tmmob makine mühendisleri odası
YANGIN SÖNDÜRME TESİSATI VE DUMAN TAHLİYE PROJELERİ
HAZIRLAMA ESASLARI
Dr. Z. SABAHATTİN BOZBEY Mak. Yük. Müh. MMO İZMİR
SUNUŞ Ülkemizde ve dünyada Yangın felaketi nedeniyle ciddi miktarlarda can ve mal kaybı meydana gelmektedir. Yangın ne zaman ve nerede başlayacağı belli olmayan ve ne kadar süreceği de önceden kestirilemeyen bir felakettir. Yangın da can ve mal kaybını önlemenin 1. koşulu yangının çıkmasını önlemek ve buna uygun tedbirleri almaktır. 2. koşulu ise yangın çıktığında erken müdahale ederek yangının büyümesini ve yayılmasını önlemektir. Yangının söndürülmesini sağlamak ve yangın esnasında insanların güvenli bir şekilde binadan tahliyesi için gerekli önlemleri almak yapı sektöründe mekanik tesisat alanına giren bir uzmanlık alanıdır. 26.07.2002 tarihinde yürürlüğe giren “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” sonucu Türkiye genelinde yangın güvenliği ile ilgili binalarda çeşitli önlemler alınması gerekmektedir. Makine Mühendisleri Odası, meslek alanları içerisinde yer alan her konuda olduğu gibi mekanik tesisat alanında da hızla gelişen teknoloji ve artan bilgi birikimi doğrultusunda, makine mühendisi üyelerinin gereksinimlerini sürekli gündeminde tutmakta ve çok yönlü çalışmalar yapmaktadır. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik gereği Yangın Söndürme Tesisatı ve Duman Kontrolü Projeleri ayrı çizilecektir. Mekanik tesisat uzmanlık kapsamında yer alan Yangın Söndürme Tesisatı ve Duman Kontrolü Proje Hazırlama Esasları kitabının Tesisat Mühendisliği alanında çalışan meslektaşlarımızın ve üniversitelerin Makine Mühendisliği bölümünde okuyan öğrencilerin ilgisine sunuyoruz. Kitabımızda birim sistemi olarak tüm dünyada kabul gören SI kullanılmıştır. Bu kitabın hazırlanmasında sekreterya çalışmalarını yürüten Makine Mühendisleri Odası İzmir Şubesine, yayına hazırlayan Dr. Müh. Z. Sabahattin BOZBEY’e, inceleme komisyonunda yer alan ........................................,ayrıca kitabın çıkmasında emeği geçenlere teşekkür ederiz.
TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Haziran-2003
İÇİNDEKİLER ÖLÇÜ BİRİMLERİ ÇEVRİM TABLOSU...............................................................................................................................5 PROJE HAZIRLAMA ESASLARI.............................................................................................................................10 YANGIN SÖNDÜRME TESİSATI VE DUMAN TAHLİYE PROJELERİ HAZIRLAMA ESASLARI...................................................................................................11 1. 2. 3.
PROJE ÖN SAYFA DİZAYNI VE YAZIMI..........................................................12 BİNA TANIMI VE ANTET......................................................................................13 VAZİYET PLANI VE KESİT..................................................................................14 3. KAT PLANLARI.......................................................................................................15 3.1. BODRUM KAT PLANI...........................................................................................17 3.2. ZEMİN-NORMAL KAT PLANI.............................................................................18 4. YANGIN POMPA DAİRESİ 1/20 ÖLÇEKTE DETAY ÇİZİMİ.........................20 5. KOLON ŞEMASI VE BORU İZOMETRİĞİ.........................................................23 6. SABİT BORU TESİSATI.........................................................................................25 7. YANGIN DOLAPLARI SİSTEMİ...........................................................................27 8. BİNA DIŞI YANGIN HİDRANT TESİSATI SİSTEMİ........................................29 9. YANGIN SUYU DEPOSU VE TESİSATI TASARIMI.........................................31 10. YANGIN POMPALARI VE EKİPMANLARI TESİSATI TASARIMI.............33 11. OTOMATİK SULU YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMİ........................................42 11.1 BİNA YANGIN TEHLİKE SINIFLANDIRMASI...............................................42 11.2 SPRİNKLER SİSTEMİ YAPILMASI ZORUNLU BİNALAR..........................43 11.3 SPRİNKLER SİSTEM TASARIMI......................................................................44 11.4 BORU TABLOSU YÖNTEMİ...............................................................................54 11.4.1 HAFİF TEHLİKE SINIFI BİNALAR................................................................54 11.4.2 ORTA TEHLİKE SINIFI BİNALAR.................................................................54 11.4.3 YÜKSEK TEHLİKE SINIFI BİNALAR...........................................................55 11.5 HİDROLİK HESAP YÖNTEMİ............................................................................55 11.5.1 DİZAYN BOŞALTMA DEĞERİ........................................................................55 11.5.2 SPRİNKLER TASARIM ADEDİ.......................................................................56 11.5.3 BORU BOYUTLANDIRILMASI.......................................................................57 11.6 OTOMATİK SULU YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ PROJESİNDE BULUNMASI GEREKEN BİLGİLER........................................................................60 11.7 SPRİNKLERLERİN DİZAYN VE PERFORMANS KARAKTERİSTİKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI............................67 12.SPRİNKLER TESİSATI VE TASARIM KURALLARI........................................69 12.1 SPRİNKLER TESİSATI ELEMANLARI............................................................71 12.2 SPRİNKLER İLE DUVAR ARASI MAKSİMUM UZUNLUK.........................71 12.3 STANDART AŞAĞI VE YUKARI TİP SPRİNKLER........................................72 12.4 STANDART DUVAR TİP SPRİNKLER..............................................................74 12.5 KORUMA ALANI GENİŞLETİLMİŞ YUKARI/AŞAĞI TİP SPRİNKLER..79
12.6 KORUMA ALANI GENİŞLETİLMİŞ DUVAR TİP SPRİNKLER..................79 12.7 ESFR TİP SPRİNKLER.........................................................................................81 12.8 BÜYÜK DAMLACIKLI SPRİNKLER VE YERLEŞİMİ..................................83 12.9 ÖZEL DURUMLAR...............................................................................................84 12.10 SPRİNKLER TESİSATININ DEPREME KARŞI KORUNMASI..................85 12.10.1 SİSMİK AYRIŞIM APARATI..........................................................................85 12.10.2 DALGALANMA KUVVETLENDİRİCİ İŞLEMLER...................................86 12.11 SPRİNKLER SİSTEMİ TEST VE DRENAJI....................................................92 ÖRNEKLER...........................................................................................................94 13. DUMAN KONTROL VE YÖNETİM SİSTEM TASARIMI...............................93 13.1 MUTFAK EGZOS SİSTEMİ................................................................................110 13.2 KAPALI OTOPARK EGZOS SİSTEMİ.............................................................110 13.3 SIĞINAK EGZOS SİSTEMİ................................................................................110 14. ATRİUMLARDA DUMAN KONTROLÜ VE EGZOS SİSTEMİ.....................112 14. MERDİVEN BASINÇLANDIRMASI..................................................................115 15.1 MERDİVEN KOVASI BASINÇ DEĞİŞİMİ......................................................115 15.2 MERDİVEN KOVALARINA HAVA BESLEME ŞEKİLLERİ......................118 15.2.1 TEK KADEMELİ VE İKİ KADEMELİ BASINÇLANDIRMA...................118 15.2.2 TEKLİ VE ÇOKLU BESLEME.......................................................................119 15.2.3 MERDİVEN BÖLMELENDİRMESİ...............................................................121 15.3 BASINÇLANDIRMA YÖNTEMLERİ...............................................................121 15.3.1 SABİT BESLEMELİ, DIŞ KAPI KONTROLLU SİSTEMLER...................121 15.3.2 SABİT BESLEMELİ BAROMETRİK DAMPERLİ SİSTEMLER..............122 15.3.3 BESLEME HAVASININ DEĞİŞKEN OLDUĞU SİSTEMLER..................122 15.3.4 YANGIN KATINDA HAVALANDIRMA VE EGZOS YAPILAN SİSTEMLER..................................................................................................................122 15.3.5 BASINÇLANDIRMA SİSTEM TASARIMI...................................................122 16. MUTFAK DAVLUMBAZ SÖNDÜRME SİSTEMİ............................................125 16.1 MUTFAK DAVLUMBAZ SÖNDÜRME SİSTEM DİZAYNI..........................125 17. SPRİNKLER TİPLERİ VE K FAKTÖRLERİ....................................................129 18. KAYNAKÇA............................................................................................................147
PROJE HAZIRLAMA ESASLARI Mekanik Tesisat Proje Tasarımı Tesisat Mühendisliğinin özünü içerir. Bir yapının tasarımının tekniğine uygun olarak yapılabilmesi için Kanun, Yönetmelik, Standartlar ve teknolojiyi yakından takip edip, çok yönü ve doğru bir şekilde tasarımı gerçekleme yeteneğine sahip olmalıdır. Proje düzenlenir iken; rapor ve hesaplar bir arada, kat planı, kolon şemaları ve boru izometriğinin bir arada olması esastır. Yangından korunma ve söndürme projeleri diğer tesisat projelerinin rapor ve hesaplarından ayrı hazırlanacak, projelerde diğer tesisat projelerinden ayrı düzenlenecektir. Ancak iklimlendirme ve havalandırma tesisatı ile birlikte yapılacak duman kontrolünde duman kontrolü projeleri de yangından korunma ve söndürme projelerine ilave edilecektir. Rapor ve hesaplar, asgari üçer (3) nüsha olarak düzenlenecektir. Proje ön sayfasının düzeni A4 formunda hazırlanacak, ilk sayfa şu şekilde olacaktır. • Birinci sayfa -4708 sayılı kanun uygulanan illerde: Sol taraf proje sorumlusu, sağ taraf denetim uzmanının onayına ayrılır. -4708 sayılı kanun dışında kalan yerler için: Sol taraf proje sorumlusu, Sağ taraf TUS onayı için ayrılır. -Birinci sayfa ikinci satır sol tarafı MMO (vize) onayı, sağ tarafı Belediye onayına ayrılır. • Orta kısım proje sorumlusunun, firma, adres, telefon ve vergi numarası ile mekanik tesisat projesinin cinsi bilgileri yazılacaktır. • Alt kısım arsanın ortak mesleki denetim esaslarına göre bilgileri ve mekanik tesisat projesinin proje sorumlusu ve TUS ya da denetim sorumlusunun adı, soyadı, oda sicil numarası, büro tescil numarası ve imza bölümleri düzenlenmiştir. • İkinci sayfada ise 1/500 ölçekli bina vaziyet planı, kesit planı ve yön bulunacaktır. Yangından korunma ve söndürme projesi tasarımı onaylı mimari projeye yapılacaktır.yangından korunma ve söndürme projesi yapılmadan önce mimar, müteahhit ve mal sahibinden yangın tahliye projesi ve yangın güvenli bölgeler ile pasif koruma bilgileri alınacak. Projede gösterilen cihazların ve boruların, MMO çizim tekniğine uygunluğu aranacaktır. Pis Su Boruları
0.8-1.0 mm
Yangın Suyu Boruları Soğuk Su-Sıcak Su Boruları Cihazlar Mimari Proje
0.4 mm 0.3 mm 0.4-0.5 mm 0.12-0.2 mm
YANGIN SÖNDÜRME TESİSATI VE DUMAN TAHLİYE PROJELERİ HAZIRLAMA ESASLARI
YANGIN SÖNDÜRME TESİSATI VE DUMAN TAHLİYE PROJELERİ HAZIRLAMA ESASLARI AKIŞ ŞEMASI 1. Proje ön sayfa dizaynı ve yazımı 2. Vaziyet planı ve kesit 3. Kat planları 3.1 Bodrum kat 3.2 Zemin kat- Normal kat 4. Kolon şeması ve boru izometriği 5. Sabit boru tesisatı tasarımı 6. Yangın dolapları tesisatı tasarımı ve hesabı 7. Bina dışı yangın hidrant tesisatı tasarımı 8. Otomatik sulu yangın söndürme tesisatı tasarımı, hesabı ve çizimi 9. Yangın suyu deposu ve tesisatı tasarımı 10.Yangın pompa dairesi 1/20 ölçekte detay çizimi 11.Duman kontrol ve yönetim sistemi tasarımı ve hesabı 12.Merdiven basınçlandırma tasarımı ve hesabı 13.Mutfak davlumbaz söndürme tesisatı tasarımı ve hesabı
1.PROJE ÖN SAYFA DİZAYNI VE YAZIMI
• • • •
Proje ön sayfasının düzeni A4 formunda hazırlanacaktır. Yazı standardı 0,4 mm olacaktır. Proje ön sayfa tasarımı standart olacaktır. Birinci sayfa: -4708 sayılı kanun uygulanan illerde: Sol taraf proje sorumlusu, sağ taraf denetim uzmanının onayına ayrılır. -4708 sayılı kanun dışında kalan yerler için: Sol taraf proje sorumlusu, Sağ taraf TUS onayı için ayrılır. -Birinci sayfa ikinci satır sol tarafı MMO (vize) onayı, sağ tarafı Belediye onayına ayrılır. •Orta kısım proje sorumlusunun, firma, adres, telefon ve vergi numarası ile mekanik tesisat projesinin cinsi bilgileri yazılacaktır. • Alt kısım arsanın ortak mesleki denetim esaslarına göre bilgileri ve mekanik tesisat projesinin proje sorumlusu ve TUS ya da denetim sorumlusunun adı, soyadı, oda sicil numarası, büro tescil numarası ve imza bölümleri düzenlenmiştir. • Yapının özellikleri bölümüne binanın tehlike sınıfı ve binaya en yakın itfaiye birimi yazılacaktır. • Bilgiler eksiksiz ve tam olarak doldurulup imzalanacaktır.
2. VAZİYET PLANI VE KESİT
• • • • •
Vaziyet planı sayfa düzeni A4 formunda hazırlanacaktır. Vaziyet planında yön belirtilecektir. Vaziyet planı çizgi kalınlığı 0,2 mm olacaktır. Yazı standartı 0,3 mm olacaktır. Yapının 1/500 ölçekli plan veya büyük ve yaygın yapılarda uygun bir ölçekte olması ve kat sayısını belirten kesit çizilmesi gereklidir. • Birden fazla yapı olması durumunda bliklar arası boru bağlantısı, zon vana yerleri, bina dışı hidrant yerleri ve pompa dairesi yeri gösterilecek. • Yangın suyu deposu ve itfaiye bağlantı ağzı yeri gösterilecek. • İtfaiye teşkilatı şehir hidrantı ölçek dahilinde ise vaziyet planında gösterilecektir.
3. KAT PLANLARI 3.1 BODRUM KAT •
• • • • •
• •
• • •
Ölçek 1/50 olacak. Bodrum kat planı onaylı mimariden 0,2 mm çizgi kalınlığı ile çizilecek. Mimari projeyi ilgilendiren detaylar çizilmeyecek. (Kapı, pencere, merdiven, duvar, bina boyut ölçüleri ile kapılar çizilmeyecek) Yangın pompa dairesi 1/50 ölçekte kat planında gösterilecektir. Hidrolik hesaplarda veya hesap tablosundan belirlenen boru çapları projede gösterilecektir. Yangın dolapları, zon vanaları, check-valf, akış anahtarları, test ve drenaj vanası ve izleme anahtarlı hat kesme vanası, drenaj bağlantısı projede gösterilecektir. Bodrum kat tavanında yapılacak boru hattında hareketli kelepçe ve sabit konsollar olacak, depreme karşı önlem olacaktır. Proje tasarımında boru güzergahı belirlenir iken, mimardan istenecek kolon ve kiriş detayına göre tasarımın gerçeklenmesi gerekmektedir. Kolon boruları yerleri belirlenip numaralanacak, daire içinde (YG1, YG2,...) gibi yazı standartı 4 mm olacaktır. Test ve drenaj vanası en yakın pis su hattına akış gözlenebilir şekilde bağlanacaktır. Sabit boru tesisatı bodrum kata tasarlanacaktır.
3.2 ZEMİN-NORMAL KAT • Ölçek 1/50 olacak. • Zemin kat ve normal kat planı onaylı mimariden 0,2 mm çizgi kalınlığı ile çizilecek. • Kolon veya perde betonların mekanik tesisat projesinde gösterimi 0,8 mm çizgi kalınlığında olacaktır. • Mimari projeyi ilgilendiren detaylar çizilmeyecek. (Kapı, pencere, merdiven, duvar, bina boyut ölçüleri ile kapılar çizilmeyecek) • Kat planında ki mahallerin adları (Banyo, hol, mutfak, oda, salon v.s.) 0,3 mm ile yazılacak. • Hidrolik hesaplarda veya hesap tablosundan belirlenen boru çapları projede gösterilecektir. • Yangın dolapları, zon vanaları, check-valf, akış anahtarları, test ve drenaj vanası ve izleme anahtarlı hat kesme vanası, drenaj bağlantısı projede gösterilecektir.
• Yangın boru sabitlemeleri yangına dayanıklı ve kolon tesisatında da depreme karşı önlem olacaktır. • Proje tasarımında boru güzergahı belirlenir iken, mimardan istenecek kolon ve kiriş detayına göre tasarımın gerçeklenmesi gerekmektedir. • Kolon boruları yerleri belirlenip numaralanacak, her kat planında daire içinde (YG1, YG2,...) gibi 4 mm yazı standartında olacaktır. • Test ve drenaj vanası en yakın pis su hattına akış gözlenebilir şekilde bağlanacaktır. • Sabit boru tesisatı , sprinkler tesisatı ve yangın dolapları zemin ve kat planında gösterilecek ve boru çapları yazılacaktır. • Duvar, döşeme ve perde geçişlerinde “yangın sızdırmazlığı sağlanmalıdır” ibaresi yer alacaktır. • Yangından korunma ve söndürme projelerinde her paftada alttaki bilgiler (projeye göre) yer alacaktır. 1. Tasarım standartı 2. Bina tehlike sınıfı 3. Sistem türü 4. Sistem su talebi (debi,basınç) 5. Sprinkler özellikleri 6. Sprinkler koruma alanı 7. Toplam koruma alanı 8. Su uygulama süresi 9. Olası yangın sınıfı
4.YANGIN POMPA DAİRESİ 1/20 ÖLÇEKTE DETAY ÇİZİMİ • Ölçek 1/20 olacak. • Pompa dairesi kat planı onaylı mimariden aydingere 0,2 mm çizgi kalınlığında çizilecek. • Boru çap ölçüleri mm olacak ve 2 mm şablonla yazılacaktır. • Diğer yazılar 4 mm olacaktır. • Mimari projeyi ilgilendiren detaylar çizilmeyecek. (kaçış yerleri gösterilecek) • Yangın pompa dairesi cihaz iç tasarımı yapılacak. Cihaz çizgi kalınlığı 0,4 mm olacaktır. • Dizel pompa ekzost borusu 0,3 mm olacaktır. • Yangın pompa tesisat boru donanımı çizilecek, boru donanımı çizgi kalınlığı aşağıdaki gibi olacaktır. Yangın Borusu
Aralıklı Y yazılı düz çizgi
Yakıt gidiş ağır yakıt Aralıklı FG yazılı düz çizgi Borusu Yakıt gidiş mazot borusu Aralıklı MG yazılı düz çizgi Yakıt dönüş ağır yakıt Aralıklı MD yazılı düz çizgi Borusu Yakıt dönüş ağır yakıt Aralıklı FD yazılı düz çizgi Borusu Basınç Rahatlatma Borusu Düz çizgi Basınç Hissetme Hattı
Kesikli noktalı çizgi
Su borusu
Düz çizgi
0,4 mm çizgi kalınlığında 0,3 mm çizgi kalınlığında 0,3 mm çizgi kalınlığında 0,2 mm çizgi kalınlığında 0,2 mm çizgi kalınlığında 0,6 mm çizgi kalınlığında Ve basınç hissetme yazılı olacak 0,6 mm çizgi kalınlığında Ve basınç hissetme yazılı olacak 0,2 mm çizgi kalınlığında
• Pompa-boru tesisat armatürleri 0,3 mm çizgi kalınlığında olacaktır. • Yangın pompa dairesi diğer tesisattan ayrı bir bölümde olmalı ve tehlike sınıfına göre minimum 60 dakika yangına dayanıklı olmalıdır. • Yangın pompa dairesinde +4 C’nin üzerinde sıcaklığın sürekli sağlanabilmesi için uygun gereçler kullanılacaktır. • Yangın pompa dairesinde servis, muayene ve ayar gerektiren cihazların çalışma alanı etrafında acil aydınlatma sağlanacaktır. • Zemin yeterli bir drenaj için eğimli olarak hazırlanarak pompa, sürücü ve kontrol panosu gibi kritik cihazlardan suyun uzaklaştırılması sağlanacaktır. Gerekirse pis su çukur, pis su pompa ve tesisatı tasarlanmalıdır. • Dizel pompa imalatçısının değerlerine göre yeterli havalandırma yapılacaktır. • Otomatik yangın algılama ve uyarı sistemi yapılacaktır. • Yangın pompa dairesine en az iki adet 6 kg’lık ABC türü taşınabilir söndürücü konulacaktır. • Yangın pompa dairesinde ulaşılabilecek 150 lt/dk kapasiteli yangın dolabı ve en fazla 140 m2’de çalışacak, 6 lt/dk/m2 su debisi sağlayabilen sprinkler sistemi yapılacaktır. • Yangın pompa dairesi yüksekliği en az 2.10 m olacaktır. Kapı girişi minimum 61 cm x 2m olacaktır. • Yangın pompa dairesindeki cihazlara servis, muayene ve ayar yapılabilmesi için minimum 75 cm çalışma alanı olacaktır. • Pompa ağırlığını taşıyabilecek minimum 40 cm yüksekliğinde (altında tireşim sönümleyici plaka olan) pompa şasesinden 15-20 cm daha uzun beton kaide yapılacaktır. • Yangın pompa dairesi cihaz ve ekipmanların montaj ve demontajını yapabilecek şekilde tasarımı yapılacaktır.
