GENEL İŞLETME Yrd. Doç. Dr. Hasan ALKAN
İletişim: SDÜ SD Ü Or Orma mann Fakü Fakült ltes esii Do Doğu Kampüsü/Isparta e-mail:
[email protected]; Tel:2113152 Tel :2113152
ÖNEMLİ NOT: Ders materyali olarak kullanılan ve öğ öğrencilerimizin kullanımına sunulan ders sunular ının hazırlanmasında kullanılan bilgilerin tamamı öğretim üyesi taraf ından üretilmiş üretilmiş bilgiler değ değildir. Bu amaçla bir çok kaynaktan yararlanılmıştır. Bu kaynaklardan bazılar ı şu şekildedir. Modern İşletmecilik İşletmecilik (İ (İsmet MUCUK) İşletme İşletme (Ali AKDEMİ AKDEMİR), Genel İşletm İşletmecil ecilik ik Bilgil Bilgileri eri (Halil (Halil CanCan- Doğ Doğan TUNCER-D Y AYHAN) İşletme İşletme Bilimlerine Giriş Giriş (Şerif Şİ erif ŞİM MŞEK) ve Benzer İ Benzer İçerikli Çeş Çeşitli Kitaplar • • •
• •
ÖNEMLİ NOT: Ders materyali olarak kullanılan ve öğ öğrencilerimizin kullanımına sunulan ders sunular ının hazırlanmasında kullanılan bilgilerin tamamı öğretim üyesi taraf ından üretilmiş üretilmiş bilgiler değ değildir. Bu amaçla bir çok kaynaktan yararlanılmıştır. Bu kaynaklardan bazılar ı şu şekildedir. Modern İşletmecilik İşletmecilik (İ (İsmet MUCUK) İşletme İşletme (Ali AKDEMİ AKDEMİR), Genel İşletm İşletmecil ecilik ik Bilgil Bilgileri eri (Halil (Halil CanCan- Doğ Doğan TUNCER-D Y AYHAN) İşletme İşletme Bilimlerine Giriş Giriş (Şerif Şİ erif ŞİM MŞEK) ve Benzer İ Benzer İçerikli Çeş Çeşitli Kitaplar • • •
• •
Bu ders kapsamında ele alacağımız konular: Ekonomik yaş yaşam, iş işletme letme ve temel temel kavraml kavramlar ar (Tercih, (Tercih, k ıtlık, ölçüt, ihtiyaç, fayda, ekonomi, ekon. etkinlikler, mal-hizmet, üretim, İşletme, İşletme, iş işletme ve giriş girişim ayır ımı vb.) •
İşletmenin İşletmenin tanımı ve temel kavramlar ı, özellikleri, amaçlar ı, İşletmenin İşletmenin fonksiyonlar ı , araçlar ı, iş işletme ve giriş girişim ayr ımı, işletme bilim dalının diğ diğer bilimlerle olan iliş ilişkileri, vb., •
İşletmenin İşletmenin dış çevresi ve ekonomik yapı içindeki yeri,
•
İşletme İşletme çeş çeşitleri Ekonomik yapı bak ımından, çalışma konular ı bak ımından ndan,, huk hukii yap yapılar ı bak ımından, vb. farklı sınıflandırmalar •
•İşletmenin kuruluş çalışmalar ı •İşletme büyülüğü •Kuruluş yeri •Yönetim, •Üretim,
Not: konularda derslerde öğrencilerin durumuna göre ekleme ya da çıkar ımlar olabilecektir.
•pazarlama, • Finasman, •Halkla ilişkiler, ve diğer konular
Konu:1 Ekonomik yaşam, işletme ve temel kavramlar (Tercih, k ıtl ık, ölçüt, ihtiyaç, fayda, ekonomi, ekon. etkinlikler, mal-hizmet, üretim, İşletme, i şletme ve giri şim ayır ımı vb.)
EKONOMİ BİLİMİ NASIL DOĞMUŞTUR ??? Ne işe yarar ?
