Crkveni raskol

UNIVERZITET U SARAJEVU FILOZOFSKI FAKULTET ODSJEK ZA HISTORIJU

VELIKI CRKVENI RASKOL

(seminarski rad)

Student: Haris Lepić

Mentor: prof.dr. Dubravko Lovrenović

Sarajevo, mart 2013.

SADRŽAJ

2

UVOD

3

Podjela kršćanstva

Do konaĉnog raskola na katoliĉku i pravoslavnu crkvu je došlo 1054. Godine. Nakon pada Zapadnog rimskog carstva 476. Godine na Zapadu se nije oblikovala trajnija drţavna organizacija koja bi objedinla

ĉitav Zapad, te je tamošnja crkva teţila većoj samostalnosti u

odnosu na svjetovne vladare. Na Itoku je došlo do kvršće veze izmeĊu drţavne i crkvene vlasti, zato što se dugo vremena bizantijski drţavni teritorij podudarao sa crkvenom  jurisdikcijom carigradskog patrijarha. Zapadna crkva je bila više

izloţena reformskim

strujanjima. U isto vrijeme je imala veliku ulogu na svjetovne vladare. Bizant nije mogao

 prihvatiti crkvenu prevlast prevlast Rima zbog vjerskog vjerskog i politiĉkog univerzalizma univerzalizma .1 Manji sukobi izmeĊu latinske i grĉke crkve su se i prije dogaĊali. 2 MeĊutim, spor iz 1054. Godine se nije mogao riješiti tako jednostavno kao oni prije njega. Tada je bizantski car bio Konstantin IX Monomah, a carigradski patrijarh Mihailo Cerularije (1043-1058). Cerularije j e

 poĉeo osuĊivati osuĊivati zapadne crkvene crkvene obrede. obrede.  Carigradski studitski monah Nikola Stidat je 1053. Godine pisao polimiĉke knjige protiv Latina. 3 Protiv latinskog bogosluţenja je istupao i ohridski arhiepiskop/nadbiskup Lav, koji je napisao pismo latinskom episkopu u Trani u Apuliji Ivanu Tranijskom u kome Latinima prebacuje: što

pri euharistiji upotrjebljavaju azime

i tako uvode judejske obiĉaje u kršćansku crkvu, što subotom  poste, što jedu jedu krv, što vrše  priĉest beskvasnm beskvasnm hljebom (hostijom) i što za vrijeme uskršnje g posta ne pjevaju Aleluja. Ovo pismo je došlo u ruke rimskog pape Leona IX. (1048 -1054), kome je avljeno da je Mihailo Cerularije netolerantan spram Latina, da je j e zatvorio latinske crkve u Carigradu i da je istjerao latinske monahe koji su imali manastire/samostane u Carigradu i oko Carigrada. Leon IX. je poslao oštro pismo Cerulariju

u kome je gledao da opravda zapadne obiĉaje. P isao je i

ostalim istoĉnim patrijasima i opominjao ih da prekinu veze sa Cerularijem. 4 Bizantski car Konstantin IX.Monomah je zb og nepovoljnog poloţaja Bizantinaca u juţnoj j uţnoj

Italiji pokušao da ublaţi Cerularija,a s druge strane je molio papu da pošalje izaslanike u Carigrad i da se uklone razlike crkvene razlike. Papa je kao izaslanike u Cari grad poslao

1

 Ivo Goldstein, Borislav Grgin, Europa i Sredozemlje u srednjem vijeku, Novi Liber, Zagreb, 2006, 230.

22

Najznačajniji o tih sporova je spot za vrijeme carigraskog patrijarha Fotija i pape Nikole I, ali je on za kratko vrijeme riješen. Hubert Jein, Velika povijest crkve, III/1 Kršdanska saašnjost, Zagreb, 1971, 474

3

 Miroslav Brandt, Srednjovjekovno doba povijesnog razvitka , SNL, Zagreb, 1980, 460. Jevsenije Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, Srpska manastirska štamparija, Sremski Karlovci, 1912, 793.

4

4

kardinala Umberta, rimskog kancelara Fridriha Lotarinškog i i

nadbiskupa Petra od Amalfija.

