UNIVERZITET U BIHAĆU TEHNIĈKI FAKULTET BIHAĆ
DODIPLOMSKI STUDIJ
MAŠINSKI ODSJEK
4. GODINA/VII SEMESTAR
OSNOVI GRUPNIH TEHNOLOGIJA RADNA VERZIJA SKIPTE ZA VJEŢBE
PREDMET: Fleksibilni proizvodni sistemi NASTAVNIK: dr sc. Seid Ţapĉević, docent
SARADNIK: mr sc. Nermin Bišćević, viši asistent
Bihać, novembar 2015. godine
1. UVOD - PROJEKTOVANJE TEHNOLOŠKIH PROCESA OBRADE
Proizvodni sistem je rješenje tehnološkog sistema u prostoru i vremenu, tako da je prije projektovanja novog proizvodnog sistema potrebno prvo
projektovati preliminarni tehnološki sistem (ili tehnološke sisteme), a nakon toga izvršiti nadogradnju. Nakon završetka projektovanja proizvodnih sistema, vrše se i eventualne izmjene i dopune preliminarnog projekata tehnoloških procesa. Tehnološki sistemi i za njih vezani procesi i su izvori svih podatak a za voĎenje proizvodnog procesa, čim su uveliko predodreĎeni kvalitet proizvoda, proizvodnost rada i ekonomičnost proizvodnje [1]. Podloge za projektovanje tehnoloških procesa obrade su [6]: a) konstruktivna dokumentacija, odnosno CAD model; b) proizvodni pro gram, odnosno asortiman i količina proizvodnje (serija) iskazani
mjesečno i godišnje; c) dokumentacija (datoteke) o mašinama koje trebaju sadržavati: vrstu i tip opreme sa tehničko -tehnološkim karakteristikama; specifikaciju i stepen tačnosti raspoloživog pribora koji ide uz mašine; uputstvo za rad na mašinama; podaci o stepenu tačnosti i krutosti mašine; (predviĎeni) raspored proizvodnih kapaciteta; d) dokumentaciju za za izbor alata; e) dokumentaciju za izbor polaznog oblika materijala; f) programske pakete (softver) za programiranje mašina i uputstva za
korištenje; g) ranija slična rješenja tehnoloških projekata; h) tehnološku organizaciju proizvodnje; i) podaci o vrsti tehnologije (klasična, grupna, fleksibilna, rekonfigurabilna, virtualna, itd) j) raspoloživi kadrovi i k) oprema za projektovanje procesa (kompjuteri, CAPP softveri i dr.)
Utjecajni faktori na strukturu tehnoloških procesa obrade su [3]: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
faktori zavisni od vrste i tipa obrade (skidanje strugotine, deformisanje i dr.);
faktori zavisni od obradne mašine; faktori zavisni od alata; faktori zavisni od izradaka i pripremaka; faktori uslova obrade i
faktori zavisni od vrste proizvodnje i složenosti obrade. Na narednoj slici prikazana je struktura aktivnosti i redosljed projektovanja
tehnološkog procesa obrade, koja najviše odgovara konvecionalnim i CNC upravljanim obradnim sistemima, a može poslužiti i kao opća shema za ostale.
1
PROJEKTOVANJE PROIZVODA
PROJEKTOVANJE
TEHNOLOŠKOG PROCESA Analiza konstrukcije proizvoda
Analiza količine proizvoda i definisanje pripremka Izbor metoda procesa obrade
Konstrukciona dokumentacija CAD
Analiza tehnologičnosti Analiza tačnosti Analiza složenosti Analiza osnovnog materijala Oblik i dimenzije
Varijante pripremka Optimalni pripremak
Varijante metoda obrade Optimalna varijanta
Plan obrade
OdreĎivanje tehnološkog toka procesa
Izbor mašine Izbor alata
OdreĎivanje režima obrade
OdreĎivanje redosljeda operacija Definisanje tehnoloških baza Izbor steznog alata OdreĎivanje redosljeda zahvata Izbor alata
Model postojanosti alata
Optimalna postojanost alata Izbor steznog alata Model optimizacije Izbor vrijednosti parametara režima obrade Izbor optimalnog režima obrade Analiza optimalnog režima obrade
OdreĎivanje
Izračunavanje vremena obrade Sinhronizacija vremena obrade
vremena obrade
Ukupno vrijeme obrade
Tehnoekonomska opravdanost
uvoĎenja visokoproduktivnih tehnologija Programiranje CAM/CAE
Obradni centri i sistemi Fleksibilni tehnološki sistemi Inteligentni tehnološki sistemi Rekonfigurabilne modularne mašine Visokobrzinske tehnologije
Nekonvencionalni postupci obrade
Tehnološko prilagoĎavanje konstrukcione dokumentacije CAD Generisanje instrukcija CAD/CAM/CAE
Formiranje
Simulacija
tehnološke
tehnološkog
dokumentaci dokumentaci e
rocesa
Analiza simulacije Implementacija analize simulacije
Slika 1.1. Struktura aktivnosti i redosljed projektovanja tehn ološkog procesa [3]
2
Tri su osnovna sistema projektovanja tehnoloških procesa [5]: Sistem individualnog projektovanja, Projektovanje na principima tipske tehnologije i Projektovanje na principima grupne tehnologije.
Polazeći od principa klasifikacije i grupisanja asortimana proizvoda proizvodnog sistema, koji je postavio i verifikovao Mitrofanov [7], ukupan
asortiman dijelova je sistematizovan prema tehnološkoj sličnosti, odnosno podeljen na odreĎene celine za koje je racionalno primeniti koncept ind ividualne, grupne i tipske tehnologije, slika 1.2.
Slika 1.2. Različiti sistemi projektovanja tehnološkog procesa [5] Tipska i grupna tehnologija razvijene su kao rezultat saznanja da: proizvodnost procesa raste, za konstantne druge veličine porastom serijnosti u procesu proizvodnje i
sličnost predmeta rada smanjuje rasipanje relevantnih karakteristika i daje mogućnosti lakšeg iznalaženja optimalnih rješenja. Jednostavnije rečeno, mnogi tehnološki problemi su slični i grupisanjem, odnosno tipiziranj em sličnih problema moguće je naći zajednička rješenja.
