1. UVOD
Proizvodnja koksa u sklopu kompleksa Koksno-hemijskog kombinata, sada kompleksa GIKIL, GIKIL, pokrenuta je polovinom polovinom 2004 godine godine i to revitaliza!ijo revitaliza!ijom m i pu"tanjem pu"tanjem u rad samo #- koksne baterije, sa kapa!itetom od $00000 tona koksa na godinu
Pokretanjem proizvodnje koksa, uglavnom su pokrenuti svi proizvodni kapa!iteti -pogoni i to%
− pogon za pripremu uglja, − pogon za koksovanje, − pogon kondenza!ije koksnog koksnog plina, − pogon katrana, − pogon amonijum sul&ata, − pogon anhidrida maleinske kiseline, − pogon azotnih 'ubriva 'ubriva i − pomo(ni proizvodni pogoni )Pogon energane i *P# i Pogon pripreme industrijske i pitke vode+
e'u e'uti tim, m, zbog zbog opti optimi miza! za!ije ije proi proizv zvod odni nih h kapa kapa!i !itet tetaa poje pojedi dini nih h post postro rojen jenja ja ali ali i nametnutih tri"nih uvjeta, do"lo je do odre'enih izmjena u pojedinim tehnolo"kim pro!esima, prije svega kod proizvodnje anhidrida maleinske kiseline i proizvodnje azotnih 'ubriva, u odnosu na ranije stanje .vedene izmjene u pojedine tehnolo"ke pro!ese kao i smanjenje proizvodnih kapa!iteta ve(ine proizvodnih postrojenja, odrazile su se na potro"nju industrijske vode i karakteristike otpadnih voda i po koli/inama i po kvalitetu voda
tpadn tpadnee vode vode u komple kompleksu ksu GIKIL-a GIKIL-a,, kontin kontinuir uirano ano ili povrem povremeno eno nastaju nastaju u svim svim proizvodnim pogonima pogonima 1itno je naglasiti da kod ve(ine tokova otpadnih voda dolazi do os!ila!ija i po kvalitetu i po koli/inama, "to je posljedi!a postoje(ih tehnolo"kih pro!esa u proizvodnim postrojenjima
Pri kompleksu postoji, od ranije izgra'eni separatni kanaliza!ioni sistem za prikupljanje i odvodnju odvodnju svih otpadnih otpadnih voda% voda% tehnolo"kih tehnolo"kih,, sanitarno-&ek sanitarno-&ekalnih alnih i povr"inskih povr"inskih .kupne .kupne otpadn otpadnee vode vode otvore otvorenim nim kanalim kanalimaa ili !jevovo !jevovodim dimaa ispu"t ispu"taju aju se u glavni glavni kolekt kolektor or )obodni kanal+ kojim se sve prikupljene otpadne vode ispu"taju u rijeku pre/u kao re!ipijent
Po pitanju predtretmana i tretmana otpadnih voda, treba naglasiti slijede(e% )3+ u pojedinim pogonima pogonima postoje predtretman predtretmanii na pojedinim pojedinim otpadnim tokovima, tokovima, u !ilju !ilju izdv izdvaja ajanj njaa pliv plivaju aju(i (ih h mate materi rija ja )ulja )ulja i masn masno( o(a+ a+ kao kao i susp suspen endi dira rani nih h materija )2+ za otpadne vode koje koje nastaju u Pogonu amonijum amonijum sul&ata, sul&ata, i dio otpadnih otpadnih voda koje nastaju u Pogonu kondenza!ije koksnog plina i Pogonu katrana, uglavnom otpadnim vodama koje sadre zna/ajnije kon!entra!ije &enola, izgra'eno je i u &unk!iji je Postrojenje za pre/i"(avanje amonija/no-&enolnih voda
Postro Postrojen jenje je je kon!ip kon!ipiran irano o na biolo" biolo"kom kom pro!esu pro!esu pre/i" pre/i"(av (avanja anja u dva stepena stepena,, sa kori"tenjem povratnog adaptiranog mulja za biolo"ku razgradnju &enola
snovni !ilj u ovom radu je bio da se prikae e&ikasnost rada postrojenja te da se utvrdi da li kvalitativni sastav smjese ugljeva za koksovanje uti/e na e&ikasnost rada postrojenja za biolo"ko pre/i"(avanje amonija/no-&enolnih otpadnih voda
2
2. TEOR TEORET ETSK SKII DIO DIO 2.1. 2.1.
Pre Prečišć čišćav avan anje je otp otpad adni nih h voda voda
vako vako odstu odstupan panje je kvalit kvalitata ata vode vode od postav postavljen ljenih ih zakons zakonskih kih normi normi zahtije zahtijeva va njeno njeno pre/i"(avanje ogu(nost i e&ikasnost pre/i"(avanja ovisi o vrsti prisutnog zaga'enja, uspjehu uspjehu primjenjene primjenjene tehnologije, tehnologije, a !ijena o vrsti i intenzitetu intenzitetu zaga'enja i zahtjevanom zahtjevanom kval kvalit itet etu u e&lu e&luen enta ta .z sav tehn tehni/ i/ki ki napr napred edak ak,, e&ika e&ikasn snos ostt pre/i pre/i"(a "(ava vanja nja /esto /esto ne zadovoljava niti u industrijski naprednim zemljama dok zakonski propisi svakim danom postavljaju sve o"trije zahtjeve za kvalitet e&luenta
5ajtee
i
najproblemati/nije
je
pre/i"(avanje
vode
zaga'ene
novostvorenim
anorganskim, a posebno organskim hemijskim materijama od kojih su mnoge opasne za /ovjeka /ovjeka i ostali ivi svijet vdje spadaju te"ki metali, neorganski neorganski "tetni spojevi i /itav niz sintets sintetskih kih organs organskih kih spojeva spojeva Posebn Posebno o su opasni opasni hlorira hlorirani ni i organ organski ski spojev spojevii nitrogena nitrogena zbog svojih kan!erogeni kan!erogenih h e&ekata e&ekata . vode dospijevaju dospijevaju otpadnim otpadnim vodama vodama koksara, ra&inerija na&te, ra&inerija biljnih ulja, hemijskih industrija i dr 6ako'e, opasne mater aterij ijee mogu dosp dospij ijet etii u vode ode i iz boln olni!a, i!a, zan zanatst atstav ava, a, sa saob saobra ra(a (ajn jni! i!a, a, poljoprivrednih povr"ina pa i iz doma(instava doma(instava
2.1.1. 2.1.1. Procesi Procesi prečišća prečišćavanj vanja a otpadn otpadnih ih voda
Pre/i"(avanje otpadnih voda predstavlja postupke i pro!ese kojima se vr"i smanjenje prisutnog zaga'enja do onih koli/ina ili kon!entra!ija s kojima pre/i"(ene otpadne vode ispu"tene u prirodne vodne sisteme postaju neopasne za ivot i ljudsko zdravlje i ne uzrokuju neeljene promjene u okolini
. tom !ilju, pre/i"(avanje pre/i"(avanje otpadne otpadne vode obuhva(a obuhva(a niz opera!ija opera!ija i postupaka postupaka kojima se iz vode uklanjaju materije koje plivaju, suspenzije, koloidi i otopljene materije, odnosno sve one materije koje mijenjaju svojstva vode
snovn snovnii postup postup!i !i pre/i"( pre/i"(ava avanja nja su &izika &izikalno lno-he -hemijs mijski ki i biolo" biolo"ki ki postup postup!i !i vim vim postup!ima naj/e"(e prethodi tzv predtretman )prethodna obrada+ ili preliminarno 7
/i"(enje u smislu uklanjanja onih materija koje bi mogle o"tetiti ure'aje za naknadno &izika &izikalno lno-hem -hemijsk ijsko o i biolo"k biolo"ko o pre/i"( pre/i"(ava avanje nje vdje vdje se podrazu podrazumje mjeva va uklanj uklanjanj anjee plivaju(ih i suspendiranih materija i ulja, kao i neutraliza!ija i egaliza!ija egaliza !ija otpadne vode vi postup postup!i !i se naziva nazivaju ju &izi/ki &izi/kim, m, iako iako neki neki od njih njih imaju imaju karakt karakteri eristik stikee &izi/ko &izi/ko-hemijskih postupaka
.klanjanjem zaga'enja iz otpadne vode dobiva se kon!entrirani otpad koji se naziva mulj irovi mulj je neugodna mirisa i izgleda, opasan za ljudsko zdravlje i okoli" jer sadri sadri pato patoge gene ne mikr mikroo oorg rgan anizm izmee i mora mora se obra obradi diti ti i u/in u/init itii ne"k ne"kod odlj ljiv ivim im prije prije odlaga odlaganja nja 8a tretma tretman n mulja mulja sa postro postrojen jenja ja za pre/i"( pre/i"(ava avanje nje otpadn otpadnih ih voda voda posto postoje je tako'e &izikalno-hemijski, biolo"ki i termi/ki postup!i
Izbor postupka ili metode pre/i"(avanja otpadne vode zavisi od%
- porijekla i karakteristika otpadne vode, -
zahtjevanog kvaliteta pre/i"(ene vode,
- planiranog pobolj"anja standarda kvaliteta ispu"tene vode i -
!ijene i raspoloivosti zemlji"ta
Postup!i za obradu otpadnih voda su dati u tabeli 23
Kombina!ija raznih postupaka obrade moe dati eljeni kvalitet e&luenta za bilo koji problem pre/i"(avanja e'utim, samo jedna od ovih alternativa moe biti ekonomski najpovoljnija
8a pre/i"(avanje otpadnih voda danas koriste%
-
mehani/ki ili &izi/ki pro!esi,
- biolo"ki pro!esi, -
&izi/ko-hemijski pro!esi
5a sli!i 23 su prikazane tipi/ne sheme pre/i"(avanja otpadne vode
4
a j i c k e f n i z e D i a c n p a e # j i j t c m s p z o r i p " o a r s k ! d s A n m o e J
e j a a j j n i i e c c % a a r t t o l l l o a i l $ & &
a j i o e c k j a j s n l # i a ( m r a a e ! o ) o '
a j a i j i c c a a i z l z i l a r a t ( # * e
+
i i v v o o l l o o k t s s e o j , i e č a k t i v e j n š t e i R s U
a j i c k e f n i z e D
e d o v e n d a p t o a j n a v a ( " i / e r p i ! p u t s o p i k s j i m e h : o n l a k i z i & i n / i p i 6
e j n e % o l a $
e j o n k a š v a o ć l š o i i B č e r p
e j a n j i e c % t a o o l a l $ &
a j a i j c i c a z a i z l i l a r a t ( # * e + i i v v o o l o l o k t s s e o j ,
e d o v e n d a p t o a j n a v a ( " i / e r p g o k " o l o i b a m e h s a n / i p i 6
e j n e a j r n i t e s š o # p - m o '
e j n a a i z v l i j o i l i r a , p -
e j n e đ e j i C
e j a n j i a r c i a n l o # i ( i c a d o n ' o '
e j a n j i e c % t a o o l l a $ &
u j i g r e n e a z a j l u m e d a r b o a m e h 2
e j n e đ e j i C
e a j a j i j i c n a r c a i a l i z n o # r i ( t e c a s i o a d n ' , o k
a a d j i a a r k c ! š a z o o i l l i " o i ! m a r B t s e
$
e t " i j l m e z a n e j n a g a l d o a z a j l u m e d a r b o a m e h 2
e d o v e n d a p t o e d a r b o a s e c o r p a m e h S . 1 . 2 a i l S
e a j n j i e c % t a o o l a l $ &
i e č a k t i v e j n š t e i R s U
9
Ta!ela 2.1.