MeĊutim, Umberto je meĊu Grcima bio veoma omraţen, jer  je  je istoĉnjake osuĊivao osuĊivao zbog manihejstva, donatizma, nikolaitizma, kao i zbog falsificiranja Simbola, jer je dodatak filoque dodatak  filoque  po njegovom mišljenju prvobitno bio u

Simbolu, kao i za druge pogreške.  Ovo poslanstvo je

car primio sa svim poĉastima, ali ga patrijarh nije htio primiti.  Poslanici su se pozivali na Konstantinovu darovnicu, na bezuvjetni papin primat izveden iz Petrova nasljeĊa, traţ ili su da se prizna rimski juridikcijski primat i primat zapadnih obiĉaja, za koje su tvrdili da jedini vrijede i da su u skladu sa predajom. 5 Odmah po dolasku u Carigrad Umbe rto je izdao

ţestoke polemiĉke spise protiv Grka, a

 posebno protiv Cerularija, Lava Ohridskog i Nikite Stitata. Car Konstantin IX. je sa Umbertom prisilio Nikitu Stitata

da povuĉe temu sa svog spisa i d a ga spali. Tako je htio

 postupiti i sa patrijarhom Ceularijem, ali on nije ţelio ţelio liĉno sastati sa Umbertom, nego je izjavio da će to uĉiniti na saboru. Zbog toga se Umberto razljutio i sastavio dekret na latinskom jeziku u kome je uz ţestoke prijekotre bacio anatemu na Cerularija i na sve njegove istomišljenike. S tim dekretom su papski legati 16. Jula 1054. g odine došli u crkvu Svete Sofije, gdje je bio okupljen kler i narodi stavili ga na svetu trapezu i odlazeći rekli: „Neka  budi Bog i sudi“. sudi“.6 Cerularije je odmah sazvao sabor i

donio rješenje da se anatema koja se nalazi u ostavljenom

ekskomunikacijskom dekretu baca na glavu onih koji su je izrekli. Zatim je publicirao taj

sinodalni dekret u jrdnoj enklitici u kojoj je optuţbama na Latine dodao i neke druge optuţbe. Rekao je da će potaknuti narod na pobunu ukoliko mu se car bude protivio. 7 Prebacivao im je to što njihovi sveštenici briju bradu, što

njihovi monasi jedu meso (a što istoĉni monasi nisu

radili), što zapadnjaci u danima posta jedu mlijeko i jaja, što krst e jednim zagnjurenjem, oštro  je osuĊivao celibat, celibat, osudio je latinski latinski obiĉaj beskvasnog beskvasnog hljeba kod kod slavljenja misne ţrtve, oštro je osudio celibat, umetanje „Filique“ u Simbol i sliĉno. 8  Neki istoĉnjaĉki istoĉnjaĉki sveštenici su nisu smatrali da je sve navedeno vaţno vaţno  da bi se Latini zbog toga osuĊivali. MeĊutim, u pogledu nekih taĉaka, kao što je uĉenje o ishoĊenju Svetog Duha, a posebno u pogledu dodatka filique u Simbolu su se svi slagali. MeĊu umjereni bogoslove i episkope spada i tadašnji antiohijski patrijarh Pet ar III, koji je u jednom pismu pisao 5

 Augustin Frazen, Povijest crkve, Kršdanska saašnjost, Zagreb, 2004,  88.  Hubert Jedin, Velika povijest crkve, III/1 Kršdanska saašnjost, Zagreb, 1971, 462-465. 7  Goldstein, Grgin, Europa i Sredozemlje u srednjem vijeku , 233. 8 Tatjana Dosid, Aleksansar Stojanovid, Pavle Babac, Istorija hrišćanske crkve, Štamparija imitrijevida, Beograd, 1997, 75. 6

5

Cerulariju da su sve razlike izmeĊu njih i Latina koje Cerularije navodi baš tako vaţne , ali takoĊe navodi da neće biti zajedništva sa Latinima dokle god se uvrštavaju filique u simbole.  Naveo je kako se ime pape ne komemoriše u njegovom patrijarhatu. 9

Akvilejski patirjarh ne odobrava što Latini protivno protiv no staroj crkvenoj tradiciji uvode novi obiĉaj te u euharistiji uporjebljavaju beskvasni hljeb.

Zapad je ostao pri uĉenju da Sveti Duh ishodi i

od Oca i od Sina, pri jurisdikcionom primatu pape, pri anatemi na Cerularija i njegove

istomišljenike. Na Zapadu se i danas Cerularije smatra kao jedina odgovorna osoba za raskol.10 Kada sve uzmemo uobzir glavne razlike koje su dovele do raskola su: c elibat na Zapadu, ali ne i na Istoku meĊu niţim sveštenstvom; prilikom Gospodnje veĉere za Zapadu je dodijeljen samo hljeb, a na Istoku hljeb i vino; na Zapadu se koristio beskvasni hlj eb, a na Istoku hljeb s

kvascem; sveštenici sveštenici na Zapadu Z apadu se briju, a na Istoku nose bradu; post na Zapad u je bio subotom; zapadna crkva je dopustila jedenje mesa s krvom; na Istoku je krštenje obavljano samo ronjenjem tri puta, a na Zapadu na razne naĉine; istoĉna crkva je odbacila ideju izvornog grijeha, otuda je na Istoku veći naglasak na uskrsnuće nego na  krst; razlika u  Filique.11 mišljenju u odnosu na  Filique.