3
2. DEFINICIJA I RAZLOZI UVOĐENJA GRUPNIH TEHNOLOGIJA Ne postoji opće prihvaćena definicija grupne tehnologije. Grupna tehnologija se može opisati da ona predstavlja takav vid unifikacije tehnolo gije kod koje se razraĎuje tehnološki postupak izrade za grupu dijelova sličnih konstruktivno tehnoloških karakteristika koji se izraĎuju na istim mašinama. Grupna tehnologija je pristup pomoću kojeg se identifikuju i zatim koriste sličnosti entiteta u teh noloških sistemima, u cilju nalažanje zajedničkog rješenja, štedeći na taj način napor i vrijeme. Analizom tehnologije u praksi utvrĎeno je da i za vrlo slične dijelove postoje velike razlike u tehnoloških postupcima, koje su posljedica subjektivnog pristu pa tehnologa projektovanju tehnoloških procesa. Zbog toga nastaju veliki nepotrebni troškovi alata i pomoćnih pribora [9]. Grupna tehnologija se temelji na spoznaji da mnogi tehnološki problemi sadrže odreĎene sličnosti, te da se grupisanjem sličnih problema mogu naći zajednička rješenja. Jednoj tehnološkoj grupi pripadaju svi dijelovi koji se mogu obraditi na jednoj alatnoj mašini pomoću jednog istog tehnološkog podešavanja mašine, dakle s istim priborom i alatima [4].
Slika 2.1. Grupisani i negrupisani dijelovi
4
a) Proizvodni program prije grupisanja b) Proizvodni program poslije grupisanja Slika 2.2. Proizvodni program prije i poslije grupisanja
Iznijeta
misao sadrži osnovno načelo grupne obrade o potrebi klasifikacije dijelova i formiranju grupa sličnih dijelova za koje će se unificirati tehnološki postupak obrade kao na slici 2.2. Na ovaj način formiraju se tehnološke grupe od dijelova iz proizvodnog programa koji imaju zajedničku problematiku tokom procesa obrade odreĎene operacije. To znači da se grupna tehnologija ograničava na konstruktivnu i tehnološku sličnost pojedinih postupaka obrade i alata, odnosno na pojedine operacije čija je posljedica kombinacija grupnih i individualnih tehnoloških operacija tokom izrade.
Slika 2.3. Dijelovi po grupama
5
Razlozi uvoĎenja grupne tehnologije su: 1. Smanjenje troškova tehnološke pripreme. 2. Skraćenje vremena razvoja alata i ureĎaja. 3. UvoĎenje moderne proizvodne opreme. 4. Pretvaranje niskoserijske u srednjeserijsku ili velikoserijsku proizvodnju. 5. Odbacivanje neopravdane raznovrsnosti tehnoloških procesa unifikacijom i grupisanjem. 6. Povećanje efikasnosti procesa obrade primjenom obradnih sistema veće proizvodnosti, smanjenje vremena planiranja procesa grupne obrade. 7. Smanjenje vremena tehnološke pripreme za svaki član pripreme. 8. Poboljšanje konstrukcije primjenom tehnološkog klasifikatora. 9. Primjenom grupne tehnologije i baza podataka povezivanje CAD/CAPP/CAM sistem.
Rezultati uvoĎenja grupne tehnologije su: Skraćeno vrijeme razvoja proizvoda preko 50%. Ušteda vremena rada inženjera preko 60%. Ušteda zalihe materijala cca 40 – 65 %. Ušteda pomoćnih vremena obrade 50 – 80 %. Ušteda vremena trajanja ciklusa proizvodnje 40 – 80%. U zavisnosti od nivoa unifikacije i grupisanja posto je različiti koncepti grupne tehnologije [9]: 1. koncept pojedinačne mašine (grupa sličnih dijelova obraĎuje na jednoj
mašini, odnosno koristi jedan tip opreme); 2. koncept grupnog rasporeda mašina (kojim se definiše da svi dijelovi u okviru jedne grupe prolaze kroz sve operacije datog grupnog tehnološkog procesa ili kroz odreĎene operacije) i 3. koncept objedinjavanja dijelova (objedinjuju se dijelovi iz nekoliko grupa koje
imaju zajedničke tehnološke maršute). Sa grupnim tehnologijama se može riješiti sukob dvaju suprotnosti [10]: potrebi primjene mašina, ureĎanja i obradnih tokova (npr. fleksibilnih proizvodnih sistema) razvijenih struktura i visokog kvaliteta u cilju povećanja kvaliteta procesa i nerentabilnosti primjene ovih struktura u uslovima malog broja komada u programu proizvodnje danog vremenskog perioda.
Formiranje grupe dijelova po sličnosti omogućuje, povećanjem broja komada u seriji, rješenje navedenih suprotnosti. Dokaz za ovu tvrdnju je analiza stepena serijnosti koji je definisan kao odnos tehnol oške složenosti izradaka i ritma proizvodnje:
6
m
k ser
t ii
i 1
1
R
(2.1)
gdje je: t ii [s] -vrijeme trajanja jedne od operacija obrade, R -ritam rada proi zvodnog sistema koji označava vrijeme koja odvaja ulaz,
odnosno izlaz, dvije uzastopne jedinice proizvoda, izražen kao odnos vremenske jedinice po jedinici proizvodnje [s/kom]. Da bi proizvodnja bila neprekidna, k ser treba biti minimalno jednak 1, tj.
vrijeme tehnološkog ciklusa ne smije biti manje od ritma proizvodnje. Kako je: R
K h q j
(2.2)
gdje je: K h -koristan ka pacitet izražen kao odnos vremenske jedinice i vremenskog perioda [s/dan|smjena,sedmica, mjesec|] i q j - obim proizvodnje za dani vremenski period [kom/dan]. Kako vrijedi: m
k ser
t ii
i 1
1
t ii
i 1
K h q j
m
K h q j
(2.3)
Pošto je koristan kapacitet konstantan za odreĎene uslove, to je: m
1
t ii q i 1
C
(2.4)
j
gdje je C konstanta sistema za dane uslove.
Pošto u uslovima primjene postupka grupisanja osnovni skup od Q [kom/dan] čine članovi programa proizvodnje razvrstani po grupama, to je: r
Q
Qg [kom/dan]
(2.4)
g 1
7
pri čemu je: l
Qg q j [kom/dan]
(2.5)
j 1
gdje je l n .
Pošto je: n
Q q j [kom/dan]
(2.6)
j 1
to je: n
r
j 1
g 1
q j Qg [kom/dan].
