91360194-tehlikeli-kimyasal-yonetimi

ARME İSTİSNAİ EĞİTİM VE DANIŞMANLIK HİZ. LTD. ŞTİ.

ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE TEHLİKELİ KİMYASAL YÖNETİMİNİN İLKELERİ

IV. ş Sağlığı ve Güvenliği Kongresi ADANA

20-21/2007

www.armetr.com


Serkan Küçük Kimya Mühendisi, MSc. Arme stisnai Eğ Eğitim ve Danış Danışmanlık Hizmetleri Ltd. Şti. Alemdar Mah. Biçkiyurdu Sok. No:1 D:7/8 Sultanahmet/ stanbul Tel: +90 212 5198630 5198630 Faks : +90 212 212 5198631 www.armetr.com,, [email protected] www.armetr.com

Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV.  SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er

Sayfa 2


Serkan Küçük Kimya Mühendisi, MSc. Arme stisnai Eğ Eğitim ve Danış Danışmanlık Hizmetleri Ltd. Şti. Alemdar Mah. Biçkiyurdu Sok. No:1 D:7/8 Sultanahmet/ stanbul Tel: +90 212 5198630 5198630 Faks : +90 212 212 5198631 www.armetr.com,, [email protected] www.armetr.com


Sayfa 2


ÖZET Kimyasal maddelerden meydana gelen kazalar, önemli sa ğlık, çevre ve güvenlik problemlerine yol açmaktadır. Bhopal faciası, Mexico City LPG patlaması, Tüpra ş Yangını gibi, hafızalara teknolojik afetler olarak geçen bu kazaların sebeplerine bakıldı ğında birçoğunun basit önlemlerle olu şmayabileceği düşünülmektedir. Ülkemizde, özellikle endüstriyel tesislere yönelik etkili ve tanımlanmı ş bir Tehlikeli Kimyasal Madde Yönetim Sistemi bulunmamaktadır. bulunmamaktadır. Bu durumda, i şletmeler kimyasal maddelerden kaynaklanan risklerinin yönetiminde, kendi yöntemlerini uygulamakta ya da herhangi bir yönteme dayanmaksızın çalı şma yapmaktadırlar. yapmaktadırlar. Bu bildiri endüstriyel tesislerde sa ğlık, güvenlik ve çevre açısından bir sistemin kurulmasına yönelik teknik kriterleri, bütünle şik bir bakı ş açısıyla ele alarak, kullanıcılara rehberlik etmeyi amaçlamaktadır.

I.

GRŞ VE AMAÇ

Kimyasal maddelerin hayatın her alanında yer bulan a ğırlığı beraberinde çevre, sa ğlık ve güvenlik risklerinin do ğmasına da yol açmaktadır. Kimyasalların tehlikeleri genellikle hatalı kullanım, depolama, ta şıma ve proses hataları, do ğal afetler, yangın, sabotaj gibi durumlar sonucu ortaya çıkmaktadır. Yaşanan bazı büyük kazalar sonrası, kimyasal maddelerden kaynaklanabilecek risklerin yönetimi konusu, bugün bugün birçok ulusal ve uluslararası örgütün gündemindedir. WHO (Dünya Sağlık Örgütü) ve Belçika Hükümeti tarafından 1988 yılında kurulan, Afet Epidemiyolojisi Araştırma Merkezi (CRED- Centre for Research on the Epidomology of Disasters) tarafından yürütülen Acil Durum Olayları Veritabanı (EM-DAT – Emergency Event Database) bilgilerine göre, 1900’lü yılların ba şından günümüze dek meydana gelen endüstriyel kazalarda toplam 472.222 ki şi hayatını kaybetmi ş ve 209.222 ki şi yaralanmıştır1. Veritabanında kimyasal maddeler ayrı bir ba şlık altında toplanmamakla birlikte, endüstriyel kazalar sınıflaması altında kimyasal kaçakları, yangın, patlama, zehirli maddeler, radyasyon başlıkları yer almaktadır. 1984 yılında meydana meydana gelen Bhopal Bhopal faciası, yine aynı yıl Mexcio City’deki LPG patlaması, patlaması, 1986’daki Basel depo yangını, 2000 yılındaki Danube nehrini kirleten kimyasal sızıntısı, 2001 yılında Touluse’da meydana gelen patlama gibi önemli yankılar yaratan olaylar sonrası, üretim, depolama, ta şıma ve kullanım alanlarında kimyasal maddelerden kaynaklanan risklerin, kendine özgü bir yönetim sistemi anlayı şıyla ele alınması gerekti ğini gözler önüne serdi. Tablo 1’de kimyasal maddeler ile ili şkili ulsulararası kurumlarca yürütülen çalı şma ve programların genel bir özeti yer almaktadır.


Sayfa 3

ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE TEHLİKELİ KİMYASAL YÖNETİMİNİN İLKELERİ Tablo 1 : Kimyasal maddeler ile ilgili yürütülen programlar

KURUM

PROGRAM

NTERNET ADRES

UN

Agenda 21 (UN Homepage)

http://www.un.org/esa/sustdev/agenda21text.htm

ILO

GHS (Globally Harmonized System for the Classification and Labelling of Chemicals)

http://www.ilo.org/public/english/protection/safework/ghs/ind ex.htm

CIS (International Occupational http://www.ilo.org/public/english/protection/safework/cis/inde Safety and Health Information x.htm Centre) International Chemical Safety Cards (ICSCs)

http://www.ilo.org/public/english/protection/safework/cis/prod ucts/icsc/index.htm

Safety in the use of chemicals at work - Code of practice

http://turva.me.tut.fi/cis/chemcode/codetoc.htm

Chemicals Programme

http://www.oecd.org/ehs/chem2.htm

Chemical Accidents Programme

http://www.oecd.org/ehs/accident.htm

Pesticide Programme

http://www.oecd.org/ehs/accident.htm

EXICHEM chemical database (OECD)

http://www.olis.oecd.org/exichem.nsf

Inventory on Information Sources on Chemicals

http://irptc.unep.ch/irptc/invent/igo.html

Internet Guide finding Information on Chemicals

http://irptc.unep.ch/irptc/invent/igo.html

The Inter-Organization Programme for the Sound Management of Chemicals (IOMC)

http://www.who.org/whosis/iomc/iomchome.htm

Intergovernmental Forum on Chemical Safety (IFCS)

http://www.who.int/ifcs/index.html

The International Programme on Chemical Safety (IPCS)

http://www.who.int/pcs/index.htm

UN/ECE

Transport of Dangerous Goods and Special Cargoes Section

http://www.unece.org/trans/danger/danger.htm

EU

EU Existing Chemicals (European Chemicals Bureau)

http://ecb.jrc.it/

ECDIN (Environmental Chemicals Data and Information Network) Databank

http://ecdin.etomep.net/

OECD

UNEP

WHO

Dünya genelinde tablo böyleyken, ülkemizde kimyasal madde yönetim sistemine ili şkin yürürlüğe sokulmuş bir program mevcut de ğildir. Var olan tüzük ve yönetmelikler konuyu Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV.  SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir

Sayfa 4


kısmi olarak ele almakta ve özellikle kimyasal maddelerin yo ğun olarak kullanıldı ğı endüstriyel tesislerde bir uygulama rehberi bulunmamaktadır. Bu bildiride, kimyasal maddeleri yo ğun olarak kullanan/üreten/depolayan tesisler için, çe şitli programlardan, mevzuatlardan ve uygulama deneyimlerinden harmanlanan, giri ş niteliğinde bilgilerin verilmesi amaçlamaktadır.

BULGULAR VE TARTIŞMA Bildirinin bu kısmında, bir endüstiriyel tesiste kurulması önerilen kimyasal madde yönetim sistemine ait genel yapı ve bazı alt ba şlıkların detayları yer almaktadır. Buna göre bir işletmenin, kimyasal maddelerden kaynaklanan risklerini etkili bir şekilde yönetmesi için aşağıdaki konular bütünle şik bir bakış açısıyla ele alması gerekmektedir. Burada verilen başlıklar, minimum gereklilikler olarak dü şünülmelidir. A. B. C. D. E. F. G. H. . . J.

Risk Analizi Kimyasal Madde Yönetimi Prosedürü Güvenlik Bilgi Formları Eğitim Depolama Proses Güvenli ği Yönetimi Statik Elektirik Yönetimi Etiketleme ve şaretleme Kişisel Koruyucu Donanımlar Yangın Güvenliği ve Yangınla Mücadele Acil Durum Yönetimi

RSK ANALZ2

A.