Procesi (postupci) za obradu otpadnih voda
Polutant 1iorazgradljive organske materije )1PK +
Postupak ;erobni biolo"ki postupak )aktivni mulj+, aerirane lagune, &ilteri prokapni!i, stabiliza!ioni bazeni, anaerobni biolo"ki postup!i )lagune, anaerobni kontaktori+, duboke bu"otine
uspendirane materije )+
6aloenje, &lota!ija, !ije'enje
tporne organske materije )*PK, 6<+
;dsorp!ija na uglju, duboke bu"otine
;zot
Polja za dozrijevanje, stripovanje amonijaka, nitri&ika!ijadenitri&ika!ija, jonska izmjena
=os&or
6aloenje sa kre/om, taloenje sa ;l i =e
6e"ki metali
>onska izmjena, hemijsko taloenje
topljene neorganske materije
>onska izmjena, reverzna osmoza, elektrodijaliza
- Mehanički ili fizički procesi obrade otpadnih voda
ehani/ki ili &izi/ki pro!esi obrade otpadnih voda se koriste kao predtretman )prethodno pre/i"(avanje+ ili primarno pre/i"(avanje u !ilju uklanjanja plivaju(ih i suspendiranih materija uz eventualno potrebnu egaliza!iju i neutraliza!iju za dalju )biolo"ku+ obradu ili ispu"tanje u vodotok 5eutraliza!ija spada u &izi/ko-hemijske pro!ese obrade otpadnih voda
. mehani/ke ili &izi/ke pro!ese pre/i"(avanja otpadnih voda spadaju%
-
!je'enje kroz re"etke,
-
uklanjanje pijeska,
-
taloenje,
-
separa!ija ili uklanjanje ulja i masti,
-
&lota!ija i
-
egaliza!ija
?
6ako'e, ovdje se mogu ubrojati i postup!i &iltriranja, odvajanja u hidro-!iklonima, !entri&ugiranje i sl e'utim, isti se u obradi otpadnih voda rijetko koriste
-
"iološi pro#e$i prečišćavanja otpadnih voda
Gradske otpadne vode kao i otpadne vode iz mnogih industrija, sadre znatne koli/ine biorazgradljive organske materije ;ko se ova organska materija ispusti u vodu prijemnika - rijeku, jezero ili more, mikroorganizmi koji ive u vodi (e ih koristiti kao izvor hrane adraj otopljenog kisika u vodi (e se brzo potro"iti na ra/un oksida!ije organske materije od strane mikroorganizama #i"i organizmi kao ribe, "koljke i rakovi ne(e mo(i da ive u sredini bez oksigena . talogu na dnu gdje (e nastati potpuno odsustvo oksigena, do(i (e do nastanka hidrogen sul&ida i organskih sumpornih spojeva, kao i pojave neugodnih mirisa
8ato se biolo"ki razgradljivo zaga'enje u otpadnim vodama mora ukloniti prije njihovog ispu"tanja u vodu prijemnika . otpadnoj vodi se biolo"ko zaga'enje moe nalaziti u rastvorenom, koloidnom i suspendiranom )nerastvornom+ obliku @io organskog zaga'enja uklanja se mehani/kim, hemijskim ili &izi/ko-hemijskim pro!esima pre/i"(avanja otpadnih voda e'utim, biolo"ki pro!esi zbog svoje e&ikasnosti i ekonomi/nosti, predstavljaju danas najoptimalniji metod za uklanjanje organskog zaga'enja iz gradskih otpadnih voda 6ako'e, /esto i industrijske otpadne vode sadre rastvorene organske materije i metode biolo"kog /i"(enja su naj/e"(e jedini na/in njihovog pre/i"(avanja
1iolo"ke metode pre/i"(avanja otpadnih voda koriste &undamentalne prin!ipe kruenja materije u prirodi e'utim, dok je u prirodi mikroorganizmima potrebno nekoliko dana da razgrade organsku materiju, u inenjerskom sistemu za pre/i"(avanje otpadnih voda taj pro!es (e se zavr"iti za nekoliko sati .z to, smanjuju(i organsko zaga'enje smanji(e se i suspendirane materije iz otpadne vode 5a taj na/in, biolo"kim metodama obrade uklanja se preko A0 B organske materije i suspendiranih /esti!a
$
noge vrste mikroorganizama su aktivne u razgradnji organske materije vr"e(i tako stabiliza!iju organskog otpada vi mikroorganizmi se mogu podijeliti na aerobne, anaerobne i &akultativne ;erobni mikroorganizmi trebaju molekularni oksigen za svoje pro!ese metabolizma ;naerobni organizmi ive bez prisustva oksigena i !rpe energiju iz organske materije =akultativni organizmi mogu djelovati u prisustvu kao i u odsustvu oksigena #e(ina mikroorganizama u pro!esima za biolo"ku obradu otpadnih voda je &akultativnog tipa
ikroorganizmi koji u/estvuju u biolo"kim pro!esima pre/i"(avanja otpadnih voda su%
- bakterije, - protozoe i rotatorije, -
gljive,
-
alge
. ure'ajima i postrojenjima za pre/i"(avanje otpadnih voda mikroorganizmi se mogu nalaziti suspendirani u vodi kao "to je tzv Caktivni muljD, ili pri/vr"(eni na neke /vrste nosa/e u obliku &ilma od biolo"ke sluzi
;ktivni mulj je gra'en od bakterija, gljiva, protozoa, roti&era i ponekad nematoda
1akterije su najvanija grupa mikroorganizama, iz razloga "to su one odgovorne za stabiliza!iju organske materije i &ormiranje &lokula
Gljive su obi/no slabo zastupljene u aktivnom mulju, ali su ipak prona'ene pod odre'enim uslovima, kao "to su niska p* vrijednost, neuobi/ajene organske komponente,
visok
nivo
ugljikohidratnog
otpada
.glavnom
su
zastupljene
&ilamentozne &orme gljiva koje pospje"uju &ormiranje &lokula
Protozoe ne u/estvuju direktno u stabiliza!iji organske materije prilikom biolo"kog pre/i"(avanja otpadnih voda metodom aktivnog mulja Eazlog tome je to "to su organske kon!entra!ije previ"e male da bi podrale razvoj ivotinja ;li, protozoe se mogu hraniti bakterijama koje su zastupljene u aktivnom mulju vo zna/i da ( e
F
slobodno : plivaju(ih bakterija slobodno : plivaju(e !ilijatne protozoe (e dominirati Kako se popula!ija bakterija redu!ira, slobodno : plivaju(e
Eoti&ere su /esto zastupljene u aktivnom mulju ne mogu razloiti ve(e &ragmente &lokula aktivnog mulja nego "to to mogu protozoe, a samim tim i preivjeti nakon "to slobodno : plivaju(e bakterije budu pojedene od strane protozoa Eoti&ere predstavljaju indikatore izuzetno stabilnog biolo"kog sistema )!Kinne, 3A?2+
hodno vrstama mikroorganizama koji u/estvuju u pro!esu, u pre/i"(avanju otpadnih voda biolo"kim metodama koriste se% 3 aerobni pro!esi biolo"kog pre/i"(avanja i 2 anaerobni pro!esi biolo"kog pre/i"(avanja
Aerobni procesi prečišćavanja
@anas se u obradi otpadnih voda naj/e"(e koriste aerobni pro!esi i to%
- postupak aktivnog mulja - biolo"ka &iltra!ija - bio-diskovi -
aerobne H &akultativne lagune
Kada se organska materija uklanja iz otopine putem aerobnih mikroorganizama, de"avaju se dva osnovna &enomena%
-
mikroorganizmi tro"e kisik za potrebnu energiju i za sintezu novih (elija,
-
dolazi do progresivne autooksida!ije u (elijama biomase
Pro!esi oksida!ije i reduk!ije pomo(u mikroorganizama omogu(uju tako'e, oksida!iju eljeza, mangana i sumpornih spojeva, kao i oksida!iju i reduk!iju nitrogenih spojeva
Eazgradnja azotnih spojeva u biolo"kom pro!esu se odvija bakteriolo"kom oksida!ijom )nitri&ika!ijom+ pri /emu od organskih spojeva nitrogena i amonijaka nastaju nitriti koji prelaze u nitrate Kada se u vodi u kojoj je izvr"ena nitri&ika!ija znatno smanji sadraj
A
otopljenog oksigena, po/inje reduk!ija nitrata u nitrite, odnosno denitri&ika!ija . toku denitri&ika!ije anaerobni heterotro&ni mikroorganizmi daju potrebnu energiju za reduk!iju nitrata u nitrite i nitrogen 1iolo"ki postup!i su osjetljivi na sastav vode koja se pre/i"(ava, na koli/inu supstrata )hrane+, sadraj rastvorenog oksigena, temperaturu, kon!entra!iju hidrogen iona i prisustvo toksi/nih materija
Proces aktivnog ulja
Ideja
o
mogu(nosti
pre/i"(avanja
otpadnih
voda
aera!ijom
u
prisustvu
mikroorganizama javila se jo" krajem I stolje(a u Jngleskoj Prvi rezultati me'utim, nisu bili zadovoljavaju(i sve do 3A32 godine kada je ;merikana!