(2.7)
Grupa dijelova Qg koja se obraĎuje na odreĎenoj operaciji obrade i ( i = 1, 2, 3,…,m) predstavklja tehnološku grupu, odnosno objedinjava u sebe dijelove
koji podliježu obradi odreĎene vrste (struganju, glodanju, bušenju, brušenju itd.). MeĎutim, unutar tehnološke grupe, u zavisnosti od di menzonalnih i tehnoloških parametara grupa Qg se dijeli na operacijske grupe Qopi koje u sebi objedinjavaju predmete obrade koji podliježu obradi na odreĎenom obradnom sistemu dane vrste - varijanti r i. U skladu sa tim je: s
t [kom/dan] Qg Qopi
(2.8)
t 1
gdje je t Qopi
k
q j [kom/dan]
(2.9)
j 1
pri čemu vrijedi: k l n .
Pošto je (slika 2.4.): t Qopi q j
to će i stepen serijnosti dan u obliku (2.1) biti, u uslovima grupisanja, veći, odnosno vrijedi: m
m
Qope t ie i 1
K h
q j t ii
i 1
K h
(2.10)
8
tako da vrijedi: k ser k ser
gdje su: k* ser - ekvivalentni stepen serijnosti; Qope [kom/dan] - ekvivalentna količina; t ie [s/kom] - srednje vrijeme trajanja obrade kompleksnog dijela na ekvivalentnoj operaciji.
Način odreĎivanja veličina postavljenih u model za ekvivalentni stepen serijnosti je dan pri razmatranju uslova za odreĎivanje graničnih područja primjene sistema postavljanja tehnoloških tokova.
Slika 2.4. Povećanje stepena serijsnosti u uslovima grupisnja Prema navedenom pod pojmom grupisanje se podrazumjeva smnjer
istraživanja, prijektovanja i izvoĎenja tehnoloških sistema čija je karakteristika, ra razliku od individualne obrade, grupa dijelova postavljena na bazi nekog kriterija
sličnosti. Grupa dijelova oblikovana u cilju projektovanja sistema postavljanja
tokova procesa nije samo tehnološka jedinica u smislu obrade već i konstrukciona, planska, materijalna i vremenska jedinica. Predmeti obrade koji ulaze u grupu bi trebali da obrazuju tehnološki niz jer
tada predstavljaju osnov za projektovanje pribora i alata. Ovo, meĎutim, nije obavezno [10].
9
3. GRUPISANJE IZRADAKA 3.1. Metodi grupisanja
Grupna obrada je takva obrada grupe izradaka kod kojih se primjenjuje
ista priprema obradnog sistema i ista obradna površina. Pri tom su najvažniji kriteriji prema kojma se izvodi grupisanje proizvodnog programa. Grupisanje
izradaka se postiže korištenjem jedne od metoda [3]: 1. metod klasifikacije i kodiranja (dodjeljivanje svakog izradku klasifikacijskog broja); 2. empirijski metod (diferenciranje proizvodnog programa na grupe, nakon čega se svaka grupa diferencira na manje grupe); 3. metod proizvodnog toka (podloga za grupisanje su tehnološki procesi i hodogrami, tako da se formiraju liste izradaka za svaku vrstu proizvodne opreme); 4. proizvodni metod (proces grupisanja se vrši na osnovu tehnoloških, proizvodnih, organizacijskih i ekonomskih faktora, gdje se dobivaju
visokokvalitetna rješenja); 5. Cluster analiza (postupak opisa sku pa objekata vrijednostima odreĎenog
broja obilježja, nakon čega odabranim algoritmom se izvodi dijeljenje na veći ili manju broj grupa, tako da se postigne homogenost u odnosu na jednu ili
više vrijednosti obilježja).
3.2. Opći metodi klasifikacije i ko diranja Osnovni metodi klasifikacije i kodiranja su: 1. vizuelni; 2. Analiza tehnoloških procesa PFA (Production Flow Analysis) i 3. Konstrukciono- tehnološki klasifikatori PCA (Part Coding and Classification Analysis). Osnovne karakteristike metoda klasifikacije i kodiranja su
geometrijski oblik i složenost; dimenzije; vrsta materijala; oblik pripremka i
zahtjevana preciznost završne obrade Klasifikacija i grupisanje delova primjenom konstrukciono- tehnoloških klasifikatora je najzastupljeniji metod formiranja tehnoloških i oper acijskih grupa
pomoću kodiranja dijelova.
10
Slika 3.1. Grupisanje u familije primjenom vizuelnog metoda Klasifikacija izradaka je osnov grupne tehnologije. U zavisnosti od
tehnološkog procesa izradci se izdvajajaju u grupe za čiju obradu treba mašina istog tipa, isto podešavanje i jednaki nestandardni (grupni) alati koji su konstruisani na grupnom principu i na osnovu standardnih elemenata kako bi se smanjila cijena i vrijeme izrade alata. Postupci grupisanja izradaka mogu biti izvedeni u principu: redosljeda operacija (tipska tehnologija); vrste obrade (grupna tehnologija) i kombinovanja vrste obrade i redosljeda operacija. Zavisno od nivoa grupisanja i stepena unifikacije metodologija grupisanja
može biti [3]: grupisanje sličnih izradaka koji će se obraĎivati na jednom tipu mašine (slika 3.2);
grupisanje u grupe gdje svi izradci odreĎene grupe prolaze kroz sve grupne ooperac ije planiranog grupnog tehnološkog procesa (slika 3.3.a) ili samo kroz odreĎene i pojedinačne operacije (slika 3.3.b); objedinjavanje izradaka iz nekoliko grupa koji imaju zajednički tehnološki tok što omogućuje obradu na grupnim višepredmetnim mašinama (s lika 3.4.).
11
Dijelovi
Slika 3.2. Obrada na istom tipu mašine Dijelovi
Operacije
a) Dijelovi
Operacije
b)
Slika 3.3. Grupne i pojedinačne operacije
12
Dijelovi Operacije
Slika 3.4. Grupne višepredmetne linije Za pravilan i tečan opis elemenata, veoma je važan izbor opće strukture sistema i odreĎivanje značenja kodova. Zbog tačnosti i postepenosti u grupisanju elemenata, veoma je važan raspored kodova i njihovog značenja i jednoznačnost kodova. Da bi se postigla optimizacija samog klasifikaciskog sistema, potrebno je da klasifikacioni sistem bude elastičan i da se na njemu tokom grupisanja mogu
izvršiti potrebne korekcije.
Slika 3.5. Klasifikacija sa hijerarhijskom strukturom
13
Postoje tri osnovna tipa sistema za klasifikaciju [2]: klasifikacija sa hijerarhijskom strukturom (monokod), klasifikacija sa l ančanom strukturom (polikod) i klasifikacija sa hibridnom strukturom (multikod).
