NATO-IDM-shqip

KOSTOT DHE PËRFITIMET E ANËTARËSIMIT NË NATO Sida e Shqipërisë dhe Rajonit pas Samitit të Bukureshtit Bukureshtit

Botimi pasqyron punimet e konferencës rajonale “Kostot dhe përitimet e anëtarësimit në NATO: Sida e Shqipërisë dhe Rajonit pas Samitit të Bukureshtit” të organizuar nga Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim (Maj 2008)me mbështetjen e Divizionit të Diplomacisë Publike të NATOs. NATOs. Pikëpamjet e shprehura janë të autorëve dhe nuk relektojnë domosdoshmërisht ato të donatorit.

Ky studim është përgatitur nga

I

D M

Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim Redaktor përgjegjës Mariola Qesaraku

Përkthimi Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim

Realizimi i ketij botimi u mundesua nga Divizioni i Diplomacisë Publike të NATO-s NATO-s në Bruksel.

PËRMBAJTJA PARATHËNIE ARATHËNIE ................................................................................................................ 5 HYRJE .............................................................................................................................. 7 I. FJALIMET FJALIMET PËRSHËNDETËSE............................................................................. 9 II. KOSTOT DHE PËRFITIMET E ANËTARËSIMIT NË NATO: SFIDAT SFIDAT E SHQIPËRISË ...........................................................................................14 II.1. Përmbledhje Përmbledhje e diskutimeve diskutimeve .................................................................14 II.2. Rekomandimet e Grupit të Punës: Sidat e Shqipërisë për integrimin integrimin në NATO .........................................................................................20 III. KOSTOT DHE PËRFITIMET E ANËTARËSIMIT NË NATO: SFIDAT SFIDAT E RAJONIT...................................................................................................23 III.1. Përmbledhje e diskutimeve................................................................23 diskutimeve................................................................23 III.2. Rekomandimet e Grupit të Punës: Sidat e rajonit për integrimin integrimin në NATO .........................................................................................29 IV. KOSTOT E SHQIPËRISË PËR ANËTARËSIMIN NË NATO ...................31

PARATHËNIE Konferenca Rajonale “Kostot dhe përitimet e anëtarësimit në NATO: Sida e Shqipërisë dhe Rajonit pas Samitit të Bukureshtit”, u organizua më 4-5 Maj 2008 (Tiranë) nga Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim në bashkëpunim me Kuvendin e Shqipërisë dhe Divizionin e Diplomacisë Publike të NATO-s në Bruksel. Pjesmarrja në këtë konferencë ishte e gjerë dhe përfshinte personalitete politike, parlamentarë, specialistë dhe ekspertë të çështjeve të sigurisë nga rajoni dhe më gjerë, përfaqësues të trupit diplomatik në vend, shoqërisë civile, mediave, forcave të armatosura etj. Ky publikim përfshin një përmbledhje të jalimeve të mbajtura gjatë konferencës rajonale dhe të rekomandimeve që dolën prej saj në lidhje me sidat e Shqipërisë dhe rajonit. Qëllimi i kësaj konference ishte të analizonte dhe vlerësonte kostot dhe përitimet që do të kenë këto vende në mënyrë që të bashkërendohen politikat në drejtim të sigurisë rajonale dhe të përballohen me sukses sidat e anëtarësimit në NATO. Ekspertë nga organizata studimore nga Shqipëria dhe rajoni, përfaqësues qeveritarë dhe akademikë kanë paraqitur pozicionet e tyre dhe kanë diskutuar në lidhje me rekomandimet e mundshme në këtë kontekst. Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim i shpreh mirënjohjen Divizionit të Diplomacisë Publike të NATO-s (Bruksel), Kuvendit të Shqipërisë, partnerëve të vet të Aleancës civile ’08 në Kroaci dhe Maqedoni, si edhe të gjithë pjesëmarrësve dhe drejtuesve të institucioneve për kontributin e dhënë gjatë konferencës.

KOSTOT DHE PËRFITIMET E ANËTARËSIMIT NË NATO S  S  R  S  B

HYRJE NATO është padyshim organizata më e sukseshme dhe e frytshme në çështjet e sigurisë. Kyçi i sukseseve të saj mbështetet në vlerat e përbashkëta të të gjithë vendeve anëtare të saj si demokracia, liria, shteti i së drejtës, parimet e tregut të lirë etj. Si rrjedhojë anëtarësimi i vendeve të Ballkanit në këtë organizatë do të ndihmojë drejtpërsëdrejti në forcimin e demokracisë, paqes, stabilitetit, ekonomisë së tregut dhe shtetit ligjor në rajon. NATO ka pësuar një transformim rrënjësor mbas viteve ’90 duke u zgjeruar me anëtarë të rinj dhe duke u transformuar nga një organizatë klasike e mbrojtjes kolektive të anëtarëve të saj, në një organizatë e sigurisë dhe paqes duke iu përshtatur kështu sidave të reja. Kërcënimet me të cilat përballet Aleanca si terrorizmi, armët e shkatërrimit në masë, krizat humanitare etj, janë mjaft të ndryshme nga ato të së kaluarës. Për t’iu bërë ballë këtyre sidave duhen strategji dhe instrumente të reja jo vetëm për NATO-n si një Aleancë por edhe për çdo vend anëtar në veçanti. Si rrjedhojë, planet e vendeve aspirante të Ballkanit për reformën ushtarake duhet të përqëndrohen në plotësimin e kërkesave dhe sidave të reja. Por hyrja në Aleancë kërkon jo vetëm reforma ushtarake por edhe reforma politike, institucionale dhe ekonomike. Këto sida janë të përbashkëta për të gjitha vendet e rajonit dhe bashkëpunimi rajonal është një proçes i domosdoshëm për ti përballuar këto sida me sukses. Samiti i krerëve të vendeve anëtare të NATO-s, mbajtur më 2 – 4 Prill 2008 në Bukuresht shënoi një nga ngjarjet më të rëndësishme në marrëdhëniet e Shqipërisë dhe vendeve të tjera të Ballkanit Perëndimor me Aleancën e Atlantikut të Veriut. Edhe pse një sukses i pjesshëm që nuk mundi të kurorëzohet plotësisht gjatë punimeve, ky Samit nënvizoi progresin e bërë në kuadër të Kartës së Adriatikut nga të tre vendet e rajonit – Shqipëri, Kroaci dhe Maqedoni – duke u ofruar ftesën për anëtarësim dy të parave dhe duke lënë të hapur një mundësi të tillë për Maqedoninë sapo të ketë zgjidhur çështjen e emrit me Greqinë. Nga ana tjetër, krerët e vendeve anëtare të Aleancës konirmuan sërisht perspektivën e integrimit në NATO edhe për vendet e tjera të rajonit dhe mbështetjen e tyre në arritjen e standardeve dhe përmbushjen e detyrimeve në kuadër të këtij proçesi. Sidoqoftë, ashtu si edhe në rastin e proçesit të integrimit në Bashkimin Europian (BE) duket se anëtarësimi i pritshëm në NATO i Shqipërisë dhe vendeve të tjera të Kartës së Adriatikut po zhvillohet nën një proçes jo fort të kuptueshëm nga publiku i gjerë si edhe nga aktorë të tjerë të rëndësishëm si sektori privat, rrethet akademike, mediat etj. Debati publik rreth ketij anëtarësimi, në Shqipëri por dhe në vende të tjera të rajonit duket më i fokusuar drejt aspekteve pozitive dhe përfshirjes në klubin Euro-Atlantik. Ky fakt nuk është i pazakontë përderisa anëtarësimi në NATO është një nga prioritetet e shumicës së qeverive në vendet e rajonit. Si pasojë të gjitha qeveritë rajonale mbështesin fushata pro NATO-s. Kjo qasje e qeverive rajonale ka një efekt i cili nuk jep një ide të balancuar dhe realiste përsa i përket faktit se çfarë është anëtarësimi në NATO. Mungesa e një përfshirjeje të gjerë në një debat të mirëinformuar veçanërisht në lidhje me aspektin më pak të diskutuar të proçesit 7


të anëtarësimit në NATO – kostot e anëtarësimit – duket se e ka shndërruar atë në një proçes elitar (elite – driven) dhe shumë pak të absorbueshëm si nga publiku ashtu edhe nga aktorët e ndryshëm të politikë-bërjes në vend. Politikanët lasin shume rrallë për kostot e anëtarësimit në NATO, ndërkohë që mediat i kushtojnë më shumë vëmendje problemeve politike, çështjeve apo aspekteve të tjera që kanë të bëjnë me përpjekjet për integrimin në NATO. Si rrjedhojë, publikut të gjerë i mungon një informacion më i plotë jo vetëm në lidhje me kostot por edhe për përitimet që priten me anëtarësimin e vendit në NATO. Nga kjo konferencë doli qartazi se krahas përitimeve për të gjithë rajonin në planin e sigurisë, politikës, ekonomisë por dhe faktorit psikologjik, ka edhe kosto të konsiderueshme. Vendet e rajonit do të duhet të përballojnë një sërë kostosh në mënyrë që të arrijnë standartet e kërkuara nga NATO. Dhe këto kosto do të variojnë nga njeri vend i rajonit në tjetrin në varësi dhe të kushteve të secilit. Ky publikim përmbledh kontributet kryesore dhe diskutimet e konferencës së organizuar nga Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim. Pas jalimeve përshëndetëse të Drejtorit Ekzekutiv të IDN z. Sotiraq Hroni, Kryetares së Kuvendit Sh.S. Joseina Topalli, Zv. Ministrit të Mbrojtjes z. Petrit Karabina dhe Përfaqësuesit të Divizionit të Diplomacisë Publike të NATO-s z. Duray Michel, pjesa vijuese e botimit fokusohet tek sidat e kostove dhe përitimeve të anëtarësimit të Shqipërisë në NATO. Një përmbledhje e jalimeve të folësve kryesore do të pasohet nga rekomandimet që dolën nga kjo konferencë për të bërë të mundur një proçes sa më gjithëpërfshirës, të informuar por dhe masat më eikase që mund të merren për të përballuar me sukses reformat e anëtarësimit. Sidat e rajonit pas Samitit të Bukureshtit pasojnë perspektivën kombëtare të pjesës së parë të botimit. Për të pasur një pamje më të plotë të këtyre sidave rajonale folës nga Kroacia, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia dhe Kosova sollën këndvështrimet e tyre. Rekomandime dhe konkluzione për një bashkëpunim më të frytshëm rajonal për tu përballuar me sukses me këto reforma por dhe për të ulur kostot e anëtarësimit do të paraqiten për të bërë të mundur dhe një qasje rajonale për përballimin e sidave. Pjesa e fundit e botimit përfshin një studim të përgatitur nga Prof. Dr. Shkëlqim Canit dhe Znj. Merita Shehu (MBA) mbi “Kostot e Anëtarësimit në NATO”, i cili u prezantua në këtë konferencë rajonale.

8


I. FJALIMET PËRSHËNDETËSE Sotiraq Hroni, Drejtor Ekzekutiv i IDN

Sotiraq Hroni Drejtor Ekzekutiv i IDN në jalën e hapjes së Konferencës Rajonale “Kostot dhe përitimet e anëtarësimit në NATO: Sida e Shqipërisë dhe Rajonit pas Samitit të Bukureshtit” u shpreh se pothuajse pas një muaji nga Samiti i Bukureshtit, vendimet e tij kanë qenë të një rëndesie të vecantë për të gjitha vendet e rajonit duke krijuar kushtet që qasja integruese rajonale të drejtohet nga një perspektivë sa më realiste për integrimin e tyre në familjen Euro-Atlantike. Z. Hroni vuri në dukje tre drejtimet më të rëndësishme për të cilat Samiti i Bukureshtit u dallua duke i kushtuar një vëmendje të konsiderueshme rajonit të vendeve të Ballkanit Perëndimor: • “Së pari duke lënë hapur ftesën për njërin prej tyre për muajt në vazhdim, i pranoi tre vendet e Kartes se Adriatikut, duke shndërruar në sukses këtë nismë të bashkëpunimit rajonal për integrim pavarësisht vlerësimit individual të performancës. Në mënyrë më konkrete, ftesën për Shqipërinë dhe Kroacinë i vleresoi si një Kapitull të Ri për të ardhmen euro-atlantike të të gjithë Ballkanit Perendimor, duke përcaktuar një kalendar konkret anëtarësimi më nënshkrimin se shpejti të Protokollit të Aderimit”. • “Së dyti, mirëpriti vendimin e Malit të Zi dhe Bosnjë Hercegovinës për zhvillimin e Plan Veprimit Individual të Partneritetit, dhe illuar një Dialog të Intensiikuar në të gjitha fushat në mbështetje të aspiratës së tyre për anëtarësim. Mundësitë e mësipërme të bashkëveprimit për anëtarësim në Aleancë SAMITI ia ofroi edhe Serbisë, menjëhere sapo ky vend të paraqesë kërkesën” • “Së treti, me rendësi për rajonin mbetet fakti se Samiti i Bukureshtit vlerësoi domosdoshmerinë e intensiikimit të bashkëpunimeve rajonale të të gjithë aktorëve, përfshirë shoqerinë civile në një perspektivë konkrete integruese Euro-Atlantike. Për më tepër, bashkëpunimin dhe partneritetin për ndarjen e përgjigjësisë midis NATO-s dhe BE-së në stabilizimin demokratik dhe sigurinë ne rajon, në mënyrë të veçantë në shtetet më pak të stabilizuara të tij si Bosnje- Hercegovine dhe Kosovën, SAMITI i quajti një “histori të sukseshme“ që vizionon vlerat të bashkëpunimit global midis këtyre organizatave”. Konferenca Rajonale që u zhvillua nën frymën e Samitit të fundit, është në vazhdën e sipërmarrjes së Aleances Civile ‘08, ku IDM së bashku me partnerët nga Shkupi e Zagrebi, janë të prirur të zgjerojnë këtë rrjet rajonal të shoqërisë civile në mbarë Ballkanin Perëndimor. Z. Hroni vazhdoi jalimin e tij duke theksuar se diskutimi dhe hartimi i nje dokumenti komplementar politikash për sidat e rajonit në kuadër të perspektivës euro-atlantike mbetet ndër objektivat e këtij aktiviteti. Gjithashtu, për pritshmëritë e kësaj konference, ai u shpreh se diskutimet e te gjithe pjesëmarrësve duhet të hedhin ide mbi “një platformë të re rajonale të shoqerisë civile në mbështetje të rritjes së bashkëpunimeve, nxitjes së reformave në sektorin e 9


sigurisë, fuqizimin e komponenteve publik të tyre, përmirësimin e raporteve civileushtarake dhe konsolidimit të perspektives euro-atlantike për të gjithë rajonin”. Ndërkohë që në planin kombetar ky aktivitet për herë të parë synon të bëjë një diskutim të mirë-informuar mbi përitimet, por edhe kostot publike të proçesit të anëtarësimit që do të ndihmonte qytetarët për të vleresuar objektivisht këtë proçes. Drejtori Ekzekutiv i IDN-së u shpreh se “kjo vlen për çdo shoqëri, si për ato vende ku hyn dhe Shqipëria ku mbështetja e publikut shkon deri 90% ashtu edhe në ato shtete që mund te kenë të vështirë pragun 50% në një referendum popullor për anëtarësim, si në rastin e Kroacisë”. Duke falenderuar pjesëmarrësit e kësaj konference për praninë dhe kontributin në këtë aktivitet, Z Hroni shprehu mirënjëhjen për mbështetjen e dhënë nga Divizioni i Diplomacisë Publike të NATO-s si dhe Kuvendi i Shqipërisë, ku roli i këtij të fundit, në kuadër të reformave në vend, ka qenë determinues për procesin politik të anëtarësimit të plotë të vendit në Aleancë.

Sh.S. Jozeina Topalli - Çoba, Kryetare e Kuvendit të Shqipërisë

“Jemi të vendosur për të vazhduar reformat transformuese për të merituar anëtarësimin e plotë në NATO dhe në Bashkimin Europian. Objektivi ynë ishte dhe vazhdon të jetë: reforma në politikë, reforma në ekonomi, reforma sociale, reforma në drejtësi. Dhe pikërisht këto reforma të guximshme të ndërmarra e të implementuara nga qeveria e parlamenti, veçanërisht të dy-tre viteve të fundit, ishin përcaktuese edhe në marrjen e ftesës në Samitin e Bukureshtit, duke e bërë kështu Shqipërinë një histori suksesi, një Shqipëri Europiane.” Kështu u shpreh Kryetarja e Kuvendit, Jozeina Topalli në Konferencën Rajonale: “Kostot dhe përitimet e anëtarësimit në NATO: Sida e Shqipërisë dhe Rajonit pas Samitit të Bukureshtit”. Duke vlerësuar këtë aktivitet rajonal si një forum të rëndësishëm për proçesin e integrimit në NATO jo vetëm për Shqipërinë por dhe të gjithë Rajonin, Znj Topalli nënvizoi faktin se “anëtarësimi në Aleancë do t’i japë më shumë substancë përpjekjeve të shoqërive tona për siguri dhe stabilitet, duke projektuar të ardhmen e përbashkët në familjen Euro-Atlantike”. Duke shprehur këndvështrimin e Shqipërisë ajo u shpreh se anëtarësimi në Aleancë nuk konsiderohet thjesht si një përitim në fushën e sigurisë e mbrojtjes kolektive që ky anëtarësim ofron, por edhe si një obligim për të kontribuar aktivisht në misionet e saj. Një aspekt i rëndësishëm i procesit i cili u nënvizua nga Kryetarja e Kuvendit kish të bënte me integrimin e vendeve të rajonit tonë në NATO dhe BE i cili “nuk mund të arrihet pa krijimin e një mjedisi të favorshëm rajonal të sigurisë, stabilitetit e paqes, duke lakur frymën anakronike të urrejtjes, të mosbesimit, të ndasive etnike, që gjithnjë e më shumë po duken si relike të së kaluarës”. Ajo vazhdoi duke theksuar se për të arritur këto qëllime është e domosdoshme që të rritet bashkëpunimi ndër-rajonal dhe koordinimi i programeve të vendeve të rajonit duke gjykuar se ka më shumë gjëra që na bashkojnë se sa na ndajnë, nga të cilat gjëja kryesore që bashkon vendet e Ballkanit Perendimor është e ardhmja e përbashkët integruese. 10


Nje shembull shume i mire i ketij bashkepunimi, sipas Kryetares se Kuvendit ka qene iniciativa e A3-shit që ka dhënë tashmë frytet e saj duke u kthyer në një mekanizëm të rëndësishëm bashkëpunimi qysh nga momenti kur u lançua në Maj 2003, në Tiranë. Kjo eksperiencë mësoi të gjithë vendet pjesëmarrës në këtë iniciativë se kur je i vendosur dhe bashkëpunues kjo rrugë bëhet më e lehtë, më e shkurtër, dhe mbështetja bëhet më e prekshme. Një faktor i rëndësishëm stabiliteti jo vetëm në Rajon por dhe në Europë për Znj. Topalli ka qenë pavarësia e Kosovës. “Integrimi i shtetit me të ri në botë në rrugën e integrimit në strukturat Euro-Atlantike do të përbënte jo vetëm për popullin e Kosovës, por për gjithë rajonin një sukses”. Kryetarja e Kuvendit theksoi më tej se Kuvendi i Shqipërisë do të instensiikojë edhe më tej diplomacinë parlamentare veçanërisht në planin rajonal “për zgjerimin e hapësirës dhe perspektivës Euro-atlantike në Ballkan, pse jo, duke institucionalizuar një bashkëpunim parlamentar, për të nxitur procesin e reformave për integrimin në NATO dhe BE të të gjitha vendeve të Rajonit”. Integrimi në NATO dhe në BE mbetet një nga prioritetet kryesore të Shqiperise duke pasur nje mbeshtetje të gjere jo vetem te te gjithe spektrit politik por dhe te opinionit publik. Kjo mbështetje e gjerë ka qene për Kuvendin shqiptar një aspiratë dhe vullnet politik, por mbi të gjitha edhe një përgjegjësi më e madhe e klases politike për të realizuar reforma të thella, te cilat i nenvizoi edhe Presidenti Bush në Samitin e Bukureshtit: “Sot Ballkani, është një rajon i cili po ecën përpara në tolerancë e paqe. Këto ndryshime janë rezultat i aksioneve të vendosura të NATO-s dhe të zgjedhjeve kurajoze të liderëve të Ballkanit, të cilët kanë punuar për të lënë mbrapa dhunën dhe ndasitë e së kaluarës. Pikërisht, falë këtij progresi të arritur nga këto vende NATO-ja mori vendimin historik, më 3 prill”. Duke përfunduar jalimin e saj Kryetarja e Kuvendit te Shqiperise nenvizoi se elita politike shqiptare eshte e ndërgjegjshme jo vetem për përitimet që sjell anëtarësimi në NATO por edhe per detyrimet dhe koston që mbart me vete të qenit anëtar i Aleancës dhe procesi i thellë dhe i vazhdueshëm i transformimeve në të gjitha fushat. Pasi rikonirmoi vullnetin politik të të gjitha forcave politike parlamentare për të vazhduar reformat transformuese ne te gjitha fushat si politike, ekonomike, ushtarake dhe sociale për të qenë anëtarë të denjë të NATO-s. Gjithashtu, ajo theksoi se Kuvendi i Shqipërisë do vazhdojë në të njëjtën kohë të lobojë për ratiikimin e shpejtë te marrëveshjes për NATO-n me të gjitha parlamentet e vendeve anëtare te aleancës së NATO-s.

