ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ

1

ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ και ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ υπό του Χρήστου Ιωαννίδη Ο Γάλλος φιλόσοφος V. Jankelevitch σε ένα κείμενο του για τον «Εαυτό και τον Αλλο» (βλ. Berman, 1994), που κατ’αυτόν αποτελεί την βασική διαλεκτική του ρατσισμού, γράφει : «Είσαι σχεδόν σαν και μένα. Η ομοιότητα μεταξύ μας είναι τόσο εμφανής ώστε στα μάτια του κόσμου να είσαι αδελφός μου. Ομως η αλήθεια είναι πως δεν είσαι αδελφός μου. Η ταυτότητα μου σε σχέση με εσένα έγκειται ακριβώς στα σημεία στα οποία είμαι διαφορετικός από εσένα. Δυστυχώς όσο πιο πολύ ομοιάζουμε, τόσο πιο δύσκολο είναι να διακρίνει κανείς τις ουσιαστικές μας διαφορές. Η ομοιότητα αυτή απειλεί να εξουδετερώσει κάθε τι που είναι ιδιαίτερο σε μένα. Συνεπώς πρόκειται για προσποίηση. Δεν έχω λοιπόν άλλη επιλογή από το να σε μισήσω. Καλλιεργώντας ένα μίσος και υποτίμηση προς εσένα, προστατεύω κάθε τι που είναι μοναδικό και ιδιαίτερο σε μένα.» Ο Freud ονόμασε αυτή τη δυναμική «ναρκισσισμό των μικρών διαφορών» και μέσα της διακρίνει κανείς εκτός του μίσους, της εχθρότητας και των βίαιων προβολών, - είτε εξιδανίκευση του Εαυτού με συνεπακόλουθη υποτίμηση του Αλλου και φόβο μίανσης σε περίπτωση γειτνίασης, - είτε το αντίθετο, εξιδανίκευση του Αλλου, υποτίμηση και απόρριψη του Εαυτού και μια αέναη μίμηση και επιθυμία αποδοχής ως ο Αλλος. Τα γνώριμα θεμέλια του ρατσισμού. Με αυτές τις σκέψεις να αποτελούν το πλαίσιο της θεματικής μας, ας προσεγγίσουμε αυτό το ευρύ συνεχές των ψυχολογικών παρεμβάσεων μέσα στο οποίο οι διαφοροποιήσεις είναι πάντα στο επίπεδο βαθμού και ποτέ απολυτότητας. Η ανυπαρξία απολυτότητας στη διαφοροποίηση καθιστά και όποιους αρχικούς ορισμούς για το τι είναι η ψυχανάλυση και τι η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία (οχι η υποστηρικτική ή η εκφραστική) ουσιαστικά ανέφικτες. Στο σημείο αυτό αξίζει να γίνει μνεία τής κάπως μαξιμαλιστικής προσέγγισης που υποστηρίζεται από αρκετούς σοβαρούς αναλυτές ότι η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία δεν υπάρχει!! Κάθε τι που ασκεί ένας ψυχαναλυτής είτε είναι

2

ψυχανάλυση, είτε είναι κάτι εντελώς διαφορετικό και άρα μη συγκρίσημο. Οπως και κάθε τι που λέει είναι «ερμηνεία». Οποιαδήποτε αλλαγή τεχνικής ή εστιασμού, εφ’όσον εντάσσεται κάτω από την αναλυτική στάση, αποτελεί ψυχανάλυση (Aisenstein, 2003). Πρόκειται για μία άποψη, όπου οι όποιες διαφορές ισοπεδώνονται για χάρη τής διαφύλαξης τής ενότητας και συνέπειας τής θεραπευτικής παροχής τής ψυχανάλυσης στο κοινωνικό σύνολο. Μετά από τα παραπάνω, κανείς εισέρχεται στον κυρίως προβληματισμό αυτής της μελέτης, με ένα αίσθημα γόνιμης σύγχυσης,, και χωρίς την επικουρία τεχνητών ορισμών. Υπάρχει βέβαια ο κίνδυνος όσα ακολουθήσουν να ακουσθούν κάπως υπερβολικά, καθώς ο εστιασμός θα είναι κυρίως στους πιθανούς περιορισμούς κάθε χώρου και όχι στις δυνατότητες του. Ο στόχος πάντως θα παραμένει, οι κάπως ακραίες αντιπαραθέσεις να βοηθήσουν στη διασαφήνιση των οριακών περιοχών του θέματος μας, των περιοχών αλληλοεπικάλυψης.

