BAHAGI NG PANANALITA ( Part of Speech )
1. Pangngalan (Noun) 2. Panghalip (Pronoun) 3. Pang-uri (Adjective) 4. Pandiwa (Verb) 5. Pang-abay (Adverb) 6. Pangatnig (Conjunction) 7. Pang-angkop () 8. Pang-ukol (Preposition)
A. Pangngalan (Noun) - bahagi ng pananalita na nagsasaad ng ngalan ng tao, bagay, pook o lugar, hayop, pangyayari, damdamin, kaisipan o ideya. Uri ng Pangngalan 1. Pantangi (Proper Noun) - nagsasaad ng tanging pangalan ng tao, hayop at bagay at isinusulat sa malaking titik (capital letter) ang unang letra o titik ng salita. Hal: Tsina, Judy Ann, monggol 2. Pambalana (Common Noun) - tawag sa karaniwang pangalan. Hal: bansa, artista, lapis
Kayarian ng Pangngalan 1. Payak - mga salitang likas at katutubong atin na maaaring mapag-isa Hal: lilo, lila, lambat, silo, ilog 2. Maylapi - ang mga salitang-ugat o pangngalang payak na nagtataglay ng panlapi sa unahan, gitna o hulihan man. Hal: ganda - kagandahan isda - palaisdaan away - mag-away sayaw - sumayaw
3.
Inuulit - mga pangngalang inuulit ang salitang ugat o ang salitang maylapi. Ang unang dalawang pantig lamang ang inuulit kapag ang pangngalan ay may tatlo o higit pang pantig. Hal: tatay-tatayan, sabi-sabi , biru-biruan Tandaan: May mga pangngalang ang anyo ay mga salitang inuulit ngunit hindi ginigitlingan sapagkat ang inuulit na mga pantig ay walang katuturan kapag napag-isa. Ang kabuuan ng mga salitang ito ay itinuturing na mga salitang ugat. Hal: gamugamo, guniguni, alaala
Klase ng mga pangngalang inuulit a. Pag-uulit na Parsyal - bahagi lang ng salitang-ugat ang inuulit. Hal: ari-arian, tau-tauhan b. Pag-uulit na Ganap - inuulit ang buong salita Hal: sabi-sabi, sari-sari
4. Tambalan - mga pangngalang binubuo ng dalawang magkaibang salita na ipinapalagay na isa na lamang.
Hal: hampaslupa, sampay-bakod akyat-bahay, bahay-aliwan kapit-tuko
Kasarian ng Pangngalan (Gender of Noun)
1. Pambabae Hal: ate, nanay, Gng. Cruz 2. Panlalaki Hal: kuya, tatay, G. Santos 3. di-tiyak Hal: doktor, titser, huwes, punongguro, 4. walang kasarian Hal: silya, lobo, puno
Uri ng Pangngalan ayon sa Gamit 1. Basal - pangngalang hindi nakikita o nahahawakan ngunit nadarama, nasa gawi at kaisipan, Hal: katalinuhan, pagmamahal, pagdurusa 2. Tahas - mga pangngalang nakikita o nahahawakan Hal: pula, ulap 3. Lansak - mga pangngalang nagsasaad ng pagsasamasama, kumpol, grupo o pangkat. Hal: kawan, buwig, pulutong, batalyon
B. Panghalip ( pronoun) - ay bahagi ng pananalita na inihahali o ipinapalit sa pangngalan (noun) upang mabawasan ang paulit-ulit na pagbanggit sa pangngalan na hindi magandang pakinggan.
Hal: Ibigay mo ang mga aklat kay Rosa. (Ibigay mo ang mga ito sa kanya.) Kay Mila at Maria ang mga rosas na nasa mesa. (Sa kanila ang mga iyan.)
Mga Uri ng Panghalip 1. Panghalip na Panao (Personal Pronoun) – ay ipinapalit sa ngalan ng taong nagsasalita, sa taong kausap at sa taong pinag-uusapan. May kailanan ang panghalip na panao. Ito ay maaaring isahan, dalawahan at maramihan. Taong Nagsasalita Isahan: Ako, akin, ko Dalawahan: kita, kata Maramihan: Tayo, kami, natin, naming, atin, amin
Taong Kausap Isahan: Ikaw, ka Dalawahan: kita, kata Maramihan: Kayo, inyo, ninyo Taong Pinag-uusapan Isahan: Siya, niya, kanya Dalawahan: kita, kata Maramihan: Sila, kanila, nila
2. Panghalip na Pamatlig (Demonstrative Pronoun)– ay inihalili sa pangngalang nagtuturo ng lugar na kinalalagyan ng pangngalan. Iinihalili rin ito sa pangngalan na malapit o malayo sa nagsasalita, kinakausap o nag-uusap. Malapit sa Nagsasalita Hal: ito/ ire, heto, dito Malapit sa Kausap Hal: iyan, hayan/ ayan, diyan Malayo sa Nag-uusap Hal: iyon , hayun/ ayun, doon
3. Panghalip na Panaklaw (Indefinite Pronoun)ay mga panghalip na sumasaklaw sa kaisahan at dami o kalahatan ng kinatawang pangngalan.