;ndern i Lo!kett su u an!hester-u u Jngleskoj 3A34 godine prvi primjenili biolo"ku kulturu koju su poslije taloenja ponovo vra(ali u pro!es i to se smatra po/etkom razvoja pro!esa pre/i"(avanja otpadnih voda metodom aktivnog mulja
Prva velika postrojenja su izgra'ena u ;meri!i i Jngleskoj u periodu od 3A3?- 3A2? godine i to u *ouston-u, ilaukes-u, Indianopolis-u i an!hester-u
Pro!es sa aktivnim muljem je danas naj/e"(i na/in pre/i"(avanja otpadnih voda naselja kao i industrijskih otpadnih voda zaga'enih organskim materijama
Pod pro!esom aktivnog mulja podrazumijeva se uklanjanje organskog zaga'enja iz otpadne vode pomo(u aerobnih mikroorganizama ikroorganizmi, uglavnom bakterije, protozoe i metozoe nalaze se na elatinoznim pahulji!ama mulja u bazenu za aera!iju, gdje se uz pomo( oksigena u pro!esu metabolizma mikroorganizama obezbje'uje razgradnja supstrata )organskog zaga'enja+ . osnovi, mikroorganizmi oksidiraju otopljenu i suspendiranu organsku materiju u ugljik dioksid i vodu u prisustvu kisika @io organske materije se sinteti"e u nove (elije ili se koristi za rast postoje(ih (elija ostatak se sastoji od otpada i vi"ka mulja )slika 22+
30
./ kisik C./
ikroor(anizmi 0aktivni m#lj1
,rod#kti raz(radnje 0prečišćena voda1
.r(anska materija 0za(ađenje # vodi1
+ovi mikroor(anizmi 0višak m#lja1
Slia 2.2.
Princip aerobne biološke obrade otpadne vode
6ehnolo"ki, pro!es uklju/uje primarni tretman otpadne vode i aera!iju mje"avine aktivnog mulja i otpadne vode u aera!ionom bazenu nakon /ega se u sekundarnom taloniku vr"i taloenje mikroorganizama )odvajanje /vrste od te/ne &aze+, kako je prikazano na sli!i 27 #e(i dio mulja se vra(a u pro!es u aera!ioni bazen, a dio se izdvaja iz sistema i vodi na obradu odnosno odlae na odgovaraju(i na/in 1istra pre/i"(ena voda se ispu"ta u prijemnik, ili po potrebi vodi na dodatnu obradu )dezin&ek!iju, &iltriranje i sl+
Fizička struktura i hemijski sastav - ;ktivni mulj je po izgledu sli/an pahulji!ama eljezo hidroksida 5jegova boja u zavisnosti od karakteristika otpadnih voda, moe biti tamno sme'a, sivo-mrka, tamno mrka ili /ak !rna
33
$alo%nik 0odvajač m#lja od vode1 .tpadna voda
A*RAC2.+2 BA3*+ 3rak ili čisti ./ Recirk#lacija m#lja
Slia 2.%.
,rečišćena voda
4išak m#lja
Proces aktivnog mulja
Jkosistem aktivnog mulja je sloen ivi sistem i potrebno je obezbjediti povoljne ekolo"ke uslove )abioti/ke i bioti/ke + za rast i razvoj mikrobne popula!ije aktivnog mulja 5ajvaniji &aktori u pro!esu pre/i"(avanja su% povoljna temperatura, neutralna p* - vrijednost, sadraj kisika, prisustvo nutrijenata, odsustvo toksi/nih materija, intenzitet mije"anja, stvaranje pahulji!a i dr
6okom svoje dugogodi"nje primjene standardni pro!es pre/i"(avanja sa aktivnim muljem je doivio brojne modi&ika!ije u !ilju postizanja ve(e e&ikasnosti i ekonomi/nosti, tako da je postao &leksibilan i primjenljiv za gotovo sve vrste otpadnih voda koje sadre organsko zaga'enje a redovno se sre(e u pre/i"(avanju gradskih otpadnih voda za naselja iznad 2000 stanovnika
-
&i'ičo ( he)ij$i pro#e$i o!rade
=izi/ko-hemijskim metodama i pro!esima se iz otpadne vode uklanjaju polutanti koji se ne mogu ukloniti samo &izi/kim niti biolo"kim pro!esima kao "to su &ine suspendirane materije, te"ko razgradljivi i toksi/ni organski spojevi, nutrijenti )azot i &os&or+, te"ki metali i neorganske soli .klanjanje ovih polutanata spada i u tzv
32
napredne ili dodatne pro!ese pre/i"(avanja otpadnih voda a /esto se koriste kao zasebni pro!esi pre/i"(avanja za spe!i&i/ne industrijske otpadne vode =izi/ko-hemijskim postup!ima se iz otpadne vode mogu izvla/iti korisne komponente kao "to su te"ki i plemeniti metali kod pre/i"(avanja otpadnih tokova iz galvaniza!ija, prevla/enja metala i plastike i sl
. praksi pre/i"(avanja otpadnih voda naj/e"(e se koriste%
-
koagula!ijaH&lokula!ija,
-
neutraliza!ija,
-
oksida!ija,
-
adsorp!ija,
- jonska izmjena, -
uklanjanje te"kih metala,
-
stripovanje zrakom,
-
&iltra!ija na aktivnom mediju
6ako'e, koristi se i%
-
reversna osmoza,
-
elektrodijaliza,
-
uparavanje i dr
2.1.2. !brada i odlaganje ulja
. pro!esima pre/i"(avanja otpadnih voda nastaju odre'ene koli/ine taloga ili mulja koji sadri znatnu koli/inu organske materije i veliki postotak vode Kako su ovi muljevi podloni daljem razlaganju i sadre patogene mikroorganizme i kli!e, potrebno je u/initi ih ne"kodljivim po okolinu te smanjiti zapreminu prije kori"tenja ili kona/nog odlaganja . tom !ilju, vr"i se obrada muljeva koja u zavisnosti od sheme obrade i kona/ne dispozi!ije moe iznositi i do 70 B od ukupnih tro"kova za pre/i"(avanje otpadne vode 8ato je veoma vano pravilno projektovati i eksploatisati sistem obrade i odlaganja mulja bra'eni mulj se moe spaljivati, odlagati na deponiju ili uslovno koristiti kao 'ubrivo
37
Vr$te i arateri$tie )*lja
Koli/ine i karakteristike nastalog mulja zavise od karaktera ulazne vode, tipa postrojenja za pre/i"(avanje, stepena pre/i"(avanja i koli/ine vode
uljevi se mogu svrstati u tri grupe%
-
Primarni mulj koji nastaje kod primarnog taloenja vode adraj suhe materije u ovom mulju iznosi 7-$ B
-
ekundarni ili vi"ak aktivnog mulja koji nastaje pri biolo"kom pre/i"(avanju otpadnih voda razmnoavanjem mikroorganizama adri 0,9-2 B suhe materije u /emu je preko 90 B organska materija
-
6er!ijarni mulj koji nastaje pri dodatnoj obradi vode kao "to je hemijska pre!ipita!ija ili &iltra!ija Karakteristike ovog mulja zavise od primijenjenog pro!esa tretmana vode
snovni sastoj!i u mulju su%
-
organska materija,
-
nutrijenti )5,P+,
-
mikroorganizmi ) bakterije, virusi, protozoe, patogeni i dr+,
-
metali,
-
toksi/ne organske materije
Metode obrade ulja
brada otpadnog mulja ima dva osnovna !ilja%
-
manjenje zapremine koje se ostvaruje u nekoliko &aza i
-
manjenje sklonosti ka truhljenju i raspadanju koje se ostvaruje stabiliza!ijom mulja
va dva !ilja se ostvaruju primjenom odgovaraju(e kombina!ije &aza obrade snovni pro!esi i opera!ije koji se primjenjuju pri obradi otpadnih muljeva su brojni i raznovrsni i mogu se svrstati u slijede(e grupe obrade%
-
stabiliza!ija mulja,
34
-
smanjenje sadraja vode u mulju,
-
spaljivanje mulja
.klanjanje vode iz mulja putem &iltra!ije je dosta oteano vo se moe pobolj"ati dodatkom koagulanata, ali ekonomika pro!esa trai da se izna'u alternativna rje"enja za uklanjanje vode iz mulja 8ato se kod razmatranja na/ina tretmana mulja moraju posmatrati i koli/ine i karakteristike mulja u smislu njegovog ugu"(ivanja i uklanjanja vode
!dlaganje ulja
Krajnja dispozi!ija mulja obi/no se odnosi na odlaganje na zemlji"te, u more ili spaljivanje Kad se posmatra spaljivanje, toplotna vrijednost mulja i kon!entrisanje putem uklanjanja vode uti/u na ekonomiku pro!esa
etode odlaganja mulja mogu biti%
-
odlaganje na zemlji"te ili deponije,
-
odlaganje u mora i okeane
2.2.
