Edukimi

Prof. Prof. Asoc. Asoc . Dr Dr.. Naser Zabeli Zabe li

EDUKIMI SPECIAL

Material i përgatitur për studentët e AAB (PROGRAMI: Përu!desi d"e #irë$enia e %ë#i!ë&e'

Prishtinë

The world's largest digital library

Try Scribd FREE for 30 days to access over 125 million titles without ads or interruptions! Start Free Trial Cancel Anytime.















Ky material me titull: Edukimi special, është përgatitur për studentët e AAB Për hartimin e këtij materiali jam mbështetur në literaturë relevante dhe në shumicën e temave kam cituar, ndërsa në raste të veçanta edhe është kombinuar nga tekstet e vet autorit së bashku me tekste të tjera të autorve tjerë si të përshtatura. ë raste të tilla, theksohet burimi dhe mënyra e përshtatjes.

ë pjesët ku teksti është i nënvi!uar është shenjë "ë tregon se është ësh të hua!uar nga libri në dorëshkrim dorëshkr im #përkthim në gjuhën sh"ipe, $%%&' i autores (inlande!e )ai *+yrynen me titull: Arsimi special me metodol metodologj ogji, i, )-K )-K // #a!a // e përkrahje përkrahjess inlande! inlande!ee për !hvillim !hvillimin in e sektorit sektorit të arsimi arsimitt në Kosovë' 0ateriali i pre!entuar nuk është i lektoruar, i redaktuar dhe i recensuar, vlen vetëm për përdorim të brendshëm dhe është koncipuar kryesisht kr yesisht në programin e lëndës përkatëse.















Nocionet themelore në fushën e edukimit edu kimit dukatë #edukim' dukata, është (enomen speci(ik sho"ëror 1shtë karakteristikë historike civili!uese e njeriut dhe sho"ërisë dhe v(eçori përcaktuese e saj. uk ek!iston sho"ëri njerë!ore pa edukatë, as edukatë pa sho"ëri njerë!ore. e procesin e edukimit të gjithë njerë!it njer ë!it janë pjesëmarrës nga lindja gjerë gjer ë ne vdekje ose si edukator ose si edeukant #peredukues'. dukata dukata gradualisht konstituaoh konstituaohet et si veprimtari e organi!uar organi!uar e vetëdijshme vetëdijshme e gjithanshme gjithanshme dhe sistematike. dukata është veprimtari speci(ike e njeriut, është privilegj për njeriun dhe karakteristikë me të cilën nuk ka të bëjë asnjë "enje tjetër. 2ri detyra themelore të edukatës: -etyra materiale, -etyra (unksionale dhe -etyra edukative

-isa karakteristika të trjera: • • •

dukakata si dukuri gjenerative dikimi vertikal dhe hori!ontal Kategori e ndryshueshme

3anë shumë (unksione te edukatës "ë historikisht kanë jo vetëm vlera vlera teorike por edhe praktike. der (unksionet e edukatës "ë konsiderohen më më rëdësi të njihen janë: 4 Rritja 4 Formimi dhe 4 Emancipimi ë mesin e shumë (aktorëve determinues të edukatës më të rëndësishëm konsiderohen: 4 faktori ekonomik,















4

mendimi shkencor

Arsimi Arsimi konsiderohet proces pedagogjik ne (unksion të paisjes të njerë!ve me njohuri Arsimi për(shin përvetsim të një sistemi të caktuatar njohurish, (ormimin e a(tësive, shkathtësive dhe shprehive praktike, "ë sypo!ohet të jenë themel i !hvillimit të (u"ive njohëse dhe (ormimit të pikëpamjeve mbi botën. Arsimi si proces më shumë !hvillohet në shkollë nën udhëhe"jen e arsimtarit 5 edukatorit. 6e!ultat i arsimit janë n7ënësit e a(tësuar në pikëpamje të për(itimit të a(tësive shprehive dhe shkathtësive, shkathtësive, "ë krijojnë krijojnë ba!ë për kryerjen e (unksioneve (unksioneve të ndryshme në jetë dhe va!hdimin va!hdimin e mëtutjeshëm mëtutjeshëm të !gjërimit !gjërimit të njohurive njohurive dhe kulturës kulturës së tyre në kuptim kuptim të arsimimit permanent 5 vetëarsimimit. Arsimi është si pjesë përbërëse e edukatës.