Obje strane su prebacivale jedna drugoj raskol i heterodoksiju, pri ĉemi jedni druge nazivaju šizmaticima i lašcima. Na Zapadu se udomaćio naziv katolicizam, a na istoku ortodoksija, odnosno pravoslavlje,

9

što je ostalo i do danas. 12

Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 794. Tatjana Dosid, Aleksanar Stojanovid, Pavle Babac, Istorija hrišćanske crkve, Štamparija imitrijevida,

10

Beograd, 1997, 75. 11  Stephen Ecthes, Pregled povijesti crkve, 126 12 Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 796.

6

IshoĊenje Svetog Duha

Pored mnogih zajedniĉkih stavki istoĉna i zapadna crkva se spore u mnogim stvarima. Istoĉnjaci su smatrali da su stari oci ivaseljenski sabori potpuno izradili crkveno uĉenje, te da nema mjesta daljim dodacima. Strogo su se toga drţali te su to nazvali ort odoksijom,  pravoslavljem. Nasuprot tome Zapad je donosio donosio nove vjerske definicije i dogme pored

vjerskih definicija starih otaca i vaseljenskih sabora. Zbog toga je došlo do dogmatskog konflikta izmeĊu Istoka i

Zapada.13

Do spora je došlo posebno u uĉenju o ishoĊenju Svetog Duha. Istok se strogo drţao rijeĉi Svetog Pisma, po kome Duh Sveti ishodi od Oca i rijeĉi Nikeocarigradskog simbola, koje glase kao i tekst Svetog Pisma, odnosno da Duh Sveti ishodi samo od Oca, kao i uĉenja svioh istoĉnih otaca, dok je Zapad sve više pristajao uz Augustnovo uĉenje (430. Godine) da Duh Sveti ishodi i od Oca i od Sina , što se poĉelo uzdizati kao dogmat. To je prvo uĉinjeno u

Španiji kada je na sinodu u Toledu 447. Godine protiv zapadnogotskog arijanstva, koje Sina smatra man jim od Oca, riješeno da treba vjerovati vjerovati da Duh Sveti ishodi ishodi i od Oca i od Sina. Sina.

Uĉenje da Duh Sveti ishodi i od Oca i od Sina sveĉano je izrekla i rimska stolica u sinodalnom pismu pape Martina I 649. Godine, a dodatak filique, i od sina, sina, primljen je i na

drugim mjestima, posebno u Franaĉkoj za vrijeme Karla Velikog V elikog (768 -814.).14 Tako je na sinodu u Friaulu Fria ulu 786. Godine akvilejski arhiepiskop Pavlin branio dodatak

Simbolu, a na sinodu u Ahenu 809. Godine je riješeno da se filique unese u simbol u cijeloj franaĉkoj drţavi. Carevi izaslanici su o tome t ome obavijestili papu Leona III (795 -816), koji je izjavio da je on istog mišljenja u pogledu tog uĉenja, ali je naglasio da se to ne mora unositi u simbol kao dogmat . Dao je urezati Simbol na grĉkom i

latinskom je ziku, onako kako je

utvrĊen na drugom vaseljenskom saboru u Carigradu 381. Godine na dvije srebrne tablice te ih je dao postaviti u rimskoj katedrali. 15

Simbol se u Rimu odrţao bez dodatka filique formalno do 1014. Godine, iako je u Rimu vaţilo uĉenje da Duh Sveti ishodi i od Oca i od Sina. MeĊutim, dodatak filique se sve više 13

Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 797.

14

 Augustin Franzen, Povijest crkve, 88. Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 798.