Πεδία Παραλληλισμού : • Κοινά Θεμελιακά Πιστεύω : Οι δύο προσεγγίσεις έχουν μία σειρά κοινών αξιωμάτων, και είναι συχνά αυτή η κοινότητα που οδηγεί σε σύγχυση. Μία προσπάθεια απαρίθμησης αυτών των αξιωμάτων, θα παρήγαγε ίσως την ακόλουθη κατηγοροποίση 1 Αφετηρία το έργο του Freud 2 Πίστη στην ύπαρξη του Ασυνειδήτου και σκοπός η διερεύνηση του 3 Πίστη στην ύπαρξη της Μεταβίβασης και της χρήσης της προς κατανόηση των τεκτενομένων. 4 Προσωπική ανάλυση ως αδιαμφισβήτητο τμήμα της μαθητείας 5 Χρήση της ουδετερότητας και της λεκτικής ερμηνείας στην τεχνική, και αποφυγή υποβολής, υποστήριξης,καθώς και πράξεων. 6 Πεποίθηση πως η λειτουργία της διαδικασίας βασίζεται στη βαθμιαία βαθειά εσωτερική δομική μεταλλαγή (τη λεγόμενη “ψυχική αλλαγή”)

• Παράμετροι Εμφανούς Τεχνικής : Παραλλαγές στην εμφανή τεχνική και το θεωρητικό προσανατολισμό συχνά χρησιμοποιούνται ως ενδείξεις διαφοράς στη φύση της διεργασίας, όμως μία πιο προσεκτική ματιά, ίσως αναδείξει πως δεν είναι σε αυτά τα πεδία που θα εντοπισθούν οι τόσο φευγαλέες αυτές διαφορές. 1 Συχνότητα την εβδομάδα. Ενώ ακραίες επιλογές συμβάλλουν στη διαφοροποίηση (άπαξ εβδομαδιαίως ή πέντε φορές την εβδομάδα), καμμία από μόνη της δεν εγγυάται χαρακτηρισμό, ιδίως όταν πρόκειται για τον ενδιάμεσο χώρο π.χ. μπορεί να υπάρξει διεργασία με