Petrit Karabina, Zëvendës Ministër i Mbrojtjes

Në jalimin e tij z. Petrit Karabina – Zv. Ministër i Mbrojtjes vuri në dukje kontributin e veçantë që Ministria e Mbrojtjes ka dhënë për të arritur standartet e nevojshme për të marrë ftesën në Bukuresht. Ministria e Mbrojtjes së bashku me Forcat e Armatosura prej vitesh janë aktivisht të angazhuara për të realizuar reformat e domosdoshme. Vlen të përmendet që ato vazhdimisht kanë kontribuar 11


për forcimin e sigurisë në rajon ku një nga iniciativat më domethenëse është ajo e Kartës së Adriatikut, që ka qenë shumë e sukseshme dhe rezultati që ajo pati u njoh edhe në Samitin e Bukureshtit. Edhe pse Republika e Shqipërisë ka një sërë standartesh për të plotësuar ku përfshihen edhe standartet politike si reforma zgjedhore, shteti i së drejtës, forcimi i institucioneve etj, janë Ministria e Mbrojtes dhe FA institucionet që do të mbajnë barrën më të madhe për anëtarësimin në NATO, u shpreh Zv. Ministri Karabina. Ai vazhdoi me tej duke thene se kostot nuk janë të pakta por nëse krahasojmë kostot me përitimet këto të fundit i tejkalojnë kostot. Mjafton të shohim shpenzimet për të mbajtur forcat e armatosura në të kaluarën ku shpenzimet kolosale përbënin rreth 20-30% të buxhetit të shtetit. Ndërsa me anëtarësimin në NATO kostoja rritet me 2% të buxhetit të shtetit por përitimi është shume i madh sepse ne krijojmë siguri për vendin dhe qytetarët e Shqipërisë.

Z. Duray Michel, Perfaqsues i Divizionit te Diplomacise Publike te NATO-s

“Së pari do të doja të falenderoja organizuesit për nivelin e shkëlqyer të nisjes së konferencës dhe po ashtu do të doja të uroja Shqipërinë për marrjen e ftesës në Bukuresht”. Kështu e nisi jalimin e tij Z. Michel Duray, në Konferencën Rajonale duke tërhequr vëmendjen e ndjekësve të konferencës mbi një qasje më ilozoike mbi sigurinë, çfarë përfaqeson NATO sot dhe procesi i zgjerimit të Aleancës. Duke paraqitur kuptimin e termit Siguri në gjuhë të ndryshme ai u shpreh se siguria do të thotë gjëra të ndryshme në gjuhë të ndryshme. “Nëse marrim një tabelë dhe vizatojmë një çati dhe poshtë çatisë vizatojmë një grua dhe lart çatisë vizatohet një oxhak, kemi një shkronjë kineze që nënkupton se “gruaja ime punon qetësisht në shtëpi”. Kjo është jala kineze për sigurinë. Nëse shkojmë në Estoni jala siguri do të thotë “jam gati të vdes me trimëri” e cila është në thelb një përqasje e viktimave. Nëse shohim jalën siguri në vendet kryesore të NATO-s dhe se si perceptohet nga shtresa të ndryshme të shoqërisë në vende si Gjermania jala siguri është Sicherheit , në Britaninë e Madhe është Security , ne Francë Sécurité , në Spanjë është Securdidad pra vjen nga një koncept latin “ securare secururs” që do të thotë “për tu kujdesur per vehten”. Këto paralele Z. Duray i bëri me qëllim për të ilustruar se jala siguri perceptohet në mënyra të ndryshme në kultura të ndryshme. Nga njera anë ka shumë kuptime të ndryshme të jalës siguri, nga ana tjetër ka shumë sida të reja të sigurisë të cilat nuk janë vetëm ushtarake, të cilat nuk vijnë nga vende që duan të luftojnë NATO-n apo shoqeritë në vendet e NATO-s. Sidat e reja me të cilat po pëballet NATO sot kanë të bëjnë me terrorizmin, me armët e shkatërrimit në masë, mungesa e stabilitetit, çështjet e ambientit etj, të cilat duhen luftuar. Duke vijuar në jalimin e tij, Z. Duray theksoi se edhe pse NATO është një nga organizatat që është krijuar pas luftës së dytë botërore ajo ka menaxhuar më së miri transformimet duke u përpjekur të lidhë perceptimet e ndryshme të sigurisë dhe nënkuptimet e saj për të adresuar sidat e reja. Këto sida me te cilat duhet te perballet janë të një rëndësie të madhe për të kuptuar se pse NATO po zgjerohet 12


dhe do të vazhdojë të zgjerohet, dhe pse popullatat janë më të interesuara tani për sigurinë, duke patur parasysh qe “Siguria” është shumë më e gjerë sesa forcat e armatosura, është më globale sesa mbrojtja. Më pas ai vijoi me risinë e Samitit të Bukureshtit ku NATO-ja u njoh nga të gjithë vendet anëtare si një forum i rëndësishëm për çështjet e sigurisë ndërmjet Europës dhe SHBA-se - duke mos përdorur jalën “mbrojtje” por “siguri”, dhe kjo ishte një dëshmi e shndërrimit të Aleancës, nga një Aleancë e mbrojtes kolektive drejt një organizate të sigurisë. Z. Duray theksoi se “kjo lloj sigurie është thelbësore për Ballkanin, për të transformuar këtë rajon në një rajon paqeje dhe stabiliteti për herë të parë në shekuj”. Ai nënvizoi se me përpjekjet e saj Qeveria shqiptare po jep një shembull të mirë në këtë drejtim. Në përfundim të jalimit të tij Z. Duray theksoi se “Siguria nuk ka lidhje me emocionet. Sa më shumë emocional të jesh në tryezën e NATO-s më shpejt mund të dalësh kundra saj. Siguria është shumë serioze për t’iu lënë emocioneve. Shpjegimi i konceptit të Sigurisë sot dhe informacioni konkret rreth kostove dhe përitimeve, dhe se çfarë nënkupton konkretisht për çdo qytetar është dicka shumë e rëndësishme”.

13


II. KOSTOT DHE PËRFITIMET E ANËTARËSIMIT NË NATO: SFIDAT E SHQIPËRISË II.1. Përmbledhje e diskutimeve Kjo pjesë e botimit përfshin diskutimet e pjesëmarrësve në lidhje me kostot dhe përitimet e Shqipërisë në rrugën e anëtarësimit në strukturat e Aleancës së Veriut. Fillimisht do të paraqitet një këndvështrim ekonomik mbi përitimet dhe kostot e Shqipërisë nga përfaqësues të institucioneve dhe të biznesit e më pas do të shtrohet këndvështrimi i ushtrisë. Zëvëndes-Ministri i Financave Sherefedin Shehu e nisi jalimin e tij duke shtruar disa pyetje të rëndësishme: “Po të mos hynim në NATO a do të kishim kosto? Bëjmë mirë apo bëjmë keq të vazhdojmë në këtë rrugë që kemi nisur?” Sipas Z. Shehu hyrja në NATO nuk ka kosto por sida sepse këto kosto janë të pranishme edhe pa hyrjen në NATO pavarësisht nga vendosja në kohë e tyre. Sipas tij termi kosto krijon një perceptim negativ në publik dhe do ishte më mirë të përdorej termi sida të cilat natyrisht kërkojnë arritjen e standarteve të caktura dhe që në varësi të standarteve kërkojnë kosto të ndryshme sipas kushteve të çdo vendi. Si rrjedhoje, ne qoftë se kemi si objektiv rritjen e standarteve te sigurisë kombëtare atëherë do të kete kosto për ti arritur ato. Çdo vend ka kosto të caktura për buxhetin e mbrojtjes kombëtare në varësi të vendit, pozitës, risqeve dhe ambicieve. Sipas Z. Shehu, Shqipëria me pozicionin që ka, madhësinë dhe kapacitetet, bëri një sakriicë për të rritur buxhetin e mbrojtjes deri në 2% duke konsideruar kushtet e saj, dhe duke pare faktin qe vende të tjera nuk e kane arritur pragun 2%. Në këtë kuptim Shqiperia ka qënë e nxituar duke marrë vendime më tepër në bazë të orientimeve politike sesa analizave reale të kostove dhe përitimeve dhe ky nxitim është i dukshëm. Sipas tij qeveria e mëparshme e vuri si një detyrim rritjen e buxhetit deri ne 2%, ndërkohë që NATO e kishte vënë vetëm si rekomandim. Megjithate nenvizoi ai, rritja e buxhetit te mbrojtjes deri në 2 % është një garanci që Shqiperia eshtë e vendosur për të arritur dhe plotësuar standartet e nevojshme për anëtarësimin e plotë në NATO. Në mbyllje të jalës së tij Zv. Ministri Shehu theksoi se e rëndësishme është që këto para të alokuara duhet të përdoren ne mënyrë eiçiente dhe të përshpejtojnë proçesin e reformave për të arritur standartet e nevojshme të anëtarësimit në NATO. Vetem në këtë mënyrë këto kosto dhe sakriica për Shqipërinë që kanë efekte rënduese në terma afatshkurtër, në perspektivë do të kthehen në përitime. Përveç kësaj ai i sugjeroi si Ministrisë së Mbrojtjes ashtu dhe të gjitha qeverive shqiptare që duhet të impenjohen ne stimulimin e fushatave te cilat informojne per kostot e ketij anëtaresimi, sepse burimet e tyre janë nga më të ndryshmet jo vetëm nga buxheti i shtetit, por dhe nga vetë NATO dhe organizma të tjerë si BE duke qenë se ky proçes është i lidhur. “Për potencialet që ka Shqipëria në rritjen dhe zhvillimet ekonomike 14


anëtarësimi në NATO do të bëjë që ajo të konsiderohet vend i sigurtë, të dalë nga listat me kuizime dhe risqe edhe pse disa prej tyre janë të imagjinuara, dhe qe do te ndikonte ne arritjen e më shumë investimeve në Shqipëri dhe duke përdorur me mirë potencialet që ekzistojnë në ekonominë Shqiptare”.

Gjokë Uldedaj, Kryetar i Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë u ndal në jalimin e tij në përitimet e ekonomisë Shqiptare nga anëtarësimi në NATO. Ai tërhoqi vëmendjen mbi faktin se megjithëse NATO nuk është një strukturë ekonomike nuk ka dyshim që marrja e ftesës për anëtarësim do të jetë një sinjal pozitiv edhe në drejtim të rritjes dhe zhvillimit ekonomik të vendit. Përballimi i kostove inanciare për anëtarësim në këtë Organizate do të jetë itimprurës për Shqipërinë në terma afatgjatë. Kështu duke sjellë këndvështrimin e biznesit në Shqipëri për përitimet ekonomike që priten nga ky anëtarësim dhe duke e lidhur ngushtë këtë edhe me potencialet speciike që ka ekonomia shqiptare Z. Uldedaj përmendi disa nga përitimet e mundshme që do të ketë anëtarësimi në NATO. Së pari anëtarësimi në NATO përcjell mesazhin që Shqipëria është një vend që përmbush standartet e nevojshme (ose është pranë) dhe është një vend i sigurtë për investime. Duke qenë se disa nga kriteret e anëtarësimit në NATO janë një sërë reformash që kanë të bëjnë me forcimin e një sistemi politik demokratik të bazuar tek ekonomia e tregut, stabiliteti politik, siguria etj, anëtarësimi në këtë organizatë do të ndikojë në krijimin e një klime të favorshme dhe mikëpritëse për tërheqjen e investimeve të huaja direkte. Kjo si rrjedhojë e besueshmërisë që do të krijohet tek investitorët e huaj dhe sidomos ata strategjike dhe institucionalë. Një sektor i rëndësishëm për ekonominë shqiptare që do të përitojë si rezultat i ndryshimit pozitiv të imazhit të Shqipërisë është sektori i turizmit. Zona më potenciale që pritet të thithë investimet e huaja është Jugu i vendit, që është i paprekur nga kaosi i ndërtimeve. Turizmi është sektori i vetëm që ka bilanc pozitiv të ardhurash duke ndikuar në mënyrë pozitive në ekonominë shqiptare. Gjithashu, një zhvillim tjetër pozitiv i pritshëm theksoi Z. Uldedaj do të jetë tregu i pasurive të paluajtshme në terma afat mesëm dhe afatgjatë. Deri më sot investitorët e huaj kanë mbetur në tentativë përsa i përket tregut imobiliar, ku interesi më i madh ka qenë padyshim në bregdet. Ka shumë interes tregu i shitblerjes së pronave, pasi në Shqipëri në këtë treg ka një rritje çmimesh nga 20-40% në vit. Me marrjen e ftesës në Samitin e Bukureshtit biznesi i këtij sektori po e ndjen i pari këtë zhvillim pozitiv, pasi po vihet re një interesim shumë i madh nga investitorë të huaj brenda muajit Prill. Me anëtarësimin e plotë të Shqipërisë në strukturat Atlantike, padyshim që interesi në këtë fushë do të rritet dhe efektet pozitive do të ndjehen dukshëm në ekonominë shqiptare. Krahas këtyre përitimeve, një nga elementet kryesore për të maksimizuar efektet pozitive të anëtarsimit në NATO në fushën ekonomike, përveç rritjes së investimeve ushtarake do të rriten edhe investimet publike në fuqizimin e infrastrukturës civile si në rrjetin rrugor, portual dhe aeroportual, në rrjetin e komunikacioneve, si dhe në rrjetin energjetik. Të gjitha këto investime do të sjellin një angazhim më të madh 15


të irmave shqiptare të sektorëve të ndërtimit, do të rrisin punësimin por dhe do të përmirësojnë cilësinë e infrastrukturës civile. Parë në këndvështrimin e biznesit privat vendas, investimet publike për përmbushjen e standarteve të anëtarësimit në NATO do të zhvillojnë edhe një sërë degësh të industrive vendase të cilat funksionojnë si furnizues shërbimesh për sistemin e mbrojtjes. Zhvillimi i disa sektorëve të ekonomisë do të sjellë edhe rritjen e tregtisë së jashtme të Shqipërisë dhe nxitjen e eksporteve. Nga ana tjetër, biznesi shqiptar beson se kjo ftesë do të rritë presionin pozitiv mbi qeverinë për vazhdimin e reformave ekonomike në vend, për përmirësimin e vazhdueshëm të klimës së biznesit, për realizmin në praktikë të lëvizjes së lirë të qytetarëve dhe biznesit shqiptar, si dhe për forcimin e institucioneve të shtetit, për zgjidhjen e çështjes së pronave, për uljen e informalitetit të ekonomisë dhe luftës kundër korrupsionit. Në mbyllje Z. Uldedaj theksoi se në kontekstin ekonomik anëtarësimi në NATO ofron një sërë avantazhesh të cilat kërkojnë një kombinim të saktë midis kostove, kryesisht afatshkurtra dhe përitimeve në terma afatgjatë. Ndryshe nga Z. Uldedaj që u përqëndrua në përitimet e ekonomisë shqiptare nga anëtarësimi në NATO, Znj. Floreta Luli-Faber Drejtoreshë Egzekutive e Dhomës Amerikane të Biznesit në jalimin e saj tek konferenca rajonale solli këndveshtrimin e biznesit shqiptar dhe u fokusua në mënyrë të veçantë në kostot e biznesit i cili edhe pse e ka pritur mirë marrjen e ftesës për anëtarësim në NATO ka illuar të shohë edhe kostot. Një përmbledhje e kostove të biznesit nga ky anëtarësim ka të bëjë me përshtatjen sipas saj. Dhe kjo përshtatje e biznesit në kushtet e reja ka të bëjë me shumë elemente. Një nga kostot, ka të bëjë me përshtatjen e biznesit me kushtet dhe me legjislacionin e ri që tashmë është një proçes që ka illuar në Shqipëri. Duke qenë se legjislacioni është në një fazë të caktur, kostoja më e madhe e biznesit në këtë pikë është kalimi nga një biznes joformal në një biznes formal nenvizoi Znj. Luli. Kjo është një punë e përbashkët përmes qeverisë dhe biznesit që ka illuar, por akoma ka shumë punë për të bërë. Një sidë e re është edhe konkurrenca më e madhe që do të krijohet në Shqipëri sepse me hapjen e mëtejshme të tregjeve do të rritet edhe konkurrenca. Ajo solli edhe shembullin e Rumanisë dhe Bullgarisë me marrjen e ftesës pati një rritje të madhe të investimeve. Përvec efekteve pozitive që sjellin investimet e huaja, ato në sektorë të veçantë mund të kenë efekt regresiv si për shembull eksportet dhe prodhimin e material porositësit ku një pjesë e mirë e ketyre investimeve do te hiqen për shkak të rritjes së kostos së krahut të punës. Një kosto tjetër është bashkëpunimi me Ministri të caktura si Ministria e Mbrojtjes. Reformat dhe ristrukturimi i ushtrisë do te sjellë daljen si forcë e lirë pune të një pjese të mirë të personelit të ushtrisë që do të duhet të absorbohet nga pjesa tjetër e biznesit. Duke konkluduar Znj. Luli-Faber u shpreh se eshte shume e rëndësishme që qeveria të ulet me biznesin dhe ta dëgjojë më shumë duke e përfshirë në vendimet e saj dhe jo vetëm të eci në rrugën dhe planet që ka për përshtatjen e legjislacionit pa u këshilluar me të më parë. Si dhe programet që bën qeveria për të shpërndarë investimet në të gjithë vendin në mënyrë që të përballojmë sa më mirë sidat e anëtarësimit jo vetëm në NATO por edhe në BE. 16


