ALFA UNIVERZITET Fakultet za menadžment u sportu
BRZINA
Profesor Vesna Habić
Student Aleksandar Stanković 43/10
Beograd, jun 2011
SADRŽAJ 1. UVOD
3
2. PODELA BRZINE
3
3. TRENING BRZINE
4
4. TRENAŽNI SADŽAJ
7
5. TRENAŽNI POSTUPCI
8
6. ZAKLJUČAK
10
7. LITERATURA
11
1. UVOD
Veći Većina na spor sports tski kihh stru stručn čnja jaka ka slaž slažee da brzi brzina na ima ima veli veliku ku važn važnos ostt za uspe uspehh u mn mnog ogim im sportovima. Moguće je primetiti da se u literaturi koja se bavi sportskim treningom, u pravilu posvećuje znatno znatno manje pažnje brzini nego izdržljivosti izdržljivosti i snazi. Razlozi tomu verovatno leže leže u slabijoj istraženosti i složenoj strukturi brzine u odnosu na druge kondicijske sposobnosti. Grosser (1991.) ističe da postoji još dosta neistraženog prostora i nesuglasnosti u pitanju treninga brzine te njenje njenje definicije i sistematizacije. sistematizacije. Bauersfeld i Voss (1992.) (1992.) navode kako kako se za opis brzine i njenih manifestnih oblika u svetskoj literaturi koristi preko 50 različitih pojmova. Konačno, iako se brzina ubraja u kondicijske sposobnosti, većina autora pri njenom definisianju ističu da nije samo kondicijska, već i koordinacijska sposobnost, želeći na taj način naglasiti da na brzinu utiču: 1) energetski mehanizmi 2) mehanizmi živčane regulacije (čak i u većoj meri) Brzina je sposobnost da se na temelju kognitivnih procesa, maksimalne volje i funkcionalnosti živčano – mišićnog sastava postigne najveća moguća brzina reakcije ili pokreta u zato određenim uslovima (Grosser 1991). Schnabel, Harre i Borde (1994.) razlikuju dva pristupa pri definisanju brzine: 1.Sportsko-pedagoški pristup koji se bazira na Zaciorskovoj definiciji brzine kao sposobnosti sportiste da završi motoričku akciju u zadanim uslovima u što kraćem vremenskom intervalu, a kao uslove za takvo značenje potrebno je osigurati malen otpor te isključiti uticaj umora. Ovakvu definiciju mnogi autori proširuju i na brzinu reakcije na određeni podražaj. 2. Fiziološki pristup najbolje reprezentira Freyova (1977.) prema kome je brzina sposobnost sportiste da natemelju efikasnosti živčano – mišićnog sastava izvodi pokret u najkraćim vremenskim intervalima.
2. PODELA BRZINE
Brzina reakcije - sposobnost brzog reagovanja na vidne, slušne i taktilne nadražaje. Frekvencija pokreta - sposobnost maksimalno brzog izvođenja repetitivnih pokreta konstantne amplitude Brzi Brzina na poje pojedi dina načn čnog og pokr pokret etaa - spos sposob obno nost st izvo izvođe đenj njaa jedn jednog og jedn jednos osta tavn vnog og pokr pokret etaa maksimalnom brzinom.
Brzina kretanja tela - maksimalno postignuta brzina tela sportiste cikličkim i acikličkim pokretima Fiziološke osnove treninga brzine Brzina Brzina je kondicijs kondicijsko ko – koordina koordinacijsk cijskaa sposobno sposobnost st s najvišim najvišim koeficije koeficijentom ntom urođenost urođenosti.i. Prema Hollmannu i Hettingeru (2000.) ova se sposobnost kod odrasle netrenirane osobe može treningom popraviti oko 20%. Zašto? Pri velikoj brzini kontrakcije glavnu ulogu imaju brza mišićna vlakna čiji je udeo u mišićima genetski određen te se treningom može malo menjati. Promene koje se mogu izazvati odnose se na udeo pojedine vrste vlakana u ukupnom volumenu mišića na što se može treningom uticati putem selektivne hipertrofije. Pri tomu će trening brzine dovesti do hipertrofije brzih vlakana dok će trening aerobne izdržljivosti izazvati umerenu hipertrofiju sporih vlakana. Dokaz? Većina vrhunskih svjetskih sprintera ima preko 70% brzih mišićnih vlakana, dok je svjetski prosjek oko 50%. Može li se po tom pitanju nešto napraviti? Deca u odnosu na odrasle imaju znatno veći udeo intermedijalnih mišićnih vlakana (i do 13%, dok odrasli imaju imaju 2 – 3 %) koja tendiraju tendiraju prema prelazu u spora spora ili brza vlakna, vlakna, zavisno od vrsti trenažnih nadražaja. Primenom odgovarajućeg i pravovremenog treninga brzine kod dece moguće je dodatno prilagoditi genetski određenu strukturu mišićnih vlakana.
