TATLONG BERSYON NG MGA ARAL SA 'KARTILYA NG KATIPUNAN' 1. ORIHINAL NA PAGKAKASULAT NI EMILIO JACINTO 2. UNANG POPULAR NA BERSYON (may salin sa English) 3. LALONG PINASIMPLENG BERSYON: MADALING MAINTINDIHAN, NAPAKAHIRAP NAPAKAHIRAP ISABUHAY 1. ANG MGA ARAL NG KATIPUNAN SA ORIHINAL NA 'KARTILYA' NI EMILIO JACINTO (Tunay na Pamagat: "Sa May Nasang Makisanib sa Katipunang Ito") Ang kabuhayang hindi ginugugol sa isang malaki at banal na kadahilanan ay kahoy na walang lilim, kun di damong makamandang. Ang gawang magaling na nagbubuhat sa pagpipita sa sarili, at hindi talagang nasang gumawa ng kagalingan, ay di kabaitan. Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawang gawa, ang pagibig sa kapua at ang isukat ang bawat kilos, gawa't pangungusap sa talagang katuiran. Maitim man at maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao'y magkakapantay: mangyayaring ang isa'y higtan sa dunong, sa yaman, sa ganda..., ngunit di mahihigtan sa pagkatao. Ang may mataas na kalooban inuuna ang puri sa pagpipita sa sarili; ang may hamak na kalooban, inuuna ang pagpipita sa sarili sa puri. Sa taong may hiya, salita'y panunumpa. Huwag mong sayangin ang panahun: ang yamang nawala'y mangyayaring magbalik; ngunit panahung nagdaan na'y di na muli pang magdadaan. Ipagtanggol mo ang inaapi; kabakahin ang umaapi. Ang taong matalino'y ang may pagiingat sa bawat sasabihin, at matutong ipaglihim ang dapat ipaglihim. Sa daang matinik ng kabuhayan, lalaki ay siyang patugot ng asawa't mga anak: kung ang umaakay ay tungo sa sama, ang pagtutunguhan ng inaakay ay kasamaan din. Ang babai ay huwag mong tignang isang bagay na libangan lamang, kun di isang katuang at karamay sa mga kahirapan nitong kabuhayan; gamitan mo nag boong pagpipitagan ang kaniyang kahinaan, at alalahanin ang inang pinagbuhatan at nagiwi sa iyong kasanggulan. Ang di mo ibig na gawin sa asawa mo, anak at kapatid, ay huag mong gagawin sa asawa, anak at kapatid ng iba. Ang kamahalan ng tao'y wala sa pagkahari, wala sa tangus ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagkaparing kahalili ng Dios, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa: wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking gubat at walang nababatid kun di ang sariling wika, yaon may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaon di nagpapaapi't di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan. 1
Paglagalap ng mga aral na itoat maningning na sumikat ang araw ng mahal na Kalayaan dito sa kaabaabang Sangkapuluan, at sabugan ng matamis niyang liwanag ang nangagkaisang magkakalahi't magkakapatid na ligayang walang katapusan, ang mga ginugol na buhay, pagud, at mga tiniis na kahirapa'y labis nang natumbasan. (Kung lahat ng ito'y mataruk na ng nagiibig pumasuk at inaakala niyang matutupad ang mga tutungkulin, maitatala ang kaniyang ninanasa sa kasunod nito.) (aplikasyon ng pagpapasok sa Katipunan ===============================================
2. POPULAR NA BERSYON NG MGA ARAL NG 'KARTILYA' (Nilikha ng Kamalaysayan noong Hulyo 1992 para sa Katipunan, Sandaan!; salin sa English ng yumaong Paula Carolina Santos-Malay) 1. “Ang buhay na hindi ginugugol sa isang malaki at banal na kadahilanan ay kahoy na walang lilim, kundi (man) damong makamandag." (A life that is not dedicated to a noble cause is like a tree without a shade or a poisonous weed.) 2. "Ang gawang magaling na nagbubuhat sa paghahambog o pagpipita sa sarili (paghahangad na makasarili), at hindi talagang nasang gumawa ng kagalingan, ay di kabaitan." (A deed lacks nobility if it is motivated by selfinterest and not be a sincere desire to help.) 