9. Num Crëta oppidum est? Crëta oppidum nön est. 10. Estne Britannia ïnsula parva? Britannia parva? Britannia nön ïnsula parva, sed ïnsula magna est. 11. Quid est Tiberis? Tiberis fluvius est. 12. Quid est D? D littera Latïna est. 13. Num " littera Latïna est? " nön est littera Latïna, sed littera Graeca. 14. Estne II magnus numerus? II nön nön magnus numerus, sed parvus numerus est.
LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA PARS I: FAMILIA ROMANA CAPITVLVM I
PENSVM A Nïlus fluvius fluvius est. est. Nïlus et Rhënus fluviï fluviï sunt sunt . Crëta ïnsula ïnsula est . Crëta et Rhodus ïnsulae ïnsulae sunt. sunt. Brundisium oppidum oppid um est. est. Brundisium et Tüsculum oppida oppid a sunt . Rhënus fluvius fluvius magn magnus us est. est. Tiberis est fluvius fluvius parvus parvus.. Rhënus et Dänuvius nön fluviï fluvi ï parvï parvï , sed CAPITVLVM II fluviï fluviï magnï magnï sunt. sunt. Sardinia ïnsula ïnsul a magna magna est. PENSVM A Melita ïnsula ïnsula parva parva est. Sardinia et Sicilia nön fïlius Iüliï Iüliï est. Iülia fïlia fïli a Iüliï est. Iülius ïnsulae ïnsulae parv parvae ae,, sed ïnsulae ïnsulae magn magnae ae sunt. sunt. Brun- Märcus fïlius est vir Römänus Römänus.. Aemilia fëmina fëmina Römäna Römäna est. disium nön oppidum oppid um parv parvum um,, sed oppidum oppidum Iülius dominus dominus,, Aemilia domina domin a est. Mëdus magnum magnum est. est. Tüsculum et Delphï nön oppida oppid a servus servus Graec Graecus us est, est, Dëlia est ancilla ancilla Graeca Graeca. magna magna, sed oppida oppida parva parva sunt. Sparta oppidum oppidum Graec Graecum um est. est. Crëta ïnsula ïnsula Graeca Graeca est. Lesbos et Chios et Iülius pater Märcï Märcï est. est. Märcus est fïlius Iüliï Iüliï et et ae Graecae ae.. In Graeciä multae Naxus sunt ïnsul ïnsul ae Graec multae Aemiliae.. Mëdus servus Iüliï Iüliï est: est: Iülius est domiïnsulae ïnsulae sunt. sunt. In Galliä sunt multï multï fluviï fluviï . In Italiä Aemiliae servï . Iülius dominus Mëdï Mëd ï et et Dävï Dävï est: est: Iülius multa multa oppida oppida sunt. In Arabiä sunt paucï pauc ï fluviï fluviï et et nus servï dominus servörum servörum est. est. Numerus servörum servörum pauca pauca oppida oppida. magnus est. Dëlia est ancilla Aemiliae Aemiliae:: Aemilia A et B litter ae Latïn ae Latïnae ae sunt. sunt. C quoque litter a ancillae est. est. Aemilia domina Dëliae Dëli ae et et Latïna Latïna est. Multï est. Multï et paucï et paucï vocäbula vocäbula Latïna Latïna sunt. domina ancillae ae est: Aemilia domina ancillärum ancill ärum est. In Ubi quoque Ubi quoque vocäbulum vocäbul um Latïn Latïnum um est. est. I et II numer ï ï Syr ae est: familiä Iüliï Iüliï est est magnus numerus servörum serv örum et et Römänï Römänï sunt. sunt. III quoque numer us Römän us Römänus us est. est. ancillärum ancillärum.. Aemilia mäter Märcï Märcï et et Quïntï Quïntï et et PENSVM B Iüliae Iüliae est. est. Märcus, Quïntus Iüliaque sunt lïberï ïnsula est. Italia ïnsula nön est. nön est. Rhënus Sicilia ïnsula est. Iüliï Iüliï et et Aemiliae Aemiliae.. Numerus lïber örum est örum est trës. fluvius est. fluvius est. Brundisium oppidum est. oppidum est. Sicilia et Numerus servörum servörum est est centum. Sardinia ïnsulae magnae ïnsulae magnae sunt. Melita ïnsula In päginä prïmä capitulï capitul ï secundï secundï multa multa vocäbula parva est. parva est. Britannia nön ïnsula parva, ïnsula parva, sed ïnsula nova sunt. Numerus capitulörum capitul örum nön nön parvus est. magna est. magna est. Brundisium nön oppidum parvum oppidum parvum,, PENSVM B sed oppidum magnum oppidum magnum est. Estne Est ne Brundisium Brundisium in Märcus puer Märcus puer Römänus Römänus est. Iülius vir Römänus Römänus Graeciä? Brundisium nön est nön est in Graeciä, sed Graeciä, sed in in est. Aemilia est fëmina est fëmina Römäna. Römäna. Iülius est pater est pater Italiä. Ubi est Ubi est Sparta? Sparta est in Graeciä. Märcï et Quïntï et Iüliae. In familiä In familiä Iüliï Iüliï sunt trës Sparta oppidum Graecum est. Graecum est. Delphï quoque lïberï : duo fïliï et et üna fïlia üna fïlia.. Mäter lïberörum lïberörum est oppidum Graecum est. Euboea, Naxus, Lesbos, Aemilia. Chios ïnsulae Graecae ïnsulae Graecae sunt. In Graeciä sunt Quis est Quis est Dävus? Dävus est servus est servus Iüliï. Iüliï. Iülius multae ïnsulae. multae ïnsulae. dominus Dävï dominus Dävï est. Quae est Quae est Syra? Syra ancilla Quid est III? III numerus est. numerus est. Quid est est A? A Aemiliae est. Aemilia est domina Syrae. domina Syrae. littera est. A, B, C litterae Latïnae litterae Latïnae sunt. Num sunt. Num ! Cornëlius: “Quot “Quot servï servï sunt in familiä tuä?” nön littera Latïna Latïna,, sed littera littera Latïna est? ! nön littera Iülius: “In familiä meä sunt meä sunt centum [ centum [C] servï.” Graeca est. Graeca est. Ïnsula Ïnsula vocäbulum Latïnum vocäbulum Latïnum est. Cornëlius: “Familia tua magna tua magna est!” PENSVM C ‘LINGVA LATINA’ est titulus librï tuï tuï Latïnï. 1. Ubi est Röma? Röma Röma? Röma in Italiä est 2. Estne Sparta in Italiä? Sparta in Italiä nön est. PENSVM C 1. Quis est Quïntus? Quïntus est fïlius Iüliï. 3. Ubi est Italia? Italia Italia? Italia est in Euröpä. 2. Quï sunt Mëdus et Dävus? Mëdus Dävus? Mëdus et Dävus 4. Ubi sunt Syria et Arabia? Syria et Arabia in servï Iüliï sunt. Asiä sunt. est? Märcus nön 5. Estne Aegyptus in Asiä? Aegyptus Asiä? Aegyptus in Asiä nön 3. Märcusne quoque servus Iüliï est? Märcus servus, sed fïlius Iüliï est. est. 4. Cuius fïlia est Iülia? Iülia Iülia? Iülia est fïlia Iüliï. 6. Ubi sunt Sparta et Delphï? In Delphï? In Graeciä sunt. I üliï? In In familiä Iüliï 7. Ubi est Brundisium? Brundisium Brundisium? Brundisium est in Italiä. 5. Quot lïberï sunt in familiä Iüliï? trës lïberï sunt . 8. Quid est Brundisium? Brundisium Brundisium? Brundisium oppidum 6. Quot servï in familiä sunt? Centum servï sunt est.
3
in familiä. 7. Num Syra domina est? Syra domina nön est, sed ancilla. 8. Quae est domina ancillärum? Domina ancillärum? Domina ancillärum est Aemilia. 9. Estne Cornëlius vir Graecus? Cornëlius vir Graecus nön est. 10. Num puella Num puella vocäbulum vocäbulum masculïnum est? Puella vocäbulum fëminïnum est, nön masculïnum. masculïnum.
6. Quis Iülium vocat? Quïntus Iülium vocat. 7. Cür Iülius Quïntum nön audit? Iülius audit? Iülius eum nön audit, quia dormit. 8. Quem audit Iülius? Iülius Iülius? Iülius Märcum audit. 9. Cür Märcus plörat? Märcus plörat? Märcus plörat, quia Aemilia eum verberat. 10. Rïdetne Iülia? Nön Iülia? Nön rïdet. 11. Num Märcus Num Märcus accüsätïvus accüsätïvus est? Märcus nön accusätïvus, sed nöminätïvus est . 12. Num Iüliam Num Iüliam nöminätïvus nöminätïvus est? Iüliam nön nöminätïvus, sed accüsätïvus est. 13. Quid est ‘dormit’? ‘Dormit’ ‘dormit’? ‘Dormit’ est verbum.
CAPITVLVM III
PENSVM A Cür Märcus Märcus Iüliam Iüliam pulsat? Märcus Iüliam Iüli am pulsat, pulsat, quia Iülia Iülia cantat. Iülia Iülia plör at at , quia Märcus eam eam pulsat. Iülia: “Mamma! Märcus më pulsat.” pulsat.” Aemilia puellam puellam aud audit it et venit venit . Mäter Quïntum Quïntum videt et eum eum interrog interrogat at : “Quis më vocat vocat ?” ?” Quïntus Quïntus respond respondet et : “Iülia të vocat.” vocat.” Iülius dormit dormit . Quïntus Iülium Iülium voc vocat at : “Pater!” Märcus rïdet rïdet , quia Iülius Iülius nön nön venit. Aemilia Märcum Märcum verber verber at at . Iülius venit venit , quia Märcus Märcus plörat. Iülius Aemiliam Aemiliam et et Märcum Märcum et et Quïntum Quïntum et et am Iüliam Iüliam videt. videt. Iülius: “Puer quï parvam parv am puell puellam pulsat improbus improbus est.” Iülius puer um improb um improbum um verberat. Quem Iülius Iülius verberat? verberat? Puer quem quem Iülius Iülius at . Puer quï verberat est Märcus. Märcus plör at quï plörat laetus laetus nön nön est. Puella quae quae cantat cantat laeta laeta est. PENSVM B Puella cantat : “Lalla.” Puella quae cantat quae cantat est Iülia. Iülia laeta est. laeta est. Puer improbus puellam pulsat puellam pulsat . Puella plörat Puella plörat : “Uhuhü!” Puer rïdet : “Hahahae!” Puer quï rïdet rïdet est Märcus. Iülia Aemiliam vocat : “Mamma!”Aemilia venit , et Quïntum interrogat : “Cür Iülia plörat?” Quïntus respondet : “Iülia plöquia Märcus eam pulsat.” Aemilia: rat, quia Märcus Aemilia: “Märcus puer probus puer probus nön nön est, puer improbus est! improbus est! Ubi est pater?” Aemilia Iülium nön videt . Quïntus: “Pater nön hïc est.” hïc est.” Quïntus Iülium vocat : “Pater!” Iülius Quïntum nön audit . Cür Iülius Iülius Quïntum nön audit? Iülius eum nön audit, quia dormit . Märcus plörat, quia Aemilia quia Aemilia eum verberat. Iülius Märcum audit; iam Iülius iam Iülius nön dormit. Quem Aemilia verberat? Aemilia Märcum verberat . Puer quem Aemilia quem Aemilia verberat improbus est. Iülia laeta nön est neque rïdet. neque rïdet. PENSVM C 1. Quis Iüliam pulsat? Märcus pulsat? Märcus Iüliam pulsat. 2. Cür Iülia plörat? Iülia plörat? Iülia plörat quia Märcus eam pulsat. 3. Quïntusne quoque Iüliam pulsat? Quïntus nön Iüliam pulsat 4. Quem Quïntus pulsat? Quïntus Märcum pulsat . 5. Cür Aemilia venit? Aemilia venit? Aemilia venit quia Iülia eam vocat.