Gjeneral Agim Lala solli këndvështrimin e Forcave të Armatosura (FA) për kostot e anëtarësimit në NATO. Ai e nisi jalimin e tij në konferencën rajonale duke theksuar faktin se marrja e ftesës për anëtarësim përbën një fakt historik dhe të çmuar për Shqiperinë dhe si i tillë përbën dhe një sidë dhe angazhim për tërë strukturat e shtetit dhe për FA në veçanti. Gjeneral Agim Lala gjatë konferencës rajonale nënvizoi faktin se mbështetja që i ka dhënë dhe po i jep qeveria shqiptare procesit të anëtarësimit të plotë në NATO, përbën një fakt konkret të pamohueshëm por dhe të domosdoshëm për ta përmbushur atë. Duke permendur arritjet e deritanishme ndër më të rëndësishmet ai përmendi disa tregues që janë në proçes implementimi. Qeveria Shqiptare është angazhuar për rritjen me 2% të buxhetit të mbrojtjes gjatë vitit 2008, ku tendenca kryesore është rritja progresive e buxhetit për modernizimin e FA. Proçesi i modernizimit përfshin si personelin, arsimimin dhe trajnimin, sistemet, pajisjet dhe infrastrukturën përkatëse të tyre. Nga viti 2006 buxheti i mbrojtjes aktualisht është rritur 10 herë më shumë për sisteme dhe pajisje. Kostoja e personelit nga 5.9 miliard lekë që ishte në vitin 2006 aktualisht është 7.6 miliardë lekë. Po kështu kanë rritje edhe zëra të tjerë si pjesëmarrja në operacione, arsimimi dhe trajnimi i trupave. Gjithashtu, shtimi i trupave paqeruajtëse në misionet e drejtuara nga NATO, BE dhe OKB, është shoqëruar me një varg masash, ku vend të rëndësishëm zë trajnimi dhe stërvitja e tyre mbi bazën e standardeve të NATO-s. Vend të rëndësishëm në këtë proçes zë zbatimi i Konceptit të Kapaciteteve Operacionale të NATO-s, implementimi i standardeve të paracaktuara, masa të cilat ndikojnë drejtpërsëdrejti në sigurimin e ndërveprimit të Forcave shqiptare të Armatosura me ato të NATO-s. Pjesë e proçesit planiikues dhe programues është angazhimi për të përgatitur personelin e nevojshëm për pjesëmarrje në operacionet e NATO-s, i cili aktualisht kërkohet të jetë në shifrën 8% të komponentit tokësor, si forcë e dislokueshme. Në vazhdën e bashkëpunimit të ngushtë me NATO-n për kryerjen e reformave në sektorin e mbrojtjes viti 2007 u shoqerua me implementimin e struktures se re te FA, duke eliminuar disa njësi jo operacionale dhe të panevojshme me qëllim kalimin në një forcë tërsisht profesioniste brenda vitit 2010. Një hap i rëndësishëm për përgatitjen e ushtrisë shqiptare per te arritur standartet e NATO-s ka qenë miratimi i Planit të Zhvillimit Afatgjatë të FA. Ky plan ka parashikuar përmbushjen e kritereve ushtarake ne tre faza. Në planin afatshkurtër (2007-2010) “janë përcaktuar zhvillimet kryesore për përmbushjen e objektivave politiko-ushtarake që kërkohen për anëtarësimin në Aleancë dhe detyrimet gjatë periudhës së negociatave. Ky proçes do të inalizohet me përmbushjen e objektivit të kalimit në Forcë tërësisht porfesioniste”. Në planin afatmesëm (2008 – 2013) drejtimet kryesore kanë të bëjnë me përshtatjen e personelit, strukturave, pajisjeve, infrastrukturave dhe proçedurave të FA me standardet e Aleancës, veçanërisht për kapacitetet që ne obligohemi të zhvillojmë si vend anëtar. Vend të veçantë do të zërë, përgatitja për pjesëmarrje në Forcat e Reagimit të Shpejtë të NATOs (NRF) dhe strukturat ushtarake të BE. Në planin afatgjatë (2013-2020) “niveli i arritur në sasinë numerike të forcave pjesëmarrëse në operacionet ndërkombëtare do të qëndrojë në shifra të përafërta, ndërsa cilësia dhe spektri i këtyre operacioneve do të zgjerohet 17


duke ndjekur tendencat e zhvillimeve dhe sidave globale të sigurisë”. Pra, hap pas hapi disa angazhime do të kthehen në detyrime për Shqiperine si vend anëtar. Për këtë qëllim janë ngritur dhe do funksionojnë grupet e punës të cilat po shfrytëzojnë eksperiencat dhe mësimet e nxjerra nga vendet që aktualisht janë anëtarësuar. Ne perfundim Gjeneral Lala u ndal në buxhetin e përbashkët të NATO-s i cili është i përbërë nga tre pjesë, ai ushtarak, civil dhe programi i investimeve të sigurisë. Kontributet e secilit anëtar janë mbi bazën e formulës së pranuar për këtë qëllim i cili është i ndryshëm për vende të ndryshme. Duke bërë një analizë të këtij buxheti ai u shpreh se disa vende nuk kanë kontribute, si Franca apo Spanja ndërsa vendet që kontribuojnë më shumë janë Kanadaja, Gjermania dhe SHBA e cila ka shifrën më të lartë. Shpenzimet më të mëdha në këtë proçes krahas modernizimit dhe trajnimit të personelit, do të jenë edhe ato për kontributin për pjesëmarrje në strukturat e NATO-s dhe operacionet e drejtuara prej saj. Këto shpenzime deri në vitin 2010 parashikohen të jenë rreth 1.6 miliard lekë dhe në periudhën afatmesme 2011-2013 kjo shifër do të dyishohet duke shkuar në rreth 3 miliard lekë. Keto kontribute gjithsesi nuk do të jenë detyrimisht të zbatueshme por ato do të vlerësohen e negociohen rast pas rasti mbi bazën e nevojave të Aleances dhe kushteve konkrete të vendit. Së fundi ai u shpreh se ”ky proçes ka edhe disa vështirësi si në drejtim të mospërputhjes së kërkesave të shumta me burimet e nevojshme të mbrojtjes ashtu edhe për zbatimin e masave për implementimin e standardeve dhe procedurave të NATO-s apo më shumë trajnimin e personelit mbi bazën e këtyre proçedurave të tjera. Një pjesë e këtij proçesi është akoma i pa eksploruar. Takimet e fundit me NATO-n së shpejti do të na japin aksesin e nevojshëm për zhvillim dhe veprim të mëtejshëm duke i bërë Forcat e Armatosura të Shqipërisë të ndërveprueshme dhe plotësisht të afta për përfaqësim në Aleancë”. Kolonel Fotaq Duro ofroi një analizë të sidave kombëtare për kostot e anëtarësimit në NATO dhe reformat respektive për të inalizuar këtë proces. Ai u ndal në katër kosto që vlen të përmenden - ato inanciare, të personelit, ndryshime strukturore dhe territori ynë i veprimeve. Përsa i përket kostove inanciare Shqipëria ka detyrimin për të kontribuar në fondin e përbashkët i cili ndahet në disa nën-zëra si ushtarak, civil dhe për infrastrukturën e sigurisë përfshihen instalime të ndryshme që ndërtohen në një vend të NATO-s por janë me rëndësi për NATO-n si një e tërë dhe jo vetëm për vendin ku ndërtohen. Duke sjelle përvojen e disa vendeve të vogla të futura kohët e fundit në NATO (p.sh Estonia) Kolonel Duro vuri ne dukje se kontributi parashikohet të shkojë nga 0.5% deri 1% të te gjithë fondit të përgjithshëm (i cili llogaritet në rreth 1 miliard Euro). Pra mund të llogaritet që ngarkesa e Shqiperise mund të jetë rreth 5-10 milionë Euro edhe pse kjo shifer do të jetë objekt i negociatave. Nje kosto tjeter ka te beje me angazhimet e Shqiperise në operacione jashtë vendit. Aktualisht Shqiperia merr pjesë në operacione të ndryshme ku rreth 50% e trupave është në kuadrin e NATOs. Kostoja aktuale e operacioneve ne te cilat merr pjese Shqiperia është rreth 10 miliarde Euro në vit, por një pjesë të rëndësishme të kësaj kostoje e përballojnë aleatët (me konkretisht në Afganistan – Italia dhe Turqia, duke 18


qenë se trupat shqiptare veprojnë në përbërje të kontingjenteve të këtyre vendeve). “Me terma të përafërt eshtë llogaritur që kostoja që Shqiperia përballon nuk është më shumë se 20% e kostos së vërtetë të të gjithë angazhimit tonë në këto misione. Gjithashtu, nje kosto tjeter ka te beje me trupat shqiptare në misione jashtë vendit. NATO ka si objektiv që çdo vend anëtar të ketë të angazhuar në misione të saj rreth 8% të komponentit të trupave tokësore, duke patur në vendin e vet rreth 40% të kontingjentit tokësor. Mbas anëtarësimit në NATO “duke marrë parasysh rritjen e kontributit nga 5% (e forcave tona tokësore) në 8% dhe mbajtjen edhe të rreth 40% për rotacion, duke llogaritur jo më 20% të kostos së operacionit por 100% mund të kalkulohet që kostoja do të rritet në rreth 80 milionë Euro në vit”. Një fushë tjetër ku anëtarësimi në NATO do të ketë implikime inanciare të drejt për drejta do të jetë pjesëmarrja në aktivitete të ndryshme të NATO-s si dhe pjesëmarrja në komisionet/komitetet e shumta të saj. Deri tani Shqiperia ka qenë pjesëmarrëse në mesatarisht 100-120 aktivitete në vit të natyrës konferenca, seminare, stërvitje të ndryshme nderkohe qe në 3 vitet e fundit Shqipëria ka pritur çdo vit, stërvitje që shkonin deri në disa qindra veta. Me anëtarësimin në NATO këto aktivitete nuk do të sponsorizohen më. Atehere këtu duhet mbajtur parasysh përvoja e disa vendeve të tjera si Bullgari, Rumani etj të cilat me anëtarësimin në NATO reduktuan me një herë në rreth ½ apo 1/3 pjesëmarrjen në këto aktivitete. Pra edhe Shqiperia do bente mire te ndiqte shembullin e tyre si nje menyre kjo per te shkurtuar kostot. Nje kosto tjeter jo e neglizhueshme ka te beje me personelin. Përveç rritjes së pjesëmarrjes në misione me trupa shqiptare një problem tjetër i mprehtë do të jetë nevoja e “mbushjes” me personel shqiptar të posteve që do të verë në dispozicion NATO-ja në të gjitha strukturat e saj te cilat jane vende pune të përhershme. Ky personel do të jetë ushtarak dhe civil dhe parashikohet që deri në periudhën 2010-2012 NATO-ja të vejë në dispozicion rreth 30- 40 poste për ushtarakët dhe po aq për civilët shqiptarë. Ky personel do të paguhet nga vendi ynë me paga deri diku të krahasueshme me kolegët e vendeve të tjera të NATOs. Kostoja për këtë kategori personeli nuk do te jete vetem inanciare por edhe në aspektin e përgatitjes së lartë profesionale, të njohjes së gjuhës angleze, të njohjes së procedurave të punës së NATOs etj. Eshtë e kuptueshme që ata do te hiqen nga poste të rëndësishme në Ministrinë e Mbrojtjes, Shtabin e Përgjithshëm i Forcave tona të Armatosura, duke shkaktuar një farë “zhveshje” të këtyre të fundit. Problemet e personelit dhe kostoja e lidhur me të do të relektohet edhe në faktin që edhe pjesa tjetër e Forcave të Armatosura do të duhet të jetë e ndërveprueshme me NATO-n dhe të përmbushin një numër standardesh të NATOs (të ashtuquajturat STANAGs). Rrjedhimisht përmbushja e tyre nga personeli ynë ka gjithashtu një kosto të vetën e cila është vështirë të llogaritet. Nje aspekt tjeter qe ia vlen per tu permendur ka te beje me ndryshimet strukturore. NATO duke qene edhe vetë në proces ristrukturimi ndihet e mbingarkuar përtej nevojave të veta në sisteme të disa dekadave më parë si nëndetëse, avionë bombardues e gjuajtës, sisteme raketash, njësi të mëdha tankiste të cilat kanë pak përdorim (ose aspak) në kushtet e luftës asimetrike, terrorizmit, operacioneve të mbështetjes së paqes, atyre humanitare etj. Në këto kushte NATO ka shtruar detyrën para vendeve 19


anëtare të mendojnë më mirë për një farë komplementariteti. Këtu hyn edhe i ashtuquajturi “niche capability” - pra vende të ndryshme ofrojnë kapacitete ndoshta të vogla por cilësisht më të mira se ato të një vendi tjetër. P.sh Republika Çeke ofroi kapacitete të luftës kundër armëve të dëmtimit në masë (NBC-nuclear-biologicalchemical). Sot në NATO janë të dëshirueshme: Njësi të këmbësorisë së lehtë, Trupa të transportueshme nga ajri dhe Helikopterë të transportit të mesëm apo të rëndë. Nga ana tjetër që njësitë të konsiderohen të përshtatshme për misionet e reja ato duhet të sigurojnë: Kapacitete të komandim – kontrollit, Kapacitete zbulimi, Masa të mbrojtjes direkte të trupës (jo vetëm nga zjarri i kundërshtarit por edhe nga faktorët e tjerë të mjedisit, kushteve të vështira të motit, të sëmundjeve epidemike etj), Masa të autonomisë, Masa të lëvizshmërisë e manovrës (mobility/maneuverablity), Kapacitete për të dëmtuar kundërshtarin. Të gjashta këto fusha kryesore janë pjesë e planeve shqiptare të modernizimit qe përfshijne shtrirjen kohore 2007-2012 me koston e përafërt të tij. NATO është e interesuar edhe për territorin që vendi ynë do t’i ofrojë për misione të ndryshme. Në mënyrë speciike këtu përfshihen portet, aeroportet, linjat e komunikacionit (autostradat, hekurudhat) etj. Sigurisht që ato të jenë të dobishme duhet të përmbushin standarde të caktuara. Jo vetëm kaq por njësive të NATO-s gjatë kalimit tranzit apo vendosjes në territorin tonë do të duhet t’u ofrohen shërbime të ndryshme që kanë të bëjnë me informacionin për rregullimin/koordinimin e lëvizjeve, shërbimit të drejtimit në aeroporte e porte, shërbimi i përpunimit të ngarkesave (të transportuara nëpërmjet ajrit, detit apo tokës) etj. Për këtë do të shërbejë i ashtuquajturi “Host Nation Support” i cili duhet të jetë kapacitet kombëtar dhe jo vetëm ushtarak. Në këto kushte do të jetë vetë Shqipëria që do të paguajë koston kryesore për përmirësimin e infrastrukturave të tilla. NATO do të imponojë hyrjen e vendit tonë në një numër sistemesh apo nismash mbrojtëse të cilat gjithashtu kanë kostot e tyre. Disa nga nismat qe ia vlen te permenden jane: ASDE (Air Situation Data Exchange), NATINEADS (NATO Integrated Air Defense System). Në përfundim, një pjesë e masave qe Shqiperia duhet te ndermare ka te beje me eliminimin gradual te municioneve të tepërta, duke eliminuar rrezikun e patolerueshëm për shpërthime aksidentale që do të rrezikonin sigurinë por edhe kredibilitetin e NATOs gjatë operacioneve të saj në vendin tonë. Dihet tashmë që Shqiperia ka akoma rreth 90 mijë ton municione të tepërta, të cilat duhet të asgjësohen apo neutralizohen, pra të bëhen të padëmshme.

II.2. Rekomandimet e Grupit të Punës: Sidat e Shqipërisë për integrimin në NATO Në kuadër të punimeve të konferencës janë zhvilluar diskutime në dy grupe të veçanta pune me përfaqësues të institucioneve dhe ekspertë të pavarur nga vendi e rajoni: Grupi i Punës mbi sidat e Shqipërisë për anëtarësim në NATO (GP1) dhe ai i sidave të rajonit (GP2). Në këtë pjesë do të parashtrohen disa prej rekomandimeve kryesore të hartuara nga pjesëmarrësit në GP1 i cili, bazuar edhe në punimet e 20


konferencës, u fokusua veçanërisht tek sidat kombëtare në lidhje me përitimet dhe kostot e anëtarësimit në NATO: •

Përgatitja e një bilanci sa më të plotë të të gjithë aspekteve të proçesit të anëtarësimit në NATO, të përitimeve dhe kostove që Shqipëria do të përballet është një komponent i cili i ka munguar procesit dhe domosdoshmëria e tij buron nga nevoja për përmirësim të mëtejshëm të tij. Efektet dhe ndikimi i anëtarësimit në shumë dimensione të zhvillimit të vendit duhet të përbëjë objektin kryesor të studimeve serioze dhe të thelluara jo vetëm nga institucionet përgjegjëse për procesin, por edhe nga aktorë të tjerë të specializuar dhe të pavarur të sektorit civil. Këto studime duhet të fokusohen si në rrafshin politiko-ushtarak dhe atë të sigurisë, ashtu edhe në atë ekonomik, social, juridik, organizativ etj.

•

Debati publik në Shqipëri rreth këtij bilanci kompleks ka qenë i vakët prandaj hapja e një debati publik mbi anëtarësimin është i domosdoshëm në mënyrë që publiku të njohë me realizëm kostot dhe përitimet e këtij proçesi. Për më tepër që proçesi i integrimit në NATO është fokusuar drejt aspekteve pozitive dhe përfshirjes në klubin e vendeve Euro-Atlantike. Mungesa e një përfshirje të gjerë në një debat të mirëinformuar veçanërisht në lidhje me aspektin më pak të diskutuar të proçesit të anëtarësimit në NATO – kostot e anëtarësimit ka një efekt i cili nuk jep një ide të balancuar dhe realiste përsa i përket faktit se çfarë është anëtarësimi në NATO. Për këtë arsye është i domosdoshëm organizimi i fushatave të besueshme dhe serioze si nga qeveria ashtu edhe nga OJF-të për informimin e publikut lidhur me këtë proçes. Mbështetja e publikut shqiptar për proçesin e anëtarësimit në NATO ka qenë maksimale (mbi 90% e publikut dhe gjithë spektri politik i vendit), por për të mos humbur këtë mbështetje dhe për ta vendosur atë brenda një kuadri të një opinioni publik të mirë-informuar këto fushata ofrojnë një seri avantazhesh për mbarëvajtjen e procesit të reformave.

•

Shqipëria duhet të bëjë një analizë të kostove dhe përitimeve të anëtarësimit në NATO dhe ti shohë në harmoni dhe me anëtarësimin në strukturat e BEsë. Shumica e vendeve të anëtarësuara më parë në NATO e kanë konsideruar hyrjen në NATO, jo vetëm si parakusht, por edhe si një përpjekje thelbësore për integrimin në BE, për shkak të principeve të përbashkëta të dy organizatave, komplementaritetit dhe sinergjive që sigurojnë. Pikërisht nga këto vende Shqipëria mund të analizojë lidhjet që ekzistojnë mes dy institucioneve nga pikëpamja e detyrimeve, përitimeve të pritshme si dhe e proçeseve për arritjen e këtyre objektivave.

•

Shqipëria duhet të garantojë një territor të sigurtë për stacionimin e trupave të NATO-s në rast nevoje, dhe eliminimin gradual të municioneve, pajisjeve e armatimeve të rënda kineze e ruse (të cilat janë shumë të vjetra dhe në 21


një gjendje që konsiderohet jashtë standarteve të pranuara nga Aleanca). Si rrjedhojë këto armatime përbëjnë rreziqe potenciale për sigurinë dhe kredibilitetin jo vetem të NATO-s gjatë operacioneve të saj në vendin tonë, por edhe të Shqiperisë dhe besueshmerinë së saj si një vend i denjë anëtar. Gjithashtu proçesi i modernizimit të ushtrisë është i domosdoshëm në mënyrë që të arrihen standartet e kërkuara për anëtarësim në NATO. Edhe pse buxheti për FA është rritur në 2% ai nuk është i mjaftueshëm për të realizuar disa programe madhore si anijet, helikopterët, sistemin e vëzhgimit të hapësirës ajrore etj. Për ti realizuar ato është i domosdoshëm një program kombëtar jashtë sistemit të buxhedimit të FA. Një pjesë e rëndësishme e arritjes së standarteve duhet të jetë edhe motivimi i personelit për të arritur objektivin e kërkuar për një ushtri profesioniste deri në 2010. •

•

•

22

Proçesi i anëtaresimit në NATO është i shoqëruar me një sërë objektivash, kushtesh e kërkesash, që do të vazhdojnë edhe pas këtij anëtarësimi. Në këtë drejtim është i domosdoshëm një harmonizim i veprimeve nga të gjitha autoritetet shqiptare dhe jo vetëm ushtarake në mënyrë që detyrimet e marra të përmbushen me sukses duke qenë se reformat që duhet të ndërrmerren janë komplekse. Ministria e Mbrojtjes duhet të marrë përsipër rolin e nxitësit dhe të bashkërenduesit me institucionet e tjera. Bashkëpunimi mes qeverisë dhe biznesit për anëtarësimin në NATO duhet të rritet ndjeshëm. Përfshirja në strukturat Euro-Atlantike do të ishte shumë më e plotë kur të gjithë aktorët (përfshire dhe biznesin, jo vetëm qeverinë dhe parlamentin) janë të ndërgjegjësuar për aspektet e këtij proçesi. Reformat e domosdoshme për përfshirjen në strukturat EuroAtlantike nuk mund të realizohen vetëm me vullnetin e Qeverisë, por ato kërkojnë edhe përfshirjen e aktorëve të tjerë ku komuniteti i biznesit mund të luajë një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm për reformat legjislative në kuadër të plotësimit të objektivave për transformimin, modernizimin e infrastrukturës së kërkuar në kuadrin e NATO-s, ofrimit të shërbimeve për rrjetin e informacionit, logjistikës, etj. të ushtrisë. Për të përshpejtuar reformat dhe për ta përafruar Shqipërinë drejt anëtarësimit në NATO konsultimi i eksperiencave të vendeve të tjera mund të ofrojë një qasje më të plotë në mënyrë që të mësojmë jo vetëm nga sukseset por dhe nga gabimet e tyre duke shkurtuar në këtë mënyrë proçeset reformuese por dhe duke ulur kostot.