+IKI, ao proi'vodni $i$te)
Produk!ija koksa u GIKIL-u, biv"em Koksno-hemijskom kombinatu 1oris Kidri/M datira od 3A92 godine sa prekidom u ratnom i poratnom periodu d 2004 godine u GIKIL-u je u eksploata!iji #-koksna baterija prve tri su napu"tene, a reaktiviranje I#koksne baterije, koja je identi/na sa #-baterijom, predmet je ozbiljnih poslovnih analiza
@o rata Koksno-hemijski kombinat je imao sve atribute sloenog Koksno-hemijskog kompleksa jer se pored produk!ije koksa, kao &inalnog proizvoda, vr"ila separa!ija koksnog gasa, kao nusproizvoda, na komponente koje su kori"tene kao sirovinska osnova za proizvodnju azotnih 'ubriva i anhidrida maleinske kiseline i komponente koje su kao roba prelazile grani!u Koksno-hemijskog kompleksa )slika 23+
39
Slia 2. 1.
Globalna struktura Koksnohemijskog kompleksa
5apu"tanjem sinteze amonijaka, zbog &izi/ke dotrajalosti pogona, i supstitu!ijom benzena sa butanom, u sintezi anhidrida maleinske kiseline, izgubljena su obiljeja kompleksa budu(i da produk!ija azotnih 'ubriva i malein anhidrida nemaju nikakvu organsku vezu sa produk!ijom koksa )slika 22+
2.%.
U'i)anje i orištenje vode * +IK,(*
Kon!eptualna shema ulaznih tokova vode u GIKL u prikazana je na sli!i 27
5ajve(i protok ima tok industrijske vode vaj tok predstavlja tok dekarbonizirane vode koja se priprema obradom vode iz vje"ta/ke akumula!ije odra!M Priprema industrijske vode izvodi se u pogonu &ilter stani!e koja je u organiza!ijskoj strukturi GIKIL-a, ali se &izi/ki nalazi van proizvodnih pogona
3?
Slia 2.2.
Slia 2.%.
!ktuelna procesna struktura G"K"#a
Konceptualna shema ulaznih tokova vode u G"K"#
. &ilter stani!i se vr"i priprema i sanitarne vode koja se koristi za potrebe GIKIL-a i snabdjevanje grada Lukav!a
kamenim ugljem, kao sirovinom, dospijeva voda kao vlaga uglja i voda koja (e nastati kao jedan od produkata visokotemperaturnih piroliti/kih reak!ija
3$
Industrijska voda se u proizvodnim pogonima GIKIL-a koristi kao%
− pro!esna voda, − rashladna voda i − voda za generiranje vodene pare
.zimanje i kori"tenje industrijske vode kao i nastajanje otpadnih voda prezentirano je preko slijede(ih proizvodnih !jelina%
− − − − − − − − − −
priprema vode na &ilter stani!i priprema uglja i koksovanje kondenza!ija isparljivih komponenata koksnog gasa &rak!ionisanje katrana produk!ija amonijum sul&ata produk!ija azotnih 'ubriva produk!ija malein anhidrida produk!ija toplinske i elektri/ne energije produk!ija eksploziva i biolo"ki tretman otpadnih voda
2.".1. #ilter stanica
=ilter stani!a predstavlja podsistem, sloenog sistema GIKIL-a, /ija je &unk!ija vezana za pripremu% a+ industrijske i b+ sanitarne vode za GIKIL i grad Lukava!
1lok shema pro!esne strukture &ilter stani!e predstavljena je na sli!i 24
3F
Slia 2.-.
$lok shema %ilter stanice
=ilter stani!u poje tri toka povr"inske vode%
-
tok iz akumula!ionog jezera odra! )I+,
-
rezervni tok iz rijeke pre/e )II+ i
-
tok bunarske vode )III+
. &ilter stani!i se odvijaju slijede(i pro!esi%
- pro!esi u kojima se vr"i ukrupnjavanje &inodisperznih suspendiranih i koloidnih /esti!a, prisutnih u vodi, u aglomerate koji imaju zadovoljavaju(e separabilne
-
osobine pro!esi sa hemijskom reak!ijom u kojima se u vodi otopljene soli kal!ijuma i
-
magnezijuma trans&ormiraju, uz dodatak reaktiva, u netopive spojeve pro!esi sedimenta!ije /vrste &aze iz reak!ijske mase pro!esi &iltriranja bistrog toka iz reaktora pro!esi bakteriolo"ke pripreme sanitarne vode
Mjesta generisanja otpadnih tokova
3A
. podsistemu pripreme dekarbonizirane vode generi"u se slijede(i otpadni tokovi )slika 29+%
Slia 2..
&jesta generisanja otpadnih tokova u %ilter stanici
3 : tok iz talonika 2 : tok sa mjesta uzorkovanja 7 : tok od propiranja &iltera 4 : tok od pripreme reaktiva 9 : tok od propiranja suda za reaktive ? : tok od pripreme otopine koagulanta $ : tok od hla'enja pumpi
-
6ok nastao kao rezultat &izi/ko : hemijskih pro!esa u reaktoru : taloniku i predstavlja sistem /vrsto : te/no 6ok ima diskontinuirani karakter i iz reaktora se izvodi kad se u njemu postigne zahtjevani sadraj /vrste &aze ./estalost
20
izvo'enja toka je &unk!ija mutno(e sirove vode i u prosjeku se izvodi dva puta dnevno uz vrijeme trajanja ispu"tanja od 390 s
-
J&ikasnost pro!esa sedimenta!ije dispergiranih /esti!a, u reaktoru taloniku, se prati mjerenjem distribu!ije /vrste &aze po visini reaktora vo se izvodi uzorkovanjem sadraja reakta po visiniHdubini reak!ione mase, kontinuiranim izvo'enjem toka preko pet priklju/aka
-
1istri tok vode iz reaktora se, u pje"/anim &ilterima, osloba'a pone"enih /vrstih /esti!a =ilterska masa se diskontinuirano osloba'a od zadranih ne/isto(a pranjem sa dekarboniziranom vodom Pranje se izvodi jedan puta u smjeni i prosje/no vrijeme pranja &iltera je A0 min tpadni tok se sa &iltera izvodi dok ne postane potpuno bistar
-
tpadne vode od pripreme reaktiva vo su diskontinuirani tokovi koji poti/u od propiranja bazena za pripremu reaktiva, kre/nog mlijeka i &lokulanta )aluminijum sul&ata+ Propiranje bazena se izvodi prosje/no jedan put u smjeni i traje trideset minuta
-
tpadni tok od hla'enja pumpi 6ok je kontinuiran 5a osnovu dugogodi"nje eksploata!ije postrojenja, za prosje/ni kapa!itet od 990 m Hh dekarbonizirane 7
vode, utvr'ene su slijede(e vrijednosti protoka otpadnih tokova% 3 otpadni tok od odmuljenja reaktora - talonika 29 m Hdan 7
2 otpadni tok od uzorkovanja F9 m Hdan 7
7 otpadni tok od pranja pje"/anih &iltera 790 m Hdan 7
4 otpadni tok od pripreme reaktiva i koagulanata 90 m Hdan i 7
9 otpadni tok od hla'enja pumpi F9 m Hdan 7
umarni otpadni tok se preko zajedni/kog kanala K : 5, u koli/ini 4$79 m Hdan, 7
odvodi u rijeku >alu tpadni tok se ne podvrgava nikakvom tretmanu
2.".2. Pogon kondenzacije
23
Koksovanje je visok temperaturni piroliti/ki pro!es u kome se, iz kamenog uglja, produ!ira koks, kao &inalni produkt, i koksni gas kao sporedni produkt
Pojednostavljena pro!esna struktura podsistema koksovanja predstavljena je na sli!i 2?
Slia 2./. Legenda%
Globalna procesna struktura procesa koksovanja
3 -- 6ok ugljene mje"avine 2 : 6ok suhog koksa 7 : 6ok &inalnog proizvoda )koks+ 4 : 6ok koksnog gasa 9 : 6ok vode za ga"enje koksa ? : 6ok generisane vodene pare
$laz vode u podsiste koksovanja%
22
#oda u podsistemu koksovanja ulazi preko slijede(ih tokova%
-
tok vlane mje"avine ugljeva za koksovanja, kao vlaga iz uglja i
-
voda za hla'enjeHga"enje koksne mase
Iz podsistema koksovanja voda izlazi preko tokova%
-
koksnog gasa voda kao vlaga iz mje"avine ugljeva i voda nastala kao produkt piroliti/kih reak!ija )pirogena vlaga+ i
-
&inalnog produkta voda kao vlaga u koksu
Iz globalne pro!esne strukture, podsitema koksovanja, proizilazi da je koksni gas, kao sporedni produkt koksovanja, nosila! vodene pare koja (e, u pro!esu kondenza!ije, produ!irati otpadne tokove . osnovi otpadni tok koji se produ!ira u podsistemu tretmana koksnog gasa predstavlja sumu toka vodene pare, &izi/ki prisutne u toku koksnog gasa, vode koja se kao tehni/ka voda i vodena para moraju uvoditi u pro!esima tretmana koksnog gasa
&oksni gas kao procesni tok koji producira otpadne vode
Koksni gas kao višekomponentni gasno'parni sstem
Koksni gas predstavlja vi"ekomponentni sistem u /iji sastav ulaze komponente koje se izdvajaju pri ambijentalnim uslovima%
− vodena para − katranske pare − benzenski ugljikovodi!i − amonijak − sumporvodik i − komponente tzv suhog koksnog gasa% vodik, metan, ugljik dioksid, ugljik monoksid, azot, kisik, < n*m, azotni oksidi itd
Parametri toka koksnog gasa su, u osnovi, &unk!ija sastava mje"avine koksuju(eg uglja i uslova vo'enja pro!esa u koksnoj bareriji 5aime, razli/ite vrste koksuju(ih ugljeva
27
produ!iraju razli/it prinos koksnog gasa )tabela 23+, a vo'enje pro!esa koksovanja, za istu sirovinu, pri razli/itim temperaturama tako'e daje razli/it prinos koksnog gasa )tabela 22+
Ta!ela 2.1
Prinos hemijskih produkata koksovanja za koksovanje u jednakim uslovima u zavisnosti od marke uglja
arka Koks
uglja I II III I# #
Ta!ela 2.2.