Të mësuarit •

Të mësuarit është proces i pavarur, është proces intelektual i individit (nxënësit), është aktivitet

intele intelektu ktual al e psikomo psikomotor torik ik me anën anën e të cilit cilit përvet përvetëso ësohen hen dituri dituri,, shkath shkathtës tësii e shpre shprehi hi të cilat cilat ndryshojnë sjelljet e përgjithshme përgjithshme !i është është "proces aktiv aktiv dhe i pavarur i secilit #ë nxë dhe, si i këtillë konsiderohet se është faktori faktori kryesor i ndryshimit të veprimtarisë veprimtarisë së individit$ •

%ra, "të mësuarit është një ndryshim n dryshim i &rendshëm në një person, formimi i lidhjeve të reja ose

potenciali për reagime të reja Të nxënët është kështu një ndryshim i #ëndrueshëm në aftësitë e një personi 'y përcaktim pranon se të nxënit është proces #ë ndodh &renda një personi (pikëpamja kognitive), por gjithashtu thekson rëndësinë e ndryshimeve në sjelljen e vëhgueshme si tregues #ë të nxënët ka ndodhur (pikëpamja &iheivioriste)

-isa

karakt akteris ristika















2ë mësuarit4 teoritë 2eori 2eoriaa bihevi biheviori oriste ste #atsë #atsën, n, 2hornda 2horndaik, ik,)ki )kiner' ner':: për"ëndr për"ëndrohe ohenn në sjellj sjelljen en e vë!hgue vë!hgueshm shme, e, ndryshimet në sjellje. •

2ë n7ënët është një ndryshim në sjellje, në mënyrën se si vepron një person në një situatë të caktuar. 2ë n7ënët4 teoritë •

•

2eoria 2eoria kognitiviste # Pia!he, Pia!he, Anderson, Brunër, ;laser': për"endrohen në proceset mendore.

2ë n7ënët është një proces i brendshëm "ë nuk mund të vë!hgohet #njohuritë, synimet, ndjenjat, krijimtaria, mendimi' 2ë mësuarit4 teoritë •

•

eobihevioristët 5 teoria social kognitive #Albert Benduras'

•

eobihevioristët për"endrohen edhe në gjendjet mendore dhe ngjarjet

•

)ocialkognitivistët për"endrohen në të n7ënët duke vë!hguar të tjerët.

•

2eoria social kognitiviste është një urë midis teorisë bihevioriste dhe teorisë kognitive.

Edukim special dukim për (ëmijët me nevoja të vecanta

Edukim inkluziv dukim gjithëpër(shirës, edukim për të gjithë pa dallim















Terminologjia Te rminologjia shqipe në fushën f ushën e edukimit special

1

ocioni 8special9 !akonisht nënkupton diçka të jashtë!akonshme, të veçantë, jo të rëndomtë, dmth diçka diçka "ë dallon dallon nga normat normat e rëndomt rëndomta. a. Kur i shtojm shtojmëë edhe edhe nocioni nocioninn 8pedago 8pedagogji gji99 atëherë atëherë (itojmë (itojmë sintagmën Pedagogji speciale si disiplinë shkencore e cila studion ligjësitë e !hvillimit, !hvillimit, edukimit dhe arsimimit të personave me nevoja të veçanta.Ky emërtim #Pedagogji speciale' si rrjedhojë e (aktorëve të ndryshëm në radhë të parë gjuhësorë, pëson ndryshime në shumë raste edhe përmbajtësore. ë vendet anglo(one përdoret termi dukim special # )pecial ducation' "ë nënkupton arsimimin e personave të cilët në aspektin (i!ik, mendor, emocional e social dallojnë nga grupet homogjene të n7ënësve n7ënësve "ë janë janë të për(shirë për(shirë në sistem sistemin in e rregull rregulltt të arsimit arsimit e për të cilët cilët nevojite nevojitenn strate strategji gji të përshtatshme të mësimdhënies për tagreb, Beograd'$ të cilat kohëve të (undit janë në përpjekje re(ormuese duke për(shirë për (shirë këtu edhe vetë emërtimin. 0bi ba!ën e emërtimit 8-e(ektologji9 janë emërtuar edhe disiplinat si: ?ligo(renopedagogji #dukimi i

