III. KOSTOT DHE PËRFITIMET E ANËTARËSIMIT NË NATO: SFIDAT E RAJONIT III.1. Përmbledhje e diskutimeve Këndvështrimi i vendeve të rajonit per kostot dhe përitimet e anetarësimit në NATO përbën një komponent të rëndësishëm të procesit jo vetëm nga pikëpamja e mbarëvajtjes së tij brenda secilit vend por edhe nga aspekti i kontributit në forcimin e bashkëpunimit rajonal. Në vazhdim parashtrohen disa prej kontributeve të pjesëmarrësve në konferencë në lidhje me kostot dhe përitimet e vendeve të rajonit dhe përkatësisht te vendeve te Ballkanit Perendimor, Kroacisë, Maqedonisë, Serbisë, Kosovës dhe Malit të Zi drejt rrugës së anëtarësimit në strukturat e Aleancës. Sandro Knezovic Përfaqësues i Institutit të Marrëdhënieve Ndërkombëtare i cili është një nga partnerët e IDN në kuadër të Aleancës Civile ’08 solli këndvështrimin e Kroacisë per kostot e anetaresimit në konferencën rajonale. Duke përituar nga rasti për të vlerësuar suksesin e reformave të deritanishme të ndërmarra nga vendet e Kartës së Adriatikut dhe mirëpritur zgjerimin e NATO-s, Z. Knezovic shprehu besimin se Maqedonia do të jetë në gjendje të zgjidhë konliktin bilateral me Greqinë për emrin dhe të vazhdojë proçesin e hyrjes në NATO. Duke folur për NATO-n ai nënvizoi rëndësinë e pamohueshme për paqe dhe siguri në Evropën Juglindore, duke illuar që nga prezenca e trupave të saj në këto vende nëpërmjet “politikave të derës së hapur” për anëtarësim të disa vendeve të rajonit dhe shpresën për zgjerim në të ardhmen në këtë pjesë të Europës. Tashmë është fakt që anëtarësimi në NATO ngre disa shqetësime në opinionin publik përsa i përket pozicionit të vendit në të ardhmen për kostot dhe përitimet e tij. Kroacia është një nga shembujt më të mirë sepse ka pasur një mbështetje shumë të ulët nga opinioni publik për këtë proçes deri më tani, kryesisht si pasojë e mungesës së fushatave informuese të përshtatshme nga qeveria për qytetarët. Rëndësia e këtyre fushatave është tashmë e dukshme nga fakti që illimi i tyre solli një ndryshim të dukshëm në nivelin e mbështetjes së publikut për këtë proçes (nga 30% përafërsisht në 2006 në 50% në 2008) dhe sidomos nga fakti që përqindja e të pavendosurve u ul nën 10%. Pavarësisht se këto fushata ndihmuan për ti paraqitur publikut përitimet respektive të këtij proçesi, është fakt që NATO nuk është një organizatë bamirësie dhe anëtarësia përfshin edhe kosto. Ka një opinion të përgjithshëm sipas të cilit duke konsideruar kostot dhe përitimet e anëtarësimit në NATO, nënkuptohet mbi të gjitha matja e kostove dhe përitimeve të sistemit të mbrojtjes kolektive dhe individuale. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të theksohet që të gjitha aspektet e këtij anetarësimi nuk mund të maten vetëm në mënyrë kuantitative dhe disa prej tyre kanë dimension cilësor. Në përgjithësi mund të arrihet në konkluzionin se kostot dhe përitimet mund të përqasen në dy mënyra - një përqasje e ngushtë (duke llogaritur në mënyrë strikte kostot inanciare) dhe një përqasje e gjerë (që përfshin kostot e “oportunitetit”, 23


perceptimin e kërcënimeve dhe vlerësimet, implikimet politike, etj). Rrjedhimisht, është e vështirë të thuhet ku mund të shtrihet vija ndarëse midis të dyjave apo si t’i gruposh ato. Për Kroacinë, për shkak të së kaluarës së trazuar dhe mjedisit të tanishëm, të paktën për elitën politike është mëse e qartë që rruga drejt anëtarësimit është rruga e duhur. Megjithatë, është e rëndësishme të nënvizohet fakti që ftesa për në NATO nuk nënkupton fundin e një transformimi dhe përsa i përket reformave është një illim i ri në një mjedis të ri. Dr. Dusan Janic, nga Forumi për Marëdhëniet Etnike, solli në Konferencën rajonale këndvëshrimin e Serbisë për proçesin e anëtarësimit në NATO. Sipas tij Samiti i Bukureshtit i dha një shtysë ekstremistëve në Ballkan. Dr. Janic duke u ndalur tek mosmarreveshja dypalëshe midis Greqise dhe Maqedonise rreth emrit te kesaj te fundit e konsideroi ate me teper se nje çështje emri, një çështje rreth nje krize serioze dhe nje problem rreth identitetit, rreth njohjes se nje vendi per nje komb. Gjithashtu, ai theksoi faktin se duhet konsideruar impakti me i gjere i kesaj mosmarrveshje ne Ballkanin Perendimor, ne nje kohe kur Kosova deklaroi pavaresinë dhe po kerkon njohjen ndërkombëtare. Liderat e NATO-s duhet ta kishin ftuar Maqedonine per ta vëne në kushtet që të diskutojë çështjen e emrit por kjo nuk ndodhi në Samitin e Bukureshtit. Ky mesazh inkurajoi qarqet ekstremiste në të gjithë rajonin që të mendojnë se kanë hapesirë për të ndryshuar kuijtë. Të jesh anëtar i NATO-s do të thotë të jesh pjesëtar i një grupi itues dhe NATO po iton ne 20 vitet e fundit. Ky aspekt psikologjik është një përitim, por ka një listë të gjatë përitimesh shtoi Dr. Janiç. Duke u ndalur në rastin e Serbisë ai shtoi se ka një listë përitimesh me nje listë pikëpyetjesh që nuk janë shumë të qarta. Gjate kolapsit te ish- Jugosllavise ne illim NATO u përpoq te jete neutrale, por pastaj u zhvendos nga njera ane e konlikit. NATO nuk ishte ne gjendje te zgjidhte problemin e Miloshevicit, por vendet anëtare te saj treguan qe po mbrojne kredibilitetin e tyre. Serbia nëse behet anëtare e NATO-s do të zgjidhë problemin e sigurisë dhe të reformave në fushën e strukturave të mbrojtjes. Nuk është një problem që ka të bëjë vetëm me ushtrinë por edhe me lobin e industrisë ushtarake me ndikim të fuqishëm dhe që akoma funksionon në Serbi. Ky lob ka akoma lidhje të mira jashtë NATO-s si me Rusinë, Indinë, Kinën, Libinë dhe Irakun. Industria serbe është një nga furnizuesit kryesore të qeverisë së re irakiane me armë dhe të gjitha lidhjet po funksionojnë. “Serbia është një shtet i dobët dhe që udhëhiqet nga një lidership me kapacitet të dobët. Një vend i dobët është në vështirësi kur i duhet të luftojë kundër një lobi kaq të fuqishëm anëtarët e të cilëve jetojnë jashtë Serbisë në Viene, Moske etj, por ata po punojnë dhe funksionojnë”. Një nga arsyet që qeveria Serbe nuk mundi të arrestojë Mlladic është mbështetja që i jepej nga lobi ushtarak. Duke qenë anëtar i NATO-s do te jetë më e lehtë, duke përdorur kapacitetet e NATO-s për të krijuar një kuadër të ri politik dhe për të kuizuar ndikimin e këtij lobi. Nga ana tjeter nje problem kryesor qe behet pengese per zhvillimin e mardhenieve midis Serbise dhe NATO-s eshte mungesa e besimit reciprok. NATO nuk ka besim tek Beogradi edhe pse ka partneritet. Nga ana tjeter Beogradi nuk ka besim tek NATO per dy arsye kryesore. Se pari ka te beje me memorien per lufterat ne ish-Jugosllavi dhe sidomos per ate ne Kroaci dhe Bosnie ku Serbia doli humbesi, dhe NATO vendosi 24


kush do itoje dhe kush do humbe. Se dyti kujtimet me te fundit kane te bejne me bombardimet e Serbise. Në përgjithësi opinioni publik është kundër anëtarësimit në NATO, por për shkak të përitimeve qeveritë serbe po vënë në prioritet anëtarësimin në NATO para hyrjes ne BE. Pra, behet jale per nje “rreth vicioz sepse nuk mund te kete antaresim ne BE nese nuk dobesohet lobi ushtarak por nga ana tjeter nuk mund te shkohet ne NATO sepse maxhoranza e opinionit publik eshte kunder saj”. Nje tjeter ceshtje ka te beje me Kosoven ku ne Serbi opinioni publik eshte i bindur qe NATO ka punuar per te ndertuar pavaresine e saj. Sigurisht qe ky qellim nuk eshte shprehur asnjehere ne publik. Nga ana tjeter “elita shoviniste ne Serbi po punon per te manipuluar perfshirjen e NATO-s duke e akuzuar qe po nderton nje shtet te ri ne territorin Serb, pra nuk eshte partner sepse po punon kunder nesh”. Sipas Dr. Janic “marrëdheniet midis Serbise dhe NATO-s do te ngadalesohen dhe pothuajse ngrijne per nje periudhe te caktuar e cila eshte e rendesishme per te gjetur dhe kanalet e duhura te komunikimit. Partneriteti per Paqe do te vazhdoje te funksionoje, por nuk do te thellohet, gjithsesi eshte dicka. Dimensioni politik i NATO-s mund te jete nje ure komunikimi. Cilado qeveri qe do te vije ne Serbi do te vazhdoje te bllokoje njohjen e Kosoves ne Keshillin e Kombeve te Bashkuara”.

Saso Ordanoski Drejtor i Qendrës së Forumit për Kërkime Strategjike dhe Dokumentim solli perspektivën maqedonase për kostot dhe përitimet e anëtarësimit në NATO që ai e cilësoi këtë të fundit të një rëndësie jetike. Në pozitën e një analisti politik jo zyrtar Z. Ordanoski paraqiti nje këndvështrim disi jokonvencional të kostove dhe përitimeve të anëtarësimit në NATO duke ngritur disa pyetje siduese. Gjatë dy dekadave të fundit ka patur shumë studime që kanë tentuar të sjellin një studim të balancuar për të matur investimet në buxhetin e mbrojtjes kombëtare për të përituar paqen dhe stabilitetin pas anëtarësimit, si dhe për të krahasuar përitimet politike nga anëtarësimi në organizatën më të fuqishme dhe të sukseshme të mbrojtjes kolektive me kostot dhe risqet e operacioneve jashtë, dhe së fundmi vlerësuar përitimet indirekte në formën e zhvillimit dhe investimeve në vende më të sigurta. Gjithsesi, mungon një pjesë e madhe e kuadrit dhe disa përitime (dhe kosto) të fshehura e të paprekshme nuk janë paraqitur në këto bilance. Këto kosto të paprekshme dhe përitimet e anëtarësimit në NATO duket që mund të llogariten më mirë duke matur perspekivën e plotë të një vendi që nuk është pjesë e Aleancës. Për shkak të perspektivës së qartë Euro-Atlantike, në 7 vitet e fundit që nga kriza ndër-etnike në 2001, Maqedonia ka qenë i vetmi vend i ish-Jugosllavisë që shmangu konliktet pavarësisht nga pozicioni shumë vunerabël dhe struktura e brendshme, dhe “ndërtoi nje demokraci multietnike unitare dhe gjerësisht të qëndrueshme – një model i cili u provua të jetë shumë më superior nëse krahasohet me federalizmin jo-funksional multietnik në Bosnjë”. Në 2006, arritjet e këtij modeli frymëzuan edhe Planin Ahtisari për Kosovën. Gjithsesi proçesi i paqes në Maqedoni është jo-perfekt, i dhimbshëm dhe shpesh i shtrembëruar, duke vuajtur kriza periodike. “Lëshime në çështje si identiteti nga një grup etnik në tjetrin qëndron në zemër të të gjithë proçesit të paqes, dhe për shkak të natyrës emocionale dhe të paprekshme ngjallin fyerje, frikë dhe dilema për sigurinë. Ndjenjat e njërit apo tjetrit grup etnik që gjatë 25


proçesit të paqes ishin humbës prodhojnë zakonisht qendrime etnike populiste që mund të rrezikojnë ekuilibrin ndër-etnik duke e çuar në një proçes të rrezikshëm centrifugal”. Pikërisht sekreti i historisë së sukseshme të Maqedonisë qëndron në faktin se “kur rrufe të tilla ndodhin, vetëm një projekt politik pragmatik dhe liberal që ka fuqinë për të adresuar nevojat për siguri, demokraci, liri ekonomike dhe zhvillim mund të bashkojë grupet etnike të përgatitura për betejë për vizionin e një të ardhme të përbashkët. Ky ishte vizioni dhe përitimet e anëtarësimit në NATO të Maqedonisë që u shty në Bukuresht”. Nga kjo perspektivë, bllokimi i anëtarësimit në NATO për Maqedoninë nuk mund të vinte në një moment më të keq, - u shpreh Saso Ordanoski, si për kontekstin e brendshëm, ashtu dhe për gjendjen rajonale. Nga brenda, konliktet ndër-etnike në dy vitet e fundit që nga zgjedhjet parlamentare të 2006 kanë pësuar sidat më domethënëse. Kostoja e ftesës së munguar ka dhënë pasojat e saj,- u shpreh ai. Në mes të një krize të brendshme mbi çështje të identitetit etnik, vetoja e Greqisë transformoi anëtarësimin e Maqedonisë në NATO si një sidë identiteti për grupin më të madh etnik në vend. Pati një përgjigje të menjëhershme nga spektri politik Maqedonas ku “në vend të një entuziazmi të rinovuar për kompromis dhe për të ç’bllokuar proçesin e anëtarësimit të Maqedonisë, partitë kundërshtare nga të dyja kampet etnike zgjodhën të venë në skenë në një moment delikat zgjedhjet politike parlamentare. Me një qëndrim politik të paprecedent dhe më perspektivën Euro-Atlantike të humbur, kundërshtarët në të dyja kampet etnike kanë pak instrumente të mbetura për të bashkuar votuesit e tyre me përjashtim të përdorimit populist të ndjenjave kombëtare”. Incidentet e armatosura mbas shpalljes së votimeve treguan se Maqedonia po has një rrezik real destabilizimi përgjatë dhe mbas zgjedhjeve, me pasoja serioze edhe për vendet përtej kuirit. Edhe pasiguria rajonale ndikon në ekuilibrin e brishtë në Maqedoni dhe mund të ketë pasoja. Një nga përitimet e qarta të anëtarësimit në NATO në këtë drejtim do të ishte garancia e fuqishme që do ti jepte qëndrueshmërisë së kuijve të Maqedonisë. Kjo do të kishte pasur një efekt pozitiv të fuqishëm brenda vendit pasi do të kishte zbutur frikën për sa i përket aspekteve të identitetit që vë më në dukje mosmarrveshjet ndër-etnike sot. Parë nga jashtë, përitimi i anëtarësimit dekurajon efektet spill-over nga konlikte të tjera të rajonit që mund të sillnin pasoja në çështjet e brendshme të Maqedonisë. “Pa këtë garanci Maqedonia është në thelb një lojë e favorshme për ekstremistët dhe radikalet e rajonit” u shpreh Z. Ordanovski. Disa nga vëzhguesit më të njohur kanë argumentuar se është pikërisht neni 5 për mekanizmat e NATO-s që bën vendet e rajonit si Maqedonia më tepër konsumues sesa kontribues të sigurisë për Aleancën. Z. Ordanoski theksoi se këto vlerësime për kosto/ përitime për zgjerimin në Balkan injorojnë totalisht kontekstin strategjik të këtyre vendeve perspektive. “Për të mbrojtur zonën Euro-Atlantike kundër kërcënimeve globale rajonet si Ballkani janë vërtetë në një pozicion strategjik- dhe duke ndërtuar dhe mbështetur anëtarë me pozicione strategjike është me siguri një investim më i madh krahasuar me standartet. Si rrjedhojë rëndësia strategjike i tejkalon kostot”. Duke bërë një paralel me rastin e Gjermanisë dhe pozicionin e saj strategjik gjatë Luftës së Ftohtë, sot, pozicioni strategjik i Aleancës është spostuar në zona të paqëndrueshme si Ballkani, drejt vendeve me një pozicion strategjik të vështirë si 26


Maqedonia. Si në rastin e Gjermanisë gjatë Luftës së Ftohtë, investimet e nevojshme për ti kthyer këto vende në anëtarë është i kushtueshëm, por i domosdoshëm për tu kthyer në sigurues të kërcënimeve të sotshme. NATO nuk mund të shmangë rreziqet si paqendrueshmëritë, krimin dhe terrorizmin tranznacional, armët e shkatërrimit në masë etj pa investimet e nevojshme në këto vende me pozicion strategjik. Duke përdorur eksperiencën e Maqedonisë, Z. Ordanovski u ndal edhe në pasojat e vetos për anëtarësimin e saj për kostot dhe përitimet e zgjerimit të mëtejshëm të NATO-s në rajon dhe përtej. Nga perspektiva e sotshme, kandidatët e mbetur për anëtarësim nga Ballkani kanë dhe do të kenë çështje të pazgjidhura me vendet fqinje të NATO-s në kohën kur kandidatura e tyre do të vlerësohet dhe do tu ofrohet ftesa. Duke ditur natyrën e vështirë të këtyre grindjeve fqinjësore në një rajon të pllakosur për një kohë të gjatë nga konliktet dhe ndarjet, duket që në shumë raste proçeset integruese të NATO-s dhe Bashkimit Europian mund të mbahen peng nga këto mosmarrveshje. Nëse ky preçedent i krijuar nga vetoja greke për anëtarësimin e Maqedonisë nuk rrëzohet tani, nuk është i papërfytyrueshëm fakti që në një datë të mëvonshme anëtarësimi i Serbisë apo Bosnjës apo dhe Kosovës të bllokohet mbi një mosmarrevshje të ngjashme nga ndonjë fqinjë i tyre. Ky preçedent jo vetëm që mund të kthejë mosmarrveshjet kokëforte dhe të vështira midis fqinjëve në Ballkan si një nga kriteret kryesore të anëtarësimit në NATO, në këtë mënyrë duke minuar proçeset integruese të Maqedonisë, por do të lërë zona të territorit ballkanik në një harresë institucionale kur bëhet jalë për sigurinë me pasoja të tmerrshme për të gjithë. Duke sjelle një vrojtim personal, Saso Ordanosvki vuri në dukje që përitimet e anëtarësimit do të tejkalojnë gjithmonë kostot, për të dyja palët si për vendet në jalë ashtu dhe Aleancën. Anëtarësimi në NATO për vendet e Ballkanit të cilat kanë pozicion strategjik është conditio sine qua non për të frenuar kërcënimet e paqëndrueshmërisë në rajon për të rrezikuar ekuilibrin e brendshëm dhe të transformohen në rezervuare pasigurie për Europën. Kjo është edhe arsyeja përse vendet tona japin mbështetjen më të gjerë për anëtarësimin në NATO e krahasuar kjo me vendet e tjera në Aleancë, dhe kanë qenë historikisht vendet më të gatshme për të kontribuar në operacionet e NATO-s, investim ky që mund t’i kthehet në anëtarësim. Problemi qëndron në faktin se si mund ta përdorim pozitivisht këtë investim dhe të bëhemi të gjithë anëtarë të Aleancës në mënyrë që të parandalojmë një boshllëk sigurie eksplozive në mes të Ballkanit, që do të vejë në rrezik edhe thelbin e NATO-s në Europë. Si përfundim, duke rimarrë çështjet e trajtuara gjatë jalimit të tij Mr. Ordanovski u shpreh se mosmarrëveshja për emrin midis Maqedonisë dhe Greqisë duhet zgjidhur në mënyrë që të zhbllokohen proçeset integruese Euro-Atlantike. Serbia po kalon një proçes të brendshëm të një katarsisi politik mbi drejtimin strategjik të shtetit, me të ardhmen e saj Euro-Atlantike në rrezik. Bosnja akoma duhet të ndërrmarë transformimet e pritura gjatë post-Dayton për të avancuar në proçeset integruese. Dhe më në fund, Kosova akoma duhet t’i bëjë ballë pasigurisë për implementimin e statusit të saj, dhe ‘guxoj të them edhe për integritetin territorial të saj’, dhe lidhja me arkitekturën Euro-Atlantike të sigurisë mbetet akoma një mister.

27


Dr. Ylber Hysa solli në konferencë këndvështrimin kosovar te rezultateve të Samitit te Bukureshtit dhe proçesit të anëtarësimit në NATO. Duke relektuar për ngjarjet e fundit në Samitin e Bukureshtit ai u shpreh që rezultatatet e ketij Samiti jane një lajm i mirë për te gjithe rajonin, “janë ç’tensionuese, japin një mesazh pozitiv që dyert janë të hapura”. Vendimet e Samitit të Bukureshtit kanë pasoja të pakthyeshme për historinë e rajonit dhe mbi të gjitha në adoptimin e asaj që quhet “demokracitë nuk e sulmojnë njëra tjetrën” - u shpreh Dr. Hysa. Duke parë se si këto vendime mund të relektohen në rajon nga këndvështrimi i Kosovës, duke nisur nga Mali i Zi (përveç Kroacisë dhe Shqipërisë që e morën ftesën) duket që mund të ketë një rrugë shumë më të lehtë për të vazhduar në këtë frymë, sepse është e qartë që fryn një erë pozitive për këtë shtet dhe duket se po i kalon me sukses reformat të cilat mund ta afrojnë atë në anëtarësim. Maqedonia me siguri mori një lajm të keq duke mos marrë ftesën e anëtarësimit në NATO. Marrja e ftesës edhe nga ana e saj do ishte një lajm pozitiv jo vetem per të por për të gjithë rajonin dhe për Kosovën në veçanti. Mospranimi i kësaj ftese ka bërë që së paku adresimi i çështjes së Kosovës për Shkupin të shtyhet. Përfshirë dhe bisedat në kontekstin kuitar dhe rreth pranimit të realitetit të ri në Kosovë pa dashur të shtoj implikime të tjera. Do ishte shumë më mirë sikur Maqedonia të ishte pjesë e kësaj ftese. “Për Kosovën rezultatet e Samitit te Bukureshtit janë një lajm i mirë, me efekte stabilizuese dhe ç’tensionuese, duke e afruar NATO-n më pranë Kosovës në një formë tjetër më kualitative dhe i jep asaj një ombrellë më të qartë sigurie, që në këtë rrugë të vështirë mund ta ndihmojë që të ndërtojë nje kapacitet qeverisës më të qëndrueshëm”. Dhe është një mesazh per dyer të hapura sepse në fakt NATO është në Kosovë dhe mbetet që Kosova të jetë pjesë e NATO-s. Nga perspektiva e Kosovës është një lajm i mire edhe për Serbinë sepse i afrohet më shumë edhe asaj. Për Kosoven binomi BE-NATO është funksional dhe Kosova e “pranon këtë ofertë si 2 binjakë, si 2 fëmijë që nuk ndahen”. Në rastin e Serbisë duke metaforizuar Dr. Hysa u shreh se “Serbia duket sikur duhet të zgjedhë për djalë apo për vajzë”. Ne shpresojmë që ky debat i brendshëm në shoqerinë serbe do te kristalizojë këtë qëndrim sepse do të ishte ideale dhe për ne dhe për vete rajonin.

