Testy
5
Testy sprawdzajàce (wersja a i b)
Przedstawione poni˝ej standardy wymagaƒ egzaminacyjnych obejmujà swym zakresem przedmioty matematyczno-przyrodnicze. Stanowià one podstaw´ do przeprowadzenia egzaminu gimnazjalnego. Zamieszczone w niniejszym rozdziale testy zosta∏y opracowane z uwzgl´dnieniem tych standardów. Testy opracowali Iwona Tarnawa-Januszek i Piotr Januszek.
Standard I Umiej´tne stosowanie terminów, poj´ç i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, niezb´dnych w praktyce ˝yciowej i dalszym kszta∏ceniu. Uczeƒ: 1. stosuje terminy i poj´cia matematyczno-przyrodnicze: a) czyta ze zrozumieniem, na przyk∏ad w podr´cznikach lub w prasie, teksty, w których wyst´pujà terminy i poj´cia matematyczno-przyrodnicze, b) wybiera odpowiednie terminy i poj´cia do opisu zjawisk, w∏aÊciwoÊci, zachowaƒ, obiektów i organizmów, c) stosuje terminy dotyczàce racjonalnego u˝ytkowania Êrodowiska; 2. wykonuje obliczenia w ró˝nych sytuacjach praktycznych: a) stosuje w∏asnoÊci dzia∏aƒ, b) operuje procentami, c) pos∏uguje si´ przybli˝eniami, d) pos∏uguje si´ jednostkami miar; 3. pos∏uguje si´ w∏asnoÊciami figur.
Standard II Wyszukiwanie i stosowanie informacji.
Testy sprawdzajàce przygotowano wed∏ug standardów wymagaƒ zalecanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.
Uczeƒ: 1. wskazuje prawid∏owoÊci w procesach oraz w funkcjonowaniu uk∏adów i systemów: a) wyodr´bnia dane zjawisko z kontekstu, b) okreÊla warunki jego wyst´powania, c) opisuje jego przebieg w czasie i przestrzeni, d) wykorzystuje zasady i prawa do objaÊniania zjawisk; 2. pos∏uguje si´ j´zykiem symboli i wyra˝eƒ algebraicznych; 3. pos∏uguje si´ funkcjami; 4. stosuje zintegrowanà wiedz´ w celu objaÊnienia zjawisk przyrodniczych: a) ∏àczy zdarzenia w ciàgi przemian, b) wskazuje wspó∏czesne zagro˝enia dla zdrowia cz∏owieka i Êrodowiska przyrodniczego, c) analizuje przyczyny i skutki oraz proponuje sposoby przeciwdzia∏ania wspó∏czesnym zagro˝eniom cywilizacyjnym, d) potrafi umiejscowiç sytuacje dotyczàce Êrodowiska przyrodniczego w szerszym kontekÊcie spo∏ecznym.
Standard IV Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiej´tnoÊci do rozwiàzywania problemów.
Uczeƒ: 1. odczytuje informacje przedstawione w formie: a) tekstu, b) mapy, c) tabeli, d) wykresu, e) rysunku, f) schematu, g) fotografii;
Uczeƒ: 1. stosuje techniki twórczego rozwiàzywania problemów: a) formu∏uje i sprawdza hipotezy, b) kojarzy ró˝norodne fakty, obserwacje i wyniki doÊwiadczeƒ oraz wyciàga wnioski;
2. operuje informacjà: a) selekcjonuje, b) porównuje, c) analizuje, d) przetwarza, e) interpretuje, f) prezentuje w czytelny sposób, g) wykorzystuje w praktyce.
3. tworzy modele sytuacji problemowej: a) wyró˝nia istotne wielkoÊci i cechy sytuacji problemowej, b) zapisuje je w terminach nauk matematyczno-przyrodniczych;
Standard III Wskazywanie i opisywanie faktów, zwiàzków i zale˝noÊci, w szczególnoÊci przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych.
2. analizuje sytuacj´ problemowà: a) dostrzega i formu∏uje problem, b) okreÊla wartoÊci dane i szukane (okreÊla cel);
4. tworzy i realizuje plan rozwiàzania: a) rozwiàzuje równania i nierównoÊci stanowiàce model problemu, b) uk∏ada i wykonuje procedury osiàgania celu; 5. opracowuje wyniki: a) ocenia, b) interpretuje, c) przedstawia.
59
grupa
a
Organizm cz∏owieka. Skóra – pow∏oka organizmu
...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 9 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 20 punktów.
1
.......................
klasa
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, czym zajmuje si´ anatomia. ..........................................................................................................................................................
2
Zadanie
(0 –3 p.)
Podaj trzy cechy ró˝niàce cz∏owieka od pozosta∏ych zwierzàt nale˝àcych do rz´du naczelnych.
3
•
..............................................................................................
•
..............................................................................................
•
..............................................................................................
Zadanie
(0 –2 p.)
Po∏àcz ilustracje z odpowiednimi opisami. Uzupe∏nij schemat, wpisujàc podwójne oznaczenia – uzyskane z po∏àczenia ilustracji z opisami – zgodnie z komplikacjà budowy organizmu.
I 1.
2.
3.
4.
II
III
A. uk∏ad narzàdów
B. tkanka
C. narzàd
D. komórka
IV
4
Zadanie
(0 –4 p.)
Zaprojektuj doÊwiadczenie, którym potwierdzisz hipotez´: „Receptory znajdujàce si´ w skórze majà zdolnoÊç adaptacji”. Potrzebne b´dà: Wykonanie:
..............................................................................................................................
....................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
Wyniki: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..........................................................................................................................................................
Wnioski:
........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
5
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz wykres ilustrujàcy sta∏ocieplnoÊç cz∏owieka. A.
6
B.
C.
D.
Zadanie
(0 –3 p.)
Uzupe∏nij schemat dotyczàcy pow∏oki organizmu i wymieƒ dwie w∏aÊciwoÊci jej warstwy zewn´trznej. PO W¸O KA OR GA NI ZMU
war stwa roz rod cza
7
•
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz wytwór naskórka. A. Witamina D3. B. W∏os. C. Melanina. D. Mleko.
8
Zadanie
(0 –2 p.)
Podaj argument, który przekona osob´ nadu˝ywajàcà kàpieli s∏onecznych, ˝e nadmierne opalanie si´ jest szkodliwe. Napisz, jak chroniç skór´ przed promieniowaniem UV i jego skutkami. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
9
Zadanie PodkreÊl czynnoÊci, które wykonasz, udzielajàc pierwszej pomocy w przypadku odmro˝eƒ III stopnia. 1. Ogrzaç cia∏o poszkodowanego, np. przykryç kocem. 2. Podaç osobie z odmro˝eniami goràce napoje. 3. Podaç osobie z odmro˝eniami alkohol. 4. Odmro˝one koƒczyny w∏o˝yç do letniej wody i powoli podnosiç jej temperatur´. 5. Zawinàç rany banda˝em elastycznym.
(0 –3 p.)
grupa
b
Organizm cz∏owieka. Skóra – pow∏oka organizmu
...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 9 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 20 punktów.
1
.......................
klasa
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, czym zajmuje si´ fizjologia. ..........................................................................................................................................................
2
Zadanie
(0 –3 p.)
Podaj trzy cechy ró˝niàce cz∏owieka od pozosta∏ych zwierzàt nale˝àcych do rz´du naczelnych.
3
•
..............................................................................................
•
..............................................................................................
•
..............................................................................................
Zadanie
(0 –2 p.)
Po∏àcz ilustracje z odpowiednimi opisami. Uzupe∏nij schemat, wpisujàc podwójne oznaczenia – uzyskane z po∏àczenia ilustracji z opisami – zgodnie z komplikacjà budowy organizmu.
IV 1.
2.
3.
4.
III
II
A. tkanka
B. uk∏ad narzàdów
C. komórka
D. narzàd
I
4
Zadanie
(0 –4 p.)
Zaprojektuj doÊwiadczenie, którym potwierdzisz hipotez´: „Receptory znajdujàce si´ w skórze sà rozmieszczone nierównomiernie”. Potrzebne b´dà: Wykonanie:
..............................................................................................................................
....................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
Wyniki: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..........................................................................................................................................................
Wnioski:
........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
5
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz wykres ilustrujàcy sta∏ocieplnoÊç cz∏owieka. A.
6
B.
C.
D.
Zadanie
(0 –3 p.)
Uzupe∏nij schemat dotyczàcy pow∏oki organizmu i wymieƒ dwie w∏aÊciwoÊci jej warstwy po∏o˝onej najg∏´biej.
PO W¸O KA OR GA NI ZMU
war stwa rogowa
7
•
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz wytwór naskórka. A. Paznokieç. B. ¸ój. C. Pot. D. Melanina.
8
Zadanie
(0 –2 p.)
Podaj argument, który przekona ostro˝nà osob´, ˝e umiarkowane za˝ywanie kàpieli s∏onecznych jest korzystne dla zdrowia. Napisz, jak chroniç skór´ przed promieniowaniem UV i jego skutkami. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
9
Zadanie PodkreÊl czynnoÊci, które wykonasz, udzielajàc pierwszej pomocy w przypadku oparzeƒ III stopnia. 1. Sch∏adzanie oparzonego miejsca strumieniem zimnej wody. 2. Na∏o˝enie opatrunku, a potem podejmowanie innych czynnoÊci. 3. Posmarowanie oparzonego miejsca mas∏em. 4. Na∏o˝enie opatrunku os∏onowego po sch∏odzeniu oparzonego miejsca. 5. Zdj´cie wszelkich ozdób, zanim nastàpi obrz´k oparzonej cz´Êci cia∏a.
(0 –3 p.)
grupa
a
Aparat ruchu ...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 18 punktów.
1
.......................
klasa
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, które elementy wchodzà w sk∏ad biernego aparatu ruchu w organizmie cz∏owieka. ..........................................................................................................................................................
2
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz element budowy czynnego aparatu ruchu. A. Mi´sieƒ sercowy. B. Staw ∏okciowy. C. Mi´sieƒ prosty uda. D. ¸opatka.
3
Zadanie
(0 –1 p.)
Rozpoznaj rodzaj tkanki szkieletowej przedstawionej na ilustracji i zapisz jej nazw´.
...................................................................
4
Zadanie
(0 –1 p.)
Podaj jednà w∏aÊciwoÊç fizycznà tkanki chrz´stnej. ..........................................................................................................................................................
5
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz koÊç nale˝àcà do szkieletu osiowego.
A.
6
C.
B.
Zadanie
(0 –2 p.)
Wpisz nazw´ przedstawionej na ilustracji cz´Êci szkieletu osiowego i opisz jej podstawowà funkcj´. Ilustracja przedstawia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podstawowà funkcjà tej cz´Êci szkieletu osiowego jest
...................
..............................................................................................
..............................................................................................
7
Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz, jakà funkcj´ pe∏ni obr´cz miedniczna i wymieƒ koÊci wchodzàce w jej sk∏ad. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
8
Zadanie
B
(0 –3 p.)
Na podstawie ilustracji uzupe∏nij zdania. 1. Literà B oznaczono
.............................................
2. Istota gàbczasta zaznaczona jest literà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Rolà okostnej jest
A
.................................................
.........................................................................
oznaczono jà literà
9
C
.
.............
, D
.
Zadanie
(0 –3 p.)
Rozpoznaj przedstawione na ilustracjach rodzaje stawów, podpisz je i wykonaj polecenia.
A.
..........................
B.
..........................
C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Na ilustracji szkieletu zaznacz dwa miejsca, w których wyst´puje staw zawiasowy. b) Opisz zakres ruchu stawu kulistego. ..................................................................................................
..................................................................................................
10 Zadanie
(0 –2 p.)
Na poni˝szym schemacie ramienia wska˝ i podpisz mi´sieƒ, dzi´ki któremu rami´ znalaz∏o si´ w przedstawionej pozycji. Napisz, czy jest to zginacz, czy prostownik.
....................................
11 Zadanie
(0 –1 p.)
WyjaÊnij, dlaczego d∏ugotrwa∏y lub intensywny wysi∏ek fizyczny mo˝e wywo∏aç bóle mi´Êni. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
grupa
b
Aparat ruchu ...............................................
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 18 punktów.
1
imi´ i nazwisko .......................
Zadanie
klasa
(0 –1 p.)
Napisz, które elementy wchodzà w sk∏ad czynnego aparatu ruchu w organizmie cz∏owieka. ..........................................................................................................................................................
2
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz element budowy biernego aparatu ruchu. A. Mostek. B. Mi´sieƒ prosty brzucha. C. Âci´gno Achillesa. D. Mi´sieƒ sercowy.
3
Zadanie
(0 –1 p.)
Rozpoznaj rodzaj tkanki szkieletowej przedstawionej na ilustracji i zapisz jej nazw´.
...................................................................
4
Zadanie
(0 –1 p.)
Podaj jednà w∏aÊciwoÊç fizycznà tkanki kostnej. ..........................................................................................................................................................
5
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz koÊç nale˝àcà do szkieletu koƒczyn.
A.
6
B.
Zadanie
C.
(0 –2 p.)
Wpisz nazw´ przedstawionej na ilustracji cz´Êci szkieletu osiowego i opisz jej podstawowà funkcj´. Ilustracja przedstawia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podstawowà funkcjà tej cz´Êci szkieletu osiowego jest
...................
..............................................................................................
..............................................................................................
7
Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz, jakà funkcj´ pe∏ni obr´cz barkowa i wymieƒ koÊci wchodzàce w jej sk∏ad. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
8
Zadanie
B
(0 –3 p.)