Hijerarhijski kod ili monokod ima razuĎenu strukturu drveta u kojoj svaki čvor pojačava informaciju prethodnog, tj svaka pozicija odnosno kodno mesto u strukturi zavisi od prethodno izabrane pozicije (slika 3.5). Orijentisan je za potrebe projektovanja i pogodan za grupisanje i kodiranje dijelova na bazi
geometrijskog oblika, veličine, mjera i sl. Lančani kod ili polikod ima homogenu strukturu gde je pri formiranju koda svako kodno mjesto nezavisna informacija i ne zavisi od prethodnog kodnog
mjesta. Pogodan je za aplikacije u proizvodnji, kao što je klasifikacija mašina, alata, operacija obrade (slika 3.6).
Slika 3.6. Klasifikacija sa lančanom strukturom Klasifikacija i kodiranje sa hibridnom strukturom predstavlja kombinaciju
prethodna dva metoda i može da osigura najbolje rješenje primene klasifikacije i kodiranja
kada
se
istovremeno
zahtjeva
pogodnost za projektovanje i proizvodnju. Obično početna kodna mjesta imaju monokodu strukturu, a ostala kodna mjesta polikodu strukturu.
Procesi klasifikacije i kodiranja mogu se u značajnoj mjeri automatizovati primjenom računara, čime se ostvaruju brojne prednosti, kao što su smanjenje grešaka i skraćivanje vremena klasifikacije i kodiranja.
14
○ ○
○
●
●
●
◦
◦
◦
○
◦
◦
◦
○
◦
◦
◦
◦
◦
◦
KOD 1
KOD 2
KOD 3
○
○
○ ○
○ ○ ○
○ ○
○
KOD 1
○
○
○
KOD 2
○ ○
KOD 3
Slika 3.7. RazuĎeni (monokod) i homogeni (polikod) sistem klasifikacije [4] U uslovima navedenih saznanja, projektovanje tehnoloških procesa na osnovama tipske i grupne t ehnologije ima za cilj povećanje količina proizvoda u okviru proizvodnog programa na principima sličnosti, čime se povećava serijnost delova i prelazi na više tipove proizvodnje, omogućujući primjenu obradnih i tehnoloških sistema povišenog stepena efikasnosti. Prilaz na povećanju količina se zasniva na objedinjavanju proizvoda sličnih karakteristika, odnosno sistematizaciji proizvoda na osnovu njihove konstrukciono- tehnološke sličnosti, u cilju standardizacije tehnoloških procesa izrade. Tipska tehnologij a se zasniva na klasifikaciji delova čiji je cilj formiranje ureĎenih skupova od geometrijsko, odnosno procesno sličnih dijelova i dobivanje tipova dijelova, a grupna tehnologija se zasniva na operacijsko sličnim delovima i dobijanju operacijskih grupa. Gr upisanje dijelova može da se izvrši na klase, podklase, familije i grupe{37}. Klasu čine dijelovi meĎusobno slični po općem geometrijskom obliku. Podklasa sadrži dijelove izraĎene u odreĎenom intervalu dimenzija. Familiji pripadaju dijelovi koji sadrže slične glavne opvršine za obradu. Grupa dijelova čine dijelovi čiji je polazni materijal istog oblika (valjani profili, otkovak, odljevak itd.).
Postoje i takvi klasifikatori koji detaljno klasiraju dijelove prema tačnosti obrade, vrsti površinske zaštite i sl. Ipak najveći broj klasifikatora se temelji na naredenim podacima:
opći geometrijski oblik izradaka; interval glavnih dimenzija izradaka;
karakteristike glavnih površina za obradu i
15
vrsta i oblik materijala pripremka. elementima konfiguracije, odnosno tipskim oblicima a samim tim i brojem operacija i/ili zahvata potrebnih za njihovu izradu. Tip čine delovi koji imaju isti ili veoma sličan geometrijski oblik, odnosno
sastoje se od istih tipskih oblika ali različitih dimenzionih karakteristika i karakteriše ih zajednički tehnološki proces izrade. 3.3. Klasifikatori dijelova
Klasifikacija izradaka se obavlja na osnovu propisanih tehničkih pravila ili standarda koji se u tehnološkoj praksi nazivaju klasifikatori dijelova . Klasifikatori dijelova propisuju uslove na osnovu kojih se dijelovi razvrstavaju u grupe. Za opisivanje pojedinih karakteristika dijelova u toku klasifikacije koristi se sistem kodiranih brojeva . Rezultat klasifikacije je kôd – broj sa više znamenki koji jednoznačno identifikuje kar akteristike izradka i pripremka. Postupak
klasifikacije zahtjeva dosta vremena i u tu svrhu postoje odgovarajući računarski programi [13]. U svijetu su razvijeni brojni konstrukciono- tehnološki klasifikatori za klasifikaciju i kodiranje delova meĎu kojima su najpoznatiji [3], [4], [10]:
OPITZ klasifikacioni sistem hibridne strukture, razvijen na Njemačkom Univerzitetu u Aachen-u;
Klasifikator TULSNH NIITMAŠ – Petrograd, Rusija; IAMA (Institut za alatne mašine i alate) sistem klasifikacije i kodiranja delov a, razvijen na Institutu za alatne mašine i alate Mašinskog fakulteta u Beogradu i CODE klasifikacioni sistem hibridne strukture, razvijen od strane Manufacturing Data System u SAD; MICLASS/MULTICLASS sistem polikode strukture, razvijen u Holandiji; DCLASS sistem hibridne strukture, razvijen na Brigham Young University u SAD; KK-3 sistem za kodiranje hibridne strukture, razvijen od strane Japanskog
udruženje za promociju mašinske industrije (JSPMI); IAMA sistem klasifikacije i kodiranja delova, razvijen na Institutu za alatne
mašine i alate Mašinskog fakulteta u Beogradu i mnogi drugi. 3.3.1. Klasifikator Institura sa alatne mašine Aachen Ovaj klasifikator spada u red sa umjerenim brojem pokazatelja.
16
Slika 3.8. Klasifikator TH Aachen
Slika 3.9. Brojni sistem klasifikatora TH Aachen
3.3.2. Klasifikator NIITMAŠ Ovaj klasifikator se bazira prema shemi na slici 3.10. Rad na klasifikaciji se izvodi u dvije etape: 1. izvodi se osnovna klasifikacija prema konstrukcionoj razradi, a oznake unose u sve dokumente vezane za radionički crtež i 2. izvodi se tehnološka klasifikacija koja uzima u obzir uslove obrade i dovodi do oblikovanja grupe.