Risk, kapsamı belirlenmiş zarar potansiyeli olarak kısaca tanımlanabilir. Bu tanımdaki kapsamın ve zararın belirlenebiliyor olması bize riskin nicelle ştirilebilir bir kavram olduğunu göstermektedir. Bu durumda risk için, zarar verecek bir olayın gerçekle şme olasılığı ve gerçekleştiğinde oluşacak zararın bir kombinasyonudur demek mümkündür. Riskin üç bileşeni vardır: Tehlike Tehlikenin sonuçları ( güvenlik, çevresel, ekonomik vb.) Tehlikenin ortaya çıktı ğı veya çıkabilece ği sıklık Bu üç terim çok genel olark E şitlik (1.1) de gösterildi ği gibi birleştirilir Risk = Olasılık x Zarar ……………………..(1.1) • • •

Eşitliğe göre (1.1); tehlikeyle ili şkili risk, tehlikenin sıklığı ve sonuçlarının bir ürünüdür Tehlikelerin tanımlanması, risk de ğerlendirmesinin ilk adımını oluşturan çalışmadır. Bu aşamada tehlike ile risk kavramını ayırmakta fayda vardır. Tehlike (hazard), zarar verme potansiyeli taşıyan durum, madde ya da olay olarak tanımlanabilir. Bu a şamada, tehlike yaratacak olayın meydana gelme olasılı ğı ve meydana geldi ğinde verece ği zarar Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV.  SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir

Sayfa 5


değerlendirilmeden, mevcut ya da potansiyel olayların de ğerlendirmesi yapılmaktadır. Kimyasallar sözkonusu oldu ğunda ise çevre ve insan sa ğlığı açısından zararlı olan maddeden bahsedildiği anlaşılmalıdır. Kimyasallarla sınırlandırılmış bir tehlike analizinden beklentimiz şunlardır: 1. 2. 3. 4. 5.

Tehlikeli kimyasalların belirlenmesi Tehlikeli yaratan özelliklerinin belirlenmesi Sağlık ve çevre üzerindeki etkilerinin belirlenmesi Tehlikeli olay ya da durumların belirlenmesi Proses, depolama ve ta şıma alanlarındaki mevcut ve potansiyel tehlikelerin belirlenmesi

Tehlike analizi için kullanılan, kontrol listeleri ve de ğerlendirme formları ve tehlike diyagramı birçok yöntem mevcuttur. Aynı durum risk analizi için de geçerlidir ve günümüzde çeşitli amaçlar için geli ştirilen yüzlerce risk analiz yöntemi mevcuttur. Genel olarak ele alındığında risk analiz yöntemleri nitel (kalitatif) ve nicel (kantitatif) olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Nitel temelli risk değerlendirmelerinde, de ğerlendirmeyi yapan ekip ya da ki şinin subjektif değerlendirmeleri, deneyimleri ve konu üzerindeki deneyimi belirleyici olmaktadır. Bu yöntemde riskler belirlenmekte, önceliklendirilmekte ve çözüm önerileri nedenleriyle birlikte açıklanmaktadır. Ço ğunlukla standart bir formata dayanmamaktadır. Nicel temelli risk değerlendirme yöntemlerinde ise, sabit bir metodoloji uygulanmakta ve analistin subjektif yorumlarına imkan verilmemekte ya da minimum düzeyde tutulmaktadır. Birçok değerlendirme yöntemi de, hem nitel temelli bir yakla şımı hem de nicelle ştirilen sonuçları birarada içermektedir. Burada hangi yöntemini kullanaca ğı konusunda belirleyici olan, değerlendirmedeki amaç, beklentileri, analiz ekibinin bilgi düzeyi ve zamanı gibi faktörlerdir. Aşağıda bazı risk değerlendirme yöntemleri tablo halinde yer almaktadır: Tablo 2 : Risk analiz metodları

NTEL TEMELL (KALTATF)

NCEL TEMELL (KANTTATF)

Ön Tehlike De ğerlendirmesi (Priliminary Hazard Analysis)

HAZOP (Hazard and Operability)

Eğer Olursa Yöntemi (What- f )

FMEA (Failure Mode and Effect Analysis)

Eğer Olursa – Kontrol Listesi Yöntemi (What-f Checklist)

FTA (Fault Tree Analysis)

Bu yöntemlerden hiçbiri di ğerinden daha iyi ya da kötü diye tanımlanamaz. Risk analizi yapılan kurulu şun ihitiyaçlarına en uygun yöntem seçilirse, ba şarılı bir değerlendirmeden Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV.  SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir

Sayfa 6


bahsedilir. Bir kimyasal proses ya da kimyasallarla ilgili risk de ğerlendirmesi söz konusu olduğunda, izlenmesi gereken süreç Şekil 1’de gösterilmektedir. Şekil 1 : Risk analiz akış diyagramı AMACI BELRLE

TEHLKELER TANIMLA

POTANSYEL OLAYLARI BELRLE

SONUÇLARI DEĞERLENDR

OLASILIKLARI DEĞERLENDR

RSK DEĞERLENDR

EVET RSK ZLEME

Risk Kabul Edilebilir mi?

HAYIR RSK AZALTMA ANALZ

Risk yönetiminin ilk adımları olan tehlike ve risk de ğerlendirmesinin ardından yapılması gereken, riskleri minimize edecek çalı şmaların planlanmasıdır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, sıfır risk denen bir kavramın olmamasıdır. Koruyucu önlemler planlanırken riskleri aşağıdaki sınıfta ele almakta fayda vardır: kabul edilebilir riskler önlenebilir riskler iyileştirilebilir riskler kabul edilemez riskler ( şin durdurulmasını gerektiren riskler) Bu bakı ş açısıyla koruyucu önlem planlamasını daha gerçekçi yapmak mümkün olacaktır. Koruyucu önlemler: • • • •

Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV.  SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir

Sayfa 7


proses / ekipman çalışanlar çevre iş akışı, organizasyonu başlıklarında sınıflandırılabilir. Zarar azaltma kapsamında de ğerlendirilen bu önlemlerin, elbette her i şletmeye getirece ği mali yükler sözkonusudur. yi yapılmış bir risk analizi işletmenin etkin bir bütçe planlamasını da gerçekle ştirecektir. Genellikle kar şılaşılan sorun, işletmelerin riskleri gidermeye, nereden ba şlayacaklarını belirlemede dü ştükleri ikilemdir. Örneğin risk puanı eşit düzeyde olan iki sorunun giderilmesinde, hangisine öncelik verilmelidir? Bu noktada i şletmenin özgün ko şulları, ayırdığı bütçe gibi faktörlerle birlikte riski yaratan olayın frekansı ve verece ği zarar belirleyici olacaktır. şletme, alaca ğı önleme yapaca ğı yatırım ile ne kadarlık bir maddi kayna ğını korumaya aldı ğını, can güvenli ğini nasıl arttırdığını, çevreyi nasıl korudu ğunu karşılaştırabilmelidir. • • • •

Risk yönetiminin en önemli safhalarından biri de, tespit edilen risklerin yönetimine ili şkin bir organizasyonun kurulmasıdır. şletmeler, di ğer yönetim sistemlerine de entegre edilebilecek bir risk yönetim prosedürü olu şturmalıdır. Bu prosedürde, risklerin ne zaman, kimler tarafından ve hangi sıklıkta de ğerlendirileceği, koruyucu önlemlerin nasıl ve kimler tarafından yerine getirilece ği, risklerin derecelerine göre giderme a şamaları açıkça tanımlanmalı ve yönetim tarafından izlenmelidir. Böylelikle kurulan sistemin sürdürülebilirli ği sağlanmış ve yeni risklerin tespit edilebilmesi ve var olanların planlı giderilmesi sağlanmış olacaktır.

B. KMYASAL MADDE YÖNETM PROSEDÜRÜ Bir işletmenin kimyasal maddelerden kaynaklanan riskleri ve bunların yönetimi aslen SG ( ş Sağlığı ve Güvenliği) konusu altında de ğerlendirilmelidir. Günümüzde SG Yönetim Sistemi, Çevre ve Kalite alanı ile birlikte ele alınmakta ve Entegre Yönetim Sistemi adı verilen uygulama yaygınla şmaktadır. Bu pencereden bakıldı ğında her i şletmenin risklerini tanımlayıp, bunları nasıl yönetce ğine dair genel bir risk yönetimi stratejisine sahip olması önem taşımaktadır. Kimyasal Madde Yönetimi Prosedürü de, SG yönetimine dair stratejinin bir parçası olarak ele alınmalıdır. 3.

şletmenin boyutuna göre de ğişebilirse de, Kimyasal Madde Yönetim Prosedüründe yer alacak konular a şağıdaki gibi olabilir. Bu metinde ayrıntılara yer verilmeyip, ele alınan başlığa yönelik i şletme uygulamasının kısaca açıklanması yeterli olacaktır. Kimyasal madde satın alımında dikkat edilecek hususlar Kimyasal maddelerin etiketlenmesi, i şaretlenmesi Kimyasal maddelerin tehlike sınıfları uyarınca depolanma esasları Eğitim Kimyasal madde dolum ve bo şaltımının esasları Güvenlik Bilgi Formlarının düzenlenmesi ve şirket içi dağıtımı Güvenlik Bilgi Sayfalarının hazırlanması ve şirket içi dağıtımı • • • • • • •


Sayfa 8

ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE TEHLİKELİ KİMYASAL YÖNETİMİNİN İLKELERİ • • • • • • • • • • •

Üretim alanında kimyasal madde stoklaması Tehlikeli Atıkların Yönetimi Kimyasal madde ile yapılan çalı şmalarda sağlık ve güvenlik kuralları Risklere göre kullanılması gereken Ki şisel Koruyucu Donanımlar Statik elektrik yönetimi ve çalı şma kuralları Proses güvenli ği ve acil durum müdahaleleri Yangın güvenli ği Acil durum planlaması Kimyasal madde kazalarında davranı ş biçimleri ve kullanılacak malzemeler Kimyasal madde kazalarında yerel otorite ve kamunun bilgilendirilmesi Tatbikatlar

Böyle bir prosedür ve buna ba ğlı uygulama dökümanlarının hazırlanmasında yürürlükte olan mevzuat ve standartlardan faydalanılmalıdır. Tablo 3’te, genel bir liste yer almaktadır. Tablo 3 : Kimyasal maddelerle yapılan çalışmalara ilişkin başlıca mevzuat MEVZUAT/ STANDART

R.G. TARH / SAYI

şçi Sağlığı ve ş Güvenliği Tüzüğü

11.01.1974 / 14765

Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Zararlı Maddelerle Çalı şılan şyerlerinde Ve şlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük

24.12.1973 / 14752

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik

26.07.2002 / 24827

Güvenlik ve Sağlık şaretleri Yönetmeliği

23/12/2003 / 25325

Kimyasal Maddelerle Çalı şmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

26/12/2003 / 25328

Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik.