Na podstawie ilustracji uzupe∏nij zdania. C
1. Literà D oznaczono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Tkanka chrz´stna zaznaczona jest literà 3. Rolà szpiku kostnego jest
................
9
A
......................................
.........................................................................
oznaczono go literà
.
.............
, D
.
Zadanie
(0 –3 p.)
Rozpoznaj przedstawione na ilustracjach rodzaje stawów, podpisz je i wykonaj polecenia.
A.
..........................
B.
..........................
C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Na ilustracji szkieletu zaznacz dwa miejsca, w których wyst´puje staw kulisty. b) Opisz zakres ruchu stawu obrotowego. ..................................................................................................
..................................................................................................
10 Zadanie
(0 –2 p.)
Na poni˝szym schemacie ramienia wska˝ i podpisz mi´sieƒ, dzi´ki któremu rami´ znalaz∏o si´ w przedstawionej pozycji. Napisz, czy jest to zginacz, czy prostownik.
....................................
11 Zadanie
(0 –1 p.)
WyjaÊnij, dlaczego cz∏owiek ma dreszcze, gdy jest mu zimno. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
grupa
a
Uk∏ad pokarmowy ...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 23 punkty.
1
.......................
klasa
Zadanie
(0 –2 p.)
PodkreÊl zdania zawierajàce prawdziwe informacje dotyczàce bia∏ek. 1. Wchodzà w sk∏ad b∏on komórkowych. 2. Sà g∏ównym sk∏adnikiem energetycznym organizmu. 3. Uczestniczà w transporcie niektórych substancji do komórek. 4. Stanowià materia∏ zapasowy.
2
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, dlaczego pokarmy pochodzenia roÊlinnego zaliczamy do niepe∏nowartoÊciowych. ..........................................................................................................................................................
3
Zadanie
(0 –3 p.)
Obok zdaƒ zawierajàcych prawdziwe informacje wpisz liter´ P, a obok zawierajàcych fa∏szywe informacje – liter´ F. Je˝eli organizm otrzymuje wi´cej cukrów, ni˝ potrzebuje, mo˝e je magazynowaç w wàtrobie. Nadmiar w´glowodanów jest magazynowany w postaci glikogenu. Nadmiar w´glowodanów w organizmie mo˝e byç przekszta∏cony w t∏uszcz. Glukoza stanowi podstawowe êród∏o energii dla komórek organizmu. Nadmiar t∏uszczów gromadzi si´ w organizmie i prowadzi do nadwagi. Z 1 g cukru uzyskujemy 2 razy wi´cej energii ni˝ z tej samej iloÊci t∏uszczu.
4
Zadanie
(0 –1 p.)
Uzasadnij, ˝e t∏uszcze s∏usznie okreÊla si´ jako zwiàzki wysokoenergetyczne. ..........................................................................................................................................................
5
Zadanie
(0 –1 p.)
Sformu∏uj problem badawczy do poni˝szego doÊwiadczenia. Uczeƒ naniós∏ kropl´ jodyny na powierzchni´ przekrojonej bulwy ziemniaka. W wynikach zanotowa∏, ˝e mi´kisz ziemniaka zabarwi∏ si´ na niebiesko. ..........................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –2 p.)
Przeanalizuj schemat przedstawiajàcy emulgacj´, czyli rozbijanie kropli t∏uszczu na mikroskopijnej wielkoÊci kulki, i odpowiedz na poni˝sze pytania. a) W którym miejscu uk∏adu pokarmowego zachodzi proces emulgacji?
˝ó∏ç
6
...........................................
b) Gdzie jest wytwarzana substancja, która emulguje t∏uszcze? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ˝ó∏ç
˝ó ∏ç
7
Zadanie
(0 –5 p.)
Uzupe∏nij opis doÊwiadczenia, które wyka˝e, ˝e jedno z dwóch badanych nasion zawiera znaczne iloÊci t∏uszczu. Problem badawczy: Czy nasiona orzecha w∏oskiego i fasoli zawierajà ró˝ne iloÊci t∏uszczu? Hipoteza: Nasiona
..................
..............................................
....................
zawierajà znaczne iloÊci t∏uszczu, a nasiona
zawierajà nieznaczne, trudne do wykrycia iloÊci t∏uszczu.
Potrzebne b´dà: nasienie orzecha w∏oskiego, nasienie fasoli, papierowa serwetka, t∏uczek lub drewniany klocek. Wykonanie:
....................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
Wyniki: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..........................................................................................................................................................
Wniosek: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..........................................................................................................................................................
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Rozpoznaj witamin´, której dotyczy opis. Jest to witamina rozpuszczalna w t∏uszczach. Wyst´puje w ˝ó∏tych owocach i warzywach oraz w tranie, jajach i maÊle. Bierze udzia∏ mi´dzy innymi w procesie widzenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Zadanie
(0 –3 p.)
Podaj przyk∏ad pierwiastka zaliczanego do makroelementów. Napisz, jakà funkcj´ pe∏ni w organizmie i jakie sà skutki jego niedoboru. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
10 Zadanie
(0 –3 p.)
Przeanalizuj ilustracj´ i wykonaj polecenia. 1
a) Napisz, jakà funkcj´ pe∏ni narzàd oznaczony na schemacie literà „X”.
2 3
..............................................................................
4 ..............................................................................
X
b) Wypisz numery elementów uk∏adu pokarmowego, w których zachodzi trawienie cukrów. 6 ............................................................................
11 Zadanie
5
(0 –1 p.)
Uzasadnij, ˝e zapotrzebowanie energetyczne zale˝y od wieku cz∏owieka. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
grupa
b
Uk∏ad pokarmowy ...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 23 punkty.
1
.......................
klasa
Zadanie
(0 –2 p.)
PodkreÊl zdania zawierajàce prawdziwe informacje dotyczàce bia∏ek. 1. Uczestniczà w transporcie niektórych substancji do komórek. 2. Mogà przyspieszaç przebieg reakcji chemicznych. 3. Stanowià materia∏ zapasowy. 4. Sà g∏ównym sk∏adnikiem energetycznym organizmu.
2
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, dlaczego pokarmy pochodzenia zwierz´cego zaliczamy do pe∏nowartoÊciowych. ..........................................................................................................................................................
3
Zadanie
(0 –3 p.)
Obok zdaƒ zawierajàcych prawdziwe informacje wpisz liter´ P, a obok zawierajàcych fa∏szywe informacje – liter´ F. Je˝eli organizm otrzymuje wi´cej cukrów, ni˝ potrzebuje, mo˝e je magazynowaç w wàtrobie. Nadmiar w´glowodanów jest magazynowany w postaci glikogenu. Z 1 g t∏uszczu uzyskujemy 2 razy mniej energii ni˝ z tej samej iloÊci cukru. Glukoza stanowi podstawowe êród∏o energii dla komórek organizmu. Nadmiar t∏uszczów gromadzi si´ w organizmie i prowadzi do nadwagi. Nadmiar w´glowodanów w organizmie mo˝e byç przekszta∏cony w t∏uszcz.
4
Zadanie
(0 –1 p.)
Uzasadnij, ˝e woda jest jednà z najwa˝niejszych substancji wyst´pujàcych w organizmie cz∏owieka. ..........................................................................................................................................................
5
Zadanie
(0 –1 p.)
Sformu∏uj hipotez´ do poni˝szego doÊwiadczenia. Uczeƒ naniós∏ kropl´ jodyny na powierzchni´ przekrojonej bulwy ziemniaka. W wynikach zanotowa∏, ˝e mi´kisz ziemniaka zabarwi∏ si´ na niebiesko. ..........................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –2 p.)
Przeanalizuj schemat przedstawiajàcy emulgacj´, czyli rozbijanie kropli t∏uszczu na mikroskopijnej wielkoÊci kulki, i odpowiedz na poni˝sze pytania. a) Jak nazywa si´ gruczo∏, który wytwarza substancj´ emulgujàcà t∏uszcze?
.........................................
˝ó∏ç
6
b) Jaki jest cel rozbijania t∏uszczów na mniejsze kulki? ........................................................................
˝ó∏ç
˝ó ∏ç
7
Zadanie
(0 –5 p.)
Uzupe∏nij opis doÊwiadczenia, które wyka˝e, ˝e jedno z dwóch badanych nasion zawiera znaczne iloÊci t∏uszczu. Problem badawczy: Czy nasiona rzepaku i bobu zawierajà ró˝ne iloÊci t∏uszczu? Hipoteza: Nasiona
......................................
..............................................
zawierajà znaczne iloÊci t∏uszczu, a nasiona
zawierajà nieznaczne, trudne do wykrycia iloÊci t∏uszczu.
Potrzebne b´dà: nasiona rzepaku, nasienie bobu, papierowa serwetka, t∏uczek lub drewniany klocek. Wykonanie:
....................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
Wyniki: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..........................................................................................................................................................
Wniosek: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..........................................................................................................................................................
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Rozpoznaj witamin´, której dotyczy opis. Jest to witamina rozpuszczalna w wodzie. Wyst´puje w liÊciastych warzywach oraz w dro˝d˝ach i wàtrobie. Pobudza wytwarzanie erytrocytów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Zadanie
(0 –3 p.)
Podaj przyk∏ad pierwiastka zaliczanego do mikroelementów. Napisz, jakà funkcj´ pe∏ni w organizmie i jakie sà skutki jego niedoboru. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
10 Zadanie
(0 –3 p.)
Przeanalizuj ilustracj´ i wykonaj polecenia. 1
a) Napisz, jakà funkcj´ pe∏ni narzàd oznaczony na schemacie literà „X”.
2 3
..............................................................................
X ..............................................................................
4
b) Wypisz numery elementów uk∏adu pokarmowego, w których zachodzi trawienie bia∏ek. 6
5
..............................................................................
11 Zadanie
(0 –1 p.)
Uzasadnij, ˝e zapotrzebowanie energetyczne zale˝y od stanu zdrowia cz∏owieka. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
grupa
a
Uk∏ad krà˝enia ...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 9 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 22 punkty.
1
.......................
klasa
Zadanie
(0 –3 p.)
Uzupe∏nij tabel´. IloÊç ele men tów w 1 mm 3 krwi
Na zwa
3,5–5 milionów krwinki bia∏e
Funk cja
transport tlenu do tkanek
4,5–11 tysi´cy 150–450 tysi´cy
2
Zadanie
(0 –4 p.)
Ani´ nurtuje pytanie: „Czy i jak zmienia si´ t´tno podczas wysi∏ku fizycznego w stosunku do tego, które bada∏a w stanie spoczynku?”. Pomó˝ Ani w rzetelnym przeprowadzeniu badania, którego wyniki da∏yby odpowiedê na jej pytanie. Problem badawczy (co konkretnie ma zbadaç Ania?): ..........................................................................................................................................................
Potrzebne materia∏y (co b´dzie potrzebne do wykonania badania?): ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
Wykonanie (jak mo˝na zbadaç zale˝noÊç wartoÊci t´tna od wysi∏ku fizycznego?): ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
Hipoteza (przypuszczalny wynik badania): ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
3
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz wykres w∏aÊciwie ilustrujàcy zale˝noÊç wartoÊci t´tna od wysi∏ku fizycznego, wiedzàc, ˝e t´tno w stanie spoczynku wynosi oko∏o 80 skurczów na minut´ i wzrasta do oko∏o 120 skurczów na minut´ podczas wysi∏ku fizycznego. A.
B.
C.
D.
4
Zadanie
(0 –5 p.)
1
Korzystajàc ze schematu, wykonaj polecenia. a) Podaj nazwy elementów uk∏adu krwionoÊnego cz∏owieka oznaczone symbolami: 3–
........................................................................
A–
........................................................................
2–
........................................................................
2 A C
b) Na schemacie uk∏adu krwionoÊnego cz∏owieka zamaluj krwiobieg ma∏y. c) Opisz drog´ krwi w krwiobiegu du˝ym. Rozpocznij od odpowiedniej komory serca.
B
D
..................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
3
..................................................................................
5
Zadanie
(0 –3 p.)
Podaj trzy zalecenia dotyczàce od˝ywiania si´, dzi´ki którym mo˝esz uniknàç chorób uk∏adu krwionoÊnego.
6
•
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –2 p.)
Wymieƒ ró˝nice mi´dzy krwawieniem a krwotokiem. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
7
Zadanie
(0 –1 p.)
PodkreÊl elementy budowy uk∏adu limfatycznego.
˝y∏y, osocze, naczynia limfatyczne, erytrocyty, aorta, w´z∏y ch∏onne, Êledziona, wàtroba, migda∏ki, p∏ytki krwi, t´tnice, grasica, serce, leukocyty
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. Zadaniem uk∏adu ch∏onnego jest A. transport gazów oddechowych. B. przekazywanie impulsów nerwowych. C. niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych. D. wydalanie nadmiaru wody.
9
Zadanie
(0 –2 p.)
Uzasadnij, ˝e AIDS powoduje bezbronnoÊç organizmu wobec drobnoustrojów chorobotwórczych niegroênych dla osób zdrowych. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
grupa
b
Uk∏ad krà˝enia ...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 9 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 22 punkty.
1
.......................
klasa
Zadanie
(0 –3 p.)
Uzupe∏nij tabel´. IloÊç ele men tów w 1 mm 3 krwi
Na zwa
Funk cja
3,5–5 milionów 4,5–11 tysi´cy p∏ytki krwi
2
niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych
150–450 tysi´cy
Zadanie
(0 –4 p.)