CAPITVLVM IV
PENSVM A Mëdus adest adest . Dävus abest abest . Iülius imper at at : “Vocä “Vocä Dävum, Mëde Mëde!” Mëdus Dävum vocat vocat : “Däve “Däve! Venï enï !” !” Dävus venit venit neque neque Iülium videt vid et . Mëdus: “Salütä “Salütä dominum!” Dävus dominum salütat salüt at : “Salvë, domine domine! Quid est?” Dominus: “Tacë “Tacë , serve serve! Nummï meï ubi sunt?” Servus tacet tac et neque neque respondet respondet . Iülius: “Respondë “Respondë !” !” Dävus: “Interrogä “Interrogä Mëdum!” Iülius Mëdum interrogat interrogat : “Ubi est pecünia mea, Mëde Mëde?” Mëdus: “Dävus pecüniam tuam habet habet .” .” Iülius: “Pöne “Pön e sacculum tuum in mënsä, Däve Däve!” Dävus pär et et : sacculum suum in mënsä pönit pönit . Dävus: “Vidë “Vidë , dominë dominë : sacculus meus vacuus est.” Iülius: “Süme “Süm e sacculum tuum et discëde discëde, bone bone serve serve!” Dävus sacculum suum sümit sümit et et discëdit discëdit . PENSVM B In sacculö Iüliï pecünia Iüliï pecünia est. est. Iülius pecüniam suam numerat : “Ünus, duo, trës, quattuor , quïnque, quïnque, sex, septem sex, septem,, octö, octö, novem, novem, decem.” decem.” In sacculö nön sacculö nön centum, sed tantum decem tantum decem nummï sunt. Dävus dominum salütat dominum salütat : “Salvë, domine!” Iülius imperat : “Pöne sacculum tuum in mënsä!” mënsä!” Dävus sacculum suum sacculum suum in in mënsä pönit mënsä pönit . Sacculus Dävï vacuus est, vacuus est, in sacculö eius [: eius [: Dävï] nülla pecünia est. Dävus sacculum sacculum suum sümit suum sümit et et discëdit. Iülius: “Mëde! Venï!” Mëdus nön venit, quia is [: is [: Mëdus] pecüniam Iüliï habet . Iülius baculum, quod in in mënsä est, sümit et discëdit . Dominus imperat, bonus servus päret servus päret . PENSVM C 1. Quot nummï sunt in sacculö Iüliï? In Iüliï? In sacculö eius sunt decem nummï. 2. Adestne Dävus in scaenä prïmä? In prïmä? In scaenä prïmä Dävus nön adest, sed abest. 3. Quis Dävum vocat? Mëdus vocat? Mëdus Dävum vocat. 4. Suntne nummï Iüliï in sacculö Dävï? Nummï Dävï? Nummï Iüliï nön sunt in sacculö Dävï. 5. Quid Iülius pönit in sacculö Dävï? Iülius Dävï? Iülius ünum
4
nummum in sacculö Dävï pönit . 6. Quot nummï iam in sacculö Iüliï sunt? Iam novem nummï sunt in sacculö Iüliï. 7. Estne vacuus sacculus Mëdï? Nön Mëdï? Nön est, in sacculö Mëdï sunt nummï Iüliï. 8. Cür Mëdus discëdit? Mëdus discëdit? Mëdus discëdit, quia is pecüniam Iüliï in sacculö suö habet. 9. Quem Iülius vocat? Iülius vocat? Iülius Mëdum vocat. 10. Cür Mëdus Iülium nön audit? Mëdus audit? Mëdus eum nön audit, quia abest. CAPITVL CAPIT VLVM VM V
PENSVM A ïs et Iülius et Aemilia in vïllä vïll ä habitant habitant cum cum liber ïs et servïs servïs.. Dominus multös multös serv servös ös et et multäs multäs ancill ancilläs äs habet. Aemilia in peristÿlö peristÿl ö est cum Märcö Märcö et Quïntö Quïntö et Iüliä Iüliä. Iülia multäs multäs ros rosäs äs in in hortö hortö videt videt et et ab Aemiliä liä discëdit discëdit . Iam Aemilia puellam puellam nön nön videt videt , neque puerï eam vident vident . Aemilia: “Märce et Quïnte! Vocäte ocäte Iüliam!” Iüliam!” Puerï Iüliam Iüliam voc vocant ant : “Iülia! Venï enï !” !” et Iülia puer ös voc ös vocat at : “Märce et Quïnte! Venïte enïte!” !” Iülia puerös nön audit aud it , sed puerï Iüliam Iüliam audiunt audiunt . Iülia: “Cür puerï nön veniunt ven iunt ?” ?” Iülia ex ïs. Iülia: “Vidë hortö hortö venit cum V rosïs rosïs pulchr pulchr ïs. “Vidë ro rosäs meäs, äs meäs, mäter! Vidëte Vidëte,, puerï!” Märcus: “Rosae pulchrae sunt, puella puella sine rosïs rosïs pulchra pulchra nön est!” Iülia cum ünä ünä rosä rosä discëdit discëdit . Puerï rïdent rïdent . Aemilia: “Tacëte “Tacëte,, puerï! Sümite Sümite ros rosäs äs et et discëdite discëdite!” !” Puerï rosäs rosäs süm sümunt unt et et discëdunt discëdunt ; in ätriö ätriö aquam aquam sümunt sümunt ex ex impluviö impluviö et rosäs rosäs in in aquä aquä pönunt pönunt . PENSVM B Iülius in magnä vïllä habitat . Aemilia cum eö [: Iüliö] habitat. Iülius Aemiliam amat , quia ea [: Aemilia] bona et pulchra et pulchra fëmina est. Aemilia in peristÿlö est cum lïberïs cum lïberïs suïs, sed sine virö sine virö suö. Iülia ab Aemiliä discëdit; iam puella in hortö est. hortö est. Iülia rosäs carpit et et ex hortö ex hortö venit cum V rosïs. rosïs. Puella laeta est: rosae eam dëlectant. Ubi est impluvium? Id impluvium? Id [: [: impluvium] est in ätriö. ätriö. In impluviö aqua est. aqua est. In ätriö nüllae fenesnüllae fenestrae sunt. trae sunt. PENSVM C 1. Num Iülius sölus in vïllä habitat? Iülius habitat? Iülius nön sölus, sed cum familiä suä in vïllä habitat. 2. Quot fïliös et quot fïliäs habent Iülius et Aemilia? Iülius Aemilia? Iülius et Aemilia duös fïliös et ünam fïliam habent. 3. Ubi est impluvium? Impluvium impluvium? Impluvium est in ätriö. 4. Ubi dormiunt servï? Multï servï? Multï servï in ünö cubiculö dormiunt. 5. Adestne Iülius in peristÿlö cum Aemiliä? Iülius abest. 6. Ubi est Iülius? Iülius Iülius? Iülius in oppidö Tüsculö est. 7. Estne Aemilia söla in peristÿlö? Söla nön est,
lïberï cum eä sunt. 8. Quid agit Iülia in hortö? Iülia hortö? Iülia rosäs carpit et puerös vocat. 9. Cür puerï Iüliam rïdent? Puerï rïdent? Puerï Iüliam rïdent, quia improbï sunt. CAPITVLVM VI
PENSVM A Iülius ab oppidö oppid ö Tüsculö ad vïllam vïllam su suam am it. it. Vïlla eius prope Tüsculum Tüscul um est. est. Iülius in lectïcä est inter Ursum Ursum et et Dävum Dävum.. Dominus ä servïs portätur port ätur . Ursus et Dävus nön saccös portant port ant , saccï saccï ä ä Syrö et Lëandrö portantur portantur . Saccus quem Lëander portat portat nön nön tam parvus est quam saccus quï ä Syrö portätur portätur . Mëdus nön est apud dominum domin um,, nam servus malus dominum timet tim et . Dominus ä servö servö malö malö timëtur timëtur . Dominus servum servum mal malum um voc vocat at neque neque ab eö audïtur audïtur . Servus Servus mal malus us ä ä dominö dominö vocätur vocätur neque eum audit audit . Quö it Mëdus? Römam Römam it. it. Unde venit? Mëdus Tüsculö Tüsculö venit. Ante Mëdum Mëdum est est Röma, Tüsculum post eum eum est. est. Cornëlius nön Tüsculö Römam, sed Römä Römä Tüsculum Tüsculum it, it, nam is Tüsculï Tüscul ï habitat. habitat. Cornëlius nön ambulat, sed equö equ ö vehitur vehitur . Lÿdia, amïca Mëdï, Römae Römae habitat. habitat. Iam Mëdus am Römae Römae apud apud Lÿdiam Lÿdiam est. est. Mëdus amïcam amïcam su suam salütat salütat et et ab amïcä amïcä suä suä salütätur salütätur , nam Lÿdia Mëdum Mëdum am amat at et et ab eö eö amätur amätur . PENSVM B Östia nön procul nön procul ä ä Römä, sed prope sed prope Römam Römam est. Unde venit Unde venit Iülius? Tüsculö venit et ad vïllam vïllam it. Duo servï eum portant eum portant . Syrus et Lëander, quï post lectïcam lectïcam ambulant, duös saccös duös saccös portant. portant. Saccus Syrï nön tam magnus tam magnus est quam saccus quam saccus quï ä Lëandrö portätur, itaque Syrus itaque Syrus nön tam fessus tam fessus est quam Lëander. Mëdus apud dominum dominum nön est, nam Mëdus dominum ïrätum timet . Mëdus servus malus [= malus [= im probus] est; itaque Mëdus itaque Mëdus et Iülius nön amïcï , sed inimïcï sunt. Via Latïna, quae est inter Römam et Capuam, nön tam longa est longa est quam via Appia. Quö ambulat Quö ambulat Mëdus? Is Römam ambulat, nam amïca nam amïca eius Römae habitat. Cornëlius autem [= sed C.] Römä Tüsculum it . Tüsculum est ante eum, post eum, post eum eum est Röma. Cornëlius equö vehitur , is nön ambulat . Iülius et Cornëlius ad vïlläs suäs eunt . PENSVM C 1. Ambulatne Iülius? Nön Iülius? Nön ambulat, ambulat, lectïcä lectïcä vehitur vehitur.. 2. Quï Iülium portant? Dävus portant? Dävus et Ursus Iülium portant. 3. Quid portant Syrus et Lëander? Syrus et Lëander saccös portant. 4. Unde venit Iülius et quö it? Ïülius it? Ïülius Tüsculö
5
venit et ad vïllam suam it. 5. Quö it Mëdus? Mëdus Mëdus? Mëdus Römam it. 6. Etiamne Cornëlius Tüsculö Römam it? Cornëlius nön Tüsculö Römam, sed Römä Tüsculum it. 7. Ubi habitat Cornëlius? Tüsculï habitat. 8. Cür Mëdus laetus est? Mëdus est? Mëdus laetus est, quia Römae amïcam habet. 9. Quae est Lÿdia? Lÿdia Lÿdia? Lÿdia est amïca Mëdï. 10. Quid habet Mëdus in sacculö suö? In suö? In sacculö suö Mëdus nummös dominï habet. 11. Suntne amïcï Iülius et Mëdus? Iülius Mëdus? Iülius et Mëdus nön amïcï, sed inimïcï sunt. 12. Num portat Num portat verbum verbum passïvum est? Portat nön est verbum passïvum, sed äctivum. CAPITVLVM VII
PENSVM A Iülius Märcö Märcö, fïliö fïliö suö suö, mälum dat. Iülius Märcö Märcö et Quïntö Quïntö, fïliïs fïliïs su suïs ïs,, mäla dat. Iülius etiam servïs serv ïs suïs suïs,, Syr ö et Lëandr ö, mäla dat. Cui Aemilia ui Aemilia ösculum dat? Aemilia vir ö suö suö Iüliö Iüliö ösculum dat. Iülius Aemili Aemiliae ae ösculum ösculum dat. Iülius Iüliae Iüliae,, fïliae fïliae su suae ae,, mälum dat, neque ae et Dëliae sölum Iüliae, sed etiam Syr ae et Dëliae,, ancillïs ancillïs suïs suïs.. Iülia mälö mälö suö suö ösculum dat! PENSVM B Iülius ad vïllam advenit . Östiärius östium aperit et post eum claudit . Saccï nön vacuï, sed plënï sed plënï sunt. sunt. Iülius: “Vidëte, puerï: Hic puerï: Hic saccus saccus plënus mälörum est. mälörum est. Ecce mälum tuum, Märce.” Iülius Märcö mälum dat . Iülius fïliïs nön sölum nön sölum mäla, mäla, sed etiam pira dat. Iam puerï et mäla mäla et pira pira habent, sed servï neque mäla neque pira neque pira habent. Dominus servös ad së ad së vocat et iïs quoque iïs quoque mäla et pira et pira dat. dat. ösculum dat. Iülia Aemilia ad Iülium adit et et eï ösculum dat. abest. Puerï nön ambulant, sed currunt in in hortum. Illïc hortum. Illïc [: [: in hortö] Iülia nön est, ea in cubiculö suö est. Iülia nön rïdet, sed lacrimat: in lacrimat: in oculïs eius oculïs eius sunt lacrimae. lacrimae. Dëlia: “In ätriö pater tuus të exspectat , Iülia.” Iülia ë [= [= ex] cubiculö exit , ad Iülium currit et eï [: [: Iüliö] ösculum dat. Iülia rosam ante Iülium tenet . Iülia: “Nönne haec rosa förmösa rosa förmösa [= [= pulchra] est?” PENSVM C 1. Quem puerï exspectant? Puerï exspectant? Puerï Iülium exspectant. 2. Venitne Iülius Römä? Iülius Römä? Iülius nön Römä, sed Tüsculö venit. 3. Quis östium aperit et claudit? Östiärius östium aperit et claudit. 4. Quid inest in saccïs? In saccïs? In saccïs mäla et pira ïn sunt. 5. Cui Iülius mälum prïmum dat? Iülius dat? Iülius Märcö mälum prïmum dat.
6. Cui Aemilia ösculum dat? Aemilia dat? Aemilia virö suö ösculum dat. 7. Estne Iülia in hortö? Iülia hortö? Iülia nön in hortö, sed in cubiculö suö est. 8. Quö it Dëlia? Dëlia Dëlia? Dëlia in cubiculum Iüliae it. 9. Estne Iülia söla in cubiculö suö? Iülia suö? Iülia nön söla est illïc, Syra apud eam est. 10. Rïdetne Iülia? Iülia Iülia? Iülia nön rïdet, sed lacrimat. 11. Quö Iülia currit? Iülia currit? Iülia in ätrium currit. 12. Quid Iülius dat fïliae suae? Iülius suae? Iülius fïliae suae mälum et pirum dat. CAPITVLVM VIII
PENSVM A Quis Quis est est Albïnus? Est tabernärius quï qu ï örnämenta örnämenta vëndit. Quae Quae örnämenta? örnämenta? Örnämenta quae qu ae Albï Albïnus vëndit sunt gemmae et margarïtae. Quid Qu id emit emit Mëdus? Örnämentum emit. Quod Qu od örnämentum? örnämentum? Örnämentum quod qu od Mëdus emit emit est änulus cuius cuius pretium est HS C. Digitus in quö qu ö änulus pönitur est digitus quärtus. Hic servus ic servus Mëdus, ille ill e Dävus est. Lÿdia hunc hunc servum amat, nön illum ill um.. Lÿdia amïca huius huius servï servï est, nön illïus illïus.. Lÿdia huic huic servö servö ösculum dat, nön illï illï . Lÿdia ab höc höc servö servö amätur, nön ab illö ill ö. Hoc oppidum oc oppidum est Tüsculum, illud ill ud est est Brundisium. Cornëlius in höc h öc oppidö oppidö habitat, nön in illö illö. Viae huius huius oppidï oppidï parvae sunt. PENSVM B Gemmae et margarïtae örnämenta pulchra örnämenta pulchra sunt. Aemilia multa örnämenta ä Iüliö accipit . Aemilia margarïtäs in margarïtäs in collö et änulum in digitö habet. digitö habet. Multae fëminae ante tabernam Albïnï cönsistunt et örnämenta eius aspiciunt. Virï örnämenta emunt et fëminïs dant. Änulus dant. Änulus gemmätus gemmätus centum sëster Pretium änulï tiïs cönstat . Pretium änulï est centum sëstertiï, sed Mëdus nönägintä [ nönägintä [XC] tantum habet. Albïnus: Albïnus: “Nönägintä nön satis nön satis est!” est!” Mëdus: “Accipe nönägintä sëstertiös aut nüllös!” nüllös!” Änulus ad digitum medium nön convenit : digitus medius nimis magnimis magnus est. Sed änulus convenit ad digitum quärtum [IV], quï nön tantus est tantus est quantus digitus medius. medius. Lÿdia laeta digitum suum aspicit et et cum Mëdö ä tabernä abit . Lÿdia Mëdö viam mönstrat. PENSVM C 1. Quid Albïnus vëndit? Albïnus vëndit? Albïnus örnämenta vëndit. 2. Ä quö Aemilia örnämenta accipit? Aemilia accipit? Aemilia örnämenta accipit ä virö suö. 3. Ambulatne Mëdus cum dominö suö? Mëdus suö? Mëdus nön cum dominö suö, sed cum amïcä suä ambulat. 4. Ubi Mëdus et Lÿdia cönsistunt? Mëdus cönsistunt? Mëdus et Lÿdia ante tabernam Albïnï cönsistunt. 5. Cür Mëdus margarïtäs nön emit? Quia Lÿdia
6
