Paroladoj

% E

)

kolekto ˆ oj verdaj verd aj pagoj g

L. L. Zamenhof 

)

)

) )

) ) ) ) ) ) ) ) ) )

Paroladoj

L. L. Zamenhof  Paroladoj Ara ran nˆgis : Einstein G. dos Santos  (Tekstaˆo o eltirita eltir ita el la Interreto)

NAT NATAL - BRAZILO

Oktobro 2007

[email protected] 

Lazaro Lazaro Ludovik Ludoviko o Zamenhof Zamenhof

(la 15-a de Decembro 1859 — la 14-a de Aprilo 1917)

Enhavo 1 La gr gram amof ofon ona a pa paro rola lado do de L. L. Za Zame menh nhof of ok okaz aze e de la unua datreveno de la Londona Esperanto-Klubo en la 12-a de Januaro 1904. 1 2 La parol parolado ado de de L. L. Zamen Zamenhof hof ant anta˘ a˘ u la Unua Kongreso Esperantista en Boulogne sur Mer en la 5-a de A˘ugusto ugusto 1905. 3 3 Unu Unua a Kongreso Kongreso Esperant Esperantista ista Boulogne Boulogne sur sur Mer (1905). (1905).

9

4 Unu Unua a Kongreso Kongreso Esperant Esperantista ista Boulogne Boulogne sur sur Mer (1905). (1905).

11

5 La parola parolado do de L. L. Za Zame menh nhof of an anta˘ ta˘ u la Dua Kongreso Esperantista en Gen` eve en la 28-a de A˘ugusto eve ugusto 1906. 12 6 La paro parola lado do de L. L. Zamenh Zamenhof of anta˘ anta˘ u la Tria Kongreso Esperantista en Cambridge en la 12-a de A˘ugusto ugusto 1907. 17 7 La Parol Parolado ado de Zamenh Zamenhof of en la Guildhal Guildhalll de Londono Londono en la 21-a de A˘ ugusto 1907. ugusto 23 8 La parol parolad ado o de L. L. Za Zame menh nhof of an anta ta˘ u ˘ la Kv Kvara ara Kon Kongre greso so Esperantista en Dresden en la 17-a de A˘ ugusto 1908. ugusto 26 9 La parol parolad ado o de L. L. Za Zame menh nhof of anta anta˘ u ˘ la Kv Kvin ina a Ko Kong ngre reso so Esperantista en Barcelona en la 6-a de Septembro 1909. 32 10 La parolado de L.L. Zamehof anta˘ u Kvina Kongreso Esperantista en Barcelona Malferma kunveno de UEAen 1909. 34 11 La parolado de L. L. Zamenhof anta˘u la Sesa Kongreso Esperantista en Washington en la 15-a de A˘ugusto ugusto 1910. 36 12 La parolado de L. L. Zamenhof Ferma Parolado en Washington 1910. 42 13 La parolado de L. L. Zamenhof anta˘ u Prepara Konferenco de Ruslandaj Esperantistoj Esperantistoj St. Pet Peterbur erburg g En 1910. 43

14 La parolado de L. L. Zamenhof anta˘ u la Sepa Kongreso Esperantista en Antwerpen en la 21-a de A˘ugusto 1911. 45 15 La parolado de L. L. Zamenhof anta˘ u la Oka Kongreso Esperantista en Krakow en la 11-a de A˘ ugusto 1912. ugusto 48 16 La pa paro rola lado do de L. L. Za Zame menh nhof of an anta˘ ta˘ u Super la tombo de Karlo Bourlet en 1913. 53 17 Aldono 55 17.1 Respondo de d-ro Zahmenhof Zahmenhof post kiam li en Bern estis estis akceptinta oran medalon kaj bukedon, 1913. . . . . . . . . . . . . . 55 17.22 Dek 17. Deklar laracio acio pri la esen esenco co de la esper esperan antism tismoo (Ku (Kunsi nsido do de 9-a de A˘ ugusto 1905). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 ugusto

A ?

?

PAROLADOJ

1

1

La gramofona parolado de L. L. Zamenhof okaze de la unua datreveno de la Londona Esperanto-Klubo en la 12-a de Januaro 1904. 1904.

Estimataj sinjorinoj kaj sinjoroj! — Ne havante la eblon partopreni persone en la unua jarkonveno de la Londona Klubo Esperanta, mi sendas per fonografo mian koran saluton al ˆciuj ciuj partoprenantoj partoprenantoj en la kunveno. kunveno. En mia imago mi prezentas al mi, ke mi sidas nun inter vi, estimataj anglaj amikoj de la ideo de lingvo internacia, kaj mi ˆgojas gojas kun vi pro la belaj fruktoj, kiujn via energia laborado donis en la da˘ uro uro de forinta jaro. Anta˘ u unu jaro nia afero estis ankora˘ u tre malmulte konata en via lando, kaj nun ni havas en via lando jam tre multe da varmegaj kaj sinceraj amikoj, ni havas diversajn klubojn de esperantistoj, ni havas konstantajn kursojn de Esperanto, ni havas belan gazeton esperantan. Preska˘ u ˆcio cio estas estas frukto frukto de laborado laborado de la klubo klubo Londona, Londona, kiu povas povas esti esti fiera je la rezult rezultatoj atoj de sia sia un unuj ujara ara penado. penado. Al la nob noblaj laj kaj energ energiaj iaj konduktantoj kaj laborantoj laboranto j de la Londona Klubo Esperanta nia n ia afero ˆsuldas suldas koran dankon. Parolante pri la sukcesoj de la klubo Londona, mi ne devas forgesi pri tiu malgranda rondeto esperantista en Keighley, kiu metis la komencon por nia ˆ afero en Anglujo. Nian koran saluton al la esperantistaj Kihlianoj! La laboradon de la Londona Klubo Esperanta la tuta mondo esperantista observas kun granda intereso. Ni ˆciuj ciuj esperas kaj anta˘ usentas, ke pli a˘ u malpli frue Londono fariˆ gos unu el la plej gravaj centroj de nia afero por la tuta mondo. gos Londono longe dormis, sed kiam gi gˆi vekiˆgos, gos, tio estos de leono. Potenca voko iros el Londono kaj ˆciam ciam pli kaj pli sonados so nados kaj resonados en ˆciuj ciuj paroj paro j de la mondo. Kun atento la popoloj a˘ uskultados uskultados la voˆ con con venantan el la potenca centro centro de la angle-pa angle-parola rolantaj ntaj regionoj. regionoj. Kiam Kiam pri frateco frateco de popoloj kaj pri ne˘utraleco utraleco de internaciaj rilatoj ekparolos tre potenca popolo kiel la angla, la mondo apla˘ udos kun entuziasmo, kaj tiu sankta afero, por kiu ni batalas, udos ekmarˆ ekm arˆsos sos rapide rap idege. ge. Esperantistoj en Londono, esperantistoj en Anglujo, laboru kuraˆ ge g e kaj energie. Malfacila, tre malfacila ma lfacila estas la semado, sed dolˆcaj ca j kaj benita b enitajj estos

PAROLADOJ

2

la fruktoj. fruktoj. Gran Granda da kaj grav grava estas estas via rolo. rolo. La tuta mondo mondo espera esperant ntis ista ta rigardas vin kaj multe de vi esperas.

PAROLADOJ

2

3

La parolado de L. L. Zamenhof anta˘ u la Unua Kongreso Esperantista en Boulogne sur Mer en la 5-a de A˘ ugusto 1905. ugusto 1905.

Estimataj Estimataj sinjorinoj sinjorinoj kaj sinjoroj! sinjoroj! Mi salutas salutas vin, karaj karaj samidea samideanoj, noj, fratoj fratoj kaj fratinoj el la granda tutmonda homa familio, kiuj kunvenis el landoj proksimaj kaj malproksimaj, el la plej diversaj regnoj de la mondo, por frate premi premi al si reciprok reciprokee la manojn manojn pro la nomo de granda granda ideo, ideo, kiu ˆciujn ciujn nin ligas. ligas. Mi salutas salutas vin anka˘ anka˘ u glora lando Francujo kaj bela urbo “Bulonjosur-Maro”, kiuj bonvole oferis gastamon al nia kongreso. Mi esprimas anka˘ u koran dankon al tiuj persono p ersonojj kaj institucioj institucio j en Parizo, kiuj ˆce ce mia trapaso tra t ra tiu ˆci ci glora urbo esprimis sub mia adreso sian favoron por p or la afero Esperanto, Esp eranto, nome al s-ro la ministro de la Publika Instruado, al la Urbestraro de Parizo, al la Franca Ligo de Instruado kaj al multaj diversaj sciencaj eminentuloj. Sankta estas por ni la hodia˘ ua u a tago. tago. Modes Modesta ta estas estas nia kunv kunveno; eno; la mondo ekstera ne multe scias pri gi, gˆi, kaj la vortoj, kiuj estas parolataj en nia kunveno, kunveno, ne flugos flugos telegraf telegrafee al ˆciuj ciuj urboj kaj urbetoj urbetoj de la mondo; mondo; ne kunvenis regnestro j, nek ministroj, ministroj , por ˆsanˆ gi la politikan karton de la mondo, gi ne brilas luksaj vestoj kaj multego da imponantaj ordenoj en nia salono, ne bruas pafilego pafile gojj ˆcirka˘ cirka˘ u la modesta domo, en kiu ni troviˆgas; g as; sed tra la aero de nia salono flugas misteraj sonoj, sonoj tre malla˘ utaj, u taj, ne a˘ udeblaj udeblaj por la orelo, sed senteblaj por ˆciu ciu animo sentema: gi gˆi estas la sono de io granda, kio nun naskiˆgas. gas. Tra la aero flugas flugas misteraj misteraj fantomoj; fantomoj; la okuloj ilin ne vidas, vidas, sed la animo ilin sentas; ili estas imagoj de tempo estonta, de tempo tute nov nova. La fantomoj fantomoj flugos flugos en la mondon, mondon, korpi korpiˆ gos gˆos kaj potenciˆ gos, g os, kaj niaj filoj kaj nepoj ilin vidos, ilin sentos kaj ˆguos. guos. En la plej malproksima antikveco, kiu jam de longe elviˆ elviˆsiˆ siˆ gis gis el la memoro de la homaro, kaj pri kiu nenia historio konservis al ni eˆc la plej malgrandan dokumenton, la homa familio disiˆgis g is kaj ˆgiaj giaj membroj ˆcesis cesis kompreni unu la alian. Fratoj kreitaj ˆciuj ciuj la˘u unu modelo, fratoj, kiuj havis havis ˆciuj ciuj egalan korpon, korpon, egalan egalan spirit spiriton, on, egalajn egalajn kapablojn, apablojn, egalajn egalajn idealojn, idealojn, egalan egalan Dion Dion en siaj koroj, fratoj, kiuj devis helpi unu la alian kaj labori kune por la feliˆ feliˆco co kaj la gloro de sia familio, — tiuj fratoj frato j fariˆ gis gis tute fremdaj unuj al aliaj, disiˆgis gis ˆsajne sa jne por p or ˆciam ciam en malamika ma lamikajn jn grupe gr upeto tojn, jn, kaj inter int er ili komenciˆ komencigis gˆis

PAROLADOJ

4

eterna milito. En la da˘uro uro de multaj miljaroj, en la da˘ uro uro de la tuta tempo, kiun la homa ho ma historio memoras, tiuj frato j nur eterne etern e bataladis inter si, kaj ka j ˆcia cia interkompreniˆ gado gado inter ili estis est is absolute ne ebla. Profetoj Profeto j kaj poeto p oeto j revadis pri ia tre malp malprok roksi sima ma nebul nebulaa tempo, tempo, en kiu kiu la homoj homoj deno denove ve komenc omencos os komprenadi unu la alian kaj denove kuniˆ gos gos en unu familion: sed tio ˆci ci estis nur revo. Oni parolis pri tio, kiel pri ia dolˆ dolˆca ca fantazio, sed neniu penis gin gˆin serioze, neniu kredis pri ˆgi. gi. Kaj nun la unuan fojon la revo de miljaroj komencas realiˆ gi. g i. En la malgrandan urbon de la franca marbordo kunvenis homoj el la plej diversaj landoj kaj nacioj, kaj ili renkontas sin reciproke ne mute kaj surde, sed ili komprenas komprenas unu la alian, ili parolas unu kun la alia kiel fratoj, frato j, kiel membroj de unu un u nacio. nacio. Ofte kunve kunvenas nas personoj de malsamaj malsamaj nacioj kaj kompre komprenas nas unu la alian; sed kia grandega diferenco estas inter ilia reciproka kompreniˆ gado gado kaj la nia! Tie komprenas sin reciproke nur tre malgranda parto da kunvenintoj, kiuj havis la eblon dediˆci ci multegon multegon da tempo kaj multegon multegon da mono, por lerni fremdajn lingvojn lingvojn — , ˆciuj ciuj aliaj partoprenas partoprenas en la kunveno nur per sia korpo, ne per sia kapo; sed en nia kunveno kunveno reciproke reciproke sin komprenas ˆciu, ciu, kiu nur deziras nin kompreni, kompreni, kaj nek malriˆ malriˆceco, ceco, nek nehavado nehavado de tempo fermas al iu la orelojn por niaj paroloj. Tie la reciproka kompreniˆgado gado estas atingebla atingebla per vojo nenatura, ofenda kaj maljusta, maljusta, ˆcar car tie la membro membro de unu nacio humiliˆgas gas anta˘ u membro de alia nacio, parolas lian lingvon, hontigante la sian, balbutas kaj ruˆgiˆ giˆgas gas kaj sentas sin genata gˆenata anta˘ u sia kunparolanto, dum tiu ˆci ci lasta sentas sentas sin forta kaj fiera; en nia kunveno ne ekzistas ekzistas nacioj fortaj kaj malfortaj, privilegiitaj kaj senprivilegiitaj, neniu humiliˆgas, gas, neniu sin ˆgenas; genas; ni ˆciuj ciuj sentas nin kiel membroj de unu nacio, kiel membroj de unu familio, kaj la unuan fojon en la homa historio ni, membroj de la plej malsamaj popoloj staras unu apud alia ne kiel fremduloj, ne kiel konkurantoj, sed kiel fratoj, kiuj ne altrudante unu la alia sian lingvon, komprenas sin reciproke, ne suspektas unu la alian pro mallumo ilin dividanta, amas sin reciproke kaj premas al si reciproke la manojn ne hipokrite, kiel alinaciano al alinaciano, alinaciano, sed sincere, kiel homo al homo. Ni konsciu konsciu bone la tutan gravecon gravecon de la hodia˘ ua ua tago, ˆcar car hod hodia˘ ia˘ u inter la gastamaj muroj de Bulonjo-sur-Maro kunvenis ne Francoj kun Angloj, ne Rusoj kun Poloj, sed homoj kun komoj. Benata estu la tago, kaj grandaj kaj gloraj estu giaj ˆgiaj sekvoj! Ni kunvenis hodia˘ u, por montri al la mondo, per faktoj nerefuteblaj, tion, u, kion la mondo gis ˆgis nun ne volis kredi. Ni montros al la mondo, ke reciproka reciproka kompreniˆ gado inter personoj de malsamaj nacioj estas tute bone atingebla, gado ke por ˆci ci tio tute ne estas necese, ke unu popolo p opolo humiligu humiligu a˘ u englutu alian, ke la muroj inter la popoloj tute ne estas io necesega kaj eterna, ke reciproka kompreniˆ gado gado inter inter kreita kreitaˆˆoj de tiu sama sama speco estas estas ne ia fantazi fantaziaa revo, revo, sed apero tute natura, kiu pro tre beda˘ urindaj kaj hontindaj cirkonstancoj urindaj estis nur tre longe prokrastita, sed kiu pli a˘ u malpli frue nepre devis veni

PAROLADOJ

5

kaj kiu fine nun venis, venis, kiu nun elpaˆ elpaˆsas sas ankora˘ ankora˘ u tre malkuraˆ ge, g e, sed, sed, un unu u fojon ekirinte, jam ne haltos kaj balda˘ u tiel potencege ekregos en la mondo, ke niaj nepoj eˆc ne volos volos kredi, ke estis iam alie, ke la homoj, la reˆ goj g oj de la ˆ kiu diras, ke ne˘ mondo, longan tempon ne komprenis unu la alian! Ciu, utrala utrala ˆ arta lingvo lingvo estas ne ebla, venu venu al ni, kaj li konverti konvertiˆˆgos. gos. Ciu, kiu diras, ke la parolaj organoj de ˆciuj ciuj popoloj estas malsamaj, ke ˆciu ciu elparolas elparolas artan lingvon alie kaj la uzantoj de tia lingvo ne povas unu la alian, venu al ni, kaj, se li estas homo honesta kaj ne volas konscie mensogi, li konfesos, ke li eraris. Li promenadu en la venontaj tagoj en la stratoj de Bulonjo-sur-Maro, li observadu, observadu, kiel bonege b onege sin komprenas komprenas reciproke la reprezentantoj reprezentantoj de la plej diversaj nacioj, li demandu la renkontatajn Esperantistojn, kiom multe da tempo a˘ u mono ˆciu ciu el ili dediˆcis cis por ellerni la artan lingvon, li komparu tion ˆci ci kun la grandegaj oferoj, kiujn postulas la lernado de ˆciu ciu lingvo lingvo natura, — kaj, se li estas homo honesta, li iru en la mondon kaj ripetadu la˘ute: ute: “Jes, lingvo arta estas tute ebla, kaj la reciproka kompreniˆ gado g ado de homoj per ne˘ utrala utrala arta lingv lingvoo estas estas ne sole sole tute ebla, ebla, sed eˆc tre kaj tre facila. facila.”” Estas vero, ke multaj el ni posedas nian lingvon ankora˘ u tre malbone kaj malfacile balbutas, anstata˘ u paroli frue; sed, komprenante ilian balbutadon kun la perfekte flua parolado de aliaj personoj, ˆciu ciu konscienca konscienca observanto observanto facile rimarkos, ke la ka˘uzo uzo de d e la balbutado kuˆsas sas ne en la lingvo, sed nur en la nesufiˆca ca ekzerciteco ekz erciteco de la diritaj persono j. Post Po st multaj multaj miljaroj miljaroj da reciprok reciprokaa surda-m surda-mutec utecoo kaj batalad batalado, o, nu nun n en Bulonjo-sur-M Bulonjo-sur-Maro aro fakte komenciˆ komenciˆ gas en pli granda mezuro la reciproka komgas preniˆgado gado kaj fratiˆ gado de la diverspopolaj membroj de la homaro; kaj unu gado fojon komenciˆ ginte, ginte, gi gˆ i jam ne haltos, sed iradas anta˘ uen uen ˆciam ciam pli kaj pli potence, gis gˆis la lastaj lasta j ombroj de la eterna mallumo malaperas por ˆciam. ciam. Gravegaj estas la nunaj tagoj en Bulonjo-sur-Maro, kaj ili estu benataj! En la unua kongreso de la Esperantistoj estas necese diri kelkajn vortojn pri la ˆgisnunaj gisnunaj batalantoj de nia afero. Sed anta˘ u ol mi parolos pri la batalantoj lantoj speciale Esperantaj, mi sentas sentas la devon devon diri ˆci ci tie kelk kelkajn vortojn vortojn pri unu homo, kiu havas tre grandajn meritojn en nia afero kaj al kiu beda˘ urinde urinde la Esperantistoj Esp erantistoj ofte rilatas maljuste nur tial, ˆcar car li, multe farinte por p or la ideo de lingvo internacia ˆgenerale, generale, ne apartenas tamen al la amikoj de tiu speciala lingv lingvaa formo, formo, por kiu ni batalas batalas.. Mi parolas pri la tre estiminda estiminda sinjoro sinjoro Johann Martin Schleyer, la a˘ utoro utoro de Volapuk Volapuk.. La lingva lingva formo, por kiu laboris tiu respektata maljunulo, montriˆ gis ne bona, kaj la afero, por kiu li batalis, gis balda˘ u falis, kaj per sia falo ˆgi gi alportis grandan malutilon al nia ideo entute kaj precipe al tiu speciala formo de la ideo, por kiu ni batalas. Sed ni devas esti justaj, justa j, ni devas taksi ˆciun ciun homon ne la˘ u lia venko a˘ u malvenko, sed la˘ u liaj laboroj. Kaj la laboroj kaj meritoj de sinjoro Schleyer estis tre grandaj. Kun granda fervoro li laboris por la ideo de lingvo internacia en la da˘ uro uro de multaj jaroj; dum multaj personoj donadis nur nudajn projektojn, li estis

PAROLADOJ

6

unua, kiu havis sufiˆce ce da pacienco, por ellabori plenan lingvon de la komenco ˆgis gis la fino (kvankam Esperanto tiam estis jam preta, gi gˆi ne estis ankora˘ u publikigita), kaj ne estas lia kulpo, se la lingvo montriˆgis gis ne praktika. Li estis la unua, kiu per senlaca laborado vekis la intereson de la mondo por la ideo de lingvo ne˘ utrala, kaj ne estas lia kulpo, se lia falinta afero por longa tempo utrala, malvarmigi malvarmigiss la mondon por p or ˆcia cia arta lingvo. lingvo. Li volis volis fari grandan bonon, kaj por la atingo de tiu bono li laboris tre multe kaj fervore, kaj ni devas lin taksi ne la˘ u lia sukceso, sed la˘u lia volo kaj laboro. Se la ideo de lingvo internacia iam la venkos la mondon — tute t ute egale, ˆcu cu gi gˆi estos sub la formo de Esperanto a˘u de ia alia lingvo — la nomo de Schleyer okupos ˆciam ciam la plejhonoran lokon en la historio historio de nia ideo, kaj tiun ˆci ci nomon la mondo neniam forgesos. forgesos. Mi esperas, ke mi esprimos esprimos la opinion opinion de ˆciuj ciuj partoprenantoj partoprenantoj en nia kongreso, kongreso, se mi diros: “Ni esprimas nian koran dankon al sinjoro Schleyer, la unua kaj plej energia pioniro de la ideo de ne˘ utrala lingvo internacia!” utrala Nun mi transiros transiros al la laborantoj laborantoj speciale speciale Esperant Esperantist istaj. aj. Ne venis venis ankora˘ u la tempo skribi oficialan historion de nia afero, kaj mi timas, ke mi povus fari ian publikan publikan maljusta maljustaˆˆon al tiu a˘ u alia persono ˆce ce la kompara kompara taksado taksado de la meritoj de la diversaj diversaj batalan batalantoj. toj. Tial Tial mi ne nomos nomos ˆciun ciun el ili aparte, sed al ˆciuj ciuj kune mi esprimas koran dankon pri ilia laborado en la nomo de ˆciuj ciuj amikoj amikoj de Esperan Esperanto. to. Dek ok jaroj pasis de la tago, kiam kiam Esperan Esperanto to aperis en la mondo. mondo. Ne facilaj facilaj estis estis ˆci ci tiuj dek ok jaroj. Nun mi vidas anta˘ u mi grandegan nombron da varmegaj amikoj de Esperanto, kiuj reprezentas per si preska˘ u ˆciujn ciujn landojn lando jn de la tera te ra globo, g lobo, preska˘ u ˆciujn naciojn naciojn de la mondo, ˆciujn ciujn rangojn, rangojn, statojn statojn kaj klasojn klasojn de la homoj. Tre granda kaj vasta estas jam nia literaturo, tre multaj estas niaj gazetoj, en la tuta mondo ni havas nun grupojn kaj klubojn Esperantistajn, kaj al neniu klera homo en la mondo la nomo de nia afero nun estas jam nekonata. Kiam mi rigardas rigardas la nunan brilantan staton de nia afero, mi rememoras rememoras kortuˆ kortuˆsite site pri la unuaj pioniroj, kiuj laboris por nia afero en tiu malˆ goja goja tempo, kiam ni ˆcie cie renkontadis renkontad is ankora˘ ankorau˘ nur mokon mokon kaj persek persekuto uton. n. Mult Multaj aj el ili viv vivas ankora˘ u kaj ili rigardas nun kun gojo gˆojo la fruktojn fruktojn de sia laborad laborado. o. Sed ho ve, multaj el niaj pioniroj jam ne vivas. Dek ok jaroj estas granda peco da tempo. tempo. En tiu ˆci ci granda spaco da tempo la morto morto rabis rabis al ni tre multe multe el niaj fervoraj fervoraj kunbatalan kunbatalantoj. toj. Citi ˆciujn ciujn nomojn estus nun afero ne ebla; mi nomos nur kelkajn el ili. La plej frue forlasis nin Leopoldo Einstein, la unua energia propagandisto de nia afero; lia morto estis granda bato por nia afero entute, kaj speciale por gia gˆia disvastiˆgado gado en Germanujo. Poste la morto rabis al ni Jozefon Wasniewsk Wasniewski, i, la simpatian simpatian kaj de ˆciuj ciuj amatan apostolon de nia afero afero en Polujo. Polujo. Kaj anta˘ u kelke da jaroj mortis tiu persono, al kiu Esperanto ˆsuldas suldas multe, tre multe multe kaj sen kiu nia afero nun eble tute ne ekzistus: ekzistus: mi parolas pri la neforgesebla W.H.Trompeter. Neniam parolante pri si, postulante stulante por nenian dankon, li prenis sur siajn ˆsultrojn nian tutan aferon,

PAROLADOJ

7

kiam ˆgi gi troviˆgis gis en la plej malfacilaj cirkonstancoj; li solasubtenadis ˆgin gin tiel longe, gis gˆis la nombro de la Esperantistoj fariˆ gis gis sufiˆce ce granda, por subtenadi la aferon aferon per fortoj fortoj komu komunaj. naj. Kiel Kiel li gojus gˆojus nun, se li vidus la nunan staton de nia afero! Krom la nomitaj tri personoj estas ankora˘ u granda, ho ve, tre granda nombro da personoj, kiuj multe laboris por nia afero kaj ne povas vidi la fruktojn de siaj laboroj. Ili mortis korpe, sed ili ne mortis en nia memoro. Mi proponas, estimataj sinjorinoj kaj sinjoroj, ke ni honoru ilian memoron per leviˆgo go de niaj seˆ goj. goj. Al la ombroj de ˆciuj ciuj mortintaj batalantoj batalantoj Esperantistaj Esperantistaj la unua kongreso Esperantista esprimas sian respekton kaj pian saluton. Balda˘ u komenciˆ komenciˆ gos gos la laboro j de nia kongreso, dediˆcita cita al vera fratiˆ go go de la homaro. En tiu ˆci ci solena momento momento mia koro estas plena de io nedifinebla kaj mistera, kaj mi sentas la deziron faciligi la koron per ia preˆgo, go, turni min al iu plej alta forto kaj alvoki ˆgian gian helpon kaj benon. Sed tiel same kiel mi en la nuna momento ne estas ia naciano, sed simpla homo, tiel same mi anka˘u sentas, sentas, ke en tiu ˆci ci momento momento mi ne apartenas al ia nacia a˘ u partia religio, sed mi estas nur nur homo. Kaj en la nuna momento momento staras inter inter miaj animaj okuloj nur tiu alta a lta morala Forto, kiun sentas en sia koro ˆciu ciu homo, kaj al tiu ˆci ci nekonata Forto mi turnas min kun mia preˆ go: go: Al Vi, ho potenca senkorpa mistero, Fortego, la mondon reganta, Al Vi, granda fonto de l’ amo kaj vero Kaj fonto de vivo konstanta, Al Vi, kiun ˆciuj ciuj malsame malsam e prezent p rezentas, as, Sed ˆciuj ciuj egale en koro Vin sentas, Al Vi, kiu kreas, al Vi kiu reˆgas, gas, Hodia˘  u mi preˆgas. gas. Al Vi ni ne venas kun kredo nacia, Kun dogmoj de blinda fervoro: Silentas nun ˆciu ciu disput’ disput ’ religia  r eligia  Kaj regas nur kredo de koro. Kun gi, gˆi, kiu estas est as ˆce ce ˆciuj ciu j egala, ega la, Kun gi, gˆi, la plej vera, sen trudo batala, Ni staras nun, filoj de l’ tuta homaro ˆ via altaro. Ce Homaron Vi kreis perfekte kaj bele, Sed gi gˆi sin dividis batale; Popolo popolon atakas kruele, Frat’ rat ’ fraton fra ton atakas ata kas ˆsakale, sakale , Ho, kiu ajn estas Vi, forto mistera, A˘  uskultu uskult u la voˆcon con de l’ preˆ p reˆ go go sincera,

PAROLADOJ Redonu la pacon al la infanaro De l’ granda homaro!  Ni ˆuris ur is labori lab ori,, ni ˆuris ur is batali bat ali,, Por reunuigi l’ homaron. Subtenu nin, Forto, ne lasu nin fali, Sed lasu nin venki la baron; Donacu Vi benon al nia laboro, Donacu Vi forton al nia fervoro, Ke ˆciam cia m ni kontra˘  kontr a˘  u atakoj sovaˆgaj ga j Nin tenu kuraˆgaj. gaj. La verdan standardon tre alte ni tenos: ˆ signas la bonon kaj belon. Gi La Forto mistera de l’ mondo nin benos, Kaj nian atingos ni celon. Ni inter popoloj la murojn detruos, Kaj ili ekkrakos kaj ili ekbruos, Kaj falos por ˆciam, ciam, kaj amo kaj vero Ekregos sur tero.