Ani´ nurtuje pytanie: „Czy i jak zmienia si´ t´tno podczas wysi∏ku fizycznego w stosunku do tego, które bada∏a w stanie spoczynku?”. Pomó˝ Ani w rzetelnym przeprowadzeniu badania, którego wyniki da∏yby odpowiedê na jej pytanie. Problem badawczy (co konkretnie ma zbadaç Ania?): ..........................................................................................................................................................
Potrzebne materia∏y (co b´dzie potrzebne do wykonania badania?): ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
Wykonanie (jak mo˝na zbadaç zale˝noÊç wartoÊci t´tna od wysi∏ku fizycznego?): ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
Hipoteza (przypuszczalny wynik badania): ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
3
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz wykres w∏aÊciwie ilustrujàcy zale˝noÊç wartoÊci t´tna od wysi∏ku fizycznego, wiedzàc, ˝e t´tno w stanie spoczynku wynosi oko∏o 80 skurczów na minut´ i wzrasta do oko∏o 120 skurczów na minut´ podczas wysi∏ku fizycznego. A.
B.
C.
D.
4
Zadanie
(0 –5 p.)
1
Korzystajàc ze schematu, wykonaj polecenia. a) Podaj nazwy elementów uk∏adu krwionoÊnego cz∏owieka oznaczone symbolami: 1–
..........................................................................
C–
........................................................................
B–
........................................................................
2 A C
b) Na schemacie uk∏adu krwionoÊnego cz∏owieka zamaluj krwiobieg du˝y. c) Opisz drog´ krwi w krwiobiegu ma∏ym. Rozpocznij od odpowiedniej komory serca.
B
D
................................................................................
................................................................................
................................................................................
3
................................................................................
5
Zadanie
(0 –3 p.)
Podaj trzy zalecenia dotyczàce ruchu i wysi∏ku fizycznego, dzi´ki którym mo˝esz uniknàç chorób uk∏adu krwionoÊnego.
6
•
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –2 p.)
Wymieƒ ró˝nice mi´dzy krwotokiem ˝ylnym a t´tniczym. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
7
Zadanie
(0 –1 p.)
PodkreÊl elementy dotyczàce budowy uk∏adu krwionoÊnego.
˝y∏y, osocze, naczynia limfatyczne, erytrocyty, aorta, w´z∏y ch∏onne, Êledziona, wàtroba, migda∏ki, p∏ytki krwi, t´tnice, grasica, serce, leukocyty
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. Zadaniem uk∏adu limfatycznego nie jest A. usuwanie z komórek zb´dnych substancji. B. usuwanie z komórek nadmiaru wody. C. niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych. D. transport gazów oddechowych.
9
Zadanie
(0 –2 p.)
Uzasadnij, ˝e HIV prowadzi do bezbronnoÊci organizmu wobec drobnoustrojów chorobotwórczych niegroênych dla osób zdrowych. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
grupa
a
Uk∏ad oddechowy ...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 9 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 15 punktów.
1
Zadanie
klasa
(0 –3 p.)
Podaj nazwy elementów uk∏adu oddechowego oznaczonych na ilustracji poni˝szymi cyframi.
2
.......................
1–
..........................................................
2–
..........................................................
3–
..........................................................
1 2
3
Zadanie
(0 –2 p.)
Wypisz dwie funkcje dróg oddechowych.
3
•
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. Za wytwarzanie g∏osu odpowiada A. tchawica. B. gard∏o. C. krtaƒ. D. j´zyk.
4
Zadanie
(0 –1 p.)
W tabeli dotyczàcej mechanizmu wentylacji p∏uc, zamaluj wiersz opisujàcy wdech.
5
˚ebra
Przepona
Obwód klatki piersiowej
Mi´Ênie mi´dzy˝ebrowe
unoszà si´ i rozszerzajà
opada
zwi´ksza si´
kurczà si´
opadajà
uwypukla si´ ku górze
zmniejsza si´
rozkurczajà si´
Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz, na czym polega wymiana gazowa mi´dzy komórkami organizmu a krwià. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
6
Zadanie Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. Tlen przenika do krwi z p´cherzyków p∏ucnych dzi´ki A. utlenianiu. B. osmozie. C. dyfuzji. D. syntezie.
(0 –1 p.)
7
Zadanie
(0 –2 p.)
Przyporzàdkuj ilustracje odpowiednim zale˝noÊciom przedstawionym w tabeli. Przy zale˝noÊciach, do których nie mo˝na przypisaç ilustracji wstaw znak „–”. Zale˝noÊci mi´dzy st´˝eniami gazów
A.
Ilustracja
B. naczynie krwionoÊne
XY
p´cherzyk p∏ucny
W>Z W
8
W – st´˝enie dwutlenku w´gla w p´cherzyku p∏ucnym Z – st´˝enie dwutlenku w´gla we krwi
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz par´ wykresów przedstawiajàcych zmiany, jakie zasz∏y w organizmie cz∏owieka, który po 10-minutowym spacerze, zaczà∏ biec.
A. Para A i X.
9
B. Para A i Y.
Zadanie
C. Para B i X.
D. Para B i Y. (0 –2 p.)
Przeprowadzono doÊwiadczenie, polegajàce na przepuszczaniu przez bezbarwny i przezroczysty roztwór wodorotlenku wapnia Ca(OH)2 powietrza wydychanego przez cz∏owieka. Po pewnym czasie zaobserwowano zm´tnienie roztworu. Powsta∏e zm´tnienie Êwiadczy o pojawieniu si´ w roztworze nierozpuszczalnego w´glanu wapnia, powstajàcego w przebiegu nast´pujàcej reakcji:
Ca(OH)2 + CO2
CaCO3 + H2O
Sformu∏uj i zapisz problem badawczy do doÊwiadczenia oraz wniosek. Problem badawczy: ..........................................................................................................................................................
Hipoteza: W powietrzu wydychanym przez cz∏owieka jest dwutlenek w´gla. Wyniki: Woda wapienna, przez którà przep∏ywa∏o powietrze wydychane zm´tnia∏a. Wniosek: ..........................................................................................................................................................
grupa
b
Uk∏ad oddechowy ...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 9 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 15 punktów.
1
Zadanie
klasa
(0 –3 p.)
Podaj nazwy elementów uk∏adu oddechowego oznaczonych na ilustracji poni˝szymi cyframi.
2
.......................
1–
..........................................................
2–
..........................................................
3–
..........................................................
1
2 3
Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz, co powoduje, ˝e w drogach oddechowych powietrze jest nawil˝ane i oczyszczane.
3
•
....................................................................................................
•
....................................................................................................
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. Za wytwarzanie g∏osu odpowiada A. j´zyk. B. krtaƒ. C. gard∏o. D. tchawica.
4
Zadanie
(0 –1 p.)
W tabeli dotyczàcej mechanizmu wentylacji p∏uc, zamaluj wiersz opisujàcy wydech.
5
˚ebra
Przepona
Obwód klatki piersiowej
Mi´Ênie mi´dzy˝ebrowe
unoszà si´ i rozszerzajà
opada
zwi´ksza si´
kurczà si´
opadajà
uwypukla si´ ku górze
zmniejsza si´
rozkurczajà si´
Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz, na czym polega wymiana gazowa mi´dzy p´cherzykami p∏ucnymi a krwià. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
6
Zadanie Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. Tlen przenika do krwi z p´cherzyków p∏ucnych dzi´ki A. utlenianiu. B. osmozie. C. syntezie. D. dyfuzji.
(0 –1 p.)
7
Zadanie
(0 –2 p.)
Przyporzàdkuj ilustracje odpowiednim zale˝noÊciom przedstawionym w tabeli. Przy zale˝noÊciach, do których nie mo˝na przypisaç ilustracji wstaw znak „–”. Zale˝noÊci mi´dzy st´˝eniami gazów
A.
Ilustracja
B. naczynie krwionoÊne
WZ
p´cherzyk p∏ucny
X>Y X
8
W – st´˝enie dwutlenku w´gla w p´cherzyku p∏ucnym Z – st´˝enie dwutlenku w´gla we krwi
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz par´ wykresów przedstawiajàcych zmiany, jakie zasz∏y w organizmie cz∏owieka, który po 10-minutowym spacerze, zaczà∏ biec.
A. Para B i X.
9
B. Para B i Y.
C. Para A i X.
Zadanie
D. Para A i Y.
(0 –2 p.)
Przeprowadzono doÊwiadczenie, polegajàce na przepuszczaniu przez bezbarwny i przezroczysty roztwór wodorotlenku wapnia Ca(OH)2 powietrza wydychanego przez cz∏owieka. Po pewnym czasie zaobserwowano zm´tnienie roztworu. Powsta∏e zm´tnienie Êwiadczy o pojawieniu si´ w roztworze nierozpuszczalnego w´glanu wapnia, powstajàcego w przebiegu nast´pujàcej reakcji: Ca(OH)2 + CO2
CaCO3 + H2O
Sformu∏uj i zapisz hipotez´ oraz wyniki doÊwiadczenia. Problem badawczy: Czy w wydychanym powietrzu znajduje si´ dwutlenek w´gla? Hipoteza: ..........................................................................................................................................................
Wyniki: ..........................................................................................................................................................
Wniosek: W powietrzu wydychanym znajduje si´ dwutlenek w´gla.
grupa
a
Uk∏ad wydalniczy ...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 10 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 17 punktów.
1
Zadanie
.......................
klasa
(0 –1 p.)
B
Korzystajàc ze schematu, zaznacz par´ narzàdów, nale˝àcych do uk∏adu wydalniczego. A. Narzàdy A i B. B. Narzàdy B i C. C. Narzàdy A i C. D. Narzàdy A i D.
C
A
D
2
Zadanie
(0 –3 p.)
PodkreÊl zdania zawierajàce prawdziwe informacje. 1. Produkty przemiany materii mogà byç wydalane przez p∏uca, gruczo∏y potowe i nerki. 2. Mocznik, nadmiar wody i soli mineralnych sà wydalane z organizmu wraz z moczem. 3. Niestrawione resztki pokarmu sà usuwane z organizmu przez uk∏ad pokarmowy. 4. Dwutlenek w´gla jest wydalany z organizmu przez nerki.
3
Zadanie
(0 –2 p.)
Narysuj wykres liniowy zale˝noÊci iloÊci wydalanego moczu od temperatury otoczenia, ilustrujàcy wynik badania: iloÊç wydalanego moczu maleje wraz ze wzrostem temperatury otoczenia.
4
Zadanie
(0 –1 p.)
Tabela przedstawia zawartoÊç wybranych substancji we krwi i w moczu. Zamaluj kolumn´, która zawiera dane dotyczàce krwi. St´˝enie procentowe substancji Substancje
5
A
B
woda
92
95
bia∏ko
7
0
glukoza
0,1
0
sole mineralne
0,37
0,6
mocznik
0,03
2
Zadanie Zaznacz narzàd, którego dotyczy poni˝szy opis. Jest to narzàd o elastycznych Êcianach zbudowany z tkanki mi´Êniowej g∏adkiej. Przy jego ujÊciu znajduje si´ mi´sieƒ zwany zwieraczem. A. Moczowód. B. Kanalik nerkowy. C. P´cherz moczowy. D. K∏´buszek nerkowy.
(0 –1 p.)
6
Zadanie
(0 –2 p.)
Podaj dwa zalecenia, które pozwolà ustrzec si´ kamicy nerkowej.
7
•
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –3 p.)
W poni˝szych zdaniach skreÊl b∏´dne sformu∏owania, poni˝ej zapisz w∏aÊciwe. Naczynie doprowadzajàce krew do k∏´buszka nerkowego jest w´˝sze od naczynia ........................................................................................................................................
wyprowadzajàcego. Powoduje to zwi´kszenie ciÊnienia krwi, co uniemo˝liwia ....................................................................................................................................
przejÊcie cz´Êci osocza do torebki k∏´buszka. Powsta∏y p∏yn przep∏ywa do kanalików, gdzie odzyskiwane sà mi´dzy innymi aminokwasy i mocznik. ........................................................................................................................................
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Opisz ró˝nic´ mi´dzy moczem pierwotnym a ostatecznym, przyjmujàc jako kryterium g´stoÊç moczu. ..........................................................................................................................................................
9
Zadanie
(0 –2 p.)
Na podstawie tekstu zamaluj w tabeli wiersze, które zawierajà wyniki badaƒ moczu pacjentów, Êwiadczàce o ich chorobie.
Mocz jest przezroczystym p∏ynem o ró˝nych odcieniach ˝ó∏tej barwy. Odczyn moczu jest lekko kwaÊny i mo˝e wahaç si´ w zale˝noÊci od zjedzonego pokarmu. G´stoÊç moczu, czyli masa w∏aÊciwa, waha si´ od 1,001 do 1,035 g/cm3. Brak w nim krwinek czerwonych, bia∏ych i cukru. Sk∏adnikami moczu sà: woda, mocznik, kwas moczowy, kreatynina, sole w postaci chlorków, siarczanów i fosforanów. Wy ni ki ba da nia mo czu Pa cjent od czyn
g´ stoÊç (g/dm 3 )
bar wa / prze zro czy stoÊç
bia∏ ko
cu kier
leu ko cy ty
ery tro cy ty
I
kwaÊny
1029
jasno ˝ó∏ty, przezroczysty
–
–
–
–
II
kwaÊny
1001
ciemno˝ó∏ty, przezroczysty
+
–
+
–
III
kwaÊny
1034
˝ó∏ty, przezroczysty
–
+
–
–
+ jest w moczu, – nie ma w moczu
10 Zadanie Na poni˝szym schemacie ilustrujàcym, w sposób uproszczony, dzia∏anie dializatora w odpowiednim miejscu wrysuj erytrocyty.
(0 –1 p.)
grupa
b
Uk∏ad wydalniczy ...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 10 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 17 punktów.