3. TRENING BRZINE
Kao što je vidljivo iz prethodnog – ima puno različitih manifestacija brzine, pa je logično i da postoje različiti treninzi brzine. Trening brzine ustvari se deli na trening: - brzine reakcije - ubrzanja - maksimalne brzine (brzine cikličkog kretanja) - brzinske izdržljivosti
1. Sposobnost brze reakcije; - dolazak nadražaja do receptora - širenje istih do CNS-a - generisanje naredbi u CNS-u - transmisija signala od CNS-a do mišića -nadražavanje -nadražavanje mišića
2. Sposobnost ubrzanja; - dinamika ubrzanja - dužina puta ubrzanja - brzinska snaga - maksimalna snaga - neuromuskularni mehanizmi
3. Brzina cikličnog kretanja; - intramuskularna koordinacija - intermuskularna koordinacija tipovi mišićnih vlakana
Brzina reakcije Brzina reakcije predstavlja sposobnost sportiste da na određeni signal reaguje u što moguće kraćem vremenu. Sa obzirom na vrstu nadražaja moguće je razlikovati brzinu reakcije na: - vidne (mačevanje, karate, boks, motosport, itd.), - akustičke (atletika, plivanje i sl.), - taktilne (rvanje, džudo) - kinestetičke signale (sportska gimnastika, skokovi u vodu isl.). Vreme reakcije je različito za različite nadražaje, tako reakcija na vidne signale u pravilu traje duže nego na akustičke zbog različitog trajanja konverzije signala u živčane impulse. Ono predstavlja vremenski interval koji protekne od davanja signala do početka voljne reakcije te je izravni pokazatelj stepena razvijenosti brzine reakcije. Latentno vreme reakcije – vreme
koje protekne od trenutka izlaganja organa nadražaju do prve merljive električne reakcije u nadraženom organu (Harre, Borde i Schnabel,1994.). Vreeme reakcije je u velikoj meri genet genetski ski deter determin minira irano no te ga je trenin treningom gom mog moguće uće samo samo ograni ograniče čeno no pobolj poboljšat šati.i. Kod jednostavne reakcije reakcije moguće je poboljšanje od 10 do 20 %, a kod reakcije izbora i do 30 %. a) metoda ponavljanja - sportista opetovano, najbrže što može reaguje na različite signale. Ova metoda relativno brzo dovodi do poboljšanja, nakon čega dolazi do stabilizacije i daljnji pomaci izostaju. Stagnacija u daljnjem razvoju može se odgoditi variranjem vrste i intenziteta nadražaja, pri čemu treba usmeriti koncentraciju na maksimalno brzu reakciju pokreta, a ne na sam signal. b) metoda raščlanjivanja - kod ove metode cilj je analitičkim pristupom osigurati olakšane uslove za reagovanje na zadani signal. Tako se na pr. kod sprintera koristi visoki start pri komu je opterećenje na ruke manje od onog u niskom startu. Hollamnn i Hettinger (2000.) naglašavaju kako povećanje opterećenja produ produža žava va vreme vreme reakc reakcije ije,, dok bolje bolje razvij razvijena ena izdržl izdržljiv jivost ost i snaga snaga poziti pozitivno vno deluj delujee na skraćenje vremena reakcije c) senzorna metoda - temelji se na povezanosti brzine reakcije i sposobnosti sportiste da razlikuje male vremenske intervale. Sportista se prvo izlaže određenim signalima na koje treba što brže reagovati, ali tako da nakon svake reakcije ima povratnu informaciju od trenera o postignutom vremenu (npr. start i sprint 5 metara). Nakon toga sportista ima zadatak sam proceniti vreme koje je postigao te ga usporediti sa stvarno postignutim. Na kraju sportista pokušava postići vremena koja zadaje.
Ubrzanje Ubrzanje kao fizikalna veličina predstavlja promenu brzine u jedinici vremena. U sportu se pod ubrzanjem podrazumeva sposobnost dostizanja maksimalne brzine u što kraćem vremenu. Ballre Ballreich ich (1969; (1969; prema prema Hollma Hollmann i Hettin Hettinger ger,, 2000.) 2000.) u svojim svojim istraž istraživa ivanji njima ma dolaz dolazii do zaključka da rezultat u trci na 100m 85 % zavisi o sposobnosti ubrzanja i maksimalnoj sprinterskoj brzini.