Savo Kentera përfaqësues i Këshillit të Atlantikut të Mallit të Zi nënvizoi se bashkëpunimi rajonal është esencial për të arritur më mirë objektivin e anëtarësimit në NATO. Institucionet qeveritare janë të ndërgjegjshme tashmë që duhet të ndërtojmë marrëdhënie të ngushta fqinjësore nëse duam të përshpejtojmë qëllimin e përbashkët të anëtarësimit në NATO. Bashkëpunimi rajonal nuk duhet të përqëndrohet vetëm në çështjet e sigurisë që sigurisht është një nga më të rëndësishmit por duhet në të gjitha fushat. Për të realizuar këto qëllime duhet një bashkëpunim dhe koordinim midis Ministrive, Qeverive dhe Parlamenteve të vendeve tona. Mali i Zi i ka të qarta objektivat dhe interesat afatgjatë që kanë të bëjnë me integrimin e vendit të tij në strukturat Euro-Atlantike. Megjithatë, sipas z. Kentera proçesi i integrimit në strukturat komplekse të NATO-s nuk ndodh gjatë një nate. Ky është një proçes afatgjatë me ulje dhe ngritje. Për këtë arsye nuk duhet parë koha por duhet të kemi ide konkrete për veprime cilësore në proçeset integruese. 28


Sipas statistikave të nxjerra nga organizata CEDEM kohët e fundit, vetëm 27% e qytetarëve të Malit të Zi mbështesin anëtarësimin e saj në NATO. Ndërkohë që 70% dëshirojnë që Mali i Zi të bëhet anëtar i Bashkimit Europian. Si rrjedhojë, ky disporporcion tregon se ka një mungesë të theksuar informacioni për të dyja këto institucione në opinion publik malajzez. Prandaj është shumë e rëndësishme që ne të informojmë opinion publik për proçeset integruese por dhe për rëndësinë e anëtarësimit në NATO si një etapë e domosdoshme për anëtarësimin në BE. Mbi të gjitha duhet të përcjellim mesazhin që NATO nuk është vetëm një aleancë ushtarake dhe vendet anëtare të saj janë demokraci që respektojnë shtetin e së drejtës.

III.2. Rekomandimet e Grupit të Punës: Sidat e rajonit për integrimin në NATO Grupi i dytë i punës në kuadër të konferencës rajonale të IDN u fokusua veçanërisht tek sidat e rajonit të Ballkanit për anëtarësim në NATO, duke nxjerrë disa rekomandime drejtuar si qeverive ashtu edhe shoqerisë civile të vendeve të rajonit. •

•

•

NATO është një partner i pazëvendësueshëm dhe një projekt strategjik për të gjitha vendet e rajonit. Integrimi i vendeve të rajonit në strukturat Atlantike do të thotë të ndash vlerat e përbashkëta të demokracisë, paqes, stabilitetit, të drejtave të njeriut dhe ekonomisë së tregut. Pavarësisht kostove që do të shoqërojnë reformat e thella dhe të domosdoshme të anëtarësimit në strukturat e NATO-s në të gjitha fushat, përitimi i më tepër sigurie dhe stabiliteti në rajon i tejkalon këto kosto në terma afatgjatë. Anëtarësimi i vendeve të rajonit në NATO do të shërbejë për të ndërtuar harmoninë në rajon dhe për të zgjidhur në mënyrë paqësore mosmarrveshjet duke i dhënë fund konlikteve ndër-etnike që për një kohë të gjatë kanë pllakosur Ballkanin. Ky anëtarësim do të ketë një efekt pozitiv të fuqishëm brenda vendeve të rajonit ku grupet e ndryshme etnike do të bashkohen nga vizioni i një të ardhme të përbashkët. Perspektiva e anëtarësimit në NATO ka shërbyer si katalizator për të gjitha vendet e Evropës Juglindore për ndërmarrjen e reformave politike, ekonomike, institucionale etj. duke ndihmuar keshtu edhe në përshpejtimin e proçesit të integrimit të vendeve të rajonit për në BE. Binomi NATO–BE është funksional dhe praktika ka treguar që anëtarësimi në NATO nuk është domosdoshmërisht garanci për anëtarësimin në BE, ndërsa mungesa e ftesës për në NATO (në kushtet e një ambicie të shprehur qartë), në mënyrë të sigurtë nënkupton se nuk mund të bëhesh pjesë e BE-së. Rrjedhimisht reformat e ndërmarra në kuadrin e integrimit në NATO dhe kostot për realizimin e tyre duhen parë në aspektin më të gjerë të anëtarësimit të vendeve të rajonit edhe në BE. Mungesa e një perspektive të qartë për anëtarësim në Aleancë, në kushtet e një mjedisi si Ballkani me probleme të paqarta kuijsh, konlikte etnike, 29


•

•

•

•

30

kërcenimet nga rrjeti i terrorizmit, traikantëve etj., do të kërkonte që vendet e rajonit të investonin vetë për mbajtjen e ushtrisë, garantimin e sigurisë etj. Realizimi i këtij qëllimi nuk do ishte e lehtë, përkundrazi do kërkonte një kohë shumë më të gjatë pa ndihmën e NATO-s për të siguruar një sistem minimal sigurie. Strategjia e ndjekur nga vendet e rajonit në mënyrë të pavarur nga NATO mund të mos ishte e duhura, duke llogaritur mungesën e ndihmës së specializuar, të asistences teknike, të informacionit, inteligjencës, infrastrukturës e trajnimeve të siguruara deri tani nga aleatët në kuadrin e partnershipit. Për të nxitur proçesin e reformave për integrimin në NATO dhe BE të të gjitha vendeve të Rajonit duhet instensiikuar edhe më tej diplomacia parlamentare veçanërisht në planin rajonal për zgjerimin e hapësirës dhe perspektivës Euro-Atlantike në Ballkan duke institucionalizuar një bashkëpunim parlamentar. Është e domosdoshme që të rritet bashkëpunimi ndër-rajonal dhe koordinimi i programeve të vendeve të rajonit. Thellimi dhe forcimi i bashkëpunimit rajonal është jo vetem një nga parakushtet kyçe për hyrjen në NATO dhe BE por është vital për të gjithë rajonin dhe shtetet e tij në veçanti, në mënyrë që reformat e anëtarësimit të përshpejtohen, të lehtësohen duke ulur dhe kostot e reformave, dhe përmirësohet zhvillimi ekonomik. Një shembull shume i mirë i këtij bashkëpunimi ka qenë iniciativa e A3-shit që ka dhënë tashmë frytet e saj duke u kthyer në një mekanizëm të rëndësishëm bashkëpunimi qysh nga momenti kur u lançua në Maj 2003. Kjo eksperiencë mësoi të gjithë vendet pjesëmarrëse në këtë iniciativë se ka projekte që nuk do të mund të realizoheshin vetëm ose do të ishin shumë të kushtueshme nëse realizohen në mënyrë individuale nga secili vend. Në të gjitha vendet e rajonit është e domosdoshme hapja e një debati publik transparent dhe real për kostot dhe përitimet e anëtaresimit në NATO. Ky debat bëhet shumë i nevojshëm në një kohë që ka një mungesë të theksuar debati në vendet e rajonit për këtë anëtarësim dhe ku opinioni publik në vende si Serbia apo Mali i Zi jep një mbështetje shumë të ulët. Rasti i Kroacisë tregoi më së miri se një debat gjithëpërfshirës solli rritjen e mbështetjes së opinionit publik për anëtarësim në NATO si një mbështetje të domosdoshme për proçeset integruese. Shoqëria civile duhet të jetë më aktive në mënyrë që të ofrojë një kontribut të vlefshëm jo vetëm për një debat sa më të pavarur të anëtarësimit në NATO dhe informim të opinionit publik, por edhe për vetë hartimin e strategjive kombëtare mbi çeshtje të sigurisë. Rrjedhimisht, jo vetëm qeveritë e vendeve të rajonit por edhe vetë strukturat e NATOs duhet të inkurajojnë një rol më aktiv të organizatave të pavarura studimore veçanërisht në kuadër të iniciativave rajonale mbi çështje të ndjeshme si vlerësimi dhe mbështetja e reformave, analiza e rreziqeve që i kanosen sigurisë së rajonit, promovimi i bashkëpunimit rajonal etj.


IV. KOSTOT E SHQIPËRISË PËR ANËTARËSIMIN NË NATO Prof. Dr. Shkëlqim Cani & Merita Shehu (MBA)

Në kërkim të vlerave të përbashkëta të lirisë, demokracisë, paqes e sigurisë, Shqipëria ka qenë ndër vendet e para (1991) në Europën Qendrore e Lindore që ka kërkuar anëtarësimin në strukturat Euro-Atlantike. Integrimi në NATO ka përfaqësuar jo vetëm aspiratat e shqiptarëve në kërkim të identitetit të tyre Europian dhe ndarjes nga imazhi persekutues i “vendit ish-komunist e problematik i Ballkanit”, por dhe vendosmërinë e gjithë politikanëve shqiptarë për të realizuar transformimin e vendit në një shtet demokratik, të mbështetur në parimet e ekonomisë së tregut. Ftesa e vendit tonë për në NATO muajin e kaluar, përbën dhe kulminacionin e një rruge të gjatë 17 vjeçare reformash, ku janë përfshirë, veç mbrojtjes dhe sigurisë, të gjitha fushat e tjera. Praktika ka treguar që anëtarësimi në NATO nuk është domosdoshmërisht garanci për anëtarësimin në BE, ndërsa mungesa e ftesës për në NATO, në mënyrë të sigurt nënkupton se nuk mund të bëhesh pjesë e BE. Në objektivat e politikës së jashtme të vendit tonë nuk është hequr kurrë shprehja standarte e integrimit në strukturat EuroAtlantike, e konsideruar si e vetmja rrugë që të çon drejt realizimit të anëtarësimit në NATO dhe në BE. Në kushtet e zhvillimeve të reja pas viteve 90, NATO po zgjerohet e transformohet, duke u shndërruar nga një organizatë klasike e mbrojtjes kolektive të anëtarëve të saj nga rreziku i luftës, në një institucion ofrues i sigurisë e paqes, parandalimit të konlikteve madje jashtë kuijve të NATOs dhe e përgjigjeve ndaj kërcënimeve jokonvencionale të sigurisë në botë, siç janë terrorizmi, armët e shkatërrimit në masë etj.

NEVOJA E NJOHJES SË KOSTOVE NGA PERSPEKTIVA E VENDIT KANDIDAT Në shumicën e vendeve, dikur aspirante për në NATO e sot anëtare, ideja e integrimit në këtë organizatë ka qenë subjekt debatesh e analizash në forume publike e media. Synimi kryesor ishte nxjerrja e një bilanci sa më të plotë të të gjithë aspekteve të këtij procesi, me të drejtat e detyrimet e vendit përkatës. Në vendin tonë ky debat mund të vlerësohet i vakët. Për më tepër, kur litet për proçesin e integrimit në NATO, ai thuajse është fokusuar vetëm në analiza të karakterit politik, strategjik, diplomatik dhe ushtarak. “Por veprime politike që nuk sjellin pasoja ekonomike thjesht nuk ekzistojne, ashtu si edhe veprimet ekonomike të momentit i kanë degëzimet e tyre në vijën politike të një shteti.” 1 Ne kemi besimin që tashmë ka ardhur koha që të ndermerren studime më serioze 1) “Economic beneits for Bulgaria for joining NATO”, October 2001, Institute for Liberal Studies in cooperation with Employers Association of Bulgaria.

31


dhe më të thelluara mbi efektet e shumëishta të anëtarësimit të ardhshëm të Shqipërisë në NATO. Këto duhet të fokusohen jo vetëm në rrafshin politiko-ushtarak, apo vetëm të sigurisë, por edhe në atë ekonomik, social, juridik, organizativ, të cilat janë funksione direkte të garancive të reja që na ofron shpresa për anëtarësim. Këto studime, duke u debatuar me grupet e interesit dhe në publik, do të shërbenin për ndërgjegjësimin e shtetasve, në emër të të cilëve merren vendimet, lidhur me ilozoinë e integrimit në NATO, si dhe perspektivat e gatishmërinë e vendit tonë për anëtarësim. Ne kete punim, do te marrim ne analize vetem kostot (edhe pse me e deshiruar do te ishte te lasim per peritime) qe duhet te perballoje vendi yne si rrjedhoje e proçesit te integrimit ne NATO, duke u bazuar ne te dhenat e Ministrise se Mbrojtjes, si dhe ne eksperiencat e vendeve tashme te anetaresuara ne NATO. Qe ne illim na duhet te themi qe kete proçes nuk duhet ta perceptojme si nje akt ilantropie nga organizata per nje vend ne nevoje si Shqiperia. Pra nuk duhet te pergatitemi per “shijimin e nje udhetimi gratis pa bilete”. Jemi te ndergjegjshem se problemi eshte kompleks ne disa drejtime: Se pari, nga literatura e studjuar nuk gjetem referenca te ndonje metodologjie te caktuar per t’u perdorur si udherrefyes. Se dyti, per te hartuar bilancin e plote te efekteve te anetaresimit ne NATO duhet te merren ne konsiderate jo vetem kostot, por edhe peritimet qe rrjedhin nga hyrja ne Aleancen Euro-Atlantike, pra problemi nuk mund te zgjidhet i shkeputur veç per kostot e veç per peritimet, por duhet paraqitur per efektin e tij neto. Se treti, kemi te bejme me nje numer te konsiderueshem faktoresh dhe efektesh, te cilet ne shume raste paraqesin veshtiresi te shprehen ne terma monetare, si p.sh. vleresimi me shifra i rritjes se sigurise ne vend etj. Se katerti, impaktet duhen pare te shtrira ne kohe per nje periudhe afatmesme e afatgjate, (kemi akoma shume faktore te panjohur), duke bere analiza e llogaritje te metodes ex-ante RIA, te bazuar ne vleren neto te aktualizuar te peritimeve dhe kostove, qe nga momenti i marrjes se fteses. Se pesti, shpesh duket sikur pergjegjesia kryesore per hyrjen ne NATO bie direkt mbi Ministrine e Mbrojtjes. Ne fakt, detyrimet e peritimet e ketij proçesi i takojne gjithe segmenteve te Qeverise dhe spektrit politik ne vend, duke nxjerre ne plan te pare bashkerendimin e punes mes tyre. Per shkak te ketij karakteri te shumeishte “stakeholderash”, realizimi i ketij studimi do te duhej t’i nenshtrohej nje proçesi dialogu e konsultimesh, si dhe mbeshtetjes me strategji te perbashketa ndersektoriale. Se gjashti, NATO ne vetvete eshte perfshire ne nje proçes transformimi e pershtatjeje ne kushtet e ndryshimeve te mjedisit te sigurise, per t’iu pergjigjur kercenimeve te reja globale, duke e bere dhe me te veshtire parashikimin e masave e veprimeve ne fushen e mbrojtjes nga shtetet e reja anetare. Se shtati, aspektet e kostove te integrimit mund te shihen brenda nje fokusi te ngushte (pra vetem sa i takon fushes se mbrojtjes), por edhe me gjere nga perspektivat e gjithe ekonomise apo kostove qe duhet te paguajne gjithe stakeholderat ne vend 32


(duket qe kjo e fundit eshte me llogjike). Nje kendveshtrim tjeter mund te jete thjesht duke u perqendruar vetem ne kostot shtese qe do te rezultojne nga anetaresimi ne NATO. Per arsyet e mesiperme, mendojme qe ky punim mund te sherbente si nje ftese nxitjeje per analiza me te thelluara, per te nxjerre konkluzione me te plota, te mbeshtetura ne me shume informacione dhe ne eksperienca nga vendet e tjera te futura ne NATO gjate kesaj dekade. Nga hulumtimet e kryera rezulton se jane nje sere raportesh per integrimin e anetareve te rinj nga Korporata RAND, Zyra e Buxhetit e Kongresit Amerikan, Departamenti i Shtetit të SHBA, si dhe raporte të vetë vëndeve anëtare. Por ajo që do ishte më me vlerë për t’u studjuar është analiza e kostove dhe përitimeve faktike “ ex-post ” të këtij proçesi, duke i krahasuar me ato të parashikuara.

CILI ËSHTË PERCEPTIMI I PUBLIKUT LIDHUR ME KËTO ASPEKTE NË VENDIN TONË? Pa pretenduar për një anketim të mirëilltë rigoroz, por më tepër për të testuar mendimet tona, ne zhvilluam një minisondazh me një grup prej afro 100 studentësh të Fakultetit Ekonomik, të Universitetit të Tiranës. Zgjodhëm qëllimisht disa studentë të viteve të treta dhe të katërta, të cilët menduam që kanë formimin e duhur për të dhënë opinione më të kualiikuara për këtë çështje. Përmbledhurazi, po japim disa nga rezultatet kryesore të anketimit: • 92% e të anketuarve e konsiderojnë pozitive ftesën e Mbledhjes së Bukureshtit për pranimin e Shqipërisë në NATO, vetëm 2.6% janë kundër. • 77% e të anketuarve mendojnë se proçesi do shoqërohet me kosto për vendin, ndërsa 6.4% i janë përgjigjur në mënyrë mohuese, 16.7% nuk kanë asnjë ide. • 62% parashikojnë që shpenzimet për mbrojtjen në buxhet të përbëjnë 2+/-1% të PBB-së në vend, kurse 27% mendojnë se ky nivel do shkojë mbi 3%. • 56% e të pyeturve janë të mendimit që këto shpenzime ia vlejnë të shkojnë për integrimin në strukturat Euro-Atlantike, ndërsa pjesa e mbetur mendojnë që do ishte më mirë të shkonin në zëra të tjerë të buxhetit të shtetit. • Përqindja e mbështetjes duket që bie në 52% kur vjen puna për t’u shprehur pro pjesëmarrjes të trupave tona në zonat e rrezikshme si në Irak e Afganistan. • Mbi 90% e të pyeturve janë të mendimit që vendi ynë nuk i ka kapacitetet e duhura inanciare, materiale dhe menaxhuese për përballimin e fatkeqësive natyrore, akteve terroriste dhe ndonjë invazion potencial. • Nga përgjigjet e studentëve është interesant të vihet në dukje identiikimi i thuajse të gjithë kostove të mundshme nga integrimi në NATO, përfshi dhe kostot jo-inanciare. • Opinioni është i ndarë përgjysëm kur shtrohet çështja e ndonjë kërcënimi të mundshëm nga faktorë të brendshëm e të jashtëm. 33


Nga përgjigjet e marra, përforcohet më shumë ideja se ekziston një vakum informacioni në lidhje me burimet teknike, njerëzore, inanciare, organizative të integrimit në NATO (70% e të anketuarve pohojnë se ka mbulim në media lidhur me anëtarësimin në NATO, por megjithatë 80% e gjithë të pyeturve kanë interes të mësojnë më shumë). Nisur nga përgjigjet se në ç’fusha duan më shumë informacion, pjesa dërrmuese kërkojnë informacione të aspekteve ekonomike të integrimit. Kjo është besojmë edhe më e shprehur për publikun e gjerë që i mungon për më tepër dija në fushën ekonomike, sidomos lidhur me argumentet për kostot përkatëse të këtij proçesi. Në shumicën e rasteve, si media ashtu edhe politikanët e qeveritarët janë më të interesuar të lasin me hollësi për takime të suksesshme në kuadrin e NATOs, duke anashkaluar aspektet e faturës ekonomike të këtij proçesi. Intervisitimi duket na tërheq vëmendjen drejt një fakti tjetër domethënës, sidomos për klasën politike: përqindja e lartë e mbështetjes për anëtarësimin në NATO nga publiku, duhet marrë seriozisht dhe të bëhen të gjitha përpjekjet për t’u mbajtur, por gjithnjë mbi bazën e një publiku të ndërgjegjësuar, për kostot apo sidat që na presin nga anëtarësimi. Nga pikëpamja ekonomike, racionalja e integrimit në NATO për një vend kandidat, pra dhe për vendin tonë, duhet të jetë ofrimi i një mbrojtjeje e garantimi i një niveli sigurie sa më të lartë dhe/ose me shpenzime sa më të ulëta për mbrojtjen, pra me një kosto të përballueshme/përshtatshme anëtarësimi në Aleancë, krahasuar me mundësinë e mos-antarësimit.