17
Slika 3.10. Brojni sistem klasifikatora NIITMAŠ
Slika 3.11. Klasifikator NIITMAŠ
18
Klasifikator NIITMAŠ je vrlo detaljan i ubuhvaza sve metalne i nemetalne predmete obrade. Za metalne dijelove predviĎeno je 90 klasa (00 -89), a za nemetalne 10 (90- 99). Za predmete općeg mašinstva odreĎeno je 60 klasa (30 89), dok je za predmete ostalih oblasti ostavljeno 30 klasa (00-29).
U području opće mašinskih predmeta obrade 24 klase su rezervne i rasporeĎene su u klasifikatoru ravnomjerno radi dopunskog korištenja. U klasifikatoru nema klasa posebnih grana mašinstva. Razrada je ostavljena proizvoĎačima koja treba da ih razvije u skladu sa konkre tnim proizvodnim uslovima. Svaka klasa se u ovome klasifikatoru dalje razbija na 100 podklasa. Primjer primjene klasifikatora dan je na slici 3.12.
Slika 3.12. Primjer primjene klasifikatora NIITMAŠ Slika 3.12. prikazuje različite dijelove klase 57. Dio sa oznakom 5701 pretpostavlja ozubljeni cilindrični element (klasa 57) sa spoljašnjim ozubljenjem i centralnim otvorom (podklasa 01). Ako je dio raĎen iz konstrukcionog čelika dobiva oznaku 1 prema tabeli 3.1., a ako ima masu u granicama 1-8 kg dobiva oznaku 1 prema tabeli 3.2.
19
Tabela 3.1. OdreĎivanje oznake zavisno od materijala izrade Grupe metala Crni metali
ugljenični čelici i liveno gvožĎe čelici otporni na kiseline teškoobradljivi i vatrootporni čelici
Obojeni metali i legure
aluminijum, cink i njihove legure magnezijum i legure olovo, kalaj i njihove legure nikal i legure
Oznaka 1 2 3 4 5 6 7
Tabela 3.2. OdreĎivanje oznake zavisno od mase predmeta Iznad
Čista masa predmeta [kg] do (uključivo
Oznaka
-
1
0
1 8 25 250
8 25 250
1 2 3
2500 25000
4 5
-
6
2500 25000
Naredna tri mjesta prikazuju redni broj crteža. Tako bi dani zupčanik imao sljedeću oznaku: 57 01 1 1 004
Ako proizvoĎač radi sa crtežima koji imaju svoju oznaku na sve kopije crteža se stavlja dopunska oznaka. Broj klasa i podklasa zavisi od strukture programa.
Slika 3.13. Objašnjenje oznake za zupčanik klasifikatorom NIITMAŠ
20
3.3.3. Klasifikator IAMA
Slika 3.14. Klasifikator IAMA Raspored pojedinih klasifikacionih kodova prema sli ci 3.14. izvršen je
zavisno od potrebe tehnološkog projektovanja, odnosno primjene klasifikatora dijelova u tehnološkoj i operativnoj pripremi proizvodnje. Na slici 3.15. prikazan je sistem podijele asortimana dijelova na 10 klasa (0-9), gdje su klase 0-4 za rotacione, 5- 7 za nerotacione dijelove, te 8 i 9 za ostale dijelove mašinskih konstrukcija.
21
Slika 3.15. Klase klasifikatora IAMA Na slici 3.15 oriukazan je klasifikator klas e '0' za dijelove čiji je
geometrijski oblik diska, odnosno prstena. Ovakvi tablični prikazi postoji i za klase 1-9.
22
Slika 3.16. Klasifikacija dijelova klase diskova i prstenova (klasa '0')
3.4. Klaster analiza
Klaster analiza je zajedničko ime za niz matematičko-heurističkih postupaka, kojima je svrha otkrivanje strukture nekog početnog skupa podataka njegovim dekomponovanjem u manje, homogenije podskupove. Tj. klaster analiza predstavlja postupak utvrĎivanja relativno homogenih grupa objekata. Ona klasificira objekte u grupe tako da je svaka grupa homogena s obzirom na
odreĎene varijable, a svaka grupa različita od druge s obzirom na te iste varijable. ProvoĎenjem klaster analize dobiju se klasteri, a dobivaju se na način da su meĎusobno najsličniji objekti grupisani u isti klaster. Termin klaster dolazi od engleske riječi cluster što označava skup istovrsnih stvari, grozd, skupiti u hrpu. Na početku klaster analize grupna pripadnost objekata nije poznata, kao ni konačni broj grupa. Cilj klaster analize jest utvrĎivanje homogenih grupa ili klastera [11].
Predmet klaster analize najčešće su objekti, a ne varijable kao što je to slučaj kod faktorske analize. Osnovna zadaća klaster analize je identifikacija klastera unutar neke populacije objek ata. Kako na početku analize nije poznat konačni broj klastera unutar populacije, niti koji objekt pripada kojem klasteru, klastere je potrebno formirati na način da sadrže samo objekte sličnih svojstava. Prema tome, klaster analiza mora odgovoriti na tri temeljna pitanja: 1. kako mjeriti sličnost izmeĎu objekata, 2. kako formirati klastere i 3. kako utvrditi konačan broj klastera.