5.KOLON ŞEMASI VE BORU İZOMETRİĞİ • Kolon şeması, kat planında tasarımı yapılıp çizilen mekanik tesisat proje çiziminin dikey kesitte çizilmesidir. • Kolon şemasında cihazların yerden yüksekliği bir tablo halinde belirtilecektir. • Yangın dolapları, sabit boru tesisatı ve sprinkler zon hatları kolon şemasına çizilecek. • Sprinkler projesi boru izometriği olarak çizilecektir. • Kolon şemaları aynı paftada çizilebilir. Boru izometriği ise ayrı paftada çizilmelidir. • Kolon şeması 1/50 ölçekli olacaktır. • Kolon şemasında bilinmesi gerekenler sırası ile ; net kat yüksekliği, kat adedi (bodrum, zemin kat, 1.kat, 2.kat, 3.kat,...), taban döşeme kalınlığı, döşeme kalınlığı, su basmandan itibaren katların kotları mimari projeden alınacak. • Döşeme-tavan 0,2 mm çizgi kalınlığında paralel iki çizgi olarak çizilecek. • Kolon şeması tasarımı kat planı ile koordineli olacaktır. Bütün cihaz ve ekipmanlar ve boru dağılımının kat planları ve kolon şemasında aynı olması gerekmektedir. • Tasarım tamamlandıktan sonra kritik devre seçimi yapılacaktır. • Kritik devre seçiminde dikkat edilecek en önemli nokta kat planı kolon şemasının çok iyi etüd edilmesidir. • Yatay planda en uzak, düşey planda en yüksek sprinkler boru hattı kritik devre olarak seçilecektir. Ancak proje tasarımına yangın dolabı ve sabit boru tesisatı da tetkik edilmeli, toplam debi pompa seçiminde ve ana dağıtımda dikkate alınmalıdır. • Kritik devre en uzak ve yüksek noktadan yangın pompası (dahil) na olan yangın tesisat boru sistemidir. • Kolon şeması 1/50 ölçekli yangın pompası ve ekipmanları çizilecektir. • Branşman kolon hattı boru çapı, kat yüksekliği boyunca her bölüme yazılacaktır. • Boru çapları boru izometriğine yazılacaktır. • Kolon şemasında yangın dolabı tipi, adedi, ve su talebi ile basınç değerleri yazılacaktır.
• Boru izometriğin de boru çapları yazılacak ve altta ki bilgiler tablo halinde belirtilecektir. • • • • • • • • • •
Tasarım standardı Bina tehlike sınıfı Sistem türü Sistem su talebi (debi,basınç) Sprinkler özellikleri Sprinkler koruma alanı Toplam koruma alanı Sprinkler adedi Su uygulama süresi Olası yangın sınıfı
1/2" 22
6 2"
3"
3"
3"
3"
N 3"
16.20 kotu 3" 3" C
8.40 kotu 0.00 kotu
3"
3" K Ü R ESEL V A N A
4"
8.40 ve 16.20 K O T U Y A N G IN D O L A PL A R I İZ O M E TR İĞ İ İzometrik çizim örneği
6. SABİT BORU TESİSATI 6.1 Sabit boru tesisatı sistem tasarımı Sabit boru tesisatı sistem tasarımı 5 türlü yapılabilir. 1. Islak sabit boru sistemi: Bu sistemde su kaynağı ile sistem arasındaki vana açık olup , devrede her an basınçlı su bulunmaktadır. Şayet sistem sprinkler olarak tasarlanmış ise uyarı sıcaklığında sprinklerlerin açılması ile su püskürtme yapılacaktır. Yangın sisteminin kapatma , besleme vanası yardımı ile olacaktır. 2. Otomatik beslenen sabit boru sistemi: Bu sistem tasarımında normal halde donma tehlikesine karşı borular hava ile doldurulur. Vana açıldığında veya sprinkler uyarı sıcaklığında açılırsa boru devresindeki hava basıncı düşerek sistem otomatik olarak su ile beslenir. 3. El ile çalışan sabit boru sistemi: Bu sistemde her yangın hortum dolabında bulunan el ile kumandalı bir şalterin açılması ile suyun devreye girmesi sağlanır. 4. Kuru sabit boru sistemi: Bu sistemde devrede su yoktur. Islak boru sistemine yardımcı tesisattır. İtfaiye teşkilatı tarafından yapılan bağlantı ile su sağlanır. 5. Kendiliğinden kapanan tekrarlamalı söndürme sistemi: Yanmaz kablolu ve dedektörlü algılama yolu ile çalışır. Yangın söndüğünde otomatik olarak kapanır. Tasarım müzeler, arşivler, değerli eşya depoları ve endüstriyel tesisler için yapılacaktır. Sabit boru tesisatı itfaiye ve eğitilmiş personelin kullanımına olanak sağlayan her katta bağlantı ağızları bırakılmalı ve bu bağlantı ağızları yangın merdiveni veya yangın güvenlik hacmi gibi korunmuş mekanlarda olmalıdır. Bağlantı ağızları yapının sprinkler ve yangın dolapları sistemine de suyu sağlayan sabit boru tesisatında bırakılması durumunda , bu bağlantılar ana kolonlar üzerinden yapılacaktır. Sabit boru tesisatı bina dışına çıkarılacak ve itfaiye bağlantı ağzı olacaktır 6.1.1 Kuru boru çapı hesabı Kuru sabit boru sistemi, yüksekliği 22 metreye kadar olan 7 kat ve daha alçak binalarda düşey ve yatay borularda 2”, yüksekliği 22 metreden daha yüksek yapılarda kuru yangın tesisat düşey borusu 21/2” branşman 2” olacaktır. Kuru yangın tesisat borusu yapı girişi ve her kat merdiven sahanlığında tasarlanıp itfaiye araçlarının bağlantı yapabilmeleri için ağızlar O 110 mm AR (Alman Rekoru) olacaktır.
Yüksek yapılarda boru çaplarının belirlenmesinde 21/2” den az olmamak üzere boru çapı hesabı yapılacaktır.
6.1.2 SABİT BORU TESİSATI DETAY VE ÇİZİMİ Yerden 130 cm
2"
2"
2"
2"
O110 itfaiye bağlantı rakoru
2"
8.40 kotu 2"
2"
2"
2"
2"
2"
2" 4.20 kotu
2"
2" 2"
2" 2"
2" 2"
2" 0.00 kotu
Sabit Boru Tesisatı Proje Örneği
7. YANGIN DOLAPLARI SİSTEMİ 7.1YANGIN DOLAPLARI TESİSAT SİSTEM TASARIMI 7.1.1 Yüksek yapılar, çarşılar, toplanma amaçlı binalar, konaklama ve sağlık amaçlı yapılar, kapalı kullanım alanı 2000 m2 den büyük olan bütün binalar, 1000 m2 den büyük imalathane ve atölyelere yangın dolabı yapılacaktır. 7.1.2 Yangın dolapları her katta ve yangın duvarları ile ayrılmış her bölümde aralarındaki uzaklık 30 m'den fazla olmayacak şekilde düzenlenecektir. 7.1.3 Yangın dolapları mümkün olduğu kadar koridor çıkışı ve merdiven sahanlığı yakınına kolaylıkla görülebilecek şekilde yerleştirilecektir. Binanın sprinkler sistemi ile korunması ve katlara itfaiye bağlantı ağzı bırakılması durumunda yangın dolapları arasındaki uzaklık 45 m'ye kadar çıkarılabilir. 7.1.4 Hortumların saklandığı dolap ve kabinler gerekli cihazların döşenmesine izin verecek büyüklükte olacaktır. Bunlar yangın sırasında hortum ve cihazların kullanılmasını zorlaştırmayacak şekilde tasarlanacak ve sadece yangın söndürme amacı için kullanılacaktır. 7.1.5 Hortumlar, serme ve bağlama gibi becerilere sahip eğitilmiş personel veya itfaiye görevlisi olmayan yapılarda, yuvarlak yarı-sert hortumlu yangın dolapları TS EN 671-1'e uygun olmalıdır. Hortum, yuvarlak yarısert TS EN 694 normuna uygun, çapı 25 mm olmalı ve hortum uzunluğu 30 m'yi aşmamalıdır. Nozul (lüle) veya lansı kapama, püskürtme ve/veya fiskiye yapabilmelidir. 7.1.6 İtfaiye bağlantısı olmayan yuvarlak hortumlu yangın dolap dizayn debisi 100 1/dak ve lans girişindeki basınç 400 kPa olmalıdır. Basıncın 700 kPa'ı geçmesi durumunda basınç düşürücüler kullanılmalıdır. 7.1.7 Yetişmiş yangın söndürme görevlisi bulundurmak zorunda olan yapılarda kullanılabilecek yassı hortumlu yangın dolapları TS EN 671-2 nolu standartlara uygun olmalıdır. Yassı hortum anma çapı 50 mm'yi ve hortum uzunluğu 20 m'yi geçmemelidir. Nozul (lüle) veya lansı kapama, püskürtme ve/veya fiskiye yapabilmelidir. Dolap dizayn debisi 400 l/dak ve lans girişindeki basıncı 600 kPa olmalıdır. Basınç 900 kPa'ı geçmesi durumunda basınç düşürücü kullanılmalıdır. 7.1.8 Yangın dolap yerleşiminde yangın dolap hortumunun bütün alanlara ulaşabileceği dikkate alınmalıdır.
7.1.1 Yapı içerisinde sprinkler sistemi olmadığı durumlarda yangın dolabı ana boruları alttaki gibi alınabilir. 2 Yangın dolabı için DN50 3 Yangın dolabı için DN65 4 ve daha fazla Y.D. için DN80
Şekil 1 Gömme Tip TSE EN 671-1 Yangın Dolabı (Tüplü)
8 BİNA DIŞI YANGIN HİDRANT TESİSATI SİSTEMİ Yapıların yangından korunmasında, ilk müdahalede söndürülemeyen yangınlara dışarıdan müdahale edebilmek için mümkün olduğunca yapının veya binanın tüm çevresini kapsayacak şekilde tesis edilecek hidrant sistemi bünyesinde yerleştirilecek hidrantlar, itfaiye ve araçlarının kolay yanaşabileceği ve bağlantı yapabileceği şekilde düzenlenmelidir. Hidrant sistemi dizayn debisi en az 1900 l/dak olmalı ve debi yapının risk sınıfına göre arttırılmalıdır. Hidrant çıkışında 700 kPa basınç olmalıdır. Hidrantlar arası uzaklık çok riskli bölgelerde 50 m, riskli bölgelerde 100 m, orta riskli bölgelerde 125 m, az riskli bölgelerde 150 m alınmalıdır. Yangın hidrantları mümkün mertebe köşe başlarına ve tepe noktalarına gelecek şekilde tasarlanmalı, yangından büyük zarar görecek binaların civarında daha sık yerleştirilmelidir. Yangın hidrantlarının trafik kazalarında az etkilenmesini sağlamak için hidrantlar kuytu yerlere ve kaldırım taşından takriben 60 cm iç tarafa konulmalıdır. Normal şartlarda hidrantlar korunan binalardan ortalama 5-15 m kadar uzağa yerleştirilmelidir. Hidrant üzerindeki hortum bağlantı yerleri yerden en az 40 cm yükseklikte olmalı ve 110 cm ‘den yüksekte kalmamalıdır. Hidrant sistemine suyu sağlayan boru donanımında ring sistemi mevcut değilse kullanılabilecek en düşük boru çapı 150 mm olmalıdır. Sistemde kullanılacak hidrantlar yer üstü yangın hidrantı olmalı ve TS 2821 nolu standarda uygun olacaktır. Hidrant sisteminde, hidrant yenilenmesini ve bakım işlemlerinin yapılmasını kolaylaştıracak uygun noktalarda ve yerlerde yer altı ve/veya yer üstü hat kesme vanaları temin ve tesis projelendirilecektir. Sorumluluk bölgelerinde hizmette bulunan araçların giremeyeceği ya da manevra yapamayacağı İkinci Kısım Birinci Bölümde öngörülen hususlara uygun ulaşım imkanı olmayan yerleşim mahalleri olan belediyeler buralarda meydana gelebilecek yangınlara etkili bir müdahale bakımından bu yerleşim yerlerinin uygun yerlerine yerüstü yangın hidrantları veya pompa ile teçhiz edilmiş yeterli kapasitede yangın havuzları ve sarnıçları yaptırmak zorundadırlar.
Şekil 2 Yer Üstü Yangın Hidrantı
9. YANGIN SUYU DEPOSU VE TESİSATI TASARIMI Sulu söndürme Sistemlerinde en az bir güvenilir su kaynağı bulunmalıdır. Sulu söndürme sistemleri için kullanılacak su depolarının yangın rezervi olarak ayrılmış bölümleri başka amaçlar için kullanılmayacak, depo tesisatı sadece söndürme sistemlerine hizmet verecek şekilde düzenlenecektir. Yapıda sulu söndürme sistemi olarak sadece yangın dolapları sistemi mevcut ise su kapasitesi en az 200 litre debiyi 60 dakika süre ile karşılayacak şekilde en az 12 m3 olacaktır. Yapıda sprinkler sistemi bulunması durumunda, su deposu kapasitesi yapının risk sınıfına bağlı olarak en az Tablo 1'de belirtilen süreyi sağlayacak kapasitede seçilecektir. Tablo 1: Sprinkler söndürme sistemleri için su ihtiyacı. Debi (lt/dak)
Süre (dak)
Düşük tehlike Sınıfı Orta tehlike sınıfı Yüksek tehlike sınıfı
1000
45
2000
60
Hidrolik hesaplar ile belirlenir Hidrolik hesaplar ile belirlenir
Yüksek binalar
Sprinkler söndürme sistemi yanında yapı içi yangın dolapları ve yapı dışı hidrant sistemi mevcut ise bu durumda sprinkler söndürme suyu debisine Tablo 2'de belirtilen değerler ilave edilerek su depo kapasitesi belirlenmelidir. Tablo 2: Yangın dolapları ve hidrant sistemi için ilave edilecek su ihtiyaçları Yangın Dolabı Debisi (lt/dak) Düşük tehlike Sınıfı
Hidrant Debisi ( Litre/dakika)
Süre (dak)
400 100
45 1000
Orta tehlike sınıfı
100
Yüksek tehlike sınıfı
200
60 1500 90
Yapıda sadece çevre hidrant sistemi bulunması durumunda su ihtiyacı en az 1900 litre debiyi 90 dakika süre ile karşılayacak kapasitede olmak üzere yapının risk sınıfına göre yapılacak hidrolik hesaplar ile belirlenecektir.
Şekil 3 Yangın Suyu Deposu Elemanları
Şekil 4 Depo Seviyeleri
10.
YANGIN POMPALARI VE EKİPMANLARI TESİSATI TASARIMI
Yangın Pompaları: Sulu söndürme sistemlerine basınçlı su sağlayan, anma debi ve anma basınç değeri ile ifade edilen pompalardır. Pompalar, kapalı vana (sıfır debi) basma yüksekliği anma basma yüksekliği değerinin en fazla %140'ı kadar olmalı ve %150 debideki basma yüksekliği, anma basma yüksekliğinin %65'inden daha küçük olmamalıdır. Bu tür pompalar, istenen basınç değerini karşılamak koşuluyla, anma debi değerlerinin %130'u kapasitedeki sistem talepleri için kullanılabilir.
Şekil 5 Yangın Pompası Karakteristik Eğrisi Sistemde bir pompa kullanılması halinde aynı kapasitede yedek pompa olmalıdır. Birden fazla pompa olması halinde toplam kapasitenin en az %50'si yedeklenmek şartıyla yeterli sayıda yedek pompa kullanılacaktır. Pompanın çevrilmesi elektrik motoru yanı sıra içten yanmalı motorlar veya türbinler ile olabilir. Yedek diesel pompa kullanılmadığı takdirde yangın pompalarının enerji beslemesi güvenilir kaynaktan sağlanarak, yapının genel elektrik sisteminden bağımsız beslenecektir. Yangın pompalarının, otomatik hava boşaltma valfı, sirkülasyon rahatlama valfı gibi yardımcı elemanlar bulunmalıdır. Her pompanın ayrı bir kumanda panosu olmalıdır. Pano kilitli olmalıdır. Elektrik kumanda panosu, faz hatası, faz sırası hatası, kumanda fazı hatası, bilgi ışıklarıyla donatılmalıdır. Açma kapama şalterine pano kilidi açılmadan erişilememelidir. Her pompanın ayrı bir kumanda basınç anahtarı olmalıdır. Basınç anahtarları, kumanda panosunun içine yerleştirilmiş, su basıncını boru bağlantısıyla hisseden, su darbelerine karşı korumalı, alt ve üst değerler ayrı ayrı ve bağımsız olarak ayarlanabilir ve ayarlandıktan sonra kilitlenebilir olmalıdır.
Pompa kontrolü basınç kumandalı tam (otomatik başla-otomatik dur) veya yarı otomatik (otomatik başla-elle dur) olabilir. Yangın pompalarının basma yüksekliği sprinkler tesisatı olmaması durumunda aşağıdakilerin cebirsel toplamı olarak hesaplanır. • Hizmet verilen zon veya sistemin üst noktasında gerek duyulan basınç değeri (mSS) • Pompadan en yüksekteki hortum vanasına kadar olan yükseklik (m) • Pompa ile en yüksekteki hortum vanası arasındaki sürtünme kaybı. Bu yükseklikler toplamından ; minimum emre amade emme basıncı çıkartılır. Yapıda sprinkler tesisatı olması durumunda sprinkler sistemi basınç talebi bulunur. Pompa dairesi basınç kayıpları ilave edilerek en yüksek basınç değeri pompanın basma yüksekliği olarak alınır. Tek zonlu bir sistemde basınç kaybı hesaplanırken, bina girişindeki bağlantıları ve/veya yangın ana borusundan; çatıdaki manifoldu besleyen en üstteki hortum vanasına kadar; tüm debinin geçtiği varsayılmalıdır. Çok zonlu bir sistemde aşağıdaki zonda ortaya çıkan basınç kaybını hesaplarken, girişteki bağlantı borusundan, üstte ikiye ayrılan kolonlardan ve ara kattaki bağlantı borusundan tüm debinin geçtiği varsayılır. İki zonlu bir sistemde üst zondaki basınç kaybı, tek zonlu bir sisteminki gibi hesaplanır. İkiden fazla zon bulunan sistemlerde, üst zondaki basınç kaybı tek zonlu bir sistemlerdeki gibi alt zonlarda ki basınç kaybı ise iki zonlu bir sistemin alt zonundaki gibi hesaplanır. Emniyet vanasının ayarlanması için ve gerekli pompa gövde basıncını hesaplamak için, pompa dururken üzerindeki yüksekliğe ( akışsız durumdaki yükseklik olup; pompayı karakterize eden basma yüksekliği değildir), olası emme basıncı eklenir. Bu pompanın (akışsız koşullardaki) maksimum basma basıncını verir. Kaçak giderme pompası için gerekli basma yüksekliği, küçük akış miktarlarının dışında; yangın pompasının ki gibi hesaplanır. Sulu yangın söndürme sisteminin gerektirdiği en düşük basınçtan daha düşük basınç değerinde olmamalıdır. Kaçak giderme pompa debisi en az 1 gpm kapasitede veya izin verilebilir bir kaçağı 10 dakika içinde karşılayarak basıncı gerekli düzeye getirebilecek kapasitede olmalıdır. Yangın pompaları emme ve basma hat kapama vanaları yükselen milli türde olacaktır ve gerektiğinde vana izleme anahtarlarıyla kumanda ünitelerine bağlantı sağlanacaktır. Pompa emme flanşıyla emme borusunun çaplarının farklı olması durumunda eksantrik redüksiyon kullanılmalıdır. Pompa basma flanşıyla basma borusunun çaplarının farklı olması durumunda konsantrik redüksiyon kullanılmalıdır.
Diesel pompa yedeklenmesi durumunda diesel motorlar güvenilir, birinci sınıf ve yangın söndürme sistemleri için tasarlanmış olmalıdır. Haftada en az 30 dakika çalıştırılabilmesi için gerekli düzenekli donatılmalıdır. Motor gücü, gerekli maksimum mil gücünden en az %10 fazla güce sahip olmalıdır. Motor devrini , kapalı basma basıncı ve maksimum yük koşullarında bile %10 aralığında sabit tutacak otomatik gaz mekanizması olmalıdır. Ana ve yedek olmak üzere iki akü grubu olmalıdır. Emiş borusu çaplandırılmasında, en yüksek 4,5 m/sn su hızı geçilmeyecek biçimde çaplandırılmalıdır. Basma hattı ise 3 m/sn’yi geçmemelidir. Tablo 3 Pompa çevre elemanları tablosu Anma Debisi L/Dak 95 189 379 568 757 946 1.136 1.514 1.703 1.892 2.839 3.785 4.731 5.677 7.570 9.462 11.35 5 13.24 7 15.41 0 17.03 2 18.92 5
Emme Boru Çapı** DN 25 40 50 65 80 100 100 100 125 125 150 200 200 200 250 250 300
Basma Boru Çapı*** DN 25 32 40 50 50 50 65 80 80 80 100 100 150 150 150 150 200
Emniyet Vanası Çapı DN 15 32 40 50 50 50 65 80 80 80 100 100 150 150 150 150 200
Emniyet Vanası Gider Borusu Çapı DN 15 40 50 65 65 65 100 125 125 125 150 200 200 200 250 250 300
Akış Metre Çapı DN 32 50 65 80 80 100 100 100 100 125 125 150 150 200 200 200 200
300
300
200
300
350
300
200
400
350
400
350
Deneme Vana Deneme Vanaları Sayısı-Çapı Kollektör Çapı DN DN 1-40 1-40 1-65 1-65 1-65 1-65 1-65 2-65 2-65 2-65 3-65 4-65 6-65 6-65 6-65 8-65 12-65
25 40 65 65 65 80 80 100 100 100 150 150 200 200 200 250 250
250
12-65
300
350
250
16-65
300
200
350
250
16-64
300
200
350
250
20-65
300
* NFPA 20-1996 Tablo 2-20’ye göre 31/2” yerine 4” kullanılarak hazırlanmıştır. ** Emişden önceki 10 çap uzunluğundaki bölüm için geçerlidir.