multäs margarïtäs habet. 6. Cür Lÿdia nüllum änulum habet? Nüllum habet? Nüllum CAPITVLVM X änulum habet, quia pecüniösa nön est, PENSVM A 7. Estne vacuus sacculus Mëdï? Vacuus nön est, Avës in ës in äer e volant. Piscës Piscës in in aquä natant. Iülia in sacculö eius sunt nönägintä sëstertiï. neque voläre voläre neque neque natäre natäre potest. potest. Homö duös 8. Quot sëstertiïs cönstat änulus gemmätus? pedës pedës habet, habet, itaque homö ambulär ambul äree potest. Homö Änulus gemmätus cönstat centum sëstertiïs. sëstertiïs. mortuus së movëre mov ëre nön nön potest. Spïr äre necesse äre necesse 9. Ad quem digitum änulus convenit? Änulus convenit? Änulus ad est hominï, nam sine animä nëmö vïvere vïv ere potest. potest. digitum quärtum convenit. Cum homö spïrat, anima in pulmönës pulmönës intrat intrat et ex pulmönibus pulmönibus exit. exit. Homö quï spïrat mortuus es se es se CAPITVLVM IX nön potest. Hominës Homin ës deös deös vidëre vidëre nön nön possunt. PENSVM A Deï ab hominibus hominibus vid vidërï ërï nön nön possunt. Nëmö ës. Numerus pästör um um piscës numer äre potest. äre potest. Piscës numer ärï ärï nön In Italiä sunt multï pästör ës. nön magnus est. Pästor Iüliï ünum canem can em et et multäs possunt. Sine pecüniä pecüniä cibus emï emï nön nön potest. ovës ovës habet. habet. Pastor est dominus canis can is et et ovium ovium.. Puerï Iüliam canere canere audiunt. audiunt. Märcus Quïntum Canis Canis et ovës ovës pästör pästör em amant. em amant. Cibus ovium ov ium est est ad terram cadere cadere videt. videt. Iülius Märcum clämäre cläm äre herba, cibus pästör is est is est pänis pänis.. Pästor pänem pänem ëst. ëst. audit. Puerï saccum ä Iüliö in mënsä pönï pön ï et et In colle colle üna arbor est. Pästor cum cane can e et ovibus ovibus aper ïrï ïrï vident. ad arbor em it. em it. Iam pästor in umbrä arbor is iacet. is iacet. PENSVM B Arbor pästör ï ï et et canï canï et et ovibus ovibus umbram umbram dat, sed Leö et aquila bëstiae sunt. bëstiae sunt. Virï et fëminae homiovis ovis nigra nigra in söle söle iacet. Nüllae nübës nübës ante ante sölem sölem nës sunt. nës sunt. Mercurius nön homö, sed deus est. deus est. In sunt. In silvä multae arbor ës sunt, ës sunt, sub arbor ibus ibus aquä sunt piscës avës. Quid agunt sunt piscës.. In äere sunt avës. umbra est. Ovis Ovis nigra nigra ä pästör e cëterïsque ovibus ovibus piscës et avës? Piscës in aquä aquä natant , avës in äere discëdit. Canis ovem ov em videt. videt. volant . Avis Avis duäs du äs äläs habet, äläs habet, itaque avis voläre PENSVM B potest . Avis quae volat äläs movet . Cum homö Pästor et centum ovës in ovës in campö sunt. campö sunt. Pästor ovi- ambulat, pedës ambulat, pedës moventur. moventur. Cum homö spïrat homö spïrat , bus aquam et cibum dat. cibum dat. Cibus ovium est herba, herba, anima in pulmönës in pulmönës intrat. intrat. Homö quï spïrat vïvus cibus pästöris est pänis est pänis.. Pästor pänem ëst . Ovës est, quï nön spïrat mortuus est. mortuus est. Nam sine animä herbam edunt et et aquam bibunt ë ë rïvö. rïvö. nëmö vïvere nëmö vïvere potest. Spïräre hominï necesse est. necesse est. Söl lücet , nülla nübës in nübës in caelö suprä caelö suprä hunc hunc cam- Iülia canit [= [= cantat]. Iülia vöcem pulchram vöcem pulchram ha pum vidëtur. vidëtur. In colle üna arbor est, est, in silvä in silvä mul mul- bet. Puerï nïdös quaerunt. nïdös quaerunt. Nïdï sunt inter rämös tae arborës sunt. Sub arboribus Sub arboribus umbra est. Pästor et folia arborum. In nïdïs avium sunt öva aut öva aut Dum pästor in umbrä pullï. Avës nön pullös ovës suäs ad arborem dücit . Dum pästor pullös vïvös, sed öva pariunt öva pariunt . arboris iacet, ovis nigra cëteräs ovës relinquit et et Quïntus in arborem ascendit et et IV pullös videt pullös videt in silvam petit silvam petit . In terrä sunt vestïgia lupï; vestïgia lupï; lupus ipse nïdö. Rämus quï nïdum sustinet nïdum sustinet tenuis tenuis est. Ränön procul procul abest. Lupus in silvä cibum quaerit , mus tenuis puerum crassum sustinëre nön dum pästor et canis ovem canis ovem quaerunt. potest: Quïntus ad terram cadit . Märcus eum cadere videt et perterritus et perterritus est. est. PENSVM C 1. Num pästor sölus in campö est? Pästor est? Pästor nön PENSVM C sölus est, canis et ovës apud eum sunt. 1. Num Neptünus homö est? Nön est? Nön homö, sed deus 2. Quot ovës habet pästor? Pästor pästor? Pästor centum ovës est Neptünus. habet. 2. Quis est Mercurius? Mercurius Mercurius? Mercurius est deus 3. Ä quö canis cibum accipit? Canis cibum mercätörum et nüntius deörum accipit ä pästöre. 3. Quid agunt mercätörës? Mer mercätörës? Mercätörë cätörëss emunt emunt et vëndunt. 4. Suntne montës prope pästörem? Montës pästörem? Montës nön prope pästörem, pästörem, sed procul ä pästöre pästöre sunt. 4. Num necesse est margarïtäs habëre? Id habëre? Id necesse 5. Ubi sunt vallës? Vallës sunt inter montës. nön est. 6. Quid est collis? Collis est parvus möns. 5. Quid est öceanus Atlanticus? Öceanus est 7. Quö it pästor? Pästor pästor? Pästor ad arborem it. magnum mare. 8. Cür pästor umbram petit? Umbram petit quia 6. Cür aquila ä parvïs avibus timëtur? Quia söl lücet. lücet. aquila parväs avës capere vult. 9. Quö it ovis nigra? Ovis nigra in silvam it. 7. Ubi sunt nïdï avium? In avium? In arboribus sunt. 10. Quid ovis in terrä videt? Vestïgia lupï videt. . 8. Quid est in nïdïs? In nïdïs? In nïdïs sunt öva aut pullï. 11. Cür lupus ovem nigram nön ëst? Quia canis 9. Quae bëstiae öva pariunt? A pariunt? Avës vës öva pariunt. accurrit et lupum petit. 10. Quid agunt puerï in hortö? Puerï hortö? Puerï nïdös
7
quaerunt. 11. Cür rämus Quïntum sustinëre nön potest? Quia Quïntus puer crassus est. CAPITVLVM XI
PENSVM A Membra corpor is hümänï is hümänï sunt duo bracchia et duo crür a. In corpor e hümänö ünum ün um caput caput est, nön duo capita capit a. In capite capite sunt duae aur ës et ës et ünum ünum ös. In ör e sunt dentës dent ës.. In pector e ünum ünum cor cor et duo pulmönës pulmönës sunt. sunt. Medicus Quïntum Quïntum super super lectum iacëre iacëre videt; videt; um dormïre ïre videt. medicus puer um dorm videt. Medicus: “Quïntus dorm us dormit it .” .” Medicus ‘Quïntum ‘Quïntum dorm dormïre ïre’’ dïcit. Medicus puer um linguam um linguam ostendere ostend ere iubet, iubet, et ‘linguam guam eius rubr am es am es se’ se’ dïcit. Puer dïcit ‘pedem ‘pedem et caput dolëre dolëre.’ .’ Medicus Aemiliam Aemiliam pöculum pöculum tenëre tenëre iubet. iubet. Syra Quïntum Quïnt um spïr spïr äre nön äre nön audit audit , itaque Syra eum eum mortu mortuum um es es se putat. se putat. Sed Quïntus Quïnt us vïvit vïvit . Mäter fïlium fïlium vïv vïvere ere gaudet. gaudet. Necesse est puer um aegr um aegr um dorm um dormïre ïre.. PENSVM B Corpus humänum Corpus humänum habet quattuor membra: duo membra: duo bracchia et bracchia et duo crüra. crüra. In bracchiïs duae manüs sunt, in crüribus duo pedës duo pedës.. Super collum est caput . In capite sunt duo oculï, duae aurës, aurës, ünus näsus, ünum ös. ös. In öre sunt dentës et lingua. lingua. Sub collö est pectus est pectus.. In pectore sunt pulmönës et cor . In corde et in vënïs sanguis vënïs sanguis est. est. Sanguis per vënäs ad vënäs ad cor fluit cor fluit . Aemilia apud lectum Quïntï sedet Quïntï sedet , Syra apud lectum stat lectum stat . Quïntus nön sänus nön sänus,, sed aeger est. Syrus medicum ex oppidö arcessit . Medicus digitum ad pedem puerï appönit: medicus appönit: medicus pedem eius tangit . Quïntus, quï digitum medicï in pede sentit : “Ei! Pës dolet!” dolet!” PENSVM C 1. Quae sunt membra corporis hümänï? Sunt bracchia et crüra. 2. Ubi est cerebrum? Cerebrum est post frontem. 3. Quid est in pectore? In pectore? In pector pectoree sunt pulmönës pulmönës et cor. 4. Ubi est venter? Venter est ïnfrä pulmönës. 5. Cür Quïntus cibum sümere nön potest? Quia aeger est. 6. Estne Quïntus sölus in cubiculö suö? Sölus nön est, nam Aemilia et Syra apud eum sunt. 7. Unde medicus arcessitur? Medicus arcessitur? Medicus Tüsculö arcessitur. 8. Quid videt medicus in öre Quïntï? Medicus Quïntï? Medicus dentem nigrum in öre Quïntï videt. 9. Quid Quïntus in bracchiö sentit? Quïntus cultrum medicï sentit. 10. Cür Syra Quïntum mortuum esse putat? Quia eum spïräre nön audit.
CAPITVLVM XII
PENSVM A Pïlum ë manü manü iacitur, sagitta ex arcü arcü. In exercitibus Römänïs ibus Römänïs multï Gallï mïlitant, quï arcüs arc üs ferunt. Equitätus Equitätus sine sine metü metü impetum impetum in in hostës facit, neque hostës impetum impet um equität equitätüs üs sustinëre sustinëre possunt. Mïlle passüs passüs sunt sunt quïnque mïlia pedum. Via Latïna CL [150: centum quïnquägintä] mïlia passuum passuum long longaa est. Rämus tenuis tenuis puerum puerum crassum crassum sustinëre sustinëre nön potest, nam puer crassus crassus grav gravis is est. est. Ünum mälum grave grave nön est, nec duo mäla gravia grav ia sunt, sunt, sed saccus plënus plënus mälörum mälörum gravis gravis est. est. Lëander saccum magnum magnum et et gravem gravem portat. portat. In saccö gravï gravï sunt sunt mäla. Servï saccös gravës grav ës portant. portant. In saccïs gravibus gravibus sunt sunt mäla et pira. Saccus Lëandrï gravior gravior est est quam Syrï, nam mäla graviöra graviöra sunt sunt quam pira. Via Appia longior long ior est quam via Latïna. Via Appia et via Aurëlia longiörës longiörës sunt sunt quam via Latïna. Quïntus crassior crass ior est quam Märcus. Lëander saccum graviörem grav iörem quam Syrus portat; in saccö graviöre grav iöre mäla mäla sunt. Hoc pïlum longius long ius et et gravius gravius est est quam illud. Haec pïla longiöra longiöra et et graviöra graviöra sunt sunt quam illa. PENSVM B Märcus fräter Märcus fräter Quïntï Quïntï est. Quïntus ünum frätrem et ünam sorörem ünam sorörem habet. habet. ‘Iülia’ nömen soröris nömen soröris est. Fräter Aemiliae est avunculus lïberörum. avunculus lïberörum. Quïntus: “Ubi est avunculus noster?” Iülius: “Avunculus vester est est in Germäniä.” Prövincia est pars est pars imperiï imperiï Römänï. Rhënus dïvidit; Rhënus Germäniam ab imperiö Römänö dïvidit; Rhënus fïnis imperiï fïnis imperiï est. In Germäniä multï mïlitës Römïlitës Römänï sunt, quï conträ Germänös pugnant; Germänös pugnant; Ger Gerhostës Römänörum sunt. Mïlitës Römänï enim hostës Römänörum mänï scüta et gladiös et gladiös et et pïla ferunt pïla ferunt . Mïlitës in castrïs habitant. castrïs habitant. Circum castra est fossa est fossa et et vällum, lum, quod X pedës altum est. altum est. Mïlitës patriam ab hostibus dëfendunt . PENSVM C 1. Num Märcus Num Märcus cognömen cognömen est? Märcus nön cognömen, sed praenömen est. 2. Quot frätrës habet Aemilia? Aemilia? Ünum frätrem habet. 3. Quid agit Aemilius in Germäniä? Aemilius Germäniä? Aemilius in Germänia mïlitat. 4. Quae arma pedes Römänus fert? Pedes fert? Pedes Römänus scütum et gladium et pïlum fert. 5. Quam longum est pïlum Aemiliï? Pïlum Aemiliï? Pïlum eius sex pedës longum est. 6. Ubi habitant mïlitës Römänï? Mïlitës Römänï? Mïlitës in castrïs habitant. 7. Quï sunt Germänï et Gallï? Germänï et Gallï sunt quï Germäniam et Galliam incolunt.
8
8. Estne Germänia prövincia Römäna? Nön Römäna? Nön est. 9. Quod flümen Germäniam ä Galliä dïvidit? Flümen Rhënus Germäniam ä Galliä dïvidit. 10. Cür hostës castra expugnäre nön possunt? Quia Römänï castra bene dëfendunt. 11. Num mïles fortis ab hoste fugit? Mïles fugit? Mïles fortis nön fugit, sed impetum in hostës facit. 12. Cür hasta procul iacï nön potest? Quia nimis gravis est.
9. Quod tempus annï calidissimum est? Aestäs est tempus annï calidissimum. 10. Quandö nix dë nübibus cadit? Hieme cadit? Hieme nix dë nübibus cadit. 11. Quid est imber? Imber imber? Imber est aqua quae dë nübibus cadit. 12. Ä quö dië incipit novus annus? Novus annus? Novus annus incipit ä kalendïs Iänuäriïs. CAPITVLVM XIV
CAPITVLVM XIII
PENSVM A Hörae diëï diëï sunt sunt XII. Höra sexta diem diem dïvidit dïvidit in duäs partës: ante merïdiem merïdi em et et post merïdiem merïdiem.. Sex hörae sunt dïmidia pars diëï di ëï . Mënsis Iünius XXX diës diës habet: habet: numerus diërum diërum est est XXX. Novus annus incipit ab eö dië di ë quï quï dïcitur kalendae Iänuäriae. Iülius mënsis annï calidissimus calid issimus est; est; Iänuärius est mënsis annï frïgidissimus frïgid issimus.. Mënsis annï brevissibrevissimus est mus est Februärius. Padus est flümen Italiae longissimum et issimum et lätissimum lätissimum.. Söl stëlla clär issima est. issima est. PENSVM B Iänuärius mënsis prïmus mënsis prïmus est. December est mënsis duodecimus ac duodecimus ac postrëmus postrëmus.. Tempore antïquö September mënsis septimus erat , nam tunc [= tunc [= illö tempore] mënsis prïmus erat Märtius. Nunc September mënsis mënsis nönus est. nönus est. Diës est tem pus ä mäne ad mäne ad vesperum. vesperum. Mäne est initium diëï, initium diëï, vesper fïnis vesper fïnis diëï diëï est et initium noctis. noctis. Diës in XII höräs dïviditur. höräs dïviditur. Nocte lüna et lüna et stëllae stëllae lücent, lücent, neque eae tam clärae sunt clärae sunt quam söl. Söl lünam lüce suä lüce suä illüstrat . Ea lünae pars quae söle nön obscüra est. illüsträtur obscüra est. Vër et autumnus, autumnus, aestäs et hiems sunt hiems sunt quattuor tempora annï. tempora annï. Aestä Aestäss ä mënse Iüniö incipit . Hieme nix dë nübibus cadit: nön sölum imber , sed etiam nix dë montës et campï nive operiuntur . Aqua nön tam frïgida est frïgida est quam nix. PENSVM C 1. Quot sunt mënsës annï? Mënsës annï? Mënsës annï sunt duodecim. 2. Ä quö Iänuärius nömen habet? Iänuärius habet? Iänuärius ä deö Iänö.nömen habet. 3. Quam longus est mënsis Aprïlis? Aprïlis? Aprïlis Aprïlis trï gintä diës longus est. 4. Ä quö mënsis Iülius nömen habet? Mënsis habet? Mënsis Iülius nöminätur ä Iüliö Caesare. 5. Cür mënsis decimus Octöber nöminätur? Quia tempore antïquö mënsis octävus erat. 6. Cür lüna nön tam clära est quam söl? Quod lüna suam lücem nön nö n habet, sed söle illüsträtur. illüsträtur. 7. Quï diës annï brevissimus est? Diës est? Diës annï brevissimus est a. d. VIII kal. kal. Iän. 8. Quï diës aequinoctia dïcuntur? A. dïcuntur? A. d. VIII kal. kal. Apr. Apr. et a. d. VIII kal. kal. Oct.