Nagsasaad ng Kaisahan Hal: Isa, isapa, iba, bawat isa, Nagsasaad ng dami o kalahatan Hal: lahat, tanan, pulos, balana, pawang, madla
4. Panghalip na Pananong - inihahalili
sa pangngalan kung nagtatanong. Hal: a. pangtao (sino, kanino) b. bagay, hayop, lugar (ano, alin) c. bagay, hayop, lugar, tao (ilan)
5. Panghalip na Patulad – ay inihalili sa itinutulad na bagay.
Hal: Ganito/Ganire - Malapit sa nagsasalita Ganyan - Malapit sa kausap Ganoon - Malayo sa nag-uusap
Kaukulan ng Panghalip 1. Kaukulang palagyo- kung ang panghalip ay ginagamit bilang simuno(subject) ng pangungusap.
Hal: 1. Siya ay tutungo sa kapitolyo upang ilatag sa gobernador ang ating mga kahilingan.
2. Kaukulang Paari - Ito ay nagsasaad ng pang-aangkin nag isang bagay sa loob ng pangungusap. Hal: 1. Ang bahay nila ay malapit sa paaralang iyong papasukan.
3. Kaukulang Palayon - ginagamit na layon ng pang-ukol (preposition) o pandiwa (verb).
Hal: 1. Ang batas na ito ay makasasama para sa madla.
C. Pang-uri (Adjective) – ay mga salitang naglalarawan o nagbibigay katangian sa isang pangngalan o panghalip. Hal: 1. Matamis ang inihaing mangga ni Aling Ising. 2. Napakaganda nga ng bistidang iyan!
Uri ng Pang-uri Ang pang-uri ay may dalawang uri: 1. Panlarawan - mga salitang naglalarawan. Hal: a. Matamis ang tinda niyang mangga. b. Rosas at itim ang motif ng kanilang kasal. 2. Pamilang - mga salitang nagsasaad ng bilang Hal: a. Sanlaksa ang mga daga sa tumana. b. Si Mang Baste ay nag-iisang lumaban sa asong-ulol.
Kaantasan ng Pang-uring Panlarawan 1. Lantay – nagbibigay ng simple o payak na paglalarawan. Hal: a. Si Amelia ay maganda. 2.Pahambing – naglalarawan sa dalawang pangngalan o tinutukoy, maaaring pareho o ang isa ay nakahihigit ang katangian. Hal: a. Si Alma ay higit na maganda kaysa kay Amelia.
3. Pasukdol – pagbibigay ng sukdulang paglalarawan o katangiang nakahihigit sa lahat.Ang panghahambing ay higit sa dalawa. Hal: a. Pinakamaganda si Anna sa kanilang lahat.
D. PANDIWA (VERB)- ay bahagi ng pangungusap na nagpapahayag ng kilos, gawa o kalagayan, Mga Uri ng Pandiwa ayon sa Kaukulan 1. Payak - ipinalalagay na ito ang simuno (subject). Hal: Lubos na maghirap ang nangungurakot sa kaban ng bayan. 2. Katawanin - may simuno ito nguni't walang layong tumatanggap. Hal: Ang mabait at magalang ay pinagpapala.
3. Palipat - may simuno at tuwirang layon (direct object). Ang layong ito ay pinangungunahan ng mga katagang ng, mga, kay at kina. Hal: Nagsampay ng damit si Maria.
4. Tahasan - ginaganap ng simuno ang isinasaad ng pandiwa. Hal: Si Jose Rizal ang sumulat ng Noli Me Tangere. 5. Balintiyak - hindi ang simuno ang gumaganap sa isinasaad ng pandiwa. Hal: Ang pagtatayo ng gusali ay pinasinayahan ng punong-lungsod
Mga Aspekto ng Pandiwa 1. Pangnagdaan/Naganap na o Perpektibo (Past Tense) nagpapahayag ng kilos o gawang natapos na. Hal: Nagpirito ng isda si Mang Kulas. 2. Pangkasalukuyan/Imperpektibo (Present Tense) nagsasaad ng pagkilos na nasimulan na subali't hindi pa natatapos. Hal: Naglalaba ng mga damit si Aling Bining sa ilog.