dëmtime në të (olur', )omatopedi #dukimi i personave me dëmtime (i!ike', )ociopati ose edhe etopedi #dukimi i personave me vështirësi në sjellje'. mërtimet e tilla i ndeshim kryesisht në vendet ku (litet (litet gjuha gjuha sllave sllave dhe ku ishte shtrirë shtrirë pedagogji pedagogjiaa sovjeti sovjetike ke ndërsa ndërsa si të tilla tilla pothuajse pothuajse janë të panjohura për shumicën e vendeve evropërendimore. ë Kosovë, vetëm në Planin e studimeve në -egën e Pedagogjisë të akultetit ilo!o(ik ka "enë e për(shirë lënda Pedagogji speciale #e cila ek!iston edhe sot' ndërsa në vitin akademik $%%I$%%$ është themeluar në kuadër të -egës së Pedagogjisë në vitin e dytë të studimeve -rejtimi :dukimi i (ëmijëve me nevoja nevoja të veçanta veçanta i cili cili "ë nga viti $%%G është është ndërpre ndërprerë rë përkohësi përkohësisht sht.. ë këtë vijimës vijimësi, i, në akult akulteti etinn e dukim dukimit it është është për(shi për(shirë rë si lëndë lëndë #kurs' #kurs' në të gjitha gjitha Program Programet et aktual aktualee #Program #Programin in para(illor, (illor dhe lëndorë' por "ë me ndryshimet e (undit të kurrikulave #$%%F' në disa programe është lënë vetëm si lëndë !gjedhore.

2rendet 2rendet bashkëkohore bashkëkohore në arsim sot janë të orientuara orientuara drejt edukimit edukimit për të gjithë prandaj edhe (litet (litet vetëm për (usha të edukimi special, por edhe me këtë rast shpeshherë, me apo pa "ëllim, ne edhe i (yejmë (yejmë këta persona. persona. Kjo ndodh ndodh me terminologjinë "ë e përdorim si në të (olmen e përditshme, ashtu edhe atëherë kur shkruajmë për ata. 3a disa shembuj "ë ilustrojnë këtë konstatim: 4 (ëmijë të hendikepuar 4 (ëmijë të de(ormuar, 4 (ëmijë me të meta, 4 (ëmijë atipikë, 4 (ëmijë jonormalë, 4 (ëmijë me de(ekte, 4 (ëmijë të gjymtuar 4 me paa(tësi 4 jonormal 4 (ëmijë me a(tësi të ku(i!uara etj

















Zhvillimi i fëmijës dhe ngecjet në zhvillim *hvillimi. ë kuptim të përgjithshëm, nocioni !hvillim nënkupton ndyshimet e natyrshme "ë

ndodhin te "eniet njerë!ore dhe "eniet tjera "ë nga (rytënimi e deri në për(undim të jetës. k!istojnë shumë (aktorë "ë ndikojnë në !hvillimin dhe (ormimin e individit si personalitet por ndër kryesorë janë të mësuarit dhe pjekuria #maturacioni'.dhe pse të dy këta (aktorë janë të gërshetuar midis vete, në anën tjetër bëhet (jalë për dy procese të ndryshme. %jekuria dhe të mësuarit . ë domethënien e gjërë të termit pjekuri nënkuptohet gatishmëria

biologjike e organi!mit të njeriut për të kryer k ryer (unksionin e caktuar c aktuar të tij.2ë mësuarit e një sjelljeje ose sh(a"ja sh(a"ja e një lloji lloji të ri të sjellje sjelljess së organi organi!mi !mitt të (ëmijë (ëmijëss varet varet nga pjekuria pjekuria e indeve indeve të  organeve të caktuara, me anën e të cilave reali!ohet sjellja e caktuar. Psh. të ecurit, të (olurit etj. është re!ultat i pjekurisë ndërsa rritja është re!ultat i pjekurisë. Pjekuria më tepër konsiston në aspektin biologjik se sa në atë psikologjik sepse ka të bëjë me ndryshime organike si të indeve, "eli!ave, sistemit nervor etj. ë këtë kontekst edhe të mësuarit nënkupton ndryshim por "ë ka të bëjë kryesisht me ndryshime të veprimeve e të sjelljeve të njeriut. Të mësuarit , prandaj, prandaj, është ndryshim ndryshim paravajtës paravajtës i individit individit "ë shkaktohet shkaktohet nga nevojat e tij dhe ndikimet e (aktorëve të nduarnduarshëm.