*** Pompa flanşları boru çapından farklı olabilir.
1. 2. 3. 4. 8.
Zemin üstü su deposu Emme dirseği ve plakası Emme borusu Isı izolasyonlu plaka Emiş hattı basınç (vakum) göstergesi 9. Ayrılabilir gövdeli yangın pompası 10.Otomatik hava atıcı 11.Basma hattı basınç göstergesi 12.Redüksiyon Te 13.Basma hattı çek vanası
5. Esnek bağlantı 6. Emme hattı vanası 7. Eksantrik redüksiyon 14.Basınç emniyet vanası (gerekirse) 15.Yangın korunma sistemi için şebeke vd. bağlantı 16.Boşaltma vanası 17.Hidrant ve/veya yangın dolabı vanaları 18.Boru destek elemanları 19.İzleme anahtarlı kelebek vana
Şekil.6 Ayrılabilir gövdeli yangın pompası bağlantı ekipmanları
Şekil 7 Dizel Yakıt Deposu
Şekil 8 Yangın pompası basınç hissetme hattı
Şekil 9 Yangın pompa gövde tipleri
38
Şekil 10 Pompa bağlantı şeması
39
X:Yükseklik veya genişlik, hangisi büyükse
Duvar Genişliği: 2X
Şekil 11 Diesel motor radyatör kanal bağlantısı
Doğru
Yanlış
Dirsekli bağlantı yapılmalı ve türbülansı önlemek için dirsekte yönlendirici kanatçık kullanılmalıdır.
Taze hava pancuru
Bu bağlantı yapılmamalıdır. Türbülans yeterli hava akışını sağlamayacaktır.
Soğuk hava dönüş kanalı
Sıcaklık kontrollu Damper
Esnek bağlantı
Egzos havası pancuru
Atış kan
Damper
Şekil 12 Su soğutmalı diesel motor radyatör kanal bağlantısı
40
Şekil 13 Diesel pompa ve ekipmanları bağlantı izometri örneği
Şekil 14 Yangın pompa dairesi akış şeması
41
11. OTOMATİK SULU YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMİ 11.1 BİNA YANGIN TEHLİKE SINIFLANDIRILMASI Bina veya bir bölümünün tehlikesi; yangının başlama ve yayılması, yangın esnasında ortaya çıkan duman ve gazlar, patlama tehlikesi gibi bina veya yapıda bulunanların yaşamları ve emniyetleri için potansiyel tehlike oluşturan faktörlerin izafi tehlike dereceleri anlamındadır. Bina veya bir bölümünün tehlike sınıfı, binanın özelliklerine ve binada yürütülen işlem ve operasyonların niteliğine bağlı olarak saptanır. Eğer bir binanın çeşitli bölümlerinde değişik tehlike sınıflarına sahip maddeler bulunuyorsa en yüksek tehlike sınıflandırmasına göre uygulama yapılır. Otomatik sulu yangın söndürme sistemi tasarımında binaları veya bir bölümünü altta tanımlanan şekilde düşük, orta ve yüksek tehlike sınıfı olarak sınıflandırılır. a-) Düşük Tehlike Sınıfı binalar bünyesinde kendi kendine yayılan bir yangının oluşmasına imkan vermeyecek şekilde düşük yanabilirliğe sahip malzemelerden oluşur. Bunlardan bazıları Konutlar, İbadethaneler, Hastaneler, Okullar, Eğitim kurumlar, Kulüpler, Kütüphaneler, (geniş depo alanları hariç) Müzeler, Bürolar, Restoran oturma alanları, Tiyatro, Oditoryum, Kullanılmayan çatı katları, dam, saçak altı mahaller ... ve benzeri yerlerdir. b) Orta Tehlike Sınıfı binalar orta hızla ve önemli miktarda duman çıkararak yanma olasılığı bulunan malzemelerden oluşur. Otomobil park sahası, Fırınlar, İçecek üretim tesisleri, Mandıralar, Elektronik üretim tesisleri, Cam ve cam ürünleri üretim tesisleri, Çamaşırhane, Restoran servis alanları, 42
Kuru temizleme tesisleri, Deri üretim yerleri, Kağıt üretim yerleri, Postane, Yayın evi, Matbaa, Kütüphanelerin geniş depo sahaları, Otomobil tamirhaneleri, Tekstil üretimi, Lastik üretimi, Marangozhane ve benzeri yerler orta tehlike sınıfı kapsamındadır. c) Yüksek tehlike sınıfı binalar çok hızlı olarak yanma olasılığı bulunan veya patlama tehlikesi bulunan malzemelerden oluşur. Uçak hangarları, Dökümhaneler, Metal çekme tesisleri, Kontraplak ve sunta üretim yerleri, Tutuşma sıcaklığı 38øC dan düşük yanıcı madde kullanılan yerler, Lastik düzeltme,birleştirme kurutma tesisleri, Bıçkı fabrikaları, Tekstil hammadde işleme fabrikaları, Köpüklü kumaş kaplama tesisleri, Asfalt doldurma tesisleri, Yanıcı sıvı ve gazların üretildiği, depolandığı ve dağıtıldığı yerler, Plastik, plastik köpük ve benzeri madde üretim yerleri, Vernikleme ve boyama tesisleri, Solvent temizleme tesisleri, Modüler binalar, Yanıcı sıvı spreyleme yapan tesisler .... ve benzeri yerler yüksek tehlike sınıfı kapsamındadır.
11.2 SPRİNKLER YAPILAR
SİSTEMİ
YAPILMASI
ZORUNLU
Aşağıda belirtilen yerler 26.07.2002 tarih ve 24827 sayılı resmi gazete de yayınlanan “BİNALARIN YANGINDAN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİĞİNE” göre tam veya kısmi otomatik sprinkler sistemi ile korunmak zorundadır. a) Büro ve konut haricindeki bütün yüksek binalar, b) Yapı yüksekliği 30.50 m'den fazla olan büro binaları, 43
c) Yapı yüksekliği 51.50 m'yi geçen apartmanlar, d) Araç kapasitesi 20 den fazla olan veya birden fazla bodrum katı kullanan kapalı otoparklarda, e) Yatak sayısı 200'ü geçen otel, pansiyon ve misafirhanelerde, f) Toplam kullanım alanı 2000 m2 nin üzerinde olan katlı mağazalar, alışveriş, ticaret, eğlence ve toplanma yerleri otomatik sprinkler sistemi ile korunacaktır.
11.3 SPRİNKLER SİSTEM TASARIMI Sprinkler sistemlerine suyu sağlayan sabit boru tesisatı çapı yapılacak hidrolik hesaplara göre belirlenmelidir. Deprem tehlikesi bulunan bölgelerde, sismik hareketlere karşı ana kolonların her hangi bir yöne sürüklenmemesi için dört yollu destek kullanılmalı ve 63 mm veya daha büyük çaplı branşman borularda esnek bağlantılar kullanılarak boruların kırılması önlenmelidir. Sprinkler sistemi ana besleme borusu birden fazla yangın zonuna hitap ediyorsa; her bir zon veya kolon hattına akış anahtarları, test ve drenaj vanası ve izleme anahtarlı hat kesme vanası konulmalıdır. Sprinkler sistemini besleyen borular üzerinde kesme vanaları bulunmalıdır. Boru hatlarında bulunan vanaların, bölgesel kontrol vanalarının ve su kaynağı ile sprinkler sistemi arasında bulunan tüm vanaların devamlı açık kalmasını sağlayacak önlemler alınmalıdır. Sistemde basınç düşürücü vana kullanılması durumunda, her bir basınç düşürücü vananın önüne ve arkasına birer adet manometre konulmalıdır. Bina ve tesisler, kullanım amaçlarına ve içerdikleri-depoladıkları malzemeler açısından düşük tehlike sınıfı, orta tehlike sınıfı ve yüksek tehlike sınıfı olarak ayrıldıkları risk gruplarına göre projelendirilmelidir. Tesis ve yapının yangın risk sınıfına bağlı olarak sprinkler sisteminin herhangi bir besleme kolonuna bağlanan sprinklerin koruduğu birim kat için en büyük korunma alanı; Düşük ve orta tehlike sınıfı için en fazla 4800 m2 Yüksek tehlike sınıfı için en fazla 2300 m2 olacaktır. Sprinkler tesisatında her zon için en az birer adet test ve drenaj vanası projelendirilecektir ve gideri yağmur suyu veya en yakın pis su giderine bağlanacaktır. Test ve drenaj vanası su akışı gözlenebilir olmalıdır. Tehlike sınıfı, düşük tehlike ve orta tehlike olan binalarda boru tablosu yöntemine göre boru çapları belirlenir. Proje tasarımında çapların tabloya göre belirlenmesinden sonra hidrolik hesap yapılır.
44
Sprinkler projesi altta açıklandığı gibi hazırlanır. 1. Bina yangın sınıfı tespit edilir. (şekil 15) 2. Debi/Uygulama Alanı Grafiğinden yangın yüküne göre su debisi alınır. (Şekil 16) 3. Branşman sayısı hesaplanır, branşmanlar arası uzunluk belirlenir. 4. Sprinklerler arası max mesafe ile sprinkler sayısı bulunur. 5. Uygulama alanı ve uygulama alanında ki sprinkler sayısı belirlenir. 6. Sprinklerden istenen minimum akış hesaplanır. 7. Sprinklerde olması gereken minimum basınç hesaplanır. 8. Boru çapları tayin edilir. 9. Basınç düşümü hesaplanır. 1. Hidrolik Hesaplarda Dikkate Alınacak Bina Yangın Sınıfı Tespiti Binanın kullanım amacına yönelik olarak kullanılan malzemeler farklı yangın yükü su debisi gerektirirler. Çok çeşitli materyaller yangın esnasında farklı ısı enerjisi verirler. Binanın içerdiği malzemenin iyi bilinmesi, kullanım amacı değişen veya değişebilir binaların doğru tespit edilmesi ve bunlar sonucunda da yangın sınıfı şekil 15’ ten seçilmelidir.
Şekil 15
45
2. Yangın Yüküne Göre Su Debisi Belirlenmesi Binanın yangın tehlike sınıfı tespit edilir ve Debi/Uygulama Alanı (şekil 16) grafiğinden yangın yüküne göre yangın anında birim alanda verilmesi gereken su miktarı belirlenir. Yangın sınıfı dikkatlice belirlendikten sonra uygulama alanı dikkate alınarak (139 m2 – 232 m2 ) şekil 6-14 de yatayda su debisi tehlike sınıfına göre tespit edilir. Örneğin düşük tehlike sınıfında 139 m2 uygulama alanında 4,1 lt/dak.m2, orta tehlikede 6,5 lt/dak.m2 ile 8,1 lt/dak.m2 alınabilir.
Şekil 16 3. Branşman Sayısı Hesaplanması Branşman sayısı hesaplanır iken binanın tavan yapısı, tavanda bulunan kiriş ve benzeri engeller dikkate alınmalıdır. Düz bir tavan da branşman sayısının hesaplanması yapının duvarları arası uzaklığın sprinklerler arası maximum uzaklığa bölünmesi ile yapılır. Yapı duvarları olarak kiriş gibi engeller bulunması durumunda branşmanların kirişlere paralel olacağı dikkate alınmalıdır. Eğer yapılan hesaplamalarda tam sayı çıkmaz ise en yakın tam sayıya yuvarlanmalıdır. Branşman Sayısı = Duvar Genişliği (dikkate alınan) / Lmax Alanı (12 x 97,5) 1170 m2 olan bir yapının branşman sayısı hesaplanması; Lmax= 4 mt olursa BS = 12 / 4 BS = 3 , Branşman sayısı 3 olacaktır. 46
Branşmanlar arası uzaklık hesaplanmasında (dikkate alınan yapı genişliğinin) yapı genişliğinin branşman tam sayısına bölünmesi ile elde edilen mesafedir. L= Kısa Kenar Genişliği/ Branşman Sayısı L= 12 / 3 = 4 metre olacaktır. Branşman hattının yan duvardan uzaklığının hesaplanmasında ½ (L) ölçüsü de dikkate alınmalıdır.
Şekil 17 4. Sprinklerler Arası Maximum Mesafe ve Sprinkler Sayısı 47
Sprinklerler arası maximum mesafeler sprinklerler tipi ve tehlike sınıfına göre belirlenerek hesaplanacaktır. Örneğimizde orta tehlike sınıfı bina dikkate alınmaktadır. Sprinkler uygulama alanı 12 m2 dir. Sprinkler uygulama alanının iki branşman arası uzaklığa bölünmesi ile sprinklerler arası mesafe bulunur. S= A / L
S= 12/4 =3 mt
Branşman hattın da sprinklerler arası maximum uzaklık 3 metre olacaktır. Branşman hattında sprinkler sayısı , branşman hattına paralel duvar uzunluğunun sprinklerler arası maximum uzaklığa bölünmesi ile bulunur. SS=97,5 / 3 = 32,5 , tam sayıya tamamlanarak branşman hattında 33 adet sprinkler olacaktır. Yapılacak tasarım sonucunda sprinklerler arası gerçek mesafe ve sprinklerler adedi hesaplanır. Branşman hattı başlangıcında ve sonunda sprinklerin duvara uzaklığı 1/2S olmalıdır. 5. Uygulama alanı ve uygulama alanında ki sprinkler sayısı belirlenir. Tablo 4 Sprinkler uygulama alanı tablosu Sistem Tipi En fazla koruma alanı İki sprinkler arası en fazla mesafe Hafif tehlike 21 m2 4,6 m Orta tehlike 12,1 m2 3,7 m Yüksek tehlike 9,3 m2 3,0 m Sprinkler uygulama alanı hesaplanmasında ; • Hafif ve orta tehlike sınıfı binalarda 139 m2, • Yüksek tehlike sınıfı binalarda 232 m2, alanları dikkate alınacaktır. Sprinkler sistemi uygulama alanı belirlenmesinde alttaki şekil örnek olarak verilmiştir. B noktası olarak branşmanda dikkate alınacak bir adet sprinkler olduğunda ana dağıtım borusuna yakın olan sprinkler seçilmelidir.
48
Şekil 18 Sprinkler uygulama alanı ve sprinkler adedi hesabı Uygulama alanı ve uygulama alanında olması gerekli sprinkler adedi: Orta tehlike sınıfı bir bina da 139 m2 toplam alanda her bir tanesi 12.1 m2 alanı etkileyen sprinkler kullanıldığı kabul edilir. Toplam Sprinkler Sayısı=Uygulama alanı/Bir adet sprinklerin koruduğu alan TSS= 139/12,1 =11,48 adet sprinkler hesaplanır. Burada 12 adet sprinkler olacaktır. Uygulama alanı uzunluğunun hesaplanması: Sprinkler uygulama alanının belirlenmesi sonucu, alan (örneğin 139 m 2) dikdörtgen kabul edilir ve dikdörtgenin uzun kenarı branşman hattına paralel hesaplanmalıdır. Şekil 19 de gösterilen uygulama alanı minimum uzunluğu; L = ( 1/2 ) * A1/2 Olarak hesaplanır.
Şekil 19 Uygulama alanı uzunluğu 49
Uygulama alanı branşman hattında sprinkler sayısının hesaplanması; Branşman hattında sprinkler sayısı=1.2 * A1/2 /S A: Sprinkler uygulama alanı S: Branşman hattında sprinklerler arası uzaklık BSS=1.2 *139½/3,65 = 3.88 sprinkler hesaplanır.
düzeltme yapılarak branşman hattında 4 adet
şekil 20 6. Sprinklerden İstenen Minimum Su Akışı Sprinklerden uygulama anında su akışının etkili olabilmesi için dizayn debisi, sprinklerin uygulama alanı ve sprinklerin boşaltma karakteristiği dikkate alınmalıdır. Hidrolik hesap yapılan projelerde sprinklerin uygulama alanı ve debi/uygulama alanı grafiğinden alınacak debi çarpılarak sprinklerde olması gereken minimum akış hesaplanacaktır. Q = (d) x As d= dizayn debisi (lt/dk m2) şekil ...... den As = Bir adet sprinklerin uygulama alanı (m2) 50
Örneğin orta tehlike sınıfı bir yapıda debi/uygulama alanı grafiğinden (6.1 lt/dk m2) alınarak; Q= 6,1 x 12,1 = 73,81 (lt/dk) minimum akış olması gerektiği hesaplanır. 7. Sprinklerde Akma Esnasında Olması Gereken Minimum Basınç Sprinkler başlığında su akışı altta ki formül ile hesaplanır; Qm=Km P1/2 Qm : Debi (lt/dak) Pm : Basınç (bar) Km : K Faktörü – Metrik (Birimsiz) K=5.6 Km=80 Sprinklerdeki akış , sprinklerdeki basıncın karekökü ile K sabitinin çarpımıyla elde edilir. K sabiti test edilmiş ve onaylı her bir sprinklerin orifis sabitidir. Minimum basınç hesaplanmasından önce kullanılacak sprinklerin seçilmesi gereklidir. Nominal orifisi ½” olan sprinklerin K sabiti yaklaşık Km=80 dir. Üsteki örnekte verilen sprinkler Km=80 olarak seçilmiştir. Uygulama alanı su debisi 73,81 lt/dk dır. P =(Qm/Km ) 2 P = (73,81 / 80)2 = 0,85 Bar Kritik devrede ki en uç ve en yüksekteki sprinklerin 73,81 lt/dk ve 0.85 Bar akma ve basınç değerlerinde sağlanması gerekir. Sprinklerde minimum basınç (konutlarda) 0,5 Bar olmalıdır. Basıncın daha düşük çıkması durumunda K sabiti değişik sprinkler seçilmelidir. 8. Boru Çapları Belirlenmesi Bölüm 12.4 den itibaren boru çapı tablosu yöntemi ve hidrolik hesap ile boru çapları belirlenmesi yer almaktadır. 9. Basınç Düşümü Hesabı Bölüm 12.5 den itibaren hidrolik hesaplar olarak anlatılmaktadır.
51
Şekil 21 Hidrolik hesaplamada esas alınan sprinkler sistemleri uygulama alanı örnekleri
52
Şekil 22 Hidrolik hesaplama da esas alınan sprinkler sistemleri uygulama alanı örnekleri (looped sistem) 53
11.4 BORU TABLOSU YÖNTEMİ 11.4.1 Hafif tehlike sınıfı binalarda sprinkler boru çapı tablo 5 ‘e göre belirlenir. Tablo 5 Boru Çapı Çelik 1” 2 11/4” 3 11/2” 5 2” 10 21/2” 30 3” 60 31/2” 100
Bakır 2 3 5 12 40 65 115
11.4.2 Orta tehlike sınıfı binalarda sprinkler boru çapı tablo 6’e göre belirlenir. Tablo 6 Boru çapı Çelik 1” 2 11/4” 3 11/2” 5 2” 10 21/2” 20 3” 40 31/2” 65 4” 100 5” 160 6” 275 8”
Bakır 2 3 5 12 25 45 75 115 180 300
Ana borudan alınan branşman hattında en fazla 8 adet sprinkler olacaktır. Ancak son sprinkler borusu 1” ondan önceki 11/4” olur ise branmşman hattında 9 adet sprinkler yapılabilir. Branşman hattına 10 adet sprinkler de projelendirilebilir fakat yine 2.sprinkler borusu 11/4” olmalı ve 10 adet sprinkler ana boruya 21/2” boru ile bağlanmalıdır.
54
11.4.3 Yüksek tehlike sınıfı bina veya tesislerde boru çapları hidrolik hesap ile belirlenir.
11.5 HİDROLİK HESAP YÖNTEMİ 11.5.1 Dizayn boşaltma değeri; Bir ve iki katlı konutlarda Bir adet sprinkler çalışması dikkate alınırsa boşaltma debisi 68 (l/dak)’ dan az olamaz. Birden fazla sprinklerin su boşaltacağı kabul edildiğinde bir sprinklerin 49 (l/dak) debiden daha az alınamaz. İkamet amaçlı konutlarda minimum sprinkler çalışma basıncı 0,5 bar’dır.
55
HİDROLİK HESAPLAR BİLGİ TABLOSU Müşteri Adı:.................................................. ................................................... .................................................... Sözleşme No: Tarih: Dizayn değerleri
:...........................................................
Yapı Tehlike Sınıfı: ........................................................... Debi
: ...........................................................
Uygulama alanı
: ...........................................................
Bir Sprinklerin Etki Alanı: ............................................... Hesaplanan Sprinkler Alanı: ............................................ Hortum Debisi
: ...........................................................
Toplam Debi : ........................................................... (Yangın dolabı dahil) Müteahhit Firma
: ...........................................................
Dizayn Yapanın Adı Soyadı : ............................................ Adres
: ...........................................................
Tasdik Makamı.
11.5.2 Sprinkler Tasarım Adedi; Sprinkler tasarım adedi olarak tek bir zonda ve aynı bölümde tavan altı, tavan içi ve duvar tipi sprinklerin toplamı kabul edilir. Bir adet sprinkler çalışması ve birden çok sprinkler çalışmasına göre hesap yapılır.