8

PAROLADOJ

3

9

Unua Unua Kongre Kongreso so Esperan Esperantis tista ta Boulog Boulogne ne sur Mer (1905) (1905)..

ˆ Parolado en la Unua  Generala Kunveno (Enkonduko de la “Deklaracio”) La organizanta komitato faris al mi la honoron, elekti min kiel prezidanton de l’ kongreso kongreso kaj mi akceptis tiun ˆci ci rolon kun danko. danko. Sed kompreneble kompreneble mi sole estas tro malforta por konduki la aferojn de l’ kongreso; tial vi havu la bonecon, elekti kiel helpon por mi, kelkajn vicprezidantojn. Oni proponis al mi la nomojn, kiujn mi nun prezentas al vi. Estas: s-ro rektoro Boirac el Francujo; s-ro advok advokato Michaux, Michaux, la organizanta organizanta prezidanto; prezidanto; s-ro generalo Sehert, membro de l’ akademio; s-ro kolonelo Pollen el Anglujo; s-ro d-ro Mybs el Germanujo. Nun tio ˆci ci estas la provizora oficistaro, oficista ro, kiun ni eble plenigos per p er la prezidantoj pr ezidantoj de la naciaj societoj en unu de la venontaj kunvenoj. La temo de nia hodia˘ ua parolado estas la “Deklaracio”. Sed anta˘ ua u ˆcio ni bezonas sekretariojn; mi proponas al vi kvar nomojn; estas: s-ro K¨ uhnl, uhnl, el Praha; s-ro Grabovski el Varsovio; s-ro Derva˘ u el Bulonjo; s-ro Boulet el Bulonjo. Nun mi petas la elektitajn personojn, veni al mi kaj doni al mi sian helpon. Kelkajn Kelkajn vortojn mi devas devas nun diri pri la deziroj, kiujn esprimis esprimis malgranda kunveno de I’a˘ utoroj utoroj de projektoj. Ni havis havis tiun tiun kunve kunvenon non anta˘ u unu horo kaj, ˆcar car la diversaj projekto pro jektojj estas la ˆcefa cefa afero afer o de nia parolado en la kunvenoj, ni decidis esprimi al la kongreso la deziron, ke ni faru nur diskutadojn pri ˆ ˆsajnis la projektoj, ne decidojn. Car sajnis al ni, ke fari iun ajn decidon, estas tro frue. frue. La projektoj ne estas pretaj pretaj por tio. Ni do faros nur nur diskutadojn diskutadojn kaj kaj en la fino de l’ kongreso mi faros la demandon, ˆcu cu vi akceptas mian manieron de konduko de l’ kongreso, ke ˆcio cio dirita estas nur projekto pro jekto a˘ au˘ propono; krom tio ni perdos tro multe multe da tempo por p or priparol priparolii la diversajn diversajn temojn. Ni do parolu pri projektoj nur en principo, kaj anta˘ u ˆcio cio ni elektu la projektojn, kiuj ne estas presitaj. Mi donos la vorton do al la sinjoroj, kies projektoj ne

PAROLADOJ

10

estas ankora˘ u konataj; konataj; poste ni parolu pri la demando, ˆcu cu estas necese, krei ligon a˘ u centran komitaton, ne parolante pri diversaj detaloj. Kiam la kongreso estos finita, tiam ni povas proponi provizoran komitaton, kiu, apogante sur diversaj opinioj, faros sian laboron en la da˘ uro uro de la tuta jaro! Poste en la sekvonta kongreso gi gˆi prezentos al ni programon de la laboro kaj tiam ni povos fari definitivajn decidojn. La˘u la programo, la unua kunveno estas dediˆcita cita al la “ Deklaracio”, kiun ˆ estas multaj personoj, kiuj ne havas klarecon pri mi volas proponi al vi. Car nia afero, ili deziras, ke ni faru iun ajn decidon; tial mi proponas al vi la “Deklaracion”; “Deklaracion”; mi legas al vi mian projekton kaj mi petas p etas vin, diri al mi, ˆcu cu vi ˆgin gin akceptas en principo. Por la detaloj ni elektos provizoran provizoran komitaton, komitaton, kiu severe provos la tekston, kaj la definitivan ni prezentos al vi en unu de la venontaj kunvenoj. Mi legas nun la projektan tekston de la “Deklaracio”:1 ˆ estas multaj, kiuj ne bone konas la rilatojn de la kolekto aprobita, Car mi klarigos en kelkaj vorto j la aferon. a feron. Sed por p or eviti ˆciun ciun malpacon, mi devas sciigi vin, ke mi esperas post interkonsento kun la firmo Hachette, ke nun ˆciuj ci uj ka˘ kauzoj u˘zoj de malpaco malaperas. En la komenco de mia batalado mi ne trovis ian alian manieron, por gardi la lernantojn de malbonaj libroj. Monopolo nenia ekzistas en nia afero kaj neniam ekzistos. ekzistos. La ˆcefa cefa kaj sola, kiun mi donis, estas privilegion; privilegion; mi ripetas ripetas la vorton vorton:: ne monopolon, monopolon, nur privileg privilegion ion!! Po Porr tio, la˘ u la deziro de l’ esperantistoj, mi volis havi ian firmon potencan, kaj nenia volus akcepti sen ke ˆgi gi ricevu ian privilegion. privilegion. Tial al la firmo Hachette Hachette mi lasis personan privilegion pri miaj verkoj kaj ne de l’ aliaj verkoj. Estas do nenia ombro de supozo! Vi nun a˘ udis la “Deklaracion” kaj mi petas vin, nun private pripensi ˆgian udis gian enhavon. Ni elektis komitaton por priparoli la definitivan tekston. -Oni nin ˆ nun atendas aten das ˆce ce la festeno! feste no! Ciujn aferojn, kiujn ni ne povos priparoli hodia˘u, u, ni povas priparoli en a venontaj kunvenoj.

1

Vidu la aldonon sur la paˆgo go 56. La sekvanta sekvanta klarigo klarigo temas pri punkto 7, kiu ne restis en la definitiva versio de la Deklaracio.

PAROLADOJ

4

11

Unua Unua Kongre Kongreso so Esperan Esperantis tista ta Boulog Boulogne ne sur Mer (1905) (1905)..

Oficiala Oficial a par parolado olado ˆce ce la festeno Gesinjoroj — Beda˘ urinde mi ne povas tiel bele paroli, kiel anta˘ urinde u mi s-ro Micha˘ u. Neniam mi parolas publike; pardonu do min, se eble mi ne tute flue u. parolas. Simple per kelkaj vortoj mi volas turni vian atenton sur la homon, al kiu ni dankas en la nuna momenta la grandan plezuron. Ni ˆgin gin dankas al s-ro Micha˘ u, la senlaca organizanto de la kongreso. Laboron li prenis sur sin u, ne malgrandan; malgrandan; li zorgis pri ˆcio, cio, tempon kaj volon volon li donis par la organizado organizado de nia grava grava festo. Tial Tial anta˘ u ˆcio cio mi levas levas mian glason al la sano de s-ro Micha˘ u kaj de ˆciuj ciuj liaj helpantoj. Poste mi devas anta˘ u ˆcio cio memori pri la urbo Bulonjo-sur-M Bulonjo-sur-Maro, aro, en kiu ni trovis tiel bonvolan gastamon. Mian glason mi levas pro la bona stato, la gloro kaj la honora de la urbo Bulonjo, la sano de la urbestrara, kaj de la reprezentanto de la komerca ˆcambro. cambro. Mi levas mian glason por la bona b ona stato de la granda kaj glora lando Francujo. Tiu ˆci ci lando havas havas la simpation simpation de la mondo, de ˆciuj ciuj popoloj. Por ni esperantistoj gi gˆi devas esti ankora˘ u pli kara. Ni povas diri, Francujo estas la lando, kiu multe multe faris por nia afero. Francujo estas ˆciam ciam la unua lando en ˆcio, cio, kio promesas iun bonon al la homaro. Nun mi volas volas anka˘ anka˘ u trinki por la sano de ˆciuj ciuj fratoj kaj fratinoj esiperantistaj. Ekzistas Ekzistas tre multaj multaj en diversaj landoj kaj urboj, kiuj volonte partoprenus kun ni al la granda kongreso, sed ili ne povis veni. Ni trinku por ilia sano. En la fino ni trinku entute generale gˆenerale por la gloro de la tuta homara kunfratiˆ go go de ˆciuj ciuj popoloj. Sed ni esperu, esperu, ke tio ˆci ci ne estas nur vortoj, tio ˆci ci fariˆ gu tute reala fakto, ke ni havu en la gu mondo grandan familion gefratan.

PAROLADOJ

5

12

La parolado de L. L. Zamenhof anta˘ u la Dua Kongreso Esperantista en Gen` eve eve en la 28-a de A˘ ugusto 1906. ugusto 1906.

Estimataj Estimataj sinjorinoj sinjorinoj kaj sinjoroj! sinjoroj! Mi esperas, esperas, ke mi plenumos plenumos la deziron deziron de ˆciuj ciuj alestantoj, se en la momento de la malfermo de nia dua kongreso kongreso mi esprimos en la nomo de vi ˆciuj ciuj mian koran dankon al la brava Svisa lando por la gastameco, kiun gi ˆgi montris al nia kongreso, kaj al lia Moˆsto sto la Prezidanto P rezidanto de la Svisa Konfederacio, kiu afable akceptis anta˘ u du monatoj nian deleˆ gitaron gitaron.. Apartan Apartan saluton saluton al la urbo Genevo, kiu jam multajn fojojn glore enskribis sian nomon en la historion de diversaj gravaj internaciaj aferoj. Permesu al mi anka˘ u esprimi en la nomo de vi ˆciuj ciuj koran dankon dankon al la organizintoj de la nuna kongreso, al la sindonaj Svisaj Esperantistoj, kiuj tiel multe kaj senlace laboris en la da˘ uro de la pasinta jaro, fondis preska˘ uro u en ˆciuj ciuj urbo j de la Svisa landogrupo jn Esperantistajn Esperantista jn kaj diligente faris fa ris ˆcion, cion, kion ili povis, por sukcesa pretigo de nia kongreso; al la Provizora Centra Organiza Komitato, kiu precipe en la persono de sia prezidanto tiel energie laboris kaj tiel diligente diligente zorgis pri ˆciuj ciuj preparoj; fine — sed certe ne malplej grave — al tiuj kaˆsitaj sitaj amikoj, kiuj per p er malavara fondo de la Centra Oficejo donis fortikan fundamenton por ˆciuj ciuj plej gravaj gravaj laboro j. ˆ Sinjorinoj kaj sinjoroj! Ce la malfermo de nia kongreso vi atendas de mi ian parolon; eble vi atendas de mi ion oficialan, ion indiferentan, palan kaj senenha senenhav van, kiel kiel estas estas ordinare ordinare la oficialaj oficialaj paroloj. paroloj. Tian Tian parolon parolon mi tamen tamen ne povas doni al vi. Mi ˆgenerale generale ne amas tiajn parolojn, sed precipe nun, en la nuna jaro, tia senkolora oficiala parolo estus granda peko de mia flanko. Mi venas el lando, kie nun multaj milionoj da homoj malfacile batalas por libereco libereco,, por la plej element elementaa homa libereco, libereco, por la rajtoj de homo. Pri tio ˆci ci mi tamen ne parolus al vi; ˆcar car se kiel privata homo ˆciu ciu el vi eble sekvas kun intereso la malfacilan bataladon en la granda multemili multemiliona ona lando, tamen kiel Esperantistojn Esperantisto jn tiu ˆci ci batalado ne povus vin tuˆsi, si, kaj nia kongreso havas havas nenion komunan kun aferoj politikaj. Sed krom la batalado pure politika, en la dirita lando estas nun farata io, kio nin kiel Esperantistojn ne povas ne tuˆsi: si: ni vidas en tiu lando kruelan bataladon inter la gentoj. Tie ne homo de unu lando pro politikaj patrolandaj interesoj atakas homojn de alia lando — tie la naturaj filoj de sama lando ˆetas etas sin kiel kruelaj bestoj kontra˘ kontra˘ u la tiel

PAROLADOJ

13

same naturaj filoj de tiu sama lando nur tial, ˆcar car ili apartenas al alia gento. gento. ˆ Ciutage estingiˆgis g is tie multe da homaj vivoj per batalado politika, sed multe pli da homaj vivoj estingiˆgas gas tie ˆciutage ciutage per batalado intergenta. Terura estas la stato de aferoj en la multelingva Ka˘ ukazo, terura estas la stato en la Okcid Okcident entaa Rusujo. Rusujo. Malbenit Malbenita, a, milfoje milfoje malbenit malbenitaa estu la interg intergen enta ta malamo! Kiam mi estis ankora˘ u infano, mi, en la urbo Bielostok, rigardadis kun doloro la reciprokan fremdecon, kiu dividas inter si la naturajn filojn de sama sama lando lando kaj sama sama urbo. Kaj mi revis revis tiam tiam,, ke pasos pasos certa certa nombro nombro da  jar  j aroo j, kaj ka j ˆcio ci o ˆsanˆ sa nˆ giˆgos gos kaj boniˆgos. gos. Kaj pasis efektive certa nombro da jaroj, kaj anstata˘ u miaj belaj sonˆgoj goj mi ekvidis ekvidis teruran efektiva efektivaˆon: en la stratoj de mia m ia malfeliˆ ma lfeliˆca ca urbo u rbo de naskiˆ n askiˆgo go sovaˆgaj gaj homoj kun hakiloj hakiloj kaj feraj stangoj sin ˆetis etis kiel plej kruelaj kruela j besto b estojj kontra˘ u trankvilaj loˆgantoj, gantoj, kies tuta kulpo konsistis nur en tio, ke ili parolis alian lingvon kaj havis alian gentan religion, ol tiuj tiu j ˆci ci sovaˆguloj. guloj. Pro tio oni frakasi frakasiss la kraniojn, kraniojn, kaj elpikis elpikis la okulojn al viroj kaj virinoj, virinoj, kaduk kadukaj aj maljun maljunuloj uloj kaj senhelp senhelpaj aj infanoj! infanoj! Mi ne volas volas rakonti rakonti al vi la terurajn detalojn de la bestega Bielostok Bielostokaa buˆ cado; cado; al vi kiel al Esperantistoj mi volas nur diri, ke terure altaj kaj dikaj estas ankora˘ u la interpopolaj muroj, kontra˘ u kiuj ni batalas. Oni scias, ke ne la Rusa gento estas kulpa en la besta buˆcado cado en Bielostok kaj multaj multa j aliaj alia j urboj, urb oj, ˆcar car la Rusa gento neniam ne niam estias kruela kr uela kaj sangavida; sa ngavida; oni scias, ke ne la Tataroj ataro j kaj Armenoj Armeno j estas kulpaj kulpa j en la konstanta buˆcado, cado, ˆcar ca r amba amba˘ u˘ gentoj estas gentoj trankvilaj, ne deziras altrudi al iu sian regadon, kaj la sola, kion ili deziras, estas nur, ke oni lasu ilin trankvile vivi. Oni scias nun tute klare, ke kulpa estas aro da abomenindaj krimuloj, kiuj per diversaj kaj plej malnoblaj rimedoj, per amase dismetataj mensogoj kaj kalumnioj alumnioj arte kreas teruran malamon inter unuj gentoj kaj aliaj. Sed ˆcu cu la plej grandaj mensogoj kaj kalumnioj povus doni tiajn terurajn fruktojn, se la gentoj sin reciproke bone konus, se inter ili ne starus altaj kaj dikaj muroj, kiuj malpermesas al ili libere komunikiˆgadi gadi inter si kaj vidi, ke la membroj de aliaj gentoj estas tute tiaj samaj homoj, kiel la membroj de nia gento, ke ilia literaturo ne predikas iajn terurajn krimojn, sed havas tiun saman etikon kaj tiujn samajnidealojn kiel nia? Rompu, rompu la murojn inter la popoloj, doni al ili la eblon, libere konatiˆgi gi kaj komunikiˆgi g i sur ne˘ utrala utrala fundamento, fundamento, kaj nur tiam povos povos malaperi malaperi tiaj bestaˆ bestaˆoj, kiujn kiujn ni nu nun n vidas vidas en diversaj diversaj lokoj! Ni ne estas tiel naivaj, kiel pensas pri ni kelkaj personoj; ni ne kredas, ke ne˘utrala utrala fundamento fundamento faros el la homoj anˆ gelojn; ni scias tre bone, ke la homoj gelojn; malbonaj anka˘ u poste restos malbonaj; sed ni kredas, ke komunikiˆ gado gado kaj konatiˆ gado gado sur ne˘ utrala fundamento forigos almena˘ utrala u la grandan amason de tiuj besta b estaˆˆoj o j kaj krimoj, kiuj estas est as ka˘ uzataj ne de malbona volo, sed simple uzataj de sinnekonado kaj de devigata sinaltrudado. Nun, kiam en diversaj lokoj de la mondo la batalado inter la gentoj fariˆgis gis

PAROLADOJ

14

tiel kruela, ni, Esperantistoj, devas labori pli energie ol iam. Sed por ke nia laborado estu fruktoporta, ni devas anta˘ u ˆcio cio bone klarigi al ni la internan ideon de la Esperantismo. Ni ˆciuj ciuj senkonscie ofte o fte aludadis tiun ˆci ci ideon en niaj paroloj kaj verkoj, sed neniam parolis pri gi gˆi pli klare. Estas jam tempo, ke ni parolu pli klare kaj precize. El la deklaracio deklaracio unuan unuanime ime akceptita akceptita en la Boulogne’a Boulogne’a kongreso, kongreso, ni ˆciuj ciuj scias, scias, kio estas estas la Esperan Esperantis tismo mo en rilato rilato praktik praktika; a; el tiu ˆci ci deklarac deklaracio io ni anka˘ u scias, ke “Esperantisto “Esperantisto estas nomata ˆciu ciu persono, kiu uzas la lingvon lingvon Esperanto tute egale, por kiaj celoj li gin gˆin uzas”. uzas”. Esperan Esperantis tisto to sekve estas ne sole tiu persono, kiu uzas Esperanton sole kaj ekskluzive por celoj praktikaj; Esperantisto Esperantisto anka˘ anka˘ u estas persono, kiu uzas Esperanton, por gajni per gi gˆi monon; Esperantisto estas persono, kiu uzas Esperanton nur por amuziˆ gadi; gadi; Esperan Esperantis tisto to fine estas estas eˆc tiu persono, persono, kiu uzas Esperan Esperanton ton por celoj plej malbonaj malbonaj kaj malamaj. malamaj. Sed krom krom la flanko flanko praktik praktika, a, deviga deviga por p or ˆciuj ciuj kaj montrita en la deklaracio, la Esperantismo havas ankora˘ u alian flankon, ne devigan, sed multe pli grav g ravan, an, flankon idean. Tiun ˆci ci flankon diversaj Esperantistoj povas klarigi al si en la plej diversa maniero kaj en la plej diversaj gradoj. Tial, por eviti ˆciun ciun malpacon, malpacon, la Esperantistoj Esperantistoj decidis, decidis, lasi al ˆciu ciu plenan liberecon akcepti la internan ideon de la Esperantismo en tiu formo kaj grado, kiel li mem deziras, a˘u — se li volas — eˆ c tute ne akcept akceptii por la Esperantismo ian ideon. Por demeti de unuj Esperantistoj Esperantistoj ˆcian cian respondecon por la agoj kaj idealoj de aliaj Esperantistoj, la Bulonja deklaracio precizigis la oficialan, de d e ˆciuj ciuj sendispute akceptitan esencon esenco n de la EsperantEsp erantˆ alia espero a˘ ismo kaj aldonis la sekvantajn vortojn: “Ciu u revo, kiun tiu a˘ u alia persono ligas kun la Esperantismo, estas lia afero pure privata, por kiu la Esperantis Esperantismo mo ne respondas respondas”. ”. Sed beda˘ urinde la vorton “privata” kelkaj urinde amikoj-Esperantistoj klarigis al si en la senco de “malpermesata”, kaj tiamaniere, anstata˘ u konservi por la interna ideo de la Esperantismo la eblon tute libere disvolviˆgi, gi, ili volis tiun ideon tute mortigi. Se ni, batalantoj por Esperanto, propravole donis al la vasta mondo plenan rajton rigardi Esperanton nur de gia gˆia flanko praktika kaj uzadi ˆgin gin nur por nia utilo, u tilo, tio t io ˆci ci kompreneble al neniu donas la rajto r ajton n postuli, p ostuli, ke ni ˆciuj ciuj vidu en Esperanto nur aferon praktikan. Beda˘ urinde en la lasta tempo inter urinde la Esperantistoj aperis tiaj tia j voˆ voˆcoj, coj, kiuj diras: “Esperanto “Esperanto estas nur lingvo; lingvo; evitu ligi eˆc tute private la Esperantismon kun ia ideo, ˆcar car alie oni pensos ke ni ˆciuj ciuj havas havas tiun ideon, ka j ni malplaˆcos cos al diversaj persono j, kiuj ne amas tiun ideon!” Ho kiaj vortoj! El la timo, ke ni eble ne plaˆcos cos al tiuj personoj, kiuj mem volas volas uzi Esperanton nur por aferoj praktikaj praktikaj por ili, ni devas devas ˆciuj ciuj elˆ elˆsiri siri el nia koro tiun parton de la Esperantismo, Esperantismo, kiu estas la plej grava, grava, la plej sankta, tiun ideon, kiu estis la ˆcefa cefa celo de la afero de Esperanto, Esperanto, kiu estis la stelo, kiu ˆciam ciam gvidadis ˆciujn ciujn batalantojn por Esperanto! Ho, ne, ne, neniam! Kun energia ene rgia protesto pr otesto ni forˆetas etas tiun ˆci ci postulon. p ostulon. Se nin, la unuajn unua jn

PAROLADOJ

15

batalantojn batalantojn por Esperanto, Esperanto, oni devigos, devigos, ke ni evitu en nia agado ˆcion cion idean, ni indigne ind igne disˆsiros siros kaj bruligos br uligos ˆcion, cion, kion ni n i skribis skri bis por p or Esper Es peranto, anto, ni neniigos ne niigos kun doloro la laborojn labor ojn kaj ofero jn de nia tuta vivo, ni forˆ forˆetos malproksimen la verdan stelon, kiu sidas sur nia brusto, kaj ni ekkrios kun abomeno: “Kun tia Esperanto, kiu devas servi ekskluzive nur al celoj de komerco kaj praktika utileco utileco,, ni volas havi havi nenion nenion komunan komunan!” !” Venos iam la tempo, tempo, kiam kiam Esperanto, fariˆginte ginte posedaˆ posedaˆo de la tuta homaro, perdos sian karakteron idean; tiam gi ˆgi fariˆgos gos jam nur lingvo, oni jam ne batalados por gi, gˆi, oni nur tirados el gi gˆi profiton. profiton. Sed nun, nun, kiam kiam preska˘ preska˘ u ˆciuj ciuj Esperantistoj Esperantisto j estas ankora˘ u ne profitantoj, profitantoj, sed nur batalantoj, ni ˆciuj ciuj konscias tre bone, ke al laborado por p or Esperanto instigas nin ne la penso pri praktika utileco, sed nur la penso pri la sankta, sankta, granda granda kaj grav grava ideo, ideo, kiun kiun lingv lingvoin ointern ternaci aciaa en si enhav enhavas. Tiu ˆci ci ideo ide o — vi ˆciuj ciu j sentas sent as gin gˆin tre bone — estas frateco kaj justeco inter ˆciuj ciuj popoloj. Tiu ˆci ci ideo akompanadis akompanadis Esperantismon Esperantismon de la unua momento momento de ˆ instigis la a˘utoron gia ˆgia naskiˆgo go gis gˆis la nuna tempo. Gi utoron de Esperanto, kiam li estis ankora˘ u malgranda infano; kiam anta˘ u dudek ok jaroj rondeto de  junaj diversgentaj gimnazianoj festis la unuan signon de vivo de la estonta Esperanto, Esperanto, ili kantis kantis kanton, anton, en kiu post p ost ˆciu ciu strofo estis ripetataj la vortoj: “malamikeco de la nacioj, falu, falu, jam estas tempo”. Nia himno kantas kantas pri p ri la “nova “nova sento, se nto, kiu venis en la mondon”, mon don”, ˆciuj ciuj verkoj, verko j, vortoj kaj agoj ago j de la iniciatoro kaj ka j de la nunaj Esperantistoj Esperantisto j ˆciam ciam spiras tute tu te klare tiun saman ideon. Neniam ni kaˆ kaˆsis sis nian ideon, neniam povis esti eˆc la plej malgranda dubo pri gi, gˆi, ˆcar car ˆciu ciu paroli par oliss pri gi, gˆi, kaj sindone sindone laboris. laboris. Kial Kial do aliˆgis gis al ni la personoj, kiuj vidas en Esperanto “nur lingvon”? Kial ili ne timis, ke la mondo kulpigos ilin pri granda krimo, nome pri la deziro, helpi ˆ ili ne vidas, ke iliaj paroloj estas al iom-post-ioma iom-post-ioma unuiˆ go go de la homaro? Cu kontra˘ uaj al iliaj propraj sentoj kaj ke ili senkonscie revas pri tio sama, pri uaj kio ni revas, kvankam pro neˆgusta gusta timo anta˘ u sensencaj atakantoj ili penas tion ti on ˆci ci nei? ne i? Se mi, la tutan pli bonan parton de mia vivo memvole pasigis en grandaj suferoj sufero j kaj oferoj ofer oj kaj ne rezervis rez ervis por mi eˆc ian ra jton de a˘ autoreco utor ˘ eco — ˆcu cu mi m i faris far is tion ˆci ci pro ia praktika praktika utileco? utileco? Se la unuaj Esperantistoj Esperantistoj pacience elmetadis sin ne sole al konstanta konstanta mokado, mokado, sed eˆc al grandaj oferoj, kaj ekzemple ekzemple unu malriˆca ca instruistin instr uistinoo longan longa n tempon temp on suferis sufer is malsaton, malsat on, nur por ke ˆsi si povu ˆspari iom da mono per la propagando de Esperanto — ˆcu cu ili ˆciuj ciuj faris tion ˆci ci pro ia praktika utileco? Se ofte personoj alforˆ gitaj al la lito de morto skribadis al mi, ke Esperanto gitaj estas la sola konsolo de ilia finiˆganta ganta vivo, ˆcu cu ili pensis tiam pri ia praktika ˆ utileco? Ho, ne, ne, ne! Ciuj memoris nur pri la interna ideo entenata en la Esperantis Esp erantismo; mo; ˆciuj ciuj ˆsatis Esperanto Esp eranton n ne tial, ke gi gˆi alproksimigas reciproke la korpojn de la homoj, eˆc ne tial, ke gi gˆi alproksimigas la cerbojn de la homoj, sed nur tial, ke ˆci ci alproksimigas iliajn korojn.