15

7

širio. Za ovaj dodatak su se zalagali si njemaĉki sveštenici u Moravskoj u 9.vijeku, te su metodija koji se tome protivio nazivali arijevcem, zato što je filique uvedeno u IV. Vijeku  protiv arijanstva. Istoĉnjaci su se poĉeli sveviše buniti

protiv dodatka filique. 16 Tako je

carigradski patrijarh Fotije na carigradskom cari gradskom saboru 867. Godine sveĉano osudio kako

dodatak

u Simbolu, tako i uĉenje o ishoĊenju Svetog Duha i od Sina, a na saboru 879. Godine sveĉano  je osuĊen svako svako dodatak Nikeocarigradsk Nikeocarigradskom om simbolu, 17 što je jedan od glavnih uzroka raskola izmeĊu Istoka i Zapada. 18 Godine 879. n ije došlo do raskola zato što na Zapadu dodatak filique nije još bio prihvaćen kao stvarno dogmat m nego se k oristio samo u nekim  podruĉjima. Tek se 1014. Godine Godine rimskonjemaĉki rimskonjemaĉki car Henrik II zauzeo zauzeo kod pape Benedikta VIII, te je tek tada dodatak filique primljen i u Rimu. 19

16

 Miroslav Brandt , Srednjovjekovno doba povijesnog ravitka , 461.  Carigradski patrijarh Fotije je prokleo papu Nikolu I, ali ova odluka nije dobila na zamahu. Uskoro je ubijen bizantski car Mihailo, a na njegovo mjesto je ošao Vasilije Makeonac, koji je za carigraskog patrijarha ponovo postavio Ignjatija, te se situacija na taj način smirila. Dosid, Stojanovid, Babac, Istorija hrišćanske crkve,74 18 Dosid, Stojanovid, Babac, Istorija hrišćanske crkve, 74. 19 Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 799. 17

8

Spor o euharistiji i predestinaciji

Pored spora izmeĊu istoĉne i apadne crkve o idhoĊenju Duha Svetog bila su još dva velika spora u zapadnoj crkvi, jedan se tiĉe pretvaranja u euharistiji 20, a drugi uĉenja o  predestinaciji.21 Oba ova spora su još

više povećala razliku izmeĊu istoĉne i zapadne crkve.

Spor o euharistiji poveo je oko 831 . Godine franaĉki monah, kasnije opat u

Korbeji Paskalije

Radbert, koji je u svom spisu „O hljebu i krvi Gospoda“, o pretvaranju pretvaranju hljeba i vina u euharistiji uĉio da pri tome ostaje vid hljeba i vina, ali se pod tim vinom daje ono isto Isusovo tijelo koje je Marija rodila, te se u priĉešću prima samo meso i krv toga tijela. 22 Oduvijek se smatrala da se hljeb i vino u euharistiji pretvaraju u pravo Isusovo tijelo i pravu krv, ali se u pojedinosti pretvaranja i kvalitet tog pravog tijela nije zalazilo. Izlaganje Paskalija Radberta je 844. Godine izazvalo sumnju drugih bogoslova, koji su smatrali da ne treba zalaziti u detalje pretvaranja jer je to tajna, i da euharistiĉko euharistiĉko Kristovo tijelo po prirodi

treba smatrati identiĉnim sa pravim Kristovim tijelom. Paskalijevo uĉenje su pobijali opat u Fuldi Raban Mavar i franaĉki monah Ratramno Korbejski. U pobijanju Paskalijevog uĉenja je dalje otišao Irac Dţon Erigena Skot 887. Godine koji je pri tome napustio dotadašnje crkveno uĉenje o pretvaranju i zastupao tezu da su Kristovo tijelo i krv u euharistiji više simboliĉno  prisutni, a da su hljeb i vino više napomene napomene na Kristovo Kristovo tijelo i krv, simboli njegovog njegovog duhovnog prisustva u euharistiji. 23 Spor je mirovao do sredine XI. Vijeka, kada je ponovo izbio. Camo se kanonik Berengar

Turonski 1031. Godine digao protiv toga i pribliţio Erigeninom uĉenju, uĉeći samo o duhovnom primanju Kristovog tijela i krvi u euhatistiji, a ne o primanju onog tijela koje je