23
Klaster analiza polazi za načelom sličnosti. U klaster analizi odreĎuju se mjere sličnosti za sve parove objekata. Na taj se način omogućuje meĎusobna usporedba svih analiziranih objekata. Koncept udaljenosti (distance) odnosno
sličnosti, blizak je mnogim statističkim tehnikama. Mjere distance odnose se na različitost (udaljenost) dva objekta prema nekoj mjerenoj osobini. Mjere sličnosti pokazuju bliskost izmeĎu dva objekta. Za bliske, srodne objekte mjere udaljenosti su male, dok su mjere sličnosti velike. U klaster analizi ovi koncepti su od iznimne važnosti budući da se na njima zasniva formiranje klastera. Procedura klaster ana lize nadalje svrstava slične objekte u klastere. Tri su metode odreĎivanja sličnosti u klaster analizi: mjere korelacije, mjere udaljenosti i mjere udruživanja. Mjere korelacije i mjere udaljenosti operišu sa numeričkim vrijednostima varijabli. Mjere korel acije temelje se na odreĎivanju koeficijenata korelacije izmeĎu parova objekata izmjerenih na više varijabli. Visoka korelacija označava sličnost meĎu objektima. Mjere udaljenosti su najčešće korištene mjere sličnosti u klaster analizi. Neke od mjera udal jenosti jesu: Euklidova udaljenost,
kvadrirana
Euklidova
udaljenost,
Manhattan
udaljenost,
i
Mahalanobisova udaljenost. To su zapravo mjere nejednakosti izmeĎu varijabli čije veće vrijednosti odgovaraju manjoj sličnosti objekata. Važna osobina klaster analize je činjenica da ona nije metoda strogog statističkog zaključivanja gdje se odabrani uzorak nužno smatra i reprezentativnim za odreĎenu populaciju. Klaster analiza je metoda kojom se odreĎuju strukturalne karakteristike izmjerenih svojstava na strogoj matematičkoj, ali ne i statističkoj utemeljenosti. Prema tome, da bi rezultati klaster analize bili smisleni potrebno je utvrditi pretpostavke koje se odnose na reprezentativnost uzorka. Pouzdanost rezultata klaster analize ovise o reprezentativnosti uzorka. Nakon izbora uzorka i definiranja varijabli uza sve potrebne pretpostavke te uz
izračunate matrice sličnosti sljedeći korak u klaster analizi je formiranje klastera. Nakon klaster analize postavlja se pitanje koji broj klastera je od najvećeg značaja. Istraživač sam treba prosuditi, u kontekstu svog istraživanja, koji broj klastera i sa kakvim karakteristikama mu je potreban.
Mnogi algoritmi su korišteni za klaster analizu. Ipak, dva pristupa su se izdvojila kao najbolja, hijerarhijski i nehijerarhijski . Prvi je hijerarhijski pristup koji kao krajnji rezultat ima dendrogram.
Dendrogram je grafički prikaz klastera u obliku stabla povezivanja koja može nastati na aglomerativni (gomilajući) ili divizijski (dijeleći) način. Prvo se vrše izračunavanja udaljenosti svih jedinica meĎusobno, a zatim se grupe formiraju putem tehnika spajanja ili razdvajanja. - gomilajuće, te divisive tj. dijeleće. Ovi prvi polaze od pojedinih obje kata koje
povezuju u sve veće klastere, dok drugi polaze od svih objekata udruženih u jedan klaster, te ih zatim dijele do pojedinih objekata.
24
Slika 3.17. Hijerarhijsko klasteriranje
Kao što je već pomenuto, hijerarhijski pristup kao krajnji rezultat ima dendrogram. Prvo se vrše izračunavanja udaljenosti svih jedinica meĎusobno, a zatim se grupe formiraju putem tehnika spajanja ili razdvajanja. Tehnika spajanja
polazi od toga da je svaka jedinica sama u grupi od jednog člana. Bliske grupe se postepeno spajaju dok se na kraju ne naĎu sve jedinice u jednoj grupi. Kod tehnike razdvajanja ide se obrnutim redoslijedom, gdje se od jedne grupe
stvaraju dvije, pa od te dvije slijedeće dvije i tako sve dok ne bude svaka jedinica promatranja posebno. To je t akozvani dijeleći hijerarhijski pristup koji se, ipak, primjenjuje mnogo rijeĎe nego aglomerativni. Gomilajući, hijerarhijski pristup počinje sa matricom udaljenosti izmeĎu jedinica promatranja. Sve jedinice su u grupama veličine jedan, a zatim se vrši spajanje u veće grupe koje su blizu jedna druge. Postoji više načina kako definisati što je to blizu. Najjednostavniji način je preko najbližih susjeda. Npr. slika 3.18. prikazuje u prvoj tablici udaljenosti izmeĎu pet jedinica posmatranja, a u drugoj tablici prikazano je grupisanje.
Slika 3.18. Matrice za grupisanje metodom najbližih susjeda
25
Dvije grupe se spajaju u jednu ukoliko je neka jedinica promatranja iz
jedne grupe najbliža nekoj jedinici iz druge grupe. Pri nultoj udaljenosti sve jedinice su posebno, odnosno ima onoliko grupa koliko ima i jedinica
promatranja. Zatim, najmanja udaljenost izmeĎu dvije jedinice je 2 koja postoji izmeĎu jedinica promatranja A i B. Zbog toga na nivou udaljenosti od 2 postoje četiri grupe: (A, B), (C), (D) i (E). Slijedeća najmanja udaljenost je 3 i postoje tri grupe: (A, B), (C) i (D, E) itd. Na kraju su sve jedinice u jednoj grupi, na udaljenosti 5. Slika 3.19. pokazuje dendogram claster analize u kojem se vidi
kako je vršeno grupisanje.
Slika 3.19. Grupisanj e najbližih susjeda Dakle, hijerarhijski pristup gradi klastere korak po korak, sve dok se sve
jedinice posmatranja ne naĎu na dendogramu. Tek nakon toga se pristupa odreĎivanju broja klastera koji imaju značaj za istraživača. Nehijerarhijski pristup ili metoda raščlanjivanja polazi od unaprijed odreĎenog broja klastera koji istraživač sam definiše na osnovi iskustva, ranijih analiza ili preporuke statističkog softvera. Nakon toga se pristupa razvrstavanju jedinica posmatranja.
Postoje dva načina za razvrstavanje jedinica. Prvi je da se privremeno, na slučajan način, odrede jedinice koje predstavljaju tačke grupisanja, pa se na osnovu udaljenosti od tih jedinica sve ostale jedinice smještaju u odgovarajući klaster. OdreĎuje se onoliko tačaka grupisanja koliko je unaprijed definisano klastera. Nakon toga računarski program premiješta jedinice iz jednog u drugi klaster da bi bili što homogeniji, Taj postupak se ponavlja nekoliko puta. Metoda dozvoljava pomicanje članova iz jednog klastera u drugi, što nije dozvoljeno u hijerarhijskim metodima. Prvo se odabere k članova kao početne jedinice. Oni se kasnije zamjenjuju s centroidima (vektorima sredina) klastera.