PAROLADOJ

16

Vi memoras, kiel forte ni ˆciuj ciuj estis entuziasmigitaj en Bulonjo ˆce ce l’ Maro. ˆ Ciuj personoj, kiuj partoprenis en la tiea kongreso, konservis pri gi gˆi la plej agrabla agrablan n kaj plej plej entuzi entuziasm asman an memoron memoron por la tuta vivo, vivo, ˆciuj ciuj gin ˆ nomas “la neforges neforgesebla ebla kongre kongreso”. so”. Kio do tiel entuzi entuziasm asmigi igiss la membrojn membrojn de la ˆ kongreso? Cu la l a amuzo a muzo j per p er si s i mem? me m? Ne, ˆciu ciu ja povas p ovas havi hav i sur su r ˆciu ciu paˆso so multe mu lte pli grandajn amuzojn, a˘ uskulti uskulti teatraˆ teatraˆojn kaj kantojn multe multe pli bonajn kaj ˆ plenumatajn ne de nespertaj diletantoj, sed de plej perfektaj specialistoj! Cu nin entuzia entuziasmi smigis gis la granda granda talento talento de la parolant parolantoj? oj? Ne; ni tiajn ne havis havis ˆ la fakto, ke ni komprenis nin reciproke? en Bulonjo. Cu recipr oke? Sed en ˆciu ciu kongreso de samnacianoj ni ja komprenas nin ne malpli bone, kaj tamen nenio nin entuziasmigis. Ne, vi ˆciuj ciuj sentas tre bone, b one, ke nin entuziasmigis ne la amuzoj per si mem, ne la reciproka reciproka sinkomprenado sinkomprenado per si mem, ne la praktika praktika utileco, kiun Esperanto Esp eranto montris, sed la interna ideo de la Esperantismo, kiun ni ˆciuj ciuj sentis sentis en nia koro. koro. Ni sentis, sentis, ke komenci komenciˆ gˆas la falado de la muroj inter la gas popoloj, ni sentis la spiriton spiriton de ˆciuhoma ciuhoma frateco. Ni konsciis konsciis tre bone, ke, ˆgis g is la fina malapero de la muroj, estas ankora˘ u tre kaj tre malproksime; sed ni sentis, ke ni estas atestantoj de la unua forta ekbato kontra˘ u tiuj muroj; ni sentis, ke anta˘ u niaj okuloj flugas ia fantomo de pli bona estonteco, fantomo ankora˘ u tre nebula, kiu tamen de nun ˆciam ciam pli kaj pli korpiˆ gados gados kaj potenciˆ gados. gados. Jes, miaj karaj kunlaborantoj! kunlaborantoj! Por la indiferenta indiferenta mondo Esperanto povas ˆ esti nur afero de praktika utileco. Ciu, kiu uzas Esperanton a˘ u laboras por gi, ˆgi, estas Esperantisto, Esperantisto, kaj ˆciu ciu Esperantisto Esperantisto havas havas plenan ra jton vidi en Esperanto nur lingvon lingvon simplan, simplan, malvarman malvarman internacian internacian kompreniˆ kompreniˆ gilon, similan al la mara mara signaro signaro,, kvank kvankam am pli perfektan. perfektan. Tiaj Esperan Esperantis tistoj toj kredebl kredeblee ne venas al niaj kongresoj a˘ u venos al ili nur por celoj esploraj, praktikaj a˘u por malvarma diskutado pri demandoj pure lingvaj, pure akademiaj, kaj ili ne partoprenos en nia gojo gˆojo kaj entuziasmo, entuziasmo, kiu eble ˆsajnos sajnos al ili naiva kaj infana. Sed tiuj Esperantistoj, Esperantistoj, kiuj apartenas al nia afero ne per sia kapo, kapo, sed per sia koro, tiuj ˆciam ciam sentos kaj ˆsatos satos en Esperanto Esp eranto anta˘ u ˆcio gian gˆian internan ideon; ili ne timos, ke la mondo moke nomas ilin utopiistoj, kaj la naciaj ˆsovinisto sovinist o j eˆc atakos ilian idealon idealo n kvaza˘ u krimon; ili estos fieraj pri tiu nomo ˆ nia nova kongreso fortikigos en ili la amon al la interna de utopiistoj. Ciu ideo ideo de la Esperan Esperantis tismo, mo, kaj iom post iom niaj ˆciujaraj ciujaraj kongre kongresoj soj fariˆ farigos ˆ konstanta festo de la homaro kaj de homa frateco.

PAROLADOJ

6

17

La parolado de L. L. Zamenhof anta˘ u la Tria Kongreso Esperantista en Cambridge en la 12-a de A˘ ugusto 1907. ugusto 1907.

Karaj samideanoj! Konforme al la gisnuna gˆisnuna moro, mi komencas mian parolon per tio, ke mi permesas p ermesas al mi en la nomo de ˆciuj ciuj kongresanoj kongresanoj esprimi esprimi nian saluton kaj dankon al la lando, kiu gastame nin akceptis, kaj precipe al niaj Britaj samideanoj, kiuj per multaj laboroj kaj granda zorgemo pretigis por ni tiun tiun feston, feston, en kiu ni nu nun n ˆciuj ciuj partoprena partoprenas. s. De la moment momento, o, kiam kiam niaj Britaj Brita j amikoj amiko j invitis nin al si, ni ˆciuj ciuj estis konvinkitaj, ke nia kongreso en ilia lando havos apartan signifon kaj estos epokofaranta. Kaj ne estas malfacile anta˘ uvidi, uvidi, ke nia espero nin ne trompos, ˆcar car tion ˆci ci garantias al ni ne sole la konata energio kaj sindoneco de niaj Britaj amikoj, sed anka˘ u la karaktero mem de ilia lando. La fakto, ke ni kongresas nun en glora universitata urbo de Granda Britujo, havas havas grandan signifon. La kontra˘ uuloj de nia ideo konstante ripetadis al ni, ke la Angle parolantaj popoloj neniam al ni aliˆ gos, gos, ˆcar car ne sole ili malpli ol ˆciuj ciuj aliaj aliaj popoloj sentas sentas la bezonon bezonon de lingv lingvoo intern internaci acia, a, sed por ili la fortikiˆgado gado de lingvo lingvo internacia internacia estas rekte malutila, malutila, ˆcar car tia lingvo lingvo konkurkonkurados en la mondo anta˘ u ˆcio cio kun la lingvo Angla, kiu celas fariˆ gi gi internacia. Kaj tamen rigardu, kiel forte eraris niaj kontra˘ uuloj! Rigardu, kiel multope uuloj!  jam aliˆ gis al ni la Britoj, kiuj tiel nevolonte lernas aliajn lingvojn krom sia gis nacia; rigardu, kun kia amo ili preparis nian kongreson kaj en kia granda nombro nombro ili aperis, por deziri al ni bonv b onvenon! enon! Tio ˆci ci montras montras anta˘ u ˆcio, ci o, ke la homoj komencis jam kompreni, ke lingvo internacia estas utila ne solo por popoloj malfortaj, sed anka˘ u por popoloj fortaj; sed tio ˆci ci montras montras ankora˘ ankora˘ u alian aferon, multe pli gravan: ke la homoj vidas en la Esperantismo ne sole aferon de egoisma oportuneco, sed gravan ideon de intergenta justeco kaj frateco, kaj al tiu ˆci ci ideo volas volas servi la noblaj homoj de ˆciuj ciuj popoloj, p opoloj, tute egale, ˆcu cu iliaj popoloj estas fortaj forta j a˘ u malfortaj, malforta j, kaj ˆcu cu la intergenta justeco juste co estas por ili profita a˘u malprofita. malprofita. Ni scias, scias, ke la plimu plimulton lton de niaj Britaj Britaj samideanoj alkondukis al ni la interna ideo de la Esperantismo, kaj ni tiom pli ˆgoje goje esprimas al niaj Britaj amikoj nian koran dankon. La Kembriˆ ganoj ganoj akceptas akceptas nin hodia˘ u ne kiel komercistojn, kiuj alportas al ili profiton, sed kiel

PAROLADOJ

18

apostolo jn de ideo homara, kiun ili komprenas kaj ˆsatas; satas; koran dankon al la Kembriˆ ganoj, koran dankon al la glora Kembriˆga ganoj, ga universitato, kiu pruntis al ni siajn ˆcambrojn, cambrojn, koran dankon al la Kembriˆ ga urbestraro, kiu gastame ga zorgis pri nia bono. Ni kore salutas vin, granda Brita popolo, ni plej respekte salutas vian altan reprezentanton, Lian Reˆ gan gan Moˆston. ston. Vivu la Reˆ g’ g ’ al vi, tre longe vivu Li, gardu Lin Di’! Samideanoj! Samideanoj! En la momento de la malfermo malfermo de nia tria kongreso ni ne povas silenti pri la tro multaj amikoj, kiujn la morto kaptis dum la pasinta jaro; ˆ vi ˆciuj ciuj memoras, ke tuj post la Geneva kongreso, ni sciiˆgis gis pri la malfeliˆ malfe liˆca ca morto morto de D-ro D-ro Lloyd, Lloyd, prezidan prezidanto to de Liverpoola Liverpoola Grupo. Ni perdi p erdiss anka˘ anka˘ u du eminentajn amikojn de nia afero, la gloran scienculon Berthelot kaj Prof-on Michael Foster, kiu esperis nin akcepti en Kembriˆ go. go. Fine, Fine, mortis mortis nia plej plej kara samideano kaj amiko, kiu estis la animo de niaj gisnunaj gˆisnunaj kongresoj, la ˆ ˆcefa cefa motoro de nia lasta kongreso en e n Genevo, Genevo, la fondinto, subteninto subteninto kaj inspirinto de nia Konstanta Kongresa Kongre sa Komitato. Vi ˆciuj ciuj scias, pri pr i kiu mi parolas. Nia neforgesebla amiko Javal plu ne ekzistas. Al vi, amikoj-Esperantistoj de ˆciuj ciuj landoj, kaj al vi, niaj estimataj estimataj gastoj, kiuj simpatias nian aferon, mi proponas, ke ni honoru la memoron de nia multemerita samideano kaj de ˆciuj ciuj mortintaj Esperantistoj Esperantisto j per leviˆ go go de niaj seˆgoj. goj. Samidean Samideanoj! oj! An Anta˘ ta˘ u tri semajnoj finiˆ gis g is ˆguste g uste dudek jaroj de la tago, kiam aperis publike publike la unua libro pri la lingvo Esperanto. En ˆciuj ciuj partoj parto j de la mondo la Esperantistoj festis tiun tagon. Kiel fondinto fondinto de Esperanto, mi ˆ mi ne ricevis en tiu tago multajn gratulajn telegramojn kaj leterojn. Car havas havas kancelarion, sed mi devas mem ˆcion cion plenumi en e n miaj mia j libera lib erajj horo j, tiel oni facile komprenos, ke resp ondi ˆciujn ciujn ricevita jn esprimo jn de amikeco estis por mi afero afero absolut absolutee ne ebla, kaj oni min facile facile pardonos. pardonos. Mi uzas nun la bonan okazon, por esprimi mian plej sinceran sincera n dankon al ˆciuj, ciuj, kiuj sendis al mi amik amikajn bondezir bondezirojn. ojn. La gratuloj gratuloj apartena apartenass kompre komprenebl neblee ne al mi persone, sed al la tuta batalantaro Esperantista, kaj mi estas nur la centra punkto, en kiu kolektiˆgis gis ˆciuj ciuj gratuloj, gratulo j, por resalti de tie al ˆciuj ciuj flankoj de la mondo, al ˆciuj ciuj lokoj, loko j, kie loˆgas gas kaj laboras niaj senlacaj senlacaj samidean samideanoj. oj. Kvaza˘ Kvaza˘ u silente komisiita de la tuta Esperantistaro, E sperantistaro, mi vokas al ˆciuj ciuj Esperantistaj Esp erantistaj batalantoj: Mi vin gratulas! gratulas! Mi kore vin gratulas, gratulas, ke vi pacience pacience eltenis eltenis en la da˘ uro uro de dudek jaroj, malgra˘ u la multaj multaj atakoj atakoj kaj malagrabla malagrablaˆˆoj, oj, kiuj al neniu el vi mankis. Mi kore vin gratulas pro tiuj rezultatoj, kiujn donis via energia kaj sindona dudek-jara laborado. Dudek jaroj da laborado por la Esperantismo! Kion tio signifas, — oni komprenos nur iam poste, kiam oni legos la detalan historion de la Esperantismo. Kian grandegan gravecon havas niaj gisnunaj gˆisnunaj akiroj, tion oni anka˘ anka˘ u ˆguste guste komprenos nur iam poste, kiam oni ekscios detale la historion de niaj unuaj jaroj, kiam la akiro de ˆciu ciu nova nova Esperantisto Esperantisto estis ligita kun senfina laborado kaj oferado. Multaj el vi konas la historion de la lastaj dek jaroj de la Esperantismo,

PAROLADOJ

19

kiam la longe dormintaj semoj komencis doni la unuajn trunketojn; sed tre malmultaj el vi konas la historion de la unuaj dek jaroj, kiuj konsistis el senfina, ˆsajne sajne tute sensukcesa semado. La historio historio de la Esperantismo Esperantismo iam rakontos al vi pri ˆciuj ciuj tiamaj tiama j semantoj. Nun nia afero staras staras forte. forte. La glacia tavolo tavolo da anta˘ anta˘ ujuˆgoj g oj de la mondo ˆ jaro potence estas rompita, kaj nia afero kreskas regule kaj senhalte. Ciu pligrandigas niajn fortojn, kaj ni iras al nia celo jam kun plena trankvileco. Centoj da miloj da radikoj kaj radiketoj subtenas nian arbon, kiu jam ne timas timas la venton. venton. La naturo, naturo, kiu longan longan tempon batalis batalis kontra˘ kontra˘ u ni, batalas nun por ni, ˆcar car tiu sama forto de inercio, kiu longan tempon terure malhelpis ˆciun ci un nian ni an paˆson, so n, gi gˆi mem ˆsovas sovas nin anta˘ antauen. u˘en. Eˆc se ni volus halti, ni jam ne povus. Mi transiras al la vera temo de mia hodia˘ua ua parolado. parolado. Mi volas volas paroli paroli al vi hodia˘ u pri la esenco esenco kaj celo celo de niaj niaj kongres ongresoj. oj. Sed Sed por evit evitii ˆcian c ian malkompreniˆgon, gon, mi tuj en la komenco atentigas vin, ke mia parolo ne estas io oficiala, ˆgi gi prezentas prezentas simple simple mian personan p ersonan opinion, kiun ˆciu ciu el vi povas povas aprobi a˘ u ne aprobi. ˆ Car ni decidis kunvenadi ˆciujare ciujare el ˆciuj ciuj landoj lando j de la mondo kaj multaj el ni faras eˆc tre grandajn oferojn, por povi partopreni en niaj kongresoj, kongresoj, tial ni devas devas klarigi klarigi al ni, por kio ni kunvenas kunvenas.. Se ni konsc konscios ios bone la esencon esencon kaj celon de niaj kongresoj, tiam ni venados al ili kun ˆciam ciam freˆsa sa kaj neniam malfortiˆganta ganta entuziasmo, kiel homoj, kiuj klare vidas anta˘ u si la belan celon, al kiu ili iras; sed se ni ne konscios la celon de niaj kongresoj tiam ni balda˘u tute malvarmiˆgos gos por ili, kiel homoj, kiuj vagas sencele kaj kiujn tiu vagado ˆ ni kunvenas por balda˘ u lacigas lacigas kaj enuig enuigas. as. Po Porr kio do ni kunve kunvenas nas?? Cu paroli pri Esperantaj Esperanta j lingvaj lingvaj demando j? Ne! tiuj ˆci ci demandoj apartenas apar tenas ne al la kongreso, sed ekskluzive al la Lingva Komitato, kaj por p or ili sufiˆcus cus kongreso ˆ ni kunvenas por ekzerciˆgi de komitatanoj. Cu gi en Esperan Esperanta ta parolado? parolado? Po Porr tio sola ni ne bezonas veturi al kongreso, kongreso, ˆcar car en niaj hejmaj grupoj ni pov p ovas as en la da˘ uro de la tuta jaro multe pli ekzerciˆgi, uro g i, ol en la kelkaj tagoj de la kongreso, kaj por la sola kelkataga ekzerciˆ go en parolado neniu entreprenus go ˆ vojaˆ gojn. gojn. Cu ni kunvenas por fari manifestacion kaj sekve propagandon? Jes, certe! Sed ˆcar car el cent kongresanoj almena˘ u na˘ udek-na˘ udek-na˘u havas de Esperanto nur moralan profiton, por kio do ni gin gˆin propaga propagand ndas? as? Mi ne dubas, dubas, ke plimu plimulto lto el vi donos al ni nur un unu u respondon respondon:: Ni faras manifestac manifestacion ion kaj propagan propagandon don por la Esperan Esperantis tismo mo ne pro ia utilo, utilo, kiun kiun ˆciu ciu el ni persone persone povas havi de ˆgi, gi, sed pro tiu gravega signifo, kiun la Esperantismo havas por la tuta homaro, pro tiu komunehoma celo, kiu nin, aktivajn Esperantistojn, altiris al Esperanto; ni kunvenas ˆciujare ciujare el ˆciuj ciuj partoj parto j de la mondo, por havi la gojon gˆojon vidi samideanojn, por premi al ili la manon, por varmigi en ni per reciproka renkontiˆ go kaj kunvivo la amon kaj entuziasmon por la ideo, kiun go la Esperantismo en si enhavas. enhavas. Kiel la antikv antikvaj aj Hebreoj tri fojojn fo jojn ˆciujare ciujare

PAROLADOJ

20

kunvenadis en Jeruzalemo, por vigligadi en si la amon al la ideo monoteisma, tiel ni ˆciujare ciuja re kunvenas ku nvenas en la ˆcefurbo cefur bo de Esper Es perantujo, antujo, por vigligi en ni n i la amon a mon al la ideo Esperantisma. Kaj tio ˆci ci estas la ˆcefa cefa esenco kaj la ˆcefa cefa celo de niaj kongresoj. ˆ la mondo ˆciam Car ciam komprenis, komprenis, ke la Esperantismo Esperantismo estas forte ligita ligita kun certa interna ideo, kaj tre multaj personoj ne volis lerni kaj uzi Esperanton nur tial, ˆcar car ili ne volis esti rigardataj kiel partianoj de ia ideo, tial — por ne fortimigi de ni grandajn amasojn, — ni estis devigitaj klarigi per la Bulonja deklaracio, ke la simpla Esperantisteco, t.e. la uzado de la lingvo Esperanto, neniun devigas esti partiano de tiu a˘ u alia ideo, ke ˆciu ciu Esperantisto restas homo tute libera kaj unuj Esperantistoj ne respondas por la ideoj de aliaj Esperan Esperantis tistoj. toj. Sed se la simpla simpla praktik praktikaa Esperan Esperantis tisteco teco,, t.e. t.e. la simpla simpla lerlernado kaj uzado de Esperanto, neniun devigas aliˆ gi al ia ideo, tamen neniu gi povas dubi, ke ˆciujn, ciujn , a˘u almena˘ u la grandegan plimulton de la personoj, kiuj batalas por Esperanto, ligas unu komuna ideo, kiu estas la tuta stimulo de ilia laborado. ˆ privata Esperantisto povas havi tiajn konvinkojn a˘ Ciu u fari tiajn agojn, kiajn li volas, kaj ni ne respondas por liaj konvinkoj, nek agoj, kiel li ne respondas respondas por niaj. Li povas povas esti la plej plej granda granda egoisto, egoisto, genta genta ˆsovin sovinist isto, o, malamantoj de homoj a˘ u eˆc la plej malnobla krimulo, krimulo, kaj se li nur uzas la lingvon Esperanto, ni ne povas malpermesi al li, nomi sin Esperantisto. Sed se li volas veni al Esperantista kongreso, a˘ u se li volas aliˆgi gi al alia institucio, kiu portas la verdan verdan standardon, standardon, tiam la afero ˆsanˆ sanˆ giˆgas. g as. Tiam Tiam li venas venas en landon, kiu havas siajn apartajn leˆgojn, gojn, siajn apartajn morojn kaj principojn. En Esperantujo regas ne sole la lingvo Esperanto, sed anka˘ u la interna ideo de la Esperantismo; en Esperantujo regas ne sole la oficiala generala gˆenerala Esperantismo, — tie regas anka˘ u io alia, io ˆgis gis nun ankora˘ u ne precize formulit mulita, a, sed tre bone sentata sentata de ˆciuj ciuj Esperan Esperantuja tujanoj noj — tie regas regas la verda verda standardo! Kio estas la verda standardo? Se por iu komercisto, kiu uzas Esperanton nur por p or vendi sia jn komercaˆ komercaˆojn, a˘ u por iu sportisto, kiu uzas Esperanton nur por amuziˆ gi, nia standardo estas simpla signo de nia lingvo, simpla intergi, konsentita dekoracio por niaj kongresoj kaj institucioj — ni, Esperantistojˆ estas por ni io sankata, batalantoj certe vidas en nia standardo ion alian: Gi gi ˆgi estas estas la signo, signo, sub kiu ni marˆ marˆsas sas al nia paca batalado, batalado, gi gˆi estas la voˆco, co, kiu konstante konstante memorigas memorigas al ni, ke ni laboras por p or Esperanto nur tial, ˆcar car ni esperas, ke pli a˘u malpli frue, eble post multaj jarcentoj, Sur ne˘  utrala lingva fundamento, Komprenante unu la alian, La popoloj faros en konsento Unu grandan rondon familian.