4. TRENAŽNI SADRŽAJI
Trčanje kratkih deonica Dužina deonice deonice kreće se od 10 do 60 m zavisno zavisno o trajanju ili dužini faze ubrzanja pojedinog pojedinog sportiste (Harre, 1979.). U godišnjem ciklusu potrebno je vršiti postepeno povećanje dužine deoni deonice ce skladn skladnoo sa mog mogućn ućnost ostima ima sporti sportiste ste.. Trajan Trajanje je faze faze ubrza ubrzanja nja zavis zavisii od kvalit kvaliteta eta sprintera. Tako kvalitetniji sprinteri postižu veću maksimalnu brzinu na dužem putu pa su njihove deonice duže nego kod manje kvalitetnih sprintera. Pauze između ponavljanja trebaju osigurati potpuni oporavak, a trajanje zavisi o dužini pretrčane deonice. Pri tom je moguće primeniti okvirno pravilo da se za svakih 10 pretrčanih metara uzima pauza od najmanje 1 minute. Broj ponavljanja obično se kreće između 10 - 15 zavisno o sposobnosti sportiste da zadrži maksimalni intenzitet (Geese i Hillbrecht, 1995.). Ako se primeti ili merenjem utvrdi da sportista ne izvodi zadatak sa 100%-nim intenzitetom, potrebno je prekinuti s daljnjim ponavljanjima. U odabiru sadržaja poželjno je varirati različite uslov pod kojim se trče kratke kratke deonice deonice (npr. startovi startovi iz različitih različitih pozicija,u pozicija,u olakšani olakšanim m i otežanim otežanim uslovima uslovima,, na različitim različitim podlogama podlogama i signalima, signalima, itd.) kako bi se izbeglo stvaranje stvaranje čvrstih čvrstih stereotipa gibanja koja mogu sprečiti daljnji razvoj ove sposobnosti (Weineck, 2001.).
Skokovi Za razvoj ubrzanja mogu se koristiti različite vrste skokova (kratki poskoci na jednoj ili s dve noge, troskoci, petoskoci, duže serije skokova na deonicama od 30 m, 60 m, 100 m i više, pa sve do primene dubinskih skokova). Prema Weinecku (2000.) vrednost ove vrste treninga je u povećanju odskočne odskočne (reaktivne) snage koja ima važnu ulogu u sposobnosti ubrzanja. ubrzanja. Primena dubinskih skokova zahteva posebnu pripremljenost sportiste kako bi se izbegle povrede do kojih može doći usled delovanja velike sile i ekscentričnog rada muskulature.
Trčanja sa povećanim otporom Koriste se različiti načini pružanja otpora. Primera radi, trčanja uz brdo, primena različitih opterećenja koje trkač vuče. Kod trčanja uz brdo potrebno je primieniti nagib terena kod kojeg nije znatnije narušena tehnika trčanja, sa deonicama koje ne prelaze 40 - 50 (Geese i Hillbrecht, 1995.). Primena padobrana kao načina pružanja otpora ima mnoge prednosti u odnosu na druge vrste otpora, između ostalog i zbog sile otpora koja deluju na centar težišta tela pod povoljnim uglom u odnosu na vuču različitih tereta koji klize po tlu, što manje narušava tehniku trčanja.
Trening snage Izuz Izuzet etno no važn važnuu ulog uloguu za razv razvoj oj spos sposob obno nost stii ubrz ubrzan anja ja bilo bilo da se radi radi o spri sprint nter ersk skim im disciplinama u atletici ili o sportskim igrama, ima trening snage. Važnost maksimalne snage određene mišićne grupe za povećanje ubrzanja i brzine pokreta zavisi od veličine otpora. Što je otpor u izvođenju brzih pokreta veći, to je i naglašenija uloga maksimalne snage. Pored toga, toga, ne treba treba zanem zanemari ariti ti i jačan jačanje je svih svih mišićn mišićnih ih grupa grupa s ciljem ciljem spreča sprečava vanja nja nastaj nastajanj anjaa mišićnog disbalansa. Posebnu ulogu trening snage ima pri sprečavanju nastajanja i razbijanju brzinske barijere.
Maksimalna brzina Najveća moguća brzina koju sportista može postići pri izvođenju pokreta s malim otporom. Za razliku od sposobnosti ubrzanja maksimalna brzina kretanja ne zavisi bitno o jakosti muskulature nego nego pre svega o intramuskularnoj i intermuskularnoj intermuskularnoj koordinaciji, tipu mišićnih mišićnih vlakana, brzini provodljivosti nadražaja nadražaja i kvaliteti neuromuskularnih inervacijskih inervacijskih programa. Prema istraživanjima Lehmana (1993.), Hollmana i Hettingera (2000.) posebnu važnost za postizanje maksimalne brzine kretanja imaju neuromuskularni inervacijski programi, odnosno tzv. vremenski programi. Buersfeld i Voß (1992.) ove programe definišu kao vremenski uskl usklađ ađen en sled sled neur neurom omus usku kula larn rnih ih impu impuls lsaa koji koji odre određu đuju ju akci akciju ju miši mišića ća pri pri izvo izvođe đenj njuu odgovarajućeg odgovarajućeg pokreta, kao i trajanje i visinu bioelektrične aktivnosti. Pojednostavljeno Brzi Brzina na neko nekogg pokr pokret etaa zavi zavisi si o vrst vrstii spre spreml mlje jeno nogg prog progra rama ma u centralnom živčanom sastavu.