1
Zadanie
.......................
klasa
(0 –1 p.)
2
Korzystajàc ze schematu, zaznacz par´ narzàdów, nale˝àcych do uk∏adu wydalniczego. A. Narzàdy 1 i 2. B. Narzàdy 1 i 3. C. Narzàdy 1 i 4. D. Narzàdy 2 i 4.
3
1
4
2
Zadanie
(0 –3 p.)
PodkreÊl zdania zawierajàce prawdziwe informacje. 1. Niestrawione resztki pokarmu sà usuwane z organizmu przez uk∏ad pokarmowy. 2. Dwutlenek w´gla jest wydalany z organizmu przez nerki. 3. Produkty przemiany materii mogà byç wydalane przez p∏uca, gruczo∏y potowe i nerki. 4. Mocznik, nadmiar wody i soli mineralnych sà wydalane z organizmu wraz z moczem.
3
Zadanie
(0 –2 p.)
Narysuj wykres liniowy zale˝noÊci iloÊci wydzielanego potu od temperatury otoczenia, ilustrujàcy wynik badania: iloÊç wydzielanego potu wzrasta wraz ze wzrostem temperatury otoczenia.
4
Zadanie
(0 –1 p.)
Tabela przedstawia zawartoÊç wybranych substancji we krwi i w moczu. Zamaluj kolumn´, która zawiera dane dotyczàce krwi. St´˝enie procentowe substancji Substancje A
B
woda
95
92
bia∏ko
0
7
glukoza
0
0,1
0,6
0,37
2
0,03
sole mineralne mocznik
5
Zadanie Zaznacz narzàd, którego dotyczy poni˝szy opis. Uchodzi z miedniczki nerkowej. Jego Êciany sà zbudowane z mi´Êni g∏adkich, których skurcze wspomagajà przep∏yw moczu. A. Kanalik nerkowy. B. P´cherz moczowy. C. K∏´buszek nerkowy. D. Moczowód.
(0 –1 p.)
6
Zadanie
(0 –2 p.)
Podaj dwie przyczyny kamicy nerkowej.
7
•
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –3 p.)
W poni˝szych zdaniach skreÊl b∏´dne sformu∏owania, poni˝ej zapisz w∏aÊciwe. Naczynie doprowadzajàce krew do kanalika nerkowego jest szersze od naczynia ........................................................................................................................................
wyprowadzajàcego. Powoduje to zmniejszenie ciÊnienia krwi, ........................................................................................................................................
co umo˝liwia przejÊcie cz´Êci osocza do torebki k∏´buszka. Powsta∏y p∏yn przep∏ywa do moczowodu, ........................................................................................................................................
gdzie odzyskiwane sà mi´dzy innymi aminokwasy i glukoza.
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Opisz ró˝nic´ mi´dzy moczem pierwotnym a ostatecznym, przyjmujàc jako kryterium st´˝enie mocznika. ..........................................................................................................................................................
9
Zadanie
(0 –2 p.)
Na podstawie tekstu zamaluj w tabeli wiersze, które zawierajà wyniki badaƒ moczu pacjentów, Êwiadczàce o ich chorobie.
Mocz jest przezroczystym p∏ynem o ró˝nych odcieniach ˝ó∏tej barwy. Odczyn moczu jest lekko kwaÊny i mo˝e wahaç si´ w zale˝noÊci od zjedzonego pokarmu. G´stoÊç moczu, czyli masa w∏aÊciwa, waha si´ od 1,001 do 1,035 g/cm3. Brak w nim krwinek czerwonych, bia∏ych i cukru. Sk∏adnikami moczu sà: woda, mocznik, kwas moczowy, kreatynina, sole w postaci chlorków, siarczanów i fosforanów. Wy ni ki ba da nia mo czu Pa cjent od czyn
g´ stoÊç (g/dm 3 )
bar wa / prze zro czy stoÊç
bia∏ ko
cu kier
leu ko cy ty
ery tro cy ty
I
kwaÊny
1036
jasno ˝ó∏ty, przezroczysty
+
–
+
–
II
kwaÊny
1029
ciemno˝ó∏ty, przezroczysty
–
–
–
–
III
kwaÊny
1003
˝ó∏ty, przezroczysty
–
+
–
–
+ jest w moczu, – nie ma w moczu
10 Zadanie Na poni˝szym schemacie ilustrujàcym, w sposób uproszczony, dzia∏anie dializatora w odpowiednim miejscu wrysuj szkodliwe substancje.
(0 –1 p.)
grupa
a
Regulacja nerwowo-hormonalna
...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 12 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 22 punkty.
1
.......................
klasa
Zadanie
(0 –1 p.)
PodkreÊl zdania opisujàce funkcje uk∏adu nerwowego. 1. Sk∏ada si´ g∏ównie z komórek nerwowych, czyli neuronów. 2. Odbiera bodêce ze Êrodowiska zewn´trznego. 3. Tworzy nerwy sk∏adajàce si´ z wiàzek w∏ókien nerwowych. 4. Dostarcza tlen do ka˝dej komórki cia∏a.
2
Zadanie
(0 –2 p.)
Uzupe∏nij schemat budowy neuronu, wpisujàc nazwy elementów oznaczonych literami A i B.
A.
B.
3
.........................................
......................
Zadanie
(0 –1 p.)
WyjaÊnij, czym jest synapsa. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
4
Zadanie
(0 –2 p.)
Przyjrzyj si´ ilustracji i wykonaj podane polecenia. a) Podpisz elementy wskazane na ilustracji. b) Zaznacz strza∏kà kierunek przep∏ywu impulsu. .........................................
.........................................
....................................................
5
Zadanie
(0 –2 p.)
Opisz funkcje oÊrodkowego uk∏adu nerwowego. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
6
Zadanie
(0 –2 p.)
Wypisz dwa g∏ówne rodzaje nerwów, budujàcych obwodowy uk∏ad nerwowy. •
..................................................................
•
..................................................................
7
Zadanie
(0 –3 p.)
Na ilustracji zaznacz literami: A – mózg. B – cia∏o modzelowate. C – wzgórze.
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, za co odpowiada mó˝d˝ek. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
9
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. Za odbieranie bodêców wzrokowych i przekazywanie ich do mózgowia odpowiadajà A. nerwy rdzeniowe. B. pó∏kule mózgowe. C. nerwy czaszkowe. D. opony rdzenia kr´gowego.
10 Zadanie
1
(0 –4 p.)
Korzystajàc ze schematu i podanych poj´ç, uzupe∏nij zdania. 2
insulina, przysadka mózgowa, adrenalina, testosteron, jàdra Za powstawanie m´skich cech p∏ciowych odpowiada wydzielany do krwi przez gruczo∏y zwane
........................
........................
,
a oznaczone na schemacie numerem 5. Nadnercze, oznaczone numerem ........................
......
3
4
wydziela do krwi
, która mi´dzy innymi przyspiesza prac´ serca.
5
Numerem 1 oznaczony jest gruczo∏ dokrewny o nazwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................
Tarczyc´ oznaczono na schemacie numerem . . . . . . . . . .
Gruczo∏ dokrewny numer . . . . . . produkuje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , która obni˝a poziom glukozy we krwi.
11 Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, jaki proces zajdzie w trzustce, gdy cz∏owiek przez d∏u˝szy czas nie b´dzie jad∏ mimo uczucia g∏odu. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
12 Zadanie
(0 –2 p.)
WyjaÊnij, co mo˝e byç przyczynà depresji i jakie sà jej objawy. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
grupa
b
Regulacja nerwowo-hormonalna
...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 12 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 22 punkty.
1
.......................
klasa
Zadanie
(0 –1 p.)
PodkreÊl zdania opisujàce funkcje uk∏adu nerwowego. 1. Sk∏ada si´ g∏ównie z komórek nerwowych, czyli neuronów. 2. Odprowadza dwutlenek w´gla z ka˝dej komórki cia∏a. 3. Tworzy nerwy sk∏adajàce si´ z wiàzek w∏ókien nerwowych. 4. Wywo∏uje reakcje organizmu na bodêce wewn´trzne.
2
Zadanie
(0 –2 p.)
Uzupe∏nij schemat budowy neuronu, wpisujàc nazwy elementów oznaczonych literami A i B. B.
......................
A.
3
.........................................
Zadanie
(0 –1 p.)
WyjaÊnij, czym jest impuls nerwowy. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
4
Zadanie
(0 –2 p.)
Przyjrzyj si´ ilustracji i wykonaj podane polecenia. a) Podpisz elementy wskazane na ilustracji. b) Zaznacz strza∏kà kierunek przep∏ywu impulsu. .........................................
.........................................
................................
5
Zadanie
(0 –2 p.)
Opisz funkcje obwodowego uk∏adu nerwowego. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
6
Zadanie
(0 –2 p.)
Wypisz dwa g∏ówne elementy budowy oÊrodkowego uk∏adu nerwowego. • ..................................................................
•
..................................................................
7
Zadanie
(0 –3 p.)
Na ilustracji zaznacz literami: A – kor´ mózgowà. B – mó˝d˝ek. C – pieƒ mózgu.
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, jakà funkcj´ pe∏ni wzgórze. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
9
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. Za przewodzenie impulsów nerwowych z ró˝nych cz´Êci cia∏a do mózgowia i z powrotem odpowiada A. cia∏o modzelowate. B. mózgowie. C. odruch warunkowy. D. rdzeƒ kr´gowy.
10 Zadanie
1
(0 –4 p.)
Korzystajàc ze schematu i podanych poj´ç, uzupe∏nij zdania. 2
przysadka mózgowa, adrenalina, estrogeny, jajniki, glukagon Nadnercze, oznaczone numerem
......
, wydziela do krwi
...................
,
która mi´dzy innymi podnosi ciÊnienie krwi. Za powstawanie ˝eƒskich
3
cech p∏ciowych odpowiadajà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wydzielane do krwi
4
przez gruczo∏y zwane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , a oznaczone na schemacie numerem 5. Tarczyc´ oznaczono na schemacie numerem . . . . . . Numerem 1 oznaczona jest
5
........................... ...........................
Gruczo∏ dokrewny numer . . . . . . produkuje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , który powoduje podniesienie poziomu glukozy we krwi.
11 Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, jaki proces zajdzie w trzustce po zjedzeniu przez cz∏owieka obfitego posi∏ku. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
12 Zadanie
(0 –2 p.)
WyjaÊnij, co mo˝e byç przyczynà nerwicy i jakie sà jej objawy. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
grupa
a
Narzàdy zmys∏ów ...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 14 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 28 punktów.
1
.......................
klasa
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz elementy wchodzàce w sk∏ad aparatu ochronnego oka. A. Twardówka i siatkówka. B. Âlimak i strzemiàczko. C. èrenica i t´czówka. D. Gruczo∏ ∏zowy i spojówka.
2
Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz, jakie funkcje pe∏nià powieki. ..........................................................................................................................................................
3
Zadanie
(0 –4 p.)
Uzupe∏nij schemat budowy oka, wpisujàc nazwy wskazanych elementów.
.........................................
..................................
......................................... ..................................
4
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, którego elementu budowy oka dotyczy poni˝szy opis. W tym miejscu nerw wzrokowy wychodzi z ga∏ki ocznej. To jedyne miejsce na siatkówce, gdzie nie ma komórek Êwiat∏oczu∏ych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
Zadanie
(0 –2 p.)
WyjaÊnij, dlaczego widzimy ka˝dà rzecz takà, jaka jest w rzeczywistoÊci, mimo ˝e w oku powstaje obraz odwrócony i pomniejszony. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
6
Zadanie Obok zdaƒ zawierajàcych prawdziwe informacje wpisz liter´ P, a obok zawierajàcych fa∏szywe informacje – liter´ F. Rogówka jest przezroczystà cz´Êcià twardówki znajdujàcà si´ w przedniej cz´Êci oka. Adaptacja oka to zmiana szerokoÊci êrenicy pod wp∏ywem Êwiat∏a. Czopki znajdujàce si´ w siatkówce wykazujà wra˝liwoÊç na ruch i nat´˝enie Êwiat∏a. Dzi´ki t´czówce uzyskujemy mo˝liwoÊç ostrego widzenia przedmiotów w ró˝nych odleg∏oÊciach.
(0 –2 p.)
7
Zadanie
(0 –4 p.)
Na poni˝szym schemacie wska˝ i podpisz narzàd zmys∏u równowagi oraz oznacz literami: a – m∏oteczek. b – b∏on´ b´benkowà. c – tràbk´ s∏uchowà.
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Opisz rol´ Êlimaka znajdujàcego si´ w uchu wewn´trznym. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
9
Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz, jakiej wady dotyczy ilustracja i narysuj drog´ promieni Êwietlnych, po usuni´ciu soczewki korygujàcej. ..............................................................................
10 Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. Przyczynà jaskry jest A. zbyt wysokie ciÊnienie p∏ynu w ga∏ce ocznej. B. zbyt du˝e nat´˝enie Êwiat∏a wpadajàcego do oka. C. zaka˝enie bakteriami wnikajàcymi pod powieki. D. d∏ugotrwa∏e wpatrywanie si´ w jeden punkt.
11 Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz dwa zalecenia dotyczàce higieny oczu. •
................................................................................................................
•
................................................................................................................
12 Zadanie
(0 –3 p.)
Wymieƒ trzy rodzaje receptorów skóry. •
..................................................
•
..................................................
•
..................................................
13 Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz sytuacj´, w której dzia∏ajàcy na skór´ bodziec mo˝e byç przyczynà bólu. A. P∏ywanie w basenie z podgrzewanà wodà. B. Wyst´powanie w Êwietle silnych reflektorów scenicznych. C. D∏ugotrwa∏e przebywanie na silnym mrozie bez r´kawiczek. D. WejÊcie do zadymionego pomieszczenia.