3. "Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawang-gawa, ang pag-ibig sa kapwa at ang isukat ang bawat kilos, gawa't pangungusap sa talagang katuwiran." (True piety consists of being charitable, loving one's fellowmen, and being judicious in behavior, speech and deed.) 4. "Maitim man o maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao'y magkakapantay; mangyayaring ang isa'y hihigitan sa dunong, sa yaman, sa ganda; ngunit di mahihigitan sa pagkatao." (All [persons] are equal, regardless of the color of their skin. While one could have more schooling, wealth or beauty than another, all that does not make one more human than anybody else.) 5. "Ang may mataas na kalooban, inuuna ang (dangal o) puri kaysa pagpipita sa sarili; ang may hamak na kalooban, inuuna ang pagpipita sa sarili sa puri." (A person with a noble character values honor above selfinterest, while a person with a base character values self-interest above honor.) 6. "Sa taong may hiya, salita'y panunumpa." (To a [person] of honor, his/her word is a pledge.) 7. "Huwag mong sayangin ang panahon; ang yamang nawala'y mangyayaring mag balik; ngunit panahong nagdaan na'y di na muli pang magdadaan." (Don't waste time; lost wealth can be retrireved, but time lost is lost forever.) 8. "Ipagtanggol mo ang inaapi; kabakahin (labanan) ang umaapi." (Defend the oppressed and fight the oppressor) 9. "Ang taong matalino'y ang may pag-iingat sa bawat sasabihin; matutong ipaglihim ang dapat ipaglihim." (The wise man is careful in all he has to say and is discreet about things that need to be kept secret.) 10. "Sa daang matinik ng buhay, lalaki ang siyang patnugot ng asawa at mga anak; kung ang umaakay ay tungo sa sama, ang pagtutunguhan ng inaakay ay kasamaan din." (Ang simula nito'y obserbasyon sa ugnayan ng babae at lalaki sa panahon ng Katipunan; para sa kasalukuyan, ang katumbas nito ay ang sumusunod: "Sa daang matinik ng 2
buhay, ang mga magulang ang patnugot ng mag-anak; kung ang umaakay ay tungo sa samâ, ang pagtutunguhan ng inaakay ay kasamaan din.") (In the thorny path of life, the man leads the way and his wife and children follow. If the leader goes the way of perdition, so do the followers.) 11. "Ang babae ay huwag mong tingnang isang bagay na libangan lamang, kundi isang katuwang at karamay (ng lalaki) sa mga kahirapan nitong buhay; gamitin mo nang buong pagpipitagan ang kanyang (pisikal na) kahinaan, at alalahanin ang inang pinagbuhatan at nag-iwi sa iyong kasanggulan.” (Never regard a woman as an object for you to trifle with; rather you should consider her as a partner and helpmate. Give proper considerations to a woman's frailty and never forget that your own mother, who brought you forth and nurtured you from infancy, is herself such a person.) 12. "Ang di mo ibig gawin (ng iba) sa asawa mo, anak at kapatid, ay huwag mong gagawin sa asawa, anak at kapatid ng iba." (Don't do to the wife, children and brothers and sisters of others what you do not want done to your wife, children and brothers and sisters.) 13. "Ang kamahalan ng tao'y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagkaparing kahalili ng Diyos, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa: wagas at tunay na mahal na tao, kahit lakinggubat at walang nababatid kundi ang sariling wika, yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri, yaong di nagpa paapi't di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan." (A (person's) worth is not measured by his/her station in life, neither by the height of his nose nor the fairness of skin, and certainly not by whether he is a priest claiming to be