PAROLADOJ

21

Ni konstante ripetadis, ke ni tute ne deziras nin enmiksi en la internan vivon de la gentoj, sed ni deziras nur nur krei ligantan ligantan ponton inter inter la gentoj. La devizo de la ideaj Esperantistoj, neniam gis gˆis nun precize formulita, sed ˆciam ciam klare sentata sentata,, estas: estas: “Ni deziras deziras krei ne˘ utralan fundamenton, sur kiu la diversaj utralan homaj gentoj povus pace kaj frate interkomunikiˆ gadi, g adi, ne altrudante al si reciproke siajn gentajn apartaˆ apartaˆojn”. ojn ”. Tia, la˘ u mia opinio, estas la devizo de la verda standardo, de tiu bela kaj majesta maje sta standardo, kiu kunvokas kunvokas nin ˆciujare ciujare el ˆciuj ciuj partoj parto j de la mondo en la nomo de la plej bela revo de la homaro. Por formuli precize pr ecize ˆciujn ciujn detalojn det alojn de la dirita devizo, ne venis ankora˘ u la tempo; ili formuliˆgos gos per si mem, iom post p ost iom, per nia ˆciujara ciujara kunvenado kunvenado kaj kunviv kunvivado. ado. Mi volis volis nu nurr atentig atentigii vin, vin, ke niaj kongre kongresoj, soj, farataj farataj sub la signo de la verda standardo, estas ne sole kongresoj de la lingvo Esperanto, sed anka˘ u de la interna ideo de la esperantismo. esperantismo. Sekve Sekve ˆciu ciu temo, en kiu ni sentas sentas la spiriton spiriton de la verda verda standardo, standardo, ˆcio cio kio konduk kondukas as al rompado de la muroj inter la gentoj, apartenas al nia kongreso. Vi ofte a˘ udis udis pri la ne˘ utraleco de niaj kongresoj. Jes, ne˘ utraleco utraleco utraleco estas la ˆcefa cefa principo principo de niaj kongresoj; kongresoj; sed oni devas devas guste gˆuste kompreni la sencon de tiu ti u ˆci ci ne˘ neutraleco. u˘traleco. Ne˘ utraleco utraleco ekzistas en ˆciuj ciuj internacia j kongreso j; sed dum tie la ne˘ utraleco utraleco estas simple simple afero de takto, ˆce ce ni gi gˆi estas la ˆcefa cefa principo, ˆce ce ni la ne˘ neutraleco, u˘traleco, a˘ u pli guste ˆguste la ne˘ utraligo de la intergentai rilatoj estas utraligo la tuta enhavo, enhavo, la tuta celo de niaj laboroj. laboroj. Tial Tial ni neniam neniam devas devas paroli en niaj kongresoj pri aferoj speciale politikaj, kiuj apartenas al la diplomatoj, a˘u pri aferoj speciale religiaj, kiuj apartenas al la ekleziuloj kaj filozofoj, — ˆcar car la verda standardo malpermesas al ni fari ion, kio povus p ovus ofendi tiun a˘ u alian genton a˘ u religian religian grupon; sed ˆcio, cio, kio neniun ofendante, povas povas krei pacan ponton inter la popoloj, tio ne sole ne devas esti timeme evitata en niaj kongresoj, sed kontra˘ ue, ue, gi gˆi devas esti ˆguste guste la esenco de niaj kongresoj, ˆcar gi gˆi apartenas al la verda standardo. Se ni memoros pri la postuloj de la verda standardo, tiam ni ne timos plu paroli kaj agi, tiam ni irados al nia celo konscie kaj kuraˆge, ge, kaj niaj kongresoj fariˆgos gos kun ˆciu ciu jaro pli interesaj kaj pli gravaj gravaj por la mondo. La verda stelo ˆcesos ces os esti est i malku m alkuraˆ raˆga ga signo de silento, gi ˆgi fariˆgos gos signo de laboro. ˆ Cio, kio kondukas al rompado de la muroj inter la gentoj, apartenas al nia kongreso. Vastaj kaj grandaj estas la rilatoj inter la gentoj kaj nacioj, kaj vastaj kaj multenombrai estas la temoj, kiujn ni devos pridiskutadi. Tiel ekzemple, havante nenian intencon enmiksi sin en ian specialan sistemon pri tiu a˘u alia temo, oni povas proponi al niaj kongresoj internaciajn sistemojn por la oportuneco kaj ne˘ utraleco de la rilatoj internaciaj, kiel ekzemple internautraleco cian monsistemon, horsistemon, kalendaron k.t.p., kaj tiam ni povos esplori, ˆcu cu la propono estas bona a˘ u ne, sed ni ne devas diri, ke la diskutado pri tiuj projektoj estas kontra˘ ua al nia programo. Oni eble anka˘ ua u proponos al ni la

PAROLADOJ

22

aranˆgon gon de kelkaj festoj intergentaj, kiuj ekzistus paralele kun la specialaj festoj de ˆcia cia gento kaj eklezio eklezio kaj servus por frate ligi inter si la popolojn; oni proponos anka˘ u aliajn similajn aferojn. Ne venis ankora˘u la tempo, por paroli pri ˆcio cio detale, tial pardonu pardonu min, ke mi nur aludas per kelk kelkaj vartetoj tion, pri kio mi volus multe, tre multe paroli kun vi; sed ˆciam ciam pli kaj pli, komencante de aferoj bagatelaj kaj transirante al aferoj plej gravaj, komencante de aferoj pure materialaj kaj transirante transirante al ˆciuj ciuj flankoj de la homa spirito kaj moralo, oni proponados al ni diversajn rimedojn, kiuj servas al la fratigado de la homoj kaj al la rompado de la muroj inter inter la gentoj — kaj ˆcion cion tion ˆci ci ni povos prijuˆgi, gi, akcepti a˘ u ne akcepti, sed ni neniam devos gin gˆin blinde bli nde forˆeti et i ˆ anta˘ ue. ue. Car ˆcio, cio, kio servas al la fratigado f ratigado de la gentoj gento j kaj al la rompado de la malamikaj muroj inter la popoloj — se ˆgi gi nur ne enmiksas sin en la internan vivon de la gentoj — apartenas al la verda standardo. Karaj Karaj amikoj! amikoj! — Mi klari klarigi giss al vi, vi, kio kio — la˘ u mia opinio — devas esti la celado de niaj kongresoj. kongresoj. Dum ˆciu ciu privata privata esperantisto esperantisto povas povas kontenti kontentiˆ gi ˆ per tio, ke li uzas la lingvon Esperanto, niaj kongresoj — la˘u mia opinio — devas labori ne sole por la lingvo, sed anka˘ u por la interna ideo de la esperantismo. esperantismo. Mi ripetas, ke tio ˆci ci estas mia privata privata opinio, kiun mi tute ne volas volas proponi proponi al vi kiel ian oficialan oficialan programon programon por niaj kongresoj. kongresoj. Nia kongreso kongreso devas devas esti simple simple kongreso kongreso de esperantistoj, esperantistoj, kaj, kondiˆ kondiˆce ce ke gia ˆ programo estu preparita la˘ u la kongresa regularo, gi gˆi devas resti tute libera kaj konformiˆ gi gi ˆciufoje ciufoje al la opinioj kaj deziroj de la plimulto plimulto de la kongresanoj. Sed ˆcu cu vi aprobos mian opinion a˘ u ne, n e, ˆcu cu vi v i volos volo s labor la borii la˘ lau˘ la postuloj de la verda standardo a˘ u ne — mi ne dubas, ke en la profundeco de viaj koroj vi ˆciuj ciuj sentas la verdan standardon, vi ˆciuj ciuj sentas, ke gi estas io pli, ol simpla signo de lingvo. lingvo. Kaj ju pli ni partoprenados en niaj ˆciujaraj ciujaraj kongresoj, des pli ni interfratiˆgos gos kaj des pli la principoj de la verda standardo penetros en nian animon. Multaj personoj aliˆ gas al la esperantismo pro simpla scivoleco, gas pro sporto, a˘ u eble eˆc pro atendata profito; sed de la momento, kiam ili faras f aras la unuan viziton en Esperantujo, ili malgra˘ u sia propra volo ˆciam ciam pli kaj pli entiriˆ gas gas kaj submetiˆgas gas al la leˆgoj goj de tiu lando. Iom post iom Esperantujo fariˆgos gos edukejo de la estonta interfratigita homaro, kaj en tio ˆci ci konsistos la plej plej grav gravaj meritoj meritoj de niaj. kongre kongresoj. soj. Vivu Esperanto, sed anta˘ u ˆcio cio vivu la celo kaj la interna ideo de la esperantismo, rantismo, vivu la frateco de la popoloj, vivu ˆcio, cio, kio rompas la murojn inter inter la gentoj, vivu, kresku kaj floru la verda standardo!

PAROLADOJ

7

23

La Par Parol olad ado o de Zame Zamenh nhof of en la Guil Guildh dhal alll de Londono en la 21-a de A˘ ugusto 1907. ugusto 1907.

(Pri Plibonigoj kaj Patriotismo) Estimata representanto de la urbo Londono, karaj samideanoj! - Estas al mi tre agrable, ke mi havas nun la okazon saluti la britan popolon en gia gˆia granda ˆcefurbo. cefurbo. Ni venas el Kembriˆgo, go, kie niaj britaj samideanoj kun granda laboreco preparis por ni belegan feston; ne sole niaj samideanoj, sed anka˘ u la ankora˘ u ne esperantigita esperantigita urbo faris ˆcion, cion, kion ili povis, por ke ni, esperantis rantistoj, toj, elportu el la urbo la plej bonan rememoron. rememoron. Tial Tial nun miaj un unuaj uaj vortoj estas sincera danko por la gastamecon, ˆcar car certe cert e ja neniu nen iu el ni forgesis, kiel amike ni estis akceptitaj en la britaj urboj Folkstone kaj Dover anta˘ u du  jaroj, en la tempo de la Bulonja kongreso. La ˆcambrego, cambrego, en kiu ni nun troviˆ gas, havis jam multe da tre gravaj kungas, venoj, kaj tie ˆci ci estis akceptitaj jam multe multe da tre gravaj gravaj gastoj. Nun tiu ˆci ci sama ˆcambrego cambre go akceptas akce ptas la l a ˆciulanda ciulan dajn jn reprez re prezentanto entantojn jn de la mondo mon do esper es peranantista. tista. Kiuj Kiuj estas tiuj novaj novaj gastoj? gastoj? Kio estas la afero, kiun ili reprezen reprezentas? tas? La esperantismo celas la reciprokan sinkomprenadon kaj konsekvence anka˘ u estimon kaj kaj amon inter ˆciuj ciuj gentoj kaj nacioj. Sed tiu celado estas ofte malbone komentariata, kaj sub ˆci la influo influ o de agitado de diversaj niaj malamikoj oni ofte kulpigas nin pri celoj, kiuj ni ofte a˘udas. udas. De diversaj malkontentuloj ni ofte a˘ udas, udas, ke la demando de la lingvo internacia internacia devas esti solvata solvata en alia, pli bona maniero, sed ke ni estas obstinuloj kiuj volas n u r Esperanton Multajn Multa jn fojoj fo jojn n mi ripetis, ripet is, kaj en Bolonjo Bolon jo mi tion ˆci ci proklamis per p er oficiala deklaracio, ke la esperantismo celas nur al tio, e ia ta˘ uga uga kaj vivpova komprenilo inter popoloj ekzistu, sed ke la formo de tiu komprenilo estas por ni - a˘u almena˘ u por mi persone - tute indiferenta; ke se , anstata˘ u fari konstantajn kaj senfinajn eksperimentojn kaj teorian rezonadon, ni decidis, elekti la pretan kaj elprovitan lingvon Esperanto kaj labori speciale kaj ekskluzive por gi, gˆi, kaj fiksis por ˆgi gi netuˆseblan sebla n fundamenton funda menton - ni faris tion ˆci ci ne ˆcar car al ni plaˆcas cas speciale Zamenhof kaj lia verko, kaj ne ne tial, ke li volas esti ia papo, kiel kredigas diversaj niaj kontra˘ uuloj - sed nur tial, ke la esploro kaj uuloj sperto montris al ni, ke tia maniero de agado agado estas la sola, kiu plej certe alkonduktos alkonduktos nin al nia celo. Ekzistas Ekzistas personoj, persono j, kiuj, penante deklini nin de nia vojo, havas la plej bonan kaj honestan intencon; ili estas tre sindonaj

PAROLADOJ

24

al nia afero, a fero, sed ili pensas, ke se ni faros fa ros tiujn plibonigon, kiujn ˆciu ciu el ili propanas, nia afero iros multe pli bone. Pri tiuj personoj ni estas konvinktitaj, ke pli a˘ u malpli frue ili komprenos sian eraron; ili komprenos, kiel danˆ geraj geraj estas iliaj proponoj en nuna tempo, kiam ni anta˘ u ˆcio cio bezonas plej severan unuecon, kaj ili pacience laboros kun ni la˘ u la vojo elektita ˆgis gis tiu tempo, kiam la estonteco de nia afero estos absolute ekster danˆ gero. gero. Sed ekzis ekzistas tas aliaj personoj, kiuj laboras simple por detrui; al tiuj sinjoroj, kiujnnia bele elkreskinta arbo ne lasas dormi kaj kiuj per ˆciuj ciuj fortoj forto j penaˆs gin ˆ subfosi, ni vok vokas: se vi hav havas alian alian vojon, vojon, kiu povas povas nin konduk kondukti ti al nia celo pli bone kaj pli certe, montru gin gˆin al ni, kaj ni ˆgin gin sekvos. Sed vi scias, ke vi proponas ne ion pretan kaj certan, sed nur supozojn kaj teoriajn opiniojn; vi scias, ke la akcepto de via tre duba kaj balda˘ u siavice kritikota plibonaˆo o riunigus la laborn de dudekjara disiplina kaj sukcesa laborado de miloj da personoj kaj nenion kreus anstata˘ u gi; gˆi; vi scias, ke se ni dekliniˆgus gus de nia disiplina vojo kaj lasus fali Esperanto, tiam la konfido de la mondo por la ideo mondolingva, konfido fine akirita post centoj kaj miloj faroj de nekredado, pereus por ˆciam ciam ka j jam neniam povus esti reakirita; vi tion scias, kaj tamen vi per p er ˆciuj ciuj fortoj fortoj penas senkred senkredit itig igii nin nin en la okul okuloj oj de la mondo mondo.. . . Bone Bone,, da˘ urigu do vian Herostratan laboradon, kaj ni iros trankvile nian vojon. La dua kulpigo, kiun ni ofte devas a˘udi, udi, estas tio, ke ni esperantistoj estas ˆ malbonaj patriotoj. Car tiuj esperantistoj kiuj traktas la esperantismon kiel ideon, predikas reciprokan justecon justec on kaj fratecon inter popoloj, pop oloj, kaj ˆcar car la˘ lau˘ la opinio de la gentaj ˆsovinistoj sovinistoj patriotismo patriotismo konsistas konsistas en malamo kontra˘ kontra˘ u ˆcio, kio ne estas nia, tial ni la˘u ilia opinio estas malbonaj patriotoj, kaj ili diras, ke la esperantistoj ne amas sian patrujon. Kontra˘ u tiu ˆci ci mensogo, menso go, malnobla malnob la laj kalumni alumniaa kulpig kulpigoo ni protesta protestass plej plej energia energia,, ni protesta protestass per ˆciuj ciuj fibroj de nia nia koro! koro! Du Dum m la pse˘ udo-patriotismo, udo-patriotismo, t. e. la genta sovinismo, ˆsovinismo, estas parto de d e komuna malamo, kiu ˆcion cion en la mondo detruas, la vera patriotismo estas parto de tiu granda tutmonda amo, kiu ˆcion cion konstruas, konstruas, konserv konservas as kaj feliˆcigas. cigas. La esperantismo, esp erantismo, kiu predikas amon, kaj ni kun danko d anko lin a˘ auskultos; ˘ sed kiam pri pr i amo al la patrujo parolas al ni ˆsovinistoj, sovinistoj, tiuj reprezentanto j de abomeninda malamo, tiuj mallumaj demonoj, kiuj ne sole inter la landoj, sed anka˘ u en sia propra patrujo konstante instigas homon kontar˘ u homo - tiam ni kun la plej grandaindigno nin deturnas. Vi, nigraj semantoj de malpaco, parolu nur pri malamo al ˆcio, cio, kio ne estas via, parolu pri egoismo, sed neniam uzu la vorton “amo”, ˆcar car en via buˆso so la sankta vorto “amo” malpuriˆ gias. Vi staras nun anta˘ u mia j okulo j, mia kara Litovujo, mia malfeliˆca ca patrujo, pat rujo, kiun mi neniam pov p ovas as forgesi, kvank kvankam mi forlasis forlasis vin kiel juna knabo. Vi, kiun mi ofte vidas en miaj sonˆgoj, goj, vi, kiun nenia alia parto de la tero iam povos anstata˘ u i en mia koro, vi atestu, kiu vin pli multe, pli kore kaj pli ui sincere amas: ˆcu cu mi, idea esperantisto, esperantisto, kiu revis pri frateco inter ˆciuj ciuj viaj loˆgantoj, gantoj, kvankam mi devis beda˘urinde urinde forlasi vin, simile al multajcentoj da

PAROLADOJ

25

miloj da aliaj viaj filoj - a˘u ˆcu cu tiuj personoj, kiuj deziras, ke vi apartenu apartenu nurr al ili, nu ili, kaj ˆciuj ciuj aliaj viaj filoj estu rigardataj rigardataj kiel kiel fremdul fremduloj oj a˘ u sklavoj! Ho patriotismo, patriotismo, kiam fine la honoj lernos kompreni ˆguste guste vian sencon! sencon! Kiam Kiam via sankta nomo ˆcesos cesos esti armilo armilo en la manoj manoj de diversaj diversaj malhonestuloj! malhonestuloj! Kiam fine ˆciu ciu homo ricevos ricevos la ra jton kaj eblon algluiˆ gi per sia tuta koro al tiu peco da tero, kiu lin naskis. Longe da˘ uros uros anka˘ u malluma nokto sur la tero, sed ne eterne gi gˆi da˘ uros. uros. Venos iam la tempo, kiam la homoj ˆcesos cesos esti lupoj unuj kontra˘ kontra˘ u la aliaj. Anstata˘ u konstante batali inter si, elˆsiri siri la patrujon unuj al la aliaj, alia j, perforte p erforte altrudi al si reciproke siajn lingvojn kaj morojn, ili laboros sur la tero, sur kiu ili vivas, kaj kontra˘u tiuj krudaj fortoj de la naturo, kiuj ili ˆciujn ciujn egeale atakas. Kaj kune kaj interkonsente ili celados ciuj al unu vero, al unu feliˆco. co. Kaj se iam venos tiu ˆcambrego cambrego kaj kies nomo, ankora˘ u tre malmulte konata kaj tre malmulte ˆsatata, satata, estas “espranrtisto j”.

PAROLADOJ

8

26

La parolado de L. L. Zamenhof anta˘ u la Kvara Kvara Kongre Kongreso so Esperan Esperantis tista ta en Dresde Dresden n en la 17-a de A˘ ugusto 1908. ugusto 1908.

Sinjorinoj kaj sinjoroj! — Aperante anta˘ u vi kiel tradicia malfermanto de la esperantistaj esperantistaj kongresoj, kongresoj, mi permesas al mi anta˘ u ˆcio cio esprimi espri mi la plej respektan resp ektan dankon dankon de nia kongreso kongreso al Lia Regnestra Moˆsto sto la Reˆ go Frederiko A˘ ugusto ugusto de Saksujo por la granda honoro, kiun li faris al ni, prenante sur sin la altan protekt protektadon adon de nia kvara kvara kongre kongreso. so. Mi esprimas esprimas anka˘ anka˘ u profundan dankon de nia kongreso al sinjoroj la Ministroj kaj aliaj eminentaj personoj, kiuj bonvolis eniri en la honoran prezidantaron kaj honoran komitaton de nia kongreso. kongreso. Mi esprimas anka˘ anka˘ u nian dankon al tiuj landoj, kiuj sendis al nia kongreso oficialajn delegitojn, kaj al la alilandaj konsuloj, kiuj honoris nin per la reprezentado de iliaj landoj ˆce ce nia malferma malferma kunveno. kunveno. Nun la unua unuan n fojon nia kongreso aperas sub la oficiala sankcio de regnestro kaj registaro; mi estas estas certa, certa, ke la esperant esperantist istoj oj alte taksos taksos la grave gravecon con de tiu ˆci ci fakto; fakto; mi esperas, ke ˆgi gi estos komenco de tiu nova nova tempo, kiam nia ideo ˆcesos cesos esti penado de nur privataj personoj, sed gi gˆi fariˆgos gos grava tasko por la registaroj de la mondo. En la nomo de la kvara tutmonda esperantista kongreso mi salutas la landon germanan, kies gastoj ni ˆciuj ciuj estas en la nuna momento; precipe mi salutas la saksan reˆglandon, glandon, kiu al ni, filoj filo j de la plej diversaj landoj kaj gentoj, aranˆgis gis belan b elan akcepton en sia centro mem, en sia fama kultura ˆcefurbo. cefurbo. Mi esprimas nian koran dankon al la saksa registaro kaj precipe al la Dresdena urbestraro por la tuta helpo, kiun ili donis al nia kongreso, kaj por la saluto, kiun ili a˘udigis udigis al ni per siaj estimataj reprezentantoj. Fine Fine mi esprima esprimas, s, certe certe en la nomo nomo de ˆciuj ciuj esperant esperantist istoj, oj, nian nian koran koran kamaradan dankon al niaj germanaj samideanoj kaj anta˘ u ˆcio cio al nia Kvaro por la Kvara, kiu prenis sur sin la malfacilan taskon, aranˆ gi gi nian kongreson guste ˆguste en ˆci ci tiu jaro, jaro, kiam kiam ekzisti ekzistiss tiom da malhel malhelpoj, poj, kaj kiu, kiu, dank’ dank’ al sia granda sindoneco, aranˆ gis gis ˆcion cion en la plej bona b ona maniero kaj enskribis enskribis per tio tre gravan paˆ gon en la historion de nia afero. gon Germanujo, la lando de la filozofoj kaj poetoj, kiu estis iam la centro de la hu human manistoj, istoj, hav havas por nia ideo specialan specialan signif signifon on per tio, tio, ke en ˆci ci

PAROLADOJ

27

tiu lando, dank’ al la neforgesebla granda merito de la pastro Johann Martin Schleyer, nia ideo ricevis sian unuan disvolviˆgon gon kaj la unuan u nuan potenca pot encan n puˆson son anta˘ uen. Germanujo sekvei estas la lulilo de la ideo de lingvo internacia. Ni, uen. speciale esperantistoj, havis anka˘ u en Germanujo niajn unuajn plej gravajn batalantojn, Einstein kaj Trompeter. Estas vero, ke poste en la da˘ uro uro de tre longa tempo nia ideo en ˆci ci tiu lando ˆsajnis sajnis tute mortinta; mortinta; sed en la lastaj  jaroj gi gˆi tie ˆci ci denove vigle reviviˆ revivi gis, gˆis, kaj ni havas plenan esperon, ke post nia nuna kongreso, kiam la germanoj ekkonos nin pli proksime kaj konvinkiˆ gos gos per siaj propraj okuloj kaj oreloj, ke ni ne estas iaj teoriaj fantaziuloj, nia afero ˆci ci tie ekfloros ne malpli potence, ol en la aliaj grandaj landoj, kaj en la komuna ˆciuhoma ciuhoma afero Germanujo balda˘ u okupos unu el la plej honoraj lokoj. Karaj Karaj samid samidean eanoj! oj! — En la da˘ u ro de la lasta jaro en nia afero okazis uro faktoj, kiuj maltrankviligis por iom da tempo la mondon esperantistan. Nun ˆcio cio jam denove trankviliˆ trank viliˆgis. g is. Nia Nia arbo, arbo, pri kiu mi paroli paroliss en Kembr Kembriˆ iˆ go, g o, en la pasinta pasinta jaro plej konvink konvinkee montris montris sian tutan fortecon kaj sanecon, ˆcar car malgra˘ u la tute ne atenditaj atakoj, kiuj en la da˘ uro uro de kelka tempo ka˘ uzis uzis grandan krakadon, la arbo konservis sian tutan potencon kaj perdis nur tre malmultajn malmultajn foliojn. Malgra˘ u la kaˆ kaˆsite site preparitaj preparita j ka j rapide r apide plenumitaj atakoj, kiuj ne donis al niaj soldatoj soldato j la povon dece orientiˆgi gi kaj interkomunikiˆ interkomunikiˆ gi, gi, ˆciu ciu el ili sur sia aparta loko loko staris forte kontra˘ kontra˘ u ˆciuj ciuj forlogoj, kaj nur tre malmu malmultaj ltaj lasis sin kapti kapti per lertaj lertaj vortoj. vortoj. Super la okazin okazintaj taj faktoj faktoj ni povus sekve sekve silen silente te transir transirii al la tagordo. tagordo. Tamen, amen, por gardi gardi niajn venontajn venontajn batalontojn batalontojn kontra˘ kontra˘ u similaj surprizoj, mi permesos al mi diri kelke da vortoj pri tiu temo. El la tempo pasinta pasinta ni ˆcerpu cerpu instruon por la tempo venonta. venonta. Pasis jam ˆguste guste tridek jaroj de la momento, kiam Esperanto unue aperis anta˘ u malgranda rondo da amikoj; pasis jam dudek unu jaroj de la momento, kiam Esperanto unue aperis publike anta˘ u la mondo. Tre malforta malforta gi gˆi estis en la unua tempo; temp o; ˆciu ciu plej malgranda malgr anda bloveto povis gin gˆin renversi kaj mortigi. ˆ bona vorto de la plej sensignifa homo a˘ Ciu u de la plej senvalora gazeto donis al niaj pioniroj esperon kaj kuraˆ gon; gon; ˆciu ciu atakanta vorto ka˘ uzis uzis al ili doloron. Kiam anta˘ u dudek jaroj la Amerika Filozofia Societo volis preni la aferon de lingvo internacia en siajn manojn, tio estis por la a˘utoro utoro de Esperanto tiel altega kaj neatingebla a˘ utoritato, ke li, kiu tiam havis ankora˘u la rajton utoritato, disponi pri Esperanto, E speranto, tuj decidis fordoni fo rdoni ˆcion cion al a l la manoj mano j de tiu societo, so cieto, ˆcar, car, estante tute sensperta, li tiam ankora˘ u ne sciis, kia grandega diferenco estas inter teorio kaj praktiko. Feliˆce ce la entrepreno de la Amerika Societo Soc ieto ne sukcesis. Mi uzas la vorton “feliˆce”, ce”, ˆcar car efektive nun, kiam mi estas pli sperta, por mi estas afero tute senduba, ke, se la entrepreno de tiuj teoriistoj da˘ urus iom pli longe, la tuta urus ideo de lingvo internacia jam delonge estus tute senkreditigita kaj enterigita por ciam, a˘ u almena˘ u por tre longa, longa tempo.

PAROLADOJ

28

Niaj Niaj pion pioniroj iroj laboris laboris,, kaj la afero afero kresk kreskis is.. Bald Balda˘ a˘ u ni ˆciam ciam pli kaj pli akiradis la konvinkon, ke de teoriistoj ni devas atendi tre malmulte da bono por nia afero; ke ˆciuj ciuj la˘ udoj udoj kaj malla˘ udoj de flankaj personoj havas por ni udoj nur tre malgrandan signifon; ke ni devas fidi nur niajn proprajn fortojn, nian propran paciencon kaj konstantecon; ke la mondo venos al ni nur tiam, kiam ˆgi gi vidos en ni potencon, kiam ˆgi gi vidos, ke ni ne palpas en mallumo, ke ni ne perdas hodia˘ u, u, kion ni akiris hiera˘u, u, ke nia vojo estas klara kaj rekta kaj ni de gi gˆi neniam deflankiˆgas. gas. Sed ne per unu fojo ni venis venis al tiu fortik fortika konvink konvinko. o. En la un unua ua tempo, vidante, ke nia afero progresas tre malrapide kaj malfacile, multaj esperantistoj pensis, ke la ka˘uzo uzo de tio kuˆsas sas en nia lingvo mem, ke, se ni nur sanˆ gos gos tiun a˘ u alian detalon, la mondo tuj venos al ni en granda amaso. Tiam venis la periodo p eriodo de la granda postulado de reformoj. Feliˆ eliˆce ce tiu periodo da˘ dauris ˘ ne longe. La esperantistoj balda˘ u konvinkiˆgis, gis, ke veni al a l ia komuna, ˆciujn ciujn kontentiganta kaj silentiganta interkonsento pri la esenco de la reformoj estas tute ne eble, kaj la ekstera mondo, kiun la reformemuloj celis, restis absolute indiferenta koncerne tion, ˆcu cu tiu a˘ u alia detalo havas en nia lingvo tian formon a˘ u alia alian; n; oni oni bald balda˘ a˘ u konvinki konvinkiˆˆgis, g is, ke per reformado ni nur perdos ˆcion gis gˆis nun akiritan kaj gajnos absolute nenion. Tiam la esperantistoj firme decidis decidis ne paroli paroli plu pri iaj reformoj. reformoj. Kelk Kelkaj tre malmultaj malmultaj malko malkonte ntent ntuloj uloj forlasis Esperanton kaj kune kun kelkaj neesperantistoj, kiuj rigardis sin kiel plej kompetentajn en la afero de lingvo internacia, komencis inter si gis gˆis nun ankora˘ u ne finiˆ gintan gintan kaj neniam finiˆgontan gontan diskutadon pri diversaj lingvaj detaloj, kaj ili staras nun sur tiu sama punkto, sur kiu ili staris anta˘ u dekkvar   jaroj. La tuta cetera esperantistaro en plena harmonio forte grupiˆ gis gi s ˆcirka ci rka˘ u˘ sia konstanta konstanta standardo kaj faris de tiu tempo grandan, grandegan marˆ marˆson son anta˘ uen. uen. De la tempo, kiam la esperantistoj esperantistoj ˆcesis cesis paroli pri reformoj, komenciˆ komenciˆ gis por Esperanto E speranto periodo p eriodo ˆciam ciam pli kaj pli brilanta. En la komenco, sub la premo de tre grandaj malhelpoj eksteraj, ni progresadis tre malrapide kaj malfacile. Sed sub la influo de nia plena interna harmonio kaj nia nedekliniˆ ga ga irado rekte anta˘ uen, uen, niaj fortoj ˆciam ciam pli kaj pli kreskis. Nun ni atingis tian potencon, pri kiu multaj el ni anta˘ u dek jaroj ne kuraˆ gis gis eˆc revi, kaj se ni marˆsos sos en tia sama harmonio kiel ˆgis gis nun, nenia forto en la mondo povos haltigi ˆ nian iradon, kaj ni plene atingos nian celon. Ciuhore kreskas la nombro de niaj partianoj, partiano j, ˆciutage ciutage pligrandiˆ gas gas la nombro nombro de niaj grupoj. Nia literat literaturo uro kreskas tiel senhalte kaj rapide, ke multaj malgrandai nacioj jam nun povas nin envii. envii. La praktik praktika uzado uzado de nia lingv lingvoo fariˆ farigas gˆas ˆciam ciam pli kaj pli granda. Dum ankora˘ u anta˘ u ne longe oni tute silentis pri ni kaj poste oni nin mokis, nun oni jam ˆcie cie nin respektas, r espektas, kiel grandan gr andan potencon. Eˆc tiuj niaj principaj principa j kontra˘ uuloj, uuloj, kiuj anta˘ u ne longe malˆsate sate rigardis rigardis nin de alte, nun jam krias alarmon.

