijajunove akonske roditelje, odnosno roditelji djecu. $vaki pojedinac svojim rađanjem o!jektivno stupa u odnos sa najmanje dvije srodničke grupacije ljudi, odnosno srodnike po majčinoj i po očevoj liniji. Kada  je riječ o ajednici koja prinaje srodstvo po o!e linije govorimo o !ilateralnom srodničkom sistemu. Kada se prinaje samo srodstvo po majci riječ je o matrilinearnom srodničkom sistemu, a kada se prinaje samo očeva linija, govorimo o patrilinearnom srodničkom sistemu. U jugoslovenskim krajevima je do sredine '7 vijeka !ila prisutna porodična adruga po muškoj liniji. 8ene su do udaje pripadale očinskoj srodničkoj grupi, i kada umru njihovu imovinu je nasljeđivala rod!ina po očevoj, a ne po muževljevoj liniji. Osnovna i univeralna sredstva ramjene imeđu grupa su/ jeik, do!ra ili stvari i žene. U svakom srodničkom sistemu postoje četri srodnička položaja/ otac"muž, majka"žena, sin"!rat i kčerka"sestra. Ova četiri položaja čine strukturu nuklearne porodice. 1.' 6)KO& KO&+*)K9:( $*OD&;K< OD&O$) (voluciona teorija dokauje da linija evolucije srodničkih grupa vodi do najširih okupljanja do sve užih jedinica da !i krajnja tačka tog evolutivnog kretanja !ilo 4kontrakcija5 ili redukovanje srodničkog odnosa do inokosne individualne porodične jedinice. Kada je riječ o 0aama procesa sužavanja, prema -organ"(ngelsovom shvatanju osnovne su/ '. #orodica krvnog srodstva 1. #una lua porodica 2. $indijamička porodica 2

3. #atrijarhalna porodica =. -onogamna porodica

Dirkemova evoluciona ljestvica svodi se na/ '. )rmor0ni egogamni klan 1. di>rencirani patri"matrilinearni klan 2. )gnatska porodica 3. #atrijarhalna porodica =. ?račna porodica Dva su !itna istorijska momenta uravoju i djelovanju srodničkih struktura u društveno"kulturnim sistemima. #rvi je pretvaranje gensa" klana u određeni o!lik idvojenih velikih porodica. @to se dešava u periodu nastanka prvih antičkih gradova. Drugi se dešava u procesu 0ormiranja građanskog društva koje u ime individualnih interesa ukida društvenu hijerarhiju o porijeklu koje je pojedince i čitave skupine dijelila po tome kojoj plemenitoj loi pripadaju. $rodničko poveivanje se ralikuje od svih drugih po tome što ima nedo!rovoljni i nevojni karakter, odnosno pretpostavlja jednu vrstu prinudne vee pojedinaca čiju o!avenost ne mogu i!je%i dok su živi, a po tom o!avee prelae na njihove potomke. -ože se re%i da sociološki gledano, srodstvo pripada atvorenom tipu društvenog grupisanja.

2. $*OD$+VO U -OD(*&O- D*U@+VU $ocioloi koji su ramatrali kompleks činilaca koji dovode do nastanka moderne porodice u okviru evolucione paradigme smatraju da je moderna porodica, kao krajnja karika u lancu kontrakcije, ustvari grupa iolovana od šireg srodničkog aleđa, tj. grupa koja na neki način ukida ovo aleđe. +.#arsons je tvrdio da nuklearna porodica !og potre!e prilagođavanja slo!odnom tržištu i industrijskom radu mora da se odrekne pripadanja i pokornosti širem srodničkom okruženju, i to u toj mjeri da ona kao srodnički atom postaje centar poveivanja i 3

privlačenja drugih srodničkih monada.ormiranje neavisne srodničke  jegre u vidu nuklearne porodice ima revolucionarni karakter a moderno društvo jer onačava viši prag slo!ode kako pojedinaca tako i same porodice od o!avea srodničkog reciprociteta. straživanja porodica više srednje klase u ;ikagu '7AB."ih, pokaala su da su proširene srodničke grupe porodica viših slojeva !ile !olje adaptirane na život u gradu od nuklearnih, koje počinju da dominiraju tokom dvadesetog vijeka. olovanost nuklearnih porodica nije pronađena ni u slučaju porodica radničke klase u (uropi . &aprotiv, istraživanja su pokaala da održavanje srodničkih odnosa pomaže lakšem preživljavanju ovih porodica, !arem kada je u pitanju apošljavanje pojedinih članova. +o su činjenice !og kojih se sa #arsonsom ne slažu ve%inu autora kada je u pitanju potpuna iolovanost modernih nuklearnih porodica. 3. $*OD$+VO K)O $O9:)C& K)#+)C #ojam socijalnog kapitala u društvene nauke ulai B"tih godina, i shavata sve kao vea imeđu porodice, lokalne ajednice i društva koja o!e!jeđuje red i kontrolu u društvu. O!jašnjenje ovog pojma ralikuje se u dva društvena konteksta/ u apadnim ravijenim demokratijama, socialni kapital ima više vrijednosnu i političku dimeniju, dok u emljama post"socijalisotičke tranicije socialni kapital se poveuje sa djelovanjem sektora ne0ormalne ekonomije. U ovom posljednjem vidu socialni kapital se odnosi na materijalnu i nematerijalnu uajamnost, grupne ritualiovane kontakte ili individualiovane intimne vee, te ustanovljenim savremenim društvima ima poitivno i negativno načenje. Ova dvojnost sadržana u djelovanju socialnog kapitala srodničke mreže jasno se potvrdilo u situaciji ekspanije, proširenih porodica u $r!iji na početku drugog milenijuma. *atne okolnosti te generalno osiromašenje stanovništva onemogu%ili su mnogim !račnim i porodičnim ajednicama da dođu do sopstvenog stan!enog smještaja.  +o je prisililo mlade !račne parove da prihvate smiještaj u roditeljskim domovima, što je dovelo do naglog porasta u !rojnosti ovih doma%instava u $r!iji. Ovaj trend promjena ahvata srodničke odnose i mnogo manjim društvima. Kada govorimo o socijalnom kapitalu ne !i tre!alo igu!iti i vida činjenicu da se ova vrsta odnosa sve više pomjera od srodnika ka drugim manjim 4prinudnim5 interakcijama, kao =