26/12/2003 / 25328

Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalı şmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

26/12/2003 / 25328

Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

26/12/2003 / 25328 (Değ.17/2/200425376)

Kişisel Koruyucu Donanımların şyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik

11/2/2004 / 25370

Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği

11/07/1993/ 21634

(Değ. 19/10/2005/ 25971)

(Değ. 06/11/2001/ 34575) Güvenlik Bilgi Formlarının Düzenlenmesine lişkin Usul ve Esaslar Tebli ği

11/03/2002 / 24692

Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Yönetmelik (94/9/AT)

27.10.2002/24919

Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

14/03/2005/ 25755

Organik Peroksitli Maddelerin Depolanması, Genel Kurallar Gaz Oksitleyici Maddelerin Depolanması

TS 10976 TS 11369


Sayfa 9


C.

GÜVENLK BLG FORMLARI

Bir işletmede kullanılan tehlikeli kimyasal maddelerin GBF (Güvenlik Bilgi Formları)’lerinin bulundurulması, etkin bir yönetim için en önemli unsurlardan biridir. Öte yandan bu formların işyerlerinde Türkçe olarak bulundurulması yasal bir zorunluluktur. Güvenlik Bilgi Formlarının Düzenlenmesine lişkin Usul ve Esaslar Tebli ği’ne göre, tehlikeli kimyasalı üretenler tarafından hazırlanması gerekir. Maddenin yabancı men şeili olması durumunda ithalatçı aracılığıyla yine Türkçe olarak GBF hazırlama zorunlulu ğu mevcuttur. GBF’lerde her maddeye özel olarak a şağıdaki bilgiler yer alır. 1. Madde / Müstahzar ve Üreticinin kısa tanıtımı 2. Kimyasal Bileşimi 3. Kimyasalın Tehlikeleri lkyardım Bilgileri 4. 5. Yangınla Mücadele Bilgileri 6. Kaza Sonucu Yayılmaya Kar şı Önlemler 7. Kullanım ve Depolama Özellikleri 8. Maruziyet ve Ki şisel Korunma Bilgileri 9. Maddenin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 10. Maddenin Kimyasal Kararlılı ğı ve Reaktivitesi 11. Toksikolojik Bilgi 12. Ekolojik Bilgi 13. Bertaraf Bilgileri 14. Taşımacılık Bilgileri 15. Yasal Mevzuat Bilgileri 16. Diğer Bilgiler Risk bazlı yönetim sistemlerinin temeli bilgiye dayanmaktadır. GBF’ler de kimyasal madde risklerinin yönetiminde ihtiyaç duyulan her türlü bilgiyi içeren dökümanlardır. Dolayısıyla, bu alandaki risk yönetimi satın alma sürecinde ba şlamalıdır. Satın alma sorumlularının kimyasal maddelerin tehlikeleri hakkında genel düzeyde de olsa bilgi sahibi olmaları ve GBF mevzuatına hakim olmaları gerekir. Kimyasal madde i şletmeye gelmeden önce GBF temin edilmeli ve ilgili kişiler tarafından incelenerek alınması gereken önlemler planlanmalıdır. Özellikle depolama ve kullanım açısından do ğabilecek risklerin erken tayini, geri dönülemez zararların oluşmasını engelleyebilir. GBF’lerin elde edilmesi adımından sonra, ilgili i şletme sorumlularına da ğıtımı gerçekleştirilmelidir. şletme organizasyon ve büyüklü ğüne göre de ğişiklik gösterebilirse de GBF’leri bulundurması gereken personel a şağıdaki gibidir : ş Güvenliği Sorumlusu şyeri Hekimi / Sağlık Sorumlusu Labaratuar ve Üretim Sorumlusu Yangın Güvenli ği Sorumlusu • • • •


Sayfa 10

ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE TEHLİKELİ KİMYASAL YÖNETİMİNİN İLKELERİ • •

Depo Sorumlusu SG Yönetim Sistemi Sorumlusu

GBF’lerin tüm çalışanlara ve sorumlularına da ğıtılması külfetli ve etklin bi uygulma olmayaca ğı için, her kimyasal madde ve/veya benzer gruptaki maddeler için GBS (Güvenlik Bilgi Sayfası) hazırlanması, bir sonraki adım olmalıdır. GBS, kimyasal madde hakkında son kullanıcıya yönelik özet tehlike, korunma ve müdahale bilgilerini içeren bir sayfalık ir döküman olarak hazırlanmalıdır. GBS hazırlanırken, görsel bir tasarım anlaşılmasını kolaylaştıracak unjsurlardan birisidir. GBS’de bulunması gereken bilgilere yönelik kesin bir kural bulunmamakla birlikte a şağıdaki başlıklardan oluşması önerilir. • • • • • • • • • •

Kimyasal maddenin kullanımdaki ismi Tehlike işareti Başlıca sağlık etkileri Risk ve Güvenlik cümlecikleri numaraları Çalışırken kullanılacak KKD Yangın anında kullanılabilecek maddeler Yayılma, sızma, saçılma vb. durumda önlemler lkyardım uygulamaları Kaza sonrası temizleme ve bertaraf Depolama özellikleri

Aşağıda örnek bir GBS yer almaktadır 4


Sayfa 11

ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE TEHLİKELİ KİMYASAL YÖNETİMİNİN İLKELERİ Şekil 2 : Güvenlik bilgi sayfası örneği


Sayfa 12


D.

EĞTM

Endüstriyel tesisler kişilerin sosyal yaşamlarında alı şageldiği ortamlardan önemli farklar taşıyan yerlerdir. Kendilerine özgü tehlikeleri ve bunlara kar şı geliştirilmiş davranış biçimleri vardır. Bir tesiste tüm çalı şanların, kimyasal maddelerden kaynaklanabilecek risklere yönelik algıları eşit düzeyde olmalıdır. Burada, risk algısı adı verilen bir kavram devreye girmektedir. Risk yönetiminin bileşenlerinden biri olan risk algısı ki şiler, meslek grupları ve çıkar grupları arasında farklılık gösterebilir. Örne ğin bir muhasebeci ile bir kimyacının, endüstriyel tesisteki rsiklere yönelik algıları çok farklı olabilir. Tüm çalı şanların risk algılarının e şit düzeyde olması için etkili bir eğitim sürecinin planlanması gerekmektedir. Bunun yanısra bro şürler, filmler ve sağlık güvenlik işaretlemeleri vb.leri, risk algı düzeyinin e şitlenmesindeki yardımcı araçlardır. Düznelenecek e ğitimlerde, tesiste çalışan bütün personel dikkate alınmalı ve çe şitli eğitim modülleri oluşturulmalıdır. Bu bakış açısıyla, bilinçlendirme e ğitimleri ve ileri güvenlik eğitimleri olmak üzere iki ana ba şlıkta eğitimler düzenlenmelidir.

BLNÇLENDRME EĞTMLER Tesiste çalışanların tümünü kapsayan e ğitimler olmalıdır. Bu tür e ğitimlerde hedef, genel bir farkındalık yaratmak ve bilgilendirmek oldu ğu için aşağıdaki gibi bir içeri ğe sahip olması yeterlidir. Tehlikeli kimyasalların sağlık ve güvenlik üzerindeki etkileri Tehlikelerin ortaya çıkı ş biçimi ve etkilenme yolları Tehlikeli kimyasal madde sınıflandırması Tehlikeli kimyasal madde i şaretlemesi Kimyasal madde etiketlerinin özellikleri Boru renkleri ve anlamları Güvenlik ve sa ğlık işaretlemesi Güvenlik Bilgi Sayfalarının özellikleri şletmedeki genel güvenlik kuralları ve davranı ş biçimleri şletmedeki majör riskler Acil durumda görevler, sorumluluklar • • • • • • • • • • •

Aşağıda, eğitimlerde gündeme gelecek bazı kavramların kısa açıklamalarına yer verilmi ştir.

Tehlikelere maruz kalma biçimleri Kişisel korunmanın bilinçli bir şekilde gerçekle ştirilmesi için, etkilenme yollarının basitçe açıklanması önem ta şımaktadır. Buna göre 4 adet etkilenme yolundan bahsedilebilir : 5 1. 2. 3. 4.

Soluma Cilt ile temas Sindirim Deri altı enjeksiyon


Sayfa 13


Tehlikeli Kimyasal Madde Sınıflaması Yürülükte olan, Kimyasal Maddelerle Çalı şmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre ülkemizde tehlikeli kimyasallar a şağıdaki sınıflalara ayrılır. Bu sınıflandırma AB ülkelerindeki mevzuatlar ile uyumludur. 1.

Patlayıcı

2.

Oksitleyici

3.

Çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir

4.

Toksik, çok toksik, zararlı

5.

Aşındırıcı,

6.

Tahriş edici

7.

Alerjik

8.

Kanserojen, mutajen, üreme için toksik

9.

Çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeler,

Şekil 3’teki bir posterin işletmenin çeşitli yerelerine asılması, çalı şanların sınıflandırma v madde işaretleri hakkında pasif olarak e ğitilmesine katkı sağlayacaktır. Şekil 3 : Tehlikeli madde sınıflaması posteri


Sayfa 14


Boru Renkleri Ülkemizde bir çok i şletmede borular belirli standarda gör renklendirilmemektedir. Bu durum, endüstriyel tesisler için yürürlükte olan bir standart olmamasından kaynaklanmaktadır. Güvenlik ve Sa ğlık şaretleri Yönetmeliği’nde bu konuda kısa bir açıklama yapılmakla birlikte, genel bir uygulama rehberi bulunmamaktadır. Bu amaçla uygulamada genel kabul göre ngili Standarı BS 1710 (BS 4800’e uygun) standardına göre bir renklendirme yapılması önerilmektedir. Tablo 4 : Akışkan maddelere ait boruların işaret renkleri

Akışkan Madde Su Buhar Yağlar / Çözücüler Gazlar Asitler / Alkaliler Hava Ynagın Suyu

Boru şaretleme Rengi Yeşil Gri Kahverengi Sarı Pembe Mavi Kırmızı

Bu uygulama boruların tamamen ilgili renge boyanması ile yapılaca ğı gibi seçilmiş bölümlerin akış yönünü de bildiren şekilde kısmi renklendirilmesi yoluyla da gerçekleştirilebilir.

LER GÜVENLK EĞTMLER Kimyasal maddelerle yapılan çalı şmalarda güvenlik düzeyini arttırmak, sa ğlık etkilenmesini en aza indirmek ve acil durumlara etkin müdahale edebilmek için düzenlenen e ğitimlerdir. Bu eğitimlerin içeriği konusunda asıl belirleyici olan, i şletmenin taşıdığı riskler olmakla birlikte aşağıdaki konular ele alınmalıdır : • • • • • • • • • • •

Temel kimyasal ve fiziksel kavramlar Tehlikeli kimyasallarla yapılan çalı şmalarda güvenlik kuralları Kullanılacak koruyucu ekipmanlar Kimyasal madde dolumunda güvenlik kuralları Depolamada güvenlik kuralları Kapalı alan çalı şmalarında güvenlik Statik elektrikten korunma Kimyasal madde kazalarına müdahale Yangın güvenli ği ve yangınla mücadele Proses güvenli ği Acil durum


Sayfa 15


E.

DEPOLAMA

Endüstriyel tesislerde kullanılan kimyasallar, a şağıda belirtildiği gibi çeşitli biçimlerde depolanmaktadır. 1. 2. 3. 4. 5.

Açıkta depolama Kapalı bina ve yapılarda depolama Yer üstü tank depolaması Yer altı tank depolaması Basınçlı kaplarda depolama

Bu bildiride örnek olması açısından, kapalı bina ve yapılarda gerçekle ştirilen ambalajlı madde depolamasından bahsedilmi ştir. Ülkemizdeki yasal mevzuat ve standartlar, kimyasal maddelerin depolanmasına ili şkin rehberlik edecek ayrıntılardan yoksundurlar. A şağıda kimyasal madde depolamasında dikkat edilmesi gereken esaslar hakkında kısa hatırlatmalar yer almaktadır. •

•

•

• • •

•

• • • • • • •

• • •

• • •

Kimyasal maddeler tehlike sınıflarına uygun olarak depolanmalıdır. Alfabetik depolamadan kaçınılmalıdır. Zehirli ve çok zehirli kimyasallar ile patlayıcılar ba ğımsız bölüm veya kabinlerde depolanmalıdır. Özellikle yanıcı kimyasallar ısı kaynakları ve güne ş ışınlarından korunacak biçimde depolanmalıdır.. Tüm tehlikeli kimyasalların GBF’leri sa ğlanmalıdır. Ambalajlı kimyasalların etiketleri standartlara uygun olmalıdır. şletmeler uluslararası normlara uygun ve kendi bünyelerinde kullandıkları bir etiketleme ve i şaretleme sistemi geliştirebilirler. Depolama raflarının üzerine izin verilebilecek en fazla depolama miktarları açıkca görülecek şekilde yazılmalıdır. Depolama raflarından malzemenin dü şmemesi için önlem alınmalıdır. Cam türü, kolay kırılabilir kaplar genellikle göz hizasının altında depolanmlıdır. Depo binalarıın yıldırım koruması olmalıdır. Depo binalarının dökülme ve sızmaya kar şı güvenli drenajları olmalıdır. Depo rafları ve kapıları topraklanmalıdır. Depo zemini kaymaz ve kolay temizlenebilir malzemeden yapılmı ş olmalıdır. Depo kapsında Güvenlik ve Sa ğlık şaretleri Yönetmeli ğine uygun i şsretleme yapılmalıdır. Depoda yangın güvenli ği önlemleri alınmış olmalıdır. Kimyasal maddenin özelli ğine uygun bir havalandırma sistemi kurulmalıdır. Kimyasal madde dökülme ve sızmalarına kar şı gerekli engelleyici malzeme ve uygun KKD olmalıdır. Boy ve göz du şu bulunmalıdır. lkyardım malzeme kiti bulundurulmalıdır. Özellikle yanıcı kimyasallar ısı kaynakları ve güne ş ışınlarından korunacak biçimde depolanmalıdır.


Sayfa 16


Kimyasal maddelerin birbirleri ile etkile şime girip, tehlikeli reaksiyona sebep vermemeleri için aşağıda özellikle labaratuarlara yönelik örne ği verilen şekillerde bir depolama anlayı şı temel alınmalıdır. Tablo 5 : Birlikte depolanamayacak kimyasal maddeler 6

norg. Asitler norg. Asitler Oks. Asitler Org. Asitler Alkaliler Oks. Zehirli (norg.) Zehirli (0rg.) Su ile Reak. Veren Org. Solventler

Oks. Asitler

Org. Asitler

X X

Alkaliler Oks. Zehirli Zehirli Su ile (norg.) (0rg.) Reak. Veren X X X X

X X

X

X

X

X

X

X

X

X X X

X X X

X

X

X

X

X

X

X X X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Org. Solventler

X X

X X X

X = Birlikte depolanamaz Kullanılan kimyasal madde gruplarının biraz daha ayrıntılandırıldı ğı bir diğer depolama matrisi Tablo 6’da yer almaktadır.


Sayfa 17


Tablo 6 : Tehlikeli kimyasal depolama matrisi 7

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

norganik Asitler Organik Asitler Kostikler Alkoller Aldehidler Aromatik Hidrokarbonlar Monomerler&polimerize esterler Fenoller Siyanohidrinler Amonyak Halojenler Eterler

1 x x x x x x x x

2 x x

3 x

4 x

5 6

x x x

x x x

x

x x

7 x x x x

8 x

x x x

x x

9 x x

10 x

11 x

X : Birarada depolanamaz

Uyumlu ve Uyumsuz Kimyasal Maddelerin 4 Aşamada Tespit Edilmesi Yukarıdaki tablolarda, kimyasal maddeler genel yapıları itibariyle sınıflandırılmı ştır. şletmedeki kimyasalların hangilerinin birlikte depolanabilece ğini daha detaylı ortaya çıkarmak için a şağıda aktarılan 4 aşamalı bir çalışma yapılması önerilmektedir. Bu çalı şma, kimyasalların bir konyteyner veya dolapta depolandı ğı işletmelerde daha faydalı olacaktır.

1) Tehlike Sınıflaması Mevcut kimyasalların, GBF’lerden ve etiketlerinden yararlanarak tehlike sınıflarını belirleyin. Örnek: Zararlı, Toksik, Yanıcı vb.Bazı kimyasallar birden fazla tehlike sınıfında yer alırlar. Bu durumda GBF daha detaylı incelenerek öne çıkan tehlke sınıflaması kullanılabilir.

2 ) pH Değeri Mevcut kimyasalları pH de ğerlerine göre ayırmaya devam edin. Buna göre maddeleri asisik, nötral ve bazik olmak üzere 3 sınıfa ayırmanız gerekecektir. Asidik ve bazik maddeleri birarada depolamamnız gerekecektir. pH< 4 : Asidik pH 4-10 : Nötral pH > 10 Bazik Bu sınıflamayı yapmak için de GBF’lerden yararlanılır.

3) Genel Kimyasal Yapı Maddeleri genel kimyasal yapıları itibariyle, inorganik ya da organik olarak ikiye ayırın. Ayrımı yapan ki şilerin bu konuda bilgileri yetersizse dikkat edecekleri husus, organik


Sayfa 18

12


kimyasalların formülasyonunda Karbon atomu bulundu ğunu bilmeleri olacaktır. Bu ayrım özellikle aşındırıcı ve oksitleyici kimyasalların depolanmasında büyük önem ta şımaktadır.