PAROLADOJ

29

Nia lingvo ling vo mem me m konsta kon stante nte pli riˆciˆ ciˆgas gas kaj elasti ela stiˆ gas. gˆas. Iom post iom konstan konstante te ˆ aperas novaj vortoj kaj formoj, unuj fortikiˆgas, gas, aliaj ˆcesas cesas esti uzataj. uzata j. Cio fariˆgas gas kviete, kviete , senskue se nskue kaj eˆc nerimarkeble. Nenie montriˆ mo ntriˆ gas gas ia diferenciˆgado gado de nia lingvo la˘ u la diversaj landoj, kaj ju pli spertaj fariˆgas gas la a˘ utoroj, utoroj, des pli similiˆgas gas reciproke ilia uzado de nia lingvo, malgra˘ u la granda malproksimeco malproksimeco de iliaj lokoj de loˆgado. gado. Nenie rompiˆgas g as a˘ u difektiˆgas gas la kontinueco inter la lingvo malnova kaj nova, kaj malgra˘ u la fakto, ke nia lingvo forte disvolviˆgas, gas, ˆciu ciu nova nova esperantisto esperantisto legas la verkojn verkojn de anta˘ u dudek jaroj kun tia sama perfekta facileco, facileco, kiel esperant esp erantisto isto tiutempa, tiutempa, kaj li eˆc ne rimarkas, rimarkas, ke tiuj verkoj estas skribitaj skribita j ne nun, sed en la unua, suˆcinfana cinfana periodo p eriodo de nia lingvo. Nia afero regule kaj trankvile iras anta˘ uen. La tempo de la teoriaj juˆgoj uen. go j kaj de kliniˆgado gado anta˘ u ˆsajna sajna j a˘ utor u torit itat atoj oj jam jam de longe longe pasis pasis.. Se iu nun nun esprimas sian opinion a˘ u konsilon konsilon pri Esperanto, Esperanto, oni jam ne demandas, demandas, ˆcu cu li estas homo grandfama a˘ u ne, — oni nur demandas, ˆcu cu liaj konsiloj konsiloj estas konformaj al la naturaj bezonoj kaj la natura irado de nia lingvo a˘ u ne. Se iu glornoma persono en plena nesciado de nia afero esprimas iun el tiuj sensencaˆ sense ncaˆoj, o j, kiujn ki ujn ni jam tiel t iel ofte oft e a˘ audis, u˘dis, ekzemple, ke arta lingvo estas utopio, ke la esperantistoj sin reciproke ne komprenas k.t.p., a˘ u se li, forgesante la nunan staton de Esperanto kaj la teruran ekzemplon de la volapuka akademio, postulas, ke ni rebaku la tutan lingvon la˘ u lia teoria recepto, — tiam ni, esperantistoj, esperantisto j, indiferente ˆcion cion a˘ uskultas kaj trankvile iras nian vojon. uskultas Ne por fieri pri nia forteco forteco mi diras diras ˆcion cion ˆci ci tion: tion: neniu neniu el ni havas havas la rajton esti fiera, ˆcar car nia forteco ne estas la merito de iu el ni aparte, gi ˆ estas nurr la rezultato nu rezultato de multe multejara jara pacienca pacienca laborado laborado de multo multo da personoj. personoj. Mi volis volis nur atentigi vin pri tio, ke en nia afero ˆcio cio povas povas esti atingita nur per p er harmonio kaj konstanteco. Se nin ne gvidus fera konstanteco, nia lingvo jam de longe ne ekzistus, ekzistus, kaj la vortoj “lingvo “lingvo internacia” internacia” estus nun la plej granda mokataˆ mokataˆo o por la mondo. mondo . La longa kaj malfacila batalado nin hardis, kaj ne sole la voˆcoj co j de apartaj aparta j personoj, personoj, sed eˆc la premo premo de ia granda granda potenco potenco nu nun n jam ne povus povus deklin deklinii la esperantistaron de gia gˆia klara klara kaj kaj rekta rekta vojo. Kia Kia do estas estas la ka˘ uzo, uzo, ke en la pasinta jaro en nia tendaro subite naskiˆgis gis tia granda vento, kiu en la da˘ uro uro de momen momento to minacis minacis alporti al ni tiom da malbono? malbono? Kiu estis estis tiu ˆsajne sajne grandega forto, kiu por momento momento enportis tian neatenditan neatenditan konfuzon konfuzon en nian mezon? Nun, kiam ˆcio cio jam klariˆ gis, ni povas konfesi, ke ˆgi gis, gi ne estis ia eksterordinare granda potenco, gi gˆi estis simple kelkaj malmultaj personoj; sed la danˆgereco gereco de ilia atako konsistis en tio, ke tiu atako at ako ne venis malkaˆ malkaˆse se el ekstere, sed gi gˆi estis kaˆ kaˆsite site preparita kaj tute neatendite aranˆ gita gita interne de nia tendaro. ˆ estas historio, pri kiu mi ne volas paroli. Nun mi volas nur diri jenon: Gi ni ˆciuj ciuj estas reprezentantoj de la ideo de lingvo internacia, ni faru kun gi, ˆ kion ni volas, volas, sed ni agu honeste kaj kaj ni memoru, ke pri niaj agoj la estonteco estonteco severe

PAROLADOJ

30

nin juˆgos. gos. Memoru, ke Esperanto estas nenies propraˆ propraˆo, ke la esperantistoj esperantistoj havas plenan rajton fari kun gi gˆi ˆcion, cion, kion ili volas, volas , se ili nur faros gin gˆin singarde, ˆ de la lojale kaj interk interkons onsent ente. e. Nur por gardi gardi nian nian lingv lingvon on kont kontra˘ ra˘ u anarhio flanko de apartaj personoj, nia lingvo havas sian plej senpartie elektitan kaj el plej kompetentaj personoj konsistantan kaj konsistontan Lingvan Komitaton, kiu, kiu, dependan dependante te de neniu neniu mastro, mastro, hav havas plenan plenan ra jton kaj plenan plenan pov p ovon on esplori kaj prezenti prezenti al la sankcio sankcio de la esperantistaro esperantistaro ˆcion, cion, kion gi gˆi volos. La Bulonja Deklaracio malpermesas nur, ke apartaj personoj rompu la lingvon arbitre, gi gˆi estas kreita nur por gardi la ekstreme necesan kontinuecon en nia lingvo. Se iu el vi trovas, ke ni devas fari tion a˘ u alian, prezentu vian deziron al la Lingva Lingva Komitato. Komitato. Se tiu Komitato ˆsajnos sajnos al vi tro konserv konservativ ativa, a, tiam memoru, ke gi gˆi ekzistas ne por la plenumado de diversaj personaj kapricoj, sed por la gardado de la interesoj de la tuta esperantistaro; ke pli bone estas, ke la Komitato faru tro malmulte, ol ke gi gˆi facilanime faru ian pason, kiu ˆ vi ˆciuj povus malutili al nia tuta afero. Car ciuj konfesas, konfesas, ke la esenco de nia lingvo estas ˆgusta gusta kaj oni povas disputi nur pri detaloj, detalo j, tial ˆcio cio bona kaj ˆcio cio efektive necesa povas facile esti farata en ˆgi gi per vojo lojala, en harmonio kaj paco. La personoj, kiuj volas altrudi al la tuta esperantistaro siajn dezirojn, diras ordinare, ke ili havas la plej bonajn ideojn, kiujn la plimulto da esperantistoj certe aprobus, ap robus, sed iaj ˆcefoj cefo j ne volas ilin a˘ uskulti kaj ne permesas al uskulti ili prezenti siajn ideojn por esplorado. Tio estas ne vera. Vi scias, ke la˘ u la nova nova ordo, kiun per komuna voˆcdonado cdonado akceptis por p or si nia Lingva Komitato, ˆciu ciu homo ne sole havas havas la ra jton prezenti al la Komitato siajn propono jn, sed se la propono havas havas eˆc nur plej malgrandan ˆsajnon saj non de seriozeco, se inter la cent membroj de la Komitato la propono akiris por p or si eˆc nur la aprobon de kvin personoj, p ersonoj, tio jam sufiˆ cas, cas, ke la Lingva Lingva Komitato Komitato estu devigata esplori tiun proponon. Vi vidas sekve, ke neniu povas plendi, ke oni lin ne a˘uskultas uskultas a˘u ke ia j ˆcefoj cefo j prezentas al voˆ cdonado cdonado nur tion, kion ili deziras. Se iu diras al vi, ke oni devas devas ˆcion cion krude rompi, se oni per ˆciuj ciuj fortoj kaj per ˆciuj ciuj eblaj rimedoj penas malkontentig malkontentigii vin; se de la vojo de severa severa unueco, de tiu sola vojo, kiu povas konduki nin al nia celo, oni penas forlogi vin, — tiam gardu vin! tiam sciu, ke tio konduk kondukas as al malordigo malordigo de ˆcio, cio, kion multaj multaj miloj da personoj atingis por la granda ˆciuhoma ciuhoma ideo per multejara multejara pacienca laborado. ˆ estas Mi finis. Pardonu al mi la malagrablan temon, kiun mi elektis. Gi la unua kaj espereble anka˘ u la lasta fojo en la historio historio de niaj kongresoj. kongresoj. Kaj nun ni ˆcion cion forgesu; ni komencu la grandan feston, por kiu ni ˆciuj ciuj kunvenis el la diversaj landoj de la mondo; ni goje gˆo je pasigu nian grandan ˆcxiujaran cxiujaran semajnon de la pure homara festo. Ni memoru pri tio, ke niaj kongresoj estas ekzercanta kaj edukanta anta˘ uparolo por la historio de la estonta interfratuparolo igita igita homaro. homaro. Po Porr ni estas estas gravaj gravaj ne iaj bagatel bagatelaj aj eksteraj eksteraj detalajoj de nia

PAROLADOJ

31

lingvo, sed ˆgia gia esenco, gia gˆia ideo kaj celo, tial ni anta˘ u ˆcio cio devas zorgi zorg i pri gia gˆia seninterrompa vivado, pri gia gˆia senhalta kreskado. kreskado. Granda estas la diferenco diferenco inter homo-infano kaj homo-viro; granda eble estos la diferenco inter la nuna Esperanto kaj la evoluciinta Esperanto de post multaj jarcentoj; sed dank’ al nia diligenta gardado, la lingvo fortike vivos, malgra˘u ˆciuj ciu j aten a tenco coj, j, gia gˆia spirito fortiˆgos, gos, ˆgia gia celo estos atingita, kaj niaj nepoj benos nian paciencon.

PAROLADOJ

9

32

La parolado de L. L. Zamenhof anta˘ u la Kvina Kongreso Esperantista en Barcelona en la 6-a de Septembro 1909. 1909.

ˆ Karaj Karaj sami samide deanoj anoj kaj amikoj! amikoj! — Ciufoje kiam komenciˆgas gas nova interkongresa jaro, ˆciu ciu esperantisto, kiu anta˘ uvidas por si iom da libera tempo kaj uvidas povas ˆspari spari iom da mono, mo no, komencas preparigadi al la estonta kongreso esperantista, al la plej proksima granda komuna festo de la popolo esperantista. Amikoj, kiujn ligas la sama ideo, la sama j aspiroj aspiro j kaj espero esp eroj, j, kortuˆsite site diris al si reciproke “ˆ gis g is la revido”, kaj kun ˆgojo gojo ili atendas atendas tiun revido revidon. n. Kiel Kiel reciproke sin amantaj gefratoj, kiuj nur de tempo al tempo povas kuniˆ gi gi en la domo de siaj gepatroj, tiel la esperantistoj sopire atendas tiun momenton, kiam ili povos renkontiˆgi gi en la centro deEsperantujo, ame saluti sin reciproke, varme premi premi al si la manojn kaj kaj diri diri al si: “ni vivas, vivas, ni honeste laboris laboris en la da˘ uro de la jaro, ni gardis honeste la honoron de nia domo, ni povas kun uro pura konscienco partopreni en la komuna festo de nia familio”. Sed dum ˆciu ciu el vi prepariˆgas gas al nia komuna festo kun koro tute goja, gˆoja, mi faras tion saman ˆciam ciam kun koro iom peza, ˆcar car en niaj kongresoj la sorto donis al mi rolon kvankam tre flatan, tamen samtempe anka˘ u tre tr e ˆsarˆ sa rˆgan: gan: mi estas devigata akceptadi honorojn, kiuj apartenas ne al mi. Prave a˘ u malprave la mondo vidas en mi ˆciam ciam la naturan reprezentanton r eprezentanton de la anaro esperantista, la simbolon de la esperantismo, de la esperantista lojaleco kaj unueco; kaj ˆcar car la homo j ne povas esprimi siajn sentojn al io abstrakta, tial ˆciuj ciuj esprimoj esprimo j de simpatio kaj entuziasmo por la esperantismo direktiˆ gas gas sub mia adreso. Ekzistas tamen personoj, kiuj tion ne komprenasa˘ u ne volas kompreni; ili envias la flagon pro la honoroj, kiuj estas farataj al ˆgi; g i; ili vidas en mi personon, kiu kvaza˘ u ludas la rolon de ia reˆgo. g o. Jen Jen estas estas la ka˘ uzo, uzo, pro kiu mi ˆciam ciam kun peza koro veturas veturas al niaj nia j kongresoj. kongresoj. Forte, tre forte mi dezirus forrifuzi mian por mi tro turmentan rolon, kaj stari ne anta˘ u vi, sed inter vi; sed la afero ne dependas de mia volo, ˆgi gi dependas de diversaj cirkonstancoj, anta˘ u kiuj kiuj mi devas devas min klini, klini, se mi ne volas volas malutil malutilii al nia movado. movado. Tial Tial anka˘ u hodia˘ u mi staras anta˘ u vi kiel simbolo de via afero kaj de via unueco, kiel via konkreta reprezentanto; repreze ntanto; mi akceptas ˆcion, kio estas destinata dest inata por p or vi, kaj mi ˆcion cion fidele fid ele transdonas tr ansdonas al vi, pop popolo olo esperantista. esp erantista.

PAROLADOJ

33

En ˆci ci tiu mia rolo de via reprezentanto reprezentanto,, mi anta˘ u ˆcio cio atentigas vin pri la granda honoro, kiun faris al ni Lia Reˆ ga ga Moˆsto sto la Reˆgo go Alfonso XIIIa, afable akceptinte la honoran prezidantecon de nia kongreso. Mi esprimas en via nomo nian plej respektan dankon al Lia Reˆga ga Moˆsto. sto. La Reˆgo go Alfonso XIIIa longe vivu! Mi aten atenti tiga gass vin vin pri pri la grand grandaa simp simpati atio, o, kiun kiun montri montriss al nia nia afero afero la registoj de tiu lando, en kiu ni nun troviˆ gas; gas; ne sole ˆciuj ciuj ministroj ministro j prenis sur sin la patronecon de nia kongreso, sed la registaro de la lando en sia propra nomo per siaj ambasadoroj oficiale invitis la registaroin de aliaj landoj, ke ili sendu delegitojn delegitojn al nia kongreso. Por ˆci ci tiu granda kaj tre grava grava servo servo mi esprimas en via nomo plej varman dankon al la registaro de la hispana regno. Vi scias, kiel energie kaj zorge la loka organiza belega kaj plej fruktoporta prepar preparado ado de nia nia nuna kongre kongreso. so. Vi scias, scias, ke ili ne perdis perdis la kuraˆ kuraˆ gon, on , eˆc malgra˘ u la malfeliˆ malfel iˆcaj ca j Barcelona Barc elona j okazintaˆ okazintaˆoj, o j, kiuj ˆciun ciun el ni devigis devig is pensi, pen si, ke la kongre kongreso so en Barcelon Barcelonoo estas estas jam absolute absolute nefarebla. nefarebla. Pa Parton rton de tio, tio, kion kion la komitato faris, vi jam vidis, la ceteran parton vi vidos dum la kongreso mem kaj en la postk p ostkongresaj ongresaj tagoj. Al ˆci ci tiu multe multe laborinta laborinta komitato, komitato, kaj precipe al gia gˆia kara prezidanto, prezidanto, mi esprimas esprimas en la nomo de ni ˆciuj ciuj nian plej koran dankon. Vi vidis, kian eksterordinare honoran kaj simpatiplenan akcepton preparis paris por ni la urbo urbo Barce Barcelo lono no.. Vi scias, scias, ke nu nurr apartaj, apartaj, neanta˘ neanta˘ uviditaj cirkonstancoj malhelpis la urbon, montri kun plena entuziasmo kaj en sia plena amplekso sian grandan estimon, sian plej vivan simpation al vi, popolo esperantista, al via penado kaj laborado, al via celo kaj esperoj. En via nomo mi esprimas al la urbo nian plej profundan kaj sinceran dankon. En la gisnunaj gˆisnunaj kongresoj mi havis ion por p or diri al vi, tial ˆce ce la malfermo de la kongreso mi parolis longe; hodia˘ u mi havas nenion gravan por diri, tial mi parolos mallonge. Vi scias, kia estas nia celo; vi scias, kia estas la sola vojo, per kiu ni povas p ovas atingi tiun t iun celon; ce lon; ni marˆsu su do anta˘ a nta˘ uen diligente kaj harmonie. uen Se ni demando demandoss nin, nin, kion kion ni faris faris en la ˆus us finiˆ finiginta gˆinta interkongresa jaro, ni povos povos respondi: respondi: “Ni sane vivis, vivis, ni kreskis, kreskis, ni fortiˆ fortiˆ gis gis en ˆciuj ciuj rilatoj” r ilatoj”.. Kian grandan signifon tio havas, tion povas kompreni nur tiuj, kiuj komprenas la tutan gravecon kaj malfacilecon de nia afero, kaj kiuj mem laboris por gi. gˆi. Kiel en la jaroj pasintaj, tiel anka˘ u en la jaro ja ro ˆus us finiˆ fi niˆ ginta, multaj el vi laboris por ginta, nia komuna afero kun granda fervoro kaj sindoneco; al ili la esperantistaro esprima esprimass sian sian koran koran dankon. dankon. Sed dum la Kongreso Kongreso ni ne sole sole rakon rakontos tos al ni reciproke pri la laboroj faritaj, ni devos plenumi anka˘ u kelkajn laborojn komunajn, komunajn, kiuj postulas komunan komunan interkons interkonsiliˆ iliˆ gon gon kaj interkonsenton. Ni komenc komencu u en feliˆ feliˆ ca ca horo niajn kongre kongresajn sajn laborojn laborojn kaj festojn, festojn, al la unuaj ni penu p enu doni la plej bonan sukceson, sukceson, en la dua j ni ˆcerpu cerpu kuraˆ gon kaj forton por la laboroj de la jaro venonta.

PAROLADOJ

10

34

La pa paro rola lado do de L.L. L.L. Zame Zameho hoff an anta˘ u Kvina Kongreso Esperantista en Barcelona Malferma kunveno de UEAen 1909 1909..

Estimataj embroj de U.E.A. — S-ro Mudie, via prezidanto, petis ke mi diru ˆce ce via kunveno kelkaj vortojn de la˘ udon udon a˘ u malla˘ udon, la respondo ne povas udon, esti esti du duba: ba: post post la tiel tiel bonaj kaj grav gravaj raportoj, raportoj, kiuj estis estis legi legitaj, taj, post post la agado, kiu en la da˘ urode la lasta jaro estis plenumita de U.E.A., ne povas resti urode eˆc la plej malgranda dubo dub o pri tio, ke, lasante flanke la institucioj institucioj oficialajn, oficialajn, UEA. fariˆgas gas la plej grava institucio de nia movado kaj gi gˆi al nia afero alportos pli kaj pli da utileco. Anta˘ u kvin jaroj, jaro j, ˆce ce la Bulonja Kongreso, estis prezentita projekto pro jekto de generala ˆgenerala organizaˆo o por la tuta esperantistaro. esp erantistaro. La Kongreso tiam ne volis tiun projekton kaj per deklaro difinis, ke estas nomata esperantisto ˆciuj ciuj persono, kiu scias kaj uzas Esperanton tute egale por kiaj celoj, kaj ke nia movado ne estas ofeciale ligita kun ia speciala idealo, kvankvam la plej multaj el la esperantistoj ja sentis tiun idealon kaj estis konstante gvidataj de gi. gˆi. Sed Sed kelk kelkaj aj esperan esperantis tistoj toj havis havis la bonan ideon fari fari per vojo priv privata toin, kion kion oficiale oficiale fari ni ne povis. povis. Ili kunigis kunigis ne ˆciujn ciujn esperan esperantis tistojn, tojn, sed nu nurr tiujn tiujn personojn, kiuj, akceptint akceptintee la internan internan organizaˆ organizaˆo o por reciproka reciproka sinservado sinservado kaj alproksimiˆgado, gado, ˆcar car ili penasas, p enasas, ke ili tiamaniere pli kajpli multiˆ gos gos inter si ligilojn de solidareco kaj sian celon atingos pli rapide, ol per izola agado. U.E.A. unuigas do ne ˆciujn ciujn esperantistojn, esperantisto jn, sed ˆciujn ciujn esperantismanoj, esperantismano j, t.e. ˆciujn ciujn tiujn tiujn homojn, homojn, kiuj kiuj konsi konsidera derass ne nu nurr Esperan Esperanton ton en gia ˆ ekstera lingva formo, sed anka˘u gian gˆian inten intenan an ideon. ideon. Ke la pli pli grand grandaa parto parto de la esperantistaro esperantistaro konsentas konsentas kun tiu ˆci ci ideo pruvas pruvas la fakto, ke en malmulte malmulte da tempo via Asocio Asocio ricevi riceviss la plej favoran favoran akcepto akcepton n en nia mov movado. Oni ˆcie cie komprenas, komprenas, ke U.E.A. U.E.A. liveras liveras ta˘ ugan u gan ne˘ utralan utralan fundamenton por ˆciuj ciuj interhomaj rilatoj kaj servoj, .A. liveras ta˘ ugan ugan ne˘ utralan fundamenton por utralan ˆciuj ciuj interhomaj rilatoj kaj servoj, kaj el tiu ˆci ci resiproka sinhelpado rezultos pli da amikeca kaj estimo inter la gentoj, kaj foriˆgo go la baroj, kiuj malhelpas ilian pacan interkomunikiˆ gon. gon . En tiu ˆci ci princi pri ncipo po kuˆsas sas la ˆcefa cef a graveco grave co de via Asocio. Dum la oficiala esperantistaro, la˘ u la deklaro de Boulogn, estas devigata

PAROLADOJ

35

al plena ne˘ utraleco rilate al tio kaj devas sin limigi nur al pure esperantaj utraleco demando deman doj, j, U.E.A., ˆcar car gi gˆi reprezentasnur personojn, kiuj deziras esti organizataj pro difinita celo aprobita de ili, povas fari gravan laboron, kiu havos grandan signofon rilate al la interna ideo de esperantismo. Mi do estas plene konvinkita pri la utileco de via Asocio kaj la esperantisma karaktero de la laboro, kiun ˆgi gi jam plenumis kaj anka˘ u plenumos. Mi fine sentas la devon gratuli kaj danki la sindonajn fondintojn de U.E.A., kiuj per sia obstina laboro kaj penado povis alkonduki tiun institucion sur la bonan vojon, kie gi gˆi nun staras staras.. Mi de vi Asocio Asocio atendas atendas multe multe da bono por nia afero, kja mi tutkore tutkore esperas, ke U.E.A. faros ˆciam ciam pli gravajn gravajn progresojn kaj per sia rapida plifortiˆgo go nin ˆsovos sovos anta˘ antauen u˘en al la balda˘ ua ua realigo de esperantismo.

PAROLADOJ

11

36

La paro parola lado do de L. L. Zam Zamenh enhof anta anta˘ u ˘ la Sesa Kongreso Esperantista en Washington en la 15-a de A˘ ugusto 1910. ugusto 1910.