PENSVM A Puer dormiëns dormiëns nihil nihil audit. Dävus puerum dormidorm ientem excitat: entem excitat: in aurem puerï dormientis dorm ientis clämat: clämat: “Märce!” Märcus oculös aper iëns servum iëns servum apud lectum stantem stantem videt. Servus puerö frïgentï frïg entï vestï vestïmenta dat. Parentës fïlium intr antem salütant antem salütant et ä fïliö intr ante salütantur. ante salütantur. Fïlius discëdëns discëd ëns “Valë!” “Valë!” inquit. Corpus valëns valëns nön nön dolet. Medicus caput dolëns dol ëns sänäre nön potest. Piscës sunt animälia natantia nat antia.. PENSVM B Puerï in lectïs cubant [= [= iacent]. Alter iacent]. Alter puer puer dormit, alter vigilat; alter vigilat; alter valet , alter aegrötat. Uter puer puer aegrötat, Märcusne an Quïntus? an Quïntus? Quïntus aegrötat. Servus puerum dormientem excitat et et eï aquam affert . Märcus ë lectö surgit lectö surgit et et prïmum manüs lavat , deinde faciem. deinde faciem. Puer vestïmenta ä servö poscit , et prïmum tunicam induit , deinde togam. togam. Iam puer nüdus nön nüdus nön est. Virö togätö [= togam gerentï] bracchium dextrum nüdum dextrum nüdum est. Dävus Märcum sëcum venïre iubet: “Venï mëcum!” mëcum!” Märcus Mëdum, quï cum eö ïre solet ïre solet , nön videt. rës Märcï portäre solet, Mëdus librös et cëteräs rës Märcï Märcus ipse nihil portäre portäre solet praeter solet praeter mälum. mälum. “Hodië” inquit Iülius Iülius “Mëdus tëcum ïre tëcum ïre nön tabulam et potest.” Märcus sölus abit abit librum et tabulam et stilum sëcum stilum sëcum ferëns. ferëns. PENSVM C 1. Quïntusne bene dormit? Quïntus dormïre nön potest. 2. Uter puer aegrötat? Quïntus aegrötat. 3. Estne clausa fenestra Märcï? Fenestra Märcï? Fenestra eius aperta est. 4. Uter ë duöbus puerïs gallum canentem audit? Quïntus, quï vigilat, gallum canentem audit. 5. Quömodo servus Märcum excitat? Dävus excitat? Dävus in aurem puerï dormientis clämat: “Mäne est!” 6. Tötumne corpus lavat Märcus? Nön Märcus? Nön tötum corpus, sed tantum manüs et caput lavat. 7. Cür Märcus frïget? Quod nüdus est. 8. Quid Märcus ä servö poscit? Vestïmenta sua poscit. 9. Utrum bracchium togä operïtur? Bracchium operïtur? Bracchium sinistrum togä operïtur. operïtur. 10. Uträ manü mïles scütum gerit? Mïles gerit? Mïles scütum
9
gerit manü sinisträ. Sextus prïmus advenit. 11. Quäs rës Märcus sëcum fert? Märcus fert? Märcus librum, 5. Quid facit Titus antequam lüdum intrat? tabulam stilumque sëcum fert. Iänuam pulsat. 6. Cür Titus librum suum nön habet? Quod CAPITVLVM XV Märcus librum eius habet. 7. Quis est discipulus improbissimus? improbissimus? Märcus Märcus PENSVM A discipulus improbissimus est. Märcus ad lüdum venit ven it nec nec iänuam pulsat puls at . Magister: “Cür tü iänuam nön pulsäs puls äs,, cum ad lüdum 8. Cür Quïntus in lüdum ïre nön potest? Quia venïs? venïs?”” Märcus: “Ego iänuam nön pulsö puls ö, cum ad aegrötat. lüdum veniö veniö,, quod nec Sextus nec Titus id facit. 9. Cür magister recitäre dësinit? Quia discipulï dormiunt. Audïte, Sexte et Tite: vös iänuam nön pulsätis puls ätis 10. Tüne magister/magistra an discipulus/discidiscipulus/discicum ad lüdum venïtis! ven ïtis!”” Sextus et Titus: “Nös pula es? Ego es? Ego nön magister/-tra, sed discipulus/iänuam pulsämus pulsämus,, cum ad lüdum venïmus! ven ïmus!”” a sum. Magister: “Tacëte! Aperïte librös!” Titus: “Ego 11. Num tü iänuam pulsäs antequam cubiculum librum nön habeö hab eö.” .” Magister: “Cür librum nön tuum inträs? Iänuam inträs? Iänuam meam nön pulsö antehabës habës,, Tite?” Titus: “Librum nön habeö hab eö,, quod quam intrö. Märcus meum librum hab habet! et!”” Märcus: “Sed vös meäs rës habëtis! habëtis!”” Titus et Sextus: “Nös rës tuäs CAPITVLVM XVI nön habëmus! habëmus!”” Magister discipulös dormïre vidëns exclämat: PENSVM A “Ö puerï! Dormïtis Dormïtis!! Ego recitö recitö, vös nön audïtis! audïtis!”” Nautae, quï Neptünum Neptünum ver entur entur , tempestätem opMärcus: “Ego të recitäre audiö audiö.. Nön dormiö dormiö.” .” per iuntur iuntur . Mëdus et Lÿdia ex Italiä proficïsTitus et Sextus: “Nec nös dormïmus dorm ïmus.. Të recitäre cuntur . Lÿdia Mëdum in puppim ascendentem audïmus audïmus.. Bene recitäs recitäs,, magister.” Magister: “Ego sequitur sequitur . Dum nauta loquitur loqu itur , Mëdus occidentem bene recitö recitö, at vös male recitätis! recitätis! Malï Malï discipulï intuëtur intuëtur , unde nübës ätrae oriuntur ori untur . Simul temestis! estis!”” Discipulï: “Vërum nön dïcis dïc is,, magister. pestäs or itur itur . Mercätor trïstis mercës suäs in Bonï discipulï sumus: s umus: in in lüdö nec clämämus clämämus nec nec mare läbï läbï videt; videt; nëmö eum cönsölärï cönsöl ärï potest. potest. rïdëmus rïdëmus,, et të audïmus! audïmus!”” Quï ab amïcïs proficïscitur proficïsc itur laetärï laetärï nön nön potest. PENSVM B PENSVM B Mäne puerï in lüdum eunt. lüdum eunt. Puerï quï in lüdum Brundisium est oppidum maritimum (in maritimum (in örä mariörä marieunt discipulï sunt. sunt. Quï lüdum habet magister timä situm) quod magnum portum magnum portum habet. habet. Portus est. Märcus magistrum metuit, nam Diodörus est locus quö locus quö nävës ad nävës ad terram adïre possunt. ventus flat, mare tranquillum est. tranquillum est. magister sevërus magister sevërus est est quï puerös improbös virgä Cum nüllus ventus flat, verberat. Tempestäs est Tempestäs est magnus ventus quï mare turbat et et Intrat magister. Sextus dë sellä dë sellä surgit. surgit. Cëterï altös flüctüs altös flüctüs facit. facit. Gubernätor est nauta quï nauta quï in nöndum adsunt. Magister exclämat: “Ö, exclämat: “Ö, puppï nävis discipulï nöndum adsunt. nävis sedëns nävem gubernat nävem gubernat . Partës caelï discipulös improbös!” Sextus: “Num ego imsunt oriëns et oriëns et occidëns, occidëns, septentriönës et septentriönës et merï probus sum? probus sum?”” Magister: “Tü “Tü discipulus discipulus improbus diës. Oriëns est ea caelï pars unde söl oritur , ocnön es, at [= [= sed] cëterï discipulï improbï sunt!” cidëns est ea pars quö söl occidit . Post Sextum venit Titus, tum [= tum [= deinde] MärMëdus et Lÿdia nävem cönscendunt atque atque ex cus. Märcus iänuam [= iänuam [= östium] nön pulsat, ante- Italiä proficïscuntur Italiä proficïscuntur . Ventus secundus Ventus secundus est, est, nävis quam lüdum quam lüdum intrat, nec magistrum salütat. Ma- plënïs vëlïs ex vëlïs ex portü ëgreditur [= [= exit]; sed in altö gister: “Discipulus improbus es, es, Märce! Statim marï tempestäs oritur: magnus oritur: magnus ventus fläre ventus fläre ad më venï!” Magister tergum Märcï tergum Märcï verberat. incipit, tötum mare turbidum fit turbidum fit . Nautae aquam ë Tergum est posterior est posterior pars pars corporis. Magister pu- näve hauriunt et et mercës in mercës in mare iaciunt. Mëdus erum verberäre dësinit . Märcus ad sellam suam Neptünum invocat : “Ö Neptüne! Servä më!” Servä më!” redit neque vërö [= sed nön] neque cönsïdit . Magister: “Quid “Quid [= [= cür] nön Nävis flüctibus iactätur nec nec vërö [= cönsïdis?” Märcus: “Sedëre nön possum nön possum,, quod mergitur. pars tergï ïnferior mihi mihi dolet!” PENSVM C PENSVM C 1. Quae nävës Römam adïre possunt? Parvae possunt? Parvae 1. Quö puerï mäne eunt? In eunt? In lüdum eunt. tantum nävës Römam adïre possunt. 2. Quis est Diodörus? Magister Diodörus? Magister est. 2. Quid est ‘östium’ flüminis? Est flüminis? Est locus quö 3. Cür puerï magistrum metuunt? Quia sevërus flümen in mare ïnfluit. est magister. 3. Num Tiberis in mare Superum ïnfluit? Tiberis 4. Quis discipulus prïmus ad lüdum advenit? nön in mare Superum, sed in mare Ïnferum ïn-
10
fluit . 4. Quandö nävës ë portü ëgrediuntur? Ventö secundö nävës ë portü ëgrediuntur. ëgrediuntur. 5. Ubi sedet gubernätor et quid agit? Gubernätor in puppï sedëns nävem gubernat. 6. Quae sunt quattuor partës caelï? Sunt oriëns et occidëns, merïdiës et septentriönës. 7. Quäs rës Mëdus et Lÿdia sëcum ferunt? Omnës rës suäs sëcum ferunt. 8. Quö Mëdus cum amïcä suä ïre vult? In vult? In Graeciam. 9. Cür trïstis est Lÿdia? Quod amïcäs suäs relinquit. 10. Quem deum invocant nautae? Deum nautae? Deum Neptünum invocant. 11. Cür mercës in mare iaciuntur? Quod nävis nimis gravis est. servätur, 12. Num nävis eörum mergitur? Nävis mergitur? Nävis servätur, nön mergitur.
“Iam eum interrogö: quot sunt XXI et LXVIII?” Titus: “LXXXVII? an LXXXVIII?” Titus nön certus, tus, sed incertus est incertus est ac magiströ respönsum incerrespönsum incertum dat. Sextus vërö rëctë respondet, quamquam difficile est id quod interrogätur. Quod Märcus interrogätur nön difficile, sed facile sed facile est. est. Ünus dënärius est dënärius est IV sëstertiï, ünus sëstertius IV assës. assës. PENSVM C 1. Quid puerï discunt in lüdö? Puerï lüdö? Puerï litteräs et numerös discunt. 2. Cür Sextus ä magiströ laudätur? Quia semper rëctë respondet. 3. Cür Märcus reprehenditur? Quia prävë respondet. 4. Estne facile id quod Titus interrogätur? Nön interrogätur? Nön facile, sed difficile est. 5. Cür Titus nön statim respondet? Quia XLVIII numerus difficilis est. 6. Uter rëctë r ëctë respondet, Titusne an Sextus? CAPITVLVM XVII Sextus est discipulus quï q uï rectë respondet. PENSVM A 7. Quot sunt ündëtrïgintä et novem? Sunt duodëMärcus ä magiströ nön laudätur laudätur , sed reprehenquadrägintä. ditur . Märcus: “Cür ego semper reprehendor reprehend or , 8. Trës sëstertiï quot sunt assës? Duodecim assës? Duodecim assës. numquam laudor laud or ? Titus et Sextus semper lau9. Quot dënäriï sunt octögintä sëstertiï? Octödantur , numquam reprehenduntur reprehend untur .” .” Magister: gintä sëstertiï sunt vïgintï dënäriï. “Tü nön laudäris laudäris,, sed reprehenderis reprehenderis,, quia prävë 10. Num facilës sunt numerï Römänï? Nön Römänï? Nön facirespondës.” Märcus: “Sed ego semper interrogor! interrog or!”” lës, sed difficilës sunt numerï Römänï. Sextus: “Tü nön semper interrogäris; interrog äris; nös nös saepe 11. Tüne ä magiströ tuö laudäris? Ä laudäris? Ä magiströ interrogämur interrogämur nec nec prävë respondëmus: itaque ä laudor. magiströ laudämur laudämur , nön reprehendimur reprehendimur .” .” Märcus: “At facile est id quod vös interrogäminï: interrogäminï: itaque itaque CAPITVLVM CAPITVLVM XVIII rëctë respondëtis ac laudäminï! laud äminï!”” Titus: “Nös ma- PENSVM A gistrum ver ëmur ëmur . Nönne tü eum ver ëris?” ëris?” Mär- Sextus rëctë rëctë respondet, respondet, Märcus prävë prävë respondet respondet et cus: “Ego magistrum nön ver eor eor . Cür vös eum sevër ë ë reprehenditur. reprehenditur. Nëmö rëctius rëct ius aut aut pulchr ius ius ver ëminï?” ëminï?” scrïbit quam Sextus; is rëctissimë rëctissim ë et et pulcherrimë pulcherrimë PENSVM B scrïbit. Lüna plëna clär ë ë lücet, lücet, sed söl clär ius lücet ius lücet Discipulus est puer quï discit . Vir quï puerös quam lüna et cëterae stëllae; söl clärissimë clärissimë lücet. lücet. docet magister magister est. Magister est vir doctus quï doctus quï Hostës nön tam fortiter fort iter pugnant pugnant quam Römänï. multäs rës scit rës scit quäs quäs puerï nesciunt . Sextus nec Mïlitës nostrï fortius fortius pugnant pugnant quam hostës. Nostrï stultus nec piger, sed prüdëns sed prüdëns atque atque industrius fortissimë fortissimë pugnant. pugnant. Märcus nimis leviter lev iter scrïbit. scrïbit. est. Magister interrogat, discipulus quï responMagister breviter breviter scrïbit scrïbit ‘Märcum improbum esse’. dëre potest manum tollit . Nön oportet respondëre respondëre PENSVM B antequam antequam magister interrogat. Magister: “ Dïc “ Dïc nu nu- Ex XXIII litterïs Latïnïs VI vöcälës sunt: vöcälës sunt: A E I O V merös ä decem üsque ad üsque ad centum!” Quisque puer Quisque puer cönsonantës. Cönsonäns semper Y; cëterae sunt cönsonantës. manum tollit, primum Sextus, deinde Titus, posTitus, pos- cum vöcälï iungitur . K , Y, Z litterae rärae sunt rärae sunt in trëmö Märcus. trëmö Märcus. Sextus numerös dïcit: “ XI, XII, XIII, linguä Latïnä, linguä Latïnä, in linguä Graecä frequentës Graecä frequentës.. VocäXIV, XV, XVI, XVII, XVIII, XIX, XX, XXX, XL, L, LX, bula östium et östium et iänua eandem rem eandem rem significant; LXX, LXXX, XC, C.” Sextus bonus discipulus est, lingua duäs lingua duäs rës variäs significat. variäs significat. Magister librös quï semper rëctë respondet; respondet; itaque magister eum Latïnös et Graecös legere potest. legere potest. laudat . Märcus, quï semper prävë semper prävë respondet, respondet, ä Discipulï hanc sententiam hanc sententiam in in tabulïs suïs scrïsuïs scrïmagiströ reprehenditur: “Numquam rëctë respon- bunt: Homö bunt: Homö oculös et näsum habet. Magister habet. Magister dës, Märce! Cür nön cögitäs, antequam cögitäs, antequam respon- tabulam cuiusque puerï cuiusque puerï aspicit, et Sextï et Titï et dës?” Märcus: “Cür Titum nön interrogäs? Is nön Märcï. In tabulä Märcï IV litterae dësunt . Magistam saepe tam saepe interrogätur interrogätur quam ego.” Magister: ter litteräs quae dësunt addit; ita [= ita [= eö modö]
11
magister menda Märcï corrigit . Tum Märcus scrï bit sïc bit sïc [= [= höc modö]: HOMO HOCVLOS HOMO HOCVLOS ... ... Magister: “Ö Märce! Hïc nön deest , immö superest immö superest littera H!” Märcus stilum vertëns H litteram dëlet . Tum magister calamum et chartam sümit chartam sümit et epistulam ad epistulam ad patrem Märcï scrïbit. Cëra est mäteria mollis. mäteria mollis. Ferrum est mäteria düra. düra. PENSVM C 1. Quot sunt litterae Latïnae? Sunt vïgintï trës. 2. Estne D vöcälis an cönsonäns? D cönsonäns est. 3. Quot syllabäs habet vocäbulum apis?Hoc vocäbulum duäs syllabäs habet. 4. Quömodo parvus discipulus legit? Parvus legit? Parvus discipulus quamque syllabam cuiusque vocäbulï legit. 5. Quis discipulus rëctissimë scrïbit? Sextus est discipulus quï rëctissimë scrïbit. 6. Quälës sunt litterae quäs Titus scrïbit? Litterae scrïbit? Litterae Titï tam foedae sunt quam Märcï. 7. Quälis discipulus est Märcus? Est Märcus? Est discipulus piger. piger. 8. Cür Märcus nön HOMO , sed , sed OMO scrïbit? Quia semper ‘omö’ dïcit. 9. Quotiës Märcus litteram H scrïbit? Deciës. scrïbit? Deciës. 10. Stilöne in tabulä scrïbit magister? Magister magister? Magister calamö in chartä scrïbit. 11. Quid magister scrïbit? Epistulam scrïbit? Epistulam ad patrem Märcï. 12. Estne facilis grammatica Latïna? Difficilis Latïna? Difficilis est. 13. Tüne rëctius scrïbis quam Märcus? Certë rëctius scrïbö quam ille!