4 ) Maddenin Halleri Maddeleri katı ve sıvı olmak üzere sınıflandırın. Katı ve sıvı maddelerin birarada depolanmaması, özellikle sızma veya dökülme gibi durumlarda tehlikelerin sınırlandırılması açısından önem ta şımaktadır. Yukarıda açıklanan sınıflamayı, a şağıdaki tablo üzerinde gerçekle ştiridiğinizde hangi, kimysalların uyumlu bir şekilde depolanabilece ği ortaya çıkacaktır. Tablo 7 : Örnek kimyasal madde depolama tablosu

Kimyasal Amonyum Hidroksit Sülfirik Asit Isopropanol Asetik Asit Nitrik Asit Etil Alkol Formalin

Tehlik Sınıfı Aşındırıcı

pH Bazik

norg. / Org. norganik

Katı/Sıvı Sıvı

Aşındırıcı Yanıcı Aşındırıcı Aşındırıcı, Okistleyici Yanıcı Tokisk

Asidik Nötral Asidik Asidik

norganik Organik Organik norganik

Sıvı Sıvı Sıvı Sıvı

Nötral Nötral

Organik Organik

Sıvı Sıvı

Yukarıdaki örnekten, sadece isopropnal ve etil alkol’ün aynı depo dolabı içinde depolanabileceği görülmektedir.

Endüstriyel Depo Binaları Endüstriyel depolama için daha genel bir sınıflamaya göre hazırlanmı ş başka bir depolama matris örneği Tablo 8’de yer almaktadır.


Sayfa 19

ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE TEHLİKELİ KİMYASAL YÖNETİMİNİN İLKELERİ Tablo 8 : Tehlikeli madde depolama matrisi 8

+

-

-

-

-

+

-

+

-

-

-

-

-

-

+

-

-

+

-

-

-

+

-

-

-

-

-

-

+

O

+

-

+

-

O

+

+ : Bir arada depolanabilir - :Birarada depolanamaz , O : Önlem alınmak kaydıyla birarada depolanabilir

F.

PROSES GÜVENLK YÖNETM

Ülkemizde yaygın olarak bilinmese de proses güvenli ği, ş Güvenliği Yönetimi ile bütünle şik bir konudur. Bu bölümde Proses Güvenli ği Yönetiminin ana hatları tanımlanmı ş olduğu halde, bildiri konusuyla ilgili alt ba şlıklar hakkında açıklama yapılmı ştır. Bir endüstriyel tesiste kurulacak olan Proses Güvenli ği Yönetiminin 14 adımı vardır 9 : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

Çalışanların Katılımı Rroses Güvenlik Bilgileri Proses Tehlike Analizleri Operasyon Prosedürleri Eğitim Taşeron Güvenli ği Çalıştırma Öncesi Güvenlik Kuralları Mekanik Entegrasyon ş zin Sistemi Kaza Araştırması Acil DurumPlanlaması ve Müdahale Denetim Mekanizması zleme, Kontrol ve De ğişim Yönetimi Ticari Sırlar


Sayfa 20


Proses Tehlike Analizleri Tüm yönetim sistemlerinin ortak özelli ği olan tehlike ve risklerin belirlenmesi, Proses Güvenliği Yönetiminin de ilk adımını olu şturmaktadır. Bu amaçla, tehlikeli kimyasal madde üreten, depolayan veya proseslerinde yo ğun olarak kullanan i şletmelerde proses tehlike anlizlerinin gerçekle ştirilmiş olması önem taşımaktadır. Bu amaçla, birçok ülkede yaygın olarak kullanılan bazı yöntemler a şağıda sıralanmıştır. • • • • •

Kontrol listesi (Checklist) Eğer olursa / Kontrol listesi (What – if / Cehecklist) Tehlikeler ve şletilebilirlik (Hazard and Operability Study / HAZOP) Hata Türü ve Etkileri Analizi - (Failure Mode and Effect Analysis / FMEA) Hata Ağacı Analizi ( Fault Tree Analysis – FTA)

Proses tehlike analizi a şağıdaki hususları tanımlamalıdır 10: • • •

• • • •

Prosesten kaynaklanacak tehlikeler şyerinde büyük zarara yol açacak potansiyel kaza türleri Tehlikelere kar şı erken algılama, proses izleme ve kontrol sistemleri, alarmlar ve gaz algılama sensörleri gibi mühendislik ve yönetim sistemleri Mühendislik ve yönetimsel kontrol hatalarının sonuçları nsan faktörü Saha yerleşimi Kazaların çalı şanlar üzerindeki olumsuz etkilerinin kalitatif de ğerlendirmesi

Bu tür analizler i şyerinde ilgili mühendis ve proses sorumlusu çalı şanlardan olu şturulacak ekipler aracılı ğıyla yapılmalıdır. Bu ekiplerin analiz öncesi, kullanacakları metodla ilgili eğitim almış olmaları önem ta şımaktadır.

Operasyon Prosedürleri Yapılan analizler sonrası, alınacak teknik zarar azaltma önlemleriyle birlikte operasyon prosedürlerinin de olu şturulması gerekmektedir. Bu prosedürlerde, prosese ait a şağıdaki bilgiler bulunmalıdır : • • • • • • • • • •

Prosesin çalıştırılması Proseste yapılan normal operasyon Normal çalışma koşullarında sıcaklık, basınç, hız vb. bilgiler Normal kapatma Prosesin izlenmesi ve kontrolü Operasyon limitleri Acil durdurma Proseste kullanılan kimyasalın tehlikeleri Kişisel koruyucu donanımlar Sağlık ve güvenlik i şaretlemesi


Sayfa 21


Bununla birlikte tüm proseslere ait akı ş diyagramlarının hazırlanmı ş olması ve çalı şanların da anlayaca ğı biçimde görselleştirilmesi, çalışma ve acil durum ko şullarında avantaj sağlayacaktır.

Kaza Sebepleri Ülkemizde meydana gelen kazaların sebepleri üzerinde, ara ştırmacılara ışık tutacak çalı şmalar yapılmadığı için prosesler özelinde aktardı ğımız bilgiler öznellik taşımaktadır. Buna göre proses kaynaklı kazalarda görülen hatalar a şağıdaki gibi sınıflandırılabilir : •

• • • • • • • • • •

G.

Yakıt ve kimyasal depolama tanklarında, pompalarda esnek boru ba ğlantı parçalarının olmaması Acil durdurma butonlarının olmaması ya da belirgin şekilde işaretlenmemiş olması Eksik topraklama ve ba ğlama (bonding) uygulamaları Ex-proof sistem ve cihazların yeterince kullanılmıyor olması Güvensiz ve yetersiz elektrik tesisatı Türkçe hazırlanmı ş kullanma ve güvenlik kurallarının olmaması Kalifiye eleman eksikli ği Periyodik kontrollerde eksiklik Vana gruplarının ve boru hatlarının i şaretlenmemiş olması Otomatik izleme sistemlerinin olmaması Makine koruyucularının olamaması ya da devre dı şı bırakılmış olması

STATK ELEKTRK YÖNETM

Özellikle yanıcı ve patlayıcı kimyasal maddelerin bulundu ğu işletmelerde, statik elektrikten kaynaklanacak risklerin etkin bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir. Kontrolsuz elektrostatik yük deşarjları sonunda genellikle a şağıdaki olumsuz olaylar meydana gelebilir. • • • •

Yangın, patlama Elektronik ekipman ve devrelerin zarar görmesi Ürün kalitesinde olumsuzluklar Kişilerde yorgunluk, ba şağrısı vb. psikolojik huzursuzluk vb. sa ğlık şikayetleri

Kimyasallar sözkonusu oldu ğunda, statik elektrikten kaynaklanacak tehlikelerin giderilmesi için kullanılan yöntemler : • • • • • •

Topraklama Elektiriksel bağlama (bonding) Ortam havasını nemlendirme Ortamı inertleştirme yonizasyon Kişisel yük dengelenmesini sa ğlama

Kimyasal buharı, gaz ya da tozların bulundu ğu ortamlarda, elektrostatik yük de şarjından dolayı oluşan kıvılcımın yanmaya sebep verebilmesi için, minimum tutu şma enerjisinin (MIE- Minimum Ignition Energy) yeterli olması gerekir. Bununla birlikte, yanıcı maddenin yanma sınırları içinde olması ve kıvılcım etki şileşiminden sonra zincirleme kimyasal Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV.  SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir

Sayfa 22


reaksiyona girmesi di ğer gerekliliklerdir. Endüstriyel tesislerde kullanılan kimysalların MIE değerlerinin bilinmesi, risklerin yönetilmesi için önem ta şımaktadır. Tablo 9’da bazı maddelerin MIE de ğerleri yer almaktadır. Tablo 9 : Bazı kimyasalların MIE değerleri.11

Madde Alkanlar Aromatikler Hidrokarbonlar Alkoller Aseton Alüminyum Kömür (%37 nemli) Magnezyum Polistren

MIE (mJ) 0,28 0,2 0,3 0,14 1,15 10 60 20 15

Bir endüstriyel tesiste statik elektri ğin tehlikelerinden korunmak için, genel olarak a şağıdaki önlemlerin alınmış olması gerekmektedir. • • •