Lando Lando de libereco, libereco, lando lando de estont estonteco, eco, mi vin salutas! salutas! Lando, Lando, pri kiu revis kaj nun ankora˘ u revas multaj suferantoj kaj senkulpaj persekutatoj, mi vin salutas salutas!! Regno Regno de homoj, kiu apartena apartenass ne al tiu a˘ u alia gento a˘ u eklezio, sed al ˆciuj ciuj siaj honestaj honestaj filoj, mi klinas klinas min anta˘ anta˘ u vi, kaj mi estas feliˆ feliˆca, ca, ke la sorto permesis al mi vin vidi kaj spiri almena˘u dum kelka tempo vian liberan, de neniu monopoligitan aeron. Saluton Saluton al vi, Usono, Usono, plej plej potenca potenca reprezen reprezentan tanto to de la nov nova mondo. mondo. Ni, filoj de la malnova kaj maljuna kontinento, venis al vi kiel gastoj; sed ne vidama turismo enˆsipigis sipigis nin, ne la espero de ia komerca komerca akiro pelis nin al via bordo; ni venis al vi, por alporti al vi novan senton kaj novan ideon, ni venis, por alporti novan kuraˆgon gon al tiuj niaj samideanoj kaj samidealanoj, kiuj ˆgis gis nun laboris inter vi kaj kies vortoj pri ia nova nova popolo eble ˆsajnis sajnis al vi tro fabelaj. fabelaj. Peco Peco de tiu miksdev miksdevena ena kaj tamen tamen lingv lingvee kaj kore kore unuigita unuigita popolo nun staras anta˘ u vi reale reale kaj viv vivante. ante. Rigar Rigardu du nin, a˘ uskultu uskultu nin, kaj konvinkiˆgu, gu, ke ni ne estas fabelo. Ni estas diversg diversgen entanoj, tanoj, kaj tamen ni sentas nin kiel samgentanoj, samge ntanoj, ˆcar car ni komprenas nin kiel samgentano j, havante havante nenian bezonon humiligi a˘ u fremdli fremdlingv ngvee balbuti balbutigi gi un unu u la alian. alian. Ni esperas, ke dank’ al nia laborado pli a˘u malpli frue la tuta mondo similiˆgos g os al ni kaj fariˆgos gos unu granda homa gento, konsistanta el diversaj familioj, interne apartlingv apartlingvaj aj kaj apartmoraj, apartmoraj, sed ekstere samlingv samlingvaj aj kaj sammoraj. Al tiu nia laborado, kiu celas krei iom post iom unuigitan, sekve fortigitan kaj spirite altigitan homaron, ni nun invitas vin, filoj de Usono. Kaj ni esperas, ke nia ˆ resonos en ˆciuj voko ne restos vana, sed gi gˆi balda˘ u ehe ciuj anguloj de via lando kaj tra tuta via kontinento. Nur tre malmultaj malmultaj el ni povis veni en vian landon, ˆcar car ni, esperantistoj, ne estas homoj homo j riˆ caj; caj; de nia nuna kongreso kongreso ni sekve sekve ne povas povas atendi gravajn gravajn decidojn, kiuj havus signifon por la tuta esperantistaro. Ni venis al vi, Usonanoj, precipe por pasigi en via mezo kaj anta˘ u viaj okuloj unu semajnon de nia esperantista vivo, por montri al vi almena˘ u malgrandan pecon de tiu vivo, por alporti al vi semon; kaj ni esperas, ke post nia foriro tiu semo po-

PAROLADOJ

37

tence germos gˆermos kaj kreskos, kaj en via lando nia afero balda˘ u havos siajn plej fervorajn kaj plej gravajn apostolojn. En via lando, Usonaj samideanoj, nia afero estas ankora˘ u tro juna, kaj multaj el vi ne ellaboris al si ankora˘u tute klaran juˆgon gon pri gi; gˆi; tial permesu, ke mi almena˘ u iom esploru anta˘ u vi la vojon, kiun ni iras. ˆ celas atingi reciprokan kompreKion celas la esperantista movado? Gi nadon nadon inter inter ˆciuj ciuj homoj kaj popoloj. Por kio ni bezonas bezonas tian reciprok reciprokan an komprenadon? Kiaj estas la sekvoj, kiujn ni atendas de gi? gˆi? Kial ni deziras, ke gi gˆi estu nepre sur fundamento ne˘ utrala? utrala? Kial Kial ni tiel tiel persiste persiste laboras por gi? ˆgi? Kia estas la spirito, spirito, kiu nin ˆciujn ciujn ligas inter ni? Pri ˆcio cio ˆci ci tio mi jam multe multe parolis, parolis, kaj mi ne volas volas nun ripeti miajn mia jn vortojn, des pli, ke ˆciu ciu el vi post kelka kelka meditado meditado facile facile mem trovos trovos la respondojn. An Anta˘ ta˘ u vi, praktikaj amerikanoj, amerikanoj, mi volas analizi alian demandon, nome: ˆcu cu ni kun nia laborado staras sur vojo tute certa, a˘ u ˆcu cu ni povas povas timi, timi, ke iam nia tuta laborado laborado montriˆ gos gos vana? Nur plena konscio konscio pri la irota vojo donas al la marˆsantoj santoj sufiˆce ce da energio, por kontra˘ ubatali ubat ali ˆciujn ciujn malfacila malfac ilaˆˆojn, o jn, kiuj troviˆgas gas sur la vojo. La celo celo,, por kiu ni labora laboras, s, pov povas esti esti atin atingi gita ta per du vojoj: a˘ u per labora laborado do de homoj homoj priv privataj ataj,, t.e. t.e. de la popolaj popolaj amasoj, amasoj, a˘ u per dekreto de la registar registaroj. oj. Plej Plej kredebl kredeblee nia afero estos estos atingit atingitaa per la vojo unua, ˆcar car al tia afero, kiel nia, la registaroj venas kun sia sankcio kaj helpo ordinare nur tiam, kiam ˆcio estas jam tute preta. Kia devas esti la karaktero de la unua vojo, pri tio neniu povas dubi; pri afero, kies tuta esenco kaj vivo estas bazita sur interkons interkonsento, ento, ˆciu ciu komprenas komprenas tre bone, ke laborado de amasoj povas gin gˆin konduki al celo nur tiam, se ˆciuj ciuj laboras unuan unuanime. ime. En tia afero, se gi gˆi per si mem montriˆgis gis vivipova, konkordo estas la plej certa garantio de senduba sukceso, malkonkordo signifas la morton. Tion komprenas tre bone niaj samideanoj, samideano j, kaj tial ili kun indigno forpuˆsas sas ˆciun, ciun, kiu volas delogi delog i ilin de la komuna komuna vojo. vojo. Sed iufoje iufoje en la kapo kapo de tiu tiu a˘ u alia samideano aperas la sekv sekvanta anta demando: demando: kio estos la sekvo sekvo,, se la solvon solvon de la intern internacil aciling ingv va problemo volos iam preni sur sin ia granda forto, kontra˘u kiu ni ˆciuj ciuj estas tro ˆ senfortaj, ekzemple la registaroj de la mondo? Cu ni devas timi, ke ili eble elektos alian solvon, ol ni elektis, kaj tiamaniere nia tuta laborado fariˆgos gos vana? Por trovi klaran respondon al tiu demando, ni prezentu al ni, ke la registaroj de la mondo mondo a˘ u iaj aliaj grandaj kaj influaj potencoj starigis a˘ utoritatan utoritatan komitaton, kiu devas decidi, kia lingvo devas fariˆgi gi internacia. En la artikolo “Esenco kaj Estonteco”, kiun multaj el vi legis en la “Fundamenta Krestomatio”, mi analizis tiun demandon detale, kaj mi montris tute klare tion, pri kio en la nuna tempo jam neniu esploranto dubas, nome, ke tia komitato, pri kiu mi parolis, neniel povus elekti ian lingvon nacian, nek ian lingvon mortintan, nek ian lingvon kun plene elpensita vortaro, sed ˆgi gi devus nepre elekti

PAROLADOJ

38

nur a˘ u Esperanton en gia gˆia nuna formo, a˘ u Esperanto Esp eranton n iom ˆsanˆ sanˆgitan g itan.. Se la la komitato, kontra˘ u ˆciuj ciuj postuloj p ostuloj de la prudento, prudento, volus volus fari ian alian decidon, ˆgia gia decido restus nur decido papera kaj praktike absolute senvalora. Nun ni rigardu, kia estas la sola maniero, en kiu la komitato povus solvi la lastan alternativon. Plej nature kaj plej kredeble estas, ke la komitatanoj rezonados simple en la sekvanta maniero: “Ekzistas lingvo artefarita, kiu montriˆ gis gis tute vivipova, bonege funkcias, bonege sin tenas jam multe da jaroj, kreis grandan literaturon, ellaboris sian spiriton kaj vivon k.t.p.; sekve, anstata˘ u fari tute senbezone kaj sencele riskajn novajn eksperimentojn, ni simple akceptu tion, kio jam ekzistas; ni donu al gi gˆi la a˘ utoritatan apogon de la registaroj, kiujn utoritatan ni reprezentas, kaj tiam la tuta eterna problemo estos tuj plene solvita, kaj de morga˘ u la tuta civilizita homaro reciproke sin komprenos”. Tia, mi ripetas, estas la plej natura decido, kiun ni povas atendi de la registare registare elektota komitato. komitato. Sed ni supozu, ke la komitato komitato trovos, ke diversaj diversaj ˆsangoj gˆoj en Esperanto estas efektive tre necesaj. Kiel do gi ˆgi agos? Anta˘ u ˆcio gi gˆi sin demand dem andos, os, ˆcu cu gi gˆi estas esta s sufiˆce ce forta, for ta, por p or altrudi alt rudi sian sia n teorian teor ian volon al tiuj multaj miloj da homoj, kiuj ˆgis gis nun estis la solaj laborantoj en la afero. afero. La esperan esperanti tist stoj oj labori laboriss du dum m long longaa vico vico da jaroj, jaroj, mult multee labor laboris is,, multe oferis kaj kun tre granda malfacileco fine akiris tion, kio dum multaj miljaroj miljaroj ˆsajnis sajnis neakirebla neakirebla kaj kio, unu fojon perdita, neniam plu reakiriˆ reakirigus, gˆus, ˆcar car la mondo perdus la tutan konfidon al la internacilingva internacilingva ideo. Sekve ˆciu ciu prudenta komitato dirus al si: “Ni devas esti tre singardaj, por ke, anstata˘ u akceli la aferon, ni gin gˆin ne pereigu pereigu por ˆciam”. ciam”. Se la komit komitato ato scius, ke gin gˆin elektis ekzemple nur ia unu tre malgranda kaj malgrava landeto, ke la elekto estis nur tute senvalora formalaˆo, o, ke la elektintoj tute sin ne interesas pri la afero kaj ne havas havas eˆc la plej p lej malgrandan ma lgrandan intencon gin gˆin subteni, nek la forton por tio, tiam prudentaj komitatanoj nur simple esprimus sian opinion kaj dezirojn deziro jn pri diversaj farindaj farinda j ˆsanˆ sanˆ goj en Esperanto kaj lasus la akceptadon goj a˘u neakceptadon al la decido de la esperantistoj mem, sed neniam komencus konkuradon kontra˘ u la esperantistaro; ˆcar car ili komprenus, ke morale tio t io estus estu s nur peko kontra˘ u la internacilingva ideo kaj praktike ˆgi g i pli a˘ u malpli frue kondukus nur al fiasko. Nun ni supozu, ke por la decido de la demando pri lingvo internacia estas kreita komitato, kiu havas forton ne fikcian sed efektivan kaj grandan. Anta˘ ue mi jam montris, ke se tia komitato ne volos, ke ˆgia ue gia decido restu praktike absolute senvalora, gi gˆi povos preni nur a˘ u Esperanton, a˘ u ion tre similan al Esperanto. Mi diris jam, ke plejkredeble gi gˆi akceptos simple Esperanton en ˆ ˆgia gia nuna formo. Sed ni supozu, ke ˆgi gi tion ne volos fari; kiel do d o ˆgi gi agos: ag os: Car gi ˆgi komprenos komprenos tre bone, ke, por p or krei vivipov vivipovan an lingvon, lingvon, tute ne sufiˆ cas cas esti instruita homo kaj diri al si “mi kreos”; ke oni ne povas tion fari la˘u mendo en la da˘ uro de kelke da semajnoj; ke tio postulas tre longan, fervoran, sinuro

PAROLADOJ

39

doneman, amoplenan amoplenan laboradon, elprov elprovadon, trasentadon trasentadon k.t.p.; k.t.p.; kaj ˆcar car gi ˆ scios, ke ekzistas jam lingvo, super kiu multe da homoj tre longe laboris, kiu havas multejaran historion kaj tutan vivon, ke tiu lingvo bonege funkcias, kaj nur malmultaj punktoj povas en gi gˆi esti disputeblaj: tial estas tute kompreneble, ke, se la komitato traktos sian taskon serioze, gi gˆi ne riskos preni sur sin mem la kreadon de tute nova lingvo, nek prenos alian lingvan projekton, kiun la vivo ankora˘u ne sufiˆce ce elprovis, nek komencos tute tut e senbezone, sekve neprudente bataladon kontra˘ u tiuj, kiuj ˆgis g is nun laboris en la afero, sed ˆgi gi prenos Esperanton kaj faros en gi gˆi tiuj ti ujn n ˆsanˆ sa nˆgojn, gojn, kiujn ˆgi gi trovos necesaj. Al kiu la komitato komisius la faradon fara don de la ˆsanˆ sanˆ goj? En la tempo prepara, goj? kiam estus necese esplori principe la demandon, kian lingvon oni devas elekti, la komitato povus komisii la laboron al kiu ajn, zorgante nur, ke la elektitoj estu homoj prudentaj prudentaj kaj senpartiaj senpartiaj kaj komprenu komprenu la tutan respondecon, kiun ili prenas prenas sur sin. sin. Sed kiam la lingvo lingvo estus estus jam elektit elektitaa kaj oni decidus decidus fari en ˆgi ˆsangojn, gˆojn, kun kiu oni konsiliˆgus gus pri tiu laboro? La plej simpla prudento kaj la plej simpla komprenado de sciencaj metodoj diras, ke pri tia laboro oni devus konsiliˆgi gi ne kun personoj, kiuj konas la lingvon de ekstere, sed anta˘ u ˆcio cio kun personoj, personoj, kiuj kiuj plej bone konas konas la lingv lingvon on intern interne, e, kiuj kiuj plej multe multe laboris laboris por gi, gˆi, plej multe praktike ˆgin gin uzis kaj sekve havas en gi ˆgi plej grandan ˆ komprenas tre sperton kaj plej bone konas giajn gˆiajn mankojn efektivajn. Ciu bone, bon e, ke fari ˆsanˆ sanˆgojn gojn en iu lingvo, lingvo, gvidante gvidante sin nur per ekstera ˆsajno sajno kaj ne konsiliˆ ginte ginte kun persono p ersonoj, j, kiuj plej bone b one konas tiun lingvon, estus tia infanaˆo, o, kiun certe nenia komitato povus fari, se ˆgi gi traktus sian taskon serioze kaj ne estus sugestiata de persono j, kiuj havas ian kaˆ kaˆsitan sitan celon. Kaj se la komitatanoj komitatanoj decidos fari ˆsanˆ sanˆ gojn en Esperanto, kion ili povos gojn ˆsangi? gˆi? Se ili ili ekzem ekzempl plee volos olos diri: diri: “tiu “tiu vorto vorto estas estas prenit prenitaa el lingv lingvo, kiun kiun parolas cent milionoj, tial ni elˆ elˆetu gin gˆin kaj prenu vorton el lingvo, kiun parolas cent dudek milionoj”, a˘ u se ili dirus: “al ni ne plaˆ cas cas la praktike praktike tute bona vorto “estas”, ni preferas “esas”. . . , k.t.p., tio estus ja simpla infanaˆ infanaˆo, kiun kiun seriozaj seriozaj homoj certe certe ne permesus permesus al si, ˆcar car ili kompre komprenus nus,, ke en linlingvo, kiu havas havas jam multejaran vivon, ˆsanˆ sanˆ gi grandan amason da vortoj, pro gi simpla kaprico, pro ia pure teoria kaj praktike absolute senvalora motivo, estus sensencaˆ sensencaˆo. Memorante, Memorante, ke oni atendas de ili ne ian teorian filologian amuziˆ gon, gon, sed laboron lab oron prakti p raktikan, kan, ili kompreneble kompre neble ˆsanˆ sanˆ gus gus nur tiajn vortojn a˘ u formojn, kiuj montriˆgis gis kiel malbonaj per si mem, malbonaj absolute, grave maloportunaj por p or la uzantoj de la lingvo. lingvo. Sed se vi trarigardos ˆciujn ciujn kritikojn, kiuj estis faritaj kontra˘ u Esperanto en la da˘ uro u ro de dudek tri jaroj — kaj Esperanton Esp eranton ja kritikis jam multaj miloj da homoj, homo j, kaj certe c erte neniu eˆc plej malgranda el giaj gˆiaj mankoj restis kaˆsita sita — vi trovos, ke la grandega plimulto el tiuj kritikoj kritiko j estas simple persona j kapricoj. La nombro de tiuj ˆsanˆ sanˆ gaj gaj proponoj, kiuj efektive povus havi ian praktikan valoron, estas tiel malgranda, ke ili ˆciuj ciuj kune okupus ne pli ol unu malgrandan malgrandan folieton, folieton, kiun ˆciu ciu povus

PAROLADOJ

40

ellerni en duonhoro; sed eˆc inter tiuj tre malmultaj supozebla j ˆsanˆ sanˆ goj la plej gravaj gravaj estas nur plibonigo ˆsajna, sajna, sed en efektiveco efektiveco ili post pli matura pripenso montriˆ gus gus eble nur kiel malpliboni malplibonigo. go. Tiel Tiel ekzemple ekzemple la forigo de la supersignoj kaj de la akuzativo, kion mi anta˘u dekses jaroj proponis, por liberigi de la turmentantoj kaj faciligi la propagandon, kaj kion postulas la plimulto de la reformistoj, reformisto j, tiu ˆsanˆ sanˆ go en la nuna tempo, kaj tiom pli anta˘u la go okuloj de registare starigota kaj sekve forton havanta komitato, devas aperi kiel tute ne akceptebla, car gi prezentus kripligon de la interna valoro de la lingvo, por plaˆci ci al giaj gˆiaj eksteraj rigardantoj, forigon de necesaj gravai sonoj el la lingvo lingvo kaj de libera libera vortordo vortordo kaj kaj klareco klareco por. . . ke la presistoj presistoj ne bezonu bezonu elspezi kelke da spesmiloj sp esmiloj kaj la komencantoj ne havu kelkan kelkan malfacila malfac ilaˆˆon. on. Se vi prenos ian artikolon esperantan, prezentitan de niaj kontra˘ uuloj uuloj por senkreditigi senkreditigi Esperanton, vi preska˘ preska˘ u ˆciam ciam trovos t rovos nur unu u nu aferon: afer on: grandan gran dan amasigon de la plurala finiˆ go go “j”; tiu malfeliˆca ca “j”, kiun neniu ne niu tamen ta men kuraˆ kur aˆ gas gas kritiki en la bela greka lingvo, estas la kvintesenco de ˆciuj ciuj teruraˆ teruraˆoj, oj , kiujn niaj kontra˘ uuloj montras en Esperanto! uuloj Unuvorte, ˆciu ciu el vi povas facile fa cile konvinkiˆ gi, ke se iam registare starigota gi, komitato komitat o decidos decid os fari ˆsanˆ sanˆgojn gojn en Esperanto kaj se tiu komitato traktos sian taskon serioze, gi gˆi p ovos ˆsanˆ sa nˆgi gi en Esperanto nur tre, tre malmulte; la postkomitata Esperanto restos tute la sama lingvo, kiel la Esperanto anta˘ ukomitata, ukomitata, ˆ nur eble kelkaj nunaj formoj fariˆ gos g os arhaismoj kaj cedos sian lokon al pli oportunaj formoj, neniel rompante la kontinuecon de la lingvo kaj neniel ruinigante la valoron de tio, kion ni gis gˆis nun akiris. Tio estas ne nia pia deziro, sed tion plene certigas al ni simpla logiko kaj prudento, kontra˘ u kiu certe nenia serioza komitato volos peki, se ˆgi gi ne volos, ke ˆgiaj giaj laboroj restu absolute sen ia praktika rezultato. Nun mi resumos ˆcion, cion, kion mi diris. Logika Logika esploro de la afero montras al ni, ke: 1. Lingvo internacia ne povas esti alia ol Esperanto. 2. La evoluado de la lingvo fariˆgos gos plej kredeble nur per tiu sama natura vojo, per kiu ˆgi gi fariˆgis gis en ˆciu ciu alia lingvo, lingvo, t.e. per la senrompa vojo de ˆ neologismoj kaj arhaismoj. 3. Se iam aperos la neceso fari en Esperanto Esperanto ian ˆsanˆ sanˆ gon, tion povas fari nur a˘ u la esperantistoj esperantistoj mem, per komuna komuna interkonsen interkonsento, to, a˘ au˘ ia grandega forto, sed nepre en plena interkonsento kun la tuta esperantistaro. 4. Se iam la esperantistoj mem a˘ u ia granda ekstera forto decidos fari en Esperanto Esp eranto ia jn ˆsanˆ sanˆgojn, go jn, tiuj ˆsanˆ sanˆgoj goj povos esti nur ekstreme malgrandaj, malgrandaj, neniam rompos la kontinuecon kun tio, kion ni gis gˆis nun havis, kaj neniam senvalorigos tion, kion ni ˆgis gis nun faris, faras, a˘ u poste faros.

PAROLADOJ

41

ˆ kiu volos kontra˘ubatali Tio estas la sole ebla natura irado de la aferoj. Ciu, ubatali tiun tiun naturan naturan iradon, iradon, nu nurr perdos perdos senbezon senbezonee siajn fortojn. La esperan esperantaj taj radikoj de la arbo internacilingva jam tiel profunde penetris en la teron de la vivo, ke ne povas jam ˆciu ciu dezira dez iranto nto ˆsanˆ sangi gˆi la radikojn a˘ u ˆsovi sovi la arbon arb on la˘u sia bontrovo. ˆ Karaj kongresanoj! Cio, kion mi diris, ne estas ia a˘ utora utor a memfido, memfid o, ˆcar car mi plene konsentas kaj konfesas konfesa s malkaˆse, se, ke, por po r ˆsanˆ sanˆ gi gi ion en la natura irado de la internacilingva afero, mi estas tiel same senpova, kiel ˆciu ciu alia persono. Mi defendas fervore nian nunan vojon nur tial, ke la nerefuteblaj leˆgoj g oj de la logiko diras al mi, ke tio estas la sola vojo, kiu kun plena certeco alkondukos nin al nia celo. Kiu a jn volus ˆsanˆ sanˆ gi la naturan iradon de la internacilingva gi afero afero — tute egale, egale, ˆcu cu li estas estas malami malamiko ko de Esperan Esperanto to a˘ u gia gˆia plej flama amiko, amiko, ˆcu cu li estas senfamulo senfamulo a˘ u eminentulo, c˘ u li agas per vortoj a˘ u per mono kaj ruzaˆ ruzaˆoj, o j, ˆcu cu li estas plej fanatika konservemulo konservemulo a˘ u plej facilanima eksperimentisto de nova novaˆoj, ˆcu cu li estas plej pura idealisto a˘ u plej profitama egoisto, ˆcu cu li bruas br uas kaj malbenas a˘ u kaˆsite site laboras sub la tero — li neniam sukcesos; li povos nur krei kelktempan skismon kaj akiri la malˆgojan gojan gloron de malhelpanto malhelpa nto kaj subfosanto, sed neniam li povos devigi ˆciujn ciujn amikojn amiko jn de la internacilingva internacilingva ideo pro ia j sensignifa j bagatelo j forˆeti eti tion, kion ili posedas, p osedas, kio montriˆ montriˆ gis g is plen plenee vivi vivipov pova, a, en kion kion estas estas jam jam enmet enmetit itaa tia tia mult multego ego da laboroj kaj da vivo kaj kio per natura vojo devas iom post iom konstante ensorbi ensorbi nov novajn sukojn. sukojn. Tion Tion devas devas bone memori memori ˆciuj, ciuj, kiuj kiuj laboras laboras sur la kampo de lingvo internacia, kaj se ili tion ne memoros, la vivo mem donos al ili la necesan instruon. Ni povas sekve labori trankvile; ni ne devas malˆgoji, goji, se nia laborado estas iafoje iafoje tre malfaci malfacila la kaj senda sendank nka; a; sur nia flan flank ko estas estas ne sole sole la fajro fajro de niaj sentoj, sur nia flanko estas anka˘ u la nerefuteblaj leˆgoj goj de la logiko kaj prudent prudento. o. Pacien Pacience ce ni semu semu kaj semu, semu, por ke niaj nepoj iam havu havu benitan benitan rikolton. Al la Sesa Esperantista Kongreso, kiu sendube enˆ enˆetos etos multe da d a semoj semo j en la teron amerikan, mi eldiras mian koran saluton.

PAROLADOJ

12

42

La par parola olado do de L. L. L. L. Zamen Zamenhof hof Ferma erma PaParolado en Washington 1910 1910..

La˘u la tradicio de niaj gisnunaj gˆisnunaj Kongresoj, mi permesas al mi diri klelkajn vortojn de adia˘ ua saluto. Mi volas diri kelkajn vortojn pri la semajno, kiun ua ni ˆus us travivis. Kiam mi decidis veni al Ameriko, mi konfesas, ke mi komencis ˆ mian vojaˆon on kun iom da da d dubo ubo.. Sajnas al mi ke Usono estas ankora˘ u tro jona en nia mov movado por fari Kongreso Kongreson. n. Oni devis devis tamen tamen subteni subteni niajn Unonajn Unonajn amikojn, kaj kiam mi venis, mi vidis kun ˆgojo, ke miaj duboj estis estis vanaj. vanaj. La Sesa estis estis sama kiel la aliaj aliaj Kongres Kongresoj, oj, kaj restos restos en nia memoro memoro same. same. Mi devas tamen subteni niajn Usonajn amikojn, kaj restos en nia memoro same. Mi devas esprimi mian dankon al ˆciuj ciuj helpintoj, helpinto j, speciale sp eciale al gesinjoroj gesinjoro j Reed — ˆcion cion vi vidis, vidi s, mi do ne ripetas rip etas — anka˘ u al ˆciuj, ciuj, kiuj helpis. helpi s. Krom tio, ni ˆsuldas sulda s dankon al la lando mem por la invito, kiun faris la Usona Registaro al aliaj landoj. landoj. Estas Estas tre grava grava fakto fakto ke 13 Registra Registraroj roj estis estis oficiale oficiale reprezen reprezentitaj. titaj. La lokaj a˘ utoritatoj utoritatoj anka˘ anka˘ u montris al ni grandan helpon, kaj en via nomo mi ilin kore dankas. Nun ni rigardu, ˆcu cu la Kongreso donis iajn rezultojn. Pri tio neniu dubas. ˆ forte levos la prestiˆgon La rezultatoj estos tre gravaj. Gi g on de nia afero en la okuloj de la mondo. Kaj anka˘ u al multaj el niaj Usonaj amikoj, kiuj ankora˘u ne havis la okazon a˘ uskulti Esperanton parolatan de alilanduloj, la Kongreso uskulti sendube multe helpos pri la elparolado de nia lingvo. Mi estas certa, ke kiam ni ilin revidos, ni ne plu rekonos ilin, sed demandos pri ili, el kiu nacio ili venas? Kaj Ka j nun, ˆcar car ni devas disiri al niaj hejmoj, hejmo j, al ˆciu ciu Mi diras: Feliˆcan can vojon! voj on! Feliˆcan can vojaˆ voj aˆgon! g on! kaj espera esperas, s, ke mi vodos vodos grandan grandan parton parton el vi en Antverpeno. La Sesa Kongreso estas fermita.

PAROLADOJ

13

43

La pa paro rola lado do de L. L. Zame Zamenh nhof of an anta˘ ta˘ u Prepara Konferenco de Ruslandaj Esperantisto isto j St. Peterbu eterburg rg En 1910 1910..