A$,79 F$,?0 F2,40 $$,$0 $2,00
Gas 3F,00 0,00 30,F9 32,00 3?,00
Prinos produkata koksovanja, B Katran Pirog vlaga ?,30 3,A0 7,00 4,30 4,70
?,20 3,30 2,F0 9,00 9,F0
irovi benzol 3,?9 0,70 0,F0 3,00 3,49
=enoli 0,$0 0,30 0,39 0,20 0,49
Prinos produkata koksovanja u zavisnosti od temprature re*ima
Produkti koksovanja Koksni gas ir benzol Katran ;monijak i
900 9,00 0,7F $,94 4,F3
Prinos produkata koksovanja )mas B+ za razli/ite temperature N< ?00 $00 F00 A00 3000 F,F0 0,4? F,40 9,$?
32,4 0,93 $,70 ?,$0
37,00 0,?A ?,F2 ?,30
34,30 0,F7 9,AA 5,80
3?,20 0,A4 9,00 4,F?
3300 3$,F0 0,$$ 7,?0 4,03
pirogena vlaga
Iz podataka, koji su svedeni u tabelama 23 i 22, sasvim ekspli!itno proizilazi direktna zavisnost koli/ine produ!irane otpadne vode od vrste upotrebljenog uglja za koksovanje i tehnolo"kog reima vo'enja pro!esa koksovanja
6ok koksnog gasa, koji napu"ta koksnu bateriju, podvrgava se par!ijalnoj separa!iji na podrazumjeva izdvajanje iz koksnog gasa%
− katrana, − amonijaka i − benzenskih ugljikovodika
24
Koksni gas koji napu"ta pro!ese par!ijalne separa!ije koristi se kao energent u samoj koksnoj bateriji i za generisanje toplinske i elektri/ne energije
Globalna pro!esna struktura separa!ije koksnog gasa predstavljena je na sli!i 2$
Slia 2.0.
Globalna procesna strktura podsistema kondenzacije
komponenata koksnog gasa
Pro!esi par!ijalne sepra!ije koksnog gasa, sa stanovi"ta produ!iranja i kori"tenja vodeHvodene pare, imaju slijede(a obiljeja% 3 Koksni gas, kao vi"ekomponentni gasno-parni sistem, ima relativno visoku temperature )t O $00N<+ i u !ilju njegovog jednostavnijeg transporta tok se podvrgava hla'enju *la'enjem toka dolazi do oteku(ivanja prakti/no ukupne koli/ine prisutnih katranskih para i glavnine prisutne vode u koksnom gasu vaj dvo&azni te/ni sistem predstavlja smje"u katrana i nadkatranske vode . pro!esu kondenza!ije u vodi se iz koksnog gasa otapaju% amonijak, &enoli, rodanidi, tio!ijaniti, !ijanidi, sumporvodik, ugljik dioksid itd 5adkatranska voda u osnovi se smatra amonija/no:&enolnom otpadnom vodom 2 Koksni gas na izlazu iz podsistema kondeza!ije katrana ima temperature 2070N<, zasi(en je vodenom parom i upu(uje se u podsistem amonija/nih ispira/a . navedene pro!esne jedin!e uvodi se svjea, dekarbonizirana voda, koja u
29
direktnom kontaktu sa koksnim gasom otapa amonijak Pored amonijaka u ispira/ima se iz koksnog gasa izdvaja izvjesna koli/ina sumpor vodika i ugljik dioksida 6e/ni tok koji napu"ta amonija/ne ispira/e predstavlja tzv oboga(enu amonija/nu vodu koja se zajedno sa tokom nadkatranske amonija/ne vode upu(uje na predtretman : produk!iju amonijum sul&ata 7 6ok koksnog gasa, koji napu"ta ispira/e amonijaka, i dalje je zasi(en vodenom parom i usmjerava se u benzolske ispira/e . njima, u direktnom kontaktu ispirnog ulja i koksnog gasa, dolazi do apsorp!ije benzenskih ugljikovodika Izdvajanje sirovih benzenskih ugljikovodika, iz isparnog ulja, izvodi se direktnim uvo'enjem vodene pare Kondenzat vodene pare predstavlja tok otpadne vode )separatorna voda+ Koksni gas koji napu"ta podsistem kondenza!ije zasi(en je vodenom parom koja (e, preko toka dimnih plinova kao produkata izgaranja koksnog plina, dospjeti u atmos&eru
Prema mjestu generisanja otpadnih voda i uvo'enja vode u pro!es, za podsistem kondenza!ije se ima slijede(e%
-
+tpadna voda koja se generiše u procesu hla,enja koksnog gasa- av otpadni tok predstavlja vodu koja je nastala kondenza!ijom iz toka koksnog gasa . osnovi to je amonija/no-&enolni otpadni tok koji se, u daljem pro!esu, tretira u odnosu na navedene komponente . pro!esu hla'enja koksnog gasa voda se ne uvodi u pro!es
-
+tpadna voda koj se generiše u procesu izdvajanja amonijaka iz koksnog gasaIzdvajanje amonijaka podrazumjeva uvo'enje u pro!es svjee vode, a kao produkt se javlja otpadna voda koja je po sastavu sli/na otpadnom toku nastalom u pro!esu kondenza!ije
-
+tpadna voda koja se generiše u procesu izdvajanja benzenskih ugljikovodika iz koksnog gasa- va voda u osnovi predstaljva kondenzovanu vodenu paru koj se uvodi u pro!es pri regenera!iji ispirnog ulja u pro!es apsorp!ije
-
+tpadna voda koja se genriše u procesu skladištenja sirovog katrana- irovi katran nakon kondenza!ije iz koksnog gasa i separa!ije od nadkatranske vode u bistra/ima preba!uje se u prihvatne rezervoare na skladi"te
katrana .
rezervoarima se odrava povi"eni temperaturni reim )t $0N<+ i u njima se
2?
izvode mehani/ki raslojene vodene &aze )odvodnjavanje rezervoara+ va voda je, po svom sastavu, identi/na nadkatranskoj vodi dvodnjeni katran se do 200F godine prera'ivao u posebnom pogonu za &rak!ionu destila!iju u slijede(e proizvode% antra!ensko ulje, te"ko ulje, srednje ulje, &enolno ulje i lahko ulje 8bog rigoroznih zahtjeva vezanih za za"titu okoli"a i same dotrajalosti opreme prestalo se sa destila!ijom i sirovi katran se prodaje na tri"tu kao poluproizvod >edini otpadni tok od nekada"njeg pogona katrana je otpadni tok od odvodnjavanja rezervoara skladi"ta sirovog katrana adraj vode u sirovom katranu je 90 masB, a odvodnjavanjem se sadraj vode smanjuje na 20B
=unk!ionalna pro!esna struktura podsistema kondenza!ije predstavljena je na sli!i 2F
2.%.%. Po$trojenja 'a prod*#ij* a)onij*) $*lata
Potrojenje za produk!iju amonijum sul&ata predstavlja proizvodni podsistem u kome se izvodi predtretman generisanih otpadnih voda pri hla'enju i kondenza!iji hemijskih komponenti iz koksnog gasa . postrojenju se izvodi deamoniziranje otpadne vode, u direktnom kontaktu generisanih amonija/nih para,
sa sumpornom
kiselinom
Pojednostavljena pro!esna struktura produk!ije amonijum sul&ata predstavljena je na sli!i 2A
2$
Slia 2..
Procesna struktura podsistema izdvajanja hemijskih komponenata koksnog gasa
Slia 2.3.
Globalna procesna struktura produkcije amonijum sul%ata
2F
6ok amonija/ne otpadne vode napaj vrh destila!ijske kolone u kojoj dolazi do kon!entrisanja parnog toka, koji napu"ta kolonu, u odnosu na amonijak . skladu s navedenim te/ni tok koji se kre(e niz kolonu osiroma"uje se u odnosu na sadraj amonijaka i kao tzv deaminizirana voda napu"ta pro!esnu jedini!u vaj tok predstavlja deaminiziranu &enolnu otpadnu vodu koja se upu(uje u postrojenje za biolo"ki tretman
Generisane amonija/no - vodene pare, u saturatoru, barbotiraju kroz vodenu otopinu sumporne kiseline pri /emu, u rezultatu hemijske reak!ije amonijaka i sumporne kiseline, nastaje amonijum sul&at kao kristalni produkt 5astala suspenzija kristala, u mati/noj otopini, vodi se na !entri&ugu u kojoj se separira na tok vlanih kristala i tok mati/ne otopine koji se vra(a u saturator 6ok vlanih kristala se, sa !entri&uge, vodi u su"ni!u i kao osu"eni tok predstavlja robu koja se plasira na tri"tu
a stanovi"ta bilansa vode podsistem produk!ije amonijum kristala karakteriziraju slijede(i tokovi%
-
tok amonija/ne otpadne vode
-
tok vodene otopine natrijum hidroksida koji se u kolonu uvodi u !ilju razlaganja soli vezanog amonijaka
-
tok vodene pare, kao energenta, koji direktno kontaktira sa tokom otpadne vode u destila!ijskoj koloni
-
tok sekundarne vodene pare koja napu"ta saturator
-
tok vode, koji kao vlaga u osu"enom amonijum sul&atu, napu"ta su"ni!u
a stanovi"ta bilansa vode odnosno produk!ije otpadnih voda baznu pro!esnu jedini!u predstavlja
destila!ijska
kolona
5aime,
u
destila!ijskoj
koloni
se
generi"e
deamonizirana &enolna otpadna voda, koja se vodi na biolo"ki tretman i tok amonija/no - vodene pare
#oda iz toka amonija/no - vodene pare, nakon reak!ije u saturatoru, napu"ta sistem kao tok vodene pare koji se odvodi u atmos&eru
Kapa!itet pogona amonijum sul&ata nije bio mjerljiv s kapa!itetom #-koksne baterije u kojoj se produ!iraju otpadne vode 5aime, ovaj pogon je imao kapa!itet od 29 m Hh 7
2A
otpadne vode i izgra'en je za utiliziranje amonijaka iz I, II i III-koksne baterije tari saturatori su 200? godine zamijenjeni novim prokromskim saturatorima, a instalirana je i nova su"ni!a sa !entri&ugom, tako da sada sistem amonijum sul&ata ima kapa!itet od 90 m Hh otpadne vode i zadovoljava potrebe za preradu svih voda koje produkuje #7
koksna baterija )7F m 7Hh+
+dvo,enje otpadnih voda iz pogona sirovog benzola
tpadni tokovi generirani pri separa!iji benzenskih ugljikovodika se uvode u !iklus nadkatranske amonija/ne vode vim se postiglo da ukupan Chemijski traktD izdvajanja komponenata iz koksnog gasa napu"ta samo jedan otpadni tok )slika 230+
Slia 2.14.