14 Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz, jakie dwie w∏aÊciwoÊci bry∏y lodu mo˝na rozpoznaç na podstawie zmys∏u dotyku. •
..................................................................
•
..................................................................
grupa
b
Narzàdy zmys∏ów ...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 14 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 28 punktów.
1
.......................
klasa
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz elementy wchodzàce w sk∏ad aparatu ochronnego oka. A. Twardówka i siatkówka. B. Gruczo∏ ∏zowy i spojówka. C. èrenica i t´czówka. D. Âlimak i strzemiàczko.
2
Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz, jakie funkcje pe∏nià ∏zy. ..........................................................................................................................................................
3
Zadanie
(0 –4 p.)
Uzupe∏nij schemat budowy oka, wpisujàc nazwy wskazanych elementów.
.........................................
..................................
......................................... ..................................
4
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, którego elementu budowy oka dotyczy poni˝szy opis. Ma kszta∏t pierÊcienia i otacza otwór, przez który do oka dostaje si´ wiàzka Êwiat∏a. Mo˝e mieç ró˝ne kolory. .............................................................................
5
Zadanie
(0 –2 p.)
WyjaÊnij, dlaczego widzimy w trójwymiarze, mimo ˝e na siatkówce ka˝dego oka powstaje obraz dwuwymiarowy (p∏aski). ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
6
Zadanie Obok zdaƒ zawierajàcych prawdziwe informacje wpisz liter´ P, a obok zawierajàcych fa∏szywe informacje – liter´ F. Cia∏o szkliste powoduje powstawanie na siatkówce pomniejszonego obrazu. Rogówka jest przezroczystà cz´Êcià twardówki znajdujàcà si´ w przedniej cz´Êci oka. W czopkach i pr´cikach nast´puje przetworzenie bodêców Êwietlnych na impulsy nerwowe. Dzi´ki t´czówce uzyskujemy mo˝liwoÊç ostrego widzenia przedmiotów w ró˝nych odleg∏oÊciach.
(0 –2 p.)
7
Zadanie
(0 –4 p.)
Na poni˝szym schemacie wska˝ i podpisz element ucha wewn´trznego, w którym fale dêwi´kowe sà przetwarzane na impulsy nerwowe, oraz oznacz literami: a – strzemiàczko. b – kana∏y pó∏koliste. c – przewód s∏uchowy zewn´trzny.
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Opisz rol´ kana∏ów pó∏kolistych znajdujàcych si´ w uchu wewn´trznym. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
9
Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz, jakiej wady dotyczy ilustracja i narysuj drog´ promieni Êwietlnych, po usuni´ciu soczewki korygujàcej. ................................................................................
10 Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. Przyczynà zaçmy jest A. zniekszta∏cenie soczewki oka lub powierzchni rogówki. B. uraz mechaniczny lub starzenie si´ organizmu. C. zaka˝enie wirusami atakujàcymi spojówki. D. d∏ugotrwa∏e czytanie przy zbyt s∏abym oÊwietleniu.
11 Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz dwa zalecenia dotyczàce higieny uszu. •
................................................................................................................
•
................................................................................................................
12 Zadanie
(0 –3 p.)
Wymieƒ trzy rodzaje bodêców odbieranych przez receptory skóry. •
..................................................
•
..................................................
•
..................................................
13 Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz sytuacj´, w której dzia∏ajàcy na skór´ bodziec mo˝e byç przyczynà bólu. A. WyjÊcie z ciemnego pomieszczenia na teren nas∏oneczniony. B. WejÊcie do gara˝u pe∏nego spalin samochodowych. C. Przebywanie w dyskotece z bardzo silnym nat´˝eniem dêwi´ków. D. Uderzenie si´ o wystajàcy naro˝nik sto∏u.
14 Zadanie
(0 –2 p.)
Opisz dwie w∏aÊciwoÊci gàbki, które mo˝na rozpoznaç na podstawie zmys∏u dotyku. •
..................................................................
•
..................................................................
grupa
a
Rozmna˝anie i rozwój cz∏owieka
...............................................
imi´ i nazwisko
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 13 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 22 punkty.
1
Zadanie
.......................
klasa
(0 –3 p.)
Wska˝ i podpisz gonady. Napisz, co przedstawia ilustracja.
.........................................................................
2
Zadanie
(0 –3 p.)
Narysuj schemat budowy gamety ˝eƒskiej i opisz jej elementy. Podpisz schemat.
.........................................................................
3
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz informacj´ dotyczàcà trzeciorz´dowych m´skich cech p∏ciowych. A. ObecnoÊç parzystych gonad. B. Istnienie nasieniowodów. C. Rozwini´cie si´ szerokich ramion. D. ObecnoÊç zewn´trznych narzàdów p∏ciowych.
4
Zadanie
(0 –2 p.)
WyjaÊnij, na czym polega zwiàzek mi´dzy obecnoÊcià jàder u m´˝czyzny a zachodzàcà u dojrzewajàcego ch∏opaka mutacjà. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
5
Zadanie Dokoƒcz zdanie. Przyczynà zespo∏u napi´cia przedmiesiàczkowego jest
(0 –1 p.)
.........................................................................
.
6
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz w∏aÊciwà kolejnoÊç faz cyklu miesiàczkowego. A. Faza p∏odnoÊci, miesiàczka, faza niep∏odnoÊci, faza wzgl´dnej niep∏odnoÊci. B. Miesiàczka, faza p∏odnoÊci, faza wzgl´dnej niep∏odnoÊci, faza niep∏odnoÊci. C. Faza wzgl´dnej niep∏odnoÊci, faza niep∏odnoÊci, faza p∏odnoÊci, miesiàczka. D. Miesiàczka, faza wzgl´dnej niep∏odnoÊci, faza p∏odnoÊci, faza niep∏odnoÊci.
7
Zadanie
(0 –3 p.)
Napisz, w której fazie cyklu miesiàczkowego uwalniane sà estrogeny, gdzie sà produkowane i jakie wywo∏ujà zmiany w macicy. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Podaj przyk∏ad choroby bakteryjnej przenoszonej drogà p∏ciowà. ..........................................................................................................................................................
9
Zadanie
(0 –1 p.)
WyjaÊnij poj´cie „zap∏odnienie”. ..........................................................................................................................................................
10 Zadanie
(0 –1 p.)
Na linii czasu zamaluj etap rozwoju zarodkowego cz∏owieka.
zap∏odnienie
1
2
3
4
5
6
7
8
11 Zadanie
9
poród
(0 –2 p.)
Napisz, co to jest owodnia i jakà pe∏ni funkcj´. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
12 Zadanie
(0 –2 p.)
Wymieƒ dwie zmiany zachodzàce w organizmie kobiety podczas cià˝y. •
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
13 Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, w jaki sposób powstaje cià˝a mnoga i rozwijajà si´ bliêni´ta przedstawione na ilustracji. ..................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
grupa
b
Rozmna˝anie i rozwój cz∏owieka
...............................................
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 13 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 22 punkty.
1
Zadanie
imi´ i nazwisko .......................
klasa
(0 –3 p.)
Wska˝ i podpisz gonady. Napisz, co przedstawia ilustracja.
.........................................................................
2
Zadanie
(0 –3 p.)
Narysuj schemat budowy gamety m´skiej i opisz jej elementy. Podpisz schemat.
.........................................................................
3
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz informacj´ dotyczàcà trzeciorz´dowych ˝eƒskich cech p∏ciowych. A. Rozwini´cie si´ szerokich bioder. B. ObecnoÊç parzystych gonad. C. Istnienie jajowodów. D. ObecnoÊç zewn´trznych narzàdów p∏ciowych.
4
Zadanie
(0 –2 p.)
WyjaÊnij, na czym polega zwiàzek mi´dzy obecnoÊcià jàder u m´˝czyzny a pojawiajàcym si´ w okresie dojrzewania zarostem na twarzy ch∏opców. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
5
Zadanie
(0 –1 p.)
Dokoƒcz zdanie. Objawem zespo∏u napi´cia przedmiesiàczkowego mo˝e byç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz w∏aÊciwà kolejnoÊç faz cyklu miesiàczkowego. A. Faza p∏odnoÊci, miesiàczka, faza niep∏odnoÊci, faza wzgl´dnej niep∏odnoÊci. B. Miesiàczka, faza wzgl´dnej niep∏odnoÊci, faza p∏odnoÊci, faza niep∏odnoÊci. C. Faza wzgl´dnej niep∏odnoÊci, faza niep∏odnoÊci, faza p∏odnoÊci, miesiàczka. D. Miesiàczka, faza p∏odnoÊci, faza wzgl´dnej niep∏odnoÊci, faza niep∏odnoÊci.
7
Zadanie
(0 –3 p.)
Napisz, w której fazie cyklu miesiàczkowego uwalniany jest progesteron, gdzie jest produkowany i jakie zmiany wywo∏uje w macicy. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Podaj przyk∏ad choroby wirusowej przenoszonej drogà p∏ciowà. ..........................................................................................................................................................
9
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, gdzie dochodzi do zap∏odnienia komórki jajowej. ..........................................................................................................................................................
10 Zadanie
(0 –1 p.)
Na linii czasu zamaluj na czerwono etap rozwoju p∏odowego cz∏owieka. zap∏odnienie
1
2
3
4
5
6
7
8
11 Zadanie
9
poród
(0 –2 p.)
Napisz, co to jest kosmówka i jakà pe∏ni funkcj´. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
12 Zadanie
(0 –2 p.)
Wymieƒ dwa zalecenia dotyczàce zmiany trybu ˝ycia kobiety w cià˝y. •
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
13 Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, w jaki sposób powstaje cià˝a mnoga i rozwijajà si´ bliêni´ta przedstawione na ilustracji. ..................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
a
grupa
Zdrowie a cywilizacja ...............................................
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 13 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 20 punktów.
1
Zadanie
imi´ i nazwisko .......................
klasa
(0 –2 p.)
Po∏àcz czynniki chorobotwórcze z odpowiednimi rodzajami chorób.
2
wi ru sy, bak te rie, pier wot nia ki
aler gie
pro mie nio wa nie UV
cho ro by za kaê ne
za nie czysz cze nie Êro do wi ska
no wo two ry skó ry
z∏e od ˝y wia nie si´
mia˝ d˝y ca
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz zestaw, w którym znajdujà si´ wy∏àcznie nazwy chorób wirusowych. A. Toksoplazmoza, AIDS, grypa. B. Grypa, AIDS, kleszczowe zapalenie mózgu. C. Kleszczowe zapalenie mózgu, malaria, grypa. D. Salmonelloza, kleszczowe zapalenie mózgu, grypa.
3
Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz dwa zalecenia zdrowotne osobie, której BMI wynosi 30.
4
•
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, co oznacza, ˝e szczepienie ochronne jest obowiàzkowe. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
5
Zadanie
(0 –2 p.)
PodkreÊl nazwy chorób rozprzestrzeniajàcych si´ drogà kropelkowà.
grypa, angina, malaria, zatrucie gronkowcem z∏ocistym, alergia
6
Zadanie
(0 –2 p.)
Rozpoznaj skróty organizacji mi´dzynarodowych i podaj ich pe∏ne nazwy. WHO – FAO –
7
..........................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –2 p.)
Wypisz dwa skutki zdrowotne alkoholizmu. •
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Korzystajàc ze schematu, napisz jeden wniosek, który mo˝na wyciàgnàç na podstawie analizy dwóch z trzech czynników ryzyka: cholesterolu i palenia papierosów.
Wniosek: ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
9
Zadanie
(0 –1 p.)
WyjaÊnij, jednym zdaniem, dlaczego palenie tytoniu jest szczególnie groêne w czasie cià˝y. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
10 Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, dlaczego wady kr´gos∏upa uznaje si´ za choroby cywilizacyjne. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
11 Zadanie
(0 –2 p.)
Podaj dwa sposoby unikania zaka˝eƒ chorobami przenoszonymi drogà pokarmowà. •
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
12 Zadanie
(0 –1 p.)
Na podstawie wykresu, scharakteryzuj zmian´ liczby zachorowaƒ na choroby zawodowe. ................................................................................
................................................................................
................................................................................
13 Zadanie PodkreÊl informacje dotyczàce zapobiegania chorobom zakaênym. 1. Stosowanie szczepieƒ ochronnych. 2. Przyjmowanie leków. 3. Ograniczenie kontaktów z chorymi. 4. Okresowe pomiary ciÊnienia krwi.
(0 –2 p.)
grupa
b
Zdrowie a cywilizacja ...............................................
Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 13 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz otrzymaç maksymalnie 20 punktów.
1
Zadanie
imi´ i nazwisko .......................
klasa
(0 –2 p.)
Po∏àcz czynniki chorobotwórcze z odpowiednimi rodzajami chorób.
2
z∏e od˝ywianie si´
choroby zakaêne
wirusy, bakterie, pierwotniaki
mia˝d˝yca
zanieczyszczenie Êrodowiska
alergie
promieniowanie UV
nowotwory skóry
Zadanie
(0 –1 p.)
Zaznacz zestaw, w którym znajdujà si´ wy∏àcznie nazwy chorób bakteryjnych. A. Toksoplazmoza, rze˝àczka, ki∏a. B. Malaria, mia˝d˝yca, rze˝àczka. C. Rze˝àczka, ki∏a, salmonelloza. D. Mia˝d˝yca, rze˝àczka, salmonelloza.
3
Zadanie
(0 –2 p.)