Estimataj Estimataj sinjorinoj sinjorinoj kaj sinjoroj ! — Vi eble miros, miros, ke mi parolas al vi ne ruse, sed esperante; vi eble diros, ke ˆcar car ni havas havas nun kongreson de samregnanoj samregnanoj kaj ˆciuj, ciu j, a˘u almena˘ u preska˘ u ˆciuj ci uj giaj gˆiaj partoprenantoj komprenas tre bone la saman lingvon, lingvon, estas multe pli nature paroli al ili en tiu lingvo. lingvo. Ekzistas Ekzistas tamen gravaj ka˘ uzoj, pro kiuj mi elektis por mia parolo tiun lingvon, por kiu uzoj, ni batalas kaj por kiu ni kunvenis. Niaj kongresoj, ne sole la universalaj, sed anka˘ u la naciaj havas anta˘ u ˆcio cio signifon instruan kaj edukan. Esperantistoj, Esperantisto j, disˆ disˆetitaj etita j en diversaj urbo j kaj urbetoj, kunvenas en pli a˘ u malpli granda amaso, por a˘ udi udi nian lingvon, por kontroli, ˆcu cu ili guste gˆuste ellernis la lingvon, ˆcu cu ili bone b one gin gˆin komprenas, por kompari sian propran manieron de parolado kun la parolmaniero de pli spertaj esperantistoj. Kiam ili poste revenas hejmen, ili ne sole mem parolas pli pure, sed ili alportas modelon de bona parolada al tiuj, kiuj restis hejme. Tiamaniere la kongresoj reguligas la uzadon de la lingvo, kaj dank’ al niaj kongresoj jam nun oni parolas Esperanton perfekte egale ne sole en la plej malproksimaj malproksima j anguloj a nguloj de ˆciu ciu aparta regno, sed en ˆciuj ciuj plej malsamaj lokaj de la tuta tera globa. globa. Jam nun, nun, kiam oni a˘ udas bonan kaj spertan esperantan udas oratoron, oni neniel povas diveni, diveni, al kiu nacia a˘ au˘ lando li apartenas. La plena a˘utonomia utonomia vivo de nia lingvo, kun ˆgia gia absolute propra, ne estas tiel mikskonsista, ke ˆciu ciu tutruslanda tut ruslanda kongreso estas iom simila al kongreso intemacia. Miksita estas la logantara anka˘ u en aliaj regnoj, sed tie la karaktero de la reciprokaj reciprokaj rilatoj inter la popoloj estas alia ol ˆce ce ni. Mi ne volas ˆci ci tie analizi la ka˘ uzon uzon de ˆci ci tiu fakto, ˆcar car tiu devigus min eniri en regionon politikan, kion mi deziras eviti; mi nur konstatas la fakton. Pro la ekzistado de tiu fakto, dum longa tempo ankora˘ u en nia regno ne povas okazi kongresoj efektive tutruslandaj, en kiuj kun plena volonteco kaj plena sincereco partoprenus ˆciuj ciuj popolo pop olojj de la ruslanda ruslan da regno. Ankora˘ u dum longa tempo efektivaj kaj sincere partoprenataj kongresoj de la ruslandaj popoloj povas okazi nur sur fundamento ne˘ utrala. La unua el tiaj kongresoj utrala. estas estas la nu nuna na tutrusl tutruslanda anda kongreso kongreso esperantis esperantista. ta. En la kongreso, kongreso, kiu nu nun n

PAROLADOJ

44

malfermiˆgas, gas, ne ekzistos konkurantoj kaj malamikoj, ne ekzistos humiligantoj kaj humil umilig igatoj atoj,, ekzi ekzist stos os nu nurr sami samide deanoj anoj kaj samre samregna gnanoj. noj. Tial Tial mi goje gˆoje salutas la unuan Ruslandan Esperantistan Kongreson; mi salutas gin gˆin duobe: kiel esperantisto kaj kiel ruslandano. Ne granda estas nia nuna kongreso, ˆcar car oni komencis komencis gian gˆian preparadon tro malfrue. malfrue. Tre malmu malmulte lte da ruslandaj ruslandaj esperantis esperantistoj toj partopre partoprenas nas en gi, ˆ tre malmulte da ruslandaj popoloj havas en gi gˆi siajn siajn reprezen reprezentan tantojn. tojn. En efektiveco gi gˆi estas nur komenco kaj provo, ˆgi gi estas nur prepara paˆ paˆso so por la estontaj estontaj Ruslan Ruslandaj daj Esperan Esperantis tistaj taj Kongresoj. Kongresoj. Mi tamen ne duba dubas, s, ke nia prova kongreseto ne restos sen utilo por la esperantismo en Ruslando. Malgra˘ u niaj malgrandaj fortoj, mi esperas, ke la kunvenintaj samideanoj povos meti kelkajn kelkajn fundamentajn ˆstonojn, stono jn, sur kiuj poste konstruigos ˆciam ciam pli kaj pli grandioza ruslanda esperantismo. Mi esperas, ke dank’al nia penado ni balda˘ u ne bezonos honti anta˘ u la eksterlando kaj nia afero staros en nia regno tiel same bone kaj fortike, kiel en aliaj landoj. En bona horo ni komencu nian laboron.

PAROLADOJ

14

45

La paro parola lado do de L. L. Zam Zamenh enhof anta anta˘ u ˘ la Sepa Sepa Kongre Kongreso so Esperan Esperantis tista ta en Ant Antwerpen en la 21-a de A˘ ugusto 1911. ugusto 1911.

Kiel tradicia malfermanto de la kongresoj esperantistaj, mi permesas al mi esprimi en la nomo de ˆciuj ciuj kongresanoj nian respektan kaj sinceran sinceran dankon dankon al lia Reˆga ga Moˆsto sto la Reˆgo go Alberto por la granda honoro, kiun li faris al nia afero, afero, prenan prenante te sur sin la protekta protektant ntecon econ super nia kongre kongreso. so. Mi esperas, ke mi esprimos esprimos la deziron de ˆciuj ciuj kongresanoj, se mi proponos, ke ni sendu telegrafe nian diversgentan saluton al la regnestro de la lando, kies gastoj ni estas, kaj nian dankon dankon al nia alta protektan protektanto. to. Mi esprim esprimas as anka˘ anka˘ u en la nomo de la kongresanoj nian koran dankon al la urbestraro de Antverpeno, kiu kiu afabl afablee don donis is al ni sian helpon helpon kaj moral moralan an apogon apogon.. Fine Fine mi espri esprimas mas nian koran fratan dankon al tiuj niaj belgaj samideanoj, kiuj tiel laboreme kaj zorge pretigis nian grandan feston. Mi uzas anka˘ u la okazon de nia festo, por revoki en vian memoron la nomon nomon de unu viro, viro, kiu havas havas grandegan grandegan meriton meriton en nia afero. afero. La prelato prelato Johann Martin Schleyer, Schleyer, kies nomon ˆciu ciu el vi konas tre bone, la a˘ autoro ˘ de Volapuk, anta˘ u nelonge festis la okdekjaran datrevenon de sia naskiˆgo, go, kaj estus nepardoninde, se ni ne uzus la okazon de nia nuna generala gˆenerala kunestado, kunestado, por esprimi esprimi al li tiujn sentojn, sentojn, kiujn kiujn ni ˆciuj ciuj hav havas por li. Li estas la vera vera patro de la tuta internacilingva movado. Anta˘ u li oni anka˘u revis pri lingvo intern internacia acia,, oni provis provis labari labari por ˆgi; gi; sed tio estis estis nu nurr teoriaj teoriaj skizoj, skizoj, palaj palaj senkorpaj senkorpaj fantomoj fantomoj en la regiono regiono de revoj. revoj. Li estis la unua, unua, kiu diris diris al si: por lingvo internacia mi volas ne revi, sed labori; dum ˆcio cio ˆcirka˘ cirka˘ ue dormis, li estis la unua, kiu praktike kreis la internacilingvan movadon. Volapuk ne estis venkita de Esperanto, kiel multaj personoj pensas tute erare; gi gˆi pereis per si mem en tiu tempo, kiam la trankvile kaj senartifike laboranta Esperanto estis ankora˘ u tro malforta, por iun venki; ˆgi gi pereis ne pro sia stranga sonado a˘u pro aliaj similaj ka˘uzoj, uzo j, ˆcar car al ˆcio cio oni povas alkutimiˆ alkut imiˆ gi, gi, kaj kio hiera˘ u ˆsajn sa jnis is sovaˆga, ga, tio morga˘ u aperas kiel io tute natura kaj bela; per longa kaj multespeca multesp eca uzado eˆc la l a plej p lej sovaˆ ga idiomo de la plej barbara gento iom post ga iom fariˆgas gas riˆca, ca, eleganta kaj oportuna lingvo. Volapuk pereis ˆcefe cefe pro unu grava grava eraro, kiun gi gˆi beda˘ urinde urinde enhavis: enhavis:

PAROLADOJ

46

absoluta manko de natura evoluipovo; kun ˆciu ciu nova nova vorto a˘ au˘ formo la lingvo devis konstante dependi de la decidoj de unu persono a˘ u de facile inter si malpaconta personaro. perso naro. Kiel sur bastono baston o plantita en teron, te ron, novaj branˆcoj co j kaj folioj ne povis nature kreski sur ˆgi, gi, sed devis esti konstante skulptataj kaj algl algluat uataj. aj. Se ne ekzi ekzist stus us tiu tiu eraro eraro,, kiun kiun korek korekti ti oni beda˘ beda˘ urinde ne povis, Volapuk neniam pereus kaj ni ˆciuj ciuj nun verˆ verˆsajne sajn e parolus volapuke. Sed tiu beda˘ urinda urinda eraro, kiun ka˘ uzis ne manko de talento kaj de laboremeco, sed uzis nur tro rapida publikigo de la lingvo, lingvo, sen sufiˆ ce ce matura elprovado, elprovado, — tiu eraro, kiu pereigis Volapuk Volapukon, on, neniel malgrandigas malgrandigas la meritojn de gia gˆia a˘ utoro, utoro, kiu la unua potence skuis la mondon por nia ideo; la grandaj meritoj de Schlieyer en la internacilingva historio neniam malaperos. Mi proponas al vi, ke okaze de la festo de Schleyer ni telegrafe sendu al li en la nomo de la tuta esperantistaro nian koran gratulon, nian dankon por lia granda laboro kaj nian deziron, ke li vivu ankora˘ u longe kaj havu la konscion, ke la fruktoj de lia laboro neniam pereos. ˆ dum la lasta Karaj amikoj! Mi staras hodia˘ u anta˘ u vi ne esperinte. Car tempo la stato de mia sano estis tro malbona, mi decidis ne veturi al la kongreso en ˆci ci tiu t iu jaro. ja ro. Tamen en la l a lasta la sta momento mi devis d evis ˆsanˆ sanˆ gi gi mian decidon, ˆcar car mi rimarkis, ke la projekto, pro jekto, kiun mi prezentis por p or diskutado dum la Sepa Kongreso, ne de ˆciuj ciuj estas guste gˆuste komprenita kaj eble bezonos klarigojn de mia flanko. flanko. Tial Tial ne miru, miru, ke mi ne prepariˆ prepariˆ gis gis paroli anta˘ u vi pri ia speciala temo, sed mi tuˆ tuˆsos sos nur per nemultaj nemultaj vortoj tiun demandon, kies pridiskutadon tadon dum la kongres ongresoo mi proponi proponiss al vi. Mi ne anta˘ anta˘ uvenos vian decidon por a˘ u kontra˘ u la diskutota projekto, mi volas nur diri kelkajn generalajn gˆeneralajn vortojn, por instigi instigi vin, bone b one kaj senpartie prepariˆ gi por la venontaj diskutoj. gi Ekzistas en nia afero demandoj, kiuj povas esti solvataj ne de iu aparta persono, ne de iu aparta nacia asocio, ne de iu aparta institucio, sed nur de la tuta esperantistaro: ekzemple la demandoj pri nia Lingva Komitato, Konstanta Kongresa Komitato k.t.p. Se iu volas fari simple konsilajn proponojn pri la interna agado de tiuj institucioj, li povas prezenti siajn proponojn al la estroj de la diritaj institucioj; sed se oni faras plendojn, se oni postulas reorganizon, reorganizon, anstata˘ uigon uigon a˘ u eˆc forigon forigo n de tiuj institucioj, institu cioj, — tiam al kiu oni devas sin turni? A˘u se aperas iaj demandoj, kiuj koncernas la tutan esperantistaron, sed apartenas nek al la Lingva Komitato, nek al la Komitato de la Kongresoj, — tiam kiu havas la rajton ilin solvi? En sia privata esperantista vivo ˆciu ciu perso pe rsono no a˘u grupo a˘ u asocio estas kompreneble tute liberaj kaj povas agi, kiel ili volas kaj povoscias; p ovoscias; sed pri ˆciuj ciuj demando j, dubo dub o j a˘ u entreprenoj, kiuj koncernas la tutan esperantan aferon, estas nepre necese, ke ni havu la eblon ˆciam ciam scii la veran opinion a˘ u deziron de la tuta esperantistaro. Esperanto ne estas ankora˘ u en tia feliˆca ca stato, ke ˆciu ciu povu nur tiri el gi gˆi profiton, ne zorgante pri la bonstato de la afero mem: ni devas kaj dum longa tempo ankora˘ u devos propagandi gin, gˆin, kreskigi ˆgin, gin, defendi gin gˆin kontra˘ u malamikoj;

PAROLADOJ

47

sed se ni ne havas la eblon regule interkonsiliˆ gadi, gadi, a˘ u se niaj interkonsiliˆgoj, goj, farataj ne en orda parlamenta maniero, ne havos moralan valoron por la esperantistoj, ni similos organismon sen kapo kaj sen manoj, ni nenion povos entrepreni, ni staros senmove kaj malpacos inter ni mem. Mi ne volas en la nuna momento defendi la projekton, pri kiu vi en la plej proksimaj proksimaj tagoj diskutos; diskutos; tre povas povas esti, ke la projekto havas havas gravajn gravajn erarojn, kiujn via pridiskutado forigos; tre povas esti, ke la tuta projekto montriˆgos gos neakceptinda, kaj tiam — vi scias tion tre bone — mi ne penos altrudi gin gˆin al vi, kiel mi neniam ion al vi altrudis. Nur pri unu afero mi kore vin petas: kion ajn vi decidos, — ni ne fermu nian kongreson, anta˘ u ol ni en tia a˘ u alia formo faros ian aranˆ gon, kiu donos al ni la eblon, almena˘ gon, u unu fojon en   jaro solvi ˆciujn ciujn kolektiˆ gintajn disputojn a˘ u dubojn en lojala interkonsento kaj konforme al la vera deziro de la tuta esperantistaro. La aranˆ go go de regula kaj rajtigita kongresa kongresa voˆ voˆcdonado, cdonado, kiun mi proponis al vi, a˘ u ia alia simila aranˆgo, go, kiu eble rezultos el via diskutado, ne estos ia nova nova institucio kaj per si mem ne ˆsanˆ sanˆ gos la iradon de nia afero; sed ˆgi gos gi donos al ni la forton de ordo kaj de solidareco. La institucioj, kiujn ni kreis, a˘u eble ankora˘ u kreos, ˆcesos cesos havi la karakteron de ia privataˆ privataˆo, o, kiun neniu subtenas kaj multaj atakas. Ili havos rajton diri al la esperantistaro: se ni estas bonaj, respektu nin kaj subtenu nin; se ni estas malbonaj reorganizu nin a˘u forigu ˆ esperantisto scios, al kiu plej alta instanco li devas sin turni, se tio nin. Ciu a˘u alia ali a en la komunespe komunes perantist rantistaa j afero afe rojj ne plaˆcas cas al a l li, kaj oni o ni ˆcesos cesos konstante sin turnadi al mi, kiu hodia˘ u vivas kaj morga˘ u povas ne vivi, kaj kiu cetere havas havas nek ne k ra jton nek deziron dez iron solvi ˆciujn ciujn disputoj dispu tojn n propradecide. prop radecide. Ni komencu nian feston kaj anka˘u niajn laborojn, al kiuj ni dediˆ dediˆcu cu nian plenan atenton kaj senpartiecon. Se el niaj laboroj rezultos la enkonduko de preciza ordo en nian aferon, tiam la kongreso Antverpena estos unu el la plej ˆ el ni havu la firman decidon, gravaj inter niaj kongresoj. Tion ni esperu. Ciu helpi per p er ˆciuj ciuj fortoj forto j al la enkonduko de ordo kaj forigo de ˆciu ciu malpaco en nia afero. afero. Kun tiu firma kaj kaj solena solena decido decido en la koro koro ni kriu: vivu, vivu, kresku kresku kaj floru nia afero!

PAROLADOJ

15

48

La paro parola lado do de L. L. Zam Zamenh enhof anta anta˘ u ˘ la Oka Kongreso Esperantista en Krakow en la 11-a de A˘ ugusto 1912. ugusto 1912.

La unuaj vortoj, kiujn mi volas hodia˘ u eldiri al vi, karaj samideanoj, estas ˆ finiˆgis vortoj de kora gratulo, grat ulo, ˆcar car ni havas havas hodia˘ u grandan feston. Jus gis dudek kvin jaroj de la tempo, kiam — post longa naska preparado — aperis publike la lingvo, kiu nin ˆciujn ciujn unuigas, por kiu ni ˆciuj ciuj laboras kaj kiu enkorpigas en si tiun homofratigan ideon, kiun la plimulto el ni havas en sia koro kaj kiu dum dudek kvin jaroj flame instigadis nin labori, malgra˘ u ˆcia cia malfac mal facile ileco co kaj ˆciuj ciu j malhel mal helpo po j. Dudek kvin jaroj da laborado por Esperanto kaj por gia gˆia ideo! ideo! Tion Tion povas plene kompreni nur tiuj personoj, kiuj partoprenis en tiu laborado de la komenco gis gˆis nun. nun. Beda˘ Beda˘ urinde urinde tre nemultaj nemultaj estas tiuj personoj. personoj. El la laborantoj de la unua tempo tre multaj jam delonge plu ne vivas, aliajn lacigis la malfacila, grandan paciencon kaj persistecon postulanta vojo, kaj ili malaperis aperis el nia anaro. anaro. El tiuj personoj, personoj, kiuj kiuj troviˆ trovigas gˆas nun en ˆci ci tiu ˆcambreg camb rego, o, la grandega plimulto en la unuaj jaroj de Esperanto nenion sciis pri gi gˆi a˘ u neklare a˘ udis udis pri gi ˆgi nur kiel pri ia freneza, mokinda kuriozaˆ kuriozaˆo; o; tre multaj multaj el vi en la momento de la apero de Esperanto estis ankora˘ u infanoj; multaj, kaj certe ne la malplej fervoraj el vi, en tiu tempo eˆc tute ne ekzistis ekzistis ankora˘ u en la mondo. mondo. La grandega grandega plimulto plimulto el vi aliˆ gis al nia afero nur tiam, kiam ˆgi gis gi estis jam sufiˆ ce ce forta kaj elprovita. elprovita. Tre kaj tre malgranda, malgranda, facile kalkulebla kalkulebla per la fingroj, estas la nombro de tiuj personoj, kiuj iris kun Esperanto de la momento de ˆgia gia naskiˆgo go gis gˆis la nuna tempo. Kortuˆ Kortuˆsite site ili povas povas nun rememori, kiel terure malfacila estis ˆciu ciu paˆso so en la komenco, kiam ˆciu ciu aludo pri Esperanto postulis specialan kuraˆ gon, gon, kiam el ˆciu ciu milo da semoj, kiujn ni en plej primitiva primitiva maniero, maniero, sen helpo kaj sen rimedoj, pacience ˆetadis en la teron, apena˘ u unu ricevis radikojn. Dudek Dud ek kvin jaroj! Grandega Grandegan n grave gravecon con havas havas tia peco p eco da tempo tempo en la histori historioo de lingv lingvoo artefari artefarita. ta. Lingv Lingvoj oj naturaj naturaj kresk kreskas tute trankvi trankvile, le, ˆcar car kun tia lingvo lingvo neniu kuraˆ gas gas fari iajn eksperimentojn eksperimentojn a˘ u fleksi ˆgin gin la˘ u sia gusto; sed pri lingvo lingvo artefarita artefarita ˆciu ciu opinias, opinias, ke li havas havas rajton de voˆ voˆco, co, ke li povas a˘ u eˆ c devas devas direkti direkti la sorton sorton de la lingv lingvoo la˘ u sia kom kompr pren eno. o. En

PAROLADOJ

49

lin lingvo gvo natura nat ura ˆciu ciu eˆc plej ple j gran g randa da efekti efe ktiva va malb ma lbonaˆ onaˆo o neniun nen iun incita inc itas, s, eˆc neniun nen iun meditigas, kaj estas akceptata kun plena kontenteco a˘ u rezignacio; en lingvo artefarit arte faritaa ˆcio cio ˆsajnas sa jnas al ni n i kritikind kr itikinda, a, ˆciu ciu bagatelo, baga telo, kiu ne n e estas e stas konforma konform a al a l nia gusto, pikas al ni la okulojn kaj vekas deziron de refarado. Lingvo artefarita dum longa tempo estas elmetata al senˆ cesaj cesaj ventoj, ventoj, al senˆ cesa cesa tirado kaj puˆsado. sado. Kiom da ventoj, kiom da senˆcesa cesa tirado nia lingvo devis suferi dum sia dudekkvinjara vivo! Se gi gˆi tamen ˆcion cion sane eltenis, se malgra˘ u ˆciuj ci uj vento vent o j kaj ka j puˆsoj so j gi gˆi dum dudek kvin jaroj jaro j vivis kaj ka j kreskis regule kaj rekte, ˆciam ciam pli fortiˆgante ga nte kaj ka j riˆciˆ cigante, gˆante, neniam fleksiˆ gante gante a˘ u kripliˆgante, gante, neniam minacante disfali en dialektojn, dialektojn , sed ˆciam ciam pli kaj pli fortikigante sian tute difinitan, ˆcie cie egalan spiriton, neniam perdante hodia˘ u, u , kion gi ˆgi akiris hiera˘ u, u, — ni povas pri tio sincere nin gratuli. Anta˘ u dudek kvin jaroj mi timeme demandis demandis min, ˆcu cu post dudek kvin  jaroj iu en la mondo scios ankora˘ u, ke ekzistis iam Esperanto, kaj — se Espeu, ranto vivos — ˆcu cu oni tiam povos ankora˘ a nkora˘ u kompreni ion, kio estis skribita en Esperanto en gia gˆia unua jaro, kaj ka j ˆcu cu angla a ngla esperantisto esp erantisto povos p ovos kompreni espeesp erantiston rantiston hispanan. Nun pri ˆci ci tio la historio historio donis jam plenan kaj perfekte ˆ trankviligan respondon. Ciu el vi scias, ke verko, skribita en bona Esperanto anta˘ u dudek kvin jaroj, en plena mezuro konservas sian bonecon anka˘ u nun, kaj la legantoj eˆc ne povas diri, ke gi gˆi estas skribita en la unua jaro de ekzistado de nia lingvo; ˆciu ciu el vi scias, ke inter la stilo de bona angla esperantisto kaj la stilo de bona hispana esperantisto en la nuna tempo ekzistas absolute nenia diferenco. Nia lingvo konstante progresas progresa s kaj riˆciˆ ciˆ gas, gas, kaj tamen, dank’ al la reguleco de sia progresado, ˆgi gi neni ne niam am ˆsanˆ sa nˆgiˆ giˆgas, gas, neniam perdas la kontinuecon kun la lingvo de tempo pli frua. Kiel la lingvo de homo matura estas multe multe pli riˆca ca kaj pli elasta, ol la lingvo lingvo de infano, kaj tamen la lingvo lingvo de ˆguste guste parolanta infano neniom diferencas de la lingvo de homo matura, tiel verko, skribita en Esperanto anta˘ u dudek du dek kvin jaroj jaro j ne estas e stas tiel vortoriˆca, ca, kiel verko skribita en la nuna tempo, kaj tamen la lingvo de tiu tempo perdis absolute nenion el sia valoro anka˘ u en la nuna tempo. Lingvo, kiu eltenis la provon dum dudek kvin jaroj, kiu en plej bona kaj ˆciam ciam pli floranta stato travivis jam tutan t utan homan ho man generacion genera cion kaj estas jam pli maljuna, ol multaj el ˆgiaj giaj uzantoj, uzantoj, kiu kreis jam grandan, potence p otence kreskantan kreskantan literaturon, kiu havas sian historion kaj siajn tradiciojn, sian tute precizan spiriton kaj siajn tute klarajn idealojn, — tia lingvo ne bezonas jam timi, ke io pereige depuˆsos sos gin gˆin de tiu natura kaj rekta vojo, la˘ u kiu ˆgi gi evoluas. La vivo kaj la tempo garantiis al nia lingvo naturan forton, kiun neniu el ni povas povas senpune senpune malrespekti malrespekti.. La hodia˘ ua jubileo estas festo de tiu vivo kaj ua tempo. Por ke ni, vivantoj, povu festi la hodia˘ uan jubileon, fervore kaj sindone uan laboris laboris multaj multaj personoj, personoj, kiuj kiuj nu nun n jam ne vivas. vivas. Nia morala morala devo estus rememori memori ilin ilin en la nuna nuna solena moment momento. o. Sed ho ve! ilia ilia nombro nombro estas tro