56
11.5.3 Boru Boyutlandırması Boru boyutlandırılmasında NFPA13 kriterleri dikkate alınmıştır.Boru hatlarında bakır, CPVC veya PE borusu kullanıldığında en küçük çap ¾” olacaktır. Çelik borularda ise en küçük çap 1” yapılacak, sprinkler takıldığı uç noktada 1”-1/2” redüksiyon kullanılacaktır. Ülkemizde şebeke suyunun 24 kesintisiz olmasında yaşanan problemler nedeniyle sprinkler sistemi kurulan tesislerde yangın suyu deposu ve yangın pompa seti projelendirilecektir. Boru boyutlandırılmasında boru basınç kayıpları 8 no’lu tablolardan alınacak değerler ile hesaplanacaktır. Tablo 8 Boru sürtünme kaybı katsayıları Boru Türü Döküm Boru Duktil Boru Siyah Çelik Boru (Kuru ve ön tepkili sis.) Siyah Çelik Boru (Islak ve Baskın Sistem.) Galvanize Boru Beton Boru PE Boru CPVC Boru Bakır Boru Paslanmaz Çelik Boru
Sürtünme Kaybı Katsayısı C 100 100 100 120 120 140 150 150 150 150
57
Tablo 9 C Düzeltme katsayıları Sürtünme Kaybı Katsayısı C
Düzeltme Çarpanı
100
0.713
120
1.00
130
1.16
140
1.33
150
1.51
Tablo 10 Tesisat elemanları eşdeğer uzunlukları Anma 90 İstavroz Kelebe Sürgülü Çek Vana Alarm Çapı Dirsek (m) k Vana (çalparalı) Vanası (İnch) (m) Vana (m) (m) (mm) (m) 1 25 0.6 1.5 1.5 11/4 32 0.9 1.8 2.1 11/2 40 1.2 2.4 2.8 2 50 1.5 3.1 1.8 0.3 3.4 21/2 65 1.8 3.7 2.1 0.3 4.3 3 80 2.1 4.6 3.1 0.3 4.9 4 10 3.1 6.1 3.7 0.6 6.7 8.5 0 5 12 3.7 7.62 2.7 0.6 8.2 5 6 15 4.3 9.2 3.1 0.9 9.8 9.2 0 8 20 5.5 10.7 3.7 1.2 13.7 12.5 0 10 25 6.7 15.2 5.8 1.5 16.8 0 12 30 8.2 18.3 6.4 1.8 19.8 0
58
Tablo 11 Çelik boru fiziksel özellikleri Anma Çapı inch mm 1 25 11/4 32 11/2 40 2 50 21/2 65 3 80 4 100 5 125 6 150 8 200 10 250 12 300
Dış Çap mm 33.7 42.4 48.3 60.3 76.1 88.9 114.3 139.7 165.1 219.1 273.0 323.9
Et KAlınlığı mm 3.25 3.25 3.25 3.65 3.65 4.05 4.50 5.00 5.00 6.00 6.30 7.10
İç Çap mm 27.2 35.9 41.8 53.0 68.8 80.8 105.3 129.7 155.1 207.1 260.4 309.7
Tablo.12 Polietilen boru özellikleri (PE100) PN16 Anma Çapı inch mm 2 63 21/2 75 3 90 4 110 5 160 6 180 8 200
Dış Çap mm 63 75 90 110 160 180 200
Et Kalınlığı mm 5.8 6.8 8.2 10 14.6 16.4 18.2
İç Çap mm 51.4 61.4 73.6 90.0 130.8 147.2 163.6
59
11.6 YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİNDE SUYUN ÖZELLİKLERİ VE BASINÇ DÜŞÜMÜ HESABI 11.6.1 Suyun Avantajları 1. Su şaşırtıcı derece de etkili bir yangın söndürücü malzemedir. Yangın üçgeninde ki oksijen , ısı ve yakıtı yangın üçgeninden ayırma da alttaki özellikleri nedeniyle su oldukça etkilidir. 2. Su ekonomik bir çözümdür. Diğer yangın söndürücü malzemelerden daha ucuzdur. 3. Su hazır bir söndürücüdür, şebekeden veya su deposundan kolayca temin edilir. Kesintisiz yeterli basınç ve debi şebeke tesisatında var ise ilave pompa tesisatına da gerek yoktur. 4. Suyun kimyasal özellikleri bilinmektedir. a-) Su 0o C de donar. b-) Su 100oC de kaynar. c-) Suyun 1 m3’ü 1000 kg’dır. d-) Su 100oC de kaynadığında buhara dönüşür. 1:1600 oranında genleşir. 3,785 litre su 6,3 m3 buhara dönüşür. Su yangında 9330 Btu/pound ısıyı absorbe eder. 11.6.2. Hidrostatik Statik durumda suyun çalışmasına hidrostatik denilir. Akışın ve de su da bir hareketin olmadığı durumda gerek depoda ve gerek ise zeminden daha üst noktalarda (katlı binalarda) suyun tutulması için gerekli şartlardır. Statik yükseklik basınç kaybı hesabında hesaplanan nokta ile zemin arası (kritik mesafe) yükseklik 0,098 ile çarpılarak, yükseklik basınç kaybı bar olarak bulunur. 60
Pst= h x 0,098 h = Zemin kotu ile basıncı hesaplanmak istenen yükseklik (m) Pst= Basınç (Bar) 11.6.3. Hidrokinetik Suyun hızının sıfır olduğu durum hidrostatik olarak açıklanır. Hidrokinetik ise suyun hareket halinde ki çalışmasıdır. Suyun boru içerisindeki hareketi debi ve hız ile açıklanır. Boru içerisinde ki akış borunun iç kesit alanı ile suyun hızının bir fonksiyonudur. Q=Axv A = Borunun iç kesit alanı (m2) = 3,1416 x r2 V = Suyun hızı (m/s) Q = Suyun debisi (m3/s) 11.6.4 Sürtünme Kaybı Suyun ağırlığı ile olan basınç kaybı yanında hidrolik hesaplamalarda diğer bir önemli basınç kaybı sürtünme kaybıdır. Borunun iç yüzeyinin suya karşı göstermiş olduğu sürtünme direncinden kaynaklanan kayıptır. Yangın sulu söndürme sistemleri hidrolik hesaplamalarında sürtünme basınç kaybını hesaplamak için Hazen-Williams formülü en çok kullanılan standart bir formüldür. Antoine de Chezzy’nin 1775 yılında yaptığı çalışmasından yararlanarak 1905 yılında Allen Hazen ve Gardner S. Williams çeşitli testler ve çalışmalar yaparak Hazen-Willams sürtünme kaybı formülünü bulmuşlardır. Hazen-Williams Formülü Pm=6.05 [(Qm 1,85)/C1,85 dm4,87] *105 Pm= Birim uzunluk borudaki sürtünme direnci (bar/m) Qm= akış (lt/dk) C= Sürtünme Kaybı Katsayısı dm= boru iç çapı (mm) C sürtünme kaybı katsayısı Hazen ve Williams tarafından geliştirilen boru iç yüzeyinin malzeme , üretim ve ortam şartlarında karşılaştırılarak oluşturulan 61
boru iç yüzeyinin pürüzlülük durumunu gösteren bir katsayıdır. C sürtünme kaybı katsayısı büyüdükçe boru iç yüzeyi daha pürüzsüzdür. Örnek Hesap; 2” çapında galvanizli boruda 200 lt/dk debi ile aktığında birim boyda ki sürtünme kaybı nedir? 2” borunun iç çapı 53 (mm) dir, C= 120 Galvanizli boru, Q= 200 (lt/dk) Pm=6.05 [(Qm 1,85)/C1,85 dm4,87] *105 Pm=6.05 [(200 1,85)/1201,85 534,87] *105 Pm= 0,0062 (bar/m) Toplam sürtünme kaybını hesaplamak için boru boyu ile Pm çarpılır. Boru iç çapı Hazen-Willams formülünde 4,87 kuvveti ile yer almaktadır. Bu formülde görüldüğü gibi boru çapı sürtünme kaybının çok önemli bir fonksiyonudur. Boru çapı büyüdükçe sürtünme kaybı azalmakta, boru çapı küçüldükçe sürtünme kaybı artmaktadır. Bir yangın söndürme projesinin hidrolik hesabını yapar iken boru çaplarını değiştirerek sprinkler boru çaplarını değiştirebilirsiniz, ancak minimum debi, minimum basınç ile ekonomik olmayan, uygulama da ve işletme anında problemler oluşturabilecek durumları da dikkate almalısınız. 11.6.5 Sürtünme Kaybı Azaltılması Aynı malzemeden yapılmış uygulamada boru çapını daha büyük seçerek sürtünme kaybı azaltılır. 2” galvanizli boruda, 200 lt/dk debide Pm=0,0062 bar/m dir. 3” galvanizli boruda, 200 lt/dk debide Pm=0,0008 bar/m olur. 11.6.6 Basit Çevrimlerde Sürtünme Kaybı Yer altı boru tesisatlarında özellikle şehir şebekelerinde çevrim ve ızgara sistemi yapılmaktadır. Çevrim sisteminde suyun her iki taraftan ulaştırılması nedeniyle hidrolik avantaj bulunmaktadır.
62
Şekil 23 Aynı sistem sprinkler sisteminde de çok etkili olarak uygulanmaktadır.
Basit çevrimlerde sürtünme kaybı P1=6.05 [(Qm1 1,85)/C11,85 dm14,87] *105 L1 P2=6.05 [(Qm2 1,85)/C21,85 dm24,87] *105 L2 P1 = 1 no’lu borunun sürtünme kaybı P2 = 2 no’lu borunun sürtünme kaybı A noktasında akış ikiye ayrılmaktadır. Boru çapları ile malzemenin aynı olduğu , dikkate alındığında ve doğada, uzayda, vb. aynı noktada farklı bir basınç olamayacağından P1 ve P2 birbirine eşit olacaktır. Üstteki formülü birbirine eşitlediğimizde basit çevrimlerde çok kullanışlı bir formül elde edilir. Ayrılma formülü ; Q1 = Qt / [1+( L1 / L2 )0,54] Q1 = 1 numaralı boruda ki su debisi (lt/dk) Qt = Toplam su debisi Q1 + Q2 = Qt (lt/dk) L1 = 1 numaralı boru boyu (m) L2 = 2 numaralı boru boyu (m) Örnek Hesap;
63
Şekil 6-12 de 500 lt/dk debide su A noktasına gelmektedir ve iki hatta ayrılmaktadır. Her iki boru çapı 3” ve C=120 dir. 1 numaralı boru 30 metredir. 2 numaralı boru 20 metredir. Q1 = Qt / [1+( L1 / L2 )0,54] Verilenler Qt = 500 L1 = 30 m L2 = 20 m
Şekil 24 Q1 = 500 / [1+( 30 / 20 )0,54] Q1 = 222,74 lt/dk Q1 + Q2 = Qt Q2 = 277,26 lt/dk 11.6.7 Basit Çevrimlerde Eşdeğer Uzunluk Basit çevrimlerde üstte açıklanan ayrılma formülü boru çapının aynı olması, boru özelliklerinin aynı olması durumunda geçerlidir. Ancak bazı uygulamalarda çap farklı olabilir, çapların farklı olması durumunda eşdeğer uzunluk hesaplanması gerekir. Eşdeğer uzunluk bir borunun sürtünme kaybının farklı çapta eşit sürtünme kaybını sağlayan uzunluktur. Eşdeğer uzunluk formulü ; Le = (L1) x (De / D1)4,87 x (Ce/C1)1,85 Le = Eşdeğer uzunluk (m) 64
L1 = Orijinal uzunluk (m) D1 = Orijinal çap (mm) De = Yeni eşdeğer uzunluğun çapı (mm) C1 = Orijinal C sürtünme kaybı katsayısı Ce = Yeni eşdeğer uzunluklu borunun C sürtünme kaybı katsayısı Eşdeğer uzunluk için örnek; Verilenler; L1 = 500 m D1 = 80,8 (mm) De = 53 (mm) C1 = 120 Ce = 120 Le = 500 x (53 / 80,8)4,87 x (120/120)1,85 = 500 x 0,128 x 1 = 64,13 m Ayrılma formülünde farklı çapların eşdeğer uzunluğu kullanılarak debi hesabı yapılır.
Hız basınç formülü Pv=0,001123 Q2/D4 Pv=Hız basıncı (psi) Q= akış (gpm) D= Boru iç çapı (inch)
SI birim sistemine çevirmek için 1 inch= 25,4 mm 1 gpm=3,785 litre/dak 1 psi= 0,0689 bar
Hesaplamalarda Düzeltme tablosu Proje hesaplarında tablo13 deki düzeltmeler yapılmalıdır. Özellik Uzunluk Yükseklik Eşdeğer uzunluk Debi
Tablo13 Hidrolik hesaplamalarda düzeltme Birimi Düzeltme m 0,01 m 0,01 m 0,01 l/dak 1,0
65
Basınç Kaybı Basınç Hız Alan
mbar/m mbar M/s M2
1,0 1,0 0,1 0,01
Tablo13 Boru sürtünme kaybı hesap tablosu
66
................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2 DEBİ: 6.5 lt/dak.m2 SPRİNKLER KORUMA ALANI:12 m2 SPRİNKLER SAYISI: 12 C=120 Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç D=6,5 lt/dak.m2 Çapı ve Kaybı Boyu(m) (bar) No No (lt/dk) (") Cihazlar (bar/m) K=5.5 q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: q:12*65:78 1 1 Te T= Pf: Pt:k1(q/k)2 q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 2 2 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 3 3 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 4 4 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 5 5 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 6 6 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 7 7 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 8 8 Te T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q 9 9 Te T= Pf: Düz boru L= Pt: q 90 dirsek F= Pe: Q 10 10 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 11 11 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 12 12 Te T= Pf: ToplamBasınç=..................<12.1 Bar
67
11.7 OTOMATİK SULU YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ PROJESİNDE BULUNMASI GEREKEN BİLGİLER 1. Tehlike sınıfı 2. Sistem su talebi (debi,basınç) 3. Sprinkler özellikleri 4. Sprinkler yerleri 5. Borulama planı 6. Boru izometriği 7. Alarm vanası ve yeri 8. Sprinkler adedi 9. Boru ve boru bağlantı türü
11.8 SPRİNKLERLERİN DİZAYN VE PERFORMANS KARAKTERİSTİKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI sSprisnkler Sprinklerler s
Konvansiyonel
Konut Tipi
Standart Etkili
Sprey
Çabuk Etkili
Büyük Damlacıklı
Genişletilmiş Etkili
ESFR
Özel
Çabuk Tepkili Koruma Alanı Genişletilmiş
• ESFR Sprinkler : Özel ve spesifik yüksek riskli yangın alanlarında, yangın su ile baskılama (boğma) yeteneği ile listelenmiş hızlı tepkili tür sprinklerdir. Tavan yüksekliği fazla depolarda kullanılan debisi yüksek, erken patlayan sprinkler türüdür.Sadece ıslak borulu sistemlerde ve tavan veya çatı eğimi 158 mm/m den az olan binalarda kullanılır. • Koruma Alanı Genişletilmiş Sprinkler: NFPA 13, bölüm 4’de belirlenmiş daha geniş alanlardaki yangını söndürmek için kullanılan su püskürtme sprinkleridir. • Büyük damlacıklı sprinkler: Büyük su damlacıklarını deflektör karakteristiği gereği oluşturabilen ve spesifik yüksek riskli yangın alanları 68
• •
•
• •
• • • •
için yangın kontrol yeteneğine sahip bir sprinklerdir. Islak, kuru ve ön tepkili sistemlerde kullanılır. Ön tepkili ve kuru borulu sistemlerde borular galvaniz veya bakır olmalıdır. Galvaniz olmayan bağlantı (fittings) elemanları kullanılabilir. Nozul: Özel su boşaltma modeli istenen uygulamalarda, doğrudan püskürtme veya diğer az rastlanır su boşaltma karakteristiğine sahip bir elemandır. Konvansiyonel tip sprinkler: Orifisinden geçen toplam su debisinin %40 ile %60’nı aşağı doğru püskürten ve deflektörü yukarı veya aşağı olacak şekilde monte edilen sprinklerdir. Açık tip sprinkler: Sprinklerin belli sıcaklıkta açılmasını sağlayan tahrik ünitesinin veya ısı duyarlı elemanının olmadığı veya çıkarılmış olduğu sprinklerdir.Yüksek yangın riski olan veya patlama tehlikesi olan özel uygulamalarda kullanılır. Çabuk Tepkili (QR) sprinkler: Kullanım yerine göre listelenmiş ve çabuk tepki verebilme yeteneği olan bir sprinklerdir. Çabuk Tepkili erken baskılı (QRES) sprinkler: Spesifik yangın alanlarında yangın baskılaması sağlayabilen ve çabuk tepkili sprinkler kriterlerine haiz bir sprinklerdir. Çabuk tepkili koruma alanı genişletilmiş (QREC) sprinkler: NFPA 13, bölüm 4’de belirlenmiş koruma alanı özelliklerine haiz, çabuk tepki verebilme yeteneğinde olan sprinklerdir. Konut tip sprinkler: Konut oda veya koridorlarında oluşabilecek yangınları söndürebilme yeteneğine sahip ve bu tür uygulamalar için listelenmiş ve test edilmiş hızlı tepkili sprinklerdir. Özel sprinkler: NFPA 13, bölüm 4-4.9’a göre listelenmiş ve test edilmiş sprinklerdir. Sprey sprinkler: yangın uygulamalarının geniş bir bölümü için yangın kontrolu sağlayabilme yeteneği için listelenmiş ve test edilmiş bir sprinklerdir.
69
12. SPRİNKLER TESİSATI VE TASARIM KURALLARI Değişik orifis çapına göre sprinkler su deşarj karakteristiği sprinklerlerin K faktörü ve tanımları Tablo15’de belirtilmektedir. Sprinkler tesisatı projelendirilmesinde ilk olarak yangın pompa dairesine en uzak ve yüksekteki sprinklerin minimum debi ve olması gereken minimum su basıncına göre seçimi yapılır. Bu da altta ki formülde ki gibidir; Qm=Km P1/2 Qm : Debi (lt/dak) Pm : Basınç (bar) Km : K Faktörü – Metrik (Birimsiz) K=5.6 Km=80 Tablo 15 Sprinkler su boşaltma karakteristiği nominal orifis ölçüsü Nominal Orifis Ölçüsü İnch mm
K Faktörü
Nominal Dişli Bağlantı Boşaltma Türü Oranı ½” 25 ½ “ NPT 33.3 ½ “ NPT 50 ½ “ NPT 75 ½ “ NPT 100 ½ “ NPT 140 ¾” NPT veya ½ “ NPT
¼ 5/16 3/8 7/16 ½ 17/32
6.4 8.0 9.5 11.0 12.7 13.5
1.3-1.5 1.8-2.0 2.6-2.9 4.0-4.4 5.3-5.8 7.4-8.2
5/8
15.9
11.0-11.5
200
3/4
19.0
13.5-14.5
250
¾” NPT veya ½ “ NPT ¾” NPT
Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır Evet
Nominal Orifis Çapı gövdede İşaretli mi? Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır Evet
Evet Evet Evet
Evet Evet Evet
İğneli
70
Sprinkler Basınç-Debi Karakteristiği Grafiği (K imperial) Tablo 16 Sıcaklık oranları, sınıflandırma ve renk kodları Max. Tavan C
Sıcaklık Aralığı C
38
57-77
66 107 149 191 246 329
79-107 121-149 163-191 204-246 260-302 343
Sıcaklık Sınıfı
Renk Kodu
Cam Tüp Renkleri
Renksiz ya da Portakal ya da Siyah Kırmızı Orta Beyaz Sarı ya da yeşil Yüksek Mavi Mavi Aşırı Yüksek Kırmızı Mor Çok Aşırı Yüksek Yeşil Siyah Ultra Yüksek Portakal Siyah Ultra Yüksek Portakal Siyah Sıradan
71
12.1 Sprinkler Tesisatı Elemanları
Şekil.25 Sprinkler tesisatı elemanları 1. Sprinkler 6. Ana dağıtım borusu 2. Yükseltme borusu 7. Kontrol vana seti 3. Dizayn noktası 8. Yükseltme borusu 4. Dağıtım borusu 9. Branşman boruları 5. Sprinkler bağlantı borusu 10. Düşme borusu Sulu söndürme sistemleri projelendirilmesinde etkili bir söndürme sağlanması için aşağıda ki sprinkler yerleşim tavsiyelerine uyulmalıdır.
12.2 Sprinkler ile Duvar Arası Maksimum Uzunluk Sprinkler ile duvar arası en fazla uzaklık, sprinkler arası verilen uzaklığın yarısından fazla olmamalıdır.Uzaklık alınırken sprinkler ile duvar veya sprinklerler arasının dik açı yapacak şekilde olmalıdır. Sprinkler yerleştirilmesinde sprinklerin su püskürtme modeline de dikkat edilmelidir. Tipik bir standart sprinkler su püskürtme modeli şekil.... verilmiştir. Sprinkler deflektörü altında 457 mm’den daha yakın devamlı veya devamsız herhangi bir engel var ise sprinklerin performansı etkilenecektir. 609 mm büyüklüğüne kadar olan engellerde (Boru, kiriş, kolon gibi), sprinkler öyle bir şekilde konulmalı ki sprinklerle engel arasındaki mesafe engelin 3 katı büyüklüğünde olmalıdır. Doğrudan 75 mm’den daha az mesafe de boruya bağlanan yukarı bakan sprinkler veya doğrudan boruya bağlanan aşağı bakan sprinkler uygulaması bunun dışında tutulur. 72
Sprinklerler, genişliği 1.2 m den büyük olan sabit engellyiciler (havalandırma kanalı, çatı yanağı, kesme tablaları, açılma kapakları vb.) altına monte edilebilir.