Napisz dwa zalecenia zdrowotne osobie, której BMI wynosi 17.
4
•
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, co oznacza, ˝e szczepienie ochronne jest nieobowiàzkowe. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
5
Zadanie
(0 –2 p.)
PodkreÊl nazwy chorób rozprzestrzeniajàcych si´ drogà pokarmowà.
salmonelloza, angina, malaria, zatrucie gronkowcem z∏ocistym, alergia
6
Zadanie
(0 –2 p.)
Rozpoznaj skróty organizacji mi´dzynarodowych i podaj ich pe∏ne nazwy.
7
UNESCO –
....................................................................................................................................
UNICEF –
....................................................................................................................................
Zadanie
(0 –2 p.)
Wypisz dwa skutki zdrowotne narkomanii. •
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
8
Zadanie
(0 –1 p.)
Korzystajàc ze schematu, napisz jeden wniosek, który mo˝na wyciàgnàç na podstawie analizy dwóch z trzech czynników ryzyka: nadciÊnienia t´tniczego i cholesterolu.
Wniosek: ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
9
Zadanie
(0 –1 p.)
WyjaÊnij, jednym zdaniem, dlaczego spo˝ywanie alkoholu jest szczególnie groêne dla m∏odzie˝y. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
10 Zadanie
(0 –1 p.)
Napisz, dlaczego alergie uznaje si´ za choroby cywilizacyjne. ..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
11 Zadanie
(0 –2 p.)
Podaj dwa sposoby unikania zaka˝eƒ chorobami przenoszonymi przez krew. •
......................................................................................................................................................
•
......................................................................................................................................................
12 Zadanie
(0 –1 p.)
Na podstawie wykresu, scharakteryzuj zmian´ liczby zachorowaƒ na AIDS. ................................................................................
................................................................................
................................................................................
13 Zadanie PodkreÊl informacje dotyczàce zapobiegania chorobom zakaênym. 1. Przyjmowanie leków. 2. Stosowanie szczepieƒ ochronnych. 3. Okresowe pomiary ciÊnienia krwi. 4. Ograniczenie kontaktów z chorymi.
(0 –2 p.)
Klucz odpowiedzi
ab
Proponowane kryteria oceniania Przedzia∏
Ocena
R I
R II
R III
R IV
R V
R VI
R VII
R VIII
R IX
R X
0–30%
niedostateczna
0-6
0-5
0-6
0-6
0-4
0-5
0-6
0-8
0-6
0-6
31–50%
dopuszczajàca
7-10
6-9
7-11
7-11
5-7
6-8
7-11
9-14
7-11
7-10
51–70%
dostateczna
11-14
10-12
12-16
12-15
8-9
9-11
12-15
15-19
12-15
11-14
71–80%
dobra
15-16
13-14
17-18
16-17
10-11
12-13
16-17
20-22
16-17
15-16
81–95%
bardzo dobra
17-18
15-16
19-21
18-20
12-13
14-15
18-20
23-26
18-20
17-18
96–100%
celujàca
19-20
17-18
22-23
21-22
14-15
16-17
21-22
27-28
21-22
19-20
Organizm cz∏owieka. Skóra – pow∏oka organizmu Oczekiwana odpowiedê
Nr zad.
Standard wymagaƒ
1.
I1b
Anatomia zajmuje si´ budowà organizmu.
2.
II 2 b III 1 a IV 1 b
np. pionowa postawa cia∏a, poruszanie si´ na dwóch koƒczynach, za podanie ka˝dej cechy – 1 p.; zdolnoÊç mowy razem – 3 p.
3.
I1b II 1 a, e II 2 d, f
I–D2 II – B 4 III – C 1 IV – A 3
IV – B 3 III – D 1 II – A 4 I–C2
za prawid∏owe po∏àczenie – 1 p., za prawid∏owe uzupe∏nienie schematu – 1 p.; razem – 2 p.
4.
III 1 c IV 4 b IV 5 c
Przyk∏adowe doÊwiadczenie: Potrzebne b´dà: miska, stoper, ciep∏a i zimna woda. Wykonanie: Nale˝y zanurzyç r´k´ w ciep∏ej wodzie, odnotowaç czas, po którym nie odczuwa si´ ciep∏a; powtórzyç doÊwiadczenie z zimnà wodà. Wyniki: Po kilku minutach od zanurzenia nie odczuwa si´ ciep∏a/zimna tak, jak zaraz po umieszczeniu r´ki w wodzie. Wnioski: Receptory majà zdolnoÊç adaptacji.
Przyk∏adowe doÊwiadczenie: Potrzebne b´dà: miedziany drut, linijka. Wykonanie: Nale˝y dotykaç powierzchni skóry dwoma koƒcami drutu, zmniejszajàc za ka˝dym razem odleg∏oÊç mi´dzy koƒcami; powtarzaç badania a˝ do osiàgni´cia wra˝enia dotyku jednym drutem; zapisaç pomiary. Wyniki: Przy okreÊlonej odleg∏oÊci mi´dzy dwoma punktami odczuwa si´ dotyk jednego punktu. Wnioski: Receptory rozmieszczone sà nierównomiernie.
za prawid∏owe podanie materia∏ów – 1 p., za prawid∏owy opis wykonania – 1 p., za prawid∏owe wskazanie wyników – 1 p., za prawid∏owy wniosek – 1 p.; razem – 4 p.
5.
II 2 a, c III 1 c
A
C
za wskazanie prawid∏owego wykresu – 1 p.
6.
I1b III 1 a
naskórek, skóra w∏aÊciwa, warstwa podskórna, warstwa rogowa • utworzona z martwych, p∏askich komórek • stale si´ z∏uszcza
naskórek, skóra w∏aÊciwa, war- za prawid∏owe uzupe∏nienie schematu stwa podskórna, warstwa roz- – 1 p., za prawid∏owe podanie ka˝dej w∏aÊciwoÊci – 1 p.; razem – 3 p. rodcza • zbudowana g∏ównie z tkanki t∏uszczowej • zabezpiecza przed zimnem i urazami
7.
III 1 a
B
A
8.
I1c II 2 g III 4 b
• promienie UV mogà byç przy- • w skórze znajdujà si´ zwiàzki, za podanie prawid∏owego które pod wp∏ywem Êwiat∏a argumentu – 1 p., za sposób ochrony czynà nowotworów skóry • stosowanie kremów z filtrem s∏onecznego przekszta∏cajà si´ skóry – 1 p; razem – 2 p. w witamin´ D3 ochronnym • stosowanie kremów filtrem ochronnym
9.
II 1 a II 2 a
podkreÊla 1; 2; 4
Kryterium punktowania wersja a
wersja b Fizjologia zajmuje si´ funkcjono- za podanie prawid∏owej definicji – 1 p. waniem organizmu.
podkreÊla 2; 4; 5
za wybranie prawid∏owej odpowiedzi – 1 p.
za ka˝de prawid∏owe podkreÊlenie – 1 p.; razem – 3 p.
Klucz odpowiedzi
ab
Aparat ruchu Oczekiwana odpowiedê
Nr zad.
Standard wymagaƒ
1.
I1b
szkielet osiowy, szkielet koƒczyn mi´Ênie szkieletowe
za podanie prawid∏owej odpowiedzi – 1 p.
2.
II 1 a
C
A
za wybranie prawid∏owej odpowiedzi – 1 p.
3.
I1b II 1 e
tkanka kostna
tkanka chrz´stna
za podanie prawid∏owej nazwy – 1 p.
4.
III 1 a
spr´˝ystoÊç
twardoÊç
za podanie w∏aÊciwoÊci – 1 p.
5.
II 1 e II 2 a
zaznacza A
zaznacza C
za prawid∏owe zaznaczenie – 1 p.
6.
I1b II 2 a III 1 a
czaszka; ochrona mózgu i innych narzàdów mieszczàcych si´ w g∏owie
klatka piersiowa; ochrona p∏uc i serca
za prawid∏owe podpisanie ilustracji – 1 p., za prawid∏owe opisanie funkcji 1 p.; razem – 2 p.
7.
I1b III 1 a
∏àczy koƒczyn´ dolnà ze szkie- ∏àczy koƒczyn´ górnà ze szkieletem osiowym; letem osiowym; dwie koÊci miedniczne ∏opatki i obojczyki
8.
I1b II 1 e II 2 c, d
9.
I1b II 1 e II 2 d III 1 b
10.
I1b II 1 e II 2 c, d
11.
III 4 a
Kryterium punktowania wersja a
wersja b
za prawid∏owe podanie funkcji – 1 p., za podanie prawid∏owych koÊci – 1 p.; razem – 2 p.
1. tkankà chrz´stnà 1. okostnà za prawid∏owe uzupe∏nienie jednego 2. A 2. B zdania – 1 p.; razem – 3 p. 3. uczestniczenie w regenera- 3. wytwarzanie komórek krwi; C cji koÊci po z∏amaniu; D A. kulisty, B. zawiasowy, C. obrotowy a) zaznacza, np. kolana, ∏okcie b) ruch koÊci we wszystkich kierunkach
A. obrotowy, B. zawiasowy, C. kulisty a) zaznacza, np. staw biodrowy, barkowy b) ruch w jednej p∏aszczyênie
za prawid∏owe podpisanie wszystkich ilustracji – 1 p., za prawid∏owe zaznaczenie – 1 p., za prawid∏owy opis – 1 p.; razem – 3 p.
biceps; zginacz
triceps; prostownik
za prawid∏owe wskazanie i podpisanie mi´Ênia – 1 p., za prawid∏owe ustalenie rodzaju mi´Ênia – 1 p.; razem – 2 p.
W wyniku oddychania beztlenowego (niedoboru tlenu) w mi´Êniach powstaje kwas mlekowy.
Gdy jest nam zimno, mi´Ênie za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. szybko si´ kurczà, aby dostarczyç organizmowi odpowiedniej iloÊci ciep∏a.
Klucz odpowiedzi
ab
Uk∏ad pokarmowy Oczekiwana odpowiedê
Nr zad.
Standard wymagaƒ
1.
II 2 a III 1 a
podkreÊla: 1, 3
podkreÊla: 1, 2
za podkreÊlenie ka˝dej prawid∏owej odpowiedzi – 1 p.; razem – 2 p.
2.
III 1 b
Nie zawierajà wszystkich niezb´dnych aminokwasów.
Zawierajà wszystkie niezb´dne aminokwasy.
za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p.
3.
II 2 a, c
P, P, P, P, P, F
P, P, F, P, P, P
za ka˝de prawid∏owe oznaczenie – 0,5 p.; razem – 3 p.
4.
I1b III 1 a
Z t∏uszczów organizm mo˝e uzyskaç 2 razy wi´cej energii ni˝ z tej samej iloÊci cukrów.
np. rozpuszcza wi´kszoÊç poza prawid∏owe uzasadnienie – 1 p. trzebnych do ˝ycia substancji, pomaga regulowaç temperatur´ cia∏a, umo˝liwia przebieg wszystkich procesów, stanowi najwi´kszà cz´Êç masy cia∏a
5.
III 1 a IV 1 a IV 2 a
np. Czy bulwa ziemniaka zawiera skrobi´ (cukry)?
np. Bulwa ziemniaka zawiera skrobi´ (cukry).
za poprawne sformu∏owanie problemu badawczego / hipotezy – 1 p.
6.
II 1 e II 2 c, d
a) dwunastnica b) w wàtrobie
a) wàtroba b) umo˝liwienie enzymom roz∏o˝enia t∏uszczów
za ka˝dà prawid∏owà odpowiedê – 1 p.; razem – 2 p.
7.
IV 1 a, b IV 2 b IV 3 a IV 4 b IV 5 b, c
Hipoteza: Nasiona orzecha w∏oskiego zawierajà znaczne iloÊci t∏uszczu, a nasiona fasoli zawierajà nieznaczne, trudne do wykrycia iloÊci t∏uszczu. Wykonanie: Na jednej serwetce nale˝y rozetrzeç (rozgnieÊç) Êrodek orzecha w∏oskiego, a na drugiej Êrodek fasoli. Wyniki: Na serwetce po roztartym orzechu widaç t∏ustà plam´; po fasoli – nie ma jej. Wniosek: Nasiona orzecha w∏oskiego zawierajà znaczne, a fasoli nieznaczne iloÊci t∏uszczu.
Hipoteza: Nasiona rzepaku za- za ka˝de prawid∏owe uzupe∏nienie – 1 p.; wierajà znaczne iloÊci t∏uszczu, razem – 5 p. a nasiona bobu zawierajà nieznaczne, trudne do wykrycia iloÊci t∏uszczu. Wykonanie: Na jednej serwetce nale˝y rozetrzeç (rozgnieÊç) niewielkà porcj´ nasion rzepaku, a na drugiej Êrodek bobu. Wyniki: Na serwetce po roztartym rzepaku widaç t∏ustà plam´; po bobie – nie ma jej. Wniosek: Nasiona rzepaku zawierajà znaczne, a bobu nieznaczne iloÊci t∏uszczu.
8.
II 1 a II 2 e
witamina A
witamina B9 (lub kwas foliowy) za prawid∏owe rozpoznanie witaminy – 1 p.
9.
I1b III 1 a, b III 4 a
np. • fosfor – sk∏adnik koÊci i z´bów – krzywica, rozmi´kanie koÊci, próchnica • wapƒ – sk∏adnik koÊci i z´bów, umo˝liwia prawid∏owà prac´ serca, mi´Êni – próchnica, os∏abienie koÊci, zaburzenia pracy serca • magnez – wp∏ywa na przemiany cukrów – zaburzenie pracy serca
np. • ˝elazo – umo˝liwia transport tlenu – anemia • jod – bierze udzia∏ w wytwarzaniu hormonu wzrostu – zaburzenia wzrostu, choroby uk∏adu nerwowego • fluor – wzmacnia koÊci i szkliwo z´bów, zapobiega próchnicy – próchnica z´bów
10.