3

συχνότητα δύο φορές την εβδομάδα που να έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιάς γνήσιας ανάλυσης ενώ άλλη με πέντε φορές την εβδομάδα, και να έχει αυτά μιάς ψυχοθεραπείας. 2 Πρόσωπο με πρόσωπο ή χρήση ντιβανιού. Ενώ το θέμα της οπτικής αντίληψης και των περίπλοκων δυναμικών που αυτή γεννά στους χώρους της μεταβίβασης-αντιμεταβίβασης, παλινδρόμησης, ουδετερότητας, κλπ., συχνά αναφέρεται ως διαφοροποιόν στοιχείο μεταξύ ψυχανάλυσης και ψυχοθεραπείας, δεν είναι σπάνια η αναφορά στη βιβλιογραφία, αναλύσεων που έγιναν πρόσωπο με πρόσωπο, και όχι με χρήση ντιβανιού. Συνεπώς το θέμα ως προς το εάν αποτελεί διαφοροποιόν στοιχείο ή όχι παραμένει ανοικτό. 3 Διάρκεια. Η διάρκεια της διεργασίας μπορεί να κυμαίνεται από μήνες έως χρόνια και στις δύο περιπτώσεις, χωρίς απαραίτητα να επηρεάζει την ουσιώδη φύση της δουλειάς. Θάταν πολύ δύσκολο να χρησιμοποιηθεί ως διαφοροποιόν στοιχείο. 4 Θεωρητική Οπτική. “Μία ψυχανάλυση ή πολλές” Υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία γύρω από αυτό το θέμα, και όπως η παραπάνω γνωστή φραση του Wallerstein υπονοεί, παραμένουν σοβαρές οι διχογνωμίες γύρω από το εάν μία αναγνωρίσημη οντότητα και μόνο, δικαιούται να φέρει με εγκυρότητα το τίτλο ψυχανάλυση, ή εάν διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις και πρακτικές δύνανται ταυτόχρονα να φέρουν με εγκυρότητα τον ίδιο αυτό τίτλο. Μία πρόχειρη λίστα των σύγχρονων σχολών θα περιείχε μεταξύ άλλων τόσο διαφορετικές οπτικές όπως την ούτως λεγόμενη κλασσική ψυχανάλυση, τη ψυχολογία του εαυτού, τις τρεις Βρεταννικές σχολές, τις Λακανικές Σχολές, τη διαπροσωπική ψυχανάλυση και πολλές άλλες. Ποιά θάταν άραγε τα στοιχεία που θα κρατούσαν πιστικά τη ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία εκτός μιάς τέτοιας λίστας; • Εκπαίδευση / Τίτλοι Σπουδών : Η Εταιρεία στην οποία κανείς φοιτά, δηλώνει καθαρά τη φύση της εκπαίδεύσης που παρέχει, καθώς και τους τίτλους σπουδών που απονέμει. Δυστυχώς αυτό δεν αποκλείει τη πιθανότητα ψευδούς συνείδησης ή ακόμη και εσκεμμένης κακής πίστης που ελλοχεύει όταν κάποιος σφετερίζεται τίτλο ή ταυτότητα π.χ. ένας ψυχαναλυτής που δηλώνει ψυχοθεραπευτής (ο Kernberg ονομάζει αυτή τη πρακτική «άγρια ψυχοθεραπεία») και τανάπαλιν που είναι γνωστό από τον καιρό του Freud ως άγρια ανάλυση. Είνα σαφές πως έχει να κάνει με την εσωτερική αντικειμενοτρόπο σχέση που κάθε επαγγελματίας διατηρεί με την επιστήμη και πρακτική που διδάχθηκε. • Το Ουσιώδες στη Διεργασία και τα Λανθάνοντα Δυναμικά : Μία σειρά από στόχους και κριτήρια τερματισμού έχουν προταθεί για