dea mätrönärum est. Nëmö deörum uxor] Iovis, dea mätrönärum pëior marïtus marïtus est quam Iuppiter. Iuppiter. Inter omnës deös Iuppiter pessimus Iuppiter pessimus marïtus marïtus est. Ante X annös Aemilia nön mätröna, sed virgö erat. Tunc Iülius adulëscëns XXII annörum erat. Pater Iüliï vir dïves [= dïves [= pecüniösus] erat. Quï nön dïves, sed pauper sed pauper est, est, in parvä domö habitat. domö habitat. Römae multï hominës habitant, plürës habitant, plürës quam quam in üllä aliä urbe. Röma est urbs mäxima imperiï mäxima imperiï Römänï. PENSVM C 1. Quae est coniünx Iovis? Iünö Iovis? Iünö coniünx est Iovis. 2. Num Iuppiter bonus marïtus est? Immö est? Immö malus marïtus est Iuppiter. 3. Cuius fïlius est Cupïdö? Est Cupïdö? Est fïlius fïlius Veneris eneris et Märtis. Märtis. 4. Estne Quïntus mäior quam Märcus? Quïntus minor est quam Märcus. 5. Ubi parentës Iüliï habitäbant? Römae habitäbant? Römae habitäbant. 6. Cür Iülius tunc miser erat? Quia Aemiliam amäbat neque ab eä amäbätur amäbä tur.. 7. Cür Aemilia Iülium nön amäbat? Quia alium virum amäbat . 8. Num Iülius Aemiliam propter pecüniam amä bat? Nön bat? Nön ita, nam Aemilia virgö pauper erat. 9. Cür Aemilia nunc beäta est? Quia bonum marïtum habet. 10. Hodiëne Aemilia minus pulchra est quam tunc? Aemilia tunc? Aemilia hodië tam pulchra est quam tunc erat. CAPITVLVM XX
CAPITVLVM XIX
PENSVM A it . Aemilia PENSVM A Mox novus ïnfäns in cünïs Aemiliae er it Ante X annös Iülius apud parentës suös habitäbat habit äbat rürsus ïnfantem habëbit hab ëbit . Tum quattuor lïberï in nec uxörem habëbat habëbat . Iülius et Aemilia Römae familiä er unt unt . Iülius et Aemilia quattuor lïberös habitäbant habitäbant . Iülius Aemiliam amäbat amäbat nec nec ab eä habëbunt habëbunt . Aemilia ïnfantem suum amäbit am äbit . Iülius amäbätur amäbätur . Ea numquam Iülium salütäbat salüt äbat cum cum et Aemilia ïnfantem suum aequë amäbunt am äbunt . Annö eum vidëbat vidëbat , quamquam ipsa ab eö salütäbätur salüt äbätur . post ïnfäns prïma verba verba discet discet et et prïmös gradüs Aemilia epistuläs Iüliï nön legëbat leg ëbat nec nec döna eius faciet faciet . Ïnfäns ambuläns ä parentibus laudäbitur laud äbitur . accipiëbat accipiëbat , sed omnia remittëbat remitt ëbat . Aemilia: “Ego ïnfantem meum bene cür äbö: äbö: Iülius: “Tunc ego të amäbam am äbam nec nec ä të amäbar amäbar , semper apud eum manëbö man ëbö,, numquam ab eö disnam tü alium virum amäbäs am äbäs nec nec ab eö amäbäris amäbäris.. cëdam cëdam.” .” Iülius: “Certë bona mäter er is, is, Aemilia: Ego miser er am et am et tü misera er äs.Tunc äs.Tunc apud païnfantem tuum ipsa cür äbis nec äbis nec eum apud nütrïrentës noströs habitäbämus habit äbämus.. Tü et parentës tuï in cem relinquës relinquës.” .” Aemilia: “Etiam nocte apud parvä domö habit habitäbätis. äbätis. Vös ä më salütäbäminï salüt äbäminï , ïnfantem er ö, semper cum eö dormiam dorm iam.. Nös et quamquam pauperës er ätis.” ätis.” ïnfäns in eödem cubiculö dormiëmus dorm iëmus.” .” Iülius: “Nön dormiëmus, sed vigiläbimus! vigil äbimus! Nam Nam certë ab PENSVM B ïnfante vägiente excitäbimur! excit äbimur!”” Aemilia: “Ego Iülius, quï marïtus Aemiliae marïtus Aemiliae est, uxörem suam uxörem suam excitäbor, tü tü bene dormiës dormiës nec nec excitäberis! excitäberis!”” nec üllam aliam üllam aliam fëminam amat. Quïntus minor excitäbor, quam Märcus et mäior quam quam Iülia est. PENSVM B Tëctum peristÿlï Tëctum peristÿlï XVI altïs columnïs sustinëtur. columnïs sustinëtur. Parvulus puer quï in cünïs iacet cünïs iacet ïnfäns appellätur. ïnfäns appellätur. Inter columnäs III signa stant. signa stant. Iünö, coniünx [= coniünx [= Ïnfäns quï cibö caret magnä magnä vöce vägit . Nön pä-
12
lac cibus ïnfantium est. Nütrïx est mulier nis, sed lac cibus [= fëmina] quae nön suum, sed aliënum ïnfantem aliënum ïnfantem alit . Multae mätrës ïnfantës suös ipsae alere nölunt . Marïtus et uxor iam nön dë tempore praeteritö colloquuntur , sed dë tempore futürö tempore futürö.. Aemilia: “Cür tü fïlium habëre vïs, vïs, Iülï? Ego alteram fïliam habëre volö, volö, plürës quam duös fïliös nölö [= nön volö]. Vös virï fïliös tantum vultis! Fïliös vultis! Fïliös magis dïligitis magis dïligitis quam fïliäs!” Iülius silet Iülius silet [= tacet]. Aemilia ïräta gradum ïräta gradum adversus adversus östium facit, sed Iülius: “ Manë hïc hïc apud më!” inquit, “ Nölï “ Nölï dis discëdere!” Aemilia manet ac loquï pergit: loquï pergit: “Bona “Bona mäter apud ïnfantem suum manëre dëbet , hoc mätris officium est. officium est. Nëmö enim ïnfantem melius cüräre potest cüräre potest quam mäter ipsa.” PENSVM C 1. Ubi parvulus ïnfäns cubat? In cubat? In cünïs cubat ïnfäns. 2. Quid facit ïnfäns quï cibö caret? Ïnfäns caret? Ïnfäns quï cibö caret magnä vöce vägit. 3. Quid est cibus ïnfantium parvulörum? Parvulï parvulörum? Parvulï ïnfantës lacte vïvunt. 4. Num omnës ïnfantës ä mätribus suïs aluntur? Multae mätrës ïnfantës suös alere nölunt. 5. Quae sunt prïma verba ïnfantis? Prïma ïnfantis? Prïma verba ïnfantis sunt ‘mamma’ et ‘tata.’ 6. Quandö Aemilia novum ïnfantem habëbit? Post paucös mënsës. 7. Cür Aemilia ä marïtö suö discëdere vult? Quia Iülius dïcit ‘së in aliö cubiculö dormïre velle.’ 8. Cür Iülius in aliö cubiculö dormïre vult? Quia ab ïnfante vägiente excitärï nön vult. 9. Quid Aemilia officium mätris esse dïcit? Dïcit dïcit? Dïcit ‘mätris officium esse ïnfantem suum cüräre.’ 10. Cür Syra et Iülia in hortö nön manent? Quia caelum nübibus ätrïs operïtur. operïtur. 11. Cür Iülia sorörem habëre nön vult? Quia parentës novam fïliam magis amäbunt quam Iüliam. CAPITVLVM XXI
PENSVM A Märcus ümidus est, quod per imbrem ambulävit ambulävit , ac sordidus, quod humï iacuit iac uit . Discipulï ümidï sunt, quod per imbrem ambulävërunt ambul ävërunt , ac sordidï, quod humï iacuërunt iacuërunt . Märcus: “Ä Sextö pulsätus puls ätus sum.” sum.” Iülius: “Nönne tü Sextum pulsävistï? puls ävistï?”” Märcus: “Prïmum Sextus më pulsävit puls ävit , tum ego illum pulsävï pulsävï . Ego et Titus Sextum pulsävimus pulsävimus.” .” Iülius: “Quid? Vös duo ünum pulsävistis? puls ävistis? Et Et cür sordida est vestis tua? Humïne iac iacuistï uistï ?” ?” Märcus: “Humï iacuï: iacuï: Sextus Sextus më tenuit tenuit .” .” Aemilia: “Quid magister vös docuit doc uit hodië?” hodië?” Märcus: “Magister aliquid recitävit recitävit , sed ego ini-
tium tantum audïvï aud ïvï .” .” Aemilia: “Cür nön omnia audïvistï? audïvistï?”” Iülius: “Märcus in lüdö dormïvit! dorm ïvit!”” Aemilia: “Audïsne? Pater dïcit ‘të in lüdö dorïvisse’. Tüne vërë dormïvistï? mïvisse’ dormïvistï?”” Märcus: “Certë dormïvï dormïvï , mäter. Omnës dormïvimus! dormïvimus! Sed Sed paulö post magister laudävit laudävit litteräs litteräs meäs.” Märcus mätrï litteräs quäs Sextus scrïpsit scrïps it ostendit. ostendit. Aemilia: “Tüne ipse hoc scrïpsistï? scrïps istï?”” Märcus: “Ipse scrïpsï scrïpsï . Cëterï puerï prävë scrïpsërunt scrïpsërunt .” .” PENSVM B Hodië mäne Märcus mundus erat, mundus erat, vestïmenta eius tam candida erant candida erant quam nix. Nunc nön modo vestis [= vestis [= vestïmenta] vestïmenta] eius, sed etiam faciës et manüs et genua et genua sordida sordida sunt, atque cruor [= [= sanguis] eï dë näsö fluit. Nam Sextus, quï tam validus est validus est quam bös, Märcum pulsävit sine causä (ut causä (ut ait Marcus). Märcus, quï humï iacuit, iacuit, tam sordidus est quam porcus quam porcus.. Difficile est eum cognöscere. cognöscere. In cubiculö suö Märcus lavätur et vestem mütat . Interim [= Interim [= dum haec aguntur] Aemilia ätrium intrat et vestïgia puerï cönspicit . Aemilia: “Quid hoc est? Aliquis est? Aliquis pedibus pedibus sordidïs in solö in solö mundö mundö ambulävit!” Märcus, postquam Märcus, postquam vestem vestem mütävit, tabellam [= parvam tain ätrium redit. Puer mätrï tabellam [= bulam] bulam] Sextï ostendit ostendit et ‘së ipsum eäs litteräs litteräs scrïpsiss scrïpsissee’ dïcit. Id quod Märcus dïcit nön vërum, sed falsum sed falsum est; est; Märcus mentïtur , sed Aemilia fïliö suö crëdit . Iülius vërö dë verbïs eius dubitat ; Märcus patrem suum fallere suum fallere nön nön potest. PENSVM C 1. Cür Märcus rediëns ümidus et sordidus est? Quia per imbrem ambulävit et humï iacuit. 2. Ä quö pulsätus est? Ä est? Ä Sextö pulsätus est. 3. Cür Märcus sölus Sextum vincere nön potest? Quia Sextus validior est. 4. Quömodo Märcus së excüsäre cönätur? Dïcit cönätur? Dïcit ‘së et Titum cum puerö mäiöre pugnävisse.’ 5. Quid agit Märcus in cubiculö suö? Vestem mütat. 6. Quid Aemilia Aemilia in solö cönspicit? Vestïgia Märcï. 7. Quid tum Iülius dïcit uxörï? Iülius‘porcum uxörï? Iülius‘porcum inträvisse’ dïcit. 8. Quid Märcus parentibus suïs ostendit? Märcus ostendit? Märcus parentibus suïs tabellam ostendit. 9. Quis litteräs quae in eä tabulä sunt scrïpsit? Sextus eäs litteräs scrïpsit. 10. Cür Iülius fïlium suum nön laudat? Iülius laudat? Iülius fïliö suö nön crëdit. CAPITVLVM XXII
PENSVM A Hörä nönä erus ambulätum ambulä tum ïre ïre solet. Tabelläriï nön mittuntur pecüniam postulätum postulä tum.. Hostës castra ex pugnätum pugnätum veniunt. veniunt. Multï barbarï Römam veniunt habitätum habitätum..
13
Syra: “Verba medicï difficilia sunt audïtü audï tü.” .” Ea rës est factü factü facilis. facilis. Nömen barbarum difficile dictü dictü est. est. terruisse, territ um; Verba: terrëre, terruisse, um; claudere, clausisse, clausisse, clausum; clausum; dïcere, dïxisse, dïxisse, dict um; um; solvere, solv solvere, solvisse, isse, solüt solüt um; um; rumpere, rüpisse, rüpisse, rupt um; um; aperïre, aperuisse, aperuisse, apert um; um; vincïre, vïnxisse, vïnxisse, vïnct um; um; pellere, pepul pellere, pepul isse, puls isse, pulsum; um; scindere, scid scindere, scid isse, sciss isse, scissum; um; venïre, vënisse; vënisse; posse, potu posse, potuisse. isse. PENSVM B Iänua cönstat ë duäbus foribus duäbus foribus,, quae in cardinibus vertuntur. bus vertuntur. Östiärius vel iänitor dïcitur dïcitur servus quï hominës in vïllam admittit . Canis eius prope tam feröx tam feröx quam quam lupus est; itaque necesse est eum catënä ferreä catënä ferreä [< [< ferrum] vincïre. vincïre. Änulus Lÿdiae nön ex ferrö, sed ex aurö factus est. Servus quï epistuläs fert tabellärius dïcitur, tabellärius dïcitur, nam anteä episanteä epistulae in tabellïs scrïbëbantur. scrïbëbantur. Tabellärius exträ iänuam exträ iänuam stat. Iänitor, quï inträ iänuam sedet, tabellärium dë cane feröcï monet: “Cavë! Canis të mordëbit!” mordëbit!” In solö inträ lïmen scrïptum est ‘Cavë canem’ ïnfrä imäginem canis. imäginem canis. imägö nec canis vërus më terret ” in“Nec haec imägö nec quit tabellärius, ac propius ad canem accëdit . Canis catënam rumpit et et vestem eius dentibus predentibus prehendit . Tabellärius neque pröcëdere neque pröcëdere neque neque recëdere audet. dere audet. Iänitor: “Quïn “Quïn pröcëdis? pröcëdis? Ego të inträre sinö! träre sinö!”” Sïc iänitor hominem territum dërïdet . Ille alterum gradum facit, sed canis eum ex östiö pellit . Tlëpolemus tötö corpore tremëns ex tremëns ex östiö cëdit . Tandem [= Tandem [= postrëmö] iänitor canem vincit. PENSVM C 1. Quid est iänitöris officium? Iänitöris officium? Iänitöris officium est vïllam cüstödïre. 2. Cür necesse est canem eius vincïre? Quia canis feröx est. 3. Ex quä mäteriä cönstat iänua? Iänua iänua? Iänua ë lignö cönstat. 4. Vulcänus quis est? Vulcänus est deus d eus fabrörum. 5. Quid in solö inträ lïmen vidëtur? Inträ vidëtur? Inträ lïmen vidëtur imägö canis. 6. Quid tabellärius sëcum fert? Tabellärius epistuläs fert. 7. Unde venit Tlëpolemus et quem quaerit? Tüsculö venit et Iülium, patrem Märcï, quaerit. 8. Quömodo iänitor ë somnö excitätur? Cane latrante excitätur iänitor iä nitor.. 9. Quid agit Iülius post merïdiem? Post merïdiem? Post merïdiem Iülius dormïtum it. 10. Cür canis saliëns catënä nön retinëtur? Quia catëna rumpitur. 11. Quid facit iänitor antequam tabellärius intrat? Canem vincit.