20

Pričest ili euharistija je ustanovljena na posljenjoj večeri stoga se i naziva “Gosponja večera”. Kroz euharistiju je najpotpunije viljivo očitovanje našega rugovanja s Bogom i jeinstva svega Božjega naroda na zemlji. Sam Isus Krist slavio  je starozavjetnu vazmenu (pashalnu) (pashalnu) večeru i često sujelovao u rugim religioznim gozbama gozbama svoga vremena. On je čuesnim umnažanjem kruha. Svojim govorom o kruhu života te prispoobom o kraljevskoj svabenoj večeri navijestio da de svojoj Crkvi ostaviti gozbu kao novi oblik štovanja Boga i bratskog okupljanja vjernika. Tako se Isus u znakovima kruha i vina sav preao Ocu i ljuima. Ustanovio je Euharistiju, Gosponju večeru ili misu kao “spomen-čin” svoga potpunog preanja, svog žrtvovanja; http://www.hkmm.de/in http://www.hkmm.de/index.php?option=com_content&vi dex.php?option=com_content&view=article&id=19&Item ew=article&id=19&Itemid=14 id=14 21 Preoređenje ili latinizam predestinacija (lat. praedestinatio  praedestinatio) je učenje po kome su sva ogađanja unaprije preoređena sudbinom ili Božjom voljom. Preoređenost ne isključuje potpuno slobodnu volju i slobou jelovanja, ved ih samo ograničava i poređuje Božjoj volji i Božjoj milosti; http://hr.wikipedia.org/wiki/Predodre%C4%91enje 22 Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 799. 23  Kempf, Beck, Ewig, Jungman, Velika povijest crkve, 480.

9

Marija rodila. Berengarovo uĉenje je pobudilo krajnje nezadovoljstvo i  od 1046. Godine su ga osuĊivali ĉitavi sinodi. Posebno ga je od 1050. Godine pobijao opat i uĉitelj u Beku u  Normandiji i više sinoda sinoda u Francuskoj Francuskoj i Italiji, dok 1059. I 1079. Godine Ri m nije ustao protiv Berengara i osudio njegovo uĉenje. On je na kraju umro u miru. 24

OsuĊivanjem njegovog uĉe uĉenja nja je sve više izraĊivano Paskalijevo uĉenje , te se općenito izriĉito poĉelo uĉiti da se u euharistiji supstancija hljeba i vina pretvara u supstanciju Kristovog tijela i krvi, da je dakle ro pretvaranje , pretvaranje supstancije, transsupstancija.

Taj naziv je od tada općeni to zaveden na Zapadu, a od XV. vijeka adoptiran i na Istoku. MeĊutim, netaĉno je reći da je uĉenje o pretvaranju elemenata u euharistiji uveo tek Paskalije,  jerje to staro crkveno crkveno uĉenje, a Paskal Paskal ije ga je samo taĉno prec izirao i detaljno razjasnio.25 Obnovljeni spor o predestinaciji je kratko trajao. Povod za ovaj spor je dao progonjeni monah

Goĉak iz njemaĉkog plemiĉkog roda. roda. Ţivio je u IX. I X. Vijeku. Roditelji su ga posvetili u manastir još dok je bio dijete. Kada je odrstao ţelio je da napusti monaštvo i  jedan sinod ga je 829. Godine razriješio monaštva. Ali dozvolom Luja Poboţnog (814 -840) opat Raban Mabar ga je 830. Godine prisilio da ostane pri zavjetu svojih roditelja. Poslat je iz Njemaĉke iz manastira Fulde u Francusku u manastirOrbe u soasonskoj episkopiji, gdje se odao

 prouĉavanju  prouĉavanju Augustina. Izuĉavajući Izuĉavajući njegova djela poĉeo je zastupati zastupati djela da Bog od  bjeĉnosti jedne bez obzira na njihovo buduće ponašanje predodreĊuje predodreĊuje bezuvjetno bezuvjetno za  blaţenstvo, a druge obzirom na njihovo buduće buduće vladanje za propast, i da Bog neće spasenje spasenje rist nije za sve ljude umro. 26 svih duša, pa ni K rist

Opet ga je 848. godine optuţio njegov prijašnji opat, sada nadbiskup u Majncu (847 -856) Raban Mavar, te 849. Godine zadobio z adobio protiv njega i rajmskog nadbiskupa Hinkmara (845-

882) u ĉijoj je mitropoliji bio manastir Orbe, tako da su ga obojca osudila kao heretika. Protiv njega se izjasnio ĉak i Erigena, iako se Erigenino uĉenje nije slagalo sa uĉenjem Rabana Mavra i Hinkmara Rajmskog. Goĉaka su podrţavali ugledni korbejski monah Raramno, lionski nadbiskup Remigije i drugi, tako da su ga jedni osudili kao heretika, a drugi su ga  branili. Ostao je u rukama njegovih protivnika, protivnika, a umro je 868. Godine u manastirskom zatvoru kao ekskomunici ran, jer se nije htio odreći svojih uĉenja, dok je spor izmeĊu njegovih

24

Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 800.

25

 Stephen Ecthes, Pregled povijesti crkve, Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 801.