3. Panghinaharap/Gaganapin o Kontemplatibo (Future Tense) - nagpapahayag na ang kilos o gawa ay mangyayari pa lamang. Hal: Magbibigay ng pagsusulit ang guro bukas ng hapon.
KAILANAN NG PANDIWA 1. Isahan - ang pandiwa ay nasa payak na anyo. Hal: Ang guro ay nagtuturo sa mga bata. 2. Maramihan - marami ang simuno at kilos na isinasaad. Hal: Nagsisipalakpakan ang mga manonood sa programa.
Pokus ng Pandiwa- ay ang relasyon ng pandiwa sa paksa ng pangungusap.
Uri ng Pokus ng Pandiwa 1. Aktor-pokus / Pokus sa Tagaganap - Ang paksa ang tagaganap ng kilos na isinasaad ng pandiwasa pangungusap; sumasagot sa tanong na “sino?” [mag- , um- , mang- , ma- , maka- , makapag- , maki- ,magpa-] Hal: Naglunsad ng proyektoang mga kabataan
2. Pokus sa Layon / Gol Pokus - Ang paksa ang layon ng pandiwa sapangungusap; sumasagot sa tanong na“ano?” [-in- , -i- , -ipa- , ma- , -an] Sa Ingles, ito ay ang direct object
Hal: Nasira mo ang mga props para sa play.
3. Lokatibong Pokus / Pokus sa Ganapan Ang paksa ang lugar na ginaganapan ng pandiwa sapangungusap; sumasagot sa tanong na“saan?” [pag-/-an , -an/-han , ma-/-an , pang-/-an , mapag-/-an] Hal: Pinagtaniman namin ang bukiran ng maraming gulay.
4. Benepaktibong Pokus o Pokus sa Tagatanggap - Ang paksa ang tumatanggap sa kilos ng pandiwa sapangungusap; sumasagot sa tanong na “para kanino” [i- , -in , ipang- , ipag-] Sa Ingles, ito ay ang indirect object Hal: Kami ay ipinagluto ni nanay ng masarap na ulam.
5. Instrumentong Pokus / Pokus sa Gamit - Ang paksa ang kasangkapan o bagay na ginagamit upangmaisagawa ang kilos ng pandiwa sa pangungusap;sumasagot sa tanong na “sa pamamagitan ng ano?”/ “ano ang gamit” [ipang- , maipang-]
Hal: Ang kaldero ang ipinangluto ni nanay ng masarap na ulam para sa amin.
6. Kosatibong Pokus / Pokus sa sanhi - Ang paksa ang nagpapahayag ng sanhi ng kilos ng pandiwasa pangungusap; sumasagot sa tanong na “bakit?”/ “ano ang dahilan” [i- , ika- , ikina-] Hal: Ikinatuwa namin ang pagluluto ng masarap naulamng aming nanay.
7. Pokus sa Direksyon -Ang paksa ang nagsasaad ng direksyon ng kilos ng pandiwa sa pangungusap; sumasagot sa tanong na “tungo saan/kanino?” [-an , -han , -in , -hin] Hal: Pinuntahan ni Henry ang tindahan para mamiling kagamitan.
Kaganapan ng Pandiwa - ay tumutukoy sa bahagi ng pangunahingnagpapahayag ng ganap na kahulugan sa pandiwa. Uri ng Kaganapan ng Pandiwa 1. Kaganapang Tagaganap- bahagi ito ng panaguri na gumaganap sa kilos na ipinahahayag ng pandiwa. Hal: Ikinatuwa ng mga mamamayan ang maringal na pagdiriwang ngkalayaan ng bansa.
2. Kaganapang Layon – bahagi ng panaguri na nagsasaad ng bagayna tinutukoy o ipinahahayag ng pandiwa. Hal: Naghanda ng palatuntunan ang mga guro at mag-aaral, sa pagdating ng mga panauhin.
3. Kaganapang Tagatanggap– bahagi ng panaguri nanagpapahayag kung sino ang nakikinabang sa kilos na isinasaad ng pandiwa.
Hal: Nagbigay ng donasyon ang kanilang samahan para sa mgabiktima ng sunog.
4. Kaganapang Ganapan – bahagi ng panaguri na nagsasaad nglugar na siyang pinaggaganapan ng kilos na ipinahayag ng pandiwa Hal: Nanood ng pagtatanghal sa plasa ang mga kabataan.
5. Kaganapang Kagamitan – bahagi ng panaguri na nagsasaad kunganong bagay o kagamitan ang ginagamit upang maisagawa angkilos na ipinahahayag ng pandiwa. Hal: Iginuhit niya ang larawan ni Rizal sa pamamagitan ng lapis.