Postoje različiti načini na koje je moguće odabrati početne tačke: na slučajan se način izabere k članova (moguće udaljenih za specificiranu minimalnu udaljenost), izabere se prvih k tačaka (opet uz zahtjev minimalne udaljenosti), izabere se k točaka meĎusobno najudaljenijih i slično. Za metode izbora početnih točaka, broj klastera, k , mora biti zad an. Alternativno, može biti zadana minimalna udaljenost izmeĎu početnih tačaka i tada se svi članovi koji 26
zadovoljavaju taj kriterij izabiru kao početni. Nakon što su početne točke odabrane, svaka preostala tačka u skupu podataka pridružena je klasteru s najbližom početnom tačkom (zasnovanom na Euklidskoj udaljenosti). Čim klaster ima više od jednog člana, početna tačka klastera zamjenjuje se njegovim centroidom. Nakon što su svi članovi pridruženi klasterima za svaki se član provjerava je li bliži centroi du nekog drugog klastera nego centroidu vlastitog klastera. Ako jest, premješta se u novi klaster, a centroid klastera se ponovo preračunava. Postupak se nastavlja sve dok nova poboljšanja više nisu moguća. Kombinovani metod je npr. metod k -means koji se može koristiti kao moguća potvrda hijerarhijskog postupka. Prvo se klasteriraju članovi hijerarhijskom metodom, a zatim se centroidi klastera koriste kao početne tačke za k -means pristup, koji dozvoljava realokaciju točaka iz jednog klastera u drugi. Prednost klaster analize je ta što se može primjeniti u mnogo različitih istraživanja i područja djelovanja što je velika prednost ove metode. Često se istraživači susreću s velikim brojem opservacija koje je nemoguće interpretirati, ukoliko nisu grupisane u klastere. Prema tome, glavna prednost klaster analize je
redukcija podataka
i svoĎenje karakteristika populacije na karakteristike
reprezentativnih skupina uz minimalan gubitak informacija. Klaster analizom
moguće je pojednostavniti opažanje na način da se svojstva pojedinačnih objekata zamijene općim svojstvom klastera kojem objekti pripadaju. Uzimajući u obzir osnovne mogućnosti klaster analize može se zaključiti da je ova metoda korisna za razvoj novih i provjeru postojećih hipoteza. Glavni nedostatak klaster analize je izostanak statističke osnove te se na temelju ove metode teško i uz veliku dozu subjektivne procjene istraživača može zaključivati o populaciji na temelju analiziranog uzorka. Nadalje, rješenja klaster analize nisu jedinstvena ve ć uveliko zavise o primjeni različitih elemenata analitičke procedure (naprimjer hijerarhijska ili nehijerarhijska metoda, različiti algoritmi iste metode i slično). Klaster analiza će uvijek kreirati klastere neovisno o smislenosti postojanja bilo kakve strukture meĎu varijablama. Krajnji rezultat klaster analize u potpunosti ovisi o varijablama koje su korištene kao osnova za mjerenje sličnosti pa istraživač mora voditi računa o procjeni utjecaja svake odluke prilikom izbora varijabli. Naposljetku, konačan broj klastera kao rješenja klaster analize ovisi u velikoj mjeri o subjektivnim odlukama istraživača. Postoje brojni softveri za provoĎenje klaster analize. IBM SPSS Statistics, Statistica, SAS neki su od najčešće korištenih softvera za provoĎenje klaster analize.
3.5. Kompleksni dio
Grupni tehnološki proces ili grupna operacija izrade, projektuje se i realizuje u proizvodnji, za formiranu tehnološku grupu dijelova, odnosno operacijske grupe, za čiju obradu su potrebni obradni sistemi istog tipa, zajednički pribori, alati i merila, uz jednu njihovu osnovnu pripremu.
27
Kako bi se po grupnom konceptu mogli obraĎivati svi dijelovi iz jedne grupe, grupni tehnološki proces mora obuhvatiti sve operacije, a grupna operacija mora obuhvatiti sve zahvate, kojima će se obraditi svi tipski oblici i/ili površine delova iz grupe. Zbog toga se projektovanje grupnog tehnološkog procesa vrši za predstavnika grupe koji se naziva kompleksan dio ili reprezent grupe.
Kompleksni dio može biti stvarni ili fiktivni (uslovni). Stvarni kompleksni dio je najsloženiji dio jedne grupe, koji omogućuje funkciju kompleksnog dijela, dok uslovni označava umjetno modelirani dio koji sadrži sve elemente dijelova jedne grupe. Kompleksni dio treba sadržavati sve geometrijske elemente iz grupe. Projektovani tehnološki postupak za kompleksni dio treba da, sa neznatnim dopunama, u regulaciji mašine se može primjeniti na izradu bilo kojeg dijela iz grupe. TakoĎe se za svaki drugi kompleksni dio projektuje drugi tehnološki postupak. Na osnovu toga se izraĎuje tehnološka karta za kompleksni dio koja sadrži: operacije, mašine, pomoćne pribore sa dispozicijom raznih alata. Prilikom izrade pojedinačnih tehnoloških postupaka koristi se grupni tehnološki postupak iz koga se izdvajaju operacije koje odgovaraju datom dijelu [3].
Slika 3.20. Primjer operacijske grupe delova sa kompleksnim dijelom
Slika 3.21. Primjer grupe sa stvarnim kompleksnim dijelom (tokarenje)
28
Slika 3.22. Primjer grupe sa fiktivnim kompleksnim dijelom
Slika 3.23. Primjer grupe sa stvarnim kompleksnim dijelom (bušenje i glodanje)
29
4. PROJEKTOVANJE GRUPNIH TEHNOLOŠKIH PROCESA OBRADE 4.1. Redosljed projektovanja
Projektovanje grupnih tehnoloških procesa obrade izvodi se u narednim fazama [3]: 1. Prem a crtežima dijelova i uz pomoć tehnološkog klasifikatora dijelova izvodi se kodiranje svakog dijela iz proizvodnog programa. 2. Klasifikacija dijelova – grupisanje na tehnološke ili operacijske grupe. Zadajući klasifikacionu oznaku kompjuter pretražuje formir ane matrice
klasificiranih brojeva i utvrĎuje tehnološke ili operacijske grupe dijelova. 3. Traženje u banci podataka mogućeg standardnog grupnog tehnološkog procesa za pojedini klasifikacioni broj. Ako nema (novoformirana grupa
dijelova) nakon tačke 2 odmah ići na fazu 4. 4. Razrada tehnološkog procesa za grupu dijelova: definisanje kompleksnog dijela;
razrada tehnološkog procesa obrade kompleksnog dijela, redosljeda operacija i zahvata kompleksnog dijela;
odreĎivanje parametara režima obrade i vremena obrade za sve operacije i zahvate kompleksnog dijela;
unošenje
u
kompjuter
projektovanog
tehnološkog
procesa
obrade
(standardnog procesa obrade);
razrada tehnološkog postupka obrade za dijelove iz date grupe i unošenje u kompjuter i projekovanje ili izbor grupnih naprava i alata. 5. Izbor optimalne varijante procesa obrade na osnovu ugraĎenih kriterija za
tehnološku analizu. 6. Popunjavanje datoteke grupnih tehnoloških procesa i grupnih operacija za pojedine vrste obrade. 7. Izbor ili formiranje proizvodnih linija. Primijer prozvodne linije za klasičnu i grupnu prozvodnju prikazan je na slici 4.1.