TERCİH VE KITLIK ==> ==> İKTİSADİ SORUN
İnsanoğlunun ihtiyaçlar ının sonsuzdur.
Buna kar şın bu ihtiyaçlar ı giderecek mal ve hizmetler ve bunlar ın üretildiği kaynaklar k ıtt ır.
K ıtlık Bulunabilen kolay ya da güç elde edilebilen fakat insanlığın tüm ihtiyaçlar ını kar şılayabilecek kadar çok olmayan mallar için kullanılır. Kaynaklar kendilerine duyulan ihtiyaca göre k ıt duruma düşmektedir. K ıtlık özelliğinin en önemli belirtisi mal veya hizmetin bir fiyat ının olmasıdır. Hiçbir ekonomik külfete katlanılmadan sahip olunan mallar ekonomik
mal özelliğini yitirmektedir (serbest mal) örnek: soluduğumuz hava
Tercih (Karar) Alternatifler seçilmesidir.
(seçenekler)
arasından
en
uygunun
Kaynaklar ın k ıt olması insanlar ı sürekli olarak karar verme noktasına getirmektedir.
Örneğin; bir aile ısnırlı olan bütçesi ile sınırsız olan ihtiyaçlar ının ancak bir bölümünü temin edebilir. Bu nedenle hangi ihtiyacının öncelikle tatmin edilmesi gerektiği, bütçenin bu ihtiyaçlar arasında nasıl dağıtılacağı, vb. birer karar (tercih=seçim) sorunudur Örnek: Susuz bir insanın susuzluğunu gidermesi için su içmesi veya kola içmesi veya gazoz içmesi, vb. Örnekte de görüldüğü gibi k ıt olan kaynakların kullanımında bir çok alternatifle karşılaşılmaktadır. Bu alternatiflerin sağlayacağı faydalar ve katlanılacak maliyetleri genelde bir birlerinden farklıdır. KARAR SORUNU
Ölçüt ( Kriter) En iyi alternatifin seçimi amacıyla ya da kar şılaştır ılması amacıyla kullanılan araçlara ölçüt ( kriter) denir. Örnek : Sabah saatleri karnınız aç. 10000 YTL’niz var. Bu parayla günü tamamlamak zorundasınız. Ve bugün ekonomi dersiniz var 5000 YTL olan ders kitabını almanız gerekiyor. Arkadaşlar ınız ak şam bir kafede okey oynayalım diyor.
Bu noktada hangi tercihler yapılabilir? Bu tercihleri neye göre yaptınız*
İşletme yönetiminde de karar vericiler bazı ölçütleri kullanır mı?
İHTİYAÇ İnsanlar ın işlerinde herhangi bir şeye duyduklar ı eksikliktir. Giderildikleri sürece doyum ve zevk ve tatmin edilemedikleri zaman de ızdırap veren duygulardır. Ör:Soğuktan donan birisinin birisinin yeme ihtiyacı
s nma ihtiyacı; aç olan
ı ı
farklı açılardan İhtiyaçlar sınıflandırılabilmektedir. Örneğin;
farklı
şekillerde
Zaruri ihtiyaçlar ve Zaruri olmayan ihtiyaçlar Veya Adi ihtiyaçlar ve Lüks ihtiyaçlar Veya Devamlı ihtiyaçlar ve Geçici ihtiyaçlar,
Açlıktan ölmek üzere olan bir insanla Küresel ısınma, özgürlük, sevgi, felsefe, kendini yetiştirme, sinemalarda oynayan filmler, vb. konularda tamin edici bir konuşma yapmak mümkün müdür?