Zhvillimi psikofizik psikofizik

>hvillimi psiko(i!ik ndodh si re!ultat re!ultat veçmas i pjekurisë dhe i të të mësuarit por edhe i (aktorëve

















Zhvillimi konjitiv konjitiv /njohës/ /njohës/

Përkita!i Përkita!i me !hvillimin !hvillimin konjitiv të (ëmijës, (ëmijës, psikologët psikologët e njohur si Pia!he, Pia!he, *igotski *igotski,, rojdi etj. kanë pikëpamje të ndryshme. )ipas Pia!hesë ek!istojnë ek!istojnë katër stade të !hvillimi !hvillimitt kognitiv kognitiv si: sensomotorik, sensomotorik, paraoperacion paraoperacional, al, operacional konkret, dhe operacional (ormal. )tadetH e !hvillimit kognitiv sipas Pia!hesë )2A-/

)ensorimotor

0?)=A 0)A2A6

% 5 $ vjeç

Paraoperacional

$ 5 L vjeç

*e *eprimet konkrete

L 5  vjeç

KA6AK26/)2/KA2 illon illon të përdorë përdorë imitim imitimin, in, kujtes kujtesën ën dhe mendimin. ill illon on të dall dalloj ojëë se obje objekt ktet et nuk nuk pushojnë së ek!istuari kur i (shehim. @ëvi @ëvi!! nga nga vepr veprim imet et re(l re(lek eksi sive ve në drejtim të objektit të veprimtarisë. >hvillimi >hvillimi gradual i gjuhës dhe a(tësia a(tësia për të menduar në (ormë simbolike. / a(të a(të të mendo mendojë jë vepri veprime mett përm përmes es logjikës. Ka vësht shtirësi në të kup kuptuari arit e pikëpamjeve të të tjerëve. / a(të të !gjidhë problemet konkrete në mënyrë logjike. Kupton ligjet e konservimit dhe është në gjendje të klasi(ikojë dhe të ndajë

















+tadi sensomotorik Foshnjëria Ky stad #sipas Pia!hesë' Pia!hesë' nënkupton nënkupton (itimin e in(ormacione in(ormacioneve ve

kryesisht nëpërmjet sh"isave dhe lëvi!jeve trupore #veprimtarisë motorike' të (ëmijës. Për këtë (a!ë të !hvillimit të (ëmijës (ëmijës është e rëndësishme "ë ai të kuptojë ek!istimin e objektit pavarësisht nga perceptimi dhe (illimi i arsyetimit logjik "ë re!ulton me veprimin e drejtuar ndaj një "ëllimi. )tadi paraoperacional Iëmijëria e hershme 5deri te vitet e para të shkollimitI. ë këtë stad (ëmija nis të !otërojë veprimet, ndërsa kah (undi i tij përdorë shumë skema veprimi. Përdorimi i skemave të shumta të veprimit siupas Pia!hesë para"et tipin e pare të të menduarit "ë reali!ohet përmes simboleve si: (jalë, shenja etj. +tadi i veprimeve konkrete -itet e shkollimit ./00I.

)ipas Pia!hesë karakteristikat ba!ë të këtij stadi janë: .johja e "ëndrueshmërisë logjike të botës (i!ike, $. 2ë kuptuarit e asaj se elementet mund të ndryshojnë apo të trans(ormohen dhe ende të ruajnë shumë nga karakteristikat origjinale dhe . 2ë kuptuarit e asaj se këto ndryshime mund të kthehen mbrapshtë.&

+tadi i veprimeve formale (-itet e shkollimit 00/01)

*eprimet (ormale për(shijnë të menduarit abstrakt. Kjo nënkupton a(tësinë për të parashtruar hipote!a, për të menduar në mënyrë hipotetike, për të anali!uar mendimin duke marrur në konsideratë një mori alternativash përkita!i me dukurinë e caktuar. Pikëpamje të psikologëve të tjerë:

















4-jalëria e hershme dhe mesoburrëria, 4Burrëria e vonë dhe ple"ëria Përgjithësisht, !hvillimi kognitiv është proces i ndryshueshëm te të gjithë individët./ntelegjenca si çdo proces tjetër ka ku(irin e saj !hvillimor. )tudimet e hulumtuesve #si eksler, Katell, =orn etj.' tregojnë se a(tësitë intelektuale të njeriut karakteri!ohen me ndryshime në intensitet, shpejtësi, strukturë etj. =ulumtimet tregojnë se intelegjenca !hvillohet deri rreth moshës $& vjeçare dhe pas kësaj kohe (illon të bjerë por "ë këtë e !ëvendëson përvoja e (ituar jetësore. >hvillimi i intelegjencës është proces i ndryshueshëm te të gjithë personat. -isa kanë ngecje në këtë proces dhe karakteri!ohen me:

        

6eagime të ngadalshme *ështirësi në të n7ënë *ështirësi për të kuptuar shpejt *ështirësi në të mbajturit mend *ështirësi në komunikim *ështirësi në koordinim *ështirësi në kontrollimin e ndjenjave dhe të veprimeve #sjelljeve' 0ungesë të "artësisë 0ungesë të a(tësisë e gatishmërisë për të marrur vendime etj.