Şekil 26 Standart sprinklerin tipik su püskürtme modeli
12.3 Standart aşağı ve yukarı tip sprinkler Bir sprinklerin maksimum koruma alanı 21 m2’den büyük olamaz. Sprinkler yerleşimi için tablo 17 bakınız. Kolon aralıkları 7.6 m genişlikte olan yüksek tehlike sınıfında ki yerlerde ve yüksek depolarda, 3.6 m yerleşime müsaade edilir. Ayrıca 10,2 l/dak m2 ‘den az debilerde, 4,6 m mesafede sprinkler yerleştirilebilir. Sprinkler ile duvar arasında ki mesafe Tablo 18’de tanımlı sprinklerler arasında ki mesafenin yarısını geçemez.Köşeli veya düzgün olmayan
73
duvarlarda; sprinkler ile duvarın herhangi bir noktası arasındaki maksimum yatay mesafe, sprinklerler arası mesafenin 0.75 ini geçemez. Sprinkler ve duvar arası minimum uzaklık 102 mm’dir. Genel olarak iki sprinkler arası minimum uzaklık merkezden merkeze 1.8 m olmalıdır. Düz tavanlı binalarda sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum 305 mm, minimum 25,4 mm’e olacak şekilde yerleştirilmelidir. . Tablo 17 Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Yerleşimi
Yapının Tipi
Düşük Tehlike Orta Tehlike Sınıfı Sınıfı Koruma Mesafe Koruma Mesafe Alanı (max) Alanı (max) M2 m2 m2 m2
Yüksek Tehlike Sınıfı Koruma Mesafe Alanı (max) m2 m2
Yüksek depo Koruma Alanı M2
Mesafe (max) m2
Yanıcı olmayan engelsiz Veya engelli tavanlı; Yanıcı engelsiz tavanlı
20.9
4.6
12
4.6
9.3
3.6
9.3
3.6
Yanıcı engelli tavanlı
15.6
4.6
12
4.6
9.3
3.6
9.3
3.6
Tavanda engeller var ise (kiriş,hava kanalı vs. )sprinkler deflektörü ile tavan engeli arası minimum 25,4 mm’den –152 mm’ye , ve tavan çatısına maksimum 559 mm olacak şekilde konumlandırılmalıdır.
Şekil 27 Tepe noktalı çatılarda sprinkler yerleşimi Tavan veya çatı tepe noktası altına veya yakınına konacak sprinkler, çatı tepe noktasının maksimum 0.9 m altına konmalıdır. 74
Standart aşağı bakan tip veya yukarı bakan tip sprinklerin engellere karşı konumlandırılması için Tablo 18’ye bakınız. Asma tavan var ise Tablo 19’a bakınız. Tablo 18 Sprinklerin engellerden etkilenmemeleri için tavsiye edilen pozisyonlar
Tablo 19 Asma tavan ya da döşemeden kaynaklanan engeller Yatay Mesafe (a) cm
15-23 23-30.4 30.4-38 38-45.7 45.7-61 61-76 76cm’den büyük
Deflektörün Altında olması Gereken minimum Dikey mesafe (b) cm 10 15 20 24 32 39.4 45.7
12.4 Standart Duvar Tip sprinkler Standart duvar tip sprinkler maksimum koruma alanı 59.7 m2’den büyük olmamalıdır. Standart duvar tip sprinklerler arası maksimum uzaklık ; eğer boru eğimli ise eğik boru üzerinde sprinkler merkezinden diğer sprinkler merkezine kadar olan uzaklıktır ve tablo 20’de belirtilmiştir.
75
Tablo 20 Koruma alanı ve sprinkler yerleşimi Yanıcı Yanmayan Dekorasyon Dekorasyon Malzemesi veya Malzemesi Kısmen Yanıcı
Yanıcı Dekorasyon Malzemeli
Yanmayan Dekorasyon Malzemeli veya Kısmen Yanıcı
Duvar boyunca Olan max. Uzunluk (S)
4.2 m
4.2 m
3m
3m
Max. Oda genişliği (L)
3.6 m
4.2 m
3m
3m
Max. Koruma alanı
11 m2
18.2 m2
7.5 m2
9.3 m2
Standart duvar tip sprinklerin duvardan maksimum uzaklığı tabloda belirtilen uzaklığının yarısından fazla veya 152 mm daha fazla olamaz. Standart duvar tip sprinklerler arası uzaklık ise 1.8 m’den küçük alınmamalıdır. Standart duvar tip sprinklerler duvardan 102mm’den daha yakına konulmamalıdır. Duvar tip sprinkler deflektörü (dikey tip) tavandan maksimum 152 mm ve minimum 102 mm olacak şekilde konumlandırılmalıdır. Standart duvar tip sprinkler performans değerinin efektif olabilmesi için tablo21’e uygun yerleştirilmelidir. 910 mm büyüklüğe kadar olan daimi veya kesintili bir engel (kiriş, kolon, konstrüksiyon gibi) varsa sprinkler engel büyüklüğünün 4 katı kadar uzaklığa konulmalıdır. Genişliği 1.2 m’ye kadar olan sabit engellerin (hava kanalları) altına konulabilir. Ara bölme veya asma tavan olan bölümlerde uygulanması gereken sprinkler yerleşimi tablo22 verilmiştir. Standart duvar tip sprinkler elektrik lambasına 2.3 m’den daha yakına yerleştirilmemelidir. Zorunlu durumlarda tablo 20 ve tablo 21, tablo 22 kullanılır. Daimi kesintili herhangi bir engel standart duvar tip sprinklerden 460 mm daha aşağıda ise sprinklerin çalışması engellenecektir.
76
Tablo 21 Sprinklerin engellerden etkilenmemesi için tavsiye edilen pozisyonlar Sprinklerin Deflektörün eng engelden elin Müsaade Kenarından edilebilen olan Max. Uzaklık (a) Mesafesi (b) cm cm 120 cm’den 0 küçük 2.5 120-150 5 150-165 7.5 165-180 10 180-195 15 195-210 17.5 210-225 22.5 225-240 27.5 240-255 35 255 cm‘den büyük 600 mm büyüklüğe kadar olan herhangi daimi veya kesintili bir engeli var ise standart duvar tip sprinkler bu nesnenin büyüklüğünün 3 katı kadar uzağa konulmalıdır. Stok ile standart duvar tip sprinkler arası uzaklık maksimum 460 mm veya daha fazla olmalıdır. Genişliği 1.2 m ve büyük olan engellerin (hava kanalı gibi) altına sprinkler konulabilir. Ara bölme veya asma tavan uygulamasında, standart duvar tip sprinkler ile ara bölme veya özel perde gibi yerlerde sprinkler tablo 22’a göre yerleştirilir.
77
Tablo 22 Asma tavan ya da döşemeden kaynaklanan engeller Deflektörün altında Yatay mesafe Olması gereken min. (a) cm Dikey mesafe (b) cm 15 cm’den küçük 8 15-20 10 20-30 15 30-40 20 40-45 24 45-60 32 60-75 40 75 cm’den büyük 45
Standart duvar tip sprinklerin duvarlarda ki kiriş veya herhangi bir engele olması gereken mesafeler tablo 23’daki gibidir.
78
Tablo 23 Standart duvar tip sprinklerin kirişlerdeki engellere karşı konumlandırılması Kirişin altı Sprinklerle İle deflektörün kiriş Arasında müsaade Arasındaki Edilebilen max. Mesafe (a) cm Mesafe (b) cm 15 cm’den küçük 2.5 15-30 5 30-45 7.5 45-60 11.2 60-75 14 75-90 17.5 90-105 20 105-120 23 120-135 25 135-150 29 150-165 32 165-180 35 180-195 35 195-210 40 210-225 44
79
12.5 Koruma Alanı Genişletilmiş Yukarı/Aşağı tip Sprinkler Bir sprinklerin maksimum koruma alanlarını bulmak için aşağıdaki tabloya bakınız. Yukarı ve aşağı tip sprinkler için uygulanan tüm kurallar geçerli olup, buna ilaveten aşağıdakiler yapılmalıdır. Koruma alanı genişletilmiş sprinkler performans değerlerini yakalamak için tablo 24’ye uygun yerleştirilmelidir. Tablo 24 Sprinklerin kirişlerdeki engellere karşı konumlandırılması
Yapının Tipi
Engelsiz Engelli
Düşük Tehlike Orta Tehlike Yüksek Tehlike Depo Alanları Sınıfı Sınıfı Sınıfı Koruma Koruma Koruma Koruma Mesafe Mesafe Mesafe Mesafe Alanı Alanı Alanı Alanı m m m m m2 m2 m2 m2 40 6 30 5.5 37 6 24 5 30 5.5 18 4.2 18 4.2 18 4.2 24 5 14 3.6 14 3.6 14 3.6 40 6 30 5.5
80
Yanıcı olmayan Engelli ve yanıcı
37 30 24
6 5.5 5
24 18 14
5 4.2 3.6
18 14
4.2 3.6
18 14
12.6 Koruma Alanı Genişletilmiş Duvar Tip Sprinkler Duvar tip sprinkler için geçerli olan tüm yerleşim detayları koruma alanı genişletilmiş duvar tip sprinkler içinde geçerlidir. İlave olarak aşağıdaki kurallar uygulanmalıdır. Maksimum koruma alanı ve boru üzerindeki uzaklıklar tablo 25’de belirtilmiş olup; duvar ile sprinkler arasındaki maksimum uzaklık tablo 26’de belirtilen uzaklığın yarısından daha fazla ve 100 mm’den daha az olmamalıdır.
Tablo 25 Maksimum koruma alanı ve boru üzerindeki uzaklıklar Sprinkler ile engelin Kenarı arasındaki Mesafe (a) cm
Kirişin altı ile deflketör Arasında müsaade edilebilen Max. Mesafe (b) cm
30 den az 30-45 45-60 60-75 75-90 90-105 105-120 120-135 135-150 150-165 165-180 180-195 195-210 210 den büyük
0 0 2.5 2.5 2.5 7.5 7.5 12.5 17.5 17.5 17.5 22.5 27.5 35
Yapının Tipi
Tablo 26 Maksimum koruma alanı Düşük Tehlike Sınıfı Orta Tehlike Sınıfı Koruma Alanı Mesafe m Koruma Alanı Mesafe m
81
4.2 3.6
m2 Engelsiz ve düz alanlar
m2 37
8.5
37
8.5
Tablo27 Sprinklerin engellere karşı konumlandırılması Sprinklerle Krişin altı ile deflektör engelin arasında müsaade kenarı edilebilen arasındaki max. Mesafe (b) cm mesafe (a) cm 240-300 2.5 300-330 5.0 330-360 7.5 360-390 10 390-420 15 420-450 17.5 450-480 22.5 480-510 27.5 510 35 Koruma alanı genişletilmiş duvar tip sprinkler tavandan 100 mm’den daha az ve 150 mm’den daha fazla olmayacak şekilde yerleştirilmelidir. Duvardan uzaklığı ise 230 mm’den daha fazla ve 102 mm’den daha az olmayacak şekilde yerleştirilmelidir. Koruma alanı genişletilmiş duvar tip sprinkler elektrik lambası veya buna benzer bir engele 2.3 m’den daha yakına konulmamalıdır. Sprinklerin engellerden hangi mesafede konulacağı tablo 27’de gösterilmiştir.
12.7 ESFR TİP SPRİNKLER Sadece sulu sprinkler sistemlerinde kullanılabilen bu tip sprinklerin koruma alanları ve uzaklıkları tablo 28’e göre belirlenmeli ve hiçbir zaman maksimum alan 9.3 m2 ‘den büyük, 7.4 m2’ den küçük olmamalıdır. Tablo 28 Koruma alanları ve sprinkler arası mesafe
Yapının Tipi Yanıcı olmayan ve
ESFR Sprinkleri 9m yüksekliğe ESFR Sprinkleri 12m yüksekliğe kadar kadar Koruma alanları Mesafeler Koruma alanları Mesafeler (m2) (m) (m2) (m) 9.3 3.7 9.3 3
82
Engelsiz Yanıcı olmayan Engelli Yanıcı,Engelsiz Yanıcı, Engelli
9.3 9.3 N/A
3.7 3.7 N/A
9.3 9.3 N/A
3 3 N/A
İki sprinkler arası mesafe merkezden merkeze maksimum 3.7 m’dir. Monte edilmiş sprinklerin yüksekliği 7.6m veya tavan yüksekliğinin 9.1m olan yerlerde sprinkler arası mesafe 3m2yi geçemez. Sprinkler arası mesafe minimum 2.4 m’dir. ESFR sprinklerin duvara olan maksimum mesafesi tabloda belirtilen uzaklığın yarısından fazla ve 102 mm’den daha az olmamalıdır. Pendent tip ESFR sprinkler deflektörü ile tavan arası mesafe 356mm’den daha fazla ve 152mm’den daha az olmamalıdır.Yukarı tip ESFR sprinkler deflektörü ise 76.2mm’den 127 mm’ye kadar konumlandırılmalıdır. ESFR sprinkler çatı veya tavan konstrüksiyonuna her zaman paralel gitmek zorundadır. ESFR sprinkler öyle bir konumlandırılmalı ki sprinkler ile engel (boru,kiriş, kolon veya herhangi bir sabitleyici eleman ) arası uzaklık, bu engel büyüklüğünün üç katı kadar uzaklığa yerleştirilmelidir. Sprinklerin engellere karşı konumlandırılması tablo29’da gösterilmiştir. Tablo 29 Sprinklerin engellere karşı konumlandırılması Sprinkler ile engelin kenarı Kirişin altı ile deflektörün arasında arasındaki mesafe (a) cm müsaade edilen max. Mesafe (b) cm 30cm’den küçük 0 30-45 4 45-60 7.5 60-75 14 75-90 20 90-105 25 105-120 30 120-135 37.5 135-150 45 150-165 55 165-180 65 180 üzeri 77.5
83
12.8 Büyük Damlacıklı Sprinkler ve Yerleşimi Büyük damlacıklı sprinklerin koruma alanı 12.9 m2 ve minimum koruma alanı 7.4 m2’dir. İki sprinkler arası mesafe merkezden merkeze maksimum 3.7m’dir. Yanıcı malzeme ve engelleyici bulunan yerlerde sprinkler arası mesafe 3 m’yi geçemez. Sprinkler arası mesafe minimum 2.4 m’dir. Duvar ile büyük damlacıklı sprinkler arası maksimum arası uzaklık, tabloda belirlenen uzaklığın yarısından daha fazla ve 102mm’den daha az olmamalıdır. Düz tavan ile büyük damlacıklı sprinkler arası uzaklık maksimum 203mm ve 152mm’den daha az olmamalıdır. Engelli tavan ile büyük damlacıklı sprinkler deflektörü arası maksimum 305mm ve minimum 152mm olmalıdır. Sprinkler deflektörleri her zaman tavan veya çatı konstrüksiyonuna paralel devam etmelidir. Sprinkler performansının optimum çalışabilmesi için tablo 30’a uygun konumlandırılmalıdır.
84
Tablo.30 Sprinklerin engellere karşı konumlandırılması Sprinkler ile engelin kenarı Kirişin altı ile deflektör arasında arasındaki mesafe (a) cm müsaade edilen max mesafe (b) cm 0 cm’den küçük 0 30-45 4 45-60 7.5 60-75 14 75-90 20 90-105 25 105-120 30 120-135 38 135-150 45 150-165 55 165-180 65 180 üzeri 78 Sprinkler deflektöründen 915 mm aşağıda bulunan herhangi sürekli veya kesintili bir engel sprinklerin çalışmasını etkileyecektir. Sprinkler öyle bir konumlandırılmalıdır ki sprinkler ile engel (boru, kiriş,kolon vb.) arası uzaklık, bu engel büyüklüğünün üç katı kadar olsun. Sprinkler aydınlatma elemanı, hava kanalı veya 610mm’den daha geniş bir engelin kenarına tablo 31’e göre konulmalıdır.
Tablo 31 Sprinklerin altındaki engel Kirişin altı ile deflektör Sprinkler ile engel arasındaki mesafe (a) cm arasındaki max. Mesafe (b) cm 15 cm’den küçük 4 15-30 7.5 30-45 10 45-60 12.5 60-75 13.8 75-90 15 Sprinkler deflektöründen 600mm veya daha aşağıda bir engel var ise, engel sprinklerin tam ortasında kalacak şekilde ayarlanmalı ve engelin genişliği maksimum 610 mm olmalıdır. Sprinkler ile stoklayıcı veya kabin üstü yüksekliği arası uzaklık minimum 914 mm veya daha fazla olmalıdır.
12.9 Özel Durumlar 85
Kısmi yada tamamıyla yanıcı malzeme ihtiva eden tesisat şaftları ,merdiven gibi gizli mahallerde koruması yapılması faydalıdır. Düşey şaftlarda , şaftın en üst noktasına bir adet sprinkler konulmasında yarar vardır. Fakat tutuşmayan veya kısmı yanıcı ve ulaşılmaz mekanik veya elektrik şaftına konulmayabilir. Eğer düşey şaftta yanıcı yüzeyler var ise şaşırtmalı olarak her bir katta bir adet sprinkler kullanılmalıdır. Ulaşılabilir ve yanıcı yüzeyleri bulunmayan şaftların en alt noktasına bir adet sprinkler konulmalıdır. Yanıcı malzemeler ihtiva eden tüm merdivenlerde sprinkler koruması yapılmalıdır. Su kaynaklarından gelebilecek pisliklerin boru içerisinde çökelmesi sonucunda aşağı tip sprinkler bağlantısı şekil 21 deki gibi borunun üstünden yapılmalıdır. Asma tavan uygulamaları için aşağıdaki resimlere bakınız.
Şekil 27 Sprinkler boru bağlantısı
12.10 Sprinkler Tesisatının Depreme Karşı Korunması Deprem tehlikesi bulunan bölgelerde veya sismik hareketlere karşı, boru hatları esnek kaplin veya bağlantı elemanları ile birleştirilmelidir. Şekil 22’de bağlantı noktaları gösterilmiştir. Tüm kolon hatlarının alttan ve üstten 610mm uzağına birer adet esnek bağlantı konulmalıdır. Kolon uzunluğu 0.9m’den kısa ise esnek bağlantı kullanılması gerekmez. Ayrıca kolon uzunluğu 0.9m-2.1m arasında ise bir adet esnek bağlantı kullanılmak yeterlidir. Duvar veya taş yüzeydeki esnek bağlantı montajı, duvardan 0.9m uzak olacak şekilde yapılmalıdır. Raf içi sprinkler, asma tavan tepesinde veya yangın dolabı için branşman alınan yerin üstünde, 610mm uzağa esnek bağlantı konulmamalıdır. Boru çapından bağımsız olarak şağı inen ve birden fazla sprinkler besleyen ve uzunluğu 4.6m’yi aşan hatların tepesinde, 610mm’de esnek bağlantı kullanılmalıdır.
12.10.1 Sismik Ayrışım Aparatı 86
Bu aparatlar ; esnek bağlantı elemanları ile birlikte boru çapından bağımsız olarak sprinkler borulamasının bulunduğu yerlerde, bu hatların binanın sismik ayrışım bağlantılarından geçmesi durumunda kullanılır. Tabandan, duvardan, platformdan ve benzeri yerlerden geçen her türlü boru hattı (ana sprinkler hattı, drenaj hattı, yangın departman bağlantı hattı vb.) etrafında belli bir aralık bırakılmalıdır. Hattın tüm çevresinde bırakılması gereken minimum aralık DN25 ile DN90 boru çapları için 25.4mm; DN100 ve üstü çaptaki borular için 51mm olmalıdır. Bu aralığın bir boru kelepçesi yada benzeri aparat ile sağlandığı durumlarda DN25’den DN90’a kadar olan boru çaplarında 51mm veya daha fazla çaplı kelepçeler kullanılabilir. Aynı şartlar altında DN100 boru çapı için nominal çapı DN100’den daha fazla olan boru kelepçeleri kullanılabilir. Yangın dayanım değeri olmayan alçı taşı yada kırılabilir konstrüksiyon elemanlarının içinden geçirilirse; veya esnek bağlantılar duvarın yada platformun her iki yanında 0.31m mesafede yerleştirilmişse aralık bırakmaya gerek yoktur. Gerekli olduğu durumlarda bırakılan bu boşluklar mastik yada benzeri elastik malzeme ile doldurulabilir.
Bina 1
Bina 2 A: Düşey doğrultuda Dört yönlü bağlantı B: Yanal gergi C: Yanal gergi D: Short drop E: Duvar geçişinde kaplin F: Uzunlamasına gergi
Şekil 28 Sprinkler boru tesisatının depremden korunması
12.10.2 Dalgalanma Kuvvetlendirici İşlemler 87
Sistemdeki borular yatay ve düşey yükleri alabilmek için, titreşim alıcı desteklerle korunmalıdır. Destekler, çekme ve basma kuvvetlerine karşı dayanıklı olmalıdır. Hem yatay hem de boyuna gelebilecek kuvvetlere göre tablo 24.30 uygun destek kullanılmalıdır. Bu tablo FP =0.5 Wp olarak göz önüne alınarak hazırlanmıştır. Burada FP yatay kuvvet faktörü ve Wp ise su dolu boru ağırlığıdır.Tablo yerine yatay ve yan yük analizleri hesaplanmak suretiyle de destek konstrüksiyonu tesbit edilebilir. Dalgalanma kuvvetlendiriciler su dolu boruların ağırlığının yarısını taşıyabilecek şekilde dizayn edilmelidir. Yan sarsıntılar için (branşman hatları eksenel yüke maruz kalmadığı taktirde) yük olarak tüm branşman hatları ve ana hatlar göz önüne alınmalıdır. Eksenel sarsıntılar içinse tüm ana hatlar göz önüne alınmalıdır.