CAPITVLVM CAPITVLVM XXIII
PENSVM A Märcus: “Posthäc bonus puer futürus fu türus sum sum et vöbïs päritürus päritürus sum.” sum.” Märcus prömittit ‘së bonum puerum futürum futürum esse esse et së parentibus päritürum päritürum esse.’ esse.’ Aemilia putat Märcum ä Iüliö verberätum verberä tum ïrï, ïrï, sed Iülius ‘së epistulam scrïptürum scrïp türum esse’ esse’ dïcit. Verba: dücere, düxisse, düxisse, duct um; um; legere, lëg isse, isse, lëct um; um; mittere, mïsisse, mïsisse, missum; missum; inclüdere, inclüsisse, clüsisse, inclüs fact um; inclüsum; um; facere, fëc facere, fëcisse, isse, fact um; ferre, tul isse, isse, lät um; um; afferre, attul attul isse, isse, allät allät um; um; trädere, trädid trädid isse, isse, trädit trädit um; um; perdere, per did did isse; isse; ostendere, ostend isse; isse; fugere, füg fugere, füg isse. isse. PENSVM B Iänitor dominö epistulam trädit [= [= dat]. Iülius signum rumpit; signum rumpit; iam signum integrum nön integrum nön est. Märcus pallidus Märcus pallidus et et tremëns vultum patris vultum patris legentis aspicit. Epistula magistrï omnem rem plänam rem plänam fa facit. Iülius: “Sextï est haec tabula; num hoc negäre audës?” Puer nihil negat, sed omnia fatëtu omnia fatëtur r . Iülius: “Indignum est factum est factum tuum. tuum. Nönne të pudet të pudet factï factï ob timörem pallëtuï?” Märcus, quï paulö ante ob timörem bat, iam rubet ob pudörem ob pudörem.. Märcus: “ Posthäc semper bonus puer erö, hoc vöbïs prömittö! vöbïs prömittö!”” Hodië Mëdus Märcum ad lüdum comitärï nön nön potuit, nam herï domö domö fügit; itaque Märcus sine comite ambulävit. comite ambulävit. Magister pecüniam quam Iülius eï dëbet postulat. postulat. Iülius: “Magiströ pecüniam solpecüniam solvere nölö, vere nölö, neque enim is mercëdem meret . Pecüniam meam perder meam perderee nölö.” PENSVM C 1. Ä quö epistula missa est? Ä est? Ä magiströ Diodörö. 2. Quömodo Iülius epistulam aperit? Signum rumpit. 3. Quid magister scrïpsit dë Märcö? Magister Märcö? Magister ‘Märcum discipulum improbum esse’ scrïpsit. 4. Cuius nömen in tabulä ïnscrïptum est? Nömen est? Nömen Sextï ïnscrïptum est in tabulä. 5. Quam ob rem rubet Märcus? Märcus Märcus? Märcus rubet ob pudörem: quia eum pudet factï suï. 6. Negatne Märcus së malum discipulum fuisse? Puer ‘së malum puerum fuisse’ fatëtur. fatëtur. 7. Quid Märcus parentibus prömittit? Prömittit prömittit? Prömittit ‘së posthäc bonum puerum futürum esse.’ 8. Quö Dävus puerum dücit? Dävus dücit? Dävus eum in cubiculum eius dücit. 9. Quärë Iülius surgit? Epistulam surgit? Epistulam scrïptürus est. 10. Quid Iülius magiströ respondëbit? Respondërespondëbit? Respondëbit ‘së mercëdem solvere nölle.’ 11. Cür mercëdem solvere nön vult? Quia magister mercëdem nön meruit. CAPITVLVM XXIV
PENSVM A Märcus rediëns sordidus erat quod humï iacuerat iac uerat
14
et cruentus quod Sextus eum pulsäverat puls äverat . Puerï in viä pugnäverant pugnäverant . Tergum Märcö dolëbat quod magister eum verber äverat äverat . Märcus ä magiströ ätus erat quod in lüdö ïverat nec verber ätus lüdö dorm dormïverat nec magistrum recitantem audïverat aud ïverat . Märcus: “Magister më verberävit quod in lüdö dormïveram dorm ïveram nec nec eum recitantem audïveram audïveram,, sed më laudävit quod bene computäveram comput äveram et et scrïpseram scrïpseram.” .” Verba: laväre, lävisse, lävisse, laut um; um; vidëre, vïd isse, isse, vïsum; vïsum; mordëre, momord isse, isse, morsum; morsum; dare, ded isse, isse, dat um; um; reprehendere, re prehend isse, isse, re prehënsum; prehënsum; frangere, frëg frangere, frëg isse, fräct isse, fräct um; um; cognöscere, cognövisse, cognövisse, cognit um; um; nöscere, növisse; növisse; lüdere, lüsisse; lüsisse; cadere, cecid isse; isse; ïre, iisse; cupere, cupïvisse; cupïvisse; velle, voluisse; voluisse; patï, pass patï, passum um esse; loquï, locüt um um esse; fatërï, fass fatërï, fassum um esse. PENSVM B Puer aegrötus [= aegrötus [= aeger] dormïre nön potest sïve in latere dextrö latere dextrö iacet sïve in laevö [= laevö [= siniströ]. Itaque surgere cönätur, sed in lectö recumbit , nam pës dënuö [= dënuö [= rürsus] dolëre incipit. Märcus clämat et forem valdë per valdë percutit cutit [= [= pulsat], ita puer inclüsus forem frangere forem frangere cönätur. cönätur. Quïntus clämörem et strepitum et strepitum audit audit et Syram vocat; quae continuö accurrit. tinuö accurrit. Puer dïcit ‘pedem ‘ pedem sibi sibi dolëre’: dolëre’: “Pës mihi dolet, ob dolörem dormïre dolörem dormïre nön posos crüris fräctum est.” Syra: “Nölï sum. Fortasse os crüris flëre!” flëre!” Quïntus: “Nön fleö, etsï [= [= quamquam] dolörem gravem patior gravem patior .” .” PENSVM C 1. Cür Quïntus mïrätur pedës suös aspiciëns? Quia pës dexter mäior est quam pës sinister. sinister. 2. Quam ob rem pës eius aegrötat? Quia Quïntus dë arbore cecidit. 3. Estne fräctum os crüris? Os eius integrum est. 4. Quärë Märcus forem frangere cönätur? Ita cönätur? Ita Märcus ë cubiculö exïre exïre cönätur. cönätur. 5. Quid Syra Quïntö närrat dë Märcö? Syra närrat ‘Märcum in cubiculö cu biculö inclüsum esse.’ 6. Cür Märcus rediëns cruentus erat? Quia ä Sextö pulsätus erat. 7. Quärë Mëdus ë vïllä fügit? Quod amïcam suam vidëre cupïvit. 8. Quid Syra dë cane iänitöris putat? Syra canem lupö feröciörem esse putat. 9. Cür canis Quïntum dïligit? Quia puer canï multa ossa dedit et saepe cum eö lüsit. 10. Cür Iülius Märcum nön verberävit? Quia Märcus iam bis verberätus erat erat ä magiströ.
Mëdus (ad nautäs): “Iam proficïsciminï proficïsc iminï , nautae! Ventus secundus est: intu intuëminï ëminï caelum! caelum! Laetäminï!” äminï!” träxisse, tract um; Verba: trahere, träxisse, um; petere, pepetere, petïvisse, tïvisse, petït petït um; um; quaerere, quaesïvisse, quaesïvisse, quaesït um; um; occïdere, occïd isse, isse, occïsum; occïsum; relinquere, relïquisse, lïquisse, relict relict um; um; interficere, inter fëcisse, fëcisse, inter fect um; um; cönstituere, cön stituisse, stituisse, cön stitüt stitüt um; um; dëserere, dëseruisse, dëseruisse, dësert um; um; cönspicere, cön spexisse, spexisse, cön spect um; um; incipere, coepisse, coepisse, coept um; um; reddere, reddid reddid isse, isse, reddit reddit um; um; reperïre, repper isse, isse, repert um; um; iubëre, iussisse, iussisse, iussum; iussum; gerere, gess gerere, gessisse, isse, gest um; um; iacere, iëcisse, iëcisse, iact um; um; regere, rëxisse, rëxisse, rëct um; um; cönscendere, cön scend cön scend isse; isse; accëdere, access accessisse; isse; proficïscï, pro fect pro fect um um esse; sequï, secüt um um esse; oblïvïscï, oblït ob lït um um esse. PENSVM B Quïntus fäbulam Quïntus fäbulam dë dë lupö et agnö audïre agnö audïre nön vult nec fäbulam dë Achille, quï Hectorem interfëcit et corpus eius mortuum post currum suum currum suum circum moenia [= moenia [= mürös] Tröiae träxit . Labyrinthus est magnum aedificium unde aedificium unde nëmö exïre potest, etsï iänua patet iänua patet . Thëseus, quï patrem taurum album, iam necäverat, MïnöMïnötaurï, taurum album, taurum ipsum quoque necäre [= necäre [= interficere] cön stituit . Antequam Thëseus, ad pugnam parätus pugnam parätus,, rëgis, eï fïlum labyrinthum inträvit, Ariadna, fïlia rëgis, eï fïlum longum dedit. Ita Ariadna Thëseö auxilium tulit, auxilium tulit, nam ille fïlum sequëns exitum labyrinthï exitum labyrinthï repperit. Post necem Mïnötaurï necem Mïnötaurï Thëseus cum Ariadnä Naxum nävigävit nävigävit atque ibi [= ibi [= illïc] eam dëseruit [= relïquit]. Ariadna ab altö saxö altö saxö pröspiciëbat, pröspiciëbat, sed brevï [= [= mox] nävis Thëseï ë cönspectü eius cönspectü eius abiit. Puella misera in lïtus dëscendit, lïtus dëscendit, ubi hüc et hüc et illüc currëns illüc currëns capillum scindëbat, ut faciunt eae quae maerent . Thëseus post mortem patris mortem patris multös annös Athënäs rëxit . PENSVM C 1. Quid fëcit Achillës? Hectorem Achillës? Hectorem interfëcit. interfëcit. 2. Quid fëcit Römulus? Römulus Römulus? Römulus prïmös mürös Römänös aedificävit. 3. Quälem fäbulam Quïntus audïre cupit? Fäbucupit? Fäbulam dë mönströ feröcï audïre cupit. 4. Ubi habitäbat Mïnötaurus? In Mïnötaurus? In magnö labyrinthö. 5. Quid est labyrinthus? Labyrinthus labyrinthus? Labyrinthus est aedi ficium unde difficile est exïre. 6. Quid Mïnötaurus edëbat? Hominës edëbat? Hominës edëbat. 7. Cür tot Athëniënsës ad eum mittëbantur? Quia fïlius Mïnöis ab Athëniënsibus necätus erat. CAPITVLVM XXV 8. Quis Athëniënsës ä Mïnötaurö servävit? Thë seus Mïnötaurum occïdit et cïvës suös servävit. PENSVM A Mëdus (ad Lÿdiam): “In Graeciam ïbö. Comit Comitäre äre 9. Quömodo Thëseus exitum labyrinthï repperit? Theseus fïlum Ariadnae secütus est. më! Proficïscere Proficïscere mëcum! mëcum! Hoc mihi pollicëre! pollic ëre! 10. Sölusne Thëseus ë Crëtä profectus est? ThëOblïvïscere Oblïvïscere Römae! Römae! Ösculäre Ösculäre më!” më!”
15
seus nön sölus, sed cum Ariadnä profectus est. 11. Ubi Thëseus Ariadnam relïquit? Naxï relïquit? Naxï eam relïquit. 12. Ä quö mare Aegaeum nömen habet? Ä habet? Ä rëge Aegeö.
sed paenïnsula est Peloponnësus. 8. Quärë Ïcarus in summum caelum ascendit? Ïcarus sölem prope aspicere aspicere cupïvit. 9. Quid tum puerö accidit? In accidit? In mare cecidit. 10. Ubi corpus puerï inventum est? In est? In ïnsulä Icariä. 11. Num haec fäbula dëlectandï causä modo närCAPITVLVM XXVI rätur? Fäbula rätur? Fäbula dë Ïcarö etiam monendï causä PENSVM A närrätur. Nävës necessäriae sunt ad nävigandum nävigandum.. Iülia dëlectätur in hortö ambulandö ambul andö et et flörës carpendö carpendö.. CAPITVLVM XXVII Mëdus cönsilium fugiendï fugi endï excögitävit; excögitävit; Lÿdia eum iüvit in fugiendö fugi endö.. Paulum satis est ad beätë PENSVM A vïvendum vïvendum.. Iülius colönö imperat ut mercëdem solvat solv at . Ille doVerba: iungere, iünxisse, iünxisse, iünct um; um; fïgere, fïxfïgere, fïxminum örat ut patientiam habeat: habe at: “Nölï postuläre isse, fïx isse, fïxum; um; mergere, mersisse, mersisse, mersum; mersum; ürere, ut tantam pecüniam statim solvam! solv am!”” Dominus ussisse, ussisse, ust um; um; movëre, mövisse, mövisse, möt um; um; capere, colönö imperat ut taceat tace at et et surgat surgat , tum “Prïmum cëpisse, cëpisse, capt um; um; invenïre, invën invënisse, isse, invent invent um; um; cürä” inquit “ut uxor et lïberï tuï valeant vale ant , tum vërö cönsïdere, cön sëd isse; isse; iuväre, iüvisse; iüvisse; accidere, cürä ut agrös bene coläs col äs et et mercëdem solväs! solväs!”” accid isse. isse. Dominus colönös monet ut labör ent ent nëve nëve quiëscant: “Moneö ant: “Moneö vös ut labör ëtis nëve ëtis nëve quiëscätis. quiëscätis.”” PENSVM B Mäter fïliam monet ut cauta sit: s it: “Moneö “Moneö të ut Daedalus exitum labyrinthï invenïre [= invenïre [= reperïre] sïs!”” Fäbula nös monet në temeräriï sïmus s ïmus.. quisquam [= üllus homö] eum in cauta sïs! nön poterat nec quisquam [= Verba: spargere, spars spargere, sparsisse, isse, spars sparsum; um; rapere, rafugiendö iuväre poterat. iuväre poterat. Quoniam igitur Quoniam igitur aliae puisse, rapt um; neglëxisse, neglëct um; um; neglegere, neglëxisse, um; viae clausae erant, vir audäx [= audäx [= audëns] per äera puisse, dësinere, dësiisse; dësiisse; quiëscere, quiëvisse; quiëvisse; crëscere, effugere cönstituit. effugere cönstituit. Cönsilium patris Cönsilium patris fïlium dëcrëvisse; crëvisse; poscere, poposc poscere, poposcisse; isse; prödesse, pröfu prödesse, pröfuisse. isse. lectävit. Tum Daedalus äläs cönfëcit ex pennïs ex pennïs quäs cërä iünxit et in lacertïs fïxit lacertïs fïxit . Postquam hoc PENSVM B opus perfëcit, opus perfëcit, Daedalus fïlium suum artem voartem voMënse Augustö früme Augustö frümentum ntum metitur, deinde agrï landï docuit: “ Imitäre “ Imitäre më! më! Movë äläs sürsum äläs sürsum de- arantur et novum frümentum serit frümentum seritur ur . Agricola quï orsum höc orsum höc modö! Ars volandï haud [= [= nön] arat post post arätrum ambulat duös bovës prae bovës prae [= [= ante] difficilis est. Sed antequam hinc ëvolämus, ëvolämus, hoc të së agëns; arätrum est ïnstrümentum quö ïnstrümentum quö agrï aranmoneö: nölï voläre in ïnfimö äere ïnfimö äere prope mare nec tur. Agricola quï serit nüllö ïnstrümentö ütitur et et git . Quï metit falce in summö in summö äere äere prope sölem. Iam sequere më! sëmen manü spar manü spargit falce ütitur. AgriCarcerem nostrum Carcerem nostrum relinquimus, r elinquimus, lïberï sumus!” sumus!” cola est vir cuius negötium est negötium est agrös colere. colere. Ex Ïcarus in summum caelum ascendëns nön sölum Aegyptö, quae terra ferti terra fertilis lis est, est, magna cöpia frücöpia früvërum [= sed] etiam Asiam ac paene Graeciam, vërum [= ac paene mentï in Italiam invehitur. tötum orbem terrärum orbem terrärum dëspiciëbat. Tum vërö id Frügës vïneärum sunt üvae ex üvae ex quibus vïnum efvïnum efquod pater timuerat accidit [= [= factum est]: ignis ficitur. Calor sölis sölis vïneïs prödes vïneïs prödest t , frïgus frïgus [# calor] sölis propinquï cëram mollïvit atque atque pennäs ussit . vïneïs nocet . Ecce fäbula mïräbilis dë puerö temeräriö quï temeräriö quï Iülius in praedi in praediöö suö Albänö nön labörat, sed lïbertätem quaerëns lïbertätem quaerëns mortem invënit. quiëscit . Rüs quiëtum Rüs quiëtum et amoenum [= amoenum [= pulchrum] eum dëlectat. Colönus aliënös agrös prö agrös prö dominö dominö PENSVM C 1. Quis Daedalum in labyrinthum inclüdï iussit? absentï colit. Pästor est vir quï pecus päscit pecus päscit et et cürat. Cüra peCüra pe Rëx Mïnös eum inclüdï iussit. ötium, ut pigrï 2. Quömodo Daedalus effugere cönstituit? Daecönstituit? Dae- coris magnum negötium est, nön ötium, pästörës pästörës exïstimant [= [= cënsent]. Pästörës nön tam dalus per äera effugere cönstituit. industrië labörant quam agricolae. Pästöris offi3. Cür hominës voläre nön possunt? Quia älïs cium est cüräre në ovës ovës aberrent nëve [= nëve [= et në] ä carent. lupö rapiantur. 4. Ex quibus rëbus Daedalus äläs cönfëcit? Ex cönfëcit? Ex pennïs et cërä äläs cönfëcit. PENSVM C 5. Cür älae Ïcarum sustinëre nön poterant? Quia 1. Quid est negötium agricolae? Negöti agricolae? Negötium um äläs hüc illüc mövit, nön sürsum deorsum. agricolae est agrös colere. 6. Quid pater et fïlius volantës vïdërunt? Multäs vïdërunt? Multäs 2. Quandö frümentum metitur? Mënse metitur? Mënse Augustö. Augustö. ïnsuläs Graecäs vïdërunt. 3. Num arätor ipse arätrum trahit? Nön trahit? Nön arätor arätor 7. Estne Peloponnësus magna ïnsula? Nön ïnsula? Nön ïnsula, ipse, sed bovës arätrum trahunt.