• •

• • •

•

•

Yönetmeliklere ve satndartlara uygun bir elektrik altyapısı kurulmalıdır Kullanılan makine, cihaz ve proseslerin gövde topraklamaları yapılmalıdır. Bu makine, cihaz ve proseslerle yapılan çalı şmalarda elektriksel ba ğlama (bonding) uygulaması eksiksiz yapılmalıdır Topraklama hat dirençleri periyodik olarak kontrol edilmelidir şletmeye giren yakıt ve kimyasal madde tankerleri giri şte seyyar toprak hattına bağlanmalı, dolum esnasında topraklanmalı ve elektriksel ba ğlama işlemi yapılmalıdır. Çalışanlara antistatik tabanlı i ş ayakkabısı verilmelidir Depo kapı ve rafları toprak hattına ba ğlanmalıdır Tehlikeli alan girişlerine, kişilerin dengelenmesi için topraklama levhaları konulmalı veya vücuttaki statik elektri ği eşitleyen cihazlar yerle ştirilmelidir Kullanılan kimyasalların Minimum Tutu şma Enerjisi (MIE -Minimum Ignition Energy) de ğerleri bilinmelidir Çalışanlara statik elektrik konusunda e ğitim verilmelidir

Aşağıda endüstriyel tesislerde topraklama ve elektriksel ba ğlama uygulamalarından çe şitli örnekler yer almaktadır. 12


Sayfa 23

ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE TEHLİKELİ KİMYASAL YÖNETİMİNİN İLKELERİ Şekil 4 : Ufak hacimli solvent elleçlemesinde topraklama ve elektriksel ba ğlama

BORU TOPRAKLAMA MAŞASI VE KABLOSU

BNA TOPRAKLAMASI

SEYYAR TOP. MAŞASI DOLUM FIÇISI ÇN TOP. MAŞASI

SEYYAR TOP. MAŞASI

Şekil 5 : Ufak hacimli solvent dağırımında topraklama ve elektriksel bağama BNA TOP. BARASI

H.

ETKETLEME VE ŞARETLEME

1/8 ” ÇELK TOPR. KABLOSU

VDALANMIŞ SEYYAR TOP. MAŞASI

1/8 ” ÇELK TOPR. KABLOSU

Ülkemizde kimyasal madde ambalajlarının etiketlenmesi ve i şletmelerde kullanılacak güvenlik sağlık işaretlemesi yönetmeliklerle belirlenmi ştir. Bu bildiri de minimum yasal şılama amacıyla her iki konudan bahedilmekle birlikte kimyasal maddelerin gerekliliği karKONNEKTÖR yoğun olarak bulunmdu ğu işletmelerde kullanılacak i şaret ve etikeleme sistemleri hakkında da bilgiler yer almaktadır. 2 ” x 3 ”x 3/16 ” METAL TOPR. ASKISI


Sayfa 24

ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE TEHLİKELİ KİMYASAL YÖNETİMİNİN İLKELERİ Şekil 6 : Tankerlerin topraklanması

Bu tür uygulamalarda, Bütün ba ğlantılar yüksek güvenilirlik sa ğlamalıdır. Kontrol pompaları, vanalar, motorlar ve di ğer kontrol elemanları topraklama noktası ile güvenli bir şekilde irtibatlandırılmış olmalıdır. Bu bağlantı sağlanmadığı takdirde işlemi başlatmayan ya da alarm veren sistemler kurulması tercih edilmelidir. H. ETKETLEME VE ŞARETLEME Ülkemizde kimyasal madde ambalajlarının etiketlenmesi ve i şletmelerde kullanılacak güvenlik sağlık işaretlemesi yönetmeliklerle belirlenmi ştir. Bu bildiri de minimum yasal gerekliliği karşılama amacıyla her iki konudan bahsedilmekle birlikte, kimyasal maddelerin yoğun olarak bulunmdu ğu işletmelerde kullanılacak i şaret ve etikeleme sistemleri hakkında da bilgiler yer almaktadır..


Sayfa 25


Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği Hükümleri Etiketlerde Bulunması Gerekli Hususlar Madde 17 - Etiketlerde; a) Üreticinin adı ve adresi, b) Maddenin kimyasal ve ticari adı, kapalı formülü, c) Ürünlerin, ticari adı, amaçlanan kullanım alanları ve içeri ğine giren maddelerin tehlike sembolleri, d) Özel tehlikelere kar şı dikkat çekici, ''Çok Şiddetli Patlayıcı'', '' Şiddetli Zehir'' gibi ibareler, güvenlik tavsiyeleri (Ek-VII'e göre zararlı maddelere ait özel riskler (R) ve güvenlik önlemlerinin ( S) ilgili olanlarının içinden seçilmi ş) alınabilecek tedbirler hakkında özlü bilgiler, Ek-II'de verilmi ş olan zararlı maddeyi tanımlayan özellikler, e) Ek-IV'de, tek tek maddeler için verilen tehlike i şaretlerinden ilgili olanlar, f) Kimyasal tanımı ve etkin maddesinin yüzdesi, g) Diğer katkı maddeleri ve en azından bunların grup tanımları, bulundurulur. Etiketlerde çevre ve insan sağlığı için tehlike durumları ve korunma önlemleri i şaretlerle gösterilir. EkIV'de verilen işaretler dışında işaret kullanılamaz.

Uyulması Gerekli Hususlar Madde 18 - 04/09/1988 tarih ve 19919 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Su Kirlili ği Kontrolü Yönetmeliği'ne göre kanalizasyona veya sulara atılması yasak olan maddelerin etiketlerinde bu durum açık olarak belirtilir. Etiketlerde, ve (...)nda, ''Zehirsizdir'', ''Sa ğlığa zararsızdır'', ''Talimata Uygun Kullanılırsa Zararsızdır'' gibi tehlikeye karşı kayıtsızlaştırıcı ifadeler kullanılamaz. Paketlenmiş olarak piyasaya sürülen madde veya ürünlerde etiketler, paketlere yapı ştırılmış olmalıdır. Paketler ikinci bir ambalaj içine konuyorsa, etiket bu ambalajlar üzerine de yapı ştırılır. Ancak, şeffaf ikinci ambalaj kullanıldığında, içteki etiketin net olarak okunabilmesi durumunda ikinci ambalaja etiket konulması zorunlu değildir. Özellikleri yeterince bilinmeyen maddelerin etiketleri üzerine ''Bu Maddenin Çevre ve nsan Sağlığı Üzerindeki Etkisi le lgili Araştırmalar Devam Etmektedir'' ibaresi yazılır. Ek-VI'da verilen kanser yapıcı maddeler listesine giren madde ve ürünlerin etiketleri ve kullanma talimatları üzerine, diğer bilgilerin yanı sıra ''Dikkat Kansere Neden Olabilir'' ibaresi yazılır. (Ek fıkra: 06/11/2001 - 24575 S. R.G. Yön./5. md.) Etiketler, piyasaya arz edilen tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli eşya için Türkçe, ihraç edilen tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli e şya için ihraç edilen ülkenin resmi dillerinden birinde hazırlanır.


Sayfa 26

ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE TEHLİKELİ KİMYASAL YÖNETİMİNİN İLKELERİ Aerosol Paketlerinde Etiketleme Madde 19 - Aerosol paketleri ve kaplarına yapı ştırılan etiketlerde diğer bilgilerin yanı sıra, a) ''Kutu Basınçlıdır'', ''Güne ş Altında Bırakmayınız'', ''50oC'nin Üzerindeki Sıcaktan Koruyunuz, ''Bo ş Kutuları Zorlayarak Açmayınız'', ''Ate şe Atmayınız'', ''Aleve veya Akkor Halindeki Maddelere Püskürtmeyiniz'', b) Bileşiminde yanmaya ve kolay alev almaya neden olabilecek yanıcı madde içerenler için ''Yanıcıdır'' veya ''Kolay Alev Alır'', ibarelerinin de yazılması zorunludur.

Etiketleme Şartları Madde 20 - Zararlı kimyasal madde veya ürünlerinin etiketlerinin boyutları, ambalaj kaplarının hacimlerine göre, aşağıda verilmiştir. a) 0,25 litreye kadar uygun görülecek büyüklükte. b) 0.26-3,0 litre arası için en az 52 mm. x 74 mm. c) 3.1-50 litre arası için en az 74 mm. x105 mm. d) 51-500 litre arası için en az 105 mm. x 148 mm. e) 500 litreden büyük olanlar için en az 148 mm. x 210 mm. Tehlike sembelleri, portakal sarısı zemin üzerine siyah baskı ile verilir. Her tehlike i şareti en az 1 cm alana sahip olup, i şaretin yapılacağı yüzeyin en az onda birini kaplar. Belli bir tehlike sınıfı içi n kullanılan işaret bir başka tehlike sınıfını da içeriyorsa bu Yönetmeli ğin 17'inci maddesinin (e) bendinde öngörülen tehlike içermeyen işaretlerinden bazıları e ğer yer müsait de ğilse etiketlere konmayabilir. Etiketler, bu Yönetmelikte belirtilen hususlar dı şında, sağlık, güvenlik gibi alanlardaki yönetmeliklerin ilgili hükümleri gereği zorunlu semboller ve bilgileri de tamamlayıcı olarak bulundurur. Etiketler, ambalajın bir veya birkaç yüzüne, ambalaj normal konumunda dururken etiketteki bilgiler okunabilecek şekilde yapıştırılır. Etiketin ambalaj yüzeyine yapı ştırılması, ambalajın boyutları veya cinsi nedeniyle mümkün de ğilse, etiketleme ambalaja ba ğlı bir plaka şeklinde yapılır. Etiketin dı ş etkenlerden ve ambalaj içindeki maddeden etkilenerek ambalaj üzerinden çıkmaması, veya kullanılmı şsa plakanın kopmaması için gerekli önlemler alınır. Yanıcı ve kolay tutuşan maddelerin 0.25 litreyi geçmeyen ambalajlarının etiketlerinde, maddenin bu özelli ği ile ilgili olarak dikkat çekici ibarelerin ve alınması gerekli önlemlerin etikete yazılması şartı aranmaz. Ancak diğer yollarla bu hususların vurgulanması zorunludur.