Zhvillimi i gjuhës gjuhës

0e gjuhë nënkuptohet çdo sistem potencial i komunikimit si shenjat, simbolet, gjestet dhe në këtë kuadër të folurit i cili është një prej elementeve kryesore të komunikimit. 8)henja gojore, d.m.th.,



















2ë (olurit e (ëmijës #deri në moshën N vjeçare' konstatohet të kalojë nëpër këto (a!a: . Faa e &ritmave dhe e &el&ëimeve (e ashtu#uajtura periudhë e &a&elit) Kjo (a!ë për(shinë vitin e parë të jetës së (oshnjes. Britmat dhe belbë!imet kanë një (unksion të rëndësishëm : ta përgatisin aparatin e të (olurit të (ëmijës për !otërimin e sh"iptimit dhe të reali!imit sa më të plotë plotë të intonacionit dhe të gjithçkaje gjithçkaje "ë ka të bëjë me të (olurit.G Britmat para"iten menjëherë pas lindjes ndërsa "ë nga (illimi i muajit të tretë sh(a"en belbë!imet. ëmija n7jerr tinguj të ndryshëm të cilët në një (arë mënyre janë ushtrime të tij dhe shenjë pë reali!im të mëvonshëm të të (olurit. 0ë tej nis të n7jerr lidhje tingullore si: ma4ma, ba4ba të cilat nuk do të thotë se kanë kuptim dhe "ë para"esin rrokjen e (jalëve me tingujt: baba, mama, por "ë gradualisht (ormohen një varg shprehish nyjëtimore #artikulative'. Këto pastaj mundësojnë, shpiejnë në (ormimin e nocioneve të para me kuptim si: baba, mama, më jepJ, merreJ etj. 3 Faa e fjalëve 4 fjali Kjo (illon pas moshës  vjeçare dhe për(undon aty reth moshës 

vjeçare. ë këtë (a!ë (ëmija përvetëson një (ond të konsiderueshëm (jalësh. Komunikon jo vetëm me prindërit por edhe me të a(ërmit e rrethit të gjërë, nis të kërko jë, urdhërojë etj. Kjo (a!e sikurse edhe të



















 vjeçar $ vjeçar $ vjeç e gjysmë

 vjeçar H vjeçar

nde nuk gugatin ose kur e bëjnë atë e bëjnë me ndërprerje të theksuara uk kupton (jalët sidomos kur i sh"iptohen më shumë se dhjetë (jalë Ka një (jalor shumë të ku(i!uar uk u përgjigjet pyetjeve madje edhe atyre më të thjeshta 2ë (olurit e kanë të pakuptueshëm nde të (olurit e pakuptueshëm uk kyçen në biseda të thjeshta Kanë vështirësi në të n7ënët e nocioneve të reja *ështirësi në s"arimin e gjërave 2ë (olurit e pa"artë jali të pakompletuara.

6isa aspekte të përgjithshme të hvillimit me kohë ko hë dhe të vonuar të fëmijës deri në moshën katër vjeare

>=*/@@/0/ / 10/31) Përgjigjet në !ë Qesh me të tjerët

>=*/@@/0/ 0 K?=1 I >=*/ >=*/@@ @@/0 /0// / *? *?A6 A6 0?)=AI IPA)JI 4 muajsh 0uajit të H  H muajsh 0uajit të N





































ë terminologjinë tonë ek!istojnë disa terme me anë të të cilave emërtohet kategoria e (ëmijëve #n7ënësve' me !hvillim të vonuar mendor. Kështu (litet për (ëmijët me de(ekte mendore #de(ekti!ëm mental mental', ', për oligo(r oligo(renë enë,, për prapam prapambet betjen jen mendore mendore #retard #retardim im mental mental', ', për !hvillu !hvillueshm eshmëri ërinë në e pamja(tueshme mendore, për !hvillim të vonuar mendor, për ngecjen në !hvillimin mendor. *lerësojmë se dy termat e (undit janë më të pranueshëm, prandaj në tekstin tonë po e përdorim këtë të (undit. ;jthashtu, si në të (olmen e përditshme edhe në literaturën shkencore etj. ndeshim terma #(yese': idiotë, imbeci imbecilë, lë, debilë debilë të cilët cilët shprehi shprehinn nivele nivele të ndryshm ndryshmee të intelegj intelegjencë encës. s. Për këtë, këtë, në vend të tyre pre(erojmë të përdoren emërtimet: ngecje e !hvillimit mendor në shkallë të rëndë #në vend të 5 idiotë', në shkallë të mesme #në vend të 5 imbecilë' imbecilë' dhe në shkallë të lehtë #në vend të 5 debilë'. Prapambetja mendore është problem kompleks, shumëdimensional prandaj për të ek!istojnë përku(i!ime të nduarnduarta #përku(i!ime medicinale, psikologjike, pedagogjike'. 0ë i kompletuari vlerëso vlerësohet het të jetë jetë përku(i përku(i!im !imii i dhënë dhënë nga Asoci Asociaci acioni oni amerik amerikan an për retardi retardim m mental mental #AA0-' #AA0-':: "%rapa "%rapam&et m&eturi uria a mendor mendoree para#et para#et funksi funksioni onin n intele intelektu ktual al &ukur &ukur shumë shumë nën niveli nivelin n mesata mesatarr #ë manifestohet në periudhën e hvillimit dhe për të cilin është karakteristikë papërshtatshmëria e sjelljes adaptuese$ 