16
pecoris est 4. Quid est päbulum pecoris? Päbulum pecoris? Päbulum pecoris herba. 5. Unde frümentum in Italiam invehitur? Ex invehitur? Ex Äfricä Äfricä invehitur frümentum. 6. Quae regiö Äfricae fertilissima est? Aegypt est? Aegyptus us est regiö Äfricae fertilissima. 7. Cür necesse est agrös rigäre? Quia solum nimis siccum siccum est. est. 8. Quae sunt frügës vïneärum? Frügës vïneärum? Frügës vïneärum sunt üvae. 9. Num Iülius ipse in agrïs labörat? Iüliö labörat? Iüliö necesse necesse nön est in agrïs laböräre. 10. Omnësne colönï mercëdem solvërunt? Ünus colönus mercëdem nöndum solvit. 11. Quot sëstertiös colönus Iüliö dëbet? Octingentös. 12. Num uxor colönï officium suum neglegit? Uxor eius officium suum nön neglegit; gravida est. 13. Quid est officium pästöris? Officium eius est ovës päscere. 14. Estne Iülius dominus inhümänus? inhümänus? Iülius Iülius dominus sevërus est, nec vërö inhümänus.
mundum inter së dïvïsëtur]. Trës diï üniversum mundum inter runt. Chrïstus in oppidö Bethlehem nätus est. nätus est. Ille verdï bïs sölïs sölïs efficiëbat efficiëbat ut homin hominës ës caecï vidërent, sur vidërent, surdï audïrent, mütï loquerentur, loquerentur, claudï ambulärent. ambulärent. PENSVM C 1. Fretum Siculum quid est? Est est? Est fretum fretum angustu angustum, m, quod Siciliam ab Italiä disiungit. 2. Ubi nätus est Chrïstus? In Chrïstus? In oppidö oppidö Bethlehem Bethlehem.. 3. Quid Iaïrus Chrïstum rogävit? Chrïstum rogävit, ut fïliam suam mortuam suscitäret. 4. Quae perïcula nautïs impendent? Tempestätës, saxa, praedönës praedönës sunt sunt perïcula perïcula quae nautïs nautïs imim pendent. pendent. 5. Cür nautae praedönës maritimös metuunt? Praedönës Praedönës nävës nävës perseq persequuntur uuntur,, ut mer mercës cës et et pecüniam pecüniam rapiant. rapiant. 6. Quälï dominö Mëdus in Italiä serviëbat? Mëdus serviëbat? Mëdus dominö sevërö serviëbat. 7. Quärë Mëdus ä dominö suö fügit? Quia in patriam patriam suam suam revert revertïï cupïvit cupïvit cum cum amïcä amïcä suä. suä. 8. Num Lÿdia laetö animö Römä profecta est? Lÿdia trïstï trïstï animö animö profecta profecta est, quia quia amïcäs amïcäs suäs suäs relïquit. CAPITVLVM XXVIII 9. Quömodo Mëdus eï persuäsit ut sëcum venïret? PENSVM A Mëdus eï dönö dönö pulcherrim pulcherrimöö persuäsit persuäsit.. t , sed do- 10. Cür Mëdus nescit quid respondeat? Quia pecüServus dominum öräbat në së verberäre verberä ret minus imperävit ut tacëre tacë ret t et et surgeret surgeret , tum aliïs niä dominï suï änulum ëmit. servïs imperävit ut eum prehenderent prehend erent et et tenërent tenërent . 11. Quem Mëdus accëdere videt? Mercätör videt? Mercätörem em Mëdus ä dominö fügit, ut amïcam suam vidëre vidë ret t videt. et semper cum eä es set es set . Mëdus: “Ä dominö fügï, 12. Tüne in Graeciä vïvere mävïs quam in patriä ut amïcam meam vidëre vidë rem m et semper cum eä tuä? Mälö tuä? Mälö in in patriä patriä meä vïvere. vïvere. es sem.” sem.” Mïnös imperävit ut Daedalus et Ïcarus in labyCAPITVLVM XXIX rinthum inclüderentur inclüderentur . Ïcarus: “Quis imperävit ut PENSVM A nös inclüderëmur? inclüderëmur?”” Daedalus: “Mïnös imperävit Magister puerös monet ut pulchrë pulchrë scrïbant scrïbant . Sexut ego inclüderer inclüderer et et ut tü mëcum inclüderëris inclüderëris.” .” tus tam pulchrë scrïbit ut magister magister eum laudet laud et . dïvïsisse, dïvïsum; dïvïsum; ëicere, ëVerba: dïvidere, dïvïsisse, Magister ipse calamum sümit, ut litteräs litteräs scrïbat scrïbat . iëcisse, iëcisse, ëiect ëiect um; um; prömere, prömps prömere, prömpsisse, isse, prömpt prömpt um; um; Daedalus äläs cönfëcit ut ë ë labyrinthö ëvoläret ëvol äret . vïvere, vïxisse; vïxisse; discere, didicisse; didicisse; persuädëre, per- Ïcarus tam altë volävit ut sölï sölï appropinquäret appropinqu äret , suäsisse; suäsisse; surgere, surrë surgere, surrëxxisse. quamquam pater eum monuerat në temerärius temerärius PENSVM B es set . Lÿdia Römae vïvere mävult quam quam in Graeciä, sed Herï Quïntus arborem ascendit, ut nïdum nïdum quaeMëdus multïs prömissïs eï persu eï persuäsit äsit ut ut sëcum pro- r eret eret , etsï pater eum monuerat ut cautus es set . ficïscerëtur. ficïscerëtur. In Italiä Mëdus dominö sevërö Medicus Quïntö imperävit ut oculös oculös clauderet clauderet , në serviëbat serviëbat . cultrum medicï vidëret vid ëret . Quïntus tam pallidus erat ulum est. Nävis Nävis nöndum nöndum exträ perïc exträ perïculum est. Multa perï- ut Syra Syra eum mortuum esse putäret put äret . cula nautïs impendent . Praedönës Praedönës maritimï nävës Söl ita lücëbat ut pästor pästor umbram peteret pet eret , në in in persequuntur; nüllum nüllum mare tütum est tütum est ä praedösöle ambuläret ambuläret . nibus. Tantus atque tälis deus est Iuppiter ut Optimus Optimus Hominës mortälës näscuntur et moriuntur , diï Mäximus appellëtur appellëtur . vërö immortälës sunt. Nüllus deus Römänus hoVerba: vehere, vëxisse, vëxisse, vect um; um; pönere, posu pönere, posuisse, isse, minem mortuum ab Ïnferïs susci Ïnferïs suscitär täree [= excitäre] posit um; um; ämittere, ämïs ämïsisse, isse, ämiss ämissum; um; allicere, al potest, potest, në në Iuppiter Iuppiter quidem quidem tantam tantam potest potestätem ätem ha ha- lexisse, lexisse, allect um; um; ëripere, ëripu ëripuisse, isse, ërept ërept um; um; se bet, etsï ille deus mäximus mäximus habëtur [= [= exïstimäcäre, secu cäre, secuisse, isse, sect sect um; um; suädëre, suäs suädëre, suäsisse; isse; dësilïre,
17
siluisse; canere, cecinisse; cecinisse; crëdere, crëdid isse; coxisse, coct um; dë siluisse; isse; g isse, isse, ëlëct ëlëct um; um; coquere, coxisse, um; sternere, cönfitërï, cön fessum fessum esse; läbï, läpsum läpsum esse. strävisse, strävisse, strät strät um; um; fundere, füd fundere, füd isse, füs isse, füsum; um; miscëre, miscuisse, miscuisse, mixt um; um; exhaurïre, exhaus exhausisse, isse, PENSVM B exhaust um; um; revertï, revert revert isse isse / revers reversum um esse. Orpheus, fidicen nöbilis, nöbilis, tam pulchrë canëbat ut exhaust ferae appropinquärent [= [= prope venïrent] ac flu- PENSVM B viï cönsisterent. Etiam ad Ïnferös ad Ïnferös dëscendit, dëscendit, ut Iülius Cornëlium et Orontem, amïcös et hospitës inde [= inde [= illinc] uxörem suam redüceret . Nëmö suös, cum uxöribus ad cënam vocävit. cënam vocävit. Cum hostam ignärus est ignärus est ut Orpheum ignöret. pitës veniunt, Iülius Iülius in balneö lavätur. balneö lavätur. Aemilia eös Arïön quoque omnibus nötus est. nötus est. Cum ille salvëre salvëre iubet iubet [= salütat] et marïtum suum tardum dïvitiäs sëcum in näve habëret, nautae magnäs dïvitiäs sëcum excüsat. Cornëlius ad vïllam suam reversus ötiö pauperës hominï hominï dïvitï invidëbant eumque eumque necäre fruitur fruitur . Orontës, quï ex longö itinere revertit,vïtam itinere revertit,vïtam cönstituërunt. Arïön, cum vïtam suam vïtam suam in perïculö rüsticam nön iücundam, iücundam, sed molestam esse molestam esse cënset. esse sentïret, pecüniam nautïs dönävit [= [= dedit] dedi t] Hospitës in ätriö exspectant, dum cibus coquitur . eösque örävit ut sibi parcer sibi parcerent ent . Precibus permötï Precibus permötï Servus quï in culïnä cibum culïnä cibum coquit, cocus appelläcocus appellänautae eï permïsërunt ut ante mortem carmen cacarmen ca- tur. In triclïniö sunt triclïniö sunt trës lectï: lectus summus, neret. Höc factö Arïön in mare dësiluit ; sed del- medius, ïmus; in ïmus; in singulïs lectïs singulï lectïs singulï aut aut bïnï phïnus eum in dorsö sedentem dorsö sedentem ad lïtus vëxit. Ita aut ternï convïvae accubant. convïvae accubant. Römänï in lectïs ille servätus est, cum iam salütem dëspëräret . cubantës cënant . Nautae, cum Arïonem appärëre [= appärëre [= in cönspecTandem puer ‘cënam parätam esse’ nüntiat . In tum venïre] vidërent, prötinus vidërent, prötinus [= [= statim] malemënsä sunt väsa et väsa et pöcula ex argentö facta. argentö facta. Cibus ficium suum ficium suum cönfessï sunt. omnibus placet omnibus placet , mäximë autem carö laudätur. carö laudätur. Ministrï [= [= servï] vïnum in pöcula pöcula fundunt fundunt . OronPENSVM C merum pötat [= bibit], cëterï convïvae 1. Quömodo mercätörës lucrum faciunt? Lucrum faciunt? Lucrum tës vïnum merum pötat aquam vïnö miscent . faciunt mercës emendö et mäiöre mäiöre pretiö vënSine cibö homö diü vïvere diü vïvere potest, sine aquä dendö. tantum. Famës mala mala rës est, sed multö 2. Cür mercätor Römänus trïstis est? Quia mercës paulisper tantum. Famës ëligere oportet. pëior est sitis est sitis.. Ex malïs minimum ëligere oportet. eius ëiectae sunt. 3. Quärë mercës ëiectae sunt? Mercës sunt? Mercës ëiectae ëiectae PENSVM C sunt, në nävis mergerëtur. mergerëtur. 1. Quï sunt Cornëlius et Orontës? Amïcï Orontës? Amïcï et 4. Quid mercätor deös precätur? Deös precätur? Deös precätur ut hospitës Iüliï sunt. mercës sibi reddant. 2. Ubi est Iülius cum hospitës adveniunt? In adveniunt? In 5. Quärë ad Ïnferös dëscendit Orpheus? Ut uxöbalneö. rem suam inde redüceret. locus ubi ubi corpus corpus lavätur lavätur.. 3. Quid est balneum? Est balneum? Est locus 6. Num nautae Arïonem gladiïs interfëcërunt? 4. Nönne iücunda est vïta rüstica? Certë vïta rüs Nön ita, sed imperävërunt ut in mare dësilïret. dësilïret. tica iücunda est. 7. Quömodo Arïön servätus est? Delphïnus est? Delphïnus eum 5. Quid est cocï negötium? Cocï negötium est ad lïtus vëxit. cibum coquere. 8. Quid nös monet haec fäbula? Fäbula fäbula? Fäbula nös mo- 6. Num Römänï in sellïs sedentës cënant? Römänï cënant? Römänï net në umquam salütem dëspërëmus. in lectïs cubantës cënant nön in sellïs sedentës. 9. Cür Polycratës änulum suum abiëcit? Quia së 7. Quot lectï sunt in triclïniö? Trës Trës lectï: summus, nimis fëlïcem exïstimäbat. medius, ïmus. 10. Ubi änulus eius inventus est? In est? In ventre piscis. 8. Quot convïvae in singulïs lectïs accubant? In accubant? In singulïs singulïs lectïs lectïs singulï aut bïnï aut ternï convïvae CAPITVLVM XXX accubant. 9. Ex quä mäteriä pöcula et väsa facta sunt? Ex sunt? Ex PENSVM A argentö. Syra: “Iam dormï, Quïnte! Cum bene dormïveris dormïv eris,, 10. Tüne vïnum aquä calidä mixtum bibis? valëbis.” Quïntus: “Nön dormiam antequam tü soleö. mihi fäbulam närräveris närräveris.. Cum fäbulam audïverö audïv erö,, Vïnum merum bibere soleö. bene dormiam. Cum bene dormïverö dormïverö,, brevï CAPITVLVM XXXI sänus erö, nisi medicus më necäverit! necäv erit!”” Patria salva erit sï mïlitës nostrï fortiter pugnävepugnäv e- PENSVM A rint . Dux: “Nisi vös fortiter pugnäveritis pugnäv eritis,, mïlitës, In hïs exemplïs syllabae quae dësunt addendae add endae hostës castra nostra expugnäbunt.” expugnäbunt.” Mïlitës: “Num sunt: quid nöbïs dabitur, sï fortiter pugnäverimus? pugnäv erimus?”” Mercës ad diem solvenda solv enda est. est. Quï fürtum fëcit Verba: induere, induisse, induisse, indüt um; um; ëligere, ëlëëlë- püniendus püniendus est. est. Quidquid dux imperävit mïlitibus
18
faciendum faciendum est. est. Quid magis optandum opt andum est est quam vïta beäta? Ë malïs minimum ëligendum ëlig endum est. est. In perïculïs dëspër andum nön andum nön est. Pater dïcit ‘fïlium püniendum püniendum esse, esse, nön laudandum laudandum.’ .’ Verba: tangere, tetig isse, isse, täct um; um; accipere, accëpisse, cëpisse, accept accept um; um; auferre, abstul isse, isse, ablät um; um; statuere, statu statuere, statuisse, isse, statüt statüt um; um; bibere, bibisse; bibisse; audëre, ausum ausum esse. In exemplïs quae sequuntur vocäbula add enda sunt. PENSVM B Herï Mëdus ä dominö aufügit aliquantum aliquantum pecüauferëns. Mëdus dominum suum nön niae sëcum auferëns. amat, sed ödit . Iülius, quï eum Römae latëre [= latëre [= occultärï] putat, magnum praemium magnum praemium dabit dabit eï quï eum invënerit priusquam invënerit priusquam [= [= antequam] Italiam relïquerit. Iülius dïcit ‘mulierës nimis clëmentës esse ac facile virïs nëquissimïs ignöscere.’ ignöscere.’ Quidquid dominus dominus imperävit servö faciendum est. Solö, vir sapiëns vir sapiëns,, Athëniënsibus lëgës optimäs scrïpsit. Patrem suum necäre scelus necäre scelus in inhümänum est. Iülius nöndum senex nöndum senex est est ut Nestor, sed adhüc iuvenis ut iuvenis ut Paris ille quï Helenam ä marïtö abdüxit . “Quisquis “Quisquis amat amat valeat!” cantat Orontës, quï ëbrius est ëbrius est quod nimium[= nimium[= nimis multum] vïnï pötävit. PENSVM C 1. Quis fuit Midäs? Midäs Midäs? Midäs fuit rëx avärus, quï aurï cupidus erat. 2. Quamobrem Midäs fame et sitï cruciäbätur? Quia quidquid tetigerat in aurum mütäbätur. mütäbätur. 3. Cür Iülius illam fäbulam audïre nön vult? Iülius illam fäbulam növit. 4. Ubi Cornëlius servum Iüliï vïdit? In vïdit? In viä Latïnä eum vïdit. 5. Quantum pecüniae Mëdus sëcum abstulit? Nönägintä sëstertiös abstulit. 6. Estne Mëdus adhüc Römae? Mëdus Römae? Mëdus Römam iam relïquit. 7. Quid faciet Iülius sï Mëdum invënerit? Iülius invënerit? Iülius eum sevërë püniet. 8. Quömodo hominës ä maleficiïs dëterrentur? Poenïs sevërïs. 9. Quam fëminam Paris abdüxit? Paris abdüxit? Paris Helenam, fëminam pulcherrimam, abdüxisse närrätur. närrätur. 10. Quï hominës ad bëstiäs mittuntur? Hominës mittuntur? Hominës scelestï ad bëstiäs mittuntur. mittuntur. 11. Cür Orontës pedibus stäre nön potest? Orontës sub mënsam läbitur, läbitur, quia ëbrius est.
interrogës utrum dormïverim dormïv erim an an vigiläverim vigiläverim.. Semper officium meum faciö.” Dominus: “Ergö dïc mihi cür herï ovis ë grege aberräverit aberräv erit ac ac paene ä lupö capta sit sit .” .” Pästor mïrätur unde dominus hoc audïverit audïv erit . Iülius servös interrogat num Mëdum vïd erint . Servï: “Nescïmus quö fügerit fügerit , ut tibi dïximus. Cür nös interrogäs num eum vïderimus? vïd erimus?”” Iülius: “Id interrogö, quia dubitö vërumne dïx eritis!” eritis!” Verba: vincere, vïcisse, vïcisse, vict um; um; agere, ëg isse, isse, äct um; um; flectere, flex flectere, flexisse, isse, flex flexum; um; offerre, obtul obtul isse, isse, oblät oblät um; um; redimere, redëm redëmisse, isse, redëmpt redëmpt um; um; tollere, sustul tollere, sustul isse, sublät isse, sublät um; um; adesse, affuisse. affuisse. PENSVM B Priusquam Pompëius, dux ëgregius [= ëgregius [= optimus], classï Römänae praepositus est, cüncta [= cüncta [= omnia] maria ïnfësta erant praedönibus, quï Römänös ita contemnëbant ut ut etiam portüs Italiae oppugnärent. Tanta erat vïs praedönum vïs praedönum ut nëmö nëmö iïs resistere posset. resistere posset. Nëmö sine metü mortis aut servitütis nävigäbat. servitütis nävigäbat. Aliquot Aliquot [= [= complürës] ïnsulae ab incolïs relinquëbantur. incolïs relinquëbantur. Römae frücärum erat ut multï pauperës fame mentum tam cärum erat (= inopiä cibï) inopiä cibï) perïrent. Pïrätae, quï aliquandö [= aliquandö [= aliquö tempore] Caesarem cëperant, XX talenta seu talenta seu [= [= sïve] D mïlia sëstertium ab eö postulävërunt, sed Caesar, vir superbus vir superbus,, L talenta iïs obtulit . Tantö pretiö Caesar redëmptus est. redëmptus est. Omnës amïcï prö beneficiïs grätiäs beneficiïs grätiäs agunt, agunt, sed paucï posteä grätiam posteä grätiam referre referre volunt. Vëra amïcitia rära amïcitia rära est. Difficile est beneficiörum meminisse. meminisse. Fortës fortüna adiuvat .