Tablo 32 Tanımlı yük tablosu(su dolu boru ağırlığının yarısına göre) Yanal güç faktörü FP Çarpım katsayısı 0.2 Wp 0.4 0.4 Wp 0.8 0.6 Wp 1.2 0.8 Wp 1.6 1.0 Wp 2.0 1.2 Wp 2.4 Sarsıntıcı önleyiciler sıkı ve konsantre olmalıdır. Sarsıntı kuvvetlendirici sistemin tüm ekipmanları (bağlayıcılar,fittingsler vb.) eksantrik kuvvetlerin önlenmesi amacıyla mümkün mertebe düz bir hat boyunca yerleştirilmelidir. Sadece eksenel kuvvetlendiriciler, ilgili bölümde belirtilen şartlar dahilinde boru hattına kaynaklanan bir askılıktan ibaret olabilir. Kısmi kuvvetlendicilerde narinlik yarı çapı (l/r) 300 değerinden fazla olmamalıdır. Burada l kuvvetlendirici uzunluğu, r ise en az jirasyon yarı çapıdır. Tablo 32’ye göre belirlenmiş kuvvetlendiriciler üzerindeki yük değerleri tablo 33’de belirtilen maksimum değerleri aşmamalıdır. Tablo 33 Tanımlı yük tablosu (su dolu boru ağırlığının yarısına göre) Yanal Açısal Desteklenecek boru çapları için tanımlı yükler (lb) Desteklerin Desteklerin
88
Yerleşimi Yerleşimi 2” 21/2” 3” 4” 5” (ft) (ft) 10 20 380 395 410 435 470 20 40 760 785 815 870 940 25 50 950 980 1020 1090 1175 30 60 1140 1180 1225 1305 1410 40 80 1515 1570 1630 1740 1880 50 1895 1965 2035 2175 2350 SI birimleri için: 1”=25.4mm; 1ft=0.3048; 1 lb=0.45 kg
6”
8”
655 1305 1630 1960 2610 3260
915 1830 2290 2745 3660 4575
Yatay kuvvet faktörünün 0.5Wp’yi geçtiği ve taşıyıcı-sarsıntı kuvvetlendirici açısının dikey eksenden 45o’den daha az açıda olduğu durumlarda veya yatay kuvvet faktörünün 1.0Wp’yi geçtiği taşıyıcı-sarsıntı kuvvetlendirici açısının dikey eksenden 60o’den daha az açıda olduğu durumlarda; sarsıntı kuvvetlendirici, yatay yüklerin oluşturacağı net dikey direnci karşılayabilecek şekilde seçilmelidir. Sprinkler ana besleme ve ara besleme boru hatlarında 24m’de bir eksenel destek olunmalıdır. 152mm’den daha kısa rodlarla bağlanan hatlarda ayrı eksenel destek kullanmaya gerek yoktur. Kolonların üst kısımlarının herhangi bir yöne sürüklenmemesi için dört yollu destek kullanılmalıdır.
89
Şekil 29 Sismik ayrışma bağlantıları Sprinkler ana besleme ve ara besleme boru hatlarında 12’m de bri yan sarsıntı kuvvetlendirici destek olmalıdır. 152 mm’den daha kısa rodlarla bağlanan hatlarda ayrı olarak yan sarsıntı kuvvetlendirici destek kullanmaya gerek yoktur. Ana besleme hatlarını taşıyan U tipi taşıyıcılar da yan sarsıntı destekleyicileri için dikeyden 300 açıyla kıvrılmış olan ayakların kullanılmasına ilgili tablo 34’deki şartlar karşılanmak kaydıyla müsaade edilebilir. Borulama da flexible bağlantı kullanılmış ise, yan sarsıntı destekleri her bir bağlantıdan 610mm öteye yerleştirilmelidir. Ancak bunlar merkezden 12 m’den daha öteye yerleştirilmemelidir. Binanın birincil konstrüktif elemanlarının merkezden itibaren 12 m’yi aşması halinde yan sarsıntı destekleri 15.2 m ara ile yerleştirilebilir. Tablo 34 Değişik tip yapılar için maksimum yükler, yapılardaki değişik tip bağlayıcılar için maksimum yükler Boru Tip ve Ölçü Maksimum Yatay yük (lb) Maksimum Dikeye Dikeye Dikeye
90
Dairenin Radyüsü Boru (Çelik) L/r=200 için 1” .42 11/4” .54 11/2” .623 2” .787 Açılar L/r=200 için 11/2x11/2x1/4” .292 2x2x1/4” .391 21/2x2x1/4” .424 21/2x21/2x1/4” .491 3x21/2x1/4” .528 3x3x1/4” .592 Askılar 3/8” .094 ½” .125 5/8” .156 ¾” .188 7/8” .219 Yatay=0.29h (h değeri iki yan ölçüden küçük ise) 11/2x1/4” .0725 2x1/4” .0725 2x3/8” 0.109 Boru (Çelik) L/r=100 için 1” .42 11/4” .54 11/2” .623 2” .787 Askılar L/r=100 için 3/8” .094 ½” .125 5/8” .156 ¾” .188 7/8” .219 Boru (Çelik) L/r=300 için 1” .42 11/4” .54 11/2” .623 2” .787 Askılar L/r=300 için 3/8” .094 ½” .125 5/8” .156 ¾” .188 7/8” .219
Uzunluk
Göre Göre Göre 0 0 30 -44 450-590 600-900
7’ 9’ 10’4” 13’1”
1767 2393 2858 3828
2500 3385 4043 5414
3061 4145 4955 6630
4’10” 6’6” 7’ 8’2” 8’10” 9’10”
2461 3356 3792 4257 4687 5152 L/r=200 395 702 1087 1580 2151
3481 4746 5363 6021 6628 7286
4263 5813 6569 7374 8118 8923
559 993 1537 2235 3043
685 1217 1883 2737 3726
1118 1789 2683
1581 2530 3795
1936 3098 4648
3’6” 4’6” 5’2” 6’6”
7068 9567 11441 15377
9996 13530 16181 21746
12242 16570 19817 26634
0’9” 1’ 1’3” 1’6” 1’9”
1580 2809 4390 6322 8675
2234 3972 6209 8941 12169
2737 4865 7605 10951 14904
10’6” 13’6” 15’7” 19’8”
786 1063 1272 1666
1111 1503 1798 2355
1360 1841 2202 2885
2’4” 3’1” 3’11” 4’8” 5’6”
176 312 488 702 956
248 441 690 993 1352
304 540 845 1217 1656
1’6” 2’6” 2’7” 3’1” 3’7” L/r=200 1’2” 1’2” 1’9”
91
Yatay kuvvetlerin düşey ağırlığın (0.5Wp’nin) üzerinde olması durumunda destek açısı 450 den az olmalıdır. Yatay kuvvet 1.0Wp’nin üzerinde olduğu zaman destek açısı 600 den daha az olmalıdır. Yapının birbirine göreceli olarak diferansiyel büyüklükte hareket edebilen kısımlarına boru destek elemanları konulmamalıdır. Ana besleme ve ara besleme boru hatlarının son parçası yan sarsıntı destekleriyle kuvvetlendirilmelidir. Ayrıca bu yan destekler 610mm’de bir yerleştirildikleri taktirde eksenel destek elemanı olarak ta görev yapabilmelidir. Branşman hatları için; hatta bağlı son sprinklerin hareketinin sınırlandırılması veya DN65 den büyük branşmanların yan desteklerle desteklenmesi istisna olmak kaydı ile sarsıntı desteklerine ihtiyaç yoktur. Sprinklerin yukarı yada yana doğru hareketi bina yapısına, asma tavana ters bir etki yapacak olursa branşman hatları 9 m’yi aşmayan aralıklarla U kancaları ile desteklenmelidir. Bu mümkün değilse Tablo 34 ‘ye uygun eğimli sismik desteklerle desteklenmelidir. Bu destekler dikey düzleme 450 açı ile boruya sabitlenmelidir. Bu destekler askılıkların 610mm yanında bulunmalıdır. Bu eğimli desteklere en yakın olan askılıklar branşman hattının yukarı doğru en fazla oynamasına dayanıklı olmalıdır. Sertifikalı olsun veya olmasın tüm destekleyiciler için maksimum mümkün olabilecek yatay yükler; emniyet faktörü ile hesaplanmış ve imal edilmiş destekleyicinin en zayıf noktası elemanı ile bağlantılıdır. Üretici firmaların sertifikalı 30-440, 45-590 ve 60-900 açılı destekleyicilerinin maksimum mümkün olabilen yatay yük değerleri tablo 34’deki müsaade edilebilir maksimum yük değerlerinden az olamaz. Sertifikalı mümkün olabilir yatay yükler, destekleyici malzemesinin muhtemel kırılma kuvvetine karşı minimum 1.5 emniyet faktörü içermelidir.
Şekil 30 Boru bağlantı örneği
92
Şekil 31 Boru askı detayı
Şekil 32 Değişik tip yapılar için Maksimum yükler, yapılardaki değişik tip bağlayıcılar için maksimum yükler 93
12.11 Sprinkler Sistemi Test ve Drenajı Tüm sprinkler sistemindeki boru ve fittingsler; sistemdeki suyun kolayca boşaltılabilmesini sağlayacak şekilde tasarlanmalı ve monte edilmelidir. Kuru borulu veya ön tepkili sistemlerde, suyun boru içerisinde kalıp donmaması için borular eğimli olmalıdır. Branşman boruları her 4mm/m de ve ana hatlar 2mm/m olacak şekilde eğimlendirilmelidir. Soğuk depo vb yerlerdeki uygulamalarda ana hatlar 4mm/m eğimlendirilmelidir. Sistem, kollektör, bölgesel vanalar, yer kontrol vanaları veya belli bir bölgenin suyunun boşaltılmasında tablo 35’de gösterilen boyutlarda drenaj bağlantısı bulunmalıdır. Basınç düşürücü vanaların drenaj kısımları sistemin maksimum kapasite ile çalıştığı durumda drenaj ihtiyacına cevap verebilecek şekilde seçilmelidir. Boru güzergahlarında oluşan yön değiştirmelerin ana drenaj vanasının çalışmasını engellediği durumlarda, yardımcı drenaj hatları kullanılmalıdır. Tablo 35 Boşaltma bağlantısı çapları Kolon veya ana hat çapı DN50’ye kadar DN65, DN80 DN100 ve üstü
Boşaltma bağlantısı çapı DN20 veya daha büyük DN40 veya daha büyük Sadece DN50
Sprinkler drenaj hattı ile kanalizasyon hattı arasında bağlantı yapılmamalı ve drenaj boruları yer altına konulursa korozyona dayanıklı borular kullanılmalıdır. Atmosferle temasta olduğu taktirde drenaj hatları bir dirsek ile aşağı döndürülmelidir. Drenaj bina içinde kör noktalarda bitirilmemeli ve sprinkler sisteminin herhangi bir bölümünü donmaya maruz bırakmayacak şekilde düzenlemelidir.
Şekil 33 Sistem kolon drenajı ve Islak sprinkler sistemi test ve drenaj bağlantısı
94
Islak borulu sprinkler sistemlerinde kıvrımlı kısımların kapasitesi 18.9 lt’den daha az ise çapı DN15’den küçük olmamak şartı ile yardımcı drenaj ekipmanları konulmalıdır. Tek bir aşağı tip sprinklerin çıkarılması ile drenaj edilebilen sistemlerde yardımcı drenaja ihtiyaç yoktur. Islak borulu sprinkler sistemlerinde kıvrımlı kısımların kapasitesi 18.9 lt’den fazla189lt’den az olduğu durumlarda DN20 veya daha büyük çaplı yardımcı drenaja ihtiyaç vardır. Sistemin hacmi 189lt veya daha fazla ise DN25’den küçük olmayacak yardımcı drenaj konulmalıdır. Kuru borulu sistemlerde veya donma tehlikesi oluşabilecek ön tepkili sistemlerde; sistemlerin kıvrımlı kısımların kapasitesi 18.9 lt’den daha az ise çapı DN15’den küçük olmamak şartı ile yardımcı drenaj ekipmanları konulmalıdır. Tek bir aşağı tip sprinklerin çıkarılması ile drenaj edilebilen sistemlerde yardımcı drenaja ihtiyaç yoktur. Sistemlerin kıvrımlı kısımların kapasitesi 18.9 lt’den fazla ise iki adet DN25 drenaj vanası ve iki adet 50mm’ye 305 mm boyutlarında yoğuşturma nipeline ihtiyaç vardır.
Şekil 34 Katlarda uygulanması gerekli test ve drenaj boru düzeneği
Şekil 35 Kuru sistem drenajı 95
Örnekler: Kitapta kullanılan hidrolik hesaplar , tablolar ve formüller SI birim sistemine göredir. Konunun uygulamasının görülebilmesi için çeşitli yangın söndürme proje örnekleri verilmiştir. Birinci örnek NFPA13’ten alınmış olup hesap tekniğini belirtmek için konulmuştur. Bu örnek, görüldüğü gibi metrik birim sistemi değildir. Dolayısı ile kullanılan formüller ve katsayılar farklıdır. Hidrolik hesaplamalarda metrik birim sistemi için çevrilmiş Hazen-Williams formülü kullanılacaktır. Örnek 1
Şekil.36 Örnek hidrolik hesap projesi (NFPA13’ten)
96
Şekil 37 Örnek proje kesit görünüşü (NFPA13’ten)
Tablo 36 Örnek 38 hidrolik hesap tablosu (NFPA13’ten) 97
Şekil 39 Örnek proje 2 uygulama alanı Şekil 40 Örnek garaj projesi 2
98
99
Tablo 37 Örnek 2 garaj sprinkler hesab GARAJ YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: m2 DEBİ: 6.5 lt/dak.m2 SPRİNKLER KORUMA ALANI:12 m2 SPRİNKLER SAYISI: 11 C=120 Parça Debi (lt/dk) Çap Fittings BoruBoyu(m) Sürt. Basınç (bar) D=6,5 ve Kaybı lt/dak.m2 No No (") Cihazlar (bar/m) K=5.5 q Düz boru L= 68,62 0,0036 Pt: 1,74 Q 899,09 90 dirsek 1 F= 6,10 Pe: 13 13 4 Te 1 T= 74,72 Pf: 0,27 q Düz boru L= 45,00 0,0005 Pt: 2,01 Q 899,09 90 dirsek F= 47,90 Pe: 14 14 6 Te 1 T= 92,80 Pf: 0,04 q Düz boru L= Pt: 2,05 Q 90 dirsek 1 F= Pe: 1,20 Te T= 3,25 q Düz boru L= 10% 0,33 Q 90 dirsek F= Te 1 T= top 3,58 q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: Te 1 T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek 1 F= Pe: Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: Te 1 T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: Te 1 T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k 1 F= Pe: Q Te T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirsek F= Pe: Q Te T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q Te 1 T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 3 Te T= Pf: Uç noktadaki yangındolabı Pakma:4 Bar ilaveedilirek ToplamBasınç=.......7,58...........<12.1 Bar
100
101
Şekil 41 Örnek 3
Şekil 42 Örnek 3 Uygulama alanı
102
Şekil 42.1 Örnek 3 Numaralandırma Planı 103
Tablo38 Örnek 3 sprinkler hesabı OFİSLER YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI:139 m2 DEBİ: 6.5 lt/dak.m2 SPRİNKLER KORUMA ALANI:12 m2 SPRİNKLER SAYISI: 12 C=120 Pa Debi (lt/dk) Çap Fittings BoruBoyu Sürt. Basınç (bar) D=6,5 rç ve Kaybı lt/dak.m2 (m) No a (") Cihazlar (bar/m) K=5.5 q Düz boru L= 3,84 0,0280 Pt: 0,95 Q 78 90 dirsek 1 F= 0,60 Pe: q:12*65:78 1 1 1 Te T= 4,44 Pf: 0,12 Pt:k1(q/k)2 q 82,03 Düz boru L= 3,64 0,1060 Pt: 1,07 Q 160,03 90 dirsek F= 1,50 Pe: 82,03 2 2 1 Te 1 T= 5,14 Pf: 0,55 q 100,94 Düz boru L= 3,64 0,0700 Pt: 1,62 Q 260,97 90 dirsek F= 1,80 Pe: 100,94 3 3 Te1 T= 5,44 Pf: 0,37 q 112,89 Düz boru L= 0,30 0,0600 Pt: 1,99 Q 363,86 90 dirsek 1 F= 3,60 Pe: 112,89 4 4 Te1 T= 3,90 Pf: 0,23 q Düz boru L= 3,82 0,0600 Pt: 2,22 Q 363,86 90 dirsek F= Pe: k:16,94 5 5 Te T= 3,82 Pf: 0,23 q 382,32 Düz boru L= 1,78 0,0700 Pt: 2,45 90 dirse k F= 3,10 Pe : 382,32 Q 746,18 6 6 2 Te1 T= 4,88 Pf: 0,17 2,62 Düz boru L= 4,02 0,95 q 0,0280 Pt: 90 dirse k 1 F= 0,60 Pe : q:12*65:78 Q 78 7 7 1 Te T= 4,62 Pf: 0,13 Pt:k1(q/k)2 q 82,41 Düz boru L= 1,56 0,1070 Pt: 1,08 Q 160,41 90 dirsek F= 1,50 Pe: 82,41 8 8 1 Te 1 T= 3,06 Pf: 0,33 q Düz boru L= 3,62 0,0005 Pt: 1,41 90 dirse k F= 4,60 Pe : k:9,37 Q 160,41 9 9 3 Te1 T= 8,22 Pf: 0,004 Düz boru L= 2,83 2,62 q 160,43 0,0131 Pt: 90 dirse k F= 4,60 Pe : 160,43 Q 906,61 10 10 3 Te1 T= 7,43 Pf: 0,097 2,71 Düz boru L= 4,00 0,95 q 0,0280 Pt: 90 dirse k F= 0,60 Pe : 78,00 Q 78 11 11 1 Te 1 T= 4,60 Pf: 0,13 Düz boru L= 1,75 1,08 q 82,41 0,1070 Pt: 90 dirse k F= 1,50 Pe : 82,41 Q 160,41 12 12 1 Te T= 3,25 Pf: 0,35 ToplamBasınç=..................<12.1 Bar
104
OFİSLER YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI:139 m2 DEBİ: 6.5 lt/dak.m2 SPRİNKLER KORUMA ALANI:12 m2 SPRİNKLER SAYISI: 12 C=120 Parça Debi (lt/dk) Çap Fittings BoruBoyu(m) Sürt. Basınç (bar) D=6,5 ve Kaybı lt/dak.m2 No No (") Cihazlar (bar/m) K=5.5 q Düz boru L= 42,76 0,0177 Pt: 2,71 Q 1067,02 90 dirsek 1 F= 4,60 Pe: 13 13 3 Te1 T= 47,76 Pf: 0,85 q Düz boru L= 61,00 0,0049 Pt: 3,56 Q 1067,02 90 dirsek F= 3,10 Pe: 14 14 4 Te 1 T= 64,10 Pf: 0,31 q Düz boru L= 45,00 0,0015 Pt: 3,87 Q 1067,02 90 dirsek 1 F= Pe: 15 15 5 Te T= 45,00 Pf: 0,07 q Düz boru L= 63,30 0,0006 Pt: 3,94 Q 1067,02 90 dirsek F= 47,90 Pe: 16 16 6 Te1 T= 111,20 Pf: 0,07 q Düz boru L= Pt: 4,01 Q 90 dirsek F= Pe: 1,00 Te 1 T= Ptop: 5,01 q Düz boru L= 10% 0,50 Q 90 dirsek 1 F= P: 5,51 Te T= Düz boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q Te 1 T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q Te 1 T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k 1 F= Pe: Q Te T= Pf: Düz boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q Te T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q Te 1 T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 3 Te T= Pf: Uç noktadaki yangındolabı Pakma:4 Bar ilaveedilerek ToplamBasınç=.......9,5...........<12.1 Bar
105
13.DUMAN KONTROL VE YÖNETİM SİSTEM TASARIMI Yangın esnasında ölümlerin %90’ından fazlasının duman zehirlenmesinden olduğu tespit edilmiştir. Binalarda dumanın yayılmasının önlenmesi ve hacimlerin dumandan arındırılması hem can güvenliği bakımından, hem diğer bölümlere dumanın verdiği maddi zararın azaltılması ve hem de yangına kolay müdahale edilebilmesi bakımından yangın güvenliğinde son derece önemli bir önlemdir. Duman bariyerleri, kapılar ve duman tahliye bacaları ve bir hacimden diğer hacimlere geçişinin önlenmesi için duman damperleri veya perdeleri ve bir hacime dumanın girmemesi için basınçlandırma sistemleri ile dumanın yayılması önlenir. Doğal duman tahliyesi için duman çekiş bacaları ve bölmeleri ile alev yönlendirme bacaları kullanılacaktır. Mekanik duman tahliye sistemleri olarak iklimlendirme sistemleri özel düzenlemeler yapılarak kullanılacak veya ayrı mekanik duman tahliye sistemleri kullanılacaktır. Modern mimari de, galeri ve endüstri yapılarında, kapalı çarşı dizaynında kullanılan atrium, mall gibi yapılarda en üst noktaya duman bacaları veya duman atış aspiratörleri gibi duman tahliye sistemleri projelendirilmelidir. Duman baca ağızları daima açık olabileceği gibi yangın vukuunda elle kolaylıkla açılabilen mekanik düzenlerle de çalıştırılabilirler. Yapılarda ki yangınlarda, duman yangının olduğu yerden çok uzaktaki noktalara kadar ulaşır ve buralarda ölümlere ve maddi zarara yol açarlar. Ayrıca merdivenler ve asansörler dumanla dolarak kaçış yolları tıkanır. Bu nedenle dumanın en kısa sürede ve yoldan dışarı atılması gerekir. Duman kontrol yöntemlerinden birisi ve günümüzde en çok uygulananı yangının basınç sandiviçi altına alınmasıdır. Bu da bölge kontrolu ile mümkündür. Burada yapılması istenen şekil 36 de görüldüğü gibi yangın anında binayı basınç bölgelerine ayırarak dumanı kontrol etmektir. Mekanik havalandırma sistemi yardımı ile yangın olan bölgeden duman emilerek dışarı atılır iken, diğer bölgelere taze hava verilir. Yangının olduğu kat veya bölge negatif basınçta tutulur ve diğer bölümler ise pozitif basınçta tutularak dumanın yangın bölgesinden yada katından diğer alanlara geçmesi önlenir. Bu tür duman kontrolü veya yönlendirmenin başarılı olabilmesi için bölgeler arasında hava sızmalarının ve geçişlerinin önlenmesi gerekir.