KRITERET PËR ANËTARËSIM NË NATO Për të njohur sa do na kushtojë anëtarësia në NATO, duhet të ndalemi paraprakisht në kërkesat që duhet të plotësojë një vend kandidat që dëshiron të futet në këtë organizatë. Pra duhet të jemi të ndërgjegjshëm se me t’u pranuar, anëtarët e rinj do të gëzojnë të drejtat por dhe detyrimet e anëtarësimit, përfshi këtu dhe parimet, politikat, proçedurat e përshtatura nga vëndet e tjera anëtare të Aleancës. Sipas një studimi2, që paraqet një udhërrëfyes të detajuar për futjen e shteteve kandidate në Aleancë, parakushtet, eksplicite dhe implicite të pranimit në Aleancë, janë politike, ekonomike, ushtarake, përfshi dhe një argumentim racional mbi strategjinë e vetë NATOs. Kështu, vendet kërkuese duhet: a) të përfaqësojnë një sistem politik demokratik e të bazuar në ekonominë e tregut; b) të respektojnë të drejtat e njeriut dhe të minoriteteve; c) të kenë zgjidhur mosmarrëveshjet territoriale, etnike etj. me fqinjët dhe të jenë zotuar për zgjidhje paqësore të mosmarrëveshjeve në përgjithësi; d) të promovojnë stabilitetin dhe mirëqënien; e) të sigurojnë kontroll demokratik të forcave të tyre të armatosura; f) të kenë mundësinë dhe vullnetin të ofrojnë kontribute ushtarake në Aleancë dhe të sigurojë ndërveprueshmëri me forcat e tjera anëtare; 2) Nxjerre nga RAND report: “Study on NATO Enlargement, 2000-2015, Determinants and Implications for Defense Planning and Shaping”, by Thomas S. Szayna Defense Planning

34


g) të alokojnë një nivel të mjaftueshëm shpenzimesh për mbrojtjen që t’i lejojë aspiranteve të plotësojnë angazhimet për mbrojtjen kolektive në të ardhmen. Siç shihet, mund të konkludojmë se detyrimet janë politike, ligjore, organizative, teknike, të edukimit dhe të mbrojtjes, të përgatitjes së shërbimeve të inteligjencës dhe sigurisë për të punuar me Zyrën e Sigurisë së NATOs, si dhe kontributi i çdo shteti anëtar në buxhetin e përbashkët. Në momentin e hyrjes në Aleancë shtetet anëtare duhet t’i pranojnë këto detyrime në formën e një letre angazhimi, ku do përfshihen dhe afatet për përfundimin e reformave. Ato duhet të hartojnë programe vjetore kombëtare ku parashtrohen planet e reformave në pesë kapituj: çështjet politike dhe ekonomike, të mbrojtjes, burimet, të sigurisë dhe së fundi çështjet ligjore. Prandaj dhe diskutimi i këtij proçesi duhet të jetë publik dhe të zhvillohet në mënyrë transparente e profesionale, nga i gjithë spektri i shoqërisë shqiptare.

KOSTOT SHOQËRUESE DHE KRITERET PËR IDENTIFIKIMIN E NDARJEN E KOSTOVE Më poshtë do parashtrojmë disa nga kriteret që mund të përdoren në analiza të mëtejshme për ndarjen e kostove 3: A. Lidhja e kostove me masat dhe buxhetin e mbrojtjes

1. Kosto direkte ushtarake 2. Kosto indirekte, jo-ushtarake Më pas mund të ndërtohet një tabelë ku për secilin zë të kostove mund të vihen shënimet përkatëse sipas klasiikimeve vijuese: B. Ndarja e kostove sipas afatit

1. Afatshkurtër (deri në një 1 vit), 2. Afatmesme (1 - 5 vjet), 3. Afatgjata (mbi 5 vjet). C. Klasiikimi i kostove sipas shkallës së rëndësisë (1, 2, 3)

1 - kosto shumë të rëndësishme ose të domosdoshme, 2 - kosto të rëndësishme, 3 - kosto më pak të rëndësishme. Për secilën kosto gjykohet se kur do të jetë afati i kryerjes së saj në bazë të shkallës së rëndësisë. Ç. Ndarja e kostove sipas natyrës:

a) Investime, b) Kosto periodike. D. Mënyra e inancimit

I.

Buxheti i shtetit a) Ministria e Mbrojtjes, b) Ministri të tjera ose bashkëinancime me to, c) Pjesëmarrje të përbashkëta në projekte rajonale.

3) Në aneksin bashkëlidhur këtij punimi kemi paraqitur një model të ndarjes së kostove, ndonëse në kushtet e mungesës së të dhëave të sakta pë disa zëra.

35


II. Financime të huaja d) Ndihma e inancime nga organizata ndërkombëtare, e) Ndihma e inancime nga vënde anëtare të NATOs, f) Kredi të huaja, g) Investime të Huaja Direkte. Nga këto më tej mund të bëhet ndarja në: a) Kosto që gjenerojnë të ardhura për ekonominë në terësi , të cilat duhen analizuar për efektin e tyre neto (p.sh. ndërtime të qendrave stërvitore, poligoneve me irmat lokale nënkontraktuese ose kosto për akomodimin e trupave të NATOs gjatë stërvitjeve të përbashkëta, të cilat sjellin të ardhura për industrinë e turizmit, ushqimit etj.). b) Kosto që i shërbejnë dhe hyrjes për në BE (reformat në sistemin e drejëesisë,

c)

të policisë së shtetit, reformat në sistemin elektoral, masat në luftën kundër korrupsionit, traikimit ëe qënieve njerëzore, etj.). Kosto që do kryheshin nga ushtria dhe pa u futur në NATO (p.sh. kosto për transformimin, reformimin dhe modernizimin e ushtrisë apo rritjen e sigurisë kombëtare, etj.).

Sa kushton anëtaresia në NATO4?

Për këtë do ndalemi veçanërisht në analizën e kostove direkte të mbrojtjes dhe atyre indirekte, jo-ushtarake.

KOSTOT DIREKTE USHTARAKE Sipas raporteve të fundit të NATOs, problemet kryesore në fushën e mbrojtjes me të cilat përballet Shqipëria dhe vëndet e tjera aspirante, për plotësimin e standarteve të Aleancës dhe ku duhen përqëndruar dhe reformat në të ardhmen janë: a) Kapacitete të mangëta ose të pamjaftueshme për të siguruar mbrojtjen e sovranitetit të tyre. b) Nivel i ulët teknologjie, trajnimi dhe gatishmërie. Kjo bën që “kontributi i tyre ushtarak në 10 vitet e ardhshme, sipas ekspertëve ndërkombëtarë, të jetë minimal” 5. c) Buxhete ushtarake të limituara, për shkak të nivelit të zhvillimit ekonomik të këtyre vendeve. d) Mungesë të kapaciteteve ushtarake të afta për të vepruar në mënyrë autonome në misione paqeruajtëse në botë. Për të realizuar reformat e duhura në fushën e mbrojtjes, të cilat do shoqërohen me kosto relativisht të lartë për ekonomitë e sforcuara të këtyre vëndeve, duhet të vendoset një konsensus politik afat-gjatë mes të gjitha palëve. Në kostot direkte të mbrojtjes hyjnë të gjitha kostot që lidhen direkt me pranimin 4) Me kosto anëtarësimi kemi përdorur një koncept më të gjerë se thjesht shtimi i kostos nga kuota e anëtarësimit apo kosto të tjera që lidhen vetëm me anëtarësimin. Pra, anëtarësimin e kemi parë si proçes, para, gjatë dhe pas këtij akti. 5) “The road to Prague: New democracies want to join NATO” by R. Nicholas Burns, April 17, 2002

36


tonë në Aleancë si dhe gjithë reformat që do realizohen në sektorin e mbrojtjes për të arritur kapacitetet optimale të ndërveprimit me strukturat e NATOs dhe për të siguruar kontributin e vendit në detyrat e mbrojtjes kolektive e misionet e reja të NATOs. Këto kosto kryesisht përfshijnë: 1. Koston e anëtarësimit - kontributin në buxhetin e përbashkët të NATOs. 2. Kosto për përfaqësimin civil dhe ushtarak në NATO. 3. Kosto për angazhimet e trupave tanë në operacione të përbashkëta. 4. Kosto për pjesëmarrjen në aktivitete të përbashkëta të NATOs (seminare, konferenca, stërvitje të përbashkëta, roli si “vend mikpritës” etj.). 5. Mbajtjen e buxhetit të mbrojtjes në një nivel të caktuar, për të realizuar modernizimin dhe ristrukturimin e forcave të armatosura sipas standarteve të NATOs. 6. Kosto për zhvillime e përshtatje të infrastrukturës/territorit. 7. Kosto për rregullime ligjore, proçeduriale dhe organizative. Të gjitha këto kosto janë “një barrë” për taksapaguesit, por dhe për ekonominë, pasi përfaqësojnë kërkesa ndaj buxhetit të limituar të vendit, të caktuara për reforma të mbrojtjes, por që ndërkohë mund të pretendohet të ishin përdorur ndoshta me më efektivitet në fusha të tjera, të gjykuara si më të nevojshme si p.sh. në shëndetësi, arsim etj.

1. Kosto e anëtarësimit - kontributi në buxhetin e përbashkët të NATOs. Në zbatim të parimeve të inancimit të përbashkët dhe ndarjes së kostove, vëndet anëtare caktojnë burimet e tyre për funksionimin e Aleancës (lehtësirat për konsultime, vendimmarrje, zbatimin e programeve etj.). Vëndet anëtare të NATOs kontribuojnë me buxhetin e tyre kombëtar në aktivitetet e Aleancës në disa mënyra, ndër të cilat më kryesorja është vënia në dispozicion të NATOs e forcave të tyre të armatosura. Disa aktivitete të përbashkëta paguhen nga tre buxhete të administruara nga NATO: buxheti civil, ai ushtarak dhe programi i investimeve të sigurisë (SIP), të gjitha këto në formë kontributi individual të çdo vendi anëtar. Kostot për anëtarësimin janë kosto direkte dhe konsiderohen si kosto ekstra që kontribuojnë në tre buxhetet e lartpërmendura. Kontributet e çdo vendi në fondin e përbashkët negocjohen mes anëtarëve dhe bazohen në PBB për frymë të vendit, PPP dhe faktorë të tjerë. Zakonisht më pak se 0.5% e buxhetit të një vendi shkon si kuotë anëtarësimi në NATO. Shifrat jozyrtare në rastin e vendit tonë vlerësohen të jenë nga 300 mijë Euro 6, në 5 deri në 10 milionë Euro7. Fondi i përbashkët përdoret për përshtatjen e strukturave të NATOs në funksion të zgjerimit, përmirësimit të infrastrukturës ushtarake të vendeve të reja antare, për stacionimin e trupave të NATOs në territorin e tyre, për mbështetjen e anëtarëve të rinj në përmirësimin e sistemeve të tyre të mbrojtjes etj.

6) Ministri i Jashtëm i RSH 7) Nisur nga përvoja e disa vendeve të vogla si Estonia, të futura kohët e fundit në NATO

37


2. Kosto për përfaqësimin civil dhe ushtarak në NATO Për të realizuar komunikimin e duhur mes anëtarëve, konsultimet dhe vendimmarrjet e përbashkëta, çdo vend anëtar duhet të ketë një përfaqësim diplomatik dhe ushtarak të përhershëm në zyrat qëndrore të NATOs, si dhe përfaqësime të ndryshme me një personel të vlerësuar për Shqipërinë në rreth 80 persona maksimumi, nga të cilët 50% civilë, në agjencitë dhe komandat e ndryshme ushtarake të NATOs (deri në vitin 2012). Në këtë zë duhet të përfshihen shpenzimet për pagat, përitimet e tjera të këtij personeli në nivele të krahasueshme me vendet e tjera, kualiikimi e specializimi i personelit lidhur me STANANGs, si dhe kostoja për përgatitjen e kuadrove zëvendësues në ushtri. Këtu duhet të përfshihen dhe kostot për mbajtjen e delegacioneve të vendit dhe pritjen e misioneve ushtarake, të cilat përbëjnë një detyrim kombëtar. Sidoqoftë në këtë analizë, përsëri duhet të bëjmë netimin e veprimeve për gjithë ekonominë, pasi krahas kostove të identiikuara, kemi paralelisht dhe hapjen e 80 vendeve të reja të punës. 3. Kosto për angazhimet e trupave tanë në operacione të përbashkëta Siç e përmendëm dhe më parë, detyrimi kryesor i vendeve anëtare të NATOs është pjesëmarrja e trupave në misione dhe operacione të përbashkëta të NATOs, jashtë vendit. Shumica e forcave ushtarake dhe pajisjeve të vendeve anëtare janë në kontrollin dhe drejtimin kombëtar, por ato mund t’i vihen në dispozicion NATOs për detyra të veçanta ushtarake, në përputhje me objektiva të Aleancës. Pavarësisht nga ky fakt, shpenzimet për mbajtjen e këtyre trupave si dhe pajimet e tyre luftarake, trajnimi etj. inancohen nga buxhetet individuale të mbrojtjes së vendeve anëtare. Sipas burimeve të Ministrisë së Mbrojtjes, Shqipëria ka në dispozicion të NATOs për misione ndërkombëtare rreth 50% të trupave. Vendi ynë merr pjesë në operacione të ndryshme, të inkuadruara me kontigjentet e trupave të shteteve të tjera anëtare, me një kosto aktuale prej rreth 10 milionë Euro në vit, nga e cila ne mbulojmëe vetëm 20% të kostove operacionale, ndërsa pjesa tjetër përballohet nga aleatët. Objektivi është që gradualisht të rritet kontributi i forcave tona tokësore në 8 për qind, nga 5 për qind që është aktualisht (me 40 për qind rotacion) dhe të përballohen kostot operacionale në shkallë të plotë (100 për qind). Ky objektiv mund të arrihet atëherë kur forcat tona të jenë në gjendje të përballojnë detyra në mënyrë të pavarur (të funksionojnë si njësi autonome), duke rritur ndërveprueshmërinë me njësitë e tjera të NATOs. Kostoja e këtij zëri parashikohet që në një periudhë afatmesme të arrijë në rreth 80 milionë Euro në vit. 4. Kosto për pjesëmarrjen në aktivitete të përbashkëta të NATOs Këtu përfshihen kostot që lidhen me pjesëmarrjen e vendit në aktivitete të ndryshme të NATOs të tipit IPP (Programi i Partnershipit Individual) - në formë konferencash, seminaresh, stërvitjesh të përbashkëta etj. si dhe pjesëmarrja në komisionet/ komitetet e shumta të NATOs me personel të kualiikuar (përfshi dhe kosto kualiikimesh). Këto aktivitete deri tani kanë qënë deri në 70-80% të rimbursueshme nga vendet e NATOs. Në të ardhmen, duke u bazuar dhe në eksperiencën e anëtarëve 38


tëv rinj si Bullgaria e Rumania, pjesëmarrja jonë mund të kuizohet në nivelin më të domosdoshëm për efektivitet sa më maksimal të përitimeve që sigurohen nga këto përvoja. Njëkohësisht, në 3 vitet e fundit Shqipëria ka pritur si “vend mikpritës”, stërvitje me disa qindra pjesmarrës të forcave aleate. Vetëm për aktivitetet e IPP, pa llogaritur stërvitjet me trupa, kostoja totale vjetore llogaritet në rreth 200-300 mijë Euro. Sidoqoftë, mendojmë që për çdo kosto pjesëmarrjeje mund të nxjerrim një koeiçient përitimi nga trajnimet e njohuritë e përituara, duke vendosur prioritete në shpenzimet e kryera. Përveç vlerës së vendimarrjes në aktivitete të përbashkëta, ky vlerësim mund t’i shtohej listës së përitimeve në rast të një analize të plotë kostopëritimesh në NATO. Një mënyrë tjetër e trajtimit të kësaj çështjeje mund të ishte dhe përcaktimi i prioriteteve nga Ministria e Mbrojtjes lidhur me trajnimin, nëse duhet fokusuar në trajnimin e kuadrove të rinj apo konsolidimin e dijeve e specializimin e mëtejshëm të ushtarakëve të lartë. Po kështu, eiçiente mund të jetë dhe zhvillimi i kurseve të trajnimit të trajnerëve, që mund të kontribuojnë në uljen e kostove të kësaj kategorie, si dhe mundësimin e pjesëmarrjes në trajnime virtuale në distancë të tipit “e-learning”.

5. Madhësia e buxhetit të mbrojtjes Madhësia e këtij buxheti për vendet anëtare përcaktohet mbi bazë proporcionale, sipas madhësisë së ekonomisë së çdo vendi në raport me vendet e tjera, të burimeve teknike, ligjore, të sigurisë që disponon vendi si dhe kontributit të çdo vendi të ri anëtar në buxhetin e përbashkët të NATOs. Niveli jozyrtar, por i rekomanduar nga Aleanca, i madhësisë së buxhetit ndaj PBB është 2% 8. Pavarësisht burimeve të kuizuara, buxheti faktik i mbrojtjes së vendit tonë ka shënuar rritje në fund të vitit 2007, duke arritur në 162.6 milionë Euro ose 20 miliardë lekë që përfaqëson 1.82% të PBB në vend kundrejt 1.5% të PBB në 2006. Nëse krahasojmë në tabelën nr.1 9 buxhetet përkatëse në raport ndaj PBB të vendeve të Europës Qëndrore e Juglindore që i janë shtuar NATOs pas viteve 1990, në fund të vitit 2007 (parashikim), vetëm Bullgaria e tejkalon pragun e rekomanduar prej 2%. Duke ju referuar po të njëjtit burim të dhënash dhe të njëjtit vit, vërehet se pragu prej 2% i PBB është arritur vetëm nga 6 prej 26 vendeve të NATOs. Tabela Nr.1 Buxheti i Mbrojtjes (% ndaj PBB) 2007 (p) 1 Polonia 1.9 2 Hungaria 1.1 3 Republika Çeke 1.6 4 Sllovenia 1.6 8) CRS Report for Congress: Enlargement Issues at NATO’s Bucharest Summit by Paul Gallis, Coordinator, P. Belkin, C. Ek, J. Kim, J. Nichol, and S. Woehrel, Foreign Aairs, Defens e, and Trade Division, March 12, 2008 9) NATO-Russia Compendium of Financial and Economic Data relating to Defense, Table 4, compiled by Data Analysis Section, NATO International Sta, 20 December 2007

39


5 6 7 8 9 10 11

Letonia Lituania Estonia Republika Sllovake Bullgaria Rumania Shqipëria

1.7 1.3 1.6 1.7 2.3 1.9 1.82

Një hap pozitiv në drejtim të vlerësimit të kostove të integrimit në NATO është dhe hartimi nga Ministria e Mbrojtjes i Planit Afatgjatë të Zhvillimit (PAZH) të Forcave të Armatosura (PAZH) për periudhën 2007 - 2020. PAZH parashikon burimet e përballimit të detyrimeve të pritshme dhe kostove përkatëse nga integrimi në strukturat Euro-Atlantike, si dhe përcakton burimet e nevojshme për reformimin e modernizimin e forcave të armatosura, me synim krijimin e një force tërësisht profesioniste brenda vitit 2010 10. Në bazë të këtij dokumenti, Buxheti i Ministrisë së Mbrojtjes parashikohet të arrijë nivelet 2% të PBB në 2008 (sipas tabelës nr.2) dhe vazhdon të mbetet në po këto nivele deri në vitin 2020, duke supozuar të njëjtin nivel rritjeje të PBB çdo vit (rreth 6%) dhe inlacion 2-4%. Kështu, në fund të vitit 2008 buxheti i mbrojtjes pritet të arrijë 174.8 milionë Euro 11, duke u rritur gradualisht deri në 381.8 milionë Euro në fund të vitit 2020. Në mënyrë kumulative, për periudhën afatmesme (2007-2013) Shqipëria pritet të shpenzojë për modernizimin e sektorit të mbrojtjes 1,477.7 milionë Euro dhe 2,259.5 milionë Euro të tjera në periudhën 2013-2020, ose në total 3.7 miliardë Euro deri në vitin 2020. Tabela Nr.2 Programi afatgjatë i Zhvillimit të FA Programi Afatgjate i Zhvillimit FA

20,000

(2007-2020)

mil. Euro 420

18,000 16,000 320 14,000 12,000 10,000

220

8,000 6,000 120

PBB

4,000

Buxheti SU 2,000 0

20 2

0 0

7 2

0 0

8 2

0 0

9 2

1 0

0 2

1 0

1 2

1 0

2 2

1 0

3 2

1 0

4 2

1 0

5 2

1 0

6 2

1 0

7 2

1 0

8 2

1 0

9 2

2 0

0

10) Ministria e Mbrojtjes, Plani Afatgjatë i Zhvillimit të Forcave të Armatosura, 2007-2020. 11) Për lehtësi është përdorur kursi konstant 1 € = 123 Lekë

40


Meqë bëhet jalë për zotime para partnerëve dhe për të mos u gjendur përballë situatave të papritura, mendojmë se Ministria e Mbrojtjes në bashkëpunim me Ministrinë e Financave, duhet të hartojë dhe një skenar kontigjencë, me një analizë sensitiviteti për rastin më të keq (p.sh. nëse do kemi tejkalim të objektivit të inlacionit mbi 4% dhe rënie të ritmit të rritjes ekonomike). Kështu mund të kishim tre shifra të buxhetit një për skenarin optimist, dhe dy të tjera veçan për një skenar mesatar dhe një pesimist.