İhtiyaç kavramını ilk defa bilimsel bir biçimde ele alı p inceleyen Maslow ihtiyaçlar ı önem sırasına göre düzenlemiştir
Fizyolojik İhtiyaçlar (Açlık, susuzluk, giyinme )
Güvenlik İhtiyaçları (Güvenlik, Koruma, Yangın Söndürme, radyal lastikler)
Sosyal İhtiyaçlar (Sevgi, ait olma, iletişim, dernekler, klüpler, aile)
Saygınlık İhtiyaçları (Statü, kabul edilme, saygı duyulma, lüks oto, mücevher, konserler, tablolar)
Özgerçekleştirim İhtiyaçları (Kişisel gelişme, sanat kurslar ı, 40ından sonra üniversite eğitimi)
Ülke nüfusumuzun büyük bir k ısmının temel fizyolojik ihtiyaç düzeyinde olduğunu söylemek mümkün müdür?
Bir konut sahibi olma, iş güvenliği arama, sosyal güvenlik önlemleri, vb. hangi ihtiyaç grubu içinde yer alabilir? Bir arkadaş, bir sevgili, bir üyelik vb. hangi ihtiyaç grubu içinde yer alabilir?
Diğer ihtiyaç gruplar ına ilişkin örnekler geliştirebilir misiniz?
İhtiyaçların Özellikleri •Sayıca sınırsızdır. İhtiyaçlara gün geçtikçe yenileri eklenmektedir . Örnek: Bir zamanlar bilgisayar bizim için ihtiyaç değildi; ama, şimdi ihtiyaç. •Tatmin edildikçe şiddetleri azalmaktadır. Örnek: Susuzluk ihtiyacı içilen bir bardak sudan sonra azalacakt ır. •İkame özellikleri vardır. İhtiyaçlar birbirlerinin yerlerine geçebilirler. Örnek : Susuzluğumuzu su yerine kola içerek giderebiliriz. Tereyağı yerine margarin kullanmak nasıl açıklanabilir? •İhtiyaçlar ın şiddeti birbirlerinden farkl ılık gösterir. Kişilerin ihtiyaçlar ı belle alanlarda diğerlerinden farklıdır. Buna ihtiyacın şiddeti denir.
Örnek : Evimizde bir buzdolabının olmaması ile bir VCD’mizin olmaması aynı derecede bir eksiklik yaratmaz.
Fayda: Mal ve hizmetlerin ihtiyaçlar ı doyurma (tatmin etme) özelliğine fayda denir. İktisat dilindeki fayda ile halk dilindeki fayda birbirinden farklıdır. İ ktisatta fayda denildi ğ i zaman bir mal veya hizmetin ihtiyacı tatmin etti ğ ini dü şünürüz. Örne ğ in, içki, sigara, vb. genel olarak halk taraf ından zararl ı kabul edilmesine ra ğ men bunlar bazı ki şilerin ihtiyaçlar ını tatmin etti ğ i için iktisadi anlamda faydal ıd ır.
Doğa, enerji, su orman, vb.
Sınırlı kaynaklar
Ev araba, televizyon, rekreasyon, vb.
Sınırsız ihtiyaçlar Denge sağlanabilir mi? Nasıl?
EKONOMİK İNSAN
İhtiyaçların şiddetini ölçebilen bunları sıraya koyabilen ve sağlayacağı faydayı azami k ılacak şekilde elindeki k ısıtlı imkanları bu kaynaklara dağıtabilen insandır. SİZ BU TANIMLAMAYA GİR İYOR MUSUNUZ? (Biraz önceki tercihleri de dikkate alarak bu soruyu cevaplayınız)
EKONOMİ VE EKONOMİK OLAYLAR (ETK İ NLİKLER)
Ekonomi; “İnsan davranışlar ından hareket ederek k ıt kaynaklar ın ihtiyaçlar ın en yüksek düzeyde tatminini sağlayacak şekilde kullanılmasına ışık tutacak kurallar ı bulma bilimidir.” Ekonomi: ekonomik etkinlikleri inceleyen bir bilimdir.
Ekonomik etkinlik: Bireyin ve toplumlar ın ihtiyaçlarla kaynaklar arasında bir denge oluşturmak amacıyla gerçekleştirdikleri etkinliklerdir.