26

10

 protivnika i branitelja poslije poslije više meĊusobno meĊusobno suprotnih sinoda sinoda dovršen jednom posrednom posrednom formulom 860. Godine na sinodu u Tusi-u. 27

 NOVINE U ZAPADNOM KRŠĆANSTVU KRŠĆANSTVU

U periodu prije i nakon

crkvenog raskola 1054. Godine došlo je do niza reformi koje su

 potpuno reformisale posebno Zapadnu, kasnije katoliĉku crkvu, dok je istoĉna crkva ostala

 popriliĉno vezana vezana za svjetovne vladare, jer su se se na Istoku crkvni crkvni i drţavni interesi proţimali. proţimali. Istoĉna crkva nije mijenjala svoje ureĊenje, se su se zbog toga vremenom pojavio niz razlika izmeĊu istoĉne i zapadne crkve. Zapadna crkva je poĉela svoj reformni zahvat za vrijeme  pontifikata Grgura VII. iako grgurovska reforma reforma znaĉi poĉetak poĉetak novog ţivota ţivota i rov og razdoblja u zapadnoj crkvi, ona se opravdana naziva završetnom stare epohe i ulaskom zapadne crkve u novi period, odnosno u period reforme crkve. Grgurovska Gr gurovska reforma je uzrala rascjep irmeĊu istoĉne i zapadne crkve, jer se moĊu njima stvarao sve veći jaz .28 MeĊutim, da bi se ti odnosi mogli podrobnije objasniti potrebno je razjasniti kakve su bile  prilike prije pojave razlika. razlika. Još na prvom prvom vaseljenskom vaseljenskom saboru utvrdeno utvrdeno je da starješinstvo starješinstvo  u Italiji, antiohijski –  u  u Maloj Aziji i nad kršćanskom kršćanskom crkvom imaju tri episkopa: rimski –  u

aleksandrijski u Egiptu. Na drugom vaseljenskom saboru s njima se u pravima izjednaĉio carigradski episkop, a na halkidonskom i jerusalemski episkop. Na halkidonskom saboru su

dobili i naziv patrijarsi. Iz poštovanja prema Rimu , kao staroj prijestolnici imperije rimski  patrijarh je nazvan prvi, a a carigradski –  kao  kao episkop novog Rima drugi, to je bilo samo po nazivu jer su svi bili nezavisni jedan od drugog. 29

U VII. Vijeku je došlo do odreĊenih izmjena. U to vrijeme su teritorije ko jima su upravljali antiohijski, jerusalemski i aleksandrijski patrijarh patrija rh potpale pod vlast muslimana, a i carigradski

 patrijarh je izgubio mnoge oblasti. Iu isto isto vrijeme se proširio utjecaj utjecaj rimskog episkopa, episkopa, jer se kršćanstvo proširilo u Britaniji, Galiji i Germaniji. Postavljajući u novoobraćenim novoobraćenim zemljama episkope rimski episkopi, koji su dobili naziv pape, su uspjeli da ih potĉine svojoj vlasti. nakon što je rimski episkop, odnosno papa krunisao Karla Velikog za cara , pape su dobile svjetovnu zaštitu i veliki utjecaj. Nisu više htjeli da budu na istom rangu sa ostalima

27

Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 802.  Hubert Jedin, Velika povijest crkve, III/1, Kršdanska saašnjost, Zagreb, 1971., 473 29 Dosid, Stojanovid, Babac, Istorija hrišćanske crkve, 57-58. 28

11

 patrijarsima, koji su gubili gubili utjecaj, i poĉeli su raditi na tome da postanu poglavari poglavari svih kršćana. To su dokazivali pomoću „Isidorovih dekretalija“. 30 Protiv toga su ustali svi istoĉni  patri jarsi,  jarsi, a naroĉito carigradski. carigradski. To je bio povod povod nesuglasica nesuglasica izmeĊu istoĉne istoĉne i zapadne crkve.31

Politiĉke okolnosti prije i nekoliko godina poslije Crkvenog raskola 1054. godine su bile veoma povoljne za ostvarenje nakana papinstva. Nezavisnost papinstva je

uĉvršćena

odredbom o naĉinu izbora pape donsesenom 1059. godine, kojom se nastojao suzbiti svaki svjetovni utjecaj na taj postupak. 32 Papa je trebao birati i kardinale. Nakon izbora pape trebao

ga je formalno potvrditi rimski narod. Zahvaljujući odnosu snaga od tada carevi više nisu mogli imenovati pape. 33 Jedna od tvorevina reformnog papinstva je i institucija kolegija kardinala, koja prije nije  postojala. Cardinales su prvobitnonazivni svi sveštenici sa stalnim poloţajem i stalni

sveštenici kod izvjesne crkve, a od X. Vijeka sveštenici katedralne crkve. Poĉev od 5. Vijeka ih titularnih crkava su morali obavljati liturgijsku sedmiĉnu sluţbu. Od rveštenici rimsk ih