I1b II 1 e II 2 d III 4 a
a) np. gromadzenie i mieszanie a) np. wytwarzanie ˝ó∏ci, unieczynnianie szkodliwych treÊci pokarmowej; trawienie substancji bia∏ka, niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych b) 4, 5 b) 1, 5
za prawid∏owe okreÊlenie funkcji – 1 p., za ka˝dy prawid∏owy numer – 1 p.; razem – 3 p.
11.
I1b III 4 a
Dzieci i m∏odzie˝ rozwijajà si´, wi´c potrzebujà du˝o energii, z wiekiem to zapotrzebowanie spada.
za prawid∏owe uzasadnienie – 1 p.
Kryterium punktowania wersja a
wersja b
Chorzy prowadzà ma∏o aktywny tryb ˝ycia, wi´c nie potrzebujà tyle energii, co osoby zdrowe.
za podanie prawid∏owego przyk∏adu – 1 p., za prawid∏owe okreÊlenie funkcji – 1 p., za podanie prawid∏owego skutku – 1 p.; razem – 3 p.
Klucz odpowiedzi
ab
Uk∏ad krà˝enia Oczekiwana odpowiedê
Nr zad.
Standard wymagaƒ
1.
I1b
kolejno: krwinki czerwone; niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych; p∏ytki krwi; udzia∏ w krzepni´ciu krwi
2.
IV 1 a IV 2 a IV 4 b
Problem badawczy: np. Czy t´tno wzrasta podczas wysi∏ku? za prawid∏owo opisany ka˝dy element Potrzebne materia∏y: kartka, d∏ugopis, stoper (zegar z sekundni- zadania (problem, materia∏y, wykonanie, kiem, czasomierz). hipoteza) – 1 p.; razem – 4 p. Wykonanie: mierzenie t´tna w stanie spoczynku, wykonanie 10 szybkich przysiadów (lub innego wysi∏ku) i pomiar t´tna, kilkakrotne powtarzanie wysi∏ku i pomiarów, po ka˝dym pomiarze zapisywanie wyników. Hipoteza: Pod wp∏ywem wysi∏ku t´tno wzrasta do pewnej maksymalnej wysokoÊci.
3.
II 1 d III 3 a, b, c
4.
Kryterium punktowania wersja a
wersja b kolejno: krwinki czerwone; transport tlenu do tkanek; krwinki bia∏e; udzia∏ w krzepni´ciu krwi
za ka˝dà prawid∏owo uzupe∏nionà kolumn´ – 1 p.; razem – 3 p.
C
A
za prawid∏owo wybrany wykres – 1 p.
II 2 d II 2 e, f III 1 a
a) 3 – naczynia w∏osowate A – prawy przedsionek serca 2 – aorta b) w∏aÊciwie zamalowany krwiobieg ma∏y c) zachowany schemat kolejnoÊci: lewa komora – aorta – t´tnice – naczynia w∏osowate – ˝y∏y – prawy przedsionek
a) 1 – naczynia w∏osowate p∏uc C – lewy przedsionek serca B – prawa komora serca b) w∏aÊciwie zamalowany krwiobieg du˝y c) zachowany schemat kolejnoÊci: prawa komora – t´tnice p∏ucne – naczynia w∏osowate p∏uc – ˝y∏y p∏ucne – lewy przedsionek
za prawid∏owe podanie ka˝dej nazwy – 1 p., za prawid∏owo zamalowanà cz´Êç schematu – 1 p., za prawid∏owy opis – 1 p.; razem – 5 p.
5.
IV 1 b
np. • spo˝ywanie ma∏ej iloÊci t∏uszczów zwierz´cych, • unikanie alkoholu, • unikanie palenia tytoniu, • inne racjonalne wskazania dotyczàce ˝ywienia
np. • spacery, • korzystanie ze schodów, • gimnastyka, • inne racjonalne wskazania dotyczàce za˝ywania ruchu
za ka˝dy prawid∏owy przyk∏ad zalecenia – 1 p.; razem – 3 p.
6.
III 1 a
np. Krwawienie jest powolnym wyp∏ywem krwi z uszkodzonych naczyƒ w∏osowatych, a krwotokiem jest szybki wyp∏yw krwi z uszkodzonej ˝y∏y lub t´tnicy.
np. Krwotok ˝ylny jest mniej za prawid∏owe porównanie gwa∏towny od t´tniczego, uwzgl´dniajàce dwie cechy – 2 p. a krew jest ciemnoczerwona (w krwotoku t´tniczym – jasnoczerwona); w krwotoku ˝ylnym krew wyp∏ywa jednostajnie, a w t´tniczym pulsacyjnie.
7.
I1b
podkreÊla: naczynia limfatyczne, podkreÊla: ˝y∏y, erytrocyty, aorta, za prawid∏owe podkreÊlenie wszystkich w´z∏y ch∏onne, Êledziona, wàtroba, p∏ytki krwi elementów – 1 p. migda∏ki, grasica
8.
II 2 c
C
D
9.
III 1 a, b
np. AIDS wywo∏uje wirus HIV, który atakuje i niszczy limfocyty T, wi´c organizm nie mo˝e rozpoznaç innych, obcych antygenów i unieszkodliwiç ich.
np. HIV atakuje i niszczy limfo- za prawid∏owy opis – 1 p., za prawid∏owe cyty T, wi´c organizm nie mo˝e wyjaÊnienie skutków – 1 p.; razem – 2 p. rozpoznaç innych, obcych antygenów i unieszkodliwiç ich.
za prawid∏owà odpowiedê – 1 p.
Klucz odpowiedzi
ab
Uk∏ad oddechowy Oczekiwana odpowiedê
Nr zad.
Standard wymagaƒ
1.
II 1 f
1 – jama nosowa 2 – gard∏o 3 – p∏uco
1 – jama ustna 2 – tchawica 3 – oskrzela
za ka˝de prawid∏owe wpisanie nazwy elementu – 1 p.; razem – 3 p.
2.
III 3 a
oczyszczajàca; nawil˝ajàca i ogrzewajàca
rz´ski; Êluz
za ka˝dà prawid∏owà odpowiedê – 1 p.; razem – 2 p.
3.
I1b
C
B
za prawid∏owà odpowiedê – 1 p.
4.
I1b
zamalowuje górny wiersz
zamalowuje dolny wiersz
za zamalowanie prawid∏owego wiersza – 1 p.
5.
III 1 c
Wymiana gazowa mi´dzy komórkami organizmu a krwià polega na przenikaniu z krwi do komórek tlenu, a z komórek do krwi dwutlenku w´gla.
Wymiana gazowa mi´dzy za prawid∏owe wskazanie kierunku p´cherzykami p∏ucnymi a krwià przenikania ka˝dego z gazów – 1 p.; polega na przenikaniu tlenu razem – 2 p. z p´cherzyków do krwi, a dwutlenku w´gla z krwi do p´cherzyków.
6.
I1b
C
D
za prawid∏owo zaznaczonà odpowiedê – 1 p.
7.
II 1 f
XY (A) W>Z (-) W
WZ (-) X>Y (A) X
za ka˝dà prawid∏owo uzupe∏nionà rubryk´ – 0,5 p.; razem – 2 p.
8.
II 1 d, III1a
A
C
za prawid∏owo zaznaczonà odpowiedê – 1 p.
9.
IV 1 b IV 2 a
np. Problem badawczy: Czy w powietrzu wydychanym znajduje si´ dwutlenek w´gla? Wniosek: W powietrzu wydychanym przez cz∏owieka znajduje si´ dwutlenek w´gla.
np. Hipoteza: W powietrzu wydychanym znajduje si´ dwutlenek w´gla. Wyniki: Woda wapienna, przez którà przep∏ywa∏o wydychane powietrze, zm´tnia∏a.
za prawid∏owe sformu∏owanie ka˝dego etapu doÊwiadczenia – 1 p.; razem – 2 p.
Kryterium punktowania wersja a
wersja b
Klucz odpowiedzi
ab
Uk∏ad wydalniczy Oczekiwana odpowiedê
Nr zad.
Standard wymagaƒ
1.
II 1 e II 2 a
B
D
za prawid∏owà odpowiedê – 1 p.
2.
II 2 a
podkreÊla zdania: 1, 2, 3
podkreÊla zdania: 1, 3, 4
za ka˝de poprawne podkreÊlenie – 1 p.; razem – 3 p.
3.
II 2 f III 1 a, b IV 5 c
4.
II 1 c II 2 b, a
5.
Kryterium punktowania wersja a
wersja b
za prawid∏owe opisanie osi 0X i 0Y – 1 p.; za prawid∏owe przedstawienie tendencji zmian – 1 p.; razem – 2 p.
zamalowuje kolumn´ A
zamalowuje kolumn´ A
za zamalowanie prawid∏owej kolumny – 1 p.
II 1 a
C
D
za wskazanie prawid∏owej odpowiedzi – 1 p.
6.
I1b III 4 b
Dwa z: • picie odpowiedniej iloÊci p∏ynów, • ograniczenie spo˝ywania soli, • regularne oddawanie moczu.
Dwie z: • wstrzymywanie moczu, • spo˝ywanie du˝ej iloÊci soli, • spo˝ywanie zbyt ma∏ej iloÊci p∏ynów.
za podanie ka˝dego prawid∏owego zalecenia / przyczyny – 1 p.; razem – 2 p.
7.
I1b II 1 a II 2 c, d
w´˝sze – szersze uniemo˝liwia – umo˝liwia mocznik – glukoza
kanalika – k∏´buszka zmniejszenie – zwi´kszenie moczowód – kanalików
za ka˝dy prawid∏owo poprawiony b∏àd – 1 p.; razem – 3 p.
8.
III 1 a, d
Mocz ostateczny jest g´Êciejszy od moczu pierwotnego.
St´˝enie mocznika jest wi´ksze za prawid∏owy opis – 1 p. w moczu ostatecznym ni˝ w moczu pierwotnym.
9.
II 1 c II 2 e
zamalowuje wiersze: II, III
zamalowuje wiersze: I, III
za prawid∏owe zamalowanie ka˝dego wiersza – 1 p.; razem – 2 p.
10.
II 1 f II 2 d III 1 b
wrysowuje erytrocyty w odpowiednim miejscu
wrysowuje szkodliwe substancje w odpowiednim miejscu
za prawid∏owe wrysowanie elementów – 1 p.
Klucz odpowiedzi
ab
Regulacja nerwowo-hormonalna Oczekiwana odpowiedê
Nr zad.
Standard wymagaƒ
1.
I1b
podkreÊla: 1, 2, 3
podkreÊla: 1, 2, 4
za prawid∏owe podkreÊlenie odpowiedzi – 1 p.
2.
II 1 e
A – cia∏o neuronu; B – akson
A – os∏onka mielinowa; B – dendryt
za ka˝de poprawne wpisanie nazwy elementu – 1 p.; razem – 2 p.
3.
I1b
Synapsa jest przestrzenià mi´- Impuls nerwowy jest informacjà za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. dzy zakoƒczeniem aksonu zakodowanà w impulsie elekjednej komórki a poczàtkiem trycznym. dendrytu nast´pnej.
4.
III 1 c
a) akson, czàsteczki neuroprzekaênika, szczelina synaptyczna; b) kierunek od aksonu do dendrytu
a) dendryt, p´cherzyk z neuroprzekaênikami, receptor; b) kierunek od aksonu do dendrytu
za poprawne opisanie ilustracji – 1 p., za prawid∏owe wskazanie kierunku przekazywania impulsu – 1 p.; razem – 2 p.
5.
I1b
OÊrodkowy uk∏ad nerwowy kieruje pracà wszystkich uk∏adów, odpowiada za myÊlenie, uczenie si´, zapami´tywanie i emocje.
Obwodowy uk∏ad nerwowy odbiera ró˝ne bodêce, w tym ból i wywo∏uje reakcj´ organizmu na te bodêce.
za prawid∏owo opisane funkcje – 2 p.
6.
I1b
• nerwy czaszkowe • nerwy rdzeniowe
• mózgowie • rdzeƒ kr´gowy
za ka˝dà prawid∏owà odpowiedê – 1 p.; razem – 2 p.
7.
II 1 e
Na ilustracji prawid∏owo za- Na ilustracji prawid∏owo zazna- za prawid∏owe oznaczenie ka˝dego znacza: mózg, cia∏o modzelo- cza: kor´ mózgowà, mó˝d˝ek, elementu – 1 p.; razem – 3 p. wate i wzgórze. pieƒ mózgu.
8.
I1b
Mó˝d˝ek jest odpowiedzialny Wzgórze odpowiada za zapaza prawid∏owe okreÊlenie funkcji – 1 p. za utrzymywanie równowagi, mi´tywanie i przypominanie si∏´ skurczów mi´Êni i koor- sobie wiadomoÊci oraz zdarzeƒ. dynacj´ ruchów.
9.
III 1 a
C
10.
III 1 a
Wpisuje kolejno: testosteron, Wpisuje kolejno: 3, adrenalin´, za 8 prawid∏owo uzupe∏nionych luk – 4 p., jàdrami, 3, adrenalin´, przy- estrogeny, jajnikami, 2, przysad- za 6–7 prawid∏owo uzupe∏nionych luk – 3 p., za 4–5 prawid∏owo uzupe∏nionych sadka mózgowa, 2, 4, insulin´ ka mózgowa, 4, glukagon luk – 2 p., za 3 prawid∏owo uzupe∏nione luki – 1 p.