30
Slika 4.1. Shema prozvodne linije za klasičnu (1) i grupnu (2) prozvodnju
31
4.2. Primjer projektovanja grupnog tehnološkoh procesa obrade Projektovanje grupnog tehnološkog procesa [3] za grupu koja sadrži devet sličnih dijelova čije su klasifikacijske oznake: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
izradak izradak izradak izradak izradak izradak izradak izradak izradak
110.5600.0 120.5600.0 120.5600.0 120.5600.0 130.5600.0 120.5000.0 120.5500.0 120.2500.0 130.2600.0
32
Slika 4.2. Prikaz grupe sličnih dijelova
Slika 4.3. Shema postavljanja grupnih zahvata na osnovu kompleksnog dijela
33
Slika 4.4. Instrukcioni list
Slika 4.4. nastavak
34
Slika 4.4. nastavak
Slika 4.5. Pregled zahvata, režima i vremena obrade kompleksnog dijela
35
Slika 4.5. Pregled zahvata, režima i vremena obrade stvarnog dijela
Slika 4.6. Vrijeme izrade stvarnog dijela iz operacijske grupe
36
5. GRUPNA TEHNOLOGIJA I FLEKSIBILNI PROIZVODNI SISTEMI
Složenost tehnološkog procesa obrade raste s rastom složenosti obradnog sistema, jer složeni obradni sistemi imaju primjenu u proizvodnji tehnološki i geometrijski kompleksnih struktura proizvoda. Sve to utječe na porast broja mogućih tehnoloških varijanti u izradi odgovarajućeg proizvoda i izbor optimalne varijante obrade. Fleksibilni proizvodni sistem je sastavljen iz
numerički upravljanih alatnih mašina, obradnih centara i fleksibilnih ćelija čiji je rad intregrisan računarom sa automatskom izmjenom alata, pribora i obradaka. Prije projektovanja tehnološkog procesa obrade za fleksibilne proizvodne sisteme treba pripremiti pouzdane i detaljne podloge kako bi visoko ulaganje u obradni siste m počivalo na sigurnim temeljima. Struktura i koncepcija fleksibilnih
proizvodnih sistema zavisi od vrste, asortimana, složenosti proizvoda, te o projektovanim postupcima obrade. Ako se projektovanje tehnološkog procesa temelji na nesigurnim i nedovoljno provjerenim podlogama tada će u fazi eksploatacije biti mnogo problema. Zbog toga osnovni izvor informacija mora
biti tržište (marketing koncepcija) za koje je fleksibilna proizvodnja i namijenjena i koje daje ulazne podloge za oblikovanje proizvoda. Osnovne podloge za projektiranje procesa su [3]:
asortiman proizvoda i količine po vrsti proizvoda; veličina serije proizvoda; radionički crtež – geometrijske informacije (oblik i dimenzije, tačnost izrade, površinska obrada), gdje je CAD modul ulazni format za projektovanje tehnologije; funkcija proizvoda i specijalni zahtjevi i
vijek trajanja proizvoda koji će pokazati opravdanost uključivanja proizvoda u program fleksibilne proizvodnje. Fleksibilni proizvodni sistem sastoji se od nekoliko obradnih modula koji su
upravljani glavnim računarom inegrirajući tako proizvodni sistem u cjelinu sa mogućnošću povezivanja s pripremom proizvodnje (CAPP), automatskim projektiranjem proizvoda (CAD), tehnologijom i upravljanjem proizvodnjom
(CAM). Ovaj sistem može istovremeno obraĎivati niz različitih proizvoda, te identificirati traţenu grupu proizvoda [3]. Struktura projektovanja tehnološkog procesa za fleksibilne proizvodne sisteme prikazana je na narednoj slici.
37
POČETAK Analiza izradaka
Asortiman izradaka
Izbor odgovarajućih grupa
Crtež izradaka CAD
izradaka
Analiza tehnološke složenosti
Analiza tehnologičnosti
sistem
Tehnoekonomska analiza
Grupna tehnologija
Klasifikator izradaka
OdreĊivanje grupa izradaka i predstavnika grupe
Projektovanje tehnološkog procesa
Datoteka programa planova obrade CAD/CAM
Planiranje procesa obrade za sve module FPS-a
OdreĎivanje redoslijeda toka obrade Planiranje vremena obrade na svakom modulu NE
Sinhronizacija vremena obrade modula
Simulacija toka obrade
DA Izbor matrice transportnih intenziteta
Simulacija FPS-a NE
Dovoljno zauzeće FPS-a DA KRAJ
Slika 5.1. Projektovanje tehnološkog procesa za FPS [3]
38
Prema navedenom grupna tehnologija je neizostavna u projektovanju
tehnoloških procesa za fleksibilne proizvodne sisteme. Sve prikazane aktivnosti grupne tehnologije, od klasifikacije do izbora
predstavnika grupe, su sastavni dio projektovanja tehnoloških procesa za fleksibilne proizvodne sisteme.
Drugačije rečeno, grupna tehnologija je osnov fleksibilnih proizvodnih sistema.
39
7. ZAKLJUĈAK Prednosti grupne tehnologije najčešće se izražavaju preko smanjenja
vremena proizvodnje i smanjenja nedovršene proizvodnje, olakšanim merenjem, efektivnošću u projektovanju i eksploataciji fleksibilnih proizvodnih sistema. Najveće uštede se ostvaruju u oblasti direktnog i indirektnog rada. Ostvaruju se uštede i u: vremenu potrebnom za razvoj proizvoda (oko 52%);
broju crteža zbog standardizacije (oko 10%); vremenu potrebnom za inženjerske poslove (oko 60%); potrebnom radioničkom prostoru (oko 20%); pripremno-zavr šnom vremenu (oko 69%); vremenu trajanja ciklusa proizvodnje (oko 70%); nedovršenoj proizvodnji – zalihama (oko 62%) i
prekoračenju naloga (oko 82%). Nedostaci grupne tehnologije su:
postojanje više metoda kodiranja; glomaznost i raznolikost sistema klasifikacije;
raznovrsnost postojeće opreme, alata i pribora. Grupna tehnologija je osnov savremenih proizvodnih sistema i procesa.
40