4

τη ψυχαναλυτική διεργασία - από ‘κανονική ανθρώπινη στεναχώρια’, ως το εγώ να αντικαθιστά το αυτό, ως εσωτερική δομική αλλαγή, ως απόσυρση των προβολών, ως λύση της μεταβίβασης προτού τερματισθεί η διαδικασία, κ.α. Μεταξύ αυτών θα πρέπει σίγουρα να περιληφθεί και μία αντίληψη της διεργασίας άνευ στόχων, μίας διεργασίας-απόσπασμα που ξεκινά και τελειώνει μέσω ρήγματος, και που αποτελεί τμήμα ενός ατέρμονου συνεχούς αυτογνωσίας ή όπως το διατυπώνει ο Χίνσελγουντ μίας ‘πορείας προς την ηθική’. Το που κανείς τοποθετεί τον εαυτό του σε σχέση με αυτό το φάσμα στόχων ή έλλειψη αυτών, ενδέχεται να ορίζει και τη φύση της διεργασίας που θα ακολουθήσει. Την ίδια στιγμή, η θέση που ο κάθε επαγγελματίας παίρνει σε σχέση με την έμφαση των παρεμβάσεων του, καθώς και οι νοητικές και συναισθηματικές διαδρομές που θα ακολουθήσουν μία τέτοια θέση, είναι κεντρικής σημασίας. Ο όρος ‘αντιμεταβιβαστικό πλαίσιο’ έχει χρησιμοποιηθεί για αυτή τη περίπλοκη και πολυεπίπεδη ψυχονοητική στάση του επαγγελματία, και αποτελεί κεντρική ιδέα αυτής της εργασίας ότι είναι εδώ ακριβώς που ενδέχεται να εντοπισθούν οι πιθανές διαφορές μεταξύ ψυχανάλυσης και ψυχοθεραπείας. Για την επεξεργασία των παραπάνω, ας μεταπηδήσουμε στο υποκειμενικό επίπεδο. Ενα τυχαίο μέλος μιάς ψυχαναλυτικής εταιρείας στους κόλπους της οποίας εκπαιδεύθηκε, τι δεν είναι ή δεν κάνει ιδανικά όταν εργάζεται ; • Δεν έχει άμεσο στόχο, ούτε την εξάλειψη των συμπτωμάτων ούτε απαραιτήτως την εξάλειψη της ψυχικής οδύνης. Δεν έχει θεραπευτικό στόχο άλλον από το να παρέχει τον ειδικό χώρο όπου ένα ταξίδι αυτογνωσία του αναλυομένου δύναται να ανελιχθεί – ένα ταξίδι που το θεωρεί αυτό καθ’αυτό θεραπευτικό. • Δεν αναλαμβάνει ευθύνη χειρισμών προς αποφυγήν εκδραματίσεων, θεωρώντας τον αναλυόμενο ως ισότιμο συνέταιρο σ’αυτό το ταξίδι διερεύνησης και ανακάλυψης, και τον εαυτό του ως τίποτε παραπάνω από ‘μη άπτων μάρτυρας της ψυχικής οδύνης’. • Δεν εγκαταλείπει την ελεύθερα επιπλέουσα προσοχή και τους δικούς του ελεύθερους συνειρμούς, δεχόμενος ότι θα χάνει πιθανές λεπτομέρειες και εξωλεκτικές επικοινωνίες από πλευράς αναλυομένου. Εχει εμπιστοσύνη πως η σημαντική επικοινωνία θα ακολουθήσει ασυνείδητες διαδρομές. • Δεν τρομάζει στην ιδέα ότι θα καταστεί το έντονα αρνητικά φορτισμένο αντικείμενο για τον αναλυόμενο, και προσπαθεί να αποφύγει να ενδώσει στη φυσική ανθρώπινη τάση να γίνει βοηθητικός, λογικός και καθησυχαστικός της αγωνίας του (δηλαδή