11.
IV 2 b
Trzustka wydzieli do krwi Trzustka wydzieli do krwi insuli- za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. glukagon podnoszàcy poziom n´ obni˝ajàcà poziom glukozy glukozy we krwi. we krwi.
12.
III 1 c
Przyczynà depresji mo˝e byç nadmiar stresów. Objawy – silne przygn´bienie, poczucie winy, bezsennoÊç, brak apetytu, d∏ugotrwa∏e poczucie smutku.
Kryterium punktowania wersja a
wersja b
D
Przyczynà nerwicy mogà byç cz´ste i silne stresy. Objawy – rozdra˝nienie, trudnoÊci z koncentracjà i uczeniem si´, ból g∏owy lub ˝o∏àdka, natr´ctwa.
za prawid∏owà odpowiedê – 1 p.
za prawid∏owe podanie przyczyny – 1 p., za prawid∏owe podanie objawów – 1 p.; razem – 2 p.
Klucz odpowiedzi
ab
Narzàdy zmys∏ów Oczekiwana odpowiedê
Nr zad.
Standard wymagaƒ
1.
I1b
D
B
2.
III 1 d
Powieki chronià oczy przed zbyt silnym Êwiat∏em i uszkodzeniami.
¸zy nawil˝ajà powierzchni´ ga∏ki za prawid∏owe okreÊlenie dwóch funkcji ocznej i usuwajà z niej zanie– 2 p. czyszczenia oraz drobnoustroje.
3.
II 1 e
t´czówka, soczewka, cia∏o szkliste, nerw wzrokowy
êrenica, rogówka, siatkówka, tarcza nerwu wzrokowego
za ka˝dy prawid∏owo podpisany element oka – 1 p.; razem – 4 p.
4.
II 2 e
tarcza nerwu wzrokowego
t´czówka
za prawid∏owe podanie elementu – 1 p.
5.
III 1 d
Mózg analizuje i odpowiednio przetwarza impulsy nerwowe p∏ynàce z oka.
Ka˝de oko widzi ten sam za prawid∏owe wyjaÊnienie – 2 p. przedmiot nieco inaczej, mózg odbiera obrazy z oczu i nak∏ada je na siebie.
6.
II 2 a, c
P, P, F, F
F, P, P, F
7.
II 1 e
zaznacza i podpisuje kana∏y pó∏koliste, prawid∏owo zaznacza pozosta∏e elementy
zaznacza i podpisuje Êlimaka, za prawid∏owe wskazanie i podpisanie prawid∏owo zaznacza pozosta∏e elementu – 1 p., za ka˝de prawid∏owe elementy wskazanie pozosta∏ych elementów – 1 p.; razem – 4 p.
8.
III 1 a
Âlimak przetwarza fale dêwi´kowe na impulsy nerwowe.
Kana∏y pó∏koliste s∏u˝à do reje- za prawid∏owy opis roli – 1 p. strowania zmian po∏o˝enia cia∏a.
9.
IV 3 a, b
10.
Kryterium punktowania wersja a
wersja b za prawid∏owà odpowiedê – 1 p.
za ka˝dà prawid∏owà odpowiedê – 0,5 p.; razem – 2 p.
dalekowzrocznoÊç; bez socze- krótkowzrocznoÊç; bez soczewki promienie skupiajà si´ wki promienie skupiajà si´ na linii przerywanej na linii przerywanej
za prawid∏owe wpisanie wady – 1 p., za prawid∏owà drog´ – 1 p.; razem – 2 p.
III 1 a
A
B
za prawid∏owà odpowiedê – 1 p.
11.
III 4 b IV 3 b
higiena oczu, np. • unikanie nadmiernego oÊwietlenia (noszenie okularów przeciws∏onecznych); • unikanie zbyt s∏abego oÊwietlenia przy czytaniu; • kontrolowanie wzroku u lekarza.
higiena uszu, np. • unikanie d∏ugotrwa∏ego i silnego ha∏asu, unikanie d∏ugotrwa∏ego s∏uchania muzyki przez s∏uchawki; • delikatne oczyszczanie przewodu s∏uchowego (zewn´trznego); • okresowe badania s∏uchu.
za podanie ka˝dego prawid∏owego przyk∏adu – 1 p.; razem – 2 p.
12.
I1b
receptory: ciep∏a, zimna, bólu, ucisku i dotyku
bodêce: ciep∏o, zimno, ucisk / ciÊnienie, dotyk, ból
za ka˝dy prawid∏owy przyk∏ad – 1 p.; razem – 3 p.
13.
III 1 b
C
D
za prawid∏owà odpowiedê – 1 p.
14.
IV 1 b
np. niska temperatura, twar- np. porowata i mi´kka poza ka˝dà prawid∏owà w∏aÊciwoÊç – 1 p.; wierzchnia, sucha / wilgotna, razem – 2 p. da i g∏adka powierzchnia, okreÊlony / nieokreÊlony kszta∏t mokra powierzchnia, okreÊlony / nieokreÊlony kszta∏t
Klucz odpowiedzi
ab
Rozmna˝anie i rozwój cz∏owieka Oczekiwana odpowiedê
Nr zad.
Standard wymagaƒ
1.
I1b II 2 d II 1 e
zaznacza i podpisuje jàdra; schemat budowy m´skiego uk∏adu rozrodczego
zaznacza i podpisuje jajniki; schemat budowy ˝eƒskiego uk∏adu rozrodczego
za prawid∏owe wskazanie gonad – 1 p., za prawid∏owe podanie ich nazwy – 1 p., za prawid∏owy podpis – 1 p.; razem – 3 p.
2.
I1b II 2 a II 2 f
prawid∏owo wykonany schematyczny rysunek komórki jajowej; opisy: wieniec promienisty, substancje zapasowe, os∏onka przejrzysta, jàdro komórkowe, b∏ona komórkowa; podpis: komórka jajowa
prawid∏owo wykonany schematyczny rysunek plemnika; opis: g∏ówka, wstawka, witka, akrosom, jàdro komórkowe; podpis: plemnik
za prawid∏owo wykonany schemat – 1 p., za prawid∏owe opisanie 2–3 elementów – 1 p., za prawid∏owe opisanie 4–5 elementów – 2 p.; razem – 3 p.
3.
II 2 c
C
A
za prawid∏owà odpowiedê – 1 p.
4.
III 1 a, b III 4 a
Jàdra wytwarzajà i uwalniajà hormon zwany testosteronem, który powoduje zmiany w organizmie, np. powi´kszanie si´ krtani i mutacj´.
Jàdra wytwarzajà i uwalniajà za prawid∏owe wyjaÊnienie – 2 p. hormon zwany testosteronem, który powoduje zmiany w organizmie, np. pojawienie si´ zarostu na twarzy.
5.
III 1 a
niski poziom hormonów p∏ciowych
jeden z: bóle brzucha, obrzmie- za prawid∏owo dokoƒczone zdanie – 1 p. nie nóg, dra˝liwoÊç, wahania nastrojów
6.
III 1 c
D
B
za prawid∏owà odpowiedê – 1 p.
7.
III 1 a, b, c
faza wzgl´dnej niep∏odnoÊci; dojrzewajàcy p´cherzyk jajnikowy; odnowa b∏ony Êluzowej macicy
faza p∏odnoÊci; cia∏ko ˝ó∏te; pogrubienie Êcian macicy
za ka˝dy element opisu – 1 p.; razem – 3 p.
8.
I1b
np: rze˝àczka, ki∏a
np: HIV, WZW B
za prawid∏owy przyk∏ad – 1 p.
9.
I1b III 1 a
po∏àczenie komórki jajowej i plemnika
poczàtkowa cz´Êç jajowodu
za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p.
10.
III 1 c
zaznacza od zap∏odnienia do 3 miesiàca
zaznacza od 3 miesiàca do porodu
za prawid∏owo zamalowany etap – 1 p.
11.
III 1 a, b
12.
III 1 b
13.
III 1 a, b
Kryterium punktowania wersja a
wersja b
jedna z b∏on p∏odowych; jedna z b∏on p∏odowych; chroni zarodek przed szko- zaopatruje zarodek w tlen dliwymi warunkami zei substancje od˝ywcze wn´trznymi, umo˝liwia ruchy, utrzymuje temperatur´
za prawid∏owe okreÊlenie – 1 p., za podanie prawid∏owej funkcji – 1 p.; razem – 2 p.
Dwie z: • przybieranie na wadze, • szybsze t´tno, • brak miesiàczki, • cz´stsze oddawanie moczu, • zmiany nastroju, rozdra˝nienie
Dwa z: • spo˝ywanie wi´kszej iloÊci pokarmów bogatych w witaminy i sk∏adniki mineralne, • gimnastyka i spacery, • unikanie du˝ych wysi∏ków, • zwi´kszenie iloÊci snu, • unikanie u˝ywek
za prawid∏owe podanie ka˝dej zmiany / zalecenia – 1 p.; razem – 2 p.
podzia∏ jednej zap∏odnionej komórki jajowej na dwa zarodki
jednoczesne zap∏odnienie i roz- za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. wój dwóch komórek jajowych
Klucz odpowiedzi
ab
Zdrowie a cywilizacja Nr zad.
Standard wymagaƒ
1.
II 1 f II 2 a, c
2.
I1b
3.
Oczekiwana odpowiedê Kryterium punktowania wersja a
wersja b
wirusy, bakterie, pierwotniaki – choroby zakaêne; promieniowanie UV – nowotwory skóry; zanieczyszczenie Êrodowiska – alergie; z∏e od˝ywianie si´ – mia˝d˝yca
z∏e od˝ywianie si´ – mia˝d˝yca; za ka˝de prawid∏owe po∏àczenie – 0,5 p.; wirusy, bakterie, pierwotniaki razem – 2 p. – choroby zakaêne; zanieczyszczenie Êrodowiska – alergie; promieniowanie UV – nowotwory skóry
B
C
I1b III 4 b, c
np. • ograniczenie iloÊci spo˝ywanego pokarmu, • za˝ywanie ruchu
np. za ka˝de prawid∏owe zalecenie – 1 p.; • zwi´kszenie iloÊci spo˝ywarazem – 2 p. nego pokarmu, • spo˝ywanie pokarmów bogatych w w´glowodany i bia∏ka
4.
III 1 a, b
Ka˝dej osobie powinna byç podana ta szczepionka.
Pacjent mo˝e si´ zaszczepiç przeciwko jakiejÊ chorobie, ale nie musi.
za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p.
5.
I1b
podkreÊla: grypa, angina
podkreÊla: salmonelloza, zatrucie gronkowcem z∏ocistym
za ka˝de prawid∏owe pokreÊlenie – 1 p.; razem – 2 p.
6.
II 2 d
Âwiatowa Organizacja Zdrowia; Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wy˝ywienia i Rolnictwa
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. OÊwiaty, Nauki i Kultury; Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci
za prawid∏owe podanie ka˝dej nazwy – 1 p.; razem – 2 p.
7.
III 1 a III 4 a, c
np. np. za prawid∏owe podanie ka˝dego skutku • niszczenie neuronów • powstanie uzale˝nienia, – 1 p.; razem – 2 p. i zak∏ócanie dzia∏ania • uszkodzenie mózgu, wàtroby, uk∏adu nerwowego, nerek • zak∏ócanie prawid∏owego rozwoju dzieci i m∏odzie˝y
8.
II 1 f II 2 c, d III 4 b, c IV 1 b IV 5 b
Wniosek: Wyeliminowanie jednego czynnika ryzyka znacznie zmniejsza prawdopodobieƒstwo wystàpienia choroby wieƒcowej lub: Aby zmniejszyç prawdopodobieƒstwo wystàpienia choroby wieƒcowej nale˝y wykluczyç palenie papierosów i obni˝yç poziom cholesterolu.
9.
III 1 a III 4 b
Szkodliwe substancje przeni- Zak∏óca prawid∏owy rozwój organizmu. kajà do organizmu dziecka i zak∏ócajà jego rozwój.
za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p.
10.
III 1 a III 4 b
Dotyczà coraz wi´kszej iloÊci ludzi, co wynika z siedzàcego trybu ˝ycia i charakteru wykonywanej pracy.
za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p.
11.
III 1 a, b III 4 c
12.
II 1 d
liczba zachorowaƒ spad∏a
liczba zachorowaƒ wzros∏a
za prawid∏owe wskazanie tendencji – 1 p.
13.
I1b
podkreÊla 1, 3
podkreÊla 2, 4
za ka˝de prawid∏owe pokreÊlenie – 1 p.; razem – 2 p.
za prawid∏owà odpowiedê – 1 p.
Wniosek: Wyeliminowanie jed- za podanie prawid∏owego wniosku – 1 p. nego czynnika ryzyka znacznie zmniejsza prawdopodobieƒstwo wystàpienia choroby wieƒcowej lub: Aby zmniejszyç prawdopodobieƒstwo wystàpienia choroby wieƒcowej nale˝y leczyç nadciÊnienie t´tnicze i obni˝yç poziom cholesterolu.
Sà skutkiem coraz wi´kszych zanieczyszczeƒ Êrodowiska i dzia∏ania szkodliwych czynników na organizm.
np. np. za prawid∏owe podanie ka˝dego • mycie ràk przed przygoto- • kontrola krwi przeznaczonej przyk∏adu – 1 p.; razem – 2 p. do transfuzji, wywaniem posi∏ku i jedze• u˝ywanie jednorazowych igie∏ niem, i strzykawek, • mycie owoców i warzyw,