6. Kaganapang Direksyunal - bahagi ng panaguri na nagsasaad ng direksyong isinasaad ng kilos na ipinahahayag ng pandiwa. Hal: Nagliwaliw siya sa Tagaytay buong araw.
7. Kaganapang Sanhi – bahagi ng panaguri na nagsasaad ng dahilanng pagkakaganap ng kilos na isinasaad ng pandiwa. Hal: Nagwagi sila sa pakikihamok dahil sa katatagan ng kanilang loob.
E. Pang-abay (Adverb ) - ay mga salitang naglalarawan (words that describe) o nagbibigay-turing sa pang-uri (adjective), pandiwa (verb) at kapwa pang-abay. Hal: A. Panturing sa Pang-uri 1. Ang manggang itinitinda ni Maria ay masyadong maasim.
B. Panturing sa Pandiwa 1. Dahan-dahan siyang umakyat ng hagdan para hindi magising ang kanyang natutulog na ina.
C. Panturing sa kapwa Pang-abay 1. Talagang mabagal umunlad ang mga taong tamad.
Uri ng Pang-abay 1. Pang-abay na Pamaraan (Adverb of Manner) - naglalarawan sa pandiwa. Hal: Mahinahon niyang sinagot ang mga akusa sa kanya.
2. Pang-abay na Panlunan (Adverb of Place) nagsasaad kung SAAN naganap,ginaganap o gaganapin ang isang pangyayari o kilos. Ito ay kadalasang pinangungunahan ng katagang SA. Hal: Tumira siya sa gubat ng labimpitong taon.
3. Pang-abay na Pamanahon (Adverb of Time) nagsasaad kung KAILAN naganap, ginaganap at gaganapin ang isang pangyayari o kilos. Hal: Pupunta ako bukas sa palengke. * Ang pang-abay na pamanahon ay maaaring may pananda, walang pananda o nagsasaad ng dalas.
May Pananda (Nang, sa, noon, kung, kapag, tuwing, buhat, mula, umpisa, hanggang)
Walang pananda (Kahapon, kangina, ngayon, mamaya, bukas, sandali, atb.) Nagsasaad ng dalas (Araw-araw, tuwing, taon-taon, buwan-buwan) *Ang pang-abay na pamanahon ay may apat na uri: Payak: bukas, mamaya, ngayon Maylapi: kagabi, samakalawa Inuulit: araw-araw, gabi-gabi, taun-taon Parirala: noong nagdaang buwan, sa darating na Kuwaresma, sa pagdating ng panahon
4. Pang-abay na Pang-agam - nagbabadya ng di-katiyakan sa pagganap sa kilos ng pandiwa. Hal: Marahil ay matututo na siyang magtanda. 5. Pang-abay na Panang-ayon - nagsasaad ng pagsang-ayon (tunay, sadya, talaga, oo, opo) Hal: Opo, magsisimba ako bukas.
6. Pang-abay na Pananggi - nag-sasaad ng pagtanggi, tulad ng hindi/di at ayaw
Hal: Hindi pa lubusang nalulusaw ang yelo sa pitsel. 7. Pang-abay na Panggaano o Pampanukat nagsasaad ng timbang o sukat. Sumasagot sa tanong na gaano o magkano. Hal:Naragdagan ang timbang ko nang pitong kilo.
8. Pang-abay na Pananong - ginagamit sa pagtatanong ukol sa panahon, lunan, pook, bilang o halaga. a. Ilan taon ka na? 9. Pang-abay na Benepaktibo - nagsasaad ng kagalingang dulot para sa isang tao - ang tagatanggap ng kilos. a. Nagluto ng sopas ang nanay para kay Celso.
10. Pang-abay na Kawsitibo o Kusatibo nagsasaad ng dahilan. Ito ay binubuo ng sugnay o pariralang nagsisimula sa dahil sa, sapagkat atbp. Hal: Siya ay nagkasakit dahil sa ambon. 11. Pang-abay na Pangkaukulan pinangungunahan ng tungkol, hinggil, o ukol. Hal: Ang seminar ay hinggil sa pagpaplano ng pamilya.
12. Pang-abay na kundisyunal - nagsasaad ng kundisyon para maganap ang pandiwa.
Hal: Bubuti ang iyong buhay kung ikaw ay mag-aaral. 13. Katagang pang-bay o Ingklitik - na, naman, man Hal: Si Kiray ay darating na.