Grgura Velikog sveštenike koji su upotrebljavani u drugim crkvama su nazivali „cardinales“. Ovaj naziv je bio primjenjivan i

za biskupe i sveštenike koji su obavljali rimsku sedmiĉnu

sluţbu. Njihove funkcije su bile posve liturgijske. U kolegij kardinala je ušlo 7 biskupa, 28 sveštenika i 18 Ċakona. 34 Kasnije je naslov kardinala rezervisan samo za papske savjetnike. Što je više rasla

papska

moć kardinali su postali sve ugledniji. Oni su tvorili kardinalski zbor, te vidili crkvenu upravu i crkvene sluţbe. Postepeno su u kardinalski zbor poĉeli sve više ulaziti ĉlanovi iz razliĉitih dijelova Evrope, a ne samo iz Rima i Italije.35

 Naprotiv vlast arhiepiskopa arhiepiskopa ĉije je ime prvobitno pripadalo vrhovnim mitropolitima, ali koje  je na Zapadu Zapadu ponegdje davano davano i obiĉnim mitropolitima, a sada na cijelom cijelom Zapadu pripadalo pripadalo i svim mitropolitima jako je opala, jer je metropo litanska vlast sve više prelazila

na papu.

Mitropolitanski sinodi sakupljli sakupljli su se sve rjeĊe, a apelacije i tuţbe od episkopa episkopa prelazile su 30

 Isidorove dekretalije su se pojavile u IX. Vijeku. Njima se dokazivalo da vrhovna uprava u svim crkvenim

poslovima, a naročito pravo nazora i konačnog sua na svim episkopima pripaa rimskom episkopu, onosno papi. Istorija hrišdanske crkve 57 31 Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 744. 32

 Etephen Ecthes, Pregled povijesti crkve, 63.  Goldstein, Grgin, Europa i Sredozemlje u srednjem vijeku, 237. 34  Kempf, Beck, Ewig, Jungman, Velika povijest crkve, 484-485. 35 Goldstein, Grgin, Europa i Sredozemlje u srednjem vijeku, 238. 33

12

direktno na papu. Arhiepiskopi su se sada od obiĉnih episkopa razlikovali samo višim rangom i predsjedavanjem u episk opskim opskim skupovima, a inaĉe su bili samo

zamjenici ili papski vikari.

Arhiepiskopi su kasnije došli u toliku zavisnost od Rima da su mogli biti postavljeni samo iz Rima dobijanjem arhiepiskopskog znaka, odnosno palijuma, za koji je kasnije svaki mirtopolit rimskom prijestolju morao platiti taksu i koji je vrijedio samo za onog kome je namijenjen, a ne i za njegove nasljednike. Arhiepiskop se pri primanju paliuma morao zakleti na vijernost  papi.36 Slabljenjem mitropolitske vlasti porasla je vlast redovnih episk opa, opa, jer nisu bili podloţni

odgovornisti mitropilitima koji su ih postavljli na funkciju nego su bili podloţni papi. MeĊutim, episkopi su prema mitropilitima imali duţnost sufrafijuma, odnosno glasanje u mitropolitskom koncilu. Vremenom su episkopi na Zapa du poĉeli dobijati lena od

drţavnih

vladaram ĉime su postajali namjesnici dotiĉnih vladara. Zbog toga su potpadali pod njihov utjecaj i ti vladari su poĉeli postavljati episkope u svojim drţavama. To je kasnije dovelo do  borbe za investituru. 746

36

Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 746.

13

Brak sveštenih lica u katolicizmu i pravoslavlju pr avoslavlju

Prije crkvenog raskola 1054. godine stupala u brak .

kler, odnosno sveštena lica sa   Istoka i sa Zapada su

MeĊutim, nakon velikog crkvenog raskola 1054. godine i podjele kršćanst va

na katolicizam i pravoslavlje me Ċu

njima su se poĉele javljati veće razlike. Tako su

 pravoslavci dozvolili svešteniĉki brak do ranga episkopa, a katolici su  ga reformama potpuno zabranili. Za vrijeme pontifikata papa Nikole II i Aleksandra II borba protiv sklapanja

svešteniĉkih brakova je naroĉito dobila   na snazi. Oţenjeno sveštenstvo je sada nazivano nikolaitima. Rimska sinoda iz 1059. godine je otvoreno udarila po nikolaitizmu. Zakoni o celibatu su postali crkveni zakoni za kler. Jedan dalji dekret suspendirao je klerike koji su bili