God's deputy. Even if he is a tribesman/tribeswoman from the hills and speaks only his/her own tongue, a (person) is honorable if he/she possesses a good character, is true to his/her word, has fine perceptions and is loyal to his/her native land.) 14. "Paglaganap ng mga aral na ito, at maningning na sisikat ang araw ng mahal na kalayaan dito sa kaaba-abang Sangkapuluan at sabugan ng matamis niyang liwanag ang nangagkaisang magkakalahi't magkakapatid, ng ligayang walang katapusan, ang mga ginugol na buhay, pagod, at mga tiniis na kahirapa'y labis nang matutumbasan." (When these teachings shall have been propagated and the glorious sun of freedom begins to shine on these poor islands to enlighten a united race and people, then all the loves lost, all the struggle and sacrifices shall not have been in vain.) ================================================
3. MADALING MAINTINDIHAN, NAPAKAHIRAP ISABUHAY Lalong pinasimple pang bersyon na nilikha para sa Aklat na KARTILYA NGAYON! Ang mga Landasin ng Bagong Pagtitipon, Tugon sa mga Hamon ng Ating Panahon, 2007. Nilikha upang ang pagkakasulat ni Emilio Jacinto ng orihinal sa "malalim na Tagalog" ay di magamit na dahilan sa pagtanggi ninuman sa Mga Aral ng Katipunan. Ang buhay na di iniuukol sa isang malaki’t banal na mga layunin ay parang puno na walang lilim, at kung gayo’y walang silbi, o kaya’y parang damong makamandag at nakakapinsala pa nga. Gumawa ka man ng mabuti, kung para naman makapagyabang lang o magpatampok ng sarili mo, hindi pa rin kabaitan iyan. Ang tunay na kabanalan ay pagkakawanggawa, ang pagmamahal sa kapwa, at pagiging makatuwiran sa bawat iniisip, sinasabi at ginagawa. Maitim man at maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao’y magkakapantay. Maaaring ang isa’y mahigitan sa yaman, sa dunong o sa ganda, pero hindi mahihigatan sa pagka-tao. 3
Sa taong marangal ang kalooban, mas importante ang karangalan at puri kaysa paglilingkod sa sarili; sa may hamak na kalooban, mas importante ang paglilingkod sa sarili kaysa sa puri.Kung ang tao’y hindi walanghiya, ang bawat sinasabi niya’y isang sumpa. Huwag tayong magsasayang ng panahon. ‘Pag yaman ang nawala, pwede pa ring maibalik, pero ‘pag panahon ang nagdaan na, di na ‘yan dadaan pa ulit. Ipagtanggol ang inaapi; labanan ang nang-aapi.Ang taong matalino ay maingat sa bawat sasabihin; matutong ilihim ang dapat mong ilihim.Kung ng umaakay o namumuno ay tumutungo sa kasamaan, doon din tutungo ang inaakay niya o pinamumunuan. Ang babae ay hindi libangan lang. Pantay silang katuwang at karamay ng lalaki sa mga hirap ng buhay. Isaalangalang mo nang may paggalang ang anumang ipinagpapalagay na kahinaan ng kababaihan, at laging tandaan na ang iyong ina na nagsilang at nag-aruga sa iyo noong sanggol ka pa lang ay isa ring babae. ‘Pag di mo gustong gawin ng iba sa mahal mo, ‘wag mong gagawin sa mahal ng iba. Ang kamahalaan ng tao ay wala sa pagkahari o pagkapari, wala sa tangos ng ilong o kaputian ng mukha, wala sa mataas ng katayuan sa lipunan. Wagas at tunay na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nalalaman kundi sariling wika, ‘yong may magandang asal, mapagkakatiwalaan ang sinasabi, may mara-ngal na kalooban, di nagpapaapi at di nakikiapi, iyong marunong magdamdam at marunong magmahal sa lupang tinubuan. Paglaganap ng mga aral na ito at kapag sumikat na ang Araw ng Kalayaan dito sa kawawa nating Sangkapuluan at sabugan na ng matamis niyang liwanag ang nagkaisang magkakalahi at magkakapatid ng ligayang walang katapusan, ang lahat ng inialay na buhay at pagod at mga tiniis na sakripisyo para sa bayan ay ganap nang matutumbasan.
4