5

•

•

•

•

•

• •

την ανάγκη να καταστεί όσο το δυνατόν πιο γρήγορα το θετικά φορτισμένο αντικείμενο). Δεν τον ανησυχεί το ασαφές, το συγχυτικό, το ακατανόητο, το μη λεκτικοποιήσιμο, που ενυπάρχουν στον αναλυτικό χώρο, και αντέχει να το υπομένει όσο χρειασθεί. Αν δεν καταλάβει ή δεν το ερμηνεύσει σήμερα, υπάρχει πάντα η αυριανή συνεδρία. Δεν νοιώθει λοιπόν έντονα την πίεση να διατυπώσει μία απαρτιωτική/οργανωτική ερμηνεία/κατανόηση και να την προσφέρει στον αναλυόμενο για να του εμπεριέξει το άγχος και να τον βοηθήσει στη αναλυτική πορεία. Δεν ενδίδει στην πίεση για εξωμεταβιβαστικές ερμηνείες η οποία προκύπτει από τη μαζική αναπόφευκτη εισβολή της εξωτερικής πραγματικότητας του αναλυομένου, ενώ προσπαθεί να εστιάσει με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συνέπεια στις μεταβιβαστικές διαδικασίες. Δεν έχει εκπαιδευτεί σχετικά με το πως να χειριστεί την πρόσωπο με πρόσωπο συνάντηση και τις επιταγές για εκτροπή από την ουδετερότητα που αυτή επιβάλει. Η επιβολή του προσώπου του, και οι ασυνείδητες κατοπτρικές επικοινωνίες που αυτό εγκαθιδρύει, καθώς και η εμφανής παρουσία του σώματος του με τη μη-λεκτική του εκφραστική ικανότητα,θα οδηγήσει αδιαμφισβήτητα σε στιγμές αυτοαποκάλυψης, και όχι μόνο, χρωματίζοντας έτσι την αλληλεπίδραση μεταβίβασης-αντιμεταβίβασης. Με άλλα λόγια η εκπαίδευση του δεν θα τον έχει προετοιμάσει ως προς τον τρόπο επανάκτησης της ουδετερότητας, για να παραμείνει μεταβιβαστικό αντικείμενο, μετά το πέρας τέτοιων εκτροπών που αναπόφευκτα θα συμβαίνουν. Δεν έχει εκπαιδευθεί σχετικά με το πως να σκεφθεί και να νοηματοδοτήσει για τον άλλο, το χάσμα 6 ημερών (ή 5, αν πρόκειται για συχνότητα δις εβδομαδιαίως) που υπάρχει μεταξύ των συνεδριών, καθώς και την επίπτωση αυτού στον αναλυτικό χώρο, το πλαίσιο, καθώς και τη δική του αναλυτική στάση. Δεν έχει εκπαιδευθεί στο πως να χειρίζεται τροποποιήσεις της ψυχαναλυτικής τεχνικής όταν η θεωρητική του κατανόηση παραμένει η ίδια. Στοιχεία από έρευνα που είχε διεξαχθεί από τη Διεθνή, επιβεβαιώνουν πως ελάχιστες Εταιρείες-μέλη περιλαμβάνουν μαθήματα ψυχοθεραπείας εντός της εκπαίδευσης που παρέχουν. Δεν γνωρίζει τον μεταβαλλόμενο ρόλο της σιωπής στις προσωπό με πρόσωπο /χαμηλής συχνότητας συνεδρίες. Η επαγγελματική του ταυτότητα του βιώνεται ως αρκούντως ασφαλής ώστε να δύναται να παλεύει με αισθήματα αλλοτρίωσης όταν ματαιώνεται από την άσκηση αυτού για το οποίο έχει εκπαιδευθεί, ή όταν νοιώθει την ανάγκη να τοποθετηθεί ‘ενάντια στο επικρατούν ρεύμα’.

6

Αντιστοίχως ένα τυχαίο μέλος μιάς Εταιρείας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας, τι δεν είναι και τι δεν κάνει ιδανικά όταν εργάζεται ; • Δεν έχει στόχο μόνον την ανακάλυψη του κρυφού εαυτού και του ασυνειδήτου του θεραπευομένου, αλλά έχει και την θεραπευτική του εξέλιξη και τη πληρέστερη απαρτίωση του εσωτερικού του κόσμου. • Δεν επιτρέπει στον εαυτό μου να εισέλθει στον αναλυτικό χώρο, «χωρίς μνήμη, επιθυμία ή κατεύθυνση.» • Δεν αναμένει το βάθος της μεταβιβαστικής σχέσης ή της επαρκούς παλινδρόμησης που αναπτύσσεται μόνο με τις καθημερινές συνεδρίες, για να μπορέσει να διαμορφώσει την αναλυτική του στάση και να δουλέψει. • Ερμηνείες της μεταβίβασης δεν αποτελούν τις μόνες του παρεμβάσεις. • Δεν περιορίζεται στην κατανόηση και χαρτογράφηση του ασυνείδητου σκηνικού, αλλά προσδίσει εξίσου έμφαση στη συνειδητή συναισθηματική εικονογράφηση, και δουλεύει παράλληλα και μ’αυτή. • Η αναλυτική ουδετερότητα και η αναλυτική σιωπή δεν έχουν την απολυτότητα και την ειδική νοηματοδότηση μιάς ψυχαναλυτικής διεργασίας. • Δεν θα δυσανασχετήσει στην ιδέα ότι μπορεί να αποκαλυφθούν άθελα του, συναισθήματα φροντίδας και έγνοιας που τρέφει πρός τον θεραπευόμενο. • Ενώ η θεωρητική του κατάρτηση, τα αναγνώσματα, αλλά και η αναλυτική του στάση και κατανόηση ήταν προφανώς ίδια με αυτή των αναλυτών, δεν έχει εκπαιδευθεί στο ιδιαίτερο βίωμα του να εργάζεται εντός πλαισίων καθημερινής αναλυτικής συνέχειας με την ιδιαιτερότητα και ποιητικότητα της εμπειρίας που αυτό παρέχει. • Δεν έχει πάντα την άνεση χρόνου διάρκειας που μπορεί άλλες διεργασίες να έχουν ( και για πολύ καλούς λόγους), συνεπώς εστιασμός από πλευράς δικής του, σε ορισμένα θέματα ή συγκεκριμμένες ασυνείδητες δυναμικές (π.χ. το εξ’αρχής διαφαινόμενο τέλος) ενδέχεται να χειραγωγήσουν τη διαδικασία. • Θα είναι προετοιμασμένος για στιγμές εσωτερικής σύγκρουσης όταν αντιλαμβάνεται πως μόλις έχει προδώσει τις αναλυτικές αρχές, κάνοντας κάτι ‘όχι ακριβώς συμβατό’ με αυτές, ενώ ταυτόχρονα αισθάνεται ο ίδιος προδωμένος από τις αναλυτικές αρχές που παρουσιάζονται ως ‘όχι ακριβώς συμβατές’ με την αναγκαιότητα της περίστασης. • Οι ενδείξεις για το «αναλύσιμο» του θεραπευομένου και η διαγνωστική ως προς την ψυχική δομή και συναισθηματική διαθεσιμότητα, διαφέρουν από αυτά ενός αναλυομένου, συνεπώς η