106
Şekil 43 Duman kontrol bölgelerinin düzenlenmesi
107
Bu sistemde yangın bölgesinden dumanın egzost edilmesi, ısıl genleşme nedeniyle yangın bölgesindeki aşırı basınç artışlarını da önler. Dumanın egzost edilmesi dış duvarlardaki açıklıklarla, duman şaftları ile veya mekanik havalandırma sistemi ile gerçekleştirilebilir. Besleme havası da mekanik havalandırma ile sağlanır.Yapının havalandırma sistemi, yangın anında kumanda merkezinden kumanda edilmek suretiyle yukarıda öngörülen biçimde çalışacak şekilde dizayn edilmelidir. Şekil 44 da bu çalışmaya örnek bir bina kesiti verilmektedir. Yangın algılandıktan sonra sistem aşağıdaki gibi çalışır. 1. Yangın ve duman olan bölgedeki besleme kanalındaki duman damperleri kapanır. 2. Dumandan korunması gereken bölgelerdeki dönüş kanallarında bulunan damperleri kapanır. 3. Dönüş ile besleme santrallarını bağlayan resirkülasyon hattı üzerindeki duman damperi kapanır. Böylece besleme santralı %100 dış hava ile çalışma konumuna geçer.
108
Şekil 44 Bina duman bölgeleri ve dumanın dışarı atılması 109
Yangın güvenli bölge oluşturulması durumunda bu bölgenin ve yangın kaçış koridorlarının da pozitif basınçta tutulacak şekilde dizayn edilmelidir. Duman tahliye kanalları yangın merdivenlerinden ve yangın güvenlik hacimlerinden geçmemelidir. Elde olmayan nedenlerden dolayı, kanalın bu bölümünden geçmesi durumunda geçtiği bölümün yapısal olarak yangına dayanım süresi olarak yangına dayanıklı malzeme ile kaplanmalıdır. Kanal bir duvarı geçerek bölüm içerisine giriyorsa, duvar geçişlerinde yangın damperi kullanılmalıdır. Aynı hava santralı ile birden fazla mahallin havalandırılması ya da iklimlendirilmesi yapılıyorsa, mahaller arası geçişlerde, dönüş ve toplama kanallarında yangın damperi kullanılmalıdır. Topluma açık özel önlem isteyen yapılarda havalandırma kanalı içine damperlere kumanda eden kanal tipi duman dedektörleri konulmalıdır. Duman tahliye kanalları yangın zonu duvarlarını delmemelidir. Kanalın bir yangın zonu duvarını veya katını geçmesi durumunda, kanal üzerine yangın zonu duvarını veya katını geçtiği yerde yangın damperi konulmalıdır. Eğer , havalandırma kanalı korunmuş bir şaft içinden geçiyorsa şafta giriş ve çıkışta yangın damperi kullanılmalıdır. Basınçlandırma sistemine ait kanallarda yangın damperi kullanılmaz. Diesel pompa ve acil durum jeneratörünü çalıştırabilmek için mekanik havalandırmanın gerekli olduğu yerlerde, bu bölümlerin duman tahliye sistemleri diğer bölümlere hizmet veren sistemlerden bağımsız olarak dizayn edilmeli, hava doğrudan dışarıdan ve herhangi bir egzos çıkış noktasından 5 metre uzaktan alınmalı ve mahallin egzos çıkışı da doğrudan dışarıya ve herhangi bir hava girişi noktasından en az 5 metre uzağa atılmalıdır. Duman tahliye sistemlerinde insanların güvenli bir şekilde kaçışının sağlanması için dumansız bölge yüksekliği • kaçış yollarında 3 m, • Konut, hastane, alışveriş merkezi ve bu gibi yerlerde 2.5 m, • Tavanı yüksek olmayan mahallerde 2 m, • Tavanı 2.5 m’nin altında olan yerlerde tavan yüksekliğinin %80’i olmalıdır. Duman kontrol ve yönetim sistemi elle veya otomatik çalıştırılabilir. Ancak duman algılama sisteminin ve yangın kontrol panelli otomatik sistemlerde otomatik devreye girmelidir.Duman kontrol sisteminde herhangi bir yangın anında 1. Fanlar 60 saniye de çalışmalıdır. 2. Duman kotrol sisteminde ki yangın ve duman damperleri de 75 saniye de yangın senaryosuna göre açılmalı veya kapanmalıdırlar. Duman kontrol sistemi ; a) Duman dedektörlerinden, b) Kiriş tip dedektörlerden, c) Otomatik sprinkler sistemi su akış anahtarından, 110
d) Bina da tesis edilmiş diğer dedektörlerden, e) Üstte ki yangından korunma veya algılama sistemlerinin kombinasyonundan Otomatik olarak aktive edilebilir.
13.1 Mutfak Egzos Sistemi; Bir otel, restoran, kafeterya benzeri yerlerin mutfaklarındaki pişirme alanlarının mekanik egzoz sistemi binanın diğer bölümlerine hizmet veren sistemlerden bağımsız olmalı ve egzoz kanalları korunmamış yanabilir malzemelerden en az 500 mm açıktan geçmeli, egzoz doğrudan dışarıya atılmalı ve herhangi bir hava giriş açıklığından en az 5 metre uzakta olmalıdır, mutfak dışından geçen egzoz kanalı geçtiği bölümün veya mutfak bölümünün yapısal olarak yangına dayanma süresi kadar bir malzeme ile kaplanmalı, eğer kanal bir tuğla şaftı içerisinden geçiyorsa şaftın diğer bölümlerinden ve diğer kanallardan veya servis elemanlarından ayrılmalıdır. Mutfak egzoz kanallarına yangın damperi konulmamalıdır. Mutfak duman kontrolü için en az 15 değişim yapılmalıdır.
13.2 Kapalı Otopark Egzos Sistemi; Toplam alanı 1900 m2 yi aşan bodrumlardaki otomobil park alanları için mekanik duman tahliye sistemi zorunludur. Duman tahliye sistemi binanın diğer bölümlerine hizmet veren sistemlerden bağımsız olmalı ve saatte en az 9 defa hava değişimi sağlamalıdır.
13.3 Sığınak Egzos Sistemi; Sığınaklarda mekanik duman tahliye sistemi yapılmalıdır. Duman tahliye sistemi binanın diğer bölümlerine hizmet veren sistemlerden bağımsız olmalı ve saatte en az 15 değişim sağlanmalıdır.
111
Şekil 45 Bina iklimlendirme sisteminde duman kontrolü
112
14.ATRİUMLARDA DUMAN KONTROLÜ VE EGZOS SİSTEMİ Atrium gibi yapılarda duman kontrolünde yöntem dumanın üst seviyelerden egzos edilmesine dayanır. Böylece alt bölgelerde dumansız bir kaçış zonu yaratılır. Ancak atriumun geometrisine, boyutlarına, kullanım biçimine, yerleşime ve yangın büyüklüğü ve yerine göre egzos sistemi çok farklıdır. Bu nedenle dizayn esnasında alttaki kriterler dikkate alınmalıdır. 1. Egzos sisteminin kapasitesi, esas olarak üretilen duman miktarının karşılayacak büyüklükte olmalıdır. Burada söz konusu olan duman, yanma ürünlerinden çok daha fazla oranda çevreden yanma ürünlerine karışan havayı içerir. Şekil 39 da görülen atrium tabanındaki bir yangından yükselen simetrik duman geometrisi için, üretilen normal şartlarda ki duman hacim Şekil 40’de grafik olarak verilmiştir. Bu grafikte parametre olarak olarak görülen yangın büyüklüğü, E değeri için kabul edilebilecek en küçük değer 1,1 MW olarak belirlenmiştir. Buna göre 20 metre net dumansız yükseklik istenen bir atrium da üretilen ve aynı zaman da egzos edilmesi gereken minimum duman miktarı 180 m3/s mertebesindedir. Egzos fanı debisi= 180 m3/s gibi çok yüksek değerlerde olmalıdır. 2. Duman egzost ağızlarının yeri üst seviyelerde olmalıdır. Bu ağızlar Şekli.... da öngörülen yatay duman tabakasının alt sınırını belirleyen Z yüksekliğinin üstünde olmalıdır. 3. Eğer atrium yüksekliği 18 m’den daha az ise doğal havalandırma yapılabilir. Ancak yangın halinde atrium üstünden açılan kapaklarla dumanın egzost edilmesi sağlanmalıdır. Özellikle yüksek tavanlı fabrika hacimleri duman tahliyesi için geliştirilen bu otomatik kapakların, seçimi ve yerleştirilmesi imalatçı firma kataloglarından alınabilir. 4. Mekanik egzost yapılan atrium hacmine, mekanik olarak aynı zamanda hava beslenmelidir. Beslenen bu hava temiz olmalı ve duman tabakasının altındaki kotlardan üflenmelidir. Üfleme havası düşük olmalı ve yükselen duman sütununu rahatsız etmemelidir. (yaklaşık 1 m/s) 5. Besleme havası debisi mutlaka egzost havası debisinden daha az olmalıdır.
113
Şekil 46 Simetrik duman sütunu
Şekil 47 Eksenel Simetrik Duman Sütunlarında Üretim Hızı
114
Şekil 48 .Atrium duman bacası
Her bir duman hücresine bir aspiratör
Hava girişinden 6m veya daha yakına monte edilmeli,200C de 60 dak. çalışacak, hız_< 5m/s olmalıdır
Duman
Duman engeli Dumanın binadan çıkışına engel olmamalı
Şekil 49 Duman egsoz sisteminde bazı değerler
115
15. MERDİVEN BASINÇLANDIRMASI Yangın merdivenlerine dumanın girişinin engellenerek insanların tahliyesinin dumansız bir ortamda yapılabilmesi ve itfaiyecilere yangına müdahale amacı ile uygun ulaşım yolu sağlanması için basınçlandırma yapılır. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğe göre alttaki binalarda basınçlandırma zorunludur. • Yapı yüksekliği 21,50 metreyi geçen bütün binalarda kapalı merdivenler basınçlandırılmalıdır. • Konutlarda yükseklik 51,50 metreyi geçmesi durumunda kapalı merdivenlerin basınçlandırma zorunluluğu vardır. • Bodrum kat sayısı 4’den fazla olan binalarda yangın merdiveni basınçlandırması zorunludur. • Yangın anında acil durum asansör kuyularının yangın etkisi altında kalmaması için acil durum asansör kuyuları basınçlandırılmalıdır. Merdiven içerisinde oluşacak aşırı basınç artışlarını bertaraf edecek aşırı basınç damperi, frekans kontrollü fan gibi sistemler düşünülmelidir. Basınçlandırma havası doğrudan dışardan alınmalı ve egzoz çıkış noktalarından en az 5 m uzakta olmalıdır. Basınçlandırma fanının dışardan hava emişine dedektör konulmalı, duman algılanması durumunda fan otomatik olarak durdurulmalıdır. Basınçlandırma sistemi bina yangın alarm sistemi tarafından otomatik olarak çalıştırılmalıdır. Yangın merdivenlerinde pozitif basınçlandırma yapılmamış ise; Merdiven bölümünde açılabilir pencere veya her merdivenin üzerinde devamlı havalandırmayı sağlayacak tepe penceresi bulunacaktır. Ayrıca, dumanın boşalabilmesi için, merdivenlerde uygun aralıklarla delikler bırakılacaktır. Bu merdivenlere, her kattan kısmen veya tamamen mekanik havalandırma sağlanmış hollerden-kaçış yollarından geçilmesi zorunludur. 15.1Merdiven Kovası Basınç değişimi Merdiven kovasındaki basınç değişimleri daha çok merdiven kovası yüksekliği fonksiyonudur. Yükseklik arttıkça alt ve üst seviye arasındaki basınç farkı artar. Buna bağlı olarak duman hareketi de değişir. Genel olarak dumanın hareketine , baca etkisi, sıcak dumanın genleşerek yükselmesi, rüzgar, sıcaklık farkı, havalandırma kanalları ve açıklıklar neden olur. Bu faktörlerin değişimi ise binanın konumuna, basınçlandırma durumuna bağlıdır. Merdiven kovası, asansör kovası ve şaftlarda ki sıcaklık, dış hava sıcaklığından farklı ise, hava alt ve üst noktalarda ki yoğunluk nedeniyle hareket eder. İçerideki sıcaklık dışarıdaki sıcaklıktan daha büyükse alt kısımlardan girer
116
ve üst kısımlardan çıkar, buna baca etkisi ve tersi ise yani dış sıcaklık büyük ise tersi bir hava girişi olur, buna da ters baca etkisi adı verilir.
Şekil 50 Merdiven Kovası, İç Hacim ve Dış Ortamda Basınçlar Genelde merdiven şaftındaki akışlarda sürtünmeler ihmal edilebilecek derecede küçüktür.Özellikle kapıları kapalı basit merdiven kovası sistemleri için sürtünmeler ihmal edilebilir mertebededir. Dolayısı ile merdiven kovasındaki basınç hidrosatatik kabul edilerek , ρ (kg/m3) merdiven kovası içindeki hava yoğunluğu, Psa (Pa) merdiven kovasının tabanındaki mutlak hava basıncı, g (m/s2) yerçekimi ivmesi olmak üzere, merdiven kovasında tabandan itibaren z(m) yüksekliğinde ki mutlak hava basıncı Ps; Ps=Psa-g.ρs.z
şeklinde yazılabilir.
Rüzgar hızı ihmal edilirse dışarıda z yüksekliğinde basınç, hidrostatik basınç alınabilir ve merdiven kovası dışındaki basınç farkı benzer şekilde, bina dışında alt seviyede ki basınç Poa (Pa), hava yoğunluğu qo (kg/m3) olmak üzere bina dışındaki z (m) yüksekliğindeki basınç Po= Poa-g.ρo.z Ve merdiven kovası ile dışarısı arasındaki basınç farkı Pso=Ps-Po= Psoa+g.z.(ρo-ρs) 117
yazılabilir. Yoğunluğun değişmediği ve yükseklikle basıncın az değiştiği kabulü yapılarak, P=qRT mükemmel gaz denkleminden yararlanarak Pso= Psoa+Ks [1/To-1/Ts]z elde edilir. Burada ; To (K) dış hava sıcaklığı, Ts (K) merdiven kovası sıcaklığıdır, R mükemmel gaz sabiti Ks 3460 (1/K) değeridir. Dış basınç , şaft basıncı ve bina içerisindeki basınç yükseklik arttıkça azalır (Şekil 44). Basınç farkları ise, kış şartlarında şaft basıncı ile dış ortam arasındaki basınç farkı yükseklikle artar. Bina içerisindeki basınç ile dış ortam arasındaki basınç farkı da benzer değişim gösterir.
Şekil 51 Merdiven yuvası basınç değişimi Yangın çıkan binada, eğer duman nötr düzlemin (basınç farkının sıfır olduğu düzlem) altında ise şaftlara girer ve yükselir, nötr düzlemin üstünde ise şaftlardan çıkar ve binaya yayılır veya dışarı gider. Şekil 45’da baca etkisinin yükseklik ve iç sıcaklıkla değişimi görülmektedir. Şekilde görülen değişim sızıntı olmayan şaftlar için ve nötr düzlemden ölçülen yükseklikler için geçerlidir. Dış sıcaklığın bina içi sıcaklıktan büyük olduğu yaz şartlarında ters baca etkisi nedeniyle duman aşağı doğru hareket eder. Nötr düzlemin altında duman içeriye girmeye ve üstündeki katlarda dışarı çıkmaya çalışır. Bununla beraber, dış sıcaklığın yüksek olduğu duruma kısa süre rastlanır. İçerideki yangın nedeniyle iç sıcaklık kısa sürede dış sıcaklığın üzerine çıkar ve kış şartlarındaki duruma dönülür. İç sıcaklığın yükselmesinin yanında sıcak
118
duman gazlarının yükselme eğilimi de ters baca etkisini azaltır ve çoğu zaman ortadan kaldırır.
Şekil 52 Baca etkisinin yükseklik ve sıcaklıkla değişimi Gazların yükselmesi sıcaklık ve yoğunluk farkı nedeniyle olur. Gaz sıcaklığı Tg (K) olmak üzere gazların kaldırma basıncı Pg= Ks[1/To-1/Tg]z Şeklinde yazılabilir. Gaz sıcaklığı arttıkça gazlarda oluşan basınç farkı artar ve duman kontrolü zorlaşır. Gazların sıcak olduğu yangın katına yakın yerlerde hızlı olarak yükselen duman üst katlarda soğumaya ve hızını kaybetmeye başlar.
15.2 Merdiven Kovalarına Hava Besleme Şekilleri 15.2.1 Tek kademeli ve İki Kademeli Basınçlandırma Tek kademeli sistemde basınçlandırma sistemi yalnız acil durumlarda devreye girer. Basınçlandırma için ayrı bir fan kullanılabileceği gibi, normal havalandırma sistemi fanından da yararlanmak mümkündür. Normal havalandırma sistemi aynı zamanda acil durum basınçlandırılması için düşünülmüşse, fanlar iki kademeli seçilmelidir. Fan kapasitesi birinci kademede normal havalandırma yapacak değerdedir. İkinci kademede ise basınçlandırılan yerin özelliğine göre kapasitesi %50 ile %300 arasında arttırılır.
119
15.2.2
Tekli ve Çoklu Besleme
Tekli besleme sistemi, besleme havasının merdiven kovasına tek bir noktadan üflenmesi esasına dayanır. En yaygın tekli besleme tipi tepeden yapılandır. Yüksekliğin fazla olduğu binalarda, merdiven kovasının alt ve üst kısmından aynı anda basınçlandırma yapılabileceği gibi farklı noktalarda besleme de yapılır. Bu sistemlerde, merdiven kapılarının mutlaka kendiliğinden kapanan tip olması gerekir. Yüksek merdiven kovalarında, besleme noktasına yakın olan birkaç kapı açıldığında, tekli üfleme sistemi başarılı olmaz. Tüm basınçlandırma havası bu açık kapılardan çıkar ve uzak noktalarda pozitif basınç sağlanamaz. Bu nedenle tekli besleme merdiven kovasının üst kısmından yapılıyorsa kat sayısı 8’den fazla olmamalıdır. Alttan besleme yapılması durumunda, kapıların açılması üst katlara hava geçişini fazla azaltacağından kat sayısı en çok 6 olmalıdır. Havanın merdiven kovasına alt ve üst kısımlarından üflendiği binalarda ise kat sayısı 12’yi geçmemelidir. Alt ve üst noktalardan üfleme yapılan merdivenlerde fan kapasiteleri hesaplanır iken üst kısma yerleştirilen fanın daha çok sayıda kata basınçlandırma sağlayacağı göz önünde bulundurmalı ve daha büyük kapasitede seçilmelidir. Uygun çözüm bir şaft aracılığı ile her katta bir besleme menfezinden merdiven kovasına hava gönderilmesidir. Bir şaft içinden geçen kanaldan dağıtım yapılabileceği gibi şaft doğrudan kanal gibi de kullanılabilir. Açık kapılardan havanın kaçmasını engellemek için, çoklu üfleme sisteminde her kattan üfleme yapılır. İki katta bir besleme yapılması da kabul edilen çözümlerdendir. Besleme noktaları arasındaki emniyetli mesafe olarak iki üfleme menfezi arasındaki mesafenin 3 kattan fazla olması verimli olmayacaktır.
120
Şekil 53 Çatıya ve zemine yerleştirilmiş tekli besleme ile basınçlandırma sistemi
Şekil 54 Çatıya ve Zemine yerleştirilmiş fanla çoklu besleme basınçlandırma sistemi
Şekil 55 Her katta menfezin bulunduğu (kanada) basınçlandırma sistemi 121
15.2.3
Merdiven Bölmelendirmesi
Çoklu besleme sistemine bir alternatif, merdiven kovasının bölünmesidir. Bölmeler, duvarlarla ayrılır ve bölümler arasına normal kapanan kapılar konulur. Bu kapıların yangın kapısı olması şart değildir, sızdırmaz olmaları yeterlidir. Her bölmede en az bir üfleme noktası vardır. Bölümlendirmenin önemli avantajı, çok uzun olan merdiven kovalarının parçalara bölünerek yeterli seviyede uniform basınçlandırmanın sağlanmasıdır. Dezavantajı ise merdiven kovasını bölümlere ayıran duvar ve kapılar yüzünden daha geniş bir alana ihtiyaç duyulmasıdır. Bölmeler arasındaki kapı açıldığında bölme etkisi yok olur. Bu nedenle insan yoğunluğu çok olan binalar için uygun değildir. Bölümlendirilmeli sistem maksimum açık kapı sayısı düşünülerek uygulandığında, çok yüksek binaların merdiven kovalarının basınçlandırılmasında kanal kesitinin küçülmesi bakımından yararlı olabilir.