+dvo,enje otpadnih voda iz sistema hla,enja i izdvajanja hemijskih komponenata iz koksnog gasa
70
vi otpadni tokovi, koji produ!iraju kompozitni otpadni tok, pripadaju klasi amonija/no-&enolnih otpadnih tokova *emijski sastav navedenih otpadnih tokova u 200$ Godini prikazan je u tabeli 24
Ta!ela 2.-.
astav amonija/nih otpadnih voda
Komponenta )gHl+ .kupni 5* 7 lobodni 5* 7 #ezani 5*7
5adkatranska
tpadna voda boga(ena
$,00-F,F0 4,30-9,40 2,A0-7,40 0,02-0,042 0,3??-0,2F9 0,A30-3,247 2,?0-2,$0
F,$4-A,$4 ?,A4-$,?$ 3,F0-2,0$ 0,002-0,002? 0,27-0,709 0,449-0,FF2 2,F0-7,30
eparatorska iz sirovog benzola 2,03-9,20 4,F9-4,A3 0,3?-0,2A 0,2?9-0,7A$ 0,72-0,779 0,093-0,09A 2,30-2,20
2.".'. Produkcija anhidrida aleinske kiseline
@o 2009 godine produk!ija malein anhidrida, u GIKIL-u, bazira se na benzenu kao osnovnoj sirovini Eeinova!ijom pro!esnog sistema malein anhidrida benzen je supstituiran sa n-butanom tako da malein anhidrid vi"e nema nikakvu organsku vezu sa pro!esom izdvajanja hemijskih produkata koksovanja
Eezultat osnovne kataliti/ke reak!ije oksida!ije n-butana pored baznog produkta malein anhidrida je i voda%
<4*30 Q 792 R <4*27 Q 4*2
Pored osnovne proti/u i sekundarne reak!ije destruk!ije n-butana%
<4*30 Q 492 R 4< Q 9* 2 <4*30 Q ?92 R 4<2 Q 9*2
ale koli/ine butana se oksidiraju do sir(etne odnosno akrilne kiseline
73
<4*30 Q 292 R 2<*7<* Q *2
7<4*30 Q $92 R 4<*2S<*<2* Q $*2
Globalna pro!esna struktura sinteze malein anhidrida predstavljena je na sli!i 233
Slia 2.11.
Globalna procesna struktura produkcije anhidrida maleinske kiseline
"katalitički reaktor. ""sistem hladnjaka. """separator. "/apsorpciona kolona. /destilacijska kolona. /"separator tečnih %aza vode i ksilola. /""pastilacija
epara!ija pro!esnog toka produkata izvodi se u skladu sa slijede(om pro!esnom putanjom J&luent iz reaktora se hladi u sistemu hladnjaka, na temperaturi ?0-?2 N<, pri /emu se obezbje'uje kondenza!ija malein anhidrida . ovim uslovima se kao oteku(eni tok pojavljuje tok sirovog malein anhidrida koji sadri AA7FB malein ahidrida, a ostatak je voda 5akon izdvajanja te/ne od gasne &aze gasni tok iz separatora se upu(uje u apsorp!ionu kolonu u kojoj se u direktnom kontaktu, sa tokom pro!esne vode, izvodi apsorp!ija malein anhidrida pri /emu se produ!ira maleinska kiselina Pored malein anhidrida u apsorp!ionoj koloni se, iz gasnog toka, izdvaja i odre'ena koli/ina prisutne sir(etne i akrilne kiseline
72
6e/ni tokovi separatora i apsorp!ione kolone, se mije"aju i kao mije"ani tok usmjeravaju u destila!ijsku kolonu u kojoj se izvodi separa!ija @estila!ijski podsistem, u produk!iji malein anhidrida, &unk!ionira diskontinuirano Pro!es separa!ije podrazumiejva dva "arna destila!ijska pro!esa u kojima se najprije, pomo(u ksilola kao pomo(ne komponente, azeotropno predestilira voda a potom se izvodi, u novom destila!ijskom !iklusu, izdvajanje ksilola i vode, iz produkta dna kolone produ!iranog u prvoj "ari
6ok pre/i"(enog malein anhidrida se upu(uje na &inalnu opera!iju pastiliranja a voda se kao re!irkula!ioni tok vra(a u apsorp!ionu kolonu
Gasno parni tok, koji napu"ta apsorp!ionu kolonu u kojoj se produ!ira maleinska kiselina, predstavlja tok preko koga se iz sistema izvodi sva voda nastala uslijed proti!anja hemijskih reak!ija vaj tok sadri, sem malein anhidrida, sve komponente koje su prisutne u pro!esnom toku produkata reaktorskog podsistema
.kupno nastala koli/ina vode, uslijed provo'enja hemijskih reak!ija oksida!ije n butana, i voda koju sa sobom unese, kao vodenu paru, tok zraka biva iz pro!esa izvedena preko toka gasnoparne smjese vaj tok je zasi(en vodenom parom, pri barometarskom pritisku i temperaturi 44 N<, i ima slijede(i sastav )molB+ % 52 -$4A9 < : 30? 2 - 3433 < 2 : 0$$ n-< 4*30 : 03A *2 : A32 sir(etna kiselina : 002 i akrilna kiselina 002
. pro!esu kataliti/ke oksida!ije n-butana, kao sporedni produkti nastaju sir(etna i akrilna kiselina, i budu(i da je uspostavljen re!irkula!ioni krug pro!esne vode, za apsorp!iju malein anhidrida i ostalih organskih produkata iz reaktorskog gasa, to se u !ilju izvo'enja navedenih produkata iz sistema vr"i pranje postrojenja
Kako je pro!es destila!ije "arni to se, nakon dvije do tri "are, vr"i pranje destila!ijskog sistema sa demineraliziranom vodom Pro!es pranja se izvodi na toplo i njegove osnovne karakteristike su slijede(e% prosje/no vrijeme trajanja "are je 40 sati destila!ijski sistem se zapunjava sa 90 m7 vode po "ari za F000 sati pogonskog vremena postrojenja, za godinu, ima se dvije stotine "ari
77
8a pranje destila!ijskog sistema nakon prosje/no 29 "ari, ima se potro"nja demineralizirane vode od 900 kgHh
8a slu/aj projektnih veli/ina za koli/ine produ!iranih sporednih spojeva, sir(etne i akrilne kiseline, od 229 odnosno 3F9 kgHh i s obzirom na /injeni!u da preko gasno : parnog toka pro!esni sistem napusti 3A2 osnosno 399 kgHh sir(etne i akrilne kiseline ima se slijede(i sadraj organskih kiselina u otpadnom toku od pranja destila!ijskog sistema od 37B%
tpadni tok se, nakon pranja, prihvata u jamu otpadne vode iz koje se preko kolek!ionog kanala odvodi u rijeku pre/u
Pri podizanju, postrojenje malein anhidrida, je kompletirano i sa podsistemom za tretman otpadnih voda e'utim, pe( za spaljivanje otpadnih voda, nikad se nije mogla uvesti u normalnu eksploata!iju tako da je, po izgradnji postrojenja, vrlo brzo napu"tena
Prema tome, otpadne vode sa prosje/nim protokom 09 m Hh i 37 B organskih supstan!i 7
direktno se ispu"taju u vodotok
2.".(. Produkcija azotnih )ubriva
5akon poslijeratne revitaliza!ije produk!ije 'ubriva pro!esna "ema je umnogome pojednostavljena budu(i da je sinteza amonijaka izostavljena iz pogona 6ako, u aktuelnu pro!esnu strukturu, ne ulaze podsistemi za &rak!ioniranje vazduha, pranje koksnog gasa, &rak!ioniranje koksnog gasa, sinteza amonijaka i likve&ak!ija amonijaka
Produk!ija amonijum nitrata se zasniva na uvoznom amonijaku koji se, u odre'enoj koli/ini, prevodi u azotnu kiselinu a ostatak se sa produ!iranom azotnom kiselinom, trans&ormira u amonijum nitrat . skladu sa navedenim u azotari su u eksploata!iji slijede(i pogoni%
- proizvodnja azotne kiseline
74
- proizvodnja kre/nog amonijum nitrata - proizvodnja kre/nja/kog praha i - proizvodnja demineralizirane vode
Produkcija azotne kiseline
;zotna kiselina je jedna od sirovina u produk!iji kre/nog amonijum nitrata i sintetizira se
u
pro!esu
oksida!ije
amonijaka
i
apsorp!ije,
nastalih
azotnih
oksida,
demineraliziranom vodom . pro!esu proizvodnje azotne kiseline ne produkuju se otpadne vode
6ok demineralizirane vode, kojom se vr"i apsorp!ija azotnih oksida i vr"i produk!ija 970B kiseline, pojavi(e se kao otpadni tok u produk!iji kre/nog amonijum nitrata vaj tok demi vode dolazi iz energane
Produkcija krečnog aoniju nitrata
;monijum nitrat se produ!ira u rezultatu reak!ije gasovitog amonijaka i vodene otopine azotne kiseline%
5*7 Q *57 R 5*4 57
Globalna pro!esna struktura produk!ije kr/enog amonijum nitrata predstavljena je na sli!i 237
79
Slia 2.1%.