obavezni na celibat, a koji su i nakon naredbe Leona IX i dalje drţali konkubinu. 37 Pored svega toga se u Franaĉkoj, Irskoj, Škotskoj i Lombardiji oţenjeni klerci su se još dugo drţali. To je bilo protivno crkvenom zakonu i osuĊivano od strane crkvene vlasti. Zbog toga  je rimska crkva reformama zabranila

klericima da ţive u braku, a vjernicima je zabranila da

slušaju misu kod oţenjenih klerika  i da ne smiju primiti nikakvu duhovnu funkciju od njih. 38 Zbog toga je u Milanu 10. maja 1057. godine po d vodstvom sveštenika Arialda od Varesea i

milanskog plemića Landolfa Cot te izbio ustanak u kojem su silo m obavezali sveštenike na celibat. Stjepan IX je naloţ io svom legatu da posjeti Milano i da vidi kakvo je stanje. Dok je on ĉekao sukob u Milanu se zaoštrio. Milanci su se zakleli da neće priznati nijednog sveštenika koji ima ţenu ili je simonist. Papa Nikola II je krajem 1059. godine u Milano  poslao Petra Damianija, kome je pošlo za rukom da uspostavi red, a sveštenstvo se zaklelo da će napustiti simonistiĉke i nikolaistiĉke obiĉaje i poslušno je primilo blage kazne koje je dobilo zbog simonistiĉih prijestupa. Na taj naĉin je obaveza celibata meĊu sveštenstvom dobila na snazi, a vremenom se pro širila

i na druge zemlje kojima je ispovjedano

katoliĉanstvo.39 Što se tiĉe pravoslavlja sveštenstvo sveštenstvo se moţe ţeniti ţeniti do zvanja episkopa/biskupa. episkopa/biskupa. Već je 692. godine

utvrĊeno da episkopi ne smiju ţivjeti u braku i ako je odreĊena osoba izabrana za

episkopa kao oţenjena, on se mora rastaviti od svoje ţene, a ona mora ić i u

37

 Kempf, Beck, Ewig, Jungman, Velika povijest crkve, 409. Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 751. 39  Kempf, Beck, Ewig, Jungman, Velika povijest crkve, 411-412. 38

14

manastir/samostan. U suprotnom ne moţe postati episkop. Što se tiĉe prezbitera i drugih klerika, ĉak ni oni ne smiju stupati u brak. Brak je mogao biti sklopljen samo prije  posvećivanja  posvećivanja za ipoĊakona. Ova crkvena pravila koja su u istoĉnom kršćanstvu uvedena još u VII. i VIII. vijeku i danas vaţe, dok je, kako je već ranije reĉeno zapadna, odnosno katoliĉka anga potpuno zabranila stupanje u brak. 40 crkva sveštenim licima bilo kojeg r anga

40

Popovid, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom, 731-732.

15

ZAKLJUĈAK 

16

LITERATURA

1. Goldstein, Ivo; Grgin, Borislav, Europa Borislav,  Europa i sredozemlje u srednjem vijeku, vijeku, Novi Liber, Zagreb, 2006.

2. Franzen, Augustin, Pregled Augustin, Pregled povijesti crkve, Kršćanska sadašnjost, Zagreb, 2004.

3. Kempf, Friedrich; Beck, Hans-Georg; Erwig Erwi g Eugen; Jungman, Josef, Andreas, Velika  povijst crkve, Kršćanska sadašnjost, Zagreb, 1971.

4.

dodatkom, Srpska Popović, Jevsenije, Opća crkvena istorija sa crkvenostatičkim dodatkom,

manastirska štamparija, Sremski Karlovci, 1912. 5. Brandt, Miroslav, Srednjovjekovno doba povijesnog razvitka, razvitka, SNL, Zagreb, 1980. 6.

crkve, Ćosić, Tatjana; Stojanović, Aleksandar; Babac, Pavle,  Istorija hrišćanske crkve,

Štamarija Dimitrijevića, Beograd, 1997. 7. Jedin, Hubert, Velika povijest crkve, crkve, III/1, Kršćanska

sadašnjost, Zagreb, 1971.

8. http://www.hkmm.de/index.php?option=com_content&view=article&id=19&Itemid= 14 9. http://hr.wikipedia.org/wiki/Predodre%C4%91enje 10. Ecthes, Stephen, Pregled Stephen, Pregled povijesti crkve, crkve,

17