PENSVM C 1. Cür Pompëius classï Römänae praepositus est? Quia dux ëgregius erat. 2. Cür amïcï nostrï ab alterä näve fugiunt? Eam fugiunt? Eam nävem praedönum esse putant. 3. Utrum ventus secundus an adversus est? Ventus secundus est. 4. Quantum gubernätor pïrätïs offerre potest? Decem mïlia sëstertium. 5. Num ipse tantum pecüniae possidet? Quod ipse nön possidet amïcï prö eö solvent. 6. Quandö vërus amïcus cognöscitur? In cognöscitur? In rëbus adversïs cognöscitur vërus amïcus. 7. Quömodo Mëdus servus factus est? Cum pecüniam mütuam reddere nön posset, servus CAPITVLVM XXXII factus est. PENSVM A 8. Cür Mëdus adhüc nihil närrävit dë eä rë? Në rë? Në Dominus dubitat num pästor ovës bene cüräv erit . quis eum glöriösum exïstimäret. Dominus: “Dïc mihi, pästor, utrum in campö 9. Suntne praedönës quï eös persequuntur? Nön persequuntur? Nön dormïveris dormïveris an an vigiläveris vigiläveris.” .” Pästor: “Mïror cür më praedönës, sed nävës longae Römänae sunt.
19
10. Cür Mëdus etiamnunc perterritus est? Mëdus est? Mëdus 5. Quö Aemilius adulëscëns missus est? In timet në ä mïlitibus capiätur. capiätur. Germäniam ad exercitum missus est. 11. Quö nävës longae cursum flectunt? Nävës flectunt? Nävës 6. Cür Aemilius epistuläs legëns permovëtur? longae ad orientem cursum flectunt Quia patriam et amïcös suös dësïderat. 7. Quamobrem ipse paucäs epistuläs scrïpsit? CAPITVLVM XXXIII Quia paulum eï ötium fuit ad epistuläs scrïbendäs. PENSVM A 8. Quï nüntius nocte in castra allätus est? Magister epistulam ad Iülium scrïpsit, cum ‘Magnum numerum hostium ad castra Märcus in lüdö dormïvisset dormïvisset nec nec magiströ prögredï’. päruisset päruisset . Sï Märcus bonus discipulus fuisset fuisset , 9. Cür hostës castra Römäna nön expugnävërunt? magister eum laudävisset laudäv isset nec nec epistulam Quia Römänï castra sua bene dëfendërunt. scrïpsisset scrïpsisset . 10. Num Tibullus vïtam mïlitärem laudat? Märcus: “Herï in cubiculö inclüsus sum, cum Tibullus vïtam mïlitärem öderat. pater epistulam tuam lëg lëgisset isset . Nisi tü eam epistulam scrïpsissës scrïpsissës,, ä patre laudätus es sem es sem.” .” CAPITVLVM XXXIV Magister: “Epistulam scrïpsï cum in lüdö dormïvissës dormïvissës nec nec mihi päruissës päruissës.. Sï industrius PENSVM A fuissës fuissës,, të laudävissem laudävissem nec nec epistulam scrïpHï versüs in syllabäs brevës et longäs et in pedës sissem.” issem.” Märcus: “Etiam sï industrius fuissem fuissem et et dïvidendï sunt notïs appositïs: tibi päruissem päruissem,, më nön laudävissës! laudäv issës!”” Scrïbere më quereris, Vëlöx, epi grammata longa. $ % % | $ % % | $ $ $ $ | $ % %| $ % % | $ % Clëmëns estö estö,, domine! Patientiam habë habëtö! tö! Ipse nihil scrïbis: tü brevi brevi ö r a fa cis! Servös probös laudätö laudä tö,, sed improbös pünïtö! pünï tö! | $ || $ % %| $ $ % % | $ $ $ $ | $ % %| $ Industriï estöte estöte,, servï! Cum dominus loquitur, Däs num quam, quam, sem per prö mittis, Galla, ro gantï. tacëtöte tacëtöte et et audïtöte! audïtöte! Semper Semper officium facitöte! facitöte! | $ $ | | $ $ | $ $ $ $ | $ $ | $ $ | $ $ % % | $ $ $ $ Verba: ïnstruere, ïn strüx ïn strüxisse, isse, ïn strüct um; um; Sï sem per fal lis, iam rogo, Galla, ne gä! | $ $ $ $ | $ $ | $ || & $ & % % | $ % % | $ cögere, coëg coëg isse, isse, coäct coäct um; um; caedere, cecïd isse, isse, Quem reci täs meu s est, ö Fïden Fïd en tïne, tïne, li bellus. bellus. caesum; caesum; convertere, convert con vert isse, isse, convers conversum; um; | $ $ $ % %| $ % %| $ $ | $ $ | $ & $ % %| $ $ $ $ percutere, per cussisse, cussisse, per cussum; cussum; intellegere, Sed male cum reci täs, i n cipi ci pi t esse tu us! intellëxisse, intellëxisse, intellëct um; um; pröcurrere, pröcurr pröcurr isse; isse; || $ % % | $ % % | $ %| $ || $ % % | $ % & dësistere, dë stit isse; isse; prögredï, prö gressum gressum esse. Bella’s, növimu s, et pu ella, ell a, vërum’ vërum’st, st, | $ % &% | $ % | $ $ $ $ $ | $ %| $ $ PENSVM B et dï ves, qui s e nim po test ne gäre? Üna legiö cönstat legiö cönstat ex V vel VI mïlibus hominum, $ $ $ $ | $ % % | $ % | $ % | $ % cohortës dïviduntur. Exercitus pröcëdëns Sed cum të nimi um, Fa bulla, quï in X cohortës dïviduntur. bulla, laudäs, | | | | $ $ $ $ $ % | $ $ $ $ % % % agmen dïcitur. agmen dïcitur. Exercitus ad proelium ad proelium [= pugnam] nec dï ves neque bella nec pu ella’s! ella’s! ïnstrüctus aciës appellätur. aciës appellätur. Post victöriam dux ä $ $ $ $ | $ % % | $ %| $ % | $ $ $ $ mïlitibus ‘imperätor’ nöminätur. nöminätur. Sï mïlitës fortiter pugnävërunt, virtüs eörum ab imperätöre PENSVM B Dum gladiätörës certant [= [= pugnant], spectätörës pugnant], spectätörës laudätur. laudätur. Officium mïlitis est sanguinem dëlectätï manibus plaudunt manibus plaudunt . Fëminïs nön libet effundere prö effundere prö patriä. gladiätörës spectäre. Aemilius, quï in capitulö XII commemorätus circö sedëns öräbat ut vinceret ille Ovidius in circö sedëns est, ünä cum Valeriö, adulëscente eiusdem eius favëbat . Hoc närrätur in prïncipiö in prïncipiö aetätis, aetätis, in Germäniä stipendia Germäniä stipendia meruit. meruit. Tabellärius cui amïca eius favëbat [= initiö] carminis. Cum poëta fätum poëta fätum [= [= for püblicus XV ferë [= [= circiter] diëbus Römä in tünam] Priamï canere vellet, puella in gremiö in gremiö Germäniam properär Germäniam properäree [= celeriter ïre] potest. bäsia dedit. Ovidius Difficile est Alpës tränsïre. tränsïre. Mïlitës Römänï citrä eius sëdit eïque mïlle bäsia dedit. ingenium mulierum ingenium mulierum bene növerat. Dänuvium sunt, hostës sunt ulträ Dänuvium. ulträ Dänuvium. Lucernïs accënsïs, accënsïs, Iülius recitat carmen bellum PENSVM C [= pulchrum] dë passere dë passere Lesbiae Lesbiae mortuö: 1. Quae arma gerunt auxilia? Arma auxilia? Arma leviöra, ut “ Lügëte, Lügëte, ö Venerës...!” Versibus ultimïs [= ultimïs [= posarcüs sagittäsque, gerunt. trëmïs] dëmönsträtur ratiö [= ratiö [= causa] dolöris. 2. Quid est signum legiönis? Signum legiönis est Catullus Lesbiam uxörem dücere cupiëbat, dücere cupiëbat, at illa aquila argentea. nübere nöluit. Mëns Mëns poëtae Catullö nübere nöluit. poëtae inter amörem 3. Quömodo mïlitës in aciem ïnstruuntur? In ïnstruuntur? In trës et odium dïvidëbätur. odium dïvidëbätur. ördinës ïnstruuntur. 4. Ad quod studium pater Aemilium hortäbätur? PENSVM C 1. Quid Römänï in amphitheätrö spectant? Pater eum ad studium litterärum hortäbätur. hortäbätur.
20
Cursüs equörum spectant. 2. Quid Fabia in theätrö spectävit? Fabia spectävit? Fabia cömoediam Plautï spectävit. 3. Quis fuit Ovidius? Ovidius fuit poëta Römänus. 4. Quärë Ovidius in circum vënerat? Vënerat, ut cum amïcä suä sedëret. 5. Quae carmina recitat Iülius? Iülius Iülius? Iülius carmina Catullï recitat. 6. Cür ocellï Lesbiae turgidï rubëbant? Puella rubëbant? Puella lügëbat quod passer eius mortuus erat. 7. Cür poëta Lesbiam et amäbat et öderat? Quia Lesbia ïnfïda erat. 8. Num sacculus Catullï plënus erat nummörum? Sacculus eius vacuus erat ' sïve plënus aräneärum! 9. Quid scrïpsit Märtiälis? Epigrammata Märtiälis? Epigrammata scrïpsit. 10. Cür librös suös nön mïsit Pontiliänö? Në Pontiliänö? Në Pontiliänus suös librös mitteret Märtiälï! Märtiälï! 11. Tüne Cinnam bonum poëtam fuisse putäs? Putö eum malum poëtam fuisse. 12. Cür Laecäniae dentës niveï erant? Quia dentës eius ëmptï erant. 13. Ex quibus syllabïs cönstat pës dactylus? Dacdactylus? Dactylus cönstat ë syllabä longä et duäbus brevibus. 14. Ex quibus pedibus cönstat hexameter? Ex quïnque dactylïs et ünö spondëö. CAPITVLVM XXXV
PENSVM A Dëclïnä haec vocäbula: [1] äla, nömen äla, nömen fëminïnum I dëclïnätiönis: Singuläris: nöm. haec äla, acc. äla, acc. hanc älam, gen. huius älae, dat. älae, dat. huic älae, abl. häc älä. Plürälis: älä. Plürälis: nöm. hae älae, acc. älae, acc. häs äläs, gen. äläs, gen. härum älärum, dat. hïs älïs, abl. hïs älïs. [2] pës, [2] pës, nömen nömen masculïnum III dëclïnätiönis: Singuläris: nöm. hic pës, acc. hunc pedem, gen. huius pedis, dat. huic pedï, abl. pedï, abl. höc pede. Plürälis: nöm. hï pedës, acc. hös pedës, gen. hörum pedum, dat. hïs pedibus, abl. hïs pedibus. öräre, verbum äctïvum I coniugätiönis (pers. I [3] öräre, verbum sing.): Indicätïvus: praes. örö, imperf. öräbam, fut. öräbam, fut. öräbö, perf. bö, perf. örävï, plüsquamperf. örävï, plüsquamperf. öräveram, fut.perf. öräverö. Coniünctïvus: Coniünctïvus: praes. örem, imperf. örärem, perf. örärem, perf. öräverim, plüsquamperf. öräverim, plüsquamperf. örävissem. [4] dïcere,verbum dïcere,verbum äctïvum III coniugätiönis (pers. I sing.): Indicätïvus: praes. dïcö, imperf. dïcö, imperf. dïcëbam, fut. dïcëbam, fut. dïcam, perf. dïcam, perf. dïxï, plüsquamperf. dïxï, plüsquamperf. dïxeram, dïxeram, fut. perf. dïxerö. Coniünctïvus: Coniünctïvus: praes. dïcam, praes. dïcam, imperf. imperf. dïcerem, perf. dïxerim, plüsquamperf. dïxerim, plüsquamperf. dïxissem. laesisse, laesum; laesum; plaudere, Verba: laedere, laesisse, plausisse, plausisse, plaus plausum; um; parere, peper parere, peper isse, part isse, part um; um;
retinëre, retinu retinuisse, isse, retent retent um; um; accendere, accend isse, isse, accënsum; accënsum; dëmere, dëmpsisse, dëmpsisse, dëmpt um; um; adicere, adiëc adiëcisse, isse, adiect adiect um; um; sedëre, sëd sedëre, sëd isse; isse; nüpsisse; sapere, sapïv nübere, nüpsisse; sapere, sapïvisse. isse. PENSVM B Nömen est pars örätiönis quae örätiönis quae corpus aut rem significat. Aemilia significat. Aemilia et et Iülia Iülia nömina nömina propria propria sunt, sunt, mäter et fïlia et fïlia sunt sunt nömina appellätïva. appellätïva. Cäsüs nöminum sunt nöminätïvus, genetïvus, genetïvus, cët. Gracomparätiönis sunt trës: positïvus düs comparätiönis sunt trës: positïvus,, comparätïvus, superlätïvus. Adiectïva quae comparantur quälitätem aut quälitätem aut quantitätem significant. Amäre significant. Amäre est coniugätiönis. Interiectiö mentis verbum prïmae coniugätiönis. affectum, affectum, ut laetitiam vel dolörem, significat. Ïra significat. Ïra est affectus eius quï ïrätus est. Frätrës geminï tam similës sunt similës sunt quam öva. Synönyma (vocäbula quae idem ferë significant): plänum facere et explänäre, explänäre, fortasse et forsitan, forsitan, ideö et propter et proptereä eä,, citrä et cis, cis, ecce et ën. ën. Conträria (vocäbula quae rës conträriäs significant): commünis et proprius et proprius,, addere et dëmere. dëmere. PENSVM C 1. Quae sunt partës örätiönis? Nömen, örätiönis? Nömen, prönömen, verbum, adverbium, coniünctiö, praepositiö, interiectiö. 2. Estne discipulus nömen discipulus nömen proprium? Nömen proprium? Nömen appellätïvum est. 3. Cäsüs nöminum quï sunt? Nöminätïvus, sunt? Nöminätïvus, accü sätïvus, genetïvus, datïvus, ablätïvus, vocätïvus. 4. Quï sunt gradüs comparätiönis? Positïvus, comparätiönis? Positïvus, comparätïvus, superlätïvus. 5. Prönömen quid est? Pars est? Pars örätiönis quae prö nömine pönitur. 6. Quot sunt coniugätiönës verbörum? Quattuor. 7. Num intus et intus et forïs forïs adverbia adverbia temporis sunt? Nön adverbia temporis, sed locï sunt. 8. Cui cäsuï iungitur inter praepositiö? praepositiö? Inter casuï accüsätïvö iungitur. iungitur. 9. Quae praepositiönës ablätïvö iunguntur? Praepositiönës ab/ä, cum, dë, ex/ë, prae, prö, sine, cöram iunguntur ablätïvö. 10. Quibus cäsibus iungitur in praepositiö? in praepositiö? Ablä Ablätïvö aut accüsätïvö iungitur in. 11. Interiectiö quid significat? Interiectiö significat? Interiectiö mentis affectum significat .
21
HANS H. ØRBERG
LINGVA LATINA P E R S E I L LV L V S T R AT A PARS I FA M I L I A R O M A N A
P E N S A S O LV LV T A I
CAP. I'XXXV
DOMVS LATINA MMIV
3
LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA PARS I: FAMILIA ROMANA PENSA PENS A SOLVTA SOLVTA I © Hans H. Ørberg 2003 Domus Latina Skovvangen 7, DK-8500 Grenaa, Dania
[email protected]
4