unksionimi unksionimi intelektua intelektual, l, përkatësisht përkatësisht prapambetja prapambetja mendore mendore përcaktohet përcaktohet përmes përmes koe(icienti koe(icientitt të inteligjencës #/Q'. ë ba!ë të këtij diagnosti(ikimi, bëhet kjo ndarje:



















+hka#et gjenetike ( shembull )indromi i -aunit dhe syndrome të tjera' 6ëmtimi në mitër&rendësi mitër&rendësi ( /n(ektimet e nënës, rubeolla ose (ruthi, virusi =/*' 6ëmtimi në lindje ose menjëherë pas p as lindjes ( =umbja e oksigjenit, pesha e vogël në lindje dhe lindja e

parakohshme, verdhë!a'. !ksidentet dhe sëmundjet ( -ëmtimi i trurit nga aksidentet,in(ektimet si meningjiti, meningjiti, kri!a e përsëritur

dhe mosush"imi'. +hkakta +hkaktarët rët sho#ër sho#ëror or ( ëmijët të cilët në mënyrë ekstreme nuk kanë dashuri, nuk përkrahen, nuk

stimulohen, rriten me dhimje e jo respoekt'. -isa -isa shenja shenja (i!ike (i!ike të (ëmijë (ëmijëve ve "ë potenci potenciali alisht sht mund mund të karakte karakteri! ri!ohen ohen me prapamb prapambetj etjee mendore: ëmijët me dëmtime në tru vërehen menjëherë pas lindjes me =





















0e sindromën regil O: 4 para"itet më shpesh te meshkujt se sa te (emrat, (ytyrë të !gjatur, no(ull të dalur paksa jashtë, vesh të mëdhenj mëdhenj dhe me !gavër më të hapur etj 0e >ipo 4 tireoë (kretenimi)= (kretenimi)= o o o

kanë shumë shenja të përbashkëta me ata "ë kanë )indromën -oën, ndërsa veçohen me : !akonisht janë të shkurtër #rritje e ngadalshme', rritje dispropocionale e gjunjëve e cila më vonë shkaktonë dhembje,





















• • • •

uk mund t
@oja • • • •

uk këna"et duke luajtur lojë të thjeshtë deri në moshën  vjeçe uk luan me objekte të !akonshme #p.sh: lugë dhe ten7here' deri në moshën $ vjeçe uk i bashkohet lojës me (ëmijët e tjerë deri në moshën H vjeçe #p.sh: # p.sh: kapje, (shehtas' uk luan si (ëmijët e tjerë të moshës së njëjtë





















ëmijët e kësaj kategorie arrijnë të mësojnë sa (ëmija me intelegjencë mesatare i moshës deri  vjeçare. >akonisht nuk jetojnë gjatë. 3anë eksklu!ivisht problem mjekësor e jo pedagogjik.

Ngecja në zhvillimin mendor në shkallë të mesme ($% ) '*+" &"! >hvillimi mendor e (i!ik është tejet i ngadalshëm. Konsiderohet se (ëmijët e kësaj kategorie





















7ënësit e kësaj kategorie klasi(ikohen në grupin e n7ënësve "ë me (jalorin ( jalorin pedagogjik "uhen 8të ngadalshëm9 dhe para"esin problem për arsimtarin, sepse nuk janë në gjendje të përcjellin përcjellin dhe në shkallë të këna"shme të përvetësojnë përmbajtjet programore. 8gadalësia9 e tyre në veprimtaritë e nduarnduarta mësimore jep shenja se kemi të bëjmë me n7ënës (unksioni normal i intelegjencës së të cilëve është në ku(i të mesatares. Kjo mund të vërtetohet përmes testeve të intelegjencës Sështja Sështja e përpilimit përpilimit të këtyre këtyre testeve është komplekse komplekse prandaj, prandaj, me rastin e përgatitjes së tyre arsimtari duhet të konsultohet me ekspertë #psikologun, pedagogun etj.'.