Her türlü ekonomik olayın temelinde 3 eylem söz konusudur. Bunlar;
•Uygulanabilir seçenekler geliştirmek •Bu seçenekleri birbiriyle kar şılaştırmak •Bunlardan birisini seçip uygulamak Hangi amaçla kullanılırsa kullanılsın ekonomik faaliyetlerin temelinde insan ihtiyaçlar ının mümkün olan en az kaynak kullanımı ile kar şılanmasıdır.
MAL VE HİZMET Mal: Geniş anlamda ihtiyacımızı gideren her türlü araca mal denmektedir. Bir şeyin mal olma özelliğini kazanabilmesi için;
İhtiyacı giderme özelliğinin olması, K ıt olması, Elde edilmesi için üretim faktörlerinden en az birisinden harcanması, Fiyatının olması gerekir. • • •
•
Bu açıklamalara göre hava bir ekonomik mal mıdır?
Hava bir ekonomik mal değildir. Böyle mallara serbest mallar denir.
Hizmet: Ekonomik mallar yalnızca somut olan maddi varlıklar ı içermezler İhtiyaçlar ı gidermeye yönelik olarak kişilerin meydana getirdikleri faydalar ve hizmetler de ekonomik mal kapsamına girerler.
Örneğin, öğretmenin faaliyeti, ormanlar ın rekreasyonel katk ılar ı, vb.
MALLAR HAMMADDELER
ARA MALLAR
NİHAİ MALLAR
.........Odun............................kereste................................mobilya.......... .......Tohum............................. ara mal yok ........................fidan...............
Görüldüğü gibi bu sınıflandırmada bazen ara mal olmayabilir.!!!!!!! HAMMADDE NEDİR? ARAMAL NEDİR? NİHAİ MAL NEDİR?
Hammaddeler: Aramallar veya nihai mallar ın üretiminde kullanılan mallardır. Örnek veriniz!!!!!!! Aramallar: Öteki mallar ın üretiminde kullanılan belirli ölçüde işlem görmüş mallardır. Örnek veriniz!!!!!!! Nihai mal: Doğrudan ihtiyaçlar ı kar şılama veya yatır ım isteklerini kar şılama özelliğinde olan mallardır. Örnek veriniz!!!!!!!
Bir başka sınıflandırma şu şekildedir. MALLAR
TÜKETİM MALLARI
DAYANIKLI TÜKETİM MALLARI
DAYANIKSIZ TÜKETİM MALLARI
YATIRIM MALLARI
Tüketim malları: Doğrudan doğruya ihtiyaçlar ı gideren mallardır. İhtiyaçlar ı giderirken tükenen mallara dayanıksız tüketim mallar ı, tükenmeyen ve varlığı uzun süre devam eden mallara da dayanıklı tüketim mallar ı denir. Örnek: yakacak odun (???????). Buzdolabı (???????), vb.
Yatırım malları: Doğrudan ihtiyaçlar ı gidermek amacıyla talep edilmeyen fakat öteki mallar ın üretimi için kullanılan mallardır. Ör: makinalar, binalar, taşıtlar, vb.
Bu genel ifadelerin yanında mal ayırımında kesinlik yoktur. Örneğin, Motorlu testere kişi içi,n düşünülürse tüketim malı, işletme için düşünülürse yatır ım malıdır.
ÜRETİM Üretim fayda meydana getirmektedir. Başka bir anlatımla, k ıt mallar ın miktar ve faydalılık derecesini arttırmak için yapılan tüm çabalardır.
ÜRETİM NASIL GER ÇEKLEŞİR Bu konu ilerde ayrı bir başlık altında ayrıntılı olarak işlenecektir.