Globalna procesna struktura produkcije krečnog amonijum nitrata
" ' reaktor . "" ' podsistem isparavanja . """ ' sušnica . "/ ' mokri cikloni . / ' mješač
. pro!esu su prisutna dva toka otpadne vode% - otpadna voda nastala kondenza!ijom vodene pare generisane u pro!esu kon!entriranja )to je voda koja je u sistem u"la preko toka vodene otopine azotne kiseline+ i - tok vode koja se koristi, u mokrim !iklonima, za izdvajanje &inih /esti!a amonijum nitrata iz toka izra'enog zraka ba toka su kontinuirana
tpadni tok sa mokrih !iklona se preko, zemljanih talonika : bijelog moraM, odvodi u rijeku pre/u
7?
Pogon za pripreu krečnjačkog praha
. pogonu pripreme kre/nja/kog praha otpadna voda se generi"e uslijed hla'enja kompresora, drobili!a
i leaja mlinova vaj tok predstavlja prakti/no tok
dekarbonizirane vode sa pro!ijenjenom potro"njom od 79 m Hh 7
6ok otpadne vode, u eks!esnim slu/ajevima, moe biti one/i"(en mazivim uljem i sadravati suspendirane materije 8a ovaj tok se moe uzeti da je uslovno /ist 6ok se preko kolektorskog kanala ispu"ta u rijeku pre/u
2.".*. Produkcija energije
. energani GIKIL-a u eksploata!iji su dva kotla, za generisanje pare, u kojima se kao energent koristi koksni gas
Pored produk!ije vodene pare i elektir/ne energije u djelokrug rada energane spada i eksploata!ija sistema za hla'enje industrijske rashladne vode u krunom roku 6ako se moe re(i da pri proizvodnji energije i pripremi industrijskih voda nastaju slijede(e otpadne vode%
-
otpadna voda iz rashladnih sistema uslijed odsoljavanja vode iz krunog toka
-
otpadna voda nastala pri regenera!iji jonoizmjenjiva/kih &iltera
-
otpadne vode od odsoljavanja parnih kotlova i
-
otpadne vode od odmuljivanja gasovoda
istem rashladne vode sa krunim tokom u GIKIL-u je izveden kao de!entralizirani sistem koji se sastoji od /etiri zasebna podsistema%
-
rashladni sistem Koksare
-
rashladni sistem ;zotare
-
rashladni sistem malein anhidrida i
-
rashladni sistem energane
8ajedni/ko za sva /etiri rashladna sistema je to da to nisu zatvoreni sistemi 5aime, prilikom hla'enja vode u rashladnim tornjevima dio vode ispari a dio se istovremeno
7$
izgubi izno"enjem kaplji!a vode u struji izlaznog zraka .slijed gubitaka isparavnjem i mehani/kih gubitaka dolazi do kon!entriranja otopljenih soli u rashladnoj vodi
adraj otopljenih soli ne smije pre(i odre'enu grani!u jer u suprotnom dolazi do nastajanja depozita na ogrijevnim povr"inama sa kojima kontaktira rashladna voda
8bog navedenog se iz sistema sa krunim tokom stalno ili povremeno ispu"ta odre'ena koli/ina vode vr"i se odsoljavanje sistema u !ilju odravanja soli u vodi unutar dozvoljenih limita
Pri produk!iji demineralizirane vode, koja se izvodi prevo'enjem dekarbonizirane vode preko jonoizmjenjiva/kih &iltera, nastaju otpadne vode vezane za regenera!iju jonoizmjenjiva/kih masa tpadni tok je diskontinuiran i nastaje u pro!esu regenera!ije koji se izvodi jedanput, u 24 sata, po jonoizmjenjiva/koj liniji Eegenera!ija traje 2-7 sata snovni parametri otpadnog toka iz regenera!ije jonoizmjenjiva/kih masa predstavljeni su u tabeli 2$
Ta!ela 2.0.
+snovni parametri otpadnog toka od regeneracije jonoizmjenjivačkih %iltera Parametar
3 2 7 4 9 ? $ F A
#rijednost
6emperatura N< .kupna potro"nja vode u m7 p* .kupne suspendirane materije, mgHl .kupne otopljene materije, mgHl ul&ati, mgHl *loridi p-alkalitet m-alkalitet
27,0 3$0 30,3 0,0 3?A7 90A 9F2 2,2 7,4
;ko se uzme vrijeme pranja jonoizmjenjiva/kih masa od 7 sata onda je prosje/an protok generisanih otpadnih voda 3029 m u odnosu na sat radnog !iklusa, odnosno 7
34? m7Hh kontinuiranog otpadnog toka
7F
tpadni tok od regenera!ije katijonskih i anijonskih izmjenjiva/kih masa s e, preko neutraliza!ionog bazena, kolektorskim kanalom odvodi u rijeku pre/u
Koli/ina otpadne vode iz hemijske pripreme vode Jnergane iznosi 370 m Hh 7
8a otpadne vode energane se moe zaklju/no re(i da su to vode koje su obavile jedan ili vi"e !iklusa hla'enja i koje se mogu smatrati /istim
8aga'ene vode, ali u relativno malim koli/inama, nastaju u kondenza!ionim lon!ima gasovoda koksnog gasa Koli/ine ovih voda je nemogu(e izmjeriti jer su kondenza!ioni lon!i raspore'eni na izuzetno dugoj trasi Iako su ove vode zaga'ene one, zbog istine da u vrlo malom odjelu u/estvuju u otpadnim vodama, ne predstavljaju teret u zaga'enju 5aime, vi"e od A0B otpadnog toka otpada na vode od odmuljivanja rashladnog sistema Parametri otpadnih tokova GIKIL-a, koji se preko kolektorskih kanala, uvode u rijeku pre/u, prestavljeni su na sli!i 234
Slia 2.1-.
2.-.
Parametri otpadnih tokova koji se ispu"taju u rijeku pre!u
Otpadni toovi otpadnih voda * +IK,(*
Pri kompleksu GIKIL-a, u =ilter stani!i koja je lo!irana u neposrednoj blizini ;kumula!ije odra! vr"i se priprema industrijske vode za tehnolo"ke potrebe kao i vode za pi(e za potrebe samog kompleksa i naselja Lukava!
. =ilter stani!u, kao sirova voda, dovodi se voda direktno iz ;kumula!ije odra! ili se voda zahvata internim zahvatom iz rijeke pre/e
. =ilter satni!i, nakon tretiranja postup!ima% dekarboniza!ije, sedimenta!ije, &iltra!ije i dezin&ek!ije, voda kao pre/i"(ena poslije mije"anja sa dijelom podzemnih voda )bunarskih voda+ transportira se prema kompleksu GIKL-a i naselju Lukava!
2.'.1. !tpadne vode iz filter stanice
7A
. =ilter satni!i, pri postoje(em tretmanu sirove vode do kvaliteta tehnolo"ke vode i vode za pi(e, otpadne vode nastaju uglavnom u postup!ima%
-
odmuljivanja talonika,
-
pranja pje"/anih &iltera i
-
pripreme reaktiva
tpadne vode u pro!esu pripreme vode nastaju povremeno, s tim da najve(e koli/ine otpadnih voda nastaju u postupku pranja pje"/anih &iltera, koje se u normalnim uvjetima rada vr"i do 30 puta dnevno sa koli/inom vode oko 70 m 7Hpo jednom pranju .kupne koli/ine otpadnih voda koje nastaju na =ilterr stani!i u prosjeku iznose oko 0,0042 m Hs 7
2.'.2. !tpadne vode iz energane i heijske pripree vode
. Pogonu energane i hemijske pripreme vode )*P#+ u pro!esu proizvodnje pare i elektri/ne energije, nastaju slijede(e otpadne vode%
-
u rashladnim sistemima,
-
pri regenera!iji jonoizmjenjiva/kih &iltera,
-
kod odsoljavanja parnih kotlova i
-
otpadne vode od odmuljivanja plinovoda
ve otpadne vode, sistemom kanaliza!ije, odvode se prema glavnom kolektoru odnosno prema rije!i pre/i
2.'.". !tpadne vode iz pogona aoniju sulfata
. Pogonu amonijum sul&ata, gdje se dovode amonija/ne otpadne vode sa Pogona kondenza!ije, u postupku proizvodnje amonijum sul&ata )uz pomo(% otopine 5a*, vodene pare i sumporne kiseline+ nastaju najzaga'enije otpadne vode u kompleksu GIKIL-a sa koje sadri zna/ajne koli/ine prije svega &enola i amonijaka ali i drugih zaga'uju(ih materija ve otpadne vode, zbog prezaga'enosti organskim materijama )&enolima+, odvode se na Postrojenje za pre/i"(avanje otpadnih voda pro!esom biolo"ke razgradnje
40
2.'.'. !tpadne vode iz pogona kondenzacije
. Pogonu kondenza!ije, postup!ima par!ijalne separa!ije, iz koksnog plina izdvaja se% katran, amonijak i benzenski ugljovodoni!i, gdje nastaju slijede(e otpadne vode%
-
u postupku hla'enja kosksnog plina )nadkatranska voda+,
-
u postupku izdvajanja amonijaka iz koksnog plina )amonija/no-&enolna voda+ i
-
u postupku izdvajanja benzenskih ugljovodonika
ve ove otpadne vode, sa ja/im zaga'enjem od amonijaka, &enola i benzenskih ugljovodonika, odvode se jednim tokom prema Pogonu amonijum sul&ata Pri ovom Pogonu, kao posljedi!a od hla'enja, !urenja i rasipanja, nastaju otpadne vode ne"to manje zaga'ene koje se upu"taju u kanaliza!ioni sistem i odvode se prema glavnom kolektoru odnosno prema rije!i pre/i
. pro!esu skladi"tenja
sirovog katrana otpadne vode nastaju odvodnjavanjem
rezervoara sirovog katrana
8bog visokog sadraja toksi/nih materija )benzena, &enola, rodanida, toulena, amonijaka i dr+ ove otpadne vode se ne ispu"taju u sistem kanaliza!ije nego se vra/aju u pro!es primarne kondenza!ije gdje se spajaju sa nadkatranskim amonija/nim vodama
2.'.(. !tpadane vode iz pogona anhidrida aleinske kiseline
. Pogonu anhidrida maleinske kiseline, zbog u/injenih izmjena u tehnolo"kom pro!esu )umjesto benzena kao osnovne sirovine uveden je n-butan+, zvani/no ne nastaju otpadne vode
>edino kao posljedi!a pranja postrojenja, posebno destila!ionog sistema, nastaju manje koli/ine otpadnih voda koje se sistemom kanaliza!ije odvode u glavni kolektor otpadnih voda, odnosno u rijeku pre/u
2.'.*.