Struktura e buxhetit të mbrojtjes

Buxheti i mbrojtjes, nëpërmjet tetë programeve të mbrojtjes, do sigurojë realizimin e reformave të nevojshme për ristrukturim, modernizim të forcave të armatosura me sistemet, teknikat e pajisjet kryesore të ndërveprueshme me NATO-n (të kombinuara dhe të përputhura me to). Rezultati inal do të jetë krijimi i një force cilësore, të vogël, të pajisur mirë dhe me specializime të ngushtë “niche”, që do jetë e aftë të ndërveprojë me forcat e Aleancës në misione e detyra ndërkombëtare, duke siguruar “komplimentaritet” me to. Programet e luftimit, të mbështetjes së luftimit etj. përbëjnë mbi 66% të buxhetit të mbrojtjes, ndërsa trajnimet zënë afro 7% të totalit. Shpenzimet e modernizimit të mbrojtjes do rriten në mënyrë progresive nga 16% në 2007 në nivelet 25-30 % në 2013 dhe ruajtur këto nivele deri në 2020. Krahas rritjes në total të masës së shpenzimeve në investime, do të zbatohet një politikë e qartë për të rregulluar balancën e shpenzimeve ndërmjet modernizimit të sistemeve dhe pajisjeve dhe infrastrukturës që do i shërbejnë rritjes së sigurisë së vendit dhe vënies së saj në dispozicion të strukturave Euro-Atlantike, në rast interesi. Në programet e modernizimit të infrastrukturës së mbrojtjes përfshihen projektet e sistemit të integruar të vëzhgimit të hapësirës ajrore, projekte të rritjes së lëvizshmërisë me mjete të transportit tokësor, detar e ajror, ato të kontrollit, komunikimit e të transmetimit të të dhënave nëpërmjet sistemeve kompjuterike e të informacionit, zhvillimit të kapaciteteve të autonomisë, të mbrojtjes e mbështetjes së trupave, trajnimeve me simulatorë etj. Vlera totale e këtyre investimeve parashikohet të arrijë vleftën e rreth 395 milionë Euro. Do ishte me vlerë që studime më të thelluara të llogaritin më tej përitimet që do siguronte ekonomia e vendit dhe të nxirrej rezultati neto që do krijohej si rrjedhojë i këtyre investimeve: për biznesin vendas, i cili mund të gjendet në pozitat e nënkontraktuesit nga i. ushtria për realizimin e investimeve të ndryshme si p.sh. punime ndërtimi, shitje pajisjesh e pjesësh këmbimi për mjetet e transportit të ushtrisë, kryerjen e shërbimeve të montim-riparimit të anijeve etj.; ii. për frontet e reja të punës që do hapeshin në formën e punësimeve shtesë të përkohshme ose të përhershme; nga përdorimi i infrastrukturës dhe për qëllime civile në kohë paqeje, situata iii. emergjence, humanitare (operacione të kërkim-shpëtimit, evakuimit me 41


helikopterë) etj.; iv. nxitje të investimeve të huaja direkte; nxitjen e industrisë së turizmit etj. v. Nga struktura e paraqitur në tabelën nr. 3 në vijim, duket qartë një dominim i kostove të personelit dhe atyre operacionale e të mirëmbajtjes në masën mbi 72% të buxhetit për mbrojtjen. Ndryshimet e pritshme strukturore të shpenzimeve duke u bazuar në modelet e një numri vendesh anëtare të NATO-s do te konsistojnë nga: 1. Ulje graduale e shpenzimeve për personelin nga niveli ekzistues 53% nw 44% të buxhetit të mbrojtjes në vitin 2020. 2. Shpenzimet operacionale dhe të mirëmbajtjes do të qendrojnë në nivelet 19%. Tabela Nr.3 Struktura e Buxhetit (2007 – 2020) Struktura e Buxhetit

mil Leke

(2007-2020)

50.0 45.0 40.0

Pers oneli

Op.&Mirëm b

Infrastrukture

Kërkime

Pajis je

35.0 30.0 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

3. Shpenzimet për pajisjet do rriten nga 18% ne fund te 2007 në 32% në vitin 2020. 4. Shpenzimet për infrastrukturën (deri tani në përqindje të madhe të shpenzimeve për investime) do ulen gradualisht nga 10% në vitin 2007 në 5% të buxhetit të mbrojtjes në vitin 2020, me një ulje të fuqishme sidomos gjatë periudhës 2009-2010. 5. Shpenzimet për veprimtari kërkim-zhvillimi do mbeten në nivelin zero deri në vitin 2010, dhe më pas do arrijnë nivelin 2% të buxhetit vjetor të mbrojtjes. 42


Jemi të mendimit se duhet bërë një analizë edhe lidhur me këtë buxhet, sa i takon shpenzimeve që mund të çlirohen nga ulja e personelit të ushtrisë, të cilat mund të çojnë në periudhë afatgjatë në uljen e kostove operative e të përdoren në mënyrë eiçiente për përmbushjen e objektivave të ndërveprueshmërisë. Është interesante të vlerësohet kostoja neto që rezulton nga kalimi i ushtrisë nga një forcë e thirrur nën armë, në një ushtri moderne, cilësore e terësisht profesionale. Një kosto shoqëruese është dhe dalja papunë nga reforma e ushtarakëve (nga 11.02012 aktualisht në 10 mijë deri në 2010) dhe çështja e statusit të tyre. Meqenëse llogaritjet kryesore për këtë kategori bëhen nga Ministria e Mbrojtjes, mendojmë që dhe kjo kosto duhet të gjejë pasqyrim në këtë analizë si një zë i veçantë për buxhetin e shtetit, pavarësisht se nuk do jetë më zë i Ministrisë së Mbrojtjes. Në këtë mënyrë, kursimet që përitohen nga dalja në lirim e ushtarakëve duhet të nxirren për neto duke zbritur shpërblimin për pension të parakohshëm etj. Për të mos mbetur prapa, ndoshta në të ardhmen mund të shihet munëesia nga strukturat përkatëse të Ministrisë së Mbrojtjes, që të kërkohet dhe sigurohet pjesëmarrja në kërkim-zhvillime të nivelit rajonal, për çështje që i takojnë rritjes së sigurisë në rajon dhe përshtatjes e përpunimit të doktrinave ushtarake etj., si dhe bashkëpunime me akademinë ushtarake apo universitete të vendit dhe të huaja. Ministria e Mbrojtjes gjithashtu mund të kërkonte studime lidhur me përdorimin e metodave të modelimit matematik për të përcaktuar optimumin e numrit dhe strukturës së forcave të armatosura. Një model i tillë mund të transferohet nga eksperienca e vendëve të tjera si p.sh Bullgaria. Gjithashtu, një fushë interesante kërkimi mund të ishte rigjallërimi ose ngritja e një industrie në sektorin e mbrojtjes, duke shfrytëzuar plotësimin e nevojave speciike që mund të ketë Aleanca për to, si dhe avantazhet konkurruese që mund të paraqesë vendi ynë nga pikëpamja e kostove të ulta të fuqisë punëtore, pozicionit gjeograik etj. Deri tani Shqipëria ka përituar në mënyrë të konsiderueshme nga “knoë hoë” dhe një sërë asistencash teknike e inanciare bilaterale dhe multilaterale sidomos nga SHBA, e vende të tjera si Turqi, Itali, Greqi, Hollandë, etj., të cilat duhet të vazhdojnë të identiikohen në të ardhmen dhe të zbriten nga shumat e parashikuara për zërat e veçantë në buxhetin afatmesëm e afatgjatë.

6. Kosto për zhvillime e përshtatje të infrastrukturës (territorit) dhe realizimit të rolit të vendit pritës a) Infrastruktura e territori i vendit tonë (rrugët tokësore, detare, portet, aeroportet,

sistemi i telekomunikacionit, qendrat operacionale, depot e municioneve, poligonet stërvitore apo poligone për qitje, rrjeti i furnizimit me energji etj.), si dhe shërbime të ndryshme ndihmëse si logjistika, akomodimi, furnizimi me karburant etj. duhet të vihen, në rast nevoje, në dispozicion të Aleancës për misione të ndryshme. Të gjitha kostot për përmirësimet e kësaj infrastrukture dhe shërbimet e tipit “suport nga vendi pritës”, të cilat duhet të riformatohen sipas standarteve të Aleancës, do të përballohen nga vendi ynë, me përjashtim të rasteve kur këto objekte përfaqësojnë 12) Sources: 2008 CIA World Factbook; Military Balance 2008; Forecast International

43


interesa strategjike për Aleancën dhe kjo e fundit investon nga fondi i përbashkët. Programi SIP mund të inancojë në bazë të interesave deri në 2/3 e investimeve për infrastrukturën e vendeve të reja anëtare. Këto kosto duhet patjetër të identiikohen sa janë dhe të përfshihen në llogaritje. Por përveç anës së shpenzimeve, disa prej këtyre kostove mund të shërbejnë si burime gjenerimi të ardhurash për industrinë vendase të turizmit, të transportit, ushqimit, telekomunikacionit etj., duke ndikuar në rritjen e PBB në vend. Madje ka vende si Bullgaria që kanë llogaritur dhe shumëzuesin e rritjes së PBB në përqindje për çdo rritje të përqindjes së buxhetit të mbrojtjes ndaj PBB, një detyrë kjo që munde të realizohet në bashkëpunim me universitetet tona. Ndoshta kjo përbën një pistë tjetër për t’u ndjekur në të ardhmen, në rast të një analize më të thelluar. b) NATO pritet të imponojë edhe pjesëmarrjen e vendit tonë në një numër sistemesh apo nismash mbrojtëse, të cilat kanë kosto të konsiderueshme. Kështu mund të përmendim projektet për shkëmbime informacioni e të dhënash për kontrollin e hapësirës ajrore (ASDE), për integrimin e sistemeve të zbulimit e lajmërimit ajror (NATINEADS), patrullimit ajror etj., të cilat përfshijnë investime në hardware, software, infrastrukturë, personel, trajnim të tyre etj. Për shumë prej këtyre investimeve ekziston mundësia e ndarjes së inancimit sipas marrëveshjeve rajonale me vendet fqinje, anëtare të NATOs. Gjithashtu, disa prej projekteve për përmirësimin e infrastrukturës mund t’u jenë dhënë me konçesion të huajve, të jenë objekt i inancimeve të huaja të organizmave ndërkombëtare si BERZH, Banka Botërore, Banka Europiane e Investimeve, BE, USAID etj. Prandaj është e nevojshme të bashkërendohet dhe me Ministritë e tjera si ajo e Ekonomisë, Transportit etj. për të evituar mbivendosjet e planiikimet e pasakta. Edhe këtu problemi përsëri nuk duhet trajtuar i shkëputur, pasi duhet të jemi të ndërgjegjshëm që investimet në zgjerimin e përmirësimin e infrastrukturës në shumicën e rasteve sjellin përitime dhe për fusha të tjera të ekonomisë, një ndër të cilat është prurja e investimeve të huaja, zhvillimi i sektorit të turzimit, ulja e kostove të transportit për eksportet e shpërndarjen e prodhimit vendas, uljen e ekonomisë informale (në rast të forcimit të kontrolleve e parandalimit në kui të traiqeve) etj. c) Pjesë e veprimeve që duhet të ndërmarrë Shqipëria në rolin e vendit pritës, për garantimin e një territori të sigurtë për stacionimin e trupave të NATOs në rast nevoje, është edhe eliminimi gradual i municioneve, pajisjeve e armatimeve të rënda kineze e ruse, të cilat për shkak të vjetërsisë dhe gjëndjes jashtë standarteve të pranuara nga Aleanca përbëjnë rreziqe potenciale për sigurinë dhe kredibilitetin e NATOs gjatë operacioneve të saj në vendin tonë. Kujtojme si kosto shtesë edhe publicitetin negativ brenda dhe jashte vendit si dhe kostot sociale e humane që erdhën si rrjedhojë e mungesës së kontrollit të duhur ndaj proçesit të demontimit. Sipas të dhënave të Ministrisë së Mbrojtjes mbeten akoma rreth 90 mijë ton municione të cilat duhet të asgjësohen (apo neutralizohen) me nje kosto inanciare të përllogaritur në vlerën e afro 30 milionë Euro. Sidoqoftë, duke ditur se Ministria e Mbrojtjes mund të sigurojë të ardhura nga shitja e tyre në formë skrapi, nga përshtatja e shitja e armëve luftarake si armë gjahu etj, përsëri vlen të jepen të ardhurat e pritshme dhe të nxirret rezultati neto i këtyre 44


operacioneve. Ndërkohë kosto të tjera që s’duhen neglizhuar janë edhe ndikimet negative në mjedis e ato sociale të këtyre veprimeve (shprehja në terma monetare e dëmeve të mundshme sociale që i krijohen popullatës nga shpërthime aksidentale - rasti i Gërdecit, kosto nga kontaminimet e ujit, ajrit në zonat pranë këtyre depove etj.), si dhe kostot që kanë të bëjnë me rregullimin ligjor të tregtisë, kontraktimit, ushtrimit të kontrollit për demontimin, liçensimin e këtyre aktiviteteve, për të evituar përsëritjen e situatave të ngjashme në të ardhmen.

7. Kosto për rregullime ligjore, proçeduriale e organizative Në këtë nëngrup do të hynin të gjitha shpenzimet që lidhen me masat organizative, proçeduriale, rregullimet e ndryshme ligjore e rregullative qe duhet të kryhen si rrjedhojë e sigurimit të përputhshmërisë me kërkesat, detyrimet e standartet e NATOs. a) Kosto për përmirësimin e vazhdueshëm të legjislacionit ushtarak në fushën e mbrojtjes, në përputhje me kërkesat e modernizimit të sektorit sipas kërkesave të Aleancës, përgjigjes ndaj llojeve të reja të sidave, krizave të emegjencës etj. b) Kosto për programe të përmirësimit të kontrollit demokratik të mbrojtjes nga Qeveria dhe Parlamenti. Ndoshta kjo duhet shoqëruar me dërgimin e më shumë antarëve të Parlamentit në aktivitete të përbashkëta në kuadrin e NATOs (seminare, konferenca, etj.), për të rritur interesin e tyre në këtë fushë si politikëbërës e vendimmarrës legjislativë. Ndërkohë duhen parashikuar dhe kostot për hartimin nga pikëpamja rregullative e proçedurave për diskutimin, miratimin dhe kontrollin e dokumenteve bazë strategjikë të mbrojtjes nga Parlamenti, në cilësinë e organit suprem për kontrollin demokratik të ushtrisë dhe të mbikëqyrësit legjislativ të forcave të armatosura 13. Një nënzë i veçantë në këteëkategori do të ishte dhe kostoja e organizimit të programeve të transparencës e dialogut të hapur të zyrtarëve të Ministrisë së Mbrojtjes me parlamentarët për çështjet e sigurisë dhe mbrojtjes së vendit, si dhe me publikun e gjerë lidhur me avantazhet dhe kostot e proçesit të integrimit në NATO, gjë që do të rriste shkallën e gatishmërisë së vendit e publikut për anëtarësim të sukseshëm në NATO. Nuk do të ishte as në përitimin e NATOs dhe as në atë të vendit tonë një hyrje e papërgatitur në Aleancë. c) Krijimi i strukturave funksionale organizative sipas eksperiencave nga vendet e përparuara në rajon dhe modeleve të NATOs për proçeset e blerjeve, caktimin e organeve përkatëse përgjegjëse dhe kontrolluese. Në mënyrë të veçantë, do duhej të përmirësohen sipas praktikave më të mira, blerjet e armatimeve, duke përcaktuar rregullat për standartizimin, kodiikimin, vërtetimin e cilësisë së tyre, rregullat për transportin, ruajtjen e nxjerrjen jashtë përdorimit të armatimeve të vjetra. ç) Kosto për përgatitje rregulloresh, ligjesh, standartesh, procedura pune etj. për 13) 165 DSCFC 2007, Rev.1 - “The three Adriatic aspirants: capabilities and preparations”, Chapter III Albania, 29, by Sverre Myrli (Norway), Rapporteur. Në këte raport ngrihen kritika për një mbikeqyrje të dobët e thjesht “në letër” të mbrojtjes nga Parlamenti shqiptar si dhe për ushtrimin e dobët të funksioneve të kontrollit.

45


prokurimin publik të mjeteve, pajisjeve, shërbimeve për ndërtim, ngritje, zgjerim e përmirësime të infrastrukturës, furnizim me karburant të mjeteve ushtarake tokësore,

detare, ajrore etj., shërbimet e mirëmbajtjes së këtyre mjeteve, nivelet e inspektimit e ruajtjes së depove ushtarake, rregullore për planiikimin, kontrollin e organizimin e funksioneve të logjistikës ushtarake. P.sh. në shërbimet e ndërtimit duhen parë mundësitë e harmonizimit si me standartet për ndërtime deposh, qendrash stërvitore e godinash të zbatuara nga NATO, por ndoshta dhe me ato të BE, nëse ka të tilla. Po kështu, kosto suplementare mund të jenë dhe hartimi, miratimi dhe zbatimi i rregulloreve e procedurave për marrjen me qera për përdorim të përkohshëm për nevojat e ushtrisë të aktiveve tregtare (p.sh. mjete të transportit), të cilat duhet të plotësojne standarte të caktuara. d) Kosto për përmirësimin e nxjerrjen e rregullave për liçencimin e kompanive nënkontraktore, kontrollin e eksporteve të pajisjeve e armatimeve, vendosjen e çertiikatës së origjinës, caktimit të mënyrës së paketimit, etj.

FINANCIMI I BUXHETIT TË MBROJTJES Nga shtjellimi i mësipërm burimet e inancimit të integrimit në strukturat EuroAtlantike për shpenzimet e lidhura me mbrojtjen mund të ndahen në burime të brendshme (kombëtare) dhe të jashtme/të huaja në varësi të faktit nëse mbulohen nga buxheti i vendit tonë apo sigurohen nga burime të huaja. Nga lloji i inancimit, burimet mund të ndahen më tej sipas kategorive më poshtë: A. Buxheti i shtetit a) Financime 100% nga fondet e Ministrisë së Mbrojtjes. b) Bashkëinancime me Ministri të tjera (si p.sh. e Transportit, Telekomunikacionit, METE etj. për projekte të përbashkëta infrastrukture etj.). c) Të ardhura të siguruara nga shitja e aktiveve të Ministrisë së Mbrojtjes si p.sh. godina, depo, armatime të rënda e pajisje etj. d) Të ardhura të siguruara nga aktivitete ndihmëse të Ministrisë së Mbrojtjes si p.sh. dhënie me qera objektesh në zotërim, shërbime për të tretët (nëse ka) etj.

B. Financime të huaja a) Ndihma e asistencë nga vende anëtare të NATOs (p.sh. nga SHBA, Itali etj.). b) Bashkëinancime me vende të tjera në kuadrin e marrëveshjeve e projekteve rajonale (p.sh. me Kroacinë, etj.). c) Investime nga fondi i përbashkët i NATOs, programi SIP. d) Ndihma e inancime nga organizata ndërkombetare (nëse ka të tilla). e) Kredi të huaja (p.sh për projekte e zgjerime të infrastrukturës, përmirësime e rehabilitime të porteve etj.). f) Investime të huaja direkte (dhënie me koncesion i aeroporteve ushtarake etj.).

46


Mjaft prej vendeve të reja anëtare të Aleancës (Polonia, Bullgaria etj.) kanë përituar nga buxheti SIP dhe programe të tjera për mbështetjen e vëndeve më pak të zhvilluara në shifra deri në 2/3 e buxhetit të investimeve për modernizimin e infrastrukturës etj. Sipas Aktit të Konsolidimit të Lirisë së NATOs në 2007, në buxhetin e planiikuar për vitin 2008 parashikohen shpenzime asistence për vendet kandidate të NATOs (përfshi vendin tonë), ku parashikohen fonde për transferimin pajisjeve të tepërta të mbrojtjes, edukimin dhe trajnimin ushtarak, asistencën e huaj ushtarake për stërvitje të përbashkëta, rritjen e shkallës së ndërveprueshmërisë etj. Vetëm SHBA parashikojnë të angazhojnë në këtë kuadër 12 milionë US$ gjatë vitit 2008 dhe 30 milionë të tjera US$ për periudhën 2008-2012 14. Identiikimi i burimeve të inancimit sipas mënyrës së lartpërmendur do shmangte parashikimet e përsërituara në total për buxhetin e vendit, si dhe do rriste eiçencën e proçesit të planiikimit.