Fayda meydana getirerek Üretim şu şekillerde ortaya çıkabilir: Malların şekil ve yapılarını değiştirmek. Ör: Pamuk ipliğinden pamuklu kumaş üretilmesi, Buğdaydan un üretimi, orm. Ürünlerinden mobilya yapımı •
Malların bulunduğu yeri değiştirmek. (yer faydası) Ör: Domatesin Antalya’dan İstanbul’a götürülüp orada pazarlanması •
Malların arzında zaman değişikliği yapmak. Ör: Elmanın soğuk hava deposunda depolanarak y ıl boyunca kullanılabilmesi , yaz aylar ında kömür talep edilmemesine rağmen üretilir ve depo edilir Neden? •
•Hizmet meydana getirmek. Ör: doktorluk, avukatlık, turizm danışma bürolar ı, garsonluk •Mülkiyet değişikliği Ör: K ıraç bir tarlanın fabrika kurulması amacıyla satın alınması, Bir malın toptan satıcıdan parakente satıcıya geçmesi, SİZDE HER BİR ÜRETİM BİÇİMİ İÇİ N ÖRNEKLER DÜŞÜNÜNÜZ!
ÜRETİM FAKTÖRLER İ ÜRET İ M FAKTÖRLER İ SATICILAR
NAK İ T G İ R İŞİ ORMAN İŞLETMESİ
MAL + H İ ZMET ÇIKI Ş I
NAK İ T ÇIKI Ş I TEDAR İ K FONKS İ YONU
ALICILAR
ÜRET İ M FONKS İ YONU
PAZARLAMA FONKS İ YONU
Üretim; üretim faktörlerinin bir fonksiyonudur.
ÜRETİM FAKTÖRLER İ
Toprak (doğa) Emek, Sermaye ve Girişim
• • • •
(DOĞA) TOPRAK Orijinal bir üretim faktörü (Yani İnsan taraf ından oluşturulmamıştır) olan toprak •İşletmeye kuruluş yeri teşkil eder ve •Yapısında bulundurduğu maddelerle üretime katılır. Üretimleri toprağa dayalı işletmeler için ürününün üretildiği yetişme ortamıdır.
Toprağı Diğer Üretim faktörlerinden ayıran temel nitelikler nelerdir? Eleştirilere açık olmakla birlikte Ricardo’ya göre •Toprağın oluşumuna insanın katk ısı olmamıştır •Toprak düzeyi sınırlıdır. Uzun dönemde bile arttır ılamaz
EMEK Orijinal bir üretim faktörü olan emek; mal ve hizmet üretmek amacıyla harcanan insan çabasıdır.
Özellikleri •Hareket yeteneği azdır. Neden? •Depo edilemez Neden? •Emek düzeyi kolaylıkla arttır ılamaz Neden? •Kişilerin psikolojik kökenli seçimlerine bağlıdır Neden? Nasıl?
SERMAYE (KAPİTAL) Orijinal olmayan bir üretim faktörüdür. Doğa ve emek faktörlerinden sonra ortaya ç ıkmış bir faktördür. Kapital; servetin üretimde kullanılan bölümüdür. Yani; üretim amacıyla kullanılan üretilmiş mallardır.
Kişiler açısından kapital nedir?
İşletmeler açısından kapital nedir? Kişi açısından kapital........ev; işletme açısından kapital .....fabrika, makine, vb., SİZDE ÖRNEKLER VER İ NİZ....
kaynağına göre ikiye ayr ılmaktadır; •Öz sermaye, •Dış kaynaklı sermaye
Kullanım biçimine göre de iki farklı şekilde değerlendirilmektedir; •Sabit sermaye •İşletme sermayesi (döner sermaye)
GİR İŞİM Orijinal olmayan aktif bir üretim faktörüdür. A. Marshall’dan itibaren üretim faktörü olarak kabul edilmeye başlamıştır. Doğal kaynaklar ın, emeğin ve kapitalin varlığı zorunlu olarak bir üretimle sonuçlanmamakta bu üretim faktörlerinin biraraya getirilmesi, yönlendirilmesi ve örgütlenmesi gerekmektedir.