što su prijateljske grupe ili lokalne asocijacije u kojima moderne porodice mogu da očekuju društvenu podršku i solidarnost. =. &9($+ +)?U  -OD(*&) #O*OD9)  :asno je da odnos srodstva počiva na principu uključivanja odnosno isključivanje pojedinaca ili čak čitavih linija EloaF. Kada je riječ o srodstvu ovo uključivanje, odnosno isključivanje pojedinaca i grupa onačava se kao endogamija odnosno egogamija. (ndogamija je potpuno atvorena grupa srodnika tako da se proces reprodukcije vrši unutar same grupe. (gogamija je suprotan princip i grupa se o!navlja tako što se!i priključuje nove članove, najčeš%e žene.   jedna i druga su apravo stvar stepena, jer kako granice srodničkih skupina sa modernim ravojem !lijede i iščeavaju, tako i podjela srodničkih grupa na egogamne i endogamne prestaje da ima važnost. *amjena imeđu srodničkih grupa počiva na principu grupisanja koji je univeralan i prema mnogim antropoloima predstavlja pravilo svake društvene i kulturne ajednice. +o je pravilo incest ta!ua ili a!rane rodoskr!nuča. Uvođenje a!rane incesta je prvo!itni kultuni čin koji praljudske ajednice uvodi u kulturno i socijalno postojanje i poredak. #ravilo a!rane incesta a!ranjuje seGualno opčenje, a time i reprodukciju imeđu muškarca i žene koji pripadaju istoj srodničkoj grupi ili vode porijeklo od istog predka. U ranijim neravijenim ajednicama prekršaj a!rane incesta uvijek je dovodio do iuetno teških sankcija po prekršioce, dok se u savremenim pravnim sistemima ovo djelo raličito tretira. Dok su u starija vremena antropoloi vjerovali da ia ove a!rane postoje neki o!jektivni antološki uroci u smislu genetskih posljedica na potomstvo, danas je preovladalo mišljenje da  je riječ o čisto socijalno"kulturnoj akonitosti odnosno pravilu kojim se apravo reguliše socijalni život ajednice. Ovo pravilo ponaje iuetke od kojih su najponatija dva/ slučaj sa kraljevskim porodicama u drvnom (giptu i kod vladara nka u #eruu. U o!a slučaja a!rana nije važila a članove kraljevske porodice gdje se incistirala na !rakovima imeđu rođene !ra%e i sestara, radi produženja loe. $igmind roid je incest predstavio kao univeralnu dramu odrastanja djeteta u modernoj civiliaciji. KonHikt je speci>kao prema pojmu. -uško dijete pati od edipovog kompleksa krivice, jer želi incestuoni odnos sa svojom majkom, koju jedino može da posjedjuje njegov otac !og čega se dijete plaši oca i ne uspjeva da s njim uspostavi normalne odnose I

komunikacije. Kada je riječ o ženskom djetetu ovaj konHikt je !laže iražen, !udu%i da se žensko dijete suprostavlja majci žele%i incestuoni odnos sa ocem. -eđutim kako otac nespostavlja od!rand!eni autoritarni stav prema ženskom dijetetu, kod djevojčica ne dolai do ravoja jakog ega te konHikt sla!i tokom vremena. Ova konHikt se naiva elektrin kompleks. -išel #uko ima sasvim o!rnutu teu u odnosu na roida, koji je svoju teoriju postavio na kraju '7."tog vijeka. Umjesto da porodica audava seGualnost i kršenje incesta ona ga naprotiv provocira. uko pristupa seGualnosti sa stanovišta moderne matrice javnog diskurska smatraju%i da naročito seGualni diskus i nanja o seGualnosti u modernim društvima služe kao primarna podloga a uspostavljanje odnosa moči i dominacije nad ljudima. On smatra da porodicu u njenom modernom smislu ne tre!a shvatiti kao društveni, privatni i politički sklop druživanja koji isključuje ili makar audava seGualnost te od nje adržava samo korisne 0unkcije, to jest !iološku reprodukciju.

6)KC:U;)K   navedenog možemo aključiti da je srodstvo jedna univeralna poveanost društvenih odnosa imeđu srodnika, koja je donekle nedo!rovoljna, i prinudna jer nastaje rođenjem, i traje sve do smrti, kada prelai na potomke. )ntropoloi smatraju da je srodstvo jedan od prvih o!lika ljudske poveanosti i društvenih odnosa,te način njegova računanja avisi od pojedinih kultura, ali i perioda ljudskog postojanja. -ožemo aključiti da u osnovi postoje mnogo vrsta srodstva, a ona najprinatija su / srodstvo prema krvnom porijeklu, ta!insko srodstvo prema !raku, duhovno srodstvo ponato kao kumstvo, koje je kod nas prinato u crkvi, krštenjem, i srodstvo prema akonu koje nastaje adopcijom odnosno usvajanjem djece. ako se u povijesti srodstvu nije pridavalo mnogo pažnje, mnogi savremeni autori istražuju upravo ovu vrstu društvenih odnosa, koja je prisutna u svim ljudskim ajednicama u povijesti .

A