Strategjitë Strategjitë e mësimdhënies mësimdhënies

12





















•

•

•

)hënoje ndihmën e anëtarit të (amiljes i cili do të kryejë detyrat e shtëpisë me (ëmijënn "ë do të rishikojë se ç(arë ka bërë (ëmija në klasë atë ditë *endose (ëmijënn me shokun i cili mund t












































/ëmtimet në të dëgjuar 1+ ksi!tojnë kritere të shumta "ë përcaktojnë shkallën, shka"et, etj. të dëmtimeve në të dëgjuar, ndaj është kjo arsye pse ka përku(i!ime të shumta për këtë, si përku(i!ime audiometrike #sasiore',













































jë numër i n7ënë7sve n7ën ë7sve me hum&je të mesme #të moderuar' të dëgjimit mund të përshtaten e të (unksionojnë (unksionojnë në klasë pa ndonjë ndonjë ndihmë për dëgjim, dëgjim, por pjesa më e madhe e tyre patjetër patjetër duhet të përdorin aparate për dëgjim #postaurale' dhe varen nga 8le7imi i bu!ëve8.























•

• •

ëmija mund të mos jetë i gatshëm të marr pjesë në aktivitetet gojore, mund të mos "eshë në shaka ose të mos e kuptojë humorin. ëmija ka prirje të i!olojë vetveten nga aktivitetet sho"ërore. ëmija ka prirje të interpretoj shprehjet e (ytyrës, lëvi!jet e trupit dhe in(ormatën kontekstuale



















































































































































































































































































































































































































































































F. 2ë gjithë (ëmijët kanë nevojë për arsim i cili do t
/rejt edukimit inkluziv në @osovë & gjendja dhe perspektiva ë shekullin "ë lamë pas, arsimi për (ëmijët me nevoja të veçanta, sikurse në shumë vende të botës dhe në veçanti veçanti në vendet ish4sociali ish4socialiste, ste, prandaj edhe në Kosovë, Kosovë, është !hvilluar në institucione speciale. ë këtë kuptim edhe në Kosovë, kanë (uksionuar disa shkolla I institucioneI speciale si: në %rishtinë( dëmtime të shumëfishta), në në @itrovicë @itrovicë #Prapambetje #Prapambetje mendore' mendore' në %riren #-ëmtime në të dëgjuar dhe Prapambetje mendore' #-ëmti tim me në të parë parë' ' +htime #)hkollë4spit #)hkollë4spital,Prap al,Prapambetj ambetjee mendore' mendore' ndërsa në %ejë #-ëm kuadër të disa shkollave shkollave të rregullta rregullta # %rishtinë,
&

@igji mbi arsimin (illor dhe të mesëm N 4 në kapitullin e shtatë të rregullohen aspektet për të drejtën e të gjithë (ëmijëve për arsimim për(shi edhe (ëmijët me nevoja të veçanta

Centre Centre (or )tudie )tudiess in /nclusive /nclusive ducatio ducation, n, K. Përshtatu Përshtaturr sipas, sipas, )-K: )-K: 0aterial 0aterialee për

mësimdhënësit kosovarë, në dorëshkrim















• •

•

•

dhë!ime administrative Korni!a e Kurrikulit të ri të Kosovës #$%%' dhe e rikonceptuar gjatëë vitit vitit $%%F përkatësisht $%%L 4 obligon për një arsim inklu!iv. Plani )trategjik për !hvillimin e arsimit në Kosovë $%%$4$%%L 4 nevojat për arsim inklu!iv i shndërron në objektiva të saj )trategjina për !hvillimin e arsimit parauniversitar në Kosovë $%%L4$%L G 4 parashihen objektiva dhe masa drejt inklu!ionit.