Sayfa 27


Güvenlik ve Sağlık şaretleri Yönetmelik işyerlerinde ş Sağlığı veGüvenli ği yönünden kullanılacak i şaretleri belirli bir standarda kavu şturmuştur. Kimyasal maddelerden kaynaklacak tehlikelerin belirtilmesi için de bu yönetmelik hükümleri i şyeri içerisinde kullanılmalıdır. Kullanılacak i şaretler ve özellikleri Şekil 7’de yer almaktadır. Şekil 7 : Güvenlik ve Sağlık şaretleri

I.

KŞSEL KORUYUCU DONANIMLAR

ş Sağlığı ve Güvenli ği Yönetiminin temel amacı tehlikelerin kayna ğında yok edilmesi veya azaltılmasıdır. Bu yapılamadı ğı takdirde uygulanan bir dizi önlem arasında çalı şanların Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) aracılı ğıyla korunmasıdır. Bu konuda da yürürlükte olan mevzuat gerekli detaylkarı içermektedir. Tablo 10’da i şyerinde kullanılacak KKD’lerin sahip olmaları gereken standartlar hakkında bilgiler içermektedir.


Sayfa 28

Kimyasal maddelerden kaynaklanacak tehlikelere kar şı bulundurulması önerilen malzemeler ise Tablo 11’de yer almaktadır. Bu tablo olu şturulurken işletmenin kimyasal maddeleri depoladı ğı orta ölçekli bir alan ve minimum sayıda çalı şan düşünülmüştür. Tablo 11 : Depolarda bulundurulacak KKD ve malzemeler

MALZEME Çizme Eldiven Tulum Gözlük Gaz maskesi Absorban Bariyer Kürek, faraş Kova

ÖZELLIK Kimyasal maddelere dayanıklı, kaymaz özellikte tabana sahip çizme Kimyasal maddelere dayanıklı , uzun konçlu nitril esaslı eldiven Kimyasal maddelere dayanıklı, ba ş korumalı tulum Kimyasal madde sıçramalarına kar şı korumalı – Google tipi Asit ve organik madde buharları için uygun filtreli Asit ve yanıcı sıvıları absorbe edecek toz kimyasal Kimyasal sızıntılarını engeleleyecek özellikte (sosis tipi) Kimyasallara dayanıklı Kimaysalları toplayacak ve sızdırmayacak özellikte, ağzı kapaklı

MNMUM MIKTAR 2 çift 2 çift 2 adet 2 adet 2 adet 2 kova 6 adet 2’şer adet 2 adet

Kimyasal maddelerden kaynaklanacak tehlikelere kar şı bulundurulması önerilen malzemeler ise Tablo 11’de yer almaktadır. Bu tablo olu şturulurken işletmenin kimyasal maddeleri depoladı ğı orta ölçekli bir alan ve minimum sayıda çalı şan düşünülmüştür. Tablo 11 : Depolarda bulundurulacak KKD ve malzemeler

MALZEME Çizme Eldiven Tulum Gözlük Gaz maskesi Absorban Bariyer Kürek, faraş Kova Emniyet Şeridi Uyarı levhası Yangın elbisesi Yangın eldiveni Temiz Hava Solunum Cihazı

ÖZELLIK Kimyasal maddelere dayanıklı, kaymaz özellikte tabana sahip çizme Kimyasal maddelere dayanıklı , uzun konçlu nitril esaslı eldiven Kimyasal maddelere dayanıklı, ba ş korumalı tulum Kimyasal madde sıçramalarına kar şı korumalı – Google tipi Asit ve organik madde buharları için uygun filtreli Asit ve yanıcı sıvıları absorbe edecek toz kimyasal Kimyasal sızıntılarını engeleleyecek özellikte (sosis tipi) Kimyasallara dayanıklı Kimaysalları toplayacak ve sızdırmayacak özellikte, ağzı kapaklı Ortamı sınırlandırmak için sarı – siyah ya da kırmızı - beyaz KMYASAL MADDE KAZASI. ORTAMDAN UZAKLA ŞIN uyarısını içeren, sarı zemin siyah yazılı levha Isı ve nem bariyerine sahip aleve yakla şma elbisesi Isı yalıtımına sahip uzun konçlu yangın eldiveni Tam yüz maskeli

MNMUM MIKTAR 2 çift 2 çift 2 adet 2 adet 2 adet 2 kova 6 adet 2’şer adet 2 adet 2 adet 2 adet 2 adet 2 çift 2 çift

YANGIN GÜVENLĞ VE YANGINLA MÜCADELE

.

Yangın, patlama gibi olaylar kimyasal maddelerin bulundu ğu ortamlarda öne çıkan tehlikelerdir. Bunun için endüstriyel tesisler, standart ve mevzuatların gerekliliklerini yerine getirimekle birlikte, daha sıkı güvenlik önlemlerini de kurmu ş olmalıdırlar. Yangın güvenli ği konusunda i şe tehlike analizi ile ba şlamakta fayda vardır. Bu analiz kapsamında aşağıdaki alanlar ve konular incelemeye tabi tutulmalıdır : •

Kimyasal madde depoları ve yakın çevresindeki tehlike kaynakları

• • • • • • • • • • •

Kimyasallar ve yakıtların i şletmeye giriş ve transfer noktaları Kimysalların işletme içinde depolandı ğı alanlar Boru hatları Proses dolum ve bo şaltma noktaları Ateşli iş yapma sistemi Kimyasal atık sahaları Arıtma tesisleri Mamül ambarları Toz oluşan ortamlar Statik elektrik oluşumu Sigara içme uygulaması

Yapılacak bu tür bir inceleme sonrası yangın güvenli ği açısından risk düzeyinin tayini gerçekleştirilmelidir. Bu süreç alınması gereken önlemleri de içermelidir. Yangın Güvenli ği önlemleri genel olarak, aktif ve pasif güvenlik önlemleri adıyla ikiye ayrılmaktadır. Bu grupların detayı a şağıdaki gibidir:

Aktif Yangın Güenlik Önlemleri • • • • • •

Yangın söndürme cihazları Elle sulu söndürme sistemleri ( Hortum dolapları, hidrantlar) Otomatik söndürme sistemleri ( Sulu, gazlı, tozlu vb.) Erken algılama ve uyarı sistemleri Su basınçlandırma sistemleri ( Pompa, hidrofor ) Yangınla mücadele ekipmanları

Pasif Yangın Güvenlik Önlemleri • • • • • • •

Yangın yayılımını geciktiren malzemeler Yalıtım malzemeleri Duman tahlkiye sistemleri Kaçış ve tahliye yolları Yangın merdivenleri Acil aydınlatma ve yönlendirme sistemleri Anons sistemleri

Bir endüstriyel tesisin, yukarıda sayılan sistemleri riskleri oranında tesis etmi ş olması ve yangın risklerini ayrı bir ba şlık altında yönetmesi gerekmektedir. Çalı şanların eğitimi de bu sürecin önemli bir parçasıdır. Düzenlenecek e ğitimlerin: • • • •

Farkındalık kazandırma Davranı ş değişikliği Beceri kazandırma Tatbikatlar

Sınıflamasına uygun olarak gerçekle ştirilmesi gerekmektedir.

31

J.

ACL DURUM YÖNETM

Acil Durum Yönetiminin a şamaları, ülkeler, kurumlar ve konulara göre farkılılık göstermektedir. 1999 depreminden sonra ulusal ölçekte ya şanan geli şmeler sonrası Türkiye aşağıdaki aşamalardan olu şan bir afet ve acil durum yönetimini benimsemi ş gözükmektedir. Şekil 8 : Afet ve acil durum yönetim aşamaları

Zarar Azaltma

yileştirme

Hazırlık

Müdahale

Risk Yönetimi uygulayan endüstriyel tesislerde, Acil Durum Yönetimi, tesisin ta şıdığı riskle orantılı olarak ayrı bir ba şlıkta ya da ş Sağlığı ve Güvenliği Yönetiminin bir bileşeni olarak ele alınmaktadır. Dolayısıyla acil durum yönetim prosedür ve planları, kimyasal madde risklerini de içermelidir.