7

δική του ψυχική και νοητική διαθεσιμότητα καθώς και η τεχνική του προσέγγιση απαιτεί ανάλογη προσαρμογή. Συμπερασματικά, η τριαδικότητα που διακατέχει την αναλυτική σχέση, εναλλάσσεται κατά καιρούς στην ψυχοθεραπεία με μία διϋποκειμενική δυαδικότητα. Ο Pontalis σ’ένα κείμενο του, παίζοντας με την Ομηρική αναφορά, λέει ότι στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία προσπαθώ να είμαι «τις» (άνθρωπος ενώπιον ανθρώπου) ενώ στην ψυχανάλυση προσπαθώ να είμαι «ούτις». Ο ρόλος της αντιμεταβιβαστικής θέσης του επαγγελματία στη διαμόρφωση της φύσης της διεργασίας παραμένει λοιπόν αδιαμφισβήτητος. Συνειδητές και ασυνείδητες εικόνες, σκέψεις, συναισθήματα και προσδοκίες πλάθουν τη ψυχονοητική του στάση και τις εσωτερικές αντικειμενοτρόπες σχέσεις με τις οποίες θα εισέλθει στη διεργασία. Οι πολύπλοκες αυτές δυνάμεις που πηγάζουν από την ατομική ιστορία/εκπαίδευση και τον εσωτερικό του κόσμο, σε συνδυασμό με τις συνειδητές και ασυνείδητες προσδοκίες του ασθενούς που πιέζουν για μεταβιβαστικές διαδραματήσεις (μέσω επαναλαμβανόμενης χρήσης προβλητικής ταύτησης), φέρουν την αντιμεταβιβαστική θέση στα όρια της και μορφοποιούν τη διεργασία. Είναι αυτή πάλη εντός της αντιμεταβίβασης που θα επιτρέψει την ανάδειξη του χαρακτήρα της διεργασίας και έτσι θα ορίσει τη φύση της. Ολα αυτά είναι γνωστά και κάπως θεωρητικά, αφήνουν όμως απέξω μία άλλη πολύ καίρια συνιστώσα, δηλαδή την πολιτική ή συνδικαλιστική διάσταση του θέματος. Στη χώρα μας, όπως και στο εξωτερικό, υπάρχουν επιστημονικές εταιρείες που εκπαιδεύουν ήδη έμπειρους επαγγελματίες, στη μία ή την άλλη προσέγγιση, υπάρχουν αυτοί που μας μάχονται απ’έξω και υπάρχει ένα όλο και συρρικνούμενο κοινό πεδίο παραπομπών είτε για πελάτες είτε για υποψηφίους. Η αγωνία και ανασφάλεια μας αγγίζει όλους και η τάση για ναρκισσισμούς μικρών διαφορών είναι έντονη και ασυνείδητα προσδιοριζόμενη. Στέκεται δε σε αντιπαράθεση με την τάση προς συνάθροιση που θα’χε σκοπό την αντιμετώπιση του κοινού πλέον προβλήματος. Μιλώντας για ομαδικές δυναμικές ο Bion λέει : «Την αμυντική λειτουργία που ένα σχίσμα παρέχει, ενάντια σε μία ιδέα απειλητική προς την εξέλιξη, μπορεί να την αναγνωρίσει κανείς στην διaμόρφωση των σχισματικών ομάδων – επιφανειακά αντιθετικές η μία στην άλλη, αλλά κατά βάθος προωθούσες και οι δύο τον ίδιο σκοπό. Η μία ομάδα προσκολλάται στον εξαρτώμενο της χώρο…..απλοποιεί θεμελιακές έννοιες και ουσιαστικά τις απογυμνώνει, αποκτώντας συνεπώς πληθώρα οπαδών που επιζητούν ανώδυνες λύσεις, ενώ η άλλη