5. TRENAŽNI POSTUPCI
1. Elementarni trening maksimalne brzine kretanja Budući da vremenski programi nakon puberteta pokazuju priličnu rigidnost te ih je nakon toga jako teško ili gotovo nemoguće menjati, potrebno je pravovremeno krenuti s elementarnim treningom treningom brzine. brzine. U tu svrhu moguće moguće je koristiti koristiti vežbe trčanja trčanja opšteg karaktera. karaktera. Osnovna Osnovna logika ove vrste treninga je u stvaranju uslovaa za dostizanje željenih vremenskih programa pomoću menjanja uslovaa pod kojima se određena vežba izvodi
2. Kompleksni trening maksimalne brzine kretanja Ako su primenom primenom elementa elementarnog rnog treninga treninga brzine brzine oblikovan oblikovanii željeni željeni vremensk vremenskii programi, programi, potre potrebno bno ih je primen primenom om kom komple pleksn ksnog og trenin treninga ga usklad uskladiti iti s ostali ostalim m faktor faktorima ima uspeha uspeha u određenoj sportskoj aktivnosti. Za razvoj maksimalne brzine kretanja u atletici i većini sportskih igara mogu se koristiti i sledeći sadržaji: Progresivna trčanja- trčanja s postupnim povećanjem brzine na deonici od 60 do 100 m pri čemu zadnjih 30 do 40 m treba izvesti maksimalnom brzinom. Leteći sprint- sportista dobija zadatak da nakon 30-tak metara opuštenog trčanja pretrči 20 do 30 m maksimalnom brzinom Trčanja nizbrdo- primenjuje se s ciljem povećanja frekvencije i dužine koraka, budući da sportista usled olakšanih uslova dostiže brzine veće od onih na ravnom terenu. Dužina staze treba iznositi do 80 m, a nagib terena treba biti oko 3 stepena. Trčanja s promenom tempa- primera radi, 30 m maksimalnim tempom, 50 m umerenim tempom (ukupna deonica 200 – 300 m). Koordinacijska trčanja- podrazumevaju primenu vežbi iz atletske škole trčanja: niski i visoki start, grabeći korak, zabacivanja potkolenice, skokovi s noge na nogu itd. Prelazak iz koordinacijskih trčanja u sprint - nakon neke vežbe iz škole trčanja (npr. niski start) postupno preći u maksimalni sprint. Kratki sprintevi iz niskog starta (do 60 m)- predstavljaju trenažno sredstvo za kombinirani razvoj brzine reakcije, ubrzanja i maksimalne brzine. Pri primeni ovakvih opterećenja s ciljem kompleksnog delovanja na razvoj brzine kao kondicijske sposobnosti, preporučuje se trening planirati uz kontrastne metode koje podrazumevaju stalno variranje kako sadržaja i ciljeva, tako i intenziteta vežbanja unutar jedne serije ili trenažne jedinice.
6. ZAKLJUČAK
Pri odabiru veličine opterećenja za navedene sadržaje važno je izbeći narušavanje specifične tehnike. Dužina pauze mora osigurati dovoljan oporavak da se sledeće opterećenje može izvesti s istim intenzitetom opterećenja te stoga zavisi i o jačini opterećenja i sposobnosti oporavka pojedinog sportiste. Kada su u pitanju sportske igre, trening brzinske izdržljivosti, prema Weinecku (2000.) ima negativan utecaj na sportsku formu. Uzroci navedenom nalaze se u činjenici da se treningom brzinske izdržljivosti opterećuju nespecifični metabolički procesi (anaerobni glikolitički) što ide na štetu sposobnosti ubrzanja (fosfageni metabolički procesi). Pored toga, ovakva vrsta treninga dovodi do znatnog umora na razini CNS-a što onemogućava tehničko-taktički trening u istom danu, dok dva laktatna treninga nedeljno uz ostale treninge mogu dovesti sportistu u stanje pretreniranosti.
LITERATURA
http://www.sport-forma.com/index.php? option=com_content&task=view&id=254&Itemid=297