!tpadne vode na ulazu u postrojenje za biološki tretan voda
43
. !ilju smanjenja ukupnog tereta zaga'enja otpadnih koje nastaju GIKIL-u, jo" iz ranijeg razdoblja postoji i u &unk!iji je Postrojenje za pre/i"(avanje otpadnih voda pro!esom biolo"ke razgradnje, namijenjeno za pre/i"(avanje amonija/no-&enolnih otpadnih voda, kapa!iteta 90 m 7Hh
5a postrojenje se dovode amonija/no-&enolne vode iz Pogona amonijum sul&ata, koje su ve(im dijelom u pro!esu proizvodnje amonijum sul&ata oslobo'ene sadraja amonijaka
2.'.+. !tpadne vode na izlazu iz postrojenje za biološki tretan voda
Pre/i"(avanjem
amonija/no-&enolnih
voda
na
Postrojenju,
pro!esom
biolo"ke
razgradnje uz pomo( adaptiranih mikroorganizama za razgradnju &enola, prema rezultatima ispitivanja pre/i"(enih otpadnih voda postiu se zna/ajni e&ekti
Poslije pre/i"(avanja amonija/no-&enolnih voda na Postrojenju, pre/i"(ene otpadne vode imaju daleko bolje karakteristike Pre/i"(ene amonija/no-&enolne otpadne vode kanaliza!ionim sistemom ispu"taju se u glavni kolektor, odnosno u rijeku pre/u
2.'.,. !tpadne vode iz pogona azotnih )ubriva
. sada"njem Pogonu azotnih 'ubriva za proizvodnju amonijum nitrata, umjesto amonijaka dobivenog sintezom iz koksnog plina koristi uvezeni amonijak, "to se zna/ajno odrazilo na nastajanje otpadnih voda
. sada"njem pro!esu proizvodnje otpadne vode nastaju isklju/ivo u pro!esu proizvodnje kre/nog amonijum nitrata, i to%
-
kao otpadni tok kondenzata,
-
kao otpadni tok sa mokrih !iklona i
-
kao tok iz postupka regenera!ije jonoizmjenjiva/kih &iltera
42
va tri otpadna toka se, poslije predtratmana otpadnog toka sa mokrih !iklona u !ilju izdvajanja suspendiranih materija, sistemom kanaliza!ije ispu"taju u glavni kolektor i odvode u rijeku pre/u
2.'.-. anitarno/fekalne i površinske vode
. sklopu obavljenih ispitivanja u GIKIL-u na otpadnim vodama nisu obavljena ispitivanja sanitarno-&ekalnih i povr"inskih voda koje nastaju pri ovom kompleksu
bzirom, da se ove vode prikupljaju postoje(im kanaliza!ionim sistemima i ispu"taju u glavni kolektor u koje se ispu"taju i sve tehnolo"ke otpadne vode, za iste je neophodno nazna/iti osnovne podatke
Prema raspoloivim poda!ima za ove vode mogu se dati slijede(i poda!i% )3+ za sanitarno-&ekalne otpadne vode imaju se slijede(i poda!i%
-
u kompleksu GIKIL-a zaposleno je 3200 radnika,
-
u postoje(em restoranu priprema se oko 3200 obroka dnevno,
-
kupatila koristi oko 400 radnika,
- potro"nja vode za sanitarne potrebe, prema dobivenim poda!ima, u prosjeku je oko ?0 litara po radniku na dan
Prema
nazna/enim
poda!ima
proizilazi
da
pri
kompleksu
GIKIL-a
nastaju
sanitarno&ekalne vode
-
u koli/ini od 0,000F m Hs i
-
sa organskim zaga'enjem, izraeno preko 1PK 9, oko 700 do 900 mg 2Hl
7
anitarno-&ekalne vode nastaju u vi"e mokrih /vorova u krugu kompleksa GIKIL-a, i bez pre/i"(avanja preko vi"e ispusta ispu"taju se u glavni kolektor otpadnih voda
)2+ 8a povr"inske vode imaju se slijede(i poda!i%
-
.kupna povr"ina kruga GIKIL-a, prema dobivenim poda!ima, iznosi oko 290000 m , od /ega je manji dio as&altiran-betoniran a ve(i dio je zatravnjen ili 2
pokriven tu!anikom,
47
-
. vrijeme padavina na ve(em dijelu povr"ine kruga nastaju povr"inske vode koje, zbog veli/ine kompleksa i karakteristika proizvodnih pro!esa, mogu nastati u ve(im koli/inama i mogu biti zaga'ene sa raznim zaga'uju(im materijama
I ove otpadne vode, bez predtretmana, postoje(om kanaliza!ijom za povr"inske vode upu"taju se u glavni kolektor otpadnih voda 2.'.10.
birne otpadne vode iz 3&34/a na ispustu u rijeku preču
Prema datim konstata!ijama u glavni kolektor otpadnih voda )obodni kanal+ upu"taju se slijede(i otpadni tokovi otpadnih voda%
- potok *rvati, -
otpadne vode iz Pogona katrana )vode od hla'enja+,
-
otpadne vode iz Jnergane i *P#-a,
-
otpadne vode iz Pogona kondenza!ije )dio otpadnih voda+,
-
otpadane vode iz Pogona anhidrida maleinske kiseline,
-
otpadne vode iz Postrojenja za biolo"ki tretman otpadnih voda,
-
otpadne vode iz Pogona azotnih 'ubriva i
-
sanitarno-&ekalne i povr"inske vode
2..
Tehnološi
po$t*pa
prečišćavanja
a)onijačno(enolnih
otpadnih voda
;monija/no-&enolna voda nastala kao rezultat proizvodnje amonijum sul&ata postaje prakti/no otpadna voda iz koje je nemogu(e ekonomski opravdanim tehnolo"kim postupkom izdvojiti bilo kakav poluproizvod ili proizvod Kao takva amonija/no&enolna tpadna voda se odvodi na postrojenje za biolo"ko pre/i"(avanje amonija/no&enolnih otpadnih voda )slike 23 i 22+ kapa!iteta 90 m 7Hh Postrojenje je projektovala i izgradila 8apadnonjema/ka &irma @idier Jngineering iz Jssena 3A$? godine
44
tpadna voda koja dolazi na postrojenje za biolo"ko pre/i"(avanje amonija/no-&enolnih otpadnih voda sadri oko 320 komponenti 5aro/ito su visoke kon!entra!ije &enola, amonijaka, rodanida i !ijanida
aksimalna kon!entra!ija komponenti koje ulaze u sastav otpadne vode koja ulazi u postrojenje za biolo"ko pre/i"(avanje amonija/no-&enolnih otpadnih voda iznosi% -
0kupni amonijak
123 mg4l
-
Fenoli
1233 mg4l
-
5ijanidi
63 mg4l
-
7odanidi
833 mg4l
-
9 6S
63 mg4l
;monija/no-&enolna otpadna voda ukoliko zadovolji gore navedene kriterije prolazi kroz kolektor i ulazi u izmjenjiva/ toplote gdje se hladi na temperaturu od ?9-$0 N<
Izmjenjiva/ toplote pripada tipu !ijevnih izmjenjiva/a gdje voda sa 9amon hladnjaka ili svjea tehni/ka voda prolazi kroz snop !ijevi, a kroz pla"t prolazi otpadna voda, koja se na taj na/in hladi na ra/un grijanja svjee vode koja se !jevovodom transportuje ponovo na 9amon hladnjak
Poslije izmjenjiva/a otpadna voda prolazi kroz dva &iltera kapa!iteta 29 m 7 ispunjenih koksom Proti/u(i preko ovog punila voda se osloba'a materija koje su nepoeljne u sistemu kao "to su% razna ulja, smole, katran, a tako'e smanjuje se i sadraj suspendovanih /esti!a
49
Slia 2.1.
$lok shema postrojenja za biološko prečiš:avanje amonijačno %enolnih otpadnih voda
4?
Situaciona shema postrojenja za biološko prečiš:avanje amonijačno
Slia 2.2.
%enolnih otpadnih voda
6ako pripremljena voda se usmjerava u rezervoar E-400 zapremine 400m 7, gdje se vr"i egaliza!ije vode i samim tim sprije/avaju udari na sistem Poslije rezervoara E-400 otpadna voda se upu"ta u bazen za predozra/ivanje
1azen za predozra/ivanje je kapa!iteta 90 m 7 1azen se sastoji od ulazne, ventila!ione i &lota!ione komore /iji je zadatak da homogenizira sastav vode, te da obogati otpadnu vodu kisikom
. ulaznoj komori se vr"i doziranje hemikalija kao "to su% 5a*, magnezijum-sul&at, &os&orna kiselina, i aluminij sul&at . ventila!ionoj komori se pospje"uje mije"anje hemikalija, te oboga(ivanje otpadne vode s kisikom . &lota!ionoj komori vr"i se izdvajanje /esti!a ulja i katrana
4$