8

ομάδα….υποθετικά υποστηρίζουσα εξαιρετικά σημαντικές ιδέες, καθίσταται τόσο απαιτητική στα κριτήρια της που τελικά παύει να έχει οπαδούς. Συνεπώς και οι δύο ομάδες τείνουν να αποφύγουν την επώδυνη σύγκλιση του πρωτόγονου με το ωριμότερο που αποτελεί την πεμπτουσία της εξελικτικής σύγκρουσης.» Η πορεία προς την απαρτίωση, η οποία εκπροσωπεί μία συγκεκριμμένη αντικειμενοτρόπο δυναμική, βρίσκεται σε μία λεπτή ισορροπία με το προαναφερθέντα ναρκισσισμό που εκπροσωπεί μία εντελώς διαφορετική αντικειμενοτρόπο δυναμική. Οι διεργασίες αυτές ανευρίσκονται στις ομάδες εξίσου πιστικά όσο και στα άτομα. Οι απαρτιωτικές διεργασίες στηρίζονται στην αρχή της πραγματικότητας και κινητοποιούν την αναγνώρηση και αποδοχή του τι είμαι, αλλά κυρίως του τι δεν είμαι και δε μπορώ να επιτελέσω. Η παραδοχή του πεπερασμένου και των ορίων, είναι μία εσωτερική επανορθωτική διεργασία, μέσω της οποίας αναγνωρίζω πως ο Αλλος έχει, και δύναται να μου προσφέρει, κάτι που εκτιμώ και εγώ δεν έχω. Αναπόφευκτα οι ψυχαναλυτές και ψυχαναλυτικοί ψυχοθεραπευτές ως ομάδες, παλεύουν με όλα τα παραπάνω, καθώς έρχονται αντιμέτωποι ο ένας με τον άλλο, με την ιδιαίτερη τους προσέγγιση και την επαγγελματική τους ταυτότητα, με το μέλλον αυτόυ που πρεσβεύουν, και τέλος με τον ασθενή τον ίδιο. Η ψυχαναλυτική σκέψη είναι τόσο ευρεία, τόσο πλούσια και τόσο ασφαλής που έχει χώρο για πολλόύς και δεν ανοίκει ούτε σε μία ομάδα ούτε σε μία τεχνική και μόνο. Είναι μία στάση πρός τη ζωή που δεν απέχει από τη Σωκρατική «εξέταση» ή το «Κ» του Bion, δηλαδή την έφεση προς γνώση, την αναζήτηση της γνώσης, γι’αυτό και είναι ζωντανή και συνεχώς μεταβαλλόμενη, σε αντίθεση με την κατοχή της γνώσης που κινδυνεύει να μείνει αποστειρωμένη. Η ψυχανάλυση και η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία συμπληρώνουν μαζύ έναν ενιαίο χώρο που θα τον αποκαλέσουμε ευρεία ψυχαναλυτική στάση. Σε σχέση με τον τρισδιάστατο ορισμό του Φρόϊντ (1922) : Η ψυχανάλυση είναι το όνομα α) μίας διαδικασίας για τη διερεύνηση ψυχονοητικών διεργασιών που είναι σχεδόν απροσπέλαστα με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, β) μία μέθοδος (βασισμένη σε αυτή τη διερεύνηση) για τη θεραπεία νευρωτικών διαταραχών και γ) μία συλλογή ψυχολογικών δεδομένων αποκτηθέντων με τον παραπάνω τρόπο, η οποία συν τω χρόνω θα αποτελέσει τη βάση μίας νέας επιστήμης. η ψυχανάλυση ως πρακτική τείνει πρός τη πρώτη διάσταση, ενώ η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία φαίνεται να τείνει προς τη δεύτερη. Η τρίτη διάσταση του ορισμού, αποτελεί σταθερή βάση και πηγή δύναμης και για τις δύο.