KOSTOT INDIREKTE JO-USHTARAKE Siç e trajtuam dhe më sipër, anëtarësimi në NATO nuk është thjesht një vendim politik me rëndësi vetëm për mbrojtjen. Ka një sërë dimensionesh të tjera të integrimit në NATO, përveç atyre politike dhe ushtarake, eksplicite ose implicite, që i trajtuam si pjesë të detyrimeve të një vendi për proçesin e integrimit. Bashkëpunimi ekonomik është një ndër aspektet e shprehura në mënyrë të drejtpërdrejtë në Traktatin e Washingtonit. Ekziston një marrëdhënie e ngushtë midis sigurisë dhe bashkëpunimit ekonomik, të cilat janë përcaktuar që në Planin Marshall, i cili synonte krijimin e një mjedisi më të mirë sigurie dhe zhvillimi ekonomik. Pra, siç e pamë edhe tek detyrimet e NATOs, hyrja në Aleancë nuk duhet të merret lehtë nga vendet kandidate, pasi ato duhet të heqin dorë nga praktikat e korrupsionit, autoritarizmit, mosrespektimit të ligjit, abuzimit me votën e lirë të zgjedhësve, të lejimit të deformimeve në treg, të shkeljes së të drejtave të minoriteteve, të lirive të individit dhe të shtypit etj. Bashkimi me Aleancën kërkon nga vendet kandidate vullnetin e duhur politik dhe kapacitetet e nevojshme për zbatimin e reformave të vështira, të përkthyera këto në kosto të ndryshme veç atyre ushtarake . 1. Kostot politike . Ka mjaft argumente/polemika lidhur me pakësimin e sovranitetit të një kombi dhe nënshtrimin e tij ndaj vendimeve kolektive të sigurisë të ndërmarra nga Aleanca. Megjithatë, mendojmë që në rastin e Shqipërisë ky argument nuk gjen terrenin e duhur, pasi në kushtet e sotme të kërcënimeve të shumëishta jokonvencionale, për një vend të vogël me burime të kuizuara inanciare e për rrjedhojë dhe ushtarake, do të ishte i pamundur garantimi i sigurisë së vendit, duke u mbështetur vetëm në forcat e veta. Ky argument do të përforcohej më tej nëse do të krijohej një skenar i kostove të kërkuara për arritjen e sigurisë, në rast të mungesës së mbrojtjes kolektive nga Aleanca. Një kosto tjetër do të ishte humbja e mbështetjes së publikut për partinë në pushtet, si rrjedhojë e angazhimeve të trupave tanë në zona të rrezikshme në botë, në kuadrin 14) Congressional Budget Ofice Cost Estimate, S. 494 NATO Freedom Consolidation Act of 2007, March 9, 2007. Included in Senate Committee Report 110-34.

47


e misioneve të NATOs. P.sh. Sllovakia dhe Italia nën presionin e publikut u detyruan të tërhiqnin trupat e tyre nga Iraku, ndërsa vende të tjera si Polonia ulën numrin e trupave. Kroatët i trembën anëtarësimit për shkak të frikës së largimit të turistëve të huaj, e lidhur kjo me arsyetimin e vendosjen së bazave të NATOs në këtë vend. Këto kosto do bëheshin më të prekshme dhe më të ndjeshme, në raste të vrasjes së mundshme të pjesëtarëve të forcave në Irak etj. Më tej, për shkak të rreshtimit me Aleancën, Shqipëria duke qënë një vend i vogël dhe pak i mbrojtur, mund të perceptohet si një vend me i ekspozuar nga sulmet terroriste, një kosto potenciale kjo e përmendur dhe nga rezultatet e anketimit. Shqipëria është konsideruar nga organizmat ndërkombëtare si një vend me probleme ligjore dhe institucionale, të cilat shpesh e kanë patur burimin në luftën e egër që zhvillohet mes palëve në arenën politike të vendit. Plotësimi sa më shpejt i standarteve të BE-së, NATOs etj. për proçesin zgjedhor dhe reformën juridike përbën një kosto shtesë të imponuar nga përmbushja e kritereve të anëtarësimit në NATO, ndonëse kjo i shërben disa qëllimeve. Reformat e thella në sistemin juridik psr rritjen e eiçencss, zbatimin e ligjit, eleminimin e ndsrhyrjeve politike dhe rritjes ss transparencss ns sistemin legjislativ, psrbsjns kosto ts tjera ts kstij proçesi. 2. Kostot ekonomike. Pavarësisht nga sukseset makroekonomike, duke qënë një vend ku 25% e popullsisë jeton nën pragun e varfërisë, me shpërpjestime të thella të shpërndarjes së pasurisë, me një deiçit të lartë të llogarisë korrente, të kushtëzuar mjaft nga dërgesat e emigrantëve, Shqipëria nuk e ka të lehtë të angazhojë burimet e veta të kuizuara inanciare për qëllime të sigurisë, sipas standarteve të NATOs. Kosto të tjera ekonomike do të jenë ato që lidhen me kryerjen e reformave në përgjithësi, jo vetëm në kuadrin e NATOs, por edhe të BEsë. Të tilla mund të përmendim kostot e ristrukturimit e liberalizimit të mëtejshëm të ekonomisë, të nxitjes së biznesit, sanksionimin e saktë të të drejtave të pronësisë, privatizimet në ekonomi, përmirësimet në sistemin e sigurimeve shoqërore, reformat në shëndetësi dhe arsim etj. Si rezultat i ushtrimit të një kontrolli më të fortë të kuijve tokësore e detare, pritet të reduktohen dukshëm ekonomia joformale (që zë nga 40-60% të ekonomisë), të ardhurat nga tregtia e paligjshme, narkotikët etj. pasi do pritet rruga për traikimet, kontrabandën etj. Në realitet, vendi do të humbasë një burim të fshehur të rritjes ekonomike, por do të itojë një tjetër mjaft të rëndësishëm: besimin dhe sigurinë e investitorëve të huaj, futjen në NATO, bashkëpunimin rajonal dhe shpresojmë edhe anetarësimin në BE. Pra, kostoja që paguajmë mendojmë që tejkalohet nga përitimet e shumta të pritshme. 3. Kostot sociale. Lufta kundër korrupsionit, krimit të organizuar, traikimit të armëve, narkotikëve dhe qënieve njerëzore është konsideruar si sida më e madhe e çdo qeverie në Shqipëri, pasi përbën një nga problemet kryesore sociale për vendin. Transparency International në indeksin e përceptimit të korrupsionit për vitin 2007 e rendit Shqipërinë si vendin e fundit në Europën Qëndrore, ose në vendin e 105 nga 175 vende. Pavarësisht nga programet e mira të qeverive dhe premtimet e zhurmshme, mund të themi se kjo ka qënë një betejë tashmë e humbur për të gjitha Qeveritë. Pikërisht për të adresuar masa konkrete dhe serioze në sektorët e 48


administrimit të tatim-taksave e doganave, administratës publike, kontrollin më të mire të kuijve, në sistemin e drejtësisë, zbatimin e ligjit etj. duhen angazhuar një sërë kostosh të tjera. Reforma në sektorin e mbrojtjes do të çojë në uljen e numrit të forcave të armatosura. Për këtë në buxhet do të shtohen kosto për sigurimet shoqërore të kësaj kategorie, programe shtesë për t’i riintegruar në punë etj. 4. Kosto për infrastrukturën. Siç është përmendur më lart, integrimi në strukturat Euro-Atlantike nënkupton krijimin e të gjitha kushteve të parshtatshme par kryerjen e aktiviteteve ta përbashkëta me vendet e Aleancës në territorin e vendit tonë. Koncepti i sigurisë kombëtare nënkupton dhe shfrytëzimin e infrastrukturës civile të vendit për nevojat e NATOs dhe këto brenda një periudhe të shkurtër kohore. Përmirësimet në infrastrukturën rrugore, energjitike, telekomunikacionit etj. nënkuptojnë gjithashtu kosto shtesë. Është e rëndësishme të theksojmë se të gjitha kostot e parashtruara më lart si psh. ato lidhur me reformat juridike, zgjedhore, ekonomike, të infrastrukturës etj. do të kryheshin nga vendi ynë në mënyrë të pavarur nga kërkesat për anëtarësim në NATO. Shumë prej tyre do bëhen dhe me mbështetjen e donatorëve të huaj. Impakti i reformave të kryera vlen për gjithë ekonominë, pavarësisht nëse hyjmë ose jo në NATO. Çdo reformë e shprehur në terma monetare i shërben njëkohësisht qëllimit të përbashkët të integrimit sa më shpejtë në BE, zhvillimit ekonomik të vendit dhe ruajtjes së stabilitetit makroekonomik. E vetmja gjë që ndryshon është shpejtësia e realizimit të këtyre ndryshimeve, prandaj dhe i kemi quajtur kosto indirekte të integrimit në NATO. Të gjitha këto kosto mund të konsiderohen të rikuperueshme, pasi ato lidhen dhe me pranimin tonë për në BE. Si konkluzion, kthimi i investimeve për reformat e NATOs është i shumëishtë, nëse llogarisim kontributet në kohë për stabilizimin e institucioneve, thithjen e IHDve, rritjen e sigurisë në vend dhe me rezultante në rritjen e performancës makroekonomike, etj. Për më tepër, ato do na japin mundesinë e afrimit më shumë me BE, pasi shumë prej kritereve e parimeve për anëtarësim, sidomos në fushën politike janë të përbashkëta ose plotësuese të njëra-tjetrës duke krijuar sinergji. Kjo është vërtetuar tashmë gjerësisht nga përvoja e gjithë vendeve, që janë pranuar në NATO dhe në BE gjatë dekadës së fundit. Së fundi, le të ndalemi shkurt në atë çfarë do ndodhte sikur vendi ynë të mos hynte në NATO. Në kushtet e një mjedisi si Ballkani me probleme të paqarta kuijsh, konlikte etnike, kërcënimet nga rrjeti i terrorizmit, traikantëve etj., Shqipëria do të duhej të investonte vetë për mbajtjen e ushtrisë, garantimin e sigurisë etj. Realizimi i kësaj detyre nuk do ishte e lehtë, përkundrazi do kërkonte një kohë shumë të gjatë (ndoshta 15 vjet pa ndihmën e NATOs) për të siguruar një sistem minimal sigurie. Strategjia e ndjekur në mënyrë të pavarur nga NATO mund të mos ishte e duhura, duke llogaritur mungesën e ndihmës së specializuar, të asistencës teknike, të informacionit, inteligjencës, infrastrukturës e trajnimeve të siguruara deri tani nga aleatët në kuadrin e partnershipit. Përvoja e Polonisë, Bullgarisë etj. (vënde më të mëdhenj dhe me kapacitete teknike, inanciare, etj. disa herë më të mëdha se ato të vendit tonë), tregojnë se planet e tyre të pavarura të modernizimit e transformimit 49


të ushtrisë vështirë se mund të arriheshin në rrugë individuale pa ndihmën e NATOs. Po kështu, dhe rezultatet për krijimin e sigurisë (jo në cilesinë e garantuar nga NATO) në mënyrë të pavarur nga NATO, do të kërkonin një periudhë më të gjatë kohe (10-15 vjet) për t’u realizuar. Normalisht, dhe në skenarin e një analize për vendin tonë, kostot për transformimin në vetvete të sektorit të mbrojtjes, duhet t’i zbriten shpenzimeve të NATOs, pasi ato do kryheshin domosdoshmërisht dhe pa shpresën për anëtarësim në Aleancë. Pra, dhe varianti i garantimit të sigurisë pa NATOn në vendin tonë nuk justiikohet as nga ana ekonomike.

KONKLUZIONE Objektivi ynë në këtë punim nuk ishte llogaritja e plotë dhe përfundimtare e kostove që shoqërojnëe proçesin e para dhe pas anëtarësimit në NATO, por më shumë hapja e një debati publik lidhur me këtë çështje. Transparenca dhe debati duhet të shoqërojnë proçesin e integrimit në strukturat Euro-Atlantike, pasi mbështetja për të do të jetë reale dhe më e plotë në një periudhë shumë më afatgjatë (pavarësisht nga rezultatet e anketimit që konkludon se aktualisht mbi 90% e shqiptarëve e mbështesin këtë proçes).

50


ANEKS: PASQYRË PËRMBLEDHËSE PËR KOSTOT E MATSHME TË PROÇESIT Kostot direkte që lidhen me mbrojtjen

Vlefta (minmax) ne mil. Euro

Afatet

1. Derdhje në fondin e përbashkët të NATOs

min 5 max 10 mil. Euro

vjetore

min.16 max 80 mil. Euro

rritet gradualisht

1.1. ushtarak 1.2. civil 1.3. infrastrukturë

2. Angazhime në operacione jashtë vendit 8% të forcave tokesore 40% përgatitje për rotacion mbulimi 100% me buxhetin tonë

3. Pjesëmarrja në aktivitete të NATOs

me rritje graduale

a. IPP, seminare, konferenca (120 - 300 në vit) b. roli si host country (70-80% të rimbursueshme deri tani) c. stervitje të përbashkëta me trupa

? 0.2 - 0.3

d. pjesëmarrja e stait tonë në komitetet e NATO

?

?

(s'kemi njerez duhen dhe trajnime?)

4. Shpenzime personeli a. përfaqësim i përhershëm civil-ushtarak në strukt. e NATOs (60-80 veta, 50% civile - rroga, beneite si anëtarët e rinj) b. trajnim e specializim i kuadrove c. pergatitja e kuadrove zevendesues ne ushtri ne vazhdimesi d. përgatitja e trupave të FA për rritjen e ndërveprueshmërise me NATO e. përmbushja e STANAGs (1300)

duhen arritur në ?

numrin optimal (max.)

?

deri ne 2012 dhe më pas do parashikohen periodike deri në 2020

? ? ?

përkthime manualesh, përshtatje, shtypja, botimi trajnimi - kosto lektorësh (të huaj/vendas) plus akomodimi

5. Ndryshime strukturore (referoju 5/1) a. planet e modernizimit të ushtrisë (shko tek 5/1) b. territori (zhvillime infrastrukture)

51


6. Zhvillime/përshtatje infrastrukture a. sistemi telekomunikacionit në dispozicion të NATOs (porte, aeroporte, hekurudha, autostrada, rrugë tokesore) b. poligone stervitore, qendra operacionale/depo armatimi/ vendkomanda, depo municionesh, instalime ushtarake etj. c. shërbime informacioni, përpunimi, drejtimi, furnizim karburanti (të karakterit Host Nation Support)

7. Përfshirja në sisteme/nisma mbrojtëse të përbashkëta 7.1. Kontrolli i hapesirës ajrore a) Patrullimi ajror (Air Policing) b) ASDE (shkëmbimi i të dhënave me Itali, Greqi) hardware, software, infrastruktura, personeli, trajnimi c) NATINEADS - sisteme zbulim, lajmërim, mbrojtje ajrore faza 1 - krijim infrastrukture për marrjen e të dhënave faza 2 - blerje radarësh 3 copë

me marreveshje me të tjere (të shihen formulat për ndarjen e kostove) falas per ne investime, kosto ikse, vjetore dhe variabël projekt me faza

deri në c' vit?

koston > se ASDE

kosto në varësi

75 mln

të kohës

8. Eleminimi i municioneve të vjetra Eliminimi i municioneve të teperta (90 mije ton, kosto 500$/ton)

45 mil. USD

Sa do arkëtohen nga demontimi, shitja e tankeve/ armatimeve kineze,

?

shitja si skrap? 5/1. Projektet/programet e modernizimit I. Informacioni dhe vëzhgimi (projektet e Sistemit të Integruar të Vëzhgimit Kombëtar - SIVK, sistem unik për marrje, përpunim e shkëmbim informacioni) a) Sistemi i Integruar i Vëzhgimit të Hapësirës Detare

52

Total 395 milione Euro

18 milione USD,

illon në 2007, mbaron në 2009


b) Sistemi Vëzhgimit të Hapësirës Ajrore, integron hapësirën tonë ajrore në Sistemin e Integruar të Aleancës, mundësisht me projekte alternative rajonale.

rreth 75 mil. Euro

periudhë afatmesme, deri në 2011

b) Mjete të transportit ajror - prioritet pajisja me 12-14 helikopterë për operacionet e transportit, kërkim-shpëtimit, evakuimit, mbështetjes trupave në luftim.

Kosto për copë: 15 - 35 mil. USD, Kosto totale: 300 - 500 mil USD

Përfundimi projektit gjatë 2013-2015.

c) Mjete të transportit detar - mbrojtja e ujërave territoriale, zbatimi ligjshmërisë në det, ruajtja e mbrojtja e mjedisit, operacione kërkim-shpëtimi. Në periudhën aftmesme - 4 anije patrulluese e infrastruktura për prodhim/riparim/mirëmbajtje (ndertim kantjeri montim-riparimi).

Kosto totale 33 mil. Euro. Qeveria Holandeze mbulon rreth 1/3 e kostos.

Projekti përfundon brenda vitit 2011

Kosto totale 40 mil. Euro

periudhe afatmesme

çdo vit rreth 500 milionë lekë

deri në vitin 2010

c) Projekti për sistemet e zbulimit taktik dhe radiozbulimi

II. Komandim- Kontroll- Komunikim- Kompjuter dhe Informacion (C4I) III. Lëvizshmëria/mjetet kryesore të transportit (projekte për zhvillimin e mjeteve kryesore të transportit) a) Mjete të transportit tokësor.

d) Transportuesit e Blinduar - blerje e rreth 40 makinave të blinduara 4 anije patrulluese e infrastruktura për prodhim, riparim dhe mirëmbajtje (ndertim kantjeri montimriparimi.

IV. Mbrojtja dhe mbështetja e trupave Kompletimi i plotë i FA me pajimet individuale

V. Stërvitja dhe trajnimet (projektet e simulatorëve · a) Simulatoret, kompletimi me sistemet, pajisjet elektronike e infrastruktura përkatëse b) Hartimi i një master plani qenra sterviore, poligone etj.

VI. Rritja e fuqisë së zjarrit (modernizimi me armë të lehta individuale)

akoma në fazë studimi, rreth 3-5 milione Euro ?

Në periudhën afatshkurtër 2007-2010,

?

53


BIBLIOGRAFIA -

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

54

Ministria e Mbrojtjes, Plani Afatgjate i Zhvillimit te Forcave te Armatosura, 2007-2020 RAND report: “Study on NATO Enlargement, 2000-2015, Determinants and Implications for Defense Planning and Shaping”, by Thomas S. Szayna Defense Planning “The road to Prague: New democracies want to join NATO” by R. Nicholas Burns, April 17, 2002 CRS Report for Congress: Enlargement Issues at NATO’s Bucharest Summit by Paul Gallis, Coordinator, P. Belkin, C. Ek, J. Kim, J. Nichol, and S. Woehrel, Foreign Aairs, Defense, and Trade Division, March 12, 2008 NATO-Russia Compendium of Financial and Economic Data relating to Defense, Table 4, compiled by Data Analysis Section, NATO International Sta, 20 December 2007 2008 CIA World Factbook; Military Balance 2008; Forecast International Study on NATO Enlargement, 1995 NATO Croatia in the New Millennium: Toward EU and NATO Membership, Ivo Sanader, Mediterranean Quarterly, Winter 2005 165 DSCFC 2007, Rev.1 - “The three Adriatic aspirants: capabilities and preparations”, Chapter III Albania, 29, by Sverre Myrli (Norway), Rapporteur. Congressional Budget Ofice Cost Estimate, S. 494 NATO Freedom Consolidation Act of 2007, March 9, 2007. Included in Senate Committee Report 110-34. Vilnius University, Institute of International Relations and Political Science, Baltic States Membership in the ËEU and NATO: Links, Problems and Perspectives, “NATO-EAPC Research Felloëship” 1998-2000, by Ramunas Vilpisauskas NATO’s Enlargement and the Costs for Bulgaria to Join NATO, Final Report Euro-Atlantic Partnership Council-NATO Individual Fellowship, 1999-2001, I. Mladenova, E. Markova Costs of the Polish Integration with the Euroatlantic Structures, P. Wieczorek and K. Zukrowska, Copenhagen Peace Research Institute, Working Papers 11•1997, Ëarsaë, March 1997 The Costs of Expanding NATO Alliance, Congressional Budget Ofice (CBO), March 1996. “Economic beneits for Bulgaria for joining NATO”, October 2001, Institute for Liberal Studies in cooperation ëith Employers Association of Bulgaria. North Atlantic Treaty, “29” Art.5, 1949


55

NATO-IDM-shqip

Recommend Documents