Përve" hapave po!itiv të legjilacionit janë bërë edhe hapa po!itiv në praktikën shkollore. ë këtë kuptim, janë : !hvilluar një numër i konsiderueshëm i trajnimeve me mësimdhënësit kosovarë themeluar klasat e bashkangjitura në të gjitha komunat e Kosovës shndërru shndërruar ar disa disa shkolla shkolla speci speciale ale në Qendra Qendra burim burimore ore dhe të të tjerat tjerat janë janë në proces publikuar punime, doracakë e libra për problematikën p roblematikën e edukimit inklu!iv. • • •

•

>hvillimi i politikës inklu!ive për(shinë modelet: inklu!ioni i plotë, inklu!ion i pjesshëm dhe segregimin dhe duke e vështruar edukimin inklu!iv nga gjendja dhe perspektiva e saj në Kosovë, nga hapat e reali!uar deri më tani dhe e ardhmja e tij, atëherë konstatojmë se kemi të bëjmë inklu!ion të pjesshëm dhe kalim gradual nga aspekti medicinal në atë social. 2ë gjithë këta hapa të rëndësishëm rëndësishëm të !hvilluar !hvilluar në Kosovë, Kosovë, paraprakisht paraprakisht janë mbështetur mbështetur nga asociacione asociacione të ndryshme ndërkombëtare ndërkombëtare me veprim në Kosovë si: )-K, )-K, )ave the Children, /C etj.

$nstitucioni * #hkolla inkluzive )hkolla është institucion i rëndësishëm nëpërmjet të së cilit çdo individë ndihmohet të !hvillohet në aspektin (i!ik, intelektual, moral, moral, estetik etj. Ajo Ajo ka për "ëllim të ndihmojë në !hvilli !hvillimin min e kompone komponentë ntëss njohëse njohëse,, të !hvilloj !hvillojëë talent talentin in krijue krijues, s, !bulimi !buliminn dhe !hvillimin !hvillimin e talenteve talenteve të ndryshme, të inkurajojë inkurajojë ndryshimet ndryshimet dhe tolerancën, tolerancën, të merr















kombëtar, gjuhësor, gjinor, social, kulturor dhe diversitetet si pasojë e ngecjeve në !hvillimin e personalitetit. Pra, ajo kryen disa (unksione themelore si: 4>otërimin e shprehive e shkathtësive akademike, "ë nënkupton !hvillimin e përgjithshëm intelektual 4 A(tësimin pro(esional, "ë nënkupton përgatitjen dhe a(tësimin për kryerjen e (unksioneve ekonomike për botën e punës e të bi!nesit 4 >hvillimin social e "ytetar "ë nënkupton (ormimin e shprehive për sjellje të kulturuar "ytetare në sho"ërinë demokratike, dhe 4 >hvill >hvillimi iminn e a(tësi a(tësive ve persona personale le "ë nënkupt nënkupton on inkura inkurajim jimin in e dhunti dhuntive ve dhe cilësive tjera të personalitetit në sho"ërinë bashkëkohore. C<është shkolla inklu!ive[ )hkolla inklu!ive është institucion përmes së cilës !gjidhen problemet e nduarnduarta dhe u o(ron shanse të barabarta për edukim të gjithëve pa as më të voglin dallim. Karakteristikat e shklollës inklu!ive: secili n7ënës është pjesëtar i barabartë e grupit secili për(shihet bashkarisht me të tjerët në procesin e të n7ënit secili për(shihet në të gjitha aktivitetet e shkollës secili bëhet i vetëdijshëm se është person sikurse të tjerët etj. të gjithë konsiderohen të mirëseardhur dhe kanë mundësi të marrin pjesë në punën e saj, shkollë e cila i takon secilit si anëtar i barabartë dhe i rëndësishëm, vend në të cilën n7ënësit dhe të rriturit përkrahin njëri4tjetrin në të gjitha aspektet etj.F të gjithë gjithë (ëmijët duhet të mësojnë së bashkut, pavarësisht nga çdo vështirësi apo dallim "ë ata mund të kenë, shkolla shkolla duhet të njeh dhe t














Klima e shkollës 6espekt @iri Bara!i *lera Qëndrime -iskutime të hapura /n(ormata Kushte për sukses në shkollë kipe punuese të organi!uara mirë Bashkëpunimi dhe ndërveprimi i të gjithë (aktorëve në shkollë e jashtë saj 0ësimdhënie ndërvepruese 7ënësi në "endër Bashkëpunim ndërinstitucional dërsa, edukatori I mësimdhënësi inklu!iv: 4beson në a(tësitë e secilit 4beson në mundësitë e secilit për të bërë diçka 4ësht 4ështëë i vetë vetëdi dijsh jshëm ëm se n7ënë n7ënësi si është është më i rëndë rëndësi sish shëm ëm se sa përm përmbaj bajtj tjet et kurrikulare 4se përmbajtjet mësimore duhet t

Edukimi

Recommend Documents