Acil Durum Hazırlığı Acil durumlara yönelik yapılacak çalı şmaların yapısı aşağıdaki gibi olmalıdır: Şekil 9 : Acil durum hazırlığının aşamaları RSK ANALZ

PLANLA TATBKAT

MA

EĞTM

32

Kimyasal maddelere yönelik risk analizi ve e ğitim başlıkları yukarıda satırlarda incelenmi ştir. Bu bölümde acil durum planlaması üzerine aktarımda bulunulacaktır. Genel olarak ele alınırsa, acil durum planlamasında 2 ana yakla şım öne çıkmaktadır. Rijid planlama ve esnek planlama. Bu bildiri yazarının verdi ği isimle, rijid planlamada, acil durumlar ve görevler tanımlanarak, ki şilere belirlenmiş işler verilmektedir. Örne ğin, yangın hortum sorumlusu, nozul sorumluısu gibi. Burada yapılan tatbikatlarda herkes görevi çerçevesinde müdahalede bulunmaktadır. Bir di ğer yaklaşım olan esnek planlamada ise, sorun ve sorunun çözümü tanımlanarak, e ğitim almış kadrolara genel bir görevlendirme verilir. Hangi yaklaşımla hazırlanmı ş olursa olsun bir acil durum planının yapı olarak, a şağıdaki şekilde hazırlanması önem ta şımaktadır : Şekil 10 : Acil durum planının yapısı 13

ACL DURUM PROSEDÜRLER TALMATLAR

ORGANZASYONEL YAPI

TEMEL OPERASYONLAR

DĞER BLGLER

ENDÜSTRYEL KAZALARDA MÜDAHALE

DOĞAL AFETLER

KMYASAL DÖKÜLMES

DĞER ACL DURUMLAR

DEPREM

SEL

Yukarıdaki yapıya uygun olarak hazırlanmı ş bir acil durum planının içeri ğine yönelik örnek aşağıda yer almaktadır. 14

BÖLÜM I: I.1. I.2. I.3. I.4.

Amaç ve kapsam çindekiler Revizyon tarih ve no Genel Tanımlayıcı Bilgiler a. Firma adı b. Adres c. Tel d. Faks e. Acil durum sorumlusu / yöneticisi

33

f. Acil durum sorumlusu/yöneticisi telefonu/faksı

BÖLÜM II. II.1.

II.2.

lk Müdahale a.  ç ve dı ş uyarı prosedürü (Acil durumların bildirilece ğ i sorumlu, müdahale ekipleri ve dı ş kurumların isim adres, tel gibi bilgileri içermelidir.) b. Müdahale Sisteminin açıklanması c. Ön de ğ erlendirme (kaza tiplerini tanımlamalı, tehlikeleri içermeli, önemli problemleri, kaynakları tanımlamalı) d. Özel kazalara ve tehlikelere kar şı prosedürler d.1. Ani olay planlaması (i şçilerin ve halkın korunması) d.2. Zarar azaltma eylemleri (bo şaltma ve serbest bırakma kontrolü, iyile ştirme vb.) d.3. Müdahale için kaynak ihtiyaçlarının tanımlanması e. Taktik planların uygulanma prosedürü f. Kaynakların mobilizasyonu prosedürü Uygulamaların devamlılı ğı ve takibi

BÖLÜM III. EK 1 . TES S ve BÖLGE B LGLER a. Tesis ve bölge haritaları b. Tesis vaziyet ve yerle şim planları c. ş tanımlaması. (Bir kaza sonrası etkileri ve tehlike kaynakları ile zayıflıkların tanımlanması gerekir) EK 2. UYARI a. ç uyarı b. Yakın çevre uyarısı c. Bölgesel uyarı EK 3. MÜDAHALE YÖNET M SSTEM a. Genel tanımlamalar b. Komuta b.1. Tesis olay komutanlarının (acil durum sorumlularının listesi) ve sorumluluk alanları. Ünvanları. b.2.  ç ve dı ş ileti şim bilgileri b.3. Müdahale operasyonlarının güvenli ğ i b.4. Ba ğ lantılar ve personel mobilizasyonu c. Operasyonlar c.1. Operasyonel müdahale c.2. Bo şalma ve yayılma kontrolü c.3. De ğ erlendirme ve izleme c.4. Önlemler c.5.  yile ştirme c.6. Dekontaminasyon c.7. Ambulans ve hastaneler için medikal bilgiler c.8. Kurtarma planları d. Planlama d.1. Tehlike analizi d.2. Korunma

34

d.3. Kaynakların e şgüdümü d.4. Atık yönetimi e. Lojistik e.1. Müdahaleciler için tıbbi ihitiyaçlar e.2. Alan güvenli ğ i e.3.  leti şim (  ç ve dı ş kaynaklar) e.4. Ula şım (Hava, kara, deniz) e.5. Personel deste ğ i e.6. Ekipman deste ğ i f. Finans / Yönetim f.1. Kaynak listesi f.2. Personel yönetimi f.3. Müdahale ekipmanları f.4. Destek ekipmanları f.5. Protokoller f.6. Hak talepleri ve istek prosedürü f.7. Maliyet ve masraf dökümanları EK 4. KAZA DÖKÜMANLARI a. Kaza sonrası araştırma b. Kaza hikayesi EK 5. EĞTM, EGZERS Z ve TATB KATLAR EK 6. PLAN DE ĞERLENDRME ve REV ZYON PROSES  EK 7. ÖNLEME EK 8. YASAL GEREKLKLER ve MEVZUAT

Kimyasal Madde Kazalarına Müdahale Yukarıdaki yapıya uygun bir planlama yapılmasından sonra, planın e ğitim ve tatbikatlarla denenmesi gerekmektedir. Kimyasal madde kazalarına yönelik tatbikatlarda, belirlenmi ş senaryolar üzerinden hareket edilmeli ve kaza müdahale ilkeleri netle ştirilmelidir. Kimyasal madde kazalarına müdahale, özel bilgi ve deneyim gerektiren bir alandır. Bu bildiri kapsamında genel kurallara yer verilmi ştir. Özellikle toz ve sıvı kimyasal maddelerden kaynaklanan dökülme, sızma, saçılma gibi kazalarda, müdahale operasyonları iki ana metoda dayanır. 1. Müdahale alanının kurulması ve sınırlandırılması. 2. Kişi ve maddelerin dekontamine edilmesi Bu bakı ş açısıyla bir kaza sonrası kurulacak çalı şma alanına ili şkin detaylar Şekil 11’de yer almaktadır.

35

Şekil 11 : Kimyasal madde kazalarında çalışma sahasının kurulması15

RÜZGAR YÖNÜ

SICAK BÖLGE

KONTAMNE SAHA

KONTAMNASYON KONTROL HATTI

Kontrollü giriş noktaları

DEKONTAMNASYON KORDORU

OLAY YÖNETM MERKEZ

KONTAMNASYON AZALTMA BÖLGES

DESTEK BÖLGES

Kaza bölgesindeki yayılma kontrol altına alınmalı, kimyasalın ki şi ve ekipmanlarla ba şka alanlara taşınması engellenmelidir. Bunun için a şağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. • • • • •

•

III.

Gereksiz personelin sahaya girmesini engellemek için alanı sınırlandırın. Etkili bir operasyon için, minimum ekipman ve personel görevlendirin. Çalışma bölgelerini Şekil11’deki gibi tanımlayın ve belirleyin Çalışma bölgelerine giri şi Şekil11’deki gibi tanımlayın ve belirleyin Kontaminasyonun ekipman, ki şi ve hava yoluyla artmasını engelelyecek şekilde bir organizasyon yapın. Acil durum planlarındaki prosedürleri uygulayın.

SONUÇ VE ÖNERLER

Endüstriyel tesislerde, kimyasal maddelerden kaynaklanan risklerin yönetimi tek ba şına ele alınabilecek bir konu de ğildir. Öncelikli olan, kurumların etkin bir risk yönetimini kurmu ş olmalarıdır. Risk yönetimi bilgi temelli bir yönetim yakla şımıdır ve Şekil 12’deki gibi birçok alanda uygulanarak i şletmelerin temel starejik unsuru olmalıdır.

36

Şekil 12 : Risk Yönetiminin bazı uygulama alanları

RSK YÖNETM

FNANS

HUKUK

ÇEVRE

Ş SAĞLIĞI VE GÜVENLĞ

KALTE

YANGIN GÜVENLĞ

ACL DURUM

TEHLKEL KMYASALLAR PROSES GÜVENLĞ

Bu çerçeveden bakıldı ğında, kimyasalların tehlikelerinin yönetilmesi için getirilen öneriler aşağıdaki gibidir. •

•

• • • •

• • • • • • •

• •

Öncelikle işletmenin tüm faaliyet alanlarını kapsayan etkin bir risk yönetim sis temi kurulmalıdır. Kimyasal maddelerden kaynaklanacak risklerin yönetimi, ş Sağlığı ve Güvenliği, Çevre ve Acil Durum konularıyla bütünle şik bir bakış açısıyla ele alınmalıdır. Tehlikeli kimyasallar özelinde bir risk analizi yapılmalıdır. Kimyasal Proses Tehlike analizi yapılmalıdır. Kimyasal maddelerin tehlikelilik özellikleri satın alma a şamasında belirlenmelidir. Depolama, kullanım, ta şımaya yönelik uygulama prosedür ve talimatları hazırlanmalıdır. Kimyasal maddeler tehlikelilik özelliklerine göre sınıflanmalı ve i şaretlenmelidir. şletme ortamı içinde, günlük kullanım amaçlı kimyasal madde biriktirilmemelidir. ş izin sistemi hayata geçirilmelidir. Risklere ve standartlara uygun koruyucu donanım kullanılmalıdır. şletme içinde sigara içilebilecek alanlar sınırlandırılmalıdır. Statik elektrik konusunda etkin bir yönetim prosedürü olu şturulmaldır. Kimyasal madde kazalarına müdahale edebilmek için gerekli ekipmanlar bulundurulmalıdır. Tüm çalışanlar için e ğitimler düzenlenmelidir. Kimyasal madde kazalarına kar şı tatbikatlar düzenlenmelidir.

37

91360194-tehlikeli-kimyasal-yonetimi

Recommend Documents