F. Pangatnig - ay ang mga kataga o lipon ng mga salitang nag-uugnay sa dalawang salita, parirala sa kapwa parirala at sugnay sa kapwa sugnay upang maipakita ang dalawa o higit pang kaisipan sa loob ng pangungusap. Ang pangatnig ay ginagamit din sa mga pangungusap na tambalan, hugnayan at langkapan.
Uri ng Pangatnig 1. Panapos - pangatnig na nagsasaad na malapit nang matapos ang pagsasalita o ang nais ipahiwatig ng pangungusap. (sa wakas, sa lahat ito, di-kawasa, sa bagay na ito) Hal: Makukuha ko na rin sa wakas ang inaasam kong promosyon sa trabaho.
2. Pananhi - nagsasaad ng kadahilanan o katuwiran para sa natapos na kilos. (kasi, dahil, palibhasa, sapagkat)
Hal: Sumakit ang kanyang lalamunan dahil sa kasisigaw.
3. Pamukod - pangatnig na ginagamit sa pagbukod o pagtatangi. (o, ni, maging)
Hal: Kung ikaw o si Liza ang bibigyan ng parangal ay wala akong tutol.
4. Paninsay - pangatnig na sinasalungat ng naunang parte ng pangungusap ang ikalawang bahagi nito. (ngunit, subalit, datapwat, habang, bagaman)
Hal: Nakatakda siyang umani ng tagumpay kahit (kahit na) maraming naninira sa kanya.
5. Panubali - nagsasaad ito ng pagaatubili o pag-aalinlangan o alternatibong pagpipilian. ( kung, kapag, pag) Hal: Hindi tayo matutuloy sa sine kapag hindi umuwi nang maaga ang tatay.
6. Panimbang - pangatnig na gamit kung naghahayag ng karagdagang impormasyon at kaisipan. (pati, anupa’t, saka) Hal: Anupa't pinagbuti niya ang kanyang pag-aaral para makaahon sa kahirapan.
7. Pamanggit - pangatnig na gumagaya o nagsasabi lamang ng iba. ( raw, sa ganang akin,di umano) Hal: Siya raw ang hari ng sablay
8. Panulad - gumagaya o tumutulad ng mga pangyayari, kilos o gawa.
Hal: Kung ano ang itinanim, siya ring aanihin.
9. Panlinaw - gamit ang pangatnig na panlinaw upang ipaliwanag ang bahagi o kabuuan ng isang banggit. (kaya, kung gayon, sana) Hal: Nahuli na ang tunay na maysala kaya makakawala na si Berto.
G. PANG-ANGKOP - ay mga katagang idinudugtong sa pagitan ng dalawang salita upang maging kaaya-aya ang pagbigkas ng mga ito at magkaroon ng ugnayang panggramatika. Ito ay maaaring matagpuan sa pagitan ng pang-uri at pangngalan. Ang pangangkop ay ang mga katagang na, ng at g.
* NA – ginagamit kung ang nauunang salita ay iuugnay sa sinusundang salita ay nagtatapos sa katinig (consonant) maliban sa titik na n. Ito rin ang ginagamit sa mga salitang English na inuulit. Hal: malalim – bangin => malalim na bangin mataas – tao =>mataas na tao
* NG – ginagamit kung ang unang salita ng iuugnay ay nagtatapos sa patinig (vowel). Hal: malaya – isipan ===> malayang isipan
malaki – bahay ===>malaking bahay
* G – ginagamit an gang iuugnay na unang salita sa sinusundan nito ay nagtatapos sa katinig na n. Hal: aliwan – pambata => aliwang pambata balon – malalim =>balong malalim
H. Pang-ukol (Preposition) ay bahagi ng pananalitang naguugnay sa pangngalan, panghalip, pandiwa at pang-abay na pinag-uukulan ng kilos, gawa, ari, balak o layon.
Dalawang Pangkat ng Pang-ukol 1. Ginagamit bilang pangngalang pambalana (common noun) - mga pantukoy na ang layon, gawa, kilos o ari ay para sa lahat o balana. Hal: 1. Ang tema ng talakayan ay ukol sa kahalagahan ng edukasyon. 2. Ang mga donasyong ibinigay ng mga pulitiko ay para sa mga nasunug
2. Ginagamit na pantukoy sa ngalan ng tanging tao - mga pantuloy na ang layon, gawa, kilos o ari ay para sa tanging ngalan ng tao. Hal: 1. Ang librong kanyang binabasa ay ukol kay Imelda Marcos. 2. Ayon kay Jose Rizal, ang kabataan ang pag-asa ng bayan.
Iba Pang Uri ng Pang-ukol 1. sa , sa mga 2. ng, ng mga 3. ni, nina 4. kay, kina 5. sa, kay