15.3 Basınçlandırma Yöntemleri Merdiven basınçlandırılmasında en önemli problem müsaade edilen alt basınç (10 Pa) ve üst (100 Pa) basınç seviyeleri arasında basınçlandırmanın sağlanmasıdır. Tüm kapılar kapalıyken veya bazı kapılar açıkken kabul edilebilir basınç seviyelerinin sağlanması gerekir. Tüm kapılar kapalı iken , basınç müsaade edilen maksimum basıncın (100 Pa) üzerine çıkabilir, ki bu durumda merdiven kapılarının açılması zorlaşır, açık kapı sayısı fazla ise basınç müsaade edilen minimum (100 Pa) basıncın altına düşer ki bu durumda merdiven kovasına dumanın girmesi engellenemez. Basıncın müsaade edilen alt ve üst sınırlar arasında kalmasını sağlamak için farklı sistemler uygulanır. Bunlar arasında en çok uygulananları altta özet olarak verilmiştir.
15.3.1 Sabit beslemeli,Dış Kapı kontrollü sistemler Besleme havası miktarı, fan karşısındaki basınç ile bir miktar değişebilsede sabit kabul edilir. Basınç arttığı zaman merdiven kovası dış kapısı otomatik açılır. Kanada sistemi olarak da bilinen bu sistemde, besleme bir noktadan veya çok noktadan yapılabilir.
122
Sistemin tasarımında dış kapının açık olduğu esas alınmalıdır. Sistemin tasarımının basit ve bir dereceye kadar ucuz olmasından dolayı ihtiyaçları karşıladığı sürece önerilir.
15.3.2 Sabit Beslemeli Barometrik Damperli Sistemler Merdivende basınç belirli bir seviyeye gelince, bina dışına veya bina içine açılan barometrik damperler otomatik olarak açılır. Barometrik damperler basınç belirli bir değerin altına düştüğünde tekrar kapanır. Dış duvardaki menfezler rüzgarın zararlı etkilerine maruz kalabileceğinden dışa açılan damperlerde rüzgarın ters etkisini önlemek üzere rüzgar kalkanları kullanılmalıdır. Kapılar açıldığında ise düşen basınç etkisi ile damperler tekrar kapanmalıdır. Bina ile merdiven kovası arasında menfez bulunan sistemlerde, menfezler bir barometrik damperle beraber bir veya daha fazla yangın damperi de içermelidir. Bu yangın damperleri normalde kapalıdır, ancak basınçlandırma sistemi etkin duruma geldiğinde açılır. Böylece barometrik damperin gereksiz yere sık sık açılıp kapanmasını önler.
15.3.3 Besleme Havasının Değişken Olduğu Sistemler Akış miktarını değiştirmek için değişken fanları bina ile merdiven kovası arasındaki basınç farkını hisseden bir veya daha fazla statik basınç sensörü ile kontrol edilir. Kapılar açıldığında merdiven kovası basıncı düşer ve akan besleme havası miktarı en az minimum tasarım basıncına kadar artırılır. Tüm kapılar kapandığında merdiven kovası basıncı artar ve akış miktarı aşırı basınç farkını önlemek için azaltılır. Besleme fanına by-pass devresi kontrolu yapılarak da akış debisi değiştirilebilir. By-pass sisteminde merdiven kovası içindeki hava miktarı bypass damperlerinden yararlanarak değiştirilir. Merdiven kovasındaki bir veya birkaç statik basınç sensöründen kumanda alan oransal by-pass damperi, basınç arttıkça by-pass devresini açarak merdivene basılan havayı azaltır.
15.3.4 Yangın Katında Havalandırma ve Egzos Yapılan Sistemler Diferansiyel basınç farkından kumanda alan bu egzost fanları, basınç belirli bir değeri geçince çalışmaya başlar ve fazla havayı dışarı atar. Kontrol sistemi 123
kapılar açıldığında bu fanın çalışmaya devam ederek yangın bölgesinden merdivene duman emmesini önler.
15.3.5 Basınçlandırma Sistem Tasarımı Basınçlandırma sistemi tasarlanırken merdiven girişinde lobi olup olmadığı, iç mekanlarda duman tahliyesi yapılıp yapılmadığının belirlenmesi dış kapı konumunun çok iyi değerlendirilmesi gerekir. Merdiven kovası basınçlandırmasında açık kapı sayısı hesaplarda dikkate alınmalıdır. Basınçlandırma sistemi çalıştığı zaman, bütün kapılar kapalı iken basınçlandırılan merdiven kovası ile bina kullanım alanları arasındaki basınç farkı en az 50 Pa olmalıdır. Açık kapı durumu için basınç farkı en az 15 Pa olmalıdır. Basınçlandırma sisteminin yangın güvenlik hacmine de yapılması durumunda, merdiven tarafındaki basınç yangın güvenlik hacmi tarafındaki basınçtan daha yüksek olacak şekilde bir basınç dağılımı oluşturulmalıdır. Hem basınçlı havanın hem de otomatik kapı kapatıcının kapı üzerinde yarattığı kuvveti yenerek kapıyı açmak için kapı tutamağına uygulanması gereken kuvvet 110 Newton'u geçmemelidir. Operasyon sırasında basınçlandırma sistemi açık bir kapıdan basınçlandırılmış alana duman girişini engelleyecek yeterlilikte hava hızını sağlayabilmelidir. Her hangi bir kapının tamamının açık olması durumunda ortalama hız büyüklüğü en az 1 m/s olmalıdır. En az bir iç kapı ve bir dışarıya tahliye kapısının açık olacağı düşünülerek dizayn yapılmalı ve bina kat sayısına göre açık iç kapı sayısı arttırılmalıdır. Açık kapı sayısını dış kapının açık olmasına ilaveten 10 kata kadar 1,20 kata kadar 2 ve 30 kata kadar 3 iç kapı olarak hesaplanmalıdır. Merdiven basınçlandırmasında kat başına 0,09 m3/s hava debisi ilave edilmelidir. Basınçlandırma havası miktarı, sızıntı alanlarından çevreye olan hava akışlarını karşılayacak mertebede olmalıdır. Örneğin 8 katlı bir merdiven kovasında; Kapı alanı yaklaşık 1.8 m2 alındığını kabul edilirse, 1.8 m2 * 1 (iç kapı+ 1 dış kapı)=3.6 m2 Açık kapı analizine göre debi; a. m2*1m/s =3.6 m3/s , 12960 m3/h olmaktadır. Kat ilavesi olarak 0,09*8=0,72 m3/s , 2592 m3/h Toplam fan debisi 12960+2592=15552 m3/h olacaktır. Emniyet ilavesi yapılarak fan debisi belirlenir. Tablo 40 Duman kontrolünde önerilen minimum basınç değerleri
124
Bina Tipi Sprinkler var Sprinkler yok Sprinkler yok Sprinkler yok
Tavan Yüksekliği Dizayn Basınç Farkı (m) (Pa) Herhangi bir değer 12.5 2.7 25 4.6 35 6.4 45
16. MUTFAK DAVLUMBAZ SÖNDÜRME SİSTEMLERİ Alışveriş merkezleri ve yüksek binalar içinde bulunan mutfaklar ile bir anda 100'den fazla kişiye hizmet veren mutfakların davlumbazlarına otomatik söndürme sistemi yapılmalı ve ocaklarda kullanılan gazın özelliklerine göre gaz algılama tesisatı kurulması zorunludur. Mutfak davlumbaz söndürme sistemi su bazlı içerikte ve potasyum-tuz solüsyonu özelliğinde bir söndürme sistemidir. Mutfak davlumbaz söndürme sistemi aşağıdaki elemanlardan oluşur. • Söndürücü tüp ve nikel alaşımlı valf, • Mekanik kontrol başlığı, • Püskürtücü nozul, • Eriyebilir dedektör, • Uzaktan kumanda butonu, • Söndürücü sıvı, • Montaj malzemesi Söndürücü sıvı yağ yangınlarında ısınan ve yanan yüzeydeki riski bir köpük tabakası oluşturarak yanan yağlı yüzeydeki buharı ile oksijen-hava arasında bir bariyer oluşturacak ve yangını söndürecektir. Sıvı söndürücülü mutfak söndürme sisteminin söndürücü sıvımım boşaltma hattı siyah çelik boru ile tesis edilmelidir. Sistemin algılama ve uzaktan boşaltma buton hattı ½” galvaniz boru tesisatı içinden geçirilerek tesis edilmelidir. Algılama germe telinin ½” galvaniz boru içindeki hareketini içi makaralı tip dirsekler sağlamalıdır. Söndürücü tüp 12 bar basınçta, 21 C’ta azotla basınçlandırılmış olacak, tüpün üzerinde basınç manometresi bulunacaktır. Sistem dizaynında yapılacak projeye uygun olarak aşağıdaki tip nozullar kullanılacaktır. • Baca koruma nozulu • Davlumbaz içi koruma nozulu • Uygulama üniteleri ve yüzeyleri koruma nozulu, Püskürtücü nozulların gövdesi, boşalma boru hattına ¼” NPT bağlantı ile monte edilecektir. Tüm cins nozullar nikelden mamül olacaktır. 125
Mutfak davlumbaz söndürme sisteminde kullanılacak eriyebilir dedektör, bir dedektör muhafaza kiti içinde bulunacaktır. Muhafaza kitinindedktör hattına bağlantısı ½” NPT olacak, dedektörü taşıyacak tüm yardımcı (S konca, germe teli, bağlantı pimi vs.) aksesuarı olacaktır.
Dedektör dizaynında yapılacak projeye uygun olarak aşağıdaki cinsler içinden seçilecektir. Eriyebilir dedektör Eriyebilir dedektör Eriyebilir dedektör
74 C 100 C 182 C
Şekil 56 Davlumbaz içi sigorta
16.1 Mutfak Davlumbaz Sistem Dizaynı : Sistem tesis edilecek mutfaktaki ve restauranttaki planlara ve davlumbaz, pişirme ünitelerinin projelerine göre dizayn edilecek ve sonrasında her bir sistem için söndürücü sıvı boru dağıtım hattı, dedektör hattı ve davlumbaz vaziyet planı olmak üzere 3 ayrı proje çizilecektir. Davlumbaz uzunluğuna göre seçilecek davlumbaz içi koruma nozulu; 3048 mm uzunluğa kadar tek nozul, 6096 mm uzunluğa kadar çift nozul kullanlılacaktır. Davlumbaz eni ise bu uzunluklarda 1290 mm olacaktır. Davlumbaz içindeki baca sayısı ve büyüklüğüne göre seçilecek baca içi koruma nozulu; Baca çevresi 686 mm’ye kadar tek nozul kullanılacaktır. Pişirme yüzeylerinin alanına göre seçilecek yüzey koruma nozulu; 762 mm*762 mm alan için tek nozul kullanılacaktır.
126
A: Aspiratör B: Düşey kanal üst noktasında sprinkler veya nozul C: Kanal orta noktasında sprinkler veya nozul D: Maksimum 1.6 metre E: Yatay kanal sprinkleri veya nozulu F: Maksimum 3.2 metre G: Kanal-davlumbaz bağlantısında sprinkler veya nozul H: Minimum 25mm, maksimum 305 mm I: Davlumbaz içi sprinkler veya nozul, J: Maksimum 25 mm K: Listede ki ölçüye göre M: Listede ki ölçüye göre N:Pişirme ünitesi sprinkler veya nozulu O:Pişirici ekipman üst yüksekliği P:Üst kızartma ünitesi Q:Kızartma ünitesi sprinkleri veya nozulu R:Kızartma ünitesi S: Davlumbaz
Şekil 57 Davlumbaz Söndürme sistemi sprinkler/nozul yerleşimi
127
Şekil 58 Davlumbaz ve mutfak ekipmanı
Şekil 59 Davlumbaz söndürme sistemi algılama proje örneği 128
129
17. Sprinkler Tipleri ve K-Faktörleri Altta ve diğer sayfalarda sprinklerler fotoğraflı olarak konulmuşlardır. Yangın söndürme sisteminde en uç noktada kullanılan ve yangının yayılmasını söndürerek engelleyen sprinklerlerin K-faktörleri imperial ve SI birim sisteminde (parantez içinde) verilmiştir.
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ Otel Kullanım ve Mahal Türü İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler Yatak Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Koridor Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Kat Ofisi Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Temizlik Ofisi Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Restaurant Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Etkinlik Salonu/Disko Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Konferans Salonu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Mutfak Alanı Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Mutfak Pişirme Alanı ve Bina içi hortum sistemi Sıvı kimyasal söndürme Davlumbazları sistemi Çamaşırhane Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Mekanik Tesisat Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Yangın Pompa Dairesi Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Bina Dışı LPG Tankı Bina içi hortum sistemi Baskın su püskürtme sistemi Baskın su püskürtme sistemi Elektrik Pano Odası Bina içi hortum sistemi Gazlı söndürme sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik su sisi sistemi Dizel Jeneratör Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi Kapalı Hava Soğutmalı Bina içi hortum sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi Trafo Baskın su püskürtme sistemi Açık Yağ Soğutmalı Bina içi hortum sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi Trafo Baskın su püskürtme sistemi Çöp Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Taze Gıda Deposu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Kuru Gıda Deposu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Eşya Deposu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Soğuk Hava Deposu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Kapalı Otopark Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Açık Otopark Bina içi hortum sistemi Bahçe Bina içi hortum sistemi
144
SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ Alış Veriş Merkezi Kullanım ve Mahal Türü İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler Alış-veriş Alanı Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Koridor Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Mağazalar Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Pastane-Fırın Bina içi hortum sistemi Sıvı kimyasal söndürme sis. CO2 gazlı söndürme sistemi Soğuk Hava Deposu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Personel Yemekhanesi Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Mutfak Alanı Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Mutfak Pişirme Alanı ve Bina içi hortum sistemi Sıvı kimyasal söndürme sis. Davlumbazları Çamaşırhane Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Mekanik Tesisat Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Yangın Pompa Dairesi Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi Bina Dışı LPG Tankı Bina içi hortum sistemi Baskın su püskürtme sistemi Baskın su püskürtme sistemi Bina İçi Mazot Tankı Bina dışı hortum sistemi Köpüklü söndürme sistemi Bina Dışı Mazot Tankı
Bina dışı hortum sistemi
Köpüklü söndürme sistemi
Bina İçi Fule-Oil Tankı Bina Dışı Fuel-Oil Tankı Elektrik Pano Odası
Bina dışı hortum sistemi Bina dışı hortum sistemi Bina içi hortum sistemi
Dizel Jeneratör Odası
Bina içi hortum sistemi
Kapalı Hava Soğutmalı Trafo Açık Yağ Soğutmalı Trafo Çöp Odası Kapalı Depo Sundurma Altı Açık Saha Deposu Açık Saha Deposu Kapalı Otopark Açık Otopark Bahçe
Bina içi hortum sistemi
Köpüklü söndürme sistemi Köpüklü söndürme sistemi Otomatik sprinkler sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi Otomatik su sisi sistemi Otomatik sprinkler sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi Baskın su püskürtme sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi Baskın su püskürtme sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina dışı hortum sistemi Bina dışı hortum sistemi
Otomatik sprinkler sistemi
145
Kullanım ve Mahal Türü Ev Koridor Kazan dairesi Depo Sığınak Kapalı Otopark Açık Otopark
Kullanım ve Mahal Türü Büro/Ofis Koridor Arşiv Mekanik Tesisat Odası Elektrik Pano Odası
SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ Apartman / Konut İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina dışı hortum sistemi
SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ Resmi Bina İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi
Asansör Makine Dairesi Bina içi hortum sistemi Kapalı Otopark Bina içi hortum sistemi
Kullanım ve Mahal Türü Büro / Ofis
Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi Otomatik su sisi sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi Otomatik su sisi sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi
SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ İş Binası İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler Bina içi hortum sistemi
Otomatik sprinkler sistemi
146
Koridor Mekanik Tesisat Odası Asansör Makine Odası Kapalı Otopark
Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi Bina içi hortum sistemi
Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi
SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ Kullanım ve Mahal Türü Derslik
Okul İnsanlı Sistemler
Bina içi hortum sistemi Koridor Bina içi hortum sistemi Spor Salonu Bina içi hortum sistemi Yatakhane Bina içi hortum sistemi Mutfak Alanı Bina içi hortum sistemi Mutfak Pişirme Alanı ve Bina içi hortum Davlumbazları sistemi Çamaşırhane Bina içi hortum sistemi Mekanik Tesisat Odası Bina içi hortum sistemi
Kullanım ve Mahal Türü Derslik
Otomatik Sistemler Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Sıvı kimyasal söndürme sis. Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi
SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ Üniversite İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler Bina içi hortum
Otomatik sprinkler sistemi
147
sistemi Koridor Bina içi hortum sistemi Spor Salonu Bina içi hortum sistemi Yatakhane Bina içi hortum sistemi Bilgisayar Merkezi Bina içi hortum sistemi Mutfak Alanı Bina içi hortum sistemi Mutfak Pişirme Alanı ve Bina içi hortum Davlumbazları sistemi Çamaşırhane Bina içi hortum sistemi Oto Tamirhane Bina içi hortum sistemi Marangozhane Bina içi hortum sistemi Isı Merkezi Bina içi hortum sistemi Yağ Soğutmalı Trafo Bina içi hortum sistemi Yangın Pompa Odası Bina içi hortum sistemi
Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Temiz gazlı söndürme sistemi Otomatik sprinkler sistemi Sıvı kimyasal söndürme sis. Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Otomatik sprinkler sistemi Baskın su püskürtme sistemi Otomatik sprinkler sistemi
18. KAYNAKÇA 1. TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayın No:MMO/2002/300, Yangın Söndürme Sistemleri 148
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
TTMD Yayın No:10, Yangın Söndürme Sistemleri ve Duman Kontrolü TSE,EN Normları, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, ISISAN ÇALIŞMALARI NO:158 , Klima –Havalandırma Tesisatı Kitabı ISISAN ÇALIŞMALARI NO:272, Sıhhi Tesisat Kitabı ISISAN ÇALIŞMALARI NO: 238, Mimarın Tesisat El Kitabı TTMD Yayın No: , Tesisat Mühendisliği Uygulama Kitabı TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayın No:MMO/2002/259-2, Kalorifer Tesisatı Proje Hazırlama Esasları 10.TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayın No:MMO/2002/260-2, Sıhhi Tesisat Proje Hazırlama Esasları 11.TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayın No122, Sıhhi Tesisat Proje Hazırlama Esasları 12.Hava Kanalları Hesabı ve Konstrüksiyonu, Dipl. –Ing O. H. Brandi 13.Design of Water Based Fire Protection Systems, Robert M. Gaugnon
149
150
151
................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2 DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI: SPRİNKLER SAYISI: C=120 Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç Çapı ve Kaybı Boy u (m ) (bar) No No (lt/dk) (") Cihazlar (bar/m) q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 1 1 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 2 2 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 3 3 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 4 4 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 5 5 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 6 6 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 7 7 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 8 8 Te T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q 9 9 Te T= Pf: Düz boru L= Pt: q 90 dirsek F= Pe: Q 10 10 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 11 11 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 12 12 Te T= Pf:
D=6,5 lt/dak.m K m=80
ToplamBasınç=..................<12.1 Bar
152
2
................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2 DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI: SPRİNKLER SAYISI: C=120 Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç Çapı ve Kaybı Boy u (m ) (bar) No No (lt/dk) (") Cihazlar (bar/m) q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 1 1 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 2 2 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 3 3 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 4 4 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 5 5 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 6 6 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 7 7 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 8 8 Te T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q 9 9 Te T= Pf: Düz boru L= Pt: q 90 dirsek F= Pe: Q 10 10 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 11 11 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 12 12 Te T= Pf:
D=6,5 lt/dak.m K m=80
ToplamBasınç=..................<12.1 Bar
153
2
................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2 DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI: SPRİNKLER SAYISI: C=120 Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç Çapı ve Kaybı Boy u (m ) (bar) No No (lt/dk) (") Cihazlar (bar/m) q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 1 1 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 2 2 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 3 3 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 4 4 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 5 5 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 6 6 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 7 7 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 8 8 Te T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q 9 9 Te T= Pf: Düz boru L= Pt: q 90 dirsek F= Pe: Q 10 10 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 11 11 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 12 12 Te T= Pf:
D=6,5 lt/dak.m K m=80
ToplamBasınç=..................<12.1 Bar
154
2
................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2 DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI: SPRİNKLER SAYISI: C=120 Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç Çapı ve Kaybı Boy u (m ) (bar) No No (lt/dk) (") Cihazlar (bar/m) q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 1 1 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 2 2 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 3 3 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 4 4 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 5 5 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 6 6 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 7 7 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 8 8 Te T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q 9 9 Te T= Pf: Düz boru L= Pt: q 90 dirsek F= Pe: Q 10 10 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 11 11 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 12 12 Te T= Pf:
D=6,5 lt/dak.m K m=80
ToplamBasınç=..................<12.1 Bar
155
2
................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2 DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI: SPRİNKLER SAYISI: C=120 Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç Çapı ve Kaybı Boy u (m ) (bar) No No (lt/dk) (") Cihazlar (bar/m) q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 1 1 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 2 2 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 3 3 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 4 4 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 5 5 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 6 6 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 7 7 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 8 8 Te T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q 9 9 Te T= Pf: Düz boru L= Pt: q 90 dirsek F= Pe: Q 10 10 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 11 11 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 12 12 Te T= Pf:
D=6,5 lt/dak.m K m=80
ToplamBasınç=..................<12.1 Bar
156
2
................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2 DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI: SPRİNKLER SAYISI: C=120 Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç Çapı ve Kaybı Boy u (m ) (bar) No No (lt/dk) (") Cihazlar (bar/m) q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 1 1 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 2 2 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 3 3 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 4 4 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 5 5 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 6 6 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 7 7 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 8 8 Te T= Pf: Dü z boru L= Pt: q 90 dirse k F= Pe: Q 9 9 Te T= Pf: Düz boru L= Pt: q 90 dirsek F= Pe: Q 10 10 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 11 11 Te T= Pf: q Düz boru L= Pt: Q 90 dirsek F= Pe: 12 12 Te T= Pf:
D=6,5 lt/dak.m K m=80
ToplamBasınç=..................<12.1 Bar
157
2
158