9

Αν η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία εκφράζει κυρίως την τάση προσαρμογής πολύτιμων γνώσεων σε νέες συνθήκες, την τροποποίηση για κάλυψη διαφορετικών αναγκών που πηγάζουν από ευρύτερη ψυχοπαθολογία, ή την επιλογή (με κάθε επιφύλαξη) βαθμού ικανοποίησης έντονων ενορμητικών τάσεων σε αντίθεση με τη στερητική ερμηνευτική μιάς παλαιότερης ιδεολογίας, ή τέλος αν λαμβάνει υπ’όψιν τροποποιήσεις πλαισίου παροχής ιατρικών υπηρεσιών (δημόσιοι χώροι, οικονομικοί περιορισμοί, κ.α.) με σκοπό να απευθυνθεί σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο πληθυσμό, αν τέλος, επηρεάζεται από νέες επιστημονικές αντιλήψεις γύρω από την εξελικτική ψυχολογία και νευροβιολογία και εξελίσσεται / η ψυχανάλυση ως πρακτική εκφράζει μίαν αντίθετη όμως εξ’ισου αναγκαία τάση. Η ψυχανάλυση ως πρακτική εκφράζει κυρίως το μη προσαρμοζόμενο, το ανατρεπτικό, τον άφατο χώρο της έκπληξης και της οδύνης, το Αλλού που επανα-νοηματοδοτεί εκ των υστέρων το Εδώ. Θέτει τεράστιες απαιτήσεις στον αναλυτή καθώς του ζητά να μπεί εθελουσίως σε χώρους αμοιβαίας εγκατάλειψης του λογικού, πράγμα που λίγοι από εμάς το καταφέρνουμε και όχι με όλους τους αναλυόμενους μας, ούτε πάντα. Εμείς οι ίδιοι συχνά τρομάζουμε και υπαναχωρούμε σε υπεραπλουστεύσεις και διανοητικοποιήσεις. Η ψυχανάλυση είναι «Φάρμακον». Αν η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία θεραπεύει, η ψυχανάλυση ως πρακτική φαρμακώνει σαν τη πανώλη που ο Φρόϊντ έφερε στη πέρα όχθη του Ατλαντικού. Και είναι ένδειξη φυσιολογικότητας και συγκρότησης να τη φοβάται κανείς και να της αντιστέκεται. Μία ψυχανάλυση εύκολη και λαοφιλής είναι εξ’ισου χαμένη όσο και μία ψυχανάλυση αποκλεισμένη στον ονειρικό της πύργο, αποκομμένη από τις αναγκαιότητες της εξωτερικής πραγματικότητας. Αξίζει ίσως να θυμούμασται τη ρήση του Επίκουρου που λέει :

«Κενός εκείνου φιλοσόφου λόγος, υφ’ού μηδέν πάθος ανθρώπου θεραπεύεται»

*Το παρόν αποτελεί ελαφρά τροποποιημένη μετάφραση του αγγλικού πρωτοτύπου , το οποίο δημοσιεύθηκε στο : Psychoanalytic Psychotherapy (2006) v. 20 (1), pp.30-39