PAROLADOJ

50

granda, granda, por ke ni povu povu ilin ilin ˆciujn ciujn citi, citi, kaj krom krom tio la pli granda parto parto el ili laboris laboris tiel modeste, modeste, ke ni eˆ c ne scias scias iliajn nomojn. nomojn. Tial, Tial, por ne fari maljustan apartigon inter eminentuloj kaj ne-eminentuloj, mi citos neniun apartan nomon. Mi devas fari escepton nur por nia kamarado Van der Biest, kies nomo estas ankora˘ u tro freˆsa sa en la memoro de ni ˆciuj, ciuj, kiu en la pasinta  jaro aranˆ gis kaj prezidis prezidis nian grandan ˆciujaran ciujaran feston, kaj kies morto estas sendube ligita kun tiuj grandaj laboroj kaj malagrabla malagrablaˆˆoj, kiujn li prenis sur sin por ni ˆciuj. ciuj. En via nomo mi esprimas esprimas funebran saluton al la ombroj ombroj de ˆciuj ciuj niaj karaj kamaradoj, kiujn dum la pasintaj dudek kvin jaroj jaro j forˆsiris siris de ni la morto. Iliaj ombroj staru nun anta˘ u niaj okuloj, kvaza˘u partoprenante partoprenante en tiu granda festo, kiun ili preparis, sed ne ˆgisviv gisvivis. is. Mi proponas proponas al vi, ke ni honoru ilian memoron per leviˆ go go de niaj seˆgoj. goj. Nun, kiam la matureco de nia afero estas jam tute eksterduba, mi turnas min al vi, karaj samideanoj, kun peto, kiun mi jam anta˘ u longe volis direkti al vi, sed kiun mi ˆgis gis nun prokrastis, pro krastis, ˆcar car mi timis fari gin gˆin tro frue. Mi petas, ke vi liberigu min de tiu rolo, kiun mi, pro ka˘ uzoj naturaj, okupis en nia uzoj afero dum dudek kvin jaroj. Mi petas vin, ke de la nuna momento vi ˆcesu cesu vidi en mi “ma jstron”, ke vi ˆcesu cesu honori min per p er tiu titolo. Vi scias, ke tuj en la komenco de nia movado mi deklaris, ke mi ne volas esti mastro de Esperanto, sed ke la tutan mastrecon pri Esperanto mi en tuta pleneco transdonis al la esperantistoj mem. Vi scias anka˘u, u, ke de tiu tempo mi ˆciam ciam lojale loja le agadis a˘ u almena˘ u penis agadi konfo konforme rme al tiu deklaro. deklaro. Mi donadis al vi konsilojn, kiel mi povis, sed neniam vi a˘udis udis de mi la vortojn “tion mi postulas” a˘ u “tion mi deziras”. Neniam mi provis altrudi al vi mian volon volon.. Tamen, amen, konsc konscian iante, te, ke gis gˆis sia plena fortikiˆgo go nia afero bezonas ian enkorpigitan standardon, mi — lau via deziro — dum dudek kvin jaroj plenumadis tiun rolon, kiel mi povis, kaj mi permesadis, kvankam tre nevolonte, ke vi vidu en mi ˆcefon cefon kaj majstron. Kun gojo gˆojo kaj fiereco mi konstatas, ke vi ˆciam ciam montris al mi sinceran sinceran konfidon konfidon kaj amon, kaj pro tio mi eldiras al vi mian plej koran dankon. Sed nun permesu permesu al mi, ke mi fine formetu formetu de mi mian mian rolon. La nuna kongreso estas la lasta, en kiu vi vidas min anta˘u vi; poste, se mi povos veni al vi, vi ˆciam ciam vidos min nur inter vi. Jen estas la ka˘ uzo, kiu devigis min fari la nunan decidon: uzo, La ekzistado ekzist ado de ia natura natur a konstanta ˆcefo, cefo , eˆc se tiu ˆcefo cefo havas nur la karakteron de unuiganta standardo, prezentas gravan gravan maloportunaˆon on por nia afer af ero, o, ˆcar ca r gi gˆi donas al la afero kvaza˘ u personan p ersonan karakteron. Se al iu ne plaˆcas cas mia persono a˘ u miaj politike-religiaj principoj, li fariˆgas gas malamiko de Espeˆ ranto. Cion, kion mi persone diras a˘ u faras, oni ligas kun Esperanto. La tro honora titolo de majstro, kiun vi donas al mi, kvankam ˆgi gi en efektiveco koncernas nur la aferon de la lingvo, fortenas de Esperanto multajn personojn, al kiuj mi pro ia ka˘uzo uzo ne estas simpatia kaj kiuj timas, ke, fariˆgante gante espe-

PAROLADOJ

51

ˆ rantistoj, ili devus rigardi min kiel sian moralan ˆcefon. cefon. Ciu, kies opinio pri aferoj esperantistaj estas alia ol mia, ofte sin ˆgenas genas eldiri libere sian opinion, por ne kontra˘ ubatali publike tiun, kiun la esperantistoj nomas sia majstro. ubatali Se ies opinion la esperantistoj esperantisto j ne volas akcepti, li vidas en tio nur la ˆciopovan ciopovan influon de la majstro. ma jstro. Nun, kiam nia afero estas jam sufiˆ ce ce forta, estas necese, ke ˆgi gi fine fariˆgu gu absolute libera, ne sole libera de ˆciuj ciuj persona p ersonajj dekreto j, kia ˆgi gi fariˆgis gis jam anta˘ u dudek kvin jaroj, sed anka˘ u de ˆcia cia efektiva efekt iva a˘ au˘ ˆsa sa jna jn a persona persona influo. influo. Estas Estas necese, necese, ke la mondo sciiˆ sciiˆ gu tute klare, ke Esperanto gu povas havi a˘ u ne havi siajn libere elektitajn gvidantojn, sed ke gi gˆi posedas nenian konstanta konstantan n ma jstron. Nomu min per mia nomo, nomu min fondinto de la lingvo, a˘u kiel vi volas, sed mi petas vin, ne nomu min plu “majstro”, ˆcar car per p er tiu morale tro tr o liganta nomo vi malliberigas nian aferon. afero n. Multaj el vi portas en sia koro la samajn idealojn, kiel mi, kvankam ne ˆciuj ciuj en tute egala formo; sed la mondo devas scii, ke tiu spirita spirita parenceco inter mi kaj vi estas la˘ uvola, ke la esperantismo kaj la esperantistoj ne povas uvola, esti respondaj pri miaj personaj ideoj kaj aspiroj, kiuj por neniu el vi estas devi devigaj gaj.. Se mi ion ion diras diras a˘ u faras, kio ne estas konforma al la gusto a˘u konvinkoj de tiu a˘u alia el vi, mi deziras, ke tio neniun el vi ˆgenu genu kaj ˆciu ciu el vi havu la rajton diri: tio estas tute privata ideo a˘ u freneza frene zaˆˆo o de Zamenhof, Zamen hof, kaj ˆgi gi havas nenion komunan kun la esperanta movado, en kiu li estas nun persono tute privata. La interna ideo de Esperanto, kiu havas absolute nenian devigon devigo n por po r ˆciu ciu espe es perantist rantistoo aparta, apar ta, sed s ed kiu, kiu , kiel kie l vi scias, scia s, plene ple ne regas re gas kaj ka j ˆciam ciam devas regi en la esperantaj kongresoj, estas: sur ne˘ utrala lingva fundamento utrala forigi la murojn inter la gentoj kaj alkutimigadi alkutimigadi la homojn, ke ˆciu ciu el ili vidu ˆ en sia proksimulo nur homon kaj fraton. Cio, kio estas super tiu interna ideo de Esperanto, Esp eranto, estas nur privataˆ privataˆo, o, kiu povas eble esti bazita sur su r tiu ideo, sed neniam devas esti rigardata kiel identa kun gi. gˆi. Anta˘ u ol mi formetas de mi ˆcian cian oficialan rolon en nia afero, mi ankora˘ ankora˘ u la lasta lastan n fojon fojon admon admonas as vin: vin: laboru laboru ˆciam c iam en plena plena un unuec ueco, o, en ordo ordo kaj ˆ jn dubajn demandojn, konkordo. Ciujn Ciu demandojn, kiuj kiuj koncer koncernas nas la tutan tutan esperant esperantan an aferon, kaj kiuj ne tuˆ tuˆsas sas la personan liberecon de ˆciu ciu aparta esperantisto, esperantisto, solvu ˆciam ciam pace, p ace, per regula regu la interkonsiliˆ inter konsiliˆgo go de viaj egalrajte elektitaj delegitoj kaj per discip disciplin linaa cedo de la malplimu malplimulto lto al la plimult plimulto. o. Neniam Neniam permesu, permesu, ke en nia afero regu la principo: principo: “kiu “kiu pli la˘ ute ute krias, krias, tiu estas prav prava”. Per Per unueco ni pli a˘ u malpli frue certe c erte venkos, eˆc se la tuta mondo batalus b atalus kontra˘ u ni; per interna malpaco ni ruinigus nian aferon pli rapide, ol tion povus fari ˆciuj ciuj niaj malami malamikoj koj kune. kune. Ne forgesu, forgesu, ke Esperanto Esperanto estas estas ne sole sole simpla simpla lingvo, lingvo, kiun ˆciu ciu el ni uzas nur por siaj propraj bezonoj, sed ke gi gˆi estas grava socia problemo, ke, por atingi nian celon, ni devas konstante propagandi nian aferon kaj zorgi pri tio, ke la mondo havu estimon kaj konfidon por ˆgi. gi. Se en nia afero aperas io, kio ˆsajnas sa jnas al ni malbona, malbona , ni pov p ovas as trankvile gin gˆin forigi per komune interkonsentita decido; sed ni neniam semu en nia tendaro reciprokan

PAROLADOJ

52

malamon kaj malpacon, kiu nur gojigas gˆojigas kaj triumfigas niajn malamikojn. En la unuaj jaroj de nia laborado sur nia standardo estis skribitaj la vortoj “espero, obstino kaj pacienco”; tio tute sufiˆcis, cis, ˆcar car ke ni, samideanoj, samideano j, devas reciproke reciproke nin estimi kaj helpi, tio por ˆciu ciu estis komprenebla komprenebla per si mem. En la lastaj jaroj ni beda˘ urinde ofte forgesis tiun devon; tial nun, transirante urinde en la duan gravan periodon de nia historio, en la duan kvaronjarcenton, ni skribu sur nia standardo novan novan vorton, kaj ˆci ci tiun vorton ni ˆciam ciam respektu kiel sanktan ordonon; tiu vorto estas: “konkordo”. Mi finis tion, kion mi intencis intencis diri al vi, karaj amikoj. Mi scias tre bone, ke multajn multajn el vi mia nuna parolo malagrable seniluziigos. seniluziigos. Kun maldolˆ maldolˆca ca sento sento de neplenumita espero esp ero vi eble eb le demandos: ˆcu cu en sia lasta kongresa parolo, par olo, en sia “kanto de cigno”, li nenion pli p li havis por diri al ni? ˆcu cu en la grava tago de la jubileo de la esperantismo, de tiu jubileo, kiun ni atingis post tiom multe da laboroj labor oj kaj suferoi, li nenion pli havis por diri al ni? ˆcu cu en la unua kaj eble anka˘ u la lasta fojo, en kiu ni el ˆciuj ciuj partoj de la mondo alproksimiˆ alproksimiˆ gis, gis, kiom ni povis, al tiu loko, kie Esperanto naskiˆgis gis kaj kie la atmosfero, saturita de intergenta malpaco, per neevitebla natura reago naskis la esperantisman movadon, — ˆcu cu en e n ˆci ci tiu t iu grava g rava kaj solena s olena momento li nenion ne nion pli havis h avis por p or diri d iri al ni? Ho ne, miaj karaj karaj amikoj, amikoj, miaj karaj samidea samideanoj noj kaj kunlabor kunlaboran antoj! toj! Multe, multe, tre multe mi volus hodia˘ u diri al vi, ˆcar car mia koro estas plena; en la jubilea momento de la esperantismo mi volus paroli al vi pri tio, kio naskis la esperantismon, pri ˆgia gia esenco kaj espereblaj sekvoj; sed hodia˘ u mi staras anta˘ u vi ankora˘ u en rolo oficiala, kaj mi ne deziras, ke mia privata kredo estu rigardata rigardata kiel deviga kredo de ˆciujesperantis ciujesperantistoj. toj. Tial pardonu min, ke mi pli ne parolas. Kio estas la esenco de la esperantisma ideo kaj al kia estonteco alkondukos iam la homaron la interkompreniˆ gado g ado sur ne˘ utrale-homa, utrale-homa, sengenta sengenta lingva lingva fundamento, — tion ni ˆciuj ciuj sentas tre bone, kvankam kvankam ne ˆciuj ciuj en tute egala formo kaj grado. Ni donu do hodia˘ u plenan regadon al tiu silenta, sed solena kaj profunda sento kaj ni ne profanu gin gˆin per teoriaj klarigoj. Samideanoj! Samideanoj! La antikv antikva pola ˆcefurbo, cefurbo, en kiu ni kunvenis, kunvenis, pretigis por p or ni gastaman akcepton, faris multe, por honori nian aferon kaj por agrabligi al ni nian restadon restado n dum la kongreso. Mi esperas, esp eras, ke, revenante en sian hejmon, ˆciu ciu el vi kunportos kun si plej bonan rememoron pri tiu lando kaj urbo, kiujn la plimulto el vi ˆgis gis nun verˆsajne sajne tre malmulte konis. Al la regno r egno kaj lando, kiuj montris al ni sian amikecon, sed precipe al la estraro de la gastama Krakovo kaj al ˆciuj ciuj institucioj kaj personoj, kiuj donis al nia kongreso kongreso sian moralan kaj materialan materialan subtenon, mi esprimas en via nomo plej koran dankon. Plej koran kamaradan dankon mi esprimas kompreneble anta˘ u ˆcio cio al la senlaca loka organiza komitato, kiu ne ˆsparis sparis laboron lab oron por p or la plej bona b ona aranˆ ara nˆ go de nia kongreso. kongreso. Kaj nun mi deziras al vi ˆciuj ciuj ga jan feston kaj sukcesan sukcesan laboron.

PAROLADOJ

16

53

La par parol olad ado o de L. L. L. Zam Zamen enho hoff anta˘ anta˘ u Super la tombo de Karlo Bourlet en 1913 1913..

En la germana banloko, kie mi estis, atingis min tute subite la doloriga sciigo ˆ trafis min tute neatendite pri la morto de tiu, t iu, pri p ri kiu ni nun ˆciuj ciuj funebras. f unebras. Gi kiel frapo de tondro. Mi rapidis veni ˆci ci tien, por doni al la kara forinto mian lastan, tre malˆgojan g ojan saluto saluton. n. Mi tute ne havi haviss la tempon, tempon, por ke mi povu povu prezenti al vi gustan ˆgustan bildon pri la tuta historio de agado kaj pri ˆciuj ciuj meritoj de tiu, kiun ni perdis; tial pardonu, ke mi parolas nur mallonge, ke mi ne prezen prezentos tos al vi historion, historion, sed nu nurr esprimo esprimoss iom miajn sentojn. sentojn. La histori historion on sendube skribos pli a˘u malpli frue aliaj personoj, kaj ili certe povos rakonti tre multe. La forinto forinto estis scienculo, li estis socia aganto aganto kaj tiel plu, sed de ˆci ci tiuj flankoj mi persone ne konis lin multe, mi konis lin nur kiel esperantiston, tamen tuj t uj de la unua momento, kiam mi ekkonis lin kiel esperantiston, esp erantiston, li ˆciam ciam staris anta˘ u miaj okuloj kiel homo tiel grava grava kaj tiel meritplena, ke ˆciufoje, kiam mi pensis pri la sorto de Esperanto, pri ˆgiaj giaj espero j por estonteco, ˆciam ciam sur la unua plano staris anta˘ u mi la bildo de Bourlet. Oni multe laboris por Esperanto anka˘ anka˘ u anta˘ u Bourlet, sed de la momento, momento, kiam li aliˆgis gis al a l nia anaro, anaro , en nian aferon afero n enverˆsiˆ siˆ gis la nova energio. Tuj post gis sia apero li komencis propagandon viglan, kiu gis gˆis tiam ne estis multe konata en Esperantujo. Li altiris al nia afero gravan firmon, kiu al la tiam ankora˘ u malforta Esperanto Esp eranto donis potencan apogon kaj fortan puˆson son anta˘ uen. Li komencis serion da publikaj paroladoj, sed tiuj paroladoj ne estis sole teoriaj, ˆciu ciu parolado sekvigis fondadon de grupo esperantista. esperantista. En Parizo Parizo li fondis grupon, kiu per sia bonega organizo kaj vigla laborado bald˘ u fariˆgis gis imitinda modelo por ˆciuj ciuj aliaj grupoj esperantistaj esperantistaj en la mondo. Al lia senlaca iniciatado, atado , instigado instig ado kaj helpado helpa do ni ˆsuldas sulda s grandan gran dan riˆciˆ ciˆ gon gon de nia literaturo kaj aperon de plej gravaj gravaj verkoj verkoj pri kaj en nia lingvo, lingvo, al lia iniciato iniciato kaj energia laborado bor ado ni ˆsuldas suldas la fondiˆ fondigon gˆon de gravaj institucioj, kiel ekzemple la Internacia Scienca Asocio kaj aliaj. Li laboris ne sole en sia lando kaj en sia urbo: por multaj lokoj, kie oni bezonis helpon, a˘u kie aperis ia danˆgero gero por nia afero, Bourlet, la energia helpanto helpa nto de nia kara generalo gen eralo Sebert, Seb ert, ˆciam ciam estis preta kun sia laboro kaj help. help. Sed unu el la plej grav gravaj roloj de Bourlet Bourlet estis ˆce ce niaj ˆ kongresoj. Ciuj aranˆgintoj gintoj de kongresoj de Esperanto scias tre bone, kiom

PAROLADOJ

54

multe Bourlet Bour let laboris por ˆciu ciu kongreso, anta˘ u gi, gˆi, dum gi ˆg i kaj post gi. gˆ i. En la  jaro 1914 Bourlet estis aperonta anta˘ u ni kiel rekta kaj senpera organizanto de la kongreso en lia propra urbo, de la kongreso en Parizo; jam anta˘ u pli ol unu jaro li komencis plej energian preparadon de tiu kongreso, la kongreso promesis esti grandioza, la tuta mondo esperantista, konate tre bone la la organizajn kapablojn de Bourlet kaj lian eksterordiaran energion, atendis tre multe de tiu kongreso kaj prepariˆgadis gadis veni en tre granda nombro. nombro. Sed ho ve, la senkompata morto diris sian kruelan vorton Mi ne volas volas plu paroli. Ne ˆciuj ciuj esperantistoj scias, kiom multe nia afero ˆsuldas suldas al nia kara foririnto. Venos tempo, kiam ˆciuj ciuj esperantistoj esperantisto j ekkomprenos, kiel gravega estis la laborado de Bourlet, kaj tiam, ho ve, tro malfrue ili rekompencos al lia ombro tiun sendankecon, kiun li de kelkaj flankoj suferis, dum li vivis. Al la nekonso nekonsolebl leblaa edzino edzino kaj al ˆsiaj siaj gefiloj gefiloj mi povas povas certigi certigi,, ke en la mondo de la esperantistoj la memoro pri kara foririnto neniam mortos. Vi, ombro de nia kara amiko kaj kunbatalanto, akceptu mian funebran saluton kaj per mi la saluton de tiu afero, por kiu vi tiel multe kaj sindone laboris.

PAROLADOJ

17 17.1 17.1

55

Aldono Respo espond ndo o de dd-ro ro Zahm Zahmen enho hoff post post kia kiam li en Bern estis akceptinta oran medalon kaj bukedon, 1913.. 1913

Esperanto jam ne plu dependas de iu sola homo nek de iu sola aro da homoj, por sia sia suk sukceso. ceso. Homoj Homoj pov povas veni, eni, kaj homoj homoj povas povas iri, iri, Sed Esperan Esperanto to da˘urigos urigos gis gˆis la idealo pri internacia lingvo, kuniganta ˆciujn popolo p opolo jn per p er ligo de komuna komprenado, estos atinginta sian venkan realiˆ gon gon por la bono de la tuta homaro.

17.2 17.2

Deklar Deklaraci acio o pri la la esenc esenco o de la esperan esperantis tismo mo (Kun (Kun-sido de 9-a de A˘ ugusto 1905). ugusto 1905).

Akceptita en la lasta laborkunsido de la Bulonja Kongreso. ˆ pri la esenco de la Esperantismo multaj havas tre malveran ideon, tial Car ni subskribintoj, reprezentantoj de la Esperantismo en diversaj landoj de la mondo, kunvenin kunvenintaj taj al la internacia internacia Kongreso Esperantista en Boulogne-surBoulogne-surMer, trovis necesa la˘ u la propono de la a˘ utoro de la lingvo Esperanto doni utoro la sekvantan klarigon: 1. La Esperantismo estas penado disvastigi en la tuta mondo la uzadon de lingvo ne˘ utrale homa, kiu “ne entrudante sin en la internan vivon de utrale la popoloj kaj neniom celante elpuˆ elpuˆsi si la ekzistantajn ekzistantajn lingvojn lingvojn naciajn”, donus al la homoj de malsamaj nacioj la eblon kompreniˆ gadi gadi inter inter si, si, kiu kiu povus povus servi servi kiel kiel pacig pacigaa lingv lingvoo de pub publi lik kaj inst instit ituci ucioj oj en tiuj tiuj landoj, kie diversaj nacioj batalas inter si pri la lingvo, kaj en kiu povus esti publikigataj publikigata j tiuj verkoj, kiuj havas havas egalan intereson por p or ˆciuj ciuj ˆ alia ideo a˘ popoloj. Ciu u espero, kiun tiu a˘ u alia esperantisto ligas kun laEsperantismo, estos afero pure privata, por kiu la Esperantismo ne respondas. ˆ en la nuna tempo neniu esploranto en la tuta mondo jam dubas pri 2. Car tio, ke lingvo lin gvo internac inte rnacia ia povas p ovas esti nur lingvo lin gvo arta, ar ta, kaj ˆcar car el ˆciuj ciuj multegaj provoj, faritaj en la da˘ uro uro de la lasta j du centjaroj, ˆciuj ciuj prezentas pr ezentas

PAROLADOJ

56

nur teoriajn projektojn, kaj lingvo lingvo efektive efektive finita, ˆciuflanke ciuflanke elprovita, elprovita, perfekte vivipova kaj en ˆciuj ciuj rilatoj pleje ta˘ uga uga montriˆ montrigis gˆis nur unu sola lingvo, Esperanto, tial la amikoj de la ideo de lingvo internacia, konsciante ke teoria disputado kondukos al nenio kaj ke la celo povas esti atingita nur per laborado praktika, jam de longe ˆciuj ciuj grupiˆ gr upiˆ gis gi s ˆcirka ci rka˘ u˘ la sola lingvo Esperanto kaj laboras por gia gˆia disvastigado disvastiga do kaj riˆcigado cigad o de gia ˆgia literaturo. literaturo. ˆ la a˘ 3. Car utoro utoro de la lingvo lingvo Esperanto tuj en la komenco komenco rifuzis unu fojon por ˆciam ciam ˆciujn ciujn personajn rajtojn rajto jn kaj privilegiojn privilegiojn rilate tiun lingvon, lingvon, tial Esperanto Esp eranto estas “nenies propra propr aˆo”, o”, nek en rilato materiala, nek en rilato morala. Materiala Materiala mastro de tiu ˆci ci lingvo estas la tuta mondo kaj ˆciu ciu deziranto povas eldonadi en a˘ u pri tiu ˆci ci lingvo ˆciajn cia jn verkojn, verko jn, kiajn li deziras, kaj uzadi la lingvon lingvon por p or ˆciaj ciaj eblaj celoj; kiel spiritaj mastroj mastro j de tiu ˆci ci lingvo estos ˆciam ciam rigardata r igardatajj tiuj t iuj persono p ersonoj, j, kiuj de la mondo esperantista estos konfesataj kiel la plej bonaj kaj plej talentaj verkisto j en tiu ˆci ci lingvo. 4. Esperanto havas neniun personan leˆ gdonanton kaj dependas de neniu gdonanton ˆ aparta homo. Ciuj opinioj kaj verkoj de la kreinto de Esperanto havas, simile simile al la opinioj kaj verkoj verkoj de ˆciu ciu alia esperantisto, karakteron karakteron absolute absolute privatan privatan kaj por neniu devigan. La sola unu fojon por ˆciam ciam deviga por p or ˆciuj ciuj esperantistoj esp erantistoj fundamento de la lingvo Esperanto Esp eranto estas la verketo “Fundamento de Esperanto”, en kiu neniu havas la rajton fari ˆsangon. gˆon. Se iu dekliniˆgas gas de la reguloj kaj modeloj donitaj en la dirita verko, li neniam povas pravigi sin per la vortoj “tiel deziras a˘ u konsilas ˆ la a˘ utoro utoro de Esperanto”. Ciun ideon, kiu ne povas esti oportune esprimata per tiu materialo, kiu troviˆgas gas en la “Fundamento de Esperanto”, ˆciu ciu esperantisto esp erantisto havas la ra jton esprimi e sprimi en tia maniero, maniero , kiun li trovas la plej ˆgusta, gusta, tiel same, kiel estas farate en ˆciu ciu alia lingvo. Sed pro plena unueco de la lingvo al ˆciuj ciuj esperantistoj esp erantistoj estas rekomendate r ekomendate imitade kiel eble plej multe tiun stilon, kiu troviˆgas g as en la verkoj de la kreinto de Esperanto, kiu la plej multe laboris por kaj en Esperanto, kaj la plej bone konas gian gˆian spiriton. spiriton. 5. Esperantisto Esperantisto estas nomata ˆciu ciu persono, kiu scias kaj uzas la lingvon lingvon Esperanto, tute egale por kiaj celoj li gin gˆin uzas. Apartenado al ia aktiva Societo esperantista esperantista por ˆciu ciu esperantisto esperantisto estas rekomendinda rekomendinda,, sed ne deviga. @

Super estas la teksto akceptita akceptita ˆce ce la Unua Kongreso en Bulonjo en 1905. En la malneto publigita anta˘ u la kongreso:

PAROLADOJ

57

ce ce ¯ˆ

la fino de paragrafo 2 estis: Sed se kontra˘ u ˆciu ciu atendo iam montriˆgus, gus, ke per ia alia vojo la ideo de lingvo lingvo internacia internacia pov p ovas as esti realigita pli bone, pli rapide, ol per Esperanto, tiam la a˘ utoro utoro de Esperanto aliˆgos gos al tiu nova vojo kaj kune kun li espereble anka˘ u ˆciuj ciuj esperantis esp erantisto toj. j.

¯ en

paragrafo 4 estis anstata˘ u “fari “fa ri ˆsanˆ sa nˆ gon”: gon”: fari far i eˆc la plej ple j malgr ma lgranandan da n ˆsanˆ sa nˆgon gon

¯ estis

Pr i ˆcijena 5-a paragrafo (inter la definitivaj 4-a kaj 5-a): 5 Pri uj dubo duboj, j, kiuj aperas ˆce ce la uzado de la lingvo Esperanto, Esp eranto, decidas ˆgiam giam la Centra Komitao Esperantista, elektata de la esperantsitoj de la tuta ˆ mondo en la internaciaj kongresoj esperantistaj. Ciuj decidoj de la Centra Centra komitao, komitao, tuˆ tuˆsantaj santaj la dubajn demandojn de la lingvo, lingvo, estas devigaj viga j por p or ˆciuj ciuj uzanto j de d e la l a lingvo l ingvo Esperanto Esp eranto;; ˆciuj ciuj decido decid o j, tuˆsantaj santa j la manieron de praktika agado, estas devigaj nur por tiuj personoj, kiuj deziras aparteni al la aktiva organizacio esperantista.

¯ estis

jena lasta paragrafo: 7 Por faciligi al la komencantaj esperantistoj la elekton de fideblaj libroj kaj gardi ilin kontra˘ u uzado de libroj, kiuj instruas tute eraran lingvon, estas eldonita serio da libroj, liuj portas sur si la aprobon de la a˘utoro utoro de la lingvo. lingvo. Tiu ˆci ci aprobo tamen havas nur la signifon de konsilo por la komencantoj, sed ˆgi gi havas en si ˆ esper nenion devigan. Ciu es perantisto antisto povas libre libr e uzi ˆciun ciun libron li bron a˘ u gazeton, kiun li deziras.

A ?

?